Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutanga Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006306/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANaM namo siddhANaM namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvesiM paDhamaM havaI maMgalaM Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RUTANG SUTRA SHRI G SUTRA PART: 02 zrI sUtra kRtAMga sUtra : bhAga 2 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N rjanAcArya - jainadharmadivAkara-pUjyazrI - ghAsIlAlajI - mahArAjaviracitayA samayArthabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRta hindI - gurjara - bhASA'nuvAdasahitam // zrIsUtrakRtAGgasUtram // SHREE SUTRAKRUTANG SUTRAM ( dvitIyo bhAgaH ) niyojaka : saMskRta - prAkRtajJa - jainAgamaniSNAta- priyavyAkhyAni paNDitamuni zrI kanhaiyAlAlajI -mahArAjaH prakAzakaH pAlaNapura nivAsI mahetA sUrajamala bhAI bhAIcaMdabhAInA (madrAsa) dharmapatnI jAsudavAInA smaraNArthe tatpradatta dravyasAhAyyena a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhAra samitipramukhaH zreSThi- zrI zAntilAla - maGgaladAsa bhAI - mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA - AvRttiH prati 1200 cIra- saMvat 249 vikrama saMvat 2026 IsavIsan 1969 mUlyam - rU0 25-0-0 00000000000000 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI a. bhA. dhe, sthAnakavAsI jainazAstroddhAra samiti, hai. gaThiyA dUpA / , 2438, (saurASTra). Published by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India. ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJA, jAnanti te kimapi tAn prati naiSa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo hyayaM niravadhivipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye| jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase pAyagA / hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUyaH 3. 2500 prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvata 246 vibhasata 2026 IsavIsana 1969 mudra: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghIkAMTA reDa, amadAvAda, zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAta:uSAkALa, sanyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) ulkApAta-moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (2) digdAha-koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava -vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta-AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya nA thAya. (5) vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. (6) cUpaka-zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene cUpaka kahevAya. A pramANe cUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathama 1 prahara svAdhyAya na karavo. (7) yakSAdIta-koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa-kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. (9) mahikAzveta-zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddaghAta-cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgadha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa-jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyagrata-najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana-koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra-upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAra mahotsava ane cAra pratipadA-ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitrI pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sabhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAta sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya ke pramukha niyama (1) (3) isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai| prAta: USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI (48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA caahie| mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai| nIce likhe hue 32 asvAdhyAya-prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie(1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) ulkApAta-bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (2) digdAha--kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava-bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| nirghAta-AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta--bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie yUpaka-zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie (8) yakSAdIpta--yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa-kArtika se mAgha mAsa taka dhuMe ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) mahikAzveta-zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta-cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya DhaMka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA caahie| (2) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya-- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba-taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai| (14) mala-mUtra--sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai| zmazAna--isa bhUmi ke cAroM tarapha 100-100 hAtha taka asvAdhyAya hotA (16) candragrahaNa-jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (17) sUryagrahaNa-jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata-najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| patana-koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra-upAzraya ke andara athavA 100-100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA-ASAr3hI pUrNimA (bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA (skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAtaHkAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM taba taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA caahie| uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtra bhA. dUsare kI viSayAnukamamaNikA anukramAGka viSaya pRSTha tIsarA adhyayana kA pahalA uddezA 1 sAdhuko parISaha aura upasarga ko sahana karanekA upadeza 1-8 2 saMyama kA rUkSatya kA nirUpaNa 9-12 3 bhikSAparISaha kA nirUpaNa 13-16 4 yadhaparISaha kA nirUpaNa 17-26 5 daMzamazakAdi parISahoM kA nirUpaNa 27-28 6 kezalaMcana ke asahatya kA nirUpaNa 29-31 7 paratIthikoM kA pIDita karanekA nirUpaNa 32-37 8 adhyayana kA upasaMhAra 38-39 tIsare adhyayana kA dUsarA uddezA 9 anukUla upasargoM kA nirUpaNa 40-87 __ tIsare adhyayana kA tIsarA uddezA 10 upasargajanya tapAsaMyama virAdhanA kA nirUpaNa 88-106 11 anyatIthikoM ke dvArA kahe jAnevAle AkSepavacanoM kA nirUpaNa 107-111 12 anyatIrthikoM ke dvArA kiye gaye AkSepa vacanoM kA uttara 112-125 13 yAda meM parAjita hue anyatIthikoM kI dhRSTatA kA pratipAdana 126-130 14 yAdike sAtha zAstrArtha meM samabhAva rakhane kA upadeza 131-137 tIsare adhyayana kA caturtha uddezA 15 mArga se skhalita hue sAdhu ko upadeza 138-199 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200-277 278-326 327-390 cothA adhyayana kA pahalA uddezA 16 strI parISaha kA nirUpaNa dUsarA uddezA 17 skhalita sAdhu ke karmabandha kA nirUpaNa pAMcavAM adhyayana kA pahalA uddezA 18 danA kA nirUpaNa pAMcayA adhyayana kA dUsarA uddezA 19 nArakIya vedanA kA nirUpaNa chaTThA adhyayana 20 mahAvIra bhagavAna ke guNoM kA varNana sAtavAM adhyayana 21 kuzIlavAloM ke doSoM kA kathana AThavAM adhyayana 22 vIya ke svarUpa kA nirUpaNa 391-452 453-547 548-643 644-714 samApta zrI sutra katAMga sUtra : 2 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii dhItarAgAya nmH|| zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlaprativiracitayA samayArthaprabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam ||shrii-suutrkRtaanggsuutrm // (dvitIyo bhAgaH) // atha tRtIyamadhyayanam // vyAkhyAtaM dvitIyAdhyayanam , sampati kramaprAptaM tRtIyamadhyayanaM prAramate, dvitIyAdhyayane svasamayaparasamayayonirUpaNamabhihitam / tatrApi parasamayasya doSA uktAH, svasamayasya guNAzca / matibuddhapuruSasya saMyamotthAnenosthitasya kadAcidanukUlapatikUlopasargAH prAdurbhaveyuH / te soDhavyA iti tRtIyAdhyayane kathyate / taspedamAdimaM sUtram-'sUraM maNNai' ityaadi| mUlam-sUraM maNNai appANaM jAva jaiyaM na pssiN| jujhaMtaM dadhammANaM sisupAlovva mhaarhN||1|| chAyA--zUraM manyata AtmAnaM yAvajjetAraM na pazyati / __ yuddhayamAnaM dRDhadharmANaM zizupAla iva mahAratham // 1 // tIsare adhyayana kA prAraMbhadvitIya adhyayana kI vyAkhyA kI jA cukii| aba anukrama se prApta tRtIya adhyayana AraMbha kiyA jAtA hai / dvitIya adhyayana meM svasamaya aura parasamaya kA nirUpaNa kiyA hai, aura usameM bhI parasamaya ke doSa tathA svasamaya ke guNoM kA kathana kiyA gayA hai| tIsare adhyayana meM yaha nirUpaNa karate haiM ki bodha sampanna aura saMyama meM parAyaNa muni ko kadA. cit anukUla yA pratikUla upasargoM kI prApti ho to unheM samabhAva pUrvaka trIjA adhyayanano prAraMbha bIjA adhyayananuM vivecana pUruM thayuM have trIjA adhyayananI zarUAta thAya che. bIjA adhyayanamAM svasamaya ane parasamayanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che ane temAM svasamayanA guNe ane parasamayanA de prakaTa karavAmAM AvyA che. have A trIjA adhyayanamAM e vAta prakaTa karavAmAM Ave che ke bodhasaMpanna ane saMyamamAM parAyaNa munine kyAreka anukULa ane pratikULa upasargonI prApti zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ___ anyayArthaH--(jAya) yAvat (jeyaM) jetAraM puruSaM (na passai) na pazyati tAvatparyantaM kAtaropi (appANaM) AtmAnaM svAtmAnam (saraM) zUraM saMgrAmavIraM (mannai) manyate (jujhaMtaM) yudhyamAnam saMgrAmaM kurvantam (mahArahaM) mahArathaM (daDhadhammANaM) dRDhadharmANaM nArAyaNaM kRSNam (sisupAlonya) zizupAla iva-yathA kRSNaM yudhyamAnaM dRSTvA zizupAlaH kSobhamAptayAnityarthaH // 1 // sahana karanA caahie| tIsare adhyayana kA prathama sUtra yaha hai-'sUraM maNNai appAgaM' ityaadi| zabdArtha-'jAya-yAvat ' jabataka 'jeyaM-jetAram ' vijayI puruSa ko na passai-na pazyati nahIM dekhatA hai tabataka kAyara puruSa 'appANaMAtmAnam ' apane ko 'sUraM-zUram ' zUravIra 'mannaI' -manyate' mAnatA hai 'jujhaM taM -yudhyamAnam ' yuddha karate hue 'mahArahaM-mahAratham mahArathI 'daDha dhammANa'-dRDha dharmANam' dRDha dharma bAle-kRSNa ko dekhakara 'sisupA. loca-zizupAlaiya' zizupAla jaise kSobha ko prAptahuA thA vaise kSobha ko prApta hote haiM // 1 // ___anvayArtha-jaba taka vijetA puruSa ko nahIM dekhatA taba taka kAyara bhI apane Apa ko saMgrAma zUra mAnatA hai / saMgrAma karate hue mahArathI aura dRDhadharmA nArAyaNa (kRSNa) ko dekhakara jaise (pahale garjanA karanevAlA) zizupAla kSobha ko prApta huA // 1 // thAya che. te upasargo teNe samabhAvapUrvaka sahana karavA joIe. trIjA adhyayananuM 5 sUtra mA pramANe che.-'sUraM maNNai appANaM' tyAdi zahAtha-'jAva-yAvat' nyai sudhI 'jeya-jetAram' vizayI 53pane 'na passai-na pazyati' to nA tyA sudhI 4 / 52 535 'appANaM-AtmAnam / pAtAne 'sUraM-zUram ' zUravI2 'mannai-manyate' mAne che. 'jujjhataM-yudhyamAnam' yuddha 42ta 'mahAraha-mahAratham' mahArathI 'daDhadhammANa-dRDhadharmANam' ymyaannaa40||ne ne 'sisupAlova-zizupAlaiva' zizupAla bha Alane prApta thA to temAla prAta thAya che. // 1 // sUtrArtha--jyAM sudhI vijetA puruSane bheTe na thAya, tyAM sudhI kAyara paNa potAne saMgrAmacUra mAne che. jevI rIte samarAMgaNamAM vIratApUrvaka laDatA mahArathI ane dRDhadhama nArAyaNa (kRSNa)ne joIne (pahelAM garjanA karanAra) zizupAla subdha thaI gaye hate, (eja pramANe upasargo ane parISaha AvI paDatAM DhIlA picA mANaso saMyama mArgethI vicalita thaI jAya che) zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 1 pariSahopasargasahanopadeza: TIkA- 'jAva' yAvat = yAvatparyantam 'jeyaM' jetAraM prati dvandvinaM rAjAnaM 'na parasaI' na pazyati pratiyoddhAraM na pazyati tAvadeva kApuruSaH 'appANaM' AtmAnam 'sUraM maNNaI' zUraM manyate na matkalpaH parAnIke zUro vidyate kintu zUro'hameva iti manyate / yAvat paryantaM samudyatAyudhaM jetAraM yuddhAyopasthitaM purato na pazyati, tAvadevA'lpavIryaH svAtmAnaM vIra iti manyate / tAvadeva gajaH prasRtamadaH akAlanAmbudavatghoragarjanaM karoti yAvat nakhalAMgUlamAtrAyudhaM zaTAghaTAsamanvitaM kaMpita kezara kezariNaM zabdAyamAnaM na pazyati / taduktam ' tAvadvajaH prastutadAnagaNDaH karotyakAlAmbudagarjitAni / yAvanna siMhasya guhAsthalISu lAMgula visphoTaravaM zRNoti // 1 // TIkArtha- jaba taka vijetA virodhI rAjA ko arthAt pratiyoddhA ko nahIM dekhatA hai, taba taka kAyara puruSa bhI apane ko zUravIra samajhatA hai / vaha aisA mAnatA hai ki zatru kI senA meM mere jaisA koI vIra nahIM hai, eka mAtra maiM hI vIra hU~ / arthAt jaba taka zastra U~cA uThAye hue aura yuddha ke lie sAmane Aye hue vijetA puruSa ko sanmukha nahIM dekhatA hai, tabhI taka alpavIrya apane Apako vIra mAnatA hai / madonmatta hAthI tabhI taka mausama ke saghana bAdaloM ke samAna ghora garjanA karatA hai jaba taka nAkhUna aura pUcha mAtra Ayudha vAle, saghana ayAla se yukta kesara ko kaMpAne vAle evaM dahAr3ate hue kesarI ko nahIM dekhatA hai| kahA bhI hai - ' tAvadvajaH prastutadAnagaNDa:' ityAdi TIkA jayAM sudhI pratispardhI sAthe laDavAnA prasa`ga na Ave, tyAM sudhI kAyara puruSa paNa pAtAnI jAtane zUravIra mAne che te evuM mAne che ke zatrunI senAmAM mArA jevA parAkramI keI nathI. jyAM sudhI tenA sAmanA karavAne mATe koi zastrasajja vijetA puruSa tenI sAme zastrA uThAvIne khaDA thatA nathI, tyAM sudhI te alpanIya puruSa peAtAne vIra mAne che. made!nmatta hAthI kameAsamI saghana vAdaLAMonI jema tyAM sudhI ja ghera garjanA kare che ke jyAM sudhI mAtra nahAra ane pUchaDI rUpa zastrAvALA, saghana kezavALIthI yukta. kesare ne ka'pAvatA ane garjanA karatA siMha tenI sAme upasthita thatA nathI. siMhane jotAM ja ja te madonmatta hAthI UbhI pUMchaDIe nAsI jAya che kahyu` paNa che ke-tAvaduugjH prastutadAnagaNDa : ' tyAhi menuM gaMDasthaNa maha aravAne bharaNe bhAnuM yardha zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre dRSTAntadvArA yAdRzo'rthaH saralatayA'vagato bhavati, tattathA na dRSTAntA'bhAve / ata iha svasamayaprasiddha kRSNazizupAlayodRSTAntaM pradarzayati 'jujjhaMti' ityAdi / 'jujjhata' yudayamAnam-yuddhaM kurvantam 'daDhadhammANaM' dRDhadharmANaM-dRDhaH dharmaH parAkramo yasya sa dRDhadharmA, taM dRr3hadharmANAm / 'mahAraha' mahArathaM mahAn ratho yasya sa mahArathaH-tam , kRSNaM dRSTvA 'zizupAlovya' zizupAla iya-yathA mAdrIsutaH zizupAlaH kRSNasya darzanAtmAk svAtmapazaMzAmadhAnakaM gajenaM kRtavAn, kintu pazcAt yuddhAya puraH sthitaM kRSNavAsudevaM dRSTvA kSobha prAptaH / kRSNazizupAlayoH kathA caritragranthAt avagantavyeti bhAvaH // 1 // ____ jisake gaNDasthala mada jharane se gIle ho rahe haiM aisA hAthI tabhI taka akAla meghoM ke sadRza garjanAe~ karatA hai, jaba taka guphA meM honevAlI siMha kI pUcha kI phaTakAra kI dhvani nahIM sunatA hai / dRSTAnta se Azaya jaise saralatA se pratIta hotA haiM, vaise dRSTAnta ke vinA nahIM pratIta hotA hai / ataeva yahA~ svasamaya meM prasiddha kRSNa aura zizupAla kA dRSTAnta pradarzita karate haiM / yuddha karate hue, dRDha parAkrama vAle aura mahAna ratha vAle kRSNa ko dekha kara jaise mAdrIputra zizupAla kSobha ko prApta huaa| usane kRSNa ko dekhane se pahale to khUba apanI prazaMsApUrNa garjanA kI, parantu bAda meM jaba yuddha ke lie sanmukha upasthita kRSNa vAsudeva ko dekhA to ghabarA uThA ! kRSNa aura zizupAla kI kathA caritagranthoM se jAna lenA cAhie // 1 // gayuM che e hAthI tyAM sudhI ja akALa meghanI samAna garjanAo kare che ke jyAM sudhI guphAmAM rahelA siMhanI pUMchaDIne pachaDATane devani saMbhALate nathI. daSTAnta dvArA Azayane jeTalI saraLatAthI samajI zakAya che, eTalI saraLatAthI dRSTAnta vinA samajI zakAtuM nathI. tethI sUtrakAre ahIM svasamayamAM (jaina siddhAMtamAM prasiddha evuM kRSNa ane zizupAlanuM dRSTAMta prakaTa karyuM che. daDhaparAkramI ane mahArathI kRSNane samarAMgaNamAM yuddha karatA joIne mAdrIputra zizupAla khUba ja kSubdha thaI gayA hatA. jyAM sudhI teNe kRSNanA parAkramane pratyakSa joyuM na hatuM, tyAM sudhI te te pitAnI vIratAnA baNagAM pheMkyA karate hato, paraMtu parAkramI kRSNa vAsudevane potAnI sAme samarAMgaNamAM upasthita thayela joIne te kevo gabharAI gaye hato ! kRSNa ane zizupAlanI kathA caritagra mAMthI vAMcI levI joIe. A zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 pariSahopasargasahanopadeza: adhunA sarvajanapratItaM dRSTAntaM pradarzayati sUtrakAraH - 'payAtA' ityAdi / 5 5 3 payAtA sUrA raNasI se saMgAmammi uTTie / 7 mAyA puraM na jANAi jeNa parivicchae // 2 // chAyA - mayAtAH zUrA raNazIrSe saMgrAme upasthite / mAtA putraM na jAnAti jatrA parivikSAH ||2|| anvayArthaH - ( saMgAmammi) saMgrAme ( uvaTTie) upasthite prApte (raNasI se ) raNazIrSe = yuddhAgrabhAge ( payAtA) prayAtAH prAptAH (sUrA) zUrAH = zUraM manyamAnAH (mAyA) mAtA (puttaM na jANAi) putraM na jAnAti = kaTipradezato bhrazyantaM stanaMdhaaba sUtrakAra sarvavidita dRSTAnta ko dikhalAte haiM- 'payAtA' ityAdi / zabdArtha - 'saMgAmammi saMgrAme ' yuddha 'ubaTThie' - upasthite ' chiDane para 'raNasI se - raNazIrSe ' yuddha ke agrabhAga meM 'payAtA - prayAtAH ' gayA huA 'sUrA' - zUrAH ' vIrAbhimAnI puruSa 'mAyA - mAtA ' mAtA 'puttaM na jANai' - putraM na jAnAti apane putra ko goda se giratA huA nahIM jAnatI hai aise vyagratA yukta yuddha meM 'jeeNa - jetrA' vijetA puruSa ke dvArA 'parivicchae - paricikSatAH 'chedana bhedana kiyA huA dIna bana jAtA hai // 2 // anvayArtha - saMgrAma upasthita hone para yuddha ke agrabhAga meM upasthita hue zUra arthAt vIratva kA abhimAna karane vAle kintu vAstava meM kAyara puruSa, jisa bhayAnaka yuddha meM mAtA apanI godI se girate huve putra ko bhI nahIM jAnatI, aise yuddha meM vijetA ke dvArA parAjita kara die jAte haiM ||2|| - have sUtrAra sarvaviti dRSTAnta aSTa pure che - 'payAtA' tyAhi. zabdArtha - ' saMgAmammi saMgrAme' yuddha 'ubaTTie - upasthite' thavA sAge tyAre 'raNasise- raNazIrSe' yuddhanA AgaNanA lAgamAM 'payAtA - prayAtAH ' gayesa 'sUrA - zUrAH ' vIra alibhAnI pu3Sa 'mAyA - mAtA' mAtA 'puttaM na jANAI' - putraM na jAnAti ' peAtAnA putrane kheALAmAMthI paDatAM jANatI nathI, evA vyagratAyukta yuddhamAM 'jevaNa - jetrA' vinetA pu3SanA dvArA 'parivicchae- parivikSatAH chena lehana uratA dInatAyukta banI jAya che. rA sUtrA--jevI rIte yuddhanI bhISaNatAne kAraNe gabharAI gayelI mAtAnI geADhamAMthI nIce sarI paDatA bALakanuM dhyAna paNa mAtAne rahetuM nathI, eja pramANe peAtAnA vIratvanuM abhimAna karanAra-kAyara hAvA chatAM paNa peAtAne zUravIra mAnanAra-puruSa samarAMgaNamAM jyAre duzmananI sAme upasthita thAya che tyAre jota jotAmAM zUravIra vijetA dvArA parAjita karAya che. rA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre yam (jeeNa) jevA-jayanazIlena (parivicchae) parivikSatA kAtarAH yuddhAgrabhAge gacchanti kintu bhayAnake yuddhe prAraMbhe sati ripubhiH te kAtarAH jIyante iti bhAvaH // 2 // TIkA-'saMgAmammi' saMgrAme 'ubaTie' upasthite sati 'raNasIse' raNazIrSa yuddhAgrabhAge-zatrusainyasaMmukhe 'payAtA' prayAtAH upasthitAH 'marA' zUrAH puruSAH= vIrA'bhimAninaH / yuddhe prArabdhe sati vIrAbhimAninaH vastutaH kAtarAH puruSAH yuddhAye upasthitA bhavati / kintu sAhasavinAzake yuddhe samArabdhe te kAtarAH bhayA. dinA AkulA bhavaMti, yuddhameva vizinaSTi, mAyAputtamityAdi / 'mAyA' mAtA 'puttaM' putraM sthakIyaputramapi svakaTipadezAt patantam priyamapi putram 'na jANAI' na vijAnAti etAdRzavyagratAjanake ghore saMgrAme 'jeeNa' jetrA-vijetrA zatruSuruSeNa 'parivicchae' parivikSatA: hatAH bhavanti // 2 // ___ TIkArtha-saMgrAma chir3ane para cIratA kA abhimAna karane vAle zUra puruSa, jo vAstava meM kAyara hote haiM yuddha ke agrabhAga meM caturaMgI senA ke samAna, upasthita ho jAte haiN| kintu jaba sAhasa ko samApta kara dene vAlA saMgrAma prArambha hotA hai, taba ve kAyara bhaya Adi se vyAkula ho uThate haiN| vaha yuddha kaisA bhISaNa hotA hai, yaha dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate hai-usa yuddha kI bhISaNatA se ghabarAhaTa meM AI huI mAtA ko apanI goda se girate hue priya putra kA bhI dhyAna nahIM rahatA hai| isa prakAra vyagratA utpanna karane vAle ghora saMgrAma meM vijetA zatru ke dvArA ve parAjita kara die jAte haiM // 2 // TIkAthe-pitAnA zauryanuM abhimAna karanAra paNa vAratavamAM kAyaratAthI cakta hoya e puruSa, jyAre yuddhane prasaMga AvI paDe che tyAre pitAnI caturaMgI senA sahita samarAMgaNanA agrabhAgamAM upasthita thaI jAya che. paraMtu jyAre bhISaNa saMgrAma zarU thAya che tyAre duzmanonuM parAkrama joIne te kAyaranA bhaya ane vyAkuLatA vadhI jAya che te yuddha kevuM bhayAnaka hoya che te batAvavAne mATe sUtrakAra nIcenuM dRSTAnta Ape che-te yuddhanI bhISaNatAne kAraNe gabharAI gayelI mAtAne tenI gedamAMthI sarI paDatA bALakanuM paNa bhAna rahetuM nathI. eja pramANe vyagratA utpanna karanAra te ghara saMgrAmamAM vijetA zatra dvArA te kAyarane jotajotAmAM parAjita karI devAmAM Ave che. jarA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. a. a. 3 u. 1 pariSahopasargasahanApadezaH pUrva dRSTAntaH proktaH sampati dAntikamAha - ' evaM sehe vi' ityAdi / 9 5 mUlam evaM sehe vi apuTTe bhikkhAyariyA akovie / 7 10 11 12. sUraM maNNai appANaM jAva lUhaM na sevae // 3 // chAyA -- evaM ziSyo'pyaspRSTo mikSAcaryAskovidaH / zuraM manyata AtmAnaM yAvat rUkSaM na sevate ||3|| anvayArthaH - ( evaM) evamanena prakAreNa (nikkhAyariyA akovie) bhikSAcaryA - kovidaH (apuTThe ) aspRSTaH = parISadopasarge : (sehe vi) ziSyopi= abhinavamatrajitaH (appA) AtmAnaM (mUraM) zUraM = cAritra zUraM (mantra) manyate (jAba) yAvat paryantaM (haM) kSam saMyamaM ( na sevae) na sevate iti // 3 // dRSTAnta kahakara aba dAntika kahate haiM-' evaM sehe vi' ityAdi / zabdArtha- 'evaM - evam ' isI prakAra 'bhitrakhAyariyA akovie'bhikSAcaryA kovidaH ' bhikSAcaryA ki vidhi ke marma ko na jAnane vAle 'apuDhe - aspRSTa:' aura parISahoM se jina ko saMbandha nahIM hai aisA 'seheviziSyopi' abhinava pravrajita ziSya bhI 'appANaM- AtmAnam' apane ko 'sUraM - zUram' tabataka zUra 'mannai - manyate' mAnatA hai 'jAva yAvat' jaba taka vaha 'lUhaM rukSam' saMghamako' 'na sevae'- na sevate' sevana nahIM karatA // 3 // anvayArtha - isI prakAra bhikSAcaryA meM anipuNa evaM upasargoM se rahita navadIkSita sAdhu apane ko cAritra meM zUra mAnatA hai parantu jaba taka saMyama kA sevana nahIM karatA ( tabhI taka ) // 3 // have sUtrakAra dRSTAntadvArA je vAtanu` pratipAdana karavA mAge che te (hASTanti) auTa kure che. 'evaM sehe vi0' ityAdi sUtrA--eja pramANe bhikSAcaryAmAM anipuNa ane parISaheA tathA upasargAthI rahita sAdhu paNa peAtAne cAritranI ArAdhanAmAM zUra mAne che. parantu jyAre parISahe ane upasage AvI paDe che, tyAre te saMyamanu pAlana karI zakatA nathI. / / 3 / aa zabdArtha' - ' evaM - evam' A pramANe 'bhikkhAyariyA akovie- bhikSAcaryAs kovidaH' mikSAyaryAMnI vidhinA bhamane na bhavAvAjA 'apuTThe-aspRSTu' bhane parISAthI bhane saMbaMdha nathI theve| 'se he vi - ziSyopi' abhinava amabhita ziSya pazu 'appANaM- AtmAnam' potAne sUraM zUram' tyAM sudhI zUravIra 'mannai - manyate' bhAne che, 'jAba - yAvat' lyAM sudhI te 'lUhaM rukSama' sayabhanu' 'na sevae -na sevate' sevana ushte| nathI. ||3|| zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre TIkA--'evaM' evam anenaiva prakAreNa 'bhikkhAriyA akovie' bhikSAcaryA 'kovidaH, bhikSAcaryAvidhimAnabhijJaH upalakSaNAt sakala sAdhvAcAravijJAnavikalaH abhinavapatrajitatvAtU 'apuDhe' aspRSTaH parISahairyasya saMbandho na jAtaH etAdRzaH 'se he vi' abhinavapatra jitaH komalabuddhiziSyo'pi 'apANa' AtmAnaMsvAtmAnaM tAvadeva 'maraM' zUram 'maNNaI' manyate-tAvadeva svAtmAnaM utkRSTasAdhyAcArapAlane siMhanAda karoti / zUratvasya maryAdAmAha-'jAveti' 'jA' yAvat'lUha' rUkSaM saMyamam 'na sevae' na sevate yathA saMgrAmazIrSe samupasthitaH zizupAlo jetAraM vAsudevaM na dRSTavAn tAvadeva siMhanAdaM kRtavAn tathaiva komalavuddhirabhinava prabajitaH yAvat parIpahopasargarUpakezarazaTAmucchAlayantaM saMyamakesariNaM na pazyati tAvadeva svAtmAnaM saMyamavIra iti manyate tatsAptau sa gurukarmA'lpasatva cAritrabhaMgamupayAti // 3 // TIkArtha-isI bhAMti jo navIna dIkSita sAdhu, jo bhikSA kI vidhi ke marma se anabhijJa hai aura upalakSaNa se sAdhu ke samasta AcAra se navadIkSita hone ke kAraNa aparicita hai aura jo pariSahoM evaM upasargoM se aspRSTa hai arthAt jise inakA sAmanA nahIM karanA par3A hai, aisA sAdhu bhI apane ko tabhI taka cAritrazara samajhatA hai tabhI taka utkRSTa sAdhvAcAra pAlana karane kA manoratha karatA hai, jaba taka saMyama kA sevana nahIM karatA hai / jaise saMgrAma ke zIrSa bhAga meM upasthita zizu. pAla ne tabhI taka siMhanAda kiyA jaba taka vijetA vAsudeva para usakI dRSTi nahI paDI, usI prakAra komalabuddhi navadIkSita sAdhu jaba taka parISaha aura upasargarUpa kesara ko hilAne vAle sayamarUpI siMha ko nahIM dekhatA hai, tabhI taka apane ko saMyamavIra mAnatA hai| parISaha TIkartha--eja pramANe navadIkSita sAdhu ke je bhikSAnI vidhinA marmathI anabhijJa che, ane sAdhunA samasta AcArothI aparicita che, ane jene parISaha ane upasargone sAmane kara paDayo nathI, e sAdhu pitAne tyAM sudhI ja cAritrazUra-utkRSTa sAdhavAcAranuM pAlana karanAre-mAne che ke jyAM sudhI tenI sAme bhayaMkara parISahe ane upasargo upasthita thatA nathI. jevI rIte saMgrAmanA agrabhAgamAM upasthita thayelA zizupAle tyAM sudhI ja siMhanAda karyo ke jyAM sudhI vijetA vAsudeva para tenI najara na paDI, e ja pramANe navadIkSita kamaLa sAdhu jyAM sudhI parISaha ane upasargo rU5 (kezavALI)ne kaMpAvanArA saMyama rUpI siMhane jete nathI, tyAM sudhI ja pitAne cAritrazUra zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 i. 1 saMyamaraya rUkSatvanirUpaNam 1 saMyamasya rUkSatA pratipAdayati sUtrakAraH-'jayA hemaMta' ityAdi / mUlam-jayA hemaMtamAsaMmi sItaM phusaI sambaggaM / tastha maMdA visIyaMti rajahINAva khattiyA // 4 // chAyA--yadA hemantamAse zItaM spRzati sarzagam / tatra mandA viSIdanti rAjyahInA iva kSatriyAH // 4 // anvayArtha:--(jayA) yadA yena prakAreNa (hemaMtamAsaMmi) hemaMtamAse hemantaRtau-poSamAse (sIta) zItaM-zaityaM (savvaggaM) sarvAgaM pratikUlatayA (phusai) spRzati (tattha) tatra tadA (maMdA) maMdA-jaDA:-gurukarmANaH (rajjahINA) rAjyahInA-rAjya. bhraSTAH (khattiyAva) kSatriyA iva (visIyaMti) viSIdaMti-viSAdamanubhavantIti // 4 // aura upasarga kI prApti hone para vaha gurukarmA evaM alpasatva sAdhu cAritra ko bhaMga kara detA hai||3|| sUtrakAra aba saMyama kI rUkSatA kA pratipAdana karate haiM-'jayA hemaMta' ityaadi| zabdArtha- jayA-yadA' jaba 'hemaMtamAsaMmi'-hemantamAse' hemanta Rtu meM arthAt poSamahIne meM 'sItaM-zItam' ThaMDI 'savvaMgaMsarvAMgam' sarvAGgako 'phusaha-spRzati' sparzakaratI hai 'tattha-tatra' taba 'maMdA-maMdAH' kAyara puruSa 'rajjahINA-rAjyahInAH' rAjya bhraSTa 'khattiyA va-kSatriyA ica' kSatrIya ke jaise 'visIyaMti-viSIdaMti' viSAda ko prApta hote haiM // 4 // anvayArtha--jaba hemanta mAsa meM arthAt pauSa ke mahIne meM pUrI taraha zIta kA sparza hotA hai taba bhArI karmoM vAle mAda sAdhu rAjya se bhraSTha hue kSatriyoM ke jaise viSAda kA anubhava karate haiM // 4 // mAne che. jyAre parISaha ane upasargo AvI paDe che, tyAre te gurukamAM ane alpasatva sAdhu cAritrane bhaMga karI nAkhe che. evA ve sUtrA2 sayabhanI 3kSatAnu pratipAina 42 che-'jayA hemaMta' tyAla zahAtha-'jayA-yadA' nyAre 'hemaMtamAsaMmi-hemantamAse' hemanta RtamA mAta pApa mahInAmA 'sItaM-zItam' 30 'savvaggaM-sarvAgam' sarvAgane phasaha -spRzati' 25 42 che. 'tattha-tatra' tyAre 'maMdA-maMDAH' 5sa(1 535 rajjahiNA-rAjyahinAH' 25 praSTa 'khattiyAva-kSatriyAiva' kSatriyanI 24 / 'visIyati -viSIdaMti' vimAna prAnta thAya che. // 4 // sUtrArtha-jyAre hemanta RtumAM-piSa mAsamAM bhayaMkara ThaMDIne anubhava karavuM paDe che, tyAre gurukarmA maMda (ajJAnI) sAdhu padabhraSTa thayelA kSatriyenI jema viSAdano anubhava kare che. pAkA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ____TIkA--'jayA' yathA 'hemaMtamAsaMmi' hemantamAse hemantaRtau pauSamAsAdau vA 'sIta' zItaM zaityam 'savvaMga' sarvAMgam 'phusaI' spRzati 'tastha' tatra tadA tasmin kAle 'maMdA' mandA: jaDAH, gurukarmANaH puruSAH / 'rajahINA' rAjyabhraSTAH 'khattiyA' kSatriyAH 'va' iva 'visIyaMti' viSIdanti / kaSTamanubhavanti, yathA rAjyarahitAH kSatriyatvajAtyabhimAninaH duHkhAyante, tathA hemantaRtau pauSa mAsAdau amandamandA'nilAndolitaprabalazaityasaMparka sati gurukarmANaH saMyamakAtarAH puruSAH duHkhAnubhavaM kurvanti / "kuTumbakaTuAgiva vyathayate nilaH anena hemantakAlikazItasparzasyA'tidussahatvamuktamiti // 4 // mUlam-puDhe gimhAhitAveNaM vimaNe supivAsie / tattha maMdA visIyaMti macchA appodaye jahA // 5 // chAyA--spRSTo grISmAbhitApena vimanAH supipAsitaH / tatra mandA viSIdanti matsyA alpodake yathA // 2 // TIkArtha--jaba hemanta Rtu meM, sampUrNa zarIra meM zIta kA sparza hotA hai, usa samaya jaDa aura bhArI karmoM vAle puruSa, rAjyacyuta kSatriyoM ke samAna duHkha kA anubhava karate haiM / jaise kSatriyatva kA abhimAna karane vAle puruSa rAjya china jAne para duHkhI hote haiM, usI prakAra zItaRtu meM teja yA dhImI-dhImI calane vAlI vAyu ke samparka se Andolita prabala zIta ke kAraNa saMyama meM kAyara gurukarmA puruSa duHkha kA anubhava karate haiM / 'vAyu kuTumba ke kaTu vacanoM ke jaisI vyathA pahuMcAtI hai| isa prakAra hemanta ke samaya kA zItasparza atyanta dussaha kahA gayA hai // 4 // TakArtha - hemanta tumAM jyAre A A zarIre zItane sparza thAya che. jyAre hADa gALI nAkhe evI kaDakaDatI ThaMDIne anubhava karavuM paDe che-tyAre gurukama sAdhu rAjyabhraSTa thayela kSatriyonI jema duHkhano anubhava kare che. jevI rIte kSatriyatvanuM abhimAna karanAra puruSa rAjya gumAvI besavAthI viSAda anubhave che, eja pramANe ziyALAmAM teja athavA manda gatithI vAtA pavananA saMparkane lIdhe je prabaLa ThaMDIno anubhava kare paDe che. tene kAraNe, saMyamanA pAlanamAM kAyara ane gurukama sAdhu paNa duHkhane anubhava kare che. "vAyu kuTuMbIonA kaTuvacana jevI vyathA pahoMcADe che eja pramANe hemaMtanA samayane zItasparza paNa atyanta dussaha kahevAmAM AvyuM che. jo zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 saMyamasya rUkSatvanirUpaNam 11 ___ anvayArthaH--(gimhAhitAveNaM) grISmAbhitApena-nISmakAlikoSNena (pRDhe) spRSTaH (vimaNe) vimanA=khinnAntaHkaraNaH (supivAsie) supipAsitApAtodIno bhavati (tattha) tatra grISmopasarga prAptAH santaH (maMdA) mandA: kAtarAH (visIyaMti) viSIdanti (apodara) alpodake (jahA macchA) yathA matsyA viSIdanti tathaiveti // 5 // zItasparza kA parISaha duHkhajanaka hotA hai, yaha kaha kara aba uSNaparISaha kI dussahatA kA nirUpaNa karate haiM zabdArtha-'gimhAhitAveNaM-grISmAbhitApena' grISmaRtu ke abhitApa se arthAt garmI se 'puDhe-spRSTaH' sparza pAyA huvA vimaNe-vimanaH' khinna antaHkaraNavAle arthAt udAsa 'supivAsie-supipAsitaH' aura pyAsa se yukta hokara puruSa dIna ho jAtA hai, 'tattha-tatra' isa prakAra garmI kA parISaha prApta hone para 'maMdA-mandAH' kAyara puruSa 'visIyaMtiviSIdanti' isa prakAra viSAda ko anubhava karate haiM, 'appodae-alpo. dake' thoDe jalameM 'jahA macchA-yathA matsyAH ' jaise machalI viSAda kA anubhava karatI hai // 5 // ___anvayArtha-grISmakAla kI uSNatA se spRSTa huA sAdhu khinna citta aura pipAsA se pIDita hotA hai| garmI ke parISaha ko prApta kAyara jana usI prakAra chaTapaTAte haiM jaise vinA pAnI kI mchlii||5|| zItasparzane parISaha dukhajanaka hoya che. te prakaTa karIne have sUtrakAra uNasparzanI dusahatAnuM nirUpaNa kare che- zahAtha -'gimhAhitAveNaM-grISmAbhitApena' zrI Rtuna malitAyI arthAta sabhI thA 'puDhe-spRSTaH' 250 pAmela 'vimaNe-vimanaH' bhinna mantaH 424ANe mAta GIA 'supivAsie-supipAsitaH' mane tarasathI yuddhata ya42 535 DIna tha ya che. 'tattha-tatra' mA Are sabhI parISa bhArata thapAthI maMdA-mandAH' bhUla 535 'visIyati-viSIdanti' sevA prAna viSAhanA bhanuma 42 che. 'appAdae-alpodake' thApAemA 'jahA macchA-yathA matsyAH ' jevI rIte mAchalI viSAdane anubhava kare che. pA. sUtrArtha-jevI rIte pANI vinA mAchalI taraphaDe che, eja prakAre grISma kALanI uNutAthI pRSTa thayela ane pipAsAthI vyAkuLa thayela khinnatAne anubhava kare che. pAna zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sUtrakRtAGgasUtre ___TIkA--'gimhAhitAveNaM' grISmAbhitApena-grISmamAsasya jyeSThamAsAdeH abhitApenA'tizayitoSNasparzana 'puDhe spRSTaHparza prAptaH puruSaH 'vimaNe' vimanAH vikhinnAntaHkaraNaH 'mupivAsie' supipAsitaH atizayitapipAsayA klAntaH dIno bhavati / 'tastha' tatra grISmasamaye uSNaparISahaM prAptAH, 'maMdA' mandAH jaDAH 'visIyaMti' viSIdanti, viSAdamanubhavanti, 'jahA' yathA yena prakAreNa 'macchA' matsyAH 'apodaye' alpodake svalpe jale viSAdamanubhavanti / yathA'lpajale matsyAH duHkhino bhavanti, tathoSNapariSaheNa mandAH duHkhabhAjo bhavanti // 5 // saMmati bhikSAparISahamadhikRtya mUtrakAro brUte-'sayAdattesaNA' ityAdi / mUlam-sayA dattesaNA dukkhA jAyaNA duppnnolliyaa| kammattA dubbhagA ceva iccAhaMsu puDho jaNA // 6 // chAyA--sadA dattaiSaNA duHkhaM yAcA duSpraNodyA / karmArtA durbhagAzcaivetyevamAhuH pRthag janAH // 6 // __TIkArtha-grISma ke tApa se arthAt jyeSTha mAsa Adi meM tIvra garmI ke sparza se puruSa khinna mana ho jAtA hai aura teja pyAsa lagane se dIna bana jAtA hai| usa grISma ke samaya meM uSNa parISaha ko prApta kAyara janaviSAda kA anubhava karate haiN| jaise jala ke abhAva meM yA atyalpa jala meM matsya duHkhI hote haiM / arthAt jaise alpa jala meM matsya duHkha se chaTapaTAte haiM, usI prakAra uSNa parISaha se kAyara sAdhu duHkhI hote haiM // 5 // TIkArca-grISma RtumAM-vaizAkha ane jeTha mAsamAM-jyAre asahya garamI paDe che. tyAre tenAthI trAsIne sAdhuo manamAM udvegane anubhava kare che. uNutAne kAraNe tIvra tRSAno anubhava karavAno prasaMga Ave tyAre tevA sAdhuo vyAkuLa thaI jAya che. eTale ke uSNu parISaha sahana karavAno prasaMga Ave, tyAre kAyara sAdhuo viSAda anubhave che. temanI sthiti kevI thAya che, te sUtrakAre A prakAre prakaTa karyuM che. jema pANI vinA athavA ala5 pANImAM mAchalI taraphaDe che, e ja pramANe uSNuparISaha AvI paDatAM kAyara sAdhu viSAda anubhave che. pAna ve sUtra42 likhAparISatuM ni355 re che.---'sayA dattesaNA' tyA sahAya- dattesaNA-dattaiSaNA' manyana an adhesa paratune 1 anveSaNa 42 'dukkhA-duHkham' mA 5 'mayA-sadA' nana mata sudhI arthAt zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 1 bhikSAparISaha nirUpaNam 13 anvayArtha :- ( datte vaNa) dattepaNA anyapradattavastuno'nveSaNam (dukbA) duHkham (sayA) sadA jIvanaparyantaM sAdhUnAM bhavati tathA (jAyaNA) yAMcA (duSpaNoliyA) duSpragoyA yAJcAparIvaH asatvena duHkhena praNodyate sahyate ( puDho jaNA) pRthagUjanAH = kRtapuruSAH ( iccAhaMsa) ityevamAhuH = kathayati, (kamnattA) karmArttAH svakRtapUrvakarmaNaH phalabhoktAraH (dunnagA ve) durbhagA =bhAgyahInA ime iti ||6|| TIkA - - ' dattesaNA' dataiSaNA 'dukkhA' duHkhananikA 'sapA' sadA AjIvanaM sAdhUnAM bhavati 'jAyaNA' yAcA 'dupaNolliyA' duSpraNodyA = duHkhena soDhavyA aba sUtrakAra bhikSA parISaha ke viSaya meM kathana karate haiM'sayA dasaNA' ityAdi / zabdArtha- 'dasaNA- dattaiSaNA' anya ke dvArA dI gaI vastu ko hI anveSaNa karanA 'dukkhA - duHkham ' yaha duHkha 'sayA - sadA' jIvana paryanta sAdhu ko rahatA hai 'jAyaNA-yAMcA' bhikSAkI yAcanA karane kA kaSTa 'duSpaNolliyA - duSpraNodyA' asA hotA hai 'puDho jaNA-pRthak janAH ' prAkRtapuruSa arthAt sAdhAraNa loka 'iccAhaMsu evamAhuH' aisA kahate haiM ki 'kammA karmArttAH' ye loka apane pUrvakRna pApakarma kA phala bhoga rahe haiM 'dubhagAceva - durbhagAzcaiva' tathA ye loga bhAgyahIna haiM // 6 // anvayArtha sAdhuoM ko datepaNA kA arthAt dUsaro ke dvArA pradatta vastu ko hI grahaNa karane kA duHkha sadaiva sahana karanA paDatA hai / yAcanA parISaha bhI dussaha hotA hai / sAdhAraNa jana sAdhuoM ko dekha kara kahate haiM, ye apane karmoM se pIDita haiM bhAgya hIna hai' || 6 || TIkArtha-sAdhuoM ko jIvanaparyanta datteSaNA kA duHkha bhoganA paDatA hai arthAt adasAdAna ke kAraNa sadaiva dUsaroM kI dI huI vastu se hI bhavana paryaMta sAdhune ra che. 'jAyaNA-yAMcA' likSAnI yAthanA 42vAnuMSTa dupaNolliyA - duSpraNodyA' asA thAya che. 'puDho jaNA - pRthak janAH' Ata 53Sa arthAt sAdhAraNa borDa 'iccAhamu - patramAhu:' se 'kammattA- karmArttAH' Abo potAnA pUrvaIta pAya i logavI rahyA che. 'dubbhagAceva - durbhagAzcaiva' tathA mA boDI lAgyahIna che. // 6 // - sUtrA--sAdhuee anyanA dvArA pradatta vastune grahaNa karavAnu... duHkha sadA sahana karavuM paDe che, te kAraNe yAcanAparISaha paNa dussaDuM gaNAya che. sAmAnya lAke te sAdhuone joine kahe che- mAte temanAM bhethI pIDita che, lAgyahIna che. sU. 6 // TIkA"--sAdhue jIvanaparyaM'ta danaiSaNAnuM duHkha sahana karavuM paDe che, kAraNa ke te adattAdAnanA tyAgI hovAne kAraNe temane anyanA dvArA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre bhavati / yAzcAparISaho hi alpasatvAnAM duHkhena praNodhate, sahyatebhikSA'tIrakaSTadAyinI bhavati / tathAcoktam-- ___ "gatibhraMzo mukhe dainyaM gAtrasyendovivarNatA / maraNe yAni cihnAni tAni cihnAni yAcake // 1 // " iti / tAvadeva svamAnaM sthIyate, yAvana kiMcid yAcate / tasmAt yAcA parISaho'tIva duHkhajanako bhavati / tadevaM dussahaM yAzcAparISahaM parisahya vigatA'bhimAnamahAsatvajJAnAdhabhivRddhaye mahApuruSasevitaM panthAnamanuvrajatIti / AkrozaparIpahaM zlokAdvaina aparabhAgena darzayati-"puDho jaNA" ityAdi / nirvAha karanA par3atA hai| isI prakAra yAcanA parISaha bhI unake lie dussaha hotA hai / alpasasva prANI baDI kaThinAI se use sahana kara pAte haiM / bhikSAvRtti atyanta kaSTajanaka hotI hai| kahA bhI hai-'gatibhraMzo mukhe dainyaM' ityaadi| mRtyu ke samaya jo cihna prakaTa hote haiM, vahI cihna yAcaka meM bhI dikhAI dete haiN| usakI gati aTaka jAtI hai, mukha para dInatA chA jAtI hai aura ceharA tejohIna ho jAtA hai / ' tabhI taka manuSya kA gaurava TikatA hai jaba taka vaha kisI vastu kI yAcanA nahIM krtaa| ataeva yAcA parISaha atyanta duHkhajanaka hotA hai / mahAsatva puruSa isa prakAra dusmaha yAcanA parISaha ko sahana karake jJAnAdi kI nirantara vRddhi ke lie mahApuruSoM dvArA sevita patha para calate haiN| ApavAmAM AvelI vastu vaDe ja nirvAha calAvavo paDe che. A prakArane yAcanAparISaha paNa temane mATe dusaha thaI paDe che. jenAmAM AtmabaLa ochuM hoya che evAM sAdhu e mahA muzkelIe A parISaha sahana kare che. A parISaha asahya banavAthI kaI kaI kamajora sAdhuo saMyamane parityAga paNa karI de che. bhikSAvRtti keTalI kaSTajanaka hoya che te nIcenA lekamAM matAvAmA mAvyuche. 'gatibhraMzo mukhe dainya' tyAdi-bhRtyunA samaye 2 cinho pragaTa thAya che te cihno vAcakamAM paNa dekhAya che. tenI gati aTakI jAya che, mukha para dInatA chavAI jAya che ane cahero tejahIna thaI jAya che. jyAM sudhI mANasa keinI pAse kaI vastunI yAcanA karatuM nathI, tyAM sudhI ja tenuM gaurava Take che. tethI ja yAcanA parISahane atyaMta dussaha mAnavAmAM Ave che. dRDha manobaLavALA puruSa ja yAcanA parISahane sahana karIne jJAnAdinI vRddhi karavA mATe mahApuruSe dvArA sevita mArge AgaLa vadhe che. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 samayArthabodhino TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 bhikSAparISahanirUpaNam 15 'puDho jaNA' pRthagjanA prAkRtapuruSAH sAdhAraNalokA itthamAkrozanti / 'iccAhaMsu' evamAhuH anena prakAreNa kathayanti / tathAhi-ye ete sAdhavaH malinAMgAH lucitazirasaH kSudhAdivedanAmagnAH / te-ete 'kammattA' kArtAH pUrvajanmani anuSThitaiH karmamirArtAH pUrvajanmani svakRtakarmaNAM phalamanubhavanti / athavAkarmabhiH-kRSNAdibhiH AH, tatkartumazaktA udvignAH santaH sAdhavaH saMvRttA iti / tathA ete 'dubbhagA durbhagA bhAgyahInAH sarvaireva putrakalatrAdibhiH pari tyaktAH, anyatra zaraNamalabdhvA sAdhavaH saMvRttAH pranajyAdhAriNo jAtA iti // 6 // mUlam-ee sahe acAyaMtA gAmesu nayaresu vaa| tastha maMdA visIyaMti saMgAma miva bhIruyA // 7 // chAyA--etAn zabdAn azaknuvanto grAmeSu nagareSu vA / tatra mandA viSIdanti saMgrAma iva bhIrukAH // 7 // gAthA ke uttarArddha bhAga meM Akroza parISaha kA ullekha kiyA gayA hai sAdhuoM ko dekhakara sAdhAraNa loga isa prakAra kahate haiM-ina sAdhuoM kA zarIra mailA kucailA hai, inhoM ne mastaka noMca rakkhA hai aura ye kSudhA kI vedanA se pIDita haiM / ye becAre apane karmoM se duHkhI ho rahe haiM-pUrvajanma meM upArjita azubha karmoM kA phala bhugata rahe haiM / athavA ye karmAtta haiM arthAt kRSi Adi karma karane meM asamartha haiM, isI kAraNa sAdhu bana gae haiN| ye abhAge haiM kyoMki putra patnI Adi sabhI ne inakA parityAga kara diyA hai / jaba kahIM zaraNa nahIM milI to sAdhu bana gae ! dIkSAdhArI ho gae haiM // 6 // gAthAnA uttarArdhamAM Akreza parISahane ullekha karavAmAM Ave che. sAdhuone joIne sAmAnya le ke A pramANe kahe che-"A sAdhuonuM zarIra gaMduM che, temaNe kezanuM luMcana karIne mAthe muMDa karyo che ane teo kSadhAnI pIDA sahana kare che. te bicArA temanA pUrvopArjita karmonuM phaLa bhogavI rahyA che. athavA teo karmAta che." A vAkayane artha A pramANe paNa karI zakAya -teo khetI Adi karma karavAne asamartha che, te kAraNe ja teo sAdhu banyA che. teo durbhAgI che, kAraNa ke putra, patnI Adi saue temano parityAga karyo che. keI paNa jagyAe Azraya nahIM maLavAthI teo dIkSA laIne sAdhu banI gayA che.' gAthA dA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha : - - (gAmesu) grAmeSu (nayaresu vA ) nagareSu vA (ee sade) etAn zabdAn = etAn pUrvoktAnAkrozakhavAn nathA cauracATikAdirUpAna zabdAn (acAyaMtA) soDhumazaknuvantaH (tastha ) tatra = tasmin Akroze sati (maMdA) mandA ajJAlaghuprakRtayaH (visoti) viSIdanti vimanaskA bhavanti saMyamAdvA bhrazyante (a) yathA ( saMgAmaM mi) saMgrAme = raNazirasi (bhIruyA) mIrukAH viSIdanti // 7 // TIkA -- 'gAmesu ' grAmeSu 'nayaresu vA' nagareSu vA 'ee sadde atrAyaMtA' etAn zabdAn azaknuvantaH = etAn pUrvoktAna AkrozarUpAn tathA cauracATi zabdArtha - 'gAmesu - grAmeSu' grAmoMme nayaresu vA nagareSu vA' athavA nagaroM meM 'ee sade - etAn zabdAn' ina zabdoM ko 'AvAryatA - aza knuvantaH' sahana nahIM kara sakate hue 'tastha-tatra' usa Akroza vacanoM ko sunakara 'maMdA - mandAH' maMdamativAle 'visIyaMti - viSIdanti' isa prakAra viSAda karate haiM - 'iva-yathA' jaise 'saMgAmaMmi- saMgrAme' saMgrAma meM 'bhIruyAatest: ' bhIru puruSa viSAda karate haiM // 7 // anvayArtha -- grAmoM meM athavA nagaroM meM pUrvokta AkrozarUpa zabdoM ko tathA 'yaha cora haiM, cora hai' ityAdi zabdoM ko sahana karane meM asamartha hote huye mandaprakRti sAdhu viSAda ko prApta hote haiM yA saMyama se bhraSTa ho jAte haiM, jaise saMgrAma ke zIrSa bhAga meM bhIrujana viSAda ko prApta hote haiM ||7|| TIkArtha- grAmoM meM yA nagaroM meM pahale kahe huye Akroza rUpa zabdArtha- 'gAmesu - - grAmeSu' gAbhAmAM 'nayaresu vA nagareSu vA' athavA nagaromAM 'ee sadde - etAn zabdAn' mA zahAne 'acAryatA - azankuvata : ' saDena na kurI zaThatAM 'tattha-tatra' te ADoza vnyne| arthAt DavA vayanAne sAMlaNIne 'maMdA - mandAH ' bha bhativAjA 'visIyaMti - viSIdanti' viSAha re che 'iva - yathA' nevI zate 'saMgAmaMmi - saMpAme' sabhAmA arthAt yuddhamA 'bhIruyA - bhIrukA' lI3 3Sa vivAha re che. // 7 // sUtrA--A sAdhu tenA karmothI du:khI che.' ityAdi AkrozarUpa za tathA A cAra che, A cAra (jAsUsa) che,' ityAdi sAmAnya leke dvArA uccArAtA zabdo sAMbhaLavAne asama evA te manda prakRti sAdhu viSAda anubhave che, ane jevI rIte sa'grAmanA mAkharAnA bhAgamAM sthita kAyara puruSa viSAda anubhave che ane samarAMgaNa cheDIne bhAgI jAya che, eja pramANe mandumati sAdhu paNa saMyamanA mAgethI bhraSTa thAya che. ghaNA TIkA-pUrvokta Akroza rUpa zabdo tathA 'A cAra che, A jAsUsa zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 vadhaparIpanirUpaNam 17 kAdirUpAn soDhumazaknuvantaH, 'maMdA' mandAH = mandamatayo'lpasasvAH, 'tattha' tatra tAdRzAkrozAdirUpa grAmakaNTakAdi zabdazravaNakAle, 'visIyaMti' vipaudanti = atizayena duHkhamanubhavati / 'va' yathA 'bhIruyA' bhIrukAH kAtarapuruSAH 'saMgAmaMmi' saMgrAme raNazirasi cakrakuntAsizaktinArAcAkule raTatpaTaizaMkhajhallarInAdasamAkule viSAdaM gacchanti ayazaH paTaha-maMgIkRtya palAyante / grAme nagare vA vidyamAno'lpamatiH sAdhurAkrozazabdajanitaM duHkhaM tathA'nubhavati, yathA saMgrAme kAtaraH puruSo duHkhamanubhavatIti bhAvaH // 7 // ataH paraM vadhaparIpa sUtrakAraH darzayati- 'appege khudhiyaM' ityAdi / 2 mUlam - appage khudhiyaM bhikkhu suNI DaMsaha lUsai / 7 11 10 tastha maMdA visIti te puTThA va pANiNo // 8 // zabdoM ko evaM 'yaha cora hai, yaha jAsUsa hai' ityAdi kahe jAnevAle zabdoM ko sahana karane meM asamartha hokara mandamati yA alpasatva sAdhu usa samaya arthAt kAnoM meM kAMTe ke samAna cubhane vAle una Akroza vacanoM ko sunane ke samaya atIva duHkha kA anubhava karate haiM / jaise cakra, kunta, asi zakti evaM nArAca (bANoM) se yukta tathA bajate hue Dhola zaMkha jhAlara Adi vAdyoM kI dhvani se vyApta saMgrAmazIrSa meM jaise kAyara puruSa viSAda ko prApta hote haiM aura apayaza sahana karake bhI bhAga khar3e hote haiM / tAtparya yaha hai ki grAma yA nagara meM dhairyahIna sAdhu ko Akroza pUrNa vacana sunakara usI prakAra duHkha kA anubhava hotA hai jisa prakAra saMgrAma meM kAyara puruSa ko ||7|| che,' ItyAdi grAmyajanA ane nagarajanA dvArA uccArAtA zabdo sAMbhaLIne te alpamati athavA alpasattva sAdhu atyaMta viSAda anubhave che. peAtAnA kAnamAM kAMTAnI jema pIDA pahoMcaDanArA te zabdo tenAthI sahana thaI zakatA nathI, tethI A prakAranA Akroza vacane sAMbhaLavAthI tene ghaNu' ja duHkha thAya che. nevI rIterA, hunta bhaDaga, mAthu mAhithI yukta garihalane leha meM, Dhola, za'kha, jhAlara. Adi vAdyotA dhvanithI vyApta saMgrAmanA agrabhAgamAM sthita kAyara puruSa DerI jaIne apayazanI paravA karyA vinA sa`grAmamAMthI nAsI javAne taiyAra thaI jAya che, eja pramANe mandamati, alpasattva sAdhu paNa pUrvokta Akroza vacanene sAMbhaLIne viSAdanA anubhava kare che ane sacamathI bhraSTa thaI jAya che. AgAthA gA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre chAyA--apyekaH kSudhitaM bhikSu zuni dazati lUSakaH / tatra mandA viSIdanti tejaH spRSTA va prANinaH // 8 // anvayArtha:--(appege) apyekaH (lUsae) lUSakaH krUraH (khudhiyaM) kSudhitaM bubhu. kSita bhikSAmaTantaM (bhikkhu) bhikSum (sunIdaMzati) zunI dazati bhakSayati (tastha) tatra-zvAdibhakSaNe (maMdA) maMdA:-ajJAH alpasatvatayA (visIyaMti) viSIdanti: dainyaM bhajante (teupuTThA) tejaH spRSTA agninA dahyamAnAH (pANiNova) pANino. jantaiiveti // 8 // isake anantara sUtrakAra vadhaparISaha kA varNana karate haiM'appege khudhiyaM' ityAdi / zabdArtha-'appege-apyekA' yadi koI 'lUmae-lUSakaH' krUra 'khudhiyaMkSudhitam' bhUkhe 'bhikkhu-bhikSum' sAdhu ko 'suNI daMsani-sunIdazati' kuttA kATane lagatA hai to 'tastha-tatra' usa samaya 'maMdA-mandAH' ajJa puruSa 'visIyaMti-viSIdanti' isa prakAra dInatA ko pAtA hai kI 'teu. puTThA-tejAspRSTAH' agni ke dvArA sparza kiyA huA 'pANiNova-prANinaiva' prANI ghabarAtA hai // 8 // ___anvayArtha--koI krUra kuttA Adi prANI bhUkhe (bhikSA ke lie bhramaNa karate) sAdhu ko kATa letA hai / taba kuttA Adi ke kATane para maMdasatva sAdhu viSAda karatA hai-dIna bana jAtA hai, mAnoM use agni kA sparza ho gayA ho ! // 8 // ve sUtra42 15 parISanu 4thana 42 cha- 'appege khudhiyaM' tyAha zahA- 'appege-apyekaH' 26 'lUsae-lUSakaH' 12 'khudhiya-kSudhitam' bhUcyA bhikkhu-bhikSum' sAdhune 'suNI dasati-zunI dazati' tre| 427 // dANe to 'tattha-tatra' ta samaye 'maMdA!-mandAH' mA 536 'visIyati-viSIdanti' pramA hInatA yuddhata manI onya cha ? 'teupudvA-tejaH spRSTAH' mazinA dvArA 15 42||ye 'pANiNo va-prANina iva' prANI marAya che. // 8 // sUtrArtha_bhikSAprAptine mATe bhramaNa karatA bhUkhyA sAdhune kaI kaI vAra keI kUra kUtarA karaDe che. AvuM bane tyAre mandasattva sAdhu viSAda anubhave che. agnine sparza thaI gaye hoya eTaluM duHkha tene te vakhate thAya che. // 8 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 vadhaparISahanirUpaNam 19 TIkA--'apege' api ekaH, api zabdaH saMbhAvanAyAm , ekaH kazcit 'lUsae' lUpaH krUrapANI, svabhAvata krUra eva / yathA kukkurAdiH / 'khudhiyaM kSudhi tam-kSudhArtam 'mi mikSukam , bhikSayA paribhramantaM sAdhum / 'suNI daMsati' zuni dazati, svakIyadantaiH sAdhoraMga vilaMpati / 'tattha tatra-tasmin AghAtakAle 'maMdA' alpasatyatayA mandA: ajJAH 'vasIyaMti' viSIdanti-viSAdamupagacchanti / ka iva tatrAha 'teupuTThA' tenobhiragnibhiH spRSTAH dahyamAnAH, 'pANiNova' prANino jantavaH vedanArtAH santo yathA viSAdamupagacchanti / ArtadhyAnopahatAH gAtrasaMkocanaM kurvanti, evam alpamatayaH sAdhayo'pi krUrapANibhiH abhidrutAH saMyamAd bhrazyanti / yato grAmakaNTakAnAmati duHsahattvAditi tAtparyam // 8 // mUlam-appege paDibhAsaMti pddipNthiymaagyaa| paDiyAragayA ee je ee evaMjIviNo // 9 // ___TIkArtha--yahA~ 'api' zabda saMbhAvanA ke artha meM hai| koI svabhAva se hI krUra kuttA Adi jAnavara bhikSA ke lie aTana karate hue bhUkhe sAdhu ko kATa khAtA hai, sAdhu ke aMga meM apane tIkSNa dAMta gaDA detA hai, usa samaya jo sAdhu dhairyahIna yA alpamatva hote haiM, vaha viSAda kA anubhava karate haiM, jaise Aga se jale hue prANI vedanA se Arsa ho uThate haiM aura ArtadhyAna se yukta hokara aGgoM ko sikoDa lete haiN| isI prakAra satvahIna sAdhu bhI krUra prANI kA upadrava hone para saMyama se gira jAte haiM, kyoMki grAmakaMTaka arthAt indriyoM se pratikUla sparza Adi atyanta hI dussaha hote haiM // 8 // TIkAtha-A sUtramAM "avi' pada saMbhAvanAnA arthamAM vaparAyuM che. keI koI vAra evuM paNa bane che ke-bhikSAne mATe bhramaNa karatA sAdhune kaI kUra kUtarA Adi jAnavara karaDe che-sAdhunA caraNa Adi aMgamAM tenI tINa dADhe bheMkI de che. te samaye a5sattva ane vairyahIna sAdhu viSAdane anubhava kare che. jevI rIte agnithI dAjheluM prANuM vedanAthI Atta thaI jAya che ane ArtadhyAnathI yukta thaIne pitAnAM aMgone saMkecI le che, e ja pramANe krUra prANa dvArA upadrava thavAthI satvahIna sAdhu paNa saMyamanA mArgethI bhraSTa thaI jAya che, kAraNa ke grAma kaMTaka-Indriyone pratikULa sparza Adi-sahana karavAnuM kArya ghaNuM ja duSkara gaNAya che. gAthA drA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 sUtrakRtAGgasUtre chAyA--apye ke pratibhASante prAtipathikatAmAgatAH / pratikAragatA ete ya ete evaM jIvinaH // 9 // anvayArthaH--(paDipaMthiyamAgayA) prAtipathikatAmAgatAH patipathaH pratikla tvaM tena carantIti prAtipathikAH sAdhuvidveSiNastadbhAvamAgatAH (appege) api eke-dharmarahitAH (paDi bhAsaMti) pratibhASate (je ee) ye ete yatayaH (evaM jIviNo) evaM jIvinaH (ee) ete (paDiyAragayA) pratikAragatAH pratikAra:-pUrvakRtakarmaNo'nubhavastaM gatAH prAptA iti // 9 // ___TIkA--'paDipaMthiyamAgayA' prAtipathikatAmAgatAH, pratikUlatAM bhASante ye te mAtipathikAH sAdhUnAM vidveSakArakAH, tadbhAvamAgatAH iti prAtipathikatA zabdArtha-'paDipaMthiyamAgayA-pratipathikatAmAgatAH' sAdhujana ke dveSI 'appege-apieke' koI koI 'paDi bhAsaMti-pratibhASante' kahate haiM ki "je ee-ye ete' jo ye loga evaM jIviNo-evaM jIvinaH' isa prakAra bhikSAvRtti se jIvana dhAraNa karate haiM 'ee-ete' ye loga pariyAragatApratikAragatAH' apane pUrvakRta pApakA phala bhoga rahe haiM // 9 // ___ anvayArtha-koI koI adharmI aura sAdhunoM se dveSa rakhane vAle loga kahate haiM, isa prakAra jIvanayApana karanevAle ye sAdhu apanA badalA cukA rahe haiM arthAt pUrvakRta karmoM kA phala bhugata rahe haiM // 9 // TIkArtha--jo sAdhuoM ke virodhI hai, pratikUla vacana bolate haiM, sAdhuoM ke prati dveSabhAva rakhate haiM ve anAryoM ke samAna loga sAdhu ko Ava-'paDipaMthiyamAgayA-prAtipathikatAmAgatAH' sAdhu bananA dveSA 'appege-apieke' | 'paDibhAsaMti-pratibhASante' 4 cha , 'je ee-ye ete' 2 mA sAdhu! 'evaMjIviNA-evaM jIvinaH' / 3 mikSAvRttithI chana dhAraNa 42 che. 'ee-ete' / maannuse| 'pariyAragatA-pratikAragatAH' potAnA pUq kRta pApanuM phaLa bhogavI rahyA che. chellA sUtrArtha -kaI kaI adhama ane sAdhuono dveSa karanArA loko kahe che ke A prakAre jIvana vyatIta karatAM A sAdhue pUrvakRta karmone badale cukavI rahyA che-phaLa bhegavI rahyA che.' lo TIkArtha-sAdhuonA virodhIo-sAdhuo pratye dveSabhAva rAkhanArA anArya leke jevA mANasa sAdhuone joIne A prakAranAM pratikULa vacane bole che zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 vadhaparISahanirUpaNam 21 mAgatAH kathaMcit pratipathAva draSTAraH 'appege' api eke, anAryakalpAH 'paDibhAsaMti' pratibhASante, evaM bruvate / kiM brurate-tabAha-'je ee' ye ete sAdhavaH / 'evaM jIviNoM' evam anena prakAreNa bhikSAvRtyA jIvanayAtrAM nivartayantaH ime yatayaH / 'paDiyAragayA' pratikAragatA =svakIyapUrvakRtakarmaNAM phalamupabhujante / kecit sAdhuvidveSakAriNo bhikSArtha sAdhuM dRSTvA itthaM vadanti, ye ete sAdhako lucitaziraso'ittadAnAH paragRhANi paribhramanti / ime sarvabhogavaMcitAH dukhitaM jIvana jIvanti / sarvathA ime bhAgyarahitAH parajanmani kRtamazubhakarmA'nuSThAnaM tAtyaivaM phalaM paragRhAdau bhikSAvRtyA jIvanaM saMpAdayantIti // 9 // mUlam-appege vaI jujai nagiNA piNddolgaahmaa| muMDA kaDU viNaTuMgA ujjallA asamAhiyA // 10 // chAyA--apyeke vaco yunanti nagnAH piNDolagA adhmaaH| muNDAH kaNDU vinaSTAGgA ujjallA asamAhitAH // 10 // dekhakara isa prakAra bhASaNa karate haiM-'bhIkha mAMga kara jIvana vyatIta karane vAle ye sAdhu apane pUrvakRta azubha karma kA phala bhoga rahe haiN| koI sAdhuDheSI bhikSArtha nikale sAdhu ko dekhakara kahatA hai-'ina sira noMcane vAle sAdhuoM ne pahale dAna nahIM diyA hai, isI kAraNa ye ghara ghara bhIkha ke lie bhaTakate phirate haiM / ye samasta bhogoM se vaMcita hai aura duHkhamayajIvana vyatIta kara rahe haiM / ye bhAgyahIna haiM / pUrvajanma meM azubha karma karake Ae haiM, usI kA yaha phala hai ki parAe gharoM meM bhIkha mAMga kara inheM prANoM kA nirvAha karanA paDatA hai // 9 // zabdArtha-'appege-apyeke' koI koI puruSa 'vaha jujaMti-vaco yujati' kahate haiM ki 'nagiNA-nagnaH' ye loga naMge haiM "piMDolagA'- bhIkha mAgIne jIvana vyatIta karanArA A sAdhuo temanA pUrvakRta azubha karmonuM phaLa bhogavI rahyA che." bhikSA prApti mATe nIkaLelA sAdhune joIne keI sAdhu zveSI mANase evuM kahe che ke-"A kezakuMcana karanArA sAdhu e pUrvabhavamAM dAna dIdhAM nathI, te kAraNe temane bhikSA mATe ghera ghera bhaTakavuM paDe che. teo saghaLA bhegothI vaMcita che ane dukhI jIvana vyatIta karI rahyA che. teo bhAgyahIna che. pUrvajanmanA azubha karmonA kAraNe temane pArakAM gharamAM bhramaNa karIne bhIkha mAMgIne gujarAna calAvavuM paDe che. gAthA lA van-'appege-apyeke' 535 'vaha jaMjaMti-vaco yaMti' 'nagiNA-nagnAH' ma nA cha. "piMDolagA-paNDolagA' mInA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:--(appege) apyeke kecana puruSAH (va junai) vaco yujati vAcaM bhASante tadyathA (nagiNA) nagnA ete jinakalpikAdayaH tathA (piMDolagA) piNDolakAH parapiNDamArthakAH (ahamA) adhamA:-malamalinadehAH (muMDA) muNDAH luMcita zirasaH (kaMDUviNaTuMgA) kaMDuvinaSTAMgA:-kaNDUkRtakSataiH vikRtazarIrAH (ujjallA) ujjallAH udgataH jallaH malaM zukamasvedo vA yeSAM te ujjalA: kaThinamalayuktazarIrakA yathA tathA (asamAhiyA) asamAhitAH azobhanA vImatsA vA itthaM kathayantIti // 10 // ___TIkA-'appege' apyeke eke anAryatulyAH puruSAH sAdhUnadhikRtya 'vai. jujaI' vaco yuJjanti vAcamudIrayanti, kIdRzIM vAcamudIrayanti, tatrAha-'nagiNA' piNDolagAH' para piMDake icchuka haiM 'ahamA-adhamAH' adhama haiM 'muMDAmuNDAH' muNDita haiM 'kaMdUviNaTuMgA-kaMdUvinASTAMgAH' kaMdUrogase inake aGga naSTa hogaye haiM 'ujjallA-ujallAH ' ye zuSka pasIne yukta aura 'asamAhiyA-asamAhitA' azobhana arthAt bIbhatsa haiM aisA kahate haiM // 10 // ___ anvayArtha-sAdhu ko dekhakara koI koI kahate haiM, ye nagna haiM (jinakA lpika Adi) parAye piNDa kI prArthanA karane vAle haiM, adhama haiM malIna zarIravAle haiM, muDita haiM, khujalI ke kAraNa inakA zarIra kSata vikSata ho rahA hai, maila jamA huA hai, ye pasIne se tara ho rahe haiM yA inakA zarIra kaThina mala se yukta hai, ye kaise azobhana yA bIbhatsa dikhAI dete haiM ? // 10 // TokArtha-anAryoM ke sadRza koI koI puruSa sAdhuoM ke sambandha meM isa (pNddn| 275 cha. 'ahamA-adhamAH' madhama che. muMDA- muNDAH ' te bhukSita cha, 'kaMDUviNaTuMgA-kaDUvinaSThAMgAH' thI tamanA manaTa 25 gayA che. 'ujjallA-ujjallAH' / zu5 52sevAthI yukta ana 'asamAhiyA-asamA. hitAH' arthAt mAmarasa che bhAI 4 cha. / / 10 // svArtha-jinakalpika Adi sAdhuone joIne ke koI mANasa evuM kahe - na che, parAyA piMDana (mahA22) bhATa prAthanA 2naa| cha, adhama che, mana zarIravALA muMDita che, khujalIne kAraNe temanuM zarIra kSata vikSata thaI gayuM che, temanA zarIra para melane thara jAmI gayo che, temanuM zarIra parasevAthI tarabaLa che, athavA temanuM zarIra kaThaNa melathI yukta che. teo kevAM beDeLa ane bIbhatsa dekhAya che !' 10 TIkAI- anAryonA jevA svabhAvavALA leke sAdhuone anulakSIne A zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 vadhaparISahanirUpaNam 23 nagnA ete jinakalpikAdayaH vastrarahitAH / 'parapiMDolagA' parapiNDolakA H = parapiNDamarthakAH santi / tathA 'ahamA' adhamAH, maLamalinatvAt ninditAH / tathA (muMDA ) muNDA: luMcita kezAH tathA 'kaMDUviNaDuMgA' kaNDUvinaSTAGgAH kaNDUmiH kharjaneH vinaSTAni aGgAni yeSAM te kaNDUvinaSTAGgAH kaNDUkRta rekhAbhiH vikRtazarIrAH / karakaNDavat sanatkumAravat vinaSTazararIrAH / tathA 'ujjallA' ujjallA:= udgataH saMlagnaH jallaH kaThinamalaM yeSAM te ujjallAH / tathA 'asamAhiyA' asa mAhitAH=azobhanAH duSTA vA prANinAmasamAdhimutpAdayanti / kadAcit kupuruSA jinakalvisAdhuM dRSTvA evaM vadanti yadIme parapiNDopabhoktAraH nagnA adhamAzra tathA ime muNDitAH kaMDUrogAdinA vinaSTAGgA malayuktabIbhatsaveSayuktAH santIti bhAvaH // 10 // prakAra ke vacanoM kA prayoga kiyA karate haiM ye jinakalpika Adi nagna haiM, ye parAye AhAra kI prArthanA karate haiM, malIna hone ke kAraNa ye adhama nindita haiN| ye muNDina hai khujalI ke kAraNa inake aMga kharAba ho rahe haiM khAja kI rekhAoMne inake zarIra ko vikRta kara diyA hai ? karakaNDU yA sanatkumAra ke samAna vinaSTa zarIra vAle haiM ? inake zarIra para jamA huA maila cipakA hai ? ye azobhana haiM duSTa haiM, prANiyoM ko asamAdhi utpanna karate haiM / tAtparya yaha hai ki kabhI kabhI kupuruSa jinakalpI sAdhu ko dekhakara kahate haiM, ye parAnnajIvI haiM, nagna haiM, adhama haiM, siramuMDe haiM, khujalI Adi se inake aMga kharAba ho rahe haiM malIna bIbhatsa veSa vAle haiM // 10 // prakAranAM vacanAnA prayAga kare che-A jinakalpika Adi sAdhue nagnAvasthAmAM rahe che! tee anyanI pAse AhArAdinI bhIkha mAge che! mInatAne kAraNe adhama-aprItikara lAge che! temane mAthe muMDA che. khujalIne kAraNe temanAM aMgo kharAba thaI gayAM che-zarIra para vAravAra khajavALavAne lIdhe temanu zarIra kSatakSita thaI javAne lIdhe vikRta thaI gayu che! te karaka athavA sanatkumAranA samAna vinaSTa zarIravALA (kSata vakSata yukta zarIravALA thaI gayA che. temanA zarIra para melanA pApaDA jAmyA che. temanA dekhAva azeAlana (suMdaratA rahita) ane khIbhatsa (aNagamA prere teve) athavA asamAdhi janaka che. te A kathananA bhAvAtha e che ke-kayAreka keI kAI kupuruSA jinakalpika sAdhune joIne evuM kahe che ke-A sAdhue parAnnajIvI, nagna ane adhama che, teo mAthe mu'DAvALA ane khujalIne kAraNe kharAma aMgovALA che, tathA teo malIna ane khIlansa dekhAvavALA che. AgAthA 10mA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 sUtrakRtAGgasUtre --- - - mUlam-evaM vippaDibannege appaNA u ajaaynnaa| tamAo te tamaM jati maMdA moheNa pAuDA // 11 // chAyA--evaM vipratipannA eke AtmanA tu ajJAH / tamaste tamaso yAnti mandA mohena prAvRtAH // 11 // anvayArthaH--(evaM) evamanena prakAreNa (vipaDivanA) viSatipannAH sAdhu sanmArgadveSiNaH (eke) eke kecana-anAryAH (appaNA u) AtmanA tu (ajAyaNA) ajJAH vivekAvijJAH (mohena pAuDA) mohena prAvRtAH mohena mithyAdarzanarUpeNa mAvRtA AcchAditamatayaH (te) te (tamAo) tamasa: ajJAnarUpAndhakArAt (tame) tamA utkRSTamajJAnAndhakAra jiti) yAnti gacchantIti / / 11 / / zabdArtha-evaM-evam' isa prakAra 'viSyaDiyannA-vipratipannA' sAdhu aura sanmArga ke drohI 'ege-ege' koI koI 'appaNA u-AtmanA tu' svayaM 'ajAyaNA-ajJAH' ajJa jIva 'moheNa pAuDA-mohena pravRtA' moha se Dhake hue arthAt mithyAdarzana se DhakIhui matiyAle haiM 'te-te' ve 'tamAo-tamasaH' ajJAna rUpa aMdhakArase tamaM-tamaH' utkRSTa ajJAna rUpI andhakAra ko 'jati-yAnti' praveza karate haiM // 11 // anvayArtha-jo loga isa prakAra sAdhu oM ke virodhI haiM, anArya haiM, vivekavikala haiM, moha se acchAditamati vAle haiM, te ve ajJAna se ajJAna kI ora jAte haiM arthAt ajJAnAndhakAra se utkRSTa andhakAra kI dizA meM agrasara hote haiM // 11 // Avat - evaM-evam' mA pramANe 'vippaDiyannA-vipratipannAH' sAdhu bhane sanmAnAdrIDI 'eke-eke' jo 'appaNA u-AtmanA tu' pote 'aja - yaNA-ajJAH' ma 1 'moheNa pAuDA mohena pravRtAH' bhADA DhaisA cha arthAt mithyA zanayI DhalI bhati cha. 'te-te' teyo 'tamAo-tamaseH' ajJAna 35 a542thI 'tamaM-tamaH' (kRSTa mAna 35ii adh4|2ne 'jaMti-yanti' prApta ure che. // 11 // sUtrArtha-je loke A prakAre sAdhuonA virodhI hoya che, anArya ane vivekathI vihIna heya che, ane mehathI AcchAdita mativALA hoya che, teo eka ajJAnamAMthI bIjA ajJAna tarapha jAya che eTale ke ajJAna rUpa aMdhakAramAM DUbelA te leke naraka Adi rUpa utkRSTa aMdhakAranI dizAmAM agresara thAya che. gAthA 11 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 vadhaparISahanirUpaNam 25 TIkA - - ( evaM ) evam = uparyuktarItyA 'ege' eke - apuNyakarmANaH dharmamarma vivarjitA anAryAH 'vipaDivannA' vipatipannAH = sAdhUnAM mokSamArgasya ca pradveSakArakAH, sAdhudveSakArakAH kIdRzAstatrAha - 'appaNA' AtmanA svayam 'u' tu 'ajAyaNA' ajAnanto'jJA: dharmAcaraNavarjitAH, 'tamAo' tamasaH ajJAnarUpAt andhakArAt / 'tamaM' tana=utkRTaandhakAramajJAnam 'jaMti' yAnti prApnuvanti, nIcAdapi nIcAM gatiM prApnupatItyarthaH / kathaM te adhapAM gatiM prApnuvanti tatrAhamaMdA iti / mandA yato jJAna DavaraNIyAdikarmaNA vyAptAH / ato'dho garti gacchanti / hetvantaramapyAha- 'moheNa pAuDa' iti mohena mithyAdarzanarUpeNa mAtRtAH AcchAditAH, ataevA'ndhaprAyAH sAdhuvidveSakAriNaH kumArgamAzrayanti / ekaM cakSurvivekaH dvitIyaM cakSurvivekinA saha sahavAsaH etadvayaM yasya nAsti sa evaM tasvatondhaH etAdRzasya yadi kumArge pravRttirbhavettadA tasya koparAdha TIkArtha - isa prakAra jo loga pApakarmI haiM, dharma ke marma se anabhijJa haiM anArya haiM sAdhuoM ke aura mokSamArga ke dveSI haiM, svayaM ajJAna haiM aura dharmAcaraNa se rahita haiM, ve ajJAna rUpa andhakAra se utkRSTa ajJAna ko prApta hote haiM arthAt nIca se nIca tara gati prApta karate haiM / unheM adhama gati kI prApti kyoM hotI hai, isakA uttara yaha hai ki ve manda haiM, jJAnA varaNIya Adi karmoM se grasta haiM, isI kAraNa adhogati prApta karate haiM / adhogati prApta karane kA dUsarA kAraNa yaha hai ki ve mithyAdarzana rUpa moha ke dvArA AcchAdita haiN| isa kAraNa ve andhe ke samAna haiM sAdhuoM se dveSa karate haiM kumArga kA avalamvana karate haiM / eka cakSu viveka hai aura dUsarI cakSu vivekI jana ke sAtha sahavAsa TIkA--A prakAre je leAkeA pApakamI che, dharmonA sathI anabhijJa che, anAya che, sAdhuenA ane meAkSamAganA dveSI che. svaya' ajJAna che ane dharmAcaraNathI rahita hAya che, te ajJAnarUpa adhakAramAMthI utkRSTa adhakAramAM jAya che eTale ke nIca gatimAMthI nIcatara gatimAM jAya che. zA kAraNe temane adhama gatinI prApti thAya che? tee mantra che, jJAnAvaraNIya Adi karmAMthI grasta che, te kAraNe temane ardhagatinI prApti thAya che. aAgati prApta thavAnu khIjuM kAraNa e che ke tee mithyAdarzana rUpa mAhu vaDe AcchAdita che. te kAraNe teo AMdhaLA jevAM hAvAne kAraNe sAdhue pratye dveSabhAva rAkhe che ane kumArganuM avalabata kare che viveka eka cakSu samAna che ane vivekIjanAnA sahavAsa khIjA cakSu zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre iti taduktam-- "eka hi cakSurapalaM sahano vivekaH tadvadbhireva saha saMvasatirvitIyam / etaddvayaM bhuvi na yasya sa tatvato'ndhaH tasyAppamArgacalane khalu ko'parAdhaH // 1 // " evaM sAdhubhiH saha vidveSaM kurvantaH sanmArgAdapi druhyante'jJAninaH mohAcchA. ditAH anAryA ekasmAdajJAnAnnirgatyA'jJAnA'ntaraM narakAdirUpAM durgatiM gacchanti, vivekazUnyatvAditi bhAvaH // 11 // karanA hai / jisake yaha donoM hI cakSu nahIM hai vahI vAstava meM andhA hai| aisA manuSya yadi kumArga meM pravRtta ho to usakA kyA aparAdha hai ? kahA bhI hai-'ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekaH' ityAdi / 'sahaja svAbhAvika viveka eka nirmala netra hai aura vivekI janoM kA sahavAsa (samAgama) dUsarA netra hai| yaha donoM hI netra jise prApta nahIM hai, vAstava meM vahI isa bhUnala para aMdhA hai| vaha agara kupathagAmI hotA hai to usa becAre kA kyA aparAdha hai ? arthAt usakA kumArgagAmI honA to svabhAvika hI hai| isa prakAra sAdhuoM ke prati veSa rakhane vAle, sanmArga se droha karane vAle, ajJAnI, moha se ghire hue anArya jana eka ajJAna se nikala kara marakagati Adi rUpa dUsare ajJAna ko prApta karate haiM, kyoMki ve viveka rahita hote haiM // 11 // samAna che jemane A banne cakSu hotAM nathI, teo ja kharI rIte AMdhaLA che. e mANasa je kumArge pravRtta thAya, to tene ze aparAdha ! kahyuM paNa cha -'ekaM hi cakSuramala mahajo vivekaH' tyAha svAbhAvika viveka eka nirmaLa netra rUpa che. ane vivekI janone sahavAsa bIjA netra rUpa che. A saMsAramAM jene A be netranI prApti thaI nathI tene ja vAstavika rUpa te aMdha kahI zakAya che. je A bane prakAranA netronA abhAvavALe mANasa kumArgagAmI bane, te teno zA aparAdha! eTale ke evo mANasa kumArgagAmI bane te svAbhAvika ja che. A prakAre sAdhuo pratye dveSa rAkhanAra sanmAgane droha karanAra ajJAnI, mohathI gherAyelA ajJAna mANasa eka ajJAnamAMthI nIkaLIne narakagati Adi rUpa bIjA ajJAnane prApta kare che, kAraNa ke teo vivekarahita hoya che, gAthA 11 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D 8 11 samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 daMzamazakAdiparISahanirUpaNam 27 daMzamazakAdi parISahamAha-'puTTho ya' ityAdi / mUlam-puTTho ya daMsamasaehiM taNaphAsamacAiyA / na me diTTe pare loe jai paraM maraNaM siyA // 12 // chAyA--spRSTazca dasamazakaistRgasparzamazaknuvan / na mayA dRSTaH paraloko yadi paraM maraNaM syAt // 12 // anvayArtha :-- (daMsamasaehiM) daMzamazakaiH (puTTho) spRSTazca bhakSitaH tathA (taNaphAsamacAiyA) tRNasparzamazaknuvan nikicanatvAt tRNeSu zayAnaH tatsparzamazaknuvana kadAcidevaM cintayet (me) mayA (pare loe) paro lokaH svargAdirUpaH (na dida) daMza mazaka Adi parISahoM kA kathana karate haiM-'puTTo ya' zabdArtha-'daMsamasaehi-daMzamazakai. daMza aura mazakoM dvArA 'puTThospRSTaH' sparza kiyA gayA arthAt kATA gayA tathA 'taNaphAsamacAiyAtRNasparzamazaknuvan' tRNasparza ko nahIM saha sakatA huA sAdhu aisA bhI vicAra kara sakatA hai ki 'me-mayA maine 'paraloe-paralokaH' svargAdi rUpa paraloka ko to 'na diDhe-na dRSTaH' pratyakSa rUpa se dekhA nahIM hai 'paraMparaMtu' tathApi 'jai-yadi' kadAcit 'maraNaM siyA-maraNaM syAt' isa kaSTa se maraNato spaSTa dikhatA hai aura koI phala dIkhatA nahIM hai||12|| anvayArtha-daMzamazaka parISaha arthAt DAMsa maccharoM ke DaMsane para tathA tRNasparza parISaha ko sahana na karasakane ke kAraNa arthAt akiMcana hone se ghAsa para zayana karate hue usake kaThina sparza ko mahana na kara sakane se sAdhu kadAcit isaprakAra vicAra kare paraloka to maiMne dekhA have sUtrakAra DAMsa, macchara Adi dvArA AvI paDatAM parISanuM 4thana 42 cha-'puTTho ya' tyahi zA-'daMsamasapahi-daMzamazakaiH' 6 bhane msh| dvArA 'puDho-spRSTaH' 250 42AmA mAvasamarthAt 3271AmA mAveta tathA 'taNa phAsamacAiyAtRNasparzamazaknuvan' tRpanA 25 // na sahana na rI 4ApAjo sAdhu sevA vicAra re che 'me-mayA meM "pare loe-paro lokaH' 21 // vagere 35 52somanAta 'na dive-na dRSTaH'pratyakSa 35thI nayI nayI 'paraM-paraM' to 55 'jai-yadi' hAya 'maraNa siyA-maraNaM syAt' mAthI bha20 te 25 neyAya cha bhane 30 mAtu nathI. // 12 // sUtrArtha-daMzamazaka parISaha eTale ke DAMsa, macchara Adi jaMtu karaDavAthI je trAsa sahana kare paDe che te trAsa sahana karavAne prasaMga Ave tyAre tathA tRNasparza parISahane sahana na karI zakuvAne kAraNe (akiMcana hovAne kAraNe ghAsa para zayana karatI vakhate tenA kaThina parza sahana na karI zakavAne kAraNe) zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 sUtrakRtAGgasUtre na dRSTaH pratyakSeNa nopalabdhaH (paraM) parantu (jai) yadi kadAcit ( maraNaM siyA) maraNaM syAt anena klezena maraNameva syAt nAnyatphalaM kimapIti ||12|| TIkA - - 'daMzamasahi' daMzamazakai: 'puTTho' spRSTaH kadAcidaMzamazakAdibahule kokaNAdipadeze viharan sAdhuH daMzamazakairdaSTo bhavet / tathA-'taNaphAsamacAivA' tRNasparzamazaknuvan tRNAdau zayanaM kurvan tadIyaM kaThoraM sparza soDhumazaknuvana / ArttAH san evaM vicintaye paralokamAptaye mayA pravrajyA gRhItA, tathA etAni daMzamazakAdi janitaduHkhAni api soDhAni / parantu sa paralokaH 'na me diTThe' mayA na dRSTaH pratyakSeNa na vA paraloke anumAnAdyapi vidyate / avyabhicaritahetorabhAvAt / ataH paraM kevalam | 'jaI' yadi 'maraNaM' mRtpurepa 'siyA' syAt / nahIM hai, parantu kadAcita isa kleza se merA maraNa ho jaaegaa| isa kaSTa ko sahana karane kA anya koI phala nahIM hai' // 12 // TIkArtha -- jahAM DAMsa aura macchara bahupramANa se hote haiM, aise koMkaNa Adi pradezoM meM vicarate hue sAdhu ko DAMsa macchara DaMsate haiM / kabhI kabhI ghAsa Adi para zayana karanA paDatA hai to usakA kaThora sparza sahA nahIM jAtA, aisI sthiti meM pIDA kA anubhava karate hue sAdhu kadAcit aisA vicAra kare- paraloka meM sukha kI prApti ke lie maiMne dIkSA aMgIkAra kI aura DAMsa maccharoM ke kATane ke kaSTa bhI sahana kiye| magara vaha paraloka maiMne pratyakSa se dekhA nhiiN| usake viSaya meM anumAna pramANa bhI vidyamAna nahIM hai, kyoMki avyabhicArI (nirdoSa) hetu kA abhAva hai / ataH maranA hI paDegA / koi alpasattva sAdhu kayAreka A prakAranA vicAra kare che- paraleAkA me joyA nathI, paraMtu mA kalezathI mAru mRtyu thai jaze. A kaSTane sahana karavAnuM khIju kAi paNa phaLa mane dekhAtuM nathI.' / / 12 / TIkA"--jyAM DAMsa, macchara Adi jaM tu vizeSa pramANamAM hoya che. avAM kAMkaNu Adi pradezamAM vicaratA sAdhuene DAMsa, macchara Adi karaDe che. kacAreka tene ghAsa Adi para zayana karavuM paDe che, evuM bane tyAre tenA kaThora sparza te sahana karI zakatA nathI. A prakAranI paristhitimAM pIDAne anubhava karatA te sAdhu kayAreka A prakAranA vicAra kare che-paralAkanA sukhanI prAptine mATe meM dIkSA grahaNa karI che, ane te mATe hu* DAMsa, macchara AdinA trAsa paNlR sahana karI rahyo chuM. parantu te paraleka me' pratyakSa tA AyA nathI. paraleAkanA viSayamAM anumAna pramANa paNa vidyamAna nathI, kAraNa ke te viSayamAM nirdoSa hetunA abhAva che. paraMtu A trAsane kAraNe maravuM... paDathe, ye bAta to nizcita che. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 kezaluMcanA'sahatvanirUpaNam 29 ayaM bhAvaH-paralokastu pratyakSato nA'vagamyate, anumAnAdikamapi nAsti, evaM ca paralokastu naiva prAptaH / kevala metAdRzaduHkhasahanena maraNameva phalam / nAnyat , maraNA'tiriktaM phalameva na syAdityapi cintayet, ko'pi sAdhuH dezakAlAdipIDitaH sanniti // 12 // mUlam--saMtattA kesaloeNaM bNbhcerpraaiyaa| tattha maMdA visIyaMti macchA viTA va keyaNe // 13 // chAyA-saMtaptAH kezaluMcanena brahmavaryaparAjitAH / tatra mandA viSIdanti matsyA viddhA iva ketane // 13 // Azaya yaha hai-paraloka pratyakSa se pratIta nahIM hotA aura na usakA sAdhaka koI anumAna Adi pramANa hai / isaprakAra paraloka to prApta nahIM hai, isa duHkha ko sahana karane kA phala mRtyu hI hai, anya kucha bhI nahIM / dezakAla Adi se pIDina koI sAdhu isa prakAra vicAra karatA hai / / / 12 // zabdArtha - 'kesaloeNaM-kezalucanena' kezaluzcana se 'saMtattA-santaptAH' pIDita baMbhaceraparAiyA-brahmacaryaparAjitA' aura brahmacarya se parA jita hokara 'tattha-tatra' kezalaMcana meM durbala 'maMdA-mandAH' bhUrkha puruSa 'keyaNe-ketane' jAla meM 'viTThA-viddhAH' phasI huI 'macchA va-matsyAiva' machalI ke jaise 'visI yati-viSIdaMti' kleza kA anubhava karate haiN||13|| A kathananuM tAtparya e che ke paralakanuM astitva pratyakSa te dekhAtuM nathI, ane tenuM astitva siddha karanAra kaI anumAna Adi pramANa paNa mojUda nathI. A rIte paralekanA sukhanI prApti thavAnI vAta te dUra rahI paNa A duHkha sahana karavAnA phala rUpe mRtyune te cokakasa bheTavuM paDaze ! mata sivAya bIjuM koI paNa phaLa maLavAnuM nathI ! deza, kALa AdithI pIDita koI sAdhu A prakArane vicAra paNa kare che. gAthA 12 Auttha-'kesoeNaM-kezaluMcanena' za suyanathI 'saMtattA-santaptAH' bhI mAta paDAyamAna 'baMbhaceraparAiyA-brahmacaryaparAjitAH' mane brahmaya thA 522. chata ne tattha-tatra' zayanamA duma 'maMdA-mandAH' bhUbha 535 'keyaNeketane' mA 'viTThA viddhAH' sAyebI 'macchA va-matsyA-iva' mAsInIma 'visIyaMti-viSodati' zaa arthAta manA manula 32 cha. // 13 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre __ anvayArthaH--(kesaloeNaM) kezaluMcanena (saMtattA) saMtaptAH pIDitAH (baMbhaceraparAiyA) brahmacaryaparAjitAH brahmacarye bhagnAH santaH (tattha) tatra kezotpATane durjayakAmodre ke vA (maMdA) mandA alpasatvAH kAtarAH (keyaNe) ketane jAle (viTThA) viddhAH (macchA va) matsyA iva (visoyaMti) viSIdaMti klezamanubhavaMti niyante vA iti // 13 // TIkA-'kesaloeNaM' kezaluMcanena 'saMtattA' santaptAH pIDitAH kezotyA. Tanena mahatI khalu pIDA samutpadyate dehinAm / tAdRza pIDayA'lpasatvo dInatAmupagacchati / tathA 'baMbhaceraparAiyA' brahmacaryaparAjitA:brahmacaryabhagnAH santaH / 'tatya' tatra kezalocane prabalakAmodreke sati 'maMdA' mandA:-jaDAH puruSAH / 'visIyaMti' viSIdanti saMyamAnuSThAnaM prati zithilI bhavanti / yadvA-sarvathA saMyamAnuSThAnAt paribhraSTA eva bhavanti / tatra dRSTAntamudAharati-macchA ityAdi / 'keyaNe' ketane jAle 'viTThA' biddhAH 'macchA' matsyAH 'va' iva-yathA matsyo ___ anvayArtha--kezaloMca se pIDita hokara tathA brahmacarya se parAjita hokara arthAt kAmavAsanA kA durjaya udreka (kAmavAsanA meM atyanta Atura hokara) hone para kAyara sAdhu jAla meM phase hue macchoM ke jaisA kleza ko anubhava karate haiM yA mara jAte haiM // 13 // TIkArtha--kezoM kA lucana karane meM prANiyoM ko bahuta pIDA hotI hai aura usa pIDA se kAyarajana dInatA ko prApta hote haiM ataeva kezaloMca se saMtapta hokara tathA brahma varya kA pAlana karane meM asamartha hokara manda arthAt dhairyahIna puruSa vivAda karate haiM-saMyama ke anuSThAna meM zithila ho jAte haiM / athavA saMyamAnuSThAna se sarvathA bhraSTa ho jAte haiN| isa viSaya meM dRSTAnta kahate haiM-jaise matsya jAla meM phaMsa kara aura sUtrArtha - kezaluMcanathI pIDA anubhavato tathA brahmacarya vratanuM pAlana karavAne asamartha e kAyara sAdhu kAmavAsanAne durjaya udraka thAya tyAre jALamAM phasAyelI mAchalInI jema kalezane anubhava kare che, ane saMyamanA mArgethI bhraSTa thaI jAya che. TIkA-kezane leca karatI vakhate sAdhuone khUba ja pIDA thAya che, te pIDAne kAraNe kAyara (apasava) sAdhune vivAdane anubhava kare che, e ja pramANe brahmacaryanuM pAlana karavAne asamartha hoya e sAdhu kAmavAsanAne udraka thAya tyAre saMyamanA anuSThAnamAM zithila thaI jAya che, athavA saMyamane parityAga karI nAkhe che. A vAtane vadhu spaSTa karavA mATe sUtrakAre nIcenuM dRSTAnta mAyUche. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 paratIthikaH pIDotpAdanam 31 jAlena baddho niHsaraNopAyamanavApya tatraiva jAle mriyate tathA prabalakAmena parA. bhUtAH ke'pi sAdhavaH sayamAnuSThAnameva tyajati / yadvA tAdRza saMyamAnuSThAne zithilA bhavaMti // 13 // mUlam-AyadaMDasamoyAre micchaasNtthiybhaavnnaa| harisappaosamAvannA keI lUsati'nAriyA // 14 // chAyA-AtmadaNDasamAcArA mithyAsaMsthitabhAvanA / ___ harSadveSaM samApannAH kepi lUpayaMtyanAryAH // 14 // anvayArthaH--(AyadaMDasamAyAre) AtmadaDasamAcArA=mAtmA daNDayate usase bAhara nikalane kA upAya na pAkara usI meM mara jAtA hai, usI prakAra prabala kAma se parAjita hokara koI koI sAdhu saMyama kA hI syAga kara dete haiM yA saMyama meM zithila paDa jAte haiM // 13 // zabdArtha-'AyadaMDasamAyAre-AtmadaMDasamAcArAH' jisase AtmA kalyANa se bhraSTa ho jAtA hai aisA AcAra anuSThAna karanevAle 'micchA saMThiyabhAvaNA-mithyAsaMsthitabhAvanAH' jinakI cittavRti mithyAtva se vyApta haiM arthAt hiMsAdi meM tatpara hai tathA 'harisapposamAvaNNAharSapadvaSamApanAH' jo rAga aura dveSa se yukta haiM aise 'keI-kepi koI 'aNAriyA-anAryAH' anArya puruSa 'lUsanti-lUSayanti' sAdhuko pIDA pahu~cAte haiM // 14 // anvayArtha-jisase AtmA daNDita hotA hai yA hita se rahita hotA jevI rIte jALamAM phasAyelI mAchalI temAMthI chuTavAne mATe valakhAM mAre che, paNa chuTavAne keAI upAya nahIM jaDavAthI temAM ja marI jAya che, eja pramANe prabaLa kAmavAsanAthI parAjita thaIne koI kaI kAyara sAdhue saMyamane tyAga kare che athavA zithilAcArI banI jAya che. gAthA 13 Avtha-'AyadaMDasamAyAre-AtmadaDasamAcArAH' nAthI bhAmA tyAthI aTa 25 jaya cha, mevA Aya2-mahAna 42vANA 'micchAsaMThiyabhAvaNA-mithyAsaMsthitabhAvanA bhanI cittavRtti mithyApathI vyApta cha arthAta disA komo tat52 cha tathA 'harisappaosamAvaNNA-harSadveSamApannAH' sa gaSavANa cha. mevA keI-kepi' 5 'aNAriyA-anAryAH' manAya Y25 'lUsaMti-lUSayanti' sAdhune piDa paDAyA che. / / 14 / / sUtrArtha-je AcArane kAraNe AtmA daMDita thAya che. athavA Atma zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 sUtrakRtAGgasUtre hitAt khaNDacate yena sa AtmadaNDaH etAdRzaH AcAraH anuSThAnaM yeSAM te tathA 'micchAsaMThiyabhAvaNA' midhyAsaM sthita bhAvanA midhyAtvopahatadRya:' ( harisapAnnA) pemadveSamApannAH rAgadveSasamAkulAH (kei ) kebi (aNAriyA) anAryAH (lRmaMti) lUpayanti kadarthayati daNDAdibhiH vADayaMti sAdhUniti // 14 // TIkA -- 'AyadaMDasamAcAre' AtmadaNDasamAcAraH, daNDayate khaNDayate mokSAdadhaH pAtyate AtmA yena sa AtmadaNDaH sAdhunindAtADanAdiprANAtipAtAdilakSaNaH / samAcAraH anuSThAnam, etAdRza AcAro vidyate yeSAM te AtmadaNDasamAcArAH / tathA-'micchAsaMThiyabhAvaNA' mithyAsaMsthita bhAvanAH, mithyA viparItA saMsthitA dAgrahAbhirUDhA bhAvanA yeSAM te mithyAsaMsthita bhAvanAH midhyAtvopahatabuddhayaH hiMsAdiparAyaNAH iti yAvat / 'hrispposmaan|' harSadveSasamApannAH= harSaca dveSazceti harSadveSaM tadApannAH pApAcaraNe harSavantaH dharmAcaraNe dveSavantaH hai, aisA AcAra kahalAtA hai / jinakA aisA AcAra hai aura jinakI dRSTi midhyAtva ke kAraNa upahata ho gaI hai, jo harSa aura dveSa arthAt rAgadveSa se yukta hai, aise koI koI anArya puruSa sAdhuoM ko daNDa Adi se tADana karate haiM ||14|| TIkArtha - - sAdhu kI nindA, tADanA yA hatyA karanA Adi kArya, jo AtmA ko daNDita karane vAle haiM, 'AtmadaNDa samAcAra' kahe gae haiN| mithyA arthAt viparIta kadAgraha rUpa bhAvanA vAle ko 'mithyA saMsthita bhAvanA' kahate haiM arthAt jinakI buddhimidhyAtva ke kAraNa naSTa ho gaI hai, jo hiMsAdipApoM meM tatpara rahate haiN| jo harSa aura hiMtanu jenA dvArA khaMDana thAya che, evA AcArane 'AtmadaMDa samAcAra' kahe che. jemane eve AcAra che ane jemanI dRSTi mithyAtvane kAraNe upahata thai gai che, jeo rAga ane dveSathI yukta che, evA keAI keI anAya leAka sAdhuone lAkaDI Adi vaDe mAre che. 14 TIkA-sAdhunI niMdA, sAdhune mArapITa, sAdhunI hatyA Adi kRtya AtmAne 'Dita karanArA-AtmAnA hitanuM khaDana karanArA che. tethI evAM tyeAne 'AtmadaMDa samAcAra' kahe che. mithyArdaSTi vene, eTale ke viparIta kadAgraDa rUpa bhAvanAvALA mANaseAne 'mithyA sa`sthita bhAvanAvALA' kahe che. A banne vizeSajJethI yukta lAke eTale ke jemanI buddhi mithyAtvane kAraNe naSTa thaI gaI che, jee hiMsAdi pApaiDamAM pravRtta rahe che, jee rAga ane dveSathI yukta che eTale ke jee pApanuM AcaraNa karavAmAM harSanA anubhava zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. kSu. a. 3 u. 1 paratIrthikaiH pIDotpAdanam 33 rAgadveSA'dhInAH / 'keI' ke pi = 3tthaMbhUtAH 'anAriyA' anAryA :- ahiMsA dharmamarmA'nabhijJAH sadAcAre varttamAnaM sAdhu krIDApradveSAbhyAm 'lasaMti' lUSayaMti pIDayanti daNDAdiprahAraiH kaTuzandeva / kecit anAryAH AtmadaNDasamAcArAH tathA viparItamatayaH rAgadveSAbhyAM sAdhuM pIDayanti iti // 14 // mULam - appege paliyaMtesiM cAro coroti suvayaM / 5 baMdhati bhikkhuyaM vAlA kasAyavayaNehi ya // 15 // chAyA -- apyeke paryante cArazraura iti suvratam / badhnanti bhikSukaM bAlAH kaSAyavacanaizca // 15 // dveSa se Apanna haiM arthAt pApa kA AcaraNa karane meM anurAgI aura dharma kA AcaraNa karane meM devakAra haiM-rAgI aura dveSI haiM, aise koI koI anArya, ahiMsA dharma ke marma se anabhijJa loga sadAcAraparAyaNa ko krIDA yA dveSa se prerita hokara daNDa Adi kA prahAra karake athavA kaTuka zabda kahakara pIDA pahuMcAte haiN| tAtparya yaha hai ki koI koI AtmA ke lie ahitakara AcaraNa karane vAle aura viparIta buddhi vAle loMga rAgadveSa se prerita hokara sAdhu ko kaSTa dete haiM // 14 // sAdhu zabdArtha - 'appege - apyeke' koI 'bAlA - bAlAH' ajJAnI puruSa 'pali yaMtesi - paryante' anAye isake AsapAsa vicarate hue 'subvayaM suvratam' sAdhu ko 'bhikkhu - bhikSukam' bhikSuka ko 'cAro coroti- cAracora iti' yaha guptacara hai athavA cora hai aisA kahate hue 'baMdhaMti - badhnanti' rassI Adi se bAMdhate hai tathA 'kasAyavapaNehiya-kaSAyavacanaiH ' kaTuvacana kahakara sAdhuko pIDita karate haiM // 15 // kare che ane dharmAcaraNa karavAmAM dveSa yukta che evAM rAga dveSa cukta, ane ahiMsA dharmathI anabhijJa koi kai anAya leAkeA sadAcAra parAyaNa sAdhuone peAtAnA AnaMdane khAtara athavA dveSabhAvathI prerAine lAkaDI AdinA prahAra varDa athavA kaTu zabdo vaDe pIDA paheAMcADe che. A samasta kathananA bhAvAtha e che ke kaI kaI AtmadbhuitanA ghAtaka ane viparIta buddhivALA rAgadveSathI prerAIne sAdhune kaSTa de che. gAthA 14 zabdArtha -'appege - apyeke' artha 'bAlA - bAlAH' ajJAnI pu3Sa 'paliyaMtesiM - paryante' anArtha dezanA AsapAsamA 32tAM 'suvvayaM suvratam' sAdhune 'bhikkhuyaM - vikSukam' likSuune 'cAro - corotti - cAracaura iti' mA guptathara che athavA zara chetA 'baMdhaMti - badhnanti 'chorI vagerethI jAMghe che tathA 'kasAyavayaNehiyakaSAyavacanaiH' Tu vayana uDIne sAdhune pIDita arthAt hAmI hare hai. // 15 // zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArtha:--(appege) apyeke (bAlA) cAlAH ajJAninaH puruSAH (paliyaM. tesiM' paryante'nAryadezasamIpe vicarantaM (suvyaya) suvrata-sAdhum (bhikkhuyaM) bhikSukam (cAro coro tti) cAracaura iti bruntaH (baMdhati) badhnanti rajvAdinA tathA (kasAyatrayaNehi ya) kAyazvanaiH kaTuvAkyaiH pIDayanti ceti // 15 // TIkA--'appege' api eke anAryAH puruSAH 'bAlA' bAlA-ajJAnina:sadasadvivekavikalAH 'paliyaMtesiM' paryantasImAsu paribhramantam 'subvayaM' suvrataM sAdhum , suSTu samyagahiMsAdivrataM yasya sa tam 'bhikkhuyaM' bhikSukaM mikSAcaraNazIlam 'cAro coro tti' cAro'yaM cauro'yaM-syacidbhUpate to'yaM cauro'yaM taskara karmazIlo'yaM ceti bruvantaH / sutrataM SaTkAyarakSakaM niravadhabhikSAcaraNazIlamapi muni caura iti matvA taM klezayanti daNDAdinA / tathA-'baMdhati' vadhnanti rajjAdinA 'ya' ca punaH 'kasAyavayaNehi' kaSAyavacanairbhasa panti / te 'nArya puruSAH, ____ anvayArtha--koI koI ajJAnI puruSa anArya deza ke Asa pAsa vicarate hue sAdhu ko cAra yA cora kahate hue rassI Adi se bAMdha dete haiM tathA kaTuka vacanoM dvArA pIDA pahuMcAte haiM // 15 // TIkArtha-koI koI anArya puruSa, jo sat asat ke viveka se hIna haiM, sImA para vicarate hue aura ahiMsA Adi vratoM kA samyaka prakAra se pAlana karane vAle bhikSu ko yaha kisI rAjA kA jAsUma (dUna) hai, yaha cora hai, ityAdi kahate hue evaM SaT kAya ke rakSaka, nirdoSa bhikSA grahaNa karane vAle muni ko bhI cora mAna kara use daNDa Adi se pIDA pahuM. cAte haiM, rassI Adi se bAMdha dete haiM aura kaSAyayukta vacanoM se bhasanA karate haiN| svArtha--koI koI ajJAnI puruSe ajJAnI puruSa anArya dezamAM vicaratA sAdhuone cora, jAsUsa Adi mAnI laIne, temane deraDA Adi vaDe bAMdhIne kaTu vacane dvArA pIDA pahoMcADe che. 1pa TIkAI-- sArA narasAMnA vivekathI rahita anArya pradezonI sImA para vicaratA, ahiMsA Adi tenuM samyak prakAre pAlana karanArA sAdhune kaI rAjAne jAsUsa mAnI laIne A prakAranA kaTu vacano bole che-"A cora che, A cAra (jAsUsa) che, eTaluM ja nahIM paNa teo tene deraDA vaDe bAMdhIne lAkaDI Adi vaDe mAra mAre che tathA kaSAyayukta vacane dvArA tene tiraskAra kare che. cha kAyanA jInA rakSaka ane nirdoSa bhikSA grahaNa karanArA munione paNa temanA dvArA A prakAranAM kaSTa sahana karavA paDe che. zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. paratIrthikaiH pIDotpAdanam 35 , suvratamapi anAryaparisare bhramantam ayaM cora iti matvA kadarthayanti rajvAdinA badhnanti, krodhamadhAnakaTuvacanairasaMyanti ceti // 15 // 9 punarapyAha 'tattha daMDeNa' mityAdi / 9 4 5 mUlam - tattha daMDeNa saMvIte muTTiNA adu phaleNa vA / 9 99 12 10 nAtINaM saraI vAle itthI vA kuddhagAmiNI // 16 // chAyA - tatra daNDena saMbIto muSTinA'tha phalena vA / jJAtInAM smarati bAlaH strIvat kruddhagAminI // 16 // abhiprAya yaha hai ki anArya loga deza kI sImA meM vihAra karane vAle suvrata sAdhu ko bhI cora samajhakara kaSTa pahuMcAte haiM, rassI Adi se bAMdhate haiM aura krodhapradhAna kaTuka vacana kahakara usakI bhartsanA karate haiM ||15|| punaH kahate haiM- 'tattha daMDena' ityAdi / zabdArtha - - ' tattha - tatra' vahAM arthAt anArya kSetrakI sImA meM vicarate hue una muniko 'daMDeNa daNDena' lAThI se 'muTTiNA - muSTinA' mukkA se aduvA athavA ' athavA 'phaleNa- phalena' phala se 'saMvIte - saMvIta' tADita kiyA huA 'vAle vAlaH' ajJAnI puruSa 'kruddhagAmiNI- krudragAminI' krodhita hokara ghara se nikalakara bhAgane vAlI 'itthIva-strIva' strI ke jaise 'nAtINaMnAtInAM' apane svajana varga ko 'saraI - smarati' smaraNa karatA hai // 16 // - A kathananA bhAvArtha e che ke anAya leAkeAnA pradezanI sImA pAsethI vihAra karanArA suvratadhArI sAdhune paNa cAra Adi samajIne anAya leAka DhAraDA vaDe khAMdhIne mAre che tathA kaTu zabdo khelIne temanI bhatsa nA hare che. gAthA 15 / / A prakAranA parISaheA AvI paDe tyAre alpasattva sAdhu para tenI kevI asara thAya che, te sUtrAra are che. - ' tattha daMDena' chatyAhi zabdArtha--'tattha-tatra' tyAM arthAt anAryakSetranI sImAbhAM (hRdabhAM) iztAM te bhunIne 'daMDega - daNDena' sADI thI 'muTTiNA - muSTinA' bhukhAthI 'aduvA - athavA ' athavA phaleNa- phalena' ithI 'saMvIte saMvIta:' bhAravAmAM Avela 'bAle - bAla : ' ajJAnI 53Sa 'kuddhagAmiNI- kruddhagAminI' adhita thardhane gharethI niujIne lAgavAvAjI 'itthIva - strIva' khInI prema 'nAtINaM jJAtInAM' potAnA svana varga 'Arg-cfa' zuzy 2 3. 119811 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArtha:--(tattha) tatrAnAryakSetrasImA vicaraMtaM muni (daMDeNa) daNDena yaSTyAdinA (muTTiNA) muSTinA (aduvA) athavA (phaleNa) phalena-mAtuliMgAdinA (saMvIte) saMbItaH prahRtaH kazcidapariNataH (bAle) bAlo muniH bAla ica (kuddhagAmiNI) kruddhagAminI (itthIva) strI va (nAtINaM) jJAtInAM (saraI) smaratIti // 16 // ___TIkA-'tattha' tatra tasminnanArya dezaparisare vidyamAnaH sAdhuH tAdRzA'nAryaH puruSaiH / 'daMDeja' daNDena-yaSTayAdinA 'adu' athavA 'muTThiNA' muSTinA 'vA' athavA 'phalega' phalena-mAtuliMgAdinA phalena 'saMvIte' saMvItastADitaH 'bAle' vAlAapakamatiH kazcitsAdhuH tatra tADanAdisaraye 'nAtINaM saraI' jJAtInAM smarati "atra karmaNi SaSThI' svavAndhazAdikaM smarati / yadyatra eko'pi bAndhavo ___ anvayArtha-anArya kSetra kI sImA para vicarate hue sAdhu ko DaMDe se, muTThI se yA phala se prahAra kiyA jAtA hai to koI koI bAla jaisA sAdhu apane jJAtijanoM ko usI prakAra smaraNa karatA hai jaise krodha karake gharase bAhara nikalI strI unheM smaraNa karatI hai // 16 // __TIkArtha--anArya deza ke samIpa vicaratA huA sAdhu una anArya puruSoM ke chorA DaMDe se athavA muTThI (dhU se) se athavA vijorA Adi phaloM se tADanA pAkara, aparipakva buddhi vAlA hone ke kAraNa tADanA ke samaya apane bandhu ghAndhava Adi jJAtijanoM kA smaraNa karatA hai| vaha socatA hai agara yahAM merA koI eka bhI bAdhu (sahAyaka) hotA to aisI pIDA kA anubhava na karanA pddtaa| merA koI AtmIyajana rakSaka sUvAtha-anAryakSetranI sImA para vicaratA sAdhuone lAkaDIonA prahAra, phaLanA prahAra ghusmA tathA lAtenA prahAra sahana karavA paDe che. A prakAranI paristhiti utpanna thAya tyAre kaI kaI bAla (ajJAnI ane alpasatva sAdhu asahAya dazAne anubhava kare che, ane jevI rIte dhAvezamAM gRhatyAga kara nArI strI muzkelI AvI paDatAM kuTuMbIo ane jJAtijanone yAda kare che, e ja pramANe e sAdhu paNa pitAnA kuTuMbIo ane jJAtijanone yAda kare che. 16 TIkAthe--kaI kaI vAra anArya dezanI sarahada pAsethI vihAra karatA sAdhuone anAryo lAkaDIo mAre che, ghummA mAre che ane bIjorA Adi phaLane temanA para ghA kare che. A prakAranI paristhiti udbhave tyAre koI koI aparipakava buddhivALA sAdhuo pitAnA badhue Adi jJAtijanenuM smaraNa kare che. teo vicAra kare che ke je ahIM mAre eka paNa badhu Adi zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 sUtrakRtopasaMhAraH 37 bhavet, tadA me-emiretAdRzI pIDA no bhavet / yasmAnnAsti ko'pyAtmIyo rakSako. 'taeveme mAmitthaM kadarthayanti / tatra dRSTAntaM darzayati-'itthI vA kuddhagAmiNI' strIvat kruddhagAminI / yathA kAcit avivekavatI strI krodhAt svagRhaM parityajya nirgatA mArge asabhyapuruSaiH karthitA, tatra nirAzrayA satI jJAtIn (jJAtInAm) smarati / tathA-ayamapi apakamatiH sAdhuH jJAtIna smarati // 16 // atha upasaMharannAha sUtrakAra:-'ete bho kasiNA' ityAdi / mUlam-ee bho kasiNA phAsA pharusA durhiyaalyaa| hatthI vA sarasaM vittA kIvAvasA gayA giha ||17||ttibemi|| chAyA--ete bhoH kRtsnAH sparzIH paruSA durdhishyaaH| hastina iva zarasaMvItAH klIvA avazA gatA gRham ||17|'iti brviimi|| nahIM hai, isI kAraNa ye mujhe satA rahe haiM / imI viSaya meM dRSTAnta pradarzita kiyA gayA hai-jaise koI vivekavihIna strI krodha meM Akara ghara ko tyAga kara bAhara nikala paDI, mArga meM asabhya puruSoM ne use staayaa| taba vaha nirAdhAra hokara apane jJAtijanoM ko smaraNa karatI hai| usI prakAra aparipakva buddhi vAlA sAdhu bhI jJAtijanoM ko smaraNa karatA hai // 16 // sUtrakAra upasaMhAra karate hue kahate haiM-'ee bho kasiNA' ityAdi / zabdArtha--'bho-bhoH' he ziSyo! 'ee-ete' pUrvokta daMDAdi rUpa parISahopasarga 'kasiNA phAptA-kRtsnAH spAH ' samasta sparza-'pharumA sahAyaka heta te mAre AvI pIDAno anubhava kara na paData. atyAre mArI rakSA karanAra keI paNa AtmIyajana mArI sAthe nathI, te kAraNe A leke mane herAna kare che A vAtane spaSTa karavA mATe nIcenuM dAnta ApavAmAM AvyuM chekeI strI kodhAvezamAM ghara cheDIne nIkaLI gaI mArgamAM kaI asatya puruSa tenI pajavaNI karavA lAgyA. tyAre te potAnI nirAdhAra dazA joIne pitAnA AtmIyajanane yAda karavA lAgI. e ja pramANe aparipakava buddhivALo sAdhu paNa A prasaMga AvI paDe tyAre pitAnA saMsArI saMga vahAlAne yAda kare che. gAthA 16 ve suutrne| 54 7.2 32tA sUtra42 49 cha- ee bho kariNA' yA zA---'bho-bhoH' shissye| ! 'ee-ete' pUrita 2 35 pariSa 154 'kasiNAphAsA-kRtsnAH sparzAH' sagha 125 'pharasA-paruSAH' zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH--(bho) bhoH bhoH ziSyAH (ee) ete pUrvoktAH daNDAdighAta rUpAH parISahopasargAH (kasiNA phAsA) kRtsnAH sparzAH (pharusA) paruSAH kaThinAH (durahiyAsayA) duradhisahyAH duHkhena soDhuM yogyAH etAnasahamAnAH kecanalaghumatayaH, (sarasaMvitA) zarasaMvItAH-raNazirasi zaratADitAH (hatthI va) hastina iva (kIvA) kaLIvA: kAtarAH puruSAH (avasA) azAH parAyattAH karmAdhInAH gurukarmANaH (giha) gRhaM (gayA) gatAH gacchaMti parityajya sAdhu vezam / (tti bemi) iti bravImi ahamiti // 17 // TIkA-gururupadizati ziSyAn 'bho' bhoH bhoH ziSyAH / ete pUrvoktAH daNDAdighAtAdirUpAH parISahopasargAH, 'kasiNA' kRtsnA =nikhilA api paruSAH' kaThina 'durahiyAsA-duradhisahyAH' aura duHsaha haiM 'sarasaMvittAzarasaMvItAH' bANoM se pIDita 'hatthI va-hastina iva' hAthI ke jaise 'kIbA-lobA' napuMsaka puruSa 'avaso-avazAH' ghabarAkara 'giha-gRham' gharako 'gayA-gatAH' cale jAte haiM arthAt sAdhu veza ko choDakara cale jAte haiM // 17 // ___anvayArtha--he ziSyo ! ye pUrNata saba sparza arthAt parISaha aura upasarga kaThora haiM, dussaha haiM, inako sahana na karate huye koI koI laghu dhuddhi sAdhu, saMgrAma ke zIrSa bhAga meM sthita hastI ke samAna kAyara evaM vivaza hokara sAdhuveza tyAga kara gharacale jAte haiM / aisA maiM kahatA huuN||17|| TIkArtha-guru ziSyoM ko sambodhana karake upadeza karate haiM-he antevAmiyo ? ye pUrvokta daNDa kA AghAta Adi parISaha aura upasarga rUpa 4ni 'durahiyAsA-duravisahyAH' bhane ma cha. 'sarasaMpittA- zarasaMvItAH' maa| thI pIDita 'hatthI va-hasti na iva' sAthInI rebha kIbA klIvAH' napusa 531 'avasA-avazA.' gabharAchana 'giha-gRham' dhe2 'gayA-gatAH' yAsyA taya cha, marthAt sAdhuvezane chaDIne 32 tA 22 cha. / 17 // sUtrAtha---3 ziSya ! pUti saghaNA-25 -parISI mane 5soghaNA ja kaThera-dusaha che. temane sahana na karI zakanArA koI keI apari. pakava buddhivALA sAdhue saMgrAmane mekhare UbhelA hAthInI jema kAyara ane vivaza thaIne sAdhuvezane tyAga karIne pharI saMsAramAM cAlyA jAya che, evuM hu (sudhA svAbhI) chu. / / 17 / TIkArtha-sudharmA svAmI potAnA ziSyone A pramANe upadeza Ape che he aMtevAsIo ! lAkaDInA prahAra Adi pUrvokta parISahe ane upasarga rU5 samasta sparzI (anu ) ghaNu ja dussaha hoya che. evAM parISahe zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 1 sUtrakRtopasaMhAraH 39 'phAsA' sparzAH = tADanAdirUpAH sarve'pi 'pharumA' paruSAH = rUkSAH anAyaiH kRtasvAt pIDAkAriNaH iti yAvat / 'durahiyA' duradhisAH duHkhenApi sodumazakyA bhavanti, 'sarasaMvItA' zarasaMtrItAH = raNazirasi tIkSNazareNa tADitA: 'hatthI va ' hastinaH itra 'kIvA' kaLIbAH kAtarAH 'avasA' avazAH gurukarmANaH 'siMha' gRhaM gayA' gatAH gacchanti / ime 'lpaprakRtayaH sAdhavo'pi pratikUlopasagaiH pUrvapradarzitadaMzamazakAdibhiH bAdhitAH soDhuM tAn asamarthAH punarapi parityaktamapi gRhavAsamAzrayanti / tameva zaraNaM manyamAnAH iti bravImi / sudharmasvAmI ziSyebhyaH kathayatIti bhAvaH ||17|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri 'jainAcArya pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "samayArtha vodhinyAkhyAyAM " vyAkhyAyAM tRtIyamadhyayanasya prathamodezakaH samAptaH // 3- 1 // samasta sparza baDe kaThora hote haiM arthAt anArya puruSoM dvArA diye hue yaha upasarga pIr3A janaka hote haiN| inako sahana karanA atIva kaThina hai / ina upasargoM ke Ane para koI koI sAdhu yudra ke agrabhAga meM sthita hAthiyoM ke samAna kAtara ho jAte haiM, aura sAdhuvRtti tyAga kara ghara kA rAstA pakar3a lete haiN| abhiprAya yaha haiM ki dhairyahIna sAdhu pUrvapradarzita daMzamazaka daMDaprahAra Adi pratikUla upasargoM se bAdhita hokara unheM sahana karane meM jaba asa martha ho jAte haiM to tyAge hue gRhavAsa ko punaH svIkAra kara lete haiM / ve gRhavAsa koM hI zaraNabhUta mAna baiThate haiN| aisA meM kahatA hU~, yaha surmA svAmI apane ziSyoM se kahate haiM // 17 // // tRtIya adhyayana kA prathama uddezaka samApta // ane upasargo AvI paDe tyAre kAI kAI keAI alpasattva, kAyara sAdhue samarAMgaNanA agrabhAgamAM sthita hAthInI jema DarI jaIne athavA vivaza thaI jaIne sAdhuvRttine tyAga karIne gharaneA rastA pakaDI le che-sasAramAM pAchAM pharI jAya che A kathanane bhAvArtha e che ke pUrva pradazita zIta parISaha, uSNu parIyaDu, DAMsa ane macchara karaDavA rUpa parISahu, lAkaDInA prahAra Adi pratimULa upasargAthI trAsI jaIne kAI dhaiyahIna sadhu jyAre temane sahana karavAne asamartha banI jAya che, tyAre eka vAra tyAga karelA gRhavAsanA pharI svIkAra karI le che. teo gRDavAsane ja zaraNabhUta mAne che, evuM huM kahu chuM. A pramANe sudharmA svAmI petAnA ziSyAne kahe che. gAthA 175 trIjA adhyayanane paDele uddezaka samApta zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 sUtrakRtAGgasUtre dvitIyoddezakaH prArabhyatetRtIyAdhyayanasya prathamoddezakaH samAptaH / adhunA dvitIyoddezakasyA''raMbhaH kriyate / ihopasargapatipAdanaparake tRtIyA'dhyayane upasargAH prtipipaadyipitaaH| te upasargAH pratikUlA anukULAzca, tatra pratikUlopasargANAM pratipAdanaM tRtIyAdhyayanasya prathamoddezake saMvRttam / prakRtoddezake'nukUlA upasargAH pratipAdanIyAH, ityanena saMbandhena prAptasya dvitIyoddezakasyedaM prathama sUtramAha-'ahime suhumAsaMgA' ityaadi| mUlam-ahima suhumA saMgA bhikkhuNaM je duruttraaH| tattha ege visIyaMti cayaMti javittaye // 1 // chAyA--atheme sUkSamAH saMgAH bhikSUgAM ye duruttraaH| tatra eke viSIdanti na zaknuvanti yApayitum // 1 // dUsare uddeze kA prAraMbhatIsare adhyayana kA prathama uddezaka samApta huaa| aba dUsarA udde zaka Arambha kiyA jAtA hai| tIsarA adhyayana upasargoM kA pratipAdana karane vAlA hai| isameM unhIM kA pratipAdana karanA abhISTa hai| upasarga do prakAra ke hote haiM pratikUla aura anukUla! pratikUla upasargoM kA pratipadana tIsare adhyayana ke prathama uddezaka meM ho cukA hai| isa uddezaka meM anukUla upasargoM kA prarUpaNa karanA hai| isa sambandha se prApta dUsare udde. zaka kA prathama sUtra yaha hai 'ahime suhamA' ityAdi / mI ||no praarmtrIjA adhyayanane uddezaka pUre thaye. have bIjA uddezakanI zarUAta thAya che. trIjA adhyayanamAM upasargonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. upasa prA2na DAya cha-(1) prati mana (2) mA . zrI madhya. yananA pahelA uddezakamAM pratikULa upasargonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. have A bIjA uddezakamAM anukULa upasargonuM prarUpaNa karavAmAM Avaze. pahelAM uddezaka sAthe A prakArano saMbaMdha dharAvatA bIjA udezakanuM par3a sUtra mA prabhArI cha - 'ahime suhumA' zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 41 anvayArthaH--(aha) atha pratikUlopasargakathanAnantaram (ime) ime=anantaraM vakSyamANAH (muhumA) sUkSmAH-parairalakSyatvAt (saMgA) saMgA=gAtApitrAdisaMbandhAH (je) ye saMgAH (mikkhUNa) bhikSuNAMsAdhUnAmapi (duruttarA) duruttarA: durladhyAH (ege) eke-kecana puruSAH (tastha) tatra-tasminnanukUlopasarge (visIyaMti) viSIdanti zithilAcAriNo bhavanti saMyama vA tyajanti athavA (javittaye) yApayitum= saMyame svAtmAnaM vyavasthApayitu (Na cayaMti) na zaknuvanti na samarthAH bhavantIti // 1 // zabdArtha-'aha-atha' pratikUla upasarga ke kathanAnantara 'ime-ime' ye anantara kahe jAne vAle 'suhumA-sUkSamAH' sUkSama bahAra nahIM dikhane vAle 'saMgA-saMgA" mAtApitrAdi evaM pAMdhava Adi ke sAtha kA saMbaMdharUpa upasarga hote haiM 'je-ye' ye saMga 'bhikkhUNa-bhikSuNAM' sAdhuoM ke dvArA 'duruttarA-durusarA duruttara-arthAt dustara haiM 'ege-eke' koI puruSa 'tastha-tatra' usa saMbaMvarUpa upasarga meM 'visIyaMti-viSIdanti' viSAda ko prApta hote haiM arthAt zithilAcArI hote haiM athavA 'javittaye-yApayitum' saMyamapUrvaka apanA nirvAha karane meM 'na cayaMti-na zaknuvanti' samartha nahIM hote haiM // 1 // ___ anvayArtha-yaha jo sUkSma arthAt dUsaroM ko pratIta na hone vAle saMga mAtA pitA Adi ke sambandha haiM, ve sAdhuoM ke lie bhI durjeya haiN| koI koI sAdhujana anukUla upasargoM ke Ane para viSAda yukta ho jAte hai-zithalAcArI bana jAte haiM athavA saMyama kA tyAga kara baiThate haiN| ve apanI AtmA ko saMyama meM sthira rakhane meM samartha nahIM hote haiM // 1 // ____ zahA - 'aha-atha' prati asana yanAnantara 'ime-ime' mA mana ta2 apAmA mAve suhumA-sUkSmAH' sUkSma aDA2 nahI hemAvAvA'saMgA-saMgA' bhAtA pitrAhi me mA vagairenI sAyanA se 535 75sAya cha 'je-ye' / sa 'bhikkhUNa-bhikSaNAM' sAdhumeonA / 'duruttarA-duruttarAH' itta2 arthAt hustara che. 'ege-eke' 7535 'tattha-tatra' te sadha35 6pasamA visIyaMti -viSIdanti' viSAhane prApta thAya che, arthAt zithisAyArI manI naya cha, mathavA 'javittaye-yApayitum' saMyamapUrva potAnA nials 42vAmA 'na cayaMti-na zaknuvati' samatha thatA nathI. / 1 // sUtrAtha- 2 25, sUkSma-sa-yana | anyAmA bhAvanAza-sa chmAtApitA Adine saMbaMdha che, te sAdhuone mATe paNa durjaya che. anukULa upasargo AvI paDe tyAre kaI kaI sAdhue viSAdane anubhava kare che- -zithilAcArI banI jAya che, athavA saMyamane tyAga karI nAkhe che. teo pitAnA AtmAne saMyamamAM sthira rAkhI zakavAne samartha hetA nathI. 1 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 sUtrakRtAGgasUtre TIkA- 'ahime' atha ime, atrA'thazabda Anantarye'rthe vidyate / tathA ca pratikUlopasargAnantaramanukU lopasargA nirUpyante / te'nukUlopasargAH ke ? kathaMbhUtAH tatrAha - 'suhumA' sUkSmAH, prAyaza: ime pratipAdyamAnAH anukUlopasargAzveovikArakAritayA sUkSmA AntarAH / na tu pratikUlopasargA iva prAcuryeNa dehAdivikArakAritvenA'tiprakaTatayA bAdarA ete bhavanti / te ke tatrAha - - ' saMgA' saMgA:- mAtApita kalatraputrA disaMbandhAH / ete saMgA:-' bhikkhuNaM' bhikSUNAmapi / 'duruttarA' duruttarAH = duratikramaNIyA iti / prAyazaH maraNAntikairapi duHkhe kajanake : ' pratikUlopasagaiH kadAcinmAdhyasthyavRtimAsAdya mahApuruSAstAnadhisahituM kSamante / parantu ete tu anukUlopasargAH mahA TIkArtha- 'artha' yahAM anantara artha meM haiN| isakA abhiprAya yaha hai ki pratikUla upasagoM kA pratipAdana karane ke anantara anukUla upasargoM kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| anukUla upasarga kyA haiM aura kaise hote haiM ? yaha spaSTa karane ke lie kahA gayA hai ve 'sUkSma' hote haiM arthAt citta meM vikAra utpanna karane vAle hone se Antarika hote haiM / pratikUla upasargoM kI bhAMti pracuratA se deha Adi meM vikAra janaka hone ke kAraNa prakaTa rUpa se sthUla nahIM hote haiM / ve saMga arthAt anukUla upasarga mAtA, pitA, patnI, putra Adi ke sambandha rUpa haiM / inako jItanA kaThina hotA hai / mAraNAntika athavA atyanta duHkhajanaka pratikUla upasargoM ke Ane para mahApuruSa kadAcit madhyasthabhAva dhAraNa karake una ko sahana kara lete haiM, parantu ye anukUla TIDaartha - mahI' 'atha' yA yaha 'manantara' (tyAramAha) nA arthanu vAya che. tenA Azaya e che ke pratikULa uSasagernuM pratipAdana karIne have sUtrakAra anukULa upasageryAMnu nirUpaNa kare che. anukULa upasageryAM kevAM heAya che, tenuM have sUtrakAra spaSTIkaraNa kare che-te sUkSma hoya che, eTale ke cittamAM vikAra utpanna karanArA heAvAthI tee Antarika haiAya che. pratikULa upasargAnIjema te zarIra AdimAM vizeSa pramANamAM vikArajanaka nahIM hovAne kAraNe thUla hAtA nathI. te anuja upasargo bhAtA, pitA, putra, patnI mahinA sauMga (samadha) rUpa hoya che. temane jItavAnu` kA` ghaNuM ja muzkela che. kadAca mAraNAntika athavA atyaMta du:khajanaka pratikULa upasage AvI paDe tyAre mahApuruSA madhyastha bhAva dhAraNu karIne temane sahana karI le che, parantu A anukULa zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 43 duru tmanAM mahatAmapi manodharmArAdhanAt manyAvayanti / ata imenukUlo tarA iti / ' jattha' yasmin yasprinnanuklopasarge saMpApte sati / 'ege' eke= alpasatvAH=sAdhavaH' sadanuSThAnaM prati / 'visIyaMti' vipIdanti = vihArAdiSu sAdhukRtyeSu zithilapavatnA bhavanti / yadrA - sarvacaiva svajanti prAptamapi saMyamAdikam / 'javittaye' yApayituM saMyamaM pArayitum / 'Na cayaMti' naiva zaknuvanti katha mapi saMyamAnuSThAne AtmAnaM vyavasthApayituM samarthA na bhavanti / pratikUlopasagastu kadAcitsAhanamadhiruhya soDhA bhavantyavi, kintu anukUlopasahane mahatAmapi dhairya skhalati ||1|| tAneva anukUlopasargAnAha - 'appege nAyao' ityAdi / mUlam - appege nAyao dissA royaMti parivAriyA / dh 11 10 12 posaNe tAya puTTosi kassa tAya jahAsi No // 2 // upasarga baDe baDe mahAtmAoM ke mana ko bhI dharmArAdhanA se vicalita kara dete haiM / isa kAraNa inako jItanA baDA hI kaThina hai / ina upasargoM ke prApta hone para koI koI alpasatva sAdhu sadanuSThAnoM ke prativiSaNNa ho jAte haiM arthAt vihAra Adi sAdhukRtyoM meM zithila bana jAte haiM athavA prApta hue saMyama kA pUrI taraha tyAga kara dete haiM / ve saMyama kA pAlana karane meM asamartha ho jAte hai / abhiprAya yaha hai ki pratikUla upasarga to kadAcit sAhasa vIrasva kA avalambana karake saha lie jAte haiM parantu anukUla upasarga sahane meM baDoM baDoM kA bhI dhairya chUTa jAtA hai // 1 // upasaryAM te| meTA meoTA mahAtmAonA manane paNa dharmArAdhanAmAMthI vicalita karI de che, te kAraNe anukULa upasargA para vijaya prApta karavAnu kAya ati duSkara gaNAya che. A prakAranA upasageryAM AvI paDe tyAre kaI kaI alpasattva sAdhu sanuSThAneAnA pAlanamAM zithila khanI jAya che, eTale ke vihAra Adi sAdhu kRtyamAM zithila manI jAya che. athavA tee saMyamanuM pAlana karavAne eTalA badhAM asamartha thai jAya che ke saMyamanA (sAvRttine) paNa pUrepUrA tyAga karI nAkhe che. A kathananA bhAvAtha e che ke pratikULa upasageryAM te kadAca sAhasanuM avalaMbana laI ne sahana karI levAmAM Ave che, parantu anukULa upasargI sahana karavAnA prasa`ga Ave tyAre bhala bhalAMnuM ya egaLI jAya che. AgAthA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha sUtrakRtAGgasUtre chAyA -- apyeke jJAtayo dRSTvA rudanti parivArya ca / poSaya nastAta poSito'si kasya tAta jahAsi naH ||2|| anvayArthaH - (appege) apyeke (nAyao) jJAtayo - mAtApitrAdisvajanAH (dissA ) dRSTvA sAdhu (parivAriyA) parivArya - veSTayitvA (royaMti) rudaMti (tAya ) he tAta (Ne posa) naH asmAn poSaya - pAlaya (puTThosi) poSitosi asmAbhistvaM pAlitosi (vAya) he tAta (kassa) kasya heto (No) naH asmAn ( jahAsi) jahAsi tyajasIti // 2 // aba unhIM anukUla upasargoM kA kahate haiM- 'appege nAthaoM' ityAdi / zabdArtha - 'appege - apyeko' koI 'nAyao - jJAtayaH' jJAtibAle arthAt mAtApitrAdi svajana evaM saMbaMdhijana 'dissA dRsstt|' sAdhu ko dekhakara 'parivAriyA - parivArya' use gherakara 'zevaMti rudaMti' rote haiM 'tAya tAta' ve kahate haiM ki he tAta! 'Ne posa- naH poSaya' tuma hamArA pAlana karo 'puTThosi - poSitosi' hamane tumhArA pAlana kiyA hai 'tAyatAta' he tAta! 'kassa - kasya' kisaliye tU 'No-naH' hama logoM ko 'jahAsi tyajasi ' choDa dete ho // 2 // M anvayArtha- koI koI jJAti jana sAdhu ko dekhakara aura use gherakara rodana karane lagate haiM- he tAta ! hamArA pAlana poSana kro| hamane tumhArA lAlana pAlana kiyA hai| he tAta! kisa kAraNa se hameM tyAgate ho ? // 2 // - have sUtrakAra eja anukULa upasargAnuM varNana kare che.-- 'apege nAyao' tyAhizabdArtha- 'appege -adhye ke' | 'nAyao - jJAtayaH' jJAtiSAlA arthAt bhAtApitA sva4na zeSa saMdhI 4 'dissA dRSTvA' sAdhune lene 'parivAriyAparivArya' tene gherIne 'royaMti - rudaMti' 23 che 'tAya - tAta' tethe he cheDe tAta ! 'Ne posa - naH poSaya' tabhe hamA3 pAlana ro 'puTThosi - poSitosi' abhe tA3' pAlana yu' che 'tAya - tAta' he tAta 'kassa - kasya' zA bhATe tu' 'No -naH' amane 'jahAsi tyajasi choDI he che. // 2 // sUtrA --kAI kAi sAtijanA sAdhune joine tenA karatAM vITaLAI vaLIne karuNuAjanaka zabdo khelavA lAge che he putra! ame tAru pAlanapeSaNa karyuM. che, have tuM amAru` pAlana-poSaNa kara. tuM zA kAraNe amArA tyAga karIne cAlI nIkaLyo che?' ArA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 45 TIkA-'appege' api eke, api zabdaH saMbhAvanAyAm / eke kecit 'nAyo' jJAtayaH, mAtApitalajanaprabhRtayaH / 'dissa' dRSTvA sAdhu 'parivAriyA' parivArya, sarvato veSTayitvA 'royaMti' rudanti-zirastADanavakSAsthalatADanapura:saraM rudanti rudantazva dInavacanaM vadanti tAya' he tAta ! iti komalAmaMtraNe he kulatilaka he mAtRpitRkuTuMbarakSaka ! bAlyAtmabhRti tvamasmAbhiH pAlito'si, yat ayam vRddhAvasthAyAM mAM pAlayiSyatIti matvA, tasmAdadhunA 'No' naH asmAna 'tAya' tAta ! putra ! 'posa' poSaya, tvamasmAbhiH bAlyAdrakSitaH poSitazca, ata: paraM vArdhakye'smAna tvaM pAlaya, poSaya ca / 'tAya' he tAta ! 'kasya' kasya kRte 'Na' na:-asmAn 'jahAsi' tyajasi-mAdRzAnAM dInAnAM vRddhAnAM pAlanapoSaNa TIkArtha-yahAM 'api' zabda saMbhAvanA ke artha meM hai / koI koI mAtA pitA Adi sajana muni ko dekha kara aura usako cAroM ora se gherakara, mastaka kUTa-kUTakara aura chAtI pITa pITa kara rote haiM aura rote hue dInatApUrNa vacana kahate haiM-he tAta ! 'tAta' zabda komala sambodhana ke artha meM hai, he kulatilaka ! he mAtApitA aura kuTumba ke rakSaka ! hamane bacapana se terA lAlana, pAlana poSaNa kiyA hai so yahI samajhakara kiyA hai ki yaha vRddhAvasthA meM hamArA pAlana kregaa| isa kAraNa he tAta! tU aba hamArA pAlana kara / hamAre jaile dIna, bUDhe aura pAlana poSaNa karane yogya jano kA tU kisa kAraNa se tyAga kara rahA hai ? tere sivAya hamArA koI pAlana poSaNa karane vAlA nahIM hai, TI---2mI: 'api' 54 sAnA mathe 15||yu cha. mAtA, pitA, Adi muninA saMsArI sagAe munine joIne tene gherI laIne mAthuM ane chAtI kUTatAM kUTatAM ene AkaMda karatAM karatAM A prakAranAM dInatA pUrNa vacano bole che - he tAta ! (ahI "tAta' pada komala saMbodhananA arthamAM vaparAyeluM hovAthI tene artha "kulatilaka samajavo) he mAtA-pitA ane manA 224 ! ame maya54thI tAna-pAna yu . samArI vRddhA. vasthAmAM tu amAruM pAlana-poSaNa karaze evI AzA sevIne ame tAru lAlana-pAlana karyuM che. te he putra ! tuM have pAlanapoSaNa kara. amArA jevAM dIna, vRddha ane pAlana-poSaNa karavA yogya janene tyAga tuM zA kAraNe kare che? tArA sivAya amAruM pAlana-poSaNa karanAra evuM koNa che ke jene mAthe e javAbadArI nAkhI daIne tuM sAdhu banI gayA che ! tuM amAre nodhArAne zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 10 129 12 sUtrakRtAGgasUtre yogyAnAM kena hetunA tyAgaM karoSi / nahi bhavantamantarA kazcit asmAkaM poSako rakSako vA vidyate yasmin mAM nyasyehA''gato'si pacala svgRhmityaadivkti||2|| mUlam-piyA te therao tAya sasA te khuDDiyA imaa| bhAyaro te sagA tAya soyarA kiM jahAsi nno||3|| chAyA-pitA te sthavirastAta ! svasA te kSullikA iyam / bhrAtaraste svakAstAta ! sodarAH kiM jahAsi naH // 3 // anvayArtha:--(tAta) he tAta puna (te piyA) te tava pitA (thero) sthaviro vRddho vidyate (imA) iyaM (te) te tava (sasA) svasA bhaginI (khuDDiyA) kSullikAladhvI vidyate (te sagA) te svakAH (soyarA) sodarAH (bhAyaro) bhrAtaraH (go ki jahAsi) naH asmAn kiM kathaM jahAsi tyajatIti // 3 // jise sauMpakara tU yahAM AyA hai ! ataeva tU apane ghara lauTa cala / ' ve isa prakAra kahate haiM // 2 // zabdArtha-'tAya-tAta' he tAta ! 'te piyA-te pitA' tumhAre pitA 'therao-sthadhiraH' vRddha haiM 'imA-iyaM' aura yaha 'te sasA-tava zvasA' tumhArI bahina 'khuDDiyA-kSullikA' choTI hai 'te sagA-te svakA.' ye tumhAre 'soyarA-sodA' sahodara 'bhAyaro-bhrAtaraH' bhAI hai jo ki jahAsi-naH kim tyajasi' tU hameM kyoM chor3a rahA hai ? // 3 // anvayArtha he lAla ! terA pitA bRddha hai, terI yaha bahina choTI hai| tere sahodara bhAI hai / phira kyoM hameM syAgatA hai ? // 3 // AdhAra che, te tuM ghera pAcho phara." A prakAranA dayAjanaka vacane teo tene saMbhaLAve che. gAthA rA Awar-'tAya-tAta' 3 tAta! 'te piyA-te pitA' tmaa| pitA therao -sthaviraH' vRddha cha 'imA-iyaM' bhane 2mA 'te sagA-tava zvasA' bhArI mana 'khaDiyA-kSullikA' nAnI cha 'te sagA-te svakAH' ma ta 21 'soyarA-sodarAH' sAha2 'bhAyaro-bhrAtaraH' mA che 'Ne ki jahAsi-naH kim tyajasi' tu samana bhachADI rahyo che. // 3 // sUtrArtha - he putra! tArA pitA vRddha che. tArI A bahena hajI nAnI che A tAro sahadara (samo bhAI) paNa hajI apavayaka (kAcI uMmarane) che. chatAM zA mATe te amAro tyAga karyo che? mArA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 47 TIkA -'tAta' he tAta ! he putra ! 'te piyA' te pitA-te taba pitAjanakaH 'thero' sthaviraH sthaviro vidyate-zatavarSavayaskaH prazithilasarvAMga: kAsazvAsAdirogapIDito maMdajaTharo notthAnopavezanasamarthoM nahi adhunA kimapikartuM samarthaH / 'imA' iyam , pratyakSa upasthitA / 'te sasA te-tava svasA bhaginI 'khur3iyA' kSallikA, kanIyasI vidyate / etasyA vivAhAdikamapi tvAmantarA kA kariSyati / he tAta ! 'te sagA' svakAH te ladIyAH svakAH 'soyarA' sodarA:samAnodarabhavAH 'bhAyaro' bhrAtaraH-saMti ete bAlavayaskA mRdusvabhAvA mugdha buddhayaH kA svAmantarA uddhArakaH 'Na' nA=asmAn hInadInAnazaraNAnatrANAn kiM katham kena hetunA kaM vA zaraNaM mama dRSTvA 'jahAsi' parityajasi / pArivArikAH puruSAH samAgatya sAdhu prati kathayanti evam-yat he putra ! pitA te vRddhaH bhaginI kanIyasI bhrAtA te'sahAyoH vidyate / kathametAn parityajasItyarthaH // 3 // TIkArtha--he putra ! tumhArA pitA bUDhA ho gayA hai| vaha sau varSa kA hai, usake aMga aGga zithila paDa gae hai, khAMsI aura zvAsa Adi rogoM se pIDita haiM, usakI jaTharAgni maMda paDa gaI hai, uThane baiThane meM bhI asamartha hai| aba usase kucha bhI karate dharate nahIM bntaa| aura sAmane khaDI huI tumhArI yaha bahina abhI choTI hai| tumhAre vinA kauna isakA vivAha Adi karegA ? he putra ! tumhAre sahodara bhAI haiN| ye alpavayaska haiM, mRdu svabhAva vAle haiM, nAsamajha haiN| tumhAre sivAya kauna inakA uddhAra kartA hai ? hama dIna hInoM ko, zaraNa aura trANa se rahitoM ko kisa kAraNa se tyAga rahe ho ? hamAre lie kyA zaraNa dekha kara hamArA parityAga karate ho ? TIkAryuM-kuTuMbIo sAdhu pAse AvIne tene A pramANe samajAve che he putra! tArA pitA vRddha thaI gayA che. temanAM aMgo zithila thaI gayAM che. udharasa, dama Adi regethI teo pIDAI rahyA che. temanI pAcanazakti maMda paDI gaI che. have temanAthI kaMI paNa kArya karI zakAtuM nathI. A tamArI sAme UbhelI tamArI benanI sAme jarA najara karaze? te hajI ghaNI nAnI uMmaranI che tamArA sivAya tene vivAha koNa karaze ? he putra tArA nAnA bhAIone jarA vicAra kara! teo hajI kAcI uMmaranA hovAne kAraNe gharane tathA dukAna Adine bhAra vahana karavAne asamartha che. tArA sivAya tenI saMbhALa lenAruM bIju keNa che? zuM tArA bhAI-bahenanI paNa tane dayA AvatI nathI? amArAM jevA dIna, hIna ane nirAdhAra kuTuMbIjanene zA kAraNe tuM tyAga karI rahyo che? amane konA AdhAre cheDIne tuM saMsAra choDI rahyo che? A prakAranA dInatApUrNa vacane dvArA sAdhunA saMsArI sagAM-vahAlAo tene zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 2 19 mUlam - mAyaraM piyaraM posa evaM logo bhafares | sUtrakRtAGgasUtre 9 evaM kha loiyaM tAya je pAlatiya mAyare // 4 // khu chAyA - mAtaraM pitaraM poSaya evaM loko bhaviSyati / evaM khalu laukikaM tAta ! ye pAlayanti mAtaram | 4 || anvayArtha : - - ( tAya) he tAta (mAyaraM piyaraM) mAtaraM pitaraM = jananIjanakau 'posa' poSaya pAlayetyarthaH ' evaM ' evaM mAtApitRpoSaNena 'logo' lokaH paraloka: (bhavissai) bhaviSyati (tApa) he tAta ( evaM ) evametadeva (khu) khalu = nizcayataH (loya) laukika lokAcAraH (je) ye (mAtharaM ) mAtaram (pAlaMti) pAlayaMtIti / tasya loko bhavatIti // 4 // Azaya yaha hai kuTumbIjana Akara sAdhu se kahate haiM he putra ! tumhArA pitA vRddha hai, bhaginI choTI hai aura bhrAtA asahAya hai| ina saba ko tuma kaise svAgate ho ? // 3 // zabdArtha- 'tAya - tAta' he tAta! 'mAyaraM piyaraM mAtaraM pitaraM mAtA aura pitA kA 'posa-poSaya' poSaNa karo 'evaM evam' mAtA pitA kA poSaNa karane se hI 'logo-loko' paraloka 'bhavissaha-bhaviSyati' hogA 'tAya - tAta' he tAta! 'evaM evam' yahI 'khu khalu' nizcaya se 'lo!yaMlaukika' lokAcAra hai ki 'je-ye' jo 'mAyaraM mAtaram' mAtA ko 'pAlaMti - pAlayanti' pAlana karate haiM unako paraloka kI prApti hotI hai || 4 // anvayArtha - he putra ! mAtA pitA kA pAlana kro| aisA karane se tumhArA paraloka sudharegA / he putra ! nizcaya hI yahI loka meM uttama AcAra sayamanA mArge thI vicalita karavAnA prayatna kare che. A prakAranA anukULa upasaryAM AvI paDe tyAre alpasattva sAdhue sayamanA mAnA parityAga karIne pharI gRhavAsanA svIkAra karI le che. AgAthA ! zabdArtha -- 'tAya - tAta' he tAta! 'mAyaraM piyaraM mAtaraM pitaraM bhAtA bhane pitAnu' 'posa-poSaya' poSaNa re| ' evaM - evam' bhAtA pitAnuM ghoSazu 42vAthI 4 'logo - lokaH ' para 'bhavissai - bhaviSyati' sudharaze 'tAya-tAta.' he tAta ! ' evaM - evam' mA 'khu khalu' nizcayathI 'loiyaM - laukika' soyAra che 'je - ye' ne 'mAyaraM mAtaram' bhAtAne 'pA Mti - pAlayanti' pAlana pure che, tebhane parasAunI prApti thAya che ||4|| sUtrA-he putra! tuM mAtApitAnuM pAlana kara. evu* karavAthI tArA paraleAka sudharI jaze. he putra! lekamAM tene ja uttama AcAra gaNuvAmAM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukulopasarganirUpaNam 49 ha iDURI TIkA-'tAya' he tAta ! 'mAyaraM piyara mAtaraM pitara-mAtaraM jananIM pitaraM janakam posa' poSaya anAdibhiH sevaya zuzrUSayA ca sevAM kuru / evaM kRte sati, taba 'loe' lokaH iha lokaH (eSa lokaH) paralokazca samyak sAdhitaH 'bhavissaI' bhaviSyati / iha paratra ubhayasmin loke viziSTa sthAnaM tava bhaviSyati / 'evaM' evam idameva 'khu' khalu-nizcayena 'loiyaM laukikaM lokAcAro vidyate, yaduta 'mAyaraM' mAtaraM pitaraM ca 'pAlaMti' pAlayaMti / ayameva ca laukiko mArgaH yadutamAtApitroH vRddhayoH paripAlanamiti // 4 // mUlam-uttarA mahasallAvA puttA te tAya khudddduyaa| bhAriyA te NavA tAya mA sA annaMjaNa gme||5|| chAyA-uttarA madhurAlApAH putrAste tAta ! kSudrakA / bhAryA tehi navA tAta ! mA sA 'nyaM janaM gacchet // 5 // hai| jo mAtA pitA kA pAlana sevA zuzrUSA karate haiM, unhIM kA loka sudharatA hai // 4 // _ TIkArtha-he putra! mAtA aura pitA ko anna Adi ke dvArA pAle aura unakI sevA kro| aisA karane se tumhArA iha loka bhI sudharegA aura paraloka bhI sudharegA ! tumhArA isa loka meM aura paraloka meM viziSTa sthAna hogaa| yahI nizcaya se loka kI rIti hai ki vRddha jananI aura janaka kI sevA kI jAya // 4 // zabdArtha-'tAya-tAta' he tAta ! 'te puttA-te putrA' tumhAre putra 'uttarA-uttarAH' uttarottara janmeM huye 'mahurullAvA-madhurAlapAH' madhura Ave che. je putra mAtA-pitAnuM pAlana-poSaNa ane sevA zuzruSA kare che, tene ja A leka ane paraloka sudharI jAya che. eka saMyamanA mArgethI sAdhune vicalita karavA mATe tenA mAtA-pitA Adi saMsArI sagAMo tene A pramANe kahe che-"he putra ! mAtA ane pitAnuM pAlana-poSaNa ane sevA karavAnuM tAruM kartavya che. evuM karavAthI tAro A loka paNa sudharI jaze ane paraloka paNa sudharaze, A loka ane paralokamAM tane viziSTa sthAna prApta thaze. saMsArane eja sAco vahevAra che ke vRddha mAtA-pitAnI sevA karavAmAM Ave. A prakAranI tArI pharaja adA nahI karavAthI tAro-A leka ane paraloka, banne bagaDaze" gAthA kA zahAtha-'tAya-tAta' 3 tAta! 'te puttA-te putrAH' tabhA putra 'uttarA -uttarAH' uttarottara sanbhata che 'mahurullAvA-madhurAlapAH' madhu2 mAtA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArtha:--(tAya) tAta-(te puttA) te putrAH (uttr|) unarAH uttarottara jAtAH (mahurullAvA) madhurAlApA: pradhurabhASiNaH (khuDDuyA) kSullakA alpavayaskAH santi (tAya) he tAta ! (te bhAriyA) te bhAryA patnI (NavA) navA navInA navayauvanetyarthaH (sA) sA tava bhAryA (anna) anyam (jaNaM) janam parapuruSaM prati (mA game) mAgacchedevaM kuru // 5 // ____TIkA-'vAya' tAta-he putra ! 'te puttA' te tava putrAH 'uttarA' uttarA:= uttarottaraM samutpadhamAnAH krameNa jAtA aneke 'mahurullAvA' madhurAlApAH, madhuraH manohArI AlApo vacanapacAro yeSAnte madhurAlApAH miSTabhASiNaH santi / amRtatulyaM vacanaM samuccArayanti, etAdRzamanojJaputrANAM tyAgo'nucito bhavati / ataH evaM sAdhuvezaM vihAya gRhaM cala iti / tathA-'te bhAriyA' te tava bhAryA bolane vAle 'khuiDayA-kSullakAH' aura choTe haiM 'tAya-tAta' he tAta ! 'te bhAriyA-te bhAryA' tumhArI patnI 'NavA-navA' nava yauvanA hai arthAt yuvAvasthA vAlI hai 'sA-sA' vaha tumhArI patnI 'annaM-anyam' dUsare 'jarNa-janam' jana ke pAsa arthAta parapuruSa ke pAsa 'mA game-mAga. cchet' na jAve aisA karo // 5 // ___ anvayArtha-he putra ! eka dUsare ke pazcAt utpanna hue, mIThI mIThI bolI bolane vAle tumhAre putra abhI choTe haiM / tumhArI patnI nava yuvatI hai| aisA karo jisase vaha dUsare puruSa ke pAsa na jAya // 5 // TIkArtha-he putra ! tumhAre krama se janme hue aneka putra, jo madhura AlApa karane vAle arthAt miSTa bhASI haiM, amRta ke samAna vacana bolate haiM, aise putroM kA tyAga karanA ucita nahIM hai / ataeva sAdhu veza tyAga pAmA 'khuDDiyA-kSullakAH' mane nAnA che. 'tAya-tAta' 8 tAta! ' bhAriyAte bhAryA bhArI patnI 'NavA-navA' navayauvanA che. maryAta yuvAvasthAvANI che. 'sA-sA' ta tamArI patnI 'anna-anyam' bhI jaNaM-janam' mA sanI pAse arthAta 52535nI pAse 'mA game-mA ganchet' na laya te 72 ||5|| sUtrArtha he putra! tAre putra-parivAra, ke je mIThI mIThI bolI bolanAre che, te hajI kAcI uMmarane che. he putra! tArI patnI hajI navayauvana che. tuM evuM kara ke jethI te anya puruSane sAtha na zodhe. pa TIkAtha-mAtA sAdhu banelA putrane evuM kahe che ke he putra! kamekrame tAre tyAM aneka putrane janma thayo che. tAre te putronI vANI amRtanA jevI mIThI che. evAM lADIlA putrane tyAga kare ucita nathI, te sAdhune zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 51 patnI 'NavA navA navayauvanonmattA vidyate / tvayA parityaktA satI 'anna' anyam 'jaNaM' janam 'mA sA' mA'sau 'game gacchet , yadi tvaM tAM tyakSyasi, tadA avasthocitamadavikAreNa'sanmArga kadAcidAzrayet / ayante mahAn janA 'pavAda utpadheta bhAryApadaprayogAt tvaSA poSaNIyA seti dhvaniH / tathA putrasya yatastvaM pitA, bhAryAyAzca patirasi, ata imau tvayaiva rakSaNIyau / anyathA dunivAro janApavAdaH syAdeveti tyaja sAdhuveSaM cala gRhamiti // 5 // mUlam-ehi tAya gharaM jAmo mAya kammasahA vym| vitiyaMpi tAya pAsAmo jAmu tAva sayaM gih||6|| chAyA-ehi tAta ! gRhaM yAmo mA tvaM karmasahAvayam / dvitIyamapi tAta pazyAmo yAmastAvatsvakaM gRham // 6 // kara ghara clo| isake atirikta tumhArI patnI abhI navayauvanA hai| tumhAre tyAga dene para vaha parapuruSa ke pAsa na calI jAya ! tuma usakA tyAga kara doge to taruNAvasthA ke yogya kAmavikAra ke kAraNa kadAcit vaha asanmArga kA avalambana karegI ! isase tumhArA ghora lokApavAda hogaa| sUtra meM 'bhAryA' zabda kA prayoga karake yaha sUcita kiyA gayA hai ki vaha tumhAre dvArA bharaNa poSaNa karane yogya haiM / cuMki tuma putroM ke 'pitA' aura bhAryA ke pati ho ataeva tumheM hI unakI rakSA karanI cAhie / aisA na kiyA to lokApavAda anivArya hogaa| ataeva choDo isa veza ko aura calo apane ghara // 5 // veza cheDI daIne ApaNe ghera Avato rahe. vaLI tArI patnI paNa hajI nava yauvanA che. te muniveSa cheDIne ghera pAcho Ave nahIM te kadAca te para purUSanuM ghara mAMDaze-je tuM tene tyAga karIza to kadAca te kumArge caDI jaze. kAraNa ke navayauvanA nArInI kAmavAsanA nahIM saMtoSAya te evA mArganuM avalaMbana levAnI paristhiti tene mATe utpanna thaze. je evuM banaze te lekamAM ApaNI niMdA thaze ane ApaNuM kuLane kalaMka lAgaze sUtramAM "bhAyAM padano prayoga karIne sUtrakAre e vAta pragaTa karI che ke patnInA bharaNapoSaNanI javAbadArI pati upara hoya che, tuM putrane pitA bhAryAne pati hovAthI temanA pAlanapoSaNa ane rakSaNanI javAbadArI tArI che. je te temanA pratyenI tArI javAbadArI adA karavAmAM niSphaLa jaze, te lokomAM jarUra tArI niMdA thaze. mATe kApavAdathI bacavA mATe paNa tAre sAdhuno veSa choDI daIne ApaNu ghera AvI javuM joIe. gAthA pA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:-(tAya) he tAta (ehi) ehi Agaccha (gharaM jAmo) gRhaM yAmaH gacchAmaH (mAya) mA tvaM kimapi kArya kariSyasi (vayaM) vayaM (kammasahA) karmasahAH sarvakArya tava kariSyAmaH (tAya) he tAta (vitIyaM pi) dvitIyamapi-dvitIyavAram (pAsAmo) pazyAmaH sarva kAryam (tAva) tAvat (sayaM) svakam (gihaM) gRham (jAmu) yAmaH gacchAma iti // 6 // ___TIkA--'tAya' he tAta ! tvamasi kArye'tibhIruriti jAnAmi, tathApi 'ehi' Agaccha 'gharaM jAmo' gRhaM yAmaH, 'mAya' mA svam / putra ! cala gRham / gRhakarmatvayA kimapi na karttavyam , vayameva sakalakArya kariSyAmaH, kAryabhayA___ zabdArtha--'tAya-tAta' he tAta ! 'ehi-ehi' Ayo 'gharaM jAmogRhaM yAmaH' ghara jAveM 'mAya-mA tvam' aba tU koI kAma mata karanA 'vayaM-vayam' hama loga 'kammasahA-karmasahAH' tumhArA saba kAma kareMge 'tAya-tAta' he tAta ! 'vitIyaMpi-dvitIyamapi' dUsarI bAra 'pAsAmopazyAmaH' gharakA kArya hama dekheMge 'tAva-tAvat' isaliye 'sayaM-svakam' apane 'giha-gRham' ghara 'jAmu-yAmaH' jAveM // 6 // ___ anvayArtha-he putra ! Ao ghara cale tuma kucha bhI kAma mata karanA hama tumhArA saba kAma karadeMge he putra ! abakI bAra hama saba kAma kara diyA kreNge| calo, apane ghara caleM // 6 // ____TIkArtha-he putra! meM jAnatA hU~ ki tuma kAma karane se bahuta Darate ho| phira bhI calo,ghara cle,| tuma ghara kA kAma bilkula mata krnaa| zA-'tAya-tAta' he tAta! 'ehi-ehi' saav| gharaMjAmo-gRhaM yAmaH' dhera nAma 'mAya-mA tvam eva tu mana 422. 'vayaM-vayam' ame / 'kAmasahA-karmasahAH' tamA madhu ma uzazu 'tAya-tAta' hai tAta! 'vitIyaMri-dvitIyanapi' bhii||2 'pAsAmo-pazyAmaH' tamA3 Aya ame nazu. 'tAtra-tAvan' bheTamA mATe 'sayaM-svakam' potAnA 'giha-gRham' ghare 'jAmu-yAmaH' 44. // 6 // sUtrArtha-he putra! cAla, ghera cAlyo Ava. tAre kaMI paNa kAma karavuM paDaze nahIM. ame tAruM saghaLuM kAma karI daIzuM he putra! havethI tAruM badhuM kAma ame ja karI daIzuM. mATe sAdhune veSa cheDI daIne ApaNe ghera pAcho phara. 6 TIkAI-pitA Adi svajane te munine kahe che ke-he putra! tane kAma karatAM bahu Dara lAge che, te huM jANuM chuM. tuM ghera cAla. tAre gharanuM kAma zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 anukUlopasarganirUpaNam 53 tparityaktagRho'si, tanmAbhava / gRhamAgaccha / 'tAya' he tAta ! 'vitiyaMpi' dvitIyamapi (kAraNam) / ekabAraM purA'pi tvaM gRhakAryakAraNAdudvigno bhUtvA palAyitosi / dvitIyaM vAraM punazcaLa / vayameva tatatsarva kArya kariSyAmaH / 'pAyAmo' pazyAmaH, vayameva sarva kArya pazyAmaH / tasmAt 'tAtra sayaM gihaM jAmu' tasmAt svakaM gRhaM yAmaH sarve vayamapi / he tAta! gRhakAryAt tvamudvignomA bhUH tvadIyaM sarvameva kAryajAtaM vayameva saMpAdayiSyAmaH / gatvA pratyayaM kuru, na mano'nAgataM prtyeti| ataH sarvairgantavyameva gRham , mA'tra kiMcidapi prayojanavizeSa pazyAmaH // 6 // mULam-gaMtuM tAya puNo gacche Na teNAsamaNo siyaa| akAmagaM parikama ko te vAreu marihati // 7 // chAyA--gatvA tAta punarAgacche: na tenA'zramaNasyAH / akAmagaM parAkrAntaM kastvAM vArayitumarhati // 7 // hama hI saba kAma kara leNge| tumane kAma ke bhaya se ghara tyAgA hai, aisA mata kro| ghara clo| eka bAra tuma gRhakArya se ghabarAkara bhAga Aye ho, aba duvArA clo| aba hama hI saba kArya kara liyA kreNge| hamI saba kAma dekha lete haiN| he putra ! calo ghara caleM / ___ Azaya yaha hai he putra ! ghara ke kAmakAja se mata ghbraao| tumhAre sabhI kArya hama hI kara diyA kareMge / ghara cala kara khAtarI kara lo| bhaviSya kI bAta para vizvApta nahIM karanA, ataH sagha ko ghara hI calanA cAhie / yahAM koI vizeSa prayojana dikhAI nahIM detaa||6|| bilakula karavuM nahIM paDe. ame ja badhuM ja kAma karI laIzuM. kAmanA bhayathI tAre ghara choDavAnI jarUra nathI. gharanA kAmathI trAsIne tuM sAdhu banI gaye che, paNa ame tane khAtarI ApIe chIe ke have tAre gharanuM kAmakAja karavAnI jarUra ja nahIM rahe. ame amArI jAte ja badhuM kAma karI laIzuM. mATe he putra! sAdhune veSa utArI nAkhIne ghera pAchA phara. A kathanane bhAvArtha e che ke-putra gharanA kAmakAjathI tAre gabharAvuM nahIM, kAraNa ke ame tAruM badhuM kArya patAvI daIzuM. ghera pAchA pharIne tu tenI khAtarI karI le. mana bhaviSyanI vAta para vizvAsa karatuM nathI, mATe tAre ghera ja pAchA pharavuM joIe. ahIM keI khAsa prajana dekhAtuM nathI. A zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH -- ( tAya) he tAta / miputra ! (gaMtu ) gantumekavAraM gatvA (puNo gacche) punarAgacche: (teNa) tena gRhagamanena (Na asamaNosiyA) na azramaNaH syAt sAdhutraM na vyapeSyatItyarthaH / (akAmagaM ) akAmakaM = kArye icchA rahitam (parikarma) parAkramantaM svAbhilaSitAnuSThAnaM kurvANam (te) tvAm (ko) kaH (vAreumarihati) vAravitumarhati no kopItyarthaH ||7|| 54 zabdArtha - 'tAya - tAta' he priya putra | 'gaMtuM gantum' ekabAra ghara jAkara 'puNo gacche- punarAgacche' phira A jAnA 'teNa tena' jisase 'Na asamaNo siyA-na azramaNaH syAt' tuM azramaNa nahIM ho sakatA arthAt isase terA sAdhuvana calA nahIM jAyagA 'akAmagaM - akAmakam' ghara ke kAmakAja meM rahita hokara 'parikamaM - parAkrAntam' apanI icchAnusAra saMyama kA anuSThAna karate hue 'te-svAm' tumako 'ko-kaH' kauna 'vAre umarihati - vArayitumarhati' poche haTAne ke liye samartha ho sakatA hai arthAt koI samartha nahIM hai ||7|| anvAyartha he putra ! eka bAra ghara Akara phira pIche cale AnA aisA karane se sAdhutA calI nahIM jAegI agara tumhArI icchA kArya karane kI na ho yA tumheM apanI icchAnusAra koI kAma karanA ho to kauna rokegA? arthAt koI usameM rukAvaTa nahIM DAlegA ||7|| zabdArtha' - 'tAya - tAta' he tAta! 'gaMtu - gantum' memvAra ghare mhAne 'puNo gacche - punarAgaccheH' paache| bhAvI bhane 'veNa tena' nAthI 'Na asayaNo-na azramaNaH syAt' tu' azrama tha zasto nathI, arthAt AnAthI tADu sAdhuyalu tu nahIM rahe. 'akAmagaM - akAmakam' dharanA amIrachArahita tha ne parikkama - parAkrAntam' potAnI icchAnusAra saMyamanuM anuSThAna ratAM 'tesvAm' bhane "ko-kaH ' hai| 'vAreu marihati - vArayitumarhati' pAchA DeTApavAnA mATe samatha thai zake che ? arthAt koi paN samatha nathI. DAbA sUtrA-he putra! eka vAra ghera AvIne tane na phAve te pAchA cAlyuM jaje. evuM karavAthI tArI sAdhutA naSTa nahIM thai jAya. jo tArI kAma karavAnI IcchA na hoya athavA tAre tArI IcchAnusAra kAi kAma karavu. hAya tA tane kANu rAkavAnuM che ? eTale ke tArI IcchAnusAra kAma karavAmAM ame kAI naDatara rUpa banazuM nahI, ghaNA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 55 TIkA - - 'vAya' he tAta != he priyaputra ! 'gaMtu' gatvaikavAram / gRhamiti zeSaH / 'puNo' punaH 'gacche' AgaccheH 'teNa' tenaikavAra gRhagamanena / 'asamaNo siyA' na abhramaNaH syAH=na svamasAdhurbhaviSyasi, kimekavAraM gRhagamanena ko'pyazramaNo bhavati / yadi gRhaM no rocate tadA punarapyAgantavyamihaiva / ' akAmagaM ' akAmakaM = anicchantaM gRhakAryam, gRhakAryecchAvirahitaM bhavantam | 'parikammaM ' parAkrAntam = svecchAnusAra saMyamAnuSThAnaM kutrantam / athavA - vRddhAvasthAyAm / akAmarga' akAma ke= madane cchArahitaM saMyamAnuSThAnaM prati parAkramantaM 'ko te' kaste svAm 'vAre marihati' vArayituM saMyamAnuSThAnAnniSedadhumaIti tadA'vasaramApte saMyamAnuSThAnAkhye karmaNi tvAM vArayitu N na prabhaviSyati ko'pi / 'vArdhakye munivRsInA' miti lokokteH / anunA tu gRhameva gantavyam, nAyamatrasaraH saMyamA'nuSThAnasya / sati samaye'vAdhitena vA'zvA'nuSTheyaH saMyama iti bhAvaH // 7 // TIkArtha- he priya putra ! eka bAra ghara cala kara phira lauTa AnA / eka vAra ghara calane se tuma asAdhu nahIM ho jAoge / eka vAra ghara jAne se hI kyA koI asAdhu ho jAtA hai ? agara ghara meM rahanA rucikara na ho to punaH yahIM A jAnA / yadi tumhArI icchA gRhakArya karane kI na ho yA apanI icchA ke anusAra saMyama kA anuSThAna karanA ho athavA vRddhA vasthA meM kAmecchA se rahita aura saMyama kA anuSThAna karate hue tumheM kauna roka sakatA hai ? saMghamAnuSThAna ke yogya usa avasara para tumheM saMyama sAdhana se koI nahIM roka sakegA ? loka meM bhI kahA jAtA hai ki vRddhAvasthA meM muni vRtti aMgIkAra karanI cAhie / parantu isa samaya to TIkA-mAtA, pitA Adi strajanA munine A pramANe samajAve che- he priya putra tu ! eka vAra tA ghera pAchA phara pachI tane ThIka lAge te pAche pharaje, eka vAra ghera AvavAmAM tu asAdhu nahI' banI jAya. zuM eka vAra ghera AvavAthI sAdhutAnuM khaMDana thAya che kharuM...! jo tane gharamAM rahevAnuM na game, te tuM ahI. pAche! AvI jaje. jo tuM gharakAma karavA na mAgatA hoya ane dharmanI ArAdhanA karavA mAgatA hoya, te ame tane tema karatA kazu nahI', athavA vRddhAvasthAmAM kAmecchAnA parityAga karIne jo tuM sayamanI ArAdhanA karIza, te tane kANu rAkavAnuM che ? vRddhAvasthA ja sayamanI ArAdhanA karavA mATenA cegya samaya che. tyAre tuM khuzIthI sayamanI ArAdhanA karaje. lAkamAM paNa evI ja mAnyatA pracalita che ke vRddhAvasthAmAM ja pravajyA aMgIkAra karavI joIe sayama sAdhanAne A avasara nathI, mATe atyAre te tAre ghera ja cAlyA AvavuM joie. jyAre avasara Ave zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAsUtra mUlam-jaM kiM ca aNagaM tAta taMpi savvaM smiiktm| . 7 .1 12 10 11 hiraNaM vavahArAi tepi dAhAsu te vayaM // 8 // chAyA--yatkiciJca RNaM tAta! tatsarvaM hi samIkRtam / hiraNyaM vyavahArAdi tahAsyAmo vayaM vasu // 8 // anvayArtha-(tAta) he tAta he kuDumbarakSakaputra (jaM kici) yat kiMcit (aNagaM) RNaM ( bi sarca) tadapi sarvam asmAbhivibhajya (samIkarta) samIkRtam samabhAgena vyavasthApitam (babahArAi) vyavahArAdiH (hiraNa) hiraNyasuvarNAdikaM (taMpi) tadapi (te) tubhyam (vayaM) vayam (dAhAsu) dAsyAmA svadIyavyavahAropayogisuvarNAdika dAsyAma iti bhAvaH // 6 // ghara para hI clo| saMyama sAdhanA kA yaha avasara nahIM hai| jaba avasara Aveto binA kisI bAdhA ke tuma saMyama kA avazya anuSThAna karanA // 7 // zabdArtha--'tAta-tAta' he putra ! 'jaM kiMci aNagaM-yat kiMcita kaNam' jo kucha RNa thA 'te vi samba-tadapi sarvam' vaha bhI saba 'samIkataM-samIkRtam' hamane vibhAga kara barAbara kara diyA hai 'vavahArAhavyavahArAdiH' vyavahAra ke yogya jo 'hiraNaM-hiraNyam' suvarNAdika hai 'taM pi-tadapi' vaha bhI 'te-tubhyam' tujhako 'vayaM-vayam' hama loga 'dAhAyu-dAsyAmaH' deMge ataH tumako ghara hI calanA ucita hai // 8 // anvayArtha-he putra ! he kuTumba ke rakSaka ! jo RNa caDhAthA, usa saba ko hama logoM ne bAMTa kara barAbara kara liyA hai| vyana hAra ke lie tumheM jo hiraNya (cAMdI) suvarNa Adi cAhie vaha hama tumheM deNge||8|| tyAre kaMI paNa prakAranA avarodha vinA tuM avazya saMyamanI ArAdhanA karaje. gAthA chA zahA-'tAta-tAta' putra! 'ja kiMciaNagaM-yat kiMcitaRNam' 2 4 *Y tu taM vi savvaM-tadapi sarvam' te 55 madhu 'samIkataM-samIkRtam' same vimArI ma2342 42 hI cha 'vavahArAi-vyavahArAdiH' vyavahAra yogya 2 hiraNaM-hiraNyam' suvAdi che. 'taMpi-tadapi' te 55 'te-tubhyam' tara 'vayaM-vayam' ame so 'dAhAmu-dAsyAmaH' mApAMzurethA tamAre dhera AvavuM ja cagya che, 58 sUtrArtha-he putra! he kuTuMbanA AdhAra! tAre mAthe je RNa (devuM) vadhI gayuM hatuM, te ame sau kuTuMbIoe bhAge paDatuM cukavI dIdhuM che tAre vyavahAra calAvavA mATe tAre je suvarNa, cAMdI AdinI jarUra hoya te ame tane A5zu gAthA 8 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam > TIkA- 'tAta' he putra ! he kuTumbarakSakaputra ! 'jaM kiMca aNagaM' yat kiMcit Rgaadikmaasiit| taM pisa' 'eat' samIm asmAbhireva samaM vibhajya RNaM dattam nAsti te RNabhAraH / yadi kadAcit RNabhArAdbhIta ihAgato'si tadA tadbhayaM tyaja / asmAbhireva tatsarvaM smiikRtm| 'rAi vyavahArayogyaM vyApArAdiprayojanIbhUtaM yadapi vidyate / 'hiraNNaM' hiraNyaM suvarNAdi dhanaM gRhe'vazeSitam / 'taM vi' tadapi 'te' tubhyam 'vayaM' vayam 'dAhAsu' dAsyAmaH / he putra ! tavopari yadu RNamAsot tadasmAmireva vibhajya va svazirasi vyastam / atha ca gRhe yat vyavahArayogyaM svarNAdirUpaM dhanaM vidyate, tadapi tubhyaM dAsyAmi, atastvayA'vazyameva gantavyaM gRham / yadbhayAspaktagRhaH, tat dUraM bhataM tadarthaM zoko na kara NIyaH / ataH paraM gRha sevA vyApAre nAsti abAdhitasya te bAdhAvyAdhiriti bhAvaH // 8 / 57 TIkArya he kuTumba ke rakSaka putra ! tumhAre Upara jo bhI RNa Adi thA vaha hamane barAbara kara diyA hai- ba~TavArA karake cukA diyA hai| aba tumhAre Upara RNa kA bhAra nahIM rahA hai| RNa ke bhaya se bhayabhIta ho kara yahAM Ae ho to usa bhaya ko dUra kara do| vaha RNa to hamane hI utAra diyA hai| vyavahAra arthAt vyApAra Adi ke yogya jo hiraNdha cAMdI svarNa Adi ghara meM hai, vaha bhI hama tumheM deMge / abhiprAya yaha hai - he putra ! tumhAre Upara jo RNa car3hA thA, usakA baTavArA karake hama logoM ne apane apane mAthe le liyA hai| isake ati rikta ghara meM vyavahAra yogya jo bhI sonA cAMdI Adi hai, vaha bhI tumhe deMge / ataeva tuma avazya ghara clo| jisa Dara se tumane ghara choDA hai, vaha dUra hogayA hai / usake lie cintA mata kro| isake pazcAt ghara para rahane meM tumhAre lie koI vighnabAdhA nahIM hai ||8|| TIkA"--hai kuTuMbanA rakSaka putra! tAre mAthe RNane je enne hatA, te ame bharapAI karI dIdhA che. kuTuMbIee aMdaroaMdara vahecaNI karIne te RNa cukavI dIdhuM che. have mAthe RNanA bhAra rahyo nathI. jo RNunA bhayathI te sAdhujIvana agIkAra karyu hoya, te te bhaya have dUra thaI gayeA che. vaLI vyavadgAra (vepAra) Adine mATe tAre je suvarNa, cAMdI, dhana AdinI jarUra hAya, te ame tane gharamAMthI Apazu' A kathananuM tAtparya e che ke RNanA bhayathI je te ghara cheDyu hoya, tA have te bhaya dUra thaI gayA che. vaLI vepAra Adine mATe jarUrI dhana ame tane ApazuM, eTale tane kAi paNa prakAranI vyavahArika muzkelI paNa nahI' paDe. have tamAre ghera pAchA pharavAmAM zI muzkelI che ? mATe cheDA mA sAdhuparyAya ane pharI ghera cAlyA Ave! gAthA TA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 prakaraNamupasaMharannAha-sUtrakAraH - 'iccevaNaM susehaMti' ityAdi / 9 2 mUlam - iJcaivarNa susehaMti kAluNIye samuTTiyA / sUtrakRtAGgasUtre 10 vivo nAisaMgehi taogAraM pahAvai // 9 // chAyA - ityeva suzikSayanti kAruNyaM samupasthitAH / vivaddho jJAtisaMgena tato'gAraM pradhAvati // 9 // anvayArthaH- (NaM) khalu (kAluNIye samuTThiyA) kAruNye samupasthitAH kAruNyamutpAdayaMta (ikana) izyevaM pUrvoktarItyA (musehaMti) suzikSayaMti sa cApariNatadharmA, navamatrajitaH (nAisaMge hiM) jJAtisaMgaiH (vivaddho) vivaddhaH = mAtApitRputra kalatrAdimohitaH (a) tatastadanantara' ( agAraM) agAraM gRhaM ( pahAva ) pradhAvati gacchatItyarthaH // 9 // prakaraNa kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM 'icceva NaM' ityAdi / zabdArtha - 'NaM - khalu' nizvaya 'kAluNiye samuTThiyA' - kAruNye samupasthitAH' karuNAjanaka bandhuvarga ke 'iccevaM - izyevam' isa prakAra ke pUrvokta rIti se 'suse haMti - suzikSayanti' sAdhu ko zikSA dete hai arthAt samajhAne para 'nAisaMgehiM jJAtisaMgaiH' jJAtisaMga se 'vivaddhoviSaddha:' baMdhA huA arthAt mAtApitA putrakalatrAdi meM mohita hokara ' tabho - tataH' usa samaya ' agAraM- agAram' ghara kI ora 'pahAvai - pradhA vati' jAtA hai // 9 // anvayArtha - karuNA se paripUrNa jJAtijana isa prakAra sAdhu ko sikha lAte haiN| vaha navadIkSita aura apariNatadharmA sAdhu jJAtijanoM ke moha meM pha~sa kara ghara calA jAtA hai ||9|| upasaMhAra IratA sUtradvIra De che - 'icceraNaM' tyAhizabdArtha -- 'NaM- khalu' nizcaya 'kalugiye samuTThiyA - kAruNye samupasthitAH' 43zAbhana mandhu varNanA iccevaM ityevam' A prakAranA pUrvokta rItathI 'susehati - suzikSayanti' sAdhune zikSA he che ? arthAt sabhalavavAthI 'nAisaMgehi-jJAtisaMgai : ' jJAtisa'gathI vibaddho - vibaddhaH' madhAyesA arthAt mAtA, pitA, putra, satra, vageremAM mohita thaha ne 'tatro - tataH ' te samaye 'agAraM - agAram' dharanI 23 ' pahAvai - pradhAvati' laya che. // 8 // sUtrA--kuTuMbIo ane sagAM-saMbaMdhIe AgaLa vahubyA pramANenA karuNAjanaka vacane vaDe te navadIkSita sAdhune sa'sAramAM pAche pharavA mATe samajAve che. tene piraNAme navadIkSita ane apariNataSamAM sAdhu jJAtijanAnA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 59 TIkA-'kAluNIya samuTThiyA' kAruNya sapupasthitAH, hInadInavacanena karu. gayA yuktA mohajAlaM prasArya saMyamatrAsAdazivarAt pAtakA bndhuvaandhvaaH| 'icceva' ityevaMrUpeNa, pUrvoktapakAreNa 'susehati' suzikSayanti, samyag rUpeNa prArthayante / yadyapi bAndhavakathitavacanajAtasya saMsAre pravartakatayA na suzikSArtha vaM saMbhavati / api tu aniSTotpAdakatayA viparItameva, tathApi iha zikSApadena gRhasyAbhimatazikSAyA eva kathanAt / bAndhava vanaiH zikSito navadIkSitaH sAdhuH teSAM bAndhavAnAM mohpaashairbddhH| 'nAisaMgehiM' jJAtisagaiH jJAtInAM saMgena 'vivaddho' vibaddhaH dRDha vivAdhitaH alpasattvaH gurukarmA sAdhuH / 'tao' tatastadanantaram / 'agA' agAraM-pUrvagRhameva 'pahAvaI' pradhAvati / yathA rajjubaddhaH pazuH sarajjupuruSeNa yathA. kAmaM nIyate, tathA bAndhavavilapitamohapAzaivalAdalyasatyaH sAdhuhaM nIyate / TIkArya-karuNA se yukta arthAt dInatA hInatA se paripUrNa vacanoM kA prayoga karake ora mohajAla phailA kara saMyama rUpI mahala ke zikhara se nIce girAne vAle bandhu bAndhava sAdhu ko pUrvokta prakAra se sikhalAte haiM-prArthanA karate haiN| yadyapi Sandhu bAndhavoM ke ve vacana saMsAra meM pravRtti karAne vAle haiM, aniSTa kAraka hone se viparIta haiM,ataeva unheM suzikSA nahIM kahA jA sakatA, tathApi yahAM 'zikSA' pada se gRhAnimata zikSA kA hI Azaya samajhanA cAhie / apane bAndhavoM ke vacanoM se zikSita navadIkSita sAdhu mohapAza meM baMdha jAtA hai| jJAtijanoM ke moha meM pha~sA hubhA alpa satva vAlA aura bhArI karmoM vAlA sAdhu tatpazcAt ghara cala detA hai| jaise mehamAM phasAIne dikSA paryAyane tyAga karIne punaH gRhasthAvasthAne svIkAra karI le che. A TIkA-karuNAjanaka eTale ke dInatA hinatAthI paripUrNa vacanene prayoga karIne ane mohajALa phelAvIne saMyamarUpI mahelane zikharethI sAdhune nIce pachADanArA sagAM-snehIo sAdhune pUrvokta prakAra samajAve che, ane sAdhuparyAyane tyAga karavAnI vinaMti kare che. jo ke sagAM-snehIonAM A vacane saMsAramAM pravRtti karAvanArAM hovAne kAraNe ane tenuM aniSTa karanArAM hevAne kAraNe viparIta zikhAmaNa rUpa hevAne kAraNe te vacanone suzikSA kahI zakAya nahIM, chatAM paNa ahIM "zikSA padane gRhAbhimata zikSAnuM ja-ghera pAchA pharavAnA bedhanuM ja-vAcaka samajavuM joIe. temanAM A prakAranAM vacanothI navadIkSita, apasava sAdhu mohapAzamAM jaDAI jAya che ane pravajyAne tyAga karIne ghera pAchA pharI jAya che. jevI rIte deraDA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre mohapAzakUpapAtakAH vAndhavAH pUrvoktarItyA sAdhu tathAsuzikSayaMti, yathA teSAM saMgena baddha itra vibhrAntaH gurukarmA sAdhuH mokSadAyinImapi pavrajyAM parityajya gRhapAze evA'nuvadhnAtyAtmAnam / iti bhAvaH // 9 // mUlam-jahA rukkhaM vaNe jAyaM mAluyA pddibNdhii| evaM NaM paDibaMdhati NAtao asamAhiNA // 10 // chAyA-yathA vRkSaM vane jAtaM mAlukA pratibadhnAti / evaM te pratibadhnanti jJAtayo asamAdhinA // 10 // rassI se baMdhe pazu ko rassI pakaDane vAlA puruSa icchAnusAra le jAtA hai, usI prakAra bandhuSAndhavoM ke vilAparUpI mohapAza meM Abaddha satva. hIna sAdhu ghara le jAyA jAtA hai| __ Azaya yaha hai ki moha ke kUpa meM paTakane vAle bAndhavajana pUrvokta prakAra se sAdhu ko isa prakAra sIkha dete haiM jisase unake saMga se paddha jaisA bhrAnta gurukarmA sAdhu mokSadAyinI dIkSA ko bhI tyAga kara gRha ke bandhana meM baMdha jAtA hai / / 9 / / zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'vaNe nAyaM-bane jAtam' vana meM utpana huvA rukha-vRkSam' vRkSa ko 'mAluyA-mAlukA' latA-vela 'paDipaMdhA-pratibadhnAti' veSTita ho jAtI hai 'Na-khalu'nizcaya evaM-evam' isI prakAra 'NAtayo jJAtayaH jJAtiyAle arthAt kuTuMvijana asamAhiNA-asamAdhinA' alpasatva vAle usa sAdhu ko 'paDibaMdhati-pratibadhnati' bAMdha lete haiN||10|| vaDe bAMdhelA pazune deraDuM pakaDanAra mANasa potAnI IcchAnusAra dorI jAya che, eja pramANe sagAM-snehIonA vilApa rUpa mohapAzathI jakaDAyelA satvahIna sAdhune, teo ghera laI javAmAM saphaLa thAya che. A kathananuM tAtparya e che ke meharUpa kUvAmAM haDaselanArA badhujane te navadIkSita sAdhune evI rIte samajAve che ke te brAnta, gurukama sAdhune mokSadAyinI pravajyAne paNa tyAga karIne gRhanA bandhanamAM baMdhAI jAya che. lAlA Awa -'jahA-yathA' 2vI 'vaNe jAyaM-vane jAtam' vanamA panna ye 'rukha-vRkSam' Aune 'mAluyA-mAlukA sta-pabiMdhA-pratibadhnAti' vIdAya che. 'NaM-khalu' nizcaya evaM-evam' / prabhA 'NAtayo-jJAtayaH' jJAti mAtU mina 'asamAhiNA-asamAdhinA' 55sayA te sAdhuna 'paDibaMdhati-pratibadhnanti' mAMdhI se che // 10 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zra. a. 3 u.2 anukUlopasarganirUpaNam 61 anvayArthaH-(jahA) yathA (vaNe jAyaM) vane jAtaM (rukha) vRkSam (mAluyA) mAlakAlatA (paDibaMbai) prativadhnAti-pariveSTayati (Na) khalu (eva) evamanenaiva prakAreNa (NAtayo) jJAtayo-mAtApitRsvajanAH (asamAhiNA) asamAdhinA (paDi. baMdhaMti) pratibadhnati, yenAsyAsamAdhirutpadyate iti // 10 // TIkA-'jahA' yathA- yena prakAreNa 'vaNe jAye' bane jAtam bane samutpanna vane vaddhitaM puSpaphalAnvitam 'rukkhaM' vRkSam , 'mAlayA' mAlakAmAlA, latA iti yAvat 'paDibaMdha pratibadhnAti, yathA vane samutpannA latA bane samutpannaM svasamIpavatinaM vRkSAdikaM pariveSTayatti 'ga' khalu evaM' evameva 'NAtao' jJAtayaH parivArikAH kuttumbkdmbkaani| 'asamAhiNA' asamAdhinA taM navadIkSitaM sAdhum , yadvA-alpasattvamasamArAdhitacittaM gurukarmANaM sAdhum / 'paDibaMdhati' pratibadhnanti, tathA te vyavasyanti yathA'syA'samAdhirutpadheta / asamAhitaH sa pravajyAM parityajyagRhaM gacchati / ___ anvayArtha--jaise vana meM utpanna vRkSa ko mAlukA-latA ghera letI hai isI prakAra mAtA pitA svajana Adi usa sAdhu ko aisA ghera lete haiM jisase use asamAdhi utpanna hotI hai // 10 // ___TIkArtha--jaise vana meM utpanna, vana meM vRddhi ko prApta tathA puSpoM aura phaloM se sampanna vRkSa ko samIpavartI mAlukA latA pariveSTita kara letI hai, usI prakAra kuTumbIjana asamAdhi se usa navadIkSita sAdhu ko athavA satvahIna, asamArAdhita cittavAle evaM bhArI karmoM vAle sAdhu ko ghera lete haiM / ve aisA karate haiM jisase use asamAdhi utpanna ho / samAdhi se rahita hokara vaha sAdhu dIkSA tyAga kara ghara calA jAtA hai| sUtrArtha-jevI rIte vanamAM utpanna thatAM vRkSane mAlukA latA vIMTaLAI vaLe che, eja pramANe mAtA, pitA, vajana Adi te navadIkSita sAdhune evAM te gherI le che ke temane kAraNe te sAdhunA cittamAM asamAdhibhAva utpanna thAya che. 10 TIkArtha-jevI rIte vanamAM ja ugatA ane vanamAM ja vRddhi pAmatAM, pupi ane kaLothI yukta vRkSane samIpavatI mAlukA latA vIMTaLAI jAya che, e ja pramANe sAdhunA kUTuMbIo asamAdhibhAvathI-mehane vazavatI thaIne te sAdhune gherI le che. athavA te e savahIna, gurukama, ane amArAdhita cittavALA te sAdhune gherI le che teo evAM vacane bele che ke je vacanone kAraNe te sAdhumAM asamAdhibhAva utpanna thAya che ane tenuM citta DAmADoLa thaI jAya che. tethI te dIkSAne tyAga karIne pharI gRhasthAvasthAne svIkAra karI le che. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre amitrarUpA api kuTumbinaH sAdhu pariveSTaya kathayanti he tAta! yAdRzasthAne dvayorAvayo na gamanaM tatraikAkinA gamanena kim AvAM militvA ekatraiva sthAsyAvaH kadAcidurgati vA gcchaavH| tathA coktam-- "amitto mittaveseNaM kaMThe ghettuNa royai / mA mittA sogga jAhi do vi gacchAmu duggaiM // 1 // chAyA--amitraM mitraveSeNa kaNThe gRhItvA roditi / ___mA mitra mugati yAhi dvAvapi gacchAvo durgatim // 1 // iti // 10 // mUlam-vivaMddho nAisaMgahi hatthI vAvI nvghe| piTrao parisappaMti suyagovva adUrae // 11 // chAyA--vibaddho jJAtisaMgaihastI vApi navagrahe / __ pRSThataH parisarpanti sUtagaurikha adUragA // 11 // ___ amitra rUpa ve kuTumbIjana sAdhu ko gherakara kahate haiM he putra ! jisa jagaha hama donoM (hama saba) nahIM pahuMca sakate vahAM tumhAre akele jAne se kyA lAbha! hama tuma milakara eka hI jagaha rahe, bhale hI durgati meM jAe~ parantu sAtha rahe / kahA bhI hai-'amitto mittaveseNaM' ityAdi / pAstava meM jo mitra nahIM hai, vaha mitra hone kA DhoMga karake aura gale se lagAkara rotA hai / kahatA hai he mitra ! tuma akele sugati meM mata jaao| hama donoM sAtha sAtha durgati meM hI calege // 1 // amitrarUpa te kuTuMbIjane te sAdhune gherI laIne tene evuM kahe che ke ApaNe badhAM eka sAthe jyAM pahoMcI na zakIe, tyAM tamAre ekalA zA mATe javuM joIe. durgati ke sadgati, je gati maLavI hoya te maLe, paNa ApaNe ekabIjAne sAtha cheDe jaIe nahIM. tame sadgatimAM jAo ane ame durgatimAM jaIe, evuM zA mATe karavuM joIe ! kahyuM paNa che ke 'amitto mittaveseNa' tyAha jeo sAdhunA sAcA mitra nathI teo tenA mitra hovAne DhAMga karIne tene bheTI paDIne vilApa karavA lAgI jAya che ane tene kahe che ke huM mitrA te eka sugatimAM javAno vicAra na kara ApaNe badhAM durgatimAM sAthe sAthe ja cAlyA jaIzuM.' gAthA 1 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhino TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 63 ___ anvayArthaH--(nAisaMgehi) jJAtisagaiH-mAtApitasambandhaiH (vivaddho) vibaddhaH (piTTao) pRSTataH (parisappaMti) parisarpanti sAdhoranukUchamAcaranti svajanAH (avi) api (navagahe) navagrahe (hatthI va) hastI iva (suyagovva adarae) mRtigaurivA dUgA yathA navapamtA gauH svavatsasamIpe etra tiSThati tathaicaitasya parivArA etasya samIpe eva tiSThantIti bhAvaH // 11 // TIkA-'nAisaMgehi jJAtisaMgaiH, mAtApitR kltrmitraadisvjnvgaiH| 'vibaddho' zabdArtha-'nAi saMgehi-jJAtisaMgaiH' mAtA pitA Adi svajanavarga ke saMbaMdha dvArA 'viSaddho-vivaddhaH' baMdhe hue sAdhu ke 'piTThabho pRSTata:' pIche pIche 'parisapaMti-parisarpanti' unake svajanavarga calate haiM 'adhiapi' aura 'navaggahe-navagrahe' navIna pakaDe hue 'hasthIva-hastI iva' hAthI ke samAna usake anukUla AcaraNa karate haiM tathA 'sudhagobdha adaraesUta gaurivAdUragA' naI vyAI huI gAya jaise apane bachaDe ke pAsa hI rahatI hai usI prakAra unakA parivAravarga usake pAsa hI rahate haiM // 11 // ___ anvayArtha-mAtApitA Adi ke saMbaMdho se baMdhe hue sAdhu ke pIche pIche svajana calate haiM aura navIna pakaDe hue hAthI ke samAna usake anukUla vyavahAra karate haiM jaise navIna vyAI huI gAya apane bachaDe ke samIpa hI rahatI hai usI prakAra ve bhI usI ke pAsa rahate haiM / 11 / / TIkArtha--mAtApitA kalatra mitra Adi svajanoM ke sambandha se Avt-'nAisaMgehi-jJAtisaMgaiH' bhAtA-pitA kore 214-15 sa dvArA vibaddho vibaddhaH' mdhaaye| saadhun| 'piTra o-pRSThataH' 5pANa 'parisappati-parisarpanti' tamanA ANM yA che. 'avi-api' bhane 'navagahe-nagrahe' navA 54ye 'hatthIva-hastI iva' sAthInI ma tebhane manu15 Aya26 43 cha tathA 'suyagoba adUrae-sUtagaurivAdUragA' navI vIyAye gAya jema potAnA vAcharaDAnI pAse ja rahe che teja prakAre temane parivAra tenI pAse / 2 cha. // 11 // sUtrArtha-jevI rIte navI viyAyelI gAya pitAnA vAchaDAnI samIpamAM ja rahe che, e ja pramANe mAtA-pitA AdinA saMbaMdhathI baMdhAyelA sAdhunI pAchaLa pAchaLa tenA saMsArI svajane cAle che, ne navA pakaDI lAvelA hAthInI sAthe je vyavahAra karavAmAM Ave che, e tene anukULa vyavahAra tenI sAthe kare che. 11 TIkAI-mAtA-pitA, patnI, mitra Adi svajanenA saMbaMdhathI baMdhAyelA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre - - vibaddhaH sAdhuralpasatyo bhavati yasya 'piTThI' pRSThataH pazcAt 'parisappaMti' parisarpanti calanti bAndhavAH, 'navaggahe hatthIva navagrahaH hastIva, navInagRhIto hastIva vivaddho bhavati, yathA grahaNakartAraH pazcAt tamanuvartamAnAH bhavaMti calanti / tathA'syApi sAdhoste anukUlanAmeva caraMti, teSAM pazcAtpacalaMti, tathA 'suyagotra adurae' sUtAgauriva adaragA, yathA navamAtA gauH svavatsasya pArzve eva tiSThati, taM parityajya ma kutrApi gacchati tathA navajAtasAdhoH parivArAH bAndhavAdayaH sAdhu parityajya na kutrApi gacchanti, sAdho sAmIpya mevAnutiSThanti / evaM svajanA''hitamohamApannaH sAdhuH pravrajyAM parityajya gRhaM vizati, tatrApAramohajAlaparivRtaH parivAra pariveSTita evaM tiSThatIti bhAvArthaH // 11 // malA-eeM saMgo maNussANaM pAryAlA iva ataarimaa| kIvI jattha ya kissaMti nAisaMgahi muNcchiyaa||12|| baMdhe hue sAdhu ke pIche pIche usake pAndhava calate haiN| jaise navIna hAthI ko pakar3ane vAle usI ke anukUla vartAva karate haiM, usI prakAra ve bhI usI ke anusAra calate haiM / jaise navIna byAI huI gAya apane pachaDe ke pAsa hI rahatI hai, use choDa kara anyatra nahIM jAtI, usI prakAra usa sAdhu ke bAndhava Adi parijana usake pAsa hI rahate haiM / use chor3akara anyatra nahIM jaate| Azaya yaha hai ki isa prakAra svajanoM ke samparka se moha ko prApta vaha sAdhu pravrajyA kA parityAga karake ghara calA jAtA hai| vahAM apAra mohajAla meM pha~sakara aura parivAra se ghirakara rahatA hai // 11 // sAdhunI pAchaLa pAchaLa tenA saMsArI svajane cAle che-grahavAsano tyAga karavA chatAM teo te sAdhune sAtha cheDatA nathI jevI rIte jaMgalamAMthI hAthIne pakaDI lAvanAra mANase hAthIne anukULa vartAva karIne hAthIne pitAne vaza karI le che, eja pramANe saMsArI svajane paNa te sAdhune anukULa thaI paDe e vartAva rAkhIne tene vaza karI le che. jema tAjI vibhAyelI gAya potAnA vAchaDAnI pAse ja rahe che. tene choDIne bIje jatI nathI, eja pramANe te sAdhunA svajane tenI pAse ja rahe che-tene pitAnI najarathI dUra thavA detA nathI. A prakAre svajanone saMparka cAlu rahevAthI te navadIkSita, alpasava sAdhu mehane vaza thaIne sAdhu pravajyAne tyAga karIne ghera cAlyA jAya che. tyAM te apAra hajALamAM phasAI jaIne saMsAramAM aTavAyA kare che. 11 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 65 chAyA-paMte saMgA manuSyANAM pAtAlA ivA'tAH / klIvA yatra klizyanti jJAti saMgaizcamUcchitAH // 12 // ___ anvayArtha:--(ee) ete pUrvoktAH (saMgA) sAmASitasvajanasaMbandhAH (maNussANaM) manuSyANAm (pAyAlA iva) pAtAlA iva-samudravata (atArimA) atAryAH dustarAH (jattha) yatra yeSu saMgeSu (nAisaMgehiM) jJAtisaMgaH (mucchiyA) mUcchitA-gRddhibhAvamupAgatAH (kIvA) klIvAH kAtarAH asamarthAH (kissaMti) klizyaMti klezamanubhavaMti saMbhArAntarvatino bhavantIti // 12 // TIkA--'ee saMgA' ete pUrvoktAH saMgA sajyante iti saMgAH pitRmAta. prabhRtInAM mohapAzapAtakAH tAtkAlikA'nukUla vedanIyAH saMbandhAH, navInakoM zabdArtha-'ee-ete' yaha pUrvokta 'saMgA-saGgAH' mAtApitA svajana Adi kA saMbandha 'maNUsANaM-manuSyANAm' manuSyoM ke lie 'pApAlAiva-pAtAlA iva' samudra ke samAna 'atArimA-atAryAH' dustara hai 'jattha-yatra' jisa saMga meM 'nAisaMgehi-jJAtisaMgaiH' jJAtisaMsarga meM 'mucchiyA-mUcchitAH' Asakta hue 'kIvA-klIyA' asamartha puruSa kissaMti-klizyanti' duHkhita hote haiM // 12 // anvayArtha--ye pUrvokta maMga arthAt mAtApitA Adi svajanoM ke sambandha manuSyoM ke lie samudra ke samAna dustara haiM jinameM svajana saMsarga se mUrchita hue kAyarajana kleza kA anubhava karate haiM yA saMsAra meM paribhramaNa karate haiM // 12 // TIkArtha-ye pUrvokta saMga arthAt mAtA pitA Adi, svajanoM ke sambandha zahA - 'ee-eve' mA pUrvarita 'saMgA-saGgAH' bhAtA-pitA stana vgairen| samaya 'maNUpANaM-manuSyANAm' manuSyAnA mATe pAyAlA iva-pAtAlA iva' samudranA samAna 'atArimA-atAryAH' hustara che. 'jattha-yatra'2 sabhA 'nAi saMgehi-jJAtisaMgaiH' zAtisa sabhA 'mucchiyA-mUrchitAH' bhAsata thayesa kIvAklIvAH' asamaya 535 'kissaMti klizyanti bhI thAya 2. // 12 // sUtrArtha-mAtA-pitA Adi svajanonA saMbaMdharUpa pUrvoktasaMga mANasone mATe samudranA samAna stara che. svajanonA mehamAM Asakta thayelA mUchabhAvane kAraNe temane saMsarga nahI choDI zakanArA-kAyara mANase A saMsAramAM pari bhramaNa karyA ja kare che ane janma, jarA ane maraNanAM duHkhane anubhava ryA ja kare che. 12aa TIkAWA pahelAM kahela mAtA-pitA vigere vajana saMbaMdhIjanone moha zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre paadaansvruupaaH| 'maNussANaM' manuSyANAm 'pAtAlA' pAtAlA: samudrAH iva 'atArimA' atAryAH atIvadustarAH, yathA'lpasattvAnAM samudro na laMghanIyaH bhavati, tathA'lpasatvAnAM mAtRpitRsvajanAdInAM pArasparikAH sambandhAH anullaMghanIyAH bhavanti / 'jattha' yatra yasmin saMge 'kIvA' klIvA asamarthAH kAtarAH puruSAH 'kissaMti' klizyanti-klezamanubhavanti vividhaprabhedabhinna saMsAracakre evA''vizanti / kathaM bhUtAste puruSA:-ye saMsArameva vizanti tatrAha-'nAisaMgehiM mucchiyA' jJAtisaMgaiH putrakalatrAdisaMbandhaiH mUJchitA AsaktAH sntH| svajanasaMsarga: sneho manuSyANAmatidustaraH samudra iva / asmin snehe saMsakto'samarthaH puruSArthacaturthaparamapuruSaH patipuruSo'tIya klizyatIti mahatA vimarzaH // 12 // mUlam-taM ca bhikkhU parinnAya samve saMgo mhaasvaa| jIvIyaM nAvakakhijjA socA dhmmmnnuttrN||13|| chAyA--taM ca bhikSuH parijJAya sarve saMgA mahAsravAH / jIvitaM nA'vakAMkSeta zrutvA dharmamanuttaram // 13 // manuSyoM ke liye tAtkAlika anukUla vedanIya hai, na ki pariNAma ke liye, pariNAmameMto ye sambandha alpa jIvoM ke liye samudra ke jaise dustara haiM jinameM svajana saMsarga se premavazAt Asakta hokara kAyarajana nAnA prakAra ke kleza kA anubhava karate haiM yA saMsAra cakra meM paribhramaNa karate haiM // 12 // zabdArtha-.-'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu 'taM ca-taM ca' usa jJAti sambandha ko 'parinnAya-parijJAya' jJaparijJA se anarthakAraka jAnakara pratyAkhyAnaparijJAse' choDa deveM kyoMki 'sace saMgA-saveM saMgA' sabhI sambandha pAza rUpasaMbaMdha samudranI mAphaka ati durUra hoya che. jema a5 parAkramI samudrane pAra karI zakatA nathI teja rIte a5 parAkamavALA purUSane mAtA-pitA vigere svajanAdIone saMbaMdha cheDavo te ghaNuM ja muzkelI bharyo che ke je saMgamAM kAyara purUSa duHkha bhogavyA ja kare che. te kAyara purUSa kevA hoya che? te mATe kahe che ke-teo putrakalatrAdi saMbadhamAM ghaNA ja Asakta thaIne temAM ja racyApacyA hovAthI parama purUSArtharUpa mokSa meLavavA prayatna karI zakatA nathI. ane saMsArarUpI samudramAM ja bhramaNa karyA kare che. 1ranA sUtrakAra sAdhune upadeza ApatAM A pramANe vizeSa kathana kare che- zA'--'bhikkhU-bhikSuH' sadhu 'taM ca-taMca' te jJAti samadhana 'pari nnAya-parijJAya' jJaparijJAthI sana 24 gatIne pratyAjyAna parijJAthI choDI hai bho 'savve saMgA-sarve saMgAH' mA 4 saya 'mahAsavA-mahAsravAH' mahAna zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukalopasarganirUpaNam 67 __ anvayArtha:--(bhikkhU) bhikSuH sAdhuH (taM ca) taM ca jJAtisaMbandhaM (paritrAya) parijJAya jJAtvA tyajet (savve saMgA) sarvepi saMgAH saMbandhAH (mahAsavA) mahAsakA karmaNAmAsravadvArarUpA bhavaMti ataH (aNuttaraM) anuttaraM sarvata uttamaM (dhamma) dharmamahiMsAdilakSaNaM (soc|) zrutvA (jIviyaM) jIvitam-asaMyamajIvanam (nAbhikakhejjA) nAbhikAMkSet jIvanecchAM na kuryAditi // 13 // ___TIkA--'bhikkhU' bhikSuH sAdhuH 'taM ca taM ca tAdRzaM parijanasaMbandham / 'parimAya' parijJAyajJaparijJayA anarthasvarUpaM parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA tyjet| yataH-'savve saMgA' sarve eva saMgA AsaktayaH 'mahAsA' mahAsatrAH mahatAM karmaNAm AsarA dvArabhUtAH, utpAdakA bhavanti karmaNAm , iti vimRzyA'nukUlasyopa'mahAsavA-mahAzravAH' mahAn karma ke AsravadvAra hote haiM ataH 'aNuttaraM--anuttaram' sarvase uttama 'dhamma-dharmam' ahiMsAdilakSaNavAle dharma ko 'soccA-zrutvA' sunakara 'sAdhujIviyaM-sAdhujIvitam' asaMghama jIvana kI 'nAbhikaMkhijjA nAbhikAMkSet' icchA na kare // 13 // ___anvayArtha-sAdhu usa jJAtisaMbaMdha ko jJa parijJA se anarthamUlaka jAnakara pratyAkhyAna pratijJA se unakA tyAga kareM, kyoMki ye sabhI sambandha karma ke AzravadvArarUpa hote haiM ataH sarva se uttama ahiMsAdi lakSaNavAle dharma ko sunakara sAdhu asaMyamI jIvana kI icchA na kareM // 13 // TIkArtha--sAdhu svajana sambandha ko jJArijJA se anartha kA kAraNa jAna kara pratyAkhyAna parijJA se usakA tyAga kara de / kyoMki samasta saMga mahAn Azrava kA kAraNa hai-karmoM ke bandha kA kAraNa hai| isa bhana! mAnava dvA2 35 cha, mata: 'aNuttaraM-anuttaram' mAthI uttama dhamma -dharma' bhasi pore lakSAta ghamane socA-zrutvA samiNAne sAdhu 'jIviyaM -jIvitam' asayama pananI 'nAbhikakhijjA-nAbhikAMkSet 52ch| re. // 17 // sUtrArtha-sAdhu e jJAtibaMdhane jJapariNAthI anarthanuM mULa samajIne pratyAkhyAna parijJAthI tene tyAga kare kema ke A badhA ja saMbaMdhe karmanA Asrava dvAra rUpa hoya che. tethI badhAthI zreSTha ahiMsAdilakSaNavALA dhamane sAMbhaLIne sAdhu asaMyamI jIvana dhAraNa karavA na I che 13 TIkAthe-sAdhue saparijJAthI evuM samajavuM joIe ke svajanenA saMsarga anarthanuM kAraNa che. tene anarthanuM kAraNa samajIne teNe pratyAkhyAna pariNA jaDe tene tyAga karavo joIe kAraNa ke samasta saMga mahAna AzvavanuM kAraNa zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre sargasyopasthitau saMyavirahitam , 'jIviyaM' jIvanaM gRhA''vAsapAzakalpam 'nAbhikaMkhijjA' nAbhikAMkSet / naivA'bhilaSediti pratikUlopasabhairupasthitaistu saddhi rjIvitAbhilASI na bhavet / duHkhajanakatayA sAMsArikajIvanaM naivA'bhilaSet / ke vastuvizeSamavApya jJAtvA tAdRzaM jIvanaM nA'bhilaSettatrAha-soccetyAdi / 'aNuttaraM' anuttaram nAsmAduttaro'stItyanuttaram sarvataH zreSTham / 'dhamma' dharma zrutacAriyAkhyaM 'socA' zrutvA-nizamyeti-tIrthaMkaragaNadharasaMyatAnAM samIpe jJAtisaMbandhaH saMsArakAraNamiti matvA sAdhuH svajanAsakti pariharet / yataH sarve'pi saMbandhAH karmaNAM samutpAdakAH / ataH sAdhubhiH sarvottamaH zrutacAritryAkhyaH dharma eva pariprakAra vicAra karake sAdhu ko anukUla upasarga upasthita hone para saMyamahIna jIvana kI AkAMkSA nahIM karanI cAhie / pratikUla upasarga upasthita hone para jIvana kI hI icchA nahIM karanI caahie| sAMsArika jIvana kI, joki duHkhajanaka hai, icchA karanA ucita nahIM / kisa vastu ko pAsa karake aura jAnakara ke asaMyamamaya jIvana kI abhi. lASA nahIM karanA cAhiye / isakA uttara dete haiM jisase uttara arthAt zreSTha koI aura na ho, vaha anuttara kahalAtA hai| aise anuttara arthAt sarvazreSTha zrunacAritrarUpa dharma ko tIrthaMkara, gaNadhara yA anagAroM ke mukhAravinda se zravaNa kara aura svajana sambandha saMsAra kA kAraNa hai, aisA mAnakara sAdhu svajana saMbaMdhI Asakti kA parityAga kre| -karmona banmanuM kAraNa-che. A prakArano vicAra karIne, jyAre anukULa upa. saLe AvI paDe tyAre sAdhue saMyamahIna jIvananI AkAMkSA karavI joIe. nahI pratikULa upasargo AvI paDe tyAre jIvananI AkAMkSA rAkhyA vinA madhyasthabhAve upasargone sahana karavA joIe. A prakAranA upasargo ane parISahe AvI paDe tyAre teNe pravajyAne tyAga karIne sAMsArika jIvana svIkAra vAno vicAra paNa karavuM joIe nahIM, kAraNa ke sAMsArika jIvana te duHkha janaka ja che. tenA dvArA Atmahita sAdhI zakAtuM nathI. te Atmahita sAdhavAne kaye rAha che, te have sUtrakAra prakaTa kare che- anuttara (sarvazreSTha) zratacAritra rUpa dharmanuM tIrthakara, gaNadhara athavA aNagAranA mukhAravijethI zravaNa karavuM. ane mAtA-pitA Adi svajanene saMsarga saMsAranuM kAraNa che, evuM mAnIne sAdhuoe svajane pratyenI Asaktine parityAga kare jaIe. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 69 pAlanIyaH / etAdRzasyA'sya dharmavizeSasya sarvazreSTatAM zrutvA asapatajIvanamapi nA'bhilaSet / tAdRzadharmasya samupasthite tyAgakAraNe jIvanatyAgo varam na punaH saMyamatyAgaH zreyAniti bhAvArthaH // 13 // upadezAntaramAha-'ahime' ityAdi / mUlam-ahima sAMta AvaTTA kAsaveNaM pveiyaa| vuddhA jatthAvasappati sIyaMti avuhA jahi // 14 // chAyA-atheme santi AvartAH kAzyapena prveditaaH| vRddhA yatrA'pasarpanti sIdanti abudhA yatra // 14 // Azaya yaha hai ki sabhI sambandha karmajanaka haiM ataeva unakA syAga karake sAdhu ko zrutacAritra dharma kA pAlana karanA cAhiye / isa prakAra ke dharma kI sarvazreSThatA ko sunakara asaMgamajIvana kI bhI abhilASA nahIM karanI cAhie / isa dharma ke tyAga kA kAraNa upasthita hone para jIvana kA tyAga kara denA acchA kintu saMyama kA tyAga karanA zreyaskara nahIM hai // 13 // zabdArtha-'aha-artha' isake pazcAt 'kAsaveNaM-kAzyapena' kAzyapagotrI bhagavAn vardhamAna mahAvIrasvAmI ke dvArA 'paveiyA-praveditAH' kahe hue 'ime AvaTThA-ime AvartAH' ye Avarta arthAt kauTumbika sambandha jalacaka kI bhramIrUpa 'saMti-santi' hai 'jattha-yantra' jinake Ane para A kathanane bhAvArtha e che ke sAMsArika samasta saMbaMdhe karmajanaka che, tethI te prakAranA saMbaMdhane tyAga karIne sAdhue zrutacAritrarUpa dharmanuM pAlana karavuM joIe. A prakAranA dharmane sarvazreSTha gaNane teNe saMyamavihIna jIvana jIvavAnI abhilASA paNa karavI joIe nahIM. A dharmanuM pAlana karatAM karatAM kadAca jAnanuM jokhama AvI paDe to paNa teNe saMyamane tyAga kare joIe nahIM-pitAnAM praNenuM balidAna ApIne paNa teNe saMyamanA mArge aDaga rahevuM joIe. gAthA 13 'ahime saMti' zahAtha-'aha-atha' mAnA pachI 'kAsaveNaM-kAzyapena' 4AzyapagotrI lApAna bhAna mahAvIra svAmIna 25 'paveiyA-praveditAH' Dela 'ime AvadvA-ime AvartAH' mA bhArata arthAt ni ma gayanI abhI235 'saMti zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH- (aha) atha (kAsaveNaM) kAzyapena varddhamAnasvAminA (paveiyA) praveditAH kathitAH (ime AvaTA) ime AvartA:-jala vakrabhramirUpAH (saMti) saMti bhavaMti (jattha) yatra (buddhA) vRddhAH tattvajJAH (avasappaMti) durIbhavanti, parantu (avuhA) abudhAH ajJAni puruSAH (jarhi) yatra (sIyaMti) sIdanti-duHkhino bhavantIti // 14 // TIkA--'aha' atha anantaram 'kAsaveNa' kAzyapena bhagavatA tIrthakareNa mahAvIreNa kAzyapagotrodbhavena 'paveiyA' praveditAH kathitAH 'ime AvaTThA saMti' ime buyA saMnihitAH kuTumbasambandhAH AvartAH santi / 'jatya' yatra yasminnAvartta samAgate saMpApte sati / 'buddhA' vRddhAH vivekinaH / 'avasappaMti' apasarpanti, 'ghuddhA-vRddhA' jJAnI puruSa 'avasappaMti-apasarpanti' unase dUra haTa jAte haiM parantu 'abuhA-abudhAH' ajJAni puruSa 'jahi-yatra' jisameM 'sIyaMtisIdanti' duHkhita ho jAte haiM // 14 // aura bhI upadeza karate haiM-'ahime saMti' ityAdi / anvayArtha-kAzyapa barddhamAna bhagavAna ke dvArA prarUpita ye (kuTumba sambandharUpa) Avata-bhaMvara haiM, tatvajJa puruSa jinase dUra rahate haiM aura ajJAnI puruSa jinameM phaMsa jAte haiM // 14 // TIkArtha-kAzyapagotrIya bhagavAna mahAvIra svAmI ke dvArA kathita yaha arthAt buddhi ke samIpa kauTumbika sambandharUpa Avarta haiM / isa Avarta ke prApta hone para tatvajJAnI puruSa usase dUra haTa jAte haiN| Avarta do prakAra ke hote haiM usameM nadI Adi ke jala bhramIrUpa Avata santi cha 'jattha-yatrobhanA ApA 52 'buddhA-vRddhAH' jJAnI 535 'avasapaMtiapasarpanti' tamanAtha 2 &TI laya che 52'tu 'abuhA--abudhAH' bhajJAnI 535 'jahi-yatra' mA sIyaMti-sIdanti' bhita 45 onya che. // 14 // sUtrArtha-kAzyapa zetrIya vardhamAna bhagavAne evI prarUpaNA karI che ke A kuTumba saMbaMdha rUpa saMga Avatta (vamaLa) samAna che. tatvajJa puruSe A A AvartathI dUra rahe che ane ajJAnI puruSe temAM phasAI jAya che. 14 TIkAI-kAzyapa zetrIya mahAvIra prabhue A kauTuMbika saMbaMdhane AvartA-pANInA vamaLa - samAna kahyo che tevajJa puruSa to A AvartAthI dUra ja rahe che. jevI rIte nadI athavA sAgaranA ghora AvartamAM phasAyela zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 71 tAzAvata vilokya, AvartAt parAvRttA bhavanti, tatra dravyAvartAH nadyAdInAM jalabhramirUpAH, bhAvAvartAstu utkaTamohodayApAditaviSayAbhilASasaMpAdakadhanAdi. pArthanAvizeSAH, 'jahi yatra Avarte 'avuhA' abudhAprajJAninaH 'sIyaMti' sIdanti AsaktiM kRtvA klizyanti / tAdazAvataM vilokyA'pi na tato vinivartante / kintu sAgraha tamevA''vatta pravizya atiduHkhino bhavanti // 14 // ___ tAnepAvanmidarzayituM sUtrakAraH pakramate-rAyANo' ityAdi / mUlam-rAyANo rAyamacA ya mAhaNA aduva khttiyaa| nimaMtayati bhogehi bhikkhUyaM sAhujIviNaM // 15 // chAyA-rAjAno rAjA mAtyAzca brAhmaNA atha ksstriyaaH| nimaMtrayanti bhogena bhikSukaM sAdhunIvinam duvyAvarta kahalAte haiM aura umkaTa moha ke udaya se utpanna hone vAlI viSayoM kI abhilASA kI pUrti karane vAlI dhana Adi kI prArthanA bhAvAvarta hai| ajJAnI jIva isa Avarta meM phaMsakara arthAt Asakti dhAraNa karake klezoM ke pAtra banate haiN| ve Avarta ko dekha karake bhI usase nivRtta nahIM hote haiM, pratyuta haThapUrvaka usI Avarta meM praveza kara ke utpanna duHkhI hote haiM // 14 // una AvattoM ko dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate haiM-rAyANo' ityaadi| __ zabdArtha-'rAyANo-rAjAna:' cakravAdi rAjA mahArAjA 'ya-ca' aura 'rAyamaccA-rAjAmAtyA' rAjamaMtrI, rAjapurohita Adi 'mAhaNAbrAhmaNAH' brAhmaNa 'aduvA-athavA' agara 'khattiyA-kSatriyA'kSatriya manuSya temAMthI bahAra nIkaLI zakatuM nathI eja pramANe vajananA moharUpa AvartamAM phasAyele mANasa paNa temAMthI bahAra nIkaLI zakatuM nathI. Avatta me // 2 // 46||che-(1) dravyApatta, (2) pAvata. nadI, samudra mahinA pANImAM je vamaLo utpanna thAya che. tene dravyavArtA kahe che utkRSTa mahinA udayane kAraNe utpanna thanArI, viSayenI abhilASAnI pUrti karanArI dhana AdinI prArthanAne bhAvAva kahe che ajJAnI che A AvartAmAM phasAI jaIne-eTale ke Asati dhAraNa karIne kalezene anubhava kare che. teo AvartAne jevA chatAM paNa tenAthI nivRtta thatA nathI, UlaTA haThapUrvaka temAM praveza karIne hAthe karIne duHkha vahorI le che. gA. 14 Dave sUtra2 te mApattonu 2135 samanache-'rAyANo' tyAha zahA--'sayANo rAjAnaH' yatI pore 2it mA 'ya-ca' ane rAyamaccA-rAjAmAtyA:' bhatrI, rAma purezahita kore 'mAhaNA-brAhmaNAH' mAjha 'ahuvA-athavA' 12 khattiyA-kSatriyAH' kSatriya sAhujIviNa-sAdhu. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArtha:--(rAyANo) rAjAnA cakravaryAdayaH (ya) ca punaH (rAyamacA) rAnAmAtyAH maMtripurohitaprabhRtayaH (mAhaNA) brAhmaNAH (aduvA) athavA (khattiyA) kSatriyA ikSvAkuvaMzajamabhRtayaH (sAhujIviNaM) sAdhujIvina-niravadyAmikSAjIvanazIlam (mikkhuyaM) bhikSukaM sAdhu (bhogehi) bhogaiH zabdAdiviSayabhogaiH (nimaMtayati) nimantrayanti bhogeSvAsakti kArayantItyarthaH // 15 // TIkA-'rAyANo' rAjAnaH cakravatyAdayaH rAyamacA' rAjAmAtyAdayaH mantripurohitasAmantAdayaH 'mAhaNA' brAhmaNA:brAhmaNatvajAtimanto vedapAragAH 'aduvA' athavA 'khattiyA' kSatripA: ikSvAkuvaMzanaprabhRtayaH, ete sarve rAjAdipabhRtayaH, 'bhogehi' bhogaizzabdAdiviSaya bhoga bhoktum , 'nimatayaMti' nimantrayanti Amantrapanti bhogaM svIkArayanti / kaM nimantrayanti-tatrAha-'sAhujIviNaM' 'sAhujIviNaM-sAdhu jIvitam' uttama AdhAra se jIvana nirvAha karane vAle 'bhikkhuyaM-bhikSukam' sAdhu ko 'bhogehi-bhogaiH' zabdAdi viSayabhogoM ko bhogane ke lie 'nimaMtati-nimantrayanti' AkarSita karate haiM // 15 // ___ anvayArtha-rAjA, rAjamaMtrI brAhmaNa aura ikSvAkuvaMzIya Adi kSatrIya sAdhu jIvI arthAt niravadha bhikSA se jIvana nirvAha karane vAle bhikSu ko bhogoM ke lie AmaMtrita karate haiM, bhogoM meM Asakti utpanna karate haiM // 15 // TIkArya-cakravartI Adi rAjA, rAjamaMtrI-purohita, sAmanta Adi, brAhmaNa arthAt brAhmaNatva jAti vAle tathA veda ke pAragAmI tathA kSatriya arthAt ikSvAkuvaMzIya Adi, yaha saba, zabda Adi viSayoM kA upabhoga karane ke lie AmaMtrita karate haiM / kise AmaMtrita karate haiM ? sAdhu jIvI ko arthAt jo samyaga cAritra kA pAlana karake jIvita rahanA cAhatA hai| jovinam' uttama mAyA2ne vana nivaDa 42115 bhikkhuyaM-bhikSukam' sAdhune 'bhogehi-bhogaiH' za6 vagere viSaya lagAne sagA bhATa 'nimaMtayaMtinimantrayanti' maSita re cha. // 15 // TIkAtha-cakavartI Adi rAjA, rAjamaMtrI, purohita ane sAmanta Adi AgevAne vedanA pAragAmI brAhmaNe tathA IzvAku Adi uttama kuLamAM utpanna thayelA kSatriya sAdhu jIvIne (samyak cAritranuM pAlana karavA mAgatA sAdhune -saMyamane mArge ja jIvana vyatIta karavA mAgatA sAdhune) zabdAdi viSayane upabhega karavAne mATe AmaMtrita kare che-teo tene bhego pratye AkarSavAne zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . - samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlApasarganirUpaNam 73 sAdhujIvinam , sAdhu zobhanAcAreNa jIvitu zIlaM vidyate yasya taM sAdhunIvinam / zrUyate hi brahmadattanAmA cakravatI nAnAvidhabhogopAyaiH citrakanAmAnaM sAdhu bhoga bhoktuM nimantritavAniti / rAjAdibrAhmagAntAH sAdhujIvane vyavasthita muni bhogAya nimantrayantIti bhAvaH // 15 // adhunA-AvartasvarUpavizeSamAha-'hattha'ssa' ityAdi / mUlam-hattha'ssarahajANehiM vihAraMgamagehi ya / bhuMje bhoge ime sagghe maharisI pUjayAmu taM // 16 // chAyA--haratyazvarathayAnavihAragamanena ca / muMva bhogAn imAn zlAdhyAn maharSe pUjayAmastvAm // 16 // bhAvArtha yaha hai sunA jAtA hai ki brahmadatta nAmaka cakravartI ne nAnAprakAra ke bhogoM ko bhogane ke lie cittanAmaka muni ko nimaMtrita kiyA thaa| isa prakAra rAjA se lekara sAdhAraNa kSatriyaparyanta, pUrvokta sabhI sAdhujIvana meM avasthita muniko bhogoM ke lie AmaMtrita karate haiM // 15 // aba Avarta kA svarUpa kahate haiM-'hatya'ssa' ityaadi| zabdArtha--'maharisI-he maharSe' he maharSi ! 'taM-svAm' hama tumhArI 'pUjayAmu-pUjayAmo' pUjA karate haiM 'ime-imAn' ina 'sagghe-zlAghyAn' uttama manorama 'bhoge-bhogAn' zabdAdi bhogoM ko 'bhuje-bhukSva' bhogo 'hatthassarahajANehi-hastyazvarathayAnaH' hAthI, ghoDA, ratha, aura pAlakhI Adi 'ya-ca' aura 'vihAragamaNehi-vihAragamanaiH' vihAra gamana ke lie arthAt cittavinoda ke lie bagIce Adi meM vicaraNa karo // 16 // prayatna kare che. jema ke-brahmadatta nAmanA cakravartIe citta nAmanA munine vividha prakAranA bhege bhegavavA mATe nimaMtrita karyo hato. e ja pramANe rAjAthI laIne kSatriya paryaMtanA pUrvokata saghaLA leke saMyamanI ArAdhanA karatA sAdhune bhego pratye AkarSavAno prayatna kare che. ApaNe AvartAnA svarUpanuM vizeSa nirUpaNa karatA sUtrakAra kahe che ke- 'hattha'ssa' tyA zA---'maharisI-he maharSe' bhabi ! 'taM-tvAm' same tamAza 'pujyaamu-pujyaame|' rIme, 'ime-imAn' mA 'sagdhe-zlAdhyAn' uttama bhanAbha 'bhoge-bhogAn' zabore mogAne 'muMje- bhusAle'hatthassarahajANeDiM -hastyazvarathayAnaH' hAthI, / 2tha, bhane pAlI paNere 752 'ya-ca' ane 'vihAragamaNehi-vihAragamanaiH' viddaa||maannaa bhATe arthAt vittavinAnA bhATe maNIya paremA 21 / / 19 / / zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 sUtrakRtAGga sUtre anvayArtha : - - (maharisI ) he maharSe ( taM) svAm (pUjayAmu) pUjayAmo vayam (ime) imAn ( sagdhe ) lAdhyAna manoramAn (bhoge) bhogAna zabdAdIn (bhuMje) = mogaM kuru (hasthassaraha jANehi ) hastyazvarathayAnaiH (ya) ca= punaH (bihAragamaNehi) vihAragamanaiH upavATikAdiSu ityarthaH // 16 // TIkA- 'maharisI ' he maharSe 'taM' svAm 'pUjayAmu' pUjayAmo vayam 'imesagdhe' imAna zlAdhmAna 'moge' bhogAn 'bhuja' bhuMkSva= mogyaM vastujAtaM bhakSaya bhogakriyAprayojakaM padArthajAtaM darzayati-' itthe' tyAdi / 'hRttha' hastI 'assa' azvaH 'raha' rathaH ' jANehiM' yAnam - yAnaM manuSyabAhyazivikAdiH ebhirhastyazvarathayAH, tathA 'vihAragamaNehi ya' vihAragamanaiH, viharaNaM krIDanaM vihAraH tena gamanAni iti vihAragamanAni, udyAnavATikAdau krIDArtha gamanAnIti yAvat, ebhigyapadArtha : 'pUjayAmu' pUjayAmaH = satkArayAmaH vayaM viSayopabhogakaraNamadAna bhavantaM satkArayAmaH / pUvoktAzvakrarthyAdayaH sAdhusamIpamAgatya evaM kathayanti / anvayArtha - he maharSe ! hama Apa kA satkAra karate haiN| Apa ina prazaMsanIya manorama bhogoM ko bhogie / hAthI, ghauDA, ratha tathA yAna para ArUDha hoie aura bAga bagIcI meM bihAra kIjie // 16 // TIkArtha - rAjA Adi sAdhu se nivedana karate haiM - he maharSe / Apa ina lAghanIya bhogoM ko bhogie / bhoga meM kAma Ane vAle padArthoM ko sUtrakAra dikhalAte haiM - hotI, azva, ratha, yAna arthAt manuSyoM dvArA vahana karane yogya pAlakhI Adi tathA udyAna evaM vATikA Adi meM krIDA vihAra ke lie gamana, ityAdi bhogya padArthoM ke dvArA hama Apa kA satkAra karate haiM sUtrA-De maharSi! padhAro, ame ApaneA satkAra karIe chIe. Apa yA prazaMsanIya bhanorama loge to upaloga use hAthI, ghoDA stha. pAsaNI, Adi para virAjamAna thaIne Apa bAga-bagIcAmAM vihAra karA. 16nA TIkA --rAjA Adi uparyukta leAkeA sAdhune A pramAze vinaMti kare che. huM maharSa! Apa A anupama bhegene bhegave| bhoganA upayAgamAM yAvatI vstuo| sUtrabhara gAve che- hAthI, ghoDA, ratha, yAna (pAsaNI) Adi vastuenA Apa upabhAga kareA hAthI, gheADA Adi para ArUDha thaIne Apa AnaMda pUrvaka udyAna, vATikA Adi su Mdara sthAnAmAM vicaraNa kare| ame A bhAgya padArtho dvArA ApanA satkAra karIe chIe . A kathana dvArA sUtrakAra e vAta prakaTa karavA mAge che ke A prakAranI bhegya sAmagrIe sAdhuone aNu zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 75 yat he maharSe ! istyazvAdAvupavizya krIDanArtha vATikAM gaccha, sarvata uttama bhogaM svIkuru / anenopAyena bhavantaM vayaM pUjayAma iti bhAvaH // 16 // punarapyAha--'vasthe' tyAdi / mUlam-vasthagaMdhamalaMkAraM ityAo sayaNANi ya / bhuMjAhimAI bhogAiM Auso pUjayAmu taM // 17 // chAyA--vastragaMdhamalaM kAraM striyaH zayanAni ca / muMzvemAn bhogAnAyuSman ! pUjayAmastvAm // 17 // anvayArthaH--(Auso) he AyuSman ! (vasthagaMdhamalaMkAra) vastragaMdhamalaMkAram Azaya yaha hai ki-pUrvokta cakravartI rAjA Adi sAdhu ke samIpa pahuMcakara isa prakAra kahate haiM-he maharSe ! hAthI ghoDA Adi para savAra hokara krIDA karane ke hetu vATikA meM padhArie / uttamottama bhogoM ko svIkAra kIjie / isa upAya se hama Apa kI pUjA karate haiM // 16 // punaH kahate haiM-'vatdha' ityAdi / zabdArtha--'Auso-AyuSman' he AyuSman 'vatthaM-vastram' uttama vastra 'gaMdha-gandham' gandha aura 'alaMkAraM-alaGkAram' alaMkAra AbhUSaNa 'ithio-striyA' striyAM 'ya-ca' aura 'sayaNANi-zayanAni' zayyA Asana upavezana-baiThane ke yogya vastu 'imAI bhogAI-imAn bhogAn' indriya aura mana ke anukUla ina bhogoM ko 'bhuja-bhukSya' Apa bhoge 'taM-svAm Apa ko 'pUjayAmu-pUjayAmaH' pUjA karate haiM // 17 // anvayArtha--AyuSman ! vastra, gaMdha, AbhUSaNa, strI zayyA aura karIne rAjA, rAjamaMtrI, Adi pUrvokta loko sAdhune saMyamanA mArgethI calAyamAna karIne bhege pratye Asakata kare che. gAthA 16. 'vattha tyAhi zA--'Auso-AyuSman' 3 Ayu bhan 'vatthaM-vastram' uttama pasa gaMdha -ganvam' ma sane 'alaMkAraM-alaGkAram' 542-mAbhUSA 'ithio-striyaH' niyo 'ya-ca' bhane 'sayaNANi-zayanAni' zaiyA arthAta pathArI mAsana 65. vezana arthAt mesavAnA yogya 12tu 'imAI bhogAI-imAn bhogAn' 4ndriya bhane bhanane anumA lAgAne 'bhuMja-muMzva' 25 logo 'taM-tvAm' mApana 'pujayAmu-pujayAmaH' mA 5 rIme chIne. // 17 // zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 sUtrakRtAGgasUtre ( ithio) striyaH = manoramAH (ya) ca punaH 'sayaNANi' zayanAni - zayanaM zayyAm upalakSaNatvAt AsanamupavezanayogyaM ca vastu (imAI bhogAI) imAn pUrvoktAn bhogAn viSayAn (bhuMja) bhuMkSva = (taM) tvAM (pUjayAmu) pUjayAmaH-satkArayAmaH iti // 17 // 1 TIkA- 'Auso' he AyuSman ! 'vatthaM' vastra = cInAMzukAdikam ' gadha' gandhaM koSa puTapAkAdikaM, vastrANi ca gandhAzceti samAhAre vastragaMdhamiti, 'alaMkAraM ' alaMkAram=alaMkaraNam = kaTakakeyUrAdika sauvarNaratnaM ca bhUSaNam / 'itthio' striyaH =anekarUpAH prAptayauvanAH 'savaNANi ya' zayanAni ca paryakalulitama vaLapracchadapaTopadhAnayuktAni, 'imAI bhogAI' imAn bhogAna - imAn asmAbhiH pradattAna indriyamanonukUlAn bhogAn 'jhuMja' bhuMkStra, eteSAmupabhogena janma saphalIkuru / 'taM' tvAm vayam ' pUjayAmu' pUjayAmaH- satkArayAmaH = yathA viMzatitame'dhyane uttarAdhyayanasya zreNikrena vividha bhogairanAthI muniH prArthitaH // 17 // upalakSaNa se Asana tathA baiThane ke yogya anya vastu ina saba bhogoM ko bhogie hama Apa kI pUjA satkAra karate haiM ||17|| TIkArtha- (pUrvokta rAjA Adi aisA bhI kahate haiM) he AyuSman ! cImAMzuka (cAinA silka) Adi vastra, koSa puTapAka Adi gaMdha, svarNa aura rasmoM ke bane hue kaTaka keyUra Adi AbhUSaNa, taruNI striyAM, komala gadde, caddara evaM takiyA se yukta seja, ina saba hamAre dvArA pradatta tathA indriyoM ko aura mana ko anukUla pratIta hone vAle bhogoM ko bhogiye / inakA upabhoga karake apane jIvana ko saphala kIjie / hama Apa kA satkAra karate haiM / jaise uttarAdhyayana sUtra ke vIsaveM adhyayana sUtrArtha - he AyuSyabhan! vastra, gaMdha, bhAlUSalo, rakhI, zayyA mane AAsana Adi vastune Apa upaseAga karI. A badhI vastuo dvArA ame ApanA pUjA satkAra karIe chIe. 51nA TIkAtha--pUrvokta rAjA, rAjamaMtrI Adi te sAdhune evuM paNa kahe che ke-ha AyuSman! cInAMzuka (cAInA silka) Adi vastra, koSa puTapAka Adi gadha, sAnAM ane ratnAnAM kaTaka, keyUra Adi AbhUSA, navayuvatIe, kemaLa gAdalAM, cAdara ane tiyAthI yukta seja-zaSya ItyAdi vastue ame Apane paNa karavA taiyAra chIe, teA indriyA ane manane anukULa thaI paDe evAM UgIne Apa bhAgavA. te bhAgonA upabhoga karIne Apa ApanuM jIvana saphaLa karo. ame A vastuo vaDe ApanA satkAra karIe chIe. uttarAdhyayana sUtranA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 77 mUlam-jo tume niyamo ciNNo bhikkhubhAvami suvvyaa| AgAramAvasaMtassa sabbo savijae tahA // 18 // chAyA--yastvayA niyamazvINoM bhikSumAve sutrata ? / ____ AgAramAvizatastava sarvaH saMvidhate tathA // 18 // anvayArthaH--(subbayA) he muvrata ! zomanavatazIla ! (tume) svayA (mikkhubhAvami) bhikSumAve-pravajyAvasare (jo) yaH (niyamo) niyamaH vatavizeSaH (ciNNo) cIrNo'nuSThitaH (AgAramAvasaMtassa) AgAramAvasatopi tatra (sambo) sarvo'pi mahAvratAdiH (tahA) tathA tenaivarUpeNa (saMvijjae) saMvidhate tathaiva sarva syAt na kiMcidapi hiyateti // 18 // meM varNana hai ki zreNika rAjA ne anAthI muni ko vividha prakAra ke bhoga bhoMgane ke lie nivedana kiyA thA // 17 // zabdArtha-'suvvayA-suvrata' he sundara vrata vAle munivara 'tume-svayA' tumane bhikkhubhAvaMmi-bhikSubhAve' pravajyA ke samaya 'jo-ya: jo 'niyamo-niyamaH' niyama ciNNo-cIrNaH' anuSThAna kiyA hai 'agAramAdha. saMtassa-agAramAvizata:' ghara meM nivAsa karane para bhI 'savvo-sarvaH' vaha saba tahA-tathA' usI prakAra saMvijjae-saMvidyate' bane rheNge||18|| anvayArtha--he suvrata ! tumane dIkSA ke avasara para jo niyama pAlA thA, gRhavAsa meM rahane para bhI vahI saba niyama usI rUpa meM bane raheMge // 18 // vIsamAM adhyayanamAM A prakArane eka prasaMga prakaTa karavAmAM AvyuM che-Nika rAjAe anAthI munine vividha prakAranA bhego bhogavavAne mATe vinaMti karI hatI. gAthA 17nA sAtha-'sudhdhayaH-suvrata' 7 su42 pratApa muni12 'tume-tvayA' tame 'bhikkhabhAvaMmi-bhikSubhAve' pravanyAnA samaye 'jo-yaH' 2 'niyamo-niyamaH' niyama ciNNo-cIrNaH' mAya cha, 'agAramAvasaMtassa-agAramAvizataH' gharamAM nivAsa 421 / chatai y'samyo-sarvaH' te madhu 'tahA-tathA' te ghAre 'saMvijaesaMvidyate te pramANe manI 23ze. // 18 // sUtrArthasuvata! tame sAdhu avasthAmAM je niyama pALI rahyA che, te niyamonuM gharamAM rahIne paNa eja pramANe pAlana karaje. 18 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 sUtrakRtAGgasUtre TIkA--' suvvA' he suvrata ! zobhanaM prANAtipAta viramaNalakSaNatrataM niyamAtuSThAnaM yasya tatsaMbodhane he suvrata ! 'tume' svayA 'mivakhu mAmi' bhikSumAve saMyame 'je' yaH 'niyayo' niyamaH paMcamadAtratAdirUpaH pravrajyAvasare 'ciSNo' cIrNaH anuSThitaH 'AgAramAtra saMtassa' AgAramAvasatastava = gRhavAsam adhivasatastava 'sanve' sarvaH = paMcamahAtratAdiH | 'tahA' tathaiva 'saMvijjae' saMvidyate / he sundaratratadhArina ! pravrajyAgrahaNasamaye yo hi paMcamahAbratAdirUpo niyamastvayA svIkRtaH, sa sarvo'pi pUrvamAsIt tathaiva gRhavAse'pi rakSito bhaviSyatIti tadvatabhaMgamayena sUkhopamoge mA zithilIbhavediti bhAvaH // 18 // punarapyAha -- 'cira' mityAdi / 1 2 5 mUlam - ciraM dUijamANassa doso dANiM kuto tatra / iccevaNaM nimaMteMti nIvAreNa va sUryaraM // 19 // chAyA -- ciraM viharato doSa idAnIM sa kutastava / ityeva nimantrayanti nIvAreNeva sUkaram ||19|| TIkArtha-- prANAtipAta viramaNa Adi vrata jisake samIcIna ho, vaha suvata kahalAtA hai| yahA~ use saMbodhana karake kahA gayA hai - hai suvrata / tumane sAdhu avasthA meM paMcamahAvrata Adi jo niyama pAle haiM gRhasthI meM rahate hue bhI vahI saba jyoM ke tyoM bane raheMge / Azaya yaha hai ki sAdhu paryAya meM tumane jina niyamoM kA pAlana kiyA hai, una niyamoM kA gRhavAsa meM bhaMga nahIM hogA / ve jyoM ke raheMge / ataeva niyama bhaMga ke bhaya se sukhoM kA upabhoga karane meM zithila mata banoM ||18|| TIkA-prANAtipAta viramaNu Adi tenuM je samyak prakAre pAlana kare che, tene sunnata kahe che, ahI' sAdhune 'suvrata' pada dvArA sakhAdhana karIne rAjA Adi pUrvokta leAkA A pramANe kahe che ke-hai suvrata ! pratrajyA ma'gIkAra karyAM khAda Ape prANAtipAta viramag Adi pAMca mahAvratAnI je prakAre ArAdhanA karI e ja prakAre gRhavAsamAM rahIne paNa Apa te tratAnI ArAdhanA karyo karajo. te niyamenuM pAlana karavA mATe sAdhuparyAyamAM rahevAnI zI AvazyakatA che! gRDavAsamAM rahIne paNa Apa te niyamenuM pAlana karI zake che. gRhavAsanA svIkAra karavAthI te niyamanA bhaMga thaze, evA bhaya rAkhIne sa'sAranA sukhAnA upalega karavAthI vaMcita rahevAnI zI jarUra che! gAthA 185 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 79 anvayArthaH--(cira) ciracirakAla (duijamANassa) viharata: grAmAnugrAma gacchataH (tava) tava (dANi) idAnIM (doso) doSaH (kao) kutaH naivAstidoSaH (iccevaM) ityevaM krameNa (nIvAreNa) nIvAreNa-brIhivizeSakaNadAnena (sUyaraM ba) sakaramiva (nimaMte ti) nimaMtrayaMti-bhogabuddhi kArayantIti // 19 // TIkA-he munizreSTha ! 'cira' ciraMbahukAlam 'duijjamANasa' viharataHsaMyamAnuSThAnapUrvakaM grAmAnugrAmaM viharatastava 'dANi' idAnImetasmin samaye (kuto) punaH kahate haiM-'ciraM duijjamANassa' ityaadi|| zabdArtha-he muni zreSTha 'ciraM-ciram' bahuta kAla se 'daijjamA ssa-viharata: saMyama kA anuSThAnapUrvaka prAmAnugrAma vihAra karate hue 'taya-tava' Apa ko 'dANi-idAnoM' isa samaya 'doso-doSaH' doSa 'ko-kuna: kaise ho sakatA hai 'iccevaM-ispevam' isa prakAra niyArega-nIvArega' cAvala ke dAnoM kA lobha dikhAkara 'sayaraMdha-sUkaramiva' sUkara ko jaise loga phasAte haiM isI prakAra muni ko 'nimaMteti-nimaMprayanti' bhoga bhogane ke lie nimaMtrita karate haiM // 19 // ____ anvayArtha-cirakAla taka saMyama vihAra karane vAle tumheM aba doSa kaise laga sakatA hai ? isa prakAra bhogoM ke lie AmaMtrita karake ve loga sAdhu ko usI prakAra lubhAte haiM, jaise cAvala ke kaNoM se zUkara ko lubhAyA jAtA hai // 19 // 4jI tebhyo tene me 33 cha -'ciraM dUijjamANasa' tyAha 1564-3 munizreSTha 'ciraM-ciram' madhu aian stuthI 'dUijjamANassa -viharataH' saMyamAnI anuSThAna prAmAnu zrAma vihA2 42tai Rai 'tava- tava' mAyane 'dANi-idAnI' mA samaye 'doso-doSaH' hISa 'kao-kutaH' vI zate thaI cha ? 'icceva- ityevam' mA prare 'nIvAreNa-nIvAreNa' yomAnA honA sAsa bhADA 'sUyaraMva-sUkaramitra' sU12 thI zate maase| sAtavA mAre munina nimaMti-nimaMtrayanti' -sAnA bhATe nibhatrita re ch.|14| sutrArtha -dI kALathI Apa saMyamanI ArAdhanA karI rahyA che, te have Apane koI paNa deza sparzI zake tema nathI! jevI rIte cokhAnA dANA pAtharI daIne karane (sUvarane) lalacAvavAmAM Ave che, eja pramANe leke dvArA sAdhune bhogomAM Asakta karavA prayatna karAya che. ll1lA TIkAI- teo tene kahe che, "he munizreSTha ! Ape cirakALa paryA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 sUtrakRtAGgasUtre kutaH kasmAtkAraNAt te 'doso' doSaH saMthamaparipAlanapUrvakaM vihArakAriNaH sarvamapi pApaM vinaSTam / tapasA kSINaklezasya bhavato'ta: para naiva pApaM saMbhavati / tapApamAvAdeva ato vastrAlaMkArAdibhiH kRte'pyupabhoge na te pApasaMbhAvaneti bhAvaH / 'icce' ityevaM prakAreNa sAdhu te cakravAdayaH / 'nimaMteti' nimantrayanti / nIvAreNa sUyara va nIvAreNa sukaramiva / yathA nIcArAdi dhAnyavizepANAM pralobhana dayA badhikastaM sUkara garne pAtayati / tadvadime rAjAno muni malobhya yAtanAya prayatante / he sAdho ! bhavatA cirakAlaM saMyamAnuSThAnaM kRtam , ataH paraM strIvastrAdibhogenApi bhavato doSo na bhaviSyati / evaM pralobhanapUrvakamAmantrya sAdhumapi lokAH pAtayanti, sukara dhAnyadAnene veti bhAvaH // 19 // TIkArtha--(ve kahate haiM) he munizreSTha ! Apane cirakAlaparyanta saMyama vihAra kiyA hai arthAt saMghama kA pAlana karate hue mAmAnugrAma viva raNa kiyA hai, aba Apa ko pApa kA sparza kaise ho sakatA hai ? saMyama pAlanapUrvaka vihAra karane vAle ke sabhI pApa naSTa ho cuke haiN| tapasyA ke dvArA Apa ke sabhI kleza kSINa ho cuke haiM / Apa ko aba pApa kaisA ! usa tapa ke prabhAva se aba Apa ko pApa kA sparza nahIM hogA, bhale hI Apa vastra gaMdha alaMkAra Adi kA bhoga kreN| isa prakAra kaha kara ve cakravartI Adi sAdhu ko bhogopabhoga ke lie AmaMtrita karate haiN| jaise cAvala Adi ke dAnoM kA pralobhana dekara vadhaka (zikArI) zUkara ko gaDDhe meM girAtA hai, usI prakAra ve loga muni ko patita karane ke liye prayatna karate haiN| saMyamavihAra karyo che, eTale ke saMyamanuM pAlana karatA thakA Ape grAmAnugrAmamAM vicaraNa karyuM che. saMyamanI dIrghakALa paryata ArAdhanA karavAne lIdhe ApanA saghaLAM pApa naSTa thaI cUkayA che. tapasyA dvArA ApanA saghaLAM pApe kSINa thaI cukayAM che have Apane pApano sparza ja kevI rIte thaI zake? ApanA te tapanA prabhAvathI Apane pApane sparza ja nahIM thaI zake ! -vasa, gaMdha, alaMkAra Adine upabhoga karavA chatAM Apane pApa sparzI zake tema nathI?" te Apa tene upabhega zA mATe karatA nathI A pramANe rAjA, rAjamaMtrI, purohita Adi jane sAdhune gopaga pratye AkarSe che. jevI rIte cokhA AdinuM pralobhana daIne zikArI bhUkarane khADAmAM pADI nAkhe che, eja pramANe loko munine saMyamanA mArgethI calAyamAna karIne saMsArarUpa khADAmAM tenuM patana karAvavAno prayatna kare che, zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 81 mlam-coiyA bhikkhucariyAe acayaMto javittaye / tastha maMdA visIyaMti ujANasi va dubbalA // 20 // chAyA--noditA bhikSucaryayA'zaknuvanto yApayitum / tatra mandA viSIdanti udyAna iva durbalAH // 20 // anvayArthaH--(bhikkhucariyAe) bhikSAcaryayA (coiyA) nauditAH (javicae) yApayitum (acayaMtA) azaknuvantaH (tastha) tatra-tasmin saMyame (maMdA) mandAH abhiprAya yaha hai-he sAdho ! Apane dIrghakAlaparyanta saMyama kA anuSThAna kiyA hai, ataeva aba strI vastra Adi kA upabhoga karane para bhI Apa ko doSa nahIM lgegaa| isa prakAra pralobhana dekara aura viSayabhogoM ke lie AmaMtrita karake rAjA Adi loga sAdhu ko patita karate haiM, jaise vadhaka-zikArI anna ke kaNoM se lubhAkara zUkara ko phaMsAte haiM // 19 // 'coiyA bhikkhucariyAe' ityaadi| zabdArtha--'bhikkhucariyAe-bhikSAcaryayA' sAdhuoM kI sAmAcarI ko pAlana karane ke lie 'cozyA-moditA' AcArya Adi ke dvArA prerita kie hue 'javittae-yApayitum evaM usa sAmAcArI ke pAlanapUrvaka apanA nirvAha 'acayaMtA-azaknuvantA nahIM kara sakate hue 'maMdA-mandA:' ajJAnijana 'tattha-tatra' usa saMyama meM 'visIyaMti-viSI A kathanano bhAvArtha e che ke... he sAdhe! Ape dIrghakALa paryA saMyamanI ArAdhanA karI che, tethI have strI, vastra, Adine upabhoga karavA chatAM paNa Apane deSa lAgaze nahI ! A prakAranA prabhano dvArA rAjA Adi pUkti ke sAdhune viSayabhego pratye AkaSIne tenuM patana kare che. jevI rIte zikArI cokhAnA kaNa batAvIne zUkarane phasAve che, e ja pramANe leke bhegopabheganI sAmagrI dvArA sAdhune lalacAvIne tene saMyamanA mArgathI calAyamAna kare che. chellA 'coiyA bhikkhucariyAe' tyAha zahAya-- bhikkhucariyAe-bhikSAcaryayA' sAdhu-mAnI samAyArIne pAlana 421AnA bhATe 'coiyA-nodittAH' mAyAya porenA vA prerita 42a 'javittae -yApayitum' yu ta sAmAyArIna! pAlana pUrva pAtAne nials 'acayaMtAazaknuvantaH' nArI zasti 'maMdA-mandAH' bhUma mANusa tattha-tatra' ta samayamA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre jaDAH (visIyaMti) viSIdanti-zithilA bhavaMti, (ujjANaMsi) udyAne uccamArge (dubalA va) durbalA SamA iva asamarthAH bhavantIti // 20 // TIkA--ihA''nantarye'rthe sagrupanyastastasyopasaMhArArthamAha-'bhikkhucariyAe' bhikSu varyAyAm bhikSUNAM sAdhUnAmudyuktavihAriNAM, cariyA-caryA dazavidha-cakravAla, sAmAcArI, icchA, mithyetyAdikA / tAdRzacaryayA-'coiyA' noditAH AcAryAdibhiH preritAH, sAdhUnAmAcAraparipAlanAya 'javittaye' yApayitum sAdhusamAcAre azaktimantaH / svanirvAhakaraNe-'acayaMtA' azaknuvantaH / 'maMdA' maMdA: kAtarAH alpasattvAH jIvAH, 'tattha' tasmin saMyamaparipAlane / 'visIyaMti' viSIdanti' zithila ho jAte haiM 'ujANaMsi-udyAne' uce mArga meM 'duncalAya-durbalAH' iva durbala baila jaise gira jAte haiM arthAt mUrkha jana saMyama se calita ho jAte haiM // 20 // anvayArtha--bhikSucaryA arthAt sAdhu kI samAcArI kA pAlana karane ke lie prerita kiye hue aura usakA pAlana karane meM samartha na hote hue manda sAdhu saMyama meM zithila ho jAte haiM usakA parityAga kara dete haiM, jaise ucca mArga meM arthAt caDhAba meM durbala baila asamartha ho jAte hai // 20 // TIkArtha-jo viSaya pahale pratipAdana kiyA gayA hai, usakA upasaMhAra karane ke lie kahate haiM-zAstrAnusAra vihAra karane vAle muniyoM kI icchAkAra mithyAkAra Adi dasa prakAra kI sAmAcArI kahI gaI hai| usa sAmAcArI kA pAlana karane ke liye jaba AcArya Adi ke dvArA preraNA kI jAtI hai aura sAdhu usakA pAlana karane meM samartha nahIM hote 'visIyati-viSIdanti' zithita 25 naya cha, 'ujjANaMsi-udyAne' yA bhAgamA 'dubbalAva-durbalAH iva' hu maha revI zata 5DI jaya cha athAta ya2 mANasa saMyamathI calita thaI jAya che. 20 sUtrArtha-jevI rIte durbaLa baLa sIdhuM caDhANa caDavAne asamartha hoya che, eja pramANe sAdhunI samAcArInuM pAlana karavA mATe game teTale prerita karavAmAM Ave, te paNa tenuM pAlana karavAnuM sAmarthya je sAdhumAM na hoya, te sAdhu saMyamanA pAlanamAM zithila thaI jAya che ane saMyamane parityAga paNa karI nAkhe che. bhArata TIkArtha-A uddezAnA pahelAnA sUtramAM je viSayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, te viSayane upasaMhAra karatA sUtrakAra kahe che ke-sAdhuoe IcchAkAra, mithyAkAra Adi dasa prakAranI samAcArInuM pAlana karavuM paDe che, AcArya dvArA A sAdhu samAcArInuM pAlana karavAnI sAdhuone vAraMvAra preraNA ApavAmAM AvatI hoya che. paraMtu kaI kaI alapasattva, mamati ane kAyara sAdhu tenuM zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 83 danti, viSaNNAH zithilayatnAH saMyamarahitAH bhavanti / dRSTAntaM darzayati-'ujjAgaMsi' udyAne, UrdhvayAnamudyAnam , mArgasya ucca bhAgA, tasmin udyAnAgramAme pRSThe dhRtamahAbhArAH 'dubalA' durbalAH vRSabhAH / 'va' itra yathA durbalA vRSamAH pRSThe dhRtamahAmArAH mArgasya kacinnatonnatabhAgamAsAdha tamatikramitumasamarthAH bhAraM parityajanti / tathA saMyame mokSamArga dhRtapaMcamahAvatabhAra vodumasamarthAH zithilavihAriNo bhavanti / yadvA mahApuruSaiH sevitaM saMyama parityajanti te kAtarAH iti bhAvaH // 20 // mUlam-acayaMtA va lUheNaM upahANeNa tajiyA / tattha maMdA vitIyaMti ujANAMti jaggavA // 21 // chAyA--azaknuvanto rUkSeNa upadhAnena tarjitAH / tatra maMdA viSIdanti udyAne hi jagadvAH // 21 // anvayArtha:--(lUheNa) rUkSeNa saMyamena (acayaMtA) azaknuvantA tathA (uvahANeNa' upadhAnogratapasA (tajjiyA) tanitAH pIDitAH (maMdA) mandAH kaatraa| haiM, taba ve alpasatva maMda kAyara saMyama meM viSaNNa ho jAte haiM arthAt saMyama kA parityAga kara dete haiM / isa viSaya meM dRSTAnta dikhalAte haiMjaise UMce arthAt caDhAva vAle mArga meM, bhAra se lade durzala baila asamartha ho jAte haiM, use pAra nahIM kara pAte haiN| usI prakAra saMyama yA mokSamArga meM, dhAraNa kie hue paMcamahAyatoM ke bhAra ko vahana karane meM asamartha hokara ve saMyama ko tyAga dete haiM yA ve kAyara mahApuruSoM dvArA sevita saMyama kA parityAga kara dete haiM // 20 // 'acayaMtA va lUheNaM' ityaadi| zabdArtha--'lUheNaM-rukSeNa' viSayAsvAdarahita rUkSa saMyama ko pAlane meM 'acayaMtA-azaknuvantaH' asamartha tathA 'uvahANeNa-upadhAnena' pAlana karavAne samartha hatA nathI, tethI teo saMyamane parityAga karIne pharI grahavAsane svIkAra kare che. jevI rIte nirbaLa baLado sIdhA caDhANavALA mA para bhAre bejAnuM vahana karavAne asamartha hoya che, e ja pramANe saMyamanA mAge--mokSamArge prayANa karanArA alapasattva sAdhuo paNa pAMca mahAvrato tathA sAdhunA AcArAnuM pAlana karavAne asamartha hevAne kAraNe saMyamano parityAga karI de che. daDha AtmabaLavALA puruSo ja saMyamanuM pAlana karI zake che. AgAthA 20 'acayaMtA va lUheNaM' zahAtha-'lUheNaM-rUkSeNa' viSayAvA 2Dita 36 sayabhane pAvAmA 'avayaMtA-azamnuvantaH' sasamaya tathA 'ubahANeNaM-upadhAnena' sanazana bajera zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 sUtrakRtAGgasUtre 'tastha' tatra saMyame (visIyaMti) viSIdati duHkhino bhavanti (ujjANaMsi) udyAne uccamArge (jaraggavA va ) jaragavA iva jIrNavalIvardavat duHkhitA bhavantIti ||21|| TIkA--'lU' rUkSeNa viSayAsvAdarahitena saMyamenA''tmAnaM pAlayitum / (acayaMtA) azaknuvantaH, tathA 'ahANega' upadhAnena anazanAdinA bAhyAbhyantareNopratapasA / 'tajjiyA' tarjitAH - bAdhitAH santaH, 'tattha' tatra saMpame 'maMdA' mandA: - kAtarAH 'visIti viSIdanti, 'ujjANaMsi' udyAne udyAnAgronnatabhAge, 'jaragavA' jaradravA 'va' iva jIrNazIrNAH atidurbalAH vRddhA valIvardA iva, Uvasthitavika bhUbhAge-mArge yauvanasaMpannAnAM sazaktAnAmapi mahAbalIvardAnAmavasAdanaM anazana Adi bAhya aura Abhyantara ugratapa se 'tajjiyA - tarjitA : ' pIDita 'maMdA - mandA' manda buddhivAle 'tattha-tatra' usa saMyama meM 'visIyaMti - viSIdati' duHkhita hote haiM 'ujjANaMsi-udyAne' UMce mArga meM 'jaraggavA va jaradravA iva' bUDhe baila ke jaisA duHkhita hote haiM ||21|| anvayArtha - - saMyama pAlana meM asamartha hote huye tathA tapazcaraNa se pIDita hokara kAyarajana saMyama meM viSAda kA anubhava karate haiM, jaise caDhAva vAle mArga meM bUDhe baila dukhI hote haiM // 21 // TokArtha - rukSa kA artha hai saMyama, kyoMki usameM viSayoM kA svAda nahIM hotaa| jo usakA pAlana karane meM asamartha hote haiM saMyamapUrvaka AtmA kA pAlana nahIM kara sakate, tathA anazana Adi bAhya tathA Abhyantara ugra tapazcaraNa meM pIr3A kA anubhava karate haiM, aise maMda mAhya ane Alyantara 7 taththI 'tajjiyA - varjitAH' pIDita arthAt duHbhI 'maMdA - mandA' bhancha muddhivANA 'tattha - tatra' te saMyamamA 'vidhIyaMti - viSIdati' hAmita thAya che, 'ujjANaMsi - udyAne' yA bhArga'bhAM 'jaraggatrAva - jaradgavA iva' dharaDA majahanI prema duHmita thAya che ||21|| sUtrA--jevI rIte sIdhA caDhANavALA mArga para bhAre kheAjAnuM vahana karatAM vRddha baLado pIDA anubhave che, eja pramANe sayamanuM pAlana karavAne asamatha haiAya evA sAdhue anazana Adi tapasyAnI ArAdhanA karatAM duHkhanA anubhava karIne sayama pAlana karavAmAM viSAda anubhave che. 21 // TIkA"--rUkSa' A pada saMyamanuM vAcaka che, kAraNa ke temAM viSayAnuM AsvAdana thatuM nathI. jee tenu' (sayamanuM) pAlana karavAne asamatha' hAya che AtmAne sayamamAM dRDha karavAne jee zaktimAn hAtA nathI, evAM kAyara ane alpasatra munie anazana Adi bAhya tathA Abhyantara tapasyAemAM pIDAnA anubhava kare che. evAM maMda, kAyara sAdhune vRddha baLada sAthe sarakhAvavAmAM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam saMbhAvyate / tatra kA kathA'tidurbalAnAM vRddhabalIvardAnAm / evamAcarttarahitasya zAlino vivekino'pi yadA'vasAdanaM saMbhAvyate tadA kA kathA jagadupadravopatAnAM mandAnAmiti bhAvaH / saMyamaparipAlane'samarthAstathA tapasA bhItabhItA mandaprajJAH sAdhavaH saMyanamAgeM tathA klezamanubhavanti, yathA atyuccamArge vRddhA durbalA vRSabhA iti // 21 // upasaMharannAha - mUtrakAraH - ' evaM ' ityAdi / mUlam - evaM nimaMtaNaM laDhuM mucchiyA giddhA itthIsu / 85 ajjhovavannA kAmehiM coinaMtA gayAgihaM // 22||tti bemi // chAyA -- evaM nimantraNaM labdhA mUcchitA gRddhAH strISu / adhyupapannAH kAmeSu nocamAnA gatA gRham ||22|| iti bravImi // arthAt kAyara loga usI prakAra duHkhI hote haiM jisa prakAra bUr3he evaM durbala baila sIdhe caDhAva vAle vikaTa mArga meM asamartha ho jAte haiM ? aise mArga meM yauvanasampanna aura zaktizAlI baDe baDe baila bhI hAra mAna sakate haiM jo bUDhe evaM nirbala bailoM kI to bAta hI kyA hai| Avata se rahita dhairyavAn aura vivekazAlI muni bhI hAra mAna sakate haiM to dUsaroM kA upadrava hone para adhIra loga kyoM nahIM hAra mAneMge ? Azaya yaha hai ki saMyamapAlana meM asamartha aura tapasyA se pIDita hue adhairyavAna sAdhu saMyama ke mArga meM kleza kA anubhava karate haiM, jaise bUr3he evaM durbala baila caDhAva vAle mArga meM duHkhI hote haiM ||21 // Avela che. jevI rIte vRddha, nikhaLa khaLade sIdhA caDhANuvALA vikaTa mAga para mejAnuM vahana karatA pIDA anubhave che, eja pramANe arpasattva, kAyara puruSA paNa sacamabhAranuM vahana karatA pIDA anubhave che. sIdhA caDhANavALA mArga para khAjAnu vahana karavAmAM yauvana ane zaktisa`panna khaLado paNa jo pAchAM paDe che, teA vuddha ane nikhaLa khaLadonI tA vAta ja zI karavI ? eja pramANe ugra upasargo ane parISahe| AvI paDe tyAre bhalabhalA dhaiyavAn ane vivekazALI munie paNa sayamanA mArgethI calAyamAna thai jAya che, teA adhIra ane kAyara munijanAnI te vAta ja zI karavI ? A kathananA bhAvArtha e che ke jevI rIte vRddha ane kamajora khaLaDho caDhANavALo mAga kApatAM du:khI thAya che, eja pramANe alpasattva ane adhaiyavAna sAdhue sayamabhAranuM vahana karavAmAM kalezanA anubhava kare che, kAraNa ke teo pAMca mahAvratA, sAdhu sAmAcArI ane tapasyA AdinuM pAlana karavAne asamartha haiAya che. 21 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH - (evaM) evamuktapakAreNa (nimaMtaNa) nimaMtraNamAmaMtraNaM (la ) labdhvA (mucchiyA) mUcchitAH (ityIsu giddhA) strISu gRddhA-gRddhimAkmAgatAH (kAmehi) kAmaiH (azovavannA) adhyupapanAH (coijjaMtA) nodyamAnAH (giha) gRha (gayA) gatA iti // 22 // TIkA--'evaM' evam pUrvoktaprakAreNa, rAjA'mAtyabrAhmagAdimiH / 'nimaMtaNaM' nimantraNam-anukUlaparISaharUpabhogabhogAya 'lavu labdhvApApya 'mucchiyA' _ 'evaM nimaMtaNaM ladhu' ityAdi / zabdArtha--evaM-evam' pUrvokta prakAra se 'nimaMtaNaM-nimaMtraNam' anukUla parISaharUpI bhoga bhogane ke lie AmaMtraNa 'laDhuM-labdhvA' pAkara 'mucchiyA-mUcchitAH' kAma bhogoM meM Asakta 'itthIsu-giddhA' striSu gRddhAH striyoM meM Asakti vAle aura 'kAmehi-kAmaiH' kAma bhogoM meM ajjhovavannA-adhyupapannAH' dattacitta puruSa 'coijjaMtA-nodhamAnA' saMyama pAlane ke liye AcArya Adi ke dvArA prerita karane para bhI 'gahagRham' ghara ko 'gayA-gatAH' cale jAte haiM // 22 // anvayArtha-isa prakAra AmaMtraNa pAkara mohagrasta hokara striyoM meM evaM kAmabhogoM meM Asakta bane hue kaI kAyara sAdhaka saMyama pAlana kI preraNA pAkara bhI punaH ghara lauTa gae haiM // 22 // TIkArtha-pUrvokta prakAra se rAjA, amAtya, brAhmaNa Adi ke dvArA anukUla parISaharUpa bhoga bhogane kA nimantraNa pAkara mohagrasta bana 'evaM nimaMtaNaM laTuM' tyA zA---evaM-evam pUrvarita thI 'nimaMtaNa-nimaMtraNam' manu parISa 35ii mama gavAnA mATe mAtra 'laDhuM-labdhvA' pAbhIne 'mucchiyA -marchitAH' mAgomA bhAsata 'itthIsu giddhA' striSu gRddhAH riyAmA mAsaritA bhane 'kAmehi-kAmaiH' AmanAgomA 'ajjhovavannA-adhyupapannAH' ittayitta 535 'coijjaMtA-nodyamAnAH' sayama pANavAnA bhATe mAyA mere dvArA prerita 423 // chattA 5 'giha-gRham' ghare 'gayA-tAH' paach| naya che. // 22 // sUvA-A prakAre rAjAe Adi dvArA AmaMtraNa maLavAne kAraNe, kAyara sAdhue mehagrasta thaIne, tathA strIo ane kAmagamAM Asakta thaIne, AcArya Adi dvArA saMyamamAM avicala rahevAnI preraNA maLavA chatAM paNa saMyamane tyAga karIne guDavAsamAM AvI gayAnA ghaNA dAkhalAo mojuda che. rerA TIkAtha-pUrvokta prakAre rAjA, amAtya, brAhmaNa, kSatriya Adi dvArA anukULa parISaha rUpa bhega bhegavavAnuM nimaMtraNa maLavAne kAraNe, keTalAya kAyara zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 87 mUcchitAH AsaktAH kAmabhogeSu 'ityosu' strISu giddhA' gRddhAH mUJchitAH= 'kAmehiM' kAmaiH kAmabhogeSu 'ajjhovavannA' adhyupapannAH dattacetasaH samAsaktA iti yAvat / 'coijjaMtA' nodyamAnAH saMyamapAlanAya preritAH AcAryAdibhiH / 'gihaM gayA' gRhaM gatAH, preritAstu saMyamapAlanAya, kintu samUlamavahatya saMyama gRhaM gatAH / viSayopabhogakaraNabhUtaM vastrahastyAdidAnapUrvakaM vipralobhitA viSayopabhogaM prati rAjAdibhinimantraNaM saMpApya gurukarmANaH saMyamapAlane kAtarAH jIvAH sthAdiSu samAsaktacittAH pravajyAM parityajya gRhavAsino bhavanti / iti zabdaH uddezakapariptamApti bodhakaH / sudharmasvAmI kathayati jaMbusvAminaM prati tIrthakaroditaM vacanamahaM bravImi ||iti // 22 // iti zrI vizvavikhyAtajagadallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri 'jainAcArya pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "samayArthabodhinyAkhyAyAM" vyAkhyAyAM tRtIyAdhyayanasya dvitIyoddezakaH samAptaH // 3-2 // kara tathA kAmabhogoM meM gRddha hokara tathA striyoM meM Asakta hokara AcArya Adi ke dvArA saMyama kA pAlana karane kI preraNA hone para bhI saMyama ko naSTa karake ghara lauTa gaye haiN| abhiprAya yaha hai ki viSayabhoga ke sAdhana vastra hAthI Adi ke dAna dvArA viSayopabhoga ke lie lubhAe hue, rAjA Adi kA nimantraNa pAkara gurukarmI evaM saMyama ke pAlana meM kAyara jIva striyoM Adi meM Asakta citta hokara dIkSA ko tyAga dete haiM aura gRhastha bana jAte haiN| "iti" zabda uddezaka kI samApti kA sUcaka hai| sudharmAsvAmI jambUsvAmI se kahate haiM-maiM tIrthaMkarokta vacana hI tumheM kahatA hU~ // 22 // sAdhue saMyamane tyAga karIne ghera pAchAM pharI gayAnA dAkhalAo maLI Ave che. evA sAdhuone AcAryo dvArA saMyamanA mArge sthira rahIne AtmakalyANa sAdhavAnI preraNA te maLatI ja hoya che, paraMtu rAjA Adi pUrvokta saMsArI loke temane kAma pratye AkarSavA prayatna karatA hoya che. te kAraNe strIomAM tathA kAmagomAM Asakta thaIne te kAyara, gurukama sAdhuo saMyamane mArga cheDI daIne saMsAramAM punaH praveza kare che. _ 'iti' mA 54 // ii samAtinusUya che. sudharmA pAbhI potAnA zine kahe che-"meM Apane je upadeza Ape che, te tIrthakaro dvArA prarUpita hevAthI pramANabhUta che." pArarA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ||ath tRtIyoddezakaH bhArabhyate // upasargaparijJAyAM kathito dvitIyodezakaH / adhunA tRtIyoddezakaH mArabhyate / ihAnantaroddezava dvaye'nukUlamatikUlopasargayonirUpaNaM kRtam / tairUpasastapaHsaMyamavirAdhanA bhavatIti tRtIyodeza ke pratipAdayiSyati / anena saMbandhenA''gatasya tRtIyodezakasyedamAdimaM sUtra-'jahA saMgAma' ityaadi| mUlam -jahA saMgAmakAlaMmi piDho bhIru vehai / valayaM gahaNaM NUmaM koi jANai parAjayaM // 1 // chAyA-yathA saMgrAmakAle pRSThato bhIraH prekSate / balayaM gahanamAcchAdakaM ko jAnAti parAjayam // 1 // tIsarA uddezaka upasargaparijJA adhyayana ke dUsarA uddeze kA vyAkhyAna ho cukaa| aba tIsarA uddezaka kA prArambha kiyA jAtA hai| pUrva ke do uddezakoM meM pratikUla aura anukUla upasargoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai| una upasagoM se tapa aura saMyama kI virAdhanA hotI hai, yaha viSaya tRtIya uddezaka meM pratipAdana kiyA jaaegaa| isa sambandha se Ae hue isa uddeze kA yaha Adi sUtra hai-'jahA saMgAma0' ityaadi| zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'saMgAmakAlaMmi-saMgrAmakAle' zatru ke sAtha yuddha ke avasara meM 'bhIru-bhIru:' kAyara puruSa 'piTTho-pRSTataH' pIche kI ora 'valayaM-calayam' gAdika 'gaharNa-gahanam' gahana sthAna 'NUma-AcchAdakam' valayAkAra chipA huA sthAna parvata ke guhAdika trI dezAno pAra - upasarga parijJA adhipayanane bIjo udezaka pUro thaye have trIjA udezakano prAraMbha thAya che. pahelA be uddezamAM pratikULa ane anukULa upasargonI prarUpaNa karavAmAM AvI che. te upasargo vaDe tapa ane saMyamanI virAdhanA thAya che, A viSayanuM A trIjA uddezakamAM pratipAdana karavAmAM Avaze. AgalA udezaka sAthe A prakArane saMbaMdha dharAvatA A uddezakanuM paheluM sUtra A pramANe.-'jahA saMgAma0' tyAha zahAtha-'jahA-yathA' vI 'saMgAmakAlami-saMgrAmakAle' zatrunI sArthanA yuddhn| masabhA 'bhIha-bhIruH' 4152 535 'piTuo-pRSTataH' pAnI mA 'valayaM-valayam' vayA2 zatAha 'gahaNaM-gahanam' gata sthAna 'NUma-AcchA. dakam' chupAye sthAna, tanI zuzavANu vagere sthAna 'vehai-prekSate' nave cha zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samathArthavodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.2 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 89 ___ anvayArtha (jahA) yathA (saMgAmakAlaMmi) saMgrAmakAle ripuyuddhAvasare prApte sati (bhIru) bhIruH kAtaraH (piTThabho) pRSThatA-prathamataH (valayaM) valayam-valayAkAraM gAdikaM (gahaNaM) dhavAdivRkSAdigahanasthAnam (NUmaM) AcchAdakaM pacchAnaM giriguhAdikaM (vehai) prekSate (parAjaya) parAjayaM (ko jANai) ko jAnAti iti // 1 // TIkA-kaThinArthA'vabodho mandamatInAM na dRSTAntamantareNa saMbhavati / sati ca dRSTAnte kaThinArthopyavabudhyate / iti anvayavyatirekAbhyAM mandamatInAm arthA'vabodhe dRzantasya kAraNatA samadhigatA, iti prathamato dRSTAntameva darzayatipratipAdyArthA'bodhe-'jahe' ityAdi / 'jahA' yathA 'saMgAmakAlaMmi' saMgrAmakAle, sthAna 'vehai-prekSate' dekhatA hai 'parAjayaM-parAjayam kisakA parAjaya hogA 'ko jANai-ko jAnAti' kauna jAnatA hai / / 1 / / ___ anvayArtha-jaise saMgrAma kA avasara Ane para bhIru puruSa prAraMbha meM hI pIche kI tarapha golAkAra khaDA, gahana arthAt vRkSavela Adi se AcchAdita gahana sthAna evaM parvata kI guphA Adi dekhatA hai (aura socatA hai ki) kauna jAne parAjaya ho jAe // 1 // ___TIkArtha--mandabuddhiziSya dRSTAnta ke vinA kaThina artha ko nahIM samajha sakate / dRSTAnta ho to kaThina artha bhI samajha meM A jAtA hai| isa prakAra anvaya aura vyatireka ke dvArA manda matiyoM ke liye artha samajhane meM dRSTAnta kAraNa hai, yaha bAta siddha hai| ataeva yahAM jo artha kahA jAne vAlA hai, usako samajhAne ke lie sarvaprathama dRSTAnta hI pradazita kiyA jAtA hai| vaha isa prakAra se hai jaise yuddha kA avasara upasthita 'parAjaya-parAjayam' na 5214ya thaze ? 'ko jANai-ko jAnAti' 15y on che 1 // 1 // sUtrArtha-yuddhano prasaMga AvI paDe tyAre bhIru puruSa yuddhanA prAraMbhe ja, pAchaLanI bAjue gaLAkAra khAI, vRkSo ane latAothI AcchAdita gahana sthAna ane parvatanI guphA Adi chUpAI javA lAyaka sthAnanI ja tapAsa karato rahe che, kAraNa ke tene e Dara rahe che ke yuddhamAM kadAca parAjaya paNa thAya ! 1 TIkArtha-manda buddhivALo ziSya chAta dvArA kaThaNamAM kaThaNamAM arthane paNa samajI zake che. A prakAre anvaya ane vyatireka dvArA artha samajavAnA kAryamAM mandImati ziSyane mATe daSTAnta madada rUpa thaI paDe che, A vAta te siddha ja che. tethI pite je viSaya samajAvavA mAge che. tenuM sUtrakAre daSTAnta zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre saMgrAmasamaye upasthite sati 'bhIru' bhIruH prabalazatruparamatIkSNAsikuntazakti pabhRtizastrAghAtena bibheti yaH sa bhIruH kAtaraH puruSaH 'piTTao' pRSThataH prathamata evaM 'valayaM' valayam-parikhAm , yatra jalaM valayAkAreNa vyavasthitaM bhavati, tAdRzaM durgasthAnam / tathA 'gahaNaM' gahanam , kaThinasthAnaM duHkhanirgamazvezagAdikaM sthAnam / tathA- 'ma' AcchAdakaM vRkSAdibhirAkIrNa giriguhAdisthAnam 'vehai' prekSate-pazyati AtmanastrANAya bhIruH puruSa evaM cintayati-'parAjayaM' parAjayam kokaH 'jANai' jAnAti, kadAcidalpavalo'pi jayati, bahubalo'pi parAjayam AsAdayati / prathamata e gA''tmano rakSaNAya sthAnamanveSayati / yataH 'jIvana naro bhadrazatAni pazyet' iti / tasmAt prathamata eva svadhANatrANasthAnamavalokayati / hone para, sabala zatru ke dvArA atyanta tIkSNa talavAra, bhAlA zakti Adi zastroM ke AghAta se Darane vAlA bhIru arthAt kAyara puruSa pahale se hI, pIche kI ora valaya yA parikhA ko, jisameM jala golAkAra rUpa meM rahatA hai, dekhatA hai| athavA vaha gahana arthAt aise kaThina sthAna ko dekhatA hai, jahAM bar3I kaThinAI se praveza kiyA jAya yA nikalA jaay| yA vaha vRkSa Adi se AcchAdita giri guphA Adi sthAnoM ko anveSaNa karatA hai| vaha bhIru socatA hai parAjaya ko kauna jAnatA hai| kabhI kabhI nirbala bhI jIta jAtA hai aura balavAn bhI hAra jAtA hai| aisA socakara vaha apane prANa bacAne ke lie pahale se hI sthAna kI talAza karatA hai| kyoMki kahA hai-'jIvan naro bhadra zatAni pazyet' ityaadi| dvArA ja ahIM pratipAdana karyuM che-jevI rIte yuddhane prasaMga AvI paDe tyAre sabaLa zatrunA atyaMta tIrtha talavAra, tIra, bhAlA Adi zAstronA ghAthI DaranAre kAyara puruSa pahelethI ja chUpAI javA lAyaka sthAnanI zodha karato rahe che. evAM sthAne ahIM gaNAvavAmAM AvyAM che-cAre bAju pANIthI gherAyeluM duzmana praveza na karI zake evuM sthaLa, jyAM praveza karavAmAM ghaNI muzkelI paDe evuM gahana sthAna, vRkSo ane latAothI AcchAdita giriguphA Adi sthAnenI te zodha karate rahe che. tene evo vicAra thAya che ke yuddhamAM jaya thaze ke parAjaya thaze te koNa jANe che? kyAreka nirbaLa dumane vijaya meLave che ane zUravIro hArI jAya che. A pramANe vicAra karIne te pitAnAM prANa bacAvavAne mATe pahelethI ja AzrayasthAnanI sevA kare che. kahyuM paNa -'jIvan naro bhadrazatAni pazyet' / na2 bhadrA pAme-mANusa pte| zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.2 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 91 yathA kAtaraH puruSaH saMgrAmAtyAgeva yadi kadAcinmama parAjayaH upasthito bhavettadA mayA kiM karaNIyaM kathaM vA''tmA rakSaNIya ityAdivicArya svarakSaNAya Adita eSa durgAdInAmanveSaNaM karoti // 1 // mUlam-muhuttANaM muhuttassa muhutto hoi taariso| parAjiyA'vasappAmo iti bhIru uvahai // 2 // chAyA-muhUrtAnAM muhUrtasya muhUttoM bhavati tAdRzaH / parAjitA avasAmaH iti bhIrurupekSate // 2 // 'manuSya jIvita rahe to saiMkaDo kalyANa dekhatA hai| ataH vaha apane prANoM ke rakSaNa ke lie pahale se hI sthAna kI khoja karatA hai| Azaya yaha hai ki kAyara puruSa saMgrAma se pahale hI, pIche kI ora durga Adi sthAnoM ko dekhatA hai ki kadAcitU parAjaya kA sAmanA karanA paDA to maiM pIche bhAgakara kahAM chipUgA aura apane prANa bacAUMgA // 1 // zabdArtha-'muhuttANaM-muhUrtAnAm' bahuta muhUtoM kA 'muhuttassamuhUttasya' athavA eka muhUrta kA 'tAriso-tAdRzaH' koI aisA 'muhatto hoi-muhUrtoM bhavati' avasara hotA hai 'parAjiyA-parAjitAH' zatru se parAjita hama 'avasappAmo-avasAmaH' jahAM chipa sake 'iti-iti' aise sthAna ko bhIrU-bhIruH' kAyara puruSa 'uvehai-upekSate' socatA hai / / 2 / / rahe te seMkaDo kalyANakArI prasaMge dekhe che. A prakArane vicAra karIne kAyara puruSa pahelethI ja pitAnA prANanuM rakSaNa karI zakAya evA sthAnanI zeSa karatA ja rahe che. A kathanane bhAvArtha e che ke kAyara puruSa saMgrAmanI zarUAta thayA pahelAM ja pitAnAM prANanI rakSAno vicAra karyA kare che. kadAca yuddhamAM parAjaya thAya te pIchehaTha karIne kyAM chUpAI javAthI potAnA prANenI rakSA thaI zakaze, tene vicAra te pahelethI ja karI rAkhe che. keI kille, parvatanI guphA Adi AzrayasthAno te dhyAnamAM rAkhI le che. gAthA 15 zahA -'muhuttANaM- muhUrtAnAm' ma bhutto nu'muhuttassa-muhurtasya' mathavA me muhUtana 'tArisa-tAdRzaH' 37 vA 'muhutto hoi-muhUttoM bhavati' bhasa2 DAya cha 'parAjiyA-parAjitAH' zatruthI 52ird ma 'avasappAmoavasAmaH' nayAM chupA zahIye 'iti-iti' sevA sthAnane 'bhorU-bhIrUH' 52 535 'uvehai-upekSave' piyAre che. // 2 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 sUtrakRtAGgasUtre __ anvayArthaH-(muhuttANaM) muhurtAnAm (muhuttassa) muhUrtasyaikasya (tAriso) tAdRzaH (muhutto hoi) muhUto'vasaraH bhavati (parAjiyA) parAjitAH zatrubhiH (avasappAmo) avasAmaH (iti) iti (bhIru) bhIruH kAtaraH (uvehai) upekSate-zaraNamiti // 2 // ____TIkA-'muhuttANaM' muhUrtAnAM kSaNAnAm anekeSAm , athavA 'muhuttassa' muhUrtasyaikasyaiva 'tAriso' tAdRzaH 'muhutto' muhUrtaH kAlavizeSalakSaNo'vasaraH 'hoi' bhavati, na sarvasmin eva kAle jayaH parAjayo vA saMbhavati / tatraivaM vyavasthite yadi vayaM 'parAjiyA avasappAmo' parAjitAH santaH avsaamH| iti evaM rUpeNa 'bhIru' bhIru:-kAyaraH puruSaH 'uhaI upekSate ApatpratIkArAya durgAdInAM zaraNaM prathamataH eva prekSate, manasi cintayanti sthAnAdikam / yadi mAdRzasya maraNanimittaM yuddhe upasthitaM bhavettadA AtmarakSaNArtha sthAnamavalokayati iti // 2 // anvayArtha--aneka muhUrtoM meM yA eka muhUrta meM aisA avasara hotA hai jaba ki jaya parAjaya hotI hai / zatru se parAjita hokara hama kahAM bhAgege? aisA socakara kApara puruSa zaraNabhUta sthAna kA anveSaNa karatA hai // 2 // TIkArtha--bahuta se muhUtoM meM athavA eka hI muhUrta meM aisA eka avasara rUpa kSaNa hotA hai jaba ki jaya parAjaya kA nizcaya hotA hai / sabhI kAloM meM jaya parAjaya nahIM huA karate / kadAcit parAjaya kA avasara A jAya to hama pIche bhAga sake, aisA socakara kAyara puruSa Apatti ke pratIkAra ke lie durga-killA Adi ko pahale se hI dekha rakhatA hai| tAtparya yaha hai ki yuddha meM yadi mRtyu kA koI nimitta upasthita ho jAya to AtmarakSA ke lie sthAna kI khoja karatA hai // 2 // sUtrArtha--aneka muhUrtomAM athavA eka muhUrtamAM e avasara Ave che ke jyAre jaya parAjaya nakakI thAya che. kadAca yuddhamAM parAjita thaIne bhAgavuM paDe, to kyAM bhAgI javAthI Azraya maLI zakaze, tene kAyara puruSe pahelethI ja vicAra karI le che. kerA TIkArtha--ghaNuM muhUrtomAM athavA eka ja muhUrtamAM, jayaparAjyano nizcaya karAvanAra te eka ja avasararUpa kSaNa prApta thAya che. jIvanamAM jaya parAjayane prasaMga kAyama prApta thatuM nathI. kyAreka jayane prasaMga prApta thAya che ane kyAreka parAjayane prasaMga paNa prApta thAya che. kadAca yuddhamAM parAjaya thAya te mananA hAthe maravA karatAM bhAgI jaIne jAna bacAvavAnuM kAyara puruSane vadhu game che. tethI Azraya maLI rahe evAM duga Adi sthAne te dhyAnamAM rAkhI le che. yuddhamAM parAjita thaIne mRtyune bheTavAne badale te kAyara puruSa te durgAdimAM nAsI jaIne pitAnAM prANa bacAve che. AgAthA rA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 upasargajanyatapaH saMyamavirAdhanAni0 93 3 2 5 mUlam - evaM tu samaNA eMge avalaM naJcANa apagaM / 7 . 12 11 agAgayaM bhayaM disa avikappatimaM surya // 3 // chAyA - evaM tu zramaNA eke avalaM jJAtvA khalvAtmAnam / anAgataM bhayaM dRSTvA'vakalpantIdaM zrutam // 3 // anvayArtha : - ( evaM tu) evaM tu (ege samaNA) eke zramaNAH - alpamatayaH (a) AtmAnam ( avalaM) avalaM- yAvajjIvasaMyamabhAravahana samartham (NaccA Na) jJAtvA khalu (aNAgayaM) anAgataM (bhayaM dissa) bhayaM dRSTvA ( imaM suyaM ) idaM vyAkaraNagaNitAdizrutam (avikappaMti) avakalpayanti iti // 3 // TIkA -- ' evaM evam pUrvoktadRSTAntena - 'ege samaNA' eke zramaNAH = eke zabdArtha - - ' evaM tu evaM tu' isa prakAra 'ege samaNA - eke zramaNaH ' koI alpa mativAle zramaNa 'appamaM - AhmAnam' apane ko ' abalaM -abalam' jIvanaparyanta saMyama pAlana karane meM asamartha 'NaccA Na-jJAtvA khalu' jAnakara 'aNAgayaM - anAgatam ' bhaviSyakAla ke 'bhayaM dissa bhayaM dRSTvA ' bhaya ko dekhakara 'imaM suyaM idaM zrutam' vyAkaraNa evaM jyotiSa Adi ko 'avikapapati- avikalpayanti' apane nirvAha kA sAdhana banAte haiM // 3 // anvayArtha - - isI prakAra koI koI alpamati zramaNa apane ko nirbala arthAt jIvanaparyanta saMyama kA bhAra vahana karane meM asamartha jAnakara bhAvI bhaya ko dekhakara vyAkaraNa gaNita Adi zruta kI kalpanA karate haiM ||3 // TIkArtha-pUrvokta dRSTAnta ke anusAra koI koI alpasatva kAyara zArtha' - ' evaM tu - evaM - tu' mA aAre 'ege- samaNA - eke zramaNAH' ardha pazuddhivANA zramAyu 'appa - AtmAnam' potAne ' abalaM - abalam' vana paryaMta saMyama pAlana 42vAmAM asamartha' 'NaccA Na jJAtvA khalu' lagIne 'aNAmayaM - anAgatam' bhaviSyAjanA "bhayaM dissa bhayaM dRSTvA' layane lene 'imaM suyaM - idaM zrutam ' vyA42Su zeva N jyotiSa vagerene 'avikalpati - avikalpayanti' potAnA nirvAhanu sAdhana banAve che. // 3 // sUtrA--eja pramANe koI kAi alpamati sAdhu saMyama rUpa bhAranuM jIvanaparyaMta vahena karavAne peAtAnI jAtane asamartha mAnIne, bhAvI bhayane joIne vyAkaraNa, gaNita, Adi zrutanI kalpanA kare che. 3aa zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre alpasattvAH kAtarAH sAdhakaH 'appagaM' AtmAnaM-svAtmAnam 'avalaM' avalaMbalarahim , yAvajjIvanaM saMpama bhAraM voDhunazakyam 'nacA Na jJAtvA khalu atramRzya, yAvajjIvanaM saMyamasya pAlanakaraNe asmadAtmabalaM nAstIti vicArya / tathA 'aNAgayaM' anAgatam, bhaviSyatkAlikam 'bhayaM' bhayam-zItoSNAdiparISahopasargajanitaM. bhayam 'dissa' dRSTvA 'imaM muyam' idaM zrutam- vyAkaraNagaNitavaidhakamaMtrAdizAstrAdikaM jIvikAsAdhakameva / 'avikappaMti avikalpayanti jIvikAyAH sAdhanaM manyate / yathA-kAtaraH puruSo yuddhe AtmatrANAya durgAdikaM sAdhanamanveSayati / tathAye kecitsAghavo'pi saMyamaparipAlanasAmarthyAmA vimRzya, svakIyatrANAya jIvikAsAdhanAya ca vyAkaraNAyurvedajyotiHzAstrAdikameva nirNayanti iti // 3 // sAdhu apane Apa ko yAvajjIvana saMyamabhAra vahana karane meM asamartha samajhakara arthAt jIvanaparyanta saMyama kA pAlana karane meM Atmabala kA abhAva jAnakara tathA bhaviSyat kAlIna zIta uSNa Adi parISahoM evaM upasargoM se utpanna hone vAle bhaya ko dekhakara vyAkaraNa gaNita vaidyakamaMtra Adi zAstroM ko AjIvikA kA sAdhana banAte haiN| tAtparya yaha hai ki jaise kAyara puruSa yuddha meM AtmarakSaNa ke lie durga Adi sAdhanoM kA anveSaNa karatA hai, usI prakAra koI koI sAdhu saMyama kA paripAlana karane meM apanI asamarthatA jAnakara apanI rakSA ke liye evaM AjIvikA ke liye vyAkaraNa Ayurveda, jyotiSa Adi zAstroM kA avalambana lete haiM / / 3 / / TIkArya-AgaLa batAvelA dRSTAntamAMnA kAyara puruSanI jema kaI kaI apasava kAyara sAdhu paNa e vicAra kare che ke huM jIvanaparyanta saMyama bhAranuM vahana karI zakIza nahIM. tenAmAM AtmabaLane abhAva hovAne kAraNe tene e vicAra thayA kare che ke zIta, uSNa Adi ugra parISahene huM jIvanaparyata sahuna karI zakIza nahIM. mAre game tyAre saMyamane mAga choDIne gRhuvAsa svIkAravo paDaze. A prakAranA vicArathI prerAIne te vyAkaraNa, gaNita, vaidaka, jyotiSa Adi zAstranuM adhyayana karIne bhaviSyamAM tenA dvArA pitAnI AjIvikA calAvavAnuM vicAra kare che. jevI rIte kAyara puruSa yuddhanA bhayathI durga killA Adi AzrayasthAnanuM aSaNa kare che, e ja pramANe kaI kaI sAdhu saMyamanuM paripAlana karavAne pite asamartha che evuM samajIne, potAnI rakSAne mATe tathA AjIvikAne mATe vyAkaraNa, Ayurveda tiSa, Adi zastrane AdhAra le che.-bhaviSyamAM tenA dvArA pitAnuM gujarAna calAvavAne vicAra kare che. gAthA 3mA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 3.2 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 95 alpasatvo jIva itthamapi vikalpayati, tadiha sUtrakAro darzayati 'ko jANaI' ityaadi| mUlam-ko jANai viUvAtaM itthIo udagAu vaa| coijatA pavakkhAmo Na No asthi pakappiyaM // 4 // chAyA-ko jAnAti vyApAtaM strIto udakAdavA / nodyamAnA pravakSyAmo na no'sti prakalpitam // 4 // anvayArtha:--(itthIbho) strItaH (udagAuvA) udakAt vA (viuvAtaM) vyApAtaM saMyamajIvitAt bhrazaM (ko jANai) ko jAnAti (go) naH asmAkam (pakappiyaM) alpasatva jIva aisA bhI vicAra karatA hai yaha dikhalAte hue sUtrakAra kahate haiM-'ko jANai' ityAdi / zabdArtha--'ithio-strItaH strI se 'udagAu vA-udakAtvA' athavA udaka nAma kacce jala se 'viUvAtaM-vyApAtam' merA saMyama bhraSTa ho jAyagA 'ko jANai-ko jAnAti' yaha kauna jAnatA hai ? 'go-no mere pAsa 'pakampiyaM-prakalpitam' pahale kA upArjita dravya bhI 'Na asthinAsti' nahIM hai isaliye 'ceijjaMtA-nodyamAnaH' kisI ke pUchane para hama hastazikSA aura dhanurveda Adi ko 'pavakkhAmo-pravakSyAmaH' btaaveNge| 4 // ____ anvayArtha--kauna jAne strI yA jala ke nimitta se saMyama se bhraSTa honA paDe ? pahale upArjana kiyA huA dravya hai nahIM / ata: dUsaroM ke pUchane para dhanurvidyA Adi kA upadeza kareMge // 4 // te a5satva kAyara sAdhu kevA kevA vicAra kare che, te sUtrakAra have praTa re cha-'ko jANai' tyAha zahAtha --'ithio-strItaH' khIthI 'udagAuvA-udakAtUvA' athavA GY nAma AyA thA 'viUvAtaM-vyApAtam' maare| sayama aSTa tha rI ko jANai-ko jAnAti' Ratoll cha? 'No-no' bhArI pAse pakalpiyaM -prakalpitam' 5sAnu ati dhana 5 'Na atthi-nAsti' nayI meTA bhATa 'cehajatA-nodyamAnAH' 6 pUchapAthI ma zikSA bhane dhanu / porene 'pavakkhAmo-pravakSyAmaH' matAvIzu // 4 // sUtrArtha -kene khabara che ke strI athavA jala Adine kAraNe saMyamanA bhAgethI jyAre bhraSTa thavuM paDaze. pahelAM upArjana kareluM dravya te che nahIM, zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre pakalpitaM samupAnim dravyamapi (Na atthi) nAsti, ataH (coijjaMtA) nodyamAnAH parapRSTAH santaH (pavakkhAmo) pravakSyAmaH-dhanurvidyAdikaM kathayiSyAma iti // 4 // TIkA--'itthI bho' striyaH sakAzAt 'udakAu vA' athavA-udakAt jalAt strIparISahAta vRSTayupadravAdvA, ityevaM te 'lpasattAH vivecayanti, prANino'lpasatvA bhavanti, karmaNAM ca vicitrA gatividyate. anekAni pramAdasthAnAni vidyante / ataH ka Rte sarvajJAt jAnAti, mama saMyamAt patanaM kena hetunA syAt / kiM strI parISahAt jalopadravAdvA iti te kAtarAH zocanti / tathA 'go' naH asmAkaM ki mapi / 'pakappiyaM' prakalpitam , pUrvopAmitaM dravyamapi / 'Na asthi' na asti, ataH 'coijjaMtA' nodyamAnaH pareNa pRcchayamAnAH / 'pavikkhAma' pravakSyAmaH, dhanurvedA''yurvedajyotiHzAstrAdikaM vA kathayiSyAmaH / ityevaM rUpeNa te manda TIkArtha-ve alpasatva prANI isa prakAra vicAra karate haiM-prANiyoM kI zakti alpa hotI hai aura karmoM kI gati vicitra hotI hai| pramAda ke aneka sthAna haiM / ataeva sarvajJa ke sivAya kauna jAna sakatA hai ki kisa kAraNa se maiM saMyama se patita ho jAUM ? saMbhava hai strI ke parISaha se athavA jala ke upadrava se merA patana ho jAya ! kAyara puruSa isa prakAra kA vicAra karate haiM / ve yaha bhI socate haiM ki hamAre pAsa pUrvopArjita kucha bhI dravya nahIM hai| use upArjita karane ke lie dUsaroM ke prazna karane para dhanurveda (dhanuSa calAne kI vidyA) Ayurveda, jyotiSa Adi kA kathana kreNge| aisA vicAra kara ve mandamati vyaaktethI tiSa, Aryuveda, dhanurvidyA Adi mArA jJAnane prapAnane mATe upayoga karIza, 4 TIkAI_te apasarva sAdhu e vicAra kare che ke-ApaNI zakti maryAdita hoya che ane karmonI gati vicitra hoya che. pramAdanAM aneka sthAna majuda che. tethI sarvajJa bhagavAna sivAya evuM keNa jANI zakavAne samartha che ke huM jyAre saMyamanA mArgethI bhraSTa thaIza? strIne parISahathI athavA jaLanA upadravathI paNa mAruM patana thaI zakavAne saMbhava che. saMyamane parityAga karyA bAda mAre mATe AjIvikAne prazna upasthita thaze. mArI pAse pUrvopArjita dhana te che nahIM, te mAruM gujarAna kevI rIte calAvIza? A sAdhujIvanamAM vyAkaraNa, tiSa. dhanuvidyA, Ayurveda AdinuM adhyayana karyuM haze, te tenA dvArA mArI AjIvikA calAvI zakAze A prakAranA vicArathI prerAIne te dhanurveda, tiSa, Ayurveda Adi laukika zAstronA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.2 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 97 matayo vicArya vyAkaraNAdilaukikazAstre prayatnaM kurvanti / kintu prayatamAnA api te mandabhAgAH abhilaSitArtha nai prApnuvanti / mokSavidyArUpaM bIjaM zAMtirUpaM phalanutpAdayati, tena vidyAbIjena yadi kazcid dhanamabhilaSet tathA tasya parizramo yadi viphalo bhavettadA kimAzcaryam vastUnAM phalaM niyataM bhavati, ato yasya yat phalam tadatiriktaM phalam naiva dadAti yathA zAlyaMkuram na janayati yavabIjamiti / tathA coktam "upazamaphalAd vidyA bIjAtphalaM dhanabhicchatAm / bhavati viphalo yadyAyAmastadatra kimarddhanam // 1 // " raNa Adi laukika zAstra meM udyama karate haiM parantu prayatna karane para bhI ve abhAge apanA abhISTa nahIM prApta kara paate| mokSavidyArUpa dhIja zAnti rUpI phala ko utpanna karatA hai / usa vidyAvIja meM yadi koI dhana kI abhilASA karatA hai aura usakA parizrama niSphala hotA hai to isameM kyA Azcarya hai ? pratyeka vastu kA phala niyata hotA hai / jisa vastu kA jo phala hai vaha usake atirikta phala nahIM detI, jaise zAli (cAvala) ke aMkura yatha kA bIja ko utpanna nahIM krtaa| kahA bhI hai-'upazamaphalAd vidyA bIkAt' ityAdi / 'upazama rUpa phala ko utpanna karane vAle vidyAzrIja se dhana prApta karane kI abhilASA karane vAloM kA zrama yadi niSphala hotA hai to yaha koI anokhI bAta nahIM // 1 // adhyayanamAM pravRtta thAya che. paraMtu prayatna karavA chatAM paNa te durbhAgI mANase abhilaSita vastunI prApti karI zakatA nathI. makSavidyA rUpa bIja zani rUpI phaLane utpanna kare che. te vidyAbIja dvArA je kaI dhananI abhilASA seve, te teno parizrama niSphaLa ja jAya che, temAM Azcarya pAmavA jevuM zuM che? pratyeka vastu niyata phaLa ApanArI hoya che. koIpaNa vastu pAsethI niyata phaLane badale anya phaLanI AzA rAkhavAthI nirAza ja thavuM paDe che. jevI rIte cekhAnuM bIja vAvIne yava utpanna karI zakAtA nathI, eja pramANe upazama rUpa phala utpanna karanArI vidyA dvArA dhananI pratizatI nathI. yu. 5 -'upazamaphalAda vidyA bIjAtU tyAha "upazamarUpa phalane utpanna karanArA-vidyAbIja vaDe dhana prApta karavAnI IcchA rAkhanArA lekeno parizrama je niSphaLa jAya, te temAM Azcarya pAmavA jevuM zuM che ?" zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre na niyataphalAH karturbhAvAH phlaantrmiishte| janayati khala brIherbIja na jAtu yAkuramiti ||2||gaa. 4 // upasaMhAramAha-'iccevapaDilehaMti' ityAdi / mUlam-icce paDilehaMti valayA paDilahiNo / vitigiccha samAvannA paMthANaM ca akoviyA // 5 // chAyA--ityevaM pratilekhanti valapamatilekhinaH / vicikitsAsamApannAH panyAnaM ca akovidAH // 5 // samasta padArtha niyata phala vAle hote haiN| ve andhaphala ko utpanna nahIM kara skte| zAli kA boja yava ke aMkura ko utpanna nahIM kara sktaa||4|| upasaMhAra-icceva paDilehaMti' ityAdi / zabdArtha-'vitigicchasamApannA-vicikistA samApannAH' isa saMyama kA pAlana maiM kara sakUgA agara nahIM kara sakU~gA ? isa prakAra kA saMdeha karane vAle 'paMdhANaM ca akoviyA-panyAnaM ca akovidaH' mArga ko nahIM jAnane vAle 'bala yA paDilehigo-valayaprati lekhinaH' saMgrAma meM gaDA Adi kA anveSaNa karane vAle kAyara puruSoM ke samAna 'icceva paDilehaMti-ityevaM matilekhanti' isa prakAra kA pUrvokta rIti se saMyama meM kAyara puruSa vicAra karatA hai // 5|| jevI rIte cAkhAnuM bIja yavanA aMkuro utpanna karI zakatuM nathI paNa cikhAja utpanna karI zake che-te jema java utpanna karI zakatuM nathI. eja pramANe pratyeka padArtha niyata phala ja denAra hoya che-niyata phaLa sivAyanA anya phaLanI AzA rAkhanArane nirAzA ja sAMpaDe che. gAthA 4 ___G5|2-'iccess paDilehaMti' tyAha zahAtha - vitigicchasamAvannA-vicikitsA samApannAH' / sayabhanu pAlana huM karI zakIza athavA karI zakIza nahiM? A prakArane saMdeha 42vAvA paMthANaM-ca akodiyA-panthAnaM ca akovidAH' bhAsane onlyan in 'valayA paDilehiNo-valayaprati lekhinaH' sabhAmamA mA parenu anveSa 42pApA 452 53vAnA samAna 'icyeva paDilehaMti-ityevaM pratilekhanti' A prakArano pUrvokta rItathI saMyamamAM kAyara purUSa vicAra kare che. pA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 3.2 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 99 ___ anvayArthaH--(vitigicchatsamAvannA) vicikitsA samApanAH saMyama pAlayituM samarthA bhaviSyAmo na veti saMzayApannAH (paMyANaM ca akoviyA) panthAnaM ca akovidA: mokSa panthAnaM pratyapaMDitAH (valayApaDilehiNo) klayaprati lekhinaH= saMgrAme durgamasthAnAnveSakakAtarA iva (iccevapaDile he ti) ityevaM pUrvoktakramaNa saMyamakAtarA vicArayantIti // 5 // TIkA--'vitipicchasamAvannA' vicikitsA samApanAH, saMyamasya paripA. lane samarthAH bhaviSyAmo naveti sandehaM kurvANA, tathA 'paMthANaM ca akoviyA' panthAnaM mArgam-sampagU jJAnadarzanacAritralakSaNamokSa prati, akovidA=nipuNA! ayaM jJAnadarzanacAritralakSaNo mArgoM mokSaM neSyati na veti saMzayajAlAkulamAnasA, 'valayApaDilehiNo' balayamatilekhinA-nirvAhArthamaSTAMgAdinimittaM valayarUpamanveSayantaH, valayaM gAdikamanveSayatpuruSAt , 'icceva paDilehaMti' ityevaM patile___ anvayArtha-hama saMyama kA pAlana kara sakeMge yA nahIM isa prakAra zaMkAzIla tathA mokSamArga meM akuzala, saMgrAma ke samaya durgama sthAnoM kI gaveSaNA karane vAle kAyaroM ke samAna saMyama kAtara loga pUrvokta prakAra se vicAra karate haiM // 5 // TIkArtha-jo vicikitsA se yukta haiM arthAt hama saMyama pAlana meM samartha ho sakege yA nahIM, isa prakAra ke saMzaya se grasta haiM, tathA jo samyagjJAna, darzana aura cAritra tapa rUpa mokSamArga ke viSaya meM kuzala nahIM hai arthAt jinhe aisI zaMkA hai ki samyag darzana Adi se mokSa prApta hogA yA nahIM, jo jIvana nirvAha ke liye aSTAMga nimittarUpa rakSAsthAna kI khoja karate haiM, ve isa prakAra vicAra karate haiN| sUtrArtha ame saMyamanuM pAlana karI zakaze ke nahIM, A prakArane saMdeha rAkhanArA, tathA mekSanA mArge AgaLa vadhavAne akuzala kAyara leke, saMgrAmane samaye pitAnI rakSA nimitte durgama sthAnanI gaveSaNa (zeSa) karanArA kAyaronI jema, pUrvokta prakAre vicAra kare che. paNa TIkAI-jeo vicikitsAthI yukta hoya che eTale ke ame saMyamanuM pAlana karI zakaze ke nahI, A prakAranA saMzayathI grasta leke, tathA samyaga jJAna, darzana ane cAritrata rUpa mokSamArganA viSayamAM akuzala leke, eTale ke samyaggadarzana AdithI mokSanI prApti thaze ke nahIM, evI zaMkA sevanArA ajJAnI leke jivana nirvAhane nimitta, aSTAMga nimittarUpa rakSA sthAnanI zodha kare che. zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 sUtrakRtAGgasUtre khanti / yathA bhIravaH saMgrAmaM pravizanta eva valayAdikaM pratyapekSamANA bhavanti / evaM pravrajyAM jighRkSavaH alpasakhyA mandabhAgyAH saMyamo yadi pAlito na syAttadA vyAkaraNAdikameva jIvanopAyatayA kalpayiSyAma iti vicArayantIti bhAvaH // 5 // saMprati saMyamapatipAlanazUrANAM mahApuruSANAM kIdRzo vyApAro bhavati, tatra ear pratipAdayati sUtrakAraH - 'je u saMgAmakAlaMmi' ityAdi / 2 9 da 3 mUlam - je u saMgAmakA laMmi nAyA sUrapuraMgamA / No te piTThamuverhiti kiM paraM maraNaM siyA ||6|| chAyA -- ye tu saMgrAmakAle jJAtAH zUrapurogamAH / no te pRmutprekSante kiM paraM maraNaM syAt // 6 // tAtparya yaha hai ki jaise bhIru jana saMgrAma meM praveza karate hI chipane kA sthAna khaDDA Adi khojate haiM, usI prakAra dIkSA aMgIkAra karane vAle satvahIna abhAge loga vicAra karate haiM ki yadi saMghama na pAlA gayA to jIvikAnirvAha ke liye vyAkaraNa Adi se kAma calAeMge ||5|| aba sUtrakAra pratipAdana karate haiM ki saMyama kA pAlana karane meM zUra mahApuruSoM kA vyApAra kisa prakAra kA hotA haiM dating 'je u saMgAmakAlaMmi' ityAdi / zabdArtha - - ' u-tu' parantu 'je ye' jo puruSa 'nAthA - jJAtA' jagat prasiddha 'sUrapuraMgamA-zUrapurogamAH' vIroM meM agragaNya haiM / 'te-te' ve puruSa 'saMgamakAlaMmi- saMgrAmakAle' yuddha kA samaya Ane para 'No piTTha muhaMti-no pRSThamupekSante' Apatti se rakSaNa ke lie durgAdikoM ko A kathananA bhAvArtha e che ke jevI rIte bhIru mANusA sagrAmamAM praveza karatA pahelAM ja chupAI javAnAM dukha, zukA, khAIe mADhi sthAnAnI zeAdha kare che, eja pramANe dIkSA gratuNu karanArA sattvahIna leAkA evA vicAra kare che ke jo sayamanuM pAlana nahI. karI zakAya, tA vyAkaraNa, aitiSa Adi je vidyAe prApta karAze tenA dvArA jIvananirvAha tA jarUra calAvI zakAze. ApA have sUtrakAra evuM pratipAdana kare che ke sayamanu pAlana karavAne mATe zUra, mahApuruSo vA prayatna ure che - 'je u saMgAmakAlaMmi' tyiAhi zabdArtha' - 'u - tu' paraMtu 'je-ye' meM 535 'nAyA - jJAtAH ' bhagata prasiddha 'sUrapuraMgamA- zUrapurogamAH ' vIrezabhAM athagaeya che 'te-te' te 53Sa 'saMgAma kAlami - saMgrAma kAle' yuddhano samaya bhAvI paDethI 'No piTThamuvehaMti - no zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhino TIkA pra. zru. a.3 u.2 upasargajanya tapaHsaMyamavirAdhanAni0101 ___ anvayArtha:--(u) tu paraMtu (je) ye-mahAsatvAH (nAyA) jJAtA:-jagaprasiddhAH (sUrapuraMgamA) zUrapurogamAH-zUraNAmagragAminaH (te) te puruSAH (saMgAmakAlaMmi) saMgrAmakAle samupasthite sati (NopiTThamuvehiti) no pRSThamutmekSante pazyati durgAdikamApatrANAya na paryAlocayaMti 'ki paraM maraNaM siyA' kiM paraM maraNaM syAt maraNAdanyat kiM syAditi // 6 // TIkA--bhIravastu pUrvopadarzitamakAreNa saMgrAmaM parityajya svatrANAya durgAdikamapekSante / 'u' parantu 'je' ye puruSAH balavantaH, vastutaH zUrAH / 'nAyA' jJAtAH loke svakIyazUratAyAH khyAti labdhavantaH / 'marapuraMgamA' zUreSu vIreSu agre gaNanIyAH 'te' te vIrAH punaH 'saMgAmakAlaMmi' saMgrAmakAle yuddhazIrSe samA. vicArate nahIM hai 'kiM paraM maraNaM siyA-kiM paraM maraNaM syAt' maraNa se bhinna aura kyA ho sakatA hai // 6 // ___ anvayArtha-kintu jA mahAn satvazAlI hote haiM, jagatprasiddha aura zaravIroM meM agragAmI hote haiM, ve puruSa saMgrAma kA avasara Ane para pIche kI ora nahIM dekhate-Apatti se bacane ke liye durga Adi kA gaveSaNa nahIM karate / ve to yahI vicAra karate haiM ki mRtyu se adhika aura kyA hogA ? // 6 // TIkArtha-pUrvokta kathana ke anusAra bhIrujana saMgrAma kA tyAga karake apane rakSaNa ke lie durga Adi kI apekSA rakhate haiM, kintu jo puruSa sabala evaM vastutaH zUravIra hote haiM jinhoM ne zUravIra ke rUpa meM jagat meM khyAti prApta kI hai, jo zUroM meM agragaNya hote haiM, ve saMgrAma ke samaya, yuddha ke pRSTha mupekSante' mAttithI 2kSaNanA bhATe porena piyA2tA nathI. 'kiM paraM maraNaM siyA-kiM paraM maraNaM syAt' bharathI minna mizu 15 za cha. // 6 // sUtrArtha-paraMtu jeo khUba ja sattvazALI hoya che, jagavikhyAta zUravIramAM jemaNe agrasthAna prApta karyuM hoya che, evAM lake yuddhane prasaMga Ave tyAre bhaviSyane vicAra karatA nathI. ApattithI bacavAne mATe durga AdinI teo gaveSaNa karatA nathI. teo e vicAra kare che ke yuddhamAM adhikamAM adhika mRtyu prApta karavAne prasaMga Avaze, ethI adhika anya kaI bhayane te saMbhava ja nathI ! dA TIkAtha-AgaLa jemanuM varNana karavAmAM AvyuM che evA kAyaro yuddhamAMthI nAsI jaIne duga AdimAM rakSaNa mATe Azraya levAno vicAra kare che, paraMtu je puruSe sabaLa ane kharekhara zuravIramAM agragaNya hoya che, teo yuddhane prasaMga Ave tyAre samarAMgaNane mokhare potAnI senA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 sUtrakRtAGgasUtre rUDhAH senApatitvaM bhjmaanaaH| 'No piTTamuvehiti' no pRSThamutprekSante-pRSThaM nome. kSante, ApatrANAya durgAdikaM na zodhayanti / te itthaM vicArayanti, 'kiM paraM maraNaM siyA' kiM param anyat, yadi maraNaM syAt / kimaparaM yuddhadhamAnAnAmasmAkam , yadi maraNaM syAt / yadi asmAkaM jayaH tadA loke yazaH yadi vA maraNaM bhavet tadApi loke khyAtiH / nazvarazarIrasAtenApi yadi sthiraM yazAlabhyate tadA kA kSatiH saMgrAmamaraNe taduktaMvizarArubhiravinazvaramapi capale sthAmnu vAJchatA vizadam / prANaiyadi zUrANAM bhavati yazaH kinnaparyAptam // 1 // nazvarazarIranidhanenA'nazvaraM yazaH prApyate iti vicintya saMgrAmAdvimukhA naiva bhavanti zUrAH kadAcidapIti bhAvaH // 6 // zIrSabhAga meM upasthita hokara senA kA adhipatitva karate huye pIche kI ora nahIM dekhte| Apatti se bacane ke lie durga Adi sthAnoM kA anveSaNa nahIM karate / ve to yahI socate haiM ki adhika se adhika hogA to maraNa hI hogA usase adhika aura kyA hogA ? yuddha karate huye yadi vijaya prApta ho gaI to loka meM yaza milegA aura yadi maraNa ho gayA to bhI loka meM khyAti hogii| yadi nAzazIla zarIra ke naSTa hone se sthAyI yaza kI prApti hotI hai to saMgrAma meM mara jAne meM kyA hAni hai ? kahA hai-'vizarArubhiravinazvara' ityAdi / 'prANa vinAzazIla hai aura capala hai| inake dvArA agara avinazvara aura sthAyI nirmala yaza kI prApti hotI hai to kyA zUravIra puruSoM ke ke lie yaha paryApta nahIM hai ? // 1 // sAthe upasthita thaI jAya che. teo samarAMgaNamAMthI nAsI jaIne durga AdimAM Azraya levAne vicAra paNa karatA nathI. teo evo vicAra kare che ke yuddhamAM kadAca metane bheTavuM paDaze mAtathI adhika anya bhayane te tyAM avakAza ja nathI ! je yuddhamAM vijaya maLaze, te lekamAM mArI kIrti gavAze ane kadAca laDatAM prANa gumAvavA paDaze te paNa lekamAM mAre yaza phelAze. je A nAzavaMta zarIrane nAza thavAthI sthAyI yazanI prApti thavAnI hoya te A saMgrAmamAM prANonI Ahuti devAmAM paNa zI hAni thavAnI ! 4 5 cha hai-'vizarArUbhiravinazvara' tyAha prANa vinAzazIla ane caMcaLa che. je tenA dvArA avinadhara ane sthAyI yazanI prApti thatI hoya, te zUravIra puruSane mATe e zuM pUratuM nathI ?" zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 upasargajanyatayaH saMyamavirAdhanAni0 103 tadevaM zUrAgrasarasya dRSTAntaM pradaye dASTantikaM pradarzayati evaM ityAdi / mUlam evaM samuTTie bhikkhU vosijo'gAraMvaMdhaNaM / auraMbhaM tiriyaM kaTu attatAe~ parivvaM // 7 // chAyA--evaM samusthito bhikSuH cyurasRjyAgArabandhanam / AraMbhaM tiryak kRtvA AtmatvAya parivrajet // 7 // anvayArtha : - - ( evaM ) evaM (agArabaMdha) AgArabaMdhanaM gRdapAzam (bosijjA ) vyutsRjya tyaktA (AraMbha) AraMbha sAvadhAnuSThAnaM (tiriyaM kaDu) tiryak kRtvA apahatya parya yaha hai ki vIra puruSa nazvara zarIra ke vinAza se avinazvara yaza kI prApti hotI hai, isa prakAra vicAra karake kadApi saMgrAma se vimukha nahIM hote haiM // 6 // zabdArtha - - ' evaM - evam' isa prakAra 'agAra baMdhaNaM- agAradhanam' gRhabandhana ko 'vosijjA - vyutsRjya' syAgakara tathA 'AraMbha- AraMbham' AraMbha kA arthAt sAdhaya anuSThAna ko 'tiriyaM kahu-niryak kRtvA ' 1 choDakara 'samuTTie - samutthitaH saMyama ke pAlana meM tatpara banA huA 'bhikkhU - bhikSuH' sAdhu 'atattAe - AtmatvAya' mokSa prApti ke liye 'parivya-parivrajet' saMyama ke anuSThAna meM dattacitta bane // 7 // anvayArtha -- isI prakAra gRhabandhana ko tyAgakara tathA AraMbha ko dUra karake saMyamapAlana ke lie udyata huA bhikSu saMyamAnuSThAna meM hI dattacitta ho ||7|| A kathananA bhAvArtha e che ke A nazvara zarIranA vinAzathI avi nazvara yAnI jo prApti thatI hAya, te zUravIra puruSAe sagrAmamAMthI pIche huTha zA mATe karavI joIe' A prakAranA vicAra karIne zUravIra puruSA raNasagrAmamAMthI bhAgI jaine prANurakSA karavAnA vicAra karatA nathI. Ada!! zabdArtha -' evaM - evam' yA are 'agArabaMdhaNaM- agArabaMdhanam' gRDaNa dhanane 'bosijjA - vyutsRjya' chor3I TUTane tathA 'AraMbha- AraMbham' Ara bhane arthAt sAvadha anuSThAnane 'tiriyaM kaTTu - tiryakkRtvA' choDIne 'samuTTie - samutthitaH ' sayabhanA pAsanamAM tatpara mane 'bhikkhU - bhikSuH' sAdhu 'attattAe - AtmatvAya' mokSa prAptinA bhATe 'parivvae-parivrajet' sAyamanA anuSThAnamAM dRttayitta mane. // 7 // sUtrA--eja pramANe gRhubandhatane tyAga karIne tathA Arabhane dUra karIne saMyamanu pAlana karavAne kRtanizcayI thayeaA sAdhu sayamAnuSThAnamAM ja sIna yardha laya 7 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 sUtrakRtAGgasUtre (samudvira) samutthitaH saMyamapAlanAya (bhakkhU ) bhikSuH = sAdhuH (attattAe ) AtmasvAya saMyamAnuSThAnAya (parivvae) parivrajet saMyamAnuSThAne dattacitto bhavediti // 7 // TIkA -- evaM' evaM yathA saMgrAme zUrAH kulena, balena, zikSayA ca loke prasiddhAH sannaddhavaddhaparikaraH pANau zastramutthApya zatrUNAM parAbhavAya prayatamAnAH kadApi pRSThAvalokino na bhavanti / tathA 'agArabandhaNaM' AgArabandhanam = gRhabandhanam 'vosijja' vyutsRjya = vividhAnityAdi vairAgyabhAvanayA utpAlyena parityajya / tathA 'AraMbha tiriyaM kaTu' AraMbhaM tiryaka kRtvA ArambhasAdhA ThAnaM parityajya 'sa' samutthitaH = saMyamaparipAlanAya samusthitaH samaddha iti yAvat / 'mikkhU' bhikSuH = sAdhuH 'attattAe' AznatvAya AtmanaH svarUpaprAptaye, mokSAya saMyamAya veti yAvat / 'parivya' parivrajet saMyamaM gRhNIyAditi / gRhabandhanaM savakarmAnuSThAnaM ca parityajya mokSaprAptimuddizya tapazcaraNAdibhiH sannaddhaH sAdhuH saMyamAnuSThAne saMlagno bhavediti bhAvaH ||7|| TIkArtha- jaise saMgrAma meM zUra, kula bala aura zikSA ke dvArA loka meM prasiddha, kamara kasakara taiyAra evaM hAthameM zastra uThA kara zatruoM kA parAbhava karane meM udyata hote haiM, kabhI pIche kI ora nahIM dekhate, usI prakAra gRha saMbaMdhI bandhanoM ko vividha prakAra kI anizpatA Adi vairAgya bhAvanAoM ke dvArA tyAga kara tathA sAvadha anuSThAna kA tyAga karake saMyama pAlana ke lie sannaddha huA sAdhu AtmasvarUpa kI prApti ke lie saMghama ko hI grahaNa kreN| Azaya yaha hai ki gRha saMbaMdhI bandhana ko aura sAvadha karma ke anuSThAna ko tyAga kara, mokSa prApti ke uddezya se tapazcaraNa Adi ke dvArA udyata huA sAdhu saMyama kA AcaraNa karane meM saMlagna ho // 7 // TIkA' jevI rIte saMgrAmamAM zUra ane kuLa, maLa ane zikSA dvArA lekamAM pratiddha puruSa hAthamAM zastra upADIne zatruonA parAbhava karavAne mATe kamara kasIne taiyAra thaI jAya che kadI bhAgI javAnA vicAra pazu karatA nathI, eja pramANe vivadha prakAranI anityatA Adi vairAgya bhAvanAothI prerAIne gRhakha dhananA tyAga karanAra tathA sAvadya anuSThAnAnA parityAga karIne sayamanA pAlanane mATe kiTaddha thayelA sAdhu AtmasvarUpanI prAptine mATe sayamanI ArAdhanAmAM ja lIna rahe che, A kathananA bhAvAtha e che ke gRDabandhananA ane sAvadya karmanA tyAga karIne saMyamanA mALa gruNu karanAra sAdhue meAkSaprAptine mATe tapasyA dviArA saMyamanI ArAdhanAmAM ja lIna rahevu. joI e. zALA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.3 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 105 mUlam-tamage paribhAsaMti bhikkhUyaM sAhujIviNaM / je evaM paribhAsaMti aMtae~ te samAhieM // 8 // chAyA--tame ke paribhASante bhikSukaM sAdhujIvinam / ya evaM paribhASante antake te samAdheH // 8 // anvayArthaH--(sAhujIviNaM) sAdhunIvinam uttamAcareNa jIvantaM (ta) tam (bhikkhuyaM) bhikSukaM (ege) eke-kecana (paribhAsaMti) paribhASante-AkSepavacanaM kathayanti (je evaM parimAsaMti) ye evaM paribhASante (te) te (samAhie) samAdheH samabhAvataH (aMtae) aMke-dUraM vasantIti // 8 // TIkA--'sAhujIviNa' sAdhujIvinam sAdhuH samyaka paropakArakaraNAdirUpamAcaraNaM yasya sa sAdhu nIyo taM sAdhu jIvinam / 'da' atyuttamanIvinam 'bhikkhUya' zabdArtha--'sAhujIvaNaM-sAdhujIvinam' uttama prakAra ke AcAra se jIvana nirvAha karane vAle 'taM-tam' usa 'bhikkhu-bhikSukam' sAdhu ke viSaya meM 'ege-eke' koI anya darzanavAle 'paribhAsaMti-paribhASante' Age kahe jAne vAle AkSepa vacana kahate haiM 'je evaM paribhAsaMti-ye evaM paribhASante' parantu jo isa prakAra ke AkSepavacana kahate haiM 'te-te' ve puruSa 'samAhie-samAdhe' samabhAva se 'aMtae-antike dUra hI haiN||8|| ___ anvayArtha-sAdhu jIvana jIne vAle usa bhikSuka ke prati koI AkSepavacanoM kA prayoga karate haiM / jo aisA karate hai ve samAdhi se dUra hI rahate haiM // 8 // TIkArtha-jo sAdhujIvI se hai arthAt jo paropakAra Adi rUpa samyaka AcaraNa karatA hai, aise uttama jIvana vAle bhikSu para bhI koI zAya-'sAhujIviNaM-sAdhujIvinam' uttama. prA2nA mAyArathI vana nivaDa 42115 // 'ta-tam' te 'bhikkhU-bhikSukam' sAdhuna viSayamA 'ege-eke' 15 mIta zanavA 'paribhAsati-paribhASante' 2011 4AmA bhAvanA2 mA5 5yana 4 cha, 'je evaM paribhAsati-ye evaM paribhASante, 2 // 2 // mAjhe5 vayana 4 cha 'te-te' te 535 'samAhie-samAdheH' samamAthI 'aMtae-antake' 82 / cha. // 8 // satrArtha-sAdhujIvana jIvanArA te sAdhune mATe kaI kaI mANasa AkSepa vacanane prayoga kare che. evAM leke samAdhithI dUra ja rahe che. 8 TIkArya-jeo sAdhujIvI che eTale ke sAdhunA AcAronuM pAlana karanArA che, paropakAra Adi rUpa samyak AcaraNathI jeo yukta che, evA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 sUtrakRtAGgasUtre bhikSukaM mikSAcaraNazIlam 'ege' eke kecanA'nyakudarzanamatAnusAriNaH / 'paribhAsaMti' paribhASante AkSepayuktaM vacanaM bruvanti / 'je evaM parimAsaMti' ye evaM paribhASante ye evamitthaM sAkSepavacanaM kathayanti te gozALakamatAnusAriNaH 'samAhie' samAve: = mokSarUpAt samAdheH saMyamAnuSThAnadvA / 'aMtie' antike dUre etra tiSThanti / niravadyAcAreNa saMyamAnuSThAnaM kuto'vi bhikSurusya nindAvacanaM ye kathayanti te gozAlakamatAnusAriNo'nyadarza nino vA mokSAtsaMyamAnuSThAnAdvA dUre sthitA eva bhavanti / 'parIvAdAt kharo bhavati zvA vai bhavati nindakaH' iti - lokoktyA tasya nindAkAriNo'ghamalokagamanasya zravaNAt saMyamaprAptirnava kathamapi bhavatIti // 8 // koI kumatAnusArI loga AkSepa karate haiN| kintu jo isa prakAra AkSepa vacana kahate haiM, ve gozAlaka ke anuyAyI mokSarUpa athavA saMyamAnuchAnarUpa samAdhi se dUra hI rahate haiM arthAt unheM na to saMyamarUpa samAdhi kI prApti hotI hai aura na mokSarUpa samAdhi hI prApta hotI hai| abhiprAya yaha hai ki niSpApa AcaraNa ke dvArA saMyama kA anuSThAna karane vAle bhikSu ke prati jo nindAmaya vacanoM kA prayoga karate haiM, ve gozAlaka mata ke anuyAyI athavA anyamatAvalambI mokSa se yA saMyamAnuSThAna se dUra hI rahate haiM / 'dUsare kA parivAda karane vAlA gardabha ke rUpa meM aura nindA karane vAlA kutte ke rUpa meM utpanna hotA hai' isa lokokti ke anusAra nindaka ko adhogati meM jAnA paDatA hai| use saMyama kI prApti kisI bhI prakAra nahIM ho sakatI ||8|| uttama jIvana jIvanArA bhikSune mATe paNa koI kAi kumatAnusArI, avicArI loko AkSepa kare che. parantu A prakAranA AkSepa karanArA AjIvikA (gAzANakanA anuyAyIe) Adi leAka mAkSarUpa athavA sa yamAnuSThAna rUpa samAdhinI dUra ja rahe che. eTale ke temane sayamarUpa samAdhinI prApti paNa thatI nathI ane meAkSarUpa samAdhinI paNa prApti nathI. A kathananA bhAvArtha e che ke niSpApa AcaraNlR dvArA sayamanI ArAdhanA karanArA bhikSunI viruddhamAM je nindA vacaneAnA prayoga kare che, evA leAkeA-geAzAlakanA anuyAyIe tathA anya matavAdIo-mAkSathI athavA sacamAnuSThAnathI dUra ja rahe che. parivAda karanArA leAkeA gadheDArUpe ane nindA karanAra leke kUtarA rUpe utpanna thAya che,' A leAkeAkita anusAra nindakane adhagatimAM javuM paDe che. evA nindakane kAI paNa prakAre sayamanI prApti thaI zakatI nathI, 8 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatithikoktAkSepavacanani0 107 yAdRzamAkSepavacanaM te paradarzinaH samuccArayanti tAni vacanAni sUtrakAraH pratipAdayati-'saMbaddha' ityAdi / mUlam-saMvaddhasamakappA u annamannesu mucchiyA / piMDavAyaM gilANassa jaM sAreha dalAha ya // 9 // chAyA-sambaddhasamakalpAstu anyo'nyeSu chitaaH| piNDapAtaM hi glAnasya yatsArayata dadadhvaM ca // 9 // anvayArtha-(saMbaddhasamakapyA) saMbaddhasamakalyAH (annamannesu) anyonyam parasparan (samucchiyA) saMmRcchitA gRddhAH (piMDavAya) piNDapAtam bhaikSyam (gilANassa) glAnasya (sAreha) sArayataH anveSayataH (dalAha ya) dadadhvaM ca iti // TIkA-saMbaddhasamakappA' saMbaddhasamakalpAH sam-ekIbhAvena parasparopa anyamatAvalambI jisa prakAra ke AkSepavacanoM kA prayoga karate haiM, sUtrakAra unheM dikhalAte haiM-'saMbaddha' ityAdi / zabdArtha-saMghadvasamakappA-saMbaddhasamakalpAH' ye loga gRhastha ke samAna vyavahAra karate haiM 'annapanne-anyonyam' ye paraspara eka dUsare meM 'samucchiyA-saMmUJchitAH' Asakta rahate haiM 'piMDavAyaM-piNDapAtam AhAra 'gilANassa-glAnasya' rogI sAdhu kA 'sAreha-sArayatA' anveSaNa karake 'dalAha ya-dadhvaM ca dete haiM // 9 // anvayArtha-pe sAdhu gRhasthoM ke samAna vyavahAra karate haiM, parasparameM anurAgI hai, glAna tathA rogI sAdhu ko bhikSA lAkara dete haiM // 9 // - have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke anya matavAdIo jainazramaNanA viruddhamai Bai Bai mA5kya nAnA prayAsa 42 cha-'saMbaddha' tyAAvni - 'saMbaddhasamakappA'-saMbaddhasamakalpAH ' mA sthAnA samAna vyavahAra re cha 'annamanne-anyonyam' tasA 52252 nepAlamA 'samucchiyA-saMmUrchitA.' bhAsata 29 che, piMDavAyaM-piNDapAtam' mAra gilA. NAsa-glAnasya' 20ii sAdhunu 'sAreha-sArayataH' anveSaNa zana 'dalAha ya-dadadhvaM ca' dAvamA che. / / sutrArtha---A sAdhuone vyavahAra gRhasthanA je ja che. teo para sparanA anurAgathI yukta che. teo plAna (bImAra), vRddha Adi sAdhuone mATe bhikSA vaherI lAve che. palA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 sUtrakRtAGgasUtre kAritayA ca badAH mAtApita kalatrAdirAgapAzaiH ye te saMbaddhAH gRhavAsinaH pAmarAH puruSAH, tAdRzaiH puruSaiH samastulyaH kalpo vyavahAro'nuSThAnaM yeSAM te saMbaddhasamakalpAH, gRhasthA'nuSThAnatulyA'nuSThAnavantaH / 'annamanne samucchiyA' anyo'nyeSu mUcchitAH, yathA gRhastha pitA putreSu AsaktaH, kalatraM patyau, patizca kalatrAdau Asakto bhavati / tathA sAdhurapi-guruH ziSye'nurajyati, ziSyazca svagarau, dRzyate hi idAnImapi guruH yaH kazcit svaziSyaM yathA sammAnayati snigdhasAlasanetraH sasnehaM pazyati na tathA parakIyaM ziSyam , na vA ziSyo yathA svaguruM samAnadRSTayA pazyati tathA'nyaM sAdhum / ataH kathaM na gRhasthavyavahArasya samAnatAM na karoti / TIkArtha-jaise gRhastha mAtApitAkalatra Adi ke rAgavandhana meM baMdhe hote haiM aura paraspara eka dUsare ke sahAyaka hote haiM, usI prakAra ye sAdhu bhI Apasa meM baMdhe haiM, ataeva inakA AcAra gRhasthI meM pitA putroM para Asakta hotA hai, patnI pati para anurAga karatI hai, aura pati patnI meM Asakta hotA hai, usI prakAra inameM guru kA ziSya para aura ziSya kA guru para anurAga hai| Ajakala bhI aisA dekhA jAtA hai ki guru apane ziSya kA jaisA sanmAna karatA hai, snehapUrNa netroM se jisa prakAra dekhatA hai, vaisA parakIya sAdhu ko nahIM dekhtaa| isI prakAra ziSya jisa prakAra apane guru ke prati sammAna kI dRSTi rakhatA hai, vaisI dRSTi anya sAdhu ke prati nahIM rkhtaa| to phira inakA vyavahAra gRhasthoM ke samAna kyoM nahIM TIkArtha--anya matavAdIo jaina sAdhunI A prakAranI TIkA kare chevastha mAtA-pitA, patnI AdinA rAga badhamAM baMdhAyelA hoya che, te pramANe zramaNe paNa parasparanA rAga bandhanamAM baMdhAyelA hoya che. jevI rIte graha eka bIjAnA sahAyaka bane che, e ja pramANe sAdhuo paNa eka bIjA pratyenA anurAgane kAraNe eka bIjAne sahAya karatA hoya che. A prakAre temane AcAra gRhasthanA jevuM ja che. jevI rIte gharamAM bhAtA, pitA, putra, patnI, pati, mAhi me allor pratye anu2||2|| rANe . eka bIjAmAM Asakta hoya che, e ja pramANe sAdhuomAM guru-ziSya pratye ane ziSya-guru pratye anurAga rAkhatA hoya che. evuM jovAmAM Ave che ke guru pitAnA ziSya pratye jevA sanmAnabhAvathI jove che-temanI sAme jevI sanehapUrNa daSTi vaDe dekhe che, evI snehapUrNa najare anya sAdhuo tarapha jotA nathI. e ja pramANe ziSya pitAnA guru pratye je sanmAnabhAva rAkhe che. e sanmAnabhAva anya sAdhuo pratye rAkhatuM nathI. A prakAre zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zra. a. 3 u. 3 anyatithikoktAkSepavacanani0 109 kintu tattulya evA'yamapi / anyo'nyam upakAryopakArakatvameva darzayati'gilANassa' glAnasya, pIDAyuktasya rogiNaH sAdho kRte-yadbhojanamanukUlaM tadevAnIyate, anviSyA'nviSya / 'piMDavAya' bhojanam 'sAreha dalAha ya' sArayata dadadhvaM ca / anukUlaM bhojanamanviSyata, AnIya dadadhvaM / ataH kathaM na gRhasthasya tulyaH sAdhurapi tu tattulya eva bhavati // 9 // punarapyAha sUtrakAra:-'evaM tumbhe sarAgatthA' ityaadi| malam-evaM tunbhe sarAgatthA annmnnmnnuvvNsaa| naMTrasappahasabbhAvA saMsArassa apAraMgA // 10 // chAyA-evaM yUyaM sarAgasthA anyo'nyamanuvazAH / naSTasatpathasadbhAvAH saMsArasya apaargaaH||10|| hai ? vAstava meM inakA vyavahAra gRhasthoM jaisA hI hai| isake atirikta ye paraspara meM eka dUsare kA upakAra karate haiN| jaba koI sAdhu rogI ho jAtA hai to usake lie anukUla anna Adi AhAra anveSaNa kara karake use dete haiN| aisI sthiti meM ye sAdhu gRhastha ke samAna kyoM nahIM hai ? api tu unake samAna hI haiM // 9 // sUtrakAra punaH kahate haiM-'evaM tumbhe sarAgatthA' ityaadi| zabdArtha--evaM-evam' isa prakAra 'tumbhe-yUyaM' Apa loga 'sarA. gasthA-sarAgasthA' rAgasahita hai 'annamannamaNubdhayA-anyonyamanuvazAH' aura paraspara eka dUsare ke vaza meM rahate haiM, ataH 'masApaha sambhAvA-naSTasaspathasadbhAvAH' Apa loga satpatha aura sadbhAva se temane vyavahAra gRhasthanA jevuM ja lAge che. jevI rIte gRhasthA eka bIjAne madada kare che. keI sa dhu bImAra paDI jAya athavA vRddhAvasthAne kAraNe gocarI karavA jaI zake tema na hoya, to anya sAdhuo temane mATe anaphaLa AhAra vaherI lAvIne temane Ape che. A prakAranI paristhitimAM temane vyavahAra gUDanA jevo ja lAge che. amane te sAdhu ane gRhasthanA vyavahAramAM koI antara dekhAtuM nathI." lA vaLI anya matavAdIo e AkSepa paNa kare che ke'evN tumbhe sarAgatthA' zA --evaM-evam' ||re 'tubbhe-yUyaM' 14 a 'sarAgatthAsarAgasthAH' yurata ch| 'annamannamaNuvvayA-anyonyamanuvazAH' bhane 52252 semI011 zamA 22 / ch|, mata: 'naTusapahasabhAvA-naSTasatpathasadbhAvAH' bhA5 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 sUtrakRtAGgasatre anvayArtha-(evaM) evam (tunbhe) yUyaM (sarAgatthA) sarAgasthA:-rAgega zuktAH (annamannamaNuvvasA)anyonyamanukzA parasparAdhInA (nasapahasammAvA) maSTa satpathasadAvA-satpatha sdbhaavrhitaaH| (saMsArassa) saMsArasya cAturgatikasya (apAragA) apaargaaH|10|| TIkA--'evaM' evam anena prakAreNa 'tumbhe' yUyam 'sarAgasthA' sarAgasthA:, rAgeNa saha vartante ye te sarAgAH tasmina sarAge tiSThanti, iti (sarAgasthA) 'annamannamaNunasA' anyo'nyavazavartinaH, sarve hi parasparAdhInAH, na ke'pi nissaMgAH / sAdhavo hi svAdhInA bhavanti, na tu prvshvrtinH| eSA rItistu gRhasthAnAm , yat parasparA'nuvartitvamiti / 'naTThasappahasabbhAvA' naSTasatpathasadbhAvAH, naSTopagatassatpathaH sanmArgoM yepa ste tthaa| 'saMsArassa apAragA' saMsArasya caturgatikasya madhye eva bhavantaH pariNamanti / na tasya pAragAmino bhvntH| hIna haiM 'saMsArassa-saMsArasya' cAra gati vAlA isa saMsAra se 'apAragAapAragAH' pAra jAne vAlA nahIM hai // 10 // anvayArtha-anya matAvalambI yaha AkSepa bhI karate haiM ki isa prakAra tuma rAga se yukta ho, eka dUsare ke vazIvartI ho, sanmArga se rahita hI aura saMsAra se pAragAmI nahIM ho // 10 // pUrvokta prakAra se tuma loga sarAga ho, paraspara sabhI eka dUsare ke adhIna ho nissaMga nahIM ho / sAdhu svAdhIna hote haiM, parAdhIna nahIM hote / parAdhIna rahanA to gRhasthoM kI nIti hai| tuma satpatha (mokSamArga) se bhI rahita ho / ina saba kAraNoM se tuma loga caturgati saMsAra ke pAragAmI nahIM ho saMsAra meM hI bhaTakane vAle ho / arthAt jaise gRhastha jana pUrvokta karmoM ko karane ke kAraNa caturgatika saMsArasAgara se pAra sat55 ane saimAthA hIna ch|, 'saMsArassa-saMsArasya' yAra tivANA AL sAranI 'apAragA-apAragAH' pA2 54AyI zavAvAjA nathI. // 10 // sUtrArtha-(anya matavAdIo jaina sAdhuo sAme AkSepa kare che ke, A prakAre tame rAgathI yukta che, eka bIjA para AdhAra rAkhanArA che. sanmArgathI rahita che ane saMsAra pAra karanArA nathI, 510 TIkAI--keTalAka leke sAdhuo sAme evA AkSepa kare che ke - tame sarAga che, tame eka bIjA para AdhAra rAkhanArA hovAthI niHsaMga nathI. sAdhu svAdhIna hoya che-parAdhIna hatA nathI. gRhastha ja parAdhInatA bhogave che. tame sapatha (mekSamArga)thI paNa rahita che. te kAraNe tame cata tirUpa saMsArane pAra javAne badale saMsAramAM ja bhaTakavAnA che. eTale ke jevI rIte gRhastho mUkata karmo karavAne kAraNe cAra gativALA saMsAra zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 2 anyatIrthikoktAkSepottaram 111 yathA gRhasthAH, yathoktakarmAnuSThAnAt cAturvidhakasaMsArasAgarasya pAragA na bhavanti / tathA bhavanto'pi sAdhukalpAH - gRhasyatulyatayA saMsArAtikramaNe'samarthAM eveti AkSepakarttarabhipAyaH iti // 10 // mUlam - aha te paribhAseja bhikkhU mokkhavisArae / evaM tubhe pabhAMsaMtA dupakkhaM ceva sevahaM // 11 // chAyA -- atha tAn paribhASeta bhikSurmokSavizAradaH / evaM yUyaM prabhASamANA du:pakSaM caitra sevadhvam // 11 // anvayArtha - - ( aha) atha = anantaraM (te) tAn pratikUlatvenopasthitAn purupAn (bhikkhU ) bhikSuH = sAdhuH (mokkhavisArae) mokSavizAradaH = mokSamArganahIM hote, usI prakAra Apa sAdhu ke samAna rahate hue bhI gRhasthoM ke sadRza anuSThAna karane ke kAraNa saMsAra ko pAra karane meM samartha nahIM haiN| aisA AkSepa karane vAloM kA abhiprAya hai // 10 // zabdArtha - 'aha - atha' isake pazcAt 'te - tAn' usa anya tIrthikoM se 'bhikkhU - bhikSuH' sAdhu 'mokkhavisArae - mokSavizAradaH' mokSavizArada- arthAt jJAnadarzana aura cAritra kI prarUpaNA karane vAlA 'paribhAsejjA - paribhASeta ' kahe ki 'evaM evam' isa prakAra 'pamAsaMtA - prabhASamANAH' kahate hue 'tumbhe- yUyaM' Apa loga 'dupakkhaMceva - duSpakSa' caiva' do pakSa kA rAga aura heyAtmaka 'sevaha-sevadhvam' sevana karate haiM // 11 // anvayArtha - mokSamArga meM kuzala bhikSu uparyukta prakAra se bhASaNa karane vAloM se isa prakAra kahe - isa prakAra bhASaNa karate hue tuma loga sAgara tarI javAne asamartha hAya che, eja pramANe sAdhu rUpe rahevA chatA tame gRhasthanA jevuM ja AcaraNa karanArA hAvAne kAraNe sauMsAra sAgarane tarI javAne asamartha che.' |10nA zabdArtha-'ahaM--atha' khAnA pachI te tAnU' te anya tIrthAne 'bhikkhu - bhikSuH ' sAdhu 'mokkhavisArae - mokSavizAradaH' bhokSa vizAraha arthAt jJAna darzana bhane zAstrinI pra3yA azvAvAjA 'paribhAsejja - paribhASeta' evaM - evam' yA prakAre panbhAsaMtA - prabhASamANAH tAM 'tumbhe yUyaM' Apa beaahai| makkhaM ceva - gopakSaM caitra' me pakSanA heya mane upADeya me me pakSane 'sebaha - sevadhvam' sevana 42vAvAlA che. // 11 // sUtrA--mAne mAge AgaLa vadhavAmAM kuzaLa sAdhue pUrvokta AkSepeA karanAra leAkeAne A pramANe javAba ApavA joie zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 sUtrakRtAGgasUtre jJAnadarzanacAritrasya prarUpakaH (paribhAsejA) paribhASeta brUyAt (evaM) evaM anantaroktaM (pamAsaMtA) prabhASamANAH (tumbhe) yUyaM (dupakkhaM caiva) duSpakSaM duSTaH pakSo duSpakSaH tam athavA rAgahe yAtmakaM pakSadvayaM (sevaha) sevadhvamiti // 11 // TIkA:--'he' atha pUrvapakSa samAptyanantaram 'moka vavisArae' mokSavizAradaH marUpakA, mokSasya tatkAraNasya jJAnadarzanacAritrAkhyasya vizAradaH zrUpakaH 'bhikkhU bhikSu bhikSaNazIlA, 'te' tAn pratikUlopasthitAn anyadarzinaH / 'e' anantarodIritamArgeNa 'pabhAsaMtA' prabhASamANAH santaH anyadarzanina: sAdhusvarUpadhAriNo gRhasthAzca 'dupakkha duSpakSam , duSTaH pakSo duSpakSaH tameva / 'tumbhe' yUyam 'sevaha' sevadhvam / apavA-rAgadveSAtmakaM pakSadvayaM sevadhvam / sadUSaNa syApi svapakSasya samarthanAt rAgaH / tathA-nirduSTasyA'pi saMyamamArgapatikSepakaraNAt pdvessH| yadvA-AdhArmikodezikAnnAdibhonitzad gRhasthapakSasyA'sevanam / duSpakSa arthAt dUSita pakSa yA vipakSa (rAgadveSarUpa pakSa) kA sevana kara rahe ho // 11 // TIkArtha-yahAM 'artha' zabda pUrvapakSa kI samApti kA sUcaka hai| mokSa meM vizArada arthAt mokSa ke kAraNabhUta jJAna, darzana aura cAritra tapa kA nirUpaNa karane meM kuzala bhikSu pratikUla rUpa se upasthita una anya darzaniyoM se isa prakAra kahe hamAre Upara asamIcIna AkSepa karate hue tuma sAdhuveSadhArI yA gRhastha dUSita pakSa kA sevana karate ho yA rAgadveSa rUpa dvipakSa kA sevana karate ho / apane sadoSa pakSa kA samarthana karane ke kAraNa rAga aura nirdoSa saMyamamArga para bhI AkSepa karane ke kAraNa dveSarUpa pakSa hai / athavA AdhAkarmI tathA auddezika anna A prakAranA AkSepo karanArA tame loke dupakSa (dUSita pakSa)nuM athavA dvipakSanuM (rAgadveSa rUpa pakSanuM) sevana karI rahyA cho." 11 TIkArtha--ahIM atha pada parva pakSanI samAptinuM sUcaka che. mokSamArganA vizArada mekSa sAdhavAmAM kAraNabhUta jJAna, darzana, cAritra ane tapanuM nirUpaNa karavAmAM sAdhue anya matavAdionA pUrvokta AkSepone javAba A pramANe Apa joIe--amArA upara anucita AkSepa karanArA tame sAdhuveSadhArI athavA gRhastho dUSita pakSanuM sevana karo cha-athavA rAgadveSa dvipakSanuM sevana kare che. eTale ke tamArA sadoSa pakSanuM samarthana karavAne kAraNe tame rAga rUpa pakSanuM sevana kare che ane nirdoSa saMyamamArga sAme AkSepa karavAthI DhaSa rUpa pakSanuM sevana kare che. athavA AdhAkarma Adi deSayukta tathA audezika anna Adine AhAra karavAne kAraNe Apa gRharatha pakSanuM zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 3 anyatIrthikoktAkSepottaram 113 tathA - sAdhusvarUpadhAraNAta prabrajitAzceti ubhayapakSa sevitvam / yadvA-svato'sadanaSThAnam, sadanuSThAnakartRRNAM nindanamiti pakSadvayaM sevadhvam / evaM rUpeNa - 'paribhA sejjA' paribhASeta, bhikSusvAniti bhAvaH // 11 // punarantaramAha - 'tumbhe' ityAdi / 100 mUlam - tubhe bhuMjaha pAesu gilANo abhihaDaMmi yA / taM ca vIodaMgaM bhoccA tamuddissAdi je kaMDe // 12 // chAyA -- yUyaM zuddhadhvaM pAtreSu glAnasya abhyAhRte ca yat / taM ca vIjodakaM bhuktvA tamuddizyAdi yatkRtam // 12 // Adi AhAra karane ke kAraNa gRhasthapakSa kA sevana kara rahe ho aura sAdhu kA rUpa dhAraNa karane tathA dIkSita hone ke kAraNa sAdhu pakSa kA sevana karate ho, isa prakAra dvipakSa sevI ho / athavA svayaM to asat AcaraNa karate ho aura sat AcaraNa karane vAloM kI nindA karate ho, isa kAraNa bhI donoM pakSoM ke sevana karane vAle ho / isa prakAra sAdhu una AkSepa karttAoM ko uttara deveM // 11 // punaH kahate haiM- 'tumbhe' ityAdi / zabdArtha- 'tubhe yUyam' Apaloga 'pArasu pAtreSu' kAMse Adi ke pAtroM meM 'bhuMjaha - bhudhvam' bhojana karate haiM tathA 'gilANo-glAnasya' rogI sAdhu ke lie 'abhihaDaMmiyA - abhyAhRte yat' gRhasthoM dvArA jo bhojana maMgavAte haiM 'taM ca yIodagaM taM ca yojodakam ' so Apa bIja aura kacce jala kA 'bhocyA bhuktyA' upabhoga karake tathA 'samuddissAdi sevana karI rahyA che, ane sAdhunA veSa dhAraNa karelA heAvAthI tathA dIkSita hAvAne kAraNe Apa sAdhunuM sevana karI rahyA che--A prakAre Apa dvipakSanu' sevana karanArA che. ane sat AcaraNanI niMdA karI che, te kAraNe tame banne pakSeAnu' sevana karanAra; che. te AkSepa karanArAone sAdhue A prakAranA uttara Apave joie, 115 vajI tebhane bhevo bhavANa Apa zabdArtha' - 'tubbhe- yUyam' Apa beohaiN| pAtromA 'bhujaha-bhuGkSAm' lobhana ch|, rogI sAdhunA bhATe lona 'abhihaDaMmi yA - abhyAhRte yat' gRhasthAnA dvArA ne bhagAve che. 'taca bIodagaM- taMca bIjodakam ' Aya te mI mane AyA pAnI 'pArasu - pAtresu' asA vagerenA tathA 'gilANo - glAnasya' zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 hai- 'tubbhe' chatyAhi Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha : - (tubhe) yUyaM ( pAesu) pAtreSu kAMsyAdibhAjaneSu (bhuMjaha ) bhuvaM bhojanaM kuruta (gilANo) glAnasya ( abhihaDaMmiyA) abhvAhRte yat gRhasthadvArA AnAyyate (taM ca vIodayaM taM ca vIjodakaM (bhoccA) bhuktvA (tamudissAdiyaM karDa) tamuddizya yat kRtam glAnasAdhumuddizya yadAhArAdikaM kRtaM tamupabhuMjAnAH yUyam uddezikA dikRtabhojina iti // 12 // TIkA- 'tubbhe' yUyam 'vAsu' pAtreSu = rajata kAMsyAdipAtreSu svasya akiMcanasvam, parigraharAhityaM ca svIkurvANA api 'bhuMjada' bhojanaM kurudhvam, gRhasthasya pAtreSu bhojanakaraNAt tatparigraho'vazyameva bhavati tathA-mAhArAdiSu rAgo'pi bhavatyeva, tatkathaM rAgaparigrahAbhyAM rahitA bhavantaH iti vicArayata / etAvanta eva yaM karDa - muddizya yat kRtam' usa glAna sAdhu ko uddeza karake jo AhAra banAyA gayA hai usakA upabhoga karate ho // 12 // anvayArtha -- tuma loga kAMse Adi ke bhajanoM meM bhojana karate ho rugNa sAdhu ke lie gRhastha ke dvArA AhAra maMgavAte ho aura bIja tathA sacitta jala kA upabhoga karate ho tathA rugNa sAdhu ko uddezya karake banAye hue AhAra kA bhojana karate ho // 12 // TIkArtha - - ( bhikSu una AkSepa karttAoM ko isa prakAra uttara de) tuma loga apane Apa ko AkiMcana aura aparigraha kahate hue bhI rajata (cAMdI) evaM kAMse Adi ke pAnoM meM bhojana karate ho / gRhastha ke pAtra meM bhojana karane se usakA parigraha avazya hotA hai aura AhAra Adi meM rAga bhI honA hI hai / aisI sthiti meM tuma rAga aura 'moccA - bhuktvA' upaloga urIne tathA 'tamuddizsAdi yaM kaDe tamuddizya yat kRtam' gvAna sAdhune uddezIne je AhAra manAyela che tenA upabhAga kare che. / / 12 / / sUtrA--tame leke kAMsA Adi dhAtuonAM pAtrAmAM jame che.. khImAra sAdhune mATe gRhastha dvArA ADAra maMgAveA che. tame khIja tathA sacitta pANInA upabhoga kare che ane bImAra sAdhune nimitte taiyAra karelu' bheAjana jamA che. 512 / TIkA"--te AkSepa kartAne jaina sAdhue A pramANe javAkha devA joIe tame tamArI jAtane kriMcana ane aparigrahI rUpe eLakhAvA che, chatAM paNa tame cAMdI, kAMsu Adi dhAtunA pAtramAM bheAjana kare che, gRhasyanA pAtramAM bhejana karavAne kAraNe Apa tenA parigraha avazya karA che ane AhAra AdimAM rAga paNa avazya rAkheA ja che. A prakAranI pari zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSeSottaram 115 doSA iti na, kintu doSAntaramapi te bhavatyeveti-ata Aha-'gilANo' glAnasya vyAdhyAdi pIDitasya bhikSA''nayane'samarthasya gRhasthadvArA aanaayyte| 'taMca vIodakaM taM ca bIjodakam , bojodakam , bIjodakAdi vinazanapUrvakameva gRhasthai bhojnN saMpAdyate tadAhAram / 'bhoccA' bhuktvA tathA-'tamuddizya yat bhojanAdikaM saMpAditaM tasyApi bhoktA bhavAn bhavati, evaM ca gRhasthagRheSu gRhasthayAtreSu sAdhvartha pAcitAnnabhojitvAt tadIyapApakarmaNA avazyameva saMvandho bhaviSyatIti // 12 // punarapyAha-'littA tivvAbhitAveNaM' ityAdi / mUlam-littA tivvAbhitAvaNaM ujjhiyoM asmaahiyaa| nAtikaMDraiyaM sethe arudhastAvarajjhai // 13 // veSa se rahita kisa prakAra ho sakate ho ? isa bAta para vicAra kro| itane hI doSa nahIM, tuma loga inake atirikta anya doSoM kA bhI sevana karate ho / jo vyAdhi se pIDita haiM aura bhikSA lAne meM asa. martha haiM, usake lie tuma gRhastha ke dvArA mikSA maMgavAte ho| aisA karane meM bhI doSa lagatA hai / gRhasthoM dvArA lAyA huA bhojana abhyAhRta kahalAtA hai| bIjoM kA tathA jala kA vinAza karake hI gRhastha bhojana banAte haiM / usakA tuma upabhoga karate ho| isake ati. rikta rogI sAdhu ke uddezya se banAye hue AhAra ko bhI tuma bhogate ho / isa prakAra gRhastha ke ghara meM tathA gRhastha ke pAtroM meM sAdhu ke nimitta pakAye hue anna kA sevana karane ke kAraNa usake pApa karma ke sAtha avazya hI tumhArA sambandha hogA // 12 // sthitimAM tame rAgadveSathI rahita kevI rIte rahI zake ? A dezanuM paNa tame sevana kare che. rogane kAraNe jeo bhikSAcaryA karavAne asamartha hoya che evA sAdhuone mATe tame gRDo dvArA bhejananI sAmagrIo maMgAve che. evuM karavAmAM paNa doSa lAge che. gRhastha dvArA lAvavAmAM AvelA bhejanane abhyAhata kahe che. bIjene tathA jaLane vinAza karIne ja gRhastha bhejana banAve che. evAM bhejanane tame upabhega kare che. rogI sAdhune nimitte banAveluM bhejana paNa tame jame che. A prakAre gRhasthanA gharamAM tathA gRhasthanAM pAtromAM tamAre nimitte rAMdhavAmAM AvelA bhojanane upabhoga karavAne kAraNe tenA karmanI sAthe tamAre paNa avazya saMbaMdha thaze. eTale ke tame paNa te pApakarmanA bhAgIdAra ja bane che. gAthA 1rA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre chAyA-liptAstIvAbhitApena ujjhitA asmaahitaaH| nA'tikaNDUyitaM zreyo aruSo'parAdhyati // 13 // anvayArtha-(tipAbhitAveNaM) totrAbhitApena-karmabandhanena (littA) liptA upaliptA: (ujjhidhA): ujjhitA: sadvivekarahitAH (asamAhiyA) asamAhitAH zubhAdhyavasAyarahitAH (aruyassa) aruSo-vaNastha (atikaMDUiyaM) atikaNDUyitaM (na seyaM) na zreyaH yataH (avarajjhai) aparAdhyati doSamutpAdayatItyarthaH // 13 // TIkA-'tiyAmitAvaNa' tIvrAbhitApena SaDjIvanikAyopamardanapuraHsarasaMpAditAdhAko diSTa bhojanena / tathA-mithyAdRSTayA sAdhunindayA ca saMjAtAs. punaH kahate haiM-'littA tibbAbhitAveNaM' ityaadi| zabdArtha--'tivyAbhitAveNa-sIvAbhitApena' Apa loga tIvra abhitApa arthAt karmabandha se 'litA-liptAH' upalipta 'ujjhiyA-ujjhitA' sadasadviveka se rahita 'asamAhiyA-asamAhitA' zubha adhyavasAya se rahita haiN| 'aruyasta-aruSaH' vaga-ghAvake 'atikaMDUiya-atikaMDuyitam' atyanta khujalAnA 'na seyaM-na zreyaH' acchA nahIM haiM 'avarajjaha-aparAdhyati' kyoMki vaha kaNDUyana doSAvaha hI hai // 13 // ____ anvayArtha--tuma loga tIvra karmabandha se lipta ho samyag viveka se hIna ho aura zubha adhyavasAya se rahita ho / ghAva ko bahuta khuja. lAnA ThIka nahIM, kyoMki aisA karane se doSa kI utpatti hotI hai // 13 // TokArtha--tIvra karmabandha se arthAt SaTkAya kI hiMsApUrvaka sampAdita AdhAkarmI evaM uddiSTa AhAra kA upabhoga karane ke kAraNa tathA 4jI suu||2 43 cha hai-- 'littA timAbhittAveNaM' yAha av --'tivvAbhitAveNaM-tIvrabhita pena' mA5 / tIna mamitA5 arthAt ma thI 'littA-liptAH' ali 'uThijhayA-ujjhittAH' sahavivathA 2hita ane 'asamAhiyA-asamatAhitA' zuma madhyavasAyathA hita chI. 'aruyamsa-aruSaH' na-dhAne atikaMDUiyaM atikaNDUyitam' atyaMta mAnena seyaM-na zreyaH' sA3 nathI 'avarajjai-aparAdhyati' ma ta Drayana deSAvaha ja che. 13 sUtrArtha-sAdhue te AkSepakartAne kahevuM joIe ketame tIvra karma banyathI lipta che, samyam vivekathI rahita che ane zubha adhyavasAyathI paNa rahita cha ghAvane bahu khaMjavALa te ucita na gaNAya, kAraNa ke evuM karavAthI deSanI utpatti thAya che. 13 TIkArtha chakAyanI hiMsApUrvaka prApta AdhAkarma, uSTi Adi doSayukta AhArane upabhega karavAne kAraNe tathA mithyAdiSTa ane sAdhunI nidA dvArA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram 117 zubhakarmarUpA'mitApena 'littA' liptAH 'ujjhiyA' ujjhitAH sadasadvivekarahitAH / tathA-'asamAhiyA' asamAhitAH sAdhUnAM vidveSakaraNAt zubhA'dhyavasAyavarjitA bhavanto vidyante / yathA 'aruyassa' aruSa: aruSotraNasya 'atikaMDUiyaM' atikaNDUyitam-kharjanam / 'na seyaM na zreyaH yathA-vraNasyA'tikharjanaM na zreyo bhavati / api tu 'avarajjhaI' aparAdhyati, taskaNDUyanaM doSamevA''vahati / ayaM bhAvaH-vayaM niSkicanAH parigraharahitA iti kRtvA SaDjIvanikAyAnAM rakSAsAdhanaM pAtrAdhupakaraNamapi parityajyA'zuddhAhArAdikAnAmupabhogenA'vazyaM bhAvI, ashubhkrmle| dravyakSetrakAlabhAvAnapekSaNena saMyamopakaraNAnAmapi pAtrAdInAM tyAgo na zumAya / api tu vraNAdikaNDUyanavat doSAya eva bhavatIti // 13 // mithyAdRSTi evaM sAdhunindA ke dvArA utpanna azubha karmarUpa abhitApa se lipsa ho, sat asat ke viveka se rahita ho tathA sAdhuoM para dveSa rakhane ke kAraNa zubha adhyavasAya se rahita ho / yAda rakkho ghAva ko bahuta khujalAnA zreyaskara nahIM hai| use khujalAne se doSa kI hI utpatti hotI hai| ___tAtparya yaha hai-'hama akiMcana haiM, aparigrahI hai| aisA mAna kara SaT jIvanikAyoM kI rakSA ke sAdhana pAtra Adi upakaraNoM ko bhI tyAgakara yadi azubha AhAra kA upabhoga kareM to doSoM se bacAva nahIM ho sakatA / aisA karane se azubha karmoM kA lepa avazya hogA! dravya, kSetra kAla aura bhAva kI apekSA na karake saMyama ke upakaraNa pAtra Adi - upArjita azubha karmarUpa abhitApathI tame lipta cho, tame sata asattA vivekathI vihIna che, tathA sAdhuo para dveSa rAkhavAne kAraNe zubha adhyavasAyathI paNa rahita che, ghAne bahu khaMjavALa zreyaskara nathI ! jema ghAne vadhAre ne vadhAre khaMjavALavAthI ghA vakare che, e ja pramANe pitAnA de sAme jevAne badale anyanA guNene deSarUpe batAvavAthI pite ja tIvra karmane bandha kare che. tAtparya e che ke "ame akiMcana ane aparigrahI chIe. evuM mAnIne chakAyanA jInI rakSAne mATe pAtra Adi upakaraNane tyAga karavAmAM Ave ane gRhasthanA pAtramAM azuddha (deSayukta) AhArane upabhoga karavAmAM Ave, te sAdhu te dethI bacI zakatuM nathI, evuM karavAthI azubha karmone lepa avazya lAge che. dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI daSTie vicAra zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 sUtrakRtAGgasUtre punarapyAha-'tatteNa' ityaadi| mUlam-tatteNe aNusihA te aMpaDinnena jaannNyaa| Na ersa NiyaeM magge asamikkheM vai kiI // 14 // chAyA---tattvena anuziSTAste apratijJena jaantaa| na eSa niyato mArgo'samIkSya vAk kRtiH // 14 // andhayArtha--(apaDinneNa) apratijJena rAgadveSarahitena (jANayA) jAnatA heyopAdeyaparicchedakena (te) te'nyadarzanAvalaMbinaH (tattaNa aNusiTThA) tattvenAnukA bhI tyAga kara denA zreyaskara nahIM hai, kintu vraNa (ghAva) kA khujalAne ke samAna doSajanaka hI hai // 13 // aura bhI kahate haiM-'tattaNa' ityaadi| zabdArtha-'apaDinnena-apratijJena' rAga dveSa se rahita aise tathA 'jAyaNA-jAnatA' jo heya evaM upAdeya padArthoM ko jAnatA haiM yaha sAdhu puruSa 'te-te' anya darzana vAloM ko 'tattaNa aNusiTThA-tattvenAnuziSTAH' yathAvasthita artha kI zikSA dete haiM ki 'esamagge-eSo mArgo' Apa logoM ne jisa mArga kA anusaraNa kiyA hai vaha mArga 'Na niyae-na niyataH' yuktiyukta nahIM haiM 'vaI-vAk' tathA Apa ne jo samyaka dRSTi sAdhuoM ke prati AkSepa vacana kahA hai vaha bhI 'asamikkha-asamIkSya' vinA vicAre hI kahA hai 'kii-kRtiH' tathA Apa loga jo kArya karate haiM vaha bhI vivekazUnya hai // 14 // anvayArtha--rAgadveSa se rahita tathA heya aura upAdeya kA jJAtA karyA vinA saMyamanAM upakaraNone-pAtra Adino paNa tyAga karavo zreyaskara nathI, paNa traNane (gumaDAne) khaMjavALavA samAna deSajanaka che. gAthA 13 vajI sUtrA2 4 cha -'tatteNa' tyAha Avr - 'apaDinnena-apratijJena' rAgadveSathI 2Dita sevA tathA 'jAyaNAjAnatA' heya bhane upAya pAna | che, ma sAdhu535 'he-te' mIla anya zanavAjAmAne 'tatteNa aNusiTTA-tatvenAnuziSTAH' yathAsthita sanI zikSA hai hai 'esa magge-eSo mArgoM ma5 mere bhAganu anusa295 . cha ta bhAga 'Na niyae-na niyataH' yutiyuta nathI, 'vaI-vAk' qyana sesa chata 55 'asamikkha-asamIkSya' 12 viyAyu cha kii-kRtiH' tathA Apa leke je kArya kare che te paNa viveka zUnya che. 14 sUvAtha-rAgadveSathI rahita ane heya tathA upAdeyanA jANakAra munioe zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatIrthikoktAkSepottaram 119 ziSTAH yathAvasthitArthaprarUpaNayA tu zAsitAH (esa magge) eSo mArgoM pApaparigRhItaH (Na niyae) na niyataH na yuktisaMgataH (vaI) vAk ye piNDapAtaM glAnasyA nIya dadAti te gRhasthakalpA ityAdirUpA sA (asa mikkhA) asamIkSyAparyAlocya kAryatA tathA (ka) kRtiH karaNamapi bhavadIyamasamIkSitameveti // 14 // TIkA - - ' apaDinnena' apratijJena = pratijJArahitena, idamahamavazyaM kariSyAmItyevaM pratijJA na vidyate yasya saH apravijJaH, tena rAgadveSarahitena sAdhunA 'jANayA' jAnatA, idaM yamidamupAdeyamitijJAnavatA 'tattega' tatvena, paramArthatayA jinA - mitrAyeNa yathAvasthitA'rthaprarUpaNAdvArA 'te' te gozAlaka matAnusAriNaH anyadarzananatha 'aNusiddhA' anuziSTAH bodhitA bhavaMti ki bodhitAH bhavanti tatrAha'esamagge' ityeSamArgaH=gRhastha-pAtrAdiSu bhojanam glAnAthai gRhasthadvArA Anaya muni una anyadarzaniyoM ko tatva kI zikSA de ki tumhArA yaha mArga pApa se yukta hai, yuktisaMgata nahIM hai aura 'rugNa muni ko AhAra lAkara jo dete haiM ve gRhastha ke samAna haiM yaha tumhArA vacana vicArazUnya hai| tumhArA AcAra bhI vicAravikala hai arthAt tuma binA vicAre bolate aura kriyA karate ho // 14 // TIkArtha - - ' maiM yaha kArya avazya karU~gA' isa prakAra kI pratijJA se rahita arthAt rAga aura dveSa se rahita tathA heya aura upAdeya ko jAnane vAle sAdhu ke dvArA una AkSepa karane vAle gozAlaka ke anuyAyiyoM ko tathA anyadarzaniyoM ko jina bhagavAn ke mata ke anusAra yathArtha kI zikSA dI jAtI hai / sAdhu unheM isa vastusvarUpa te anya matavAdIone tattvanI A pramANe zikSA devI joIe. tamArA A mAga pApathI yukta che ane yuktisa Mgata nathI. bimAra sAdhuone mATe AhAra vaheorI lAvanArA sAdhue gRhasthanA samAna che,' A tamArA AkSepa vicArazUnya che. tamArA AcAra ja vicAra vihIna che. eTale ke tame vagara vicAre game tema khele che! ane mana phAve tema kare che. 514 TIkA"--'huM A kA avazya karIza,' A prakAranI pratijJAthI rahita eTale ke rAgadveSathI rahita tathA haiya ane upAdeyane jANanArA munie dvArA te AkSeSakartA geAzAlakanA anuyAyIo tathA anya matavAdIone jinendra bhagavAnA mata anusAranuM yathArtha tattva (vastu svarUpa) samajAvavAmA Ave che. temane A pramANe kahevAmAM Ave che-'gRhasthanA pAtramAM jamavu' zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sUtrakRtAGgasUtre nam AdhArmikodezikAdibhojanaM tathA zuddhasaMyaminAmAkSepakaraNam eSa tava mArgaH 'na Niyae' na niyataH, na niyato na yuktisNgtH| 'vaI' vacanaM tat sAdhumuddizya yadAkSepavacana bhavadbhiH pratipAditam / tadapi-'asamikava' asamIkSya, vicAramantareNaiva kathitam / tathA 'kaI' kRtiH bhavatAmAcaraNamapi na smiiciinmiti||14|| mUlam-erisA jo vaiI esI aggaveNuvva krisitaa| gihiNo abhihaDaM seyaM bhuMjiu~Na u bhikkhuNaM // 15 // chAyA-IdRzI yA bAgepA agraveNuriva krssitaa| gRhiNo'syAhRtaM zreyaH bhoktuM na tu bhikSUNAm / / 15 / / prakAra kahe-gRhastha ke pAtra meM bhojana karanA aura SimAra sAdhu ke lie gRhastha dvArA bhojana maMgavAnA, AdhAkarmI evaM auddezika AhAra karanA aura zuddha saMyama kA pAlana karane vAloM para AkSepa karanA, yaha Apa kA mArga yuktisaMgata nahIM hai| sAdhu ke viSaya meM Apa ne jo AkSepa vacana kahe haiM, vaha Apa ke vacana vinA vicAre hI kahe gae haiN| isake atirakta Apa kA AcAra bhI samIcIna nahIM hai' // 14 // zabdArtha-'erisA-IdRzI' isa prakAra kI 'jA-yA' jo 'vaI-vAgU' kathana hai ki 'gihiNo abhiDaM-gRhiNo'bhyAhRtam' gRhastha ke dvArA lAyA huA AhAra 'bhuMjiuM seyaM bhoktuM zreyaH sAdhu ko grahaNa karanA kalyANakAraka hai 'Na u bhikkhurNa-na tu bhikSUNAm', parantu sAdhu ke dvArA lAyA huA AhArAdika lenA ThIka nahIM hai 'esA-eSA' yaha bAta 'aggaveNuvva karisitA-agraveNuriva karSitAH' bAMsa ke agrabhAga ke jaisA kRza durbala hai| 15 // ane bimAra sAdhune mATe gRhastha dvArA bhejana maMgAvavuM-AdhAkarma deSa yukta tathA audezika deSayukta AhAra kara, tathA zuddha saMyamanuM pAlana karanArA jaina sAdhuo para AkSepa kare. A tamArI rIte yuktisaMgata nathI jaina sAdhuo sAme tame je AkSepa vacano ucAryA che te vagara vicArye ja uccAryA che. sAdhuo sAme A prakAranA AkSepa karanArA Apa lokono AcAra paNa cagya (zuddha-deSarahita) nathI. gAthA 14 zAya--'erisma-IzI' mA saranI 'jA-yA' 2 'baI-dhAg' yana che, 'gihiNo abhihaDaM-gRhiNo'bhyAhRtam' sthAna dvArA mAM mAvela sAhAra vagere devA hI nathI 'esA-eSA' mA pAta 'aggaveNuvvakarisitA-apra. veNuriva karSitAH' pasinA mana lAgenA ma za hu che. // 15 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram 121 ___ anvayArtha-(erisA) IdRzI (jA) yA (vai) vAgvANI kathanaM (gihiNo abhihaDaM) gRhiNo'bhyAhRtam gRhasthairAnItam (bhuMjiu seyaM) bhoktuM zreyaH-kalyANakaram (Na u bhikkhuNaM) na tu bhikSUNAm parantu sAdhubhirAnItamAhArAdikaM glAnasAdhave na zreyaH (esA) eSA vAk (agNaveNuvva karisitA) agraveNuriva karSitA vaMzAgrabhAgavat durbaletyarthaH / / 15 / / TIkA--'erisA' IdRzI 'jA' yA 'baI' vAk 'gihiNo abhiDaM' gRhastha dvArA AnItamAhArAdikaM ' jiuM seyaM' bhoktuM zreya =sAdhubhi bhoktuM zreyaH prazastam 'Na u' na tu-bhikSubhirAnItamAhArA dikaM bhoktuM zreyaH-prazastam , 'esA' eSA vAk 'aggaveNuvva' agraveNuriva vaMzasyA'graiva 'karisitA' karSitA dubalA vidyate yuktyakSamatvAt / gRhasthadvArA AnItamAhArAdikaM sAdhunA bhoktavyamiti __ anvayArtha--gRhastha ke dvArA lAyA huA AhAra karanA zreyaskara hai kintu bhikSu ke dvArA lAye AhAra kA upabhoga karanA zreyaskara nahIM hai, Apa kA yaha kathana yAMsa ke agrabhAga ke samAna durbala hai // 15 // TIkArtha--Apa kA yaha jo kathana hai ki gRhastha ke dvArA lAyA huA AhArAdi bhoganA sAdhuoM ke lie kalyANakara hai parantu sAdhuoM ke dvArA lAye AhAra kA upabhoga karanA zreyaskara nahIM hai, yaha kathana bAMsa ke agrabhAga ke samAna durvala hai / vaha yukti ko sahana nahIM krtaa| ___ tAtparya yaha hai ki sAdhu yadi gRhastha ke dvArA lAye AhAra Adi kA upabhoga kare to acchA parantu sAdhu ke dvArA lAye AhAra ko bhoganA acchA nahIM hai, yaha Apa kA kathana yuktihIna hai / jaise bAMsa kA agrabhAga durbala hotA hai, usI prakAra yaha kathana bhI durbala hai / sUtrArtha-"gRhasthanA dvArA lAvavAmAM Avela AhAra zreyaskara che. paraMtu sAdhu dvArA lAvavAmAM AvelA AhArane upabhoga kare zreyaskara nathI," ApanuM A kathana vAMsanA agrabhAga samAna kamajora che, 15 TIkArtha- anya matavAdIonA AkSepane uttara ApatA sUtrakAra kahe che ke "gRhasthanA dvArA lAvavAmAM Avela AhAra sAdhuone mATe kalyANakArI che, paraMtu sAdhu e dvArA lAvelA AhArane upabhoga kare sAdhune mATe zreyaskara nathI, A prakAranI ApanI dalIla vAMsanA agrabhAga jevI nirbaLa che-tenuM khaMDana sahelAIthI thaI zake tema che. jevI rIte vAMsano agrabhAga eTale kamajora hoya che ke tene sahelAIthI teDI zakAya che, e ja pramANe tamArA A AkSepane javAba paNa ghaNe saraLa che-gRhastha dvArA lAvavAmAM zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 sUtrakRtAGgasUtre prazastam / parantu sAdhubhirAnItamAhArAdikaM bhoktavyamiti na zreyaskaram, iti kathanaM bhavato yuktirahitam / yathA vaMzasyAgrabhAgo durbalo bhavati tadvadeva yuktirahitaM, gRhasthairAnItaM jIvopArdanasahitena sAvadham bhikSubhirAnItaM tadgamAdidoSarahitam ato gRhasthAnItamAhArAdikaM-zreya iti kathanaM yuktizAstraviruddha miti bhaavH||15|| __ yathA gRhasthairdAnaM dIyate tathA sAdhubhirapi dAnAdikaM deyaM dAnasya sAmAnyadharmatvena sarvatamAnatvAdityAzakAmapanetumAha-'dhammapannavaNA' ityAdi / mUlam-dhammapannavaNA jA sau sAraMbhANa visohiyA / __Na u eyAhiM diSTihi puMThavamAMsI paMggappiyaM // 16 // chApA--dharmamajJApanA yA sA sAraMbhANAM vizodhikA / na tve tAbhidRSTimiH pUrvamAsIt makalpitam ||16|| gRhasthoM ke dvArA jo lAyA jAegA vaha chakkAyoM kI jIvavirAdhanA se yukta hone ke kAraNa sAvadha hogaa| isake viparIta sAdhuoM ke dvArA lAyA AhAra udgama Adi doSoM se rahita hogaa| ataeva gRhasthoM dvArA lAye AhAra ko bhoganA zreyaskara hai, yaha Apa kA kathana yukti se aura zAstra se bhI pratikUla hai // 15 // jaise gRhasthoM ke dvArA dAna diyA jAtA hai, usI prakAra sAdhuoM ko bhI dAna denA cAhiye / dAna sAmAnya dharma hone ke kAraNa sabhI ke liye samAna hai| isa prakAra kI AzaMkA kA nivAraNa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM-"dhammapaNNavaNA" ityAdi / Avele AhAra chakAyanI virAdhanA yukta hovAne kAraNe deSayukta hoya che, paranta sAdhuo dvArA lAvavAmAM Avele AhAra udagama Adi dethI rahita hoya che tethI gRha dvArA lAvelA AhArane zreyaskara mAno te vAta yukti saMgata paNa lAgatI nathI ane zAstrokta kathanathI paNa virUddha jAya che. mATe ApanI te dalIla bilakula TakI zake tema nathI. gAthA 15 anya matavAdIo evuM kahe che ke "jevI rIte gRhastha dvArA dAna apAya che e ja pramANe sAdhuoe paNa dAna devuM joIe. dAna sAmAnya dharma hovAne kAraNe saune mATe samAna che. A prakAranI anya matavAdIonI dalIlanuM nirAkaraNa karavA mATe sUtrakAra kahe che ke - 'dhammapaNNavaNA' tyAha zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram 123 ___ anvayArthaH--(jA) yA (dhammapannavaNA) dharmaprajJApanA yatInAM dAnAdinopakartavyamityAdikA dharmadezanA (sA) sA dharmadezanA (sAraMbhANa) sAraMbhANAM gRhasthAnAm (visodiyA) vizodhikA-zuddhikariNI, yatayastu saMyamAnuSThAnenaiva vizudhyati (eyAhi dihidi) etAbhi dRSTibhiH (puvvaM) pUrvam (Na u) na tu (pagappiyaM AsI) pakalpitamAsIt naitAdRzI bhavatkathitAdezanA sarvajJaiH pUrva kRteti // 16 // TIkA--'jA dhammapannavaNA' yA dharmaprajJApanA-sAdhave dAnAdikaM gRhasthairdeyamityAkArikA yA dharmadezanA sA 'sA sAraMmANa visohiyA' sA sAraMbhANAM gRha__ zabdArtha-'jA dhammapannavaNA-yA dharmaprajJAnA' sAdhuoM ko dAna Adi dekara upakAra karanA cAhiye yaha jo dharma kI dezanA haiM 'sA-sA' vaha dharmadezanA 'sAraMbhANa-sAraMbhANAM' gRhasthoM ko 'visohiyA-vizodhikA' zuddha karane vAlI hai, sAdhuoM ko nahIM 'eyAhiM dihihi-etAbhidRSTibhiH' isa dRSTi se 'puvaM-pUrvam ' pahale 'Na u-na tu' nahIM 'pagappiyaM AsIprakalpitamAsIt' aisI dezanA sarvajJoM ne pahale kI gaI thI // 16 // ___ anvayArtha--yaha jo dharmadezanA hai ki sAdhuoM ko dAna dekara upakAra karanA cAhiye, yaha gRhasthoM kI hI zuddhi karane vAlI hai-sAdhu to saMyama kA AcaraNa karake hI zuddha hote haiM / dharmadezanA isa abhiprAya se pahale sarvajJoM ne nahIM kI hai // 16 // TIkArtha--sAdhu dAnAdi kare, yaha dharmadezanA gRhasthoM ko hI pavitra karane vAlI unakI vizuddhi karane vAlI hai| yaha dharmadezanA sAdhuoM zahA---'jA dhammapannavaNA-yA dharmaprajJApanA.' sAdhumAra hAna vagere daIne upakAra kara joIe je A dharmanI dezanA che "-" te ghamazana 'sAraMbhANa-sAraMbhANAM' gRhasthAne 'visohiyA-vizodhikAH' zuddha 421 / pANI che. sAdhuna naDieyAhiM didvihi-etAbhidRSTibhiH' mA rathI putvaMpUrvam' paai 'Na u-na tu' nA 'pagappiya AsI-prakalpitamAsIt' mevI dezanA sa. e pahelA karI hatI. 16 sUtrAtha--'sAdhumA hAna he 24,' ! 42nI mazinA . sthAne mATe ja karavAmAM AvI che, kAraNa ke sAdhuoe dAna devAthI gRhasthanI zuddhi thAya che ane sAdhu pitAnA saMyamana nirvAha karI zake che. sAdhuo te saMyamanuM pAlana karIne zuddha thatAM ja hoya che, tethI sarvajJoe dAna devAnI je dharmadezanA karI che, te gRhasthane anulakSIne karI che, sAdhune anulakSIne karI nathI 1dA TIkA-sAdhune dAnAdi devAnI je dharmadezanA che, te gRhasthAne ja pavitra karanArI temanI vizuddhi karanArI che. te dharmadezanA sAdhuonI zuddhi zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 sUtrakRtAGgasUtre sthAnAM vizodhikA kalyANakAriNI, na tu sAdhUnAM sA dezanA kalyANakAriNI / 'ehiyAhiM dihihi' etAbhi dRSTibhiH 'pucvaM' pUrvam 'Na u paggappiyaM na tu prakalpitam / 'AsI' AsIt na tu etAdRzI dezanA pUrva sarvajJaiH kathitA''sIt / sAdhubhirdAnAdikaM dattvA upakartavyamityeSA yA dharmadezanA, sA gRhasthasyaiva pavitra kAriNI, na tu sAdhUnAM kalyANaka riNI / anenA'bhiprAyeNa na pUrva sarvajJairdezanA datteti / ayaM bhAvaH-bhavanti hi sAdhayo dhanadhAnyAdivittarAhityenAkiMcanAH santaH yatastato niravadya AhArAdimAtramevAdAya saMyama nirvahanti yadi kadAcitsAdhubhirapi dAnaM dIyeta tadA dAnArthaM sAvadhAhArAdInAmapi svIkaraNena saMyamavyAghAto bhavedataH sAdhavo dAnAdikaM na kurvantIti zAstramaryAdeti, tathA yadi sAdhurdAnaM dadyAt tadA athaiko yAcakaH samAgataH paradine dvau tataH paramane ke samAgamiSyantIti tebhyaH sarvebhyo dAnaM dadataH sAdhobhikSaiva durlamA syAditi, tathA yadi sAdhudInakI zuddhi karane vAlI nahIM hai| sarvajJoM ne aisA upadeza pahale nahIM diyA hai| tAtparya yaha hai ki sAdhuoM ke pAsa dhana-dhAnya nahIM hotaa| ve akiMcana hote haiM / nirdoSa bhikSA karake hI ve apane saMyama kA nirvAha karate haiN| yadi ve bhI dAna dene lage to unheM sAvadya AhAra Adi bhI svIkAra karanA paDegA aura aisA karane se saMyama meM bAdhA utpanna hogii| isa kAraNa sAdhu dAna nahIM dete / yaha zAstra kI maryAdA hai| isake atirikta sAdhu yadi dAna dene lage to prathama dina eka yAcaka AegA to dUsare dina do A jAe~ge aura phira unakI bhIr3a laga jaaegii| pariNAma yaha hogA ki sabako dAna dete dete sAdhu ke lie bhikSA hI durlabha karanArI nathI." sarvajJoe e upadeza-sAdhuoe dAna devuM joIe eve upadeza Ape nathI. A kathanane bhAvArtha e che ke sAdhuonI pAse dhana, dhAnya hetu nathI. teo akiMcana hoya che. nirdoSa bhikSA grahaNa karIne teo pitAnA saMyamana nirvAha kare che. je teo paNa dAna devA mAMDe, to temaNe paNa sAvadya AhAra adine paNa svIkAra karavuM paDe ane ema karavAthI saMyamanI vizuddhi jALavI zakAya nahIM. te kAraNe sAdhu dAna detA nathI. zAstroeja A mayadA mUkI che. je sAdhu dAna devAnuM zarU kare, to pahele divase eka yAcaka Ave, bIje divase be yAcaka Ave, ane dinapratidina temanI saMkhyA vadhatI ja jAya. tethI temane dAna detAM detAM sAdhune pitAne mATe to koI paNa bhojana sAmagrI vadhe ja nahIM! sAdhu saMyamayAtrAnA nirvAha mATe AhAranI yAcanA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 3 vAdaparAjitAnyatIrthikadhRSTatApra0 125 dadyAt tadA saMyamayAtrAnirvAhArthaM yAcitAhArAdeva dAnena adattAdAnamRSAbhASitvadoSa syAtAm yataH dAtrA sAdhubhya eva dattaM na tu anyasmai dAtumAhArAdikaM dattamata imau doSau bhavataH iti // 16 // mUlam - savvAhiM aNujuttIhiM acayaMtA javittaye / tao vIyaM Ni kiccA bhuMjo vi paMraMgabbhiyA // 17 // chAyA -- sarvAbhiranuyuktibhirazaknuvanto yApayitum / tato vAdaM nirAkRtya te bhUyo'pi magamitAH // 17 // anvayArthaH- (savvA aNujutI hiM) sarvAbhiranuyuktibhiH sarvaireva pramANabhUte haiMtudRSTAntaiH (javitaye acayaMtA) yApayitumazaknuvantaH svakIyapakSaM sthApayitumasamarthA ho jaaegii| sAdhu saMyama yAtrA ke nirvAha ke lie AhAra kI yAcanA karatA hai / usameM se yadi dAna de to use adattAdAna aura mRSAbAda doSa ho ge / dAtA sAdhu ke upabhoga ke lie AhAra Adi detA hai, dUsaroM ko dAna dene ke liye nahIM detA- dUsaroM ko to vaha apane hAtha se svayaM de sakatA hai| aisI sthiti meM sAdhu yadi anya yAcakoM ko dAna dene lage to use pUrvokta donoM doSoM kA bhAgI honA paDegA // 16 // zabdArtha - - 'saccAhiM aNujutIhiM-sarvAbhiranuyuktibhiH' saba yuktiyoM dvArA 'javittaye acayaMtA-dhApayitumazaknuvantaH' apane pakSa kI siddhi na kara sakate huye 'te-te' ve anya tIrthI 'vAyaM NirAkiccA-vAda nirAkRtya' vAda ko chor3akara 'bhujo vi-mUghopi' phira se 'pagabhiyApragalbhatA : ' svapakSa kI sthApanA karane kI dhRSTatA karate haiM ||17|| anvayArtha - sabhI yuktiyoM se apane pakSa ko siddha karane meM askare che. jo te AhAranuM dAna de, te tene adattAdAna ane mRSAvAda deza lAge. sAdhunA upalegane mATe dAtA AhArAdi de che, anyane dAna ApavAne mATe kretA nathI. jo anyane Apavu. hAya teA te peAtAne hAthe ja ApI zake che. A prakAranI paristhitimAM dAtAe petAne apaNu karelu dAna, jo sAdhu khIjA koine ApI de te tene adattAdAnadoSa ane mRSAvAdadeSanA bhAgIdAra khanavu paDe che. AgAthA 165 - zArtha' - 'savvAhi aNujutIhi sarvAbhiranuyuktibhiH' adhI yuktiyoM dvArA 'javittaye acayaMtA - yApayitumazaknuvantaH ' yetAnA pakSanI siddhi na hurI zahutAM 'te-te' te manyatIrthI' 'vAyaM NirAkicyA vArda nirAkRtya' vAhane choDIne 'bhujjovi - bhUyopi' irIne 'pagabbhiyA - pragasmitAH' potAnA pakSanI sthApanA zvAnI dhRSTatA kare che. 1gA sUtrA--saghaLI dalIlenA upayoga karavA chatAM paNa jyAre te anya zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 sUtrakRtAGgasUtre gozAlakAnyatIthikAdayaH, (te) te anyadarzaninaH (vAyaM NirAkiccA) vAdaM nirA. kRtya samyag hetudRSTAntapUrvakavAda parityajya (bhujjo vi) bhUyopi punarapi (pagamiyA) pragalimatA AkrIzAdinA dhRSTatAM gatA iti // 17 // TIkA-'sabAhiM aNujuttIhi' sarvAbhiranuyuktibhiH zAstramamANahetudRSTAntaH 'javittae' yApayitum avayaMtA' azaknuvantaH svapakSaM hetudRSTAntasatyamANaiH sthApayitum azaknuvantaH paratIthikAH, svapakSaM hetudRSTAntaH samarthayitum te gozAlakAdi matAnusAriNaH pramANabhUtaiH sarvaihetuyuktidRSTAntAdibhirAtmAnaM svapakSe saMsthApayitumasamarthAH, yuktyAdibhirapi svapakSasya sAdhane sAmarthyA'bhAvAt / te anyamatAnuyAyinaH, 'vAyaM NirAkiccA' vAdaM nirAkRtya samIcInayuktitarkAdidvArA pravartaH mAnavAdaM parityajya, 'bhujjo vi paggabhiyA' bhUyopi pragalbhitAH punarapi azubhavacanoccAraNayaSTimuSTayAdibhiH praharanto dhASTayamAsAditAH santaH evaM kathayanti / tathAhi-'aSTAMganimittaM jJeyaM sarvalokopakArakam / sa eva dharmoM mantavyo lokakalyANakArakaH // 1 // ' martha hokara ve anya darzanI vAda kA parityAga karake punaH Akroza karane lagate haiM // 17 // TIkArtha--jaba pUrvokta anyamatAnuyAyI zAstra pramANa, hetu aura dRSTAnta ke dvArA apane pakSa kI puSTi karane meM asamartha ho jAte haiM, usa samaya ve vAda kA tyAga kara dete haiM arthAta samIcIna yuktiyoM evaM tarko ke abhAva meM cAlUvAda se kinArA kATa lete haiM aura dhRSTatA kA Azraya lete haiN| ve aprazasta vacanoM kA prayoga karate haiM, yaSTi (lakar3I) yA muSTi se prahAra karate haiM aura isa prakAra kahane lagate haiM sampUrNa loka kA upakAra karane vAlA aSTAMga nimitta hI jAnane yogya hai / usI ko dharma mAnanA caahiye|" ve yaha bhI kahate haiM-'aSTAMganimittaM jJeyaM" ityaadi| matavAdIe pitAnA pakSanuM samarthana karI zakavAne asamartha bane che, tyAre teo vAdavivAdane parityAga karIne Akroza (krodha) karavAne lAgI jAya che. 17 TakAtha-jyAre pUrvokta anya matavAdI zAstra pramANe, hetu ane daSTAnta dvArA pitAnA pakSanuM (matanuM) samarthana karavAne asamartha thaI jAya che, tyAre teo vAdane tyAga karIne dhRSTatAne Azraya le che. eTale ke temanA matanuM pratipAdana karavA mATe cogya daSTAnta ane dalIleno Azraya levAne badale aprazasta vacane Azraya le che ane kaI kaI vAra krodhAvezamAM AvIne lAkaDI athavA muSTi prahArane Azraya le che ane A pramANe kahe che 'aSTAMga nimittaM jJeyaM' tyA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhino TIkA pra. zru. a.3 u.3 vAdaparAjitAnyatIrthikadhRSTatApra0 127 atra dharmavicAre hetvAdidvAreNa nirNayo na vidheyaH kintu pratyakSa eva bahujanasaMmatatayA tathA rAjAdhAzrayatayA 'ayameva madIyo dharmaH' zreyase, na tu dharmAntaramiti vivadante / atrottaram-yadi bahavopi-andhA rUpaM na pazyanti ghaTAdau, kintu-eko'pi-anandhaH pazyati rUpam / kiM tAvatA ghaTe rUpAbhAvam utmekSituM zaknoti ko'pi, tathaiva bAlata: bahavo'pi sarvajJamatipAditaM dharma na jAnanti / kiM tAvatA'na sa dharmaH' iti pratipAdayitu zakSyanti ? ke'pi ? iti / tathoktaM 'eraMDakaharAsI jahA ya gosiiscNdnnplss| molle na hojja sariso kittiyametto gaNijjato // 1 // dharma ke viSaya meM hetu Adi ke dvArA nirNaya nahIM karanA caahiye| hamArA dharma bahusaMkhyaka logoM dvArA mAnya hai aura use rAjAdi kA Azraya prApta hai, ataeva vahI kalyANakArI hai|' ___ isakA uttara yaha hai bahutere andhe ghaTa Adi meM rahe hue rUpa ko nahIM dekha pAte kintu eka hI sUjhatA manuSya usa rUpa ko dekhatA hai| itane mAtra se kyA koI ghaTa meM rUpa ke abhAva kI kalpanA kara sakatA hai ? isI prakAra ajJAnI hone ke kAraNa adhikAMza loga sarvajJa pratipAdita dharma ko nahIM jAna pAte / kyA isI se yaha kahA jA sakatA hai ki vaha dharma hI nahIM hai ? kahA bhI hai-"eraNDakaDharAsI" ityaadi| eraMDa kI lakar3iyoM kA Dhera hone para bhI vaha eka pala pramANa gozIrSa candana ke mUlya kI barAbarI nahIM kara sakatA, cAhe use kitanA hI kyoM na ginA jAya // 1 // AkhA saMsAranuM hita karanAra aSTAMga nimitta ja jANavA yogya che. tene ja dharma mAnave joIe. vaLI teo evuM kahe che ke-"dharmanI bAbatamAM hetu Adi dvArA nirNaya kare joIe nahIM. amArA dharmane lokonI moTI saMkhyAe svIkAryo che ane tene rAjyAzraya paNa maLe che, tethI tene ja kalyANakArI mAnavo joIe.' A prakAranA temanA kathanano A pramANe uttara Apavo joIe-ghaNA AMdhaLAMe ghaDA AdinA rUpane joI zakatA nathI, paraMtu eka ja dekha mANasa te rUpane joI zake che zuM te kAraNe ghaTa AdimAM rUpane abhAva hovAnI kalpanA karavI vyAjabI che kharI? eja pramANe adhikAMza loke ajJAnI hovAne kAraNe sarvajJa pratipAdita dhamane jANI zakatA nathI. zuM tethI evuM kahI zakAya che ke te dharma ja nathI? kahyuM paNa che ke- 'eraNDakadarAsI' tyaahieraMDAnA lAkaDAone eka Dhagale hoya te paNa te eka palapramANa zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 sUtrakRtAGgasUtre tahavi gaNaNAtirego jaha rAsI so na caMdaNasariccho / taha niviNNANa mahAjaNo vi molle visaMvayati // 2 // eko sacakkhugo jaha aMdhalayANaM saehi bahue hiN| hoi varaM dahalo gahu te bahugA apecchaMtA // 3 // evaM bahugAvi mUDhA Na pamANe je gaINa yANaMti / saMsAragamaNagubila Ni uNassa ya baMdhamokkhassa // 4 // chAyA-eraNDakASTharAziyathA ca gozIrSacandanapalasya / mUlye na bhavet sahazA kiyanmAtrI gaNyamAnaH // 1 // tathApi gaNanAtireko yathA rAziH sa na candanasadRzaH / tathA nivijJAnamahAjano'pi mUlye visaMvadate // 2 / / ekaH sacakSuSko yathA andhAnAM zatairbahubhi bhavati varaM draSTavyo naiva te bahukA aprekSamANAH // 3 // evaM bahukA api mUDhA na mamANaM ye gati na jAnanti / saMsAragamana gupilaM nipuNasya ca bandhamokSasya // 4 // 17 // "taha vi gaNaNAtirego" ityAdi / gaNanA meM adhika baha Dhera jaise candana ke samAna nahIM ho sakatA, usI prakAra jJAnahIna bahusaMkhyaka loga bhI jJAnavAn alpasaMkhyako kI barAbarI nahIM kara mkte| ve loga usake mUlya meM visaMvAda karate haiM // 2 // "eko sacakhugo jaha" ityAdi / eka netravAn puruSa aneka saikar3oM aMdhoM se acchA samajhanA caahie| na dekhane vAle bahuta se loga acche nahIM kahe jAte // 3 // gazIrSa candananA mUlyanI barAbarI karI zakatto nathI, pachI bhale tenI game teTalI kiMmata AMkavAmAM AvatI hoya. 51 'taha vi gaNaNAtirego' tyAhi pramANamAM meTa hovA chatAM paNa te eraMDAnA lAkaDAone Dhagale jevI rIte candananA mUlyanI barobarI karI zakatA nathI, eja pramANe jJAnahIna ghaNuM leke paNa jJAnavAnuM thaDA lekanI barAbarI karI zakatA nathI te anya matavAdIo anuyAyIonI saMkhyAne AdhAre keIpaNa matanuM mUlya mAMjAma dUsare che. // 2 // 'ekko sacakhugo jaha' yAha AMdhaLA ghaNA mANase karatA dekhate eka puruSa vadhu mahatva dharAve che. seMkaDo AMdhaLAe dekhyA vinA vastunA rUpanuM je varNana kare tenA karatAM eka ja dekhatA mANasa dvArA vastunA rUpanuM je varNana karavAmAM Ave, te adhika mAnavA gya gaNAya che. zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 3.3 vAdaparAjitAnyatIrthikadhRSTatApra0 129 mUlam -rAgaMdosAbhibhUyappA micchatteNa abhidutA / Ausle saraNaM jati TaMkaNA IrSa pavvayaM // 18 // chAyA--rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH mithyAtvena abhidrutAH / ___ AkrozAn zaraNaM yAnti TaMkaNA iva parvatam // 18 // anvayArthaH-(rAgadosAmibhUyappA) rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH yeSAmAtmAno rAgadveSAbhyAmAcchAditAH (micchatteNa abhiddutA) mithyAtvenAbhidrutAH viparIta "evaM bahugAvi mUDhA" ityaadi| isI prakAra bahusaMkhyaka bhI mUDhapuruSa pramANabhUta nahIM hote jo saMsAragamana meM cakragati ko tathA bandha aura mokSa kI gati ko nahIM jAnate hai // 4 // 17 // zabdArtha--'rAgadosAmibhUyappA-rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH' rAga aura dveSa se jinakA AtmA chipA huA hai aise tathA 'micchatteNa abhitA' mithyAtvena abhidrutAH' mithyAtva se bhare hue anyatIrthI 'AuseAkrozAn' zAstrArtha se parAjita hone para asabhyavacanarUpa gAlI Adi kA 'saraNaM jaMti-zaraNaM yAnti' Azraya grahaNa karate haiM 'TaMkaNA-TaDaNA' pahAr3a meM rahane vAlI mleccha jAtI ke loga yuddha meM hAra jAne para 'pabvayaM iva-parvatam iva' jaise parvata kA Azraya lete haiM // 18 // anvayArtha-jo rAga aura dveSa se yukta haiM, mithyAtva se vyApta haiM, ve vAda meM parAjita hokara asabhya bhASaNarUpa Akroza (krodha) kI 'evaM bahugAvi mUDhA' tyAdi eja pramANe je mANase saMsAramAM paribhramaNa karAvanAra karmabandhanA svarUpane jANatA nathI ane mokSa prApti mArga jANatA nathI evAM aneka mUDha mANasonAM vacanane pramANabhUta mAnI zakAya nahIM. (4) 1LA zawi-'rAgadAsAbhibhUyapyA-rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH' / mana thA bhanI mAtmA chupAye che sevA tathA 'micchattaNa abhida dutA-mithyAtvena abhidratAH' mithyAtpathI maresa bhI anya tIthI 'Ause-AkrozAn' zAkhA thI pati pAthI asalyayana35 70 vagerenA 'saraNaM jaMti-zaraNaMyAnti' mAzraya 43 'TaMkaNA-TaGkaNA' 57mA 2hevAvANI mcha tIna yuddhamA hArI taya tyAre 'pavyayaM iva-parvatam iva' vI zata parvatane Azraya le che. 18 sUtrArtha-je leke rAga ane dveSathI yukta hoya che ane mithyAtvathI bharelA hoya che, teo vAdamAM parAjita thavAthI asabhya vacana rUpa Akroza zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre bodhanyAptAH vAde parAjitAH santaH (Ause) AkrozAn asabhyavacanarUpAn (saraNaM jati) zaraNaM yAnti (TaMkaNA iva) TaMkaNA: parvatanivAsino mlecchajAtIyAH (pavvayaM iva) parvatamiva-yathA yuddhe parAjitA mlecchAH parvatamAzrayanti tathA vAde parAjitAH paratIthikA AkrozavacanamAzrayantIti // 18 // TIkA--'rAgadosAmibhUyappA' rAgadveSAbhibhUtAtmAna = tatra rAgaH-prItyAtmaka deSaH-abhItiH, tAbhyAm abhibhUtaH AcchAdita AtmA yeSAM te rAgadveSAbhibhUtAsmAnaH / tathA-'micchatteNa abhiddutA' mithyAtvenAbhidrutAH mithyAtvena viparyastamatyA abhidrutAH vyAptAH, anyavAdinaH yuktitarkapamANAdibhiH svapakSasthApane'samarthAH santaH / 'pAusse' AkrozAna asabhyavacanarUyAn daNDAdibhizca 'saraNaM' zaraNam 'jati' yAnti, tAnevAzrayante / "iva' yathA 'TaMkaNA' parvate vidyamAnAH mleccha jAtIyA yuddhAdau parAjitAH santaH 'pavvayaM' parvatameva Azrayante / rAgadveSAbhibhUtAtmAno mithyAtvopahatamAnasAH maMdA bAdino'sabhyavacanAnyeva Azra. yante yuktyA'mijetumasamarthAH santA, yathA mleccha jAtIyA yuddhe parAbhUtAH parvata zaraNamaMgIkurvanti tadvadimepo'ti bhAvaH // 18 // zaraNa lete haiM, jaise TaMkaNa parvata ke nivAmI mleccha yuddha meM parAjita hokara parvata kA Azraya lete haiM // 18 // TIkArtha--prItirUpa rAga aura aprItirUpa dveSa se jinakI AtmA abhibhUta ho gaI hai tathA jo mithyAtva se yukta haiM, aise anyamatAvalambI jaya yukti, tarka aura pramANa Adi ke dvArA apane pakSa kI siddhi karane meM asamartha ho jAte haiM taba ve Akroza kA Azraya lete haiM arthAt asabhya vacanoM kA prayoga karate haiM athavA daNDa Adi kA prahAra karane para utArU ho jAte haiN| jaise parvata ke nivAsI mleccha jAtIya puruSa yuddha meM parAjita hokara parvata kA hI sahArA lete haiM / (krodha)no Azraya le che jevI rIte parvatanivAsI ple yuddhamAM parAjaya thavAthI parvatane Azraya le che, e ja pramANe te paramatavAdIo vAdamAM parAjita thavAthI Akrozane Azraya le che. TIkAthe--jevI rIte parvatamAM rahenArA ple yuddhamAM hArI javAthI parvatane Azraya le che, e ja pramANe prItirUpa rAga ane amIti rUpa zreSathI yukta ane mithyAtva rUpa adhikAre jemanI vivekabuddhine AcchAdita karI nAkhI che evA anya matavAdIe jyAre dalIle, tarka ane pramANa Adi dvArA pitAnA pakSanuM samarthana karavAne asamartha thAya che, tyAre Akrozane Azraya le che, eTale ke asabhya vacanane prayoga kare che athavA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 vAdizAstrArthe samabhAbopadezaH 131 mUlam - bahuguNappagapyAiM kuMjjA attasamAhie / jesaNa virujhe jA teNaM taM taM samoyare // 19 // chAyA - bahuguNakalpAni kuryAdAtmasamAdhikaH / yenAsnyo na virudveta tena tattatsamAcaret // 19 // anvayArthaH -- ( attasamAhie) AtmasamAdhikaH = pasannamanAH muniH (bahuguNappa tAparya yaha hai ki jinakI AtmA rAgadveSa se malIna ho cukI hai aura jinakA mAnasa mithyAtva se malIna hai, aise mandavAdI anta meM asabhya vacanoM kA Azraya lete haiM, kyoMki ve yukti ke bala se vijayI nahIM ho skte| jaise mleccha loga yuddha meM parAjita hokara parvata kI zaraNa grahaNa karate haiM || 18 || zabdArtha - 'attasamAhie - AtmasamAhitaH' prasanna citta vAlA muni bahuguNappagappA - bahuguNaprakalpAni' paratIrthi janoM ke sAtha zAstrArtha ke samaya jinase bahuta guNa utpanna hote haiM aise anuSThAnoM ko 'kujjAkuryAt ' kare 'jeNa yena' jisase 'anne- anye' dUsarA manuSya ' No virujjhejjA-na virudhyeta' apanA virodha na kare 'te-tena' isa kAraNa se 'taM taMtat tat' usa usa anuSThAna kA 'samAyare - samAcaret' AcaraNa kare // 19 // anvayArtha - anyatIrthikoM ke sAtha vAda karate samaya prasanna mana pratipakSIne lAkaDI Adi vaDe mAravA paNa doDe che. A kathananA bhAvAtha e che ke jemanA AtmA rAgadveSathI ane mithyAtvathI malIna thai cukaye che, evA mandabuddhi anya matavAdIe jyAre taka Adi dvArA peAtAnI mAnyatAne siddha karI zakatA nathI, tyAre asabhya vacanA tathA mArAmArIne Azraya le che, eja pramANe te mandamati anyamatavAdIe asabhya vacanAdine Azraya le che. gAthA 18mA zahArtha----attasamAhie-AtmasamAhitaH prasanna cittavAjA muni 'bahuguNappagappA - bahuguNakalpAni' paratIrthI bhANusonI sAthai zAstrArthanA samaye bhenAthI aDu guNu utpanna thAya che, mevA anuSThAnAne 'kunA-kuryAt 43 jeNa yena' nAthI 'anne anye' mIla bhaassse| 'No virujjhejjA-na virudhyeta ' potAnA virodha nA ure 'teNaM tena' yA arathI taMtaM tat tat ' te te manuSThA nanuM 'samAyare - samAcaret' Ayara 12. / / 17 / / sUtrA--anyatIthikA sAthe vAda (vivAda) karatI vakhate munie zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 sUtrakRtAGgasUtre gappAiM) bahuguNapakalpAni-paratIyikaiH saha vAdasamaye yena hetudRSTAntAdinA bahavo. guNA utpadyante tAdRzAnuSThAnam (kujA) kuryAt (jega) yena (anne) anyaparatIthikA (No virujjhejA) na virudvayeta-virodhaM na kuryAt (teNa) tena kAraNena (taM taM) tat tat anuSThAnaM (samAyare) samAcaret kuryAditi // 19 // ___TIkA-'attasamAhie' AtmasamAdhikA, AtmanaH cittasya samAdhiH ekAgyaM yasya saH AtmasamAdhikaH prazAntahRdayaH sAdhuH 'bahugugappa gapAI bahuguNaprakalpAni, bahabo guNAH svapakSasiddhiparamatadUSaNodbhAvanAdayo mAdhyasthyAdayo vA prakalpaste, prAdurbhavanti Atmani yAdRzAnuSThAneSu tAni bahuguNaprakalpAni, pratijJAhetUdAharaNopanayanigamanAni madhyasthavacanamakArANi vA anuSThAnAni sAdhudikAle 'kujA' kuryAt 'jega' yenA'nuSThitena bhASitena vA paratIthiko dharmazravaNAdau pravRttaH / vAlA muni aise hetu tathA dRSTAnta Adi kA prayoga kare jisase aneka guNoM kI prApti ho arthAt svapakSa kI siddhi aura parapakSa kA nirAkaraNa ho / muni aisAocaraNa kareM jisase anyatIrthI virodha na kareM // 19 // ___TIkArtha--jisake citta meM samAdhi arthAt ekAgratA ho, vaha Atma. samAdhika kahalAtA hai| isakA artha hai prazAnta hRdaya sAdhu / aisA sAdhu isa prakAra ke vacanoM kA prayoga kare jinase aneka guNoM kI prApti ho, arthAt apane pakSa kI siddhi ho, paramata meM dUSaNoM kA udbhAvana ho aura madhyasthatA kA bhAva prakaTa ho| aise hI pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya aura nigamana Adi kA prayoga kreN| use aise vacanoM kA bhI prayoga karanA cAhie jisase anyatIrthika dharmazravaNa meM pravRtta bilakula kSebha pAmyA vinA prasannacitte vivAda karavuM joIe. teNe evAM dRSTAnta, tarka ane pramANene prayoga kare joIe ke jethI pitAnA pakSanI siddhi ane parapakSanuM nirAkaraNa thaI jAya. vAda karatI vakhate munie evuM AcaraNa karavuM joIe ke jethI anya tIthike paNa tene virodha na kare 1bhA TIkArtha-jenA cittamAM samAdhi heya eTale ke je jenAmAM cittanI ekAgratA hoya che, tene AtmasamAdhi kahe che. AtmasamAdhi eTale prazAnta huyavALe sAdhu evA sAdhue anya matavAdIo sAthe vivAda karatI vakhate evAM vacanane praga kara joIe ke jenA dvArA aneka guNanI prApti thAya. eTale ke teNe evAM pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya ane nigamana Adine prayoga karave joIe ke jethI pitAnA pakSane siddha karI zakAya ane paramatanA dUSaNe prakaTa thavAne kAraNe paramatanuM khaMDana thaI zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u.3 vAdizAstrAthe samabhAvopadezaH 133 'aNNe' anyaH 'go virujjhejjA' no viruddhayeta svavirodhI na bhavet / 'taM taM samAyare' tattatsamAcaret tAdRzaM tAdRzaM parAvirodhAraNena tattadaviruddhamanuSThAnamaviruddhavacanaM vA samAcaret , kuryA diti / paratIthikaiH saha vivAdaM kurvana samAhitAntaH karaNaH sAdhuryana svapakSasiddhiH parapakSanirAkaraNaM bhavet tAhamatijJA hetu dRSTAntopanayanigamanAni pratipAdayet / tathA yAzakAryakaraNenA'nyo virodhI na bhavet , api tu svapakSAzrito bhavet , tAdRzA'nuSThAnaM vacanaM pratipAdayediti bhAvaH // 19 // tadityaM paramataM vyudasyopasaMhAre svamataM vyavasthApayituM sUtrakAraH Aha / 'imaM dhammamAdAya' ityaadi| mUlam-imaM ca dharmamamAdAya kAsaveNa paveiyaM / kujA bhikkhaM gilANasta agilAe samAhie // 20 // chAyA--imaM ca dharmamAdAya kAzyapena praveditam / kuryAda bhikSuH glAnasya AlAna zca samAhitaH / / 20 / / ho aura anya loga apane virodhI na bana jaaeN| aisA hI vyavahAra karanA caahie| Azaya yaha hai ki paratIrthikoM ke sAtha vivAda karate samaya samAdhiyukta cittavAlA sAdhu aise pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya aura nigamana kA prayoga kare jisase apane pakSa kI sthApanA ho aura virodhI pakSa kA nirAkaraNa ho / sAtha hI usa sAdhu ko aisA vyavahAra aura vacanaprayoga karanA cAhie jisase pratipakSI virodhI na bane kintu apane pakSa ko svIkAra kara le // 19 // jAya ane paramatavAdIone paNa temanA matamAM rahelI bhUlanuM bhAna thaI jAya, teNe evAM vacanene pragaTa kare jaIe ke jethI anya matavAdIo tenA virodhI banAvAne badale tatvane samajavAne pravRtta bane. A kathanane bhAvArtha e che ke paratIthikonI sAthe vivAda karatI vakhate samAdhiyuMkta cittavALA sAdhue evAM taka, hetu, udAharaNa Adine prayoga karavo joIe ke jethI pitAnA pakSanuM samarthana thAya ane virodhIenA pakSanuM nirAkaraNa thaI jAya. vaLI sAdhunuM vartana evuM hovuM joIe ke jethI pratipakSI virodhI na banI jAya paNa pitAnA (sAdhunA) pakSane svii||2 rIse. // 18 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:--(kAsaveNaM) kAzyapena baddharmAnasvAminA (paveiyaM) prabeditaM makarSeNa veditaM kathitam dvAdazapariSadi (imaM ca dhammamAdAya) imaM dharmamAdAya imaM vakSyamANaM pANAtipAtaviramaNAdirUpaM dharma gRhItvA (samAhie) samAhitaH prasannacetAH (bhikkhu) bhikSuH (gilANassa) glAnasyApaToraparasya (agilAe) aglAna: san (kujjA) kuryAt vaiyAkRtyaM kuryAditi // 20 // TIkA--'kAsaveNaM' kAzyapena-kAzyapagotrotpannena samutpanna kevalajJAnavatA mahAvIrasvAminA 'paveiyaM praveditaMbhakarSeNa veditaM kathitaM dvAdazapariSadi 'imaM ca isa prakAra parapakSa kA nirAkaraNa karake sUtrakAra upasaMhAra meM apane mata kI siddhi karane ke liye kahate haiM 'imaM ca dhammamAdAya' ityaadi| zabdArtha--'kAsaveNaM-kAzyapena' kAzyapa gotra vAle vardhamAna mahA. vIra svAmI ne 'paveiyaM-praveditam' kahA huA 'imaM ca dhammamAdAya-imaM dharmamAdAya' yaha vakSyamANa dharma ko svIkAra karake 'samAhie-samAhitaH' prasannacitta 'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu 'gilANassa-glAnasya' rogI sAdhu kA 'agilAe-aglAnaH san' glAnirahita hokara 'kujA-kuryAt' vaiyAvRzya kare // 20 // ___ anvayArtha- kAzyapa bhagavAn barddhamAna ke dvArA pratipAdita isa dharma ko aMgIkAra karake samAdhiyukta bhikSu glAna (rugNa) muni kI glAni hIna hokara vaidhAvRtya kare // 20 // TIkArtha--kAzyapa gotra meM utpanna tathA kevalajJAna se sampanna zrI mahAvIrasvAmI ne bAraha prakAra kI parISad meM isa dharma kA nirUpaNa A prakAre parapakSanuM nirAkaraNa karIne sUtrakAra A uddezAno upasaMhAra karatA pitAnA matanuM samarthana karavA mATe A pramANe kahe che - 'imaM ca dhammamAdAya' yAha zahA-'kAsaveNaM-kAzyapena' zya5 // 1 bhAna mahAvIra svAbhIma paveiyaM-praveditam' he 'imaM ca dhammamAdAya-imaM dharmamAdAya' mA 1yamAya bhane 42 4zane 'samAhie-samAhitaH' prasannacitta 'bhikkhU bhikSuH' sAdhu 'gilANa sa-glAnasya' 20ii sAdhunI 'agilAe-aglAnaH san' nihita yana 'kujjA-kuryAt' vaiyAkRtya 42. // 20 // sUtrArtha-kAzyapa zetrIya bhagavAna vardhamAna dvArA pratipAdita A dharma aMgIkAra karIne samAdhiyukta sAdhue glAna (bImAra) muninI glAni rahita citta (prasanna citte) sevA karavI joIe. 20 TIkArtha-kAzyapa getramAM utpanna thayelA, kevaLajJAna saMpanna mahAvIra svAmIe bAra prakAranI pariSadamAM je dharmanuM nirUpaNa karyuM che, tene ja dharma kahevAya zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zra. a. 3 u.2 vAdizAstrArthe samabhAvopadezaH 135 imaM vakSyamANam 'dhamma' dharmam-dharatidurgatau prapatataH prANinaH zubhasthAne ca dhace iti dharmastam / athavA-abhyudayaniHzreyasasAdhako dharmaH tAdRzam-dharmam zrutavAritrAkhyam 'AdAya' AdAya-gRhItyA 'samAhie' samAhitacittaH 'bhikkhu bhikSuH= sAdhu: 'gilANassa' glAnasya-jvarAdi pIDitasya sAdhoH 'agilAe' aglAnA glAnirahito bhUtvA 'kujjA' kuryAt vaiyAvRttyAdikam // 20 // mUlam-saMkhoya pesalaM dhamma diTTimaM parinivvuDe / uvasaMgge niyAmittA AmokkhAya parivaejAsi // 21 // // tatIya ajjhayaNassa taio uddeso smtto|| tibemi // chAyA--saMkhyAya pezalaM dharma dRSTimAn prinirvRtH| upasargAn saniyamya AmokSAya parivrajet ||21||iti brviimi|| kiyA hai vaha 'dharma' kahalAtA hai / athavA jisase abhyudaya arthAt svarga aura niHzreyasa arthAt mokSa kI prApti hotI hai, vaha dharma kahalAtA hai| aisA dharma zrutarUpa aura cAritrarUpa hai / isa dharma ko dhAraNa karake samAdhiyukta cittavAlA muni jvara Adi se grasta dUsare muni kI glAni se rahita hokara vaiyAvRtya Adi kareM // 20 // zabdArtha--'diTimaM-dRSTimAn' jIvAjIvAdi padArtha ke svarUpa ko yathArtha rUpa se jAnane vAlA 'parinivvuDe-parinirvRtaH'rAga dveSavarjita zAMta muni 'pesalaM dhamma-pezalaM dharmam' uttama zrutacAritrarUpa dharma ko saMkhAyasaMkhyAya' jAnakara' uvasagge-upasargAn' anukUla pratikUla upasargoM ko 'niyAmittA-niyamya' apane vaza meM karake 'AmokkhAya-AmokSAya' mokSaprAptiparyanta 'parizvae-parivrajet' saMyama kA anuSThAna kareM // 21 // che. athavA jenA dvArA abhyadaya (svarga ane niHzreyasanI-mokSanI prApti thAya che, tene dharma kahe che. e dharma zrata cAritra rUpa dharma che. A dharmane dhAraNa karIne samAdhiyukta cittavALA munie glAnino tyAga karIne -prasanna citte, tAva Adi bImArIthI pIDAtA muninI sevA karavI joIe 20 Avg- didima-dRSTimAn' 49 pare pahAnI 1352 yathA 35thI attrai parinivvuDe-parinirvRtaH' rAgadveSa 1 zAMtamuni pesalaM dhamma-pezalaM dharmam' uttama zruta yAritra35 dhamana saMkhAya-saMkhyAya' kI 'usagge-upasargAn' sanupa prati a5sani niyAmittA-niyamya' pAtAne 1zamA 4zana 'AmokvAya-AmokSAya' kSati paya ta (sudhi) 'parivyaeparivrajet' sayabhanu manuSThAna ire. // 21 // zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre __ anvayArthaH--(diTThima) dRSTimAn yathAvasthitapadArthaparicchedavAn (parinivvuDe) parinirdhataH rAgadveSarAhityAt zAnto muniH (pesalaM dhamma) pezalaM dharmam-suzliSTaM zratacAritrarUpaM dharmam (saMskhAya) saMkhyAya=jJAtvA (upasagge) upasargAnaanukUla. patiklAn (niyAmittA) niyamya svavaze kRtvA (AmokkhAya) AmokSAya-mokSa. mAptiparyanta (paribbae) parivrajet-saMyamAnuSThAna kuryAt / 'ttibemi' ityaha bravImi-kathayAmIti // 21 // ___TIkA--'diTTiya' dRSTimAna-jIvAjIvAdipadArthAnAM yathAvasthitasvarUpaviSayakajJAnavAn / 'parinivvuDe' parinivRta: rAgadveSarahitaH san 'pesalaM dhamma' pezalaM dharmam manojJam , prANinAmahiMsAdipravRtyA mItikAraNaM dharma sarvajJamaNItaM zrutacAritrapabhedabhinnam / 'saMkhAya' saMkhyAya=jJAtvA 'AmokkhAya' AmokSAya, nizzeSa karmakSayaparyantam / 'paribdhae' parivrajet pari sarvataH saMyamAnuSThAnarato bhavet / ti ____ anvayArtha--padArthoM ke yathArtha svarUpa ko jAnane vAlA arthAt sampara dRSTi tathA rAgadveSa se rahita hone ke kAraNa zAnta muni isa sundara dharma ko jAnakara evaM upasargoM para vijayI hokara mokSaprApti paryanta saMyama kA anuSThAna kreN| tti vemi-aisA maiM kahatA hUM // 21 // TIkA--jo muni dRSTisampanna hai arthAt jIva ajIva Adi padArthoM ke vAstavika svarUpa kA jJAtA hai aura rAga dveSa se rahita hone ke kAraNa prazAnta hai, vaha prANiyoM kI ahiMsA Adi meM pravRtti karAne ke kAraNa prItikara, sarvajJapaNIna, zrutacaritra ke bheda se bhinna dharma ko jAnakara samasta karmoM kA kSaya hone taka saMyama ke paripAlana meM nirata rhe| sUtrArtha-padArthonA yathArtha svarUpane jANanArA eTale ke samyagdaSTi tathA rAgadveSathI rahita hovAne kAraNe zAnta ane samabhAvayukta munie A RtacAritra rUpa dharmane jANIne ane parISaha ane upasargo para vijaya prApta karIne, jyAM sudhI mekSanI prApti thAya tyAM sudhI saMyamanI ArAdhanA 12vI me, 'ci bemi' se hu (sudharmA pAbhI) Ichu.. // 21 // TIkArtha-je muni samyagdaSTivALo che eTale ke jIva, ajIva Adi padArthonA vAstavika svarUpane jANakAra che, ane rAga ane dveSathI rahita hevAne kAraNe prazAnta che, teNe ahiMsA AdimAM pravRtti karAvanAra hovAne lIdhe prItikara, sarva prarUpita zruta cAritra rUpa dharmane jANIne, samasta karmone kSaya thAya tyAM sudhI, saMyamanA pAlanamAM lIna rahevuM joIe. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.3 dhAdizAstrArthe samabhAvopadezaH 137 bemi' iti bravImi iti zabdaH samAptyarthakaH sudharmAsvAmI jaMbusvAminaM kathayatisarvajJamukhAt zrutvA pratipAdayAmi, na tu svakapolakalpanayA kathayAmi // 21 // iti zrI vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri 'jainAcArya pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "samayArthabodhinyAkhyAyo" vyAkhyAyAM tRtIyAdhyayanasya tRtIyodezakaH samAptaH // 3-3 // 'tti bemi' yaha zabda samApti kA sUcaka hai / sudharmA svAmI jammU svAmI se kahate haiM-he jambU ! bhagavAn ke mukha se sunakara maiM yaha pratipAdana kara rahA hUM, apanI buddhi se nahIM kahatA hUM // 21 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAGgasUtra' kI samayArthabodhinI vyAkhyA ke tIsare adhyayana kA // tRtIya uddezaka samApta 3-3 // 'tti bemi' mA awal 6dezI samAtinA sUya: cha. sudharmA pAbhI jaMbU svAmIne kahe che ke "he jabba! A badhI vAta meM bhagavAnanA zrImukhe sAMbhaLelI che. sarvajJa pratipAdita tattvanuM ja huM tamArI pAse kathana karI rahyo chuM. mArI potAnI buddhithI upajAvI kADhelI A vAta nathI." para jainAcArya jaina dharmadivAkara pUjyazrI ghAsalAlajI mahArAja kRta "sUtrakRtAMgasUtranI samayArthabadhinI vyAkhyAnA trIjA adhyayanane trIje uddezaka samApta 3-3 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 sUtrakRtAnasUtre ||ath tRtIyopasargA'dhyayane caturtho dezakaH praarbhyte|| pakrAntatRtIyoddeza ke'nukUlapatikUlAzcopasargAH kthitaaH| tAdRzopasargaH kadAcit sAdhoH svamArgAt skhalanamapi saMbhAvyate / skhalitasya tasya sAdhoH yAdRza upadezo bhavati, tAdRzopadezapakArazcaturthoM deza ke prtipaadyte| anena saMbandhena prAptasya caturthoddezakasyedamAdimaM sUtraM-'Ahesu' ityAdi / mlam-AhaMsu mahApurisA puSviM ttttvodhnnaa| udaeNa siddhimAvannA tattha maMdo visIyaM // 1 // chAyA-AhurmahApuruSAH pUrva taptatapodhanAH / udakena siddhimApanAstatra mando viSIdati // 1 // ||cauthaa uddezekA prArambha // tIsare uddeze meM anukUla aura prativU la upasagoM kA kathana kiyA gayA hai| isa prakAra ke upasagoM se koI sAdhu kadAcit apane mArga se rakhalita bhI ho sakatA hai| agara koI sAdhu skhalita ho jAya to use jisa prakAra kA upadeza sanmArga para ArUDha hone ke lie diyA jAtA hai, vaha isa cauthe uddeze meM pratipAdana kiyA jA rahA hai| isa sambandha se prApta cauthe uddezekA yaha prathama sUtra hai 'AIsu' ityAdi / zabdArtha-'Ahasu-AhuH' koI ajJAnI puruSa kahate haiM ki 'puricapUrva' pUrvakAlameM 'tattatavodhaNA-taptatapodhanAH' tape hue tapa hI jinakAdhana hai aise 'mahApurisA-mahApuruSAH' mahApuruSa 'udaeNa-udakena' yothA aadeshaan| praarmtrIjA uddezakamAM sUtrakAre anukULa ane pratikULa upasargonuM kathana karyuM che. A prakAranA upasargo sahana nahIM karI zakavAne kAraNe kaI kaI sAdhu saMyamanA mArgane parityAga paNa karI de che. evA saMyamathI bhraSTa thayelA sAdhune sanmArge pAcho vALavA mATe ke upadeza Ape joIe te A uddezakamAM prakaTa karavAmAM Avela che. trIjA adhyayana sAthe A prakArane saMbaMdha gharAtA / yAthA uddezanu paDe sUtra pramANe cha-'AIsu' tyA zahAtha--AhaMsu--AhuH' / ajJAnI 535 4 che , 'puTvi-pUrva' pUrva-paDeana 'tattatavodhaNA -taptatapodhanAH' ta t5| reyAna dhana cha / 'mahApurisA-mahApuruSAH' bhA535 'udaeNa-udakena' |pAna zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 mArgaskhalita' sAdhumuddizyopadezaH 139 anvayArthaH -- (AhaMsu) AhuH kecana mandabuddhayo bAlAH (pubvi) pUrva ( tattaH tavoSaNA) taptatapodhanAH = taptaM tapa eva dhanaM yeSAM te tathA ( mahApurisA) mahApuruSAH (udayega) udakena = zItajalasevanena (siddhimAvannA) siddhimApannA - mokSaM prAptAH, (maMdA) mandA - ajJAnI sAdhuH itthaM zrutvA (tattha ) tatra = zItajalAdisevane (visI - yaha viSIdatipravRtto bhavatItyarthaH // 1 // TIkA- 'AhaMsu' AhU kecana dharmatatvamajAnAnA mandabuddhayaH evaM pratipAdayanti, kimityAha - 'mahApurisA' mahApuruSAH = nArAyaNaprabhRtayaH pradhAnapuruSAH, 'puvvi' pUrva = purAkAle 'tatttavoSaNA' taptatapodhanAH tataM tapa eva dhanaM yeSAM te taptatapodhanAH paMcAzitapovizeSe saMtaptazarIrAH, itthaM bhUtAste mahApuruSAH / 'udaraNa' udakena = zItajalena jalopabhogakandamUlaphalAdInAmupabhogena ca / 'siddhikaccAjalakA sevana karake 'siddhimAvannA- siddhimApannAH mukti ko prApta huve the 'maMdo mando' ajJAnI puruSa yaha sunakara 'tattha - tatra ' zItala jalake sevana Adi meM 'bisIyai - viSIdati' pravRtta ho jAtA hai | 1 | anvayArtha - koI ajJAnI kahate haiM ki prAcIna kAla meM tapodhana mahApuruSa kacce jala kA sevana karake mokSa ko prApta hue hai / isa prakAra ke kathana ko sunakara ajJAnI sAdhu zItalajala ke sevana meM pravRtta ho jAtA hai // 1 // TIkArtha-- dharma ke rahasya se anabhijJa koI mandamati aisA kahate ki nArAyaNa Adi pradhAna puruSa prAcIna kAlameM tasatapodhana hue haiM, arthAt tapA huA tapa hI unakA dhana thA - unhoMne paMcAgni tapa karake sevana ne 'siddhimAvannA - siddhimApannAH ' bhumtine prApta thayA hatA 'maMdomando' ajJAnI pu3Sa yA sAMbhajIne 'tattha - tatra' zItaja pAzInA sevana bajeremA 'visIya - viSIdati' pravRtta thardha laya he // 1 // sUtrA --kAI kAi ajJAnI leAkA evu' pratipAdana kare che ke prAcIna kALamAM keTalAka tapeAdhana mahApuruSoe kAcA pANInA (sacitta jaLanA) upayAga karavA chatAM paNa mekSanI prApti karI che. A prakAranuM kathana sAMbha, LIne ajJAnI sAdhu zItaLa jaLanuM sevana karavA lAgI jAya che. (1) TIkA-dharmAM nA rahasyathI anabhijJa evAM kAI kAI maMdamati leAkA evu' kahe che ke nArAyaNu Adi prakhyAta puruSo prAcIna kALamAM thaI gayA hatA. tema tapta tapeAdhana hatA, eTale ke je tapa te tapatA je tapanI ArAdhanA tee karatA te tapa ja temanuM dhana hatuM. temaNe pacAgni tapa zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtra mAvanA' siddhimApannAH-siddhi mokSa prAptavantaH / 'tattha' tatra evaM bhUtArthazravaNena tAdRzArthasadabhAvAvezAt 'maMdo' mandaH tapaH saMyamArAdhane asamarthaH 'visIyaI' viSIdati, duHkhaM pAmoti / parantu ime sAvadhadharmapratipAdakAH bAlAH naivaM jAnantiyat teSAM pUrvaRSINAM na zItalajalasevanena muktirabhUt , kintu-tApasatamanutiSThatAM jAtismaraNAdikAraNavazAt prAdurbhUtakevalajJAnAt sakalakarmakSaye satyeva mokSamAptirjAtA / bharatAdivat na tu kandamUlaphalAdyupabhogena muktirabhUditi // 1 // apane zarIra ko tapA DAlA thaa| sacitta jala kA upabhoga karake tathA kandamUla phala Adi kA upabhoga karake mukti prApta kI thii| isa prakAra kA kathana sunakara manameM yahI bAta baiTha jAne ke kAraNa saMyama pAlana meM asamartha koI koI sAdhu viSAda ko prApta hote haiM / kintu sAvadha karma kI prarUpaNA karanevAle ye ajJAnI nahIM jAnate ki una pUrvakAlIna RSiyoM ne sacitta jalake sevana se mukti prApta nahIM kI hai| unhoMne pahale tApasa ke vratoM kA AcaraNa kiyaa| usase unheM jAti smaraNa Adi vizeSajJAna utpanna ho gyaa| unake prabhAva se bhAvasaMyama prApta karake hI ve kevalajJAnI hue aura samasta karmoM kA kSaya hone para hI mokSa prApta karane meM samartha ho sake, jaise bharata ckrvrtii| sacitta jala yA kandamUla ke khAne se unheM muktiprApta nahIM huI // 1 // tapIne pitAnA zarIrane kSINa karI nAkhyAM hatAM. temaNe sacitta jaLa tathA kandamULa, phaLa Adine upabhoga karIne mukita prApta karI hatI. A prakAranI vAta sAMbhaLIne kaI kaI maMdamati sAdhu saMyamathI bhraSTa thaI jAya che. saMyamanuM pAlana karavAne asamartha sAdhue A prakAranI temanI vAta sAcI mAnI laIne sacitta jaLa Adine upabhega karatA thaI jAya che. paraMtu sAvadha karmanI prarUpaNuM karanArA te ajJAnI purUSe e vAta jANatA nathI ke nArAyaNa Adi prAcIna RSioe sacitta jaLa AdinuM sevana karIne mati pAma karI nathI. temaNe pahelAM tApasenAM vratanuM sevana karyuM hatuM. te kAraNe temane jAtismaraNa Adi viziSTa jJAna utpanna thayAM hatAM. tenA prabhAvathI bhAvasaMyama prApta karIne ja teo kevaLajJAnI thayA hatA ane samasta karmono kSaya thayA bAda ja teo mokSa prApta karavAne zakitamAna thayA hatA. jema ke bharata cakravartI. sacita jalanuM sevana karavAthI athavA kandamULane AhAra karavAthI temane mukti prApta thaI nathI. 1 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 141 tadeva spaSTayati-'abhujiyA' ityAdi / mUlam-abhuMjiyA namI videhI rAmagutte ye bhujiyA / bAhue udagaM bhoccA tahA nArAyaNe risI // 2 // chAyA--abhuktvA namidehI rAmaguptazca bhuktvA / vAhUka udakaM bhuktvA tathA nArAyaNa RSiH // 2 // anvayArtha:-(namI videhI abhuMjiyA) namivaidehI abhuktvA-videharAjA. namirAhAraM parityajya (ya) ca (rAmagutte bhujiyA) rAmagupto bhuktvA (vAhue) bAhukaH etannAmA kazcit (udagaM) udakaM-zItaM jalaM (bhoccA) bhuktvA-zItajalaM pItvA (tahA) tathA (nArAyaNe risI) nArAyaNaH RSiH zItaM jalaM pItvA mokSa pAptavAniti kathayati // 2 // isI tathya kA spaSTIkaraNa karate haiM--'abhuMjiyA' ityaadi| zabdArtha--'namI videhI abhuMjiyA-namidehI abhuktvA' videha dezakA adhipati nami rAjAne AhAra choDakara 'ya-ca' aura 'rAmagutte bhujiyA-rAmagupto bhuktvA' rAmaguptane AhAra karake 'bAhue-bAhukaH' bAhukane 'udagaM-udakam' zItala jalakA 'bhoccA-bhuktvA ' sevana karake 'tahA-tathA' isI prakAra 'nArAyaNe risI-nArAyaNa RSiH' nArAyaNa RSine 'udaya-bhoccA-udakaM bhuktvA' zItala jalakA pAna karake mokSa prApta kiyA thA aisA kahate haiM // 2 // ____ anvayArtha--videha janapada ke rAjA nami AhAra kA tyAga karake rAmagupta AhAra kA upabhoga karake, bAhuka sacitta jalakA sevana karake tathA nArAyaNa RSi bhI zItala jala pIkara mokSa ko prApta hue haiM // 2 // pAtanu vadhu 1588425 42 // tamA cha -'abhuMjiyA' tyAhazA-'namI videhI abhuMjiyA-namivaidehI abhuktvA' vira zanA adhipatI nabhI naye mADA choDI 'ya-ca' bhane 'rAmagutte bhujiyA-rAmagupto bhuktvA ' rAmagupte mA.2 rIne 'bAhue-bAhukaH' mA 'udga-udakam' zIta pAekInu bhoccA-bhuktvA' sevana zana. 'tahA-tathA' ghAre 'nArAyaNe-nArAyaNa RSiH' nArAyaNa RSio 'udayaM bhoccA-udakaM bhuktvA' zIta pANInuM pAna karIne mokSa prApta karyo hato. evuM kahe che. zA sUtrArtha-videha janapadane rAjA nami AhArano tyAga karIne, rAmagupta AhArane upabhoga karIne, bAhuka sacitta jalanuM sevana karIne tathA nArAyaNa RSi paNa sacitta jaLanuM sevana karIne mukti pAmela che. parA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 skRtAGgale TIkA--kecana paratIthikAH sAdhUnAM vyAmohAya-evamuktavantaH, tad yathA'namI' namiH rAjA videhI, videhadezavizeSaH tatra bhavAH vaidehAH tanivAsino. lokAH te santi asyeti vaidehI namI rAjA / 'abhujiyA' abhuktvA bhojanAdikamakRtvaiSa 'ya' ca 'rAmagutte' rAmaguptanAmakaH / 'bhuMjiyA' bhuktvA AhAraM bhuktyA, tathA 'bAhue' bAhukA bAhukanAmakaH 'udagaM bhoccA' udakaM zItodakameva bhukravA, tathA 'nArAyaNe risI' nArAyaNaH RSiH nArAyaNa nAmA maharSiH praNItodakamacijjalaM bhuktvaiva siddhi gtaaH||2|| api ca-'Asile devile' ityAdi / mUlam-Asile devile caiva dIvAyaNamahArisI / pArAsare daMgaM bhoccA bIyANi hariyANi yaM // 3 // chAyA-asilo devalazcaiva dvaipAyanamahARSiH / pArAzara udakaM bhuktvA bIjAni haritAni ca // 3 // TIkArtha-kinhIM kinhIM paratIdhikoMne sAdhuoM ko bhrama meM DAlane ke lie isa prakAra kahA hai ki-vaidehI arthAt videha deza ke rAjA nami ne bhojana Adi tyAga kara ke hI mokSa prApta kiyA, rAmagupta ne bhojana karake mokSa prApta kiyA / bAhuka nAmaka kisIne sacitta jala kA upabhoga karake tathA nArAyaNa nAmaka RSine acitta jala kA upabhoga karake mukti prApta kI / / 2 / / aura bhI kahate haiM--'Asile devile' ityAdi / zabdArtha--'Asile-asilo RSiH' asila RSi devileceva-devalazca' aura devala RSi 'dIvAyaNamahArisI-vaipAyano mahARSiH' tathA TIkAI--kaI kaI paratIthika sAdhuone bhramamAM nAkhavA mATe evI dalIla kare che ke-vaidehIo-videha dezanA rAjA namie bhajanano tyAga karIne ja mokSa meLavyo che, rAmagupta bhajanane tyAga karyA vinA-bhejanane upabhoga cAlu rAkhIne mokSa prApta karela che. bAhuka nAmanA koI purUSa sacittA jaLane upabhega karIne tathA nArAyaNa nAmanA RSie zItaLa jaLano upa bhegA karIne mukti prApta karelI che. mArA qvil pa2tA se che --'Asile devile' tyA-- zA-'Asile-asilo RSi.' masilapi 'devile ceva-devalazca' bhane 31Si 'dIvAyaNamahArisI-dvaipAyano mahARSiH' tathA maharSi dvaipAyana zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 143 anvayArthaH-(Asile) asilo RSiH (devile ceva) devalazca RSiH (dIvAyaNamahArisI) dvaipAyano mahARSiH (pArAsare) parAzaraH (darga) udakaMmzItajalaM pItvA (ya) ca (hariyANi bIyANi) haritAni bIjAni (bhoccA) bhuktvA mokSaM prAptavAniti kathayantIti // 3 // TIkA--'Asile' asilA asilo nAma RSiH 'ceva' api ca 'devile devala nAmA RSiH 'dIvAyaNa mahArisI' dvaipAyano maharSiH, atha ca 'pArAsare' parAzara:=pArAzarazca, ityete RSayaH 'dagaM' udakaM 'ya' ca 'hariyANi bIyANi' haritAni bIjAni-zItodakabIjaharitAdikaM 'bhocAH' bhuktvA siddhi prAptAH / etehi mahARSaya Asan emiryat kRtam yena ca pathA mokSaM labdhavantaH ime, mAdazairapi tathaiva karttavyam , na tu tadviparItamArge // 3 // maharSi daipAyana 'pArAsare-parAzaraH' evaM parAzara RSi ina logoMne 'udagaM-udakam ' zItala jalakA pAna karake 'ya-ca' aura 'hariyANi bIyANi-haritAni bIjAni' harita vanaspatiyoM ko 'bhoccA-bhuktvA' AhAra karake mokSa prApta kiyA thA aisA kahate haiM // 3 // ___ anvayArtha--asila, devala, dvaipAyana aura parAzara nAmaka RSiyoM ne zIta jala pIkara aura harita tathA bIjoM kA bhojana karake mokSa prApta kiyA hai / aisA ve kahate haiM // 3 // ___TIkArya--asila nAmaka RSi, devilanAmaka RSi dvaipAyana maharSi, aura parAzara RSine zItala jala, haritakAya aura bIjoM kA upabhoga karake siddhi prApta kii| ye saba mahAn RSi the| inhoMne jo kiyA aura pArAsare-pArAzaraH' ava 52112 RSi dhye. 'udagaM-udakam' zIta pAnu sevana zana 'ya-ca' sane hariyANi bIyANi-haritAni bIjAni' rita vanaspatimAno bhoccA-muktvA'mAhAra zana bhAkSa pAsa ye to. me kahe che. evA sUtrAtha---mAsisa, heksa, vaipAyana, mane pArAza2 nAbhanA aSibhyAsa zItaLa jaLanuM pAna karIne tathA harita (lIlerI) tathA bIjanuM bhojana karIne mokSa prApta karela che, evuM teo kahe che. AvA TIkArtha--asila nAmanA RSi, devila nAmanA vaSi vaipAyana maharSi ane pArAzara RSie sacitta jala, haritakAya (lIlotarI) ane bIjene upabhoga karIne siddhi prApta karI che. teo mahAna RSio hatA. temaNe je karyuMane je mArge mekSa prApta karyo te mArgane ApaNe paNa Azraya zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre mUlam-ee putvaM mahApurisA AhitA ihe saMmaMtA / bhoccA bIodagaM siddhA iMi meyamaNussuyaM // 4 // chAyA--ete pUrva mahApuruSA AkhyAtA iha samatAH / bhuktA bInodakaM siddhA iti etat anuzrutam // 4 // anvayArthaH--(purva) pUrva-pUrvakAle (ee mahApurisA) ete mahApuruSAH (AhiyA) AkhyAtA:-jagatmasiddhAH, tathA (iha) ihAsmin jainAgamepi (saMmatA) sammatAH mAnyAH, (vIbhodagaM) bIjodakaM (bhoccA) bhuktvA (siddhA) siddhAH-mokSaM pAtA: (iimeyaM) ityetat (aNusmu) mayA'nuzrutaM mahAbhAratAdi granthata iti // 4 // jisa mArga se mokSa prApta kiyA, hameM bhI vaisA hI karanA caahiye| unase viparIta mArga kA Azraya nahIM lenA cAhie // 3 // zabdArtha-'puvvaM-pUrva' pUrva kAla meM 'ee mahApurisA-ete mahApuruSA' ye mahApuruSa 'AhiyA-AkhyAtA' jagatprasiddha the, tathA 'iha-iha' isa jaina Agama meM bhI 'saMmatA-samnatAH' mAnyapuruSa the 'bIodaMgebIjodakam' ina mahApuruSoMne bIja-kandamUlAdika aura udaka-zItala jala kA 'bhoccA-bhukravA' upabhoga karake 'siddhA siddhAH mokSa prApta kiyA thA 'ihameyaM-ityetat' yaha 'aNussuyaM -mayA anuzrutam ' maiMne (mahAbhArata AdimeM sunA hai // 4 // ___anvayArtha--prAcIna kAla meM yaha mahApuruSa jagatprasiddha the aura jainAgamameM bhI ye mAnya haiN| ye bIja aura sacitta jalakA upabhoga karake siddha hue haiM, aisA maine mahAbhArata Adi granthoM se sunA hai // 4 // le joIe temanA te mArgane anusaravAthI ja mokSa prApta thaze-viparIta mArge cAlavAthI AtmakalyANa sAdhI zakIe nahIM. A prakAranuM teo pratipAdana kare che. chellA --'puvvaM-pUrva tuna samayamA 4 'ee mahApurisA-ete mahApuruSAH' mA mahAyu35 'AhiyA-AkhyAtAH' gat prasiddha utA, tathA "iha-iha' mA re mAmamA 55] 'samatA-sammatAH' mAnya 531 tA 'bIodagaM-bIjodakam' A mahApurUSee bIja-kanda, mUla vagere ane udakazItaLa pANIne "zAbhktvaa' pAsa uzane 'siddhA-siddhAH' mokSa prAdhyA DA. iimeyaM-ityetatU' mA prabhAva 'aNussuyaM-mayAanuzrutam' meM (mahAbhArata viramA) samanyu cha. 146 sUtrArtha--prAcIta kALamAM A purUSe jagavikhyAta hatA. jaina AgaemAM paNa A purUSane mAnya gaNavAmAM Avela che. temaNe bIja ane zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 145 TIkA--'pu' pUrvam tretAyugAdau 'ee mahApurisA' ete pUrvoktA mahApuruSAH dvaiyApanaparAzaramabhRtayaH svayUthyA vA / 'iha' iha jainamate'pi prasiddhA, bahumAnadRSTayA dRssttaaH| te ca sarve 'vIodagaM' bojodakaM-bIjakandamUlAdikam , udakaM-zItaM jalaM ca / 'bhocA' bhuktvA siddhA' siddhAH saMjAtAH mokSaM prAptAH / 'iimeyaM-ityetat' evaM rUpeNa 'aNussuyaM mayA anuzrutam / mahAbhAratAdi itihAse skandAdi purANeSu ca / zItajalAdinA zaucAdikaM kRtavantaH mUlaphalAdikaM cA'. bhyavaharantaH siddhiM gatA iti zrUyate zAstre mahAbhAratasmRtipurANAdiSu anyatIthikA vadantIti bhAvaH // 4 // TIkArtha--pahale tretA Adi yuga meM yaha dvaipAyana, parAzara Adi mahApuruSa hue haiN| yaha jainAgamoM meM bhI prasiddha haiM aura bahumAna kI dRSTi se dekhe gae haiM / ye sabhI kandamUla Adi tathA zItala jala kA upabhoga karake siddha hue haiM / isa prakAra maiMne sunA hai| mahAbhArata Adi itihAsa meM tathA skaMda purANa Adi meM inakA kathana upalabdha hai| ___ tAtparya yaha hai ki anyatIrthika isa prakAra kahate haiM ki sacitta jala Adi se zauca Adi karate hue aura mUla phala Adi kA bhojana karate hue bhI unhoMne mukti prApta kI hai / yaha bAta mahAbhArata, smRti aura purANa Adi meM sunI jAtI hai // 4 // acitta jalane upabhoga karIne mukti prApta karI che, evuM meM mahAbhArata Adi granthA dvArA sAMbhaLyuM che. jA TIkArtha-pahelAM tretA Adi yugamAM pUrvokta dvaipAyana, parAzara Adi mahApuruSa thaI gayA che. jaina A gAmamAM paNa te mahApuruSonAM nAmane ulekha thayela che ane temanA pratye khUba ja mAnanI daSTie jovAmAM Avela che. te mahApuruSo kandamULa Adine AhAra karIne tathA zItala jaLanuM pAna karIne siddha thayA che, evuM meM sAMbhaLyuM che. mahAbhArata Adi ItihAsamAM, skanda purANa AdimAM temanI vAta upalabdha che. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che-anyatIthike evuM pratipAdana kare che ke sacitta jala Adi vaDe snAna Adi karavA chatAM ane kandamULa AdinuM bhojana karavA chatAM paNa dvaipAyana, parAzara Adi RSie mukita prApta karelI che. mahAbhArata, purANa, smRti Adi dharmagrantho paNa e vAtanuM samarthana kare che. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 sUtrakRtAGgasUtre etaduttaraM sUtrakAraH mAha--'tattha maMdA' ityAdi / mUlam-taraMtha maMdA visIyaMti vauhacchinnA ve gNdbhaa| pio parisaMppaMti pisappI ya saMbhame // 5 // chAyA--tatra mandA viSIdanti vAhacchinnA ica gardabhAH / pRSThataH parisarpanti pRSThasI ca saMbhrame // 5 // anvayArthaH--(tattha) tatra-tasmin kuzrunyupasarga (maMdA) mandAH bAlAH (vAhacchinnA) vAhacchinnAH bhArAkrAntAH (gaddabhAva) gardabhAva (visIyaMti) viSIdantisaMyamapAlane duHkhamanubhavanti (saMbhame) saMbhrame agnyAdidAhe (piTThasappI) pRSThasa isake anantara sUtrakAra kahate haiM--'tattha maMdA' ityAdi / zabdArtha-'tattha-tatra' usa kuzrutikA upasarga hone para 'maMdA-mandAH' ajJAnI puruSa 'vAhacchinnA-bAhacchinnA' bhArase pIDita 'gaddamA vagardabhA ica' gadahe ke jaisA 'visIyaMti-viSIdanti' saMghama pAlana karane meM duHkha kA anubhava karate haiM 'saMbhame-saMbhrame jaise agni AdikA upadava hone para 'piTThasappI-pRSThasarpiNa' lakaDe ko sahAyatAse calanevAlA hAtha paira rahita puruSa 'piTTho-pRSThataH' bhAganevAle puruSoM ke pIche pIche 'parisappaMti-parisarpanti' calatA hai usI prakAra ye ajJAnI jana saMyama pAlane meM sabase pIche hI ho jAte haiM // 5 // anvayArtha---kuzAstra kA upasarga hone para ajJAnI sAdhu usI prakAra saMyama pAlana meM duHkha kA anubhava karate haiM, jisa prakAra bhArA tyA2 mAI sUtra412 4 -'tattha maMdA' tyAha-- zAya-'tattha-tatra' te zritinI 5 thAya tyAre 'maMdA-mandAH' ajJAnI pu35 'vAhacchinnA-vAhacchinnAH' mAthI paData 'gaddhamA va-gardabhA iva' gadheDAnI ma 'visIyaMti-viSIdanti' sayama pAlana 42vAmA manamanusaya 42 . 'sabhame-saMbhrame' 2vI zata pani parene upadrava thAya tyAre 'piTusappI-pRSThasarpiNaH' nI sahAyatAthA yAlApANe! sAtha, 55 varane 535 'piTuo-pRSThataH' maagvaavaa|| 53SAnI 5 / ||7'prispNti-pri. sarpanti' yA che te // 4 // 25 // ajJAnI maannse| sayama pAlana 42vAmA badhAthI pAchaLa ja thaI jAya che. pA sutrArtha-jevI rIte bhAranuM vahana karavAne asamartha gardabha viSAdane anubhava kare che, athavA jevI rIte cAlavAne asamartha puruSa agnine bhaya zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 147 piNaH kASThapAdukayA calanakartAraH hastapAdarahitAH puruSAH (pio) pRSThataH pazcAt ( parisappati) parisarpanti calanti tathaiva ime saMyamapAlane sarvebhyaH nyUnAH bhavantIti ||5|| TIkA - - ' tattha' tatra = tasmin kutsitazAstropadezaH khyopasarvodaye sati 'maMdA' mandAH = viveka vikalAH, na kevalajJAnAdinaiva mokSo'pi tu zItodakAdinApi bhavatIti nirNayaM kRtvA 'vAhacchinnA' vAhacchinnAH vahanaM vAhaH bhAraH tasyodvahanam tena chinnAH AkrAntAH 'gaDamA' gardabhA iva = rAsabhA iva 'visIyaMti' viSIdati, yathA gardamAH bhArAkrAntAH mArge eva duHkhabhAjo bhavanti tathA ime kuzAstropadarzitakrameNa zikSitAH saMyamamArge saMyamabhAraM parityajya zithilAcArAH santo kAnta gardabha duHkhakA anubhava karate haiM / athavA jaise calane meM asamartha puruSa agni kA bhaya upasthita hone para pichaDa jAtA hai usI prakAra ve bhI saMyama pAlane meM pIche raha jAte haiM // 5 // TIkArtha-- kutsita zAstroM ke upadezarUpa upasarga ke upasthita hone para vivekavihIna sAdhaka, kevalajJAna Adi se hI mokSa nahIM hotA varana zIta jala Adi ke sevana se bhI hotA hai, isa prakAra kA nirNaya karake bhAravahana se durbala ghane hue gadhe ke samAna viSAda ke pAtra hote haiN| arthAta jaise bojha se lade hue gardabha mArga meM hI duHkha kA anubhava upasthita thAya tyAre bIjA leAkeA karatAM pAchaLa rahI jAya che, eja pramANe kuzAstranA upasarga thAya tyAre ajJAnI sAdhu sayamanuM pAlana karavAmAM viSAda anubhave che ane saMyamanA mArge AgaLa vadhavAne badale saMyamanA pAlanamAM zithila anI jAya che. pA TIkA jayAre kuzAstronA upadeza rUpa upasarga upasthita thAya che tyAre vivekahIna sAdhaka sayaganA mAgethI bhraSTa thaI jAya che. te evuM mAnatA thAya che ke kevaLajJAna Adi dvArA ja meAkSa prApta thatA nathI, parantu zItala jaLa, kandamULa AdinA sevanathI paNa mekSa prApta thAya che. A prakAranA niSNu ya karavAne kAraNe te bhAravahana karavAne asamartha gadheDAnI jema viSAdane pAtra bane che. eTale ke bhAre khAjo vahana karatA gadheDA jevI rIte mAgamAM ja viSAdane anubhava kare che, eja pramANe viparIta upadeza sAMbhaLIne zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre mokSamanavApya saMsAre eva duHkhaaynti| dRSTAntAntaraM darzayati-saMbhame iti| 'saMbhame' saMbhrame agnyAdibhaye samupasthite sati udbhrAntAH 'piTThasappI' pRSThasarpiNaH paMgavaH praNaSTajanasya-'piTThao parisappaMti' pRSThataH parisarpanti=pRSThato gacchanti, nA'. pragAmino bhavanti / tathaiva-ime jJAnakriyAbhyAM mokSo bhavatIti ajAnAnAH nemyAdimArgAnusAriNaH zItodakabIjabhojakAH mokSa prati pravRttA api mokSagatayo na bhavanti / kintu tasminneva saMtAre anantakAlaM paribhramanti, yeSAmapi siddhigamanamabhUt na teSAM zItodakAdi sevanAt kintu kutazcit jAtajAtismaraNAdipratyayAvApta karate haiM usI prakAra khoTe zAstroM se viparIta zikSA pAye hue ve sAdhu bhI saMyamamArga meM saMyama ke bhArako tyAga karake zithilAcAra parAyaNa bana jAte haiN| ve mokSa na prApta karake saMsAra meM hI duHkhakA anubhava karate haiN| ___ isI viSaya meM dUsarA dRSTAnta dikhalAte haiM-agni Adi kA bhaya upasthita hone para ghabarAe hue la~gaDA puruSa bhAganevAle dUsare logoM ke pIche pIche calate haiM-unase pichaDa jAte haiM / ve Age nahIM bar3ha paate| isI prakAra jJAna aura kriyA se mokSa hotA hai, isa tathya ko na jAnane vAle aura nami Adi ke mArga kA anusaraNa karanevAle, sacitta jala aura bIjoM kA upabhoga karanevAle mokSamArga meM pravRtta hokara bhI mokSa gamana nahIM kara skte| ve anantakAla taka saMsAra meM hI paribhramaNa karate haiN| jinhoMne bhI mokSa prApta kiyA hai, unheM zItodaka ke sevana se nahIM prApta huaa| unheM jAtismaraNa Adi kisI kAraNa se smygsaMyamanA mArgethI calAyamAna thanAra saMyamanA bhArano tyAga karIne zithi. lAcArI bananAra-sAdhune paNa viSAda ja anubhavo paDe che. teo mekSa prApta karavAne badale saMsAramAM ja aTavAyA kare che ane duHkhane anubhava karyA kare che. A viSayane anulakSIne eka bIjuM daSTAna ApavAmAM Ave cheagni Adine bhaya upasthita thAya tyAre laMgaDe purUSa devI na zakavAne kAraNe bIjA bhAganArA lokonI pAchaLa rahI jAya che, e ja pramANe "jJAna ane kriyAthI mokSa maLe che, A tathyane nahIM jANanAra ane nami AdinA mArgane anusaranArA, sacitta jaLa ane bIjene upabhoga karanArA leke mokSamArgamAM pravRtta thavA chatAM paNa mokSagamana karI zakatA nathI. teo anata kALa sudhI saMsAramAM ja paribhramaNa karyA kare che. e vAta te nizcita che ke jemaNe mokSa prApta karyo che temaNe zItadaka (zItaLa jala) nA sevanathI ja mokSaprApta karela nathI. temane kaI paNa kAraNe jAtismaraNa Adi jJAnanI, zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 149 samyagjJAnacAritravatAmeva valkalacIramabhRtInAmiva siddhigamanamabhUt na punaH kadAcidapi sarvaviratipariNAmabhAvakAraNabhAvamantareNa zItodakabIjAdyupabhogena jIvopamardasAvadhakarmaNeti // 5 // prakRtaviSaye matAntaramapi darzayati khaNDanAya-'ihamege' ityAdi / mUlam-ihamege u bhAsaMti sAyaM sAyeNa vili| je tattha AriyaM maMggaM paramaM ca samAhie // 6 // chAyA-iha eke tu bhASante sAtaM sAtena vidyate / ye tatra Arya mArgantu paramaM ca samAdhikam // 6 // jJAna darzana aura cAritra kI prApti huii| tabhI ve valkala cIrI Adi kI taraha siddhi prApta karane meM samartha ho ske| sarvaviratirUpa bhAva cAritra mokSa kA kAraNa hai / usa ke abhAva meM zItodaka aura cIja kA upabhoga karane rUpa jIvahiMsAmaya sAvadyakarma se kadApi mokSa kI prApti nahIM ho sakatI // 5 // prastuta viSaya meM matAntara kA khaNDana karane ke lie use dikhalAte haiM--'iha mege' ityaadi| zabdArtha--'iha-iha' isa mokSa prApti ke viSaya meM 'ege-eke' koI zAkyAdi matavAle 'bhAsaMti-bhASante' kahate haiM ki 'sAta-sAtam' sukha 'sAtena-sAtena' sukhase hI 'vijai-vidyate' prApta hotA hai 'tatthatatra' isa mokSa ke viSayameM 'AriyaM-Aryam' samasta heya dharma se dUra tathA samyagra jJAna. darzana ane cAritranI prApti thaI hatI. tyAre ja teo valakala, cIrI AdinI jema siddhi prApta karI zakavAne samartha thayA sarvavirati rUpa bhAvacAritra mokSanuM kAraNa gaNAya che. je tene abhAva hoya te zItAdaka ane bIjane upabhoga karavA rUpa jIvahiMsAmaya sAvadya kama vaDe mekSanI prApti kadI paNa thaI zakatI nathI pApA prastuta viSaya saMbaMdhI je anya mate che te prakaTa karIne temanuM sUtrakAra bhana 3re --'iha mege' tyAhi zahAtha-'iha-iha' mokSa prAtinA viSayamA 'eke-eke' / 45 vagaire bhatA 'bhAsaMti-bhASante' 4 cha ? 'sAta-sAtam' supa 'sAtena-sAtena' sumathI / 'vijjai-vidyate' prApta thAya cha, 'tattha-tatra' mA mokSanA viSa. yama 'Ariya-Aryam ' samasta uya yathA 2 27vA tIya 42 prati zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 sUtrakRtAsUce __ anvayArthaH-(iha) ihAsmin mokSagamanAdhikAre (ege) eke kecana zAkyAdaya (bhAsaMti) bhASante-kathayanti, (sAta) sAta=mukhaM (sAtena) sAtena sukhenaiva (vijjai) vidyate prApyate (tattha) tatra=mokSaviSaye (AriyaM) Aryam=samasta heya dharmato dUraM tIrthakarapatipAditam (maggaM) mArga jJAnadarzanacAritrarUpaM (parama samAhie) paramaM ca samAdhikaM jJAnadarzanacAritrarUpam enaM dharma (je) ye janA tyajanti te svArthabhraSTA bhavantIti // 6 // TIkA--'iha' iha mokSagamanavicAramavAhe 'ege' eke zAkyamatAnuyAyinaH locAdinopataptA: daMDiprabhRtayaH 'u' tu zabdaH zItodakAdibhojibhyo'sya pArthakyaM darzayati-'bhAsaMti' mASantebruvanti / 'sAyaM sAyeNa vijjai' sAta sAtena vidyate, rahanevAlA tIrthakara pratipAdita 'maggaM-mArgam ' jJAnadarzanacAritrarUpa mArga 'paramaM samAhie-paramaM samAdhikam ' parama zAMtiko denevAlA hai isa dharma ko 'je-ye' jo puruSa choDate haiM ve ajJAnI jana svArtha se patita hote haiM // 6 // ___ anvayArtha--koi zAkya Adi kahate haiM ki sAtA se hI sAtA kI prApti hotI hai arthAta sukha bhogane se hI sukha milatA hai, kintu jo loga tIrtha karapratipAdita ArSamArga ko, jo samyagjJAnadarzana cAritra rUpa hai, syAga dete haiM ve svArtha se bhraSTa hote haiM // 6 // TIkArtha--mokSa ke prakaraNa meM zAkya Adi tathA kezaluMcana Adi meM kaSTa mAnanevAle daMDI Adi isa prakAra kahate haiM-mokSa kA sarvotkRSTa pAhata 'mAM-mArgam' jJAnaHzana yastri35 mA 'paramaM samAhie-paramaM samAvikam ' 525 aiti 5bhAvAmA cha 2 // yamana 'je-ye' 2 puruSa chata ajJAnI mANase svArthathI patita thAya che. dA sUtrArtha - keI zAkya Adi matavAdIo evuM pratipAdana kare che kesAtA dvArA ja sAtAnI prApti thAya che, eTale ke sukha bhogavavAthI ja sukha maLe che, paraMtu je leke tIrthaMkara pratipAdita, samyagU jJAna, darzana ane cAritrarUpa uttama mArgano tyAga kare che, teo kadI paNa AtmakalyANa sAdhI zakatA nathI, paNa duHkha ja bhagavyA kare che. dA TIkAI--zAkya Adi paratIthika tathA kezakuMcana Adine kaSTajanaka mAnanArA daMDI Adi leke mokSaprApti viSe evuM maMtavya dharAve che ke viSaya janaka sukha vaDe ja mokSanuM satakRSTa ane anaMta sukha utpanna thAya che zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 151 sAtaM-mokSamukhaM niratizayA'paricchinnam / sAtena-viSayajanitamukhenaiva jAyate / tathA ca vattAro vadanti-- 'sarvANi sattvAni sukheratAni sarvANi duHkhAca samudvijante / tasmAtmukhArthI ca sukhAya dadyAt mukhapradAtA lamate mukhAni // 1 // na kevalaM sukhAdeva, mukhamityatra vacanameva pramANam , kintu yuktayo'pi bhavanti / tathAhi-kAraNamanusarati kAryam , yAdRzaM kAraNaM tADageva bhavati kAryam , na tu tadviparItam , yathA vaTavIjAt vaTAMkurameva jAyate, na tu asmAdanyasya vijAtIyasya / evamaihalaukikasukhAdeva mokSasukhaM syAnatu locAdi duHkhAt kathamapi tadvijAtIevaM ananta sukha viSayajanita sukha se hI utpanna hotA hai| kahane vAle kahate bhI haiM--'sarvANi sattvAni sukheratAni' ityaadi| ____ saMsAra ke samasta prANI sukha meM rata haiM, saba duHkha se ghabarAte haiM, ataeva jo sukha kA abhilASI hai vaha dUsaroM ko sukha pahu~cAve / jo dUsaroM ko sukha detA hai vaha svayaM sukha prApta karatA hai // 1 // sukha se sukha kI prApti hotI hai, isa viSaya meM kevala vacana hI pramANa nahIM hai balki yuktiyAM bhI vidyamAna haiM / vaha isa prakAra haiMkArya kAraNa kA anusAra karatA hai| jaisA kAraNa hotA hai vaisA hI kArya hotA hai usase viparIta nahIM hotaa| jaise kTa ke bIja se vaTa kA hI aMkura utpanna hotA hai / anya vIja se anya vijAtIya aMkura utpanna nahIM hotaa| isI prakAra laukika sukha se hI mokSa kA sukha ho sakatA hai, loca Adi ke duHkha ko sahana karane se nahIM / duHkha mevA 1 3 3-'sarvANi sattvAni sukheratAni' tyA-- 'sAramA samasta praannii| susamA 2ta (pravRtta) cha. i guthI gabharAya che, tethI evuM kahI zakAya ke je sukhanI abhilASA rAkhatA hoya teNe saune sukha ApavuM joIe. je bIjAne duHkha de che te pote ja bhI thAya che. // 1 // sukha dvArA ja sukhanI prApti thAya che, A kathananuM mAtra vacana dvArA ja pratipAdana karavAmAM AvyuM nathI, paNa tarka, dalIla Adi dvArA paNa teo tenuM samarthana kare che-kArya kAraNunuM anusaraNa kare che. jenuM kAraNa hoya che, tevuM ja kArya thAya che-kAraNathI viparIta kArya saMbhavI zakatuM nathI. vaDanA bIjamAMthI vaDanuM ja bIja utpanna thaI zake che. koI paNa bIja vijAtIya aMkuranI utpatti karI zakatuM nathI. eja pramANe laukika sukha vaDe ja zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 yasya mokSasyodbhavAzA | Agamo'dhya mumevArthaM puSNAti / 'maNurNa bhoyaNaM bhoccA maNuNNaM sayaNAsaNam / maNuSNaMsi agAraMsi maNuSNaM jhAyara muNI // 1 // chAyA - manojJa bhojanaM bhuktvA manojJe zayanAsane / manojJe AgAre manojJaM dhyAyet muniriti // 1 // tathA -- ' mRdvIzayyA prAtarutthAya peyAH bhaktaM madhye pAnakaM cApara he / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArddhararAtre mokSAnte zAkyaputreNa dRSTaH // 1 // ataH sthitaM yat sukhenaiva sukhAvAptiH / na tu lovAdinA kAyakleza sahanena / pratyutaH tenAssdhyAnasamudbhavAt evaM mohamugdhamatayaH 'je' ye kecana zAkyAdayaH kathako bhugatane se usase vijAtIya mokSasukha kI prApti kI AzA nahIM kI jA sakatI / Agama bhI isI bAta kA samarthana karatA hai- 'maguNaM bhoyaNaM bhoccA' ityAdi / sUtrakRtAGgasUtre 'manojJa bhojana karake, manojJazayyA aura Asana kA upabhoga karake aura manojJa gRha meM nivAsa karake muni manojJa dhyAna karatA hai |1| aura bhI kahA hai- 'mRdvIzayyA prAtarusthAya peyAH' ityAdi / komala zayyA, prAtaHkAla uThate hI peya kA pAna, madhyAhna meM bhojana, aparAhna meM pAna, ardharAtri meM drAkSA khAMDa aura zarkarA kA upabhoga aura anta meM mokSa ! aisA zAkyaputra (buddha) ne dekhA hai / tAtparya yaha hai ki sukhapUrvaka rahane se hI Age mokSa kA sukha prApta hotA hai // 1 // ataeva yaha siddha huA ki sukha se hI sukha kI prApti hotI hai, loca meAkSanuM sukha prApta thaI zake che, leAca AdinuM duHkha sahana karavAthI mAkSanuM sukha maLI zakatu N nathI. duHkhane bhAgavavAthI tenA karatAM vijAtIya meAkSanA sukhanI prApti thaI zakatI nathI. temanA AgameAmAM paNa eja vAtanuM samarthAMna TharavAmAM bhAvayuche hai - ' maNuSNaM bhoyaNaM bhoccA' ityAhi manAjJa leAjana karIne, maneAjJa zayyA ane AsananA upoga karIne ane maneAjJa gharamAM nivAsa karIne muni dhyAna dharI zake che.' bajI vu che ! - 'mRddhIzayyA prAtarutthAya peyAH' ityAhi kAmaLa zayyA, prAta:kALe uThatAM ja paiyanuM pAna, madhyAhne leAjana, apeAra pachI peyanuM pAna, madhyarAtre drAkSa, khAMDa ane sAkaranA upaleAga ane ante meAkSa! evuM zAkaputra (buddhe) joyu che. tApaya e che ke sukhapUka rahevAthI ja Akhare meAkSanu sukha prApta thAya che. 415 teo A prakAranI dalIleA dvArA evuM siddha karavAnA prayatna kare che zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 153 yanti te tattha' tatra-tasmin mokSamArgavicArapravAhe samuyasthite sati-'AriyaM bhagga' AryamArgam ArAt dUraM jAtaH sarvaheyadharmebhyaH iti AryaH sa cAsau mArga zceti AryamArgaH / bhagavatA sarvajJena mahAvIreNa pradarzito mokSamArgaH, tAdRzamAryamArga te parityajanti / tathA 'paramaM samAhie' paramaM ca samAdhisamyakadarzanajJAnacAritryAtmakaM ratnatrayaM ca pariharanti te sarvathaiva manda : cAturgatikasaMsArakAntArameva sarvadA paribhramanti / ___ tathAhi-yattairabhihitam-'kAraNA'nurUpameva kArya jAyate' tanna yuktam / kadAcidanyathAbhAvasyApi darzanAt yathA dRzyate-gardabhamutrayogena gomayAt vRzcikasya Adi kAyakleza sahana karane se nahIM / kAyakleza le to ulaTA AtadhyAna utpanna hotA hai| __ mUDhamati zAkya AdikoM kA yaha kathana hai / isa kathana ko mAnya karake jo ajJAnI Arya arthAt samasta heya / (tyAgane yogya) dharmoM se dUra evaM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke dvArA upadiSTa mokSamArga kA parityAga kara dete haiM tathA paramasamAdhi arthAt samyagdarzana Adi ko tyAga dete haiM, ve sarvathA manda prANI cAturgatika saMsArarUpI aTavI meM bhaTakate haiN| kAraNa ke anurUpa hI kArya hotA hai, unakA yaha kathana ekAnta rUpase samIcIna nahIM hai| kabhI kabhI isa niyama kA bhaMga bhI dekhA jAtA hai, arthAt kAraNa se vilakSaNa bhI kArya hotA hai / jaise gardana ke sukha vaDe ja sukhanI prApti thAya che, laca Adi kAyakleza sahana karavAthI sukhanI prApti thatI nathI. kAyakleza dvArA te Ula, ArtadhyAna thAya che. mUDhamati zAkya Adi paratIvikenI uparyukta mAnyatA che. A mAnyatAne mAnya karIne jeo samarata heya (tyAga karavA yogya) dharmothI bhinna evA zramaNa bhagavAna mahAvIra dvArA prarUpita sakRNa mekSamArgane pariyAga kare che tathA parama samAdhina-samyagdarzana Adino tyAga kare che, evA madamati lako cAra gativALA saMsArarUpI kAnanamAM bhaTakyA kare che. "kAraNane anurUpa ja kArya thAya che. A prakAranuM temanuM kathana ekAnta rUpe (saMpUrNataH) egya nathI. kaI kaI vAra A niyamamAM bhaMga paNa thata jovAmAM Ave che. eTale ke kAraNathI judA ja prakAranuM kArya paNa saMbhavI za: cha. sama gadheDAnA mUtra sAthe chANano ga thavAthI vIchInI utpatti thAya che, dAvAnaLa vaDe baLI gayelA netaranA mULamAMthI kadalI vRkSanI utpatti thAya che, zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUtrakRtAGgasUtre samudbhavaH, vanAgnidagdhavetramUlAt kadalIvRkSasyotpattiH, AmataNDulajalasaMsiktabhUtalAt raktavarNavizeSitazAkasya samutpattibhavati, tathA golomato durvA jAyate / tathA-yadapi manojJAhArAdikaM sukhakAraNatayA-upakSiptam , tadapi na samyak / manojJAhArasevanenApi rogAdisaMbhavAt / kiM ca-vaiSayikantu du'khapatIkArakAraNatayA sukhaM bhavituM nArhati / viSaya. janitasukhasya sarvadaiva duHkhamilitatvAt duHkharUpataiva vidyate / yo'yantatra mUDhAnAM sukhA''bhAsaH so'pi duHkharUpa eva / taduktam duHkhAtmakeSu viSayeSu sukhA'bhimAnaH, saukhyAtmakeSu niyamAdiSu duHkhbuddhiH| utkIrNavarNapadapaMktirivA'nyarUpA, sArUpyameti viparItagatipayogAt / / ke mUtra kA yoga hone para gobara se vicchU kI utpatti ho jAtI hai, dAvAnala se dagdha veta ke mUla se kadalI vRkSa kI utpatti hotI hai, karace tandala evaM jala se sikta bhUtala se lAla raMga kA eka vizeSa zAka utpanna hotA hai tathA goroma se dUba kI utpatti dekhI jAtI hai| __ manojJa AhAra Adi ko sukha kA kAraNa kahanA bhI ThIka nahIM kyoMki usake sevana se bhI rogAdi kI utpatti dekhI jAtI hai| isake atirikta vaiSayika sukha vAstava meM sukha hI nahIM hai, vaha to duHkha kAhI kAraNa hotA hai / vaiSayika sukha meM duHkhoM kA sammizraNa rahatA hai, ataeva vaha vimizrita bhojana ke samAna vastutaH duHkha hI hai kAcA tandula (khA) ane pANI vaDe sikta bhUtalamAMthI lAla raMganuM eka viziSTa zAka upana thAya che, tathA geroma (gAyanI ruvAMTI) vaDe dUba (pAsa) tyatti thA5 che. manojJa AhAra Adine sukhanA kAraNarUpa gaNavA te paNa ucita nathI, kAraNa ke tenA sevanathI paNa regAdinI utpatti thatI jovAmAM Ave che. vaLI vaiSaNika sukha vAstavika dRSTie jotAM sukha rUpa ja nathI, te te duHkhanA pratIkAranA ja kAraNa rUpa hoya che. vaiSayika sukhamAM duHkhanuM sammizraNa rahe che. tethI viSamizrita jananI jema te kharI rIte to duHkha rUya ja hoya che. mUDha mANase ja tene sukharUpa mAne che, paraMtu kharI rIte te te sukhAbhAsa rUpa hevAne kAraNe duHkha rUpa ja che. kahyuM paNa che ke - zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhino TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 155 siketibhASAprasiddhavarNavat darzane viparItaM dRzyate mudraNe ca samyagAkAreNa dRzyate iti / etAdRzaM sukhaM paramAnandamokSasukhasya kAraNaM kathaM syAt , kathamapi kAraNabhAvaM nAzrayante iti / yadapi kezalocAdikaM duHkhakAraNatayA bhavadbhiH pratipAditam, mUDha puruSa hI use sukha mAnate haiM kintu asala meM sukhAbhAsa hone ke kAraNa vaha duHkha hai / kahA bhI hai 'duHkhAtmakeSu viSayeSu' ityAdi / ___ajJAnI jIvoM kI gati kaisI viparIta hotI hai| jo viSaya duHkharUpa haiM unheM ve sukharUpa mAnate haiM aura jo yamaniyamasaMyama Adi sukharUpa haiM unheM duHkharUpa samajhate haiM ! kisI dhAtu para jo akSara yA varNa aMkita kiye jAte haiM, ve dekhane para ulaTe dikhAI dete haiM, parantu jaba unheM mudrita kiyA jAtA-chApA jAtA hai, taba sIdhe ho jAte haiM! saMsArI jIvoM kI sukhaduHkha ke viSaya meM aisI hI ulaTI samajha hotI hai| isa prakAra para padArthoM para avalambita, indriyoM grAhya, karmabandha kA kAraNa, duHkhakA mUla, kSaNavinazvara aura anaikAntika viSaya sukha svAvalambI, indriyAgocara duHkha se aspRSTa zAzvata aura aikAntika muktisukha kA kAraNa kisa prakAra ho sakatA hai ? inameM koI anurU. patA nahIM hai, ataeva Apake kathanAnusAra bhI viSayasukha mokSasukha kA kAraNa nahIM ho sktaa| ''duHkhAtmakeSu viSayeSu' tyAha ajJAnI manuSyano svabhAva ke vicitra hoya che! viSe ke je duHkha 35 che temane teo sukharUpa mAne che, ane yama, niyama, saMyama Adi je sukharUpa vastuo che temane teo duHkharUpa samaje che. koI dhAtunA sikakA para ja akSaro athavA varSo aMkita karavAmAM Ave che, temane jovAmAM Ave te ulaTA dekhAya che, paraMtu jyAre temane mudrita karavAmAM-chApavAmAM Ave che. tyAre teo savaLa dekhAya che. saMsArI jInI sukhaduHkhanA viSayamAM evI ja UlaTI samaja hoya che. A prakAranuM para padArtho para avalaMbita, Indri dvArA grAhya karmabandhanA kAraNarUpa, duHkhanuM mULa, kSaNavinara ane anaikAntika viSayasukha svAva lakhI. indriyAgocara, duHkhathI askRSTa, zAzvata ane ekAtika mukti sukhanuM kAraNa kevI rIte hoI zake? temanI vacce koI paNa prakAranI anurUpatA (samAnatA) ja jaNAtI nathI, tethI ApanA kathanAnusAra paNa viSayasukha mokSa sukhanuM kAraNa hoI zakatuM nathI. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 sUtrakRtAGgasUtre tadapi alpasavAnAmeva duHkhakAraNaM kezalocAdikam / mahApuruSANAM paramArthacintAparAyaNAnAM mahattattvatayA sarvametat sukhAyaiva bhavati / apagatabhayarAgabhedomuniH tRNAdi saMstArake'pi zayAno yAdRzaM sukhaM labhate tAdRzaM mukhaM cakravartinAmapi na bhavati / tathoktam 'taNasaMthAranisaNo vi muNivaro bhaTTarAgamayamoho / jaM pAvaI muttimuhaM katto taM cakavaTTI vi // 1 // ' chAyA-tRNasaMstAraniSaNNo'pi munivaro bhraSTarAgamadamohaH / yatmApnoti muktisukhaM kutastat cakravartyapi // 1 // Apane kezaloca Adi ko duHkha kA kAraNa kahA hai kintu vaha kAyara puruSoM ko hI duHkha kA kAraNa hotA hai / paramArtha ke cintana meM parAyaNa mahApuruSa mahAn sattvazAlI hote haiM / unako vaha sukhAvaha hI hotA hai| rAgadveSa madamoha Adi vikAroM se rahita muni ghAsa kI zayyA para zayana karatA huA bhI jisa anirvacanIya sukha kA anubhava karatA hai, vaha sukha to cakravartiyoM ke nasIdha meM bhI nahIM hotaa| kahA bhI hai-'taNa saMthAranisaNNo vi' ityAdi / tRNoM ke saMstAraka para AtIna muni rAgadveSa madamoha se rahita hone ke kAraNa jisa nivRtti sukha kI anubhUti karatA hai, vaha sukha cakravartI ko kahAM prApta ho sakatA hai ? Ape kezalaMcana Adine duHkhanuM kAraNa kahyuM che, paraMtu te mAtra kAyara puruSane mATe ja duHkhanuM kAraNa bane che. paramArthanA (AtmahitanA-mokSanA) citvanamAM parAyaNa mahApuruSo khUba ja sattvazALI hoya che temane mATe te te sukhAvaDuM ja hoya che. rAgadveSa, mada, maha Adi vikArothI rahita munine ghAsanI zayyA para zayana karatAM je avarNanIya sukhane anubhava thAya che, te sukha te cakravatI ne suMdara, mulAyama zayyAmAM zayana karavA chatAM prApta thatuM nathI udyaM 555 cha |-tnnsNthaarnisnnnnoN vi' tyAha " tuganA saMtAraka (bichAnA) para zayana karatA athavA besatA muni rAga, dveSa, mada ane mehathI rahita nivRtti sukhane anubhava kare che, te je sukhane anubhava kare che, te sukha te cakravatIone paNa kayAM prApta thaI zake che?" zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 157 mahatAM ghoraparISahopasargajanitadukha duHkhanAzAyaiva bhavati, kSamayA niH zatruvartate zarIramAlinyaM vairAgyamArgoM vRddhatA vairAgyakAraNaM bhavati samastavastuparityAgarUpaM. maraNaM mahotsavAya bhavatIti saMpUrNameva jagat saMpatyaiva pUritaM na kutrApi duHkhasthAna vidyte| tathoktam 'duHkhaM duSkRtasaMkSayAya mahatAM kSAnteH padaM cairiNaH, kAyasyA'zucitA virAgapadavI sNvegheturjraa| sarvatyAgamahotsavAya maraNaM jAtiH suhRt pItaye, saMpadbhiH paripUritaM jagadidaM sthAnaM vipatteH kutaH // 1 // ghora parISahoM aura upasargoM se utpanna honevAlA duHkha mahA. puruSoM ke lie duHkhavinAza kA hI kAraNa hotA hai| kSamA se unake zatru miTa jAte haiM / unake lie zarIra kI malInatA vairAgya kA mArga hai, vRddhatA vairAgya kA kAraNa hai aura samasta vastuoM kA tyAga rUpa maraNa mahotsava hotA hai / isa prakAra una mAhAtmAoM ke lie sampUrNa jagat sampatti se paripUrNa hotA hai| unakI dRSTi meM duHkha kA kahIM koI sthAna hI nahIM hai / kahA bhI hai-'duHkhaM duSkRtasaMkSayAya mahatA' ityaadi| mahAn puruSoM ke liye duHkha pApakarmoM ke kSaya ke lie hotA hai, zatru kSamA ke pAtra hote haiM, zarIra kI azucitA vairAgya kA kAraNa hotI hai, vRddhAvasthA vairAgya kA kAraNa bana jAtI hai, mRtyu mahotsava kA rUpa dhAraNa karatI hai, janma sajjanoM kI prIti kA kAraNa hotA hai| isa - ghera parISaho ane upasargone kAraNe mahApuruSe para je dukha AvI paDe che, te duHkhe temanA duHkhavinAzamAM ja kAraNabhUta bane che. kSamAguNane kAraNe temanA zatraone abhAva thaI jAya che. temane mATe zarIranI malInatA vairAgyano mArga che, vRddhatA vairAgyanuM kAraNa che ane samasta vastuonA tyAgarUpa maraMNa mahotsavarUpa banI jAya che. A prakAre te mahAtmAone mATe te saMpUrNa jagata saMpattithI paripUrNa hoya che. temanI daSTimAM to kyAMya 5 manu sthAna 4 tu nathI. yu pAra cha - 'duHkhaM duSkRtasaMkSayAya mahato' tyAhi mahAn puruSa para AvI paDatAM duHkhe karmakSaya karanArA thaI paDe che, teo zatruone paNa kSamAne pAtra gaNe che, temanA zarIranI azucitA dharA mAM kAraNabhUta thAya che, temanI vRddhAvasthA temanAmAM vairAgyabhAvanI vRddhi karanArI thaI paDe che, temane mana mRtyu te mahatsavarUpa thaI paDe che. (saMsAra zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre kiM ca yadi ekAntataH sukhenaiva sukhaM manyate cet , tadA saMsAre vicitratA na syAt / svargasthAH sarvadA svargasthA eva bhaveyuH nArakA nArakAeka, natvevaM saMbha vati / kadAcita nArako'pi vihAya narakaM sukhamanubhavati, sukhino'pi duHkham / na ca dRSTavirodhaH kalpyamAnaH paNDitapariSadi zobheta iti // 6 // ___ asyaivottaraM pAha-'mA eyaM' ityaadi| mUlam-mA eyaM avamannaMtA appeNaM laMpahA bahu / eyarasa u amokkhAya aohArivva trh7|| chAyA-mA etamavamanyamAnA alpena lumpatha bahu / etasya tu amokSe ayohArIva jUrayatha // 7 // prakAra yaha akhila jagat unake lie sampatti se paripUrNa hai| unake lie vipatti kahAM // 1 // ____ yadi yaha ekAnta mAna liyA jAya ki sukha se hI sukha kI prApti hotI hai to saMsAra meM vicitratA nahIM honI caahie| svarga ke deva sadA svarga meM hI rahane cAhie aura nAraka naraka meM hI saDate rahane cAhie / kintu aisA hotA nahIM hai / nAraka jIva bhI naraka se udvatana (nikalakara) karake sukha kA pAtra banatA hai aura sukhI bhI kadAcit duHkha kA anubhava karate haiM / pratyakSa kA virodha karanA paNDitoM ke samUha meM zobhA nahIM detA // 6 // mAMthI chUTIne mokSa prApti thavAne kAraNe) ane temane janma sajajanonI prItinuM kAraNa bane che. A prakAre A akhila jagat temane mATe te saMpattithI paripUrNa hoya che. A prakAre temane vipatti sahana karavAno avakAza ja rahetA nathI. // 1 // - je ekAntataH evuM mAnI levAmAM Ave ke sukha vaDe ja sukhanI upatti thAya che, te saMsAramAM sukhaduHkha rUpa vicitratA hovI joIe ja nahIM. svarganA deve sadA vargamAM ja rahevA joIe ane nArake e sadA narakamAM ja pIDA sahana karatA rahevuM paDe. paraMtu evuM te banatuM nathI. nAraka che paNa narakamAMthI uddhattanA karIne-nIkaLIne-sukhane pAtra banI zake che, ane sukhI che paNa kyAreka duHkhane anubhava kare che. A prakArane je pratyakSa anubhava thAya che tene virodha kare te paMDitonA samUhamAM and nathI. // 6 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 159 __ anvayArthaH-(eyaM) enaM sarvajJa patipAditamArgam (avamannaMtA) apramanyamAnAstiraskurvANAH (appeNaM) alpenApi zabdAdikabhogalobhena (bahu~) bahu-atyadhika (mA luMpahA) mA lumpatha-mA vidhvaMsatha (eyasma) etasya sukhAdeva mukhamitipakSasya (amokkhAya) amokSe'parityAge (aohAriya) ayohArIva suvarNa parityajya loha gRhNana vaNim iva (jUraha) jUrayatha-pazcAttApaM kariSyatha iti // 7 // isIkA uttara dete haiM--'mA eyaM' ityAdi / zabdArtha--'eyaM-enam ' yaha sarvajJa pratipAdita jina mArgako 'ava. mannaMtA-avamanyamAnAH' tiraskAra karanevAle tuma loga 'appeNaMalpena' alpa-arthAt tuccha aise zabdAdi viSaya bhogake lobhase bahuMbahu' atyadhika mulyavAn mokSaptukhako 'mA lupahA-mA lumpatha' kharAya na karo 'ecassa-etasya, sukhase hI sukha hotA hai aisA yaha asatpakSa ko 'amokkhAya-AmokSe nahIM choDane para 'aohArivca-ayohArIva' suvarNa ko chor3akara lohe ko grahaNa karanevAlA vaNik puruSa ke jaisA 'jUraha-jUrayatha' pazcAttApa karanA paDegA // 7 // ___ anvayArtha-isa prakAra sarvajJapratipAdita mArga kI avagaNanA karate hue thoDe ke lie bahuta ko naSTa mata kro| sukha se hI sukha hotA hai, isa pakSakA tyAga na karane para Apako usI prakAra pazcAttApa karanA zAkya Adi paratIrthikanI uparyukta mAnyatAne sUtrakAra uttara Ape che. 'mA eyaM' tyA zahAtha-'eyaM-enam' sa pratipAdita bhAgane 'avamannatA -avamanyamAnAH' ti224|2 4211 tame vo 'appeNaM-alpena' 2065 -arthAt tu27 sevA za54 vagere viSaya mAnA wthI 'vahuM-bahu' atyadhi bhulyavAn mokSasumane 'mA lupahA-mA lumpatha' 52 / 5 / / 2 / 'eyassa-etasya' supathI / suma thAya cha mA aa asatyapakSane 'amokkhAya-AmokSe na chAupAthI 'aohArivva-ayohArIva' sonA ch| somane ahama 32vaavaa535|| 2 // 'jUraha-jUrayatha' pazcAttA5 423 // 54. // 7 // sUtrArtha- A pramANe sarvajJa pratipAdita mArganI avagaNanA karIne thaDA (sukha)ne mATe vadhAre (sukha)ne naSTa karavuM joIe nahIM. sukha dvArA ja sukha prApta thAya che, A prakAranI mAnyatAne tyAga na karavAthI Apane sukha prApta thAya che, A prakAranI mAnyatAne tyAga na karavAthI Apane evo zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 sUtrakRtAGgasUtre TIkA-bho bho anyatIthikAH bIjodakAdhupabhogena mokSo bhavatIti manyamAnAH / tathA sAvadhapUjAM mokSakAraNaM manyamAnAH pUjApatiSThAparAyaNA daNDina: zIthilAcAripArzvasthAdayaH 'eyaM' enam sarvajJapatipAditamokSamArgam , sukhenaiva sukhaM jAyate ityAdi apadAgrahe na vyAmohitA bhavatha, 'avamannaMtA' avamanyamAnA tiraskurvANAH 'appeNaM' alpena vaiSayikasukhena 'bahu' bahu=adhikaM sarvataH zreSThaM mokSasukhaM, 'mA luMgahA' mA lumpatha atyalpavaiSadhikasukhecchayA sAtAgAravAdi mukhalipsayA vA niratizayaM mokSaM sukhaM mA tiraskuruta / viSayasukhamAptyA kAmodreka eka syAt / tatazca cittAsvAsthyaM na punaH samAdherudbhavaH, tadabhAvAt kuto mokssaashaa| api ca-eyarasa' etasya mokSaviparItapakSasya 'amokkhAya' paDegA jaise svarNa kI upekSA karake loha ke bhAra ko vahana karanevAle ko karanA paDatA hai||7|| TIkArtha--he anyatIthiko ! bIja aura sacitta jala Adi ke upabhoga se mokSa prApti mAnanevAlo! sAvadya pUjA ko mokSa kA kAraNa mAnanevAlo ! pUjA pratiSThA meM parAyaNo ! daNDiyo! zithilAcArI pArzvastho! sukha se hI sukha kI prApti hotI hai, isa prakAra ke durAgraha se bhrAnti ke zikAra hokara Apa loga sarvajJa prarUpita mokSamArga kI avagaNanA karate haiM / parantu alpa tuccha vaiSayika sukha ke lie adhika arthAt zreSTha mokSasukha ko mata gaMmAo ! atyanta alpaviSaya sukha kI icchAse niratizaya mokSasukha kA tiraskAra na kro| viSayasukha kI prApti se kAma kA udreka hI hogA / usa se citta asvastha banegA pazcAttApa kara paDaze ke jeo pazcAttApa sonAnI upekSA karIne leDhAne bhAra vahana karanArane kare paDe che. jenA TIkAryuM-he anyatIrthika bIja ane sacitta jala AdinA upabhegathI mokSa prApta thAya che, evuM mAnanArA he pUjA pratiSThAmAM lIna rahenArA ajJAnI leke ! he daMDIe ! he zithilAcArIo ! sukha dvArA ja sukhanI prApti thAya che, evA durAgraha tathA bhrAmaka khyAlane bhega banIne tame sarvajJa prarUpita mokSamArganI avagaNanA karI rahyA che paraMtu a9pa (tuccha) vaiSayika sukhane khAtara adhika sukhano sarvottama mokSasukhana-tyAga karavo joIe nahIM. atyanta alya viSayasukha bhogavavAne mATe niratizaya mekSasukhane tiraskAra kare ucita nathI. viSayasukhanI prApti dvArA kAmane haka ja thAya chemANasa vAsanAone adhikane adhika gulAma banatuM jAya che. tethI cittanI zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra zu. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 161 amokSe= maparityAge 'aohArivva jraraha' ayohArIva jUrayatha, AtmAnaM pIDayatha eva kevalam / yathA kazcid ayohArI lohavaNik gRhamAgacchan mArge svarNAdikaM parityajyAyo bhAramaparityajana taddvAreNA''kAnto duHkhamAzramanubhavannAsIt / tathaiva bhavAn sadAgraheNa graheNa ratnatrayasAdhyaM mokSamupekSya tAdRzakutarkamA reNa pIDito bhaviSyati iti // 7 // aura samAdhi kI upalabdhi nahIM hogI / samAdhi ke abhAva meM mokSa kI AzA hI kaise kI jA sakatI hai| isake atirikta mokSa saMbaMdhI isa viparIta pakSa kA tyAga na karoge to loha kA bhAra uThAnevAle puruSa ke samAna jhuranA paDegA / jaise loha ke bhAra ko vahana karanevAlA loha vaNika apane ghara kI ora lauTa rahA thA, mArga meM use svarNa Adi kI khAna milIM, kintu loha moha ke kAraNa usane loha kA parityAga na karake svarNa ko grahaNa nahIM kiyA / loha ke bhAra se pIDita hotA huA vaha apane ghara pahu~cA aura duHkhamaya dina vyatIta karane lagA / isI prakAra Apa loga kadAgraha ke vazIbhUta hokara ratnatraya se prApta honevAle mokSasukha kI upekSA karake kutarka ke bhAra se pIDita hooge / ataeva svarNa ke samAna mokSasukha ko tyAga kara loka ke samAna viSayasukha ko mata grahaNa karo |7| svasthatA rahetI nathI ane samAdhi mATe avakAza ja rahetA nathI samAdhineA ja abhAva hAya tA mAkSanI AzA ja kevI rIte rAkhI zakAya ? je mekSaprAptinA sAcA mArgane grahaNa karavAne khale tame uparyukta khATA mAgano AdhAra leze| tA tamAre leADhAno bhAra varSana karanAra mANasanI jema pastAvu paDaze leDhAnA bhAra vahana karanArA puruSanuM dRSTAnta nIce pramANe che-kaI eka viNaka leADhAnA bhArane vahana karatA peAtAne gAma pAche pharatA hatA mArgamAM teNe eka senAnI khANa joi, parantu leADhA pratyenA mehane kAraNe teNe leDhAnA tyAga karIne te seAnuM thatuNu karyuM nahI. lADhAnA bhAra vahana karIne khUba ja thAkayo pAkayo te pAtAne gAma pA pharyAM, ane seAnAne grahaNu na karavA mATe khUba ja pastAvA lAgyA. eja pramANe Apa paNa kadAgrahanA tyAga karIne jo sana prarUpita mAnuM avalaMbana nahI le, te Apane paNa pastAvu paDaze ratnatraya varDa prApta thanArA meAkSasukhanI upekSA karIne jo Apa sukhadvArA sukha prApta karavAnA kutarka nA AdhAra lezeA, te te kutakanA bhArathI duHkhI thavuM paDaze. te suvaNa'nA samAna meAkSasukhane tyAga karIne lehanA samAna viSayasukhanI abhilASA rAkhavI joie nahI." !!! zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre - - -- - - mUlam-- pANAIvAe vahRtA musAvoe asNjtaa| adinnAdANe vaTuMtA mehaNe ya pariggahe // 8 // chAyA-prANAtipAte vartamAnA mRpAvAde asaMyatAH / __ adattAdAne vartamAnA maithune ca parigrahe // 8 // anvayArthaH-(pANAivAe) prANAtipAte jIvahiMsAyAM SaT jIvanikAyamadanarUpAyAM (musAvAe) mRpAvAde (adinnAdANe) adattAdAne (mehuNe) maithune (pariggahe) parigrahe (vatA) vartamAnAH yUyam (asaMjatA) asaMyatAH santIti // 8 // TIkA-sukhAdeva sukhaM jAyate iti mithyAsiddhAntaM dRSayituM sUtrakAraH abhyatIthikAn pAha-pANAivAe' prANAtipAte-paijIvanikAyahiMsane, 'musA. vAe' mRSAvAde, mithyAvacanamayoge / 'adinnAdANe' adattAdAne 'mehuNe' maithune zabdArtha-'pANAivAe-prANAtipAte' SaDjIvanikAyake mardanarUpa jIvahiMsA meM 'musAvAe-mRSAvAde' mithyAbhASaNa meM 'adinnAdANe-adattAdAne' adattAdAna meM 'mehuNe-maithune' maithuna meM 'pariggaheparigrahe' parigraha meM 'vadRtA-vartamAnAH' pravRtta rahanevAle Apa loka 'asaM jatA-asaMyatAH' asaMyamI hai / / 8 // anvayArtha--mANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura pari. graha meM pravRtti karate hue Apa loka asaMyamI haiM // 8 // TIkArtha-sukha se hI sukha kI utpatti hotI hai, isa mithyA siddhAnta ko dUSita karane ke lie sUtrakAra anyatIrthikoM ke prati kahate haiM-prANAtipAta arthAt SaTU jIvanikAya kI hiMsA meM mRSAvAda mithyA za -pANAivAe-prANAtipAte' 13 niyana bhana35 1 DiMsAmA 'musAvAe-mRSAvAde' mithyA bhASamA 'adinAdANe-adattAdAne' mahattA hAnamA 'mehuNe-maithune' bhaithunamA 'pariggahe-parigrahe' pariyaDamA 'vaTuMtA-vartamAnAH' pravRtta 22vAvA at 'asaMjatA-asaMyatAH' masayamI ch| // 8 // sUtrArtha-prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, mithuna ane parigrahamAM pravRtta evAM Apa leke asaMyamI che. TA TIkAtha-"sukha dvArA ja sukha utpanna thAya che, A prakAranA mithyA siddhAMtamAM rahelA de prakaTa karavAne mATe sUtrakAra paratIrthikone A pramANe kahe che-tame prANAtipAta-chakAyanA jIvonI hiMsAmAM pravRtta raho che, zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 163 tathA-'pariggahe' parigrahe, 'vaTuMtA' vartamAnAH santo yUyam 'asaMjatA' asaMyatAH, saMyamarahitA bhavantaH, na tu saadhvH| prANAtipAtamRSAvAdA'dattAdAnamaithunaparigraheSu vidyamAnA bhavantaH saMyamarahitAH vartamAnasukhamAtralipsavaH vaiSayikasukhalAlasayA aikAntikamokSasukhaM nAzayanto mokSamArgabahirbhUtA yUyam / prativAdI pRcchati-kathaM mayA prANAtipAtAdikaM sevyate-tatrottaramAha-pacanapAcanAdi sAvadhakarmAnuSThAnena hiMsA jAyata eva / tathA vayaM saMnyAsinaH sAdhavazceti svIkRtyApi gRhasthAcAraM-kurvanti tato mRSAvAdaH prApnoti, tathA-yajjIvanikAyAnAM zarIreNa vacanoM ke prayoga meM, adattAdAna caurI meM maithuna meM tathA parigraha meM pravRtti karate hue Apa saMyama se rahita haiM, sAdhu nahIM haiN| ___ Azaya yaha hai-prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha ina pApoM meM pravRtti karanevAle Apa saMyama se rahita haiM aura kevala vartamAnakAlIna sukha ke abhilASI haiM / Apa vaiSayika sukhakI lAlasA se prerita hokara aikAntika mokSasukha ko vinaSTa kara rahe haiM, isa kAraNa Apa mokSamArga se bahirbhUta haiN| prativAdI kA prazna-hama prANAtipAta Adi kA sevana kaise karate haiM ? uttara-pavana pAcana Adi sAvadya karmoM ko karane se hiMsA hotI hI hai| tathA apane Apako saMnyAsI aura sAdhu kahate hue bhI gRhasthoM jaisA AcaraNa karane ke kAraNa mRSAvAda kI bhI prApti hotI hai| jina asatya vacanane prayoga kare che, adattAdAna (corI), maithuna ane parigrahamAM paNa tame pravRtta rahe che. A prakAranI pApapravRtti karanArA tame saMyamathI rahita che tame sAdhu ja nathI. A kathanane bhAvArtha e che ke prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna ane parigraha rUpa pApakarmomAM pravRtta rahenArA Apa saMyamathI rahita che, ane Apa mAtra vartamAna kAlIna sukhanI ja abhilASA rAkhanArA che, Apa vaiSayika sukhanI lAlasA vaDe prerAIne sarvottama mokSasukhane vinAza karI rahyA che. te kAraNe Apa mokSamArganI bahAra ja paDelA che. prativAdIno prazna ame prANAtipAta AdinuM sevana kevI rIte karI rahyA chIe? uttara-tame tamAre mATe bhajana rAMdhe che athavA bIjA pAse 2dhA che. A prakAranA sAvadya karmo karavA-karAvavAthI hiMsA thAya che vaLI Apa Apane sAdhu tarIke oLakhAve che. chatA paNa gRhasthanA jevuM AcaraNa rAkhe che, tethI Apa mRSAvAdathI thatAM pApakarmanA paNa baMdhaka bane che, zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 sUtrakRtAGgasUtre bhavanta upabhogaM kurvanti, tat zarIraM tatsvAminA naiva dattaM bhavadbhizcopamuktamiti adattAdAnamapi bhavati / tathA-gavAdInAM maithunasyA'numodanAdabrahmeti / dhanadhAnya dvipadacatuSpadAdInAM parigraho'pi bhavatyeveti bhAvaH // 8 // ___ matAntaraM duSayituM pUrva tanmataM pradarzayati sUtrakAra:-'evamege u' ityAdi / mUlam-evamege u pAsatthA panavaMti agaariyaa| itthI vasaM gayA bAlA jiNasAsaNaparaMmuhA // 9 // chAyA-evameke tu pArzvasthAH prajJApayanyanAryAH / strIvazaM gatA bAlA jinazAsanaparAGmukhAH // 9 // jIvoM ke zarIra se Apa upabhoga karate haiM, vaha zarIra unake svAmiyoM ne Apako bhogane ke lie pradAna nahIM kiyA hai, ataeva adattAdAna bhI hotA hai / gau Adi ke maithuna kI anumodanA karane ke kAraNa abahmacarya kA doSa lagatA hai / dhana dhAnya, dvipada catuSpada Adi kA parigrahato hotA hai // 8 // matAntara ko dUSita karane ke lie sUtrakAra use pahale dikhalAte hai-'evamege u' ityaadi| zabdArtha-'itthI vasaM gayA-strIvazaM gatAH' strIke vaza meM rahanevAle 'bAlA-cAlAH' ajJAnI 'jiNasAsagaparaMmuhA-jinazAsanaparAGmukhAH' jainendra ke zAsanase parAGmukha-arthAt viparIta calanevAle 'aNAriyA je nA zarIra vaDe Apa upabhega karo cho, te zarIra temanA svAmIoe Apane bhegane mATe pradAna karyA hatAM nathI, tethI A5 adattAdAnanuM paNa sevana karanArA che Apa gAya AdinA maithunanI anumodanA kare che tethI A5 abrahmacaryanA deSanA paNa bhAgIdAra bane che. Apa dhana, dhAnya, dvipada, catuSpada Adine parigraha paNa rAkhe che, tethI Apa parigrahajanya pApakarmanA paNa banyaka bane che. drA matAntaro (anya matavAdIonA mata)nuM svarUpa prakaTa karIne sUtrakAra tamA 27 / hopo 48 42 cha-'evamege u' tyAdi za14-'isthIvasaM gayA-strIvazaM gatAH' zrIna pazamA 21 // 'bAlA -pAlAH' ajJAnI 'jiNasAsaNaparaMmuhA-jinazAsanaparAGmukhAH' nendranA zAsanA 52muma-marthAt viparIta Aain 'aNAriyA-anAryAH' manAya' 'ege zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 165 anvayArthaH- (itthI vasaMgayA) strIvazaM gatAH (bAlA) bAlA jJAninaH (jiNasAsaNaparaMmuhA) jinazAsanaparAMmukhA jainamArgalajjayitAraH (aNAriyA) anAryA (ege pAsatthA) eke pAvasthAdayaH (evaM) evaMvakSyamANam (pannavaMti) prajJApayanti-kathayantIti // 9 // TIkA-'itthIvasaMgayA' strIvazaMgatA:-strINAmAjJAyAM vidyamAnAH 'bAlA' vAlA=ajJAnino rAgadveSopahatamAnasAH jIvAH 'jINasAsaNaparaMmuhA' jinazAsanaparAGmukhA jinapratipAditakaSAyamohopaghAta hetubhUtAmAjJAmananuvartamAnAH tatparAG. mukhAH / 'aNAriyA' anAryA:-Aryakulotpannatvepi anAryakarmakAriNaH / 'ege u pAsasthA' eke tu pArzvasthAH zAkyavizeSAH, satkarmAnanuSThAnAt pArzve samIpe vidyamAnAH upalakSaNAt avasammakuzIlayathAcchandAdayaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa anAryAH' anArya 'ege pAsasthA-eke pArzvasthA' koI pArzvastha 'evaMevam' isa prakAra 'pannavaMti-prajJApayanti' kahate haiM // 9 // anvayArtha-striyoM ke adhIna, viveka se hIna jina zAsana se vimukha koI koI anArya-pArzvastha Adi isa prakAra-Age kahI jAne vAlI prarUpaNA karate haiM // 9 // TIkArtha--striyoM kI AjJA ke anusAra calanevAle, rAga aura deSa se mohitamativAle, jinazAsana se vimukha arthAt jinendra dvArA pratipAditakaSAya aura moha ke upazama ke kAraNabhUta AjJA kA anusaraNa na karanevAle aura Aryakula meM janma lekara bhI anArya karma karane vAle koI koI pArzvastha arthAt zithilAcArI aura upalakSaNa se aba. pAsatthA-eke pArzvasthAH' / pAva25 'evaM-evam' ! re 'pannavatiprajJApayanti ' 4 che. // 6 // sUtrArtha-strIone AdhIna, vivekazUnya, ane jinazAsanathI vimukha evA koI keI anAryo (pArzvastha Adi leke) nIce pramANe prarUpaNA raiche TIkArtha - strIonI AjJAnusAra cAlanArA, rAga ane dveSathI mAhita mativALA, jinazAsananuM anusaraNa na karanArA-jinendro dvArA pratipAdita, kaSAya ane mahine upazama karavAmAM kAraNabhUta evI AjJAnuM anusaraNa na karanArA ane AryakuLamAM janma levA chatAM paNa anAryonAM jevAM karmo karanArA koI kaI pAzva-zithilAcArI leke (tathA A pada dvArA upalakSita avasAna, kuzIla ane svachaMdI leke) A prakAranI prarUpaNa kare che, kAraNa zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 sUtrakRtAGgasUtre 'panavaMti' prajJApayanti kathayanti / lalanAlalAmA'pAMgaviddhAntaHkaraNAH / tathAhi teSAM kathanam 'miyAdarzanamevAstu kimanyadarzanAntaraiH / prApyate yena nirvANaM sarAgeNApi cetasA // 1 // kamanIyakAntAsaMgajanitamukhameva sukhamiti manyante te / vastutastu ege iti padena zAktavizeSANAmeva grahaNam samIcInam / teSAmAgame vyavahAre ca strINAM pradhA natayA upAdAnAt / strIsaMbandhenaiva mokSasyApi pratipAdanAt / / 9 / / mUlam-jahA gaMDaM pilAgaM vA pripiilej-muhttgN| evaM vinnavaNitthIsu doso tathaM osiyA // 10 // sanna, kuzIla tathA yathAcchandaka isa prakAra prarUpaNA karate haiM, kyoMki unakA antaHkaraNa striyoM ke kaTAkSa se viddha hotA hai / ve kahate haiM-- 'priyAdarzanamevAstu' ityaadi| 'priyA kA darzana hI basa hai, anyadarzanoM se kyA lAbha hai ? rAga. yuktacitta hone para bhI priyadarzana se nirvANa kI prApti ho jAtI hai|' ve aisA mAnate haiM ki kAntA ke saMsarga se utpanna huA sukha hI vAstava meM sukha hai| vAstava meM 'ege' isa pada se zAktoM kA grahaNa karanA hI ucita hai| unake ArAma meM aura vyavahAra meM bhI striyoM ko pradhAnarUpa se grahaNa kiyA jAtA hai| unhoMne striyoM ke saMbaMdha se hI mokSa kI prApti bhI kahI hai||9|| ke temanAM aMtaHkaraNa strionAM mohaka kaTAkSethI vIMdhAI jatAM hoya che. teo mevI ra 2 cha -'priyAdarzanamevAstu' tyAhi priyAnAM darzana ja basa che ane darzanethI zuM lAbha thAya che? rogayukta citta thavA chatAM paNa priyadarzanathI nirvANanI prApti thaI jAya che.' teo evuM mAne che ke kAntAnA saMsargathI utpanna thatuM sukha ja vAstavika sukha che. "go ItyAdi pade dvArA strIsaMsargane ja vAstavika sukha mAnavAnI mAnyatA khAsa karIne zAkate dharAve che. temanAM ArAma sthAnamAM tathA vyavahAramAM paNa aine prAdhAnya ApavAmAM AveluM che. teo evuM pratipAdana kare che ke sionA saMsargathI ja mokSa prApta thAya che. chellA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - samayArthabodhino TIkA pra. zru. a. 3 u.4 skhalitasya sAdhorupadezaH 167 chAyA-yathA gaNDaM piTakaM vA paripIDa yeta muhartakam / evaM vijJApanostrISu doSastatrakuto bhavet // 10 // ___ anvayArthaH-(jahA) yathA (gaMDa) gaNDalaghuvisphoTakaH (pilAgaM vA) piTakaM vA-guruvisphoTakA (muhuttagaM) muhUrta kSaNamAtram (paripIchejja) paripIDa yeta (evaM vinavaNitthImu) evaM vijJApanIstrISu sakAmaprArthitAsu (vattha) tatra-strI. saMbhoge (doso) doSaH (ko siyA) kutaH snAnnaiva bhavet yathA visphoTakajanitapIDA visphoTakamardanenApayAti kSaNamAtreNa mukhI bhavati na tatra kopi doSa stathaiva strIsamAgamepi na doSa iti // 10 // TIkA-te yat pratipAdayanti tadeva mUtrakAraH pratipAdayati / 'jahA' yathA 'gaMDaM' gaNDaM alpaM sphoTakaM 'pilAgaM' piTakaM mahAsphoTaM vA 'muhuttagaM' muhUrta zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'gaMDaM-gaNDa' choTe phunzI ko athavA 'pilAgaM vA-piSTakaM vA' baDe phoDeko 'muhuttarga-muhUrtakam' kSaNamAtra 'paripIchejjA-paripIDayeta' davA denA cAhiye 'evaM vinavaNisthIsu-evaM vijJApanI strISu' isI prakAra samAgamakI prArthanA karanevAlI strIse samAgama karanA cAhiye 'tattha-tatra' isa kArya meM 'doso-doSaH' doSa 'kaosiyA-kutaH syAta' kahAM se ho sakatA hai ? arthAt nahIM hotA hai|10| ___ anvayArtha--ve kahate haiM-jaise phusiyA-phoDe ko thoDI dera davAyA jAtA hai to (pIva nikala jAne se zAnti ho jAtI hai ) isI prakAra kAmabhoga kI prArthanA karane vAlI strI ke sAtha saMbhoga karane se zAnti ho jAtI hai| isameM doSa kaise ho sakatA hai ? // 10 // TIkArtha-ve anyadarzanI jisa prakAra pratipAdana karate haiM, vaha sUtrakAra tha-'jahA- yathA' vI zata 'gaMDaM-ham' nAnI 31 'pilAgaM vA-piTakaM vA' mArIna 'muhuttaga-muhurtakam' kSamAtramA piripilenjA-paripIDayeta' 4AvI he 'evaM vinnava NitthIsu-evaM vijJApanIstrISu' mA pare samAjamanI prAthanA 42vAvANI sI sAthe samAgama 42 / neya. 'tattha-tatra' / ayamA 'doso-doSaH' hoSa 'kao siyA-kutaH syAt kyAMthI thaI zake che? arthAt deSa lAgatuM nathI. 1 sUtrArtha-teo evuM pratipAdana kare che ke-jema khIla athavA gumaDAne zeDavAra dabAvavAthI temAMthI dANe ane paru nIkaLI javAthI zAnti thAya che, eja pramANe kAmaganI prArthanA karanArI kAminI sAthe saMbhoga karavAthI zAnti thaI jAya che. temAM doSa ja kevI rIte saMbhavI zake che? 10 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sUtrakRtAGgasUtre - muhUrtamAtram ' paripIlejja' paripIDayeta, yathA vraNavAn vazcit kSaNamAtraM niSpIDaya tataH pUyAdikaM nissArayati, tatra ca sukhamutpadyate na tu ko'pi doSo bhavati / tathA 'trinavaNitthIsu' vijJApanIstrISu samAgamAzayA kRtaprArthanAsu strISu samAgamena na kathi doSaH / ' tattha' tasmin strIpasakne 'doso' doSaH 'kabho' kutaH 'siyA' svAt / arthAt naiva doSasaMbhAvaneti teSAM bAlAnAM kathanamiti // 10 // mUlam - jaMhA maMdhANe nAma thimiyaM bhuMjaI deMgaM / evaM vinnavaNitthI dosI tattha kaMo siyA // 11 // chAyA - yathA mandhAdano nAma timitaM bhuGkte dakam / evaM vijJApanI strISu doSastatra kutaH syAt // 11 // dikhalAte haiM- jaise gaNDa (choTe phoDe) aura pilAga (baDe phoDe) ko thoDI dera dabA diyA jAtA hai arthAt phoDevAlA koI phoDe ko kSaNa bhara ke lie dabA kara mavAda bAhara nikAla detA hai to usase sukha kI prApti hotI hai| aisA karane meM koI doSa-pApa nahIM haiM / isI prakAra samAgama kI prArthanA karanevAlI strIke sAtha samAgama karane se bhI koI doSa nahIM hotA / isa prakAra strI prasaMga karane se kaise doSa ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sktaa| aisA ajJAniyoM kA kathana hai // 10 // zabdArtha - 'jahA-yathA' jaise 'maMghAdaNe nAma-mandhAdano nAma' bheDiyA 'thimiyaM - stimitaM ' vinA hilAye 'dagaM- udakam ' jala 'bhujai bhuMkte' TIkAtha--zAkata Adi anya matavAdIe pAtAnI upayukta mAnyatAnuM samarthana karavAne mATe kevI kevI dalIlA kare che, te sUtrakAra have prakaTa kare ejevI rIte nAnI phADakIe tathA moTA khIla athavA gumaDAMne thADI vAra dakhAvIne temAMthI paru kADhI nAkhavAmAM Ave teA pIDA ochI thaI javAthI sukhanI prApti thAya che, eja pramANe samAgamanI prArthanA karanArI zrI sAthe ratisukha sevavAthI sukhanI prApti thAya che, jevI rIte phADakI athavA khIlane dabAvIne sukhaprApta karavAmAM kAI DhASa nathI, eja pramANe strIe sAthe tisukha bhagavavAmAM paNu kAI doSanI sabhAvanA rahetI nathI. te ajJAnI leke A prakAranI vicitra dalIle kare che. 10nA zabdArtha' - 'jahA - yathA' nevI rIte 'medhAdae nAma- mandhAdano nAma' gheTu 'thimiyaM - stimitaM ' sAnyA vagara 'da- udakam ' pAlI 'bhujai - bhukte' thAve che. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 169 ___ anvayArthaH-(jahA) yathA (maMdhAdae nAma) mandhAdano nAma-meSaH (thimiya) stimitamanAloDyamAnameva (dagaM) udakam (bhuMnai) bhukte pibati tatrAnyeSAM jIvAnAmupamardanAbhAvAnna dopaH (evaM) evaM tathaiva (vinavaNityI mu) vijJApanIstrISu (tattha) tatra-tAzasamAgame (doso ko siyA) doSaH kutaH syAt naiva ko'pi doSa iti // 11 // ___TIkA- syAdapi maithune doSo yadi kazcit tatra pIDAdikamutpadyeta, na tu tathA prakRte'stIti dRSTAntadvArA punadarzayati-'jahA' yathA-'maMdhAdaNe nAma' pItA hai usameM anyajIvoM ke upamardana kA abhAva hone se doSa nahIM hai evaM-evam' isI prakAra vinnaviNisthIsu-vijJApanIstrISu' samAgama kI prArthanA karanevAlI strIke sAtha samAgama karane se 'tastha-tatra' isameM 'doso ko siyA-doSaH kutaH syAt' doSa kaise ho sakatA hai ? arthAt koI doSa nahIM hai // 11 // __ anvayArtha-jaise meDhA viloDe vinA hI jala ko pItA hai, isameM jIvoM kA upamardana na hone se doSa nahIM hai, usI prakAra saMbhoga kI prArthanAkaranevAlI strIke sAtha samAgama karane se bhI kaise doSa ho sakatA hai ? arthAt koI doSa nahIM hai // 11 // TIkArtha-yadi kisI jIva ko pIDA utpanna hotI to maithuna sevana meM doSa mAnA jA sakatA thaa| magara kisI kI pIDA to hotI nahIM haiM / yahI bAta dRSTAnta ke dvArA pradarzita karate haiM-jaise meSa meDhA hilAye tamA anya mIon nA 5manI mamA pAthI doSa nathI. 'evaM-evam' mA ||'vinnvinnitthiisu-vijnyaapniistriissu' samAjamanI prArthanA 42vApAnI sInA sAthe sabhAgama 423||thii 'tattha-tatra' mAmA 'doso ko siyA-doSaH kutaH syAt' 5 vI zata 54 cha ? arthAt 1755 hoSa nathI. // 11 // sUtrArtha jevI rIte gheTuM pANIne DaboLyA vinA ja tenuM pAna kare che, ane te prakAre tenA dvArA jIvonuM upamardana na thavAne kAraNe tene doSa lAgatuM nathI, e ja pramANe saMbheganI prArthanA karanArI strI sAthe saMbhoga karavAthI kevI rIte doSa lAgI zake? eTale ke emAM kaI deSa saMbhavI zakate ja nathI ! 11 TIkAI-maithuna sevana karavAthI je kaI jIvane pIDA utpanna thatI hoya, te te tene deSa mAnI zakAya. paraMtu tenA dvArA strI ke puruSane pIDA utpanna thatI nathI. UlaTAM sukha prApta thAya che. te mithuna sevanamAM zA mATe doSa zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 sUtrakRtAGgasUtre mandhAdano nAma-meSaH, 'thimiya' stimitameva / 'dagaM' udakam 'muMbaI' muMkta pibati 'evaM' evam 'vinavaNitthIsu' vijJApanIstrISu samAgamanaprArthanayA Aga. tavatISu strISu samAgamakaraNena / 'tattha' tatra-tAzasamAgame 'doso doSaH 'kao' kutaH 'siyA' syAt naiva tatra ko'pi doSa iti bhAvaH // 11 // mUlam-jahA vihaMgamA piMgA thimiyaM bhuMjai degaM / evaM vinnavANisthIsu doso tattha kao siyA // 12 // chAyA-yathA vihaGgamA piGgA stimitaM bhukte dakam / evaM vijJApanIstrISu doSastatra kuto bhavet // 12 // vinA hI jalako pItA hai, isI prakAra samAgama kI prArthanA ke lie AI strIke sAtha samAgama karane se kyA doSa ho sakatA hai ? tAtparya yaha hai ki aisA karane meM koI bhI doSa nahIM hai // 11 // zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'piMgA vihaMgamA-piGgA vihaGgamA piGga nAmaka pakSiNI 'thimiyaM-stimitam' vinAhilAye daga-udakam' jala 'bhujai-bhukte' pAna karatI hai, usameM doSa nahIM hai 'evaMevam ' isI prakAra 'vinnaNidhIsu-vijJApanIstrISu' samAgama kI prArthanA karanevAlI stroke sAtha samAgama karane para 'tatya-tatra' usameM 'doso ko siyA-doSaH kutaH syAt ' doSa kahAM se ho sakatA hai ? arthAt koI bhI doSa nahIM hai // 12 // mAnavo joIe? jevI rIte jaLAzayamAMthI DakhenyA vinA pANI pInAra (gheTuM pANImAM utarIne DaboLIne bagADatuM nathI) ne koI doSa lAgato nathI, eja pramANe samAgamanI prArthanA karanAra strI sAthe samAgama karanArane paNa kevI rIte deSa lAgI zake? A kathananuM tAtparya e che ke strInI IcchA saMtoSavA mATe tenI sAthe saMjoga karavAmAM ke IdeSa nathI, A prakAranuM te ajJAnIo pratipAdana kare che.1 zamI -'jahA--yathA' vI zate "piMgA vihaMgamA-piGgA vihaGgamA piMga nAma mAha pakSI 'thimiyaM-stimitam' mAyA ||2'dgN-udkm pAtI 'ajai-bhukte' pAna 42 cha, tamA hoSa nathI. 'evaM-evam' mA prare 'vinnavaNitthIsu-vijJApanIstrISu' samAgamanI prArthanA 42vAvAjI zrInA sAthe sabhAAma 42vAthI 'tattha-tatra' mA 'doso ko siyA-doSaH kutaH syAt' hoSa yAthI hoI zake? arthAt kaI paNa deSa nathI. 12 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 171 anvayArthaH- (jahA) yathA (piMgA vihaMgamA) piGgA vihaGgamA-piMganAmakapakSiNI (thimiyaM) stimitaM-nizcalaM (dagaM) udakaM jalam (bhuMjai) bhuMkte pibati tatra na kopi doSaH, (evaM) evaM tathaiva (vinavaNitthIsu) vijJApanIstrISu (tattha) tatra tAdRzopabhoge (doso) doSaH (kao siyA) kutaH syAt-na tatra kopi doSa iti||12|| ___TIkA-asminnarthe dRSTAntabahutvakhyApanAya dRSTAntAntaraM punadarzayati / 'jahA' yathA 'piMgA vihaMgamA piGgo vihaGgamA kapijalapiGganAmakapakSI AkAze viparivarttamAnaH, 'thimiyaM' stimitaM nibhRtasthiramevodakam ' naI' bhukte-pibati 'evaM' evam 'vinnavaNitthIsu' vijJApanIstrISu / evamatrApi darbhamadAnapUrvikayAkriyayA araktadviSThapuruSasya putrotpAdamAtraprayojanAya strIparibhogaM kurvato'pi kapijalasya iva na bhavati doSaH / tathA ca te kathayanti____ anvayArtha jaise piMga nAmaka pakSI nizcala jala ko pIte haiM, usameM koI doSa nahIM hai, isI prakAra samAgama kI prArthanA karanevAlI strIke sAtha samAgama karane meM kyA doSa hai ? arthAt kucha bhI doSa nahIM hai / 12 / __TIkArtha--prastuta viSaya meM udAharaNoM kI bahulatA pradarzita karane ke lie dUsarA dRSTAnta dikhalAyA jAtA hai-jaise piMga (kapijala) pakSI AkAza meM rahate hue sthira jala ko hI pIte haiM, isI prakAra kAmaprArthinI strI ke sAtha samAgama karane meM koI doSa nahIM hai / strIke zarIra ko darbha se DhaMka kara, rAgadveSa se rahita hokara, kevala putra utpanna karane ke uddezya se strI kA paribhoga karanevAle ko, kapijala pakSI ke samAna koI doSa nahIM hotaa| ve kahate haiM--'dharmArtha putrakAmasya' ityAdi / - sUtrArtha-jevI rIte hiMga nAmanuM pakSI nizcala jalanuM pAna kare che, temAM keI deSa nathI, eja pramANe samAgamanI prArthanA karanArI strI sAthe saMga karavAmAM koI doSa nathI. 12 TakAI- udAharaNo dvArA prastuta viSayanuM samarthana karavA mATe te zAkata Adi matavAdIe piMga pakSInuM daSTAMta Ape che- jevI rIte AkAzamAM rahetAM piMga (kapila) pakSIo sthira jalanuM ja pAna karatA hovAthI temane jIvanuM upamardana karavAnA deSane pAtra banavuM paDatuM nathI, e ja pramANe kAmaprArthinI strInI sAthe kAmaga sevavAthI kaI deSa lAgatuM nathI. strInA zarIrane darbha (DAbha nAmanA ghAsa) vaDe AcchAdita rAgadveSathI rahita bhAve, kevaLa pu2tpattinI abhilASAthI strIne paribhega karanArane kapiMjala pakSInA samAna keI doSa lAgatuM nathI. teo evuM pratipAdana recha hai-'dhamArtha putrakAmasya' tyAla zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 sUtrakRtAGgasUtre 'ant putrakAmasya svadAreSvadhikAriNaH / RtukAla vidhAnena doSastatra na vidyate || 1 || ' evamudAsInatayA vyavasthitAnAM vAdinAM doSo bhavati / kiM yadi ko'pi kasthavicchiraH khaNDayitvA, udAsInatayA parAGmukhastiSThet / tAvatA kiM rAjadaNDAdvimukhaH syAt / taki sa rAjapuruSe rna nibaddhayena / yathA vA kazcid dviSan anyenAseSTo viSaM pIlodAsInaH upavizet tAtratA kiM tasya maraNaM na bhavet / yathA vA - kazcidrAjakulAta ratnAnyAdAya mUka udAsInatayA upavizan caurA'parAdhAdapagato bhaviSyati ? , tathaiva yathAkathaMcitkRtaH strIbhogo na kathamapi adoSAya / api tu doSotpAdakaH syAdeva / tathoktam dharma kA pAlana karane ke lie putrotpatti ke nimitta apanI strI para adhikAra rakhanevAlA puruSa yadi RtukAla meM strI se samAgama karatA hai to isameM koI doSa nahIM hai // 1 // isa prakAra udAsIna hokara rahe hue vAdiyoM ko doSa hotA hai / agara koI kisI kA mastaka kATakara aura udAsIna hokara vimukha ho jAya to kyA rAjakIya daNDa se chuTakArA pA jAegA ? kyA rAjapuruSa use giraphtAra nahIM kareMge ? athavA jaise koI dUsaroM ke dekhe binA viSakA pAna karake udAsIna hokara baiTha jAe~ to usakA maraNa nahIM hogA kyA koI rAjamahala se curA kara koI vastu le Abe aura udAsIna ho kara cupacApa baiTha jAe~ to corI ke aparAva se mukta ho jAegA ? | isI prakAra strI ke sAtha samAgama kisI bhI prakAra kyoM na kiyA dharmanuM pAlana karavAne mATe putra!pattine nimitte, peAtAnI patnI para adhikAra rAkhanArA jo RtukALamAM peAtAnI patnI sAthe sa bhAganuM sevana re, to mAM doSa lAgato nathI. // 1 // A prakAre uDhAsInavRtti dhAraNa karIne strIe sAthe kAmabheAga sevanArane doSa avazya lAge ja che. jo koI mANusa koinu" mastaka kApI nAMkhIne udAsInatA dhAraNa karIne tyAMthI haTI jAya te zuM rAjyadaDamAMthI khacI zake kharA? kAI na jANe evI rIte viSapAna karI laine udAsInabhAva dhAraNa karanAra vyakti zu viSanI asarathI mukta rahI zake che kharI? rAjamahelamAM cArI karIne kaMI mANasa udAsInavRtti dhAraNa karIne cupacApa besI jAya te zu' aparAdhathI mukta thaI jAya che kharA ? eja pramANe koI paNa prakAre athavA koI pazu nimitte strInI sAthe zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 3 u.4 skhalitasya sAdhorupadezaH 173 'pANinAM bAdhakaM caitacchAstre gItaM maharSibhiH / nalikA taptakarNasya pravezajJAnatastathA // mUlaM caitadadharmasya bhayabhAvapravarddhanam // 1 // tasmAdviSAnnavat tyAjya midaM pApa mnicchtaa| anicchayApi saMspRSTo dahatyeva hi pAvakaH // 2 // tasmAt strI samparke doSaH syAdeveti bhAvaH // 12 // adhunA upasaMharan sUtrakAraH gaNDapIDAdi dRSTAntavAdInAM doSadAnAya Aha'evamege u' ityaadi| mUlam-evamege u pAsatthA micchaMdiTrI agaariyaa| ajjhovaivannA kaoNmehiM pUryaNA iva taruNae // 13 // jAya, vaha doSa rahita nahIM ho sktaa| vaha to doSajanaka hI hai / kahA bhI hai--'prANinAM bAdhakaM caitat' ityAdi / maharSiyoM ne maithuna ko zAstra meM prANiyoM kA ghAtaka kahA hai| jaise nalI meM agni DAlane se usake bhItara kI ruI Adi kA vinAza ho jAtA hai, isI prakAra samAgama karane se jIvoM kA vinAza hotA hai / maithuna adharma kA mUla hai aura bhaya ke bhAva ko baDhAnevAlA hai| ataeva jo pApa se bacane kI icchA karatA hai, use viSamizrita anna ke samAna maithuna kA tyAga karanA hI caahie| kyoMki icchAna hone para bhI agara agni kA sparza ho jAya to bhI vaha jalAye vinA nahIM rhtii| tAtparya yaha hai ki strIsamparka karane se doSa hotA hI hai // 12 // saMga karanAra mANasa deSane pAtra avazya bane ja che. tene doSarahita gaNI saya 1 nahI. yu. 55 cha -'prANinAM bAdhakaM caitat' tyAha maharSioe maithunane zAmAM prANuonuM ghAtaka kahyuM che. jevI rIte naLImAM agnine taNakhe nAkhavAthI tenI aMdara rahela rU Adine nAza thaI thaI jAya che, e ja pramANe mithunanuM sevana karavAthI ane vinAza thAya che. mithana adharmanuM mULa che ane bhayanA bhAvanI vRddhi karanAruM che. tethI jeo pApathI bacavA mAgatAM hoya, temaNe viSamizrita annanI jema maithunane tyAga kara joIe. jevI rIte IchA vagara athavA ajANatA paNa agnine sparza thaI jAya to agni dajhADyA vinA rahetI nathI, eja pramANe rAgadveSathI rahita banIne paNa maithunanuM sevana karanArane doSa avazya lAge che 12 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 sUtrakRtAGgasUtre chAyA-evame ke tu pArzvasthA mithyAdRSTayo'nAryAH / __adhyupapannAH kAmeSu pUtanA iva taruNake // 13 // anvayArtha:-(evaM) evam-pUrvoktapakAreNa-maithunaM niravayaM manyamAnAH, (ege) eke tu-kecana (pAsatthA) pAvasthAH (micchAdiTThI) mithyAdRSTayaH viparItAvabodhAH (aNAriyA) anAryAH (kAmehiM) kAmairicchAmadanarUpaiH kAmeSu vA zabdAdiSu (ajjhovavannA) adhyupapannA: gRddhibhAvamupagatAH (taruNae) taruNakesvApatye (pUyaNA iva) pUtanA iva-pUtanA urabhrIveti // 13 // ____ aba sUtrakAra upasaMhAra karate hue gaNDa pIDA (phoDe ko dabAne) Adi dRSTAnta denevAloM ke kathana ko dUSita karane ke lie kahate haiM--'evamege u' ityaadi| zabdArtha-evaM-evam ' pUrvokta prakAra se-maithuna ko niravadya mAnane vAlA 'ege u-eke tu' koI 'pAsasthA-pArzvasthAH' pArzvastha 'micchadiTThImithyAdRSTayaH' mithyASTivAle 'aNAriyA-anAryA.' anArya 'kAmehikAmai' kAmamogomeM athavA zabdAdiviSayoM meM 'ajjhovavannA-adhyupapannAH' atyanta Asakta hote haiM 'taruNae-taruNake apane bAlakoM para 'pUyaNA iva-pUtanA iva' jaise pUtanA nAmakI DAkinI Asakta rahatI haiM / 13 / anvayArtha-isa prakAra maithuna ko nirdoSa mAnane vAlekoI koI pArzvastha mithyAdRSTi haiM, anArya haiM, aura kAmabhogoM meM usI prakAra Asakta haiM jaise pUtanA DAkinI bAlakoM para Asakta hotI hai // 13 // have sUtra upasaMhAra karatA sUtrakAra uparyukta daSTAnta dvArA (khIlane dabAvavAnA, sthira jaLa pInAra piMga pakSI AdinA dRSTAnta dvArA) potAnA matanuM samarthana 42nArA bInI mAnyatAnu mana 42 cha.-"evamege' tyAha zAya---evaM-evam' pUrvarita 42thI bhaithunane ni215 bhAnavAzA 'ege u-eke tu' / 'pAsatthA-pArzvasthAH' pAzva 25 'micchadidI-mithyAdRSTayaH' mithyASTiA 'aNAriyA-anAryAH' manAya 'kAmehi-kAmaH' bhAgamA ath| 54 bore viSayomA 'ajjJovavannA-adhyupapannA.' atyanta padhAre mAsAta DAya che. 'taruNae-taruNake' pAtAnA mA 52 'pUyaNA iva-pUtanA iva' jevI rIte pUranA nAmanI DAkaNa Asakta rahe che. 1TA sUtrArtha- A prakAre kAmagone nirdoSa mAnanArA koI koI pArzva (zithilAcArIo) miyAdaSTi che ane anArya che. teo kAmagomAM eTalAM badhAM Asakta che ke jeTalI pUtanA DAkaNa bAlako para Asakta hoya che. 13 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emam ---- - -- ---- - - samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 3 u.4 skhalitasya sAdhorupadezaH 175 TIkA-evamiti-evaM varNa sphoTayitvA tataH pUyAdikamapanIyate tatra na bhavati kopi doSaH, evaM maithuna sevane'pi nAsti doSa iti manyamAnAH' 'evaM' evaM 'ege' eke lalanAsaktAH pArzvasthAdayaH sadananuSThAnAt svapArzva tiSThantaH nAthavAdikamaMDalacAriNaH svayUthyA vA kecn| tathA 'micchadiTTI' mithyAdRSTayA mithyAviparItAtatvagrAhiNIdRSTidarzanaM yeSAM tathAbhUtAH 'zraNAriyA' anAryA:-dharmaviruddhAnuSThAnakartAraH sarvaparityAjyadharmebhyo dUraM vartamAnAH AryA, na AryAH iti anAryAH viruddhadharmAnuSThAnAt 'kAmehi' kAmeSu-kAmabhogAdau 'ajhovavannA' adhyupapannAH gRddhibhAvamupagatAH / athavA-rAgairasadanuSThAne AsaktAH ___TIkArtha--jo loga aisA mAnate haiM ki phoDe ko phoDakara usameM se yadi mavAda nikAla diyA jAtA hai to aisA karane meM koI doSa nahIM hai, ve vAstava meM striyoM meM Asakta pArzvastha haiN| ve prazasta AcAra se dara rahanevAle haiM / apane Apako 'nAtha' kahate haiM aura maNDala meM vicaraNa karate haiN| koI koI svayUdhika bhI aise haiM jo isa prakAra mAnate haiN| ve vAstava meM mithyAdRSTi haiM arthAt tattva ko viparIta grahaNa karanevAle haiM / jo dharma viruddha anuSThAna nahIM karate aura samasta heya dharmoM se dUra rahate haiM, ve Arya kahalAte haiM aura jo Arya na hoM ve anArya kahe jAte haiN| dharmaviruddha anuSThAna karane ke kAraNa aisA kahanevAle anArya haiM / kAmabhogoM meM gRddha haiM athavA rAga ke kAraNa asat AcaraNa meM Asakta 1 TIkAtha--je loko ema mAne che ke khIla gumaDAM Adine dabAvIne temAMthI paru Adi kADhI nAkhavAmAM jema keI deSa nathI, eja pramANe kAma prArthinI strI sAthe kAmaga sevavAmAM paNa koI deSa nathI. teo kharI rIte te strIomAM Asakta pArzva ja hoya che. teo prazasta AcArono tyAga karIne zithilAcArI banI gayA hoya che. teo potAne nAtha kahe che. ane maMDaLamAM vicaraNa kare che. keI kaI svayUthike paNa A prakAranI mAnyatAno AdhAra laIne zithilAcArI banI gayA hoya che. teo kharI rIte mithyAdaSTi ja che, eTale ke tatvane viparIta rUpe grahaNa karanAra che. jeo dharmanA AdezanuM pAlana karanArA ane heya dharmothI dUra rahenArA che temane ja Aya kahevAya che, paraMtu dharmavirUddhanuM AcaraNa karanArA leke AryakuLamAM janma dhAraNa karavA chatAM paNa anAya ja che. teo kAmabhogamAM lelapa che, ane rAgane kAraNe asat AcaraNamAM Asakta che. jevI rIte pUtanA DAkaNa zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre te vidyante / atra dRSTAntaM darzayati-'taruNae' taruNake, stanadhayabAlake iva-yathA 'pUyaNA' pUtanA-urabhrI AsaktA bhavati / tathaiveme'pi zAktAdayo vAdinaH manoramAsu aasktaaH| yadvA-taruNake sthApatye yathA, pUtanA pazu jAtivizeSaH meSaH adhyAsaktaH, tadeva / meSANAM sthApatye'tIva sneho bhavati / ekadA sarvapazUnAmapatyAni nirjalakUpe patitAni / tad dRSTvA sarve pazavaH saMjAtadayA apatyasnehAttatra smvetaa| kintu prAptumupAyamapazyantaH kUpataTe eva niSaNNAH / meSastu tathAvidhamapatyaM dRSTvA kUpe patitaH / iti dRSTvA sarvainiNItaM yat meSANAM svApatye snehAdhikyamiti / haiN| isa viSaya meM dRSTAnta dikhalAte haiM-jaise pUtanA zAlakoM meM Asakta hotI hai, usI prakAra yaha zAkta Adi bhI mahilAoM meM Asakta hai| ___athavA jaise pUtanA arthAt bheDa apane bAlaka meM Asakta hotI hai, usI prakAra yaha vAdI bhI striyoM meM Asakta haiM / bheDoM ko apanI santAna para atIva anurAga hotA hai| eka bAra saba pazuoM ke bacce kUpa meM gira ge| yaha dekhakara sabhI pazuoM ko vaDI karuNA utpanna huI aura santAna prema ke kAraNa ve ikaTThe hue| kintu kue meM gire baccoM ko prApta karane kA koI upAya na suujhaa| ataeva ve saba viSAdayukta hokara kUpake kinAre hI khaDe ho rahe magara bheDa apane bacce ko girA dekha svayaM bhI kUpa meM gira paDA / yaha ghaTanA dekhakara sabane yaha nirNaya kiyA ki bheDoM ko apanI santAna para atyadhika sneha hotA hai / tAtparya bALakomAM Asakta hoya che, e ja pramANe zAkata Adi paratIrthika lalanAomAM Asakta hoya che. pUtanAne bIjo artha "gheTI thAya che. jevI rIte gheTI pitAnA baccAmAM khUba ja Asakta hoya che, e ja pramANe zAkata Adi paratIthike strIomAM Asakta hoya che. gheTIne potAnA baccAMo para ghaNe anurAga hoya che, te vAta nIcenI kathA dvArA siddha thAya cheeka vakhata evuM banyuM ke ghaNAM pazuonAM baccAM kUvAmAM paDI gayAM. te vAtanI khabara paDatAM te pazuonAM khane pAra na rahyo. teo santAnapremane kAraNe kUvAne kAMThe ekaThAM thayAM. parantu kUvAmAM paDI gayelAM pitAnAM baccAMone bahAra kADhavAne kaI upAya temane jaDe nahIM. tethI teo khUba ja viSAdane anubhava karatAM kUvAne kAMThe ja UbhAM rahyAM. paraMtu meDhI (gheTI) pitAnA baccAne pANImAM paDeluM dekhIne kuvAmAM kUdI paDI. A ghaTanA joIne samasta prANIoe evuM kabUla karyuM ke gheTIne pitAnAM baccAM para sauthI vadhAre anurAga hoya che. A kathanane zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R E ..---- -- - - -- - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 177 evameva te vAdinaH strISu nitraamevaasktaaH| yataH sarvajJavininditamaithunasevanAya striyAmAsaktAH iti // 13 // kAmA''saktatAyAM yamavati taduSaNaM vadati sUtrakAraH-'aNAgaya' ityAdi mUlam-aNAMgayamapassaMtA pccuppnngvesgaa| te pachA paritappati khINe AuMmi jovaNe // 14 // chAyA--anAgatamapazyantaH pratyutpannagaveSakAH / te pazcAt paritapyante kSINe AyuSi yauvane // 14 // anvayArtha:-(aNAgayamaparasaMtA) anAgatamapazyantaH bhaviSyadduHkhamajA. yaha hai ki ye vAdI striyoM meM atyanta Asakta haiM, kyoMki sarvajJoM dvArA atyanta nindita maithuna meM Asakta haiM // 13 // ___ kAma meM Asakti hone para jo doSa hotA hai, sUtrakAra use dikhalAte haiM-'aNAgaya' ityAdi / zabdArtha-'aNAgayamaparasaMtA-anAgatamapazyantaH' bhaviSya meM hone vAle duHkhako na dekhanevAle 'paccupannagavesagA-pratyutpannagaveSakA' jo loka vartamAna sukhakI khoja meM lage rahate haiM 'te-te' ve zAkyAdi matAnuyAyI 'pacchA-pazcAt pIche 'Aumi-AyuSi' AyuSya 'jovaNe-yauvane' aura yuvAvasthA 'khINe-kSINe' kSINa hone para 'paritappati-paritapyante' pazcAttApa karate haiM // 14 // anvayArtha-bhaviSya kI ora AMkha mIcanevAle arthAt bhAvI bhAvArtha e che ke uparyukta zAkata Adi matavAdIo strIomAM eTalAM badhAM Asakta che ke teo sarvAnA upadezanI avagaNanA karIne maithuna jevAM pApakRtyamAM Asakta rahe che. 13 kAmamAM Asakta thavAthI je doSa lAge che, te have sUtrakAra prakaTa kare che. 'aNAgaya' tyA Avai-'aNAgayamaparasaMtA-anAgatamapazyantaH' mAviSyamA thAmane nAvANA paccuppannagavesagA-pratyutpannagaveSakAH're bhaase| pata bhAna sumanA zayama yA 23 'te-te' te zaya pore matAnuyAyI 'pacchA-pazcAt' pAthI 'AuMmi-AyuSi mAyuSya 'jovaNe-yauvane' bhane yuvAnavazthA 'khoNe-kSINe' kSI yA 5chI 'paritappaMti- paritapyante' paratAve42 cha. // 14 // sUtrArtha-bhaviSyamAM AvI paDanArAM duHkhAne vicAra nahI karanArA ane zrI sUtra kRtAMga sUtra: Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre nAnAH (paccuppannagavesagA) pratyutpannagaveSakA vartamAnasukhAnveSakAH, (te) tezAkyAdayaH (pacchA) pazcAt (AuMmi) AyuSi (jodhaNe) yauvane (khINe) kSINe= vinaSTe sati (paritappaMti) paritapyante pazcAttApaM kurvanti iti // 14 // TIkA-'aNAgayaM' anAgatam , kAmAsaktAnAM pazcAnnarakAdisthAne mahatI yAtanA bhavatIti tatratyaM duHkham 'apassaMtA' apazyantaH 'paccuppannagavesagA' pratyutpannagaveSakA:-pratyutpannaM vartamAna kAlikavaiSayikamukham anveSayantaH vividhaprakAraiH kAmAnAmeva gaveSakAH 'te' puruSAH zAkyAdayaH pcch|' pazcAt 'AuMmi' AyuSi 'khINe' kSINe sati athavA-'jodhaNe' yauvane naSTe sati 'paritappaMti' paritapyante-pazcAttApaM kurvanti / kAmAndhatayA pUrvantu avicAryaiva strISu samAsaktA abhavan / pazcAdAyuSaH kSaye samutpannavairAgyAH yuvAvasthAyA apagame vA zocanti, AsmAnameva nindanti / taduktamduHkhoM ko na dekhanevAle aura vartamAna kAlIna sukha kI gaveSaNA karane vAle ve zAkta Adi bAda meM Ayu aura yauvana ke kSINa hone para pazcAttApa karate haiM // 14 / / TIkArtha--kAmabhogoM meM Asakta puruSoM ko bAda meM naraka Adi sthAnoM meM ghora yAtanA hotI hai| ve vAdI vahAM ke duHkhoM ko nahIM dekhate ve to kevala vartamAnakAlIna viSayasukha kI hI gaveSaNA karate haiN| kintu jaba Ayu kSINa hotI hai athavA yauvana vyatIta ho jAtA hai, taba unhe paritApa hotA hai| Azaya yaha hai ki pahale to kAmAndha hokara vinA vicAre hI striyoM meM Asakta ho gae, bAda meM Ayu kSINa hone para yA yuvAvasthA vyatIta ho jAne para vairAgya utpanna hotA hai to zoka karate haiM aura apane ko kosate haiM / kahA bhI hai-"hataM muSTibhirAkAze' ityAdi / vartamAnakAlIna sukhanI ja khevanA karanArA zAkata Adi paratIthikane Ayu ane yauvana kSINa thAya tyAre pastAvAne vAro Ave che. 14 TIkArtha-kAmamAM Asakta lokone manuSyabhavanuM AyuSya pUruM karIne naraka Adi dugatiomAM ghera yAtanAo veThavI paDe che. teo narakAdinA duHkhane vicAra karavAne badale vartamAnakAlIna viSayasukhamAM ja Asakta rahe che. paraMtu jyAre AyuSya kSINa thAya che athavA yuvAnI cAlI jAya che, tyAre temane pastAvAne vakhata Ave che. A kathanane bhAvArtha e che ke teo pahelAM te kAmAnya thaIne vinA vicArye strIomAM Asakta thAya che, paraMtu jyAre yuvAvasthA pUrI thaI jAya che ane AyuSya pUrU thavAne samaya najIka Ave che, tyAre temanAmAM vairAgya bhAva pedA thavAne kAraNe temane pastAvo thAya che. kahyuM paNa che ke - zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 179 hataM muSTibhirAkAzaM tuSANAM kaNDanaM kRtam / yanma yA prApya mAnuSyaM sadarthe nAdaraH kRtaH // 1 // apica-mRtkumbhavAlakArandhrapidhAnaparamArthinA / dakSiNAvartazaMkho'yaM hanta ! cUrNIkRto mayA // 2 // tathA-'vihavAvalevanaDiehiM jAI kIrati jodhaNamaraNaM / vaya pariNAme sariyAI tAI hiyae khuDukaMti // 3 // chAyA--vibhavAvalepanATitaiyAni kriyante yauvanamadena / vayaH pariNAme smRtAni tAni hRdayaM vyathante // 3 // 14 // manuSyabhavako prApta karake bhI maiMne uttama artha kA Adara nahIM kiyA, yaha mAnoM aisA hI hai jaise muTTiyoM se AkAza meM AghAta kiyA aura chilakoM ko kUTA ! arthAt jaise AkAza meM AghAta karanA aura tuSako khAMDanA niSphala prayAsa hai, usI prakAra manuSyabhava pAkara uttama artha ke lie prayAsa na karane se manuSya bhava vyartha ho jAtA hai| puna: 'mRtkubhavAlukArandhra' ityaadi| ___aura manuSyabhava ko uttama artha mokSa meM na lagAkara viSayabhogoM meM lagAkara maiMne mAno mRttikA ke ghaTa meM hue chidra ko mUMdane ke lie dakSiNAvarta zaMkha jaise anamola padArtha kA cUrA kara diyA hoM ! aura bhI kahA hai-vihavAvalevanaDiehiM' ityAdi / 'hataM muSTibhirAkAzaM' tyAha-- "te mANasane e pazcAttApa thAya che ke meM manuSyabhava prApta karIne uttama tatvanI avagaNanA karI. meM te AkAzamAM muTTI vaDe AghAta karavA jevAM athavA phIphA (phatarA) khAMDavA jevAM nirarthaka kAryamAM jIvanane veDaphI nAkhyuM eTale ke AkAzamAM AghAta karo athavA photarAM khAMDavA, te jevI rIte nirarthaka che, e ja pramANe manuSyabhava prApta karavA chatAM uttama arthane prApta karavA prayAsa na karavAthI mAro manuSyabhava meM veDaphI nAkhe che." 'mRtkuMbhavAlukArandhra' tyAha jevI rIte kaI mUrkha mANasa mATInA ghaDAmAM paDelA chidrane sAMdhavA mATe dakSiNAvarta zaMkha jevA aNamola padArthane cUro karI nAkhe che, e ja pramANe meM A aNamola manuSyabhavane uttama artha (mekSa) nI sAdhanAmAM vyatIta karavAne badale viSaya bhegamAM vyartha gumAvI nAkhyo. vaLI tene e 5stAva pAya che -'vihavAvalevanaDiehiM' yAha-- vaibhavanA mahamail zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 sUtrakRtAGgasUtre ye tUttamamahApuruSAste tu anAgatamukhajana kameva tapaH saMyamA'nuSThAna kurvanti / tena vAIke pazcAttApaM na kurvantIti darzayitumAha sUtrakAra:-'jehiM kAle' ityaadi| mUlam-joha kole parikaMtaM na pacchA pritppe| te dhIroM baMdhaNumrmukkA navikhaMti jIviyaM // 15 // chAyA-yaiH kAle parAkrAntaM na pazcAda paritapyante / te dhIrA bandhanonmuktAH nAkAMkSanti jIvitam // 15 // vaibhava ke abhimAna meM Akara tathA yauvana ke mada meM cUra hokara jo kArya kiye jAte haiM, avasthA bIta jAne para aba unakA smaraNa hRdya meM zalya kI taraha khaTakatA hai // 14 // kintu uccakoTi ke mahApuruSa bhaviSyat meM sukha utpanna karanevAle tapa evaM saMyama kA anuSThAna karate haiM / unheM vRddhAvasthA meM pazcAttApa nahIM karanA pdd'taa| isa tathya ko dikhalAte hue sUtrakAra kahate haiM-'jehiM kAle' ityaadi| zabdArtha- 'jehi-yaiH jina puruSoMne 'kAle-kAle' dharmopArjana kAlameM 'parikaMtaM-parAkAntam ' dharmopArjana kiyA hai 'te-te' ve puruSa 'pacchApazcAt ' pIche se 'na paritappae-na paritapyate' pazcAttApa nahIM karate haiM 'baMdhaNummukkA-bandhanamuktAH' bandhana se chUTe hue 'dhIrA-dhIrAH' ve dhIra puruSa 'jIviyaM-jIvitam ' asaMyamI jIvanakI 'nAvakaMkhati-nAvakA kSanti' icchA nahIM karate haiM // 15 // jaIne tathA yauvananA madamAM bhAna bhUlIne je kAryo meM karyA che, tenuM maraNa have A vRddhAvasthAmAM hRdayanI aMdara kAMTAnI jema khaTake che 14 ajJAnI mANasone pAchaLathI pastAvuM paDe che, paNa uccakeTinA mahApuruSe bhaviSyamAM sukha utpanna karanArA tapa ane saMyamanI ArAdhanA kare che. temane vRddhAvasthAmAM pazcAttApa kare paDatuM nathI. A tathyane have sUtra12 548 3re cha-'jehiM kAle' tyAha zahA -'jehi-yaiH 2 pu35o meM kAle-kAle' dhapAnamA 'parikkataMparAkrAntam' dharbhApAna yu cha 'te-te' te 535 'pacchA-pazcAt' 54thI 'na paritappara-na paritapyate' pstaav|42di nathI. 'baMdhaNummukkA-bandhanonmuktAH' manAyA chuTela 'dhIrA-dhIrAH' dhIra 535 'jIviyaM-jIvitam' asayabhI bananA 'nAva khaMti-nAvakAMkSanti' (27. 42ai nayI. // 15 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 181 anvayArthaH- (jehiM) yaiH puruSaiH (kAle) kAle dharmopArjanakAle (parikataM) parAkrAntaM dharmopArjanaM kRtam (te) te puruSAH (pacchA) pazcAt (na paritappae) na paritapyante pazcAttApaM na kurvanti (baMdhazummukkA) bandhanamuktAH (dhIrA) dhIrA:mahAsatvAH (jIviya) jIvitaM asaMyama jIvanaM (nAvakhaMti) nAvakAMkSanti necchantIti // 15 // TIkA-'jehiM' yairAtmahitakartRbhiH 'kAle' dharmopArjanasamaye 'parikta' parAkrAntam , indriyakaSAyANAM parAjayAya samudyogaH kRtH| 'te' te tAdRzAH 'dhIrA' karmavidAraNe shauryaadigunnoppnnaaH| pazcAt maraNakAle,-apagatayauvane vRddhAvasthAyAm / 'na paritappate' na paritapyante, pazcAttApaM na kurvanti zokAgninA dagdhA na bhavanti / 'baMdhaNummukkA' bandhanamuktAH syAdibandhanarahitAH 'te' te 'dhIrAH=mahApuruSAH 'jIviyaM' jIvitamasaMyamanIvanam 'nAvakaMkhaMti' nAvakAMkSanti-nAbhilaSanti / ___ anvayArtha--jinhoMne samaya para parAkrama kiyA arthAt dharmasevana kiyA hai, ve bAda meM pazcAttApa nahIM krte| bandhana mukta dhIra puruSa asaMyama-jIvana kI AkAMkSA nahIM karate // 15 // ___TIkArtha--AtmA kA hita karanevAle jina vivekazIla dIrghadarzI puruSoM ne dharmopArjana ke avasara para parAkrama kiyA hai arthAt indriyoM aura kaSAyoM ke nigraha ke lie udyoga kiyA hai, ve karmavidAraNa meM zUratA Adi guNoM se sampanna dhIrapuruSa maraNa ke samaya yA yauvana vyatIta ho jAne para vRddhAvasthA meM paritApa nahIM krte| unheM zoka kI agni meM dagdha nahIM honA paDatA / strI Adi ke bandhana se rahita ve dhIra puruSa asaM. yamamaya jIvana kI AkAMkSA nahIM krte| sUtrArtha-jemaNe cagya avasare parAkrama karyuM che. eTale ke dharmanuM sevana karyuM che, temane pAchaLathI pastAvuM paDatuM nathI. bandhana mukta dhIra purUSe asaMyamI jIvananI AkAMkSA rAkhatA nathI. 1pa TIkArya-AtmahitanI khevanA rAkhanArA je vivekazIla purUSo bhaviSya. kAlIna sukhane vicAra karIne dharmopArjanane avasara Ave dharmakaraNImAM pravRtta thAya che-jeo indriye ane kaSAyenA nigraha mATe prayatnazIla rahe che-evAM karma vidyAraNamAM zUratA Adi guNethI saMpanna dhIra purUSane maraNane samaya najIka Ave tyAre athavA yauvana vyatIta thaIne vRddhAvasthA Ave tyAre pastAvuM paDatuM nathI. tene zekanI agnimAM zekAvuM paDatuM nathI. strI Adi baMdhanathI rahita te dhIrapurUSe saMyamarahita jIvananI IcchA karatA nathI. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgane dharmopArjanakAlastu prAyaH sarva eva bhavati vivekinAm / yato dharmasyaiva sarvataH prAdhAnyAt puruSArthA'vasare, pradhAnasyaiva upArjanaM kriyamANaM dRSTam / ata thA bAlyAt ye saMyamAnuSThAne dharmasAdhane samughatAsta eva dhiiraaH| itthaMbhUtA dhIrA AzaizavAddharmamanuSThAya karmavinAzane smrthaaH| ata eva karmavandhanarahitA asaMyamasaMbaddhaM jIvanaM nAvakAMkSanti / jIvite maraNe vA niHspRhAH sarvadA sarvathA saMyamodhamamataya eva bhavanti // 15 // ___nArIparISahasyA'tidurUhatvaM darzayati sUtrakAraH-'jahA naI' ityAdi / mUlam-jahA naI veyaraNI duttarA iMha sNmNtaa| evaM logaMsi nArIo duruttarA amaImayA // 16 // chAyA--yathA nadI vaitaraNI dustareha susNmtaa| evaM loke hi nAryoM dustarA amatimatA // 16 // Azaya yaha hai vivekavAn janoM ke lie sabhI samaya dharmAcaraNa ke lie hotA hai / dharma hI saba meM pradhAna hai aura puruSArtha ke avasara para pradhAna vastukA upArjana karanA hI dekhA jAtA hai| ataeva bAlyA. vasthA se hI jo saMyama ke anuSThAna yA dharma ke sAdhana meM udyata haiM, vahI vAstava meM dhIra kahalAte haiN| aise dhIra puruSa zaizava (bAlapana se) avasthA se hI dharma kA anuSThAna karake karmavinAza karane meM samartha hote haiN| ataeva jo karmabandha se rahita haiM ve asaMyamamaya jIvana kI abhilASA nahIM karate haiM / ve jIvana meM aura maraNa meM nispRha hote haiN| sadA sarvakSA saMyamapAlana ke hI abhilASI hote haiM // 15 // A kathanane bhAvArtha e che ke vivekavAn purUSe pitAnI jIvananI kSaNe kSaNane upaga dharmAcaraNamAM kare che. dharma ja sauthI uttama che. te uttama vastunuM upArjana karavAmAM ja vivekavAna puruSe prayatnazIla rahe che. tethI jeo bAlyAvasthAthI ja saMyamanA anuSThAnamAM athavA dharmanA sAdhanamAM pravRtta rahe che, tene ja kharI rIte dhIra kahI zakAya che. evAM dhIra purU bAlyAvasthAthI je dharmanuM pAlana karIne kamane kSaya karavA lAgI jAya che. tethI teo karmane ya karIne mokSa prApta karavAne samartha bane che. evA puruSa karmabandhathI rahita hoya che, teo kadI paNa asaMyamI jIvananI abhilASA sevatA nathI. teo jIvana ane maraNanA viSayamAM niHspRha hoya che. saMyamanuM pAlana karatAM kadAca mRtyune bheTavuM paDe te paNa teo gabharAtA nathI teo sadA saMyamapAlananI ja abhilASAvALA hoya che. 15 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.3 skhalitasya sAdhorupadezaH 183 ___ anvayArtha:--(jahA) yathA (iha) ihAsmin loke (veyaraNI naI) vaitaraNI nadI (duruttarA saMmatA) dustarA saMmatA duHkhena tattu yogyA (evaM) evamanena prakAreNa (logaMsi) loke (nArIo) nAyaH striyaH (amahamayA) amatimatA-vivekazUnyapuruSeNa (duruttarA) dustarA bhavatIti // 16 // TIkA--'jahA' yathA 'veyaraNI' vaitaraNI 'naI' nadI 'duttarA' dustarA ihaloke saMmatA, atyantavegavAhitayA viSamataTavattayA ca vaitaraNI nadI aniSNAtaista mazakyA bhavati / nadIsaMtaraNe kRtamatayaH eva tAM taranti / 'evaM' evaM prakAreNa strI parISaha ko sahana karanA atyanta kaThina hai, sUtrakAra yaha dikhalAte hue kahate haiM--'jahA naI' ityAdi / zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'iha-iha isa lokameM 'veyaraNI naIvaitaraNInadI' vaitaraNI nadI 'duruttarA saMmatA-dustarA saMmatA' aniSNAta. janoMse dustaramAnI gaI hai 'evaM-evam' isI prakAra 'logasi-loke' isa lokameM 'nArIo-nAryaH striyAM 'amaI mayA-amati matA' vivekazUnya puruSa se 'duruttarA-dustarA' dustara mAnI gaI hai // 16 // ' anvayArtha--jaise loka meM vaitaraNI nadI ko pAra karanA kaThina hai, usI prakAra vivekahInajanake lie striyAM dustara haiM // 16 // TIkArtha-vaitaraNI nadI ko pAra karanA kaThina mAnA gayA hai| vaha tIvra vegake sAtha bahatI hai aura usake taTa baDe vikaTa hote haiN| ataeva anipuNapuruSa use tira nahIM sakate / use vahI loga pArakara have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke strI parISahane sahana kare ghaNe bhuzta cha-'jahA naI' tyAhi zAya -'jahA-yathA' 2vI rIta 'iha-iha' Anaswi 'veyaraNInaI-vaitaraNInadI' vaitaraNAnahI 'duruttarA samatA-dustarA saMmatA' mAnidhyAta mAseothI rata2bhanAya che. 'evaM-evam' mA 4Are 'logasi-loke' mA mA 'nArIo-nAryaH' zrI. 'amaImayA-amatimatA' vizUnya 535thI 'duruttarA-dustarA' stara mAnavAmAM Avela che 1dA sUtrArtha--jevI rIte lekamAM vaitaraNI nadIne pAra karavAnuM kArya ati kaThaNa gaNAya che, eja pramANe strI parISahane jItavAnuM kArya vivekahIne puruSane mATe hu042 gAya che. // 16 // TakA--vataraNa nadIne pAra karavI te ghaNuM kaThaNa gaNAya che. te tIvra vege vahe che ane tenA taTa ghaNuM vikaTa che. tethI anipuNa puruSa tene tarI zakatA nathI. tene te leke ja pAra karI zake che ke jeo tene pAra karavAne zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 184 sUtrakRtAGgasUtre 'logaMsi' loke-asmin loke 'nArIo' nAya: 'amaImayA' amatimatA=aviveki puruSeNa 'duruttarA' dustarA duHkhena tattuM yogyaa| sA hi svakIyabalguvacanahAvabhAvaiH vidvAMsamapi karSati, mArgAdadhaH pAtayati / pramadA sarvathA naraM pAtayitu micchati / taduktam "pramadA hyutpathaM netuM prayatante zarIriNAm / " sarvA api striyaH kalaM kAyaiva bhavati yathA svarNapabhavApi zRMkhalA bandhanakArikA bhavati / taduktaM 'kAmaM kulakalaM kAya kulajAtApi kAminI / zrRMkhalA svarNajAtA'pi bandhanAya na saMzayaH // 1 // ' he saMsAra ! taba pAragamanamazakyaM na bhavet yadi madhye iyaM strI pratibandhikA na bhavet taduktaMpAte haiM jo pAra karane kA sudRDha saMkalpa kara lete haiN| isI prakAra isa loka meM strI pariSaha ko jItanA avivekI puruSoM ke lie atyanta kaThina hai / strI apane madhuravacanoM evaM hAvabhAvoM se vidvAn puruSako bhI AkarSita kara letI hai aura sanmArga se skhalita kara detI hai| vaha puruSa ko sadaiva girAne kI icchA karatI hai| kahA bhI hai-'pramadA jhutpathaM netuM' ityaadi| 'striyAM puruSoM ko kumArga para le jAnekA hI prayatna karatI haiN|' saba striyAM kalaMka ke lie hI hotI haiM jaise sone kI sAMkala bhI bandhanakAriNI hI hotI hai / kahA bhI hai--'kAmaM kula kalaMkAya' ityAdi / uccakulIna kAminI bhI kula ke kalaMka kA hI kAraNa hotI hai, jaise svarNa kI banI sAMkala bhI bandhana ke lie hotI hai / isameM tanika bhI sandeha nahIM hai // 1 // daDha saMkalpa karI le che. e ja pramANe A lekamAM parISahane jItavAnuM kArya avivekI puruSone mATe te ghaNuM ja muzkela che. strI tenAM madhura vacano ane hAvabhAvathI vidvAna puruSane paNa AkarSIne sanmArgathI bhraSTa karIne kumArge derI jAya che. te puruSonuM patana karavAne ja sadA utsuka rahe che kahyuM paNa che ke strIe puruSane kumArge kheMcI javAno prayatna kare che." 'pramadA hyutpathaM netu' tyA jevI rIte senAnI sAMkaLa paNa ba-dhanakAriNI ja hoya che. e ja pramANe strIo paNa puruSane kumArge caDAvIne saMsArabamAM kAraNabhUta bane che dhu 55 cha -kAmaM kulakalaMkAya' tyAhi zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 185 'saMsAra ! tava dustArapadavI na dviiysii| antarA dustarA na syuryadi re madirekSaNAH // 1 // tAvadeva puruSaH sanmArge tiSThati yAvat strIsaMparko na bhavet , tassaMparke jAte sarvamapi vismRtya tatraivAsakto bhavati / taduktaM-- sanmArge tAvadAste prabhavati puruSastAvadevendriyANA, lajjA tAvadvidhatte vinayamapi samAlambate tAvadeva / bhUcApA''kRSTamuktAH zravaNapathajuSo nIlapakSmANa ete, yAvallIlAvatInAM na hRdi dhRtimuSo dRSTivANAH patanti // 1 // tadevaM vaitaraNInadIvat imA dustarA nAryoM bhavantIti zlokAbhimAyaH // 16 // he saMsAra ! tujhe pAra karanA kaThina na hotA yadi bIca meM yaha nArI ADI na AI hotI! kahA bhI hai-saMsAra ! tava dustAra' ityaadi| ___are saMsAra ! yadi bIca meM ye dustara nAriyAM na hotI to terI yaha jo 'dustAra' padavI hai usakA koI mUlya na hotA / arthAt strI rUpa bAdhA ke kAraNa hI saMsAra dustara hai| yaha bAdhA nahIM hotI to sutara ho jaataa| puruSa tabhI taka sanmArga para sthira rahatA hai jaba taka usakA strI ke sAtha samparka nahIM hotA / strI ke sAtha samparka hone para saba kucha bhUlakara usI meM Asakta ho jAtA hai / kahA hai---'sanmArge tAvadAste' ityAdi / jevI rIte senAnI sAMkaLa paNa banane mATe ja hoya che, e ja pramANe uccakalIna kAminI paNa kuLane kalaMka lagADavAmAM kAraNabhUta bane che, temAM saheja paNa saMdeha nathI. 51 je A nArI saMsAramAM na hota, te A saMsArane pAra karavAnuM kaThaNa 54 57ta nahI. yu. 54 cha -'saMsAra tava dustAra' tyA: he saMsAra! je tuM A dustara nArIothI yukta na hota, te tArI A je "stara' padavI che tenuM koI mahatva ja na raheta !" A kathanane bhAvArtha e che ke strio rU5 avarodhane kAraNe ja A saMsAra stara che. je te avarodhanuM astitva ja na hota te saMsArane pAra karavAnuM kArya saraLa banI jAta. puruSa tyAM sudhI ja sanmArga para sthira rahI zake che ke jyAM sudhI tene strinI sAthe saMparka thato nathI. strInA saMparkamAM AvatAM ja te saghaLuM bhUlI jaIne strImAM Asakta thaI jAya che. kAM paNa che ke 'sanmArge tAvadAste' pAha zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre mUlam-jahi nArINa saMjogA pRyaNA piTrao kyaa| savameyaM nirAkiccA te ThiyA susamAhie // 17 // chAyA--yairnArINAM saMyogAH pUjanA pRSThataH kRtAH / sarvametannirAkRtya te sthitAH susamAdhinA // 17 // puruSa tabhI taka sanmArga para ArUDha rahatA hai, tabhI taka indriyoM ko kAbU meM rakha pAtA hai, tabhI taka lajjAzIla rahatA hai aura tabhI taka vinaya kA avalambana (AdhAra) letA hai, jaba taka bhauMharUpI dhanuSya ko khIMca kara choDe hue, zravaNapatha ko prApta hue, nIle paMkhavAle, dhairya ko naSTa karanevAle striyoM ke dRSTiyANa hRdaya meM nahIM lagate haiM // 1 // ___ isa prakAra isa gAthA kA abhiprAya yahI hai ki nAriyAM vaitaraNI nadI ke samAna dustara haiM // 16 // zabdArtha-'jehi-yaiH' jina puruSoMne 'nArINasaMjogA-nArINAM saMyogAH striyoMkA saMbaMdha 'pUyaNA-pUjanA' aura kAmazRMgArako 'piDao kayA-pRSThataH kRtAH' choDa diyA hai 'te-te' ve puruSa 'eyaM samvaM nirAkiccA-etat sarva nirAkRsya' samasta upasargoM ko dUra karake 'susamAhie-susamAdhinA' prasanna citta hokara 'ThiyA-sthitA' rahate haiM / 17 / puruSa tyAM sudhI ja sanmArga para ArUDha rahe che-tyAM sudhI ja Indriya kAbUmAM rAkhI zake che, tyAM sudhI ja lajajAzIla rahe che ane tyAM sudhI ja vinayanuM avalaMbana (AdhAra) le che ke jyAM sudhI bhavAM rUpI dhanuSane kheMcIne cheDelAM, zravaNapatha para agresara thatAM, nIla pAMkhavALAM, vairyane naSTa karanArA strIonAM daSTibANe tenA hRdayane ghAyala karatAM nathI.' A gAthA dvArA sUtrakAra e vAtanuM samarthana kare che ke strionI Asaktine tyAga karavAnuM kArya vaitaraNI nadIne pAra karavA jevuM duSkara che. 10 zahAya-jehi-yaiH 2 53 // o 'nArINasaMjogA-nArINAM saMyogAH liyona sa 'pUyaNA-pUjanA' bhane jamazrRMgArane 'piTuo kayA-pRSThataH kRtAH' chADA cha, 'te-te' te 535 / 'eyaM savva-nirAkiccA-etat-sarva nirAkRtya atha 65sani 62 arIna 'susamAhie-susamAdhinA' prasanna yitta na 'ThiyA-sthitAH' 23 che. // 17 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 187 ___ anvayArtha:--(jehiM) yaiH puruSaiH (nArINa saMjogA) nArINAM saMyogA saMbandhAH 'pUyaNA' pUjanAkAmavibhUSA (piTTao kayA) pRSThataH kRtAH parityaktAH (te) te puruSAH (eyaM savvaM nirAkiccA) etat sarva nirAkRtya (susamAhie) susamAdhinA (ThiyA) sthitA saMyaminaH sthitA bhavantIti // 17 // ___TIkA--'jehi' yaiH vivekibhiH strIsaMbandhI viSamaphalakaH iti vijJAya 'nArINa saMjogA' nArINAM sNyogaaH| 'piTThabho kayA' pRSThataH kRtAH prityktaa| tathA 'pUyaNA' pUjanA=striyamanukUlayitu vastrAlaMkArAdinA strINAM pUjanamapi pari syaktam / 'sabameyaM nirAkicyA' sarvam-etat lalanAsaMbandham , kSutpipAsAdikapratikUlopasarganivaha ca nirAkRtya mahApuruSairanuSThitaM mArgamAzritya kRtagamanamatayaH / 'te ThiyA susamAhie' te sthitAH susamAdhinA, te svasthacittattirUpeNa ___ anvayArtha--jo puruSa nAriyoM ke saMyogoM kA tathA kAmavibhUSA kA parityAga kara cuke, vahI yaha saba tyAga karake susamAdhi meM sthita hote haiM // 17 // ___TIkArtha--jina vivekavibhUSita puruSoMne striyoM ke sambandha ko viSama phalaprada jAnakara tyAga diyA hai tathA jinhoMne strIko anukUla banAne ke lie vastra alaMkAra Adi se saskRta karane kA tyAga kara diyA hai, ve ina saba nArI saMbaMdhoM ko tathA kSudhA pipAsA Adi prati. kUla upasagoM ko haTAkara mahApuruSoM dvArA AcIrNa (svIkRta) mArga kA Azraya lete haiM aura usI para calane kA saMkalpa karate haiM, vahI susamAdhi meM sthita hote haiN| unakI cittavRtti zuddha rahatI haiN| anukUla upasarga upasthita hone para bhI ve mahAruda ke samAna sthira sUtrArtha-je puruSa nArIonA saMgone tathA kAmavibhUSAne pari. tyAga karI cUkyA che, teo saghaLI vastuone tyAga karIne susamAdhimAM sthira rahI zake che. eTale ke temanuM citta ja vizuddha rahI zake che. tenA TakAthe-je vivekavAna puruSe e strionA saMbaMdhane viSama phalaprada jANIne tene parityAga karyo hoya che, tathA jemaNe sione vaza karavAne mATe vastra, alaMkAra AdithI tene satkAra karavA ane tene rijhavavAne tyAga karyo che, te puruSo ja strio pratyenI Asaktine tyAga karIne tathA bhUkha. tRSA Adi upasargo para vijaya prApta karIne mahApuruSo dvArA AzIrNa (svIkRtI pAmelA) mArgane Azraya le che, ane te mArga ja AgaLa vadhavAne saMkalpa kare che. teo ja susamAdhimAM sthita-rahI zake che. temanI cittavRtti zuddha rahe che. anukULa upasargo AvI paDe tyAre paNa teo mahA hada (sava) che zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 sUtrakRtAGgasUtre vyavasthitAH / te hi anukUlopasargaH mahAhadavat kSobharahitA bhavanti / anye tu viSa yAmilASiNo lalanAdiparIpaherjitAH saMsAre aGgArapatitamInavad rAgAgninA dukhamAnA avatiSThante iti // 17 // ye lalanAparISaheNa parAjitAH teSAM kIdRzaM phalaM bhavatIti darzayituM sUtrakAra upakramate-'ee oghaM' ityAdi / mUlam-eeM ogha tarissaMti samudaM vvhaarinno| jattha pANA visanAsi kiccatI srykmmunnaa||18|| chAyA-ete oghaM tariSyanti samudra vyavahAriNaH / yatra mANA viSaNNAH santaH kRtyante svakakamaNA // 18 // rahate haiM / jo inase viparIta vRttivAle kSudra puruSa hote haiM viSayoM ke abhilASI aura strI parISaha Adi se parAjita hote haiM aura pariNAmataH aMgAra meM paDe hue mIna kI taraha saMsArarUpI aMgAra se jalate rahate haiN||17|| jo strI parISaha se parAjita hote haiM, unheM kisa prakAra kA phala prApta hotA hai, yaha dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate haiM-'ee oghaM' ityaadi| zabdArtha--'ee-ete' anukUla aura pratikUla upasargoM ko jItanevAle ye pUrvokta saMyamI puruSa 'oghaM-oghaM' cAturgatika saMsAra ko 'tarissaMti-tariSyanti' pAra kareMge jaise 'samuI-samudram ' samudrako 'vavahAriNo-vyavahAriNaH' vyApAra karanevAle vaNikUjana pAra karate haiM 'jastha-yatra' jisa saMsAra meM visannAsi-viSaNNAsantaH' paDe hue 'pANAprANA' prANI-jIva 'sayakammaNA-svakarmaNA' apane karmoM ke balase 'kiccaMti--kRtyante' pIDita kiye jAte haiM // 18 // samAna sthira rahe che. paraMtu je puruSe temanA karatAM viparIta vRttivALA hoya che teo viSamAM Asakta rahe che. evA puruSa strI parISaha Adi dvArA parAjita thAya che. tene pariNAme teo aMgAramAM paDela mAchalAnI mAphaka saMsArarUpI agArA vaDe zekAtA rahe che. 1LA je kSudra puru parISaha dvArA parAjita thAya che temane kevuM phala loga 5 cha, ta sUtrA2 3 4 3 cha-.'ee ogha' tyAha hA-'ee-ete' bhanu bhane prati 5sari tANAmA yalsta sayabhI 535 'oghaM-ogha' yA2 ativAsa sArane tarissaMti-tariSyanti' pAra 72rI 2vI zata 'samudde-samudram' samudrane 'vavahAriNo-vyavahAriNaH' vyApAra 4231malgaon 2 re che, 'jattha-yatra'2 sasAramA 'visannAsiviSaNNAH santaH' 5 'pANA-prANA:' prANI-04 'sayakammuNA-svakarmaNA' ghAtAnA nA thI 'kiccaMti-katyante' mi 321AmAM Ave che. // 18 // - - zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 189 ___ anvayArthaH--(ee) ete-anukUlapatikUlopasargavijetAraH, (ogha) moghaM= cAturgatikasaMsAraM (tarissaMti) tariSyanti=pAraM yAsyanti yathA (samuI) samudram (vavahAriNo) vyavahAriNaH (jattha) yatra yasmin saMsAre (visannAsi) viSaNNAH sthitAH santaH (pANA) prANA: jIvA (sayakammuNA) svakarmaNA svakRtakarmabalena (kiccaMtI) kRtyante-pIDayante ityarthaH // 18 // __TIkA-ee' anantarodIritalalanAdiparISahajetAraH te sarve'pi dustAramapi 'oghaM' ogha saMsAraugham 'tarissaMti' tariSyanti tathA tIrNA bahavaH taranti ca / 'samuI' samudram 'vavahAriNo' vyavahAriNo vnnijH| yathA-yAnapAtramAruna vyavahAriNaH samudraM taranti / evaM bhAvaughaM saMsArasAgaraM syAdipratikUlopasargajetAraH saMyame kRtamatayaH saMyamAtmakaMyAnapAtramAlambya tariSyanti / bhAvaughaM ____anvayArtha--anukUla aura pratikUla upasargoM ko jItanevAle puruSa saMsAra pravAha ko pAra kara jAeMge jaise vyApArI sAgara ko pAra kara jAte haiN| jisa saMsAra meM sthita jIva apane karmoM ke kAraNa pIDita hote haiM // 18 // ___TIkArtha--jo puruSa pUrvokta strI parISaha Adi ko jIta lete haiM, ve sabhI isa dustara saMsAra pravAha ko pAra kara jaaeNge| bahutoM ne ise pAra kiyA hai aura aba bhI bahuta se pAra kara rahe haiN| jisa prakAra vaNika jahAja ke sahAre samudra ko pAra karate haiM, isI prakAra strI Adi ke anukUla evaM pratikUla upasargoM para vijaya prApta karanevAle, saMyama meM susthira buddhivAle puruSa saMyamarUpI jahAjakA aba. svArtha--anukULa ane pratikULa upasargo para vijaya meLavanAra puruSa saMsArapravAhane tarI jaze. jevI rIte sAhasika vyApArI pitAnA jahAja vaDe samudrane pele pAra jAya che, eja pramANe te mahApuruSo paNa saMsAra sAgarane pAra karI jaze A saMsAramAM rahelA ja pitAnAM karmone kAraNe bhI thAya che. // 18 // TIkArya-jevI rIte vepArI jahAjanI madadathI samudrane pAra karI zake che. e ja pramANe strI parISaha Adine jItanArA mahApurUSo A dastara saMsAra pravAhane pAra karaze. A prakAre aneka mahApuruSoe tene pAra karyo che ane aneka mahApuruSa vartamAnakALe paNa tene pAra karI rahyA che. jema vyApArIo jahAjane AdhAra laIne samudrane pAra kare che, e ja pramANe zrI AdinA anukULa ane pratikULa upasargo para vijaya meLavanArA, saMyamanuM daDhatApUrvaka pAlana karanArA vivekavAnuM leke saMyamarUpI jahAjanuM avalaMbana zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 sUtrakRtAGgasUtre vizinaSTi / 'jatthe'tyAdi / 'jatya' yatra saMsArasAgare prANino viSaNNAH sthitAH santaH lalanAdiviSayAsaktAH svasvakarmaNA pApena kRtyaMte pIDayante / etAdRzamatidustaramapi saMsArasAgaraM pratikUlAgupasargatyAgena saMyamAnuSThAnAdinA ca karaNena saMtaranti bhAvazuddhA vidvAMsa iti // 18 // saMpati prakRtopasaMharannupadezAntaramAha-'taM ca bhikkhu pariNAya' ityaadi| mUlam-taM ca bhikkhU pariNAya sucae samie cre| musAvAyaM ca vajijA adinnAMdANaM ca 'vosare // 19 // chAyA-taM ca bhikSuH parijJAya suvrataH samitazcaret / mRSAvAdaM ca varjayedadattAdAnaM ca vyutsRjet // 19 // lambana lekara saMsAra sAgara ko pAra karate haiN| jinakA mana nArI Adi viSayoM meM Asakta hai, ve jisa saMsAra meM apane kiye pApakarmoM ke kAraNa pIDA pAte haiM, aise dustara saMsArasAgara ko bhI pratikUla Adi upasargoM kA tyAga karane se tathA saMyama ke anuSThAna Adi ke dvArA pAra kiyA jA sakatA hai / kintu ise vahI pAra kara pAte haiM jinakI bhAvanA vizuddha hotI hai aura jo samparajJAna se sampanna hote haiM // 18 // __ aba prastuta viSaya kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra upadeza karate haiM--'taM ca mikkhU' ityAdi / zabdArtha--bhikkhU-bhikSuH sAdhu 'taM ca pariNNAya-taM ca parijJAya' pUrvokta kathana ko jAnakara arthAt vaitaraNI nadI ke jaisI striyAM dustara laIne saMsArasAgarane pAra karI zake che. paraMtu jemanuM mana nArI AdimAM Asakta hoya che. teo saMsAramAM ja aTavAyA kare che. A saMsAramAM saghaLA jI anaMtakALathI AvAgamana karyA kare che ane potapotAnAM pApakarmone kAraNe pIDA bhegave che. evA dustara saMsArasAgarane paNa upasargo ane parISaha sAme vijaya meLavanArA leke saMyamanI ArAdhanA karIne tarI zake che. jemanI bhAvanA zuddha hoya che ane jeo samyajJAnathI yukta hoya che, teo ja tene tarI zake che. 18 have prastuta viSayane upasaMhAra karatA sUtrakAra e upadeza Ape che ke 'taM ca bhikkhU' ityAhi zahA-'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu 'taM ca pariNNAya-taM ca parijJAya' pUti kathanane jANIne arthAt vaitaraNa nadInI jema strIo dutara che ItyAdi samyaka zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 191 __ anvayArthaH--(bhikkhU) bhikSuH= niH (taM ca parimnAya) taM ca parijJAya vaita. raNIvat striyo duruttarA, nAryoH yaH tyaktAste samAdhisthAH saMsAre taraMti strIsaMginazca svakRtakarmaNA kRtyante iti jJAtvA (sucao) suvrataH zobhanavratavAn (samie) samitaH paJcasamitibhiH (care) caret saMyamAnuSThAnaM kuryAt tathA (musAvAyaM) mRSAvAdam (vajjijjA) varjayet parityajet tathA (adinnAdANaM ca) adattAdAnaM ca (bosire) vyutsRjet parityajet // 19 // ____TIkA--nAryoM dustarA bhavanti caitaraNIvat , lalanAsaktAH svakRtakarmaNA saMsArakAMtAraM nAtikrAmanti / tadetatsarvam-'bhikkhU' bhikSuH niravadyamikSAmihai ityAdi samyakarUpase samajhakara 'suvao-suvrataH' uttama vratoMvAlA puruSa 'samie-samita' pAMca samitiyoM se yukta hokara 'care-caret / saMyamakA anuSThAna kare tathA 'musAvAyaM mRSAvAdam' asatyavAda ko 'vajjijA-varjayet' choDa dekheM aura 'adinAdANaM ca-adattAdAnaM ca' adattAdAna ko 'vosire-vyutsRjet' tyAga deveM // 19 // __ anvayArtha-striyoM vaitaraNI nadI ke samAna dustara haiM, jinhoMne strI kA parityAga kara diyA hai, ve samAdhistha hokara saMsAra se tira jAte haiM Ara jo strI ke sAtha saMsarga rakhate haiM ve apane karmoM ke kAraNa pIDita hote haiM yaha saba jAnakara bhikSu samIcIna vratavAn tathA samitiyoM se yukta hokara saMyama kA anuSThAna kre| vaha mRSAvAda kA tyAga kare aura adattAdAna kA bhI tyAga kare // 19 // TIkArtha--jaise vaitaraNI nadI ko pAra karanA AsAna nahIM hai, usI 35thI sabhaDa 'sucao-suvrataH' uttama pratavANe 535 'samie-samitaH' pAya samitiyothI yuddhata na 'care-caret' yamanu manuna re tathA 'musAvAyamavAvAdam' masatyavAhane 'vajjijA-varjayet' cha bhane 'adinnAdANaM caadattAdAnaM ca' mahattahAnI 'vosire-vyutsRjen' tyA 42. // 16 // sUtrArthI-strio vaitaraNa nadInA samAna dustara che. jemaNe strIne pari tyAga karyo che, temAM samAdhistha thaIne saMsArasAgarane tarI jAya che, paraMtu jeo jiyone saMsarga choDatA nathI, teo pitAnAM pApakarmone kAraNe pIDA anubhave che. A vAtane barAbara samajI laIne sAdhue pAMca mahAvrate, samitie AdithI yukta thaIne saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. teNe mRSAvAda, adattAdAna Adine tyAga karavo joIe 19lA TIkA-jevI rIte vaitaraNI nadInA pravAhane pAra karavAnuM kArya saraLa zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 ___ sUtrakRtAGgasUtre kSaNazIlo yatiH / 'pariNAya' parijJAya=jJaparijJayA nArIsaMga duHkhajanakaM jJAtvA 'munvae' suvrataH shobhnpNcmhaavrtaadiyuktH| 'samie' samita: paMcabhiH samitibhiyuktaH / careta-vicareta-pratyAkhyAnaparijJayA strIsaMga parityajya sarvadA samAhitaH san saMyamA'nuSThAne tatparo bhavet / tathA-'musAvAyaM' mRSAvAdam-strIsevanepimuktirbhavatItyAkArakAsadarthamarUpaNaM pariharet / tathA 'adinnAdANaM ca vosire' adattAdAnaM ca vyutsRjet / dantazodhanamAtrAdikamapi adattaM sat na gRhNIyAt , prakAra nArI ke AkarSaNa se Upara uThanA bhI sarala nahIM haiM / kintu jo puruSa lalanAoM meM Asakta hote haiM ve apane pApa karma ke phalasvarUpa pIDA. oM kA anubhava karatA haiM aura saMsArakAntAra (aTavI) meM hI bhaTakate rahate haiM / yaha bAteM jAnakara nirdoSa bhikSA grahaNa karanevAlA bhikSu pAMca mahAvratoM se yukta tathA pAMca samitiyoM se yukta hokara vicare / arthAt jJaparijJA se jAnakara pratyAkhyAna parijJA se strI saMga kA parityAga kara de tathA sarvadA samAdhi meM sthita rahakara saMyama ke anuSThAna meM tatpara rahe / strI kA sevana karane se bhI mukti prApta hotI hai, isa prakAra ke asat marUpaNarUpa mRSAvAda kA parityAga kare aura adattAdAna ko bhI tyAga de| dAMta sApha karane ke lie eka tinakA bhI adattagrahaNa na kare, adhika parigraha kI to bAta hI dUra rhii| aura maithuna AdikA bhI nathI, eja pramANe cionA AkarSaNathI bacavAnuM kArya paNa saraLa nathI. je puruSe lalanAomAM Asakta thAya che, teo pitAnAM pApakarmonA phala varUpe pIDAone anubhava kare che, ane teo saMsArarUpI aTavImAM paribhramaNa karyA kare che. A vAtane samajI laIne, nirdoSa bhikSA grahaNa karanArA sAdhue pAMca mahAvratanuM pAlana karavuM joIe ane pAMca samitiothI yukta thaIne vicaravuM joIe. eTale ke strI samAgamane jJapariNA vaDe duHkhaprada jANIne pratyAkhyAna pariNA vaDe tene parityAga karIne, tathA sadA samAdhimAM (cittanI vizuddhimAM cittanI ekAgratAmAM) sthita rahIne saMyamanA anuSThAnamAM pravRtta rahevuM joIe. strInA sevanathI paNa mokSa prApta thAya che, A prakAranI asat prarUpaNArUpa mRSAvAdane teNe parityAga kare joIe tathA adattAdAnane paNa parityAga karavuM joIe. dAMta sApha karavA mATe paNa eka tinakAne (taNakhalAne-saLIne) teNe adatta (koIe ApyA vinA) grahaNa karavuM joIe nahIM. adatta saLIne grahaNa karavAne ja jyAM niSedha che, tyAM adhika parigrahanI te vAta ja zI karavI! zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samathArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 193 kimadhikaM parigrahaNam / tathA maithunAvapi sarvathaivotsRjet / eteSAM mokSavighAtakatayA ebhyo dUta eva caret / etAn parityajediti bhAvaH // 19 // ____ahiMsAvrataM sarvataH zreSThataram , tadanyatsarvaM tasyaivAGgabhUtamityahiMsAyAH sarvataH zreSThatvaM darzayati sUtrakAra:-'uDamahe' ityaadi| mUlam-uDamahetiriyaM vA, je keI ts-thaavraa| sarvattha viratiM kujA, "satinivvANamAhiyaM // 20 // chAyA:--UrdhvamastiryagavA ye kecit trasasthAvarAH / sarvatra viratiM kuryAt zAntinirvANamAkhyAtam // 20 // sarvathA tyAga kara de| yaha saba duSkRtya mokSa ke vighAtaka haiM, ataeva inase dUra hI rahe // 19 // ahiMsA vrata saba vratoM meM pradhAna hai| anya vrata usI ke aMga haiN| ataeva sUtrakAra ahiMsA kI sarvazreSThatA ko sUcita karate hue kahate haiM--'uDDhamahe' ityaadi| zabdArtha--'uDu-Urdhvam' Upara 'ahe-adhaH' nIce 'tiriya vAtiryag vA athavA tirachA 'je keI tasathAvarA-ye kecana sasthAvarA' jo koI basa aura sthAvara prANI hai 'savvastha-sarvatra' sarva kAlameM virati-viratim' virati arthAta unake nAzase nivRtti kujjA-kuryAt' karanI cAhiye 'saMtinivvANamAhiyaM-zAMtinirvANamAkhyAtam' aisA karane se zAMtirUpI nirvANa padakI prApti kahI gaI hai // 20 // teNe maithuna Adi duSkRtyane paNa parityAga karavo joIe, kAraNa ke A duSkRtya mekSanA vighAtaka che. tethI sAdhue sadA tenAthI dUra ja rahevuM joIe 19 saghaLAM vratamAM ahiMsAvRta pradhAna che. anyatra tenAM aMgarUpa che. tethI have sUtrakAra ahiMsAnI sarvazreSThatAnuM pratipAdana kare che. 'uDDhamahe' dhyAha zahAtha-'uDDhe-Urdhvam' 652 'ahe-adhaH' nIye 'tiriyaM vA-tiryaga vA' mayA ti27| 'je keI tasathAvarA-ye kecana trasasthAvarA jIvAH' 24sa bhane sthA12 prAya cha 'savvattha-sarvatra' sa bhA 'virati-viratim' viti arthAt tamanA nAzayI nivRtti 'kujjA-kuryAt' 42vI naye 'saMtinivvANamAhiye-zAMtinirvANamAkhyAtam' me 42vAthI zati3cI nipinI prApti kahela che. 205 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArtha:--(uc) Urdhvam (ahe) adhaH (tiriyaM vA) tiryag vA (je kei tasathAvarA) ye kecana sasthAvarA jIvAH (sambattha) sarvatra sarvasthAneSu (virati) virati prANAtipAtanivRti (kujA) kuryAt (saMtinidhANamAhiyaM) zAMtinirvANamAkhyAtam mANAtipAtaviratasya zAMtimokSau avazyameva bhaviSyata iti // 20 // TIkA-'uDUM' Urdhvam-Urdhvadizi sthitAn 'ahe' adhaH adhodizi sthitAn 'tiriyaM vA tiryaka vA-tiryadizi sthitAn etena kSetramANAtipAto gRhiitH| 'je keI' ye kecana-tatra ye kecana 'tasathAvarA' sasthAvarAH, santi bhayaM prApnuvanti gacchanti vA iti prasAH dvitrivatuHpaMcendriyAH paryAptakA'paryAptakabhedabhinnAH / tathA-tiSThantIti sthAvarAH pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH, sUkSmabAdaraparyAptakA'paryAptakabhedabhinnAH / anena dravyaprANAtipAto gRhiitH| tathA'sannattha' sarvatra sarvasthAneSu sarvAsu avasthAmu jIvasthAneSu anena kAlabhAvamabhedabhinna: pANAtipAto gRhIto bhavati / tadevaM sarvAsvapyavasthAsu kRtakAritAnumatibhirmano anvayArtha--Urdhva, adho yA tichi dizAoM meM jo bhI trasa aura sthAvara prANI haiM, sarvadA unakI hiMsA se nivRtti kare / jo prANAtipAta se nivRtta hotA hai use zAnti aura mukti kI prApti avazya hotI hai / 20 / TIkArtha-Urdhva dizA meM, adhodizA meM tathA tirkI dizAoM meM basa aura sthAvara prANI sthita haiM / jo prANI bhaya se udvigna hote haiM yA gamana karate haiM ve trasa kahalAte haiM / dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paJcendriya jIva trasta haiM ve paryApta aura aparyApta bhevAle hote haiM ho|jo sthitizIla haiM ve pRthvI kAya, apakAya, tejaskAya, vAyukAya aura vanaspatikAya ke jIva sthAvara kahalAte haiM / inake sUkSma, bAdara, paryApta aparyApta Adi aneka bheda prabheda haiM / tathA sabhI kAla meM aura jIva sUtrArtha-UThavuM, adhe ane tichi dizAomAM je trasa ane sthAvara jIve che. temanI hiMsA sAdhu dvArA kadI thavI joIe nahIM. jemAM prANAtipAtathI nivRtta hoya che, temane zAnti ane muktinI prApti avazya thAya che. rA TIkAI-Urva dizAmAM, adhe dizAmAM tathA tiIi dizAomAM traNa ane sthAvara ja rahelA che. je ja bhayathI udvigna hoya che, athavA jeo gamana kare che, temane trasa kahevAmAM Ave che. dvIndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendriya che, teo paryApta paNa aparyAptaka e bhedavALA hoya che. ane ane jeo sthitizIla che tevA pRthvIkAya, aSkAya, tejasakAya, vAyukAya ane vanaspatikAya chene sthAvara jI kahe che. temanA sUma, bAdara, paryApta Adi zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 195 vAkkAyaiH / 'virati' virati mANAtipAtanivRttim 'kujjA' kuryAt-mAvamANAtipAto darzitaH, kasminnapi kAle kasminnapi deze kasyApi pANinaH kasyApyavasthAyAM virAdhanaM manovAkAyaiH kRtakAritAnumatimi na kuryAditi / tadevamuktarItyA tapaHsaMyamArAdhakasya kiM phalaM bhavatIti tdrshyti| saMti-ninvANa' ityaadi| 'saMti' zAnti:-sarvakarmopazamaH, tadeva 'nivvANaM nirvANa mokSapadam / 'AhiyaM' aakhyaatm-kthitm| etAdRzo mokSo yathoktasarvaviratimataH caraNakI avasthAoM meM-jIvasthAnoM meM hiMsA kA tyAga kre| ina sabhI jIvoM ke viSaya meM kRta, kArita aura anumodanA se tathA manavacana aura kAya se hiMsA kA tyAga kara denA caahiye| yahAM Urdhva adho aura tiryaka dizA kA ullekha karake kSetra prANA. tipAta kA grahaNa kiyA hai, usa sthAvara kA ullekha karake dravyaprANA. tipAta ko sUcita kiyA hai, sarvatra arthAt sarvakAla meM isa ullekha se kAlaprANAtipAta ko sUcita kiyA hai aura 'nivRtta kare aisA kahakara bhAvaprANAtipAta ko prakaTa kiyA gayA hai| abhiprAya yaha hai ki kisI bhI kAla meM kisI bhI dezameM kisI bhI prANI kI kisI bhI avasthA meM, mana vacanakAya se aura kRta, kArita tathA anumodanA se virAdhanA na kre| jo isa prakAra se tapa aura saMyama kI ArAdhanA karatA hai, use kisa phala kI prApti hotI hai ? isakA uttara dete haiM-use zAnti aura aneka bhede ane prabhede che. sAdhue saghaLAmAM ane judI judI avasthAomAM jIva sthAnamAM vidyamAna chanI hiMsAne tyAga kare joIe. teNe kRta, kArita ane anumodanA rUpa traNe karaNa ane mana, vacana ane kAyarUpa traNe gadvArA hiMsAne tyAga kare joIe. ahIM Urva, adhe ane tirya dizAono ullekha karIne kSetramANAtipAtane grahaNa karavAmAM Avela che. trasa ane sthAvara jIvane ullekha karIne sUtrakAre dravyaprANAtipAtane sUcita karyuM che, sarvatra padane athavA sarva kALano ullekha karIne kAlaprANAtipAtane saMcita karyuM che, ane "nivRtti kare A padanA prayoga dvArA bhAvaprANAtipAtane prakaTa karavAmAM Avela che. A kathananuM tAtparya e che ke kaI paNa kALe, koI paNa dezamAM (kSetramAM), kaI paNa jIvanI kaI paNa avasthAmAM mana, vacana ane kAyAthI tathA kRta, kArita ane anumodanA dvArA virAdhanA karavI joIe nahIM. A prakAre tapa ane saMyamanI ArAdhanA karanArA sAdhuone kevA phaLanI prApti thAya che, te sUtrakAra have prakaTa kare che-tene zAnti ane muktinI zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre karaNAnuSThAyinaH sAdhoH avazyameva bhavatItyahiMsAyA mokSa eva phalaM vyavasthitaM bhavatIti bhAvaH // 20 // saMpUrNasya tRtIyAdhyayanArthasyopasaMhAraM kurvannAha sUtrakAra:mUlam-imaM ca dhammamAdAya kAsaveNa paMveiyaM / kujA bhikkhU gilANassa agilAe samAhie // 21 // chAyA-imaM ca dharmamAdAya kAzyapena praveditam / kuryAdbhikSuglAnasyAglAnatayA samAhitaH // 21 // mukti prApta hotI hai| samasta karmoM kA upazama ho jAnA zAnti aura kSaya ho jAnA mukti hai| ___ Azaya yaha hai ki pUrvokta sarvavirati kA pAlana karane vAle aura caraNakaraNa kriyA kA anuSThAna karanevAle sAdhu ko avazya mokSa prApta hotA hai / isa prakAra yaha siddha ho jAtA hai ki ahiMsA kI ArAdhanA kA phala mokSa hai // 20 // ___ aba sampUrNa tRtIya adhyayana kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM--'imaM ca dhammamAdAya' ityAdi zabdArtha-'kAsaveNa paveiyaM-kAzyapena praveditam' kAzyapago. trIbhagavAn mahAvIra svAmIke dvArA kahe hue 'imaM ca dhammamAdAya-imaM ca dharmamAdAya' zrutacAritra rUpa isa dharma ko svIkAra karake 'samAhiesamAhitaH samAdhiyukta 'bhikkhU-bhikSu.' sAdhu 'agilAe-aglAnataMyA' prApti thAya che. samasta karmone upazama thaI javAthI tene zAti prApta thAya che ane samasta karmone kSaya thaI javAthI tene mukti prApta thAya che. A samasta kathanane bhAvArtha e che ke sarvaviratinuM pAlana karanArA ane caraNakaraNa kriyAnuM anuSThAna karanArA sAdhune avazya mokSa prApta thAya che. A rIte e vAta siddha thAya che ke ahiMsAnI ArAdhanAnuM phala mokSa che. 20 have trIjA AkhA adhyayanane upasaMhAra karatA sUtrakAra kahe che ke - 'imaM ca dhammAdAya' tyAha zAya-'kAsaveNaM paveiyaM-kAzyapena praveditam' azyapagotrI sApAna mahAvIra svAmI 24Sen 'imaMca dhammamAdAya-imaM ca dharmamAdAya' zrutayAritra. 35 / dhamanI 3542 4rIne 'samAhie-samAhitaH' samAdhiyuta 'bhikkhU-bhikSuH' zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 197 anvayArthaH- (kAsaveNa paveiyaM) kAzyapena praveditaM kathitam (imaM ca dhamma mAdAya) imaM zrutacAritralakSaNadharmamAdAya svIkRtya (samAhie) samAhitaH (bhikkhU) bhikSuH sAdhuH (agilAe) aglAnatayA-yathAzakti (gilANassa) glAnasya rogAghabhibhUtasya sAdhoH (kujjA) kuryAt sevAmiti // 21 // _____TIkA-'kAsaveNa' kAzyapena zrImanmahAvIrasvAminA 'paveiyaM praveditaM kathitam kiM kathitamityAha 'imaMca' imaM ca pUrvoktaM zrutacAritryAkhyam 'dhamma' dharmam durgatipatato dhAraNAt mugatau dhatte ca yaH sa dharmastam AdAya' AdAya-gRhItvA samadhigamyeti yAvat 'samAhie' smaadhiyuktH| tathA svataH-'agilAe' glAnirahitaH / 'gilA. Nasya' glAnasya sAdhoH kuryAt yathAzakti vaiyAhatyAdikaM kuryAt iti // 21 // mUlam-saMkhAya pesalaM dhamma diTrimaM parinivvuDe / uvasaMgge niyAmittA AmokkhAya perivvaejAsi // 22 // ttibemi|| aglAna bhAvase 'gilANassa-glAnasya' glAna-rogI sAdhukI 'kujjAkuryAt' sevA kare // 21 // ____ anvayArtha--kAzyapa arthAt bhagavAna mahAvIra dvArA prarUpita isa dharma ko svIkAra karake samAdhimAn bhikSu yathAzakti glAna sAdhu kI sevA kare // 21 // TIkArtha-zrI manmahAvIra svAmI ke dvArA upadiSTa isa pUrvokta zrutacAritra dharmako durgati meM paDate jIvoM ko bacAkara sugati meM dhAraNa karanevAle dharma ko-grahaNa karake tathA samAdhi se yukta hokara, svayaM glAni rahita hokara glAna (rugNa) sAdhu kI yathAzakti sevA kare // 21 // sAdhu 'agilAe-aglAnatayA' manamAthI 'gilANassa-glAnasya' mAna bhI sAdhunI 'kujjA-kuryAt' sevA re. // 21 // sUtrArtha-kAzyapa zetrIya mahAvIra prabhu dvArA prarUpita A dharmanI ArAdhanA karanAra samAdhimAna sAdhue plAna (bimAra) sAdhunI banI zake teTalI sevA karavI joIe. 21 TIkAI-- sUtrakAra sAdhune e upadeza Ape che ke mahAvIra prabhu dvArA upadiSTa pUrvokta kutacAritra rUpa dharmane-jIne durgatimAM paDatAM bacAvIne sugatimAM dorI janAra dharmane-apanAvIne samAdhiyukata citte bilakula viSAda (glAni) anubhavyA vinA-galAna (bImAra) sAdhuonI yathAzakti sevA karatA rahe. 25 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 sUtrakRtAgasUtre chAyA--saMkhyAya pezalaM dharma dRSTimAna parinirvRtaH / upasargAn niyamya AmokSAya parivrajen // 22 // anvayArthaH-(diTimaM) dRSTimAna-samyagdRSTiH (parininkhuDe) parimitA zAntaH puruSaH (pesalaM dhamma saMkhAya) pezalaM-mokSAnukUlaM dharma zrutacAritralakSaNaM saMkhyAyajJAtvA (upasagge) upasargAn anukUlapratikalAn (niyAmittA) niyamya-atisA, (AmokkhAya) AmokSAya-mokSaparyantaM (paridhae) parivrajet saMyamAnuSThAnaM kuryAttA 22 TIkA--'diTTimaM dRSTimAn samyagdarzanI parinivvuDe' pariniI taH kaSAyopazamAcchAntaH 'pesalaM dhamma saMkhAya' pezalaM-manojJa mokSaM pratyanukUlam 'dhamma' dharmam-zrutacAritrArUyam 'saMkhAya' samyak svabuddhayA jJAtvA, anyasmAdupazrutya vA zabdArtha:-diTTimaM-dRSTimAn' samyagdRSTI 'parinivvuDe-parinirvRtaH' zAMtapuruSa 'pesalaM dhamma saMkhAya-pezalaM dharma saMkhyAya' mukti prApta karane meM anukUla aisA zrutacAritrarUpa isa dharma ko jAna karake 'uvasagge-upasargAn' anukUla pratikUla upasargoM ko niyAmittA-niyamya' sahana karake 'AmokkhAya-AmokSAya' mokSa prApti paryaMta 'paricae-parivrajet' saMyama kA pAlana kare // 22 // ___ anvayArtha- samyagdRSTi se sampanna zAnta puruSa mokSa ke anukUla isa sundara dharmako jAnakara tathA anukUla aura pratikUla upasargoM ko sahana karake mokSa prApti paryanta saMyama kA AcaraNa kare // 22 // TIkArtha--samyagdarzana se yukta tathA kaSAyoM ke upazama se zAnta puruSa isa manojJa evaM mokSa ke anukUla zrutacAritrarUpa dharma ko sambaka zArtha-'didvimaM-dRSTimAn' sabhyaSTi 'parinivvuDe-parinirvRtaH' aid 535 pesalaM dhammaM saMkhAya-pezalaM dharma saMkhyAya' bhuti prA 42vAmA manu sevA zrutayAritra35 // yamana tIna 'uvasagge-upasargAn' manu prati 64sani niyAmittA-niyamya sanarIne 'AmokkhAya-AmokSAya mokSa prAti sudhI paripae-parivrajet' sayamanu pAsana re. // 22 // sUtrArtha-samyagdaSTithI yukta, zAnta puruSe mokSane anukULa A saMdara dharmanuM svarUpa samajI laIne tathA anukULa ane pratikULa upasargone sahana karIne mokSaprApti thAya tyAM sudhI saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. mArA TIkArtha-samyaga darzanathI yukta ane kaSAyenA upazamane lIdhe jenuM citta zAnta thaI gayuM che evA puruSe mokSa prApta karAvanArA mRtacAritrarUpa - zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 199 'uvasagge' upasargAna-anukUlapratikUlAna 'niyAmittA' niyamya upasarga sahamAnaH / 'AmokkhAya' AmokSAyamokSamAptiparyantam 'parivyae' parivrajet pari sarvataH vrajet saMyamAnuSThAnena gacchan saMyama pAlayediti yAvat / bhagavatA pratipAditaM dharma samyagavabudhya dRSTimAna samAhitaH parini tazca mokSaparyantaM saMyamAnuSThAnaikarato bhavediti bhAvaH // tibemi' iti bravImi-bhagavanmukhAt yathAzrutaM tathA kathayAmIti // 22 // iti zrI--vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri--'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlacativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthabodhinyA khyAyAM" vyAkhSAyAM tRtIyAdhyayanasya caturtho dezakaH samAptaH // 3-4 // // samAptaM tRtIyAdhyayanam / / prakAra se apanI buddhi dvArA jAnakara yA dUsaroM se sunakara tathA anukUla pratikUla upasargoM ko sahana karatA huA mokSa prApti hone taka saMyama kA hI anuSThAna karatA rhe| Azaya yaha hai ki bhagavAna ke dvArA pratipAdita dharma ko bhalibhAMti samajhakara samyagdRSTi, samAdhimAn aura prazAnta puruSa mokSaprApti paryaMta saMyama ke anuSThAna meM hI rata rhe| 'tti bemi' arthAt sudharmAsvAmI jambUsvAmI se kahate haiM he jambU ! bhagavAn ke mukha se jaisA sunA hai, usI prakAra tujhe kahatA huuN| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAGgasUtra' kI samayArthabodhinI vyAkhyA ke tIsare adhyayana kA ||cauthaa uddezaka samApta 3-4 / / // tRtIya adhyayana samAsa / / dharmane potAnI buddhi dvArA athavA jJAnI puruSanA upadezanA zravaNa dvArA jANI laIne anukULa ane pratikULa upasargone sahana karatAM karatAM, mokSanI prApti thAya tyAM sudhI saMyamanI ArAdhanA karyA karavI joIe. A kathanane bhAvArtha e che ke bhagavAna dvArA pratipAdita dharmanA svarUpane barAbara samajI laIne samyagdaSTi, samAdhiyukta ane prazAnta purUSe mokSa prApti paryata saMyamanI ArAdhanAmAM pravRtta rahevuM joIe. 'tti bemi' suSamA svAbhI bhU svAbhAna 4 ch| ' um! sAvAn mahAvIranA zrI mukhe A upadeza meM sAMbhaLyuM che, ane e upadeza ja huM tamArI samakSa ApI rahyo chuM. raro jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "sUtrakRtAMgasUtranI samayArthAdhinI vyAkhyAnA trIjA adhyayanane the uddezaka samAsArU-kA trIjuM adhyayana samApta che zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ||ath cturthmdhyynmaarbhyte|| tRtIyAdhyayanaM gatam / ataH paraM caturthamAramamANastRtIya caturthayoH saMbandhaM darzayati tRtIyAdhyayane upasargAH marUpitAH / teSu cAnukUlA upasargAH prAyo dussahAH, tatrApi lalanopasargo'tIva jetumasamarthaH, ataH strIparISahajayAya caturthamadhyayanaM pArabhyate, anena saMbandhenA''gatasya caturthAdhyayanasya prathamamidaM sUtram-'je mAyaraM ca' ityAdi / mUlam-je mAyaraM ca piyaraM ca vipajahAya purvasaMjogaM / eMge sahite carissAmi AraMtamehuNo vivittesu // 1 // chAyA-yo mAtaraM ca pitaraM ca vipahAya pUrvasaMyogam / ekaH sahitazcariSyAmi Aratamaithuno viviktesu // 1 // cauthA adhyayana kA pahalA uddeze kA prAraMbha tRtIya adhyayana samApta huaa| isake pazcAt caturtha adhyayana ko prAraMbha karate hue tRtIya aura caturtha adhyayana kA sambandha dikhalAte haiN| tIsare adhyayana meM upasargoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai| unameM se anukUla upasarga prAyaH dussaha hote haiM aura unameM bhI strI saMbaMdhI upasarga to atIva dussaha hai / ataeva strI parISaha ko jItane ke lie caturtha adhyayana prAraMbha kiyA jAtA hai / isa sambandha se prApta caturtha adhyayana kA yaha Adya sUtra hai-'je mAyaraM ca' ityAdi / cothA adhyayananA pahelA udezAne prAraMbhatrIju adhyayana pUruM thayuM. have cothA adhyayanane prAraMbha karatAM sUtrakAra trIjA adhyayanane cothA adhyayana sAthe saMbaMdha prakaTa kare che. trIjA adhyayanamAM upasargonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. upasargonA anukULa ane pratikuLa upasargorUpa je be prakAra kahyA che, temAMnA anukULa upasargo sAmAnyataH dusaha hoya che. temAM paNa strI-saMbaMdhI anukULa upasargo te khUba ja dusaha che. tethI strI parISahanuM svarUpa ane temane jItavAnuM mahatva batAvavA mATe A caturtha adhyayananI zarUAta karavAmAM Ave che. pUrva adhayayana sAthe A prakArane saMbaMdha dharAvatA A cethA adhyayananuM paheluM sUtra A pramANe che 'je mAyaraM ca' tyA: zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - - - samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam 201 __ anvayArthaH--(je) yaH (mAyaraM piyaraM ca) mAtaraM pitaraM ca (puncasaMjogaM) pUrvasaMyogam tathA zvazurAdikaM parasaMyogam (vippajahAya) vimahAya-vaktvA (AstamehuNo) AratamaithunaH parityaktamaithunaH (ege sahie) ekA sahitaH eko jJAnadarzanacAritrayuktaH (vivittesu) vivikteSu-vIpazupaNDakavarjitasthAneSu (carissAni) cariSyAmi saMyamamArge vicariSyAmi // 1 // ____TIkA--'je' yaH kazcitpuruSaH 'mAyaraM' mAtaram 'piyara' pitaram , jananIjanakaM ca 'punasaMjogaM' pUrvamaMyoga-mAtRpabhRtim , tathA aparasaMyoga zvazurAdi__zabdArtha--'je ye' jo puruSa 'mAyaraM piyaraM ca-mAtaraM pitaraM ca'mAtA pitA kA 'puvyasaMjogaM-pUrvasaMyogam' pUrvasaMyoga ko aura zvasurAdike para saMyogako 'viSpajahAya-vipahAya' choDakara aura 'AratamehuNo-Aratamaithuna: maithuna se rahita hokara 'egesahie-ekA sahitaH' akelA jJAna, darzana, aura cAritra se yukta rahatA huA 'vivittesu-vivikteSu' strI pazu aura napuMsaka varjita sthAnoM meM 'carissAmi-cariSyAmi' vicarUMgA // 1 // ___ anvayArtha-jo puruSa aisA saMkalpa karatA hai ki maiM mAtA, pitA aura sampUrNa pUrva saMyoga ko tyAga kara tathA maithuna se virata hokara, ekAkI jJAna darzana aura cAritra se yukta hokara, strIpazu aura paNDaka se varjita sthAna meM rahakara saMyama kA pAlana karUMgA // 1 // TIkArtha-jo koI puruSa aisI pratijJA karatA hai ki mAtA, pitA, kA pUrvasaMyoga (mAtA Adi kA) tathA aparasaMyoga (zvazura Adi kA) tyAga zahAtha-'je-ye 2 535 'mAyaraM piyaraM ca-mAtaraM pitaraM ca' mAtApitAnA 'puvvasaMjoga-pUrvasaMyogam' pUsa yAgane tathA saas| vigerenA 52 sayasana 'vippajahAya-vigrahAya' ch|ddiin 'AratamehuNo-AratamaithunaH' tathA bhaithuna nA yA 4rIne 'ege sahie-ekaH sahitaH' at on zAnazana mane yAtri thI yuddhata 2hIne 'vivittesu-vivikteSu' zrI 51 ane nadhu 44 2ti sthAnamA 'carissAmi-cariSyAmi' viyarIza. // 1 // sUtrArtha-je puruSa evo saMkalpa kare che ke huM mAtA-pitA vigerenA saMpUrNa pUrvasagAne tyAga karIne, maithunasevanamAMthI nivRtta thaIne, jJAnadarzana ane cAritrathI yukta thaIne, strI, pazu ane paMDaka (napuMsaka)thI rahita sthAnamAM ekalo rahIne saMyamanuM pAlana karIza, te puruSa ja saMyamanI ArAdhanA karI zake che. 1 TIkAthe-je kaI puruSa evI pratijJA kare che ke huM mAtA-pitA AdinA saMgarUpa pUrvasaMgane tathA patnI, sAsu, sasarAnA saMgarUpa aparasaMgane zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PARE --- 202 sUtrakRtAGgasUtre kam 'vippajahAya' vimahAya-parityajya 'ege' ekA rAgadveSarahitaH / 'sahite' sahitA-jJAnadarzanacAritrairyuktaH paramArthA'nuSThAnavidhAyI / 'AratamehuNo' AratamaithunA=Aratamuparata maithunaM kAmAghabhilASo yasya sa AratamaithunaH / 'vivittesu' viviktadezeSu-strIpazupaNDakaparivarjitasthAneSu 'carissAmi' cariSyAmi-iti nizcitya saMyamamanutiSThet / AmokSAya parivrajediti tRtIyAdhyayanAnte uktam / tatsarvAbhiSaMgarahitasyaiva saMbhavati / ataH sarvasaMmAntargatamApitakalatrAdirahita ekaeva saMyamamArge cariSyAmIti kRtasaMkalpaH sAdhurbhavediti // 1 // etAdRzapatijJAmatiSThitasya yadbhavati sAdhoraviveki strIjanasaMparkAt tadarza. yati sUtrakAraH-'suhumeNaM taM' ityAdi / mUlam-suhameNaM taM parikamma channapaeNa ithio mNdaa| uvvAyapi tAu jANaMsu jaMhA listaMti bhikhuNo eNge||2|| kara, rAgadveSa se rahita hokara, jJAna darzana aura cAritra se yukta hokara, maithuna se uparata hokara, strI pazu aura paNDaka se rahita sthAna meM rahatA huA vicaraNa karUMgA, vahI saMyama kA anuSThAna karatA hai| tIsare adhyayana ke anta meM kahA thA-mokSa prApti paryanta saMyama kA anuSThAna karanA caahie| aisA vahI kara sakatA hai jo saba prakAra ke saMga se rahita ho / ataeva saba prakAra ke saMsargoM ke antargata mAtA pitA patnI Adi kA tyAga karake ekAkI hI saMyamamArga meM vicalaMgA, isa prakAra kA manobhAva jisane kiyA hai, vahI sAdhu ho sakatA hai // 1 // tyAga karIne, rAgadveSathI rahita thaIne jJAnadarzana ane cAritrathI saMpanna thaIne manasevanane tyAga karIne tathA strI, pazu ane napuMsakathI rahita sthAnamAM ekAkI vicArIza, te puruSa ja saMyamanuM pAlana karI zake che. trIjA adhyayanane ane sUtrakAre evuM kahyuM che ke- "mekSaprApti thAya tyAM sudhI saMyamanI ArAdhanA karyA karavI joIe. je puruSa badhA prakAranA saMgAthI (saMsArI saMparkothI) rahita hoya che, eja A pramANe karI zake che. tethI ja sUtrakAre ahIM evuM pratipAdana karyuM che ke "mAtA-pitA patnI Adi badhA prakAranA saMsargone parityAga karIne huM ekale saMyamamArge vicaraNa karIza, A prakArane saMkalpa jeNe karyo che, e puruSa ja sAdhu anI che, // 1 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 203 chAyA-sUkSmeNa taM parikramya channapadena striyo mndaaH| Ayamapi tA jAnaMti yathA zliSyanti bhikSava eke // 2 // anvayArtha:--(maMdA ithiyo) mandAstriyA kAmodrekavidhAyitayA vivekavikalAH (taM parikkamma) taM sAdhu parikramya tat samIpamAgatya (channapaeNa) channapadeva kapaTajAlena taM bhraMzayanti (tA) tA:-striyaH (uvAyapi) upAyamapi (jANA) jAnaMti (jahA ege bhikkhuNo) yathA eke bhikSA-sAdhavaH (lissaMti) zliSyanti tathAvidhakarmodayAt tAsu saMgamupayAntIti // 2 // ___ isa prakAra ke manobhAvoM meM sthita sAdhu ke samakSa vivekahIna strI janoM ke samparka se jo paristhiti utpanna hotI hai, use sUtrakAra dikha. lAte haiM-'suhumeNaM taM' ityAdi / zabdArtha-'maMdA ithio-mandA striyaH' avivekinI striyAM 'muhameNaM sUkSmeNa' kapaTase 'taM parikamma-taM parikramya' sAdhuke pAsa Akara 'chatra. paeNa-channapadena' kapaTajAlase athavA gUDhArtha zabda se bhraSTa karane kA prayatna karatI hai 'tA-tAH' ve striyA~ 'uvvAyaMpi-upAyamapi' upAya bhI jANati-jAnanti' jAnatI hai 'jahA ege bhikkhuNo-yathA eke bhikSaka' jisase koI mAdha 'limmati-zliSyati' unake sAtha saMga karate haiM // 2 // anvayArtha--kAmodreka utpanna karane ke kAraNa vivekahIna striyAM usa sAdhu ke samIpa Akara aura kapaTa kA jAla bichAkara use bhraSTa karatI hai / ve upAya ko bhI jAnatI haiM aura samajhatI hai ki koI koI A prakAranA saMka9papUrvaka sAdhuparyAya svIkAranAra sAdhunI sAthe viveka hIna strIone saMparka thavAthI je paristhiti pedA thAya che, tenuM sUtrakAra ve ni3565 42 cha.-'suhameNaM tara tyAha____war - 'maMdA ithio-mandA striyaH' avivevAmI liyo 'suhameNaM-sUkSmeNa' 454thI 'taM parikampra-taM parikramya' sAdhunI pAse bhAvAna 'channapaeNa- channapadena' kapaTa jALathI athavA gUDha arthavALA zabdothI sAdhune bhraSTa karavAno prayatna kare cha. 'tA-tAH' te niyo 'uvyAyapi-Ayamapi' upAya 55] 'jANaMti-jAnanti' naye cha. 'jahA ege bhikkhuNo-yathA eke bhikSA mAthI sAdhu 'lirasaMti-zliSyanti' tanI sAtha sa. 40 se che. // 2 // sUtrArtha_vivekahIne strIo te sAdhunI pAse AvIne, paTajALa bichAvIne kAmeka utpanna karanArI potAnI ceSTAo dvArA te sAdhune saMyama bhraSTa kare che. teo tene phasAvavAnI yuktio jANatI hoya che ane samajatI zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre TIkA -- 'maMdA ithio' mandAH kAmamajvAlakatayA sadasadvivekarahitAH 'ifiort' striyA 'taM' taM mahApuruSa' sAdhum 'suhumeNa' sUkSmeNa darzanamAMgalikanimittena 'channapaNa' chanapadena - kapaTajAlena 'parivakamma' parikramya - sAdhusamIpamAvatya, athavA parAkramya abhibhUya vyAmohayanti sAdhum / zIlAt pAtayanti iti yAvat / striyo hi mAyApradhAnAH / nanu kathaM tAH zIlavantaM jAgarukamapi vyAmohayanti - ityata Aha- unvAyaMpi / ityAdi / 'ubvAyaMpi' upAyamapi 'tAu jANaMsu' tAH jAnanti mAyApradhAnAH bhikSu rAga ke vazIbhUta ho jAte haiM-karmodaya se strI ke sAtha saMsarga kara lete haiM ||2|| TIkArtha - - kAmavAsanA ko prajvalita kara dene vAlI hone ke kAraNa jo sat aura asat ke viveka se rahita hai aisI manda striyAM mahApuruSa sAdhu ke pAsa darzana yA mAMgalika zravaNa ke bahAne se kapaTa kA jAla phailAkara AtI hai yA sAdhu ko mohita karatI hai arthAt zIla se cyuta karatI haiN| striyoM meM mAyAcAra kI pradhAnatA hotI hai| kahA bhI haigupta padoM dvArA yA gupta nAma ke dvArA yA madhura bhASaNa karake ve apanA jAla phailAtI haiM / striyAM zIlavAn aura sAvadhAna puruSa ko kisa prakAra mohita kara letI haiM ? isa prazna kA uttara dete hue kahA gayA hai ve striyAM mohita hoya che ke kaI kaI bhikSue rAgane vazIbhUta thaIne strInI sAthe saMsarga zrI be che. // 2 // TIkA--kAmavAsanAne prajvalita karanArI hAvAne kAraNe je strIo sat ane asanA vivekathI rahita che, evI mandumati sri dana karavAne ahAne athavA pravacana ke mAMgalika zravaNa karavAne bahAne sAdhunI pAse Ave che, ane peAtAnI kapaTajALa bichAvIne sAdhune pAtAnI tarapha AkarSavAnA prayatna kare che. tene pariNAme kAI kAi sAdhu saMyamanA mAgethI bhraSTa thaI jAya che. strio mAyAcAramAM nipuNu haiAya che. kahyuM paNa che ke-- 2o4 strI gupta pado dvArA gupta nAma dvArA athavA madhura vANI dvArA peAtAnI kapaTajALa phelAve che.' sIe zIlavAn ane sAvadhAna puruSone kevI rIte mAhita kare che? A praznanA uttara ApatA sUtrakAra kahe che ke strio puruSone mAhita karavAnA evA upAye paNa jANatI haiAya che ke je upAya ajamAvIne te zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam 205 striyaH vyAmohopAyamapi / 'jahA' yathA 'ege' eke 'bhikkhuNo' bhikSukAH 'lirasaMti' siSyanti / vivekino'pi sAdhavaH tathAvidhakarmodayAt tasyAH saMgaM kurvantIti // 2 // mUlam-pAse bhisaM NisIyati abhikkhaNaM posavatthaM prihiNti| kAyaM ahe vi daMsaMti bAhU uddha, kavakhamaNuvaje // 3 // chAyA-pAce bhRzaM niSIdanti abhIkSNaM poSavastra paridadhAti / kAyamadhopi darzayati bAhumuddhRtya kakSAmanuvrajet // 3 // anvayArtha:-(pAse) pArzve sAdhoH samIpe (bhisaM) bhRzamatyartham (nisIyaMti) upavizanti (abhikkhaga) amIkSNaM-nirantaraM (posavatthaM ) poSavastraM kAmodopakakarane kA aisA upAya bhI jAnatI hai, jisase vivekazIla sAdhu bhI unakA saMsarga karane ko udyata ho jAte haiM // 2 // zabdArtha--'pAse-pAva' sAdhuke nikaTa 'bhisa-bhRzam ' atyanta 'NisIyaMti-niSIdanti' baiThatI hai 'abhikkhaNaM-abhIkSNam' nirantara 'posavatthaM-poSavastram' kAmottejaka sundara vastra 'parihitI-paridadhati' pahinatI hai 'ahe vikAya-adhopi kAyam' zarIra ke nIce ke bhAgako bhI 'daMsaMti-darzayanti' dikhalAtI hai 'bAhU uddhaTu-bAhumuddhRtya' tathA bhujA ko uThAkara 'kakkhamaNuvvaje-kakSAmanuvrajeyuH' kAkha dikhAkara sAdhuke sAmane jAtI hai // 3 // ___anvayArtha--ve sAdhu ke samIpa meM bAra bAra jaMghA Adi ughADakara use dikhalAtI huI baiThatI haiM kAmoddIpaka vastra pahanatI haiM zarIra ke vivekazIla sAdhune paNa pitAne saMsarga karavAne lalacAvI zake che. tenI kapaTajALamAM phasAIne bhalabhalA sAdhuo saMyamabhraSTa thai jAya che. mArA te strio sAdhune mohita karavA mATe zuM zuM kare che, te have sUtrakAra batAve che- zahAtha-pAse-pAveM' sAdhunI sabhI 'bhisa-bhRzam' atyanta 'NisI yanti -niSIdanti' se che. 'abhikkhaNaM-abhIkSNam' hamezA 'posavatthaM-poSavastramA mAta4 su2 12 parihitI-paridhati' pare cha. 'ahe vi kAyaM-adhopi kAyama' zarIranI nIyanA sAmane 55 'daMsaMti-darzayanti' matAva cha. 'bAhUuddhaTUTU-bAha. muddhRtya' tathA thane yI 4zana 'kakkhamaNuvvaje-kakSAmanubrajeyuH' mAranA bhAga batAvIne sAdhunI sAme jAya che. 3 sUtrArtha-te pitAnI jAMgha Adi kAme dvipaka aMge dabAya evI rIte bese che, kAme dipaka vacce dhAraNa kare che, zarIranA adhobhAgane dekhADe che, zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 sUtrakRtAGgasUtre madhovastra (parihiMrti) paridadhati dhArayati ( ahe vi kArya) adhoSi kArya -kAyAdhobhAgamapi (dasaMti) darzayanti ( bAhUuddhahu) bAhumuddhRtya bAhU UrmIkRtya (kakkha) kakSAM ca darzayanti (aNuccaje) anuvajeyuH sAdhvabhimukhaM vrajeyuH gaccheyuriti // 3 // TIkA--' vAse' pArzve samIpamAgatya 'bhisaM' bhRzamatyartham atisnehamAvi - kurvatyaH / 'NisIyaMti' niSIdanti vizvAsamutpAdayitumupavizanti / 'posavatthaM ' poSastram, kAmotpAdakaM manojJamadhI vatram / abhikkhaNaM' abhIkSNaM, anekazaH zithikAdivyAjena | 'parihite' paridadhati, sAdhoyAMmohanAya baddhamapi vastraM zithilIkRzya punaH punarapi badhnanti / tathA 'ahe vikArya' atraH kAyamavi' adhaHkArya = jaghanAdikaM kAmoddIpakam / 'dasaMti' darzayati-prakaTaya tathA 'bAhu uddha' bAhumuddhRtya = kakSaM darzayanti ca 'aNuvvaje' anuvrajeyu - anukUlaM svAbhipretasthalaM vrajeyuH - tathA gaccheyuriti / striyAH sAdhUnAM pratAraNAya sAdhusamIpamatizayena tiSThanti / tathAnirantaraM-mapi vastraM zithilamiti kRtvA punaH punarvaghnanti / zarIrasyA'parabhAgaM sAdhave adhobhAga ko dikhalAtI haiM bhujAeM U cI karake, kAMkhoM ko dikhalA kara sAdhu ke sAmane jAtI haiM // 3 // TIkArtha - - striyAM sAdhu ke samIpa Akara atyanta gADhA prema prakaTa karatI haiM / vizvAsa utpanna karane ke lie pAsa meM baiTha jAtI haiM, kAma varddhaka manojJa vastra ko bAra bAra DholA karane ke mitra se ThIka karatI haiM arthAt sAdhu ko mohita karane ke lie baMdhe hue vastra ko bhI DholA karake punaH bAMdhatI haiN| jaMbA Adi zarIra ke adhobhAga ko dikhalAtI haiN| kAMkhoM ko dikhalAtI huI calatI haiM / tAtparya yaha hai ki sAdhuoM ko Thagane ke lie striyAM unake pAsa bAra bAra AtI haiM / kalakara pahane vastra ko bhI DhIlA karake bAra bAra ane sAdhunI samakSa jaIne kAI paNa nimitte jIjAe UMcI karIne kAkhA (agale )tuM pradarzana 42 che. // 3 // TIkA --strio sAdhunI pAse jaine temanA pratyenA pAtAnA gaDha prema prakaTa kare che, vizvAsa utpanna karavAne mATe te sAdhunI pAse jaIne besI jAya che. sAdhunI kAmavAsanAne prajavalita karavA mATe te zarIrane custa paNe khAMdhelA ke vITelA vastrane DhIlu karIne pharI khAMdhe che. jAMdha A zarIranA adheAbhAgAne matAve che, ane peAtAnI kAkhAnu` pradazana karatI rahe che. A samasta kathananA bhAvArtha e che ke sAdhuone phasAvavAne mATe gnie vAravAra temanI pAse jAya che, zarIra para custa paherelAM vastrone vAraM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 * Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam 207 darzayanti, kiM bahunA bAhU UrvIkRtya sakAmapi pradarzayanti, tato'nukUla sthAna vajanti ete hi prakArAH puruSavyAmohAya bhavantIti kAmazAstre prasiddhA, iti bhaavH|3| mulam-sayAsaNehiM jogehiM ithio egayAM NimaMtaMti / (yANi ceva se jANe pAsANi virUvarU~vANi // 4 // chAyA-zayanAsanena yogyena striya ekadA nimaMtrayanti / __etAni caiva sa jAnIyAt pAzAn virUparUpAn // 4 // anvayArthaH--(gayA) ekadA-kadAcit (itthIo) striyaH (joggehi) yogyaiH upabhogayogyaH (sayaNAsaNehiM) zayanAzanena (nimaMtaMti) nimaMtrayanti sAdhum bAMdhane kA bahAnA karatI haiM / zarIra ke nimna bhAga ko unheM dikhalAtI haiM / bhujAeM UMcI karake aura apanI kAMkheM dikhalAkara anukUla sthAna meM jAtI haiM // 3 // zabdArtha-'egayA-ekadA' kisI samaya 'isthio-striyA' striyAM 'jogehi-yogyena' upabhoga karane yogya 'sayaNAsaNehi-zayanAsana: palaMga aura Asana AdikA upabhoga karane ke liye 'NimaMtati-nimaMtrayanti' sAdhuko AmaMtraNa detI hai paraMtu 'se-saH' vaha sAdhu 'eyANietAni' inhIM saba bAtoM ko 'visvarUvANi-virUparUpAn' aneka prakAra ke 'pAsANi-pAzAn' pAzabandhana 'jANe-jAnIyAt' jAne // 4 // ___anvayArtha--kabhI kabhI striyAM upabhoga ke yogya zayyA (vichaunA) aura Asana ke lie sAdhu ko AmaMtrita karatI haiM, parantu sAdhu una zayyA AsanoM kI vividha prakAra ke karmoM kA bandhana samajhe // 4 // vAra DhIdhuM karIne pharI ThIka karavAne TaeNga kare che, potAnA zarIranA adha bhAgane batAvIne tathA kaI paNa bahAne bhujAo UMcI karIne bane bagale batAvIne sAdhunI kAmavAsanAne pradIpta karavAno prayatna kare che. AvA zahA--'egayA-ekadA' / samaye 'ithio-khiyaH' siyo 'jogehiM -yogyena' Guan 425 // yAya 'sayaNAsaNehi-zayanAsanaiH' 5a mane mArana vizazna upAya 32vA mATe 'NimaMtati-nimaMtrayanti' sAdhune mAmaya re cha 52'tu 'se-saH' sAdhu 'eyANi-etAni' yA tamAma pAtAne 'virUvarUvANi -virUparUpAn' bhane 2nA 'pAsANi-pAzAn' pAza mannAna 'jANejAnIyAt' sabha7. // 4 // sUvAtha-koI kaI vakhata strio upagane egya zayyA ane Asanane svIkAra karavAne mATe sAdhune Agraha kare che, paraMtu te zayathA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra08 sUtrakRtAGgasUtre parantu 'se' sa sAdhuH (eyANi) etAni-zayanAsanAdIni (virUvarUvANi) virU. parUpAnanekamakArakAn (pAsANi) pAzAn (jANe) jAnIyAt iti // 4 // TIkA-'egayA' ekadA ekasmin kAle deze ca ekAntadezakAlAdau / 'sayaNAsahi' zayanA''sanaiH, zayanaM zayyA paryakAdikam / AsanaM saparicchadasopadhAnasavitAnamAsanam / taiH-punaH punA, 'joggehi' yogyaiH tatkAlocito. pabhogayogyeH 'dugdhaphenasamA zayyA' ityukteH| 'itthIo' striyA-kAminyaH 'NimaMtaMti' nimaMtrayanti-mArthayanti sAdhum / 'se' sa sAdhuH paramArthadarzI 'eyANi' etAni-zayanA''sananimaMtraNAdIni 'virUvarUvANi-virUparUpAn-anekaprakArakAn 'pAsANi' pAzAn strIsaMbaMdhakAriNaH / 'jANe' jAnIyAditi / ___ayaM bhAvaH-striyo hi prAyaH AsannavastugrAhiNyo bhavanti, latAdivat / ____TIkArtha--kisI samaya aura kisI jagaha yA ekAnta dezakAla meM triyAM sAdhu ko upabhoga ke yogya zavyA (vichonA) evaM Asana ke liye prArthanA karatI haiM / paryata palaMga Adi zayyA kahalAte haiM aura Asana vaha hai jisa para vistara vichA ho, takiyA lagA ho aura Upara se caMdovA lagA ho kahA jAtA hai ki zayyA dugdhaphena ke sadRza hotI hai| kintu sAdhu ko samajha lenA cAhie ki zayana Asana Adi ke liye jo nimaMtraNa hai so sAdhu ko phaMsAne ke lie nAnAprakAra ke jAla haiN| tAtparya yaha hai striyAM prAyaH samIpavartI vastu ko hI latA ke samAna grahaNa karatI haiN| jaise latA Adi samIpavartI ko hI pariveSThita karatI tathA Asanene vividha prakAranA karmonA bandhanarUpa samajIne sAdhue temane asvIkAra kara joIe, TIkArtha-kyAreka koI ekAnta sthAnamAM strio koI suMdara zavyA bichAvIne athavA Asana goThavIne tene upabhoga karavAne mATe sAdhune vinave che. zayana karavAne mATe palaMga athavA khATalA para bichAvela bichAnAne zayA kahe che. besavAne mATe pAtharaNuM, gAdI Adi pAtharIne, pAchaLa takiye goThavIne tathA upara caMdare tANIne je besavA mATenI vyavasthA karAya che tene Asana kahe che. te zA dUdhanA phINa jevI hoya che. paraMtu sAdhue samajI levuM joIe ke zappA, Asana AdinA upalega mATenI sionI te prArthanAo te temane saMyamanA mArgethI bhraSTa karavAnI kapaTa jALa ja jema latA samIpavartI vastune ja vIMTaLAI jAya che, eja pramANe zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. kSu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 209 yathA latAdayaH svasamIpavarttinayetra bhajante na dUravartinaH tathaiva khiyopi / taduktam'Asanameva yuvatirbhajate manuSyaM vidyAvihInamakulInamasaMskRtaM vA / prAyeNa bhUmipatayaH pramadA latAzca yaH pArzvato vasati taM pariveSTayanti // 9 // ' api ca-- ayaM vA niyaM vA amAsaguNeNa AmhA vallI / evaM ithio viyajaM AsannaM tamiccheti // 1 // ' chAyA-- Amra vA nimbaM vA abhyAsaguNena Arohati vallI / evaM striyopi ca ya Asannastamicchanti // 1 // 'naitA rUpaM parIkSante nAsAM vayasi saMsthitiH / surUpaM vA virUpaM vA pumAnityeva bhujyate || 1 | ' haiM, dUravartI ko nahIM, usI prakAra striyAM bhii| kahA bhI hai- 'taruNI strI samIpavartI puruSa ko hI sevana karatI hai, cAhe vaha vidyAvihIna ho, kulahIna ho yA saMskArahIna ho / yaha ThIka hI hai kyoMki rAjA, ramaNI aura latA usI ko gherate haiM jo unake pAsa meM rahatA hai / ' aura kahA bhI hai 'cAhe Ama ho, cAhe nIma, vela usI kA Azraya letI hai jo usake nikaTa ho / yahI bAta striyoM ke viSaya meM bhI hai| ve bhI usI kI icchA karatI haiM jo unake samIpa rahatA ho' / 'ye striyAM na to rUpa ko dekhatI haiM aura na vaya (avasthA) kA hI vicAra karatI haiN| puruSa cAhe sundara ho yA asundara, ve puruSa hone ke kAraNa hI usakA paribhoga karatI haiM / ' gnie paNa peAtAnI kAmavAsanA satASavA mATe samIpavartI purUSanu ja sevana kare che. kahyuM paNu che ke-'taruNI aiyA samIpavatI purUSanuM ja sevana kare che. te vidyAvihIna, kuLahIna athavA sa'skArahIna heAya te pazu tenI paravA karyA vinA tenI sAthe kAmabhega seve che. kahyuM paNa che ke-rAjA ramaNI ane latA temane ja gherI le che ke jeo temanI pAse ja rahetA hoya che ! jema latA peAtAnI samIpamAM rahetA vRkSanA AdhAra letI vakhate tenI jAti AdinA vicAra karyA vinA AMkhe, lImaDA vagere kAipaNu samIpavattI vRkSanA Azraya le che, eja pramANe srie paNa pAtAnI samIpamAM rahelA puruSanI ja IcchA kare che. teo tenA rUpa, vaya AdinA vicAra karatI nathI. bhale te su'dara DAya ke asuMdara hoya, parantu puruSa hAvAne kAraNe ja tee tenA pirAga kare che? zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 sUtrakRtAGgasUtre gAvastRNAmivAraNye prArthayanti navaM navam ityAdi / tadevaMbhUtAH striyaH iti samyag jJAtvA sAdhuH tAmiH saha saMbandhaM naiva kuryAt / bataH strINAM saMbandhaH sarvathA duSparihAryoM bhavati / taduktam "jaM icchasi ghettuM jai pubdhi taM AmiseNa giNhAhi / AmisapAsanibaddho kAhiha kajjaM ajja vA // 1 // chAyA--yamicchasi grahItuM yadi pUrva mAmiSeNa gRhANa / AmiSapAzanibaddhaH kariSyati kAryamakArya vA // yathAvadhika sAmiSavaDizena matsyAdikaM parigRhya taM vyApAdayati tathemAH vAmanayanAH calguhAsasevAdibhiH puruSaM pAzayitvA raktaM naraM niSpIDayanti / ataH svahitamichatA dUrata eva tyAjyAH vAmanayanAH iti // 4 // 'jaise gAe~ naye naye ghAsa kI abhilASA karatI haiM, usI prakAra striyAM bhI naye naye puruSa kI kAmanA karatI haiN|' triyoM kI aisI prakRti ko samyak prakAra se samajhakara sAdhu unake sAtha sambandha sthApita na kare, kyoMki striyoM ke saMsarga se bacanA bahuta kaThina hotA hai / kahA bhI hai___ yadi tuma striyoM se koI vastu grahaNa karanA cAhate ho to use AmiSa samajho arthAt lubhAne vAlI vastu samajho usake pAza meM phaMsA huA puruSa kArya aura akArya sabhI kucha kara baiThatA hai| jaise vadhika (macchImAra) mAMsayukta baDiza se matsya Adi ko pakaDakara use mAra DAlatA hai, usI prakAra ye striyAM vilAsa, hAsa sevA Adi ke dvArA puruSa ko apane pAza meM phaMsA kara anurakta bane hue usa jevI rIte gAye navAM navAM ghAsanI abhilASA kare che, e ja pramANe sio paNa navA navA puruSonI kAmanA kare che. strione A prakArano savabhAva hoya che, e vAtane samajI laIne sAdhue temane saMparka zakha joIe nahIM, kAraNa ke temanA saMsargathI saMyamanuM pAlana karavuM kaThaNa thaI jAya che. kahyuM paNa che ke jo tame strionI pAsethI kaI vastune grahaNa karavA IcchatA he, te tene AmiSa (mAMsanA jevI tyAga karavA lAyaka) lalacAvanArI samaje. tenA pAzamAM phasAyele mANasa kArya ane akArya samajavAne viveka gumAvI bese che, jevI rIte mAchImAra mAMsayukta jALa Adi vaDe matsya Adine pakaDIne temane mArI nAkhe che, e ja pramANe strio vilAsa, hAsa, sevA Adi zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam 21 mUlam-no tAsu caMkhu saMdhejo novi ya sAhasaM smbhijaanne| No sahiyavi viharejA evamaippA surakkhio hoI // 5 // chAyA--na tAsu cakSuH saMdadhyAt nApi ca sAhasaM samabhijAnIyAt / na sahitopi viharet evamAtmA surakSito bhavati // 5 // anvayArthaH-(tAsu tAsu strISu (cakkhU) cakSurnetra (no) na (saMdhejjA) saMdadhyAtna saMyojayet (novi ya) nApi ca (sAhasaM samabhijANe) sAhasaM samamijAnIyAt-sAhasamakAryakaraNaM tatmArthanayA pratipadheta naiva (sahiyaM vi) sahitopi. tayA (No viharejjA) no viharetyAmAnAmAntaram (evaM) evamuparoktaprakAreNa (appA) AtmA-svakIyaH (surakkhiyo hoi) surakSito bhavati-asaMyamebhya iti // 5 // puruSa ko cUsa letI haiN| ataeva jo apanA hita cAhatA hai use dUra se hI striyoM kA tyAga kara denA ucita hai // 4 // zabdArtha-'tAsu-tAslu' una striyoM para 'cakkhU-cakSuH' AMkha 'vosaMdhejA-na saMdhyAt' na lagAve 'no vi ya-nApi ca' tathA unake sAtha 'mAhasaM samabhijANe-sAhasaM samabhijAnIyAt' kukarma karane ke liye bhI saMmati na dekheM 'sahiyaM vi-sahito'pi unake sAtha 'No viharejjA-jo viharet' grAma Adi jAne ke liye vihAra na kare 'evaM-evam' isa prakAra 'appA-AtmA' sAdhu kA AtmA 'surakkhiyo hoha-surakSito bhavati' asaMyama se surakSita rahatA hai / 5 // ___ anvayArtha sAdhu striyoM para dRSTi na DAle yA unake netra se apane netra na milAveM na usake kahane para koI akArya kare na usake sAtha vihAra kare / isI prakAra se AtmA surakSita hotA hai // 5 // dvArA purUSane pitAnA pAzamAM phasAvIne anurakta banelA te purUSane cUsI le che-tenA zIlanuM khalana karAve che. tethI je kaI purUSa pitAnuM hita cAhata hoya teNe strIothI dUra ja rahevuM joIe. jhA zahAtha-'tAsu-tAsu' se siya 52 'cakkhU-cakSuH' mA 'no saMghajjA -na saMdhyAt' bhAvanalI 'no viyanA pica' tathA tazInI sAthe 'sAhasa sama bhijANe-sAhasaM samabhijAnIyAt' ma 42vAnI saMmatI 5 / mAthe 'sahiye vi-sahito'pi' tIna sAthe 'No viharejjA-no viharet' bhAma vira sapA bhATa vihAra na 4231. 'eva-evama' mArIta 'appA-AtmA' sAdhuna mAramA 'surakkhiyo hoI-surakSito bhavati' masayamayI surakSita 29 che. // 5 // zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtre TIkA--'tAsu' tAsu = strISu 'no' naiva kathamapi 'cakratu' cakSu' netram 'saMdhejjA' saMdadhyAt = saMyojayet kadAcidapi strIcakSuSi sAnurAgaM svacakSurna nivezayet na pazyedityarthaH / yadi kadAcitprayojanaM bhavet tadApi avajJAvadeva sA nirIkSaNIyA / taduktam- 212 'kArye'pISanmatimAn nirIkSate yoSidaMgamasthirayA / arrantaraant kupito'pi kupita iva // | 1 || ' 'novi ya' nApi ca 'sAhasaM samabhijANe' sAhasaM kukRtyakaraNam tadIyaprArthanayA samanujAnIyAt, svIkuryAt / yathA saMgrAmAvataraNamatIva duHkhadAya, tathA strIsaGgo narakAdi duHkhAnAM kAraNaM bhavati / 'No sahiyaM viharejjA' no sahito viharet TIkArtha - - sAdhu ko cAhiye ki vaha kisI bhI strI kI dRSTi ke sAtha apanI dRSTi na milAve / kadAcit koI prayojana ho aura dekhanA hI paDe to avajJA kI dRSTi se hI dekhe / kahA bhI hai- 'kArye' ityAdi / 'buddhimAna puruSa prayojana hone para strI ke zarIra ko dekhatA bhI hai to thoDI sI dera taka hI dekhatA hai aura vaha bhI asthira tathA anurAgahIna dRSTi se / vaha aisI avajJApUrNa dRSTi se dekhatA hai ki kupita na hone para bhI kupita sA pratIta hotA hai|' sAdhu strI kI prArthanA para koI kukRtya karanA svIkAra na kare / jaise saMgrAma meM utaranA atyanta duHkhaprada hotA hai, usI prakAra strI kA sUtrA--sAdhue strio tarapha najara paNa phekavI joie nahI, teNe strInI dRSTi sAthe peAtAnI dRSTi meLavavI joIe nahIM. teNe tenA kahevAthI kAi akAae karavuM nahIM ane tenI sAthe vicaravuM joIe nahI. A pramANe karavAthI ja tenA AtmA surakSita rahe che. pA TIkA"--sAdhue kadI paNa koI strInI dRSTi sAthe peAtAnI dRSTi meLavavI eIe nahIM. kadAca kAi pratyeAjanane kAraNe au sAme najara karavI paDe, te upekSAnI dRSTiyo na tenI sAme levu lehaye. che - 'kArya' tyAhi ja vivekavAn puruSa kAI prayeAjanane kAraNe strInA zarIra para najara nAkhe che, tyAre paNa tenI sAme asthira ane anurAgahIna dRSTithI ja dekhe che. te tenI sAme evI avajJApUrNa dRSTie dekhe che ke krupita na hovA chatAM pazu kuSita jevA lAge che.' zrI game teTalI vina'tI kare, tA paNa sAdhue kAI kRtya karavAnuM svIkAravuM joie nahI. jevI rIte sagrAmamAM utaranArane atyanta duHkhanA zrI sUtra kRtAMga sUtra :2 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 213 tathA naiva kadAcidapi strIbhiH sAkaM grAmAdau viharet / api zabdAt ekAsanastho'pitayA saha na bhavet / yato mahApApaM sAdhUnAM strIbhiH saha saMbandha iti| taduktam 'mAtrA svastrA duhitrA vA na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagrAmo vidvAMsamapi karSati // 1 // taptAGgArasamA nArI ghRtakummasamaH pumAn / tasmAt ghRtaM ca bahiM ca naikatra sthApayevudhaH // 1 // iti / saMga naraka Adi duHkhoM kA kAraNa hotA hai| isake atirikta sAdhu strI ke sAtha grAma Adi meM vihAra na kreN| 'api' zabda se yaha sUcitta hotA hai ki kabhI strI ke sAtha eka Asana para bhI na baitthe| sAdhuoM kA striyoM ke sAtha sambandha honA mahApApa kA kAraNa hai / kahA bhI hai-'mAtrA svastrA' ityAdi / ____ 'mAtA bahina aura putrI ke sAtha bhI ekAnta meM nahIM baiThanA cAhie, kyoMki indriyA~ balavAna hotI haiM aura ve vidhAna puruSa ko bhI AkarSita kara letI haiN| phira bhI 'taptAGgAra samA' ityAdi / 'nArI tape hue aMgAra ke samAna hai aura puruSa ghI ke ghaDe ke samAna hai| ataeva buddhimAn puruSa agni aura ghI ko eka hI sthAna para sthApita na kre|' anubhava kare paDe che, e ja pramANe strInA saMgamAM anurakta thanAra puruSane narakAdinA dukhe veThavA paDe che. vaLI sAdhue strInI sAthe sAthe gAma AdimAM vicaravuM paNa joIe nahIM tene sInI sAthe eka Asana para besavuM joIe nahIM. sAdhuone strIonI sAthe saMbaMdha mahApApamAM kAraNabhUta bane che. kahyuM paNa che ke - 'mAtrA svasrA' tyAha sAdhue mAtA, putrI ke benanI sAthe paNa ekAntamAM besavuM joIe nahIM, kAraNa ke kAmavAsanA evI baLavAn vastu che ke te vidvAna puruSone paNa AkarSI zake che. vaLI evuM paNa kahyuM che ke 'taptAGgAra samA' tyA: nArI prajavalita aMgArA samAna che ane puruSa ghInA ghaDA samAna che. tethI agni ane ghI samAna nArI ane puruSane samAgama bhAre anarthakArI samaja joIe. buddhimAna puruSe A kAraNe strIne samAgama seva joIe nahIM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 sUtrakRtAGgasUtre 'evamappA surakkhiyo hoi' evamAtmA surakSito bhavati - evam anena strIsambandhena virahita AtmA sarvebhyo'pAyasthAnebhyaH surakSito bhavati / yataH sarveSAM pApAnAM sthAnam vanitA / ataH svahitamicchatA nareNa AsAM saMbandho dUrAdeva tyAjyo viSa. saMbandhavat iti 5 // // // mUlam - AmaMtiya ussaviyA bhikkhu AyasA nimaMtaMti / eyANi ceva se jINe saddANi virUvaruvANi // 6 // chAyA -- Amantrya ucchrAyya bhikSumAtmanA nimantrayanti / aiscaiva sa jAnIyAt zabdAn virUparUpAn ||6|| isa prakAra jo AtmA strI ke samparka se bacA rahatA hai, vahI saba burAiyoM se bacA rahatA hai kyoMki strI samasta pApoM kA sthAna hai| ataeva apanA hita cAhane vAle puruSa ko inakA sambandha, viSa sambandha kI bhAMti dUra se hI tyAga denA cAhie // 5 // zabdArtha - 'AmaMtiya Amantraya' striyAM sAdhuko saMketa dekara arthAt maiM Apake pAsa amuka samaya AuMgI ityAdi prakAra se AmaMtraNa dekara 'ussaviyA - ucchrAyya' aura aneka prakAra ke vArtAlApa se vizvAsa dekara 'bhikkhu - bhikSum' sAdhuko 'AyasA - AtmanA' apane sAtha bhoga bhogane ke liye 'nimaMtati- nimaMtrayanti' prArthanA karate haiM ataH 'se-saH' vaha sAdhu 'eyANi sadANi etAn zabdAn' strI saMbandhI ina zabdoM ko 'virUvaruvANi - virUparUpAna' aneka prakAra ke pAzabandhana ke sAmAna 'jANe - jAnIyAt ' samaje ||6|| A prakAre je AtmA strInA sa`parkathI khacI zake che, eja AtmA badhA DhoSothI mukta rahI zake che, kAraNa ke strI samasta pApAnuM sthAna che. tethI AtmakalyANu cAhatA puruSoe strInA samAgamane viSa samAna gaNIne tenAthI dUra ja rahevu' joI e. pA zabdArtha`- 'AmaMtiya-Amantrya' striyo sAdhune sarkheta purIne arthAt hu ApanI pAse amuka samaye AvIza vigere prakArathI AmatraNa ApIne unnaviyaa - ucchrAyya' bhanna bhane prahAranA vArtAsAthI vizvAsa upanlavIne bhikkhu - bhikSum' sAdhune 'AyasA - AtmanA ' potAnI sAthai loga logavavA bhATe 'nimaMtaMti-nimantrayanti' ArthanA re . ' se - saH' te sAdhu 'eyANi sadANietAn zabdAn' strI saMbaMdhI yA zabhone 'virUvaruvANi - virUparUpAn' bhane ahAranA pAza saMghananI prema 'jANe - jAnIyAt ' sabha // 6 // zrI sUtra kRtAMga sUtra :2 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpam anvayArthaH --- (AmaMtiya) AmaMtrya (ussaviyA) ucchrAyya - vizvAsamupAdha (AyasA) AtmanA - svakayA bhogaM kartuM (bhikkhu ) bhikSu sAdhu (nimaMtaMti) nima ntrayanti - prArthayanti striyaH / (se) saH - sAdhuH (eyANi saddANi) etAn zabdAn (vikhavarUtrANi) virUparUpAna - anekamakArAn pAzabandhAniva (jANe) jAnIyAditi // 6 // TIkA- 'AmaMtiya' Amacya - strI sAdhu saMketaM datvA arthagatyA'hamidAnImamukasthAnaM gamiSyAmi, bhavatA'pi tadAnIntatraiva Agantavyamiti svAbhiprAyeNA''mantraNaM davA | 'ussaviya' ucchrAyaya-vizvAsamutpAdya vividhavAkyaracanAdinA / 'AyasA ' AtmanA = svakayA sahopabhogAya / 'nimaMtaMti' nimantrayanti nimantraNaM dadAti prArthayaMtIti yAvat / 'eyANi sadANi' etAn zabdAn - strI saMbandhinaH zabdAn zabdAdIn viSayAn / 'vikhvarUpANi' virUparUpAn vividhamakArAn 'se' saH sAdhuH yathA ime strI saMbaddhAH sarve'pi zabdAdayo viSayAH narakAdihetutvAdamartha 215 anvayArtha - - striyAM sAdhu ko AmaMtrita karake vizvAsa utpanna karake apane sAtha bhoga karane ke lie nimaMtrita karatI haiM / sAdhu isa prakAra ke zabdoM ko pAzabandha (jAla) samajhe // 6 // TIkArtha- strI sAdhu ko saMketa karake AmaMtraNa detI hai ki maiM aba amuka sthAna para jaauuNgii| Apa bhI vahIM para A jaanaa| isa prakAra apane abhiprAya ke anusAra AmaMtraNa dekara vividha prakAra kI vAkya racanA dvArA vizvAza utpanna karatI hai aura phira apane sAtha upabhoga karane ke liye prArthanA karatI hai| strI saMbaMdhI ina zabdoM ko yA zabda Adi viSayoM ko sAdhu nAnA prakAra ke pAzabandhana samajhe / sAdhu ko samajhanA cAhiye ki strI saMbaMdhI sabhI zabdAdi viSaya narakAdi ke ---- sUtrAstrIe sAdhune Ama'trita karIne, vizvAsa utpanna karIne, peAtAnI sAthe bhega bhAgavavAnI vinatI kare che. srinAM A prakAranAM vacanAne sAdhugyo pAzayandha (laja) 35 samabhavA // 6 // TIkA strI sAdhune saMketa dvArA evu' samajAve che ke hu' amuka sthaLe jauM chuM tame pazu tyAM AvI paheAMcajo A prakAre AmatraNa daI ne te vividha prakAranI vAkaya racanA dvArA sAdhunA peAtAnA pratye vizvAsa utpanna kare che. ane peAtAnI sAthe upabhAga karavAne vinave che strInA A zabdone athavA zabda Adi viSayAne sAdhue vividha prakAranA pAzamandharUpa samajavA joIe. teNe e vAta barAbara samajI levI joie ke srIsaba'dhI saghaLA zabdAdi viSaye narakAdi dutinA kAraNabhUta hAvAthI ananAM mULa zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 sUtrakRtAnasUtre mUlamiti jJaparijayA vijAnIyAt / vijJAya tAn zabdAdIna strIsaMbaddhAna pariharet / viSasaMmizritamiSTAnayat iti / ete eva lalanA saMbaddhAH zabdAdayo narakapAzarUpAH / yathA vadhikapAzaviddho vanyaH pazuH klezamanu bhavati, tathA strIpAza yaMtritaH pumAn duHkhamanubhavati iti // 6 // mUlam-maNa badhaNehiM NegehiM kalugaviNIyamuvagasittANaM / ardu maMjulAI bhAsaMti ANaMvayaMti minnakahAhi // 7 // chAyA-mano bandhanairanekaiH karuNavinItamupakasya khalu / atha maMjulAni bhASante AjJApayanti bhinnakathAbhiH // 7 // kAraNa hone se anartha ke mUla haiM, aisA jJaparijJA se jAnakara pratyAkhyAna parijJA se viSamile mIThe anna ke samAna unakA tyAga kare / yaha strI saMbaMdhI zabdAdiviSaya naraka pAzarUpa haiM / jaise vadhika ke pAza meM baddha pazu kleza kA anubhava karatA hai, usI prakAra strI ke phaMde meM par3A huA puruSa duHkha kA anubhava karatA hai // 6 // zabdArtha-'Negehi-anekaiH' aneka prakAra ke 'maNabaMdhaNehi-manova. ndhanaH' manako AkarSIt karanevAle upAyoM ke dvArA tathA 'kalugaviNIya. munagasittA NaM-karuNavinItamupakasya khalu' karuNotpAdaka vAkya se evaM vinIta bhAvase sAdhuke pAsa Akara 'adu maMjulAI bhAsaMti-atha maMjulAni bhASante' madhura bhASaNa karatI hai 'bhinna kahAhi-bhinna kathAbhiH aura kAmasaMbandhI kathAoM ke dvArA 'ANavayaMti-AjJApayanti' sAdhuko vilAsa karane ke liye AjJA detI hai // 7 // che. A vAta jJaparijJAthI jANIne pratyAkhyAna parijJA vaDe, viSamizrita anna samAna temane tyAga kare joIe. A strIsaMbaMdhI zabdAdi viSaye narakapAza rUpa che. jevI rIte pAradhInI jALamAM baMdhAyeluM pazu kaleza anubhave che, e ja pramANe strInA phaMdAmAM phasAyele puruSa paNa duHkhano anubhava kare che. dA zA-Negehi-anekaiH' mane prAranA 'maNabaMdhaNehi-manobandhanaiH' bhanana bhAta 42vA pAyA tathA 'kalugaviNIyamubagasittA NaM karuNadhinIsamupasasya skhalu' 43thAna pAyothI tathA vinAtalAthI sAdhunI pAse mAvIne 'adu maMjulAI bhAsaMti-atha maMjulAni bhASante' bha72 bhASaNa 4re che. 'bhinna kahAhimitrakathAbhiH' tebha bha madhI 4thA12'ANavayaMti-AjJApayanti' sAdhuna tAsa 42vAnI jJA mAye cha. // 7 // zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam 217 anvayArtha:--(NegehiM) anekaiH (maNabaMdhaNehiM) manobandhanaiH manohArakairupAyaiH (kalaNaviNIyamuvagasittA Na) karuNavinItamupakasya-karuNotpAdakavAkyena vinamra. bhAvena sAdhusamIpamAgatya khalu (adu maMjulAI bhAsaMti) atha maMjulAni bhASante (bhinnakahAhi) bhinnakathAbhiH-kAmasaMbandhivacanamakAreNa (ANavayaMti) AjJApayanti -vilasitumiti // 7 // TIkA--'Negehi' anekai 'maNabaMdhaNehi manobandhanaiH, mano badhyate yaH prakAraiH tAni manobandhanAni, mNjulvcnaa'paaNgdrshnaaN'gmtynggdrshnaadiini| taduktam-- ___NAha ! piya ! kaMta! sAmiya! daiya ! jiyAo tuma maha ! piosi / jIe jIyAmi ahaM pahurasi ta meM sarIrassa // 3 // chAyA--nAtha kAnta priya svAmin dayita jIvAt tvaM mama miyo'si / ___ jIvati jIvAmi ahaM prabhurasi tva me zarIrasya // 1 // he nAtha ! mama zarIrarakSaka ! he priya ! mama netrAbhirAma ! he kAnta ! mamAmilaSitavastudAyaka! he svAmin rakSaka ! he dayita ! mamopari sarvathA dayAkAraka ! ___anvayArtha--striyoM mana ko baddha karane vAle aneka upAyoM se karuNa evaM vinIta vacana bolakara samIpa AtI haiM aura madhura bhASaNa karatI haiN| kAmotpAdaka nAnA prakAra ke vacanoM se vilAsa karane ke lie kahatI haiN||7|| TIkArtha--jinake dvArA mana baddha ho jAya aise madhura vacana, kaTAkSa, aMgopAMgoM kA darzana Adi manovandhana kahalAte haiM / kahA bhI hai'nAha' ityaadi| he nAtha ! arthAt mere zarIra ke rakSaka ! he he priya !kAnta ! arthAt mujhe manacAhI vastu pradAna karane vAle ! he svAmin ! he dayita ! 1 sUtrArthIo manane mohita karanArA aneka upAyone tathA karuNa ane vinIta vacanane pravega karIne mIThI mIThI vAta karIne sAdhune bharamAve che. vividha prakAranA kAmotpAdaka vacane vaDe te sAdhune kAma bhego pratye kheMcavAno prayatna kare che. TIkAI-jenA dvArA mana baddha-mAhita-thaI jAya evAM madhura vacana, kaTAkSa ane agapAMgonA pradarzanane mabandhana kahe che. kahyuM paNa che ke 'nAha' tyAdi tamA cha-3 nAtha ! (meTa bhaa2| shriirn| 21) priya ! 3 d! (bhane managamatI tu mahAna 42naa|), 3 pAmin ! u yita! (mArA para dayA rAkhanAra) tame ja mArA jIvananA AdhAra cho. tamArA sU0 28 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 sUtrakRtAGgasUtre tvaM mama jIvAt-jovitAdapi priyo'si, tvayi jovatyevAha jIvAmi tvameva mama zarIrasya prabhurasi // 1 // ityAdi / anekaprakArakamadhurAlApAdipapaJcaH sakaruNam / 'uvagasittANa' upakasya upasaMzliSya, 'kam gau' iti dhAtoH 'upa' upasarge kvApratyayasya lyapi upakasyeti rUpam sAdhoH samIpamAgatyetyarthaH 'adu' atha 'maMjulAI maMjulAni manojJa nAnAvidhavacanAni / 'bhAsaMti' bhASante / taduktam 'mitamahuraribhira jaMpillaehi IsI kaDakkhahasiehiM / savigArehi barAgaM hiyayaM pihiyaM mayacchIe // 2 // chAyA--mitamadhuraribhitajalpitarIpaskaTAkSahasitaiH / savikArAkaM hRdayaM pihitaM mRgAkSyA // 2 // iti / tathA-'bhinnakahAhi bhinna sthAbhiH rahasyakathanaH maithunasaMbaddhavacanaiH yatInAM cittamAkRSya taM maithunakaraNAya 'ANavayaMti' AjJApayanti=kumArge pravartayanti / yathA svavazavartIdAsaH svasyAjJAmAtreNa kArya zubhamazubhaM vA karoti tathA svAjJAvazavartinamavagatya yatimapi pravartayati kukRtyakaraNAyeti bhAvaH // 7 // arthAt mere Upara pUrNa dayA rakhane vAle ! tumhAre jIvita rahane para hI maiM jIvita huuN| tumhIM mere zarIra ke svAmI ho|' __isa prakAra ke aneka madhura vacana kahakara aura samIpavartinI hokara mIThI mIThI bAteM karatI haiN| kahA bhI hai| 'mita madhura' ityaadi| _ 'mRgAkSI ne parimita evaM madhura AlApoM se tathA kaTAkSa aura manda ha~sI Adi vikAroM se puruSa ke tuccha hRdaya ko DhAMka diyA hai| striyAM maithuna saMbandhI vacanoM se sAdhu ke citta ko apanI ora AkarSita karatI haiM aura maithuna karane kI AjJA detI haiM, use kumArga meM pravRtta karatI haiN| tAtparya yaha hai ki 'jaise apane adhIna meM rahA huA dAsa apanI vinA huM jIvI zakuM tema nathI. tame ja mArA zarIranA svAmI che." A prakAranA aneka vacane kahIne tathA mIThI mIThI vAto karIne te tene sayamayI bhraSTa 43 7. yuM 55 cha hai-'mitamadhura' tyAha mRgAkSIe parimita ane madhura AlApa vaDe tathA kaTAkSa ane manda hAsya Adi vikAro vaDe puruSanA tuccha hRdayane DhAMkI dIdhuM che. jio mathana viSayaka vAte vaDe sAdhunA cittane pitAnI tarapha AkarSe che, ane mithuna sevavAnI preraNA ApIne tene kumArgamAM pravRtta kare che.' A kathanane bhAvArtha e che ke jevI rIte gulAmanI pAse tene zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - samayArthabodhinI TIkA pra.zra. a. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam 219 api camUlam-sIhaM jahA va kuNimeNaM nibbhayamegacaraMti paasnnN| evitthiMyAu baMdhati saMvuDa egatiyamaNagAraM // 8 // chAyA-siMhaM yathA mAMsena nirbhayamekacara pAzena / evaM striyo badhnanti saMvRtamekatayamanagAram // 8 // anvayArtha:--(jahA) yathA (nimaya) nirbhayaMgatabhayaM (egacaraMti) ekacaram (sIhaM) siMham (kuNimeNaM) mAMsena-mAsaM dattvA (pAseNaM) pAzena galatrAdinA (baMdhaMti) badhnanti vadhikAH (evaM) evaM tathaiva (itthiyAu) striyaH (saMvuDa) saMvRtaM AjJA ke anusAra acchA yA burA kArya karatA hai, usI prakAra striyAM sAdhu ko apane adhIna huA jAnakara use kukarma karane meM pravRtta karatI haiM // 7 // zabdArtha-'jahA-yathA' jaise nibhayaM-nirbhayam' bhayarahita 'egaca. raMti- ekacaram' akelA hI vicaranevAle 'sIhaM-siMham' siMhako 'kuNimeNaM-mAMsena' mAMsa dekara 'pAseNaM-pAzena' pAzake dvArA ' baMdhaMti vananti' vadhAjana pakaDa lete hai-evaM-evam' usI prakAra 'itthiyArastriyA' striyAM 'saMdhuDaM-'saMvRtam' mana vacana aura kAyase gupta aise aura 'egatayaM-ekatika' ekAkI 'aNagAraM-anagAram' sAdhuko 'baMdhaMtibadhnanti' apane hAvabhAvarUpI pAzase bAMdha letI haiM // 8 // anvayArtha-jaise nirbhaya aura ekAkI vicaraNa karane vAle siMha ko mAMsa se lubhAkara zikArI pAza meM bAMdha lete haiM usI prakAra striyA~ saMvarayukta arthAt mana vacana evaM kAya se gupta, ekAkI anagAra ko pha~sA letI haiM // 8 // mAlika sAruM athavA narasuM kAma karAvI zake che, e ja pramANe strI sAdhane pitAne AdhIna thayele jANIne tene kukarma karavAmAM pravRtta kare che pAchA sAtha - 'jahA-yathA' ma 'nibhayaM-nirbhayam' ayathI 2hita bhane 'ega caraMti-ekacaram' meso viyaravA 'sIhaM-siMham' siMhale 'kuNimeNaMmAMsena' mAMsa mApAna 'pAseNaM-pAzena' pAza / / 'baMdhaMti-badhnanti' shishy| 54ii se cha, 'evaM-evam me zate 'itthiyAu--striyaH' riyo 'saMvuDaM-saMvRtam' mana vayana bhane yathA susta sevA bhane 'egatayaM-egatikaM' mesA sevA 'aNagAraM-anagAram' sAdhuna 'baMdhati-badhnanti' potAnA hAyalA 35ii pAthI bAMdhI le che. 8 sUtrArtha--jevI rIte nirbhaya ane ekalA vicaratA siMhane mAMsa vaDe lalacAvIne zikArI pAzamAM bAMdhI le che, eja pramANe sio paNa saMvarayukta-mana, vacana ane kAyaguptithI yukta ekAkI sAdhune phasAvI le che, zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 sUtrakRtAGgasUtra manovAkkAyaguptamapi sAdhum (egatayaM) ekatiya mekAkinam (aNagAraM) anagAraM sAdhu badhnanti vicitrahAvabhAvena striya iti // 8 // TIkA--'jahA' yathA 'nimayaM' nirbhayam-svabhAvato bhayarahitamapi 'sIha' siMha vanarAjam 'kuNimeNaM' mAMsena-mAsaM dattvA pAseNaM' pAzena 'baMdhati' badhnAti badhikaH, baddhvA cA'nekaprakAreNa pIDAM dadAti / evaM' evamevaM prakAreNa 'itthiyAu striyaH badhnanti svavazaM kurvanti, 'saMvuDaM' saMvRtam-prazamamanovAkkAyayogayuktaM 'ekatayaM' ekAkinaM munirAja 'aNagAraM' anagAraM sAdhum yadA saMvRtto'pi manovAkkAyaiH guptopi sAdhuH strINAM vazamupayAti, tadA kA kathA asaMvRtAnAmitareSAm / etAvatA strINAmatisAmarthya pradarzitam / anye ca parISahAH yathA kathaMcit jetuM zakyA api kintu strI parIpahaH duHkhena jetuM zakyate iti dhvanitam iti // 8 // TIkArtha--jaise svabhAva se hI nirbhaya aura isa kAraNa ekAkI vicaraNa karane vAle vanarAja siMha ko mAMsa dekara zikArI bandhana meM bAMdha lete haiM aura bAMdhakara aneka pIDAe~ dete haiM, isI prakAra striyAM mana vacana kAya ko gopana kara rakhane vAle ekAkI muni ko apane bandhana meM phaMsA letI haiN| ___ jaba apane mana vacana aura kAya ko vazIbhUta kara lene vAlA sAdhu bhI striyoM ke vazIbhUta ho jAtA hai to anya asaMvRta (gRhasthajanoM) kA to kahanA hI kyA hai ? isa kathana ke dvArA striyoM ke sAmarthya kA atizaya pradarzita kiyA gayA hai aura yaha bhI sUcita kiyA gayA hai ki anya parISaha to kisI prakAra sahana bhI kiye jA sakate haiM magara strI parISaha ko jItanA atyanta kaThina hai / / 8 // TIkArthasiMha nirbhaya hovAne kAraNe vanamAM eka vicaraNa karyA karato hoya che. evA vanarAja siMhane mAMsa vaDe lalacAvIne zikArI jALamAM phasAve che, ane temAM phasAyelA siMhane aneka prakAre pIDA pahoMcADe che, eja pramANe mana, vacana ane kAyamutithI yukta, ekAkI munine strI hAsya, kaTAkSa Adi pUrvokta upAye dvArA pitAnA phaMdAmAM phasAve che. je pitAnA mana, vacana ane kAyAne vaza rAkhanArA sAdhuo paNa strIonA mehapAzamAM phasAI jAya che. te anya asaMvRta (vratarahita) puruSonI te vAta ja zI karavI ! A kathana dvArA sUtrakAre strIonA sAmarthyanI atizayatA pragaTa karI che, ane e vAta sacita karI che ke anya parISahene te koI paNa rIte sahana paNa karI zakAya che, paNa strI parISane jItavAnuM kArya ghaNuM ja muzkela che. 8 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 221 mUlam-ahaM tattha puNo NamayaMti rahekArova mi ANupubIe / baddhe mie va pAseNaM phaMdaMte vi NaM muccae tAhe // 9 // chAyA---atha tatra punarnamayanti rathakAra iva nemi mAnupUrvyA / baddho mRga iva pAzena spandamAno'pi na mucyate tasmAt // 9 // andhyArtha:--(rahakAro) rathakAraH (ANupunIe) AnupUrvA kramaza: (Nemi va) nemimiva cakravAhyabhramirUpam (aha) atha (tattha) tatra svAbhipretakAryakaraNe (gamayaMti) namayanti (pAseNaM) pAzena (baDhe) baddhaH (mie va) mRga iva (phaMdate vi) spandamAnopi mokSArtham (tAhe) tasmAt (Na muccai) na mucyate-mukto na bhavatIti / / 9 // __ zabdArtha-rahakAro--rathakAra:' ratha banAnevAlA 'ANupuccIeAnupUA kramapUrvaka 'Nemi va-nemimiva' jaise nemi-caka ko namAtA hai isI prakAra striyAM sAdhuko 'aha-adha' apane vazameM karane ke pazcAt 'tattha-tatra' apane icchita kArya karAne meM 'NamayaMti-namayanti' jhukA letI hai 'pAseNaM-pAzena' pAzase baddhe-'baddhaH' baMdhA huA sAdhu-mie va-mRgaiva' mRgake samAna 'phaMdate vi-spandamAnopi' pAzase chuTane ke liye prayatna karatA huA bhI 'tAhe-tasmAt usase 'Na muccae-na mucyate' nahIM chUTatA hai|9| anvayArtha jaise rathakAra (suthAra) kramazaH nemi ko namAtA hai, usI prakAra nAriyAM sAdhu ko apane adhIna kara letI haiN| tatpazcAt vaha sAdhu pAzabaddha mRga jaisA chuTakArA pAne ke liye phar3aphar3AtA huA bhI chuTakArA nahIM pAtA // 9 // za! - 'rahakAro-rathakAraH' 25 manAvApANI ANupuvIe-AnupUryA' bhapU 'Nemi va-nemimiva' ma nebhI (dharI) yAne nabhAva cha. menana zate riyo sAdhune 'aha-atha' pAtAne 12 ryA 57 / 'tattha--tatra' potAnI 275 prbhaagen| Aya 21vAmA NamayaMti-namayanti' nabhAvI se che. 'pAseNaM-pAzena' 5||shthii 'baddhe-baddhaH' mAyA sAdhu 'mie va-mRga iva' bhRgatAnA ma 'pharate vi -spandamAno'pi' pAzathI chuutt| moTe prayatna 42to DAvA chatai 595 'tAhetasmAta' ta pAza dhanathI 'Na muccai-na mucyate' chUTatA nathI / sUtrArtha-jevI rIte rathakAra (suthAra) dhIme dhIme nemine paiDAnI vATane) namAvIne piDA para caDAvI de che, e ja pramANe strio paNa dhIre dhIre sAdhune pitAne adhIna karI le che. jevI rIte jALamAM baMdhAyeluM mRga temAMthI chUTavA mATe game teTalA taraphaDiyAM mAravA chatAM chUTI zakatuM nathI. e ja pramANe sAdhu paNa tenA phaMdAmAMthI chUTI zakti nathI. chellA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 sUtrakRtAGgasUtra ___TIkA-rahakAro' rathakAraH rathaM karoti iti rathakAro vardhakiH / 'ANupu. vcIe' AnupUA-anukramazaH iti yAvat / 'Nemi va' nemimiva 'NamayaMti' namayanti yathA rathakAro nemi kramazaH svecchayA namayati 'aha' atha, tathA svavazakaraNAnantaram 'tattha' tatra sveSTavastuni yatiM namayanti striyaH / 'mie va mRga iva 'pAseNaM' pAzena 'baddhe' baddhaH 'phaMdate vi' spandamAno'pi moktumicchayA prayatna kurvANo'pi 'tAhe' tasmAt pAzavandhanAt 'Na muccae' na mucyate / yathA rathakAro nemi svecchayA namayati, tathA svazaM yatimapi lalanA svecchayA namayati, yathA yathA'bhilapati, tathA tathA taM kArayati / karoti 'ca sAdhuH yathA vA mRgo vadhikena pAzadvArA baddho mokSecchayA prayatamAno'pi bandhanAnna ___TokArtha-jaise baDhaI (suthAra) anukrama se nemi ko apanI icchA ke anusAra namA letA hai, usI prakAra apane vazIbhUta karane ke pazcAt striyAM sAdhuko apane iSTa prayojana kI pUrti ke lie jhukA letI haiN| phira jaise bandhana meM baddha mRga chUTane ke lie prayatna karane para bhI chuTakArA nahIM pAtA, usI prakAra sAdhu bhI usa bandhana se nahIM chuTa paataa| ___ Azaya yaha hai ki jaise rathakAra (baDhaI) nemi ko icchAnusAra namAtA hai, usI prakAra apane adhIna hue muni ko strI namAtI hai, arthAt vaha jo jo cAhatI hai vahI vahI usase karavAtI hai / aura sAdhu ko vaha saba karanA par3atA hai / jaise zikArI ke dvArA pAzabaddha kiyA huA mRga chuTakArA pAne kI icchA se phar3aphar3AtA hai, phira bhI chuTakArA TIkA-jevI rIte suthAra nemine (paDAnI vATane) pitAnI IcchAnusAra kramazaH namAvIne piDA para caDAvI de che, eja pramANe "strio paNa dhIre dhIre sAdhune pitAne adhIna karI laIne pitAnA ISTa prayajananI siddhi mATe temane pravRtta kare che. jevI rIte zikArInI jALamAM baMdhAyeluM mRga game teTalA prayatno karavA chatAM paNa manamAMthI mukta thaI zakatuM nathI, eja pramANe sAdhu paDyuM te badhunamAMthI chUTI zakatuM nathI. A kathanane bhAvArtha e che ke jevI rIte suthAra rathanI nemine (auDAnI) vATane kramazaH IcchAnusAra namAve che, e ja pramANe pitAne adhIna thayelA sAdhune kAminI paNa potAnI IcchAnusAra namAve che, eTale ke te temanI pAse pitAnI IcchAnusAra kArya karAve che, ane sAdhune te saghaLuM kArya irachAya ke na hoya, te paNa karavuM paDe che. jevI rIte zikArI vaDe jALamAM baMdhAyela mRga mukta thavAne mATe game teTalA dhamapachADA kare, te paNa temAMthI mukata zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirupaNam 223 mucyate, tathA sAdhurapi strIvazamupagataH puna ne tddhikaaraannivrtte| tato na vimucyate iti bhaavH||9|| mUlam-aha se'NutappaI pacchA bhAccA pAyasaM va vismissN| evaM vivegamAdAya saMvAso na vi kappae daivie // 10 // chAyA-atha so'nutapyate pazcAt bhuktvA pAyasamiva viSamizram / evaM vivekamAdAya saMghAso nApi kalpate dravye // 10 // anvayArthaH-(aha) atha (se) saH-sAdhuH (pacchA) pazcAt (aNutappaI) anutapyate-pazcAttApaM karoti (visamissa) viSamizram (pAyasaM) pAyasamiva (bhocA) nahIM pAtA, usI prakAra strI ke vaza meM paDA huA sAdhu bhI phira usake paMje se nahIM chuTa pAtA hai // 9 // zabdArtha--'aha-atha' strIke vazavartI hone ke anaMtara 'se-saH' vaha sAdhu 'pacchA-pazcAt pIche se 'aNutappaI-anutapyate' pazcAttApa karatA hai 'visamira-viSamizram' jaise viSase milA huA 'pAyasaM-pAyasam' pAyasa-dUdhapAka 'bhoccA-bhuktvA' khAkara manuSya pazcAttApa karatA hai 'evaM-evam' isa prakAra 'vivegamAdAya-vivekamAdAya' viveka ko grahaNa karake 'davie-dravyaH' muktigamana ke yogya sAdhuko unake sAthakA saMvAso-saMvAsa' saMvAsa-arthAt ekasthAna meM rahanA 'navi kappae-nApikalpate' yogya nahIM hai // 10 // ___ anvayArtha-tadanantara vaha sAdhu pazcAttApa karatA hai jaise viSamizrita khIra khAne vAlA pazcAttApa karatA hai / isa tathya ko jAnakara muktigamana ke yogya sAdhu striyoM ke sAtha nivAsa na kare // 10 // thaI zakatuM nathI, e ja pramANe strInA mehapAzamAM jakaDAyelA sAdhu paNa tenA phaMdAmAMthI chUTI zakato nathI. 9 zahAtha-'aha-atha' sIne 12thy| pachI se-saH' te sAdhu 'pacchA-pazcAt pAthI 'aNutappai-anutapyate' pazcAttA5 42 7. 'visa missa-viSamizrama 'bha viSathI bhaNe 'pAyasaM-pAyasam' 55 'bhocA-bhuktvA' mAna manuSya pazcAttA5 42. 'evaM-evam' mA zate vivegamAdAya-vivekamAdAya' vine anusarIna 'davie-dravyaH' bhuti gamana 42vAne yogya sAdhuna tenI sAdhanA 'saMvAso-saMvAsaH' sapAsa marthAta sthAnamA 'navi kappai-nApi kalpate' yogya nathI. 105 sUtrArtha-jevI rIte viSayukta anna khAnArane pazcAttApa thAya che, eja pramANe strInA mohapAzamAM baMdhAyelA sAdhune pazcAttApa kare paDe che. A zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 sUtrakRtAGgasUtre bhuktvA-yathA viSamizritapAyasabhojI pazcAttApaM karoti tadvat (evaM) evameva (vivegamAdAya) vivekamAdAya (davie) dravyo muktigamanayogyaH tasmin (saMvAsa) saMvAsa:- strI saMbandhaH (na vi kappae) nApi kalpate samIcIno na bhavatIti bhAvaH // 10 // TIkA-'aha' atha 'se' asau sAdhuH svIpAzaniyaMtritaH san pratidinaM klezamanubhavan ' pacchA' pazcAt 'aNutappaI' anutapyate pazcAttApaM kroti| yathA kuTumbe niyantritAnAm , etAdRzaM duHkhamavazyameva bhavati / parivArakRte pApamizritaM karma kurvan pApazliSTo duHkhamanuvrajati / uktaMca 'mayA parijanasyArthe kRtaM karma sudAruNam / ekAkI tena dahye'haM gatAste phalabhAginaH // 1 // evaM sa sAdhurapi paritapyate / TIkArtha--strI ke jAla meM par3A huA vaha sAdhu pratidina kleza kA anubhava karatA huA pazcAttApa karatA hai / jaise jo loga kuTumba rUpI jAla meM paDe haiM unheM nAnA prakAra ke duHkhoM ko avazya hI bhugatanA paDatA hai| parivAra ke lie pApamaya karma karane vAlA svayaM pApa se lipta hotA hai aura bhaviSya meM bhI use duHkhoM kA bhAgI honA paDatA hai / kahA bhI hai-'mayA' ityAdi / ___'maiMne parijanoM ke liye krUra se krUra karma kiye, magara Aja maiM akelA hI saMtapta ho rahA huuN| jinhoMne mere una pApa kAryoM se saMgRhIta vastu kA phala bhogA thA ve saba cale gaye !' isa prakAra vaha sAdhu bhI pazcAttApa karatA hai| tathyane hadayamAM utArIne mezagamananI abhilASA rAkhatA sAdhue strIonI sAthe nivAsa karavo joIe nahIM 10 TIkArtha-strInI jALamAM phasAyele te sAdhu parivArane nimitte pratidina kahezane anubhava karatA rahe che, te kAraNe saMyamathI bhraSTa thavA mATe tene pazcAttApa thAya che. je leke kuTuMbanI sAthe rahe che temane vividha rakhAna anubhava karavo paDe che. parivArane nimitte pApakarma sevanAre puruSa pote ja pApathI lipta thAya che, ane bhaviSyamAM paNa tene duHkhanA bhAgIdAra banavuM 5. cha. yuM 555 cha -'mayA' tyA meM parijanene mATe kUramAM krUra karmonuM sevana karyuM, paraMtu Aje huM ekale ja saMtApane anubhava karI rahyo chuM. jemaNe mArAM te pApakarmo dvArA upArjita vastuonuM phaLa bhegayuM hatuM teo badhAM cAlyA gayA A rIte sAdhu paNa pazcAttApa kare che. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpam 225 yathA 'visamissaM' viSamizritam / 'pAyasaM bhocA va pAyasaM kSIrapAcitamannaM khIra iti lokaprasiddha muktveva / yathA kavidviSamilitaM pAyasaM bhuktvA viSavegA''kulitaH anutapyate yathA mayA pApena sAMgataiSiNA sukharasikatayA bhaviSpadavipAkikamaivabhUtaM bhojanamAsvAditaM tathaiva tvamapi putrapautraduhitajAmAtRkalatranaptRbhrAtRzvazurazvabhU bhAgineyAdInAM bhojanapariNayanAlaMkArajAtakarmamRtakakarmavyAdhicikitsAcintAkulo'pagatasvazarIrakartavyaH pranaSTaihikAmuSmikAnuSThAno'harnizaM tadvayApArAkulitamatiH paritapyase pazcAttapyase tdnumriyse| tathA-strIparivArAdi cintayA cintito jaise koI vivekavikala manuSya viSamizrita khIra khAkara aura bAda meM viSa ke vega se Akula vyAkula hokara santApa karatA hai ki hAya ! maiM kaisA mUDha huuN| maiMne vartamAnakAlIna sukha kA vicAra kiyA aura bhaviSya meM hone vAle usake duSpariNAma kI upekSA kI / isI prakAra tuma bhI putra pautra putrI jAmAtA patnI nAtI bhAI zvazura sAsU evaM bhAgineya (bhANajA) Adi ke bhojana vivAha, alaMkAra, jAtakarma, mRtakakarma bImArI kI cikitsA Adi se vyAkulacitta ho rahe ho, apane zarIra saMbaMdhI kAryoM ko bhI bhUla baiThe hoM, isa loka aura paraloka saMbaMdhI kartavyoM ko rAtadina-bhulA baiThe ho| tumhArI buddhi unhIM ke vyApAroM se jevI rIte koI vivekavihIna manuSya AvezamAM AvI jaIne viSamizrita khIra Adi khAI jAya che, paraMtu jema jema zarIramAM viSa vyApatuM jAya che tema tema AkuLa vyAkuLa thaIne parata kare che ke "hAya, huM ke mukha chuM! meM vartamAnakAlIna sukhane ja vicAra karyo ane tenA duSpari manI upekSA 450.' me pra tame 5] putro, putrI, potro, mA. cha, patnI, lAne, sImo sAsu, sasa21, sA, mana mahinA bhajana vivAha alaMkAra jAtakarmamRtaSkarma bImArInI cikitsA Adi vahe. vAromAM evA te pravRtta rahe che ke temanI ciMtA ADe tamArA zarIra AdinI ciMtA paNa bhUlI gayA che. kyAreka kaI putra, putrI AdinA lagnanI ciMtA, kayAreka patnI Adine mATe alaMkAro ghaDAvavAnI ciMtA, kayAreka koInI bImArInI cikitsAnI cintA bhANI bhANIyAnA mAmerAnI cintA, koI sagAnA maraNa pAchaLanI vidhionI cintA AdimAM ja tamAruM citta parevAyeluM rahe che. A badhI parijanaviSayaka ciMtAothI tamArUM citta vyAkuLa rahe che. tene kAraNe tame tamArA ahika ane pAralaukika kartavyone zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raraka sUtrakRtAGgasUtre bhavasi / evaM' evaM pUrvoktarUpeNa / 'vivegaM' vivekaM svAnuSThAnasya 'AdAya' aadaaypraapy| 'davie' dravyo muktigamanayogyaH sAdhuH tasmin dravye 'saMvAsaH strIbhiH saha eka sthAne sthitiH| nivi kappae' naiva kalpate ekatrasthAne naiva tiSThediti // 10 // strI saMbandhajanitadoSAnupadarya upasaMhAramAha sUtrakAra: 'tamhA u vajjae itthI' ityAdi / mUlam-tamhA u vajee itthI visalitaM va kaMTagaM nccaa| oe~ kulANi sarvattI AghA~te NaM se vi nniggNthe||11|| chAyA-tasmAttu varjayetstrIH viSaliptamiva kaNTakaM jhAtvA / ojaH kulAni vazavartI AkhyAti na so'pi nigranthaH // 11 // vyAkula rahatI hai| paritApa karanA par3atA hai| tathA strI parivAra Adi kI cintA se cintita rahanA paDatA hai / isa prakAra vicAra karake para apane karttavya meM tatpara rahakara mokSagamana kA abhilASI sAdhu striyoM ke sAtha eka sthAna meM nivAsa na kare // 10 // aba sUtrakAra strI samparka se utpanna hone vAle doSoM ko dikhalAkara upasaMhAra karate haiM-'tamhA u vajjae itthI' ityaadi| zabdArtha-'tamhA-tasmAt' isaliye 'visalivi-kaMTagaM viSaliptamiva kaMTakam' strIko viSase lipta kaMTaka ke tulya 'naccA-jJAtvA' jAnakara 'itthI vajae-strIH varjayet' strI saMsargako sAdhu varjita kare 'vsvttii-vshpaNa bhUlI gayA che. te parivAraviSayaka pravRttiomAM ja tame lIna rahe che ane parivAraviSayaka ciMtAo ja tamane vyAkula karatI rahe che. tethI tamAre paritApa sahana kare paDe che ane strI Adi parivAranI cintAthI ja tamAruM citta gherAyeluM rahe che. A prakArane vicAra karIne kartavyaparAyaNa sAdhue mekSaprAptine cagya anuSThAnamAM ja pravRtta rahevuM joIe. teNe strIonI sAthe eka ja sthAnamAM nivAsa karavo joIe nahI-strIne saMparka seva nahI. 10 have sUtrakAra strIsaMparka dvArA utpanna thatA doSa prakaTa kare che - 'tamhA u vajjae itthI' tyAha ---'tamhA-tasmAta' me 4124 thI 'visalittaM vi kaMTagaM-viSaliptamiva kaMTakam' riyone viSayI ||2||yes TAnIbha 'nacA-jJAtvA' yAne 'itthI vajae-khIH varjayet' liyonA sasanA sAdhu tyaa3|| 423 / 'vasavattI zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zra. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam ___ anvayArthaH-(tamhA) tasmAttu yasmAt strImaMpoM neSTaH tasmAt (visalittaM va. kaMTaga) viSalimiva kaMTakaM (naccA) jJAtvA (itthI vajjae) strIvarjayet striNAM tyAgaH kartavyaH (vasavattI) vazavartI strINAm (oe kulAni) ojaH-ekaH kulAni ekaH strIgRhaM gatvA dharmam 'AghAte' AkhyAti upadizati (se vi) sopi (Na) na (Niggathe) nirgranthaH sAdhuna bhavatIti // 11 // ____TIkA-yasmAt trINAM saMbandho viSamaphaladAyI 'tamhA' tasmAt kAraNAt 'itthI' strIH 'vajjae' varjayet tayA saMvAsaM zabdAdyAlApamapi varjayet / 'visalittaMci' viSaliptamapi 'kaMTakaM vA naccA' kaNTakavat jJAtvA yathA viSaliptaH kaNTakaH kArya praviSTaH san anartha karoti tadvat / tatrApi viSAktakaNTakasya zarIrasaMbandhAt , strINAntu smaraNAdeva duHkhaM bhavatItyanayoreko nirvizeSo vizeSazca / vatI' striyoM ke vazameM rahanevAlA puruSa 'oe kulANi-ojaH kulAni' akelA gRhastha ke ghara meM jAkaradharma kA kathana karatA hai 'se vi-so'pi vaha bhI 'Na NiggaMthe-na nirgranthaH' nirgrantha nahIM hai // 11 // __ anvayArtha-isa kAraNa sAdhu strI ko viSa se lipta kaNTaka samajhakara unakA tyAga kara de| jo strI kA vazavartI hokara akelA akelI strI ke ghara meM jAkara dharma kA upadeza karatA hai vaha bhI nirgrantha nahIM hai // 11 // TIkAtha--kyoMki striyoM kA saMsarga viSama phala utpanna karatA hai, isa kAraNa striyoM se dUra hI rahe / unake sAtha nivAsa evaM vArtAlApa Adi se bhI bacatA rahe / sAdhu strI ko viSa se lipta kAMTA samajhe / viSalipta kAMTA zarIra meM praviSTa hokara anartha utpanna karatA hai, isI prakAra striyAM bhI anarthajanaka haiM / viSalipta kaNTaka to tabhI anarthavazavartI' zriyAne 15 29vAvANo 535 'oe kulANi-ekaH kulAni' gRha. sthane dhe2 44ne meso ghamana 4thana 3 . 'sevi-sopi' te 595 'Na Niggaye -na nirgranthaH' nintha nathI. // 11 // sUtrArtha-A kAraNe sAdhu e viSathI lisa kAMTAnI jema strIne tyAga kare joIe. je sAdhu strIne adhIna thaIne ekalA kaI gharamAM praveza karIne te gharamAM ekalI rahetI strI pAse jaIne dharmane upadeza Ape che, te sAdhune nigraMtha kahI zakAya nahI. 11 TIkAI-strione saMsarga anarthanuM mULa gaNAya che, te kAraNe sAdhue striothI dUra ja rahevuM joIe teNe temanI sAthe nivAsa paNa kare nahIM ane vArtAlApa paNa karavo nahIM. sAdhue strIne vizvalita kAMTA samAna gaNavI joIe. jevI rIte vizvalita kAMTe zarIramAM kAya, te anartha utpanna kare zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 sUtrakRtAGgasUtra vipaviSayayoretAvadantaraM yat viSaM tu zarIrasaMbaddhaM sat hanti viSayAstu smaraNAdeva nAzayanti / uktaM ca 'viSasya viSayANAM ca dUramatyantamantaram / upabhuktaM viSaM hanti viSayAH smaraNAdapi // 1 // tathA 'oe' ojA-ekA asahAyaH 'vasavattI' strINAM vazayanI 'kulANi' kulAni gRhasthakulAni gatvA dharmasyopadezaM karoti yaH so'pi na 'niggaMthe' nirgranthaH kara hotA hai jaba zarIra ke sAtha usakA samparka ho, magara striyAM to smaraNa mAtra se hI duHkha utpanna karane vAlI haiM / ataeva ina donoM meM kiMcit samAnatA hone para bhI isa dRSTi se bahuta antara bhI hai| viSa aura viSaya meM yaha antara hai ki viSa zarIra ke sAtha samparka hone para vinAza karatA hai jaba ki viSaya smaraNa mAtra se hI vinAza kA kAraNa bana jAtA hai| kahA bhI hai-'viSasya' ityAdi / 'viSa aura viSayoM meM bahuta adhika anAra hai| viSa taba hI prANaghAta karatA hai jaba usakA bhakSaNa kiyA jAya kintu viSayoM kI vizeSatA yaha hai ki ve smaraNa se hI vinAza karate haiN|' ___ jo akelA hI striyoM ke adhIna hokara gRhastha ke gharoM meM jAkara dharma kA upadeza karatA hai, vaha nirgandha sAdhu nahIM hai / sAdhu ko aisA che, eja pramANe strio paNa anarthajanaka che. vizvalita kaMTaka te tyAre ja anarthajanaka bane che ke jyAre te zarIranA saMparkamAM Ave che, paraMtu sione saMparka to zuM, samaraNa paNa dAkhajanaka che! A prakAre viSa ane viSayamAM dekhItI samAnatA hovA chatAM viSa karatAM viSaya vadhAre anarthakArI che. vizvanA zarIranI sAthe saMparka thAya tyAre ja te vinAzanuM kAraNa bane che, viSaya te smaraNamAtrathI ja vinAzanuM kAraNa bane che. kahyuM paNa che ke - 'viSatya' tyAha viSa ane viSaye vacce ghaNuM maTe taphAvata che. viSa te tyAre ja prANano vinAza kare che ke jyAre tenuM bhakSaNa karavAmAM Ave che, parantu viSayanI te e vizeSatA che ke temanuM samaraNa ja karavAmAM Ave te paNa maraNakartA pitAne vinAza vahorI le che." tethI sAdhue sionA saMparkathI dUra rahevuM joIe. je sAdhu siomAM Asakta thaIne, kaI gharamAM ekale dAkhala thaI ne koI strIne ekAntamAM dharmopadeza Ape che, tene nigraMtha kahI zakAya nahIM. sAdhue kadI paNa strIne zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 229 samyagvrajitaH tatra apAya saMbhavAt ekAkI tryAdisaMkulitagRhastha gRhaM gatvA dharma nopadizet / yadi kadAcidupadizettadA tadgRhamagalvaiva upAzraye eva puruSasAkSikaM vairAgyapradhAnakaM dharmamupadizet iti // 11 // viSamosyarthaH - anvayavyatirekAbhyAM punaH pratipAdito bodhAya sulabho bhavatIti- abhiprAyavAn sUtrakAra Aha- 'je eyaM uMchaM' ityAdi / mUlam - je eyaM u~chaM aNugiddhA annayarA se huMti kusIlANaM / sutaM sivi se bhikkhU 'no vihare saha NamitthI // 12 // chAyA --ya etaducchamanugRddhA anyatare te bhavanti kuzIlAnAm / sutapasviko'pi samikSuH na viharet sArdhaM khalu strIbhiH // 12 // nahIM karanA cAhie | kadAcit upadeza deM to usake ghara na jAkara hI anya puruSa kI vidyamAnatA meM upAzraya meM hI vairAgya pradhAna dharma kA upadeza kare || 11|| koI viSaya durgama ho to bhI anvaya aura vyatireka ke dvArA arthAt vidhi rUpa se aura niSedha rUpa se pratipAdana karane se sugama ho jAtA hai / isa abhiprAya se sUtrakAra kahate haiM- 'je evaM uchaM' ityAdi / zabdArtha - - 'je - ye' jo puruSa eyaM etat' isI strI saMsargarUpI 'u'chaMuccham ' tyAjya -- noMdanIya karma meM 'aNugiddhA - anugRddhAH' Asakta hai 'se'te' ve puruSa 'kusIlANaM- kuzIlAnAm' pArzvasthAdikoM meM se 'anayarA-anyatare' koI eka haiM ataH 'se- saH' vaha sAdhu 'sutavassie vi-sutapa ekAntamAM upadeza ApavA joI e nahI. teNe upAzrayamAM anya puruSAnI samakSa ja siAne vairAgyapradhAna dhamanA upadeza ApavA joIe // 11 // kaiAi viSayanu pratipAdana karavAnu` kA` duSkara hAya, te anvaya ane vyatika dvArA eTale ke vidhi rUpe ane niSedha rUpe tenu pratipAdana karavAthI te viSaya sugama thaI jAya che. tethI ja sUtrakAra have A paddhatinA Azraya dhane - 'je eyaM uchaM' ityAhi- zabdArtha' - 'je - ye' ke pu3Sa 'eyaM - etat' mA strI saMsargaiyI 'uchaMuccham' nInDanIya armabhAM 'aNugiddhA - aNugRddhAH ' Asakta che, 'se-te' ythe 53So 'kusIlA - kuzalAnAm' pArzvastha vigeremAMthI 'annayarA - anyatarAH' artha ye che. tethI 'se- saH' te sAdhu 'sutavassie vi-sutasviko'papi' uttama tapasvI zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArtha:-(je) ye-puruSAH (eyaM) etat-strIsamparkam (uchaM) ucchaM-tyAjyaMnindanIyakarma 'aNugidA' anugRddhA-mRcchitAH (se) te (kusIlANaM) kuzIlAnAm pArzvasthAdInAm (annayarA) anyatare-tanmadhyavartina eva te bhavaMti ataH (se) sa (bhikkhU) bhikSuH (mutavassie vi) sutapasviko'pi (itthIsu saha) strIbhiH saha (i) khalu (no vihare) no viharediti // 10 12 // TIkA--'je eyaM' ye etat, ye mandaprakRtikAH strIjitAH sadanuSThAna parityajya tAtkAlikamukhAnveSiNaH / etadanantaroktam-'ucha' uchaM-jugu. psitaM nindanIyaM strI sevanarUpaM karma / ekAkinaH strINAM dharmopadezAdikaM kurvanti, striyaM prati ye AsaktAH 'kusIlANaM' kuzIlAnAm-avasannakuzIlapArzvasthasaMsaktayathAchaMdarUpANAM madhye 'annayarA huti' anyatare bhavanti, ataH sviko'pi' uttama tapasvI ho to bhI 'itthIsu saha-stribhiH saha' striyoM kesAtha 'No vihare-no viharet' vihAra na kareM // 12 // anvayArtha--jo puruSa nindanIya strI samparka meM mUrchita haiM ve kuzIloM meM se hI haiM arthAt kuzIla hI haiM, ataeva ugra tapasvI ho to bhI sAdhu striyoM ke sAtha vihAra na kare // 12 // TIkArtha--jo puruSa prakRti se manda haiM, striyoM se parAjita haiM aura sat anuSTAna ko tyAgakara tAtkAlika sukha kI khoja meM rahate haiM tathA nindanIya strIsamparka rUpa karma karate haiM-akele jAkara dharmopadeza karate haiM aura jo strI meM Asakta hote haiM, ve avasanna, kuzIla, pAzvastha saMsakta aura yathAchandarUpa zithilAcAriyoM meM se koI eka haiN| ve sacce DAya ta 55 'itthIsu saha-tribhiH saha liyonI sAthe 'No vihare-no viharet' vihA2 na 42 // 12 // sUtrArtha-je puruSe nindanIya saMparkamAM mUrNita che, temanI gaNatarI kuzImAM ja thAya che, eTale ke teo kuzIla (cAritrahIna) ja gaNAya che. tethI ugra tapasyA karanArA sAdhu o e paNa strionA saMparkathI dUra ja rahevuM joIe. 12aa TIkAI--je puruSa manda prakRtivALA che, jeo strio dvArA parAjita che, jeo sat anuSThAno tyAga karIne vartamAnakAlIna sukhanI ja zodhamAM lIna rahe che, jemAM strIsapaka rUpa nindanIya kAmamAM pravRtta rahe che, je sionI pAse jaIne temane ekAntamAM upadeza Ape che, ane je strImAM Asakta che, temane avasana, kuzIla pArzva, saMsakta ane yathAskanda rUpa zithilAcArIo rUpe oLakhavAmAM Ave che. evA sAdhuone sadAcAra zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam ma 231 'mutavassievi' sutapasviko'pi tapasA saMtaptatanurapi 'bhikkhU' bhikSuH-AtmArthI 'itthIsu' strIbhiH 'saha' sArdhaM 'Na' khalu 'No' no 'vihare' viharet-samAdhi. virodhinIbhirvanitAbhiH saha kadAcidapi vihAraM na kuryAt / tAbhiH saha kutrApi kadAcidapi na gacchet / apitu tRNAcchAditakUpavat tAM dUrAdeva tyajet / etAH striyaH svakAryakaraNAyAnekamakArakavacanamuccArya puruSaM svavaze kurvantikRtvA'nekaprakArakaklezaM dadati / taduktam 'etA hasanti ca rudanti ca kAryahetoH, vizvAsayanti ca paraM na ca vizvasanti / etAH pravizya sarala hRdayaM narANAM, kiM kiM na vAmanayanA hi samAcaranti ||1||gaa 12 // sadAcArasampanna sAdhu nahIM haiN| ataeva jo sAdhu ugra tapasvI hai-jisakA zarIra tapa se tapta arthAt tapomaya ho gayA hai, vaha bhI striyoM ke sAtha kadApi vihAra na kare, kyoMki ve samAdhi ko rokanevAlI haiN| unake sAtha kahIM bhI aura kabhI bhI gamana na kare valki ghAsa se AcchA. dita kUpa ke samAna unheM dUra se hI tyAga de| __"ye striyAM apanA kArya karane ke lie aneka prakAra ke vacanoM kA prayoga karake puruSa ko apane adhIna karatI haiM aura use nAnA prakAra se kaSTa pahu~cAtI haiN| kahA bhI hai-'etA hasanti" ityAdi / ye striyAM apane svArtha ke lie kabhI ha~satI hai aura kabhI rotI haiN| dUsaroM ko apanA vizvAsa dilAtI haiM para kisI para svayaM vizvAsa saMpanna sAdhu kahI zakAya nahIM. tethI je sAdhu ugra tapasvI hoya-jenuM zarIra tapa vaDe tasa eTale ke tamaya thaI gayuM haiya, teNe paNa strionA saMparkane tyAga karavo joIe. teNe strionI sAthe kadI paNa koI paNa sthaLe gamana Adi karavuM joIe nahIM. cio samAdhibhAvane bhaMga karanArI che, te kAraNe ghAsathI AcchAdita kUpanI samAna dUrathI ja temane tyAga karavuM joIe. teo pitAnuM prayajana siddha karavA mATe aneka prakAranAM vacanene prayoga karIne puruSane pitAne AdhIna karI le che ane tene aneka prakAranAM ttone| manumapa 42rAve che. yu. 55 cha -'etA hasanti' pratyAhi--- te strio pitAne svArtha sAdhavAne mATe kadI hase che ane kadI raDe che teo pitAnI pratye anyamAM vizvAsa utpanna kare che, paraMtu pote kaI zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 sUtrakRtAGgasUtre kiMbahunA svasambandhinIbhirapi strIjAtibhiH saha saMparko na vidhAtavya ityAha sUtrakAraH-'avi dhUyarAhi' ityAdi / mUlam-avidhyarAhiM suNhAhiM dhAIhiM aduvaM dAsIhi / mahatIhiM vA kumArIhiM saMrthavaM se na kuMjI anngaare||13|| chAyA-api duhitRbhiH snuSAbhiH dhAtrIbhirathavA dAsIbhiH / mahatIbhirvA kumArIbhiH saMstavaM sa na kuryAdanagAraH // 13 // anvayArtha:-(aNagAre) anagAraH (avi dhUyarAhi) api duhitabhiH (suNhAhi) snuSAbhiH-putravadhUmiH (dhAIhiM) dhAtrIbhiH (aduva) athavA (dAsIti) dAsIbhiH nahIM krtiiN| ye puruSa ke sarala hRdya meM praveza karake kyA kyA anartha nahIM karatI // 12 // ____ adhika kyA kahA jAya muni ko apanI saMbaMdhI bhI strI jAti ke sAtha saMparka nahIM karanA cAhiye, yaha sUtrakAra kahate haiM-'avidhyarAhi' ityaadi| zabdArtha-'aNagAre-anagAraH' sAdhu 'avidhUyarAhi-api duhitRbhiH' apanI kanyAoM ke sAtha 'suNhAhi-snuSAbhiH' putravadhUoM ke sAtha 'dhAihi-dhAtRbhiH' dUdha pIlAnevAlI dhAiyoM ke sAtha 'aduva-athavA' agara 'dAsIhiM-dAsIbhiH' dAsiyoM ke sAtha 'mahatIhi-mahatIbhiH' apane se adhika umaravAlI striyoM ke sAtha 'vA kumArI hiM-vA kumArIbhiH' athavA kumArI ke sAtha 'se-saH anagAraH' vaha sAdhu 'saMyaMtra-saMstavam' paricaya 'na kujjA -na kuryAt' na kare // 13 // paNa puruSa para vizvAsa rAkhatI nathI. te puruSanA saraLa hRdayamAM praveza karIne kayA kayA anathI karatI nathI?" 1ra adhika zuM kahuM? munie potAnI saMsArI saMbaMdhI evI strI jAti sAthe paNa saMparka rAkhavuM joIe nahIM. eja vAta sUtrakAra have prakaTa kare cha --'avidhUyarAhiM' tyAEi zahAtha-'aNagAre-anagAraH' sAdhu 'avidhUyarAhi-api duhitRbhiH' pAtAnI nyA sAthe 'suNhAhi-snuSAmiH' putravadhUnI sAthe 'dhAihiM-dhAtRbhiH' 5 pi121banArI yAnI sAthe 'aduva-athavA' 52 'dAsIhi-dAsIbhiH' hAsInI sAthe 'mahatIhi-mahatibhiH' potAnAthI bhArI bharanI zrInI sAthai 'vA kumArIhiM-vA -kumArIbhiH' mA umAzanI sAthe 'se aNagAre-saH anagAraH' te sAdhu 'saMthava-saMstavam' pazyiya 'na kujA-na kuryAt' / 42. // 13 // zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 233 (mahatIhiM) mahatIbhiH svavayaH pramANAdadhikavayaskAbhiH (vAkumArIhiM) vA kumArIbhiH (se) saH (saMthavaM na kunjA) saMstavaM paricayaM saMparka na kuryAditi // 13 // ___TIkA-'aNagAre' anagAraH sAdhuH 'avi' api, asyA'pizabdasya sarvatra saMbandhaH / tathA ca 'dhRyarAhi' duhitRbhiH saMptArisvaputrIbhirapi saha kadAcidapi vihAraM na kuryAt / 'muNhAhi' snuSAbhi: snuSA:-putravadhUH tAbhiH saha naiva vihAraM kuryAt / tathA 'dhAIhiM' dhAtrImiH dhAtrIbhirapi saha naikavAsanAdau upavizet / 'aduva dAsIhiM' athavA dAsobhiH kiMbahunA yAH gRhadAsyastAbhirapi saha saMparka kathamapi na kuryAt / tathA 'mahatIhiM' mahatIbhiH svanayaH parimANAdadhikavayaskAbhiH 'kumArI hiM' kumArikAbhiH vAzabdAt kaniSThAbhiyasA pramANena, Abhirapi saha anvayArtha---anagAra apanI putriyoM putravadhuoM, dhAyoM, dAsiyoM apane se baDI-bUDhI tathA ku~vArI striyoM ke sAtha bhI paricaya yA samparka na kre||13|| yahAM gAthA ke prAraMbha meM Aye hue 'avi' (bhI) kA saMbaMdha sabhI jagaha jor3a lenA cAhie / tadanusAra artha yaha hotA hai ki muni apanI sAMsArika putriyoM ke sAtha bhI kabhI vihAra na kare / putravadhUoM ke sAtha bhI vihAra na kare / dhAyoM ke sAtha bhI kabhI eka Asana para na baitthe| gRhadAsiyoM ke sAtha bhI kisI prakAra kA samparka na rkkhe| isI prakAra jo vaya meM bar3I hoM athavA kumArikA hoM, unake sAtha bhI paricaya sUtrA--mAra pAtAnI putrImA, putradhume, pAyo (yAtrI), dAsIe pitAnA kuTuMbanI kumArikAo ane vRddhAo sAthe paNa paricaya athavA saMparka rAkhavo joIe nahIM. 13 ----sA pAyAnI 23mAtabhA mA 'avi' 56 Yii mA dareka pada sAthe joDavuM joIe anya strIonA saMparkane to niSedha karavAmAM AvyuM che, paraMtu pitAnI sAthe sAMsArika saMbaMdha dharAvatI strInI sAthe paNa saMparka rAkhavAne niSedha pharamAvyuM che. sUtrakAra kahe che ke sAdhue pitAnI sAMsArika putrIo sAthe paNa saMparka rAkhavo joIe nahIM. teNe pitAnI putravadhUo sAthenA samAgamane (uThavA, besavA, haravA pharavA rUpa samAgama) paNa tyAga karavo joIe. teNe pitAnI dhAtrIo (dhAvamAtAe) nI sAthe paNa kadI eka Asane besavuM joIe nahIM. teNe potAnA kuTuMbanI dAsIo sAthe paNa koI paNa prakArano saMparka rAkhavo nahIM. teNe pitAnA kuTuMbanI vRddha strIo ane kumArikAo sAthe paNa paricaya ke saMparka rAkhave zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 sUtrakRtAGgasUtre 'saMthavaM' saMstavaM paricayam / anAgara AmiH saMparka paricayaM pratyAsattirUpaM naiva kadAcidapi kuryAt / tadukta-nizIthaprathamoddezake _ 'Navi bhaiNII jujjai, rati virahammi 'saMvAso' (gAthA 556) nApi bhaginyA yujyate rAtrau virahe (ekAnte) saMpAsa' tathA laukike'pyuktam 'mAtrA svatrA duhitrA vA na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagrAmo vidvAMsamapi karSati // 1 // tasmAt sarvAmireva strotvajAtiviziSTAbhiH ziSTA'ziSTAbhiriSTA'niSTAbhiH saha paricayaM sahavAsaM vA kasminnapi kAle deze vA svalpaM mahAntaM vA kAryavizeSana rakkhe / gAthA meM Ae hue 'vA' zabda se yaha vidita hotA hai ki umra meM choTI striyoM ke sAtha bhI samparka na rakkhe / nizItha sUtra ke pahale uddeze meM kahA hai-' vi bhaiNII' ityAdi evaM laukika meM bhI kahA hai 'mAtrA svasrA' ityaadi| ___ "mAtA, bahina aura putrI ke sAtha bhI ekAnta meM nahIM baiThanA cAhie / indriyAM baDI thalavAna hotI haiN| ve vidvAn puruSa ko bhI apanI ora AkarSita kara letI haiM" // 1 // __ ataeva strItva jAti se yukta jo bhI haiM, cAhe ve ziSTa ho yA aziSTa hoM, iSTa hoM yA aniSTa hoM, unake sAtha paricaya athavA sahavAsa kahIM bhI kabhI thoDA athavA bahuta kisI bhI prayojana se nahIM karanA joIe nahIM. gAthAmAM prayukta thayelA "vA' pada dvArA e sUcita thAya che ke teNe nAnI umaranI strIo-bAlikAo-sAthe paNa saMparka rAkhavo joIe nahI. nizItha sUtrana 5 6yayanamA khu cha -'Na vi bhaiNII' tyA - sAdhue pitAnI bahenanI sAthe paNa rAtre ane ekAMtavAsa karavo na me issi75 4yuche hai---'mAtrA svasrA' tyAha-- 'bhAtA, mana, putrI mAhinI sAthe para sAdhuNe sAntamA mesa' joIe nahIM, kAraNa Indriye evI baLavAna hoya nA che ke buddhimAna parune paNa potAnA pratye AkarSavAne samartha hoya che tethI strItvathI yukta je kaI hoya tene saMparka sAdhue rAkhavo joIe. nahIM. pachI bhale te ziSTa hoya ke aziSTa heya, ISTa hoya ke aniSTa hoya, paranta tenI zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 235 mAsAdya na kuryAt / strINAM sahavAso na kartavyo narakapAtapApabhayAdvibhyatA mokSA. bhilASuNA puruSeNeti mahauSadharUpo'yamupadezaH // 13 // punarapyAha sUtrakAra:--'adu NAiNaM ca' ityAdi / mUlam-ardai gAINaM ca suhINaM vA appiyaM deva egeyA hoii| giddhoM sattA kAmehi rakkhaNaposaNe masso'si // 14 // chAyA--atha jJAtInAM suhRdAM vA abhiyaM dRSTvA ekadA bhavati / __gRddhAH saktAH kAmeSu rakSaNa-poSaNe manuSyo'si // 14 // caahie| jo puruSa naraka meM girane se DaratA hai aura muktikA abhilASI hai, usake lie yaha upadeza mahAn auSadha ke samAna hai // 13 // sUtrakAra punaH kahate haiM-'adu vA nAiNaM ca' ityAdi / zabdArtha--'ekayA-ekadA' kisI samaya 'daDa-dRSTvA' ekAnta sthAnameM strIke sAtha baiThe hue sAdhuko dekhakara 'NAINaM suhINaM vA-jJAtInAM suhRdA vA' usa strIke jJAtiko tathA usake suhRdoM ko 'apiyaM hoi-apriyaM bhavati' duHkha lagatA hai aura ve kahate haiM ki 'sattA kAmehi giddhAsattvAH kAmeSu gRddhA' jaise anya jana kAmameM Asakta haiM isI prakAra yaha sAdhu bhI Asakta hai 'rakkhaNaposaNe-rakSaNapoSaNe' aura bhI kahate haiM ki tuma isa strI kA bharaNapoSaNa bhI karo kyoMki 'maNussosimanuSyo'si' tU isakA manuSya hai // 14 // sAthe kadI paNa ane kayAMya paNa thoDo ke adhika paricaya athavA sahavAsa, keIpaNa kAraNe kara joIe nahIM. je puruSa narakagatimAM javAthI Dare che. ane mokSanI abhilASA rAkhe che, tene mATe te A upadeza mahAna auSadhi samAna che. 13 mA yAsatA sUtrA2 me pAta 48 cha -'adu nAINa' yAle zA- 'ekayA-ekadA' samaye 'dachu-dRSTvA' sthAnamA sinI sAthe meTesA sAdhune nana 'NAINaM suhINaM vA-jJAtInAM suhRdAM vA' te sInA jJAtInAne athavA snehinone 'appiyaM hoi-apriyaM bhavati' ma sAge cha bhane tamA hevA mAu cha ?-'sattA kAmehiM giddhA-satvAH kAmeSu pRddha je pramANe anyajano kAmamAM Asakta che, teja pramANe A sAdhu paNa 4mamA mAta cha. 'rakkhaNaposaNe-rakSaNapoSaNe' tema bhI 55 he cha / tabha 2 zrInu la-poSaNa 55 82 / umaDe-'maNussosi-manuSyosi' tu mA khIno 535 cho. // 14 // zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH--(ekayA) ekadA kasmiMzcitsamaye (dachu) dRSTA ekAnte strImiH saha upaviSTaM dRSTvA (NAINaM suhINaM vA) jJAtInAM muhadA vA (apiyaM hoi) abhiyaM bhavati (sattA kAmehiM gidA) sattvAH kAmeSu gRddhAH-gRddhibhAvamupagatAH, (rakSaNaposaNe) rakSaNapoSaNe (maNusso'si) manuSyo'si // 14 // TIkA-'egayA' ekadA kasminnapi kAle 'da?' dRSTrA-ekAntasthale strImiH sahopavizantaM sAdhum / 'NAINaM suhINaM ca' jJAtInAM suhRdAM vA yayA sahopavizati sAdhuH tasyAH jJAtInAM suhRdAM vA saMsAriNAM manasi 'appiyaM hoi' abhiyaM bhavati duHkhaM bhavati tathA te vadanti 'sattA kAmehiM giddhA' sattvAH kAmeSu gRddhAH gRddhimAvaM prAptAH, yadyapi sAdhurayaM tathApi prAkRtapuruSavat strIvadanA'valokanavyagracittaH parityaktasaMyamavyApAro'nayA nirlajjayA nirlajjastiSThati / ____ anvayArtha --kisI samaya ekAnta meM strI ke sAtha baiThe hue sAdhuko dekha kara usake jJAtijanoM evaM suhRdoM ko burA lagatA hai| ve aisA samajhate haiM ki ye sAdhu bhI kAmabhogoM meM Asakta haiM, gRddha haiN| tapabe usase kahate haiM tuma isake manuSya ho to isakA rakSaNa aura poSaNa kro|| 14 // ____TIkArtha--kisI samaya ekAnta sthAna meM striyoM ke sAtha baiThe hue sAdhu ko dekhakara usa strI ke jJAtijanoM ko tathA suhRdoM (mitroM) ko apriya lagatA hai-duHkha hotA hai / ve kahate haiM-yaha kAmabhogoM meM Asakta hai / yadyapi yaha sAdhu hai tathApi sAmAnya puruSa ke samAna striyoM kA mukha dekhane meM isakA mana lagA hai| isane saMyamAnuSThAna kA parityAga kara sUtrArtha-kaI paNa samaye strI sAthe ekAntamAM beThelA sAdhune joIne tenA jJAtijano ane mitrone tenA cAritranA viSayamAM zaMkA thavAthI duHkha thAya che. teo evuM dhArI le che ke dikSA aMgIkAra karavA chatAM paNa A sAdhu kAmagomAM Asakta che che. tyAre teo tene kahe che ke tame A strInA dhaNI che, te tenuM rakSaNa ane piSaNa kare." 14 TIkartha-kyAreka sAdhune koI strI sAthe ekAntamAM beThelA joIne te strInA jJAtijano ane sukuMdo (bhAIbaMdhuo) ne duHkha thAya che. teo temanA pratye zaMkAzIla bane che. teo evI kalpanA kare che ke sAdhu hovA chatAM A puruSa kAmagomAM Asakta che. sAmAnya lokonI jema A sAdhunuM mana paNa strIomAM Asakta che. teNe saMyamAnuSThAnano tyAga karyo che te saMyamathI bhraSTa thaI cukyo che. te eTale badhe nirlajaja banI gayela che ke A nija zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 237 yadyapi asya zarIraM durgandhaM malinaM sarvathA gRhatyAgopi kRtaH kintu kAmavAcchA bhavatyeveti / taduktam 'muNDaM zirovadanametadaniSTagandhaM, bhikSAzanena maraNaM ca hatodarasya / gAtraM mana malinaM gatasarvazobhaM, citraM tathApi manaso madane'sti bancha | 1 // tathAstikrodhadhiyA vadanti ca - bho ? ' rakkhaNaposaNe maNusso'si rakSaNapoSaNe manuSyo'si - asyAH saMrakSaNa poSaNaM ca kaH kariSyati tvameva rakSaNaM poSaNaM ca kuru / saha vayeyaM gRhakAryANi tyaktvA tiSThati / ato'syai ko dAsyatyazanaM kariSyati ca saMrakSaNamiti, tvameva rakSaNaM poSaNaM kuru iti // 14 // diyA hai| yaha nirlajja isa nirlajjA strI ke sAtha baiThA hai / yadyapi isakA zarIra durgandhita hai, malIna hai aura isane ghara kA tyAga kara diyA hai kintu kAma kI abhilASA aba bhI nahIM miTI hai| kahA hai'muNDaM ziro' ityAdi / " yadyapi isakA mastaka muNDita hai, zarIra se apriyagaMdha nikala rahI hai, bhIkha mAMgakara peTa pAlatA hai, zarIra mala se malIna hai aura samasta prakAra kI zobhA se hIna hai, phira bhI Azcarya hai ki isake mana meM kAma kI abhilASA vidyamAna hai / " tathA ve krodha se yukta hokara kahane lagate haiM-are, isakA rakSaNa aura poSaNa kauna karegA ? tumhIM isake manuSya (pati) ho, tumhIM isakA rakSaNa poSaNa karo / gharakA kAmakAja chor3akara yaha tumhAre sAtha hI strI sAthe besatAM paNa zaramAte nathI. jo ke tenu' zarIra malIna che, dunya yukta che. ane teNe gharanA tyAga karyAM che, chatAM paNa tenI kAmavAsanA naSTa yA nathI, udhu pazu che -- " muNDaM ziro' chatyAhi- jo ke tene mAthe muMDo che, tenA zarIramAMthI apriya gaMdha nIkaLI rahI che, bhIkha mAgIne peTa bhare che, zarIra melane lIdhe malIna che ane zeAbhAthI bilakula rahita che, chatAM paNu tenA manamAMthI kAmanI abhilASA naSTa thaI nathI, e kevu. Azcaya janaka che!' teo krodhAyamAna thaine te sAdhune AvA kaThora vacanA kahe che-- A strInI sAthe kAmabhAga sevanArA hai sAdhu! jo A strI gharanuM kAma kAja choDIne tArI sAthe besIne premagoSThI karyA karaze, teA tenuM rakSaNa ane peSaNa koNa karaze ? tameja tenA svAmI che, te tame ja tenuM rakSaNa ane zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 238 sUtrakRtAGgasUtre mUlam-samaiNapi dahaNudAsINaM tattha vi tAva eMge kuppNti| aduvA bhoyaNehiM jatthehi itthIdosasaMkiNo hoti // 15 // chAyA-zramaNamapi dRSTvodAsInaM tatrApi tAvadeke kupyanti / ____ athavA bhojananyastaiH strIdoSazaGkino bhavanti // 15 // anvayArtha:-(udAsINaM pi samaNaM) udAsInamapi zramaNaM-rAgadveSarahitamapi sAdhum (daNa) dRSTvA-ekAnte striyA saha (tattha vi) tatrApi (ege tAva kuppaMti) e ke tAvat kupyaMti-kecit krudvA bhAnti (itthIdosasaMkiNo hoti) strIdoSazatino janAH baiThatI hai ! kauna ise khAne ko degA? kauna isakI rakSA karegA ? tumhIM saba karo // 14 // sUtrakAra punaH kahate haiM-'samaNaM vi' ityAdi / zabdArtha-'udAsINaM pisamaNa-udAsInamapi zramaNam' rAgadveSarjita tapasvI sAdhuko bhI 'daThuNa-dRSTvA ekAnta sthAna meM strIke sAtha meM vArtAlApa karate hue dekhakara 'tattha vi-tatrApi' usameM bhI 'ege tAva kuSpatieke tAvat kupyaMti' koI koI krodhayukta ho jAte haiM 'itthIdosa saMkiNo hoMti-strIdoSazaMkino bhavanti' aura ve strIke doSakI zaGkA karate haiM 'aduvA-athavA' athavA 'jatthehiM bhoyaNehi-nyastairmojane' ve loga mAnate hai ki yaha strI sAdhukI premikA hai, isIliye nAnAvidha AhAra taiyAra karake sAdhuko detI hai // 15 // anvayArtha--udAsIna arthAt rAgadveSa se rahita sAdhu ko bhI strI ke sAtha baiThA dekhakara koI koI kruddha ho jAte haiM, kyoMki manuSya strIsaMbaMdhI piSaNa karo." A prakAre saMyamane mArga cheDIne te strI sAthe ghara mAMDavAnI te sAdhune teo salAha Ape che. 14 jI sUtrA2 cha hai-'samaNaM pityAhi-- zahAtha:--'udAsINaM pi samaNaM-udAsI nama zrimaNam' rAgadveSayI 2hita tapasI sAdhune 55 daNa-dRSTravA' anta sthAnamA sInI sAthe pAfary 2 2 'tatthavi-tatrApi' tamA 5 'ege tAva kuppaMti-eke tAvat kupyanti' dhoSayuta manI laya che. 'itthIdosasaMkiNo hoMti-strIdoSazekino bhavanti' tebhana tethe| sInA panI / / 2 che. 'aduvA-athavA' agara 'Natthehi bhoyaNehi-nyastaiHbhojanaiH' se ddaa| bhAna cha - sI sAdhunI premikA che, tethI aneka prakArane AhAra taiyAra karIne sAdhune Ape che. 15 sUtrArtha-rAgadveSathI rahita sAdhune paNa strInI sAthe ekAntamAM beThelA joIne, tenI sAthenA ADA vahevAranI kalpanA karIne koI ke puruSo kapAya zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 239 bhavanti (aduvA ) athavA (NatyehiM bhoyaNehiM) vyastairbhojanaiH iyaM strI sAdhoH premikA yenAnekavidhabhojanAdikaM nirmAya sAdhave prayacchatIti evameke jAnantIti / / 15 / / TIkA -- 'udAsINaM' udAsInaM rAgadveSarahitatayA mAdhyasthyabhAvena yuktamapi 'samaNaM' zramaNam, tapasA kSINazarIramapi 'dahUNa' dRSTvA ekAnte striyA saha vArttAlApAdi kurvantaM dRSTrA 'tatthavi' tatrApi tATavyApAre sthite 'ege' eke puruSAH tAvat 'kuppaMti' kupyanti kopamadhigacchanti / mAdhyasthyabhAvaM bhajamAnamapi dRSTvA striyA saha vArtAlApAdikaM kurvantam tadA kA kathA tataH paraM strI saMgaM kurvantaM dRSTA / atha ' itthodopasaMkiNo hoti' strIdoSazaGkino bhavanti - striyaM pratyapi zaMkAzIlA bhavanti / punarapi 'bhoyaNehiM NarathehiM' bhojaneyastaiH - nAnAvidhAhAraiH sAdhyarthamupakalpitaiH athavA bhojanaiH zvazurAdInAM nyastaiH ardhadattaiH sadbhiH sA vadhUH sAdhvAgamanena samAkuLIbhUtA satI anyasmin dAtavyedoSa kI AzaMkA karate haiM / athavA koI aisA samajhate haiM ki isa strI kA sAdhu para anurAga hai, kyoMki yaha vividha prakAra kA bhojana banAkara sAdhuko detI hai / / 15 // ? TIkArtha - rAga aura dveSa se rahita hone ke kAraNa madhyastha bhAva se yukta tathA tapazcaraNa ke kAraNa kRzakAya bhI sAdhu ko ekAnta meM strIke sAtha vArttAlApa karate dekhakara koI koI puruSa kupita ho jAte haiM / ye usa strI ke prati bhI zaMkAzIla ho uThate haiN| tathA sAdhu ke lie nAnA prakAra ke bhojana banAne se athavA zvazura Adi ke lie bhojana rakkhA ho aura usameM se AdhA unheM diyA ho aura sAdhu ke Ane para vaha ghabarAhaTa meM Akara eka cIja ke badale dUsarI cIja parosa de to unheM mAna thAya che. athavA sAdhune sArI sArI vastuo banAvIne vaheArAvatI strIne joIne leAkA evA sadeha karavA lAge che ke A strInA A sAdhu para anurAga che, tethI ja temane sArAM sArAM bhejanA pradAna kare che. 515aa TIkA"--sAdhu bhale rAgadveSathI rahita hAvAne kAraNe madhyastha bhAvayukta hAya, bhale tapasyAne kAraNe tenI kAyA kRza thaI gai hAya, parantu evA rAga dveSa rahita kRzakAya sAdhune paNa kaI strI sAthe ekAntamAM vArtAlApa karatAM joIne kAI koI purUSo kapAyamAna thaI jAya che. te te sAdhu ane te strInA cAritra viSe sa Mdeha karavA lAge che sAdhune mATe sArAM sArAM bhejana manAve, athavA pati, sasarA smAdine mATe vividha vAnagIe manAvI rAya, temAMthI ardho AhAra sAdhune vaheArAvI de, ane pachI gabharATane kAraNe pati, sasarA Adine zrI sUtra kRtAMga sUtra :2 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 sUtrakRtAGgasUtre 'nyaddadyAt tataste strIdoSazaMkino bhavanti, arthagatyA iyaM strI avazyameva sAdhusaMgaM karoti, yataH sAdhave viziSTabhojanAdikaM dattvA tena sAdhunA saha puruSAntaravarjite viviktasthAne upavizati ityAdi / avazyameveyaM caritrabhraSTA / kathamanyathA puruSAntareNa sahetthaMbhUtamAcarati samudAcAramiti / dRSTAntopi kayAcit striyA grAmamadhye mArabdhanaTaprekSaNaikacittatayA patizvazurayo bhojanArthamupaviyostaNDulA iti kRtvA rAitAH dattAH tato'sau zvazuregopalakSitA patyA ca kruddhana tADitA gRhAniSkAsitA iti // 15 // - mUlam - kuvaMti saMthaivaM tAhiM bhaTThA samAhijogehiM / tumhAM samaNA meM saMmeti yahiyAe seNNisejAo // 16 // usake prati zaMkA utpanna ho jAtI hai| ve yaha socane lagate haiM ki yaha strI avazya sAdhu kA saMga karatI hai isI kAraNa sAdhu ko viziSTa bhojana dekara usake sAtha anya puruSoM se rahita ekAnta sthAna meM baiThatI hai / avazya hI yaha caritra se bhraSTa ho gaI hai / nahIM to parapuruSa ke sAtha aisA vyavahAra kyoM karatI hai ? isa viSaya meM eka dRSTAnta hai kisI grAma meM naTa kA khela ho rahA thA / eka strI kA mana usa khela meM lagA thA / aisI sthiti meM usakA pati aura zvazura bhojana karane baiThe / anyamanaska hone ke kAraNa usane cAvaloM ke sthAna para rAitA parosa diyA / zvazura use samajha gayA / pati ne kruddha hokara tADanA kI aura use ghara se nikAla diyA | 15| eka vastune badale khIjI vastu pIrasI de, te temanA hRdayamAM te strI pratye sadeha jAgRta thAya che. tee evuM dhArI le che ke A strI avazya A sAdhumAM mAsakta banI che, te kAraNe ja te A sAdhune viziSTa bheAjana pradAna kare che, ane tenI sAthe ekAntamAM vArtAlApa kare che. A strI cAya cAritra bhraSTa thaI gaI che, nahI. teA parapurUSanI sAthe AvuM" vatana zA mATe kare ? mA prakAranA saMdeha prakaTa karatu' eka dRSTAnta have ApavAmAM Ave chephAi eka gAmamAM naTakAkeAnA khela cAlI rahyo hatA keAI eka strInuM mana te khela jovAmAM lIna thaI gayu. hatu. evAmAM tenA pati ane sasarA ghera AvyA. anyamanaska hovAne kAraNe teNe bhAtane badale rAitu pIrasyuM tenu kAraNu sasarA jANI gayA. te strIne naTamAM Asakta thayennI mAnIne patie khUba ja mAra mAryAM ane tene gharamAMthI aDhAra kADhI mUkI, 515aa zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 241 chAyA--kurvanti saMstavaM tAbhiH prabhraSTAH samAdhiyogebhyaH / tasmAt zramaNA na saMyanti AtmahitAya saMniSadyAH // 16 // anvayArtha:--(samAhijogehiM) samAdhiyogaH-dharmadhyAnAt (pabhaTTA) prabhraSTAH eva (tAhiM) tAmi:-strIbhiH saha (saMthava) saMsta-paricayaM (kuvaMti) kurvanti (tamhA) tasmAt kAraNAt (samaNA) zramaNAH (AyahiyAe) AtmahitAya (saNNisejjAo) saMniSadyAH strInivAsasthAnAni (Na sameM ti) na saMyanti-na gacchantIti // 16 // TIkA--'samAhijogehi' samAdhiyogebhyaH-tatra samAdhiH dharmadhyAnaM tadartha yogAH manovAkkAyavyApArAstebhyaH 'pabhaTThA' prabhraSTAH puruSAH zithilavihAriNaH zabdArtha--'samAhijogehi-samAdhiyogaH samAdhiyoga arthAt dharmaH dhyAnase 'panbhaTThA-prabhraSTAH' bhraSTa puruSa hI 'tAhi-tAbhiH' striyoM ke sAtha 'saMthavaM-saMstavam' paricaya 'kucaMti-kurvanti' karate haiM 'tamhA-- tasmAtU' isaliye 'samaNA-zramaNAH' sAdhu 'AyahiyAe-AtmahitAya' apane hitake liye 'saNNisejAo-saMniSadyAH striyoM ke sthAna para 'Na sameMti-na saMyanti' nahIM jAte haiM // 16 // ___anvayArtha-jo samAdhiyoga se bhraSTa haiM ve hI striyoM ke sAtha paricaya karate haiM / ataeva apanI AtmA ke hita ke lie zramaNa ko strI ke sthAna para nahIM jAnA cAhie // 16 // TIkArtha-samAdhi kA artha hai dharmabhyAna / samAdhi ke lie mana vacana aura kAya kA jo vyApAra kiyA jAtA hai use samAdhiyoga kahate haiN| jo samAdhiyogoM se bhraSTa haiM arthAt zithilAcArI haiM, ve hI striyoM evel-'samAhijogehi-samAdhiyogaiH' smaadhiyaa|| athAta dhyAnayI 'pabbhaTA-prabhraSTAH' bhraSTa 535 1 'tAhi-tAbhiH' niyonI sAthe 'saMthava-saMstavam' pazyiya 'kuvvaMti-kurvanti' 4re cha, 'tamhA-tasmAtU' te 2ko 'samaNA-zramaNA: sAdhu 'AyahiyAe-AtmahitAya' potAnA hita bhATe 'saNNisejAo-saMniSadyAH' khiyonI sthAnamA 'Na sameMti-na saMyanti' tAnathI. // 16 // sutrArtha-jeo samAdhiyogathI bhraSTa che-zithilAcArI che. teo ja strIonI sAthe paricaya kare che. A vAtane barAbara samajI laIne Atmahita sAdhavAnI abhilASA rAkhanAra zramaNe strInA nivAsasthAnamAM javuM joIe nahI 1dA TIkAtha-samAdhi eTale dharmadhyAna. samAdhine mATe mana, vacana ane kAyAnI je pravRtti karavAmAM Ave che, tene samAdhiga kahe che. jeo samAdhigathI bhraSTa che, eTale ke jeo zithilAcArI che, teo ja zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 sUtrakRtAGgasUtre 'tAhi' tAmiH strIbhiH saha, 'saMthavaM saMstavaM-paricayaM kurvanti / yasmAt kAraNAt strIparicayAt pathabhraSTAH bhavanti 'tamhA' tasmAt kAraNAt 'samaNA' zramaNAH sAdhavaH 'AyaDiyAe' AtmahitAya strINAM saMbandhA'bhAve svakIya hitameva bhavivyatIti manyamAnAH 'saNisejjAyo' saMniSadhAH-saM-samyaka niSIdanti-upavizanti striyo yatra sA saniSadhA-tAH saMniSadyAH strINAmAvAsasthAnAni / 'na sameMti' na saMyanti-na gacchanti strIbhiH saha saMparka naiva kurvanti / tayA saha saMga vArtAlApaM tatsthAnAdau gamanAdikaM sarvameva parityajanti mokSAbhilASiNaH shrmnnaaH||16|| sAdhUnAmapi strIparicayAt patanaM bhavatIti pratipAditam / tatra pRcchayatekiM pravrajyAM svIkRtyApi kazcit strIsamparka karoti kRtavAn kariSyati veti ke sAtha saMstava-paricaya karate haiM, kyoMki strIparicaya se pathabhraSTa honA paDatA hai / zramaNa Atmahita ke lie arthAt yaha mAnakara ki striyoM ke sAtha sambandha na rakhane se AtmA kA zreya hI hogA, kabhI striyoM ke nivAsasthAna para na jAe, unake sAtha samparka na kare mokSAbhilASI santa puruSa striyoM ke saMsarga kA, unake sAtha vArtAlApa karane kA aura unake nivAsasthAna meM jAne kA sabhI prakAra aise ke saMsoM kA tyAga karate haiM // 16 // striyoM ke sAtha paricaya karane se sAdhuoM kA bhI patana ho jAtA hai, yaha pratipAdana kiyA jA cukA hai| aba prazna yaha hai ki kyA dIkSA strIone samAgama seve che. evA purUSo samAdhiga (dharmadhyAna) mAM citta parovI zakatA nathI, te kAraNe temane pathabhraSTa (mekSamArgathI dUra pheMkAyelA) kahI zakAya che. zramaNe kadI paNa strionA nivAsasthAnamAM javuM joIe nahIM ane temane saMparka sevA joIe nahIM. teNe e vAtane manamAM vizvAsapUrvaka avadhAraNa karavI joIe ke striono samAgama nahIM karavAthI ja pitAnA AtmAnuM kalyANa sAdhI zakAze. A vAtane aMtaHkaraNamAM kotarI laIne mekSAbhilASI saMta purUSa strIonA saMsargane tyAga kare che, temanI sAthe vArtAlApa paNa karatA nathI ane temanAM nivAsasthAnamAM praveza paNa karatA nathI. A prakAre teo strInA saMparkane saMpUrNataH tyAga kare che. 16 strionI sAthe paricaya karavAthI sAdhuonuM paNa patana thaI jAya che, e vAtanuM pratipAdana thaI cUkyuM. have e prazna udbhave che ke "zuM dIkSA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam zaGkAyAM sUtrakAra Aha-- ' bahave gihAI' ityAdi / mUlam - bahave gihAI ahaha missIbhAvaM patthUyA ya eNge| dhuvamaggameva parvayaMti vAyA vIriyaM" kusIlANaM // 17 // chAyA - bahavo gRhANi avahRtya mizrIbhAvaM mastutAca eke / dhruvamAmeva vadanti vAcA vIryaM kuzzIlAnAm // 17 // anvayArtha :- (bahave ege ) bahava eke (gihAI avahaTTu ) gRhANi avahRtya parityajya (missIbhAvaM patthuyA) mizrIbhAvaM prastutAH -- gRhastha saMvalitasAdhumArga svIkRtya aMgIkAra karake bhI koI strIsamparka karatA hai ? kisIne kiyA hai ? koI karegA? isakA uttara dete hue sUtrakAra kahate hai 'bahave gihAI' ityAdi / zabdArtha - - ' bahave ege pahava eke' bahuta se loga 'gihAI avahaddugRhANi apahRtya' ghara se nikala kara arthAt prabrajita hokara bhI 'missI. bhAvaM patthuyA - mizrIbhAvaM prastutAH' mizramArga arthAt kucha gRhastha aura kucha sAdhuke AcArako svIkAra kara lete haiM 'dhuvamaggameva pavayaMti-dhruvamArgameva pravadanti' aura ve kahate haiM ki hamane jo mArgakA anu. sara kiyA hai vaha mArga hI mokSa kA mArga hai 'vAyAjIriyaM kusIlANaMvAcA vIrya kuzIlAnAm' kuzIloM ke vacana meM hI zUravIratA hai anuSThAna meM nahIM // 17 // 243 anvayArtha -- bahuta se loga gRhoM (gharoM) kA tyAga karake mizrabhAva ko prApta hote haiM / arthAt ve gRhastha kA aura sAdhu kA mizrita aMgIkAra karyA bAda paNa koi sAdhu strIsa Mparka kare che kharA ? zu kAie karyAM che kharA ? zu kAI karaze kharAM ?' A praznane! uttara ApatA sUtrakAra kahe che kendra 'bahave gihAI' tyAhi zabdArtha-'bahave ege - bahava eke' dhathA so 'gihAI avahaTTu - gRhANi apahRtya' gherathI nINIne arthAt abhUta thAne pazu 'missIbhAvaM patthuyA - mizrI - bhAvaM prastutAH ' mizramArga arthAt gRhastha bhane 469 sAdhunA bhAyAranA svIkAra purI se che, "dhuvamaggameva pavayaMti - bhujamArgameva pravadanti' bhane tethe De che ke-ame je mArganuM anuSThAna karyu che, te mAga ja mAkSanA mAga che. 'vAyAvIriyaM kusIlANaM - vAcAvIrya kuzIlAnAm' muzIbAne vacanamAM 4 zUravIrapAlu che. anuSThAnabhAM nahIM // 17 // sUtrA--ghaNA leke guhAnA tyAga karIne mizravyavahArarUpa mizrIbhAvathI yukta thatA hAya che, eTale ke dIkSA grahaNa karyA bAda sAdhu ane gRhasthanA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 sUtrakRtAGgasUtre (dhuvamaggameva pavayaMti) dhruvamArgameva pravadanti-madanuSThitamArga eva mokSamApaka iti kathayanti (vAyA vIriyaM kusIlANaM) vAcA vIrya kuzIlAnAm-kuzIlA vacane eva sAmarthyavanto bhavanti na tu karmAnuSThAne iti // 17 // TIkA-'bahave' bahavaH puruSAH 'ege' kecana 'gihAI avahaTTu' gRhANi parityajya, pravrajyAM gRhItvA, punaH 'missIbhAvaM patthuyA' mizrIbhAvaM prastutA-mAtA=dezataH sAdhavaH dezatazca gRhasthAH / na vA sarvathA sAdhavaH na vA sarvathA gRhasthAH kintu madhyamamArgamAzritAH, evaMbhUtAste 'dhuvamaggameva pavayaMti' dhruvamArgameva pravadanti dhruno mokSaH saMyamo vA taM pravadanti, asmadanuSThitamArga eva mokSamArga iti kathayanti (vAyA vIriyaM kusIlANaM) vAcA vIrya kuzIlAnAm kuzIlavyavahAra karate haiM / ve dAvA karate haiM ki hamAre dvArA AcIrNa mArga hI mokSaprApaka hai kintu kuzIlajana vacana ke hI vIra hote haiM karma (kriyA) meM vIra nahIM hote // 17 // TIkArtha-bahutere jana ghara tyAga kara arthAt pravajyA svIkAra karake sAdhu aura gRhastha kA milA-julA AcaraNa karate haiM / kucha kriyAe~ sAdhukI aura kucha gRhastha kI karate haiM / ve na pUrNarUpase sAdhu haiM, na pUre gRhastha hii| donoM ke madhya ke mArga ko apanAte haiM / unakA yaha kahanA hotA hai ki hama jo kahate yA karate haiM, vahI mokSa kA mArga hai / kintu kuzIloM kA vIrya (parAkrama) vacana meM hI hotA hai arthAt avasana, pArzvastha, saMsakta, yathAchanda tathA kuzIla, yaha pAMca prakAra ke zithilA. cArI vacana vyavahAra meM hI catura hote haiM, dharmAnuSThAna meM nhiiN| apane AcIrNa mArga ko hI ve saMyama aura mokSa kA mArga kahate haiN| ve mizrita vyavahAra AcaratA hoya che. teo evo dAvo kare che ke ame je mArgane anusarI rahyA chIe, te mArganuM anusaraNa karavAthI mokSa prApta thAya che. paraMtu kuzIla mANaso vANIzUrA ja hoya che-teo karmamAM (kriyAmAMAcaraNamAM) zUra letA nathI. 1LA TIkArtha-ghaNA leke gharano tyAga karIne eTale ke dIkSA aMgIkAra karIne sAdhu ane gRhasthanA jevuM-banene mizrita vyavahAra jevuM AcaraNa kare che-teo keTalIka sAdhunI kriyAonuM pAlana kare che ane temanI keTalIka kriyAe gRhasthanA jevI ja hoya che. tethI teo pUrA sAdhu paNa nathI ane pUrA gRhastha paNa nathI, paraMtu banenI madhyanA mArgane apanAve che. teo evuM pratipAdana kare che ke ame je kahIe chIe athavA karIe chIe, zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISaha nirUpaNam 245 padam avasannapArzva sthasaMsaktayathAchaMdAnAM grAhakam paJcaprakArA api kuzIlAdayo vacane eva caturA bhavanti na tu dharmAnuSThAne, svAnuSThitameva mArga mokSasaMyamayonivahakaM pravadanti / te vANImAtreNaiva vayaM sAdhava iti bruvate na tu teSAM kuzIlAnAm RddhirasasAtagauravajAlagrastAnAm zithilavihAriNAM sadanuSThAnajanitaM bIrya te vAcA sAmarthyaM svAntardhArayanti / te dravyaliGgadhAriNo vANImAtreNaiva sAdhavaH, na tu saMyamAcaraNaprayuktAH iti // 17 // mUlam -suMddhaM khai parisAe aha rahassaMmi dukkerDa karei / jANaMti ya NaM tahIvidA mAile mahAsaDhe'yati // 18 // chAyA - zuddhaM rauti pariSadi atha rahasi duSkRtaM karoti / jAnanti ca tathAvido mAyAvI mahAzaTho'yamiti // 18 // vacana mAtra ke hI zUravIra haiM karttavya ke nahIM 'Rddhi gaurava, rasagaurava aura sAtAgaurava ke jAla meM pha~se hue, zithilAcArI kuzIloM ke antara meM sadanuSThAna dvArA janita vIrya-sAmarthya nahIM hotaa| ve dravyaliMgadhArI vANI mAtra se hI sAdhu haiM / saMyama kA AvaraNa na karane ke kAraNa unheM sAdhu nahIM kahA jA sakatA // 17 // zabdArtha - - ' parisAe- pariSadi vaha kuzIla puruSa samAmeM 'suddhaM ravai - zuddhaM rauti' apane ko zuddha kahatA hai 'aha - artha' paraMtu 'rhssNmieja mekSane mArga che. parantu kuzIla puruSo vANIzUrA ja hAya che te dharmAnuSThAnamAM zUrA hAtA nathI. yAMtha prahAranA zithilAyArIo udyA che. - (1) avasanna, (2) pArzvastha (3) saMsakta, (4) yathAchan bhane (4) zI. te shithitaayaariithe| mosavAmAM ja zUrA hoya che, dhArmika anuSThAne AcaravAnA sAmarthyathI tee rahita hAya che. teo je mAne anusaratA hoya che te mAne peAtAnA AcINu mAne-ja sayama ane mokSanA mAga kahe che. teo mAtra khelavAmAM ja zUrA hAya che, kanyamAM zUrA hAtA nathI. Rddhigaurava, rasagaurava ane sAtAgauravanI jALamAM phasAyelA te zithillAcArI kuzIleAnA antaramAM sadanuSThAna dvArA janita vIya (sAmarthya)nA sadUbhAva ja hAtA nathI. te dravyaliMgadhArI sAdhue nAmanA ja sAdhu che, sayamanuM AcaraNa na karavAne kAraNe kharI rIte te temane sAdhu kahI zakAya ja nahIM. 517chA zabdArtha-parikhAe-pariSadi' te huzIsa pu3Sa salAmAM 'suddhaM rakhati zuddhaM rauti' potAne zuddha uDe che. 'aha - atha' 52'tu 'rahassaMmi - rahasi' antamAM 'dukkaDa zrI sUtra kRtAMga sUtra :2 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArtha:--(parisAe) pariSadi sabhAyAM (suddhaM ravai) zuddhaM rauti-AtmAnaM vizuddhaM bhASate (aha) atha (rahassami) rahasi ekAnte (dukkaDa) karei) duSkRtam asaMyamAnuSThAnaM kroti| (tahAvidA) sthAvidaH-aGgaceSTAjJAnavantaH puruSAH 'jANaMti' jAnanti (ayaM) ayam (mAille mahAsaDhe) mAyAvI mahAzaTha iti, nipuNapuruSAH mahAzaThoyamiti jAnanti // 18 // ____TIkA--sa kuzIlaH vAGmAtrega prakAzitasvavIryaH / 'parisAe' pariSadisabhAyAM 'muddhaM' zuddha-apagatadoSaM svAtmAnaM svakIyAnuSThAnaM ca nirmalam / 'ravaI' sauti-bhASate 'aha ya' atha ca 'rahassaMbhi' rahasi, ekAnte, 'dukkaDaM' duSkRtaMpitaM strIsaMparkAdikukRtyam 'karei karoti' kuroti yataH satyam-prakAze sadanuSThAnaM rahasi' ekAnta meM 'dukkaDaM karei-duSkRtaM karoti' pApAcaraNa karatA hai 'tahAvido-tathAvidaH' aise ko aGga ceSTA kA jJAna rakhanevAle puruSa 'jANaMti-jAnanti' jAna lete haiM ki 'mAilo mahAsaDheyaMti-mAyAvI mahAzaTho'yamiti' yaha mAyAvI aura mahAzaTha hai // 18 // ___anvayArtha--ve pariSada meM arthAt janasamUha meM apane ko vizuddha kahate haiM kintu ekAnta meM duSkarma karate haiN| parantu viziSTa prakAra ke loga, jo aMga ceSTA Adi se dUsare ke antaraMga ko jAna lete haiM, ve jAnate haiM ki ye mAyAvI aura mahAzaTha hai // 18 // ___TIkArtha-vacana mAtra se apane sAmarthya ko prakAzita karanevAlA vaha kuzIla sAdhu apane Apako aura apane anuSThAna ko vizuddha ghoSita karatA hai, parantu ekAnta meM kukarma karatA hai-strIsamparka Adi karei - duSkRtaM karoti' pApAya 42 cha. 'tahAvidA-tathAvidaH' vAmAna magayeSTIne pAvalo 535 'jANaMti-jAnanti' and a cha hai-'mAillo mahAsaDheyaMti-mAyAvI mahAzaTho'yamiti' te mAyAvI ana mA che. // 18 // sUtrArtha--te zithila cArIo pariSadamAM (lekenA samUhamAM) evuM kahe che ke ame vizuddha chIe, paraMtu teo ekAntamAM duSkarmanuM sevana karatA hoya che. parantu aMgaceSTA Adi dvArA anyanA ataraMgane jANavAmAM nipuNa hoya evA catura puruSo te e vAtane barAbara jANI jAya che ke A leke bhAyAvI (458) bhane mhaa| che. // 18 // TIkAI-vANIzUrA te kuzIla sAdhuo pitAnA cAritrane ane anu. chAnene vizaddha jAhera kare che-teo vizuddha havAne daMbha kare che, paraMtu teo ekAntamAM kukarmonuM sevana kare che. eTale ke jAheramAM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 247 parAnupadizati, macchanne ca svayaM asaMyamajanakaM karma samAcarati / tAdRzaM svakIyamasadanuSThAnaM gopAyato'pi tasya kuzIlasya / 'tahAvidA' tathAvidA:iGgitA''kArajJAnakuzalAH saMpatAcAre nipuNAzca sAdhavo gRhasthAzca tasya tAha. zA'sadanuSThAnam 'jANaMti' jAnantyeva / athavA-sarvajJAstIrthakarAdayastu jAnantyeva / teSAM paracittasyA'pi pratyakSasaMmavAt / "AkArairiGgitargatyA, ceSTayA bhASaNena ca / netravaktravikAraizca, jJAyate'ntargataM manaH // 1 // " yadA hi AkAramakAracihna kauMkikA api parakIyacetovRtti jAnanti / tadA kA kathA hastAmalakavat saphalapadArthadarzanazIlAnAM tAdRzAM mahApuruSANAM sarva karatA hai| arthAt prakaTa meM to vaha dUsaroM ko utkRSTa AcAra kI zikSA detA hai aura ekAnta meM svayaM asaMyamamaya kArya karatA hai| isa prakAra apane duSkRtyoM ko chipAne para bhI jo sAdhu yA gRhastha mAnavIya ceSTAoM ko samajhane meM kuzala aura saMyatoM ke AcAra ke jJAtA haiM, ve usake una duSkRtyoM ko jAna hI lete haiM / athavA sarvajJa tIrtha kara to jAnate hI haiM, kyoMki parakIya citta bhI unake liye pratyakSa hotA hai| kahA hai-'AkArai riGgitairgatyA' ityaadi| _ 'AkAra se, saMketa se, cAla se, beSTA se, bolI se aura netroM tathA mukha ke vikAra se mana kI bAta bhI jAna lI jAtI hai| jaba AkAra prakAra Adi cihnoM se laukika jana bhI dUsare kI cittavRtti ko jAna lete haiM to samasta padArthoM ko hastAmalaka ke samAna to teo lokone utkRSTa AcAranI zikSA Ape che. paraMtuM teo pite ja ekAntamAM asaMyamamaya AcaraNa kare che. bhale, teo A prakAre temanAM duSkAne chupAvatA hoya, paraMtu catura puruSothI temanA duSkRtyo ajJAta rahetAM nathI. je mANasane tenI ceSTAo dvArA pArakhI zakavAne samartha hoya che. tathA jeo saMyatonA AcAranA jANakAra hoya che, teo temane sAcA svarUpamAM oLakhI jAya che. athavA sarvajJa tIrthakarI to temanAM te dukAne jANe ja che, kAraNa ke anyanA manobhAne paNa teo jANI za4Ane samaya che. 5 52 cha -'AkArairiGgitargatyA' yAhi thI. satithI, yAsathI, yeNTAthI, mIthI, tathA bhumanA vithI aMtaHkaraNanI vAtane paNa jANI zakAya che, je AkAra, ceSTA Adi dvArA A lekanA catura manuSya anyanI cittavRttine jANI le che, te samasta padArthone hastAmalaka (hAthamAM rahelA AmaLAnI jema) joI zakanArA mahA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 sUtrakRtAGgasUtre jJAnAM paracittasya / itthaM te jAnanti 'ayaMti' yada'yam 'mAille mahAsaDhe' mAyAvI mahAzaThazceti / yadyapi sa zaThaH svamanasi evaM vicArayati yanmadIyaM kRtyaM na ko'pi jAnAti, kintu mahApuruSAstu tasya mAyAvitvaM zaThatvaM ca jAnantyeva // 18 // mUlam-saMyaM dukkaDaM ca na badai AiTo vi patthai baale| veyANuvIi mA kAlI coijjaMto gilAi se muMjo // 19 // chAyA-svayaM duSkRtaM ca na badati AdiSTo'pi prakasthate bAlaH / vedAnuvIci mA kArSIH nodhamAno glAyati sa bhUyaH // 19 // dekhane vAle mahApuruSa sarvajJa kevala jJAniyoM ke lie dUsare kI cittavRtti ko jAna lenA kyA baDI bAta hai ? ve jAnate haiM ki yaha mAyAcArI hai, kapaTazIla hai / yadyapi vaha mAyAvI samajhatA hai ki mere kukarma ko koI nahIM jAnatA kintu jJAnI puruSa to usakI mAyAvitA aura zaThatA ko jAnate hI haiM // 18 // zabdArtha--'bAle-yAlaH' ajJAnI jIva 'sayaM dukkaDaM-svayaM duSkRtam' apane duSkRtya-pApako 'na ghadai-na vadati' nahIM kahatA hai 'AiToviAdiSTaH api jaba dUsarA koI use usakA pApakRtya kahane ke liye preraNA karatA hai tatha 'pakarathai-prakatthate' vaha apanI prazaMsA karane lagatA hai 'veyANuvIi mA kAsI-vedAnuvIci mA kArSI' tuma maithuna kI icchA mata karo isa prakAra AcArya Adi ke dvArA 'bhujjo coi paraSo-sarvajJa kevalIone mATe te anyanA mane bhAvane jANI levAmAM zI muzkelI hoI zake? teo te e vAtane avazya jANI zake che ke A puruSa sadAcArI che ke mAyAcArI (kapaTazIla) che. bhale te mAyAcArI purUSa ema mAnate hoya ke mArAM kukarmone kaI jANatuM nathI, paraMtu jJAnI purUSa athavA sarvasa kevalI bhagavAne te temanI mAyAvitA ane zaThatAne jANatA ja hoya che 18 zA- 'bAle-bAlaH' ajJAnI 5 sayaM dukkaDaM-svayaM dupkRtam' potAnA dusskRty-p||52 'na vadai-na vadati' pragaTa 42tA nathI. 'AiTrovi-AdiSTaH api' jyAre bIje ke tene tenuM pApakRtya batAvavAnI preraNA kare che. tyAre paNa -prakasthate'tapAtAnA 15 421. asl onya che. 'veyANuvII mA kAsIvedAnuvIci mA kArSI' tu bhaithunanI ch| na 42 ko pramANe mAyAya mAha / 'bhujjo coijjato-bhUyo nodyamAnaH' pA22 4AmA AvethI 'se-saH' zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam 249 anvayArthaH--(bAle) bAlo'jJAnI (sayaM dukkaDaM) svayaM duSkRtaM (na badai) na vadati AtmanA kRtaM pApaM AcAryAdinA pRSTo na kathayati (AiTo vi) Adi. STo'pi pareNa (pakatthai) prakasthate svakIyAM prazaMsAM vadati (veyANuvIi mAkAsI) vedAnuvIci mAkArSI maithunAbhilASaM mA kuru iti AcArye kathite (bhujo coijjaMto) bhUyo nodhamAnaH (se) saH kuzIlaH (gilAi) glAyati-glAni prAmotIti // 19 // _____TIkA-'bAle' bAlo'jJAnI 'sayaM dukkaDaM na vadaI' svayamAtmanA kRtaM duSkarma na vadati, svakIyaduSkarmakathanAya pareNa 'AiTTho vi' AdiSTo'pi AcAyeNA'nyena vA kenacit 'pakatthaI' prakasthate, svakIyAM prazaMsAmeva vadati AtmAnaM nihAtum apalapati, asantaM santaM brUte iti bhAvaH / tathA-veyANuvII' jjato-bhUyonodyamAnaH' bAra bAra kahA jAne para 'se-saH' vaha kuzIla 'gilAi-glAyati' glAniko prApta hote haiM // 19 // anvayArtha--ajJAnI jIva svayaM apane pApako prakAzita nahIM karatA hai, dUsare ke kahane para bhI mukaratA hai aura apanI prazaMsA karatA hai, maithuna sevana mata karo, isa prakAra AcArya ke kahane para aura punaH punaHpreraNA karane para glAni kA anubhava karatA hai // 19 // TIkArtha--ajJAnI jIva apane duSkRtya ko prakAzita nahIM karatA hai, apanA duSkRta (pApa) kahane ke lie dUsare ke kahane para naTatA hai, jhuThI saccI bAteM kahatA hai / jaya guru kahate haiM ki maithuna sevana mata karo to vaha vAraMvAra glAni ko prApta hotA hai| te gla ziSya 'gilAi-glAyati' an- manI naya che. arthAt bhI banI jAya che. 19 sUtrArtha-ajJAnI jIve jAte ja pitAnA pApane prakaTa karatA nathI, bIjA loke temane samajAvavAno prayatna kare to paNa teo pitAnA doSone svIkAra ja karatA nathI, paraMtu potAnI prazaMsA ja karyA kare che. AcArya dvArA maithuna sevana na karavAno upadeza ApavAmAM Ave ane strInA saMparkane parityAga karavAnI prera pharI pharIne ApavAmAM Ave, tyAre teo glAni (viSA) anubhava che. // 16 // TIkAtha-ajJAnI cho pitAnAM duSkRtyane pitAnI jAte prakaTa karatAM ja nathI, paraMtu jyAre teone koI duSkRtya prakaTa karavAne mATe samajAve che, tyAre paNa teo tene svIkAra ja karatA nathI, UlaTAM kharI khoTI vAta kahIne pitAnA duSkRtya (pApa)ne chupAvavAne ja prayatna kare che. jyAre gurU dvArA tene maithuna sevana na karavAnuM kahevAmAM Ave che, zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 sUtrakRtAGgasUtre vedAnuvIci, vedoditamapi maithunaM mA kuru' ityevaM guruNA ' coijjato' noyamAnaH 'sa bhujjo' sa bhUyaH 'gilAi' glAyati, glAnimadhigacchati / dravyaliMgI sAdhurajJAnI svayaM svapApaM na vadati / pareNa pRSTaH svakIyAmAtmazlAghAmevA''viSkaroti / maithunaM na karttavyamiti bhUyo bhUyo nodyamAno vidUyamAnena manasA dUyamAna ivAbhAti iti bhAvaH // 19 // mUlam - osiyA vi itthiposesa purisA itthIveya khedannA / paNAsamannitAyegeM nArINaM va urvakasaMti // 20 // saM chAyA - uSitA api strIpoSeSu puruSAH strIvedakhedajJAH / prajJAsamanvitA apyeke nArINAM vazamupakaSanti // 20 tAtparya yaha hai ki dravyaliMgI ajJAnI sAdhu svayaM apane pApa ko prakaTa nahIM karatA hai| dUsarA koI pUchatA hai to apanI prazaMsA hI karatA hai| jaba use maithuna na karane kI preraNA kI jAtI hai to anamanA jaisA hokara raha jAtA hai // 19 // zabdArtha --' itthiposesu-strIpoSeSu' striyoM ke pAlana karane meM 'osiyA vi- uSitA api vyavasthita hone para bhI 'purisA - puruSAH ' jo puruSa 'ithivepakhedannA- strI vedakhedajJAH striyoM ke dvArA honevAle khedoM ke jJAtA hone para bhI 'paNNAsamannitA vege - prajJAsamanvitA apyeke' prajJA- kinaneka to buddhise yukta hone para bhI 'nArINaM vasaM uvakasaMtinArINAM vazamupakaSanti' striyoM ke vazIbhUta ho jAte haiM // 20 // tyAre te vAre vAre glAninA anubhava kare che. A kathananA bhAvArtha e che ke dravyaliMgI (mAtra sAdhunA veSa dhAratu karanAra paNa sadhunA AcArAnuM pAlana na karanAra) sAdhu jAte peAtAnA pApane prakaTa karatA nathI. jo keAI tenA duSkRtya viSe prazna pUche che, te! te AtmazlAghA ja kare che. jyAre AcAya Adi dvArA tene brahmacaryanuM pAlana karavAnI preraNA ApavAmAM Ave che, tyAre te udAsa thaI jAya che, tene evI zikhAmaNa paNu gamatI nathI. prA zabdArtha' - ' itthIposesu - strIpoSeSu' striyonA pAlana 42vA 'osiyA vi-uSitA api' vyavasthita hovA chatAM pazu 'purisA - puruSAH ' ne pu3Sa 'itthi veyakheHnnA- striivedkhedjny|' striyo dvArA thavAvAjA vehane laguvAvAjA hovA chatAM 'pannAsamannitAvege --prajJAsamanvitA apyeke' - 31 a to yuddhiyukta hovA chata - 'nArINaM vasaM uvakasaMti-nArINAM vazamupaMkaSanti' strIyAne sAdhIna thaI jAya che, 5ranA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpam 251 ___ anvayArthaH---(itthiposesu) strIpoSeSu-strIpAlane (osiyA vi) uSitA api stropoSamAdau vyavasthitA api (purisA) puruSAH (itthIveyakhedanA) strIvedakhedajJAH-strosaMparka nanitaduHkhaM jAnanto'pi (paNNAsamabhitA) prajJAsamanvitAHautpattikyAdibuddhiyuktA api (ge) eke (nArINaM vasaM uvakasati) nArINA vazamupakaSanti-strIjitA bhavanti-strIvazaM gacchantIti // 20 // TIkA-'itthiposesu' strIpoSeSu striya poSayanti ye te strIpoSAH vyApAravizeSAH teSu 'osiyA vi' upitA api 'purisA' puruSAH strINAM rakSaNAdau kRtamayatnA api 'itthIveyakhedanA' strI vedakhedajJA strINAM vedo mAyAmadhA. nakaH, tasminnipuNAH 'paNNAsamantritA' prajJA autpattikI buddhiH tAdRzabuddhayA yuktA api puruSAH 'vege' eke mahAmohAndhamanasaH / 'nArINa' nArINAm 'vasaM' vazam-adhikAram 'uvAsaMti' upakapanti vrajanti-ityarthaH / yathA yathA strI ___ anvayArtha--jo puruSa strI kA pAlana poSaNa kara cuke haiM aura isa kAraNa jo strI vedake kheda ko jAnate haiM arthAt bhuktabhogI hone ke kAraNa jo strI samparka janita duHkhoM ko jAnate haiM aura jo prajJA se sampanna haiM, unameM se bhI koI koI striyoM ke vaza meM ho jAte haiN|20|| TIkArya--jo strI kA poSaNa karanevAle vyApAroM ko kara cuke haiM, jo striyoM ke kapaTa pradhAna veda meM nipuNa haiM tathA jo autpattikI buddhi se yukta haiM aise bhI koI koI mohAnya mAnasavAle puruSa nAriyoM ke vazameM ho jAte haiM / strIke adhIna huA puruSa vahI vahI karatA hai, strI sUtrArtha-je purUSo strInuM pAlana-poSaNa karI cukyA che, ane te kAraNe je e strIvedanA kheDane jANI cukyA che eTale ke bhAgene bhegavI cukavAne kAraNe je strIsaMparkajanya duHkhane anubhava karI cukyA che, ane jeo prajJAthI saMpanna che, evA purUSomAMthI paNa kaI kaI purUSa strIone adhIna thaI jAya che. 20 TIkAtha- jeo strInuM piSaNa karavAne mATe vividha pravRttio karI cukyA che, jemAM strIsaMparkanA kaTu phaLa bhogavI cukyA che, jemAM strIone vedamAM nipuNa che-strIomAM Asakta thavAthI kevAM kevAM duHkho anubhavavA paDe che tene jemaNe anubhava karI lIdhuM che, tathA jeo atpanikI buddhithI yukta hoya che, evAM kaI kaI purUSo paNa mehAndha thaIne strIomAM Asakta thatA hoya che. A rIte strInA mehamAM phasAyelA te purUSe tenA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 sUtrakRtAGgasUtre AjJApayati, tathA tathA karoti strIvazamupagataH puruSaH, na tu kiMcidapi yuktA'yuktaM vicArayati, strIsaMbandhena tAdRzabuddhe vinAzitatvAt / viSasya bhakSaNena loko mUrcchito bhavati kintu khINAM saMsargejaiva mugdhA bhavanti / taduktam -- 'buddhibhraMzo viSaM bhuktvA gRhItvA kAMcanaM bahu | strINAM saMsargamAtreNa tadIyavazavarttitA // 1 // ' api ca-- ' etA hasanti ca rudanti ca kAryahetoH, vizvAsayanti ca paraM na ca vizvasanti / tasmAnnareNa kulazIlasamanvitena, nAryaH mazAnaghaTikAiva varjanIyAH ||1| jisakI AjJA detI hai / vaha svayaM ucita anucita kA vicAra nahIM karatA / strIke samparka se unakI buddhi vinaSTa ho jAtI hai / loga viSa kA to bhakSaNa karane para hI marate haiM parantu strI ke darzana mAtra se hI mUDha bana jAte haiN| kahA bhI hai--' buddhibhra zo' ityAdi / 'viSa ke bhakSaNa karane se aura dhana ke lAbha se buddhi bhraSTa hotI hai arthAt manuSya buddhi hIna hotA hai parantu strIke sAtha anurAga saMbhA SaNa karane mAtra se hI usake adhIna bana jAtA hai|' aura kahA bhI hai - ' etA hasanti ca' ityAdi / 'ye striyAM apane svArtha ke lie kabhI ha~satI haiM, kabhI rotI haiN| dUsare ko apanA vizvAsa dilAtI haiM magara svayaM koI kA vizvAsa nahIM krtii| gulAma banI jaIne tenI ekeeka AjJAnuM pAlana kare che, tee sArAM narasAMne viveka gumAvI bese che. strInA saparkane kAraNe tenI buddhi ja naSTa thai jAya che. viSanu` bhakSaNa karanAra mANasa tA mRtyu prApta kare che, parantu strImAM Asakta thanAra mANusra tenA darzInamAtrathI ja mUDha khanI jAya che kahyuM che ke-- 'buddhibhraMzo' tyAhi viSanu lakSaNu karavAthI ane dhananI prApti thavAthI mANasanI mati bhraSTa thaI jAya che, eTale ke mANasa vivekabuddhi gumAvI bese che, parantu strInI sAthe anurAgayukta vArtAlApa karavA mAtrathI ja te tene adhIna thaI jAya che, vajI mevu che - 'patA hasanti' tyAhi strio pAtAnA svArtha sAdhavAne mATe kadI hase che ane kadI raDe che. te anyane pAtAnA pratye vizvAsa rAkhavAne prere che, paNa pote koInA vizvAsa zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 253 strINAM svabhAvo laukikazAstrebhya evAvagantavyaH / strINAM caritamatIva durvijJeyam / tathoktam 'hayanyad vAcyanyat karmaNyanyat puro'tha pRSThe'nyat / / anyat tava mama cAnyat strINAM sau kimapyanyat // 1 // iti // 20 // strIsaMbandhasya phalaM kIdRzaM bhavati, tattu zAstravedyameva kinnu loke'pi tasya phalamatIva duHkhadAyi, iti darzayitu mUtrakAra Aha-'avihatthe' tyAdi / mUlam-avi hatthapAdachedAya aduvA vddhmNsNukte| avi teyasAbhitAvaNANi tacchiya khArasiMcaNAI c||21|| ataeva kula aura zIla se sampanna puruSa ko cAhie ki vaha nAriyoM ko zmazAna kI ghaTikA ke samAna tyAga de|' __striyoM kA svabhAva laukikazAstroM se hI jAnanA caahie| unakA carita atIvadurgama hotA hai| kahA bhI hai-'hRdyanyadvAcyanyat' ityaadi| ____ 'striyoM kA sabhI kucha nirAlA hI hotA hai| unake hRdaya meM kucha aura hotA hai, vacana meM kucha aura hotA hai, karma (kriyA karane) meM kucha aura hI hotA hai ! Age kucha aura to pIche kucha aura hotA hai / unakA tumhArA hamArA bhI anya hotA hai // 20 // rAkhatI nathI. tethI kuLavAnuM ane zIlavAna puruSoe tene mazAnaghaTikA samAna gaNIne tene tyAga kara joI e. (zmazAnamAM paDelA mATInA jaLapotrane jema tyAga karavAmAM Ave che, tema jillAone paNa tyAga kara joIe) sione svabhAva ke hoya che, te laukika zAstromAMthI jANI levuM joIe. strIcaritane samajavuM ghaNuM ja muzkela hoya che. kahyuM paNa che ke 'hRdyanyad vAcyanyat' dhyAha strionuM saghaLuM nirALuM ja hoya che. temanAM manamAM kaMIka hoya che, ane temanI vANImAM bIjuM ja hoya che, ane temanI kriyAmAM vaLI trIju ja kaMI hoya che. eTale ke temanAM mananA vicAra, vANuM ane kAryamAM ekarUpatA hetI nathI. temanI AgaLa kaMIka hoya che, te pAchaLa bIju kaMIka ja hoya che. te amuka vastune ke mANasane pitAne gaNAve che paNa manamAM te anyane ja pitAne gaNatI hoya che. te kAraNe strIcaritane tAga meLave ghaNe ja bha gAya che.' // 20 // zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 254 sUtrakRtAGgasUtre chAyA--api hastapAdacchedAna athavA varddha mAMsotkarttanam / ____ api sejasAbhittApanAni takSayitvA kSArase canAni ca // 21 // anvayArthaH--(aci hatyapAda dAe) api hastapAdacchedAya-ihaloke parastrI saMparko'pi hastapAdacchedAya bhavati (aduvA) athavA (baddhamaMsaukte) varddhamAMsotkatananaM carmamAMsakatanAya bhavati (mavi teyasAmitAvaNANi) api tejasAmitApanAni strI sambandha kA phala kaisA hotA hai, yaha to zAstra se hI jAnA jA sakatA hai, kintu loka meM bhI usakA phala atIva duHkha janaka hotA hai, isa tathya ko dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate haiM-'avi hty'ityaadi| zabdArtha-'avi hatyapAdaLe dAe-api hastrapAichedAya' isa loka meM strI kA saMbaMdha hAtha aura paira kA chedana ke lie hotA hai 'aduvA-athavA' agara 'baddhamaMsaukkate-varddhamAMsotkartanam' camaDA aura mAMsa ko katarane rUpa daNDa janaka hotA hai 'avi teyaptAbhitAvaNANi-api tejasAbhitApanAni' athavA agni se jalAne rUpa daNDa ke yogya hotA hai 'ca-ca' aura 'tacchiya khArasiMcaNAI-takSayitvA kSArasiMcanAni' unake aGgakA chedana karake usake Upara kSAra siMcanarUpa daNDa ke yogya hotA hai / / 21 / / __ anvayArtha---isa loka meM striyoM kA samparka hAtha paga ke chedana ke lie hotA hai, athavA carma aura mAMsa ko kATane ke lie hotA hai parastrI strI saMparkanuM kevuM phaLa bhogavavuM paDe che, te te zAstromAMthI ja jANI zakAya che, paraMtu lekamAM paNa tenuM phala ati du:khajanaka ja hoya che, te vAtanuM ve suutr||2 ni3555 re che..-'adhi hatya' dhyAha ___Avat - 'avi hatvapAdachedAe-api hastapAdache dAya' . twi strInI sAthe saMbaMdha te hAtha ane pagane kapAvI nAkhavA mATe heya cha. 'avA-athavA' asara 'baddhamaM na ukkate-baddhamAMsotkartanam' yAma mAne bhAjana // anya 42 yo25 mane che. 'avi teyasAbhitAvaNANi-api tejasAbhitApanAni' mA amithI jAne yo bhane cha. 'ca-ca' bhane 'chiya khArasiMvaNa iM-takSayitvA kSArasiMcanAni' tena mArnu chena zane tanA upara mIThuM bhabharAvArUpa daMDane egya bane che. 21 satrA-A lekamAM strIsaMgama karanAra lokonA hAtha, paga Adi aMge kApI nAkhavAmAM Ave che athavA cAmaDI ane mAMsa kApavAmAM Ave che. parastrI zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam - parastrIsaMparkakartAraM jvalayati gajapuruSaH, (ca) ca athavA (tacchiya khArasiMcaNAI) takSayitvA kSArasiMcanAni, zarIraM takSayitvA lavaNaM tatra prakSipatIti // 21 // " TIkA -- iha loke parastrINAM saMgamakAriNo ye teSAm hastapAdacchedApa= hastapAdayochedanamapi bhavati / tathAkAriNAM hastau pAdau chiyete 'aduvA' athavA 'baddhate' vardhamAMsotkarttanamapi bhavati / 'a' api ca 'tejasA abhitAbaNANi tejasA vahninA abhivApyate rAjabhaTaiH / tacchiya khArasiMcaNAI ca' vakSayatvA kSArasecanAni=AkSayitvA tadupari kSAreNa lavaNena gAtraM siMcati / parakhiyaM bhuMjamAnAnAM hastAdyavayavakhaNDanam, mAMsotkarttanam tejasA'bhitApanam, kSArasecanAdikaM ca kriyate udvejitaH strIsaMvandhibhiH rAjadUta ime laukikA daNDA samparka karanevAle puruSa ko loga jalA dete haiM aura usakI camaDI para lavaNa chir3akate haiM // 21 // TIkArtha- parastrI saMgama karane vAle puruSa ke isI loka meM hAtha aura paga kATa liye jAte haiM athavA camar3I aura mAMsa kATa liyA jAtA haiM / rAjakIya karmacArI unheM Aga meM tapAte jalAte haiM / unakA camar3A chIlakara usa para lavaNa chir3akate haiM / abhiprAya yaha hai ki parastrI kA upabhoga karane vAle puruSoM ke hAtha paga kA chedana kiyA jAtA hai mAMsa kATA jAtA hai, Aga meM jalA diyA jAtA hai aura camaDA utAra kara usa para lavaNa chir3akA jAtA hai / uttejita hue strI ke saMbaMdhI janoM dvArA athavA rAjapuruSoM dvArA ye daNDa sAthe kAmabhAga sevanArane kayAreka jIvatA mALI nAkhe che, athavA temanI cAmaDI kApIne tenA para mIThuM chAMTavAmAM Ave che. / / 21 / TIkA--parastrInI sAthe sa bhega karanAra puruSanA hAtha, paga addi a'ge kheDI nAkhavAnI sajA leAkA dvArA karAya che. evA puruSanI cAmaDI utArI nAkhavAmAM Ave che ane tenA zarIrane dhyeDhIne mAMsane bahAra kADhavAmAM Ave che. rAjyanA amadAra tene jIvatA mALI devAnI sajA paNa kare che, athavA tenI cAmaDI utarADIne tenA upara lavaNu bhabharAvIne tene khUba ja pIDA pahoMcADavAmAM Ave che. 9 255 A lekamAM evu* tA anekavAra jovAmAM Ave che ke parastrInA upabhega karanAra puruSane leAkeA ja kaDaka zikSA karatA hAya che, te strInAM sagAsaba`dhIe te kAmAMdha puruSane pakaDIne sArI rIte mArapITa kare che. uzkerATane kAraNe tenA hAtha, paga kApI nAkhe che athavA tenI cAmaDI utaraDI nAkhIne zarIra para mIThuM' bhabharAve che. rAjapuruSA paNa te kAmAnya puruSane kaDakamAM kaDaka sajA kare che, zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 sUtrakRtAGgasUtre bhavanti / pAralaukikayAtanAyAM tu narakAdikaM bhavatIti sacchAstrameva pramANam / tasmAdAtmahitArthinA strIsaMbandho nitarAM deya iti // 21 // mUlam adu kaiNNaNAsacchedaM kaMThacchedaNaM titikkhati / - Iti tattha pAvasaMrtatA na ya biMti pugo na kAhiMti // 22 // chAyA -- atha karNanAsikAcchedaM kaNThacchedanaM titikSante / iti tatra pAvasantaptAH na ca bruvate na punaH kariSyAmaH || 22 | anvayArtha :- (pAvasaMvattA) pApasantaptAH (iti) iti ihaloke (kaNNanAsaccheda) karNanAsikA chedaM tathA (kaMThacchedaNaM vitikati) kaNThacchedanamapi titikSante sahante ( na ya viti) na ca brurate (na puNo kArhiti ) na punaH kariSyAma iti / / 22 / isI loka meM die jAte haiN| paraloka meM unako naraka Adi meM jAnA paDatA hai| vahAM kaisI kaisI yAtanAeM bhugatanI paDatI haiM, isa viSaya meM to zAstra hI pramANa hai| ataeva Atmahita ke abhilASI puruSa ko strI kA samparka sarvathA hI tyAga denA cAhie ||21|| zabdArtha- 'pApasaMsatA- pApasaMtaptAH pApI puruSa ' iti - iti' isa loka meM 'kaNganAsaccheI - karNanAsikA chedaM' kAna aura nAka kA chedana tathA 'kaMThacchedaNaM titikkhaMti-kaNThacchedanaM titikSante' kaMTha-gale kA chedana saha lete haiM 'na ya viMti na ca bruvate' parantu ve aisA nahIM kahate ki 'na puNo kAhiti - punaH kariSyAma iti' aba hama phira se pApa nahIM kareMgeM // 22 // - anvayArtha - pApa se saMtapta puruSa isa loka meM kAna aura nAka kA phAI kaIvAra teA te pasrIgAmIne jItratA mALI de che. A badhA kruDa AlAkanA che. paleAkamAM paNa tene duHkha ja bhAgavavu' paDe che. narakagati pAmIne tene kevI kevI yAtanAe veThavI paDe che, te khAkhata tA zAstrAmAMthI jANI levI joie. tethI AtmahitanI abhilASA rAkhanAra puruSe strInA saparkanA teA sarvathA parriyAga ja karavA joIe // 21 // zabdArtha - ' pAvasaMtattA - pApasaMtaptAH' pApI puruSa ' iti - iti' yA bhagatamAM 'kaNNanAsacchedaM - karNanAsikAcchedaM' DAna bhane nAunu heDana tathA 'kaMThacchedaNa titikkhaMti- kaNThacchedanaM titikSante' OM DetA gajAnu chehana sahana purI se che. 'na ya viti na ca bruvate' paraMtu tethe menuM nathI mahetA hai 'na puNo kAhiti na punaH kariSyAma iti' havethI hu' irI yAtha nahIM 43 // 22 // sUtrA--maithunasevana karanArA pApI leAkeA A lekamAM kAna, nAka ane zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 257 TIkA--'pAvasaMtattA' pApasantaptAH-pApena karmaNA saMtaptAH 'iti' iti-iha loke ihaiva janmani 'kaNNanAsaccheda' karNanAsikAccheda-karNanAsikayozchedanaM kaMTha cchedaNaM titikkhaMti' kaNThacchedanaM titikSante-kaNThacchedanaM ca titikSante sahante / 'na ya viti' na ca bruvate 'na pugo kAhiti' na punaH kariSyAma iti-evaMbhUtaM pApAnuSThAnaM na punaH kariSyAma iti naiva vadanti / aihikapAralaukikayAtanAmanubhavanto'pi tAdRzaduSkRtaM karmabhyo nivRtti naiva labhante / pApipuruSaH pApakaraNe anekadhA vividhavidhaMkarNanAsikocchevAdikaM sahanto'pi na tato nivartante / aho mahadAzcarya vicitraM ca mahAmohasAmrAjyamiti // 22 // chedana tathA kaMTha kA chedana saha lete haiM kintu yaha nahIM kahate ki 'aba hama punaH aisA nahIM kreNge|22|| TIkArtha--pApI puruSa isI loka meM kAna aura nAka kA chedana sahana kara lete haiM, kaMTha kA kATA jAnA bhI saha lete haiM parantu aisA nahIM kahate ki-'aisA pApakArya phira nahIM kruuNgaa'| iha paraloka saMvandhI yAtanAoM (duHkhoM) kA anubhava karate hue bhI ve una duSkRtyoM se virata nahIM hote haiM / pApI puruSa pAra karake kAna-nAka kaTane Adi kI vividha prakAra kI vedanA ko sahana karate hue bhI usase nivRtta nahIM hote| Aha ! kitane Azcarya kA viSaya hai| mahAmoha kA kaisA sAmrAjya hai // 22 // gaLAnuM chedana sahana karI le che, paraMtu "pharI evAM pApakarmo huM nahIM karuM, evuM kahetA nathI. 22 TIkArtha-pApI loka (kAmAgnithI tama kAmA puruSo) A lokamAM game tevAM kaSTa sahana karI le che-temanA kAna, nAka Adi cheravAmAM Ave athavA temanuM gaLuM kApI nAkhavAmAM Ave, te paNa sahana karI le che, paraMtu huM have kadI paNa AvuM pApakarma nahIM karuM," evuM vacana uccAratA nathI A leka ane paraleka saMbaMdhI yAtanAono anubhava karavA chatAM paNa kAmAnya mANasa abrahmanA sevanarUpa dukRtyathI nivRtta thatA nathI. pApI puruSa kAna, nAka Adi aMgenA chedanathI sahavI paDatI vedanAo sahana karavAnuM pasanda kare che, paNa pApakarmothI nivRtta thavAnuM pasanda karatA nathI. A vAta kevI Azcaryajanaka che! mahAmahanuM kevuM sAmrAjya vyApeluM chepararA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 mUlam - sutameyamevame gesiM itthIvedei hu sukkhAyaM / eNpitA vaditA tri arjuvA kamrmuNA aMvakareMti // 23 // chAyA -- zrutametadevamekeSAM strIveda iti hu svAkhyAtam / Raat tA uktvA'pi athavA karmaNA apakurvanti // 23 // anvayArthaH - (eyaM) etat ( evaM ) evam (sutaM ) zrutaM yat strIsaMparka mahAdoSAyeti tathA (gesiM) ekeSAM vaizikAdikAnAM (suyavakhAyaM) svAkhyAtam - suSThu kathanaM (itthIvedei) strIveda iti eSAM strI vedavidAM strAkhyAtamiti (tA) tA:= striyaH ( evaM vadivi) evamuktvApi (aduvA ) athavA tathApi (kammuNA kareMti) karmaNA apakubantIti- viparItamAcarantIti // 23 // sUtrakRtAGgasUtre zabdArtha - - ' evaM - evam' isa prakAra 'sutaM zrutam' strI saMparka mahAdoSajanaka hai aisA maiMne sunA hai tathA 'egesiM ekeSAM' koI koI kA 'sukkhAyaM - svArupAtam' sampaka kathana hai 'isthIvededda-strIveda iti' kAmazAstra kA yaha kathana hai ki 'tA-tA:' striyaH 'evaM vadittA vievamuktvApi' aba maiM aisA nahI karUMgI aisA kahatI hai 'aduvA athavA ' to bhI 'kammuNA avakareti karmaNA apakurvanti' usase viparIta AcaraNa karatI haiM ||23| anvayArtha - hamane aisA sunA hai ki striyoM kA samparka mahAn doSa kA kAraNa hotA hai| kinhIM vaizika Adi kA aisA kahanA hai ki 'aba maiM isa prakAra kA pApa nahIM karUMgI' aisA kaha kara bhI punaH viparIta AcaraNa karatI haiM ||23| striyAMnA saMparka mahAdoSAvaDa che, tebha meM zabdArtha -'evaM- evam' A rIte 'sutaM zrutam' sAMlajyu che. arthAt sAMbhajyu' che tathA 'egesi - ekeSAM ' uthana che ! 'tA- tAH' strIo 'evaM urIza nahIM' mevu' he che. 'aduvAapakurvanti' . uthanathI hI na ardha 'suyavakhAyaM - strAkhyAtam' sabhya vadittA vi-evamuktvA pi' huve pachI sAma athavA ' te 'kammuNA avakareti karmaNA rItanuM AcaraNa kare che. rA sUtrA--ame evu' sAMbhaLyu che ke strIone saparka mahAna doSanA kAraNu rUpa ane che. koi koi srie evuM kahe che ke havethI huM evu* duSkRtya nahI' karuM,' parantu evu* vacana ApyA bAda paNa tee viparIta AcaraNa ja karatI rahe che. ArA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 - Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 259 TIkA--eya evaM suta-etat strIcaritam evam aihika pAralaukikaduHkhamada. miti zAstrebhyaH gurupabhRtimahApurupANAM mukhAt zrutamiti / 'egesi' ekeSAM suya. kkhAya' svAkhyAtam musstthukthnm| 'itthIvedei hu' strIvedaiti hu-strIvedaH kAma zAstram / tasyApi-evameva kathanam , yat striyaH svabhAvatazvapalA duHkhadAyinyaH kapaTakAriNyazceti / 'tA' tA=striyaH 'evaM pi vadittAvi' evamapi tA uktvA ataH paraM duSkRtaM karma na kariSyAmaH, ityuktvApi 'kammuNA' karbhaNA-kriyayA 'abakareMti' apakurvanti virUpamAcaranti / athavA patizikSaNa svIkRtya tasya patyurevApakAraM kurvanti / strINAM hRdayaM dapaNAntargataM mukhamiva durgrAhyam ' bhAvaH parvatamArga iva viSamaH, citta puSkarapalAzasthitajalabinduriva taralaM naikatra satiSThate, kiMbahunA vipalateva bhavati ___TIkArtha--striyoM kA sambandha isa loka aura paraloka saMbaMdhI duHkha dene vAlA hai, yaha hamane zAstroM se guru Adi mahApuruSoM ke mukha se sunA hai| koI koI aimA kahate haiM aura kAmazAstra kA bhI yahI kathana hai ki striyAM svabhAva se hI capala hotI haiM, duHkhadAyinI hotI haiM aura kapaTakAriNI hotI haiM / ve striyA~ 'isake pazcAt duSkarma nahIM karUMgI' isa prakAra vaha kaha ke bhI viparIta hI AcaraNa karatI haiM athavA pati kI zikSA ko svIkAra karake pati kAhI apakAra kara baiThatI haiN| striyoM kA hRdaya darpaNa meM jhalakane vAle mukha ke samAna durgrAhya hai pakaDa meM Ane vAlA nahIM hai| unakA bhAva parvatIya mArga ke samAna viSama hotA hai| unakA citta kamala ke patra para sthita jala ke bindu ke TIkArtha-strione samparka A leka ane paralekamAM duHkhajanaka thaI paDe che, evuM ame zAmathI guru Adi mahApuruSone mukhe zravaNa karyuM che. keI kaI leke paNa evuM ja kahe che, ane kAmazAstramAM paNa evuM ja kahyuM che ke sio svabhAve caMcaLa, duHkhadAyinI ane kapaTakAriNI hoya che. havethI pharI karI paNa duSkRtya nahIM karuM." evuM vacana ApIne turata ja vacana bhaMga karatAM te saMkeca anubhavatI nathI-pharIthI eja duSkRtya AcaravA lAgI jAya che. athavA evI durAcArI strI pati dvArA je zikSA karavAmAM Ave te svIkArI laIne, patine droha karavAnuM cAlu ja rAkhe che. jevI rIte darpaNanI aMdara dekhAtAM mukhanA pratibiMbane pakaDI zakAtuM nathI, eja pramANe strInA hRdayane (manabhAvane jANI zakAtA nathI. jionA manabhAve girimArganA samAna viSama hoya che. tenuM citta kamalapatra para zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 sUtrakRtAGgasUtre strI / taduktaM kAmazAstre 'duhyaM hRdayaM yathaiva vadanaM yadarpaNAntargataM, bhAvaH parvatamArgadurgaviSamaH strINAM na vijJAyate / cittaM puSkarapatratoyataralaM naikatra saMtiSThate nAryoM nAma viSAMkurairiva latA doSaiH samaM vrdhitaaH||1||' ityAdi // 23 // mUlam-annaM maNeNa ciMteti vAryoM annaM ca kammuNA annaM / ___ taMmhA Na sadeha bhikkhU bahumAyAo ithio gcc24|| chAyA--anyanmanasA cintayanti vAcA'nyacca karmaNA'nyat / tasmAnna zraddadhIta bhikSuH bahumAyAH striyo jJAtvA // 24 // samAna caMcala hotA hai / vaha eka jagaha para sthira nahIM rahatA / adhika kyA kahA jAya strI doSayukta viSalatA ke samAna hotI hai / kAmazAstra meM kahA hai-'durgAhya hRdayaM yathaiva vadanaM yadarpaNAntargataM' 'striyoM kA hRdaya usI prakAra durgAhya hotA hai jaise darpaNa meM prativimbita mukha / unakA bhAva parvata saMbaMdhI mArga ke samAna viSama hotA hai, usakA patA lagAnA kaThina hai| unakA citta kamala ke patra para sthita jala ke samAna tarala (caMcala) hotA hai / vaha eka sthAna para sthira nahIM rhtaa| isa prakAra nArI saMyamiyoM ke liye doSoM se yukta viSa kI latA ke samAna hai // 23 // zabdArtha--'maNeNa-manasA' striAM mana se 'annaM-anyat' dUsarA 'ciMteti-cintayanti' socatI haiM 'vAyA-vacasA' vANI se 'anna-anyad rahelA jaLabindunA samAna caMcaLa hoya che. te kadI eka ja vastumAM sthira 2hetu nathI. madhira zu ! strI viSalatA samAna deSayukta hoya che. kAmazAstramAM paNa strio viSe se ghucha hai-'duhyaM hRdayaM yathaiva vadanaM yadarpaNAntargataM' pratyAhi jevI rIte darpaNamAM pratibiMbita mukha durvAhya hoya che, eja pramANe strionuM hRdaya paNa durvAhya hoya che, temanA manebhA parvatIya mArganA samAna viSama hoya che, tethI te bhAvane samajavAnuM duSkara banI jAya che. tenuM citta kamalapatra para sthita jalane samAna tarala (caMcaLa) hoya che, tethI te eka ja sthAna para sthira rahetuM nathI. tethI ja nArIono samAgama saMyamI puruSone mATe dethI yukta viSalatA samAna samaje. ra3 zahA--'maNeNa-manasA' khiyo bhanathI 'anna-anyat' bhI citeti -cintayanti' viyAre cha. 'vAyA-vacasA kyanayI 'annaM anyat' bhADe zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISaha nirUpaNam 261 anvayArthaH-- (maNega) manasA (anna) anyat (ciMte ti) cintayanti (vAyA) vacasA (anna) anyad vadanti (kammuNA annaM) karmaNA anyat kurvanti (tamhA) tasmAt kAraNAt (bahumAyA ithio NacA) bahumAyAH striya iti jJAtvA (bhikkhU) bhikSuH muniH (Na sahaha) na zraddadhIta strISu zraddhAM naiva kuryAditi // 24 // ____TIkA-'maNeNa annaM ciMteM ti' pAtAlodaragaMbhIreNa manasA anyat cintynti| 'vAyA anna' zravaNamAtramadhurayA vipAkadAruNayA vA vAcA tato'nyad vadanti / 'kammuNA anna' karmaNA cA'nyameva bhajante / atigaMbhIramanasA kimapyanyadeva cintayanti, arthAt zravaNamanojJavacanena kimapyanyadeva vadanti / karmaNAnuSThAnena aura hI kahatI hai 'kammuNA annaM-karmaNA anyat' aura karma se aura hI karatI hai 'tamhA-tasmAt' isa kAraNa se 'bahumAyAo isthibho jaccA-bahumAyAH striyaH jJAtvA bahuta mAyAvAlI striyoM ko jAnakara bhikkhU-bhikSuH' muni 'Na saddaha-na zraddhadhIta' unameM zraddhAna kareM // 24 // anvayArtha--strI mana se anya socatI hai vacana se anya bolatI hai karma (kArya) se kucha anya hI karatI hai / ataeva striyAM bahuta mAyA. cAriNI hotI haiM, aisA jAnakara muni una para zraddhA na kare // 24 / TIkArtha-strI apane pAtAla ke samAna gaMbhIra mana se kucha aura hI socatI haiM, kevala sunane meM madhura kintu vipAka meM bhayAnaka vANI se kucha aura hI kahatI hai tathA karma (kArya) se kucha aura hI karatI hai| cha 'kammuNA annaM -karmagA anyat' taya thI bhI re cha. 'tamhAtasmAt' te 2the 'bahumAyAo ithio nacA-bahumAyA striyaH jJAtvA' (yona bhavi, mAyAvI sabhaOR 'bhikkhU-bhikSuH' muni 'Na sadaha-na zraddadhIta' tayAmA vizvAsa na 42. / .24. / satrArtha - strI manamAM koI eka prakArane vicAra karatI hoya che, vacana dvArA juduM ja belatI hoya che. ene kAyA dvArA vaLI anya ja koI kArya karatI hoya che! A prakAre strIo mAyAcAriNI hovAthI munie temano vizvAsa rAkha joIe nahI 24 TI---zrI tanA pAtAsa 41 bhI2 manamA 44 . (vAthI viparIta) vicAratI hoya che, mAtra sAMbhaLavAmAM madhura lAge paNa jene vipAka bhayaMkara hoya evuM juduM ja vicArothI viparIta) te bolatI hoya che, ane vANI ane vicArothI juduM paDe evuM kaMIka karatI hoya che. A rIte tenA vicAra, vANI ane kAryomAM ekarUpatA detI nathI. te zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 sUtrakRtAGgasUtre kimapi anyadeva kAryaM kurvanti / yanmanasA cintitaM tanna bruvate / yad bruvate tana kurvanti kintu sarva viparItameva samAcarantIti bhAvaH -- 'hA' tasmAt 'bahumAyAo itthio' bahumAyAH striyaH iti 'gacvA' jJAtvA 'bhikkhU' bhikSukaH 'Na sahadda' na zradadhIta tAsu zraddhAM na kuryAt // 24 // mUlam - juvai saNaM bUyA viciMttalaMkAravatthagANi parihittA / virato carissahaM rukkhaM dhammaMmAikha Ne bhayaMtAro // 25 // chAyA: - yuvatiH bhramaNaM brUyAt vicitrAlaMkAravastrANi paridhAya / viratA cariSyAmyahaM rUkSaM dharmamAcA naH bhayatrAH || 25 | apane atyanta gaMbhIra mana se kucha aura hI socatI hai| zrutisukhada vacanoM se kucha aura hI kahatI hai aura karma se kucha aura hI karatI hai| jo mana se socatI hai so kahatI nahIM aura jo kahatI hai so karatI nahIM / vaha saba viparIta hI AcaraNa karatI haiM / ataeva striyAM bahuta mAyAcAriNI hotI haiM aisA jAnakara sAdhu una para zraddhA na kare / yahAM laukika vacana bhI kaha lene cAhie ||24|| zabdArtha - - ' jubai - yuvatiH' koI yuvAvasthA saMpanna strI 'vicittAlaMkAravatsyagANi parihittA-vicitrAlaMkAravastrANi parivAya' citravicitra alaGkAra aura vastra pahanakara zramaNa ke samIpa meM Akara 'samaNaM bUvA zramaNaM brUyAt' sAdhu se kahe ki 'bhayaMtAro - he bhayatrAtaH ' he bhaya se rakSaNa karane vAle sAvo ! 'ahaM viratA - ahaM viratA' meM aba manamAM jevuM vicAre che tevuM kahevAne badale juduM" ja kaIka kahe che. vaLI te manamAM jevuM vicAre che athavA vANIthI jevuM kahe che, tenA karatAM judA ja prakAranuM AcaraNa kare che. A prakAranu' strionuM vana hoya che. te kAraNe kriyAne mAyAcAriNI kahI che. tethI munie strione mAyAcAriNI samajIne temanA para bilakula zraddhA rAkhavI joie nahI', 245 zabdArtha - 'juvai - yuvatiH' yuvAvasthAvAjI o strI 'vicittAlaMkAravatthagANi parihittA - vicitrAlaMkAravastrANi paridhAya' citra vicitra masAra sane strI paDerIne zrabhathunI pAse AvIne 'samaNaM bUyA- zramaNaM brUyAt' sAdhune De 3- 'bhayaMtAro - he bhayatrAtaH ' he layazrI rakSaNa 12nAra sAdhI ! ' ahaM viratA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 263 anvayArthaH-(jubai) yuvatirabhinavayauvanA (vicittAlaMkAravatthagANi parihittA) vicitrAlaMkAravastrANi paridhAya zramaNasamIpamAgatya (samarNa bUyA) zramaNaM patibrayAt (bhayaMtAro) he bhayatrAtaH (viratA) viratA saMsArAt (rukha) rUkSaM saMyamamahaM cariSye ataH (je) asmabhyam (dhamnamAikkha) dharmamAcakSva dharmopadezaM kuru iti // 25 // TIkA--'jubaI' yuvati:-abhinavayauvanA manoramA 'vicittAlaMkAravatthagANi parihittA' vivitrAlaMkAravastrakAni paridhAya-vilakSaNA''bhUSaNavastrANi paridhAya / kapaTapUrvakam-'sama' zramaNasamIpamAgatya 'bUgA' bUyAt 'ahaM gRha saMbadhebhyoviratA / mama patiH parivArazca nAnukUlo'pi tu pratikUla pAcarati / sarvato viraktA saMyamameva pAlayiSyAmi iti mama nizcayo jAtaH / ato 'bhayaMtAro' he bhayagRhabandhana se virakta hokara 'rukkhaM-rukSa' saMyama kA 'carissa-AcariSye pAlana karUMgI Ne-asmabhyam mujhako Apa 'dhammamAikkha-dharmamAcakSva' dharma kA upadeza kare // 25 // ___ anvayArtha-navayauvanA strI vicitra alaMkAroM aura vastroM ko dhAraNa karake zramaNa ke samIpa Akara usase kahe he bhaya se rakSA karane vAle, maiM saMsAra se virata ho cukI huuN| saMyama kA AcaraNa kruuNgii| mujhe dharma kA upadeza kIjie // 25 // TIkArtha--koI strI navayuvati ho aura vaha vilakSaNa prakAra ke vastroM evaM AbhUSaNa se sajakara, zramaNoM ke pAsa Ave aura kapaTapUrvaka kahe ki-maiM saMsAra se virakta ho cukI huuN| merA pati anukUla nahIM varana pratikUla AcaraNa karatA hai / ataeva maiMne nizcaya kara liyA aha viratA' huve 25 nayI vi24542 rukkhaM-rUkSam' saMyamAnu 'carissaM-AcariSye' mAya27 43zaza. 'Ne-asmabhyam' bhane 5 'dhammamAikkha -dharmamAcakSva' manA paheza 42. // 25 // sUtrArtha-kadAca kaI navayauvanA strI vividha vastra alaMkAra dhAraNa karIne sAdhunI pAse AvIne evI vinaMtI kare ke "he saMsArabhayathI rakSaNa karanArA muni ! huM saMsArathI virakta thaI gaI chuM. huM saMyamanI ArAdhanA karIza. Apa mane dharmopadeza kare te paNa sAdhue tenAM vacanamAM zraddhA mUkavI joIe nahIM. TIkAWkeI navayauvanA strI vividha AbhUSaNe tathA suMdara vastro vaDe banIThanIne sAdhunI samIpe Ave ane kapaTapUrvaka A prakAranAM vacano bole ke "mane A saMsAra para vairAgya AvI gaye che, mArA pati mArI sAthe pratikULa AcaraNa zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 sUtrakRtAGgasUtre trAtaH ? saMsArabhayAt rakSaka mune ? mahyaM 'dhamma' dharma-cAritradharmam 'Aikkha' AcakSva-kathaya, upadezaM dehi / bhayAnako'yaM saMsAraH, asmAnme trANaM kuru ityAdi vacanaM kathayati / etatkathanamapi-etAsAM vyAmohAyaiva sAdhUnAm na tu tattvataH pratipAdanam iti // 25 // mUlam -adu soviyApavAeNaM ahamaMsi sAhammiNI ya smnnaannN| jatukuMbhe jahI uvajoi saMvAse vidUM visIyejA // 26 // chAyA--atha zrAvikAmavAdena ahamasmi sAdharmiNI ca zramaNAnAm / jatukummo yathA upajyotiH saMvAse vidvAnvipIdet // 26 // hai ki sabase virata hokara aba saMyama kA pAlana karU / he saMsAra bhaya se rakSaNa karane vAle mune ! mujhe cAritradharma kA upadeza kIjiye / yaha saMsAra bhayAnaka hai / isase mujhe bacAie / ityAdi vacana kahatI hai to usakA yaha kathana sAdhu ko bahakAne ke liye hI samajhanA caahie| usameM vAstavikatA nahIM hotI // 25 // zabdArtha-'adu-atha' uparyukta kathana ke anantara 'sAviyApavAeNaM-zrAvikApravAdena' zrAvikA hone ke bahAne se strI sAdhu ke nikaTa meM AtI hai 'samaNANaM-zramaNAnAM zramaNoM kI 'ahamaMsi sAhammiNIahamasmi sAdharmiNI' maiM sAdharmiNI hUM aisA kahakara bhI sAdhu ke pAsa AtI hai 'jahA uvajjoha-yathA upajyotiH' jaise agni ke nikaTa 'jatu. kuMbhe-jatukuMbha: lAkha kA ghar3A pighala jAtA hai isI prakAra 'vid-vidvAn' kare che. tethI A saMsAranA mehamAyAne tyAga karIne saMyama grahaNa karavAne meM nizcaya karyo che, te saMsArabhayathI rakSaNa karanArA muni ! mane cAritra dharmane upadeza de. A saMsAra bhayAnaka che, temAMthI mane bacAve, A prakAranA vacane bhale te belatI hoya, paraMtu te vacanene tethI mAyAjALarUpe samajIne sAdhue tene vizvAsa karavo joIe nahIM. A prakAranAM vacane te mAtra kahevAnAM ja hoya che temAM vAstavikatA hotI nathI. rayA zahAtha---'adu-athavA' 5yuta 4thana pachI 'sAviyApavAeNa-zrAvikApravAdena' zrAvi vAna mahAnAyI strI sAdhunI sabhI5ma mAve che. 'samagANaM-zramaNAnAM' zramAne 'ahamaMsi sAhammiNI-ahamasmi sAdharmiNI' sAthabhI chu. me DIna 5 te sAdhunI pAse bhAva cha. 'jahA uvajjoiyathA upajyotiH' bha mAninI pAse 'jatukuMbhe-jatukuMbhaH' manA pANI zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 265 ___ anvayArtha:-(adu) atha pazcAt athavA iti vA (sAviyApavAraNa) zrAvikA pavAdena-zrAvikAvyAjena (samaNANaM) zramaNAnAM yuSmAkaM (ahamaMsi sAhammiNI) ahamasmi sAdharmiNI-iti kathayitvA sAdhumamIpamAgacchati (jahA uvajjoi) yathA upajyoti:-agne:-samIpe (jatukuMbhe) jatukuMbha iva (vida) vidvAn (saMvAse) saMvAse-strIsaMparke (visIrajA) viSIdeta zItalabihArI bhavet , yathA'gnisamIpe lAkSAghaTo dilIyate tathA strIsaMparka sAdhurapi bhraSTo bhavatIti // 26 // TIkA-'adu' atha samIpAgamanAnantaram athavA iti vA atha='sAviyApavAeNaM' zrAvikApravAdena--ahaM zrAvikAsmi iti kaeTena sAdhusamIpamAgatya / 'samaNANa' zramaNAnAM sAdhanAm 'ahaM sAhammiNI' sArmiNI asmi, sAdhUnAM vidvAn puruSa saMgAle-saMva se' strI ke samparka meM 'visIejjA-viSIdeta' zItala vihArI ho jAte haiM arthAt jaisA agni ke saMsarga se ghI pighala jAtA hai vaisA hI strI ke saMparka se sAdhu bhI bhraSTa ho jAtA hai // 26 // ___anvayArtha--athavA koI strI zrAvikA hone kA bahAnA karake sAdhu ke pAsa AtI hai| vaha 'maiM Apa kI sAdharmiNI hUM, aisA kahatI hai / kintu jaise agni ke samIpa sthita lAkha kA ghaDA pighala jAtA hai / usI prakAra strI ke samparka se sAdhu viSAda ko prApta hotA hai-zidhiH lAcArI ho jAtA hai // 26 // TIkArtha--adhayA koI strI 'maiM zrAvikA hU~' isa prakAra kA bahAnA karake kapaTapUrvaka sAdhu ke sannikaTa AtI hai / vaha sAdhu kI sAdharmiNI taya che. me 4 pramANu 'vidU-vidvAn' vidvAn 535 'saMvAse-saMvAse' liyona sabhA 'visIejjA-viSIdeta' zItavihArI jaya che. arthAta 25 agninA saMparkathI lAkha ogaLI jAya che. e ja pramANe strI saMparkathI sAdhu 55 praSTa ya ya che. // 26 // sUtrArtha--athavA koI strI zrAvikA hovAnuM bahAnuM kADhIne sAdhunI pAse Ave che. te sAdhune kahe che ke huM ApanI sAdhamiNI chuM.' A te tenI kapaTajALa ja hoya che. jevI rIte agninI pAse paDele lAkhane ghare ogaLI jAya che, e ja pramANe strInA saMparkathI sAdhu zithilAcArI banI jAya che ane Aloka ane paralokamAM duHkhono anubhava kare che. pAradA TIkArtha--athavA-huM zrAvikA chuM" evuM bahAnuM kADhIne koI strI kapaTapUrvaka sAdhunI pAse Ave che. te sAdhunI sAdhamiNI (samAna dharmavALA) zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre sAdharmiNI ahamasmIti kapaTena sAdhusamIpamAgatya sAdhu dharmAt praskhalayati / ayaM bhAvA-strINAM saMvandho mahate'narthAya bhavati sAdhUnAm / sAdhoni tapAsaMyamAdikaM sarvamapi strI saMparkAtsahasaiva vinshyti| taduktam___'tajjJAnaM tacca vijJAnaM tattapaH sa ca saMyamaH / sarvamekapade bhraSTaM sarvathA kimapi striyAH // 1 // ' strIsAnnidhyAta puruSANAM anarthe patanaM bhavatItvatra dRSTAntaM darzayati / 'jatukuMbhe ityaadi| 'jahA' yathA-upajyotiH, agnisamIpe lAkSAghaTaH ghRtavaTo vA viliiyte| evaM sINAM 'saMvAse' saMbAse 'viu' vidvAn-zAstrajJo'pi 'visIejjA' vissiidet| saMyamAnuSThAna prati zithilo bhavet / taduktam(samAna dharma vAlI) banakara kapaTa se sAdhu ko bhraSTa karatI hai / tAtparya yaha hai ki strI kA samparka sAdhuoM ke liye ghora anartha kA kAraNa banatA hai| strI ke samparka se sAdhu kA tara saMyama Adi saba kucha sahasA hI naSTa ho jAtA hai / kahA bhI hai-'tajjJAnaM' ityAdi 'sAdhu kA vaha jJAna, baha vijJAna, vaha tara aura vaha saMyama jo usane atyanta zrama se dIrghakAlIna sAdhanoM ke dvArA prApta kiye haiM, strI ke saMsarga se ve sabhI ekadama hI naSTa ho jAte haiN|' strI ke sAnnidhya se puruSoM kA kisa prakAra anartha meM patana hotA hai, yaha bAta dRSTAnta dvArA dikhalAte haiM-jaise agni ke samIpa sthita lAkha kA ghaTa pighala kara naSTa ho jAtA hai, usI prakAra zAstrajJa muni bhI strI ke samparka se zithilAcArI ho jAtA hai| kahA hai-'taptAGgArasamA' ityAdi banIne kapaTathI sAdhune bhraSTa kare che. A kathananuM tAtparya e che ke strione saMparka sAdhune mATe ghora anarthanuM kAraNa bane che. strIne saMparkane lIdhe sAdhunA tapa, saMyama Adi ekAeka naSTa ja thaI jAya che. kahyuM paNa che ke'tjjnyaan' yA 'jJAna, vijJAna, tapa, sayama mAha vastume 2 to (sAdhue) atyanta zrama ane dIrghakAlIna sAdhanA dvArA prApta karela hoya che, te badhuM strInA saMsargamAM AvatAM ja ekadama naSTa thaI jAya che." strInA samAgamamAM AvavAthI sAdhunuM kevI rIte patana thAya che. strI samAgama sAdhune mATe anarthanuM kAraNa kevI rIte bane che te sUtrakAra daSTAnta dvArA samajAve che-jevI rIte agninI samIpamAM mUkela lAkhane ghaDe pIgaLIne naSTa thaI jAya che, e ja pramANe zAstrajJa muni paNa strInA saMparkane sIdhe zithimAyArI tha ya 2. 4thu 555 cha -'taptAGgArasamA' tyA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam 267 'taptAGgArasamA nArI ghRkumbhasamaH pumAn / tasmAd ghRAM ca vahniM ca naikatra sthApaye drudhaH // 1 // iti // 26 // strIsAnidhye doSAn pradarya tatsamadhananitaM doSaM darzayitumAha 'jatukuMbhe' ityAdi / mUlam-jaMtukuMbhe joIuvagUDhe A~su'bhitatte nnaasmuNvyaai| evitthiyAhiM aNagArA saMvAseNa NAsamuvayaMti // 27 // chAyA--jatukummA jyotirupagUDha Azvabhitapto nAzamupayAti / evaM strIbhiranagArAH saMvAsena nAzamupayAnti // 27 // strI prajvalina aMgAreke samAna hai aura puruSa ghRta ke caDe ke samAna hai / ataeva buddhimAn puruSa dhRta aura agni ko eka sthAna para sthApita na kare // 26 // strI kI samIpatA se hone vAle doSoM ko dikhalAkara usake saMbandha se hone vAle doSa dikhAne ke liye kahate haiM-'jatukuMbhe' ityAdi / zabdArtha--'joha uvagUDhe jatukuMbhe-jyotirupagUDho jatukuMbha:' jaise agni se sparza kiyA huA lAkha kA ghaDA 'Asubhinatte gAsamuvayAhaAzvabhitapto nAzamupapAti' zIghra tapta hokara naSTa ho jAtA hai evaMevaM' isI prakAra 'itthiyAhiM-strIbhiH' striyoM ke 'saMvAseNa-saMvAsena' sahavAsa se 'agagArA-anagArAH' anagAra-sAdhu 'NAsamuvayaMti-nAza mupayAnti' naSTa ho jAte haiM arthAt cAritra se patita ho jAte haiM / / 27 // "strI prajavalita aMgArA samAna che ane puruSa ghInA ghaDA samAna che. tethI buddhimAna puruSe ghI ane agnine eka ja jagyAe ekaThAM thavA devA joIe nahIM" pAradA strInI samIpatAne kAraNe udbhavatA dene prakaTa karIne have sUtradhAra tana ma4 pariNAma pra48 42 cha- jatukuMbhe' tyA--- zapatha - 'joiuvagUDhe jatukuMbhe-jyotirupagUDho jatukuMbha:" 25 bhanathI 25ia art 43! 'Asubhittatte NAsamukyAi-Azvabhitapto nAzamupayAti' reii tapAne nAza pAme che. 'evaM-evam' se zata 'isthiyAhiM-strIbhiH' niyon| 'saMvAseNa-saMvAsena' sahapAsathI 'aNagArA-anagArAH' anasAra-sAdhu 'NAsamuvayaMti-nAzamu yAnti' nAza pAme che. arthAt striyI patita 5 taya cha. // 27 // zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha :- (joiubagUDhe jatukuMbhe ) jyotirupagUDho jatukuMmaH (AsubhitatteNAsamupayA) Avabhitapto nAzamupayAti ( evaM ) evaM (itthiyAhiM) strIbhiH (saMvAseNa) saMvAsena- sahavAsena (aNagArA) anagArAH sAdhavaH (NAsamuvayaMti) nAzamupayAnti cAritrabhraSTA bhavantIti ||27|| TIkA- ' joiDa gUDhe' jyotiruSagUDhaH - jyotiSA - agnyAdinA upagUDhaH saMspRSTaH 'jatukuMbhe' jatukumbhaH lAkSAghaTaH ' Asumitatte' AvabhitaptaH - AdhuzIghram, abhitaptaH, tejasA tApito ghaTaH 'NAsamutravAI' nAzamupagacchati dravIbhUya vinaSTo bhavati / ' evaM ' evameva 'aNagArA' anagArAH - sAdhavaH, nAsti agAraH gRhaM yeSAM te nagArAH / ' itthiyAdiM' strIbhiH saha 'saMvAseNa' saMvAsena 'NAsaM ' nAze 'upayaMti' upayAnti / kaThinasaMyamapAlanaM parityajya zithilavihAriNo bhavanti / athavA saMyamAdatizayena bhraSTA eva bhavanti / jatukumbhAnAmagnisparzavat sAdhUnAM strIsaMparko nAzAyaiva bhavati / tasmAt svahitArthinA strIsaMparka : sarvathaiva tyAjya iti bhAvaH ||27|| anvayArtha -- agni se spRSTa huA lAkha kA ghar3A zIghra hI tasa hokara vinAza ko prApta hotA hai / isI prakAra striyoM ke sahavAsa se sAdhuoM kA vinAza ho jAtA hai ye caritrabhraSTa ho jAte haiM ||27|| TIkArtha -- lAkha ke ghaTa ko agni se aDAkara ke rakha diyA jAya to vaha ekadama tapakara vinaSTa ho jAtA hai, isI prakAra anagAra striyoM ke saMvAsa se arthAt sAtha rahane se nAza ko prApta hote haiM arthAt kaThina saMyama kA tyAga karake zithilAcArI bana jAte haiM yA saMyama se sarvathA hI bhraSTa ho jAte haiN| tAtparya yaha hai-jaise agni kA sparza lAkha ke ghaDe ke vinAza kA kAraNa hotA hai, usI prakAra strIsamparka sUtrA--agnine spA pAmate lAkhane ghaDA tapIne thADI ja vAramAM vinaSTa thai jAya che, eja pramANe strionA sahavAsathI sAdhueneA paNa vinAza ja thaI jAya che-te cAritrabhraSTa thaI jAya che. rA TIkA lAkhanA ghaDAne agnine spA thAya evI rIte rAkhavAmAM Ave, te te ekadama tapI jaine-pIgaLI jaine vanaSTa thai jAya che. eja pramANe je aNugAra strIoneA saMparka rAkhe che, athavA temane sahavAsa kare che, te paNa vinaSTa ja thai jAya che. eTale ke te aNugAra kaThaNu evA sayamanA tyAga karIne zithilAcArI khanI jAya che, athavA sayamanA mArge thI sathA bhraSTa thaI jAya che. tAtya e che ke jevI rIte agninA pa lAkhanA ghaDAnA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 rUIparISahanirUpaNam 269 mUlam-kuvaMti pAvaMgaM kammaM puTTA vegvmaaNhiNsu| nohaM karomi pAvaMti aMkesAiNI maimesati // 28 // chAyA--kurvanti pAvakaM karma pRSTA eke ebamAhuH / nAhaM karomi pApamiti aMkezAyinI mamaiSeti // 28 // anvayArtha:-(ege) eke-sAdhaH (pAvagaM) pApakaM sAvadhaM (kamma) karma (kuvaMti) kuti (puTThA) pRSTAH pareNa (evamAhiMsu) ekmAhuH (ahaM) ahaM (pAvaM na karemitti) ahaM pApaM na karomIti (esA) eSA strI (mama) mama (aMkesAiNIti) aMkezAyinI iti bAlyAvasthAyAM mamAMkazAyinIti // 28 // sAdhuoM ke vinAza kA kAraNa hotA hai / ataeva Atmahita ke abhi lASI ko strI kA samparka sarvathA tyAga denA cAhie // 27 // zabdArtha--'ege-eke' koI sAdhu 'pAvagaM-pApaka' pApajanaka 'kammakarma' karma 'kuvvaMti-kurvanti' karate haiM 'puDhA-pRSTAH' anya dvArA pUchane para 'evamAhiMsu-evamAhuH' aisA kahate haiM 'ahaM-aham' maiM 'pAvaM na kre| mitti-pApaM na karomIti' pApakarma nahIM karatA hUM 'esA-eSA' yaha strI 'mama-mama' mere 'aMsAiNIti-aMkezAyinI' bAlyakAla se hI mere utsaMga meM sotI hai arthAt merI kanyakA jaisI hai // 28 // ___ anvayArtha--koI koI sAdhu pApakarma karate haiM kintu dUsare ke pUchane para kahate haiM 'maiM pApakarma nahIM karatA huuN|' yaha strI to bAlyAvasthA se hI merI aMkezAyinI goda meM sone vAlI thI // 28 // vinAzanuM kAraNa bane, e ja pramANe strIsaMparka sAdhunA vinAzanuM kAraNa bane che. tethI Atmahita cAhatA sAdhue strInA saMparkane sarvathA tyAga kare joIe. 27 zahAtha-page-eke' 55 sA pa varga-pApam' 554na 'kammakarma' meM 'kuvvaMti-kurvanti' 42 cha. 'puTThA-pRSTaH' bhI / dvArA 57pAmA mAva tyAre 'evamAhiMsu-evamAhuH' menu 43 che. 'ahaM-aham' hu 'pAvana kare. mitti-pApaM na karomIti' 55 bhrte| nathI. 'esA-eSA' mA zrI 'mamamama' bhA2'aMkesAiNIti-akezAyinIti' mAyA1yAthI / bhaa| mANAmA suve che. arthAt mArI dIkarI jevI che. 28 satrArtha kaI kaI sAdhu pApakarmanuM sevana kare che ane jayAre koI tenA cAritra vize sadeha kare tyAre te e javAba Ape che ke huM pApakarmanuM sevana karatuM nathI. A strI te bAlyAvasthAmAM mArI aMkezAyinI (ALAmAM zayana karanArI) hatI. 28 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 sUtrakRtAGgasUtre ___TIkA--'ege' eke-sAdhaH saMsArA'bhiSaktA aihikapAralaukikArmabhayAt tyatta mAnasAH 'pAvarga' pApam 'kamma' karma 'kubbati' kurvanti / puTThA' pRSTAHgurubhiH pRSTAH santa evamAhuH 'ahaM pAvarga' ahaM pApaM karma na karomi, nA'hamevaM kulasamutpano yadevaMvidhaM karma krissye| 'esA' eSA 'aMkesAiNI' aMkezAyinI kanyAsadRzI pUrvamAsIt / tadeSA mayi evaM karoti, kintu avidinasaMsArAsArasvabhAvaH prANA'tipAte'pi etAdRzaM kutsitakRtyaM nai kariSyAmi evaM mithyA vacanaM prarUpayati, iti / 28 // mUlap-bAlasta maMdayaM bIyaM jaM ca kaDaM avajANai bhujo| duguNaM karaI se pIvaM pUryaNakAmo visnnesii||29|| chAyA-bAlasya mAdhaM dvitIyaM yat ca kRtamapajAtIte bhUyaH / dviguNaM karoti sa pApaM pUjanakAmo viSaNNaiSI // 29 // TIkArtha--koI sAdhu, jo saMsAra meM Asakta haiM aura ihaloka tathA paraloka saMbaMdhI karma bhaya se rahita haiM, pApakarma karate haiM, kintu jaba unake guru Adi unase pUchate haiM to aisA kahate haiM ki maiM pApakarma nahIM krtaa| maiM UMce kula meM janmA hU~ aisA pApa kaise kara sakatA huuN| yaha strI aMkezAyinI hai arthAt kanyA ke samAna hai| isI kAraNa yaha mere sAtha aisA vyavahAra karatI hai / maiMne saMsAra ke asAra svarUpa ko samajhA hai / maiM prANa jAne para bhI aisA kukRtya nahIM kruuNgaa| isa prakAra mithyA vacanoM kA prayoga karate haiM // 28 // TIkartha-koI sAdhu ke je saMsAramAM Asakta hoya che ane Aleka ane paraleka saMbaMdhI karmabhayathI je rahita che, tenA dvArA pApakarmanuM sevana karavAmAM Ave che, paraMtu jayAre tene guru Adi te viSe tene pUche che tyAre te e javAba Ape che ke huM pApakarma Acarate nathI, huM UMcA kuLamAM janme chuM. mArAthI evuM pApakarma kevI rIte karI zakAya? tame je strI sAthenA mArA saMbaMdhanA viSayamAM saMdeha se che, te strI te aMkezAyinI che. eTale ke bAlyAvasthAmAM te mArA meLAmAM khelI hatI ane zayana karatI hatI. te te mArI putrI samAna che. te kAraNe te mArI sAthe e vyavahAra rAkhe che. meM saMsAranI asAratAne jANI lIdhI che. mArAM prANene nAza thAya te paNa huM evuM duSkRtya na karu A prakAranAM asatya vacanane te prayoga hare che. // 28 // zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 271 anvayArtha :- (bAlassa) bAlasya ajJAninaH (vIrya) dvitIyaM maMdaya) mAnchemUrkhatvaM (jaM ca karDa bhujjo avajANaH) yacca kRtaM duSkarma tasya bhUyaH punaH apajAnIte - apalApaM karoti, ekaMtu pApaM maithunaM dvitIyaM mRSAvAditvam avaH (se) saH (dugu pAtra kare) dviguNaM pApaM karoti (pUyaNakAmo) loke pUjAkAmaH (risasI) viSaNNaiSI asaMyamecchAvAniti // 29 // zabdArtha - 'bAlassa - bAlasya' ajJAnI puruSa kI 'bIyaM dvitIyaM' dUsarI 'maMdayaM mAnyaM' mUrkhatA yaha hai kI 'jaMca kaDaM bhujo avajJANayacca kRtaM bhUyaH apajAnIte' yaha kiye hue pApakarma ko nahIM kiyA huA kahatA hai 'se- saH' vaha puruSa 'duguNaM pAvaM kareha - dviguNaM pApaM karoti' prathama pApa karanA aura usake chipAne ke liye jhUTha bolanA isa prakAra duganA pApa karatA hai pUyaNakAmo- pUjAkAmaH' vaha jagata meM apanI pUjA cAhatA hai aura 'nisannesI viSaNNaiSI asaMyama kI icchA karatA hai| 29 / anvayArtha - aisA kahanA ajJAnI jIva kI dUsarI mUrkhatA hai ki vaha kiye hue pApakarma kA apalApa karatA hai / usane eka pApa maithuna sevana kA kiyA dUsarA mRSAvAda kA / isa prakAra usane dugunA pApa kiyA / vaha loka meM pUjA kA kAmI aura asaMyama kI icchA vAlA hotA hai ||29|| zabdArtha - bAlassa- bAlasya' ajJAnI pu3SanI bIrya - dvitIyam' mI 'maMdaryamAndyam' bhUrkhatAkhe che hai 'jaM ca kaDaM bhujjo avajANai - yacca kRtaM bhUyaH apajAnIte' te 'rekhA pAyArma'ne nathI yu tela he che tethI 'se- saH' te 53Sa duguNaMpAvaM karei - dviguNaM pApaM karoti' to pApa usane tene chupAvavA luhu gosavu me rIte mamAgu pApa ure he 'pUyaNakAmo - pUjAkAmaH' te bhagatabhAM potAnI cUla thADe he bhale 'vizvannesI - viSaNNaiSI' asaMyamanI IcchA kare che. 529 ! sUtra --pApakRtyanuM sevana karIne A pramANe asatyane Azraya leve te ajJAnI jIvanI bIjI mUrkhatA che, maithunasevana rUpa eka pApa te teNe karyuM` ja che, have te pApane inkAra karIne te mRSAvAda rUpa bIjA pApanuM pazu sevana kare che. A prakAre te khamaNuM pApa kare che. A prakAre sayamanI virAdhanA karavA chatAM paNa leAkeAmAM peAtAnI pUjA-satkAra-thAya evI abhilASA te rAkhatA hAya che. Ara9nA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre 272 TIkArtha- 'bAlassa' bAlasya mandamateH rAgadveSakaluSitAntaHkaraNasya / 'bI' dvitIyamidam maMdaya' mAndham -ajJatvam / kiMtad dvitIyam -'jaM ca kaDaM' yacca pApakarma kRtam , zarIravAGmanobhiH saMpAditam / tAdRzaM maithunarUpaM karma tat prathamam , 'bhujo' bhUyaH gurvAdibhiH pRSTaH san punarapi 'avajANaI' apajAnIte apalApaM karotipacchAdayati nAhamevaM kRtavAniti dvitIyam evam / se' sa puruSaH 'duguNaM pAvaM kare' dviguNaM pApaM kroti| kimarthamevaM karoti tatra ha- 'pUyaNakAmo' pUjanakAmaH, loke'smAkaM pUjA bhavatu ityabhilASAM vimattiM karoti ca saMyamavirAdhanam / ekastu tAvat prAthamiko doSaH yat pApakarma tena kRvam / dvitIyastu doSaH tAdRzaM kutsitaM karma kRtvA'pi pareNa pRSTo'bhalapati / etAdRzaH puruSaH saMpAre svakIyapUjAdikamicchan (visannesI) vipaNNaiSI-viSaNa:-asaMyamaH, tasyaipI-abhilASIasti asNymmicchtiityrthH| pApakarmA'nuSThAnaM mRpAvAditA ca, iti ubhaya. mapi doSAyaiveti bhAvaH // 29 // TIkArtha--rAgadveSa se kaluSita antaHkaraNavAle matimanda usa sAdhu kI yaha dUsarI mUDhatA hai / vaha dUsarI mUDhatA kauna sI hai ? eka to usane mana vacana kAya se pApakarma kiyA, dUsare guru Adi ke pUchane para vaha naTatA hai| use chipAne ke lie kahatA hai ki maiMne aisA nahIM kiyA hai / aisA manuSya dugunA pApa karatA hai / vaha cAhatA hai ki loka meM merI pUjA pratiSThA ho kintu karatA hai sNymviraadhnaa| tAtparya yaha hai ki pahalA doSa to usane yaha kiyA ki pApakarma kiyA, dUsarA doSa yaha hai ki dUsare ke pUchane para doSa kA sevana karake bhI apalApa kiyaa| aisA puruSa cAhatA to yaha hai ki loka meM merI TIkArSa-rAgadveSathI kaluSita aMta:karaNavALA, manDamati te sAdhunI A bIjI mUDhatA che, A bIjI mUDhatA kaI che, te sUtrakAra samajAve che-pahelI mUDhatA to e che ke teNe pApakarma karyuM. guru Adie tene pUchyuM tyAre teNe kahyuM ke bahu pApakarma karatA nathI' A prakAre asatya vacanane je AdhAra lIdhe, te tenI bIjI mUDhatA gaNuM zakAya te bamaNuM pApa kare che mathunasevana janya pApa ane mRSAvAdajanya pApa te evuM Icche che ke lekamAM mArI pUjApratiSThA thAya, paraMtu tenA A prakAranA vartana dvArA te saMyamanI virAdhanA karato hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke teNe pApakarmanuM sevana karyuM. A tene pahele deSa "pote pApakarma karato nathI, A prakAranA asatya kathanane kAraNe te mRSAvAdanA deSane paNa pAtra che pApakarmanuM AcaraNa ane asatya bhASaNa, A bane deSa karavAne kAraNe te bamaNA pApane pAtra thaze. e sAdhu evu zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 1 strIparoSaha nirUpaNam kiM ca- 'saMloka' ityAdi / mUlam - saMlokaMNijamaNagAraM AyageyaM nimaMtaNe pohaMsu / vatthaM ca tAi pAyaM vA annaM pAMNagaM paDiggA he // 30 // chAyA - saMlokanIyamanagAramAtmagataM nimaMtraNenAhuH | vastre ca trAyina ! pAtraM vA annaM pAnakaM matigRhANa | 30 // anvayArtha :- (saMlokaNijjaM ) sa lokanIyaM darzanIyaM sundaram (AyagayaM) AtmagatamAtmajJAninam (aNagAraM) anagAraM sAdhu khiyaH (niyaMtaNeNa ) nimaMtraNena (AIsu ) 273 pratiSThA ho, mujhe loga saMyamI samajhe, kintu AvaraNa karatA hai saMyama ke pratikUla ! pApakarma kA anuSThAna karanA aura mithyA bhASaNa karanA, yaha donoM hI doSajanaka haiM / 29 // aura bhI kahate haiM- 'salokaNijAM' ityAdi / zabdArtha- saMlokaNijjaM saMlokanIyam' dekhane meM sundara 'AyagayaM - Atmagatam' AtmajJAnI 'aNagAraM anagAram' sAdhu ko 'nirmataNeNa - nimaMtraNena' nimaMtraNa dekara 'AhaMsu - AhuH' strI kahatI haiM ki 'tAihe trAn / bhavasAgara se rakSA karane vAle he sAdho ! 'vatthaM ca-vastraM ca' vastra 'pAyaM vA pAtra' vA' athavA pAtra 'annaM-annam' azanAdi 'pAnagaMpAnakam' aura pAnI - acitta jala 'paDiggAhe pratigRhANa ' merI pAsa se ina cIjoM kA Apa svIkAra kareM ||30|| anvayArtha -- koI koI striyAM sundara AtmajJAnI sAdhu ko AmaMtraNa cAhatA haiAya che ke lAkamAM mArI pratiSThA vadhe-leAkA mArA satkAra-kare--aADhA mane sayamI mAnIne mArI pUjApratiSThA kare, parantu tenuM AcaraNa te sayamathI pratikULa ja heAya che. ArA vajI sUtrabhara che - 'saMlokaNijjaM' tyiAhi zabdArtha - 'saM loka NijjaM saMloka nIyam' levAmAM suMdara 'AyagayaM - Atmagatam' AtmajJAnI 'aNagAraM - anagAram ' sAdhune 'nimataNeNa nimaMtraNena' nimaMtra sAthIne 'AhaMsu - AhuH' strI : che hai- 'tAi - he trAyin ' bhavasAgarathI rakSA zvAvANA he sAdhA ! 'vatthaM ca - vastraM ca' 12 'pAya vA pAtra vA' athavA pAtra 'annaM- 'annam ' AhAra vagere 'pAnagaM- pAnakam' bhane pAna arthAt vyayitta sa 'paDigAhe - pratigRhANa' bhArI pAsethI yA vastuno Apa svI42 42 // 30 // sUtrAtha--kAi kAI srie sudara, AtmajJAnI sAdhune evI vinaMtI zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 sUtrakRtAgasUtre AhuH kathayanti (tAi) he trAyin ! saMmArakAMtArarakSaka ! (vatthaM ca) vastraM ca (pAyaM vA) pAtraM vA 'anna' annam azanAdikaM (pANagaM) pAnakam-acittaM jalam (paDiggAhe) pratigRhANa-asmaddhastAddIyamAnametatsarva svIkuru iti // 30 // TIkA-'saMlokaNijja' saMlokanIyaM darzane'tisundaraM saMyatAcAraparipAlaka sAdhum 'mAyagayaM' AtmagataM AtmajJAninam 'aNagAraM' anagAraM agAraparivarjitaM sAdhum striyaH 'nimaMtaNeNAsu' nimantraNenAhuH-nizcya kathayanti-'tAI' trAyin-he saMsArasAgarAt rakSaka ! mahApuruSa ! 'vatthaM' vastram pAyaM pAtram 'annaM pANagaM' anaM pAnIyam , asmadbhayaH pradIyamAnaM 'paDiggahe' pratigRhANa-svIkuru / ityetatsarvam vayaM tubhyaM dAsyAmaH, asmadgRhamAgatya svIkuru iti // 30 // tataH saMyatena kiM kartavyaM tatrAha-'NIvAre' tyAdi / mUlam-gIvAramevaM bujhejA No icche agaarmaugNtuN| baDhe visayapAsehi moha mAvejai puNo maMde ||31||ttibmi|| karake kahatI haiM-he saMsAra kAntAra se rakSA karane vAle ! vastra lIjie, pAtra lIjie, anna grahaNa kIjie, pAna grahaNa kIjie mere hAtha se diye jAne vAle ina padArthoM ko svIkAra kIjie // 30 // TokArtha-jo dekhane meM atyanta sundara hai, saMghamI ke AcAra kA pAlaka hai, aura AtmajJAnI hai, aise gRhatyAgI sAdhu ko nimaMtrita karake striyAM kahatI haiM-he saMsArasAgara se rakSA karane vAle mahApuruSa ! mere hAtha se vastra, pAtra, anna, pAnI grahaNa kiijie| yaha saba padArtha maiM Apa ko pradAna karUMgI, mere ghara padhArakara Apa svIkAra kareM // 30 // kare che ke "he saMsArakAntAramAMthI rakSA karanArA muni ! Apa mArI pAsethI vastranA dAnano svIkAra karo. mArA hAthathI apAtA anna dAnane tathA peya sAmagrIne svIkAra karo, he muni ! mArA hAthathI pradatta thatI A badhI vastuone A5 svIkAra karo" 30 TIkArtha--jeo atyanta suMdara hoya che, sAdhunA AcAranuM pAlana karanArA hoya che ane AtmajJAnI hoya che, evA aNagArone jio pitAne ghera padhAravAnuM nimaMtraNa ApIne evuM kahe che ke "he saMsArasAgarane pAra karAvanArA mahApuruSa! Apa mAre ghera padhArIne mArA hAthathI vastra, pAtra, AhAra, pANI Adine svIkAra kare. te saghaLA padArtho huM Apane pradAna karIza. te Apa mAre ghera padhArIne tene svIkAra kare. 301 zrI sUtra kutAMga sUtra 2 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. kSu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpam chAyA - nIvAramevaM buddhaceta necchedagAramAgantum / baddho viSayapAzena mohamApadyate punarmandaH ||31|| iti bravImi / / anvayArtha :- ( evaM ) evamuktapakArakaM pralobhanaM sAdhuH (nIvAraM bujhenA) nIvAraM budhyeta - vanyapazubaMdhane taMDulakaNamitra jAnIyAt (agAraM) AgAraM - gRhama (AgaMtuM) Agantum (go icche) no icchenu (visayapAsehiM pAdaH (maMde) 275 taba sAdhu ko kyA karanA cAhie ? so kahate haiM 'NIvAra0' ityAdi / zabdArtha - ' evaM - evam' ukta prakAra ke pralobhana ko sAdhu 'nIvAraM bujjhejjA - nIvAraM vudhyeta' jaMgala ke pazu ko vaza karane meM cAvala ke dAne ke jaisA samajhe 'agAraM- AgAram' ghara 'AgaMtu - Agantum' Ane kI 'No icche-no icchet' icchA na kareM 'visayapAse hi - viSayapAzaiH' viSayarUpI pAza se ba~dhA huA 'maMde-mandaH' ajJAnI puruSa 'mohamAvajja mohamApadyate' mor3a ko prApta hotA hai 'timi iti bravImi' aisA maiM kahatA hU~ ||31|| - anvayArtha - - isa prakAra ke pralobhana ko sAdhu nIvAra samajhe vanya pazu ko bAMdhane ke liye bikhere hue tanduloM ke samAna smjhe| vaha unake ghara jAne kI icchA bhI na kare / viSaya ke bandhana meM baddha ajJAnI A prakAranAM praaAbhane matAvavAmAM Ave, tyAre sAdhue zuM karavu lehote sUtrAra batAve che - 'NIvAra0' 4tyAhi zabdArtha'--'evaM-evam' uta rItanA prazolanAne sAdhu 'nIvAraM bujjjAnIvAram budhyeta 'galI AziyAne va zvAsAM yobhAnA hAthAnI bhAI samane 'agAraM- agAram' ghera 'AgaMtuM - Agantum ' bhAvavAnI 'No icche-no icchet' 42 chAna re 'visayAsehi' - viSayapAzaiH' viSayacI pAzathI paMdhAyekheo maMde - mandaH' jJAnI pu3Sa 'mohamA vajjai - mohamApadyate' bhoI yA che, 'ttibemiiti trImi' ma hu hu chu // 31 // sUtrA--A prakAranAM praleAmanAne sAdhue nIvAra ( pazuone jALamAM *sAvavA mATe verelA tannula) samAna samajavAM joie. tenee te strInA ghera javAnI icchA pazu na karavI joIe. teNe e vAtane kharAbara samajI levI joie ke viSayanA andhanamAM badhAyelA puruSa pharI temAM jakaDAI jAya che ke tene tAH zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 sUtrakRtAGgasUtre mando'jJAnI (puNo) punaH (mohamAnajai) mohamApadyate cittavyAkulatvamAgacchatIti / (ttibemi) iti bravImi / / 31 // TIkA-evaM' evaM-strInimaMtritavastrapAtrAdikam 'NIvAra' nIvAraM vanyazUkarAya madIyamAnaM taNDula phaNamiva 'bujjhejjA' buddhayeta jAnIyAt, evaM jJAtvA 'agAraM' gRham 'AgaMtuM' AgantuM 'jo icche' no icchet yataH 'visayapAse hiM' viSayapAzaH viSayAH zabdAdayaH taiH pAzasadRzaiH 'baddhe' baddha -pAzitaH maMde' mando'jJAnI paravazIkRtaH snehapAzatroTane puruSa punaH meha ko prApta hotA hai arthAt vyAkulacitta hotA hai| 'tti bemi'-aisA maiM kahatA hUM // 31 // ___TIkArtha-isa prakAra strI ke dvArA diye jAne vAle vastra pAtra Adi ko nIvAra arthAt zUkara Adi pazuoM ko phaMsAne ke liye DAle jAne vAle tandula Adi ke dAne ke samAna samajhe / sAdhu isa pralobhana meM paDakara usake ghara jAne kI abhilASA taka na kare / pAza ke samAna viSayoM ke pralobhana meM par3A huA ajJAnI rAga ke bandhana ko toDane meM asa. martha ho jAtA hai| usake citta meM vyAkulatA utpanna ho jAtI hai| ataeva apanA hita cAhane vAle sAdhu ko strI ke dvArA nimaMtrita vastra pAtra Adi kA tyAga hI karanA caahiye| vAne te asamartha banI jAya che. eTale ke tenuM citta vyAkuLa thaI jAya che, 'tti bemi' se huI cha. TIkArtha-A prakAre vastra, pAtra Adi pradAna karavA rUpa pralobhanethI sAdhue lalacAvuM joIe nahIM. paraMtu temane nIvArasamAna samajavAM pazuone jALamAM phasAvavA mATe tadula AdinA je dANA nAkhavAmAM Ave che tene nIvAra kahe che. A prale bhanathI lalacAIne sAdhue te strInA ghera javAne vicAra paNa karavuM joIe nahIM. je A pralezanamAM lalacAIne te tene ghera jAya che, te tenI mehajALamAM e te phasAI jAya che ke temAMthI chuTakAro meLavavAne asamartha banI jAya che. pAzanA jevA viSayanAM pralobhanamAM sapaDAyele ajJAnI sAdhu rAganA bandhanane teDavAne asamartha thaI jAya che. tenA cittamAM vyAkuLatA utpanna thaI jAya che. tethI ja sUtrakAra e upadeza Ape che ke AtmahitanI abhilASA rAkhanAra sAdhue strio dvArA A prakAranA je prabhane thAya, te pralebhanethI lalacAIne te strIne te AmaMtraNane svIkAra kara joIe nahIM. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 277 asamarthaH 'puNo mohamAvajja' punarmohamApadyate-cittaM vyAkulatvamAgacchati / tasmAt sAdhunA hitamicchatA sarvathaiva strInimaMtritavastrapAtrAdikaM tyAjyam / 'tti' iti-itizabdaH smaaptyrthkH| 'bemi' brImi-evamahaM bravImi tIrthakaroditaM vacanam / na tu svamanISayA prakalpya kthyaami| ato maduktavacane vizvasya saMyamAnuSThAne manoyogo deyaH iti sudharmasvAmivacanam // 31 // iti zrI--vizvavikhyAta jagavallabhAdipadabhUpitabAlabrahmacAri--'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthabodhinyA khyAyAM" vyAkhyAyAM caturthAdhyayanasya prathamoddezakaH samAptaH // 4-1 // 'tti' zabda samApti kA sUcaka haiM / 'bemi' kA artha yaha hai ki maiM tIrthaMkara dvArA pratipAdita vacana hI kahatA huuN| apanI buddhi se kalpita karake nahIM kaha rahA huuN| ataeva mere kathana para vizvAsa kara ke saMyamA. nuSThAna meM manoyoga lagAnA cAhie yaha jambUsvAmI ke prati sudharmA svAmI kA kathana hai / 31 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAGgamUtra' kI samayArthabodhinI vyAkhyA ke cauthA adhyayana kA ||phlaa uddezaka samApta 4-1 // ___ 'tti' mA 54 uddezanI samAtinuM sUya che. 'bemi' mA nure kathana meM karyuM che, te mArI kalpanAzaktithI upajAvI kADhelI vAta nathI, paNa khuda tIrthakaroe A prakAranI prarUpaNA karelI che. tIrthakara mahAvIra svAmIe mArI samakSa je prarUpaNa karI hatI, tenuM A anukathana ja che. te mArA A kathana para saMpUrNa zraddhA rAkhIne saMyamanI ArAdhanAmAM ja manane rithara rAkhavuM joIe. A kathana ja bUsvAmIne sudharmA svAmIe kahela che. 35 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "sUtrakRtAMgasUtranI samayAI dhinI vyAkhyAnA cothA adhyayanane pahelo uddezaka samApta 4-1pa zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ___ aba dvitIyodezakaH prArabhyatecaturthAdhyayanIyaprathamodezako vyaakhyaatH| tadanudvitIyodezako vyAkhyAyate / pathame ca strIparicayAt cAritrasya dhvaMso bhavati, iti pratipAditam skhalitacAritrasya sAdhoryA'vasthA, asminneva mave prAdurbhavati, tasyAmapi kIdRzastatkRtakarmabandho bhavatIti, tayoH svarUpanirUpaNaM dvitIye kathayiSyate / anena saMbandhenA''gatasya dvitIyoddezakasyedamAdimaM mUtram-'oe' ityaadi| mUlam-oe sayA Na raMjejA bhogakAmI puNo virjejaa| bhoge samaNANaM suMNeha jaiha 'bhuMjaMti bhikkhuNo eNge||1|| chAyA-ojaH sadA na rajyeta bhogakAmI punarvirajyeta / bhogAn zramaNAnAM zRNuta yathA bhuJjanti bhikSava eke // 1 // // cauthe adhyayana kA dUsarA uddezaka // caturtha adhyayana ke prathama uddeza kI samApti ke anantara dusarA uddeza prAraMbha kiyA jA rahA hai / prathama uddeza meM kahA gayA hai ki striyoM ke sAtha paricaya karane se cAritra kA dhvaMsa hotA hai| dUsare uddeza meM yaha kahA jAyagA ki cAritra se cyuta hue sAdhu kI kyA gati hotI hai ? isI bhava meM usakI kyA avasthA honI hai| use cAritra se bhraSTa hone ke kAraNa karmabandha bhI hotA hai / isa sambandha se prApta dUsare uddeze kA yaha prathama sUtra hai-'oe sayA ga' ityaadi| cethA adhyayanane bIjo uddezaka cothA adhyayanano pahele uddezaka pUro thayo. have bIjA uddezakanI zarUAta thAya che. pahelA uddezakamAM evuM prativAdana karavAmAM AvyuM che ke zino saMparka karavAthI cAritranuM patana thAya che. have A bIjA udezakamAM e vAta prakaTa karavAmAM Avaze ke strImAM Asakta thaIne cAritra bhraSTa thanAra sAdhanI kevI hAlata thAya che A bhavamAM teNe kevAM kevAM duHkho bhegavavA paDe che te vAta A uddezakamAM sUtrakAre spaSTa rUpe prakaTa karI che. cAritrathI bhraSTa thavAne kAraNe te karmabandha paNa kare che pahelA uddezaka sAthe A prakArane samaya gharAta ilan udezanu paDe sUtra yA pramANe je-- 'oe sayA // ' tyA:-- zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 279 __ anvayArtha:-he ziSyAH ! (oe) ojaH-eka:-rAgadveSarahitaH (sayA) sadA (Na rajjejjA) na rajyeta bhogeSu, yadi (bhogakAmI) bhogakAmI-bhogecchu bhaveta, tadA puNo virajjejjA) punarvirajyeta tato vairAgyaM kuryAt (bhoge samaNANaM suNeha) mogAn zramaNAnAM zRguta (jaha) yathA (ege) eke (bhikkhuNo) bhikSaH-sAdhavaH (muMjaMti) bhuJjanti-bhogaM kurvantIti // 1 // TIkA-'oe' ojaH-ekaH rAgadveSarahitaH sAdhuH 'sayA' sadA-sarvadA 'Na' nai 'rajjemjA' rajyeta-bhogAdau kadApi rAgaraMjitaM cittaM na zabdArtha-'oe-ojaH' akelA arthAt rAgadveSa rahita sAdhu sayA-sadA' hamezAM 'Na rajjejA-na rajyeta' bhogoM meM kabhI bhI citta na lagAveM 'bhoga kAmI-bhogakAmI' yadi bhogameM icchA ho jAya to 'puNo virajenjA-punavirajyeta' usako jJAna ke dvArA tyAga kare bhoge samaNANaM suNeha-bhogAn' zramaNAnAM zRNuta' sAdhuko bhogabhogane meM jo hAni hotI haiM use suno 'jaha-yathA' jaise 'ege-eke' koI 'bhikkhuNo-bhikSavaH' sAdhu 'bhutibhuJjanti' bhoga bhogate haiM // 1 // anvayArtha--he ziSyo ! rAgadveSa se rahita sAdhu bhogoM meM sadA anurakta nahIM hotaa| kadAcit bhoga kI kAmanA kA udaya ho jAya to punaH zIghra hI virakta ho jaay| koI koI zramaNa bhogoM ko bhogate haiM unheM suno // 1 // TIkArtha-rAgadveSa se rahita sAdhu striyoM para anurAga dhAraNa na kre| Avat-'oe-ojaH' is .tU sAdhu rAgadveSa 2Dita sAdhu 'sayA-sadA' hamezA 'Na rajjejjA-na rajyeta' 55 mate mAgomA yittane na3. 'bhogakAmI-bhogakAmI' ne logomA mana rAya t| 'puNo virajejjA-punarvirajyeta' zAna dvArA tanI tyAsa 42 'bhoge samaNANaM suNeha-bhogAn zramaNAnAM zRNuta' sAsasoma sAdhuna 2 jAna thAya che te saino 'jaha-yathA' ma 'ege-eke' cha 'bhikkhuNo-bhikSaH' sAdhu 'bhuMjaMti-bhuJjanti' bhI loga che. // 1 // sUtrArtha--he zi! rAgadveSathI rahita sAdhu bhegamAM sadA anurA rahetuM nathI. kadAca bheganI kAmanA udaya thaI jAya, te paNa teNe tenAthI turata ja virakta thaI javuM joIe. keI. keI zramaNa (zithilAcArI sAdhuo) bhege bhogave che. teo kevI rIte bhego bhogave che-bhegomAM Asakta thaIne pahuye che, te 73 sAlaNA, // 1 // TIkAtha-sAdhue te sadA rAgadveSathI rahita rahevuM joIe. teNe zrI sUtra kutAMga sUtra 2 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 sUtrakRtAGgasUtre kuryAt syAdAvAsaktasya paraloke mahAduHkhasaMbhavasya darzanAt / yadi kadAcinmohodayAdbhogakAmI-bhogAbhilASI bhavet / tadA'pi bhoge-aihikA''muSmikadoSAvicArya mogebhyaH 'puNo' punarapi 'virajjejjA' virajyeta, mohanIyakarmaNAmudayavazAt yadi bhoge vittapavRttirbha vettadA doSaparyAlocanayA jJAnAMkuzena cittaM tato nivartayet / 'samaNANa' zramaNAnAmapi 'bhoge' bhogAn 'muNeha' zRNuta / yadyapi bhogA duHkhajanakAH sarveSAm , tatrApi tapastaptAnAmapi sAdhUnAM yathA bhogA bhavanti, tathA yUyaM zRNuta / 'ege' eke zithilAcAriNaH 'bhikkhuNo' bhikSavaH 'jaha muMjeti' yathA bhogAn bhujanti, tathA gaNuta, iti pUrveNa saha saMbandhaH / vidya. mAnAnAmapi kAmo durnivAra ityanyadIyapApi zvAnamadhikRtyoktamvaha striyoM meM kabhI bhI anurakta na ho-bhogoM meM citta ko anurakta na kre| jo strI Adi meM Asakta hote haiM, unheM paraloka meM ghora duHkha bhogane paDate haiN| kadAcit moha kA udreka hone se bhogoM kI abhilASA jAgRta ho jAya to bhogoM se utpanna hone vAle aihika evaM pAralaukika doSoM kA vicAra karake punaH zIghra hI unase virakta ho jAya / jJAna ke aMkuza se citta ko bhogoM se nivRtta kara le / yadyapi bhoga sabhI ke liye duAkhajanaka hote haiM, phira bhI koI koI zithilAcArI sAdhu bhoga bhogate haiM / ve jisa prakAra bhoga bhogate haiM so suno| anyatra kutte ko uddeza karake kahAbhI hai-'kRzaH kANaH' ityaadi| dubalA, kAnA laMgaDA cUnA (kAnoM se rahita) pUMcha se rahita puMchakaTA, bhUkha se vIDita, bUDhA haMDI kA ThIkarA jisake gale meM hai tathA rassI siomAM anurakta thavuM joIe nahIM-cittane kAmagomAM anurakta karavuM joIe nahIM. je strI AdimAM Asakta thAya che, temane paralekamAM bhayaMkara khe bhogavavA paDe che. kadAca mehane udraka thavAthI bheganI abhilASA jAgRta thaI jAya, te bhegone kAraNe utpanna thanArAM hika ane pAralaukika eno vicAra karIne, teNe tarata ja temanAthI virakta thaI javuM joIe. teNe jJAnanA aMkuza vaDe cittane bhegamAMthI nivRtta karI levuM joIe. je ke bhege saune mATe duHkhajanaka ja che, chatAM paNa koI keIzithilAcArI sAdhuo jogomAM anurakta ja rahe che. teo kevI rIte bhege bhegave che-te bhege pratyenI Asaktine kAraNe temanI kevI dazA thAya che, tenuM varNana have sAMbhaLo. anyatra paNa kUtarAne laIne evuM kahyuM che ke-durbaLa, kANe, laMgaDe, buca (kAnarahita), pAI gayelI pUMchaDIvALe, bhUkhathI dubaLe, jene gaLAmAM hoDIne kAMThale vIMTaLAyela che, jenA zarIra paranA jakhamamAMthI rakta ane zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 281 kRzaH kANaH khaMnA zrANarahitaH pucchavikalaH, kSudhAkSAmo jINe: piTharakakapAlAditagala / vraNaiH pUklinnaiH kRmikulazatairAvilatanuH, __zunImanveti vA hatamapi ca hantyeva madanaH ||1||iti|gaa. 1 // bhogAsaktamanasAM yAdRzI viDaMbanA vilasati, tAM darzayituM sUtrakAraupakramate-'aha' ityaadi| mUlam-aha taM tu bhedamAvannaM mucchiyaM bhikkhaM koNmmtivttuN| palibhidiyA NaM to pacchA pAMdukha muMddhi prnnti||2|| chAyA-atha taM tu bheimA pannaM mUchita bhikSu kAmamativartam / paribhidya khalu tataH pazcAt pAdAvukRtya muni praghnanti // 2 // (pIpa) se bhare hue ghAvoM evaM bilabilAte hue saikaDoM kIDoM se vyAsa zarIra vAlA kuttA bhI kutiyA ke pIche pIche phiratA hai| yaha kAma, mare hue ko bhI mArane meM koI kasara nahIM rakhatA // 1 // jinakA mana bhogoM meM Asakta hai unheM jaisI viDambanA hotI hai, use dikhalAne kA sUtrakAra upakrama karate haiM-'ahata' ityAdi / zabdArtha--'aha-artha' isake anantara 'bhedamAvannaM-bhedamApannam' cAritrase bhraSTa 'mucchiyaM-mUchitam, strI meM Asakta 'kAmamativaDaMkAmamativartam' viSaya bhogoM kI icchAdhAle 'taM tu-taMtu' usa 'bhivakhaMbhikSum'sAdhuko ve strI palibhidiyA paribhidya' apane vazavartI jAnakara 'to pacchA-tataH pazcAt pIche 'pAduddhaTu-pAdAghuddhRtya'apanA paira uThAkara 'muddhi-mUndhi' usake zira para 'pahaNati-praghnanti' prahAra karatI haiM // 2 // para nIkaLI rahyuM che, ane jene ghAvamAM kIDAo khadabadI rahyA che e bUDhe kUtaro paNa kAmAsakta thaIne kUtarInI pAchaLa pAchaLa pharyA kare che. A kAmavAsanA marelAne paNa mAravAmAM kaI kacAza rAkhatI nathI." | 1 jemanuM mana bhegamAM Asakta hoya che, temane kevI kevI viTaMbaNAo sana 42vI 5 cha, te sUtrA2 48 42 cha-'aha te' tyAha zA-'aha-atha' sAgamAcyA pachI 'bhedamAvanne-bhedamApannam' yAtriyI 2 'mucchiyaM-mUrichanam' sImA mAsa 'kAmamativaTTa- kAmamativartam' viSaya sogAnI chApA 'taM tu-taM tu' se 'bhikkhu-bhikSum' sAdhuna te zrI 'palibhidiyA-paribhidya' pAtAne 12 22a oneIna 'to pacchA' tataH-pazcAt' te pachI 'pAduddhaTu-pAdAvuddhRtya' potAnA 5ganA 'muddhi-mUrdhni' tenA bharata 52 'pahaNaMti-pradhnanti' prahAra re che. // 2 // zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH -- ( aha) athAnantaram (bhedamAvannaM) bhedamApannam cAritrabhraSTam (cha) mUrcchitaM strISu gRddhimAmupagam (kAmamativa) kAmamativartam kAmAbhilASukam (tu) taMtu (bhikkhu) bhikSu sAdhu sA strI (paliniMdiyA) paribhidya svavazIbhUtaM jJAtvA (to pacchA NaM) tataH pazcAt khala (pAduddhara) svakIyapAdau uddhRtya (muddhi) mUrdhni sAdhoH zirasi (pati) mannanti padadbhyAM zirasi tADayanti sAdhoriti // 2 // TIkA - 'a3' atha - anantaram, strIsaMsakteH pazcAt 'bhedamAkanna' bhedamApannam -bhedaM cAritraskhalanam ApannaM prApta santam / 'mucchiye' mUcchita - strISu Asaktam 'bhikkhu" bhikSu sAdhum 'kAmamativaddha' kAmamativartam, kAmeSu matebuddhervarttanaM pravRttiryasya itthaMbhUtam kAmA'bhilASukam | 'palibhiMdiyA' paribhiva, 'mAmupetya asmAkaM kathanAnusAreNa sarvaM kariSyati' ityevaM jJAtvA sA strI 'vo pacchA' tataH pazcAt (pAdudachu ) (pAdAvuddhatya = svakIyapAdAvuddhRtya 'muddhi' paddaNaMti' mUrdhni anvayArtha - - isake pazcAt bheda ko prApta arthAt cAritra se bhraSTa striyoM meM gRddha aura kAma ke abhilASI usa bhikSu ko vaha strI apane vaza meM huA jAnakara apane pAMva U~ce uThAkara sAdhu ke mastaka meM prahAra karatI hai // 2 // TIkArtha-- strI ke prati Asakti ho jAne ke pazcAt cAritra se bhraSTa striyoM meM Asakta tathA kAma ke icchuka sAdhu ko apane adhIna huA jAnakara arthAt 'yaha aba mere kathanAnusAra hI saba karegA' aisA samajhakara vaha strI usa sAdhu ke sira meM lAtoM kA prahAra karatI hai aura vaha sAdhu viSayAsakta hokara itanA patita ho jAtA hai ki kupita huI usa strI ke mAra ko bhI khAtA hai| adhika kyA kahA jAya strI ke sUtrArtha--tyAra mAha-yAstrithI bhraSTa thayelA, strIbheobhAM zRddha (Asakta), ane kAmalegAnI abhilASAvALA te bhikSune te strI peAtAne vaza thaI gayelA jANIne, paga UMcA karIne tenA mastaka para lAta paNu lagAve che. ArA TIkA strImAM Asakta thayA bAda, cAritrathI bhraSTa thayelA, zrIlAlupa ane kAmavAsanAthI yukta evA te samabhraSTa sAdhune pUre pUrA peAtAne adhIna thayelA jANIne-eTale ke te have peAtAnA kahyA anusAra ja karaze evu' samajIne-te strI te sAdhunA mastaka para lAtAnA prahAra kare che, ane te sAdhu viSayAsakta thavAne lIdhe eTalA pratita thai gayA haiAya che ke kupita thayeDhI te strIne mAra paNu sahana karI le che. meTA meTA prANI pazu zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalita cAritrasya karmabandhani0 283 pradhnanti-sAdhoH zirasi svakIyapAdayoH prahAraM kurvanti / prakupitAyAstasyAH pAdau svazirasi dhArayati, sarvathA viSayAsaktatvAt -- siMhAdayo mahAnto'pi prANinaH strIsaMnidhau kAtarA bhavanti, uktazca - 'vyAbhina ke sarabRddacchi rasazva siMhAH, nAgAzca dAnamadarAjikRzaiH kapolaiH / medhAvinazca puruSAH samareSu zUrAH, strIsannidhau paramakApuruSA bhavanti // | 1 || tadevaM viSayAsaktamanAH hi pAdadyAta viDaMbanAmapi prApnoti mUDhastasmAt sAdhuH tasyAmAsakti parityajed iti bhAvaH // 2 // mUlam - jaI kesiyA NaM maiMe bhikkhU jo vihare saha mithIe / kesINa vihaM vistaM nannatthe ma carijAMsi // 3 // chAyA -- yadi kezikayA khalu mayA bhikSo ! no vihareH saha striyA / kezAnapyahaM luMciSyAmi nAnyatra mayA careH // 3 // pAsa siMhAdi baDe baDe prANI bhI kAyara ho jAtA hai, kahA bhI hai'vyAbhinna kesara' ityAdi 'phailI huI kesara (ayAla) ke kAraNa vistRta sira vAle siMha, jharate hue mada se yukta gaNDasthaloM vAle arthAt madonmatta hAthI, tathA buddhimAn aura samarazara nara bhI strI ke samIpa kAyara ho jAte haiM' / isa prakAra jinakA citta kAmAsakta haiM, ve lAtoM ke ghAta kI viDa mbanA ko bhI prApta hote haiN| isaliye sAdhu strI meM Asakti ko choDa de // 2 // khInI sabhIyamA prAyara manI laya cheuchu pazu che-vyAbhinna ke. sara' ityAhi 'vikharAyelI kezavALIne kAraNe bharAvadAra mastakavALA, siMha, jenA ga'DasthaLamAMthI mada jharI rahyo che evA madonmatta gajarAja ane buddhimAna ane sa'grAmazUra nara pazu strInI pAse kAyara (narama gheMsa jevA) khanI jAya che.' A prakAre jenu citta kAmAsakta hoya che, evA puruSAne strionI lAtAnA prahAro paNa sahana karavAnA prasaMga Ave che. tethI sAdhue SiemAM Asakta thavuM joie nahIM. rA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH- (jaI) yadi (kesiyA) kezikayA-kezAH vidyante yasyAH sA tathA tayA (mae) mayA (itthIe) striyA saha (bhikkhU) he bhikSo ! (No vihare) no vihareH yadi vihAraM na kariSyasi tadA (kesANa vi haM lucissa) kezAnapyahaM luMciSyAmi tvatsamAgakAMkSiNI (mae) mayA rahitaM (annattha) anyatra (na carijAsi) na careH mAM vihAya nAnyatra gaccha iti // 3 // TIkA--'bhikkho' he bhikSo ! 'jai' yadi 'kesiyA' kezikayA kezAH vidyante yasyAH sA kezikA strI tayA, kezamiyAH striyo bhavanti / 'mae' mayA 'itthI e' striyA 'No vihare' no viharestvam tadA 'kesANa vihaM lucissaM' kezA zabdArtha-'jaha-yadi' jo 'kesiyA-kezikayA' kezavAlI 'maemayA' mujha-'isthIe-striyA' strI ke sAtha 'bhikkhU-bhikSo-he sAdhoH tuma 'No vihare-no vihare' nahIM raha sakate to 'haM-ahaM' maiM isI jagaha 'kesANa lucissaM-kezAn luciSyAmi' kezoM ko bhI loca lUMgI 'mae-mayA' mere vinA 'annattha-anyatra kisI dUsare sthAna para 'na carijjAsi-na careH' na jAo // 3 // __ anvayArtha-yadi mujha kezavAlI ke sAtha he bhikSo ! nahIM rahoge to maiM apane kezoM ko bhI noMca ddaaluuNgii| mujhe chor3akara anyatra kahIM mata jAnA // 3 // TIkArtha--striyoM ko keza priya hote haiM ataeva koI kezavAlI strI sAdhu se kahatI hai-he bhikSo! yadi mujha kezoMvAlI ke sAtha tuma nahIM rahoge to maiM isI sthAna para aura isI samaya apane kezoM ko sAtha-'jaya-yadi' 2 'kesiyA-zikayA' zavANI 'itthIe-triyA' zrI bhavI 'mae-mayA' bhArI sAthe 'bhikkhU -bhijho' 3 sAdhA! 'No vihare-no vihare' na 2DI zataDAya to 'haM-aham' hu~ mA4 sthaNe 'kesANa vi lucisaM-kezAnapi luciSyAmi' IzAnA 54 saya zaza. 'mae-mayA' saa2| vinA 'annatya-anyatra' I bhI sthAna 52 'na carija si-na careH' 1 me nahi 31 sUtrArtha-he bhikSo ! suMdara kezavALI mArI sAthe tame vicAre. jo tame mArI sAthe vicaraNa nahIM kare, te huM mArA suMdara vALane mAre hAthe ja khecI kADhIza. mATe mAro tyAga karIne bIje vicAravAno khyAla ja choDI de che 3/ TIkArthI-smie temanA suMdara vALane kAraNe vadhAre suMdara lAgatI hoya che. tethI sAdhumAM Asakta thayelI keI sakazI (kezayukta) strI sAdhune evI dhamakI paNa Ape che ke-"he mune ! je tame kezavALI evI mArI sAthe nahIM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 285 napyahaM lucissyaami| yadi kezayuktayA mayA saha vastuM kadAcittava lajjA bhaveccet , tadA'haM lajjAkAraNAn kezAnapi adhunaiva parityanAmi / kiM punrnyaalNkaar| dikAnityapi zabdArtha svaM punaH 'nanasya' nA'nyatra / 'mae' mayArahitaH 'carijjAsi' care mAM vihAya kSaNamapi nA'nyatra vayA gantavyam , ityeva me prArthanA / ahamapi bhavatAmAdezaM yathAyathamanuSThAsyAmi / yadi kezarahitAya tubhyaM me kezA na rocante tadA'hamapi kezaluvanaM kariSye parantu mAM vihAya nA'nyatra tvayAsthAtavyamiti bhAvaH // 3 // itthamApAtato manojJaiH kUTavacana nAlaiH sAdhu vizvAsya yat karoti, tadarzayati sUtrakAraH -'ahaNe' ityAdi / mUlam-ahaM NaM se hoI ukladdho to pesati tahAbhUehiM / __ alAucchedaM pehehi vagguMphalAiM Ahagahi ti // 4 // chAyA--atha khalu sa bhavatyupalabdhastataH preSayanti tathAbhUtaiH / ____ alAvUchedaM prekSasva valgupha ganyAhara iti // 4 // noca luuNgii| yadi kezavAlI hone ke kAraNa mere sAtha rahane meM tumhe lajjA hotI ho to maiM isI samaya lajjA ke kAraNa bhUta ina kezoM ko tyAga detI huuN| tuma mujhe choDa kara eka kSaNa ke liye bhI anyatra mata jAnA, basa, yahI merI prArthanA hai / maiM bhI Apa ke Adeza ko jyoM kA tyoM pAlana kruuNgii| Azaya yaha hai ki kezoM se rahita tumhe mere keza tathA alaMkAra yadi na rucate hoM to maiM bhI kezaluMcana kara lUMgI magara mujhe tyAgakara tuma anyatra na rahanA // 3 // raho, to huM atyAre ne atyAre ja mArA kezane mArA hAtha vaDe ja, tamArI samakSa ja kheMcI kADhIza. je kezavALI hovAne kAraNe mArI sAthe rahevAmAM Apane saMkeca thane hAya, te huM atyAre ja te saMkecanA kAraNabhUta keze tyAga karavAne taiyAra chuM. tame mane cheDIne eka kSaNane mATe paNa bIje na jaze. evI mArI namra prArthanA che. huM paNa ApanA AdezonuM barAbara pAlana karIza." A kathanane bhAvArtha e che ke kezothI rahita evA Apane je mArA keza, alaMkAra Adi gamatAM na hoya, te huM paNa tamArI jema kezakuMcana karIza, paratu Apa mane cheDIne anyatra rahevAne vicAra paNa na karaze. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 sUtrakRtAGgasake anvayArtha:-(aha) athAnantaraM khalu (se uvaladdho hoi) sa sAdhuH upalabdho bhavati mama vazavartIti stro jJAtvA (to) tataH (tahAbhUehiM) tathAbhUtaiH-prayojanaiH dAsavat sAdhu kArye prezyati (alAucchedaM) alAvu chedaM-pippalakAdizastraM (pehehi) prekSastra anviSya Anaya (vagguphalAi) valguphalAni nArikelAdIni (AharAhiti) Ahara iti AnayetyarthaH // 4 // isa prakAra Upara Upara se mana jJa pratIta hone vAle kUTa vacanajAla se sAdhu ko vizvAsa meM lekara vaha strI jo karatI hai, use sUtrakAra dikhalAte haiM-'aha NaM' ityAdi zabdArtha-'aha-atha' isake pazcAt 'se ubaladdho hoi-sa upalako bhavati' yaha sAdhu mere vazavatI ho gayA hai aisA jAnakara 'to-tataH' phira vaha sAdhuko 'tahAbhUehi-tathAbhUtaiH' dAsake samAna apane kArya meM prerita karatI hai 'aloucchedaM' alAvucchedaM'tumbA kATane ke liye 'pehehiprekSasva' churI lAve tazA 'vaguphalAiM-balguphalANi' acche phala 'AharAhitti-Ahara iti' le Avo aisA kArya kahatI hai // 4 // ___ anvadhArtha--tatpazcAt jaba sAdhu upalabdha ho jAtA hai arthAt usa strI ke adhIna ho jAtA hai taba vaha vividha prakAra ke Adeza dekara sAdhu ko dAsa kI taraha kAryoM meM prerita karatI hai| jaise tUce ko kATane kA zastra pippalaka dekho, lAo nAriyala Akaru Adi phala le Abho ityAdi // 4 // A prakAre upara uparathI manajJa lAgatAM phUTa vacanonI jALa bichAvIne te strI sAdhune pitAne vaza karI le che. tyAra bAda saMyamathI bhraSTa thye| sAdhunI vI zAthAya cha, tenu ve sUtrA24thana 42 cha-'ahaNaM' tyAta zA-'aha-atha' 5chI se ubaraddho hoi-saH upalabdho bhavati' mA sAbhAra 12 54 gye| cha tema samalane 'to tataH' 5chI ta sAdhune 'tahAbhUehiM tathAbhateH' hAsanI bhA4 te pAtAnA AyamA pre2 cha 'alAuccheda-alAghucchedam' tuDAna sabhAvA mATe 'pehehi-prekSasva' 72rI tathA vagupha. lAI-valAphalAni' sArAko 'AharAhitti-Ahara iti' smaav| maa| kAryo batAve che ke jo sUtrArtha-A prakAre sAdhu jyAre te strIne adhIna thaI jAya che, tyAre te strI tene vividha prakAranI AjJAo Ape che. te sAdhu tene, dAsa hoya tema tene judA judA Adeza ApavAmAM Ave che. jema ke "tuMbaDIne kApavAnI charI te zodhI lAve. jarA bajAramAM jaIne nALiyera AkarUTa vigere phaLa laI A ItyAdi-4 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 287 TIkA- 'ahaM' atha khalu strIvazavartI sAdhuH 'se uddho hoi' sa upalabdho bhavati AkArAdibhirvazamupagataH, iti tAbhiH strIbhiH parijJAto bhavati 'to pesaMti tahA bhUrahiM tataH preSayanti tathAbhUtaH = tadanantaram tathAbhUtatadabhiprAyajJAnAt zabdAdiyogairdAsarata preSayanti, kArye prayojayanti, asau strIvazavartI tArI kArya karoti / kIdRzImAjJAM karoti taddarzayati- 'alAucchedaM pehehi' alAbucchedaM prekSasva alAbu tumbaM chidyate'nena zastravizeSeNa iti alAbucchedaM tat prekSastra tAdRzamastravizeSamanviSyA''naya yena pAtrAdInAM mukhAdinirmANa bhavet / tathA-'guphalAI AharAhici' valguphalAnyAdara iti valgU ne zobhaarfar phalAni nArikelAdIni Ahat=Anaya / athavA vAkphalAni vAcaH dharmakathArUpAyAH vyAkaraNAdirUpAyAH vA yAni phalAni, vastradravyAdirUpANi tAnyAnayeti / taM sAdhu dAsavat karmaNi niyojayati se strIti bhAvaH // 4 // 9 TokArtha - tatpazcAt trizaM jaba yaha samajha letI haiM ki sAdhu mere adhIna ho cukA hai, taba ve use dAsa kI bhAMti kAmoM meM lagAtI haiM aura strI ke vazIbhUta huA vaha sAdhu usake kathanAnusAra hI saba kAma karatA hai| strI kisa prakAra kI AjJA karatI hai so dikhalAte haiM - tuMbA kATane kA zastra dekho use anveSaNa kara le Ao jisase pAtra Adi ke mukha Adi kA nirmANa ho / nAriyala Adi manojJa phala lAbho / athavA mUla meM prayukta 'vagguphalAi" kA artha hai vAkphalAni, jisakA Azaya hai dharmopadeza yA vyAkaraNa Adi rUpavANI ke jo phala vastra yA dravya Adi haiM, unheM lAbho / Azaya yaha hai TIkA--jyAre te strIne evI khAtarI thaI jAya che ke A sAdhu have kharAkhara mAre adhIna thai gayA che, tyAre te tenI pAse vividha Adezenu pAlana karAvavA lAgI jAya che, te sAdhune pAtAnA dAsa jevA gaNIne te tene AjJAe karyAM kare che ane sAdhu pAte dAsa hoya tema tenI AjJAnu pAlana kare che. te kevI kevI AjJA kare che te have prakaTa karavAmAM Ave che-charI gAtI lAvA ke jenI madadathI tUMbaDIne kApIne temAMthI pAtra AdinAM bhuatu nirmANa merI sahAya, 'nAriyala sardha Ave' sUtramA ne 'vagguphalAI ' zabda vaparAyA che, tenA artha A pramANe paNa thaI zake che--dharmopadeza, vyAkaraNa AdinA Apa jANakAra che. te tenA phaLasvarUpa vasra, dravya, Adi laI Ave--ApanA jJAnanA upayoga dhana kamAvAmAM karI' A kathanane bhAvArtha e che ke je strI pahelA sAdhune vinaMtI ane kAlAvAlAM karatI zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 sUtrakRtAstre mUlam-doruNi sAMgapAgAe paMjoo kA bhavistAi rauo| pAryANi ya meM rayAvehi ehi tA me" piTTao mhe||5|| chAyA-dArUNi zAkapAkAya prayoto vA bhaviSyati rAtrau / pAdau ca me raJjaya ehi tAvanme pRSThaM mardaya // 5 // anvayArthaH- (sAgapAgAe) zAkapAkAya (dAruNi) dArUNi-kASThAni mAnaya (rAo) rAtrau (pajjoo vA bhavissai) padyotaH prakAzo vA bhaviSyatItyatastailAdikamAnaya (me pAyANi rayAvedi) me mama pAdau vA raMjaya lepaya tathA parityajzaparaM zabdArtha-'sAgapAgAe-zAkapAkAya' zAka pakAne ke liye 'dAruNi -dArUNi' lakaDI lAvo 'rAo-zatrau' rAtameM 'pajjoo vA bhavissaipradyoto vA bhaviSyati' prakAza ke liye tela Adi lAvo 'me pAyANi rayAvahi-me pAtrANi raMjaya' mere pAtroM ko athavA paira ko raMga do 'tA -tAvat' pahale to 'ehi-ehi' yahAM Avo 'me piTTabho madde-me pRSThaM mardaya' merI pITha mala do // 5 // anvayArtha--zAka pakAne ke liye lakar3iyA~ le Ao / rAtri meM prakAza karane ke liye tailAdi kI vyavasthA kro| mere pAtroMko yA pairoM ko raMga do / anya kArya choDakara pahale yahAM aao| merI pITha kA mardana kara do / bhojana pakAne ke lie dera taka baiThI rahane se mere zarIra meM pIDA utpanna ho gaI hai / jarA mAliza to kara do // 5 // hatI, eja strI have tene potAne adhIna thaI gayele samajIne tene dAsanI jema Adeza apAtI thaI jAya che 4 Avt-'sAgapAgAe-zAkapAkAya' 3 manApA bhATe 'dAruNi-dAruNi' arst a 'rAo-rAtrau zatre 'pajjopo vA bhavissai-pradyoto vA bhaviSyati' pr||2421|| bhoTa te vigere nAva 'me pAyANi rayAdehi-me pAtrANi raMjaya' bhA2pAtrIne ma41 pagane 2gI yo 'tA-tAvat' paDelA ehi-ehi' ahiyA saav| 'me piTuo mahe-me pRSThaM mardaya' bhArI pI8 bhasajI thI. // 5 // sUtrArtha-"zAka Adi rAMdhavAne mATe lAkaDAM laI Ave, rAtre dI karavA mATe telane prabaMdha kare, mArAM pAtrone raMgI de, mArA hAtha paga lAla raMgathI raMgI de, bIjA kAma choDIne mArI pAse Ave. kayAranI rasoI zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 289 kArya (tA) tAvat (ehi) ehi-atrAgaccha (me piTTho madde) me pRSThaM mardaya-pAkakaraNAya cira kAlam upaviSTAyA me aGgaM bAdhate'taH saMvAhayeti // 5 // ___TIkA-'sAgapAgAe' zAkapAkAya-zAkaM vAstUkAdikapatrazAkaM vA asya pAkAya vA, dArUNikASThAni Ahara, zAkampAdInAM pAcanAya vanAdindhanamAnaya evaM nAnAkarmANi pazcAt sAdhu niyojayati saa| 'pajjomo' pradyotaH prakAzo vA 'rAbho bhavistaI' rAtrau bhaviSyati-niviDAndhakAratvAt rAtrau kimapi kartuM na zakyate atastailAdikamAnapa, tathA- me pAyANi' mama pAtrANi bhikSAsAdhanabhUtaM pAtraM 'rayAvehi' raMjaya-yena sukhena bhikSATanaM syAt , yadvA alaktakA. dinA araMjito me caraNau rNjy| tathA kAryAntaraM parityajya jhaTiti ehi Agaccha 'me piTTha bho madde me pRSThaM mardaya, yAvad vyarthapnupaviSTo'si mamAMgAni mukhamupaviSTAyAH mardaya / ___ bhoH! parityajya tAvatkAryAntaramihAgatya mAMgasaMvAhanaM kRtvA, tataH kAryAntaraM kariSyasi / evaM dAsavat kArya kArayati // 5 // TIkArtha-zAka yA bathuvA Adi bhAjI pakAne ke liye lakaDiyA~ laao| isa prakAra ke nAnA kAryoM meM sAdhu ko lagAtI hai| ghora andhakAra hone se rAtri meM kucha karate nahIM banatA, ataeva tela Adi le Amojisase prakAza hogaa| mere pAtroM ko athavA pairoM ko ra~ga do| dUsare samasta kArya choDakara jhaTa idhara Ao aura merI pITha masala do / jaba taka niThalle baiThe ho taba taka mere aMgoM ko ho mala do / striyAM isa prakAra usa sAdhu se dAsa ke samAna kArya karavAtI haiM // 5 // taiyAra karavA beThI chuM, tethI mAruM zarIra akaDAI gayuM che, te jarA mAlIza te karI do! kAma karI karIne mArI kamara duHkhavA AvI che, te jarA beThAM beThAM kamara te dabAvo.' TIkArya-te strI potAne adhIna thayelA te saMyamabhraSTa sAdhune A prakAranI AjJA pharamAve che-"gharamAM baLataNa khUTI gayuM che, te zAka, dALa Adi banAvavAne mATe baLataNuM laI Ava-jaMgalamAM jaIne lAkaDAM kApI lAve. tela te thaI rahyuM che. rAtre dI kevI rIte peTAvazu? jarA bajAramAM jaIne tela te laI Ave! mArAM pAtrone raMgI de. lAla raMgathI mArA hAtha paga te raMgI de! badhAM kAma choDIne mArI pAse Ave. Aja te kAma karI karIne mArI pIThamAM dukhAvo upaDyo che. to jarA pITha para telanuM mAlIza te karI do ! navarA zuM besI rahyA che, ahIM Ave ane mArA hAtha paga ane mAthuM dabAvo" A prakAranI strInI AjJAnuM tenuM pAlana karavuM paDe che. pA. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 - - sUtrakRtAnasUtre mUlA-vasthANi ya meM paiDilehahi annaM pAnaM ca aahraahitti| gaMdhaM ca raoharaNaM ca kAsavagaM ca me smnnujaannaahi||6|| chAyA--vastrANi ca me pratyupekSastra annaM pAnaM ca Ahara iti / gandhaM ca rajoharaNaM ca kAzyapaM ca samanujAnIhi // 6 // anvayArtha:-(vasthANi me paDile he hi) vastrANi me matyupekSasva-navInaM vastra. mAnaya (annaM pAnaM ca AharAhitti) annaM pAnaM cAhara-bhAnaya (gaMdhaM ca rajoharaNaM ca) gandhaM karpUrAdikaM rajoharaNaM cAnaya (me kAsagaM ca) me-gadartha kAzyapa-nApitaM (samaNu nANAhi) samanujAnIhi sampagajAnIhi atrAgamanArthamAjJAM kuru AnayetyarthaH // 6 // zabdArtha- 'vatthANi me paDilehehi-vastrANi me pratyupekSasva' he sAgho! mere liye naye vastroM laayo| 'annaM pAna ca AharAhitti-annaM pAnaM cAhara' mere liye anna aura pAnI kA prabandha karo 'gaMdhaM ca rajoharaNaM cagandhaM ca rajAharaNaM ca' mere liye kapUra Adi sugandha padArtha aura rajoharaNa lAvo 'me kAsavagaM ca-me kAzyapaca' mere keza nikAlane ke liye nAyI ko 'samaNujANAhi-samanujAnIhi' yahAM Ane kI AjJA do // 6 // __ anvayArtha-mere vastroM kI dekhabhAla karo, navIna vastra laao| mere liye anna pAnI laao| kapUra Adi sugaMdha lAo, rajoharaNa-dhUla jhAr3ane kA sAdhana laao|naaii bulAlAo, ityAdi prakAra se Adeza karatI haiN||6|| zahAtha-'vatthANi me pahile hehi-vastrANi me pratyupekSasva saadhaa| bhaa| sonI mA 42 / bhane bhaa2| bhATe navA patre saav| 'annaM pAnaM ca AharAhitti-annaM pAnaM cAhara' bhAre bhATa manAsa pANInI sapa re. 'gaMdhaM ca rajoharaNaM ca-gandha' ca rajoharaNaM ca' mAre bhATe 452 vigere sugandhita pahA bhane 2321(sAva27) anai. 'me kAsavagaM ca-me kAzyapakaM ca' bhaa|| 32 Gauri bhATe bhane 'samaNujANAhi-samanujAnIhi' mAvAnI mAjJA maayaa| sUtrArtha--mArAM vAnI saMbhALa le, mAre mATe navAM kapaDAM laI Ave. mAre mATe khAdya ane peya sAmagrIo laI Ave, kapUra Adi sugaMdhI dravya lAve, gharanI raja vALavA mATe jeDara (sAvaraNI) laI Ave mArA keza kApavA mATe nAIne belAvI lA ItyAdi Adeze te kare che. 5 6 che zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zra. a. 4 u.2 skhalitavAritrasya karmabandhani0 291 TIkA--'vatyANI'tyAdi / 'me' me-mama 'vatthANi' vastrANi paDile hehi' pratyupekSasva / kimitastato vastraM patitaM vidyate, tadekatrIkRtya gRhe sthApaya / athavA khaNDitaM jIrNatvAnme vastramiti prekSastra pazya / arthAt-zIrNamidamito nRtanaM vastramAnaya / tathA 'anna' annaM-zAkaudanAdikaM bhojanArtha 'pAnaM' pAnaM-pAnIyakam Anaya / athavA-pAnaM mAdaka peyadravyamAnaya, yena mattA'haM tvayA saha manovinodaM kariSye / ca 'gaMdha' gandhaM tailavizeSam aMgazobhAjanakadravyaM vaaaany| 'rajoharaNaM ca' rajoharaNaM saMmArjanIm Anaya yena gRhe patitaM rajo'nIyeta / etAdRzIM mamAjJA locakaraNe mama duHkhaM bhavati tataH sampAdaya / 'kAsavagaM ca' kAzyapaM ca nApitaM keza. muNDanAya 'samaNujANAhi' samanujAnIhi atrAgamanAya anujJAM kuru AnayetyarthaH // 6 // mUlam--adu aMjeNiM alaMkAraM kuyayaM meM prycchaahi| lauddhaM ca lorddhakusumaM ca veNupalAsiyaM ca guliyaM c||7|| TIkArtha--mere vastroM kI pratilekhanA kro| idhara udhara vastra kaise paDe haiM ? inheM ikaTThA karake ghara meM rakha do| athavA dekho, jIrNa hone ke kAraNa mere vastra phaTa gaye haiM, ataeva nae laao| bhojana ke liye anna aura pAnI le Ao yA pAnaka arthAt madirA Adi peya le Ao jisase matavAlI hokara maiM tumhAre sAtha manovinoda kara sk| gaMdha arthAt tela yA aMga zobhAvAIka dravya le aao| saMmArjanI (buETE) lAo, jisase ghara kI dhUla jhADI jA sake / merI ina AjJAoM kA pAlana karo / loca karane meM mujhe kaSTha hotA hai ataeva mere liye nApita ko bulA lAo // 6 // TIkArya-te strI te saMyamabhraSTa sAdhune A prakAranA Adeza Ape che mArA kapaDAne barAbara jhATakIne tathA saMkelIne peTImAM mUkI de. jI, mArAM kapaDAM phATI gayA che, Aje ja bajAramAM jaIne mAre mATe navAM kapaDAM kharIdI lAve. mAre mATe khAvA pIvAnI sAmagrI laI Ave-khAdya padArtho tathA madirA Adi peya padArtho laI Ave ke jethI madirApAna karIne matavAlI banIne huM tamArI sAthe kAmonuM sevana karIne tamArA mananuM raMjana karI zakuM. sugaMdhiyukta tela ane attara laI Ave ke jene lIdhe ghara sugandhathI mahekI UThe. gharane vALI jhuDIne sApha karavA mATe sAvaraNI laI Ave. vALa kApavA mATe ghAMyajAne belAvI lAve ItyAdi. 5 6 che. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 chAyA - athAMjani kAmalaMkAraM khukhuMNakaM me prayaccha / - lodha ca lodhrakusumaM ca veNupalAzikAM ca gulikAM ca // 7 // anvayArtha : - ( adu) atha (aMjaNi) aMjanikAM - kajjalAdhArabhUtAM nAlikAM (alaMkAra) alaMkAramAbhUSaNaM (kukkayayaM) vINAM (me payacchAhi) prayaccha dehi tathA (loddhaM loddhakusumaM ca) lodhraM ca lodhakusumaM ca vezabhUSAye AnIya prayaccha / ( veNupalAsiyaM ca ) veNupalAzikAm-vaMzIti prasiddhAM dehi vAdanAya tathA (guliyaM) guTikAmauSadhaguTikAM dehi yena nityanavayauvanaiva syAbhisyAjJApayati sAdhu sA strI // 7 // 'adu aMjaNi' ityAdi / zabdArtha - - ' adu- artha' aura 'aMjani- aMjanikAM' ajanapAtra 'alaMkAraM - alaMkAram' AbhUSaNa 'kukkapayaM - khukhuNakaM' vINA 'me papacchAhime prayaccha' mujha ko lA do tathA 'loddhaM loddhakusumaM ca-loghaM ca loghakusumaM ca' logha aura lodha kA puSpa bhI lA do 'veNupalAsiyaM ca - veNupalAzikAM ca' eka afsakI bAMzurI aura 'guliye-guTikAm' auSadha kI golI bhI lAo ||7|| sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha - vaha strI aisA bhI kahatI hai- mere liye suramAdAnI lAbho, AbhUSaNa lAbha, vINA lAkara do| vezabhUSA ke liye lodhra aura lona ke puSpa laao| bajAne ke liye vaMzI do| mere liye auSadha kI golI lAkara do jisase nitya navayuvatI banI rhuuN| strI sAdhu ko isa prakAra AjJA detI hai // 7 // 66 adu aMjaNi " tyAhi- zabdArtha' - 'adu - atha' ane 'aMjaNi - aMjanika' pAtra 'alaMkArealaMkAram' AbhUSaNa 'kukkuyayaM - khukhuNakaM' vA 'me payacchA hi me prayaccha' bhane sAvI yaaye| tebhana 'loddhaM loddhakusumaM ca - lodha' ca lodhakusumaM ca' bodha mane sAdhanA IsA pazu bAvI bhayo 'veNupalAsiya' ca-veNupalAzikAM ca' me vAMsajI mane 'guliyaM - guTikAm' sosaDanI goNI pazu sAvI Aye // 7 // sUtrA --srI evI paNa AjJA kare che ke mAre mATe suramAdAnI, AbhUSaNNA ane vINA laI Ave. vezabhUSAne mATe leAka ane ledhanAM puSpa lai Ave, mAre mATe vAMsaLI lAvI do. mAre mATe evI auSadhinI geALIe lAvI de ke jenA sevanathI mAru navayauvana kAyama mATe TakI rahe. rANA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karma ndhani0 293 TokA-'adu' atha ca 'aMjaNi' aMjanikAM kajjaladhAranalikAM kajjalasthApanapAtraM ca me prayaccha / tathA-'alaMkAraM' alaGkAram AbhUSaNaM kaTaka. keyurAdikaM 'kukkuyayaM' vINAm-ghughu rUviziSTAM vINAm 'payacchAhi' prayaccha locanejayitvA AbhUSaNena zarIraM vibhUSya vINAM vAdayiSyAmi tathA lodhra-lo, raktavarNaka alaktakAdi samarpaya nakharaJjanAya / (lodakusumaM ca) lodhrakusumaM ca prayaccha keza jhArAya / (veNupalAsiyaM ca) veNupalAziko ca-vaMzanirmitavAyavizeSarUpAm vaMzIm Anaya, sA me manovinodAya bhaviSyati, 'gulikA ca' guTikA ca-siddhaguTikAM samAnIyA'rpaya, yatmabhAvAt-mama yutitvaM kadA'pi na gacchet , sadA mama yauvanaM tiSThet // 7 // punarapyAha-'kuTuM' ityaadi| mUlam-kuTuM tagaraM ca aguruM saMpi, samma usirennN| tellaM muMhabhilijAe veNuMphalAiM saMnidhAnAe // 8 // ___TIkArtha-strI Adeza karatI hai-mujhe kAjala rakhane kI nalikA (DiviyA) lAkara do| kaTaka keyUra Adi AbhUSaNa tathA ghugharUdAra vINA laao| maiM AMkhoM meM kAjala AMjakara, AbhUSaNoM se zarIra ko AbhUSita karake vINA bjaauNgii| tathA nAkhUna raMgane ke liye lodhra mahAvara arthAt striyoM ke paira raMgane kA lAla raMga Adi lAkara do| kezoM kA zRGgAra karane ke lie lodhra ke puSpa lAbho / mere liye veNupalAzikA arthAt vAMsurI lAmo, jisase maiM apanA manovinoda kara skuu| siddhaguTikA lAkara do, jisake prabhAva se merA yauvana kabhI naSTa na ho, maiM sadA navayuvatI banI rhuuN||7|| TIkArtha-strI Adeza kare che ke "mArI AMkhamAM AMjavA mATe kAjaLanI DabbI ane suramAnI zIzI lAvI de. mAre mATe kAnanA buTiye, hAra, baMgaDIo Adi AbhUSaNe lAvI de. mAre mATe ghugherIovALI vINA laI A huM AMkhamAM kAjaLa AMjIne tathA AbhUSaNe ane suMdara vastro dhAraNa karIne vINu vagADIne tamArA dilane vINAnA madhura sUro vaDe DelAvavA mAguM chuM paga raMgavA mATe aLase laI Ave. mArAM kezanI sajAvaTa mATe lonA pho laI Ave. mane eka vAMsaLI lAvI de, te vAMsaLInA vAdana dvArA huM tamArA manane bahelAvavA mAguM chuM. mane siddhaguTikA lAvI do. tenuM sevana karIne huM mAruM yauvana sadA TakAvI rAkhavA mAguM chuM" pAchA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 sUtrakRtAnasUtre chAyA-kuSThaM tagaraM cA'guru saMviSTaM samyagUuzIreNa / tailaM mukhA'bhyagAya veNuphalAni sanidhAnAya // 8 // anvayArtha:--(usireNaM sammaM saMpiTuM) uzIreNa vIraNamUlena saha samyaka saMpiSTaM mizrita (kuTuM tagaraM ca aguru) kuSThaM tagaramagurum AnIya mahyaM dehi (muhabhilijAe) mukhAmpaGgAya (tellaM) tailaM-mugandhitam , tathA (veNuphalAI) veNuphalAni veNuphalakAni vastrAdisthApanAya AnIya dehi iti // 8 // ttiikaa--kuhmityaadi| he mANapriya ! saMyatta ! 'usireNaM' uzIreNa-vIraNamalena 'saMpiTuM' saMviSTa-saMmizritam 'kuI tagaraM ca zurUM' kuSTha tagaram aguruM tatra-kuSThaM 'kuTuM tagaraM ca' ityAdi zabdArtha-'usireNaM samma saMpiTu-uzIreNa samyaka saMpiSTaM' khasa ke sAtha acchI taraha pIse huve 'kuTTa tagaraM ca aguru-kuSTaM tagaraMcAguru' kuSTha-kamala ke gandhayukta sugandhadravya tagara aura agara lAkara mujhe do 'muhabhiliM jAe-mukhAgAya' mukha meM lagAne ke liye 'tellaM-taila' sugandhi taila aura 'sannidhAnAe-sannidhAnAya vastrAdi rakhane ke liye 'veNuphalAI-veNuphalAni' vAMsakI banI huI eka peTI lA kara do // 8 // ___anvavArtha--vaha kahatI hai-uzIra (khasa) kI jaDa ke sAtha acchI taraha pIse huye kuSTha, tagara aura agara lAkara mujha ko do / mukha meM malane ke liye taila tathA vastrAdi rakhane ke liye peTI bhI lA do // 8 // TIkArtha-strI kahatI hai-he prANanAtha ! khasakhasa ke sAtha khUba pIse hue kuSTha, tagara aura Ara lAkara do| yahAM kuSTha kA artha hai kamala kI 'kutagaraM ca" chatyA -- hA-"usireNaM samma saMpiTuM-uzIreNa samyak saMpiSTam' masanI sAtha sArI rIte pAre'kuTuM tagaraM ca aguruM-kuSTa tagara ca aguruM' -bhajanI anyathI yuta sumadra0ya tara bhane magara bhane dAvI mApI. 'muhabhiliMjAe -mukhAgAya' bhumamA 8 mATe tela-tailamU' sujavA te mana 'sanidhAnAe-sannidhAnAya" vano bagere rAmA mATe 'veNuphalAI-veNuphalAni' vAMsanI banelI eka peTI mane lAvI Ape. 8 sUvArtha--te kahe che ke-uzIra (kha) nAM mULanI sAthe seTelAM kuSTha, tagara ane agara mane lAvI de. mukha para lagAvavAne mATe mane sugadhi. dAra tela lAvI de. mArAM kapaDAM rAkhavAne mATe eka peTI paNa letA Avaje. 8 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - samayArthabodhino TIkA pra. zru. ma. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 295 koSThapuTAdikaM kamalagaMdham , sugandhadravyaM, tagaraM gandhadravyavizeSam aguruM dhUpagandhadravyamAnIya me prayaccha yAvatA sarvadaiva zarIraM sugandhitaM bhavet / tathA 'muimiliMjAe' mukhAbhyaMgAya 'tellaM' tailaM-sugandhitaM tailaM cA''dAya prayaccha / 'veNuphalAi' veNuphala kAni- vastrAdInAM saMsthApanAya veNuvinirmitapeTikAmapi yataH kutazcidAnAyya dIyatAm yatra nihitaM vastrAdikaM surakSitaM bhaviSyati / zayyAyAH zobhAyai tagarAdikamapekSitam , mukhazobhA'bhivarddhanAya tailAdikamapekSiAma, tathA vakhAdInAM rakSAyai peTikAdInAM saMgraho'pyAvazyakaH pratIyate / iti bhAvaH // 8 // mUlam-naMdIcUSaNagAI pAharAhi chattIvANahaM ca jaannaahi| satthaM ca sUbacchejAe AgIla ca vayaM syA~hi // 9 // chAyA--nandIcUrNa mAhara chatropAnahau ca jAnIhi / zastraM ca sUracchedAya AnIlaM ca vastraM raMjaya / 9 // gandha se yukta, gandhadravya tagara eka sugaMdhita dravya hai aura aguru agara ke nAma se prasiddha dhUpadravya hai / strI Adeza karatI hai ki yaha saba vastueM mujhe lAkara do jisase merA zarIra sugaMdhita rahe aura mukha para mAliza karane ke liye sugaMdhita taila lAkara do| vastra Adi rakhane ke liye bAMsa kI banI huI peTI bhI kahIM se lAkara do jisase vastra surakSita rahe ___ Azaya yaha hai ki zayyA kI zobhA ke lie tagara Adi kI apekSA kI gaI hai, mukha kA saundarya vaDhAne ke liye tailAdi kI apekSA kI gaI hai aura vastrAdi kI rakSA ke lie peTI Adi kI AvazyakatA pratIta kI gaI hai // 8 // TIkArya--strI tene kahe che ke--he prANanAtha! Aja te mAre mATe khasanAM mULanI sAthe vATelAM kuSTha, tagara ane agara letA Avaje, "kuSTha A padane artha ahIM kamalanI gadhethI yukta sugaMdhadravya" samaja, tagara eka sugaMdhita dravya che ane "agara' eTale agaru nAmanuM dhUpadravya. A badhA sugaMdhita dravyanuM zarIre mAlIza karavAthI zarIra sugaMdhita rahe che. vaLI mukha para mAlIza karavA mATe sugaMdhidAra tela banAvI de. mArAM kapaDAM mUkavA mATe vAMsanI banAvelI suMdara peTI laI Ave ke jethI mArAM kapaDAM surakSita rahe.' A kathanane bhAvArtha e che ke zayyAnI zobhAne mATe strI tagara AdinI apekSA rAkhe che, mukhanA sauMdaryanI vRddhi mATe te tela AdinI apekSA rAkhe che ane kapaDAM AdinI rakSA mATe peTInI apekSA rAkhe che. 8 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 sUtrakRtAnasUtre ___ anvayArtha:--(naMdIcuNNagAI pAharAhi) nandIcUrNamoSTharaMjakaM prAhara (chattovANahaM ca jANAhi) chatropAnahau ca jAnIhi (bacchenjAe) sUpacchedAya patrizAkacchedanAya (satthaM ca) zastraM ca (ANIlaM) AnIlaM ca (vatthaM) vastraM (rayAvehi) raMjaya, etatsarvaM madartha kuru iti // 9 // TIkA--strIvazavartinam , ataeva dAsasamaM sAdhum AjJApayati-he kAnta ! 'naMdIcUNNagAhiM' nandIcUrNa dravyasaMyoganiSpAditoSTharaJjaka tathA davazodhakaM zabdArtha--'naMdIcuNagAI pAharAhi-nandIcUrNa prAhara oTha raMgane ke liye cUrNa lAmo 'chattopANahaM ca jAgAhi-chatropAnahI ca jAnIhi' chAtA aura jUnA lAo 'suvacchenjAe-sUracchedAe' zAkapAtrAdi ke chedana ke liye 'satthaM ca-zastraM ca' zastra arthAt churI lAmo 'ANIla-AnIlaca' nIlaraMga kA 'vatthaM-vastra' stra 'rayAvehi-raJjaya' mere liye raMgavA do // 9 // ____ anvayArtha--strI punaH kahatI hai-hoTha raMgane ke liye nandIcUrNa le aao| chAtA lAo, jUtA lAmo / zAka kATane ke lie churI laao| mere lie nIle raMga se vastra raMgavA do / mere liye yaha sabhI vastueM prastuta karo // 9 // TIkArya--strI ke adhIna hone se dAsa ke samAna bane usa bhUtapUrva sAdhu ko vaha AjJA denI hai-he prANanAtha ! nandIcUrNa arthAt aneka dravyoM ke saMyoga se nirmita oSTha raMgane kA cUrNa yA dantazodhaka maMjana lAo, zahAtha-'naMdIcuNNagAiM pAharAhi-nandIcUrNa prAhara' 818 21 / bhATa nadIyUSa va mA. 'chattopANahaM ca jANAhi-chatropAnahau ca jAnIhi' chatrI bhane an arta mAya. 'sUvacchejjAe- sUpacchedAya' mA samA216 mATe 'satthaM ca-zastra ca' zakha maryAta charI mAvImApA. 'ANIla-AnIla'ca' nala nu' 'vattha-vastra' 17. 'rayAvehi-raJjaya' bhane pI maa||8|| sUtrArtha ii te sAdhune kahe che ke "mArA hoTha raMgavA mATe nandIcUrNa lAvI do, dAMta sApha karavA mATe dattamaMjana laI Ave, chatrI, caMpala Adi laI Ave. zAka samAravA mATe charI laI Ave. mArAM vastrone nIlA raMga vaDe raMgI de." A prakAranI AjJAe te karatI ja rahe che . 9 pitAne adhIna bane te sAdhu jANe pitAne dAsa heya tema te strI tene nitya navA navA Adeza Ape che- prANanAtha ! aneka dravyonA mizra. zathI banAveluM nandI cUrNa (haTha lAla karavAne pAuDara) laI Avo ke jenAthI zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 297 maMjanam 'pAharAI' mAhara, pAnaya, yena rajitau oSThau zobheyAtAM tathA zodhitA dantA atinirmalA bhaveyuH / tasmAda yena kenApi prakAreNa yatastato milet anvidhyaa''niiyaa'rpy| tatha 'chatovANahaM ca jANAdi' chatropAnahI jAnIhi AnetavyatayA, vinA tAbhyAM varSA''tapAbhyAM madIyazarIrasaMrakSaNa kathaM syAt / atastayo rAnayanamAvazyakameva / tathA 'supacche jAe'-mUpacchedAya patrazAkAdikartanAya zava churikAmapyAdAya mAmarpaya / tayA-vatthayaM' vastram 'ANIlaM' A ISannIlam , sarvato nIlaM, raktaM, pItaM ca raJjaya / nIlapItaraktAdivarNena raMjakadvArA vastraM raJjayitvA priyAyai mahyamarpayeti // 9 // mUlam-suphaNiM ca sAgapAgAe aumalagAI dagAharaNaM ca / tilagakaraNimajaNasalAgaMdhiMsu me vihraNayaM vijaannehi||10|| chAyA-suphaNi ca zAkapAkAya AmalakAnyudakAharaNaM ca / tilakakaraNImaMjanazalAkAM grISme me vidhUnakamapi jAnIhi // 10 // jisase raMge hue oSTha sundara dikhAI de, tathA svaccha kiye dAMta ekadama nirmala ho jAeM / ataeva ye vastue~ kisI bhI prakAra se, jahAM kahIM bhI mile vahIM se khojakara lAo aura do / tathA chAtA aura jUnA bhI le aao| unake vinA varSA aura dhUpa se kaise mere zarIra kI rakSA hogA ? ataeva unakA lAnA Avazyaka hI hai aura zAka Adi chedana karane ke lie churI bhI lAkara do| tathA mere vastra nIle pIle yA lAla raMga se raMgakara mujhe do // 9 // zabdArtha-'sAgapAgAe suphaNi-zAkapAkAya surmANa / he priyatama! zAka pakAne ke liye tapelI lAyo 'AmagAI dagAharaNaM ca-AmalakA. raMgelAM mArA hoTha suMdara dekhAya. dAMta sapheda karavA mATe evuM dantamajana laI Ave ke dAMta ghasavAthI dAMta sapheda thaI jAya game tyAMthI A ane vastu mane lAvI Ape, chatrI vinA tA5 ane varasAda vakhate bahAra kevI rIte javAya? mATe Aje ja eka chatrI laI Ave. mArA pagarakhAM (sapATa, caMpala, mejaDI Adi) phATI gayAM che, te Aje ja navAM pagarakhAM lAvI Ape. zAka samAravA mATe ApaNe tyAM charI paNa nathI, te bajAra mAMthI sArI charI laI Ave. mArAM kapaDAMne raMga jhAMkho paDI gayo che, te mane Aje ja kapaDAM para lAla, lIle, pILa Adi raMga caDAvI de." zahAtha-'sAgapAgAe suphaNi-zAkapAkAya suphaNi' priya ! // manAqA bhATe tapaal anii aaye| 'AmalagAidagAharaNaM-Amalakani, udakAharaNaM ca' zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 sUtrakRtAjasle anvayArtha:--(sAgapAgAe suphaNi) zAkapAkAya suphaNi ca tapelIti lokaprasiddham AnIya dehi tathA 'AmalagAI dagAharaNaM ca' AmalakAnyudakAharaNaM ca (tilaka karaNimaMjaNasalAgaM) tilaka karaNImaMjanazalAkAM ca tathA (ghisu) grISme me= mama (vihUNaya) vidhRnakaM ca vyajanaM (vijANehi) vijAnIhi etatsarva dehIti // 10 // ____TIkA-'sAgapAgAe' zAkapAkAya-zAkAnAM muphtaNDulAdInAM ca pAkAya raMdhanAyetyarthaH 'muphaNiM ca' mugiM ca anAyAsena phaNyate pAcyate zAkaM taNDulAdikaM yatra tat suphaNi sthAlIpITharAdikam (thAlI-tapelI) aany| tathA 'AmalagAI' AmalakAni dhAtrIphalAni, pAtrasaMmArjanAyanyudakAharaNaM ca' AMvalA tathA jala rakhane kA pAtra lAo tathA silagakaraNimaMjaNasalAgaM-tilakakaraNImaJjanazalAkAM' tilaka aura aJjana lagAne ke liye salAI lAmo tathA dhiMsu me vieNayaM vijANehigrISme me vidhUmakamapi jAnIhi' grISmakAla meM havA karane ke liye paMkhA lAkara mujhe do||10|| ____ anvayArtha-zAka pakAne ke lie suphaNi (tapelI) lAkara do| AMvalA lA do, pAnI kA pAtra lA do, tilaka karane ke liye tathA aMjana AMjane ke lie salAI lA do| grISmakAla meM havA karane ke lie paMkhA lA do // 10 // TIkArtha--zAka, dAla aura cAvala pakAne ke lie suphaNi arthAt tapelI lA do| jisameM zAka Adi saralatA se pakAe jA sake vaha muphaNi kahalAtI haiM / baratanoM ko sApha karane ke liye, zarIra kA Himni Na Anu mATe pAtra hAvI Apo. tathA 'tilagakaraNimaMjaNa. salAga-tilakakaraNImaJjanazalAkAM' tiRs 421 // bhATe tiasanI mane marg anaa bhATe manasaNI mAvI bhApa tathA 'piMsa me viNayaM vijANehi-grISme me bidhUnakaM vijAnIhi' zrImai pApA mATe 5 / bhane sAvI aayo||10|| sUtrArtha-zAka Adi banAvavA mATe tapelI lAvI de. gharamAM AmaLA thaI rahyA che, te atyAre ja bajAramAM jaIne AMbaLAM laI Ave. pANI bharavA mATe jaLapAtra lAvI de. cAMllo karavAnI tathA AMjaNa AMjavAnI saLI lAvI de. grIma Rtu zarU thaI che, tethI baphAro ghaNe ja thAya che, mATe havA khAvA mATe paMkhe lAvI de. 10 sUtrArtha-zAka, dALa, bhAta Adi rAMdhavAne mATe tapelIe lAvI de. (sUtramAM 'saphaNi' 54 4 mA 5vAnA sAdhana mATe 15yu cha, tathA tana matha tapelI thAya che.) vAsaNa mAMjavA mATe snAna Adi zarIrasaMskAra mATe tathA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 299 zarIrasaMskArAya bhojanAya ca Anaya / tathA 'dagAharaNaM ca' udakAharaNaM ca, udakaM jalam Ahiyate AnIyate yena pAtravizeSeNa tadapi Anaya-ghaTamAnaya, upalakSaNametat-ghRtatailAdikaM sarvameva gRhopakaraNaM mAmarpaya / tathA 'tilaka karaNimaMjaNasalAgaM' tilakakaraNImaMjanazalAkAM-tilakakaraNAya zalAkA svarNamayI rAjatauM vA / athavA-aMjanakaraNAya aMjanazalAkAmapi, kiMbahunA grISmakAle kAyodbhUtasvedanivAraNAya 'vihU gayaM' vidhUna vyajanaM 'me' mA 'vijANehi' vijAnIhi-uktamanuktaM vA sukhasAdhanamAnIya samarpaya sarva mAmiti // 10 // mUlam-saMDAsagaM ca phaNihaM ca sIhalipAmagaM ca aannaahi| AMdaMsagaM ca payacchAhi daMtapakkhAlaNaM paMvesAhi // 11 // chAyA--saMdaMzakaM ca phaNihaM ca zikhApAzakaM cAnaya / ___ AdarzakaM ca prayaccha dantapakSAlanakaM pravezaya // 11 // saMskAra karane ke liye aura bhojana ke liye AMcale lA do / jala lAne ke liye pAtra lA do| yaha kathana upalakSaga mAtra hai| isase ghRta, taila unake liye pAtra Adi ghara saMbaMdhI sabhI upakaraNa samajha lenA caahie| vaha saba lAkara mujhe do| tilaka karane ke lie sone yA cAMdI kI salAI athavA aMjana lagAne ke liye aMjanazalAkA bhI lA kara do| garmI meM utpanna hone vAle pasIne kA nivAraNa karane ke liye mujhe paMkhA bhI lA do / isa prakAra kahe thA anakahe sabhI sukhasAdhana lAkara mujhe sauMpo // 10 // zabdArtha-'saMDAsagaM ca-saMdaMzakaM ca' nAsikA ke antargata keza ko upADane liye cipIyA lAo 'phaNihaM ca-phaNihaM ca tathA kezasaMvA. bhejanamAM vAparavA mATe AMbaLAM paNa lAvI de. pANI bharavA mATe ghaDA, mATalI, Dela Adi vAsaNe lAvI de A kathana dvArA ghI, tela Adi padArtho bharavA mATe pAtro lAvI ApavAnI vAta paNa sUcita thAya che. cAMle karavA mATe sonA athavA cAMdInI saLI lAvI de. ajaNa mATe aMjanazalAkA paNa lAvI de. hamaNAM baphAro khUba thAya che, te havA khAvA mATe ekAda paMkhe paNa lAvI de A prakAranA dareka jAtanAM sukhasAdhano lAvI ApavAnuM pharamAna te choDaDyA ja kare che, ane saMyamabhraSTa te sAdhune gulAmanI jema tenI te AjJAnuM pAlana karavuM paDe che. 11 zaya-saMDAsagaM ca-saMdaMzakaM ca' nAnI 2 2 1 mATe cApiyo dAvI mApI. 'phaNiha ca-phaNahaM ca tayA pANa mojA bhATa zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH--(saMDAsagaM ca) saMdaMzakaM ca-nAsikAkezotpATanopakaraNam (phaNiha) kaMkatikA (sIhalipAsagaM ca) zikhApAzakaM veNIsaMyamanArtha mUmayaM kaMkaNaM ca (ANAhi) Anaya (AdaMpagaM ca payacchAhi) AdarzakaM-darpaNaM ca prayaccha tathA (daMtapakkhAlaNaM pavesAhi) dantaprakSAlanakaM pravezaya AnayetyarthaH // 11 // ___TIkA--'saMDAsagaM' saMdaMzaka-nAsikAntargata kezotpATanAyA'stravizeSam 'phaNihaM' phaNihaM ca kaMphatakaM kezasaMyamanAya tathA (sIhalapAsagaM) zikhApAzakaM rane ke liye kaMghI lAo 'sIhalIpAsagaM ca-zikhApAzakaM ca' veNI bAMdhane ke liye unakI banI huI jAlI 'ANAhi-Anaya' lAkara do 'AdasagaM ca payacchAhi-AdarzakaM ca prayaccha' mukha dekhane ke liye darpaNa lAkara do 'daMtapakkhAlaNaM pavesAhi-danta prakSAlanakaM pravezaya' dAMta sApha karane ke liye daMtamaMjana lAmo // 11 // ___ adhyArtha--punaH strI kI AjJA batalAte haiM-mere lie nAka ke bAla ukhADane ke vAste cimaTI lA do, kaMghA lA do, veNI bA~dhane ke lie Una kA kaMkaNa lA do, darpaNa do, dAMta sApha karane ke liye maMjana yA dAtauna lAo // 11 // ___TIkA-nAka ke bhItara ke bAla ukhADane ke upakaraNa ko 'saMdaM zaka' kahate haiM jise hindI bhASA meM 'cimaTI' kahA jAtA hai| vaha strI kahatI hai-mere liye vaha cimaTI lA do| keza saMvArane ke liye kaMghI lA Missii sAvI mA. 'sohalIpAsagaM ca-zikhApAzakaM ca' wish bhATa Garl manAzI onii 'ANAhi-Anaya' anii mAyA. 'AdaMsagaM ca payacchAhiAdarzakaM ca prayaccha' bhusa / mATe 65 sAdI mA. 'daMtapakkhAlaNaM pavesAhi-dantaprakSAlanakaM pravezaya' ia sA 4211 mAre tamananI maa111|| sUtrArtha-strInI AjJAnuM sUtrakAra AgaLa varNana kare che-nAkanA bAla kheMcI kADhavA mATe mane cIpiye lAvI de. keza eLavA mATe dAMti lAvI de. mArI veNu bAMdhavA mATe Unane dore lAvI de. meTuM jevA mATe darpaNa lAvI de ane dAMta sApha karavA mATe dAtaNa athavA dattamaMjana lAvI ho. mema mAjJA 43 che. TIkArya-nAkamAM ugelA bAla kheMcI kADhavAnA upakaraNane cIpiye kahe che. te strI pitAne mATe cIpiyo lAvI ApavAnI tene AjJA kare che. vaLI keza oLavA mATe (dAMti) paNa maMgAve che, dapaNuM maMgAve che, veNu bAMdhavA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 301 veNIsaMyamanAya-UrNAmayaM kaMkaNaM ca''nIya sarpaya / 'AdaMsa' Adarzakam tadapi darpaNaM mukhavilokanAya mAmaya dehi, tathA 'daMtapakvAlaga' dantaprakSAlanakaM dantAH prakSAlayante yena tadantapakSAlanakam, dantakASThaM pravezaya Anayeti // 11 // mUlam-pUryaphalaM taMbolayaM sUIsuttagaM ca jANAhi / kosaMca moyamehAe suppukkhalagaM ca khaargaalnnNc||12|| chAyA-pUgIphalaM ca tAmbUlakaM sUcIsUtraka ca jAnIhi / kozaM ca moyamehAya zUrpokhalaM ca kSAragAlanakam // 12 // anvayArthaH-(pUyaphalaM taMbolayaM) pUgIphalaM tAMbUlaM nAgavallIdalaM (suIsuttagaM ca jANAhi) sUcI mUtraca sUcyartha vA mUtra jAnIhi-Anaya (moyamehAe) mokamehAya prasravaNAya (kosaM) kozaM ca pAtramAnaya (supukkhalagaM ca) zUrpokhalaM ca (khAragAlaNaM ca) kSAragAlanaM ca-pAtramAnayeti // 12 // do| veNI bAMdhane ke liye Una kA kaMkaNa (jAlI lA do / mukha dekhane ke liye darpaNa lA do| dAMta sApha karane ke lie dAtona yA maMjana lAkarado / 11 / __ zabdArtha-'pUyaphalaM taMbolayaM-pUgIphalaM tAmbUlaM, supArI aura pAna 'suIsuttamaM ca jANAhi-sUcisUtraM ca jAnIhi' tathA sUI aura dorA lAyo 'moyamehAya-mokame hAya' pesAya karane ke liye 'kosaM-koza' pAtra lAo 'suppukkhalagaM ca-zUjhekhalanaM ca' sUpaDA aura ukhala lAo evaM 'khAragAlaNaM ca-kSAragArAnaM ca' sAjI Adi khAra gAlane ke liye bartana zIghra lAkara do||12|| ___anvayArtha-mere liye supArI, pAna, suI dhAgA, laghuzakA nivAraNa karane kA pAtra, sUpaDA, Ukhala tathA khAra galAne kA patra bhI laao||12|| mATe UnanI guMthaNavALI jALI maMgAve che. vaLI pitAnA dAMtanI saphAI mATe dAtaNa ane dattamaMjana paNa lAvI ApavAnuM kahe che. 11 - pUyaphala ta polaya-pUgIphala to bUla' sArI mane pAna 'suI suttagaM ca jANAhi-sUcIsUtra ca jAnIhi' tathA so bhAvI mApI. moyame hAya-mokamehAya' pezAma 4211 bhATa 'kosaM-kozam' pAtra sAvI mApI. 'suppukkhalagaM ca-zUposkhalanaM ca sUpaDaM ma2 mAMDaNuza dApI mApA, tabha04 khAragAlaNaM cabhAragAlanaM ca' 9 mA 12 ||75aanu pAsa thI bhane sAvI maap|12| te strI bIjI kaI kaI vastuo maMgAve che, te sUtrakAra have prakaTa kare - 'mAre bhATa pAna, saupArI, sAya, 21, mA auii 1. pezAma 125 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 -- - - - sUtrakRtAGgasUtre TIkA-'pUyaphalaM' pUgIphalam (supArI) 'taMbolayaM' tAmbulam-nAgagallIm, 'suI suttarga' sUcI sUtrakam , sUtram -Dorakam macyartha mUtraM vA 'jANAhi' jAnIhi AnazyakatayA ebhirthinA gRhakAryasya sampAdanA'saMmavAt / 'moyamehAe' gokamehAya prasravaNAya 'kosaM' kozaM-mUtrapAtram , mUtrotsargAya Avazyakam , yato hi rAtrI bhayArttA bahirzantuM na zaknomi / tathA 'mUppa' zUrpam-taNDulAdizodhanAya upakaraNa vizeSaM 'sUpaDA' iti bhASA prasiddham 'ukkharagaM ca' ulUkhalaM ca-dhAnyAnAM tuSApanayanAya kaNDanAyetyarthaH tathA 'khAragAlaNaM ca' kSAragAlanakam / sarjikAdikSArapadArthagAlanopakaraNavizeSam ityetat sarvaM gRhopakaraNaM zIghra yasnAdAnIya mAM padayam iti // 12 // mUlam -caMdAlagaM ca karagaM ca vaJcagharaM ca Auso khnnaahi| sarapAyayaM ca jAyAe gorahagaM ca sAmaNerAe // 13 // chAyA-caMdAlakaM ca karakaM ca coMgRhaM ca AyuSman ! khAnaya / zarapAta ca jAtAya gorathakaM zrAmaNeyAya // 13 // TIkArtha--supArI lAo, pAna lAo, suI lAo, DorA lAo, yaha Avazyaka hai / inake pinA ghara kA kAma nahIM cala sakatA / laghu. zaMkA nivAraNa karane ke liye pAtra bhI cAhiye yA usake liye ghara ke bhItara hI sthAna caahiye| kyoMki rAtri ke samaya bhaya ke kAraNa bAhara nahIM jAyA jA sakatA / dhAnya sApha karane ke liye sUpaDA bhI caahie| dhAnya ko kUTane ke lie Ukhala usake chilake haTAne ke lie sUpaDA caahie| sAjI Adi khAra galAne ke lie bhI pAtra caahie| yaha saba ghara saMbaMdhI upakaraNa zIghra hI prayatna karake lAbho aura mujhe sau po||12|| mATe pAtra (tastaruM) lAvI de. sUpaDuM sAMbeluM "khAMDaNiye tathA sAjI vigere khAra gALavAnuM pAtra paNa lAvI do. 12 TIkArtha-mAre mATe pAna, sopArI Adi mukhavAsanA padArtho lAvI do. kapaDAM sAMdhavA mATe sAyaderA paNa lAvI Ape. gharamAM pezAba karavA mATe cikaDInI vyavasthA kare athavA pezAba karavA mATe tastaruM lAvI de. (rAtre bhayane kAraNe pezAba karavA bahAra jaI zakAya nahIM tethI pezAba karavA mATe pAtra maMgAve che) gharamAM anAja sApha karavA mATe-sAvA jhATakavA mATe supaDuM paNa hovuM joIe. dhAnyane khAMDIne tenA phetarAM Adi dUra karavA mATe khAMDaNiyAnI paNa jarUra paDe che. sAjI vigere khAra gALavA mATe pAtranI jarUra paDe che. tethI A badhI sAmagrIo lAvI ApavAne te tene Adeza kare che. ane te saMyamabhraSTa sAdhune tenI A AjJAnuM pAlana karavuM paDe che. 12 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArthabodhinI TIkA pra. a. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani 303 anyayArthaH - (Auso) he AyuSman ! (caMdAla) candAlakaM ca devapUjanAva tApAtraM (karagaM ca) karake ca-jalapAtraM madhupAtraM vA (vaccagharaM ) vavagRhaM zaucasthAnaM (khaNAhi ) khAnaya ( jAyAe) jAtAya - putrAya (maravAyyaM ca zarapAtaM dhanudha (sAmanerAe) zramaNeyAya-zramaputrAya (gorahaM ca) gorathaM cAnayeti // 13 // TIkA- 'caMdAai' candAlakam - devapUjanArtha tAmramayaM pAtram | 'karagaM' - karakaH ghaTaH yena pAtravizeSeNa zrRMgAkAreNA'bhiSekaH kriyate / 'caccaraM' varSo gRham zabdArtha - - ' Auso he AyuSman' he dIrghajIvit 'caMdAlagaM - candrA lakaM' devatA kA pUjana karane ke liye tAmra pAtra aura 'karagaM ca-karakaM ca' jalapAtra athavA madhurAtra 'baccagharaM vacagRhaM' zaucagRha 'khaNAhi - khAnaya' banavA do ye saba merI anukUlatA ke liye taiyAra karavA do jApAejAtAya' apane janme hue 'samaNerAe-bhrAmaNeyApa' zramaNa putrako khelane ke liye 'sarapAyayaM ca zarapAtaM ca' eka dhanuSa tathA 'gorahagaM ca-gorathaM ca' eka balada aura ratha lAo ||13|| anvayArtha -- he AyuSman ! candAlaka arthAt devapUjA ke liye tAmra kA pAtra lA do, karaka arthAt jalapAtra yA maMdirA rakhane kA pAtra lAo, baDI zaMkA nivAraNa karane ke lie garta khodo arthAt khAr3A khodo | apane Atmaja zramaNa putra ke lie dhanuSa lA do, tathA eka aura ratha bhI lA kara do // 13 // balada TIkArtha-- devapUjana ke lie tAMbe ke pAtra lA do / karaka (karacA) arthAt jalapAtra, madirApAtra athavA zRGga ke AkAra kA vaha pAtra jisase zahAtha 'Auso he AyuSyan' he dIrgha kapin 'caMdAlagaM - caMdAlakam' patAmanu' pUjana 12pA bhATe tAmrapAtra bhane 'karaMga ca- karakaM ca' pAtra athavA madhupAtra tathA 'baccavaraM vacagRha' zauyagRha 'khaNAhi khAnaya' mohAvI bhayo yA adhI vastuoM bhArI anuNatA bhATe taiyAra zapI bhayo tathA ' jAyAe sAmaNerAe jAtAya zrAmaNeyAya' ApaNa zramAputra ramavA bhATe 'sarapAyaya ca-zarapAta ca me dhanuSa bhane 'gorahaM ca-gorathaM ca' majaha bhane ratha dAve // 13 // sUtrAtha--vaLI te strI tene evI AjJA pharamAve che ke--hai AyuSya bhan ? hepUlane bhATe anhA (tAmrapatra) sAthI ho. 424 (sapAtra athavA madirA bharavAnuM pAtra) lASI dA, jhADe javA khADA khodI do. ApaNA zramaNa putrane mATe dhanuSa tathA baLada ane ratha paNa lAvI de. (13) TIkAtha--ha prANanAtha ! haiM AyuSman! vapUjAne mATe tAmrapAtra lAvI do. 'pharaka' jaLapAtra athavA maMdiza pAtra abhiSeka karavA mATe zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 sUtrakRtAGgasUtre purIyotsargasthAnam 'khaNAhi' khAnaya-gRhamadeza eva garne kaary| 'sarapAya' zarapAtaM-zarAH kSipyante yena tat zarapAtaM dhanuH / 'jApAe' jAtAya-AtmajAyasvakIyAya 'sAmaNerAe gorahagaM ca' zrAmaNeyAya zramaNaputrAya gorathakaM trivArSika balIva rayaM ca etatsarvapAnIya gRhe sthApanIyam // 13 // mUlam-ghaDiyaM ca sarDiDimayaM ca celagolaM kumAra yaae| vAmaM samabhiAvaNaM AvalahaM ca jANa bhattaM ca // 14 // chAyA-ghaTikAM ca saDiNDimakaM ca celagolakaM ca kumArabhUtAya / varSa ca samabhyApanamAjasathaM ca jAnIhi bhaktaM ca // 14 // anvayArthaH-- (ghaDiyaM ca) ghaTikAM ca mRnmayakulaDikA (sarDiDimayaM ca) abhiSeka kiyA jAtA hai, lA do / ghara meM zaucagRha banaza do / apane Atmaja zramaNa putra ke manorajana ke liye dhanuSa lI do aura eka tIna sAlakA balada aura ratha lA do| yaha saba vastueM ghara meM rahanI cAhie // 13 // zabdArtha--'ghaDiyaM ca-ghaTikAM ca' mITTI kI guDiyA aura 'saDiDimayaM ca-saDiNDimaM ca' bAjA tathA 'kumArabhUyAe-kumArabhUtAya' rAjaputrake samAna apane putrako khelane ke liye 'celagolaM ca-celagolakaM ca kaNDe kI banI huI geMda lAo 'vAsaM ca samabhibhAvaNNaM-varSaca samabhyApannaM' varSARtu samIpa meM AgaI hai ataH 'AvasahaM-AvasathaM unase bacane ke liye ghara kA prabandha karo evaM 'bhattaM ca-bhaktam' anna 'jANa jAnIhi' lAkara do // 14 // __ anvayArtha--miTTI kI gur3iyA aura bAjA (DugaDugI) le aao| zaMganA AkAra jevA pAtrane "karakara kahe che. gharamAM ja jAjarU javA mATenI vyavasthA karI de-jAjaruM banAvI de athavA khADe khedI do. ApaNA A lADakA beTAne ramavA mATe dhanuSa lAvI de tathA eka baLada ane ratha paNa laI Ave ke jenI sAthe te ramIne Akho divasa AnaMdamAM vyatIta kare. 13 Awa -'ghaDiya ca-paTikA ca' bhATinI putI mana 'saDi Dimaya ca -saDiNDimaM ca' 5ion taya 'kumArabhUyAe-kumArabhUtAya' 22 putra sarImA sApa putrane 2bhayA mATa 'celagola ca-celagolakaM ca' 45AnI manAvara / sAyI bhA. 'vAsaM ca samabhiAva-varSa ca samabhyA panna' varSARtuna mApeta cha. rathI 'Avasaha-AvasathaM' pahithI yA bhATe dhanI sApa 30 maap| tebhara bhattaM ca-bhaktaM ca' snaa| 5'jANa-jAnIhi' sAvIsA // 14 // sUtrArtha-mATInI DhiMgalI ane vAju (DugaDugI) laI Ave, ApaNA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 305 saDiNDimakaM ca-vAdyavizeSaM ca (kumArabhUyAe) kumArabhUtAya-rAjaputrasadRzAya putrAya (celagolaM ca) celagolakaM ca-vastrAtmakaM kandukaM (vAsaM ca samamiAvaNNaM) varSa ca samabhyApanna varSAkAlaH samAgataH ataH (bhAvasaha) AvasathaM gRhaM (mattaM ca) bhaktam annaM ca 'jANa' jAnIhi-AnayetyarthaH / 14 // TIkA-'ghaDiyaM ca' ghaTikA-mRttikAnirmitAm 'saDiDimayaM ca saDiNDimakaM ca-paTahakAdivAditravizeSasahitAm 'DugaDugIti bhASA pasiddhAm tathA 'celagI' celagolakaM vastranirmitaM kandukaM ca 'kumArabhUyAe' kumArabhUtAya rAjakumArasadRzAya matputrAya Anaya krIDArtham / tathA 'vAsaM' varSa varSAkAlaH 'samabhibhAva" samabhyApanna-samIpamA gtH| ato varSAkAlayogyam 'Ayasaha' AvasathaM gRhaM 'matta' bhaktaM-lADulAdikaM caturmAsaparyantamAhArakSamaM ca 'jANa' jAnIhietatsarva nipAiya, idAnImeva prayatnaH karaNIyaH, yAvatA varSAkAlaH sukhena ativAhita Avayorbhavet // 14 // apane rAjakumArasarIkhe putra ke liye kapaDe kI geMda laao| aSa varSARtu A gaI hai ataeva ghara evaM anna kA prabaMdha karo // 14 // ___TIkArtha-miTTI kI guDiyA, bajAne ke liye DugaDugI, yaso kI banI geMda yaha saba rAjakumAra jaise apane beTe ko khelane ke liye lAo / hAM, varSAkAla samIpa A gayA hai, ataeca varSAkAla ke yogya ghara kA nirmANa karavAo, cAra mAsa taka paryApta annAdi ikaTThA kara lo| isI samaya inake liye prayatna kara lenA caahiye| jisase apanA varSAkAla sukhapUrvaka vyatIta ho sake // 14 // rAjakumAra jevA putrane ramavA mATe kapaDAne daDe laI Ave. have varSARtu zarU thavAnI taiyArI che, te varSAkALa daramiyAna cAlI rahe eTalAM annane gharamAM prabandha kare. ghara saMcALavAnuM Adi kAma patAvI de.- patumAM takalIpha na paDe te mATe gharanuM samArakAma karAvI le. 14 TIkAWte strI te saMyamabhraSTa sAdhune kahe che ke "mArA rAjakumAra jevA putrane ramavA mATe mATInI DhiMgalI lAvI do. tene mATe DugaDugI (eka jAtanuM vAjiMtra) lAvI de tene ramavA mATe kapaDAne banAvele daDo lAvI Apo. have comAsu zarU thAya che, to gharamAM cAra mAsa cAle eTaluM anAja laI Ave. gharanuM samArakAma karAvI lo ke jethI comAsAmAM vasa vATane mATe koI muzkelI na rahe. A badhuM hamaNAM ja patAvI nAkhe ke jethI vaSakALa sukhapUrvaka vyatIta thAya 14 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 sUtrakRtAGgasUtre sUlama-AsaMdipaM ca maMvasutaM pAullAI sNkmaae| ardu purtadohalaTAe ANappA hevaMti dAsA vA // 15 // chAyA-AsandikAM ca navasUtrAM pAdukAH saMkamaNArthAya / ____ atha putradohadArthAya AjJaptA bhavanti dAsA iva // 15 // anyayArthaH--(narasuttaM ca AsaMdiyaM) navasUtrAmAsaMdikAM ca-nayamUtranirmitI maMcikA (paMkamAe) saMkramaNArthAya (pAullAI) pAdukA:-kASThapAdukAH (adu) atha (puttadohaTTAe) putradohadArthAya (dAsA bA) dAsA iva (ANapA) AjJaptAH (havaMti) bhavanti-strIvazIkRtAH sAdhayaH striyAH dAsA ica bhavantIti // 15 // zabdArtha-'navasuttaM ca AsaMdiyaM-nayasUtrAm AsaMdikAm' naye sUtoM se banI huI sone baiThane ke liye eka maMciyA lAmo 'saMkamahAe-saMkamaNArthAya' ghUmane ke liye 'pAullAI-pAdukAH' kASTha kI pAdukAeM lAo 'adu-artha' aura 'putsadohalahAe putradohadArthAya' mere garmasthita putra ke dohada kI pUrti ke liye amuka amuka vastu lAmo isa prakAra sAdhu 'dAsA vA dAsA ica' dAsa ke jaise 'ANappA-AjJatA' AjJAkArI 'hAti-bhavanti' hote haiM // 15 // anvayArtha--navIna sUta se banI maMciyA lAo, calane phirane ke liye khaDAu~ laao| putradohada garbhasthita putra kI icchA ko pUrNa karane ke liye amuka amuka vastueM laao| isa prakAra striyAM apane vaza meM hue una sAdhuoM ko dAsa ke samAna AjJA detI haiM // 15 // avati - 'nayasuttaM ca AmaMdiyA-navasUtrAm AsaMdikAm' sukA mevAne bhATe nArAthA (pATIthI) mnaaye| me 5 vAva tathA 'saMkamAe-saMkramaNA ya' 525 // bhATe 'pAullAI-pAdukAH' ainI pddii| (yAmI ) yI mApI 'adu-atha' bhane 'putadohalaDhAe-putradohadArthAya' zarmA:thAnAstnIti bhATe abhu Amu5 53tu vApI mApA sema te sAdhu me| 'dAsA vA-dAsa iva' hosa athAta sevanI mA34 'ANappA-AjJaptAH' mAlita 'havaMtibhayanti' thAya che. // 15 // sUtrArtha-ApaNe zayana karavA mATe navI pATI bharelI haiyANI (nAne DhAliyo lAvI de. mAre mATe lAkaDAnI pAvaDIe lAvI Ape. garbhastha putrahada pUrNa karavAne mATe vividha vastuonI paNa te mAgaNI kare che. A prakAre pitAne vaza thayelA te saMyamabhraSTa sAdhune dAsa jevA gaNIne strIo vividha AjJAo kare che. 15 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhino TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya kamabandhani0 307 ____TIkA-'nayamutta' navamutreNa nirmitAm 'AmaMdiyaM AsandikAm-maMcikA zayanAdyartham 'saMkamAe' saMkramArthAya-itastataH caMkramagAya, varSAkAle'pi gehAdagehAntaragamanakarmaNi sAhAyyakaraNAya 'pAullAI' pAdukA:-kASThapAdukAH Anaya 'adu' atha, itaH pUrva tu yat yat kArya samAdiSTaM kadAcit parisaMkhyAtu saMpAdAyituM ca zakyamapi / athA'nantaram-puttadohalaThThAe' putradohadArthAya-putrasya dohadA garbhasthittikAlaH tadarthAya tasmai hitAya / samucitauSadhAnapAnAdInAM vyavasthAkaraNe, yathodarastho bAlo vikalAMgo na bhavet-tathA, tathA 'ANappA' AjJaptAH-sagarbhAyAH bhAryAyAH manovAJchitavastUnAM tattadicchitakAle samAharaNe etatsarvakAryakaraNe TIkArtha--zayana karane ke lie navIna sUtra se panI huI maMciyA lAo, idhara udhara ghUmane phirane ke lie arthAt eka ghara se dUsare para meM jAne ke lie lakaDI kI khaDAU laamo| isase pahale jina kAryoM ke liye Adeza diyA thA, unakI kisI prakAra gaNanA kI jA sakatI thI aura pUrti karanA bhI zakya thA, para unake atirikta bhI vaha aneka prakAra ke Adeza denI hai / putra jaba garbha meM hotA hai taba garbhavatI ko jo icchA hotI hai use dohda kahate haiN| usakI pUrti ke lie aneka prakAra kI vastueM lAne ko kahatI hai TIkArya--ApaNe zayana karavAne navI pATI bharelI DhoyaNI lAvI che ke jethI sukhapUrvaka zayana karI zakAya mAre haratAM pharatAM kAMTA, kAMkarA na vAge te mATe lAkaDAne cAkhaDIo lAvI deze. A sivAya te kevI kevI AjJAo Ape che, te gaNI zakAya tema nathI. upara varNavyA sivAyanI anya AjJAo paNa A kathana dvArA grahaNa karavI joIe. bALaka jyAre garbhamAM hoya che, tyAre garbhavatI strIne je IcchA thAya che tene dehada kahe che, A dehadanI pUrtine mATe te aneka vastuo pitAnA pati pAse maM che. evI mAnyatA pracalita che ke strInA dehada pUrA na thAya te bALaka zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 sUtrakRtAGgasUtre 'dAsA vA' dAsA iva-dAsA yathA tathA 'havaMti' bhavanti / strIvazIkRtAH puruSA AjJaptA dAsA iva strINAM kAryANi kurvanti // 15 // malam-jAe phale samuppanne geNhasu vA gaM ahayA jhaahi| ahe puttaposiNo ege bhArabahA havaMti uTTA vA // 16 // chAyA- jAte phale samutpanne gRhANa vA taM athavA jahAhi / ___atha putrapoSiNa eke bhAravahA bhavanti uSTrA ica // 16 // andhayArthaH- (jAe phale samuppanne) jAte phale samutpanne-putrotpatireva gRhasthatAyAH phalaM, tasmin putre jAte sati yadbhavati tadarzayati 'gehasu NaM yA gRhANa taM 'jahAhi vA' athavA jahAhi tyaja 'aha' atha 'ege' eke 'puttaposiNo' putrapopiNaH 'uhAvA' uSTrA iva 'bhAravahA' bhAravahA 'hati' bhavantiti striiputryoH||16|| jisase bAlaka vikalAMga na ho / ina saba mAMgo kI pUrti ve sAdhu dAsa kI taraha karate haiM // 15 // zabdArtha-'jAe phale samuppanne-jAte phale samutpanne' putra utpanna honA gRhasthAvasthA kA phala hai, usake hone para strI kruddha hokara kahatI hai'geNDasuNaM yA jahAhi-gRhANataM vA jahAhi' isa putrako goda meM lo athavA choDa do 'aha-artha' tatpazcAt 'ege-eke' koI koI 'puttaposiNo-- putrapoSiNaH putra kA poSaga karane vAle 'uhAvA-uSTrA iva'-UMTa ke jaisA 'bhArayahA-bhAravahAH' bhArako uThAne vAle 'hacaMti-bhayanti' hote haiM / 16 / vikalAMga (agenI kheDavALuM) thAya che. tethI te sAdhue dAsanI jema tenI khadhI IcchAone saMtoSavI paDe che. manapA pahAya"-'jAe phale samuppanne-jAte phale samutpanne' putra pani yo te gRhasthAvasthAnuM phaLa che. te thayA pachI strI kodhita thaIne kahe che ke - 'gehasuNaM vA jahAhi-gRhoNataM vA jahAhi' mA putrane mAmAmA so 425 // tene| tyAga 3. 'aha-atha' khonA abha hA 5chI 'ege-eke' acha / 'puttaposiNo-putrapoSiNaH' putrA pASA 4211'uTTAva-uSTrA iva' anI 25 'bhAravahA-bhAravahAH' mAnane vAsaNA 'havaMti-bhavanti' thAya che. // 16 // sUtrArtha-putrane janma thayA bAda te strI puruSane kevI kevI AjJAo Ape che te have sUtrakAra prakaTa kare che--"le Ane gheADI vAra teDIne pherave. che, choDa tame zuM tene saMbhALavAnA che ! " keTalAka mANaso te putrane khuza karavA mATe UMTanI jema tenA lAranuM vahana kare che. 16 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 309 TIkA-'jAe phale samuppanne' jAte phale samutpanne, jAyate iti jAto putraH sa eva phalaM dAraparigrahasya gRhasthAnAm / dAraparigrahasya yaducyate phalaM kAmopabhogaH, sa tu gauNaH / mukhya phalaM tu putra eva / avyaktabhASiNo bAlAt yat sukhaM narANAM bhavati tAdazasuvAgre'nyat sarvamakicitkaraM bhavati / taduktam 'yattacchapaniketyuktaM, baalenaa'vyktbhaassinnaa| hitvA sAMkhyaM ca yogaM ca, tanme manasi pattate // 1 // ' putrasukhaM daridradhaninoH samameva bhavati idaM sukhaM bAhyatAmadhyanapekSameva bhavatIti / tathA___ anyayArtha--putra hone ke pazcAt jo hotA hai use dikhalAte haiM-vaha strI kabhI kahatI hai ise lo-saMbhAlo, kabhI kahatI hai ise choddo| koI koI putrapoSI loga to UMTa kI taraha bhAra vahana karate haiM // 16 // TIkArtha--putra kA dUsarA nAma 'jAta' hai / gRhasthoM ke lie vivAha kA phala putraprApti hai / viyAha kA phala kAmabhoga jo kahA jAtA hai, vaha phala gauNa hai, pradhAna phala putraprApti hI hai| tutalAte hue bAlaka kI bolI sunakara manuSyoM ko jisa sukha kI prApti hotI hai, usake sAmane sabhI kucha tuccha hai| kisI putrapoSIne kahA hai-'yattacchapaniketyuktaM' ityaadi| tutalAte hue bAlaka ne 'zapanikA' aisA khaa| yaha sunakara sAMsya aura yogadarzana kI gaMbhIra zabdAvalI bhUlakara ekamAtra yahI zabda mere mana meM raha gayA hai // 1 // putra sukha aisA sukha hai jo daridra aura dhanavAna donoM ko hI samAna rUpa se prApta hotA hai| ise prApta karane ke lie kisI anya pAhya sAmagrI TIkArya-putrane "jAta' paNa kahe che guDa putra prAptine lagnanA phaLarUpa mAne che. lagnanuM phaLa je kAmaga mAnavAmAM Ave che. te te gauNaphaLa che, pradhAna phaLa te putraprApti ja che. bALakanI tataDI vANI sAMbhaLatA manubene je sukhanI prApti thAya che, te sukha AgaLa jagatanAM saghaLAM sukhe phIkA lAge cha. 4 5 cha -'yattacchapaniketyuktaM' yA mA tAtaDI mAtImA pani 254nu zyA21 4yu. te sinLIne cagadarzana ane sAMkhyadarzananI gaMbhIra zabdAvalIne huM bhUlI gaye mAtra "zapanikA" zabda ja mArA manamAM guMjI rahyo. tenA putrasukha ja evuM sukha che ke jenI daridra ane panika banene samAna rUpe prApti thAya che. tene prApta karavAne mATe keI anya bAhya sAmagrInI zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre idaM te snehasarvasvaM, samamADhayadaridrayoH / acandanamanauzIraM hRdayasyA'nulepanam // 1 // ' iti / tAzapradhAnaphale samutpanne putre sati yAzI lokAnAM sthitirbhavati tAM sthiti darzayati- gehaMsu vA Ne' gRhANa tam-kAryA''kulatayA madIyaM ceto vyagraM vidyate, nAstyAsaraH putrarakSaNasya taM putraM gRhANa tvam, 'ahavA' athavA-putraM 'jahAhi' jahAhityana mArgopari, saMpati nAsti mama samayaH putrarakSaNasya atastaM svIkuru tyaja thaa| evaM prakupitA yadA''dizati tadA tadIyasaMpAdanameva tAM santoSayati taduktam 'yadeva rocate mAM, tadeya kurute piyaa| iti vetti na jAnAti tatmiyaM yatkarotyasau // 1 // ' kI apekSA nahIM rhtii| kahA hai--'idaM te snehasarvasvaM' ityAdi / yaha snehasarvasva dhanavAn aura nidhana ke lie samAna hai| yaha sneha vinAhI candana aura cinA khasa ke hRdaya ko zItala karane cAlA sarvottama lepa hai // 1 // aise pradhAna phala kI arthAt putra kI utpatti hone para logoM kI jo sthiti hotI hai, use dikhalAte haiM-maiM kAma kAja meM ulajhI huuN| merA citta vyAkula hai / putra ko saMbhAlane kA mujhe samaya nahIM hai / ise tuma le lo| athavA ise kahIM rAste meM choDa do, abhI mujhe samaya nahIM hai| isa prakAra kupita hokara jaba strI Adeza detI hai, taba usake Adeza kA pAlana karanA hI par3atA hai / tabhI usako santoSa hotA hai| kahA bhI hai--'yadeva rocate mA' ityAdi / bhA53yatA 24tI nathI. 49 594 cha --'idaM te snehasarvasvaM' tyA:- dhanavAna ane nirdhana banene mATe A sneha (pu sneha) samAnarUpe sukhadAyI che. A sneha te candana ane khasanI jema hRdayane ThaMDaka ApanAra sarvottama lepanI garaja sAre che ! jyAre lagna jIvananA pradhAnaphaLa svarUpa putranI prApti thAya che, tyAre lokonI kevI dazA thAya che tenuM have varNana karavAmAM Ave che-kyAreka strI patine kahe che-"huM kAmamAM guMthAyelI chuM. mAruM citta vyAkuLa che. putranI saMbhALa levAnI mane phurasada nathI. te tame tenI saMbhALa le. jo tame tenI saMbhALa levA taiyAra na ho, te jAva tene ahIMthI rastA para laI jaIne mUkI do' strI jyAre kopAyamAna thaIne A prakArano Adeza Ape che, tyAre patie tenA AdezanuM pAlana karavuM ja paDe che ane tyAre ja te strIne saMtoSa thAya che. 4j 51 cha -" yadeva rocate mahaM" yAha-- zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 311 dadAti zaucapAnIya, pAdau prakSAlayatyapi / zleSmANamapi gRhNAti, strINAM vazamato naraH // 1 // 'aha' atha 'puttaposiNo ege' putrapoSiNa eke, putrapoSaNazIlAH eke kecana mahAmohodaye strIvazavartinaH sAdhayaH / 'uTTAyA' uSTrA iya bhAravahAH bhavanti / strIvazavartinaH striyAH AjJAvahAH, mAravahA uSTrA iya bhavantIti ||iti||16|| mUlam -rAo vi uTriyA saMtA dAragaM ca saMThevaMti dhAI vaa| suhirAmaNA vi te saMtA vadhovA havaMti haMsA vA // 17 // chAyA-rAtrAvapyutthitA: santo dArakaM saMsthApayanti dhAtrIya / __ suhImanaso'pi te santo vastradhArakA bhavanti haMsA iva // 17 // jo puruSa pUrI taraha strI ke adhIna hokara mUDha bana jAtA hai vaha socatA hai merI piyA vahI saba karatI hai jo mujhe rucikara hai| vaha mUDha yaha nahIM samajhatA ki use yahI priya hai jo vaha karatI hai // 1 // strIvazavartI puruSa zauca ke lie jala detA hai, kabhI kabhI usake paira bhI dho detA hai / usake ileSmA ko bhI grahaNa karatA hai // 2 // ____ koI koI dIkSAtyAgI (pacchAkaDa) sAdhu mahAmoha ke udaya se strI ke vazIbhUta hokara putra kA pAlana poSaNa karate haiM aura UMTa kI taraha bhAra Dhote haiM / tAtparya yaha hai ki strI ke vazIbhUta puruSa AjJA kA pAlana kara UMTa kI taraha bhAra ko bhI vahana karate haiM // 16 // je puruSa pUre pUra ane adhIna thaI jAya che te ema mAne che ke mArI patnI evuM ja badhuM kare che je mane rucikara hoya che, paraMtu te mUDha eTaluM paNa samaja nathI ke te evuM ja badhuM kare che ke je tene pAtAne (sIna potAna) samatu kAya .' strIne adhIna thayele puruSa zaucane mATe tene pANI paNa Ape che, kadI kadI tenI pagacaMpI paNa kare che ane hemAne (kapha, gaDapha) gharanI bahAra pheMkavAnuM kAma kare che. keI kaeNI saMyamabhraSTa sAdhu mahAmahanA udayane kAraNe strIne pazavata thaIne putranuM pAlanapoSaNa kare che ane UMTanI jema bhAranuM vahana kare che. tAtparya e che ke strIne adhIna thayele puruSa strInI AjJAnuM paNa vahana kare che ane bhAranuM paNa vahana kare che. 1dA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 sUtrakRtAgasUtra ___ anvayArtha:-(rAo ghi) rAtrAvapi (uDiyA saMtA) usthitAH santaH (dhAI yA) dhAtrI isa dhAtrIvat (dAragaM) dArakaM -putra rudantaM (saMThayaMti) saMsthApayanti, te strIvazIbhUtAH (suhirAmaNA vi te saMpA) suhImana so'pi santaH lajjAlabopi te lajjAM vihAya (haMsA vA) haMsA rajakA ica (vatyadhovA) vastradhAvakA:-strIputrayoH (havaM ti) bhavantIti // 17 // TIkA--'rAo vi' rAtrAvapi 'udviyA' utthitAH santaH 'dhAI vA' dhAtrIvat , rudantam 'dAragaM' dArakaM-putraM 'saMThavaMti' saMsthApayanti madhurAlApaiH krIDayanti / 'suhIrAmaNA vi te saMtA' te suhImanamo'pi santaH lajjAsaMpannA yA api ___ zabdArtha--'rAovi-rAtrAvapi rAta meM bhI 'uTiyA saMtA-utthitAH sannaH uThakara 'dhAI vA-dhAtrI ica' dhAI ke jaise 'dAragaM-dArakaM. bAlaka ko saMThayati-saMsthApayanti' goda meM lete haiM 'suhirAmaNA vi te saMtA suhImanaso'pi te santA' ce atyanta manameM lajjAzIla hote hue bhI 'haMsA vA-haMsA iva' dhobI ke samAna 'vasthadhovA-vastradhAcakAH' strI aura apane saMtAna kA vastra dhone vAlA 'hayaMti-bhavanti' ho jAte haiM // 17 // anvayArtha--koI koI rAtri meM bhI uThakara dhAya ke samAna putra ko rakhate haiM / ye lajAlu hote hue bhI ghoSiyoM ke samAna strI aura putra ke vastroM ko dhote haiM // 17 // dIkArtha--jo strIvazaMgata hote haiM ve rAtri meM bhI uThakara rote hue putra ko dhAya ke samAna rakhate haiM arthAta mIThI mIThI bAteM kahakara use ramAte haiN| ve lajjAzIla hote hue bhI lajjAhIna hokara strI ke adhIna sAtha-'rAmo vi-rAtrAva' 5 'uTThiyA saMtA-utthitAH santaH' hI 'dhAI vA-dhAtrI itra' pAnI rebha. 'dAraMga-dArakam' mAne 'saMThavaMtisaMsthApayanti' meNAma de che. 'suhirAmaNA vi te saMtA-suhImanamo'pi te santaH' te satyata 22mAna 55 'haMsA yA-haMsA i' dhAmInI bhA 'vatthadhovApaladhArakAH' zrI mane pAtAnA satAnanA 52 dhAvAvANI havaMti-bhavanti' thAya che. je 17 suvArtha-strIne adhIna banelA kaI kaI puruSone rAtre paNa dhAtrI (dhAvamAtA) nI jema putranI saMbhALa levI paDe che. teo lajajAzIla hovA chatAM paNa dhAbInI jema strI ane putranAM kapaDAM dhove che. jenA TIkAI--je puruSa strInA pUre pUrA kAbUmAM AvI gayA hoya che, temaNe rAtre raDatAM bALakanI saMbhALa rAkhavI paDe che-temane teDIne, hIMcoLIne athavA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhimI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 313 puruSAH strIvazavartitvAt strINAmAjJAM saMpAdayituM lajjAM vihAya ninditakArya kurvanti / tatra dRSTAntaM darzapati-patthadhovA' iti 'vatthadhoyA' vastradhAvakA 'haMsA yA' haMsA iva-rajakA iva, vastrANi dhAAni prakSa layanti ye te vastradhArakAH, tadvat 'havaMti' bhavanti / yathA-rajakA hInAdapi hInasya puruSasya azucimalapaTalapaTalitaM vastramAdAya, tanmAlinyaM prakSAla pA'rpayanti, tathA strIvazavartino'pi svINAmadhamAdhamamapi kAryaM kurvantIti // 17 // etAdRzakutsitarmakarAH bhAMti kiM tatrAha--'evaM bahuhi' ityaadi| mUlam-evaM bahAha kaya putvaM bhogatthAe je'bhiyaavnnaa| dAse miha va pese vA pasubhUta va se Na yA keI // 18 // chAyA-evaM bahubhiH kRtapUrva bhogArthAya ye'bhyApanAH / dAsomRga iya preSya iva pazubhUta iva sa na vA kazcit // 18 // hone se, usakI AjJA ko sampAdita karane ke lie nindita kArya bhI karate haiN| isake lie dRSTAnta dikhalAte haiM-jaise dhobI vastra dhotA hai usI prakAra ve bhI strI aura putra ke vastra dhote haiM / arthAt jaise dhobI hInoM meM bhI hIna puruSa ke gaMdagI se bhare vastra ko lekara usacI gaMdagI sApha karake vApisa use sauMpate haiM, usI prakAra straiNa puruSa bhI striyoM ke adhama se adhama kArya bhI karate haiM // 17 // isa prakAra ke kArya karane se kyA huA? yaha bAta sUtrakAra ramADIne raDatAM baMdha kare che. strI te zayyAmAM zAMtithI nidrAsukha bhogave che ane puruSane narsanI mAphaka bALakanI saMbhALa levI paDe che. strIne khuza karavA mATe tene keTalIka vAra lAjamaryAdAne tyAga karIne lokamAM nidA thAya evA kAryo paNa karavA paDe che. pati patnInAM athavA bALakanAM kapaDAM jotAM saMkeca anubhave che, paraMtu strImAM Asakta thayelA puruSa evuM kAma karatAM paNa saMkoca anubhavatuM nathI. te dhabInI mAphaka strI ane putranAM melAM kapaDAM paNa dhoI nAkhe che. eTale ke jema bI game tevA adhama puruSanAM gaMdA kapaDAM dhaI Ape che, eja pramANe strIne adhIna thayele puruSa tene khuza karavAne mATe tenA tathA tenA putranAM gaMdA kapaDAM paNa dhoI ApatAM lajajA anubhava nathI. strIne vaza thayelo puruSa strIe peluM adhamamAM adhama kArya paNa karatA zaramAtA nathI. jenA A prakAranAM kAryo karanArane ke gaNI zakAya, te sUtrakAra prakaTa kare zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtre anvayArtha :- ( evaM ) evam (bahuhiM) bahubhiH ( kayapuSyaM) kRtapUrvam - pUrva kRtam, (je) ye puruSAH (bhogatthAe) bhogArthAya (abhiyAvannA) abhyApannAH- sAvadyakArye parAyaNA: (se) sa: (dAse miha va) dAso mRga iva (paise vA) preSya iva (pazubhUte ba) pazubhUta iva - pazusamAna: (Na vA kei na vA kazcit sarvAdhamaH sa ityarthaH // 18 // TIkA - evamityAdi / evaM' evam putrazeSalakalanapAlanAdikArya 'bahuhiM' bahubhiranekaiH puruSaiH saMsArAsaktAntaH karaNaiH 'kapucce' kRtapUrvam - pUrvasmin kAle dikhalAte haiM evaM bahuhiM' zabdArtha -- ' evaM - evam' isI prakAra 'bahUhi bahumi' bahuta logoM ne 'kapucce - kRtapUrvam' pahale kiyA hai 'je the' jo puruSa 'bhogatthA e-bhogAaft' bhoga ke liye 'abhiyAvannA-abhyApannAH' sAvadya kAryoM meM Asakta the jo rAgAMdha hote haiM / 'se-saH' ve 'dAse mi3 ba - dAsa dAso mRga iva' dAsa mRga aura 'pese vo preSya iva' preSya ke jaisA 'pasubhUteva - pazumUta iva' aura pazu ke tulya hai athavA 'Na vA kei na vA kazcit' ve kucha bhI nahIM haiM arthAt sarvAdhama haiM // 18 // anvayArtha - - aisA bahutoM ne pahale kiyA hai / jo puruSa bhogoM ke lie sAvadha karmoM meM tatpara haiM, ve dAsa aura mRga ke samAna haiM. naukara ke samAna haiM pazu ke samAna haiN| unase adhika adhama anya koI nahIM hai // 18 // TIkArtha- jinakA citta saMsAra meM Asakta hai aise aneka puruSoM ne pUrvokta ko lAlana pAlana Adi kArya pahale bhI kiye haiN| kaI varttamAnakAla che - " evaM bahuIi' ityAhi putra 314 'vahuhiM - bahubhiH' dhArA bo zabdArthaM-- 'evaM-evam me prabhA 'kayaputra - kRtapUrvam' pahelAM yu' the. 'je ye' ke puruSa 'bhogatthAe - bhogArthAya ' logoM bhATe 'abhiyAvannA-abhyApannAH ' sAvadha mAM Asakta hoya che, teso bhache ne rAgAMdha hoya che, 'se- saH' tethe 'dAse miiva - dAsamRgAvitra' (sa bhRga bhane 'vese vA preSya iva' apyanI prema 'pasubhUteva-pazubhUta iva' pazunI samAna che. athavA 'Na vA keI - navA kazcit ' tetheo paNa nathI arthAt sathI adhama ja che. 5185 kA sUtrA--evA adhamamAM adhama kRtye srIne vazavartI anelA aneka puruSoe pahelAM karyA che. je leAkA bhegAnI abhilASAthI prerAIne sAdha karmomAM pravRtta hAya che, je rAgAMdha hoya che, tee dAsa ane mRganA samAna che. temane nAkara ane pazusamAna kahI zakAya che. temanA karatAM adhika adhama khIjo kAi hAi zake ja nahI / / 18 / / TIkA"--jemanu citta saMsAramAM Asakta hAya che evA puruSAe putranuM lAlanapAlana Adi pUrvokta kAryo karyAM che, vata mAnamAM kare che ane bhaviSyamAM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.a. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya kamavandhani0 315 etAdRzaM karma kRtam , kriyate kariSyate cA'dhunA pazcAdvA kathambhUtAste ? tatrAha'bhogatthAe' bhogArthAya-bhogakRte-kAmabhogArthinAmaihikAmuhimakApAyamapalo. cya 'je'bhiyAvannA' ye'bhyApannAH, abhi-Abhimukhyena-bhogAnukUlyena ApanA, vyavasthitAH sAvadhakarmA'nuSThAne pratipannA gRddhibhAvamupagatAste pUrva kRtavanta iti tathA sampati kAle'pi ye rAgAndhAH puruSAste 'dAse miiva pese cA' dAso mRga isa preSya isa vA sAyadya karmAnuSThAne'pi strIvazIkRtAH puruSAH gamanAgamanarUpaniyojyakarmaNi niyojitA daasbdbhvNti| tathA-pAzabaddhA mRgA ica paravazA bhayanti-strIvazA bhavanti / bhojanAdikriyAkalApamapi kattu na labhante / kadAcica krayakrItadAsayat bheSyAH santaH varcazodhanAdikriyAyamapi niyojitA bhavati / strIvazIbhUtaH puruSaH pamubhUteva' pazubhUta sa, vivekA'bhAvena hitAhitakamaNi pazu prAya iva bhavati / athavA 'se na vA keI' sa na bA kazcit-strIraicazaH puruSo dAsamRga-pazu-preSyebhyo'pi jaghanyatvAt na kazcit / sarvA'dhamatyAta tasya sadazAH meM kara rahe haiM aura kareMge bhii| jo kAmabhoga ke abhilASI haiM jo isa loka saMbaMdhI aura paraloka saMbaMdhI duHkhoM kA vicAra na karake kAmabhogI ke anukUla hI pravRtti karate haiM, ve sAvadya karmoM kA anuSThAna karate haiN| unhoM ne aisA kiyA hai, saMpati kAlameM bhI jo rAgAndha haiM ye dAsa evaM mRga ke samAna hote haiM-ve strI rAgAndha puruSa gamana Agamana Adi kAryoM meM dAsa ke samAna miyukta kiye jAte haiN| ve pAzabaddha mRgoM ke samAna parAdhIna ho jAte haiN| zAnti ke sAtha bhojana Adi kriyA bhI nahIM kara paate| kabhI kabhI to kharIde hue dAsa ke samAna ve mala zuddhi ke kAma meM bhI niyojita kiye jAte haiN| unakA hitAhita kA viveka naSTa ho jAtA hai, ataeva pazu ke sAtha unakI tulanA kI jA sakatI hai| athayA strI ke adhIna paNa karaze. ke jee kAmamAM Asakta che, hamaNAM paNa jeo Aleka ane paralekanAM dubene vicAra karyA vinA kAmomAM lIna rahe che. teo sAvadha karmonuM ja sevana karyA kare che eTaluM ja nahIM paNa teo dAsa ane mRganA jevAM hoya che. strImAM Asakta thayelA te puruSa strInI game te prakAranI AjJAnuM pAlana karatA hoya che, tethI temane dAsasamAna kahyA che. temanI dazA jALamAM phasAyelA mRga jevI hoya che. teo eTalA badhA parAdhIna banI gayA hoya che ke temane zAtithI khAvAnuM ke zayana karavAnuM paNa maLatuM nathI. kaI kaI vAra te kharIdelA dAsanI jema kapaDAM dhovA Adi maLazuddhinuM kAma paNa temanI pAse karAvavAmAM Ave che. temanI vivekabuddhi naSTa thaI gaI hoya che, tethI temane pazusamAna kahevAmAM AvyA che. athavA strIne adhIna thayelA puruSo zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ke'pi na saMti yaH saha teSAmaupamyaM bhavet / yadvA-te na kecit , ubhayaparibhraSTasyAt / sAyadyakarmA'nuSThAnAt na sAdhAH, tAmbUlagadiparibhogarahitatvAt na gRhsthaaH| athayA-neme aihikakarmA'nuSThAyinA na vA-pAralaukikakarmaNAM saMpAdayitAH / itastato dvidhAto'pi bhraSTA eva te iti bhAvaH // 18 // sampati upasaMhAradvAreNa strIsaMbandhaspa parihArAya Aha sUtrakAra:'eva' mityaadi| mUlam-evaM khu tAsu vinnappaM saMthavaM saMvAsaM ca vjejaa| tajAtiyA imeM kAmA vajakaMrA ya evamakkhAe // 19 // puruSa dAsa, mRga aura pazu se bhI gayA vItA hone ke kAraNa apadArtha bana jAtA hai| saba se adhama hone ke kAraNa kisI ko bhI usake samAna nahIM kahA jA sktaa| ataeva usakI upamA hI nahIM hai| yA vAstava meM ve kucha bhI nahIM haiM, kyoMki donoM tarapha se bhraSTa haiN| sAvadha vyApAra karane se sAdhu nahIM haiM aura tAmbUla Adi kA upabhoga na karane ke kAraNa gRhastha bhI nahIM hai, athavA na ve isa lokasaMbaMdhI karma karane vAle haiM aura na paralaukika anuSThAna hI karane vAle haiN| isa prakAra ve kucha bhI nahIM hai arthAt unakI ito bhraSTaH tato bhraSTa jaisI gati hotI hai // 18 // dAsa, mRga ane pazu karatAM paNa adhama dazAno anubhava karatA hoya che. teo evAM savahIna banI gayA hoya che ke temanuM pitAnuM svataMtra astitva ja jANe gumAvI beThA hoya che. teo saghaLI vastuo karatAM adhama hovAne kAraNe kaI paNa vastune temanA samAna kahI zakAya nahIM. tethI temane kaI paNa vastunI upamA ApI zakAya nahI. kharI rIte te teo apadArtha rU5 ja-svataMtra astitva rahita ja-lAge che, teo sAvadya karmomAM pravRtta rahevAne kAraNe sAdhu paNa nathI ane tAMbUla Adine upabhega na karavAthI teo grahastha paNa nathI. A rIte "nahIM gharanA ke nahIM ghATanA jevI temanI dazA che. athavA teo A loka saMbaMdhI karma karanAre paNa nathI ane paraleka saMbaMdhI anuSThAna karanArA paNa nathI. A prakAre teo saMsArI paNa nathI ane sAdhu paNa nathI. arthAt evA purUSa ane bhraSTa tatabhraSTa-gRhastha ane sAdhupaNAnI vacamAM ja bhaTake che. 18 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zra. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani 317 chAyA-evaM khalu tAsu vijJaptaM saMstavaM saMyAsaM ca varjayet / / tajjAtikA ime kAmAH avadyakarA zvevamAkhyAtAH // 19 // anvayArthaH-(tAsu) tAsu strISu (evaM khu cinnappaM) evaM khalu uktamakAreNa vijJaptaM kathitam (saMtha saMgAsaM ca vajjejjA) saMstavaM saMvAsaM ca varjayeda , saMstavaM strINAM paricayaM strIbhiH sahaikatravAsaM yA pariharet evaM kathitamiti, kimartha paricayaM-sahavAsaM tyajetatrAha-(tajjAtiyA ime kAmA) tajjAtikA ime kAmA:-ime kAmAH zabdAdayaH tajjAtIyAH khIbhyaH samutpannAH (vajjakarA ya evamakkhAe) avadyArAH narakanigodAdikAraNabhUtapApotpAdakA evaM uktarUpeNa AkhyAtAH kathitAH tIrthakarairiti // 19 // ___ aba sUtrakAra upasaMhAra dvArA strIsambandha kA parihAra karane ke lie kahate haiM-'evaM' ityaadi| zabdArtha--'tAsu-tAsu' striyoM ke viSaya meM evaM khu vippa-evaM khalu vijJapta' isI prakAra kA kathana kiyA hai 'saMthayaM saMcAsaMca vajjejanAsaMttavaM saMvAsaM ca varjayet / isa kAraNa sAdhu striyoM ke sAtha paricaya aura sahavAsa varjita kare 'tajAtiyA ime kAmA-tajAtikA: ime kAmA' strI ke saMsarga se utpanna hone vAlA zabdAdi kAma bhoga 'vajjakarA ya evamakkhAe-avadhakarA evamAkhyAtA' pApa ko utpanna karatA hai aisA tIrthaMkaro ne kahA hai / / 19 / / anvayArtha-isa prakAra striyoM ke viSaya meM pUrvakathita paricaya kA tyAga karanA caahie| unake sAtha nivAsa bhI nahIM karanA cAhiye / kyoMki ye kAma strI jAtIya haiM arthAt striyoM se hI utpanna hote haiM, have sUtrakAra A uddezakane upasaMhAra karatA strIsaMparkane parityAga 12vaan| paheza mA cha-'evaM' yA-- Avail:--'tAsu-tAsu' simAnA samayamA 'evaM khu cinnappaM-evaM khalu vijJapta' mA pramANenu 4thana 42 cha. 'sathavaM saMvAsaM ca vajjejjA-saMstavaM saMvAsaM. ca varjayat' / 24thI sAdhume striyonI saathene| pazyiya bhane sahavAsanA tyAga 12vo. 3121 tajajAtiyA ime kAmA-tajAtikAH ime kAmAH strIlA sAthI ut5-thANA za18 malA 'vajja karA ya evamakkhAe-avadyakarA evamAkhyAtAH ' 55ne 5-1 re che. me pramANe tI se dhu , 19il sUtrArtha-A prakAre strIsaMganA pUrvokta pariNAmone vicAra karIne sAdhue strIone paricaya rAkhavuM joIe nahIM, temanI sAthe nivAsa paNa zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre * TIkA - ( tAsu tAsu - strISu ' evaM ' evamuktaprakAreNa 'cinnappaM' vijJaptaM - kathitam / he priya ! kezikayA mayA saha kAmakrIDAM na kuruSe tato locaM kariSyAmItyAdikam / tathA 'saMyavaM saMAsaM yajjejjA' saMstavaM saMvAsaM ca varjayet saMstavaM paricayam, saMvAsaM tribhiH saha vasati svAtmahitArthI varjayet / AtmahitArthinA pApabhIruNA strINAM paricayaH, tAbhiH sahaikatra nivAsazca sarvathaiva tyAjyaH, yataH 'tajjAtiyA' tajjAtikA:tataH strIsaMparkAt jAyamAnAH strIbhiH jAtiH utpattiH yeSAM te tajjAtikAH / kAmyante iti kAmAH zabdAdikAmabhogAH 'vajjakarA' avaya karA- artha - pApaM tat kurvanti iti atrayakarAH narakanigodadurgatinipAta hetu bhUtapApotpAdakA iti / naraka nigoda Adi ke janaka pApa ko utpanna karate haiN| aisA tIrthakaroMne kahA hai // 19 // TIkArtha -- pUrvokta prakAra se kahe hue strIparicaya kA tathA saMvAsa kA tyAga karanA caahie| tAtparya yaha hai ki- 'he priya ! mujha sakezI ke sAtha yadi ramaNa na karoge to maiM loca kara lUMgI' yahAM se prAraMbha karake jo kathana kiyA gayA hai, ise samajha kara AtmahitaiSI sAdhu ko strI ke sAtha kisI prakAra kA paricaya yA sahavAsa nahIM karanA cAhiye, isakA kAraNa yaha hai ki kAmabhoga tajjAtIya haiM arthAt strI ke samparka se utpanna hote haiM aura ve naraka nigoda Adi durgatiyoM meM girAne vAle 318 karavA joie nahI', kAraNa ke A kAmabhAgeAnu' mULa strI ja che. A kAmabhAgA naraka, nigeda Adi dugatimAM laI janArAM pApakarmonA janaka che, tIrtha! che // 13 // AgalAM sUtramAM srIparicaya ane strI sa`vAsanA pariNAmenuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. A leAka ane paralAkamAM jIvatu aneka rIte akalyANu karanArA te strIsapanA sAdhue parityAga karavA joI e. A uddezakamAM jo tame mArI sAthe ramaNu nahI karI, tA huM paNa mArA A suMdara kezAnu sucana karI nAkhIza' A sUtrathI zarU karIne 18 mAM sUtrapantanA sUtromAM sahevAsanA je duHkhada pariNAme khatAvavAmAM AvyAM che, te pariNAmeAnA vicAra karIne ASahita sAdhavAnI abhilASAvALA sAdhue strIonA paricapanA athavA strIsahavAsanA sapUrNa paNe tyAga karavA joie. zA mATe srIpari cAnA tyAga karavAnuM kahyuM che ? strInA saMparka thI mANasa kAmabhogAmAM Asakta thAya che. kAmalegAmAM Asakta thayelA puruSa evAM pApakarmonuM sevana kare che ke te pApakarmone kAraNe tene naraka, nigeAda Adi dugatimAM javu zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya kamavandhani0 315 'evamakkhAe' evaM-evaM heyatayA srIsaMstavAdayaH AkhyAtAH-kathitAH tIrthakarA. dibhiH, strIsamudbhavakAmAH pApajanakA eva tiirthkraadibhiruupdissttaaH| tataH pApotpAdakastrI saMstavAdikaM na kuryAt , kintu tataH sarvathaivoparato bhavediti bhaavH||19|| sarvapnupasaMharannAha -'evaM bhayaM' ityAdi / mUlam-evaM bhayaM Na seyAya iI se appaigaM nirubhittaa| jo iMsthi NopasuMbhikkhU No sypaanninnaannilijejaa||20|| chAyA-evaM bhayaM na zreyase iti sa AtmAnaM nirughy| no strIM no vA pazuM bhikSunoM svakapAginA nilIyeta // 20 // pApoM ke janaka hote haiN| isa prakAra ye strIsaMstava Adi tIrthaMkaroM Adi ne heyarUpa meM kahe haiN| Azaya yaha hai ki pApajanaka strI paricaya na kare parantu usase sarvathA hI virata rahe // 19 // saba kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-'evaM bhayaM' ityaadi| zabdArtha--'bhikkhU-bhikSuH sAdhu 'evaM bhayaM Na seyAya-evaM bhayaM na zreyase' strI ke sAtha saMsarga karane se pUrvokta bhaya hotA hai tathA vaha kalyANaprada nahIM hotA hai 'ii se appagaM nilaMbhittA-iti saH AtmAnaM nirukSya' isa kAraNa sAdhu apane ko strIsaMsarga se rokakara 'jo isthino striyam' na strI ko 'No pasuM-no pazuma' na strIjAtIya pazu ko 'saya pANiNA NilijjejjA-svakapANinA nilIyeta' apane hAtha se sparza na kare arthAt strI evaM pazu ko hAtha se na chue // 20 // paDe che. A rIte "nArI ja narakanI khANa che. tethI ja strIsahavAsane haya gaNIne teno tyAga karavAnA tIrthaMkarAdie upadeza Ape che. tethI Atmahita cAhatA sAdhue pApajanaka strIparicayane sarvathA tyAga karavo joIe 19 A samasta kathanane upasaMhAra karatA sUtrakAra kahe che ke - 'evaM bhayaM' tyA zArtha-'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu evaM bhayaM Na seyAya-evaM bhayaM na zreyase' strionI sAthe saMsarga rAkhavAthI pUrvokta bhaya thAya che, tathA te kayANaprada hAtI nayI. 'ii se apaga nirubhittA-iti saH AtmAnaM nirudhya' tathA sAdhu pAtAne khI sasathA zalIna 'No itthi-no striyam' na khIne 'No pasu-no pazum' na salala nA pazune 'mayaM pANiNA NilijjejjA-svakapANinA nilIyeta' pitAnA hAthathI sparza kare arthAt strI ane pazune hAthathI sparza na kare mArA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:-(bhikkhU) bhikSu: (evaM bhayaM na se yAya) evaM bhayaM na zreyase-strI. saMparkeNa pUrvoktabhayaM bhavati ataH strIsaMparko na zreya se, (ii se appagaM nimittA) iti saH sAdhurAtmAnaM nirudhya (No ityi) no striyam (no pamuM) no pazum (sayaM. pANinA NilijjejjA) svakIyapANinA na nilIyeta na sparza kuryAditi // 20 // TIkA-'evaM bhayaM' evaM bhayam-evaM pUrvoktam strIparicayAdikaM bhayam , bhayasya narakAdipAtamya kAraNam iti striyA saha saMbandho na 'seyAya' zreyase kalyANAya bhavati, asadanuSThAnakAraNatvAt / 'ii se' iti saH evaM sa bhikSuH manasA paryAlocya 'appagaM' AtmAnam 'nilaMmittA' nirudhya strI saMparkAnniruddhaya, sanmArge samyak sthApayitvA, jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA No isthi' na striyam 'No pasuM' na vA pazuM strIjAtIyaM catuSpadAdikam 'sayapANiNA' sva___anvayArtha--stro ke samparka se utpanna honevAlA pUrvokta bhaya AtmA ke lie zreyaskara nahIM hai / ataeva sAdhu apanI AtmA kA saMgopana karake apane hAthase na strI kA sparza kare aura na strIjAtIya pazukA sparza kare // 20 // TIkArtha-pUrvokta strIparicaya Adi rUpa bhaya narakanipAta AdikA kAraNa hotA hai / ataeva strI ke sAtha sambandha rakhanA zreya ke lie nahIM hotaa| vaha asat anuSThAna kA kAraNa hai| isa prakAra sAdhu vicAra karake aura apanI AtmA kA nirodha karake-AtmasaMyamana karake aura AtmA ko sanmArga meM sthApita karake, jJaparijJA se jAnakara aura pratyAkhyAna parijJA se tyAga kara, na strIkA sparza kare aura na pazukA / sUvAtha-strInA saMparkathI janita pUrvokta pariNAme AtmAne mATe hitAvaha nathI, paraMtu bhayAvaha ja che. tethI sAdhue pitAnA AtmAnuM saMgepana (nirapa) karavuM joIe. teNe pitAnA hAthathI strIne sparza paNa kare nahIM ane strI jAti pazune sparza paNa kare nahIM. 20 TIkAtha-pUrvokta strI paricaya Adi naraka durgatienuM kAraNa bane che, tethI tene AtmAne mATe bhayaprada kahyA che. strIonI sAtheno saMbaMdha pApakarmomAM kAraNabhUta bane che ane Atmahitane ghAtaka thaI paDe che. A prakArane vicAra karIne AtmAno virodha karIne AtmAne saMyamamAM rAkhavo joIe. strIsaM5rka AtmAnuM ahita karAve che, evuM jJaparijJAthI jANIne pratyAkhyAna parijJAthI tene tyAga karIne amane samAge vALa joIe. Amahita cAhatA sAdhue strInA sparzano parityAga kara joIe zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 321 kapANinA svakIyahastena 'No Ni lajjetA' na -nilIyeta, bhikSuH raghahasteva striyaM pazuM vA na kadAcidapi spRzediti dhAtUnAmanekArthatvAt iti // 20 // idAnIM sAdhubhiryatkartavyaM tadupadizati-'suvisaddha' ityaadi| mUlam-suvisuddhalese mehAvI parakiriyaM ca vajae naannii| maNasA vacasA kAyeNaM savaphAsalahe aNagAre // 21 // chAyA--suvizuddhalezyo medhAvI parakriyAM ca varjayed jnyaanii| manasA vacasA kAyena sarvasparzasaho'nagAraH // 21 // anyayArtha:--(nANI) jJAnI (suvisuddhalese) muvizuddhalezyaH (mehAvI) medhAvI (parakiriyaM vajjae) parakriyA-paricaryAdikaM varjayet (maNasA vacasA kAyeNaM) tAtparya yaha hai ki manuSya strI ke sAtha athavA pazu strIke sAtha muni sarvathA hI saMvAma kA tyAga kara de| apane hAtha se strI ko athavA pazuko kadApi sparza na kare / // 20 // zabdArtha-'nANI-jJAnI' jJAnIjana 'suvisuddhalese-suvizuddhalezyaH' suvizuddhalezyA vAlA aura 'mehAyI-medhAvI' maryAdA meM sthita hokara 'parakiriyaM bajjae-parakiyAM varjayet' anya kI kriyA strI, putra pazu ke paricaryAdi kA tyAga kare 'maNasA vacasA kAyeNaM-manamA vacata kAyena' mana vacana aura kAya se ye 'savvaphAsasahe aNagAre-sarvasparzasaho'nagAraH' zIta, uSNa Adi saba sparzoM ko sahana karatA hai vahI anagAra-sAdhu hai // 21 // anvayArtha--jJAnavAn atyanta vizuddha lezyAvAlA aura medhAvI sAdhu parakriyA arthAta dUsare ke liye kI jAnevAlI paricaryA AdikA tAtparya e che ke munie manuSya strI athavA pazu strInA sahavAsa Adine sarvathAtyAga karavo joIe teNe pitAnA hAtha vaDe strI athavA pazune kadI sparza karavo joIe. nahIM. ra01 zA---'nANI-jJAnI' jJAnI 531 'suvisuddhalese-suvizuddhalezyaH' sudi. zuddha doshyaavaa|| bhane 'mehAvI-medhAvI' maryAdAmA 2hIne 'parakiriyaM vajjaeparakiyAM varjayet' bhanyanI ThiyastrI, putranI sevAhinA tyAga 43 'maNamA vayasA kAyeNaM-manasA vacasA kAyena' mana, kyana bhane yathA 'savvaphAsasahe aNagAre-sarva sparzasaho'nagAraH' zIta 6 vagaire mA 25ni sahana che, eja anagAra sAdhu che. 21 sUtrArtha- jJAnavAna, atyaMta vizuddha vezyAvALA ane medhAvI sAdhue parakriyAne (anyanI karAtI paricaya Adine) manavacanakAyathI tyAga kara zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 sUtrakRtAGgasUtre manasA vacasA kAyena (savaphAsasahe aNagAre) sarvasparzasaho'nagAro bhavatIti strIpariSahavijetA sarvapariSahajetA'nagAro bhavatIti // 21 // __TIkA-'muvisuddhalese' suvizuddhalezyaH suvizeSeNa vizu dAsyAdi saMparkarAhityena niSkalaMkA lezyA antaHkaraNavRttiryasya sa suvizuddhalezyaH, 'mehAvI' medhAvI-maryAdAvartIsAdhuH, 'parakiriyaM' para kriyA parasmai strIpazuputrAdibhyaH kriyA iti parakriyA, tAdRzIM parakriyAm 'nANI' jJAnI-zAstragurusevAdikaraNAt viditavedyaH 'vajjae' varjayet-pariharet / kadAcidapi pakriyAM na kuryAt / manavacana kAya se tyAga kare / sarva sparTI ko sahana karanevAlA hI anagAra kahalAtA hai| jo anagAra pariSaha strI kA vijetA hotA hai, vaha samasta parISahoM kA vijetA hotA hai // 21 // TIkArtha-sAdhuoM kA jo kartavya hai aba usakA upadeza karate haiMjisakI lezyA arthAt antaHkaraNa kI vRtti strIsamparka Adi se rahita hone ke kAraNa atyanta vizuddha nirmala hai, jo meghAvI arthAt zAstrIya maryAdA meM sthita hai aura jo jJAnI hai arthAt jisane zAstra evaM guru ke sevana Adi dvArA jAnane yogya tattva ko jAna liyA hai, aisA sAdhu parakriyA na kare / viSayopabhoga yA Arambha Adi karake dUsare ke upakAra ke liye kI jAnevAlI athavA dUsare ke dvArA apane lie karAI jAnevAlI madana Adi kriyA parakriyA kahalAtI hai sAdhu aisI parakriyA kadApi na kre| joIe. game te prakAranA sparzane (parIvahone) sahana karanArane ja aNagAra kahevAya che. je aNagAra strIparISahane jItI zake che, te samasta parISahene paNa jItI zake che. 21 TakA_satrakAra sAdhuone je katavya che, te prakaTa kare-strIsaMparka AdithI rahita hovAne kAraNe jenI leNyA (antaHkaraNanI vRtti) atyantA vizuddha (nimeMLa) che, je medhAvI-zAstrIya maryAdAmAM sthita-che ane je jJAnI che, eTale ke jeNe zAstranA adhyayana dvArA ane gurusevA Adi dvArA jANavA egya tAvane jANI lIdhuM che, evA sAdhue parakriyA karavI joIe nahIM. viSapabhoga athavA AraMbha Adi karIne bIjAnA para upakAra karavAne mATe je kriyA karavAmAM Ave che tene parakriyA kahe che. athavA bIjA kA dvArA je caraNacaMpI, mardana Adi paricaya karAvavAmAM Ave che. tene parakriyA kahe che. sAdhue evI parakriyA kadApi karavI joIe nahIM, zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. ma. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani / 323 ayaM bhAvaH-viSayopabhogAdinA nA'nyeSAm upakAraM kuryAnna vA'nyena sva. syopakAraM kArayet / etAdazI parakriyAM manasA vavasA kAyena pariharet / audA. rikAdikAmabhogArtha manasA na gacchati, gamayati nAnyam / na vA gacchantaM kamapyanu jAnIte, sarvathaiva brahmacaryadhAraNaM kuryAt / 'savvaphAsa sahe aNagAre' yathA strI sparzaparISahaH soDhavyastathA'nyAn / sarvAnapi zItoSNadaMzamazakatRNAdisparzAn adhishet| evaM ca sarvasparzasahanakartA anagAraH sAdhurbhavatIti // 21 // ___ kenetthamucyate yat sarvasparza saho'nagAraH sAdhu bhavatIti tatrocyate sUtrakAreNa'icvevamAhu' ityaadi| mUlam-icchevamAhu se vIre dhUyarae dhUyamohe se bhikkhU / tamhA ajjhatthavisuddha suvimukke AmokkhAe parivaejAsi tibemi||22|| abhiprAya yaha hai-viSayopabhoga Adike dvArA na to dUsare kA upa. kAra kare aura na dUsare se apanA upakAra krvaae| isa parakriyA kA mana vacana aura kAya se tyAga kre| audArika Adi zarIra saMbaMdhI kAmabhogoM ke lie mana se gamana na kare, dUsare ko gamana na karavAe aura na gamana karanevAle kisI kA anumodana kre| pUrNarUpa se brahmacarya ko dhAraNa kre| saccAmuni vahI hotA hai jo anukUla, pratikUla, daivika, mAnavIya aura tairazcika Adi sabhI upasargoM ko sahana karatA hai evaM zItoSNa daMzamazaka aura tRNasparza Adi ko sahana karatA hai // 21 // A kathanano bhAvArtha e che ke sAdhue viSapabhega Adi dvArA anya upakAra karavo joIe nahIM ane bIjA loko dvArA e rIte sAdhunI je paricaya karAtI hoya, to evI paricaya thavA devI joIe nahIM. A prakAma ranI parakriyA (paricaryA) no teNe mana, vacana ane kAyAthI tyAga kare jaI e. hArika Adi zarIra saMbaMdhI kAmagomAM manane pravRtta thavA devuM nahIM, bIjAnA manane temAM pravRtta karAvavuM nahIM ane kAmagomAM pravRtta thanAranI anumodanA paNa karavI nahIM. teNe pUrNarUpe brahmacarya pALavuM joIe. sAce aNagAra to tene ja kahI zakAya ke je devakRta, manuSyakta ane tiryaMcakRta, anukULa ane pratikULa, samasta upasargone sahana kare che. temaja zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakSA sUtrakRtAGgasUtre chAyA---ityevamAhuH sa vIraH dhUtarajAH dhUtamohaH sa bhikssuH| tasmAdadhyAtmavizuddhaH suviSamuktaH AmokSAya parivrajediti brviimi|22| anvayArtha:--(dhUyarae) dhUtarajAH (dhyamohe) dhUtamohaH-parityaktastrImohaH (se bhikkhU) sa bhikSuH (se vIre) sa vIro varddhamAnasvAmI (iccevamAhu) ityevamAhakapitavAn 'tamhA' tasmAtkAraNAta (ajjhatyavisuddhe) adhyAtmavizuddhaH (suvimuke) sabhI sparzoM ko sahana karane vAlA muni hotA hai, yaha kauna kahatA hai ? isa para sUtrakAra kahate haiM--'iccevamAhu' ityaadi| zabdArtha--'dhUyarae-dhUtarAjAH' jisane strIsaMparka janita raja arthAt karmoM ko dUra kiyA hai aura 'dhUyamohe-dhUtamohaH' strIsaMsargajamita athavA rAgadveSajanita moha ko jisane dUra kiyA hai 'se bhikkhU-sa bhikSuH' vaha sAdhu hai 'se cIre-saH vIraH' usa cIra prabhu ne 'iccevamAhu-ityevamAhuH' isI prakAra kahA hai 'tamhA-tasmAt' isalie 'ajjhatthavisuddheadhyAtmavizuddhaH' nirmalacittavAlA evaM 'suvimukke-suvimuktaH' strIsaMsarga varjita vaha sAdhu 'AmokvAe-AmokSAya' mokSaprAptiparyanta 'pariyaejjAsi-parivrajet' saMyama ke anuSThAna meM pravRtta rahe 'tti bemi-iti bravImi' aisA maiM kahatA hU~ // 22 // ___ anvayArtha--jisane raja ko dUra kara diyA hai, moha ko tyAga diyA hai, aise zrI varddhamAna svAmI ne isa prakAra kahA hai / ataeva vizuddha zItoSNa, daMzamazaka ane tRNasmaza Adi spAne paNa te samabhAvapUrvaka sahana kare che. 21 saghaLA sparzone sahana karanArane ja muni kahevAya che, A prakAranuM Ythana Age yuche, te suutr||2 haye ghaTa 42 cha-'iccevamAhu' tyAha zahA-'dhUyarae-tarajAH' aisI sa nita 24 arthAta bhAna 12 4aa cha tabha 'dhUyamohe-dhUtamohaH' strI sa nita athavA dveSa nita moina tyA ? che se bhikkhU-sa bhikSuH' te sAdhu cha. 'se vIre-saH vIraH' te vIra prabhume 'icvevamAhu-ityevamAhuH' madeg4 pramANe dhuM che. 'tamhAtasmAta te 429thI 'ajjhatthavisuddhe-adhyAtmavizuddhaH' ni thiNA ana 'muvimukke-suvimuktaH' strI sasAthI hita mevA te sAdhu 'AmokkhAe-AmomAya' bhAkSaprAti paya 'parivvaejjAsi-parivrajet' sayamanA manunamA pra. tima 23 tibemi-iti bravImi se prabhArI chu // 22 // jeNe karmarajane dUra karI nAkhI che, jemaNe mehane tyAga karyo che, evA vItarAga zrI vardhamAna svAmIe A pramANe kahyuM che. tethI vizuddha zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3DA D ERS samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 325 suvimuktA-rAgadveSAtmakastrIsaMparkeNa rahitaH (AmokkhAe) AmokSAya-mokSaparyantam (parivajjAsi) parivrajet-saMyamAnuSThAnaM kuryAt , (ttibemi) ityahaM bravImikathayAmIti // 22 // TIkA-'dhUyarae' dhUtarajAH-dhUtamapanItaM raja svIpazvAdisaMparkajanitaM malaM yena sa dhuutrjaaH| 'dhUyamohe' dhUtamohaH-dhUtaH apanItaH moho rAgadveSarUpo yena sa dhuutmohH| 'se vIre' sa vIraH prabhuH 'iccevamAhu' ityevamAhu 'tamhA' ajjhatthavisuddhe' yasmAt strIsaMparkarahito rAgadvaSavimuktazca / tasmAt adhyAtmavizuddhaH sa bhikssuH| vizuddhaM rAgadveSAbhyAM-rahitam adhyAtma antaHkaraNaM yasya saH adhyAtmavizudro bhikssuH| 'suvimukke' suvipamuktaH, svyaadisNprkrhitH| 'AmokkhAe' AmokSAya- azeSakarmakSayaparyantam 'paricae' parivrajet , saMyamA'nuSThAnena parivrajet, saMyamAyodyogavAn AtmA vAlA aura rAgadveSajanaka strIsamparka se rahita bhikSu mokSaprApti paryanta saMyama kA anuSThAna kare / tti bemi-aisA maiM kahatA hU~ // 22 // TIkArtha-jisane strI pazu Adi ke samparka se utpanna hone vAle mala (pApa) ko haTA diyA hai, tathA rAgadveSa rUpa moha ko naSTa kara diyA hai, usa vIra prabhu ne isa prakAra kahA hai| isa kAraNa rAga aura dveSa se rahita antaHkaraNa vAlA tathA strIsamparka se rahita mikSu sAghu taba taka saMyamAnuSThAna karatA rahe jaba taka use mokSa prApta na ho jAya / AmAvALA, rAgadveSa janaka strIsaMparkathI rahita sAdhue mekSaprApti thAya tyAM sudhI sayamanI mArAdhanA 42vI nase. 'tti bemi' se huI chuH // 22 // --Ne zrI, pazu mAhinA 55thI G4-1 naa2| 204 (5 / 5) ne dUra karI nAkhyuM che, jeNe rAgadveSa janita mahane nAza karI nAkhe che, evA mahAvIra prabhue A pramANe prarUpaNA karI che. tethI rAga ane dveSathI jenuM antaHkaraNa rahita che ane jeNe saMparkane sarvathA parityAga karyo che, evA sAdhue saMyamanI ArAdhanA karyA karavI joIe teNe kyAM sudhI saMyamanI ArAdhanA karyA karavI? A praznano javAba e che ke-mokSaprApta thAya tyAM sudhI teNe saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 sUtrakRtAGgasUtre 9 bhavet / 'iti' adhyayamasamAptibodhakaH / ityahaM bravImi tubhyaM vacmi, nAhaM kathayAmi kintu bhagavAn mahAvIraH pratipAdayati, tadanu tadIyavacanamevAhaM bravImi // 22 // iti zrI - vizvavikhyAta nagaddhallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri -- 'jainAcArya ' pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthavodhinyAkhyAyAM " vyAkhyAyAM caturthAdhyayanasya dvitIyodezakaH samAptaH // 4-2 // // caturthAdhyayanam samAptaM // yahAM 'iti' zabda adhyayana kI samApti kA sUcaka hai / 'aisA maiM kahatA hU~ / isakA Azaya yaha hai ki bhagavAn mahAvIra ne jo pratipAdana kiyA hai, usI kA maiM anukathana kara rahA hU~ ||22|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAGgasUtra' kI samayArthayodhinI vyAkhyA ke cauthA adhyayana kA || dUsarA uddezaka samApta 4-2 // || caturtha adhyayana samApta || sahI' 'iti' 54 uddezaunI samApti sUnya che, 'vuDu uDu chu A kathananuM tAtparya e che ke bhagavAn mahAvIre je pratipAdana karyu che, tenuM huM' anukathana karI rahyo chuM, evu' sudharmAsvAmI jammU svAmIne kahe che. rA jainAcArya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta 'sUtrakRttAMgasUtra'nI samayA mAdhinI vyAkhyAnA cAthA adhyayananeA bIjo uddezaka samAsa 4-rA / / caturthAM adhyayana samApta zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 phra Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rammeroen samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 327 ||ath narakavibhaktinAmakaM paJcamA'dhyayanam / / caturtha strIparijJAdhyayanaM parisamApya, pshcmaa'dhyynmaarbhte| asya ca pUrvairadhyayanaiH sahA'yaM sambandhaH-prathame'dhyayane svasiddhAntaparasiddhAntayo nirUpaNaM kRtam / dvitIyA'dhyayane svasiddhAntasya bodhaH saMpAdanIya ityuktam / pratibuddhena jIvenA'nukUlamatikUlopasargAH soDhavyAH iti tRtIyA'dhyayane pratipAditam / tathA-saMbuddhena puruSeNa strIpariSahaH samyak soDhavyaH iti caturthA'dhyayane pratipA. ditam / adhunA tu-upasargamIroH strIvazasyA'vazyameva narakapAto bhavati. tatra narake narakavibhaktinAmaka paMcama adhyayana strIparijJA nAmaka caturtha adhyayana ko samApta karake pAMcavA~ adhyayana Arambha kiyA jAtA hai| isakA pahale adhyayanoM ke sAtha yaha sambandha hai| prathama adhyayana meM svasiddhAnta aura parasiddhAnta kA nirUpaNa kiyA gayA / dUsare meM svasiddhAnta kA bodha prApta karane kI preraNA kI gaI / bodha prApta kiye hue jIva ko anukUla aura pratikUla upasarga sahana karanA cAhie, yaha tathya tIsare adhyayana meM pratipAdana kiyA gyaa| bodhaprApta puruSa ko strIparISaha sahana karanA cAhie, yaha cauthe adhyayana meM nirUpaNa kiyA gyaa| kintu jo upasarga se bhaya khAtA hai aura strI ke vaza meM ho jAtA hai, usakA avazya hI naraka meM narakavibhakti nAmanuM pAMcamuM adhyayana zrIparijJA' nAmanA yAthA adhyayananu viveyana 53 OMzana have sUtra kAra pAMcamAM adhyayananuM vivecana zarU kare che. AgalA adhyayane sAthe A adhyayanano saMbaMdha A prakArano che-pahelA adhyayanamAM svasiddhAnta ane parasiddhAntanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM bIjA adhyayanamAM siddhAntane badha prApta karavAnI preraNA ApavAmAM AvI. trIjA adhyayanamAM e vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM ke jJAnI puruSoe (sAdhuoe) jemaNe bedha prApta karyo che evA e anukULa ane pratikULa upa sane sahana karavA jaI e cothA adhyayanamAM evuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che ke strI parISahane chato ghaNuM muzkela che. jemaNe dharmatatvane jANyuM che evAM e strI parISaha sahana karavuM joIe. vaLI cothA adhyayanamAM evuM pratipAdana paNa karavAmAM AvyuM che ke upasathI DarI janArA ane strIne zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 sUtrakRtAGgasUtre yAdRzyo vedanAH samutpadyante, tAH paJcamAdhyayane pratipAdyante / tadanena sabandhenA''. yAtasya paJcamA'dhyayanasya idamAdimaM sUtram-'pucchissahaM' ityaadi| mUlam-pucchissahaM kavaliyaM mahasi kahabhitAvA NaraMgA purtthaa| aMjANao me mUNi vahijANaM, kahanu bAlAnarayaM uviti|| chAyA-pRSvAnahaM ke balikaM maharSi kathamabhitApA narakAH purastAt / ajAnato me mune! bUhi jAnan kathaM nu bAlA narakamupapAnti // 1 // nipAta hotA hai ataeva naraka meM honevAlI vedanAoM ko isa pAMcaveM adhyayana meM kahate haiM / isa sambandha se prApta pAMcaveM adhyayana kA yaha prathama sUtra hai-'pucchitsaha ityAdi / zabdArtha-- 'ahaM-aham' maiMne (subarmA svAmIne) 'puratyA-purastAt' pahale 'kevaliyaM-kevalinam' kevalajJAna vAle 'maheli-maharSim' maharSi aise varddhamAna mahAvIra svAmI ko 'pucchissa-pRSTavAn' pUchA thA ki 'pAragA-narakA:' ratnaprabhAdi naraka 'kahaMbhitAvA-kathamabhitApA:' kaise pIDA karane vAle haiM 'muNI-he mune' he bhagavan 'jANaM-jAnan' Apa ise jAnate haiM ataH 'ajANo me hi-ajAnato me brUhi' nahIM jAnane vAle mujhako Apa kaheM 'cAlA-bAlAH' ajJAnI 'kahiM nu-kathaM nu' kisa prakAra 'narayaM-narakam' naraka ko 'uviti-upayAnti' prApta karate haiM // 1 // vaza thanArA puruSe avazya narakamAM ja jAya che. narakamAM janAra jIvane kevI kevI vedanA sahana karavI paDe che tenuM nirUpaNa A pAMcamA adhyayanamAM karavAmAM AvyuM che. AgalA adhyayana sAthe A prakArane saMbaMdha dharAvatA pAyamA adhyayanaj 5 sUtra mA pramANe che-'pucchissahaM' tyA: zahAya-- 'ahaM'-aham' meM (sudhamA svAbhIme) 'puratthA-purastAt' 59ci kevaliyaM-kevalikam' upazAna 'mahesi-maharSim' mahaba mevA va bhAna mahAvIra svAbhIne 'pucchissa-pRSTavAn' 57 hetu -'NaragA-narakAH' 29naasA vigere n2| 'kahaMbhitAvA-kathamabhitApAH' pI pI 4211ANA hAya cha ? 'muNI-he mune!' he samapan 'jANaM-jAnan' bhA5 mA pAtane ! ch| tathI 'ajANao me bUhi-ajAnato me bahi' na amanaa mevA bhane mA5 / 'bAlA-bAlAH' majJAnI 'kahinu-kathaMnu' vI rIte 'narayaM-narakam' na27ne 'uviti-upayAnti' prata 43 cha ? // 1 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 329 anvayArtha:-(ahaM) ahaM sudharmAsvAmI (purasthA) purastAt-pUrvakAle (kevaliya) kevalikaM-kevalajJAnavanta (mahesiM) maharSim-varddhamAnasvAminaM (pucchissa) pRSTavAn (garagA) narakA-ratnapamAdyAH (kahaMbhitAvA) kathamamitApA-kIdRgamitApayuktAH (mugI) he mune! he bhagavan ! (jANaM) jAnan-tvametadviSayakajJAnavAnasi, ata: (ajANo me bUhi) ajAnato me bahi-kathaya (bAlA) bAlA:-ajJAH (kahaM nu) kathaM nu-kena prakAreNa kIdRzAnuSThAyinaH (narayaM) narakaM (uviti) upayAntigacchanti iti // 1 // TIkA-purA hi kila jaMbUsvAmyAdiziSyavamarnarakasvarUpasya tatra sthitajIvAnAM vedanAdiviSayamavalambya sudharmasvAmI pRSTaH-he bhagavan ! kiM bhUtAH narakAH, kiyantazca te saMkhyayA, tatratyA yAtanA ca kathaMvidhA jIvAnAm / kairvA karmabhiH te narakAH samarjitAH bhavanti jIvai rityAdisvarUpavibhAgakAryakAraNapUrvakaprazne jAte sati-zrI sudharma svAmI jaMbUsvAmiprabhRti ziSyavargAn kathayati anvayArtha-maiMne (sudharmA svAmIne) pUrvakAla meM kevalajJAnI mahA. RSi barddhamAna svAmI se pUchA-naraka kisa prakAra ke saMtApa (vedanA) vAle hai ? haiM mune ! Apa isa tathya ko bhalI bhAMti jAnate haiM ataeva mujha anajAna ko kahie ki kisa prakAra kRtya karane vAle ajJa jIva naraka prApta karate haiM ? // 1 // TIkArtha-pUrvakAla meM jambU svAmI Adi ziSyone naraka kA svarUpa, usameM sthiti jIvo kI vedanA Adi viSayoM ko AdhAra banAkara sudharmA svAmI se pUchA-bhagavan ! naraka kisa prakAra ke haiM ?saMkhyA meM kitane haiM ? jIvoM ko vahAM kisa prakAra kI yAtanA sahana karanI par3atI hai ? kina kamoM ko karane se narakoM kI prApti hotI hai ? isa prakAra svarUpa, bheda, svArtha-meM (sudhamavAmIe) pUrvakALamAM kevaLajJAnI, maharSi vardhamAna svAmIne pUchayuM narake kevI vedanAovALA che? he mune ! Apa e vAtane sArI rIte jANe che. huM e vAta jANatA nathI, te he prabhe! narakenI veda. nAe viSayaka jJAna na dharAvanAra Apa mane e vAta samajAvavAnI kRpA kare. he pra! kevAM kRtya karanArA ajJa (ajJAna) che narakagati prApti kare che? 1 TIkAIpUrvakALamA jabusvAmI Adi ziSyAe narakanuM svarUpa, narakamAM gayelA janI sthiti Adi jANavAnI jijJAsA thavAthI sudharmA svAmIne A pramANe pUchayu- he bhagavana ! naraka kevA hoya che ? keTalA hoya che ? tyAM jIvone kevI kevI yAtanAo veThavI paDe che? kevA karmonuM sevana karavAthI jIvane naraka gatinI prApti thAya che? A prakAre svarUpa, bheda, kArya ane kAraNa. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 sUtrakRtAGgasUtre he jambUH ! 'ahaM' aha sudharmasvAmI 'puratyA' purastAt-pUrvasmin kAle yadA bhagavAna mahAvIro vidyamAna AsIttadA 'kevaliya' kevalikam-samutpanna kevalajJAnavantam 'mahe siM' maharSim anyugratapazcaraNakAraNamanukUlapratikUlopasargasahiSNum / zrImanmahAvIravarddhamAnasvAminam 'pucchissaM' pRSTavAn , kiM pRSTavAn tadahaM kathayAmi 'kaha' kathaM-kIdRzAH 'naragA' narakA:-kIdRzAzca tatra narake 'abhitApAH yAtanA bhavanti / iti 'ajANo meM' ajAnato me 'jANa' jAnana-kevalajJAnAlokena 'muNe' mune ! he bhagavan ! 'bUhi' brUhI-kathaya, ahamajAnan tadviSayaM pRcchAmi, tathA 'kaha' kathaM kena prakAreNa kimanuSThAyino jIvAH 'bAlA' bAlA:-ajJAnina: 'narayaM' narakam 'uviti' upayAnti, he jambUH ! etatsarvamahaM pRSTavAniti // 1 // kArya aura kAraNa viSayaka prazna upasthita hone para zrI sudharmAsvAmIne jambUsvAmI Adi apane ziSyavarga se kahA-- he jambU ! maiM purAtaka kAla meM, jaba bhagavAna mahAvIra vidyamAna the, taba una kevalajJAnI aura mahARSi arthAt atIva ugra tapazcaraNa karanevAle tathA pratikUla aura anukUla upasargoM ko sahana karanevAle zrI varddhamAna svAmI se prazna kiyA thA-naraka kaise haiM ? naraka meM kisa prakAra ke abhitApa hai ? yaha viSaya jAnanevAle Apa mujha anajAna ko, he prabho! kahie / maiM isa viSaya ko nahIM jAnatA, isa kAraNa prazna karatA huuN| yaha bhI jAnanA cAhatA hU~ ki kisa prakAra ke kArya karanevAle ajJAnI jIva naraka meM jAte haiM ? he jambU maiMne yaha saba bhagavAn se pUchA thA // 1 // viSayaka prazna upasthita thavAthI sudharmA svAmIe jaMbusvAmI Adi zivyAne A pramANe javAba Ape- he jabU! purAtana kALamAM jyAre bhagavAna mahAvIra vidyAmAna hatA, tyAre meM te kevaLajJAnI ane mahAkaSi-eTale ke ghaNuM ja ugra tapasyAe karanAra tathA anukULa ane pratikULa upasargone sahana karanAra zrI mahAvIra prabhune A pramANe prazna pUchayo hato "he prabhe ! narakenuM svarUpa kevuM che? temAM utpanna thanAra nArakone kevI rIte pIDAo sahana karavI paDe che ? kevA kRtya karanArA ajJAnI che narakamAM jAya che? A viSayanA Apa jANakAra che. te te vAta samajAvavAnI kRpA kare." he jaMbu! tame je prazna mane pUche che, eja prazna meM mahAvIra prabhune pUchaye hatuM. A pramANe sudhamavAmI temane kahe che. 1 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 1 nArakIya vedanAnirUpaNam 331 pRSTo bhagavAnmAM pratyevamAha - ' evaM mae' ityAdi / mUlam - evaM mae puTTe mahANubhAve iNamo'bbavI kAsave AMsu panne / vedasaM dumaduggaM AdINiyaM dukaDiyaM puratthA // 2 // chAyA -- evaM mayA pRSTo mahAnubhAva idamabravItkAzyapa AzuprajJaH / vedayiSyAmi duHkhamarthadurgamAdInikaM duSTakRtikaM purastAt // 2 // anvayArtha :- ( evaM ) evamanena prakAreNa (mae) mayA (puTThe) pRSTaH san (mahAnubhAve) mahAnubhAvaH- vistRtamAhAtmyavAn (kAsave) kAzyapaH kAzyapagotrotpanno mahAvIraH prazna karane para bhagavAn ne mujhe isa prakAra kahA - ' evaM mae' ityAdi / zabdArtha - ' evaM - evam' isa prakAra 'mae-mayA' mere dvArA 'puDhe- pRSTha: ' pUche hue 'mahANubhAve- mahAnubhAvaH' vistRta mahAtmya vAle 'kAsave - kAzyapaH kazyapagotra meM utpanna hue 'Apanne - AzuprajJaH ' saba vastu meM sadA upayoga rakhane vAle bhagavAn barddhamAn mahAvIra svAmI ne 'iNamobI - idamabravIt' isa prakAra kahA hai ki 'dumaduggaM-duHkhamarthadurgam' naraka duHkhadAyI hai evaM asarvajJa janoM se ajJeSa hai 'AdINiyaAdI nikam' vaha atyanta dIna jIvoM kA nivAsa sthAna hai 'dukkaDiyaMduSkRtika' usameM papIjIba nivAsa karate haiM 'puratthA - purastAt' yaha Age 'paveda issaM -pravedayiSyAmi' hama kahe gaye haiM // 2 // anvayArtha - isa prakAra mere prazna karane para mahAnubhAva arthAt vizAla mahimA se maNDita kAzyapa gotra meM utpanna sadA saba meM upayogavAn bhArA te anano alume yApramANe navA mAdhyo hato evaM mae' ityAhi zabdArtha'----evaM-evam' mA rIte 'mae-mayA' bhArAthI 'puTThe-pRSTa:' pUchA. yelA 'mahANubhAve- mahAnubhAvaH' bhoTA mahAtmyavAjA 'kAsave - kAzyapaH ' (155 gotramAM utpanna thayelA ' Asupanne - AzuprajJaH' adhI 4 vastumA sahA upayoga rAbhavAvAjA lagavAn vardhamAna mahAvIra svAmI 'iNamo'nvavI idamabravIt bhAvI rIte hai-'duhamadRdurgAgaM- duHkhamarthadurgam' na24 duH mahAyI che tema srvjnynnnn| dvArA na AlI zAya tevu N che. 'AdINiyaM - AdInikam' te atyaMta hIna mevA soanu nivAsasthAna che.' dukkaDiya - duSkRtikam' tebhAM pAyI vo nivAsa pure ho. 'puratthA - purastAt' se pAta have pachI bhAgaNa 'pavedaissaM - pra vedayiSyAmi' hu uhIza // 2 // sUtrA -mahAnubhAva (vizALa mahimAsa'panna), kAzyapagotrIya, sA saghaLA padArthomAM upayAgavAna, mahAvIra prabhue mArA praznanA javAkha rUpe A zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 sUtrakRtAGgasUtre (Asupanne) AzuprajJaH-sarvatra sadopayogavAna (iNamo'bbavI) idaM vakSyamANamabravIt (duhamaTTadugga) duHkhamarthadurgam-duHkhasvarUpaM duHkhena laMghayituM yogyam asarvajJairajJeyaM (AdINiyaM) AdInikam atyantadInajIvanivAsasthAna (dukar3iyaM) duSkRtikaduSkRtaM vidyate yeSAM tatsabandhi (puratthA) purastAt-pUrvajanmani narakagatiyogyaM yat kRtaM karma tat (pavedaissa) pravedayiSyAmi kathayiSyAmi iti // 2 // TIkA- 'evaM' evam anantaroktam , he jambUH ! vinayapUrvakaM mayA pRSTaH 'mahANubhAve' mahAnubhAvaH mahAn catustriMzadatizayarUpaH, pazcatriMzadvANIrU' : anubhAvo mAhAtmyaM yasya sa mahAnubhAvaH 'kAsave' kAzyapa:-kAzyapagotrotpanno mahAvIraH 'Asupanne AzuprajJaH Azu-zIghratarA sarvatropayogAt prajJA vidyate yasyAsau AzuprajJaH sarvatra sadopayogavAn 'iNamo' idaM vakSyamANam 'abbacI' abravIt , kimabravIt taMtrAha-'duhamaThThadurga' duHkham duHkhasvarUpam tIvA'samAdhiyuktatvAt tathA-ayadurgamarthena-varNanAzakyarUpeNa durrAm-viSayam-ujjvalAyekAdazavidhavedanAkulatvAt , tatra-ujjvalA-tIbAnubhAvAtmakarSatvAt 1, balA-balavatI-anivAryatvAt 2, bhagavAn ne isa prakAra pratipAdana kiyA thA-naraka duHkhasvarUpa hai aura asarvajJa (chamastha) jIva use pUrI taraha jAna nahIM skte| vaha atyanta dIna tathA pApI jIvoM kA nivAsasthAna hai| pUrva meM upArjita narakagati ke yogya jo karma hai, yaha saba maiM kahUMgA // 2 // TIkArtha-he jambU ! vinaya pUrvaka mere pUchane para mahAnubhAva arthAt cautIsa atizayoM aura paiMtIsa vANI ke guNoMvAle bhagavAn kAzyapa gotra meM utpanna tathA sadA sarvatra upayogavAlI prajJA se yukta bhagavAn ne yaha kahA thA-naraka tIva asamAdhi vAle haiM tathA arthadurga haiM / arthadurga kA artha yaha hai ki ve naraka varNana nahIM karane yogya ujjvalatA Adi gyAraha prakAra prakAranuM pratipAdana karyuM hatuM-naraka duHkhasvarUpa che. asarvajJa (kvastha) jIva tenA svarUpanuM pUrepUruM jJAna dharAvatuM nathI. te atyata dIna ane pApI jIvanuM nivAsasthAna che. te jIve e narakagatine yogya je karmonuM parva upAn 42 cha, te have Ta 43 chu' // 2 // TIkArthaha jabU! vinayapUrvaka pUchavAmAM AvelA te praznane mahAnubhAva (eTale ke cetrIza atizayathI ane vANInA pAMtrIza guNothI yukta.) kAzyapa getramAM utpanna thayelA, samasta padArthomAM sadA upayukta prajJAthI saMpanna mahAvIra prabhue A pramANe uttara Apyo hato-te narako tIvra asamAdhivALALA che, tathA artha durga che. "arthadurga' padane artha A pramANe samaja -avarNanIya ujajavalatA Adi agiyAra prakAranI vedanA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 333 vipulA-vizAlA parimANarahitatvAt 3, karkazA-kaThorA patyaGgaduHkhajanakatvAt 4, kharA-tIkSNA-anta:karaNabhedakatvAt 5, paruSA niSThurA sukhalezarahitatvAt 6, magADhA-pratikSaNamasamAdhijanakatvAt 7, pracaNDA bhayAnakA AtmanaH pratipadezavyApisvAt 8, ghorA vikaTA zravaNe'pi duHkha janakatvAt 9, bhISaNA-bhayotpAdikA, pratimANibhayajanakatvAt 10, dAruNA-hRdayasaMkSobhakAriNI, patikArarahitatvAt 11, etAdRzaikAdazavidhavedanA saMkulatvena duHkharUpam sarvajJenApi vAcA vrnnyitumshkymto'rthdurgmiti| 'AdANiyaM' AdInakam , tAdRzaM narakasthAnaM dInA. zaraNatrANajIvAnAM nivAsasthAnam / 'dukaDiya' duSkRtikam tatra duSkRtinAM pApinAM kI vedanA se vyApta haiM vahAM atyanta tIvra evaM prakarSa prApta vedanA hai| vaha vedanA anivArya hai usake nivAraNa kA koI upAya nahIM hai| vaha vizAla hai, kyoMki usakA koI pariNAma nahIM hai| aMga aMga meM du khapada hone ke kAraNa karkaza-kaThora hai| antaHkaraNa ko bhedana karane vAlI hone se khara tIkSNa hai| usameM sukhakA lezamAtra bhI na hone se paruSa hai| prati kSaNa asamAdhi utpanna karanevAlI hone se pragADha hai / vaha pracaNDa hai, kyoMki AtmA ke pratyeka pradeza meM vyApta rahatI hai| sunane mAtra se duHkhajanaka hone ke kAraNa ghora vikaTa hai| pratyeka prANI ko bhayajanaka hone se bhayaMkara hai / pratikArarahita hone se hRdaya ko kSubdha karanevAlI -dAruNa hai| sarvajJa bhI vANI dvArA usakA varNana nahIM kara skte| isa kAraNa naraka ko durga kahA hai / vaha naraka dIna, zaraNahIna evaM traanntyAM atyanta tIvra ane prakarSa paNAthI bhogavavI paDe che. te vedanA anivArya che-tenA nivAraNane koI upAya ja heta nathI. vaLI che vedanA vizALa hoya che-eTale ke tenuM kaI pramANe ja kalapI zakAya tema nathI te vedanA pratyeka aMgamAM duHkha utpanna karanArI hevAthI karkaza-kaThera che. te vedanA antaHkaraNane bhedanArI hovAne kAraNe tene "kharatIkSaNa" (atyanta tINa) kahI che. temAM sukhane saheja paNa sadbhAva na hovAne kAraNe te paruSa che. pratikSaNa asamAdhi utpanna karanArI hovAne kAraNe te pragADha che AtmAnA pratyeka pradezamAM vyApta hovAne kAraNe te pracaMDa che. te vedanA evA prakAranI hoya che, tene zravaNa karavAthI paNa duHkha thAya che, te kAraNe tene ghera-vikaTa kahI che. pratyeka jIvamAM bhaya utpanna karanArI hovAne kAraNe tene bhayaMkara kahI che. pratikAra rahita hovAne kAraNe hRdayane kSubdha karanArI hovAthI tene dAruNa kahI zakAya che. sarvajJa paNa vANI dvArA tenuM varNana karI zakatA nathI, te kAraNe narakane 'du kahela che. te naraka dIna, zaraNahIna ane trANuvihIna zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 sUtrakRtAGgasUtre nivAsasthAnam ityetatsarvam-'puratyA' purastAt-pUrvajanmani narakagamanayogya yatkRtaM pApaM tat 'pavedairasaM' pravedayiSyAmi,-svakRtakarmavazAt jIvAstAdRzanaraka sthAnaM gacchanti / tAdRzakarmaNA narakasya tatratya vedanAyAH, tAzajIvasya sarvasyA'pi svarUpAdikaM pravibhajya ahaM kthyaami| sAvadhAnena cittena zrotavyaM sarvamapi bhavadbhiriti // 2 // kiM kathayAmi tadAha-je kei' ityaadi| mUlam-je kei bAlA iha jIviyaTrI, pAvAI kammAiM karaMti ruddaa| te ghorarUve tamisaMdhayAre, tighAMbhitAve narae paDaMti // 3 // chAyA-ye ke'pi vAlA iha jIvitArthinaH pApAni karmANi kurvanti raudraaH| te ghorarUpe tamisrAndhakAre tIvAbhitApe narake patanti // 3 // varjita jIvoM kA nivAsasthAna hai / vahAM pApI jIva nivAsa karate haiN| jina jIvoM me naraka gamana ke yogya karma upArjana kiyA hai, ve apane karma ke anusAra naraka meM jAte haiN| usa karma kA, naraka kA, vahA~ honevAlI vedanAkA aura vahAM ke jIvoM kA svarUpa Adi maiM khuuNgaa| tuma sAvadhAna citta se suno // 2 // bhagavAn ne jo kahA usI artha ko hI kahate haiM-'je keI' ityaadi| zabdArtha-'iha-iha' isa loka meM 'mahA-raudrA' prANiyoM ko bhaya utpanna karane vAle 'je kei bAlA-ye kecana bAlA:' jo ajJAnI jIva 'jIviyaTTI-jIvitArthinaH' apane jIvana ke liye 'pAvAI kammAI kareM tijanuM nivAsasthAna che. tyAM pApI jI nivAsa kare che. je jIvoe narakagamanane vegya karmonuM upArjana karyuM hoya che, te pitAnAM karmo anusAra narakamAM jAya che. temanAM pApakarmonuM, te narakenuM, nArakene tyAM sahana karavI paDatI vedanAonuM ane tyAMnA jIvonA ravarUpanuM have huM varNana karIza. Apa sau dhyAnapUrvaka sAMbhaLo re kevA kevA pApakRtya karanArA che narakamAM jAya che, te have pragaTa 42pAmA mAghe -je-keI' tyAha zahA- 'ii-iha' mA sobhA 'ruddA-raudrAH' prANiyone maya utpanna 12 // 1'je kei cAlA-ye kecana bAlAH' mAzAnI 4 jIviyaTrIjIvitArthinaH' potAnA na mATe 'pAvAI kammAI kareM ti-pAyAni karmANi zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIya vedanAnirUpaNam 335 anvayArtha :- (EE) ihaloke (ruddA) raudrAH prANinAM ghAtakAH (je kei bAlA) ye kecana bAlA ajJAninaH (jIviyaho ) jIvitArthinaH - asaMyamajIvitArthinaH (pAvA kammAI kati) pApAni prANAtipAtAdIni karmANi kurvanti (te) te bAlAH (ghorarUve) ghorarUpe'tyantabhayAnake (tamisaMghayAre) tamisrAndhakAre - bahulatamondhakAre (tibbAbhita. ve) tIvrAbhitApe - atyantatApayukte ( narae) narake - etAdRza vizeSaNayukte narake (pati) patanti gacchantIti // 3 // TIkA - 'iha' ihAsmin saMsAre 'ruddA' raudrA :- prANinAM ghAtakAH 'je keI ' ye kecana jIvAH, mahArammamahAparigrahapaJcendriyavadhamAMsabhakSaNAdikasAvadyakarmASnuSThAne parAyaNAste 'bAlA' bAlAH - sadasadviveka vikalA 'jIviyaTTI' jIvipApAni karmANi kurvanti' hiMsAdi pApakarma karate haiM 'te-te' ve ghorarUve - ghorarUpe' atyanta bhayajanaka tamisaMdhayAre - tamisrAMdhakAre' mahAn andhakAra se yukta 'tibvAbhitAve - tIvrAbhitApe' atyanta tApayukta 'narae - narake' naraka meM 'pati- patanti' par3ate haiM ||3|| anvayArtha -- isa loke meM jo ajJAnI prANiyoM ke ghAtaka haiM, asaMyamamaya jIvana ke abhilASI haiM aura jo prANAtipAta Adi pApakarmakarate haiM, ve ajJAnI jIva atyanta ghora, saMghana andhakAra se vyApta, atyanta saMtApa se yukta naraka meM par3ate haiM ||3|| TIkArtha - isa saMsAra meM jo ajJAnI jIva praNiyoM kA ghAta karane vAle arthAt mahArambha, mahAparigraha, paJcendriya kA vadha karane meM evaM mAMsa bhakSaNa Adi ghora pApoM meM parAyaNa hote haiM, sat asat ke viveka kurvanti' hiMsA vigere pApa re che. 'te - te' tethe 'ghorarUve - ghorarUpe' atyaMta lahugraha 'tamisaMdhayAre - tamisrAMdhakAre' mahAn sevA adhamAsthI yukta 'tivvAbhitAve - tInAbhitA pe' atyaMta tAthathI vyApta sevA 'narae - narake' na20 sui qefa-qafa' 43. 113 sUtrA--A lekamAM je ajJAnI jIvA prANIonA ghAtaka bane che, asayamamaya jIvananI abhilASAvALA che, prANAtipAta Adi pApakarmAM karanArA che, te ajJAnI jIvA atyanta ghAra, saghana adhakArathI vyApta, atyanta saMtApathI yukta narakamAM paDe che. ANA TIphA--A sasAranA je ajJAnI hAya che. eTale ke mahArambha, mahAparigraha, hAra Adi dhAra pApakarmomAM Asakta hAya che, je sat asanA viSe. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 jIvA prANIonA vadha karanArA pAMcendriyAnA vadha ane mAMsA Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre sApina:-asaMyamajIvitArthinaH pApenodarapUrakA:-svakIyajIvanAya pAvAI' pApAni-prANAtipAtAdIni 'kammAI' karmANi 'karaMti' kurvanti, te ityaMbhUtAH jIvAH tIvApApodayavartinaH 'yorarUve' ghorarUpe-atyAtamayajanake 'tamisaMdhayAre' tamisAndhakAre-bahulatamondhakAre 'tivvAmitAve' tIvrAmitApe, tIvaH atisuduHsahaH khadirAGgAramahArAzitApAdanaMtaguNo abhitApaH saMtApo yasmin tathAbhUte, 'narae' narake 'paDaMti' patanti, prANinAM bhayadAtAro'jJA jIvAH svAtmahitAya pazuvadhAdau pravarttamAnAH pApakarma samAcaranti, ta eva puruSAH svakRtaduSkRtabalAnmahAndhakAre mahAduHkhamaye narake patantIti bhAvaH // 3 // mUlam-tivvaM tapte pANiNo thAvare ya je hiMsaI AyasuhaM pNdducc| jelUlae hoI adattahArINasikkhaI seyaviyessa kiMci // 4 // chAyA---tInaM trasAm pANAna sthAvarAn ca yo hiMsatyAtmasukhaM pratItya / yo lUpako bhavatyadattahArI na zikSate sevanIyasya kiMcit // 4 // se zUnya hote haiM, pApa se peTa bharate haiM aura apane jIvana ke lie pApamaya kRtya karate haiM, aise tIvra pApa ke udayavAle jIva atyanta bhayajanaka, ghora andhakAramaya tathA tIvra saMtAvAle arthAt khadira (khaira) ke aMgAroM ke baDe Dhera se bhI anannaguNita tApa se yukta naraka meM jAte haiN| ___ tAtya yaha hai ki anya prANiyoM ko bhaya utpanna karanevAle, ajJAnI apane hita ke lie pazuvadha Adi krUra karmoM meM pravRtti karane vAle jo jIva pApakarma kA AcaraNa karate haiM vahI apane pApa ke prabhAva se mahAduHkhamaya naraka meM utpanna hote haiM // 3 // kathI rahita hoya che, jeo pApakarmo dvArA pitAno gujAro calAvatA hoya che, ane je pitAnA jIvanane mATe pApamaya kRtye sevatA hoya che. evA tIvra pApanA udayavALA je atyaMta bhayajanaka, ghora aMdhakAramaya, tathA tIvra saMtApayukta-kheranA aMgArAnA meTA DhagalA karatAM paNa anaMtagaNI tApayukta-narakamAM jAya che. A kathanano bhAvArtha e che ke je pitAnA sukhane mATe pazuvadha Adi pApakarmo karanArA hoya che, je anya jIvomAM bhaya utpanna karanAra dura karmo kare che, evAM ajJAnI che temanA pApanA prabhAvathI mahAduHkhamaya narakamAM utpanna thAya che. jevA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIya vedanAnirUpaNam 337 anvayArthaH - (je Ayasaha paDucca) ya AtmasukhaM pratItya svasukhAya ( tase thAvare ya pANiNo ) trasAn sthAvarAn prANinaH 'tibvaM' tIvram - atiniranukampam 'hiMsaI' hiMsati - vyApAdayati 'je lamae' yo lUSakaH - paTkA yajIvamA luNThakaH 'ho' bhavati tathA 'adattahArI' adattahArI- paradravyApahArakaH 'seyaviyarasa' sevanIyassa saMyamasya 'kiMviNa sikkhaI' na kiJcidapi zikSate, alpamapi sevarna na karotIti // 4 // zabdArtha- je Apala paDuna-ya AtmasukhaM pratItya' jo jIva apane sukha ke nimitta 'tase yAvare ya prANiNo trasAn, sthAvarAn prANina ' trasa aura sthAvara prANI ko 'tibvaM tIvram' atyanta dayAhIna hokara 'hiMsaIhiMsati' mAratA hai je lUsae-po lUpakaH' jo prANiyoM kA mArane va lA 'hoI - bhavati' hotA hai tathA 'adattahArI- adattahArI' vinA diye anya kI cIja lene vAlA hai vaha 'seyaviyarasa sevanIyasya' sevana karane yogya saMyama kA 'kiMciNa sikkhaI - kiJcidapi na zikSate' thor3A bhI sevana nahIM karatA hai || 4 || anvayArtha - jo jIva apane sukha ke lie trasa aura sthAvara jIvoMkA atyanta nirdaya bhAva se ghAta karate haiM, jo SaTUkAya ke jIvoM ke prANa ko lUTate haiM, paradravya kA apaharaNa karate haiM aura jo sevana karane yogya kA sevana nahIM karate arthAta svalpa saMyama kA bhI pAlana nahIM karate (aise jIva naraka meM jAte haiM ) ||4|| zabdArtha' - 'je AyasuhaM paDucca-ya AtmasukhaM pratItya' va potAnA suNa bhATe 'tase thAvare ya pANiNo-tramAn sthAvarAn prANinaH ' trasa ane sthAvara AjIne 'tibvaM- tIvram' atyaMta dayArahita thAne 'hiMsai - hiMsati' bhAre che 'a lUsa e - yo lUSakaH' :' ne AziyAne bhArakhAnA svalAvaSANo 'hoI - bhavati' thAya che, tathA 'adattahArI- adattahArI' yAcyA vinA bhInnakhonI vastu sevAvANA hoya che, te 'seyaviyarasa sevanIyasya' sevana azvA yogya saMyamanu' 'kiMci Na sikkhaI - kiJcidapi na zikSate' thoDu pazu sevana 42tA nathI. // 4 // sUtrA--je jIvA potAnA sukhane khAtara trasa ane sthAvara jIvAnI atyaMta nirdayatA pUrvaka hatyA kare che, jeA chakAyanA jIveAnA prANAne lUTa che. jeA pArakA dravyanu apaharaNa kare che, ane jevA sevana karavA cagya vastunuM sevana karatA nathI, eTale ke je sayamanu` saheja paNa pAlana karatA nathI, mevAM vo narambhAM laya he // 4 // zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 - Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 sUtrakRtAGgasUtre __TIkA-'je' yaH puruSaH 'AyasuhaM' Atmamukham 'paDucca' pratItya 'tase' prasAna-trasyantIti basAH dvIndriyAdayastAna 'thAvare' sthAvarAn-pRthivIkAyAdIn / 'pANiNo' pANinaH, tAn 'tivvaM' tIvram-dayArahitabuddhayA 'hiMsaI' hiMsati, pANina upamardayati tathA 'je' yaH puruSaH 'lUsae' lUpada:-paTakAyajIvaprANaluNThako bhavati, tathA-'adattahArI' adattahArI-adattaM vastu apahattu zIlaM yasya sa adatta. hArI-paradravyApahArakA 'seyaviyassa' sevanI yasyA''tmahitaiSiNA sarvadA anuSThAtuM yogyasya saMyamasya 'Na kiMci sikkhai' kizcidapi na zikSate / ayaM bhAvaH-pApodayAt viratipariNAma kAkamAMsAderapi manAgapi na vidhtte| yadvA-sevanIyasya sakalanarA'marapUjitasya bhagavato mahAvIrasya kiMcidapi upadezavacanAdikaM na zikSate, na zRNoti sa narake patatIti pareNa saMbaMdhaH // 4 // _____TIkArtha--jo puruSa apane sukha ke lie dvIndriya Adi trasa jIvoM kA tathA pRthivIkAya Adi sthAvara jIvoM kA dayArahita bhAva se hanana karate haiM, jo chaha kAya ke jIvoM ke prANoM ke luTere hote haiM, jo adatta vastuoM ko lete haiM adattAdAna sevana karanevAle aura jo Atmahita. piyoM dvArA sevanIya saMyama kI kucha bhI zikSA nahIM lete haiM, aise jIvoM ko naraka meM utpanna honA paDatA hai| Azaya yaha hai jo jIva pApa ke udaya se leza mAtra bhI virati kA pAlana nahIM karate, yahA~ taka ki kAka ke mAMsa kA bhakSaNa bhI nahIM tyAgate aura jo samasta manuSyoM evaM devoM dvArA vandita bhagavAna mahAvIra ke TIkAI--je puruSe pitAnA sukhane mATe zrIndriya Adi trasa jIvene tathA pRthvIkAya Adi sthAvara jIne dayArahita bhAve vadha kare che, je chakAyanA jIvAnA prANone nAza karanArA hoya che, jeo adatta vastuo le che-jeo adattAdAna sevana kare che, ane AtmakalyANa cAhanArA loko dvArA sevanIya saMyamanuM jeo saheja paNa sevana karatA nathI, evA ane narakagatimAM utpanna thavuM paDe che A kathanano bhAvArtha e che ke pApanA udayane lIdhe je leza mAtra viratinuM pAlana karatA nathI, jeo kAgaDAnuM mAMsa khAtAM paNa saMkoca anubhavatA nathI (kAgaDAnuM mAMsa khAvAnI hade janAra mANasa gAya Adi prANIenuM mAMsa te khAtA ja hoya che, je e samasta deva ane manuSya dvArA vandita bhagavAna mahAvIranA upadeza vacamAMthI bilakula zikSA (dha) grahaNa zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 339 mUlam-pAgabhi pANebehuNativAti anivate ghAtamuveti baale| NihoNisaM gacchaMi aMtakAle, aho siraMka uvei dNgg|5| chAyA-mAgalmI mANAnAM bahUnAmatipAtI anito ghAtamupaiti bAlaH / nyag nizAM gacchatyantakAle adhaH ziraH kRtvopaiti durgam / / 5 / / anvayArthaH-(pAganmi) pAgalbhI pApakarmaNi dhRpaH (bahUNaM pANe tivAti) bahUnAM prANAnAmatipAtI anekajIvavirAdhakaH (anivvate) anirvRtaH sadeva krodhA. gninA dahyamAnaH etAdRzaH (bAle) bAlo'jJAnI (aMtakAle) antakAle maraNasamaye upadeza bacanoM kI kiMcit bhI zikSA nahIM lete unheM nahIM sunate, ve naraka meM paDate haiM // 4 // zabdArtha-'pAgabhi-prAgalbhI' jo puruSa pApa karane meM dhRSTa hai 'bahUNaM pANetivAti-bahUnAM prANAnAmatipAtI' bahuta prANiyoM kA ghAta karatA hai 'anighate-anirvataH' aura jo sadaiva krodhAgni se jalatA rahatA hai 'bAle-pAla.' aisA ajJAnI 'aMtakAle-antakAle' maraNakAla meM 'Niho-nya' nIce 'NisaM-nizAm' andhakAra meM 'gacchai-gacchati' jAtA hai 'aho siraM kaTu-adhaH ziraH kRtvA' vaha nIce mastaka karake 'duggaM-durgam' kaThina yAtanAsthAna ko 'uvei-upaiti' prApta karatA hai|||5|| anvayArtha--jo jIva pApakarma meM dhRSTa hai, bahuta prANiyoM kA ghAtaka hai, sadaiva krodhAgni se jalatA rahatA hai, aisA ajJAnI jIva mRtyu ke karatA nathI, tene sAMbhaLavAnuM paNa jemane gamatuM nathI, evAM che narakamAM gamana kare che. ke 4 che Aver-'pAgabhI-prAgalbhI' ke 53ss| 55 42vAma dhruSTatANA hAya cha, 'bahUNaM pANetivAti-bahUnAM prANAnAmatipAtI' ! praanniyone| pAta 72 . 'anivvate-anivRtaH' mane 535ii mithI mezai mata 24 cha. 'vAle-bAlaH' mevo majJAnI 75. 'aMtakAle-antakAle' bha25 samaye 'Niho-nyak' nIthe 'NisaM-nizAm' adhAramA 'gacchai-gacchati' naya . 'aho sira kada-adhaH ziraH kRtvA' te nAyu bharata zata 'duragaM-durgam' 3415 mera 2yAnane 'uvei-upaiti' prata 33 2. // 5 // sUtrArtha-je jIva pApakarmomAM dhRSTa che-pApakarmo karatA je lajavAtA nathI, jeo aneka jIvone ghAta karyA kare che, jemanuM hRdaya kodhAgnithI sadA banyA karatuM hoya che, evA ajJAnI manuSyo A manuSya bhavanuM AyuSya zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 sUtrakRtAGgasUtre (Niho) nyak - nIcaiH (nisaM) nizAmandhakAraM ( gacchada) gacchati prApnoti tathA svakRtakarmaNA (aho siraM kaTTu ) adhaH ziraH kRtvA ( duggaM) durge viSamaM yAtanAsthAnaM (uds) upeti gacchatIti // 5 // TIkA- 'pAgavbhi' prAgalbhI-mAgarabhyaM ghASTam, tadvidyate yasya sa mAgalmI, tathA 'bahUNaM pANe titrAti' bahUnAmatipAtI - bahUnAmanekeSAM prANinAm atipAtI, atipAtayituM ghAtayituM zIlaM vidyate yasya saH / anekeSAM prANinAM vinAza kurvavidhA vinAze nAsti kazvidoSaH yathA vaidhI hiMsA hiMsaiva na bhavati, rAjJAmayamudAro dharmaH yat AkheTakAdikaraNam / na mAMsamakSaNe doSo na madhe na ca maithune / ' ityAdi / 'anicvate' anirvRtaH kadAcidapyananupazAntaH krodhAgninASnukSaNaM dadadyamAno bAlaH -- ajJo rAgadveSodayavarttI 'aMtakAle' antakAle - maraNapazcAt nIce andhakAra meM gamana karatA hai tathA apane kiye karma ke udaya se sira nIcA karake viSama yAtanAsthAna ko prApta hotA hai ||5|| TIkArtha--jo prANI ghRSTa hai, bahuta jIvoM kA hanana karanevAlA hai aura aneka prANiyoM kA ghAta karatA huA bhI dhRSTatApUrvaka kahatA hai ki hiMsA meM koI doSa nahIM hai / jaise- veda meM vidhAna kI gaI hiMsA to hiMsA hI nahIM ? zikAra khelanA to rAjAoM kA udAra dharma hai ! 'na mAMsa bhakSaNe doSo' ityAdi / na mAMsa bhakSaNa meM doSa hai, na madyapAna meM doSa hai aura na maithuna sevana meM doSa hai isa prakAra kI ghRSTatA karake pApoM kA sevana karate haiM aura jo kabhI zAnta nahIM hotA, sadaiva krodharUpI agni se jalatA rahatA hai, jo ajJa arthAt rAga dveSa ke udaya se yukta rahatA hai, vaha jIva pUrU' karIne nIce aMdhakAramAM gamana kare che, tathA temaNe karelAM karmonA udayane kAraNe tyAM temane nIcI muDIe viSama yAtanAo sahana karavI paDe che. ur TIkA~~aneka jIvAnI hatyA karanAra keTalAka manuSyA evAM pRSTa thaI thayA hAya che ke teo evuM kahetA paNa lajavAtA nathI ke prANIonI hiMsA karavAmAM koI doSa nathI te evI dalIla kare che ke vedamAM yajJa, hAma, havana Adi je je karavAnu kahyu che, te badhuM karavAthI tA hiMsA ja thatI nathI. zikAra khelavA, e tA rAjAnA pavitra dhama che. kahyu paNa che - 'na mAMsabhakSaNe doSo' tyiAhi- mAMsanuM bhakSaNu karavAmAM kAi deSa nathI, madirApAna karavAmAM paNa kAI doSa nathI ane maithuna sevana karavAmAM paNa kAi doSa nathI. A prakAranI dhRSTatA karIne te pApAnuM sevana karyAM kare che. evA jIvA marIne narakamAM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra.zru. a.5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 341 kAle 'ghAtamuveti' ghAtamupaiti-hanyante mANinaH svakRtakarmavipAkena yasmin sa ghAto narakA, tathAvidhaM narakamupaiti prApnoti ityarthaH / 'Niho NisaM gacchai' nya-adha. ratAta 'NisaM' nizAm andhakAraM gacchati, tathA-svakIyapApakarmaNA, 'ahosiraM kaTuM' adhaHziraH kRtvA 'dugga' durgam-viSamaM yAtanAsthAnam-'uveI' upaiti adhigacchati / adha zirA narake patati, krUrabhAvena mANinAM vadhakArI puruSa iti||5|| mUlam-heNa chidaha bhiMdaha NaM deheti sa~de surNitA prhmmiyaannN| te"nAraMgAo bhayabhinnasannA khaMti knnaumdisNbyaamod| chAyA-- hata chinta minta dahata iti zabdAna zrutvA paramA'dhArmikANAm / te nArakA bhayabhinnasaMjJAH kAMkSanti kA nAma dizaM vrjaamH||6|| anta kAla meM ghAta arthAt naraka ko prApta hotA hai| jahAM apane kiye karma ke phalasvarUpa jIva mAre jAte haiM vaha sthAna naraka bhI ghAta kaha lAtA hai| vaha krUra bhAva se jIvavadha karanevAlA puruSa adho dizAmeM andhakAra ko prApta hotA hai, nIcA mastaka karake viSama yAtanA ke sthAna naraka meM utpanna hotA hai / 5 // __zabdArtha-'parahammiyANa-paramAdhArmikANAm' paramAdhArmikoM kA 'haNa-hata' mAro chiMdaha-chinta' chedana karo miMdaha-minta' bhedana karo 'daha-dahata' jalAmI 'iti-iti' isa prakAra kA 'sadde-zabdAn' zabdoM ko 'suNittA-zrutvA' sunakara 'bhayabhinnasannA-bhayabhinna saMjJAH' bhaya se saMjJA ja jAya che. jemanA aMtaHkaraNamAM kadApi zAnita to hatI ja nathI, jemanAM aMtaHkaraNamAM sadA kodhAgni bhabhUkate ja rahe che, jeo rAgadveSathI sadA yukta rahe che, evA ja manuSyabhavanuM AyuSya pUruM karIne narakamAM ja jAya che. nirdayatA pUrvaka jIvahiMsA karanArA purUSone adizAmAM rahelA aMdha. kAramaya narakamAM utpanna thavuM paDe che. temane nIcI mUMDIe viSama yAtanAsthAna rUpa narakamAM utpanna thavuM paDe che. evI koI paNa tAkAta nathI ke je temane tyAM utpanna thatAM aTakAvI zake. pA nArakamAM nArakI jIvone kevAM duHkho veThavA paDe che, te sUtrakAra prakaTa kare che za6-'parahammiyANa-paramAdhArmikANAm' 52mAyAmina 'haNa-hata' bhaa| 'chiMdaha-chinta' chehana 42 / 'bhiMdaha-bhinta' lehana 43 / 'daha-dahata' mAjI iti-iti' mA prmaannen| 'sadde-zabdAn' zone 'suNittA-zrutvA' sANIne 'bhayabhinnasantA- bhayabhinnasaMjJAH' layathA resAnI sajJA nAza pAmI cha.yA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha :- 'paraha mmayANaM' paramAdhArmikANAm 'haNa' hana-mAraya 'chiMdaha' chinta 'diha' bhinta 'dahava' daha - iti' iti ityAkArakAn 'sade' zabdAn bhayaMkarazabdAn 'suNitA' zrutvA 'bhayabhinnasannA' bhayabhinnasaMjJAH - naSTAntaHkaraNavRttayaH 'te nAragAo' te nArakAH 'kati' kAMti- icchanti (kaM nAma disaM vayAmo) kAM nAma dizaM vrajAmaH yenaitAdRzamahAghorAravadAruNasya duHkhasya trANaM syAditi // 6 // TIkA - saMmati narakavartino jIvA yAM dazAmanubhavati, tAmeva punarapi darzayati - 'parahammiyANaM' paramAdhArmikANAM, manuSyAdibhavaM parityajya nara ke samutpannAH jIvAH tatra vidyamAnAnAM paramadhArmikANAm 'haNa' hata - mahAraM mamahAparigrahAdikrUrakarmANi kRtvA 'trAgatasya mudrAdinA zirastADayata 'chiMdaha' chinta khaGgAdinA 'siMha' bhinta mallAdinA vidArayata 'daha' dahata- agnyAdinA jvAlayata, ityAdijinakI naSTa ho gaI hai aise ve 'te nAragAo-te nArakAH' ve nAraka jIva 'kaMti - kAMkSanti' cAhate hai ki 'kaM nAma disaM vayAmo-kAM nAma dizaM vrajAma:' hama kisa dizA meM bhAga jAya // 6 // anvayArtha - - paramA dhArmika devoM ke mAro, kATo, bhedana karo, jalA do, isa prakAra ke zabdoM ko sunakara bhaya ke kAraNa saMjJAhIna hue nAraka jIva socate haiM ki hama kisa dizA meM bhAga jAe~ || 6 || TIkArtha-- naraka meM rahanevAle jIva jisa dazA kA anubhava karate haiM, use dikhalAte haiM- manuSya yA tiryaca bhava kA tyAga karake naraka meM utpanna hue jIva vahAM ke paramAdhArmika devoM kI vANI sunatA hai, jaiseyaha mahAraMbha aura mahAparigraha Adi krUra karma karake AyA hai, mudgara se isakA sira phor3a do, khaDga se kATa DAlo, bhAlA Adi se vidA'te nAragAo - te nArakAH' me nA29 / 'kati kAMkSanti' 42che che - 'kaM nAma disaM vayAmo- - kA nAma dizaM vajrAmaH' abhe dizAmA lAgI rdhaye // 6 // 342 - sUtrArtha -- 'mAza, ayo, leTI nAyo, basAvI ho,' ityAhi paramadhArmiGa devAnA zabdone sAMbhaLIne bhayane kAraNe sannAhIna (bhAna bhUlelA-bebAkaLA) khanelA nArake! evA vicAra kare che ke kaI dizAmAM bhAgavAthI paramAdhAmika hevAnA trAsamAMthI Apaye azI zamzu !' utu TIkA-narakamAM gayelAM jIve keyAM duHkhA sahana kare che, tenuM have varNana kare che-narakamAM paramAdhArmika devAnA A prakAranA bhayajanaka zabdo vAravAra sa`bhaLAtA hAya che--A jIva mahArabha ane mahAparigraha Adi kara karmo karIne ahI AvyA che, sugadara vaDe tenuM mAthuM phADI nAkhA, khaDaka vaDe tenuM gaLuM kApI nAkheA, bhAlA vaDe tenuM zarIra vIdhI nAkhe, tene zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIya vedanA nirUpaNam : bhajanakAn zrotumayogyAna 'sade' zabdAna dUrAdeva 'suNitA' zrutvA 'bhayaminnasannA' bhayabhinnasaMjJAH - bhayena bhinnA naSTA saMjJA palAyanajJAnaM yeSAM te tathA bhayApahRtajJAnA ityartha, bhayatrastamAnasAH naSTasaMjJAtha 'kaM nAma disaM vayAmo' kAM nAma dizaM vrajAmaH kutra gamanenA'smAkametAdRzaghorAvadAruNaduHkhamahodadheH sakA zAdatrANaM bhaviSyatItyetat 'kaMti' kAMti iti // 6 // 343 mUlam - iMgAlarAMsi jaliyaM saMjotiM tattomaM bhUmimaNukamaMtA / te ujjhamANA kaleNaM NaMti arahessarA testha ciraidvitIyA // 7 // chAyA - aGgArarAzi jvalitaM sajyotiH tadupamAM bhUmimanukAmantaH / te dadyamAnAH karuNaM stananti arahaHsvarAstatra cirasthitikAH ||7|| anvayArtha : - ( jaliyaM) jvalitaM- jvAlAkulaM (iMgAlAsiM) aGgArarAzi khadirAGgArapuMnaM (sajoti) sajyotiH - jyotiSA jvAlayA yuktaM (tattomaM taduparmA taptAGgArarAzisadRzIM (bhUmi) bhUmiM pRthivIM (aNukarmatA) anukrAmantazcalantaH raNa kara do, ise Aga meM jalA do| isa prakAra ke bhayotpAdaka zabdoM ko sunakara unakI saMjJA (jJAna) naSTa ho jAtI hai / ve atIva bhayAtura evaM kiMkarttavyamUDha ho jAte haiM aura socate haiM ki aba hama kisa ora bhAge / kahAM jAne se isa prakAra ke ghora evaM dAruNa du kha ke sAgara se hamArI rakSA ho sakatI hai ? ve isa prakAra icchA karate haiM // 6 // zabdArtha - 'jaliyaM jvalitam' jalatI huI 'iMgAlarAsi - aGgAra rAzi' aGgAra kI rAzi tathA 'sajotiM-sajyotiH' jyotisahita 'tatto vamaM tadupamA' bhUmi ke sadRza 'bhUmi-bhUmim' pRthvI para 'aNukarmatAanukrAmantaH' calate hue ataeva 'DajjhamANA - dahyamAnAH' jalate hue agnimAM bALI dA' manuSya athavA tiya ca bhavanA tyAga karIne tyAM utpanna thayelAM jIvA temanA A zabdo sAMbhaLIne khUba ja bhayabhIta thaI jAya che. temanI sa jJA (jJAna) ja naSTa thaI jAya che. te atyaMta layabhIta ane kikatavyamUDha thaI jaI ne evI vimAsaNanA anubhava kare che ke kayAM bhAgI javAthI A prakAranA dAruNa duHkhamAMthI amArI rakSA thai zake, parantu teA koI paNa prakAre te duHkhathI kheMcI zakatA nathI. // 6 // zabdArtha---'jaliyaM - jyalitam' gaNatI mevI 'iMgAlarA siM- aGgAra rAzim' magArAno DhaMgalI tathA 'sajotiM - bajyotiH' nyotivAjI ' tattovamaM tadupamAm' bhUmInA devI 'bhUmi-bhUmim' pRthvI para 'aNukarmatA - aNukrAmantaH' yAsatA mevAtameva 'ujjhamANA - dahyamAnAH ' bhaNatA sevA 'te-te' me nA kve| zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 sUtrakRtAGgasUtra (ujjhamANA) dahyamAnAH (te) te nArakA jIvAH (kaluNaM thagaMti) karuNaM dInaM sta. nanti uccaiH rudanti (rahassarA) arahaHsvarAH prakaTasvarAH santaH (tattha) tatra narakAvAse (cirahitIyA) cirasthitikAH prabhUtakAlasthitikA bhavantIti / 7 // TIkA--bhayasaMtrastA jIvAH dikSu vinaSTAH yAdRzIm avasthAmanumavanti, tadarzayati-'jaliya' mityAdinA- 'jaliye' jvalitam-jAjvalyamAnaM 'iMgAlarAsi' aGgArarAzima -khadirAGgAra puJjam , 'sajoti' sajyotiH jyotiSA tIvrajyAlayA saha vartate iti sajyotiH / 'tattovarma' taduSamAm , tena sAkamupamA sAdRzyaM vidyate 'te-te' ve nAraka jIva 'kaluNaM thaNaMti-karuNaM stanaMti' dIna zabda karate haiM 'arahassarA-arahAsvarAH' unakA zabda prakaTa hotA hai 'tatya-tatra' narakAvAsa meM 'cirahitIyA-cirasthilikAH' cirakAla taka naraka meM nivAsa karate haiM // 7 // anvayArtha--jvAlAoM se yukta agAroM kI rAzi tathA agni se tapI huI bhUmi ke samAna narakabhUmi para calate hue ve nAraka jIva karuNarudana karate haiN| unakI rudanadhvani prakaTa meM sunAI detI hai| nAraka vahAM cirakAla taka isI dazAmeM rahate haiM // 7 // TIkArtha--ve nAraka jIva bhaya se trasta hokara aura nAnA dizAoM meM bhAga kara jailI avasthA kA anubhava karate haiM, use sUtrakAra dikha lAte hai-khadira (khera) ke jAjvalyamAna aMgAroM ke samAna tathA tIvra jvAlAoMvAlI agni ke samAna tapta vahAM kI bhUmi hotI hai, usI bhUmi 'kaluja thaNaMti-karuNa stananti' hInatAvaNA honI // 2 arecha. 'arahassarAarahaHsvarAH' pragaTa thA za tamA 'tattha-tatra' te 24vAsabhA 'ciraditIyA-cirasthitikAH' ain samaya paryanta tanavAsamA nivAsa 42 che. // 7 // sUtrArtha-javAlAethI yukta aMgArAnA DhagalAM tathA agni vaDe tapelI bhUminA jevI narakabhUmi para cAlatAM nArake ArtanAda karuNa vilApa Adi kare che. temanA rudananA karuNa sUre tyAM spaSTa rUpe saMbhaLAyA kare che. nArakane all tm sudhI tyA 297 5 cha. // 7 // TIkAthe-bhayathI trAsI gayelA te nArake judI judI dizAomAM nAsabhAga karatAM karatAM kevI yAtanAono anubhava kare che, te sUtrakAra prakaTa kare che-kheranA prajvalita aMgArAo jevI tathA tIvra javALAovALI agninA jevI tapta tyAMnI bhUmi hoya che. e bhUmi para nAraka jIvane cAlavuM paDe - zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra, zva. a.5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 345 yasyAH sA tA tAdRzI 'bhUmi' bhUmi-pRthivIm 'aNukkamaMtA' anukrAmanta , gaccha. ntaste nArakA jIvAH, 'DajjhamANA tena jvalitAMgAreNa dandahyamAnAH 'kaluNaM' karuNa-dInaM karuNotpAdakaM nAdam 'yaNati' stananti-atIva dInograM zabdaM kurvanti, 'arahassarA' arahaHsvarA:-mahAsvarAn prakaTayantaH 'tastha' tatra-tarimannarakAvAse 'ciradvitIyA' cirasthitikAH, ciraM prabhUtaM kAlaM sthitiravasthAnaM yeSAM te cirasthitikAH bhavanti / utkRSTatastrayastriMzatsAgaropamANi, jaghanyato dazavarSasahasrANi tiSThanti nArakA: narake / yadyapi narake yAdRzAstApAH saMjAyante, teSA. manatyatApai?pamA smvti| sarSayA''kAzavat tayomahAvaiSamyAta , tathApi iSuriva savitA dhAvatIti dhapA kathaMcitra dRSTAntadarzana miti // 7 // para nAraka jIvoM ko calanA par3atA hai / java ve usa bhUmi para calate haiM to jalate haiM aura karUNAjanaka dInasvara meM cillAte-rote haiN| unakI rone kI dhvani jora kI hotI hai / nAraka jIvoM kI sthiti arthAt Ayu dIrghakAlIna hotI hai| ve vahAM adhika se adhika tetisa sAgaropama taka aura kama se kama dasa hajAra varSa taka rahate haiN| yadyapi naraka meM jaise santApa hote haiM unakI yahAM ke kisI bhI santApa se tulanA nahIM kI jA sakatI, sarasoM aura AkAza ke parimANa kI taraha donoM meM mahAna antara hai phira bhI yahA~ jo dRSTAnta diye gae haiM ve sAmAnya mAtra haiN| jaise sUrya, vANa kI taraha bhAgatA hai, isa che. evI tapta bhUmi para cAlatI vakhate temanA paga dAjhI javAthI teo karuNAjanaka (dIna) svare citkAra ane AjaMda kare che. temanA rudanane avAja ghaNe UMce hoya che. nArakenuM AyuSya ghaNuM ja lAMbu hoya che. temanuM utkRSTa AyuSya 33 sAgarepamanuM ane jaghanya AyuSya dasa hajAra varSanuM kahyAM che. game teTalI yAtanAo sahana karyA chatAM Ayusthitine kALa pUro karyA vinA teo tyAMthI chuTakAro meLavI zaktA nathI. narakamAM je yAtanAo sahana karavI paDe che, tenI sarakhAmaNI A pRthvI paranA keI paNa duHkha sAthe thaI zakatI nathI. te bannenA pramANa vacce sarasava ane AkAzanA pramANa jeTaluM mahAna taphAvata che, chatAM paNa ahI je daSTAnta ApavAmAM AvyAM che, te sAmAnya khyAla mATe ja ApyAM chejemake "sUya khANanI jema lAge che-gati kare che, A datamAM sUryane bANanI upamA ApavAmAM AvI che, paraMtu te banenI gatimAM ghaNe ja zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 sUtrakRtAGgasUtre mUlam-jai te suyA veyaraNIbhiduggA, Nisio jahA khura iva tikkhsoyaa| terAMta te veyaraNibhiduggAM usucoiyA sttisuhmmmaannaa|8| chAyA--yadi tvayA zrutA vaitaraNyamidurgA nizito yathA kSura ica tiikssnnsrotaaH| ___ taranti te vaitaraNImabhidurgAmiSunoditAH zaktimu hnymaanaaH||8|| anvayArthaH--(Nisio khura iva tivakhasoyA) nizitaH kSura iva tIkSNazrotAH (jai te) yadi te (abhiduggA) abhidurgA- duHkhotpAdikA (veyaraNI) kathana meM sUrya ko vANa kI upamA dI gaI haiM tathApi donoM meM mahAn antara hai, usI prakAra yahAM ke tApa aura naraka ke tApa meM bhI bhArI antara hai||7|| ___zabdArtha-Nisio khura iva tikkhasoyA-nizitaH kSura iva tIkSNasrotA' tIkSNa ustare kI dhAra ke samAna teja dhAra vAlI 'jai te'-yadi svayA' jo tumane 'abhiduggA-abhidurgA ati durgama 'veyaraNI-vaitaraNI' vaitaraNI nadI ko 'suyA-zrutA' sunA hogA 'te-te' ve nAraka jIva 'abhiduggAM veyaraNi-abhidurgA vaitaraNIm' atidurgamavaitaraNI kI 'usucoiyA-iSunoditAH' bANa se prerita kiye hue 'sattisu hammamANA-zaktisu hanyamAnAH' tathA bhAlA se bhedakara calAye hue 'taraMtitaranti' tairate haiM // 8 // ___ anvayArtha-churA ke samAna tIkSNa dhAra vAlI vaitaraNI nadI tumane sunI hogii| vaha atyanta durgama hai aura kSAra, uSNa evaM rudhira jaise mATe taphAvata che, e ja pramANe A pRthvI paranA tApa (garamI) ane narakanA tApa vacce ghaNo ja moTo taphAvata che. AvA zA- 'Nisio khura iva tikkhasoyA-nizitaH kSura iva tIkSNasrotAH' tI astarAnA pAra samI te dhAravANI 'jai te-yadi tvayA' ne tame 'abhiduggA-amidurgA' satyata dubha veyaraNI-vaitaraNI' vaitaraNI nAmanA nahIne 'suyA-zratA' samajI rI te-te' te nA28 / 'abhidaggAM veyaraNiabhidurgA' vaitaraNIm' atyata hubha mevI vaitaraNa nahIne 'usucAiyA-iSu noditA.' mAthI pre29|| 426 sevA 'sattisu hammamANA-zaktisu hanyamAnAH' mAsAthI dIne yAma mAvasa nA24 7vo 'taraMti-taranti' tare cha. // 8 // sUtrArtha--astrAnA jevI tIkSaNa dhAravALI vaitaraNI nadInuM nAma te tame sAMbhaLyuM haze, te nadI ghaNI ja durgama che. te kSAra, uSNa ane rudhira zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 347 vaitariNI-kSAroSNarudhirAkArajalanadI (te suyA) tvayA zrutA (te) te nArakA jIvA: (usucoiyA) iSunoditA zareNa preritAH (satisu hammamANA) zaktimu hanyamAnA:zaktibhirhanyamAnAH ( abhiduggAM veyaraNi) amidurgA vaitaraNI (taraMti) taranti nadyAM patantIti // 8 // ____TIkA--sudharmasvAmI jaMbusvAminaM prati kathayati he jaMbUH bhagavatA tIrthakareNa patipAditA yA vaitaraNI, tasyA nAma pAyo bhavadbhiH zrutameva / Nisino khura iva' nizitaH kSura iva-tIkSmo yathA kSuradhAraH tadvat / 'tikkhoyA' tIkSNasrotA:tIkSNAni zarIravidArakAni srotAMsi yasyAH sA tIkSNasrotAH sparzamAtreNa zarIravidAraka srotoyuktA 'jai te suyA' yadi tvayA zrutA 'bhiduggA' abhidurgA-pratizayena duHkhena tattu yogyA 'veyaraNI' vaitaraNI-kSAroSNarudhirapUyajalavAhinInadI 'te' te nArakAH jIvAH atizayitatamAMgArasadRzoM bhUmi vihAya pipAsAkulitAH pipAsAmapanetum 'abhiduggAM veriNi' abhidurgA vaitariNIm - atimImAM tAM jala vAlI hai / nAraka jIvoM ko bANoM se prerita hokara tathA zaktiyoM (bhAlA vagairaha zastroM) se Ahata hokara usa durgama vaitaraNI nadI ko pAra karanA par3atA hai, usameM giranA par3atA hai / / 8 / / TIkArtha--sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM-he jambU ! tIrthakara bhagavAn ke dvArA pratipAdita vaitaraNI nadI kA nAma zAyada tumane sunA hogA / jaise churA kI dhAra tIkhI hotI hai, usI prakAra usakI dhArA bhI tIkhI hai-usake srota sparza hote hI zarIra ko vidAraNa kara dene vAle haiM / vaha kSAra, uSNa, rudhira evaM pIva rUpa jala se yukta hai aura atizaya durgama hai / use pAra karanA bahuta kaThina hai / ve nAraka jIva atitapta aMgAra sahaza bhUmi ko choDakara, pyAsa se vyAkula hokara jevA jaLathI yukta che, nAraka ane bANe, trizULa ane bhAlAM AdithI prerAIne durgama nadI pAra karavI paDe che. 58 TIkArtha-sudharmA svAmI ja " svAmIne kahe che-"he jabU! tIrthakara bhagavAna dvArA pratipAdita vaitaraNI nadInuM nAma te te kadAca sAMbhaLyuM haze, astarAnI dhAra jevI tIkhI (tIkSaNa) hoya che, evI ja vitaraNanI dhArA tIkhI che-tene pAra karavA prayatna karanAra vyaktinA zarIranuM tenA tIkSaNa pravAha dvArA vidAraNa karAya che. kAtaranI jema te nadIne pravAha zarIrane vetarI nAkhe che, tethI ja tenuM nAma vaitaraNI paDayuM che. te nadI kSAra, rudhira, pAcapara AdithI yukta uSNa jaLavALI che, ane tene pAra karavAnuM kAma ghaNuM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 sUtrakRtAGgasUtre vaitariNIm 'usucoiyA' iSunoditA-vANena preritAH 'sattisu hammamANA' zaktibhizca hanyamAnAH santaH, tAmeva vaitaraNI 'taraMti' taranti, patantIti bhAvaH // 8 // mUlam-kIlehiM vijjhati asAhukammAnAvaM uvite siivipphnnaa| annetu sUlAhiM tisUliyAhiM dIhAhiM vikhUNa ahe kraaNt|9| chAyA--kIleSu vidhyanti asAdhukarmANaH nAcamupetAH smRtivihiinnaaH| anye tu zulaitrizUlairdhe viddhvA'dhaH kurvanti // 9 // anvayArthaH-(nAvaM uvite) nAvamupayAtA:-nAvArUDhAH (apsAhukammA) asAdhukarmANaH-paramAdhArmikAH tAn nArakAn (kIlehiM vijjhaMti) kIleSu vidhyanti,use zAnta karane ke lie usa durgama aura bhayaMkara vaitaraNI nadI meM bANoM se prerita hokara tathA zakti nAmaka zastroM se Ahata hokara girate haiM // 8 // __ zabdArtha-'nAvaM uvite-nAvamupetAH' nAva para baiThakara Ate hue 'asAhukammA-asAdhu karmANaH' paramAdhArmika kIlehi vijjhati-kIleSu vidhyanti' kIloM se kaNTha meM vIMdhate haiN| vidhyamAna ve nAraka 'sAivippahaNA-smRtivihINA' smRtirahita hokara kiMkarttavyamUDha ho jAte haiM tathA-'anne tu-anye tu' dUsare narakapAla 'dIhAhi-dIrdhe' dIrgha 'salAhi-zUlai' zUloM se evaM 'tisUliyAhi-trizUlaizca' trizUloM ke dvArA 'viLUNa ahe karaMti-viddhvAdhaH kurvanti' nAraka jIvoM ko vedhakara nIce pheMka dete haiM // 9 // anvayArtha-naukA para ArUDha hokara asAdhukarmI paramAdhArmika una nArakoM ke kaMTha ko kIloM se vedhate haiN| viMdhe gaye ve nAraka smRtija duSkara gaNAya che. paramadhAmika denA tIrethI prerAelAM ane bhAlAthI ghavAelAne vitaraNa nadI pAra karavI paDe che. 58 sAtha---'nAvaM uvite-nAvamupetAH' nAva arthAta 52 mesIna mAtA sevA nAvAne 'asAhukammA-asAdhukarmANa:' 52mAyAmi / 'kIlehi vijhaMti-koleSu vidhyanti' mAmA DIsI vIdhe vIdhAyetA mevAta nA24 / 'saiviSpahUNA-smRtivihINAH' smRti vinAnA ne tavyabhUr3ha laya cha. tathA 'anne tu- anye tu' bhI na245!! 'dIhAhi- doghe:' ail mevA 'salAhi-zulaiH' zothI tamA 'tisUliyAhi-trizUlaizca' trizusa vA vidadhaNa Ahe kareM'ti-vidhvA'dhaH kurvanti' nAvAne vipIna nIce ch.|| sUtrArtha-aukAmAM besIne te asAdhukamI paramadhAmika deve te nArakane pi pakaDe che. teo nArakonA kaMThamAM khIlAo bheMkI de che, zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIya vedanA nirUpaNam vidhyamAnAste nArakAH (sahavippahaNA ) smRtiviSahINAH - apagatakartavyavivekAM bhavaMti tathA (anne tu) anye tu narakapAlAH (dIhAhiM) dIrghe (mahAhiM) zUlaiH (tisU liyAhiM) trizUlaizva (vidbhrUNa ahe karaMti) vidhvA'dhaH kurvanti pAtayanti bhUmau iti // 9 // TIkA- 'nAva uvite' nAvamupetAH, nAvamArUDhAH, 'asA hukammA' asAdhukarmANaH paramadhArmikAH 'kolehiM vijjhati' kIleSu vidhyanti / vidhyamAnAste 'saivippahUNA' smRtiviprahINAH vaitaraNIpravAhe gacchantaH pUrvameva smRtibhraSTAH / adhunA tu kIleSu viddhAH sAtizayaM smRtivibhraSTA bhavanti / 'anne tu' anye tu - paramAdhArmikAH naarkpaalaaH| 'dohA hiM' dIrgheH AyateH 'mUlAhiM' zUlaiH 'tisUliyAhi' trizUlaiH 'viddhUNa' vidhvaa| nArakAn - 'ahe karaMti' adhaH kurvanti - vaitaraNyAM pAta hIna aceta ho jAte haiM, unakA karttavya viveka naSTa ho jAtA hai / dUsare paramadhArmika zaloM se aura trizuloM se vedhakara nIce girA dete haiM // 9 // TIkArtha- naukA para ArUDha hue paramAdhArmika unheM gale meM kIloM se vaidhate haiM / usa samaya ve smRtihIna ho jAte haiN| vaitaraNI ke pravAha meM jAne se pUrva hI unakI smRti samApta ho jAtI hai parantu kaMTha meM kIloM se vedhane para to ve aura bhI adhika smRtibhraSTa bana jAte haiN| dUsare narakapAla unheM lambe lambe zUloM se aura trizUloM se vedhakara unheM nIce girA dete haiM arthAt vaitaraNI meM punaH paTaka dete haiM / 349 koI koI narakapAla smRtibhraSTa una nArakoM ko trizUla Adi se bhedana karake vega ke sAtha bhUmi para girA dete haiN| vaitaraNI nadI ke A prakAre temane kaThe vIdhAi javAthI te smRtihIna-aceta thaI jAya che-temanI kartavyabuddhi naSTa thai jAya che. anya paramAdhArmi ke te nArakone trizULa, bhAlAM, tIra Adi vaDe vIMdhIne nIce pachADe che. hmA TIkA-taraNI nadImAM paDelAM nArA tenI tIkSNa dhArA Adi vaDe eTalA badhA du:khI thAya che ke tyAMthI bahAra nIkaLavAne mATe valakhAM mArUM che. paramAdhArmi kAnI nokAne joIne te te naukA para caDI javAnA che tyAre paramAdhAmikA temanA gaLAmAM khIlA bhAMkI de che. tyAre te smRtihIna thaI jAya che. vaitaraNInA pravAhamAM paDatAM pahelAM ja temanI smRti naSTa thaI gaI haiAya che, parantu jayAre temanA gaLAmAM khIlAe lAMkI devAmAM Ave che. tyAre te adhika smRtibhraSTa khanI jAya che. khIjA naraka pAle lAMbA lAMkhA bhAlAM, trizULA Adi vaDe ghavAelA temane khAEAthI kerIne vaitaraNI nadInA pANImAM pharI pAchAM pachADI de che kAI kAI narakapAla te smRtibhraSTa nArakone trizULa Adi vaDe vIdhIne ghaNA ja vegathI jamIna para pachADe che. vaitaraNI nadInA pravAhamAM vahetA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 sUtrakRtAGgasUtre yanti / kecana narakapAlAH smRtivipanaSTAn trizUlAdinA Avidhya pRthivyAM vegena pAtayanti / nadIsroto'bhiruhyamAnAH tadvegenaiva gatasmRtayaH, idAnIM punakhizUlAdimirviddhAH pRthivyAM luThantaH kA dazAmadhigacchantIti ta eva jAnanti kevalinoveti // 9 // mUlam-kesi ca baMdhittu gele silAo udagaMsi bolaMti mhaalyNsi| kalaMbuyA vAlaya mummure ya lolaMti paMJcati atattha anne||10|| chAyA- keSAM ca baddhvA gale zilAH udake broDayanti mahAlaye / kalaMbukA vAlukAyAM mumure ca lolayanti pacanti ca tatra anye // 10 // srota meM bahate bahate hI usake vega ke kAraNa ve smRti se rahita ho jAte haiM, aba jaba unheM trizUla Adi se bhedana kiyA gayA aura pRthvI para girA diyA gayA to unakI kyA dazA hoto hogI ? isa bAta ko yA to bahI jAne athavA kevalI jAne // 9 // zabdArtha-'kesi ca gale -keSAMcit gale' kinhIM nAraka jIvoM ke gale meM 'silAobaMdhittu-zilAH badhvA' zilAyeM bAMdhakara 'mahAlayaMsi udagaMsi-mahAlaye udake' agAdha jala meM 'bolaMti-broDayanti' DubAte haiM tathA 'tattha anne-tatrA'nye' dUsare paramAdhArmika vahA~ se unako khIMcakara 'kalaMvuyAvAluyamummare ya lolaMti-kalaMbukAvAlukAyAM mummure ca lolayanti' atyaMta tapI huI bAlu aura murmurAgni meM idhara udhara phirAte haiM aura 'pacaMti-pacanti' pakAte haiM // 10 // vahetA ja tenA vegane kAraNe teo smRtirahita thaI gayA hoya che. te trizULa Adi bhoMkI daIne nIce pachADavAmAM AvelA te nArakanI kevI dazA thatI haze, e vAta te te nArako ja jANatA haze athavA kevaLI bhagavAna jANatA haze. palA -kesi ca gale-keSAMcit gale' 2 nA24 vona Hi 'silAo baMdhittu-zilAH baddhvA' zivAyo mAMdhAne 'mahAlayaMti udagaMsimahAlaye udake' 14 pAemA 'bolaMti-broDayanti' mA cha. tathA 'tattha anne-tatrAnye' mI 52mAdhAmi / tebhane syAthI bhayAna 'kalaMbuyAvAluya. sampare ya lolaMti-kalaMbukAvAlukAyAM murmure va lolayanti' satyata tapelI detImA temaja mumurAgnimAM arthAt dhumADA vinAnA aMgArAgnimAM Amatema pherave cha, bhane 'paccati-pacanti' rAdhe che. // 10 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 351 anvayArthaH--(kesiM ca gale) keSAMcit gale kaNThe (silAo baMdhittu) zilAH prastarakhaNDAn baddhvA (mahAlayaMsi udagaMsi) mahAlaye udake'tigaMbhIrajale (bolaMti) broDayanti-nimajjayanti tathA (tatya anne) tatrAnye narakapAlAH tataH samAkRSya (kalaMbuyAvAluyamummure ya lolaMti) kalaMbuvAlukAyAM murmure ca lolayanti-ati taptavAlukAzaM caNakAniA bharnayanti tathA (paccaMti) pacanti-mAMsapezIvat // 10 // TIkA--'ke siM ca' keSAM ca nArakINAm 'gale' gale-kaNThe silAo' zilAH mahAbhArayuktAH 'baMdhittu' baddhvA 'mahAlayaMsi' mahAlaye agAdhe / 'udagaMti' udake-vaitariNIjale 'bolaMti' broDa panti majjayanti / tathA-'tattha' tatra 'anne' anye puruSAH paramAghArmikAH / 'kalaMbuke tyAdi / 'kalaMbuyAvAlayamummure ya' kalaMbu. kAvAlukamumure ca-atisaMtaptavAlakAyAM yathA caNakAni lolayanti loTayanti tathA 'paccaMti' pacyante mAMzapezIvat bhajayanti, paramAdhArmika sva sva karmaNA kecana jale pAtyante, kecana bhrASTe bharjitA bhavanti, apare punaH pAcitA bhava ntIti bhAvArthaH / 10 // ___ anvayArtha--kinhIM-kinhI nArakoM ke gale meM zilAe~ bA~dhakara atyanta gahare jala meM DubA dete haiN| dUsare narakapAla usameM se khIMcakara kadaMbacAlukA meM canoM kI taraha bhUnate haiM tathA mAMzapezI ke samAna pakAte haiM // 10 // ___TIkArtha--koI koI narakapAla kinhIM kinhIM nArakoM ke gale meM bhArI bojha se yukta zilAeM bAMdhakara vaitaraNI ke agAdha jala meM huyA dete haiN| dUsare narakapAla kalaMbukAvAlukA-tapI hui reta me canoM kI taraha bhUnate haiM aura mAMzapezI ke samAna pakAte haiM / Azaya yaha hai ki sUtrArtha kaI kaI nArakanA gaLAmAM zilAo bAMdhIne temane atyaMta UMDA pANImAM DubAvI devAmAM Ave che. anya narakapAle temane pANImAMthI bahAra kheMcI kADhIne caNA ane pitAnI jema Aga para zake che tathA temanA zarIrane mAMsanI jema devatA para pakAve che. 10 TIkArtha-kaI kaI paramAdhArmika de nArakonA gaLAmAM bhAre zilAe bAMdhIne temane vaitaraNI nadIne agAdha pANImAM DubAvI de che. tyAre bIjA paramadhArmika temane devatA para caNA, pauMvAnI jema zeke che, ane kaI kaI paramadhAmike mAMsapezIonI jema temane agni para pakAve che. A kathanane bhAvArtha e che ke paramadhArmika deve nArakone temanA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 sUtrakRtAGgasUtre mUlam-asUriyaM nAma mahAbhitAvaM aMdhaM tamaM duppataraM mahaMtaM / ur3e aheaMtiriyaM disAsu samAhio jatthagaNI jhiyaaii|11| chAyA-amarya nAma mahAbhitApa mandhantamo duSmataraM mahAntam / Urdhvamastiryag dizAmu samAhito yAgniH dhmAyate // 11 // anvayArthaH-(asUriyaM nAma) amarya nAma-yatra suryo nAsti (mahAbhitA) mahAbhitApaM-mahAtApayuktaM (aMdhaM tamaM duppataraM mahata) andhaM tamo duSmataraM mahAntam paramAdhArmika deva nArakoM ke karmoM ke anusAra hI kisI ko jala meM girAte haiM, kisI ko bhADa meM bhUnate haiM aura kisI ko Aga meM pakAte haiM // 10 // zabdArtha- 'amUriyaM nAma-asUrya nAma' jisameM sUrya nahIM hai mahAbhitA-mahAbhitApaM' aura jo mahAn tApa se yukta hai 'aMdhaM tamaM duppa. taraM mahaMta-andhaM tamo duSprataraM mahAntam' tathA jo bhayaMkara aMdhakAra se yukta evaM duHkha se pAra karane yogya aura mahAn hai 'jattha-yatra' jahA~ jisa narakAvAsa meM 'uDDU-Urdhvam' Upara 'ahe-adhaH' nIce 'tiriyaMtiryak tathA tirachI 'disAsu-dizAsu' dizAoM meM 'samAhiyA-samAhitaH samyaka prakAra se vyavasthApita 'agaNI-agniH' agni 'jiyAIdhmAyate' jalatI rahatI hai // 11 // anvayArtha--jahAM sUrya nahIM hai, jo ghora saMtApa se yukta hai, andhakAramaya hai, dustara hai aura mahAna hai tathA jahAM Upara, nIce aura tirkI karma anusAra ja zikSA kare che. te zikSA rUpe keIne pANImAM DubAvavAmAM Ave che, te koIne bhaTrImAM caNAnI jema zekavAmAM Ave che, to koIne Aga para mAMsanI jema pakAvavAmAM Ave che. 10mAM Avel --'asUriya nAma-asUrya na ma' mA sUrya na DAya temasa 'mahAbhitA-mahAbhitApam' mahAn tApavANu hai|y cha, tathA re 'aMdhaM tamaM duppataraM mahaMta-aMdhaM tamo duSprataraM mahAntam' ta saya 42 mevA dhArAthI satatama mathI 12 pAbhA yAya bhane mahAn cha, 'jattha-yatra' 2 na24vAsamA 'uDUDha-Urdhvam' a52 'ahe-adhaH' nIye 'tiriya-tiryak' tathA tirachI disAsu-dizAsu' hizAyamA 'samAhiyA samAhitaH' sArI zate 21. pAmA mAvasa 'agaNI-agniH' bhani "jhiyAI dhmAyate' mAtI 29 cha // 11 // svArtha-jyAM sUryanAM darzana paNa thatA nathI, je ghara saMtApathI yukta che, je aMdhakAramaya che, je dustara ane mahAna che, tathA jenI upara, nIce zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. a. a. 5 u. 1 nArakIya vedanA nirUpaNam 353 ( jattha) yatra narakAvA se ( uDU) pha (ahe) adhaH (tiriyaM ) tiryak (disAsu) dizAsu (samAhio) samAhitaH - samyag vyavasthApitaH (agaNI) aziH (jhiyAI) dhmAyate etAdRze narake nArakAH vrajantIti // 11 // TIkA- 'amUriyaM nAma' asUrya nAma, na vidyate sUryo yasmin saH asUryo narako niviDAndhakArayuktaH / kumbhikAkRtiriti niSkarSaH / yadyapi sarva eva narakAH sUryaprakAzavirahitA eva bhavanti tathApi 'mahAmitAvaM' mahAbhitApaM mahatA tApena yutam, sUryAbhAvepi kSetrasvabhAvAt 'aMdhe tamaM' andhatamasamatizayAndhakArayuktaM 'duSpataraM mahaMta' duSmataraM mahAntam duHkhena tattuM yogyam, tathA evaMbhUtaM narakaM krUrakarmANaH svapApodayAd gacchati / ' jattha-yatra' 'uDUM aheaM tiriyaM disAsu' UrdhvamadhastiryadizAsu - upari nIcaiH tiryagiti visRSu dikSu 'samAhio' samAhitaH samyag vyavasthApitaH 'agaNI' ani 'jhiyAI' dhmAyate UrdhvAstiryakSu dikSu yatra jAjvalyamAno jvalitAgniH prajvalati tatra pApijanAH vrajantIti bhAvaH // 11 // dizAoM meM agni prajvalita rahatI hai, aise naraka meM pApI prANI utpanna hote haiM // 11 // TIkArtha -- jahAM sUrya kA abhAva hai aisA asUrya nAmaka eka naraka hai jo kuMbhikA kI AkRti kA hai / yadyapi sabhI naraka sUrya ke prakAza se rahita hI hai tathApi ve ghora tApa se yukta haiM kyoMki sUrya ke abhAva meM bhI tApa honA usa kSetra kA svabhAva hai / vaha naraka nivir3a (bhayaMkara) andhakAra se yukta hai, dustara hai aura mahAn hai / vahAM Upara, nIce tathA tiryaka dizAoM meM samyak prakAra se vyavasthApita agni jalatI rahatI hai| aise naraka meM pApIjana paDate haiM // 11 // ane tirakasa dizAomAM agni prajavalita rahe che, evI narakamAM pApI jIvA utpanna thAya che. 11aa TIkA--asUya nAmanA eka narakanA AkAra kulikA jevA che, temAM sUryanA abhAva che. jo ke badhA narakA sUryanA prakAzathI rahita che, chatAM paNa te narakA gheAra tApathI yukta che, kAraNa ke sUryanA abhAvamAM pazu te kSetramAM tApanA sadUbhAva rahe che. te kSetranA e svabhAva (pakSa) ja che. te naraka ghAra adhakArathI yukta che. vaLI te dustara ane mahAna che. temAM UMce, nIce ane tir dizAomAM vyavasthita- (gAvAyeleA) agni satata maLatA ja rahe che. pApI leAkeA evA narakamAM utpanna thAya che. 115 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 sUtrakRtAsUtre mUlam-jaMsI guhAe jalaNe tiuTTe avijANao Dajjhai lttepnnnno| sayA ya kalaNaM puNe ghammaThANaM gADhovaNIyaM atidukkhdhmm|12| chAyA-yasmin guhAyAM jvalane'tivRtto'vijAnan dahyate luptapajJaH / ___sadA ca karuNaM punadharmasthAnaM gADhopanItamatiduHkhadharmam // 12 // anvayArthaH-(jaMsi) yasmin (guhAe) guhAyAM-guphAkAre (jalaNe) jvalane vahnau(atiudde) ativRtta:-atigataH svakRtaduSkRtam (avinANao) avijAnan (lutta. paNNo) luptapajJaH-apagatAvadhiviveko nArakaH (Dajjhai) dahyate (sayA ya) sadA sarva zabdArtha-'si-yasmin' jisa naraka meM 'guhAe-guhAyAm' guphA ke AkAra ke samAna 'jalaNe-jvalane' agni meM 'atiudde-ativRttaH saMtA. pita vaha svakRta duSkRtya ko 'avijANao-avijAnan' na jAnatA huA 'luttapaNNo-luptaprajJaH' saMjJArahita hokara 'Dajjhai-dahyate' jalatA rahatA hai aura 'sayA ya-sadA ca' sarvakAla 'kaluja-karuNam' dIna 'puNaghammaThANaMpunargharmasthAnam' tathA saMpUrNa tApa kA sthAna 'gADhovaNIyaM-gADhopanItam' jo pApIjIva ko balAtkAra se prApta hotA hai 'atidukkhadhamma-ati duHkhadharmam' evaM atyanta duHkha denA hI jisakA svabhAva hai aise sthAna meM nArakajIva jAte haiM // 12 // ____ anvayArtha--naraka meM gayA huA koI koI nAraka guphA arthAt uSTrikA ke AkAra vAle naraka meM DAla diyA jAtA hai| vahAM agni meM par3akara vaha apane pApa ko na jAnatA huA evaM naSTaprajJa hokara jalatA zAya - 'jasi-yasmin' 2 na24i 'guhAe-guhAyAm' gunA ma2 2 'jalaNe-jalane' AGnamA 'atiuTTe-ativRttaH' satA5 pAta pAta 42 // duSkRtyAne 'avijANa o-pravijAnan' 19 // vinA bhane 'luttapaNNe-luptaprajJaH' sAvinAnI thane 'Dajjhai-dahyate' mamatA 29 che. 'sayA ya-sadA ca' saNa 'kaluNaM-karuNam' trains 'puNaghammaTThANaM-punarghamasthAnam' tathA sapUta tAparnu sthAna 'gADhovaNIyaM-gADhopanItam'2 nA24 sapane mAthI prApta thAya che, tebhara 'atidukkhadhamma-atiduHkhadharmam' satya' 5 5mAdhurI jene svabhAva che evA sthAnamAM nAraka ja jAya che. 1ra sUtrArtha-narakamAM gayelAM kaI kaI nArakane guphA-eTale ke uSTrikAnA AkAranA narakamAM haDaselI devAmAM Ave che. tyAM te agnimAM paDo paDayo dAruNa pIDAne anubhava karyA kare che, tene e vAtanuM bhAna paNa hetuM nathI zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 355 kAle ca (kaluNaM) karuNaM-dInaM (puNa ghammaThANaM) punardharmasthAnaM tApasthAnam (gADho. vaNIya) gADhopanItaM gADhamatyarthamupanItaM Dhaukitam (atidukkhadhamma) atiduHkhadharmam atiduHkharUpo dharmaH svabhAvo yasmin tAdRzaM sthAnaM nArakA vajantIti // 12 // _____TIkA- jaMsi' yasminnarake 'guhAe' guhAyAm , uSTrikAkArAyAm , 'jalane' jvalane-pradIptAgnau 'atiuTTe' ativRttaH balAt saMtApyamAnaH, saMjJAvirahitatvAta svakIyaM duSkarma 'avijANao' avijAnan , tathA 'luttapaNgo'luptaprajJaH apagatAvadhivivekaH 'DajjhaI dahyate-daMdahyate 'sayA ya' sadA ca yat 'kaluNaM' karuNam , karuNAjanakaM 'ghammaThANaM' dharmasthAnaM-uSNatAtitaptaM sthAnam / 'gADhovaNIyaM' gADhopanItam , gADhamatizayena prANAtipAtAdighorakarmaNA upanItaM prAptam , duSkRtakarmakAriNAM yatsthAnam / 'atidukkhadhamma' atiduHkhadharmam , atizayena duHkhasvarUpo dharmaH svabhAvo yasmin etAdRzaM narakasthAnam atikrUrakarmakAriNaste gcchnti| hai / naraka kI bhUmi kAruNika hai, tApa kA sthAna haiM aura atyanta hI duHkhaprada hai / nAraka jIva aise sthAna ko prApta hote haiM // 12 // TIkArtha--naraka meM gayA nArakajIva uSTrikA ke AkAra kI guphA meM, pradIpsa Aga meM, jabardastI jalAyA jAtA hai / saMjJAhIna ho jAne ke kAraNa vaha apane pApakarma ko nahIM jaantaa| usakA avadhiviveka bhI lupta ho jAtA hai| aisI sthiti meM vaha jalatA hai / narakasthAna sadaiva duHkha kA sthAna hai, atIva uSNatA se tasa banA rahatA hai aura prANAtipAta Adi ghora duSkRtya se prApta hotA hai / vaha atizaya duHkharUpa ke pite kayA pApanuM phaLa bhogavI rahyo che. tenI prajJA lagabhaga naSTa thaI cukI hoya che. narakanI bhUmi kAruNika che, tApanuM sthAna che ane apAra dukhaprada che. pApI jIvo-narakagatine cagya che-evA narakamAM utpanna thAya che. 1rA TIkArtha-narakamAM utpanna thayelA nAraka jIvane uSTrikAnA AkAranI guphAmAM, pradIpta AgamAM baLajabarIthI bALavAmAM Ave che. saMjJAhIna thaI javAne kAraNe te potAnA pApakarmane jANato nathI. tene avadhiviveka paNa lupta thaI jAya che. A prakAranI sthitimAM te agnijanita dAhano anubhava karyA kare che. A rIte narakasthAna sadA duHkhanuM ja sthAna che. te sthAna apAra uSNatAthI saMtapta ja rahetuM hoya che, prANAtipAta Adi ghora duSkRtya karanArA jIve ja tyAM utpanna thAya che. te rathAnamAM utpanna thanArA ja eka kSaNa 51 mamAyA bhuti mI ta nathI. yu. 55 cha -'acchiNimIlaNa metta' zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 sutrakRtAGgasUtre tatra na kSaNiko'pi kAlo duHkhAt vizrAmasya / uktaM ca 'acchiNimIlaNameta Natthi suhaM dukkhameva paDiva / Niraye NeraiyANaM ahoNisaM paJcamANANaM // 1 // chAyA-akSinimIlanamAnaM nAsti sukhaM duHkhameva pratibaddham / niraye nairayikANAmaharnizaM pacyamAnAnAm // 1 // 12 // mUlam-cattAri agaNIo samArabhittA jahiM dhairakammA'bhitaviti boNlN| te tattha cita'bhitappamANA macchIva jIvaM tuvajoipattA // 13 // chAyA-caturo'gnIn samArabhya yasmin krUrakarmANo'bhitApayanti bAlam / te tatra tiSThantyabhitapyamAnA matsyA iva jIvanta upajyotiH praaptaaH||13|| sthAna hai aura krUra karma karane vAle vahA~ utpanna hote haiN| vahA~ ekakSaNa bhI duHkha se vizrAma nahIM miltaa| kahA bhI hai-'acchiNi molaNamettaM' ityaadi| rAtadina pacane vAle pIDA kA bhoga karane vAle nArakiyoM ko naraka meM pala bhara bhI sukha prApta nahIM hotaa| ve nirantara duHkha hI duHkha bhogate rahate haiM // 12 // zabdArtha--'jahi-yatra' jisa naraka bhUmi meM 'kUrakammo-krUrakarmANaH krUra karma karanevAle paramAdhArmika 'cattAri agaNIo samArabhittA-caturaH agnIn samArabhya' cAroM dizAoM meM cAra agniyAM prajvalita karake 'bAla-bAlam' ajJAnI nArakI jIva ko 'amitaviti-abhitApayanti' tapAte haiM 'te-te' ve nArakI jIva 'jIvaM tuvajoipattA-jIvanta upajyoti: rAtadina jemane agni para pakAvavAmAM Ave che evA nAraka jIne satata pIDAne ja anubhava kare paDe che. temane kSaNanuM sukha paNa maLatuM nathI. teo te tyAM nirantara duHkhane ja anubhava karyA kare che." 1rA ____wattha--'jahi-yatra' re nA24bhUmimA 'kUrakammA-krUrakarmANaH' 12 urmA 42vA 52mAdhAmi / 'cattAri agaNIo samArabhittA-caturaH agnIn samArabhya ra zAsamA yAra bhni| pragaTazana 'bAla-bAlama' ajJAnI nA26 ne 'abhitaviti-abhitApayanti' tAve che. 'te-te' mevA nA27'jIvaMtubajoipattA-jIvanta upajyotiH prAptAH' mAninI sabhI5 mAvA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 357 anvayArthaH- (jahiM) yatra narake (kUrakammA) krUrakarmANaH paramAdhArmikA (cattAri agaNIo samArabhittA) catasRSu dizAsu caturo'gnIn samArabhya prajvAlya (bAlaM) bAlamajJAninArakajIvam (abhitarviti) abhitApayaMti-jyAlayanti (te) te nArakAH (jIvaMtuvajoipattA macchA va) jIvanta upajyotiH agnisamIpaM mAtA matsyA ica (abhitappamANA) abhitapyamAnAH tApaM sahamAnAH (tattha ciTuMta) tatraiva tiSThantIti // 13 // ____TIkA-'jahiM yasmin narakAvAse 'kUrakammA' krUrakarmANaH paramAdhArmikAH 'cattAri' catasRSu dizAmu-pUrvapazcimottaradakSiNarUpAsu caturaH 'agaNIo' agnIn 'samArabhittA' samArabhya-prajvAlya 'bAlaM' bAlaM-duSkRtakAriNam-mahAraMbhamahAparigrahAdikAriNaM paJcendriyaghAtakaM mAMsabhakSakaM ca 'abhitaviti' amitApayantiprAptAH' agni ke pAsa prApta jItI huI machalI ke samAna 'abhitappamANA-abhitapyamAnAH' tApa se tapta hote hue 'tattha ciTuMna-tatra tiSThanti' vahAM usI naraka sthAna meM rahate haiM // 13 // ___ anvayArtha-naraka meM krUra karmA paramAdhArmika cAroM dizAoM meM cAra agniyA~ jalAkara usa bAla jIva (nAraka) ko jalAte haiM / agni ke samparka se ve jIvita rahate hue usI prakAra usa tApa ko sahana karate rahate haiM jaise jIvita machalI // 13 // TIkArtha--jisa narakAvAsa meM krUrakarma karane vAle paramAdhArmika devatA pUrva pazcima uttara aura dakSiNa rUpa cAroM dizAoM meM cAra agniyA~ jalAte haiM aura usa mahAraMbha mahAparigraha paMcendriya ghAta mAMsa bhakSaNa Adi mahAduSkRta karane vAle ajJAnI nAraka ko tapAte haiN| ve eqtI bhAjI- ma. 'abhitappamANA-abhitapyamAnAH' tAthI tapatA 34 // 'tattha ciTuMta-tatra tiSThanti' yA me na242thAnamA 2 cha. // 13 // sutrArtha-narakamAM ra paramAdhArmika de cAre dizAomAM cAra agni pragaTAvIne temAM te bAla jIvone (ajJAna ane-nArakone bALe che, agnimAM baLavA chatAM teo mRtyu pAmatA nathI, paNa jIvita rahIne jIvatI mAchalInI jema taraphaDatAM taraphaDatAM te tApane sahana kare che. 13 TIkArya-te narakAvAsamAM krUra karma karanArA paramAdhAmika devatAo pUrva, pazcima, uttara ane dakSiNa rUpa cAre dizAomAM cAra agni prajavalita kare che, ane mahAraMbha, mahAparigraha, paMcendriyaghAta, mAMsabhakSaNa Adi mahAduSkRtya karanArA ajJAnI nArakene temAM bALe che. te nArake tyAM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 sUtrakRtAGgasUtre pIDayanti te paramAdhArmikAH dazavidhakSetravedanAbhiH 'tattha' tatra-narakAvAse paramAdhArmikaiH abhitappamANA' abhi sarvataH tapyamAnAH 'jIvaMtuvajoipattA' jIvanta eva upajyotiH agnisamIpaM mAptAH 'macchA va matsyA iva 'ciTuMta' tatraiva tiSThanti / yathA-jIvanta eva matsyAH , agnisamIpaM prAptAH, tAdRzatApena saMtapyamAnAH paravazatvAt nA'nyatra gacchanti kintu tatraiva tiSThanti, tathA ime jIvA api narakAvAsaM prAptAH, tatra tatratyaparamAdhArmikaiH vahinA tAtapyamAnA api tatraiva paramaduHkhena luThanti / na tatsthAnaM hitvA'nyatropagantu zakyante, iti // 13 // mUlam-saMtacchaNaM nAma mahAhitAvaM te nArayA jattha asAha hatthehi pAehi ya baMdhiUNaM phailagaM va tacchaMti kuhaaddhtthaa||14|| chAyA-saMtakSaNaM nAma mahAbhitApaM tAn nArakAn yatra asaadhukrmaannH| hastaizca pAdaizca baddhvA phala kamiva takSNuvanti kuThArahastAH // 14 // nAraka vahAM dasa prakAra kI kSetravedanA se burI taraha saMtapta hote rahate haiN| ve jIvita rahate hue agni ke samIpa machaliyoM kI bhAMti saMtApa kA anubhava karate hue vahIM sthita rahate haiN| jaise jItI huI machaliyAM agni kA sAnnidhya pAkara dussaha tApa se tapta hotI huI bhI parAdhIna hone se anyatra nahIM jAtI-vahIM rahatI haiM, usI prakAra ye jIva narakAvAsa ko prApta hokara, paramAdhArmiko dvArA tapAye jAte hue bhI ghora duHkhapUrvaka vahIM taDaphaDate rahate haiN| ve usa sthAna ko tyAgakara anyatra nahIM jA sakate // 13 // dasa prakAranI kSetravedanAne kharAbamAM kharAba rIte anubhava karyA kare che. teo jIvita rahevA chatAM paNa agninI samIpamAM rahelI jIvatI mAchalInI jema tyAM ja rahIne te saMtApane anubhava karyA kare che. jevI rIte parAdhIna dazAmAM rahetI mAchalIo agninI samIpamAM rahIne dusaha tApane anubhava karavA chatAM paNa tyAMthI dUra jaI zakatI nathImAchalIne jyAre jIvatI pakAvavAmAM Ave che, tyAre te parAdhIna hovAne kAraNe agnithI dUra nAsI zakatI nathI. e ja pramANe paramadhArmika deve dvArA AgamAM bALavAmAM AvavA chatAM paNa te nAke tyAMthI bhAgI zakatA nathI. temane parAdhInatAne kAraNe dAruNa dukha sahana karavuM ja paDe che. 13 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 359 __ anvayArtha:-(mahAhitAva) mahAbhitApaM (sataMcchaNaM nAma) saMtakSaNaM nAma narako vidyate (jattha) yatra yasmin narake (amAhukammA) asAdhukarmANaH' (kuhADahatthA) kuThArahastAH kuThAraM haste kanvA (te nArayA) tAna nArakAn (hatthehiM pArahiM ya baMdhiUNa) hastaH pAdezva baddhvA (phalagaMva) phalakaM kASThamiva (tacchaMti) takSNucanti-kartayantIti // 14 // TIkA-'mahAhitAva mahAbhitApam , mahAdukhotpAdakaM 'saMtacchaNaM nAma' saMtakSaNaM nAma narakasthAnaM saMbhAvyate / 'jattha' yatra narake 'asAhukammA' asAdhukarmANo niranukampAH paramAdhArmikAH 'kuhADahatthA' kuThArahastAH santaH te nArayA zabdArtha--'mahAhitA-mahAbhitApam' mahAn saMtApa dene vAlA 'saMtacchaNaM nAma-saMtakSaNaM nAma' saMtakSaNa nAmaka naraka hai 'jattha-yatra' jisa naraka meM 'asAhukammA-asAdhukarmANaH' pApakarma karane vAlA 'kuhADahatthA-kuThArahastA' hAtha meM kuhADA liye hue 'te nArayA-tAn nArakAn' una nArakoM ko 'hatthehiM pAehiM ya baMdhiUNaM-hastaiH pAdaizca baddhvA ' nArakI jIvoM ke hAtha aura paira bAMdhakara 'phalagaM va-phalakamiva' kASTha kI taraha 'tacchaMti-takSNuvanti' kATate haiM // 14 // anvayArtha-atyanta saMtApa dene vAlA saMtakSaNa nAmaka naraka hai| usameM paramAdhArmika hAtha meM kuThAra lekara nArakoM ke hAtha aura paira bAMdhakara unheM kASTha kI taraha kATate haiM // 14 // TIkArtha--vahAM saMtakSaNa nAmaka naraka hai jo mahAn duHkhajanaka hai| usa naraka meM asAdhukarmA paramAdhArmika dayAhIna hokara nArakoM ke hAtha zA-'mahAhitAvaM-mahAbhitApam' bhaDAna satA5 hevAvA 'saMtacchaNaM nAma-saMtakSaNaM nAma' takSa nAmanu na24 cha. 'jattha-yatra' 223bhA 'asAhakammA-asAdhukarmANaH' 5 / 5 42vAvA 'kuDADahatthA-kuThArahastAH' sAthamA 4 sI3 te nArayA-tAn nArakAn' te naa23|| ne hatthehiM pAehiM ya baMdhiUNaMhastaiH pAdaca baddhvA' nA2 7vAnA hAya bhane 5 mAMdhI 'phalagavaphala kamitra' alssnii ma tacchaMti-takSNuvanti' 41 cha. // 14 // sUtrArtha-saMtakSaNa nAmanuM eka atizaya duHkhaprada narakasthAna che. te narakamAM utpanna thayelA nArakonA hAthapaga bAMdhIne, paramadhAmike temane kuhADI vaDe kASThanI jema kApe che. 14 TIkAryuM-have sUtrakAra saMtakSaNa nAmanA naraka sthAnanI vAta kare che. te saMtakSaNa narakamAM je nArake utpanna thAya che, temane aMgachedananI pIDA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 sUtrakRtAGgasUtre tAn nArakajIvAn 'hatthehiM pAehi ya baMdhiUNaM' hastaizca pAdaizca bandhayitvA 'phalagaM va' phalakamiva, kASThapaTTakhaNDamiva 'tacchati' takSNuvanti chindanti-cholaMtIti bhASAyAmityarthaH // 14 // mUlam-ruhire puNo vaJcasamussiaMge bhinnuttamaMge vrivttyNtaa| paiyaMti NaM gairaie phurate sajIvamaccheva ayokvlle||15|| chAyA-rudhire punarvacaHsamucchritAMgAn bhinnottamAMgAn parivartayantaH / pacanti khalu nairayikAn sphurataH sjiivmtsyaanivaa'y:kvlyaamaa||15|| anvayArthaH-(puNo) puna: (ruhire) nArakijIvasya rudhire pacanti / (baccasamussiaMge' varcasamucchritAMgAna-malapUritazarIrAn (bhinnuttamaMge) minnottamAMgAn paira bAMdha dete haiM aura hAtha meM kuThAra lekara kATha kI taraha unheM kATate haiM yA chIlate haiM // 14 // zabdArtha--'puNo-puna:' tadantara narakapAla 'ruhire-rudhire' nAraka jIva ke rudhira meM 'vaccasamussiaMge-varcasamucchitAMgAna' mala ke dvArA jinakA zarIra phUla gayA hai tathA 'bhinnuttamaMge-bhinnottamAMgAn / jinakA mastaka cUrNita kara diyA hai 'phurate-sphurantaH' pIr3A ke mAre jo idhara udhara chaTapaTA rahe haiM Neraie-nArakAn' aise nAraki jIvoM ko 'parivattayaMtA-parivartayantaH' nIce Upara ulaTa palaTa karate hue 'sajIvamaccheva-sajIvamatsyAniva' jIvita machalI ke jaise 'ayokavalleayAkavalyAM' loha kI kaDhAhI meM 'payaMti-pacanti' pakAte haiM // 15 // __ anvayArthaH-punaH paramAdhArmika, nAraka jIvoM ko unhIke rudhira meM pakAte haiN| unakA zarIra mala se paripUrNa ho kara phUla jAtA hai, mastaka cUrA curA veThavI paDe che. tyAM je jhUra paramadhAmika deva hoya che, teo temanA hAthapaga bAMdhIne kuhADI vaDe temanA aMgenuM kASThanI jema chedana kare che. 14 zahAtha-'puNo-punaH' tahata2 na2750 ruhire-rudhire' nA24 941 bAhImA 'vaJcasamussiaMge-varcasamucchitAMgAn' bhagathI bhanu zarI2 el Ayu che tathA 'bhinnuttamaMge-bhinnottamAMgAn' bhanu mAthu yati 41 hasa che 'phurate-sphurantaH' ma bhane pInA bhATe 2 mahItahI ta23 tA 27 cha, 'Neraie-nArakAn' me nA2 ra 'parivattayaMtAparivartayantaH' naye 52 Gae vaTa 42di 'sajIvamaccheva-sajIvamatsyAniva' tI bhAjInI ma 'ayokavalle-ayaHkavalyAM' somanI dAbhA 'payaMti-pacanti' 54Ava cha, // 15 // zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 361 -cUrNitaziraskAn (phurate) sphurataH-itastatazcalataH (neraie) nairayikAn (paribattayaMtA) parivartayantaH (sajIvamacche 3) sajIvamatsyAniva (ayokavalle) aya:kavalyA-lohakaTAhe (yaMti) pacantIti // 15 // TIkA-'puNo' punaste paramAdhArmikAH 'ruhire rudhire, nArakIyajIvAnAM zastraghAtena nissRtarudhirAn vaccasamussiaMge' varcasamucchUinAMgAna-varcaHpradhAnAni samucchritAni aMtrANi aMgAni kA yeSAM tAn bhallAghAtena nissRtAMtrAn bhinnu tamaMge bhinnottamAGgAn , bhinnAni prasphuTitAni uttamAMgAni zirAMsi yeSAM te tathA. vidhAn daNDapahAreNa prasphuTitamastakAn 'phurate sphurataH, itastatazcalataH 'Neraie nairayikAn' nArakijIvAn parivata yaMtA parivartayantaH itastato loThayantaH 'ayokavala' ayAkavalyAm , lauhanirmitakaTAhe / 'sajIvamanche' sajIvamatsyAniva 'payaMti' pacanti / lohakaTAhe kSiptvA itastataH tAn nArakajIvAna paribhrAmayan te paramAdhArmikAH pacantIti // 15 // ho jAtA haiM, ve phaDaphaDAte tarapharate rahate haiN| narakapAla unheM idhara udhara palaTate hue sajIva matsyoM kI taraha lohe kI kaDhAI meM pakAte haiM / / 15|| ___TIkArtha--paramAdhArmika zastroM kA AghAta karake nAraka jIvoM ke zarIra meM se rudhira nikAlate haiN| unake aMga athavA AMte mala ke dvArA sUja jAtI haiM / DaNDoM ke prahAra se unake mastaka phUTa jAte haiM / ve phaDaphar3Ate rahate haiN| unako idhara udhara palaTate hue lohe kI kaDhAI meM sajIva matsyoM kI bhAMti pakAte haiN| una nArakoM ko lohe kI kaDhAI meM DAlakara idhara udhara ulaTa palaTa karake paramAdhArmika deva unhIM ke rudhira meM unheM pakAte haiM // 15 // A sUtrArtha-vaLI paramadhAmike nAraka jIvane pitAnA rudhiramAM pakAve che. temanuM zarIra maLathI paripUrNa thaI phUlI jAya che ane mastakanA cUre cUra thaI jAya che. jevI rIte jIvatI mAchalIone leDhAnA tAvaDAmAM tAvethA vaDe Amatema pheravI pheravIne pakAvavAmAM Ave che, e ja pramANe nArakane paNa pakAvavAmAM Ave che. tyAre te parAdhIna nArakA taraphaDiyAM mAryA kare che. paNa TIkA-paramAdhArmika devatAo nArakenA zarIramAM zo bheMkI daIne, temAMthI lohI vahevarAve che. temanAM aMge ane AMtaraDAM maLa dvArA sUjhI jAya che. lAkaDIonA prahArathI temanAM mastaka phUTI jAya che. te nArako dukha ane bhayathI sadA taraphaDatA rahe che. paramadhAmika temane sajIva mAchalI. nI jema leDhAnA tAvaDAmAM Amatema ulaTAvI sulaTAvIne temanA ja bAlImA 5.3 che. // 15 // zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAnasUtre nanu yadA itthaM paramAdhArmikadvArA narakavAsinaH pIDAM prApnuvanti, yathAvRkSAt pAtanaM, chedanaM, bhedanaM, kaTAhe pAcanaM ca, tadA-tat zarIraM vihAyA'nyatragacchantastAdRzayAtanAbhyo vimuktA bhaviSyantIti kathaM punasteSAmanukSaNaM tAdRzI pIDA syAdityAzaMkya samAdhatte / na hi tAdRzayAtanAbhyaH zirasazchede'pi teSAM muktibhavati / api tu vAraM vAraM tAmevA'nubhavantItyata AhamUlam-no ceva te tattha masIbhavaMti, Na miMjatI tivbhiveynnaae| tamANubhAgaM aNuvedayaMtA dukkhaMti dukkhI iha dukddennN||16|| chAyA-no caitra te tatra maSIbhavanti no niyante tiivaa'bhivednyaa| ___ tamanubhAgamanuvedayanto dukhyanti duHkhina iha duSkRtena // 16 // jaba nAraka jIvoM ko paramAdhArmikoM dvArA isa prakAra kI pIDA pahu~cAI jAtI hai -vRkSa se girAyA jAtA hai, chedana bhedana kiyA jAtA hai, pakAyA jAtA hai, taba ve usa zarIra ko choDakara anyatra jAkara una yAtanAoM se chuTakArA pA lete hoMge, aisI sthiti meM unheM lagAtAra pIDA kaise ho sakatI hai? isa zaMkA kA samAdhAna karate haiN| isa prakAra kI yAtanAoM se, yahAM taka ki mastaka chedana hone para bhI unakA bacAva nahIM hotA, kintu bAra bAra ve usI prakAra kI yAtanAe~ bhogate hI rahate haiN| sUtrakAra yahI kahate haiM zabdArtha--'te-te' ve nAraka 'tattha-tatra' usa naraka meM 'no ceva masIbhavaMti-naiva maSIbhavanti' jalakara bhasma nahIM ho jAte haiM tathA paramAdhAmika devatAo dvArA A prakAranI pIDAo (vRkSa parathI nIce paTakavAnI, aMgenuM chedana karavAnI, agni para pakAvavAnI Adi) jyAre pahocADavAmAM AvatI haze, tyAre te nArake maraNa pAmIne te yAtanAomAMthI mukta thaI jatA haze ane anya gatimAM utpanna thaIne te yAtanAomAMthI chuTakAro meLavatA haze, A prakAranI paristhitimAM temane niraMtara pIDA anubhavavAnI vAta kevI rIte saMbhavI zake? A prakAranI zaMkAnuM samAdhAna karatAM sUtrakAra kahe che ke-A prakAranI yAtanAo sahana karavA chatAM paNa temanuM AyuSya samApta thatuM nathI. are ! temanuM mastaka chedavAmAM Ave, to paNa teo jIvatAM ja rahe che ane vAra vAra A prakAranI yAtanAo sahana karyA ja kare che. eja vAta sUtrakAra have prakaTa kare che. 15 zA -'te-te' nA24 'tattha-tatra' ta nA24mA 'no ceva masi bhavavi-naiva maSIbhavanti' majIna lama 26 rai nayI tathA 'tivvabhiveyaNAe zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 363 anvayArthaH-(te) te nArakAH (nattha) tatra narake pacyamAnA api (no cetra) naiva (masIbhavaMti) maSIbhavanti bhasmasAt naiva bhavanti, tathA (tibabhiveyaNAe) tIvAbhivedanayA (na mijjatI) na mriyante kintu (tamANubhAgaM aNuvedayaMtA) tamanubhAgaM karmaphalamanuvedayanto'nu bhavantaH (ii) ihAsmin loke (dukkaDeNa) duSkRtena-prANAtipAtAdyaSTAdaza pApasthAnarUpeNa (dukkhI) duHkhino duHkhamAja (dukkhaMti) durupanti pIDayante iti / / 16 // / TIkA-'tattha' tatra narake te nArakAH nArakajIcA ekmanekavAraM vipacyamAnA api 'no naiva 'masIbhavaMti' maSImavanti-agnibhina bhasmasAt bhavanti 'tivyabhiveyaNAe-tIvAbhivedanayA' naraka kI tIvra pIDAse 'no mijatIna mriyante' marate nahIM haiM kintu 'tamANubhAgaM aNuvedayaMtA-tamanubhAge anuvedayantaH' naraka kI usa pIDA ko bhogate hue pApa ke kAraNa ve 'dukkhI-dukhinaH' duHkhI hokara 'dukkhaMti-duHkhyanti' pIr3A kA anubhava karate haiM // 16 // ___anvayArtha-nArakajIva naraka meM pacane para bhI bhasma nahIM hote haiM, na tIvra vedanA se marate haiM kintu apane karmaphala ko bhogate rahate haiN| ve prANAtipAta Adi aThAraha pApasthAnoM kA sevana karane se duHkha ke bhAgI hote haiM // 16 // TIkArtha--becAre nAraka jIva naraka meM aneka bAra pakAye jAne para bhI Aga se bhasma nahIM hote / tIvra se tIvra vedanA ke kAraNa bhI marate titrAmivedanayA' na24I tIna pIthI 'no mijatI-na mriyante' bharata nathI. 52tu 'tamANubhAga aNuvedayaMtA-tamanubhAga anuvedayantaH' na24I ta pIDAna andi pApanA 20 te 'dukkhI-duHkhinaH' bhI ya4ne-'dukkhaMti-dukhyanti' pIDAna anuma1 2 che. // 16 // sUtrArtha-narakamAM gayelA nArakone agni upara pakAvavAmAM Ave che, chatAM paNa teo bhasma thatA nathI, tIvra vedanAthI temanuM maraNa thatuM nathI, paratu dIrghakALa sudhI teo temanAM kamanuM phaLa bhegavyA kare che. prANAtipAta Adi 18 prakAranAM pAponuM sevana karavAne lIdhe temane A prakAranAM dukha bhegavavA paDe che. 16 TIkAtha-narakamAM utpanna thayelA nArakone anekavAra agni upara mAMsa AdinI jema rAMdhavAmAM Ave che. A prakAranI tIvra vedanA jogavavA chatAM paNa temanA zarIra agnimAM baLIne bhasma thaI jatAM nathI-eTale ke zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D 364 sUtrakRtAGgasUtre 'tatya' tatra 'tibbabhiveyaNAe' tIvA'bhivedanayA, 'Na mijatI' na mriyante, svakRtakarmaNAM yat phalaM tasyA'nanubhUtatvAt / na hi ekadaivA'nubhavAt tAni karmANi parisamAptAni, yena dAhapAkAdinA zarIrA'pagamo bhavet / kintu bahu. kAlaM yAvat tAdRzaM zItoSNavedanAjanitaM-chedana-bhedana-trizUlAropaNa-kumbhIpAka, takSaNAdikaM nirdayaparamAdhArmikebhya utpAditaM, tathA-parasparamapi saMpAditam , anubhAgaM karmaNAM phalam anuvedayantaH samyaganubhavaM kurvantaH tatraiva tiSThanti, kathamapi tAdRzanarakasthAnAdanyatra na gacchanti phalopabhogaM vinA / tathA'dukkaDeNe' svakRtaduSkRtena, prANAtipAtAdinA'STAdazapApasthAnena, satataM jAyamAnaduHkhena 'dukkhI' duHkhinaH 'dukkhati' dukhyanti-pIDayante, yAvatkAlasthitikaM karma baddha tAvatparyantaM tatrAvasthitA duHkhamanubhavantIti // 16 // nahIM, kyoMki apane karmoM kA pUrA phala nahIM bhoga cuke haiM / eka bAra bhogane se hI unake ve karma samApta nahIM hue haiM, jisase jalAne aura pakAne se zarIra chUTa jAya / ve dIrghakAlaparyanta sardI garmI, chedana, bhedana trizUlAropaNa, kumbhIpAka, chIlanA Adi nirdaya paramAdhArmikoM dvArA die jAne vAle tathA paraspara meM eka dUsare ko utpanna kiye hue duHkharUpa anubhAga ko bedana karate hue vahIM rahate haiM / ve phala bhoge vinA naraka se nikalakara kisI bhI prakAra dUsarI jagaha nahIM jA sakate haiM / apane kie prANAtipAta Adi aThAraha pApoM ke phalasvarUpa nirantara duHkha kA teo maratA nathI, kAraNa ke pitAnAM karmonuM pUrepUruM phaLa teo bhogavI cukyA hotA nathI, eka ja vAra bhegavavAthI temanAM karmo naSTa thaI jatAM nathI. tethI eka ja vAra baLavAthI ke chedAvAthI temanuM AyuSya samApta thatuM nathI. tabhane hI sudhI 41, 12bhI, chena, mehana, trishuusaare|55, mAhi dAruNa yAtanAo sahana karavI paDe che, nirdaya paramAdhAmika devatAo dvArA pUrvokta je je yAtanAo pahoMcADavAmAM Ave che te yAtanAo tathA nArake dvArA eka bIjAne je je pIDA pahoMcADavAmAM Ave che te pIDAe sahana karavA rUpa duHkharUpa anubhAganuM vedana karatAM karatAM dIrghakALa paryanta tyAM 27. 5 che. te phaLa bhogavyA sivAya teo narakamAMthI nIkaLIne bIje koI paNa sthaLe jaI zakatA nathI, temaNe prANAtipAta Adi 18 prakAranAM je pApa mya hoya che, tenA phala svarUpe teo niraMtara duHkhane ja anubhava karatA zrI sUtra kutAMga sUtra 2 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam api camUlam-tahiM ca te lolaNasaMpagADhe gADhaM sutattaM agaNiM vyNti| ne tattha sAyaMlahatI bhiMdugge arahiyAbhi tAvA tehavI tviti|17| chAyA-tasmiMzca te lolanasaMpragADhe gADha sutaptamagni vananti / na tatra sAtaM labhante'bhidurge'rahitA'bhitApAn tathApi tApayanti // 17 // anvayArthaH-(lolaNasaMpagADhe) lolanasaMpragADhe-nArakajIvAnAM calanena vyApte (tahiM) tatra narake (gADhaM) gADhaM atyartham (mutatta) sutaptam (agaNi vayaMti) hI anubhava karate haiM / unhoMne jitane kAla kI sthiti vAlA karma bAMdhA hai, utane kAla taka vahIM rahakara duHkhoM kA anubhava karate haiM / 16 // aura bhI kahate haiM-- zabdArtha--'lolaNasaMpagADhe-lolanasaMpragADhe' nAraka jIvoM ke calana se vyApta tahi-tatra' usa naraka meM gADhaM-gADham' atyanta 'sutattaM-sutaptam' tapI huI 'agaNiM bayaMti-agni vrajanti' ve nAraka jIva agni ke pAsa jAte haiM 'abhidugge tasya-abhidurga tatra' usa atidurgama agni meM jalate hue ve 'sAtaM na lahatI-sAtaM na labhante' sukha nahIM pAte haiM aura 'arahiyAbhitAvA-arahitA'bhitApAna' yadyapi ve mahAtApa se tapta hI haiM 'tahavi-tathApi' to bhI 'taviti-tApayanti unheM tapta taila aura agni meM tapAte haiM // 17 // ___anvayArtha--nAraka jIvoM ke calane se vyApta usa naraka meM, zIta se pIr3ita hokara ve nAraka atyanta tapta agni ke samIpa jAte haiN| rahe che. temaNe jeTalA kALanI sthitivALuM karma bAMdhyuM hoya che, eTalA kALa sudhI tyAM ja (narakamAM ja) rahIne teo duHkhanuM vedana kare che. 1dA vaLI sUtrakAra temanAM duHkhanuM varNana karatA kahe che zAya- 'lolaNasaMpagADhe-lolanasaMpragADhe' nA vonayathA yAta 'tahi-tatra' te na24bhA 'gADha-gADham' atyanta 'sutattaM sutaptam' tapathI tapasI 'agaNiM vayaMti-agni vrajanti' te nA24 71 janA pAse kAya che abhidAge tattha-abhidurge tatra' ta mati husa manibhai india 'sAtaM na lahatI-sAtaM na labhante' supa pAmatA nathA bhane 'arahiyAbhitAvA-arahitAbhitApana' ne te mahAtApayA tapasA DAya che 'tahavi-tathApi' to para 'taviti-tApayanti' tamane tata bhane manamA tapA che. // 17 // sUvA-nAraka jInA halana calanathI yukta te narakamAM, jyAre nArakene atyanta zItane anubhava thAya che, tyAre teo tenAthI bacavA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre agni vrajanti agneH samIpaM prApnuvanti (abhidugge tattha) abhidurge tatra dahyamAnAH (sAyaM na lahatI) sAtaM na labhante-sukhaM na prApnuvanti (arahiyAbhitAvA) arahitAbhitApAn yadyapi te mahAtApayuktA eva (taha vi) tathApi te narakapAlAstAna (taviti) tApayanti-taptatailAgninA dahantIti // 17 // TIkA-'tahi tasminnarake 'lolaNasaMgADhe' lolanasaMpragADhe-lolanena itastataH saMcAlanena saMpagADhe vyApte narakagarne, zItArtA nArakijIvA: zItA'panayanAya 'gADhaM sutattaM agaNiM vayaMti' gADhaM mutaptamagni vrajanti-gADhaM sAtizayaM mutaptaM atizayena prajvalitaM agni pati gacchanti / te pUrvoktA nArakajIvAH 'tattha tatrApi agneH sthAne 'abhidugge' abhidurge-atibhayAnake tasmin daMdahyamAnAH santaH 'sAyaM na lahatI' sAtaM na labhante sAta-sukhaM na labhante kSaNamapi pratyuta tatra 'arahiyA bhitAcA' arahito nairantaryeNa abhitApo mahAdAho yeSAM te arahinAbhitApAH / atizayena agninA tApitA api punarapi tatratyaparamAdhArmikaH 'tahavI tarviti' tathApi tApayanti-taptA'gninA tasatailAgninA gADhaM yathA syAttathA tAn tApayanti / // 17 // atyanta dussaha usa agni se jalate hue ve sAtA nahIM pAte, varan usa agni meM jalane lagate haiN| jalate hue nArakoM ko paramAdhArmika aura adhika jalAte haiM // 17 // TIkArtha--idhara udhara calane se vyApta narakarUpI usa garta khaDDe meM zIta se pIr3ita hokara nAraka jIva zIta (ThaMDI) ko haTAne ke liye atyanta tapta evaM jalatI huI agni kI ora jAte haiM / agni ke usa atyanta bhayAnaka sthAna meM bhI unheM kSaNa bhara ke lie bhI sukha prApta nahIM hotaa| vahAM pratikSaNa hone vAle ghora saMtApa se yukta hone para mATe agninI pAse jAya che, paraMtu te dAruNa agninI hupha prApta thavAne badale, temanAM aMge dAjhavA mAMDe che. agni vaDe dAjhatA nArakane paramAdhAmirke adhika dajhADe che. 1LA TIkA-Amatema pharatAM nArakethI vyApta te naraka rUpI gartAmAM (khADAmAM) atyaMta ThaMDI lAgatI hoya che, te ThaMDIne dUra karavA mATe nAraka jI atyanta tapta ane prajavalita agni tarapha jAya che. anirukta te bhayAnaka sthAnamAM paNa temane eka kSaNabhara paNa sukha maLatuM nathI. tyAM temane uSNutA janya dAruNuM pIDAne anubhava karavo paDe che. ThaMDIthI bacavAne zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 367 mUlam - se succaI nagaravaheva sadde duhovaNIyANi payANi ttth| udiNNakammANa udiNNakammA puNo puNo te sarahaM duheti|18| chAyA-atha zrUyate nagaravadhaiva zabdo duHkhenopanItAni padAni tatra / udIrNakarmaNa udINakarmANaH punaH punaste saramasaM duHkhayanti / 18 // anvayArthaH-(se) athAnantaraM (tattha) tatra-ratnaprabhAdau narake (nagaravaheva sadde) nagaravadha iva zabda:-bhayAnaka AkrandanazabdaH (succaI) zrUyate teSAM nArabhI paramAdhArmika unheM aura adhika tapAte haiM-tapta agni tathA tapta taila se bahuta adhika tapAte haiM // 17 // zabdArtha--'se-atha' isake pazcAt 'tattha-tatra' usa ratnaprabhAdi naraka meM 'nagaravaheva sadde-nagaravadha iva zabdaH' bhayaMkara Akrandana zabda 'succaI-zrUyate' sunA jAtA hai 'duhovagIyANi payANi-duHkhopanItAni padAni' duHkha se karuNAmaya pada sunane meM Ate haiM 'udiNNakammANaudIrNakarmaNaH' jina ke narakagati viSayaka karma udaya meM Aye haiM, aise nArakI jIvoM ko udiNNakammA-udIrNakarmANa' udita karma vAle 'te-te' ve paramAdhArmika 'puNo puNo-punaH punaH' bAraMbAra 'sarahaM-sarabhasaM' vegasahitaM 'duheMti-duHkhayanti' pIDita karate haiM // 18 / / ____ anvayArtha--ratnaprabhA Adi narakoM meM nagaravadha ke samAna bhayAnaka Akrandana sunAI detA hai / vaha Akrandana duHkhoM ke kAraNa utpanna hotA mATe agninI samIpe AvelA te nArakone paramadhAmika devatAo agni tathA garama tela vaDe adhika dahanane anubhava karAve che-vadhAre dajhADe che. 1chA sAtha-se-atha' mAnA pachI 'tattha-tatra' te 2nA na24mA 'nagaravaheva sadde-nagaravadha iva zabdaH' nagaravadhanI ma laya 42 mAnna za54 'succAIzrayate' samajAya che. 'duhovaNIyANi payANi-duHkhopanItAni padAni' huthI 439|bhy za6 saiRMIR mA che. 'udiNNakammANa-udIrNakarmaNaH' bhanu na24. gati samadhI meM yamai mAvata cha. sevA na vAna 'udiNNakammAudIrNakarmANaH' Geld mA 've-ve' se 52mAyAmi / 'puNo puNo-punaH punaH 1 / 2 / 2 'saraha-sarabhasa' yApU'duhe ti-duHkhayanti' pIDita 42 cha. // 18 // sUtrArtha -nagaranA vadhasthAnamAM jIvanuM jevuM AkaMda saMbhaLAya che, evuM ja nArakonuM bhayAnaka AkaMda ratanaprabhA Adi narakamAM saMbhaLAya che. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 sUtrakRtAgasUtre - - kANAm (duhovaNIyANi payANi) duHkhopanItAni-duHkhoccAritAni 'hA mAtaH! hA tAte'tyAdipadAni ca zrUyante (udiNNakammANa) udIrNakarmaNaH nArakajIvAn (udiNNammA) udIrNakarmANaH (te) te-paramAdhArmikAH (puNo puNo) punaH punaH (saraha) saramasaM-savegaM (duheti) duHkhayanti-pIDayanti-nArakA niti // 18 // TIkA-'se' atha-anantaram teSAM nArakajIvAnAM paramAdhArmikaH raudraiH kadarthyamAnAnAm 'nagaravaheva' nagaravadha iva atibhayAnako hA, hA, rakSa, rakSa, trAyasva jAyasva, evaM mahAzabdaH zrUyate / yathA nagaravadhe saMpApte sati nAgarikAH, bAlayuvavRddhastrIpuruSAH atikaruNamAkrandanazabdamuccairatibhayAnakaM kurvanti tathaiva narake nArakijIvAH narakapAlaiH pIDitAH santaH mahAbhayAnaka zabdaM kurvanti / tAdRzaH-atibhayAnakaH zabdaH narako pAnte zrUyate / 'tattha' tatra narake 'duhova. NIyANi' duHkhopanItAni, duHkhena pIDayA upanItAni samutpannAni 'payANi' padAni-yAni padAni 'hA mAtaH ! hA tAta ! ka yAmaH kiM kurmaH paramAdhArmikaiH hai, jaise hAya mAM, hA tAta ityAdi / jinake karma isI prakAra udaya meM Aye haiM aise ve paramAdhArmika bAra bAra vega ke sAtha udIrNakarmavAle mArakiyoM ko pIr3A pahu~cAte haiM // 18 // TIkArtha-krUra paramAdhArmikoM dvArA pIr3ita karane para nAraka jIva bhayAnaka zabda karate haiN| jaise nagara ke vinAza ke samaya cillAhaTa macatI hai, bAla, yuvA, vRddha, strI, puruSa, sabhI nAgarika (nagaranivAsI) atyanta karuNApUrNa Akrandana karate haiM, usI prakAra narakapAloM dvArA pIDita nAraka sadaiva atyanta dila dahalA dene vAlI cillAhaTa macAye rahate haiN| naraka meM aise bhayAnaka zabda sadaiva sunAI dete haiM / ve zabda duHkha se utpanna hote haiM, jaise-hAya mAM, hA tAta ! kahAM jAU~ kyA karU~ ! nrkdukha asahya banavAne kAraNe teo "hAya mA, hAya bApa !" ItyAdi karuNujanaka zabda bole che. jemanAM karma A prakAre udayamAM AvyAM che evAM nArakane te udIkarmavALA paramAdhArmika asurakumAra de vAraMvAra utsAhapUrvaka pIDA pahoMcADe che. 18 -vIza nArana vinAza thAya tyAre pANI, yuvAnI, vRddhI, Dhio ane puruSanA AkaMda saMbhaLAya che, e ja pramANe paramadhArmika dvArA jyAre nArake para atyAcAra gujAravAmAM Ave che, tyAre nArake paNa karuNAjanaka Akada karavA maMDI jAya che. narakAmAM A prakAranA hRdayane hacabhyaavii naamnaa| zaha sasAya che.-'hAya ! hAya pApA! bhayAvA, bacAve ! koI amane A narakapAlanA trAsamAMthI bacAve ! kayAM nAsI zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 369 pIDayamAnAnAM na kopyasmAkaM rakSakA, trAyasva' ityAdipadAni zrUyante / 'udiNNakammANa' udIrNa karmaNaH-udIrNa prApta samudayaM viSamavipAkaM karma yeSAM te udIrNakarmANaH tAn udIrNakarmaNo nArakijIvAn / 'udiSNakammA' udIrNakarmANo paramAdhArmikAH mithyAtvahAsyaratyAdInApudaye vartamAnAH 'puNo puNo te' punaH punaH anekavAram te paramAdhAmikAH / 'sAhasa' saramasam , savegaM yathA syAttathA 'duheti' duHkhayanti, paripIDayanti / atyantamasahanIyaM nAnApakArairupAyairnArakijIvAnAM duHkhamasAtavedanIyamutpAdaya tIti bhAvaH // 18 // mUlam-pANehiNaM pAva viojayaMti ta meM parvakkhAmi jhaathennN| daMDehiM tatthA sarayaMti vAlA saMbehiM daMDehi purAkarahiM // 19 // chAyA-pANaiH pApAH viyojayanti tayuSmabhyaM pravakSyAmi yAthAtathyena / daNDaistatra smArayanti bAlAH sadhairdaNDaiH purAtaH / 19 // pAla hameM pIDA pahuMcA rahe haiN| koI hamArA rakSaka nahIM hai| are bcaao| ityAdi / udIrNakarma (jinake karma udaya ko prApta haiM) aile nAraka jIvoM ko udIrNakarma arthAt mithyAtva, hAsya, rati Adi karmoM ke udaya meM vartamAna paramAdhArmika bAra bAra baDe utsAha ke sAtha pIDAe~ pahuMcAte haiN| ___ tAtparya yaha hai ki paramAdhArmika nAraka jIvoM ko nAnA upAyoM se atIva asahanIya du.kha utpanna karate rahate haiM // 18 // zabdArtha--'pAva-pApAH' pApI narakapAla 'pANehiM vibhojayaMtiprANaiH dhiyojayanti' nArakI jIvoM ke aGgoM ko kATakara alaga alaga kara dete haiM 'taM-tat' isakA kAraNa 'bhe-yuSmabhyaM Apa ko 'jahAtaheNaMyAthAtathyena' yathArtharUpa se 'pavakkhAmi-pravakSyAmi' maiM kahU~gA 'yaalaajavAthI ame A trAsamAMthI bacI zakaze" ItyAdi jemanAM kama udayamAM AvyAM che evAM nArakone udIrNakarma eTale ke mithyAtva, hAsya, rati Adi karmonA udayavALA paramAdhAmika devatAo vAraMvAra khUba ja utsAhamAM AvI jaIne dAruNa pIDA pamADe che. A kathanane bhAvArtha e che ke paramAdhArmika asure nAraka jIne vividha prakAre asahya yAtanAone anubhava karAvyA re che. // 18 // zA---'pAva-pApAH' 55pI na24pAsa pANehiM viojayaMti-prANaiH viyojayanti' nAhI nA bhagAne pIne an mA 41 cha 'taM -tat' bhAnu' 425 'bhe-yuSmabhyam' Apane 'jahAtaheNaM-yAthAtathyena' yathArtha 35thI 'pavakhAmi-pravakSyAmi' hu~ 4ii 'bAlA-bAlAH' ajJAnI na24pAsa zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha : - ( pAtra) pApA:- narakapAlAH nArakAn (pANehiM vibhajayaMti ) prANairviyojayanti - zarIrAvayavAn khaMDayanti (taM) tat (bhe) yuSmabhyam (jahAta heNaM) yAthAtathyena (pavakkhAmi ) pravakSyAmi - kathayiSyAmi (bAlA) bAlA ajJAnino narakapAlAH (daMDerhi) daNDai: - daNDadAnena (samvehiM sarvaiH (purAkaDehiM ) purAkRtai:- pUrvajanmani saMpAditaiH (daMDehiM ) daNDai: - duHkhavizeSaiH (sarayaMti) smArayanti tadAnIM dIyamAnadaNDena pUrvajanmakRtapApaM smArayantIti // 19 // TIkA - Namiti vaakyaalNkaare| 'pAva' pApA:- asAdhukarmANaH paramAdhArmikAH nArakAn 'pANehiM' prANaiH sendriyaiH sazarIraMzca 'vibhojayati' viyojayanti', zarIrAvayavAnAM hastapAdAdInAM karttanAdibhiH viyogaM kurvanti / avayavino'vayavAn pRthak pRthak kurvanti / kathaM te narakapAlAH zaraNarahitAnAM nArakijIvAnAMbAlA:' ajJAnI narakapAla 'daMDehi-daNDaiH' nArakI jIvoM ko daMDa dekara 'savvehiM sarvai: ' sabhI 'purAva DehiM - purAkRtaiH' pUrvajanma meM upArjita kiye hue daMDehiM - daNDaiH' duHkhavizeSoM se 'sarayaMti - smArayanti' smaraNa karAte haiM / 19 / anvayArtha - pApI narakapAla nArakoM ko prANoM se viyukta karate haiM arthAt unake zarIra ke avayavoM ko khaNDita karate haiM / yaha tathya maiM Apa ko yathAtathya kahU~gA | ajJAna narakapAla daMDa dekara pUrvajanma meM dUsaroM ke prati kiye gaye daNDoM-pApoM kA smaraNa karAte haiM // 19 // TIkArtha- 'f' zabda vAkyAlaMkAra ke lie hai| pApI paramAdhArmika una nAraka jIvoM ko prANoM se pRthaka karate haiM arthAt hAtha paira Adi zarIra ke avayavoM ko kATakara alaga kara dete haiN| ve narakapAla una zaraNahIna nArakI jIvoM ke prati aisA kyoM karate haiM? isakA uttara 'daMDehiM - daNDaiH' nAraDI lavAne urdhane 'sabbehiM sarvai: ' madhA 'purAkaDehipurAkRtaiH' pUrvanmamAM upAre 'daMDehiM - daNDai: ' duHma vizeSothI 'sarayaMti - smArayanti' smara urAve che. // 18 // sUtrA--pApI narakapAlA nArakone prANethI viyukta kare che, eTale ke temanA zarIranA avayavenuM khaMDana kare che. A badhu te kevI rIte kare che, te hu* tamArI samakSa rajU karIza. ajJAna narakapAleA nArAne mAratAM mAratAM temaNe pUrvajanmamAM sevelAM pApakarmonuM temane smaraNa karAve che. 5195 TIkA"--sUtramAM 'na' padma vAkayAlaMkAra rUpe vaparAyuM che. pApI paramAdhArmikA nArakAnA hAtha, paga Adi aMgAne kuhADI Adi vaDe kApIne zarIrathI alaga kare che. teo te zaraNahIna nArake pratye evuM krUra vana kema zrI sUtra kRtAMga sUtra :2 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 1 nArakIyavedanA nirUpaNam 371 evaM kurvanti ? tatrAha - taM me' ityAdi / taM ' tat tAdRzaM duHkhakAraNam / 'bhe' yuSmabhyamaham / 'jahAta deNaM' yAthAtathyena pathArtharUpeNa, na tu arthavAdAdirUpeNa 'patrakkhAmi' pravakSyAmi - jinoditamanusmRtya kathayiSyAmi / tadevAha - 'te bAlA H ' te paramadhArmikAH bAlAH nirvivekAH 'daMDehiM' daNDaiH - nizitAsikuntAdibhiH samutpAditaduHkhavizeSaiH nArakANAM duHkhotpAdana pUrvaka mityarthaH teSAM 'purAkarahi ' purAkRtaH pUrvabhavopArjitaiH paraduHkhotpAdanarUpaiH 'savvehiM' sarvaiH samastai H 'daMDe hiM' daNDaiH duHkhavizeSaiH pUrvamatra sampAdita paraduH khotpAdanarUpANi sarvANi karmANItyarthaH 'sarayaMti' smArayanti, tathAhi - 'no nAraka ! pUrva prANinAM mAMsena mAMsalaM, - raktamadyAdirasapAnena pIvaraH, paradAradarzana sparzanAliGganAdimirAhAdapUrNazca jAtaH, adhunA sa tvaM svahastAropita pallavita puSpitaphalitavRkSasya phalamupabhuJjAnaH kimiti viSodasi kathamupatya sakaruNaM rodipi' itthaM tattadrUpeNa smArathizvA smArayitvA dete haiM - isa duHkha kA kAraNa maiM Apa ko yathArtharUpa se kahU~gA - arthavAda rUpa se nhiiN| ve vivekavihIna paramAdhArmika tIkSNa talavAra, bardhI daMDa evaM bhAlA Adi zastroM se daMDa dekara una nAraka jIvoM ko pUrvakRta samasta pApoM kA smaraNa karAte haiN| tathA are nArakoM ! pUrvajanma meM tuma prANiyoM kA mAMsabhakSaNa karake puSTa bane the, rasoM-rakta athavA madyAdi rasoM kA pAna karake sthUla hue the, parastrI ko dekhakara aura sparza karake atyanta AhAdita hue the, aba apane kiye kA phala bhogo / apane hAthoM pApa kA jo vRkSa tumane ropA aura pallavita kiyA hai, usake phaloM ko cakhate samaya aba kyoM viSAda karate ho ? uchala uchala kara karuNAjanaka rudana kyoM karate ho ? isa prakAra kahakara ve nArakoM ko unake pUrvakRta saba pApoM kA smaraNa karAte haiN| ve daMDa - duHkha - batAvatA haze, tenuM kAraNa huM tamAne yathA' rUpe kahIza-athavAda rUpe nahIM te vivekavihIna paramAdhAmikA tIkSNa talavAra, khachI, bhAlA, daDA Adi zastro vaDe mAratAM mAratAM te nArakane temanAM pUrvajanmamAM karelAM pApAnu smaraNa karAve che. jemake-'he nArakA ! pUrva janmamAM prANIonA mAMsanu lakSaNa karIne tame puSTa banyA hatA, leAhI madya Adi rasanuM pAna karIne jADA (skUla) thayA hatA, parastrIne joIne tathA temanI sAthe kAmabheAge bhAgavIne tamArA hRdayamAM AnaMda mAnyA hatA. have tame pUSkRta te pApakarmAnuM phaLa bhAgavA. tame tamAre hAthe ja pApanu je vRkSa vAvyu hatu ane ucheryu hatuM, tenA phaLane cAkhavAnA have samaya pAkI gayA che, teA viSAda zA mATe anubhave che. ? uchaLI uchaLIne karuNAjanaka AkraMda zA mATe kare che ?? A prakAranAM vacanA dvArA te nArakone temanA purva janmamAM karelAM pApAnuM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 sUtrakRtAGgasUtre du:khavizeSAn umpAdayante / narakapAlAstAn nArakajIvAn pIDayanti, yataH kRtakarmaNAM / kadAcidapi phalopabhogamantarA na tato vimuktA bhavantIti bhaavH||19|| mUlam-te hammamANA Narage paMDaMti pune duravassa mahAbhitAve / te tattha ciMTrati durvabhakkhI tuTUMti kammovagayA kimiihi|20| chAyA-te hanyamAnA narake patanti pUrNe dUrUpasya mahAbhitApe / te tatra tiSThaMti dUrUpabhakSiNaH truTayante karmopagatAH kRmibhiH // 20 // dekara usI prakAra ke unake dvArA anya prANiyoM ko diye gaye daMDa kI yAda dilAte haiN| kyoMki apane kiye karmoM kA phala bhoge vinA unase chuTakArA nahIM pAte haiM // 19 // zabdArtha--'hammamANA te-hanyamAnAste' paramAdhArmikoM ke dvArA mAre jAte ve nAraki jIva 'mahAbhitAve-mahAbhitApe' mahAn kaSTa dene vAle 'duruvassa puNNe-dUrUpeNa pUrNe' viSTA aura mUtra se pUrNa 'naraenarake' dUsare naraka meM 'paDaMti-patanti' girate haiM 'te tattha-te tatra' ve vahAM 'durUvabhakkhI-durUpabhakSiNaH' viSTA, mUtra Adi kA bhakSaNa karate hue 'ciTThati-tiSThanti' cirakAla taka nivAsa karate haiM 'kammovagayAkopagatA:' svakRta karma ke vazIbhUta hokara 'kimIhi-kRmibhiH' kIr3oM ke dvArA 'tuTTAMti-truDyante' pIr3ita hote haiM // 20 // maraNa karAve che. teo temane je prakArane daMDa de che, eja prakArane daMDa temaNe (nArakee) pUrva janmamAM anya jIvone dIdhuM hatuM, e vAtanuM teo temane samaraNa karAve che, kemake nAraka jIve temaNe pUrvabhavamAM karelAM karmonuM phaLa bhogavyA vinA narakanAM duH khemAMthI chuTakAro pAmI zakatA nathI. 1lA zAya-'hammamANA te-hanyamAnAste' 52mAyAmi // ||2bhaa2paamaa qdi te nA2:o / 'mahAbhitAve-mahAbhitApe' mahAn 42 // 1 // 'duhavassa puNNe-dUrUpeNa pUrNe' 421 ane bhUtrathI pUrNa 'narae-narake' bhI na24mA 'paDaMti-patanti' 53 che 'te tattha-ve tatra' te tyA 'durUvabhakkhI -dUrUpabhakSiNaH' viTA, bhUtra virenu sakSaY 42tA 'ciTuMti-tiSThantiH' in stu sadhA nivAsa re che. 'kammovagayA-karmopagatA' svata manA pIbhUta dhane 'kimihi-kRmibhiH' / / 2'tuTuMti-truTayante' pIDita thAya che. // 20 // zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 373 anvayArthaH-(hammamANA te) paramAdhArmikaiH inyamAnAste nArakAH (mahAbhitAve) mahAbhitApe-mahAduHkharUpe (durUvassa punne) dUrUpasya pUrNe-viSThAdibhiH pUrite (narae) narake-narakAntare narakaikadeze vA (paDaMti) patanti (te tattha) te tatra (durUvabhaka vI) durUpama kSigaH-azucyAdibhakSakAH santaH (ciTThati) tiSThanti (kammovagayA) karmopagatA:-satakarmavazAH (kimohiM) kRmimiH-narakapAlApAditaH (tujhaMti) truTayante-khAyante iti // 20 // ___TokA-narakapAlaiH 'hammamANA te' hanyamAnAH te nAraka jIvAH 'mahAbhitAve' mahAbhitApe-mahAnto'bhitApAH saMtApAH vidyante yasmin tasmin mahAbhitApe / punaH kathaMbhUte / 'durUvassa punne' dUrUpega pUrga, 'durUvassa' ityatra tRtIyAthai SaSThI ArSatvAt tato dUrUpeNa viSThAdinA pUrNe pUrite 'narage' narake pUrvanarakApekSayA narakAntare 'paDaMti' patanti 'te tatya te nArakA jIgaH tatra viSThAmUtraparipUritana(ke 'durUvabhakavI' dUrUpamakSiNaH, viSThAdi bhakSayantaH ____ anvayArtha--paramAdhArmikoM dvArA Ahata hote hue nAraka ghora duHkha. maya aura viSTA Adi azuci se paripUrNa naraka meM (narakAntara meM yA naraka ke eka bhAga se dUsare bhAga meM) jA par3ate hai / vahAM azuci kA bhakSaNa karate rahate haiM aura kRta karmoM ke adhIna hokara kIDoM ke dvArA khAye jAte haiM-pIDita kiye jAte haiM // 20 // TIkArtha--jaba narakapAla paramAdhArmika deva nAraka jIvoM ko pIDA pahuMcAte haiM taba ve eka naraka se dUsare naraka meM jA paDate haiN| kintu yahAM bhI sukha zAnti kahAM ? vaha naraka bhI unheM atyanta ghora santApadAyI hotA hai aura malamUtra Adi se bharapUra hotA hai| vahAM cirakAla taka sUtrArtha-paramAdhArmika dvArA nArakane jyAre khUba ja mAra mAravAmAM Ave che, tyAre nArake ghera dukhamaya ane viSThA Adi gaMdA padArthothI paripUrNa narakamAM (narakAntaramAM athavA narakanA eka bhAgamAMthI bIjA bhAgamAM) jaI paDe che. tyAM teo azucinuM (viSThA AdinuM bhakSaNa karyA kare che, ane kIDAo dvArA temanAM zarIrane khUba ja pIDA pahoMcADavAmAM Ave che. A badhuM temanA pUrvakRta pApakarmonA phalasvarUpe temane bhegavavuM paDe che. rA TIkArtha-jyAre paramadhAmika (narapAla) nAraka chAne khUba ja pIDe che, tyAre teo narakanA eka bhAgamAMthI bIjA bhAgamAM jaI paDe che. tyAM paNa tene sukhazAnti maLatI nathI te narakamAM paNa tene dAruNa duHkhano anubhava karavuM paDe che. te narakasthAna maLa, mUtra Adi azuciothI paripUrNa hoya zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 sUtrakRtAGgasUtre mUtrAdi pibantazca nArakAstA cirakAlaparyantam 'ciTThati' tiSThanti / tathA-'kammovagayA' ko gatAH svakIya karmavazAH 'kipIhi' kRmibhiH-paramA dhArmikA''AditaiH parasparotpAditairvA kITavizeSaiH 'tuTuMti' truTyante kRmidvArA vyathyante / tathA ca-Agamanacanam 'chaTThIpattamAsu NaM puDhavIsu neraiyA pahU mahaMtAI lohikuMthurUbAI viuvittA annamannasa kAyaM samaturaMgemANA 2 aNughAyamANA 2 ciTaMti / ' chAyA--paSThapaptamyoH pRthivyAnarayikAH atimahAnti raktakunthurUpANi / vikur2yA anyo'nyasya kArya samaturaGgAyamANAH 2 (AzliSyamANAH) anuhanyamAnAH 2 tiSThanti' ||iti||20|| mUlam-sayA kaliNaM puNa dhammaTThANaM gADhovaNIyaM atidukkhdhmm| aMdasu paMkkhippa vihattu dehaM veheNa sIsaM se'bhitaavaiyNti|21|| chAyA-sadA kRtsnaM punadharmasthAnaM gADhopanItaM atidukkhadharmam / __ anduSu prakSipya vihatya dehaM vedhena zIrSa tasyA'bhitApayanti // 21 // ve viSThA kA bhakSaNa aura mUtra kA pAna karate rahate haiN| paramAdhArmikoM dvArA yA paraspara meM utpAdita kIDe vahAM unheM kATate haiM aura isase unheM ghora vyathA hotI hai| Agama meM kahA hai-chaThI aura sAtavIM narakabhUmi meM nArakajIva bahuta baDe baDe 'raktakunthu' ke rUgoM kI vikriyA karate haiN| ve eka dUsare ke zarIra kA upahanana karate haiM // 20 // - zabdArtha--'sayA-sadA' sarvakAla 'kasiNaM puNa dhammaTThANaM-kRtsnaM punardharmasthAnam' nArakI jIvoM ke rahane kA sapUrNa sthAna uSNa hotA hai 'gADhovaNIyaM-gADhopanItaM' aura vaha sthAna nidhata nikAcita karma dvArA nArakI jIvoM ko prApta huA hai 'atidukkhadhamma-atiduHkhadharmam' che, tyAM nArako cirakALa sudhI viSThAnuM bhakSaNa ane mUtranuM pAna karyA kare che. paramadhAmike dvArA athavA parasparanA dvArA utpanna karavAmAM AvelA kIDAo tyAM temane karaDayA kare che. AgamamAM paNa evuM kahyuM che ke- indI ane sAtamI narakabhUmimAM nAraka cho ghaNA ja moTA meTA "rakatakunAM tenI vikriyA kare che. teo eka bIjAnAM zarIranuM upavanana (bhakSaNa) karatA rahe che. ra01 zahA-'sayA-sadA' sa43 'kasiNaM puNa dhammANaM- kRstaM punargharmasthAnam' nA2 lAne 22vAnu sapU sthAna 6 DAya che. 'gADhovaNIyaM-gADhopanItaM ane te sthAna nidhatta nikAcita karma dvArA nArakI jene prApta thayela che. zrI sUtra kRtAMga sUtra: Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 375 ___ anvayArthaH-(sayA) sadA-sarvakAlaM (kasiNaM puNa ghamhANaM) kRtsnaM saMpUrNamapi dharmapradhAnaM sthAna sthiti rakANAM bhavati (gADhovaNIyaM) gADhopanItaM nidhattanikAcitakarmadvArA prAptaM (atidukkhadhamma) atiduHkhadharmamatiduHkhadasvabhAvaM vartate punazca tAn (aMdusu) andaSu-kumbhI vizeSeSu (pavikhapa) prakSipya teSAM (deha vihattu) dehaM vihatya-vidArya (se) tasya (sIsaM) zIrSa mastakaM (ve heNa) vedhena rannotpAdanena (abhitAvayaMti) abhitApayanti kIlayanti iti // 21 // TIkA-sayA' sadA 'kasiNaM' karanaM samastameva 'ghammaTTaNaM" dharmasthAnam , atitApapadhAnaM sthitirbhavati nArakajIvAnAm , 'gADhovaNIyaM' gADhopanItaM nidhattanikAcitAvasthaiH karmabhinArakajIvAnAM prAptaM bhavati / punaH kIdRzaM tatsthAnam ? tatrAhaati duHkha denA hI jinakA dharma-svabhAva hai 'aMsu-andUSu' kuMbhI meM 'pakvipa-prakSipya' DAlakara 'dehaM vistu-dehaM vihatya' unake zarIra kA bhedana karake 'se-tasya' usakA 'sIsaM-zIrSa' mastaka meM 'veheNa-vedhena' chidra karake 'abhitAvayaMti-abhitApayanti' pIDA pahu~cAte haiM // 21 // ___ anvayArtha-nArakajIvoM kA rahane kA sampUrNa sthAna sadaiva uSNatA pradhAna hotA hai aura vaha sthAna nidhatta evaM nikAcit karmoM ke dvArA unheM prApta hotA hai| vaha svabhAva se hI atyanta duHkhaprada hai / paramA. dhArmika deva nArakoM ko kuMbhI meM DAlakara tamA mastaka meM cheda karake pIDA pahu~cAte haiM / 21 // TIkArtha--nArakajIvoM ke rahane kA sthAna sadA evaM sampUrNa uSNatA vAlA hotA hai / unheM nidhatta evaM nikAcitta avasthA ko prApta karmoM 'atidukkhadhamma-atiduHkhadharmam' matiyAre du:maheza bhne| -21mA cha 'aMsu-andUSu' hulAvizeSamA pakkhippa-prakSipya' nAmI 'dehaM vihana-dehaM vihatya' tamanA zarIrane sIne 'se-tasya' tamanu 'sIsaM-zIrSa' mAthAmA 'veheNa vedhena' Ayu 4zana 'abhitAvayaMti-abhitApayanti' pI31 pAyA cha. // 21 // sUtrArtha -nArakane jyAM rahevAnuM hoya che te saMpUrNa sthAna sadA uSNatAvALuM hoya che, temane nidhatta ane nikAcita karmo dvArA te sthAnanI prApti thAya che. te sthAna svAbhAvika rIte ja atyanta dukhaprada che. tyAM utpanna thayelA nArakenA zarIrane nAmanI kuMbhamAM nAkhI daIne tathA temanA mastakane vIdhI paramadhAmika asure temane khUba ja yAtanAo Ape che. 21 TIkArya-nArane rahevAnuM saMpUrNa sthAna sadA uSNa hoya che, nidhatta. ane nikAcita avasthAnA sadUbhAvavALAM karmone kAraNe temane A sthAna zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 sUtrakRtAGgasUtre 'atidukAvadhamma' atiduHkhadharmam , atIvaduHkhamasAtA''vedanIyaM dharmaH svamAyo yasya tattathAbhUtaM vartate / tAdRzasthAne sthitaM nArakajIvaM 'aMdasu' andaSu-kumbhIvi. zeSeSu 'pakvippa' prakSipya dehaM vihattu' deha vihatya vidArya sIsaM' zIrSa-mastakam / 'se' tasya nArakajIvasya 'vehega' vedhena chidrotpAdanena / 'abhitAvayaMti' abhi tApayanti, sarvataH saMtApayanti / nArakajIvAnAM sthAnaM sarvadevA'nyuSNaM bhavati, tatsthAnaM tIvratItrataratIvratamapariNAmakRtacikkaNakarmaNA jIvena prAptaM bhavati / tatsthAnamatI duHkhadAyi, yatra sthAne nArakijIvAnAM sarvAyaMgAni prabhidha, tatra kIlakaM nikSippa saMtApayanti paramAdhArmikA nArakalI gan iti bhAvaH // 21 // ke kAraNa usa sthAna kI prApti hotI hai / vaha sthAna punaH kisa prakAra kA hai, so kahate haiM, vaha atyanta duHkhamaya svabhAva vAlA hai arthAt svabhAvataH usa sthAna ko prApta karane se asahya duHkha utpanna hotA hai| aise sthAna meM nArakoM ko rahanA paDatA hai / paramAdhArmika asura nArakiyoM ke zarIra ko beDiyoM meM DAlakara tathA mastaka meM chidra karake ghora saMtApa pahuMcAte haiN| __ Azaya yaha hai-jArakajIvoM kA sthAna sadaiva atyanta uSNa rahatA hai| tIna, tIvratara aura tIvratama pariNAmoM ke dvArA upArjita kiye hue cikane karmoM se usa sthAna kI prApti hotI hai| vahI atyanta duHkhadAyI hai| usa sthAna meM nArakiyoM ke saba aMgoM ko bhedana karake tathA kIla ThoMkakara paramAdhArmika deva nAraka jIvoM ko ghora santApa dete haiM // 21 // prApta thayuM hoya che te sthAnanuM vizeSa varNana karatA sUtrakAra kahe che kete atyaMta duHkhaprada svabhAvavALuM che, eTale ke A sthAnamAM utpanna thanArA jIne svAbhAvika rIte ja asahya duHkhane anubhava kare paDe che. tyAM paramadhAmika devatAo nArake para khUba ja atyAcAra gujAre che. teo temanA zarIrane kuMbhamAM nAkhIne tathA temanA mastakamAM chidra pADIne temane dAruNa duHkhane anubhava karAve che. A kathanano bhAvArtha e che ke nArakanAM nivAsasthAna sadA atyanta uNa rahe che. tIvra, tIvratara ane tIvratama pariNAme dvArA upArjita karAcelAM cIkaNuM kamene lIdhe A sthAnamAM temanI utpatti thatI hoya che. A sthAna atizaya duHkhadAyI che. te rathAnamAM utpanna thayelA nArakene kuMbhamAM nAkhIne temanA mastaka Adi aMgomAM khIlA ThekIne paramadhAmika asuro temane ghara saMtApano anubhava karAve che. 21 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 377 mUlam-chidaMti bAlassa khureNa naka, uTTe vi chiMdati duvevi knnnne| jibbhaM viNikarasa vihaMsthimittaM tikhAhiM sUlAhi'bhitAvayaMti // 22 // chAyA-chindanti bAlasya kSureNa nAsikAmoSThau api chindanti dvAvapi ko| jihAM viniSkAsya vitastimAtrAM tIkSNAbhiH zUlAbhirabhitApayanti // 22 // anvayArthaH- (bAlassa) bAlasya nirvivekino nArakasya (nakka) nAsikA (uDhe vi) oSThau api (khureNa) kSureNa (chidati) chindanti-karttayanti tathA (duve vi kaNNe) dvAvapi kau~ (chidaMti) chindanti (vihasthimitta) vitastimitAM vitastimAtrAM (jinbha) jihvAM (viNikassa) viniSkAsya (tikavAhi mUlAhi) tIkSNAbhiH zulAbhiH (abhitAvayaMti) amitApayanti vedhayaMti iti // 22 // zabdArtha--'cAlassa-bAlasya' vivekarahita nArakijIva kI 'navakanAsikAM nAsikA ko 'uDevi-auSThau api' aura oSTha ko bhI 'khureNakSureNa' asture se 'chiMdaMti-chindanti' kATate haiM tathA 'duve vi kaNNechAvapi ko donoM kAna bhI 'chidaMti-chindanti' kATa lete haiM 'vihasthi. mittaM-vitastimitA' vitasita mAtra jimbha-jihvAM jIbha ko 'viNikassa-viniSkAsya' bAhara khIMcakara 'tikkhAhiM sUlAhi-tIkSNAbhiH zulAbhiH' tIkSNa dhAra vAle zUla se 'abhitAvayaMti-abhitApayanti' pIr3ita karate haiM // 22 // __ anvayArtha-narakapAla ajJAna nAraka kI nAka kATa lete haiM, hoThoM ko kATa lete haiM aura donoM kAnoM ko bhI kATa lete haiN| eka beta lambI jIbha bAhara nikAlakara tIkSNa zUloM se use bIMdha kara pIDA dete haiM / / 22 // zahAtha-- 'bAlassa-bAlasya' vi2Dita nArIvAnI 'naka-nAmikA' nAsina (nAne) 'uTrevi-oSThau api' bhane |8ne 525 'khureNa-kSureNa' mastarAthI 'chidaMti-chindanti' pe cha tathA 'duvevi kaNNe-dvAvapi kau~' bhana na 55 'chidaMti-chindanti' pI se che 'vihatthimittaM-vitastimAtrAM' vitarita mAtra arthAt me 3 2vI "jibbha-jihvAM' 2 'viNikarasa-viniSkAsya mahA2 me yAne 'tikkhAhi sUtrAhi-tIkSNAbhiH zUlAbhiH' tIkSya thArapANI zUthI 'abhitAvayaMti-abhitApayanti' pIDita re che. // 22 // sUtrArtha-narakapAle ajJAna nArakenAM nAka kApI le che, hoTha kApI le che, ane kAna paNa kApI le che ane eka veta lAMbI temanI jIbhane bahAra kheMcI kADhIne tIlAM zUle (dhAradAra kAMTA jevAM zastro) vaDe vIMdhI nAkhe che. pararA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 sUtrakRtAGgasUtre ___TokA--'bAlassa' bAlalya nirvivekinaH prANAtipAtAdighorakarmakAriNo jIvasya te paramAdhArmikAH teSAM pUrvaduSkRtAni smArayitvA 'na' nAptikAm 'khureNa' tIkSNAreNa chindanti-karttayanti / tathA 'uDevi' oSThau api chindanti / tathA-'duve vi' dvAvapi / 'kaNNe' kau~ chindanti / tathA-'vihatthimittaM vitastimAtrAM-vitastipramANAm 'jibbhaM jihvAm 'vipi.kassa' viniSkAsya hastena bahirAnIya 'tikkhAhi' tIkSNAmiH 'mulAhi' zUlAbhiH tadAkhyA'travizeSaiH Avidhya / 'amitAvayaMti' abhitApayanti-jihvAM zUlAdibhirve dhayitvA atizayena pIDAmutpAdayanti, iti bhAvaH // 22 // mUlam-te tippamANA talasaMpuDaMva, roiMdiyaM tatha theNaMti baalaa| gailaMti te soNiya pUyamaMsaM, paMjoiyA khAra piddhiyNgaa||23|| chAyA--te tipyamAnAstAlasaMpuTA ina rAtridivaM tatra stananti baalaaH| galanti te zoNitapUyamAMsaM prayotitAH kSArapadigdhAGgAH // 23 // ___TIkArtha--prANAtipAta Adi ghora karma karane vAle usa ajJAna nAraka ko, paramAdhArmika usake pUrvapApoM kA smaraNa dilAkara tIkhe chure se nAka kATa lete haiM, donoM oSTha kATa DAlate haiM aura donoM kAna bhI kATa DAlate haiM / tathA eka vAlista (beMta bhara) jIbha mukha se bAhara nikAla kara tIkSNa zUloM se vedha karake atizaya pIDA dete haiM // 22 // __ zabdArtha--'tippamANA-tipyamAnAH' jinake aMgoM se rudhira Tapaka rahA hai aise 'te-te' ve nAraka 'bAlA-bAlA:' ajJAnI 'talasaMpuDaMva-tAlasaMpuTA iva' sUkhe tAla ke patte ke samAna 'rAiMdiyaM-rAtriMdivam' rAta TIkArtha-prANAtipAta Adi ghora karmo karanAra che tyAM utpanna thAya che. tyAM temanI kevI dazA thAya che tenuM sUtrakAra varNana kare che-paramAdhArmika temanAM pUrvakRta pApanuM temane smaraNa karAvIne tIkSNa charI vaDe temanAM nAka kApI nAkhe che, ane hoTha ane banne kAna paNa kApI nAkhe che, tathA temanI eka veMta jIbhane moDhAmAMthI bahAra kheMcI kADhIne temAM tIkSaNa zaLe athavA khIlAo bheMkI de che. A prakAranI asahRA pIDAe temane tyAM sahana karavI paDe che. mArA zA-'tippamANA-tipyamAnAH' remana mAthI sADI 854ii 2yuche mevA 'te-ve' te nA24 'vAlA-vAlAH' ajJAnI 'talasaMpuDaMva-ta lasaMpuTA iva' vAyuthI vesa sU4 tAsanA pAnA samAna rAidiyaM-rAtrindivam' rAta, hina-'tattha-tatra' zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 379 anvayArtha:-tippamANA) tipyamAnAH zoNitaM kSarantaH (te) te nArakAH, (bAlA) bAlA:-ajJAninaH (talasaMpuDaM va) tAlasaMpuTA itra pAneritazuSkatAlapatrasaMcayA iva (rAiMdiyaM) rAtriMdivam (tastha) tatra narake (thaNaMti) stananti dIrghavisvaramAkrandanti (pajjoiyA) prayotitAH vahninA jvalitAH (vArapayaddhiyaMgA) kSArapradigdhAMga:-kSAraliptAGgAH (soNiyapUyamasaM) zoNitapUtimAMsaM (galaMti) galanti srAvayantIti // 23 // TIkA-'tippamANA' tipyamAnA:-svAGgabhyaH zoNitamunirantaH bahiniHsArayantaH 'te' te nArakAH 'bAlA' bAlA:-ajJAninazchinnanAsikauSThajihvAkarNAH / 'talava dina 'tattha-tatra' usa naraka meM 'dhaNati-stanaMti' rote rahate haiM 'pajajoiyA-pradyotitAH' Aga meM jalAye jAte hue 'khArapayaddhiyaMgA-kSArapradigdhAMgA' tathA aMgo meM khAra lagAye hue 'soNiyapUyamaMsaM-zoNita pUyamAMsaM' rakta, pIva, aura mAMsa 'galaMti-galanti' apane aMgoM se girAte rahate haiM // 23 // ____ anvayArtha--rudhira (loI) bahAte hue ajJAna nAraka jIva pavana ke calane se sUkhe hue tADa ke pattoM kI rAzi ke samAna rAta dina naraka meM ucca svara se Akrandana karate rahate haiM / ve agni se jalA diye jAte haiM aura phira unake aMga aMga para kSAra chiDaka diyA jAtA hai| unake zarIra se rudhira (loI) aura saDA mAMsa jharatA rahatA hai||23| TIkArtha--apane aMgoM se rudhira bAhara nikAlate hue ve ajJAnI nArakI jinakI nAka, oSTha jIbha kaTI huI hai, sukhe hue tAla ke pattoM tana24mA 'thaNaMti-stanaMti' sht| 2 cha. 'pajjoiyA-pradyotitAH' mA undi rai 'khArapayaddhiyaMgA-kSArapradigdhAMgAH' tathA mamA bhA2 ||ye 'soNiya pUyamasaM-zoNitapUyamAMsaM' 240, 53, bhane mAMsa 'galaMti-galanti' pAtAnA aMgethI vahevaDAvatAM rahe che. je 23 sUtrArtha-jevI rIte pavananI laherothI tADanAM sUkA pAnanI rAzimAMthI khaDa, khaDa avAja thato rahe che, eja pramANe paramAdhArmika asuro dvArA aMgonuM chedana thavAne kAraNe jemanAM aMgomAMthI lohI vahetuM hoya che evAM ajJAna nArake aharniza UMce svare AkraMda karyA kare che. temane agnimAM bALavAmAM Ave che, ane temanA aMge para tyAra bAda mIThuM bhabharAvavAmAM Ave che. temanAM zarIramAMthI sadA lehI parU ane mAMsa TapakayA kare che. ra3 ---52mAdhAma patA! dvArA manAM na, Ana, 318, ma Adi ane chedI nAkhavAmAM AvyAM che, ane te kAraNe jemanAM aga zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 sUtrakRtAGgasUtre saMpuTaM va tAlasaMpuTA iva zurukatAlapatrANIva, 'rAIdiyaM rAtriMdivam , ahanizamiti yAvat / 'tatya' tatra narakA''vAse 'thaNaMti' stananti tAratareNa visvaraM rudantastiSThanti / tathA-'pajjoiyA' pradyotitAH-bahinA pradhotitAH jvalantaH / tathA'khArapaiddhiyaMgA' kSAramadigdhAGgAH kSArai lavaNaiH padigdhAni atizayena pUritAni aGgAni yeSAM tathAvidhAste / 'sogiyapUyamAMsa' zoNitapUyamAMsam , svakIyazarIrAvayavebhyo 'galaMti' galanti-niSkAsayanti / tadehAta zoNitAdIni patanti iti // 23 // mUlam-jaite suyAlohitapUyapAi bAlAgaNI teaguNA prennN| kuMbhImahaMtAhiye porasiyA samussitA lohiypuuypunnnnaa||24|| chAyA--yadi tvayA zrutA lohitapUyapAcinI bAlAgnitejoguNA pareNa / kuMbhI mahatyadhikapauruSIyA samucchritA lohitapUyapUrNA // 24 // ke samAna, rAtadina usa narakAvAsa meM UMce UMce svara se rudana karate rahate haiM / isake atirikta ve agni se jalAye jAte haiM aura unake aMgoM para lavaNa lagA diyA jAtA hai| isa kAraNa unake zarIra ke avayavoM se rakta pIpa evaM mAMsa nikalatA rahatA hai // 23 // zabdArtha--'lohitapUyapAI-lohitapUyapAcinI' rudhira evaM pIva ko pakAne vAlI 'bAlAgaNIteyaguNA pareNaM-bAlAgnitejoguNA pareNa' nUtana agni ke tApa ke samAna jisakA guNa hai arthAt jo atyanta tApayukta hai 'mahaMtA-mahatI' bahuta baDI 'ahiyaporasiyA-adhikapauruSIyA' tathA puruSa pramANa se adhika pramANa vAlI 'lohiyapUyapuNNAlohitapUyapUrNA' rakta aura pIva se bharI huI 'samussiyA-samucchrinA' mAMthI rudhira TapakatuM hoya che evAM te nArake tADanAM sUkAM pAMdaDAMnI jema, rAtadina UMce savAre rudana karyA kare che, temanA aMgenuM chedana karavA uparAMta teo temane agnimAM baLe che ane temanAM dadha aMgo para mIThuM bhabharAvIne temanI pIDAne adhika dAruNa kare che. te kAraNe temanA zarIranA avayamAMthI lehI, paru ane mAMsa TapakatuM rahe che. mArA zahA-'lohiyapUgapAI-lohitapUyapAcinI' hI sevabhU 532 54|vaapaannii 'bAlAgaNIteyaguNA pareNaM-bAlagnitejoguNA pareNa' nUtana minA tApana samAna nA guthu cha arthAt re satyata tA5 yukta che 'mahaMtA-mahatI' gar moTI 'ahiyaporasiyA-adhikapauruSIyA' tathA puruSa pramAthI madhira, amAvAnI 'lohiyapUyapuNNA-lohitapUyapUrNA' 24ta mane 53thI larekhA 'samu zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zra. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 381 anvayArthaH--(lohitapUyapAI) lohitapUyapAcinI raktapUyapAcikA kuMbhI (bAlAgagIteagugA pareNaM) bAlAgnitejoguNA pareNa-jAjalyamAnAgnitaptA prakarSaNa (pahaMtA) mahatI (ahiyaporasiyA) adhikauzIyA-puruSapramANAdadhikA (lohiyapUyapugNA) lohita pUrNA (samussiyA) samuDriA-unTrikAkRtiH avyavasthitA (kuMbhI) kuMbhI (jai te suyA) yadi te zrutA // 24 // ___TIkA---punarapi sudharmasvAmI jaMbUsvAminaM prati bhagAtastIrtha karasya vacanaM prakAzayati-'jai te' ityAdi / 'lohitapUyapAI' lohitapUyapAcinI raktapUyA. cinI, lohitam apakvaM rudhiraM pUyam pAcitaM raktam , tadubhayaM pAcayati yA sA lohitapUyapAcinI / tathA-'bAlAgaNIteyaguNA pareNaM' vAlAgnitenoguNA pareNa bAlAgninA, bAlo nUtano'gniH tena bAlAgninA yo'mitApaH sa eva guNo yasyAH UMcI 'kuMbhI-kuMbhI' kumbhI nAmaka narakabhUmi jai te suyA-yadi tvayA zrutA' kadAcit tumane sunI hogI // 24 / ____ anvayArtha--rudhira aura pIpa ko pakAne vAlI, nUtana agni ke samAna guNa vAlI arthAt tIvra tApa se yukta, mahatI puruSa pramANa se bhI adhika pramANavAlI, rakta tathA pIta se paripUrNa aura UMTa kI AkRti kI UMcI rahI huI kuMbhI saMbhava hai tumane sunI ho // 24 // ___TIkArtha--sudharmA svAmI jambUsvAmI ke prati punaH bhagavAn tIrtha kara ke vacana ko prakAzita karate haiM-'jaha te' ityAdi / apakva rakta lohita tathA pakA huA rakta pUya (mavAda) kahalAtA hai| ina donoM ko jo pakAtI hai use 'lohitapUyapAcinI' kahate haiM / bAla arthAt nUtana agni ke samAna guNa vAlI jo ho use 'pAlAgnitejoguNA' kahate haiN| isa ssiyA-samucchUitAH' yA 'kuMbhI-kuMbhI' bhI nAmajI na24lUbhI 'jai te suyAyadi tvayA zrutA' hathita tame sajI ze. // 24 // sUtrArtha-rudhira ane parune pakAvanArI, nUtana agninA jevA tejavI guNavALI eTale ke tIvra tApathI yukta, ghaNI mATI-puruSapramANa karatAM paNa adhika pramANavALI, rakta ane paruthI paripUrNa ane UMTanA jevA AkAravALI cA evA kuMbhI nAmanA narakanI vAta te kadAca tame sAMbhaLI haze 24 TIkAtha-sudharmA svAmI jabUsvAmInI samakSa mahAvIra prabhunAM vacano aTa 42tA yA pramANe 4 cha'jai 'tyAha-5545 tane soDita' kahe che tathA pakava raktane "para" kahe che. A bannene je pakave che tene lehita prayapAcinI' kahe che. bAla agninA (nUtana agninA) jevA tejasvI zuzavAjI DAya cha, tene bAlAgnitejoguNA' he che. mevI mAsAbhinA yA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 sUtrakRtAGgasUtre sA baalaagnitejogunnaa| 'pare gaM' pareNa-prakarSeNa atizayena taptetyarthaH / punaH kathaM. bhUtA kuMbhI ? tatrAha-'mahaMtA' mahatI atizayena bRhattarA / 'ahiyaporasiyA' adhikapauruSIyA-puruSapamANato'dhikA / 'samussiyA' samucchitA, uSTrikAkRtiH UrcavyavasthitA / 'lohiyapUyapuNNA' lohitapUyapUrNA-raktapUyAbhyAM pUrNA vyAptA / evaMbhUtA kuMbhI / 'jaI' yadi 'te' yA 'suyA' zrutA-AkarNitA bhavet / etAdRzaH kumbhInAma narakaH yuSmAbhiH shru| tatreme pApakAriNo gacchantIti saMbandhaH // 24 // mUlam-pakkhippa tAsu payayaMti bAle, assare te kaluNaM rsNte| taNhAiyA te tau taMba tattaM, pajijamANA'hassaraM rasaMti // 25 // chAyA-prakSipya tAsu prapacaMni bAlAna ArtasvarAn tAn karuNaM rasataH / tRSNAritAste aputAmrataptaM pAyyamAnA AtasvaraM rasanti // 25 // bAlAgni ke samAna atyanta tIvra saMtApa se yukta, bahuta baDI, puruSa pramANa se bhI adhika pramANa vAlI, uSTrikA jaisI AkRti vAlI UMcI sthita tathA rakta aura pIca se byApta kuMbhI yadi tumane sunI ho| usa kuMbhI meM ve pApakArI nAraka jAkara utpanna hote haiM // 24 // 'pakkhippa' ityAdi / zabdArtha--'tAplu-tAplu' rakta aura pIva se bharI huI usa kumbhI meM 'bAle-bAlAn' ajJAnI 'ahassare-ArttavarAn' ArtanAda karate hue 'karuNaM rasaMte-karuNaM rasataH' evaM karuNa-dIna svara se rudana karate hae nArakI jIvoM ko 'pakvipa-prakSipya' usameM DAlakara 'payayaMtiprapacanti 'narakapAla pakAte haiM 'taNhAiyA-tRSNAditAH' pyAsa se nyA. guNavALI atyanta tIvra saMtApathI yukta, ghaNuM ja meTI-puruSapramANa karatAM paNa adhika pramANavALI, uSTrikA (UTa) nA jevA AkAravALI, UMcI sthita lohI ane paruthI vyAsa kuMbhInI vAta te tame kadAca sAMbhaLI haze. te pApakArI nArake te kuMbhamAM jaIne utpanna thAya che. 24 'pakhima' yAki zahAtha-'tAsu-tAsu' 24ta bhane 53thI mI te punIma 'bAlebAla n' bhajJAnI 'aTTarasare-AtasarAn' bhAta nA 42di karuNaM rasaMte-karuNaM rasatA' sekama 131-dIna 212thI 27tA nArI 7vAne 'pakkhippa-prakSipya' tamA HinAna payayaMti-prapacanti' na24553 54Ava cha 'taNhAiyA-tRSNArditAH' tathA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI kA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 383 anvayArthaH--(tAsu) tAsu-kumbhISu (bAle) bAlAn (aTTassare) ArtasvarAn (kaluNaM rasaMte) karuNaM-dInaM rasataH rodanaM kurva: (pakkhippa) prakSipya (payayaMti) papacaMti paramAdhArmikAH (tahAiyA) tRSNArditAH-pipAsAkulitAH (te) te nArakAH (nautaMbatattaM) traputAmrataptaM (jijajjamANA) pAyyamAnAH (TTassaraM) ArtasvaraM yathA syAt tathA (rasaMti) rasanti-AkrandanaM kurvantIti / 25 / / / TIkA-'tAsu' tAsu kumbhISu raktapuSapUritAsu 'bAle' bAlAn pApakAriNaH / 'aTTasare' ArtasvarAn atidInaM nAdaM kurvataH / tathA-'valuNa' karuNam / 'sate' rasataH karuNasvaraM kurvato'tidInAn jIvAn 'pazkhippa' kSipya, tAsu kumbhISu kula' 'te-te' ve nArakI jIva narakapAloM ke dvArA 'tautaMvatattaM-pu. tAmra napta' garama sIsA aura tAMbA 'pajijamANA-pAgyamAnAH' pilAye jAte huye 'assaraM-ArtasvaraM' Artasvara se 'rasaMti-rasanti' rudana karate haiM // 25 // ___ anvayArtha-una kuMbhiyoM meM una ajJAnI, Arta svara vAle tathA karuNa krandana karane vAle nAraka jIvoM ko paTakakara narakapAla pakAte haiM / tathA pyAsa se pIDita una nArakoM ko ta pAyA huA rAMgA aura tAMbA pilAyA jAtA hai to ve Arta svara se Akrandana karate haiM-khurI taraha cIkhate haiM // 25 // TIkArtha-rakta aura pIva se paripUrNa una kubhiyoM meM una pApI, atyanta Artasvara se cillAne vAle tathA karuNa AvAja karane vAle atIva dIna nArakoM ko paTakakara paramAdhArmika pakAte haiN| jaise ubalate 0yA 'te-te' te nA24I 71 24Asana dvArA 'tautaMbatattaM-traputAmrataptaM' garama. sIsumane tais 'pajjijjamANA-pAyyamAnAH' pI414vAmA bhApatA 'aTTasaraM-ArtasvaraM' mAtta 12thI 'rasaMti-rasanti' 24 cha // 25 // sUtrArtha-narakapAle te kuMbhIomAM te ajJAna nArakene baLajabarIthI pachADIne pakAve che. tyAre teo Artasvare karuNa AkraMda kare che. tathA tarasathI pIDAtA te nArakane garamA garama sIsA tathA tAMbAne rasa pIvarAvavAmAM Ave che. A duHkha sahana na thaI zakavAne kAraNe te nArake Anta svare AkaMda kare che.-bhayaMkara cIro pADe che 2pa TIkArya-rudhira ane paruthI paripUrNa te kuMbhIomAM te pApI, atyanta A svare cIso pADatA, karuNAjanaka avAje rudana karatAM, te atizaya dIna nArakane paramadhArmike paTakIne pakAve che. jevI rIte ukaLatA telanI zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 sUtrakRtAGgasUtre abhinavavahnipadIptA'ti gahanAsu pApakarmakAriNaH pAtayitA 'payayaMti' prapacanti yathA-tatailapUritakaTAhe zAkaM makSipyetastatazcAlanaM kurvan pAcayati tadvat kaTAhakalpakumbhyAM bAlAn itastataH cAlanena te paramAdhArmikAH pAtrayanti / tatra pAkaduHkhamanubhavantaste bAlAH kiM kurvanti tatrAha - 'vhAiyA' vRSNArditAH tRSNayA jalAnecchayA pIDitAste bAlAH paramAdhArmikaiH 'uvatta' tAmrataptam, tRSNayA''kulitAste yadA jalaM prArthayanti tadA te narakapAlAstAn bhoH ? narasara fryamAsIa fee idAnImidamiti smArayitvA tAmram | 'pajijnamANA' pAthyamAnAste nArakAH / 'are' ArtasvaraM rasanti vilakSaNaduHkhAnubhavanena duHkhitAH Asana eva idAnIM tatrAne sutarAM sA'tizayena duHkhitAH santaH ArtanAda kurvantIti // 25 // hue taila se pUrita kaDhAI meM zAka DAlakara aura idhara se udhara tathA udhara se idhara hilA DulAkara pakAyA jAtA hai, usI prakAra kaDhAI ke samAna kuMbhI meM una pApI jIvoM ko idhara udhara hilAkara paramAdharmika pakAte haiN| pakAne ke duHkha kA anubhava karate hue ve ajJAnI kyA karate haiM, so kahate hai-pyAsa se pIDita hokara jaba ve jala kI prArthanA karate haiM, taba narakapAla unheM kahate haiM- 'are tujhe madirA bahuta priya thI, le aba yaha pI, isa prakAra smaraNa dilAkara ubalatA huA rAMgA aura tAMcA pilAte hai| taba ve atI Artasvara se cillAte haiN| dila kSaNa prakAra ke duHkha kA anubhava karake ve bevAre pahale hI duHkhI the aba tapA huA rAMgA aura zIzA pilAne se ve svabhAvataH aura adhika duHkhI hote haiM aura ArttanAda karate haiM ||25|| kaDAImAM zAkane nAkhIne tAvethA vaDe halAvavAmAM Ave che, eja pramANe te ku'bhIemAM te nArAne nAkhIne tathA temane Ama tema heravI pheravInezAkanI jema halAvIne-pakAvavAmAM Ave che. A prakAre jyAre temane pakAvavAmAM Ave che tyAre temane asahya pIDA thAya che ane tarasane kAraNe temanAM kaTha samAI jAya che, tee pANIne mATe kAlAvAlA kare che tyAre narakapAle temane kahe che--are, tamane madirApAna ghaNuM ja priya hatuM, teA have A rasanuM pAna karaze !' A pramANe temanA pUrvajanmanA duSkRtyenu' temane smaraNa karAvIne tee temane tAMbA ane sIsAnA ukaLato rasa pivarAve che, tyAre tee Atta svare cIseA pADavA lAge che. ku bhImAM pakAvAyA hovAne kAraNe tee asahya pIDAne anubhava karI rahyA hatA, temAM vaLI garamA garama sIsA ane tAMbAnA rasanuM parANe pAna karavuM paDe che, te kAraNe temanA duHkhanI mAtrA svAbhAvika rIte ja khUba vadhI jAya che, tethI AttanAda kare che. pA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 385 mUlam-appeNa appaM iha vaMcaittA bhavAhame puvasate shsse| ciMti tathA bahukUrakammA, jaMhA kaDaM kamma tahAsi bhaar|26| chAyA--AtmanAtmAnamiha vaMcayitvA bhavAdhamAn pUrva zatasahasrazaH / tiSThanti tatra bahukrUrakarmANo yathAkRtaM karma tathA'sya bhAraH // 26 // anvayArthaH--(iha) ihaloke (appeNa) AtmanA svenaiva (appaM) AtmAnaM svaM (vaMcAttA) vaMcayitvA (puvasate sahasse) pUrvazatasahasrazaH (bhavAhame) bhavAdhamAt matsyabandhalubdhakabhavAn prApya / (bahukUrakammA) bahukrUrakarmANaH (tasya) tatra narake 'appeNa' ityaadi| zabdArtha-'iha-iha' isa manuSya bhava meM 'appeNa-AtmanA' apane Apa hI 'appaM-AtmAnam' apane ko 'vaMcaittA-paMcayitvA' vaMcita karake 'punasate sahasse-pUrva zatasahasrazaH' pUrvajanma meM saikaDo aura hajAroM bAra 'bhavAhame-bhavAdhamAn' lubdhaka Adi adhama bhavoM ko prApta karake 'bahukUrakammA-bahukrarakarmANaH' bahukarakarmI jIva 'tattha-tatra' usa naraka meM 'ciTuMti-tiSThanti' rahate haiM 'jahAkaDaM kamma- yathAkRtaM karma pUrva janma meM jaisA karma jisane kiyA hai 'tahAsi bhAre-tathA'stha bhAraH' usake anusAra hI use duHkha prApta hotA hai / 26 // ___anvayArtha-isa manuSyabhava meM athavA manuSya loka meM jo apane Apa kI vaMcanA (ThaganA) karate haiM, ve pahale saikar3oM aura hajAroM cAra lubdhaka (zikArI) Adi ke adhama bhavoM ko prApta karate haiM, phira ve 'appeNaM' yAha zArtha -'iha-iha' 0 manuSyalayamA 'appeNa-AtmanA' pAte 'appaMAtmAnam' pAtAne 'vacaittA-vacayitvA' chatarIna 'puvvasate sahasse-pUrva zatasahabazaH' pUrva sanmamA se bhane nre| vAra 'bhavAhame-bhavAdhamAt' 55 vagaire amanapane prApta parIne 'bahukUrakammA-bahukrUrakarmANaH' 1932 ubhI71 'tattha-tatra' meM na24i 'ciTuMti-tiSThati' 27 che. 'jahA kaDaM kammayathAkRtaM karma' pU mamA 25 // 4 20 4aa cha. 'tahAsi bhAre-tathA'sya bhAra' tanA anusAra 6 tene ma prApta thAya che. // 26 // sUtrArtha-A manuSyabhavamAM athavA A lekamAM jeo AtmavaMcanA pitAnA AtmAne chetaravAnI pravRtti) kare che teo pahelAM te seMka athavA hajAro vAra zikArI Adi adhama cho rUpe utpanna thAya che. tyAra zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre (ciTThati) tiSThanti-pUrvajanmani (jahA kaDaM kamma) yathAkRtaM karma (tahAsi bhAre) tathA'sya bhAraH pUrvajanmani yathA karma kRtaM tadanurUpegaivAtra phalamanubhavantIti // 26 // TIkA-'iha' iha-asminneva manuSyabhave yaH 'appeNa' AnmanA svenaiva paravaMcanAdivyApAramavRttena svata eva svasya / 'appaM' AtmAnam paramArthato 'vaMcaittA' vayitvA pratArya, alpasukhAya parAnapahatya tanjinitamukhena AtmAnaM prtaary| 'mavAhame' bhavAdhame bhavAnAM bahujanmanAM madhye ye'dhamAH bhavAH iti bhavAdhamAH matsyabaMdhakalubdhakAdInAM bhavAH vyatItajanmastu / 'pubaMsate sahasse' pUrvasmin zatasahasrazaH-samyaganubhUya, sahasrazo lubdhakAyadhamabhavAn paapy| 'bahukUrakammA bahukrUrakamaNiH anekaprakArakahiMsAdi svruupaa'tiktthinkrmkaarinnH| 'tastha' tatra dAruNe duHkhabahule narakAse 'ciTuMti' viSThanti, prabhUtakAlaM yAvat / tAdRza narakavAse karakarmI naraka meM utpanna hote haiN| jisane pUrva janma meM jaisA karma kiyA hai, use tadanurUpa hI phala bhoganA paDatA hai // 26 // TIkArtha--isa manuSyabhava meM jo dUsaroM ko vaMcita karate-Thagate haiM, vastutaH ve apane Apako hI caMcita karate haiM / apane thoDe se sukha ke liye jo dUsaroM kA ghAta karatA hai, vaha hiMsAjanita sukha se apane ko hI ThagatA hai| aise prANI bahuta janmoM meM jo macchImAra vyAdha Adi ke adhama bhava haiM, unameM saikaDoM-hajAroM bAra janma lekara aura aneka prakAra ke hiMsA Adi kA karma karake usa duHkhapracura dAruNa naraka meM utpanna hone haiN| ve vahAM lambe kAla taka nivAsa karate haiN| isa prakAra ke narakAvAsa meM dIrghakAla paryanta sthita rahane kA kyA kAraNa hai, so prakaTa karate haiM-pUrvajanmoM meM jisane jaise adhyavasAya se adhama bAda te dUra karma karanArA che narakagatimAM utpanna thAya che. jemaNe pUrvajanmamAM jevAM karma karyA hoya, temaNe tene anurUpa phaLa bhegavavuM ja paDe che. zAradA TIkAI-A manuSyabhavamAM je mANasa bIjAne Thage che, te kharI rIte te pitAnA AtmAnI ja vaMcana kare che, eTale ke pitAnI jAtane chetarata hoya che. pitAne cheDA sukhanI prApti thAya te mATe jeo bIjA jIvana ghAta kare che, teo hiMsAjanita sukha dvArA pitAnA AtmAne ja chetare che. kAraNa ke kSaNika sukhane mATe temanA dvArA je prANAtipAta Adi pApaka levAya che, tene pariNAme temane narakagatinAM duHkho dIrghakALa sudhI sahana karavA paDe che. evA mAchImAra, pAradhI, zikArI Adi adhama bhamAM seMkaDo athavA hajAre vAra janma laIne hiMsA Adi krUra kamenuM sevana zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 387 dIrghakAlaparyantaM sthitau kAraNamAha-'jahA kaDaM kamma tahAsi bhAre' iti / pUrvajanmasu 'jahA' yathA yena adhyavasAyena adhamam adhamAtyadhamAdinA 'karDa kamma' kRta karmakRtAni saMpAditAni jIvahimAdIni / 'kamma' karmANi 'tahA' tena tenaiva rUpaNa 'si' tasya nArakIyajantoH 'bhAre' bhArAH vedanAH prAdurbhavanti svataH, parataH, ubhayato vA / tathAhi-pUrvajanmani parakIyamAMsa bhakSakA narakasthitau svamAMsAnyevA. 'gninA pratApya bhakSayanti / mAMsarasapAyino nijapU parudhirANi taptatrapUNi paayynte| tathA matsyaghAtakalubdhakAdayastathaiva chindyante, midyante narakAvAse / tathA'nRtabhASiNAmanRtabhASaNaM smArayitvA jihvA chidyante / paradravyApahAriNAmaMgAni ati-adhama bhAva se jIvahiMsA Adi karma kiye haiM usake liye vai usI rUpa meM bhAra banate haiM arthAt vedanA utpanna karate haiM / ve vedanAe~ koI svataH arthAt apane Apa se, koI para ke nimitta se aura koI donoM ke nimitta se hotI haiN| jaise jinhoMne pUrvajanma meM mAMsabhakSaNa kiyA hai, unheM naraka meM apanA nijakA agni meM pakAyA huA mAMsa khilAyA jAtA hai| jo mAMsa ke rasa ko pIne vAle the unheM apanA pIca aura rudhira tathA ubalatA huA zIzA pilAyA jAtA hai / naraka meM gaye hue macchImAra aura vyAdha Adi usI prakAra chede bhede jAte haiM jisaprakAra unhoMne pUrvajanma meM chedana-bhedana kiyA hotA hai| jo pUrvajanma meM mithyAbhASI hote haiM, mithyAbhASaNa kA smaraNa karavAkara unakI jihA kA chedana karIne duHkhapracura dAruNa narakamAM utpanna thAya che. teo tyAM ghaNA lAMbA kALa sudhI nivAsa kare che. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke temane zA kAraNe te narakamAM dIrghakALa sudhI rahevuM paDe che. pUrvajanmamAM jeNe jevA adhyavasAyathI-adhama athavA ati adhamabhAvathI jIvahiMsA Adi karma karyA hoya che, temane te karmone bhAra eja rUpe vahana karavo paDe che eTale ke te karmo ja temanI vedanAne anubhava karAvavAmAM kAraNabhUta bane che. te vedanAomAMnI keI svataH (pitAnA nibhi. tane lIdhe, koI paranA nimittane lIdhe ane kaI bannenA (sva ane paranA) nimittane lIdhe bhegavavI paDe che. jemake jemaNe pUrvajanmamAM mAMsanuM bhakSaNa karyuM hoya che, tene pitAnuM ja agnimAM pakAveluM mAMsa khavarAvavAmAM Ave che. je o mAMsanA rasanuM pAna karatA hatA temane temanuM pitAnuM rudhira, paze. tathA ukaLatA sIsA ane tAMbAne rasa pivarAvavAmAM Ave che. mAchImAra ane vyAdhanA bhavamAM chae je prakAre junuM chedana-bhedana karyuM hoya che zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 sUtrakRtAGgasUtre ziyante / paradArikANAM vRSaNocchedaH kriyante / tathA mahAparigrahAraMbhavatAM krodhamAyAmAnalobhinAM ca krodhAdi kArya smArayitvA tAdRzameva duHkhamutpAdyate / tasmAt samyaguktam-yathAvRttaM karma tAdRg eva tatkarmavipAkA''pAdito bhAraH iti // 26 // mUlam-samanjiNittA kelasaM ajA ITehi kaMtehi ya vipphnnaa| te dekhibhagaMdhe kasiNeya phAle kammovagA kuNime AvasaMti ttibemi // 27 // chAyA-samaya kaluSamanAryA iSTaiH kAntaizca vibhhiinaaH| te durabhigandhe kRtsne ca sparza karmopagAH kuNime Avasanti / iti bravImi // 27 // bhedana kiyA jAtA hai / parakIya dravya kA apaharaNa karane vAloM ke aMga kATe jAte haiM / parastrIgAmiyoM ke aNDakoSa ukhADa liye jAte haiN| mahAraMbha aura mahAparigraha vAloM ko tathA krodha, mAna, mAyA aura lobha karane vAloM ko unake doSoM kA smaraNa karavAkara unhIM ke anu rUpa duHkha utpanna kiye jAte haiM / ataeva ThIka hI kahA hai ki jaisA karma kiyA gayA hai, tadanurUpa hI usa karma ke vipAka se utpanna bhAra (kaSTa) sahana karanA paDatA hai // 26 // 'samajjiNittA' ityAdi / zabdArtha-'aNajjA-anAryAH' prANAtipAta Adi krUra karma karane vAle anArya puruSa 'kalusaM-kaluSam' pApa ko 'samajijaNittA-samaya upaaeja prakAre nArakanA bhavamAM temanAM zarIranuM chedana-bhedana karavAmAM Ave che. - e pUrvabhavamAM mRSAvAdanuM sevana karyuM hoya che, temane paramadhAmika asure te mRSAvAdanuM smaraNa karAvIne temanI jIbha kApI nAkhe che. pArakAM dravyanuM apaharaNa karanArA chanAM aMge kApI nAkhavAmAM Ave che. parastrI sAthe kAmabheganuM sevana karanAra chanA aMDakeSa kheMcI kADhavAmAM Ave che. mahAraMbha, mahAparigraha, krodha, mAna, mAyA ane lebha karanArA jIvone temanA denuM samaraNa karAvIne te dene anurUpa yAtanAo ApavAmAM Ave che, tethI ja sUtrakAre A prakAranuM je kathana karyuM che, te yathArtha ja che-je jIve jevA karma karyA hoya, tene anurUpa-te karmanA vipAka janita-bhAra (kaccha) tene sahana karavuM ja paDe che. eTale ke karelAM karmonAM phaLa dareka jIve avazya bhegavavA ja paDe che. 26 'samajjiNicA' tyAhi sahAya-'aNajjA-anAryAH' prAtipAta vagaire 2 4 4211ANA manAya puruSa 'kalusaM-kaluSam' pAne 'samajjiNittA-samaya pAna zana zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 389 anvayArtha:--(aNajjA) anAryAH mANAtipAtAdikarmakAriNaH (kalusa) kaluSaM pApaM (samanniNittA) samAzubhakarmopacayaM kRtvA (iTehi kaMtehi ya vippahUNA) iSTaiH kAntazca vipahInA:-kamanIyazabdAdiviSayaikiMdhamuktAH (dubhigaMdhe) durabhigandhe 'kasiNe ya phAse' kRtsne ca sparza atyantAzubhasparzayukte (kuNime) kuNime-mAMsarudhirAdipUrNe narake 'kammovagA' karmopagAH-karmAdhInAH (Avasati) Avasanti-yAvadAyustAvattiSThantIti // 27 // TIkA--'aNajjA' anAryAH prANAtipAtAghazubhakarmakAritvAtte anAryAH krUrakarmakAriNaH purussaaH| hiMsA'nRtabhASaNasteyAdibhirAzradhadvAraiH 'lusaM' jana karake 'iTehi kaMtehi ya viSpahUNA-iSTaH kAntaizca viprahInAH' iSTa evaM priya se rahita hokara 'dunbhigaMdhe-durabhigaMdhe' durgandha se bhare 'kasiNe ya phAse-kRtsne ca sparze' atyanta azubha sparzavAle 'kuNime-kuNime' mAMma aura rudhira Adi se bhare hue naraka meM 'kammovagA-kArmopagA' karma ke bazavI hokara 'AvasaMti-Avasanti' nivAsa karate haiM // 27 // anvayArtha--jo anArya arthAt prANAtipAta Adi heyakama karane vAle haiM, ve pApa ko upArjana karake, iSTa evaM kAnta zabdAdi viSayo se rahita hokara durgandhayukta atyanta azubha sparza vAle tathA mAMsa rudhira Adi se paripUrNa naraka meM, karmoM ke vazIbhUta hokara Ayuparyanta rahate haiM // 27 // TIkArtha-anArya arthAt prANAtipAta Adi krUra karma karane vAle jIvahiMsA, mRSAvAda, coro Adi Azraya nAroM se pApa upArjana karake iSTa aura kAnta arthAt manojJa zabdAdi viSayoM se rahita hokara atyanta 'iTehi kaMtehi ya vippahUNA-iSTaH kAntaizca viprahInAH' 44 apam priyathA sahita yana 'dabhigaMdhe-durabhigaMdhe' yA sareza 'kasiNe ya phAse-kRtsne ca sparza atyAta padhAre sazuma 25zavAjA 'kuNime-kuNime' zia mana hI pothI sArekha na24A 'kammogA-karmogAH' manA 10tI 22 AvasaMtiAvasanti' nivAsa 42 che. // 27 // sUtrArtha--anArya che eTale ke prANAtipAta Adi heya kama karanArA ja pApanuM upArjana karIne, ITa ane kAta zabdadi viSayothI rahita, durgadhayukta atyanta azubha sparza yukata, ane mAMsa, rudhira AdithI paripUrNa narakamAM utpanna thAya che ane kRta karmone duHkhajanaka vipAka tyAMnA temanA AyuSyanA antakALa paryata bhegave che. keraLa TIkArtha--anArya lake, eTale ke prANAtipAta Adi dUra kama karanArA loko, jIvahiMsA, mRSAvAda, cerI Adi AzravAre mAraphata pApanuM upArjana karIne narakamAM utpana thAya che. tyAM ISTa ane kAnta (manojJa) zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 sUtrakRtAGgasUtre kaluSaM pApam / 'samanjiNittA' samaya'-samyagrUpeNA'rjayitvA 'hi' iSTaiH zabdAdiviSayaH 'kaMtehi' kAntaizca-manobhilaSitaiH 'vippa hUNA' vimahInAH pari. tyaktAH santaH 'dubmigaMdhe durabhigandhe-atizayitA'zubhagandhaiH paripUrite nrke| 'kasiNe' kRtsne saMpUrNe 'phAse' azubhasparza ekAntataH udvejanIye 'kuNime kammoragA' kuNime kA~pagAH svakarmagA prAptAH tAdRzanArakajIvAstathoparivarNitabI matse krandanazabdAkule sarvA'medhye adhame narake 'AvasaMti' AvasantiAsamantAt utkRSTa tastra pastriMzatasAgaropamANi yAvat yasyAM vA narakapRthivyAM yAvadAyuH tAvad vasanti tiSThanti / tibemi iti bravImi kathayAmIti / iti zabdaH samAptiyotakaH / bravImi tIrthakaroditavacanAni // 27 // iti zrI--vizvavikhyAtanagavallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri--'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthabodhinyA khyAyAM" vyAkhyAyAM paMcamadhyayanasya prathamoddezakaH samAptaH // 5-1 // azubha gaMdha se paripUrNa tathA pUrNarUpa se azubha sparzavAle sarvathA udvigna kara dene vAle tathA rakta pIya Adi se paripUrNa naraka meM apane kamoM ke adhIna hokara utpanna hote haiM / jaisA ki pUrva meM varNana kiyA jA cukA hai, atIva bIbhatsa cIkha cillAne kI dhvani se vyApta, saba prakAra kI azuci se adhama aise naraka meM utkRSTa tetIsa sAgaro. pama kAlaparyanta rahate haiM, athavA jisa narakabhUmi meM jitanI Ayu hai utane samaya taka vahAM rahate haiN| ___ 'iti' zabda uddezaka kI samApti kA sUcaka hai / 'bravImi' kA artha hai tIrthaMkara ke dvArA kathita vacanoM ko hI maiM kahatA hU~ // 27 // ||paaNcve adhyayana kA pahalA uddezaka samAna // 5-1 // zabdAdi viSaye bhegavavA maLatA nathI, paraMtu, rakta, mAMsa, paru AdithI paripUrNa te narakamAM azubha gaMdha ane azubha sparza Adi duHkhadAyaka vastuone anubhava kara paDe che, tenuM varNana AgaLa karavAmAM AvyuM che. pitAnA pUrvajanmanAM pApakarmonA udayathI temane narakamAM utpanna thavuM paDe che. te narake badhA prakAranI azucithI yukta hoya che ane tyAM nArakenA ati bIbhatsa (bhayaMkara) ArtanAda ane Akade saMbhaLAya che. A prakAranA narakemAM nArakene vadhAremAM vadhAre 33 sAgaropama kALa paryaMta rahevuM paDe che. athavA je narakabhUmimAM nArakone jeTale AyukALa hoya che, eTalA kALa sudhI temane tyAM rahevuM paDe che. 'iti' 54 zanI sabhAsinusUya che. 'bravImi sudharmA svAbhI se che ke tIrthakara dvArA kathita vacananuM ja huM anukathana karI rahyo chuM. pAchA che pAMcamA adhyayanane pahele uddezaka samApta 5-1 zrI sUtrakRtAMga sUtraH 2 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 391 atha dvitIyoddezakaH prArabhyate samAptaH prathamoddezakaH paMcamA'dhyayanasya / ataH paraM paMcamA'dhyayanIyo dvitIyoddezaka Arabhyate / tasya cA'yaM saMbandhaH, prathame yaiH karmabhirjIvA narakedhUpadhante, yAdRzIM cA'vasthA vedanAM cAnubhavanti tAni sarvANi pratipAditAni / ihA'pi viziSTataraM tadeva svarUpaM pratipAdayiSyate, ityanena saMbandhena samAyAtasya dvitIyodezakasyedamAdimaM mUtram sudharmasvAmI jambUsvAminaM kathayati-'ahAvaraM' ityAdi / mUlam-ahAvaraM sAsaMyadukkhadhamma, taM me parvakkhAmi jhaathennN| bAlA jahA dukaMDakammakArI, vedati kaimmAiM pure kaDAiM // 1 // chAyA--athAparaM zAzvataduHkhadharma taM bhavadbhayaH pravakSyAmi yAthAtathyena / bAlA yathA duSkatakarmakAriNo vedayanti karmANi purAkRtAni // 1 // dUsare uddeze kA prArambha paMcama adhyayana kA prathama uddeza samApta huaa| aba dUsarA uddeza prAraMbha kiyA jAtA hai / usakA sambandha isa prakAra hai-jina karmoM se jIva narakoM meM utpanna hote haiM, vahAM jisa prakAra kI avasthA aura vedanA kA anubhava karate haiM, yaha saba prathama uddeze meM pratipAdana kiyA gayA hai| yahAM bhI kucha vizeSatA ke sAtha vahI svarUpa pratipAdita kiyA jaaygaa| isa sambandha se prApta dvitIya uddezaka kA yaha prathama sUtra hai-'ahAvaraM' ityaadi| __ zabdArtha--'aha-atha' tatpazcAt 'sAsayadukkhadhamma-zAzvataduHkhadharma nirantara duHkha denA hI jinakA dharma hai aise 'avaraM-aparaM' dUsare bIjA udezAne prAraMbhapAMcamAM adhyayanane pahele uddezaka pUro thaye. have bIjA uddezakanI zarUAta thAya che. A uddezakane pahelA uddezaka sAthe A prakArane saMbaMdha che. pahelA uddezakamAM e vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM ke jIva kayA karmone kAraNe narakamAM utpanna thAya che ane narakamAM utpanna thayelA che kevI avasthA ane vedanAne anubhava kare che. A uddezakamAM paNa eja viSayane vadhu vivecana karavAmAM Avaze. pahelA uddezA sAthe A prakArane samaya gharAtA bhI dezanupasUtra mA pramANe che-'ahAvara tyAha zA-'aha-atha' tyA2 5chI 'sAsayadukkhadhamma-zAzvata duHkhadharma' ni22 5 vume na dharma cha, sevA avaraM-apara" bIta 'ta-tam' zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ___anvayArtha:-- (aha) athAnantaram (mAsayadukkhadhamma) zAzvataduHkhadharma nitya duHkhasvabhAvaM (avaraM) aparamanyat (ta) taM narakaM (bhe) bhavate (jahAtaheNe) yAthAtathyena (pavakkhAmi) pravakSyAmi-kathayiSyAmi (jahA) yathA (dukkaDakammakArI) duSkR. karmakAriNaH-krUrapApakarmANaH (bAlA) bAlA-paramArthamajAnAnAH (purekaDAi) purAkRtAni pUrvajanmopArjitAni (kammAI) karmANi-jJAnAvaraNIyAdyaSTakarmANi (vedaMti) vedayaMti-anubhavantIti // 1 // TIkA- aha' atha-anantaram , yadeva pUrvasmin pAraNe nirdiSTaM taccheSabhUtaM dvitIye kathayiSyAmi / 'abaraM' aparam 'sAsayadukkhadhamma' zAzvataduHkhadharmam , 'taM-tam' usa naraka ke viSaya meM 'bhe-bhavate' Apa ko 'jahAtaheNaM yAthAtathyena' yathArtha rUpa se 'pavazvAmi-pravakSyAmi' maiM kahUMgA 'jahA-yAthA' jisa prakAra 'dukkaDakammakArI-duSkRtakarmakAriNaH' pApakarma karanevAle 'bAlA-bAlA' ajJAnI jIva 'purekaDAI-purAkRtAni' pUrvajanma meM kiye hue 'kammAI-karmANi' apane karmoM kA 'vedaMti-vedayanti' vedana karate haiM arthAt bhogate haiM // 1 // ___ anvayArtha--isake anantara nirantara duHkhamaya dUsare naraka ke viSaya meM yathArtharUpa se Apa ko kahUMgA / pApakarma karane vAle aura paramArtha ko nahIM jAnane vAle ajJAnI jIva pUrvakRta karmoM ko jisa prakAra bhogate haiM so kahU~gA // 1 // ___TIkArtha phira sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM-isake pazcAt pUrva prakaraNa meM kahane se jo zeSa raha gayA hai, use dUsare meM khuuNgaa| te n24|| viSayamA 'bhe-bhavate' mApane 'jahAtaheNaM-yAthAtathyena' yathA 35thI 'pavakkhAmi-pravakSyAmi' hI 'jahA-yathA' 2 re 'dukkaDakammakArIduSkRtakarmakAriNaH' 5 / 54deg 42vApA 'bAlA-bAlAH' ajJAnI 71 'purekaDAiMpurAkRtAni' pU mamA 42 'kammAiM-karmANi' pAtAnA bhAnu 'vedaMtivedayanti' vahana re cha. arthAt mAgave che.||1|| sUtrArtha-have bIjA keTalAka narakamAM utpanna thayelA jIne kevI kevI yAtanAo veThavI paDe che, te kahevAmAM Avaze. tathA pApakarmonuM sevana karanArA, paramArthane nahIM jANanArA ajJAnI che pUrvakRta karmonuM phaLa kevI rIte bhagave che, te have huM tamane kahIza. me 1 TIkAtha-AgalA uddezakamAM kuMbhIpAka naraka AdinuM varNana karavAmAM AvyuM che. have A bIjA uddezakamAM anya narakenA svarUpanuM pratipAdana karavA mATe zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIya vedanA nirUpaNam 393 2 zAzvat bhavati iti zAzvataM nityaM tAdRzaM ca tad duHkhamiti zAzvatadu khaM tadeva dharmaH svabhAvo yasya narakasya sa zAzvataduHkhadharmaH taM narakam nityaduHkhasvabhAvam, kSaNamapi mukhalezarahitam 'taM' taM narakam / 'bhe' bhavadbhyaH bhavantamuddizya ashess| prANinivahebhyaH 'jahAta heNaM' yAthAtathyena yadyathA bhagavatA kathitaM mayA zrutaM tat tatsvarUpeNetra, natvarthavAdAdirUpeNa 'patrakkhAmi' pravakSyAmi kathayiSyAmi, 'jahA' yathA yena prakAreNa 'dukkaDamnakArI' duSkRtakarmakAriNaH- duSTaM kRtamiti duSkRtam - prANAtipAtAdirUpaghorakarma tAdRzakarmakattu zIlaM yeSAM te duSkRtakarmakAriNaH / evaMbhUtA (bALA) bAlAH paramArthama jAnAnAH viSayasukhAbhilASiNo vivekavikalAH ( purAkaDAI) purAkRtAni pUrvabhavopArjitAni ' ( kammAI ) karmANi jJAnAvaraNIyA dyazumAni 'vedaMti' ( jahA ) yathA ( vedaMti) vedayanti narake, tathA te'haM kathayAmi iti // 1 // - jisa naraka meM nirantara duHkha bhoganA paDatA hai, kabhI kSaNa bhara ke liye bhI sukha kA anubhava nahIM hotA, aise naraka kA svarUpa he jambU ! tuma ko lakSya karake, samasta prANiyoM ke samUha ke liye, jaisA bhagavAn ne kahA hai aura maiMne sunA hai, usI prakAra se, usameM atizayokti na karake, kahU~gA / prANAtipAta Adi ghorakarma karane ke svabhAva vAle paramArtha ko na jAnane vAle ajJAna narAdhama puruSoM meM adhama sukha ke abhilASI aura viveka se rahita hokara jJAnAvaraNIya Adi azubha karmoM ko naraka meM vedana karate hai arthAt bhogate haiM yaha saba maiM tumheM kahU~gA // 1 // sudharmAMsvAmI ja khUsvAmIne kahe che ke-he jammU ! je narakamAM nirantara duHkha ja bhAgavavuM paDe che, jyAM eka kSaNabhara paNa sukhane anubhava thatA nathI, evA narakeAnA svarUpanuM hu tamArI pAse nirUpaNa karIza. tamane sa`khAdhIne je A vAta kahu chu, te samasta jIvAne pazu samajavA jevI che. zramaNa bhagavAna mahAvIre mArI samakSa narakA viSe jevu' kathana karyuM hatuM evu' ja kathana huM tamArI samakSa karIza. A kathana anukathana rUpa ja hAvAthI temAM bilakula atizayAkti nathI. prANAtipAta Adi dhAra karmo karavAnA svabhAvavALA, paramAtha ne nahIM lAgunArA, ajJAna, narAdhama yu3So, adhama sumanI abhilASASAmA thardhane, sArAM narasAMnA viveka bhUlI jaine jJAnAvaraNIya Adi azubha karmonuM narakamAM vedana kare che. te kevI rIte kame+nA azubha vipAka bhegave che, te tamArI samakSa huM prakaTa karIza. / / 1 / / zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 sUtrakRtAGgasUtre mUlam-hatthehiM pAehi ya baMdhiUNaM, udaraM vikattati khuraasiehiN| giNihatta bAlassa vihataM dehaM, vaiddhaM thira piTuMo uddhrNti||2|| chAyA-hasteSu pAdeSu ca bandhayitvA udaraM vikatayanti kSurAsibhiH / gRhItvA bAlasya vihataM dehaM vadhaM sthiraM pRSThataH uddharanti // 2 // anvayArthaH- (hatthehi) hasteSu (ya) ca-punaH (pAe hiM) pAdeSu (baMdhiUNaM) baMdhayitvA-paramAdhArmikAH (khurAsiehiM) kSugasibhiH- kSurakhaGgaiH (udaraM) udaraM (vikattaMti) vikartayanti khaNDayanti (bAlassa) bAlasyAjJA nino (vihataM deha) vihataM dehaM daNDAdimahArai-jarjaritaM zarIraM (gihi ttu) gRhItvA (piTTho) pRSThataH-pRSThadezAt (vaDhaM)vadhaM carma (thiraM) sthiraM balapUrvakam (uddharaMti) uddharanti-vidArayantIti // 2 // 'hatthehi' ityaadi| zabdArtha--'hatthehi-hasteSu' paramAdhArmika nArakI jIvoM kA hAtha 'ya-ca' aura 'pAehi-pAdeSu' paira 'baMdhiUNaM-baMdhayitvA' bAMdhakara 'khurAsiehi-kSuraprAsubhi:' asturA aura talavAra ke dvArA 'udaraM-udaram' unakA peTa 'vikattaMti-vikarttayanti' cIra dete haiM 'bAlassa-bAlasya' ajJAnI aise nAraka jIva kI 'vihataM deha-vihataM dehaM daNDaprahAra Adi se aneka prakAra tADana kI huI deha ko 'gichihattu-gRhItvA' grahaNa karake 'piTThao-pRSThataH' pRSTha bhAga se 'vaddhaM-cadhram' camaDe ko 'thiraM-sthiram' balAtkArapUrvaka 'uddharaMti-uddharanti' khIMcate haiM // 2 // anvayArtha--narakapAla nAraka jIvoM ke hAtha aura paira bA~dhakara churA aura khaDga se udara ko phADate haiM / ajJAnI jIvoM ke vihata arthAt "hatthehi' dhyA za -'hatthehi-hasteSu' 52mAyAmi // 24 vAna DAya 'ya-ca' bhane, 'pAehi-pAdeSu' 55 baMdhiUNaM-baMdhayitvA' idhIna 'khurAsipahi-kSuraprAsubhiH' masta! ana taarn| 2. 'udaraM-udaram' tamanu peTa 'vikattaMti-vikatayanti' cAra cha 'bAlassa-bAlasya' majJAnI sevA nA24 nI 'vihataM dehaMvihataM dehaM' 67 prA2 porethI bhane are bhA2 mAghela zarIrane "giNhittugRhItvA' aDa 4rIna ' pio-pRSThataH' pAnA sAthI 'baddhaM badham' yAmIna 'thiraM-sthiram' mA2 pU'uddharaMti-uddharanti' meyI se cha. // 2 // sUtrArtha-narakapAla nAraka jIvenA hAtha ane paga bAMdhIne charI ane khaDaga vaDe temanuM peTa cIrI nAMkhe che. teo ajJAnI jana vihata (zonA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 395 TokA-te paramAdhArmikAH krIDAM kurvanta iva nArakajIvAnAm / 'hatthehi' hasteSu 'ya' ca-punaH 'pAehiM' pAdeSu 'baMdhiUNaM" baMdhayitvA 'khurAsiehi kSurAsibhiH-nizitadhArAmiH kSurikAbhiH tIkSNakhaGgazca 'uda' udaraM 'vikataMti' vikatayanti, vidArayanti / tathA 'bAlassa' bAlasya duSkRtakarmakAriNaH / 'vihattu deI' vihataM dehaM daNDaprahArAdinA jarjarIkRtaM zarIram / 'giNDittu' gRhItvA 'vaddha' va carma / 'thi' sthiratayA, balAtkAreNa 'piTThao' pRSThataH 'uddharaMti' balAt zarIrataH carmANi AkarSayantItyarthaH / paramAdhArmikAH nArakijIvAnAM hastau pAdau bandhayitvA kSurAsidhArayA teSAmudaraM chindanti / tathAnArakijIvAnAM dehaM daNDAdinA tADayitvA cUrNIkRtya punaH pRSThaM parigRhya tatra sthitaM carma AkarSa yantIti bhAvaH // 2 // aneka prahAroM se tADita deha ko grahaNa karake usake pRSThabhAga se balapUrvaka camar3I udher3ate haiM // 2 // TokArtha-paramAdhArmika asura nAraka jIvoM ke sAtha mAnoM khila. vAr3a karate haiM / unake hAtha bAMdha dete haiM, paira bA~dha dete haiM aura phira tIkhI dhAravAlI churiyoM se aura tIkhe khaDga se peTa phAr3ate haiN| ajJAnI jIvAM ke daNDaprahAra Adi se jarjarita kiye hue zarIra ko grahaNa karake balAtkAra se usake camar3e ko pITha se nikAlate haiN| tAtparya yaha hai ki paramAdhArmika nAraka jIvoM ke hAtha paira bAMdha karake chure kI dhAra se peTa cIrate haiM / isake atirikta pahale unake zarIra ko daNDaprahAra Adi se jarjarita kara dete haiM aura phira usakI pITha se camar3I udheDate haiM // 2 // ghA vaDe vIMdhAyelA) zarIrane grahaNa karIne temanI pIThamAMthI baLapUrvaka cAmaDI utArI le che. kerA TIkArtha-paramadhArmika asuro nAraka jenI sAthe jANe ke kura khela khele che. teo temanA hAtha ane pagane doraDA vaDe bAMdhIne, ghaNI ja tejadAra charIo ane khage vaDe temanuM peTa phADe che. daMDa prahAra Adi vaDe jarjarita karelA te ajJAnI ivenA zarIrane grahaNa karIne teo baLAtkAra temanI pITha paranI cAmaDI utaraDI nAkhe che. A kathanane bhAvArtha e che ke paramA dhArmika asure nArakone khUba ja duHkha de che. teo tenA hAthapaga bAMdhIne tIrNa charI vaDe temanAM peTa cIrI nAMkhe che. A kArya karatA pahelAM teo temanAM zarIra para daMDAdinA prahAra karIne temane khAkharA kare che ane chevaTe temanI pIDanI cAmaDI paNa utaraDI nAkhe che. . zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 sUtrakRtAGgasutre 11 mUlam - bAhU paikattaMti ya mUlato se', dhUlaM viyAsaM muMhe ADahaMti / rahasi juttaM sarayaMti bAlaM Arusta vijjhaMti tudreNa piDe // 3 // chAyA -- cAhUnprakarttayanti samUlatastasya sthUlaM vikAzaM mukhe Adahanti / rahasi yuktaM smArayanti bAlamAruSya vidhyanti tudena pRSThe || 3 || anvayArthaH paramAdhArmikAH (se) tasya nairayikasya ( bAhU) bAhUna (mUlatI) mUlataH (pakacaMti) karttayanti khaNDayanti (mudde) mukhaM (triyAsaM) vikAzya - balAnmukhai phIrayitvA (dhUla) sthUlaM-jAla lohakhaNDa mavezya (ADati) AdahaMti - jvAlayanti (rahaMsi) rahasi ekAnte ( juttaM) yuktaM janmAntarIyaduSkRtaM (bAla) vAlam ajJAnInaM 'bAha pakattaMti' ityAdi / zabdArtha - ' se - tasya' paramAdhArmika nAra kijIva kI 'vAha-vAhana' bhujAoM ko 'pakasaMti prakarttayanti' kATate haiM 'muhe mukhe' mukha ko 'vidyAsaM vikAiya' balapUrvaka phADakara thUlaM sthalam' jalate hue loha ke baDe baDe gole DAlakara 'ADahaMti - Adahanti' jalAte haiM 'rahaMsirahasi ' tathA ekAnta meM 'jusa - yuktaM ' unake janmAntara ke karma 'bAlaM - bAlaM ' usa ajJAnI jIva ko 'sArayaMti - smArayanti' smaraNa karAte haiM 'Arurasa- AruSya' tathA binA kAraNa krodha karake 'tudeNa-tudena' cAbuka se 'piTThe - pRSThe' pRSTha bhAga meM 'vijayaMti vidhyanti' tADana karate haiM ||3|| anvayArtha- paramAdhArmika nArakajIva kI bhujAoM ko mUla se kATa dete haiM tathA jabardastI mukha ko phADakara usameM jalate hue loha ' bAhU pakattaMti' ityAhi - zabdArtha' - 'se-tasya' paramAdyAmi nArasI lavanI 'bAhU- bAhUn' lubhabhane 'pakataMti--prakarttayanti' aye che 'mudde - mukhe' bhumane 'viyAsaM vikAzya' pUrva' jhaDIne 'thUlaM - sthUlam' bhagatA somaunA moTA moTA golA nAmIne 'AuhaMti - Adadanti' mANe che. 'rahaMsi rahasi ' tathA antamA 'juttaM - yuktaM ' temanA kanmAntaranA ubha'nu' 'bAlaM - bAlam' ajJAnI bane 'sArayaMti - smArayanti' bharAve che. 'Arussa - AruNya' tathA 42 vara Dodha urIne 'tudeNa- tudena' nyAmuJjthI 'piTTe - pRSThe' pAchajanA lAgamAM 'vijjhati - viSyanti' bhAre che. // 3 // sUtrA-paramAdhAmi kA nAraka jIveAnI bhujAone mULamAMthI kApI nAkhe che, ane temanAM mukha khaLAtkAre khelAvIne temAM khUba ja tapAvIne lAlaceALa karelA lAThAnA gALA athavA daMDA dAkhala kare che. A rIte teA tene khUbaja dajhADe che. teo tene ekAntamAM lai jaine tenA pUrvajanmanAM pApAnu zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 2 nArakIyavedanA nirUpaNam 397 ( sarayaMti) smArayanti (Arussa) Arudhya - akAraNakrodhaM kRtvA (tudeNa) tudenapratodena cAbuka iti lokaprasiddhena (piTThe) pRSThe- pRSThadeze (vijjhaMti) vidhyantitADayantIti // 3 // " TIkA 'se' tasya nArakijIvasya 'bAhU' bhujau 'mUlataM.' mUlata: - AmU lam | 'pakataMti' prakartayanti - prakarSeNa karttayanti chedayanti / tadanantaram -'muhe - vivAsa' mukhaM vikAzya = balAtkAreNa nairayikasya mukhaM sphAravisvA tasmin 'dhUla' sthUlaM- atizayena sthUlam, jAjjalyamAnalohadaNDam athavA lohagolakaM mukhe nikSipya 'ADahaMti' Adahanti mantrAlayantItyarthaH / tathA-'rahaMsi rahasi ekAntasthAne nArakijIvaM nItvA 'jutaM yuktaM - janmAntarakRtaM duSkRtaM 'sarayaMti' smArayanti 'bAla' karttavyA karttavyaviveka virahitam / tathA lalanAlalAmalalitaM gItamAkarNitamataH zrotre chedayAmaH, pApabuddhayA parastrInirIkSaNaM kRtamatazcakSuSI visphoTayAmaH, - khaMDa ko pravezakara jalAte haiN| unheM ekAnta meM pUrvajanmoM meM kiye hue pApa kA smaraNa karAte haiN| niSkAraNa krodha kara ke pITha meM cAbuka mArate haiM / 3 / TIkArtha - - ve narakapAle nArakI jIva kI donoM bhujAoM ko mUla se hI kATa DAlate haiM / tatpazcAt jabardastI usake mukha ko phAr3akara khUba baDA aura jalatA huA lohe kA DaMDA yA lohe kA golA mukha meM praveza kara use jalAte haiM / ajJAna nAraka jIva ko ekAnta meM le jAkara usako pUrva janmoM meM kiye hue pApoM kA smaraNa karAte haiM / ve kahate haiM- tUne lalanAoM ke lalita gItoM ko sunA, isa kAraNa hama tere kAnoM ko kATate haiN| pApabuddhi se parastrI kA avalokana kiyA thA, ataeva tere smaraNa karAve che. teo koI paNu kAraNu vinA krodha karIne tenI pITha para cAmuka TakAre che. zA TIkAne narakapAlA nAraka jIvanI banne bhujAone mULamAMthI IMdI nAkhe che. tyAra bAda agnimAM khUba ja tapAvIne lAlaceLa karelA loDhAnA daDAne athavA gALAne, tee maLajabarIthI tenuM mukha kheAlAvIne sukhamAM ghusADI de che. tyAre te nArakanA mukhamAM asahya baLatarA thAya che, te ajJAna nArakone ekAntamAM lai jaIne tenA pUrvajanmanAM pApAnuM smaraNa karAve che. tee tene kahe che ke-tane lalanAonAM lalita gItA sAMbhaLavA khUba ja gamatAM hatAM, te kAraNe ame tArA kAna kApI nAkhIe chIe, te parastrInuM pApamuddhithI avaleAkana karyu hatuM, tethI ame tArI AMkho phADI zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 sUtrakRtAGgasUtre hastAbhyo paradravyaM gRhItaM mANighAtaprakRto'A hastau khaNDayiSyAmaH, tvamAsImadha. pAyI ataH taptatraputAmrAdika pAyayAmi / mAMsabhakSaNamakaroH, atastvAM tvadIyasyaiva mAMsasya bhakSaNaM kArayAmItyuktvA 'Arussa' AruSya-akAraNakrodhaM kRtvA 'tudeNa' tudena kazayA 'piTe' pRSThe 'bijhaMti' vidhyanti / kazayA pRSThe tADayaMti // 3 // mUlam-ayaMva tattaM jaliyaM sajoi tauvamaM bhuuminnukmNtaa| te DajhamANA kaluNaM yaMgati, usucoiyA tattajugesu juttaa||4|| chAyA-aya iva taptaMjvalita sajyotistadupamA bhUmimanukAmantaH / te dahyamAnAH karugaM stananti iSunAditA staptayugeSu yuktAH // 4 // locana ukhAr3ate haiN| ina hAthoM se parAyA dravya grahaNa kiyA thA, aura prANiyoM kA ghAta kiyA thA ataeva tere hAtha kATate haiN| tU madya piyA karatA thA, ataeva tujhe tapA huA zIzA aura tAMbA pilAte haiN| tUne mAMsa bhakSaNa kiyA thA, aura prANiyoM kA ghAta kiyA thA ataeva tujhe terA hI mAMsa khilAte haiM / isa prakAra usake pApoM ko smaraNa karAte haiN| phira akAraNa hI krodha karake pITha para cAbuka ke prahAra karate haiM, anya aMgoM para bhI prahAra karate haiM // 3 // ___ 'ayaMva tatta' ityAdi / zabdArtha-'tattaM ayaM va-taptamaya iva' tapta loha ke golA ke samAna 'sajoi-sajyotiH' jyotisahita 'jaliyaM-jvalitAM' jalatI huI agni 'tauvama-tadupamA' kI upamA yogya bhUmi-bhUmim' bhUmi meM 'aNukamattA-anukrAmantaH' calate hue 'te-te' ve nAraki jIva 'Dana. mANA-dahyamAnAH' jalate hue 'usu cokhyA-iSunoditAH' tIkSNa tape hue nAkhIe chIe. te A hAtha vaDe pArakuM dhana grahaNa karyuM hatuM, ane prANiyane ghAta karyo hato tethI ame tArA banane hAtha kApI nAkhIe chIe. tane madirApAna karavuM khUba ja gamatuM hatuM, tethI ame tene garamA garama tAMbA ane sImAno rasa pivarAvIe chIe te pUrvabhavamAM mAMsa khAdhuM hatuM, tethI atyAre ame tane tAruM pitAnuM ja mAMsa khavarAvIe chIe. A prakAre teo tene tenA pUrvajanmanA pApanuM smaraNa karAve che. tyAra bAda koI paNa prakAranA kAraNa vinA teo tenI pITha Adi aMga para cAbuka phaTakAre che. parA 'ayaMva tattaM' tyA zahAtha-'tattaM ayaMva-taptamayaiva' tapesA banA gola samAna 'sajoi-sajyotiH' nyAla sahita 'jaliyaM-jvalitAM' tI 'taubama-tadupA ' lamAnI 15 // yeoya 'bhUmi-bhUmim' bhUbhImA 'aNukamaMtA-anukrAmantaH' yAsatai '-' nArIya va 'DajabhAgA-dahya mAnAH' Anti 'usucoiyaa-issunoditaa|' zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 399 anvayArthaH- (tattaM ayaM va) taptamaya itra (sajoi) sajyotiH sajyotiSa (jaliyaM) jvalitam-agniryathA bhavati (taupamaM) tadupamAM tahAM (bhUmi) bhUmi -pRthivIM (aNukkamaMtA) anukrAmanto-gacchantaH (te) te nArakajIvAH (DajjhamANA) dahyamAnAH (usucoiyA) ipunoditA bANaritAH (tattajugesujuttA) taptayugeSu yuktA-yojitAH (kaluNaM thaNaMti) karuNa dInaM stananti AkrozazabdaM kurvanti // 4 // TIkA- 'tatta ayaM va taptAyaHpiNDa iva, 'sanoI sajyotiH-jyotiH sahitaM 'jaliyaM' jvalitam agniryathA bhAti 'taupamaM' tadupamAm-jvaladyaHpiMDAghupamAm tathAvidhAmeva kA bhUmim 'aNukamaMttA' anukrAmanta:-paramAdhArmikairgamyamAnAH nArakajIvAH 'DajjhamANA' dahyamAnAH / tathA-'usucoiyA' iSunoditAH tIkSNataptabANAbAga ke agrabhAga se mArakara prerita kiye hue 'tattajugesu juttA-taptayugeSu yuktAH' tathA tapta jue meM joDe hue ve nArakI 'kaluNaM yaNati-karuNa stananti' dIna karuNa rudana karate haiM // 4 // ___ anvayArtha-tape hue lohe ke samAna, jyotiyukta evaM jalatI huI bhUmi para gamana karate hue nAraka jIva jaba jalate haiM to karuNApUrNa Akroza karate haiM tathA tape huve jue meM jotakara Ara se prerita kiye jAte haiM taba bhI karuNa dhvani karake cIkhate haiM // 4 // TIkArtha--tape hue lohapiNDa ke sadRza, jyoti sahita aura jalatI huI arthAt jalate hue lohapiNDa kI upamA vAlI bhUmi para paramAdhA. tI tara mAnA bhAsana mAthI mArIne prerita 428 'tatta jugesu juttA-taptayugeSu yuktAH' tathA tapeA ghAMsarAma nepAthI 'kaluNaM thaNaMti-karuNaM stananti' yApAtra 34na 42 cha. // 4 // sUtrArtha-tapAvelA leDhAnA jevI, tiyukta ane baLabaLatI bhUmi para jyAre gamana karavuM paDe che, tyAre page khUba ja dAjhavAne lIdhe nArako karuNapUrNa AkraMda kare che, vaLI jyAre temane garama karelA dhoMsarAmAM jeDIne pariNAnI Ara mArI mArIne calAvavAmAM Ave che, tyAre teo dayAjanaka ArtanAda karI uThe che. 4 TIkAW---tapAvelA leDhAnA geLA jevI, timaya ane baLI rahI hoya evI-eTale ke khuba ja tapAvIne lAlacaLa ane prakAzita banAvelA lehapiMDanI upamAvALI bhUmi para paramAdhArmika asure nArakane calAve che. te ati uSNa bhUmi para cAlatAM cAlatAM teo khUba ja dAjhI javAthI evI zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 sUtrakRtAGgasUtre grabhAgapreritAH 'tattajugesu' taptayugeSu-tAritasthAMgeSu 'juttA yuktAH tatra-balIbarda iva niyuktA nairapikAH / 'kaluNa' karuNe-sakaruNaM yathA syAttathA 'yaNaMti' stananti zabdaM kurvanti / atidInavacanAni mukhAt uccaiH niSkAzayantItyartha yathA dalI varda rathe niyojayati tathA te paramAdhArmikA tAn nArakAn taptarathayugeSu saMyojya taptatIkSNavANAgrabhAgena prerayanti tataste mahatA zabdena rAraTaMtIti bhAvaH // 4 // mUlam-bAlA belA bhUmimaNukkamaMtA paivijjalaM lohepahaM va tattaM / jaMsi'bhiduggasi parvajamANA peseve daMDehi purA karati // 5 // chAyA-bAlAH balAdbhUmimanukAmyaprANAH pradIptajalAM loha pathamiva taptAm / yasminnabhidurge prapadyamAnAH preSyAniva daNDaiH puraH kurvanti // 5 // nika astura nAraka jIvoM ko calAte haiM / usa para calane se ve burI taraha jalate hai to aise cillAte haiM ki karuNA upajatI hai ! phira unheM khUba tape huve ratha ke jue (jUr3e) meM jota diyA jAtA hai aura iSu arthAt tIkhI noka vAlI Ara cubhoI jAtI hai / ve nArakI usameM bailo ke jaise jote jAte hai / usa samaya bhI ve atyanta dInatApUrNa dhvani karate haiN| tAtparya yaha hai ki jaise ratha meM baila ko jotA jAtA hai, usI prakAra paramAdhArmika una nArakoM ko tape hue ratha ke jue meM jotakara Upara se tape hue tIkSNa Ara kI noMka se prerita karate haiM / usa samaya ve jora se cIkhate-cillAte haiM / 4 // te cIso pADe che ke bhala bhalAnA hRdayamAM karuNA utpanna thAya che. vaLI teo temane rathanA khUba ja tapAvelA dhaMsarAmAM sAthe joDIne tIkSaNa aNu vALI Ara bheMkIne baLadanI jema temanI pAse ratha kheMcAve che. A asahyA vedanAne kAraNe teo karuNAjanaka cIse pADe che. A kathanano bhAvArtha e che ke jevI rIte rathanA dhasarA sAthe baLadone joDavAmAM Ave che, e ja rIte paramadhAmike nArakane dhaMsarAmAM joDe che. te dhasarAne tapAvIne khUba ja garama karelAM hoya che. jema baLadene pareNAnI Apa le kIne calAvavAmAM Ave che, tema nArakene paroNAnI tIkSaNa ane garama Ara bhoMkIne calAvavAmAM Ave che. A duHkha asahRA thaI paDavAthI te karuNAjanaka cIse pADe che. kA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayAvadhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIya vedanA nirUpaNam Bot anvayArtha : - (bAlA) bAlA:- ajJAnino nArakAH (lohapaha va tattaM) lohapathamiva taptAm (vijjalaM ) pradItajalAM (bhUmi) bhUmi- pRthivIm (balA aNukarmatA) balAt anukramyamANAH balAtkAreNa paramAdhArmikaizcAlyamAnAH (jaMsi) yasmin (abhidugsa) abhidurge atikaThore (pavajjamANA ) prapadyamAnAH - paramAdhArmikadvArA calanAya preritAH yadi na calati tadA ( peseva) preSyAn vRSabhAniva (daMDehiM) daNDaiH ( purA karaMti) puraH kurvanti agre tAn cAlayantIti // 5 // 'bAlA balA bhUmiM ityAdi / zabdArtha - 'bAlA - bAlA:' ajJAnI nArakI jIva 'lohapaha' va tattaMlohapathamiva taptAm' jalatA huA lohamaya mArga ke samAna tapI huI 'pavijjalaM pradIptajalAM' tathA rakta aura pIvarUpa kardama se yukta 'bhUmiM - bhUmim' bhUmi para 'balA - balAt' balapUrvaka paramAdhArmikoM dvArA 'aNukarmatA-anukrAmyamANAH' calAye jAte ve burI taraha cillAte haiM 'jaMsiyasmin ' jo bhI 'abhiduggaMsi-abhidurge' ati kaThora sthAna para 'pavajamANA - prapadyamAnAH paramAdhArmikoM ke dvArA calane ke liye prerita kiye hue jaba ThIka nahIM calate haiM taba 'peseva - preSyAn' baila ke samAna 'daMDe hi - daNDe : ' daMDoM se 'purA karaMti - puraH kurvanti' Age calAte haiM // 5 // anvayArtha - - paramAdhArmika una ajJAna nAraka jIvoM ko tape hue lohapatha ke samAna tapI huI tathA rudhira pIva Adi se paMkila bhUmi para 'bAlA balAbhUmi' chatyAhi zabdArtha -'bAlA- bAlAH' ajJAnI nA24 71 'lohapahaM ca tattaM - lohapathamitra taptAm' gaNesa soDenA bhArganI prema tapelI 'pavijjalaM pradIptajalAM' tathA rakta yAne 53 35 ahapathI yukta 'bhUmi' - bhUmim' lUbhi 52 'balA - balAt ' aNapUrvaH parabhASAbhi / dvArA 'aNukarmatA - anukrAmyamANAH' yakSAvavAmAM bhAvatAM tetheo bharAma rIte bhUbheo pAche, 'jaMsi yasmin' prema 'abhiduggaMsi - abhidurge' ati kaThAra sthAna 352 ' pajajja mANA - prapadyamAnAH parabhAdhAbhinA dvArA cAlavA sATe prerita karavA chatAM paNa jyAre ThIka nathI cAlatAM tyAre 'paiseva - prezyAn' maNahanI prema 'daMDehi' - daNDaiH' 'DayothI 'purA karaMtipuraH kurvanti' bhAgaNa thasAve che. ||thaa sUtrA ---paramAdhArmi ke te ajJAna nArakAne tapAvelA lADhAnA mAganA jevI atizaya garama ane leAhI, paru AdithI yukta bhUmi para calAve che. jo zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ m 402 sUtrakRtAgasUtre TIkA-'bAlA' bAlA:-vivekahitAH nArakijIvAH 'lohapahaM va tatta' lohapathamiva taptAm , taptalohapathamivAtizayena jAjvalyamAnAm 'pavijjalaM' pradIptajalAM rudhirapUyarUpakardamapicchilAM 'bhUmi' bhuumi-pRthiviitlmaargm| 'balA aNukamaMtA' balAt anukrAmyamANAH, yadyapi tAdRzabhUmau calituM necchanti, tathApi-balAtkAreNa cAlyamAnAH 'jaMsi abhiduggasi' yasmin abhidurge'tikaThine sthAne kuMbhInarakAdau / 'pavajjamANA' prapadyamAnAH pracAlyamAnA aSi yadA na samyaka pacalanti tadA 'paiseva' preSyAniva, krItadAsAniva vRSabhAniva vA 'daMDehi' daNDaiH-daNDapaharaNaiH te paramA'dhArmikAstAn 'purA karaMti' puraH kurvanti puro'gratazcAlayanti / te tu nArakAH svecchayA sthAtuM gantuM kathamapi naiva sktaaH| sthitau gamane'pi vA parAdhInataiva nArakajIvAnAm / na kvacit te sthirA bhavaMti, na vA kutracit calAte haiM / calAye jAte hue ve yadi ati durgama mArga para nahIM calateruka jAte haiM to paramAdhArmika DaMDe mAra-mAra kara Age calAte haiM // 5 // TIkArtha--vivekarahita nArakajIva, lohapatha ke samAna atizaya jAjvalyamAna tathA rudhira evaM pIva ke kIcar3a se vyApta bhUmi para paramAdhArmikoM dvArA calAye jAte haiM / yadyapi ve usa bhUmi para calanA nahIM cAhate, tathApi balAtkAra se calAye jAte hue jo naraka atyanta durgama tapAye hue sthAna para ThIka taraha nahIM calate haiM, taba kharIde hue naukaroM kI taraha athavA bailoM kI taraha DaMDoM kA prahAra karake paramAdhArmika unheM Age calAte haiM / ve apanI icchA ke anusAra na kahIM Thaharane meM samartha haiM aura na calane meM samartha haiM / nAraka jIva Thaharane meM bhI parAdhIna haiM aura calane meM bhI parAdhIna haiN| na ve teo durgama mArga para cAlatAM cAlatAM aTakI jAya che, te paramadhAmika temane daMDA mArI mArIne AgaLa calAve che. pApA TIkArtha-paramAdhArmika asure nArakane tapAvelA loDhAnA jevA garama ane jAjavalyamAna mArga para calAve che. te mArga rudhira ane paru rUpa kIcaDathI chavAyelo hoya che. jo teo te mArga para cAlavAnI nA pADe che, te temane balAtkAre calAvavAmAM Ave che. naraka atyaMta durgama mArga para je te sarakhI rIte cAlatA nathI, te baLada athavA gulAmanI mAphaka Ara bheMkIne athavA daMDa mArIne temane calAvavAmAM Ave che. AgaLa cAlavuM ke thobhavuM te paNa temanI IcachAnusAra thatuM nathI eTale ke A banne bAbatamAM teo parAdhIna che. teo temanI IcchA pramANe vizrAma paNa laI zakatA nathI ane cAlI paNa zakatA nathI, tyAM te temane bilakula parAdhIna zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayAbodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 403 svecchayA gacchanti kintu tatratyaH sarvo'pi vyavasAyavyavahAraH parAdhIna eva. yAtanAbhUmisvAnarakasyeti bhAvaH // 5 // mUlam te saMpegADhaMsi parvajamANA silAhi hammati nipaatinniihiN| saMtAvaNI nAma ciraTritIyA saMtappatI jattha asaahuNkmmaa||6|| chAyA-te saMmagADhaM prapadyamAnAH zilAbhirhanyante nipAtinIbhiH / saMtApinI nAma cirasthitikA saMtApyante yatra asAdhukarmANaH // 6 // anvayArthaH-(te) te nArakajIvAH (saMpagADhaMsi) saMpragADham-asahya vedanAyukta narake (pavajjamANA) prapadyamAnAH gantAraH (nipAtiNIhiM) nipAtanIbhiH-adhaH pAtayituM yogyAmiH (silAhiM) zilAbhiH pASANa khaNDaiH (hammaMti) hanyante tADyante (saMtAvaNI nAma) saMtApanI nAma kuMbhI (cirahinIyA) cirasthitikA bahukAlaapanI icchA se kahIM vizrAma lete haiM aura na kahIM calate haiM / vahA~ kA sampUrNa vyavasAya vyavahAra parAdhIna hI hai / kyoMki naraka to kevala yAtanAbhUmi hI hai // 5 // 'te saMpagADhaMsi' ityaadi| __ zabdArtha-'te-te' ve nArakajIva 'saMpagADhaMsi-saMpragADhe' adhika vedanAyukta asahya naraka meM 'pavajjamANA-prapadyamAnAH' gae hue 'nipA. tiNIhi-nipAtinIbhiH' sanmukha girane vAlI 'silAhi-zilAbhi:' pASANa ke khaNDoM se 'hammaMti-henyante' mAre jAte haiM 'saMtAvaNI nAmasaMtApinI nAma saMtApanI arthAt kumbhI nAma kA naraka 'ciradvitIyAcirasthitikAH' palyopama sAgaropama kAlaparyanta sthitivAlA hai dazA bhogavavI paDe che. paramadhAmike temane je je yAtanAo Ape, te temane sahana karavI ja paDe che. A rIte A narakathAne yAtanAbhUmi jevAM ja che. ApaNe 'te saMpagADhasi' tyAhi zA---'te-te' te nA24 25 'saMpagADhasi-saMpragADhe' madhira vahana yuta masaha na24mA 'pavajjamANA-prapadyamAnAH' gayesa 'nipAtiNIhi-nipAtinIbhiH' sobhe bhAvAne pAyAjI silAhi-zilAbhiH' pattharanA mAthI 'hammaMtihanyante' bhASAmA mAve che. 'saMtAvaNInAma-saMtApanInAma-marthAt bhanI nAma: na24 'ciradvitIyA-cirasthitikAH' pakSyA5ma. sA5ma sarayata sthitipAche. 'jattha-yatra' bhai 'asAhukammA-asAdhukarmANaH' 5 / 54 425ApA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 sUtrakRtAGgasUtra paryantasthAyinI (jattha) yatra-yasyAm (asAhukammA) asAdhukarmANaH prANAtipAtAdikutsitakarmakartAraH (saMtappatI) saMtApyante-saMtApitAH kriyante // 6 // TIkA-'te' te nArakajIvAH 'saMpagADhaMsi' saMpragADhe, ativedanAyukta narake 'pavajjamANA' prapadyamAnA-tAzavedanAyukta narakaM gcchntH| 'nipAtiNIhi nipA. tanIbhiH abhimukhaM paatyntiibhiH| 'silAhiM' zilAbhiH-bRhatpASANakhaNDarUpAbhiH, 'hammaMti' hanyante 'saMtAvaNI nAma' saMtApinI nAma-atizayitatApayuktA 'ciradvitIyA' cirasthitikA-palyopamasAgaropamakAlaparyantasthAyinI saMtApanI kumbhIti masiddhA vidyte| 'jattha' yatra saMtApayuktAyAM kumbhyAm / 'asAhukammA' asAdhukarmANaH jattha-yatra' jisameM 'asAhukammA-asAdhukarmANa' pApakarma karanevAle jIva 'saMtappatI-saMtApyante' tIvra vedanA se saMtapta kiye jAte haiM // 6 // ____ anvayArtha-asahya vedanA se yukta naraka meM gaye hue nAraka jIva nIce girane vAlI zilAoM se tADana kiye jAte haiN| kuMbhIpAka meM pacAye jAte haiM vahAM nAraka bahuta kAla taka rahate haiM aura saMtApa ko prApta hote haiM // 6 // TIkArtha--atyanta vedanA vAle naraka meM gaye hue nArakI jIva sAmane se girane vAlI zilAoM se Ahata-tADita kiye jAte haiN| vahAM jo saMtApanI arthAta tIvra vedanA se tapAne vAlI kubhI hai vaha bahuta hI santApajanaka hai / vaha cirasthitika hai arthAt vahAM jIca palyopamoM aura sAgaropamoM taka nivAsa karate haiM / usa santApavAlI kumbhI meM ve va 'saMtappatI-saMtApyante' tIna vehanAthI sA5yuta 42vAmA mAve che.||6|| sUtrArtha-asahA vedanAthI yukta narakamAM utpanna thayelA nAraka jInI upara moTI moTI zilAo pheMkavAmAM Ave che. A zilAonA prahAra temane sahana karavA paDe che. temane kuMbhIomAM pakAvavAmAM Ave che. nArakene tyAMnI sudhA 23 53 cha, bhane asahya vehanAmA vevI 5 cha. // 6 // TIkAryuM-narakamAM utpanna thayelA nArakane tIvra vedanA veThavI paDe che, tethI narakane vedanAsthAna kahela che. narakamAM utpanna thayelA jIvane kevI kevI yAtanAo veThavI paDe che, tenuM sUtrakAra varNana kare che-uparathI nIce paDatI zilAonA prahAra temane veThavA paDe che. tyAM temane kuMbhIomAM pakAvavAmAM Ave che. te kuMbhIo tIvra vedanAthI tapAvanArI hovAne kAraNe temane "saMtApanI (saMtApajanaka) kahI che. nArakene tyAM cirakALa paryanta-palyopama ane zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 405 duSkRtakarmANaH yena parabhave, saMpAditA'zubhA'nuSThAnAH / 'saMtappatI' saMtApyantetIvravedanayA sattaptAH kriyante / abhimukhAdAgacchantIbhiH zilAbhirhatA bhavanti / tathA kumbhIpAkanAmapAkapAtragatajIvAnAM sthitirdIrghA, duSkRtakarmakAriNaH tatra cirakAlaparyantaM svakRtA'zubhA'nuSThAnasya phalamupabhunAnAH avasthitA bhavantIti // 6 // mUlam-kaMdUMsu pakkhippa paiyaMti bAlaM taovi deDDA puNa uppyNti| te uDkAehiM pakhajamANA avarehiM khejati snnaaNphehi||7|| chAyA-kandaSu prakSipya pacanti bAlaM, tato'pi dagdhAH punarutpatanti / te UrdhvakAkaiH prakhAdyamAnA, aparaiH khAdyante sanakhapadaiH // 7 // jIva atyanta duHkha kA anubhava karate haiM jinhoMne pUrvabhavoM meM azubha kRtya kiye haiN| ___ Azaya yaha hai ki tIvra vedanAvAle naraka meM sAmane se Akara girane vAlI zilAoM se nAraka jIva Ahata (mAre jAte) hotA hai| tathA kubhIpAka nAmaka pAkapAtra meM gae hue jIvoM kI sthiti bahuta lambI hotI hai / duSkRtya karane vAlA jIva usa naraka meM cirakAlaparyanta apane kiye pApa kA phala bhogatA huA rahatA hai // 6 // 'kaMdasu' ityaadi| zabdArtha-- 'bAlaM-bAlam' vivekarahita nArakijIva ko 'kaMdasakanduSu' geMda ke samAna AkRti vAle naraka meM 'pakkhippa-prakSipya DAlakara 'payaMti-pacanti' pakAte haiM 'daDDA-dagdhAH' jalate hue ve nArakajIva sAgarepama pramANa kALa sudhI rahevuM paDe che. je jIvoe pUrvabhAmAM azubha karyo karyA hoya che, te jIvone te saMtApanI nAmanI kuMbhamAM utpanna thaIne asahya dukhane anubhava karavo paDe che. A kathanane bhAvArtha e che ke tIvra vedanAvALA narakamAM sAmethI nIce AvI paDatI zilAonA prahAra nArakene sahana karavA paDe che. tathA kuMbhIpAka nAmanA pAkapAtramAM (pakavavAnA pAtramAM) utpanna thayelA nArakana AyuSya ghaNuM lAMbu hoya che. pApakRtya sevanAra che te narakamAM utpanna thaIne temanAM pApakarmone azubha vipAka dIrgha kALa paryanta bhegavyA kare che, dA 'kaMdUsu' tyA sAtha-'bAla-bAlam' vihita na201ne 'kaMdUsu-kanduSu' hAnA samAna mAitivAra 124mA 'pakkhippa-prakSipya' nAbhIne 'payaMti-pacanti' 54Ave cha. 'daDDhA-dagdhAH' mA mevA ta nA24 71 'taopi-tatopi' tyAMthA 55] zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 406 sUtrakRtAGgasUtra ___ anvayArthaH-(bAlaM) bAlaM-nArakaM (kaMsu) kanduSu-kandukAkRtinarakeSu (pakkhippa) prakSipya-pAtayitvA-paramAdhArmikAH (payaMti) pacanti (daDrA) dagdhAste nArakAH (taovi) tatopi-tasmAdapi sthAnAta (puNo uppayaMti) punarapi utpatantiucchalanti tatrApi (te) te nAraka nIvAH (uDakAehiM) UrdhvakAkaidroNakAkaiH (pakhajjamANA) prakhAyamAnAH-bhakSitAH santaH (avarehi) aparairanyaiH (saNapphaehiM) sanakhapadaiH-siMhAdibhiH (khajjati) khAdyante bhakSitA bhavantIti // 7 // TIkA-'bAlaM' bAla-vivekarahitaM nArakijIvam 'kaMsu' kandukAvati kuMbhISu 'pakkhippa' prakSipya-pAtayitvA te paramAdhArmikAH payaMti' pacanti 'taovi tato. 'pi tadanantaram 'daDDA' dagdhAH 'puNa' punaH 'uppayaMti' utpatanti, Urdhvam utkSiptAH 'tao vi-tatopi' vahAM se bhI 'puNo uppayaMti-punarapi utpatanti' phira Upara uchalate haiM 'te-te' ve nAraki jIva 'uDakAehiM-UrdhvakAkaiH' droNa nAma ke kAka ke dvArA 'pakhajjamANA-prakhAdyamAnAH' khAe jAte haiM 'avarahi-aparaiH' tathA dUsare 'saNaphaehi-sanakhapadaiH' siMha vyAdha Adi ke dvArA bhI 'khajjaMti-khAdyante' khAe jAte haiM // 7 // anvayArtha-paramAdhArmika asura ajJAnI nAraka ko kanduka (geMda) ke samAna AkRti vAle naraka meM girAkara pakAte haiM / dagdha hue (agni se jalate hue) nAraka jaba usase Upara uchalate haiM to droNa kAkoM ke dvArA khAye jAte haiM / (nIce Ate haiM to) siMha Adi ke dvArA bhakSaNa kiye jAte haiM // 7 // TIkA-vivekavikala nAraka jIva ko kanduka jaisI AkRtivAlI kuMbhI meM girAkara paramAdhArmika pakAte haiN| jaba ve usameM jalane ke 'puNo uppayaMti-punarapi utpatanti' paach| 52 Ne cha 'te-te' te nA2471 'uDUDhakArahi-UrdhvakAkaiH' dro nAmanA 14 pakSina vA 'pakhajjamANA-prakhAdyamAnAH' 'bhavAtA mevA te 'avarehi-aparaiH' bhI 'saNapphaehi-sanakhapadaiH' siha, vAgha vagairenA dvArA 56 // 'khajaMti-khAdyante' mAvAmAM Ave che. // 7 // paramadhAmike ajJAnI nArakane kanphaka (daDA)nA jevA AkAranA narakamAM nAkhIne pakAve che. agnine lIdhe dAjhatA nArake jyAre te jagyAethI UMce uchaLe che, tyAre droNa nAmanA kAgaDAe temane khAvA mAMDe che, je teo nIce AvI paDe che, te siMha Adi hiMsaka jAnavare temanuM bhakSaNa kare che. zA TIkAtha-paramadhArmika asure te ajJAna (vivekarahita) nArakane daDAnA AkAranI kuMbhamAM paTakIne pakAve che. te kuMbhamAM jyAre zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TokA pra. zru. a. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 407 bhavanti bhaya'mAnacaNakavat ucchalantItyarthaH / te nArakajIvAH UrdhvamutpatitA api 'uDakAehi' arvakAkaiH droNa nAma kAkajAtiSu paramAdhArmikaiH / 'pakhajjamANA' prakhAdyamAnAH-bhakSyamANAH, atyantanaSTAH santaH puna: 'avarehi aparaiH 'saNaphapahi' snkhpdaiH-siNhvyaaghrsnkhpshubhiH| 'khajjati' khAdyante, bhakSitA bhavantIti / paramAdhArmikAH kazcid nArakajIvaM kandukAkRtinarake pacanti / tatra bhaya'mAnAste tataH utpatanti, utpatatastAnAkAze samAsAdya droNanAmakAkA bhakSayanti / tataH patitAH siMhAdirUpadhAribhiH paramAdhArmikaikSitAH bhavanti / yatra kutra yAnti sarvatraivApadbhAjo tatra bhavantIti bhAvaH // 7 // kAraNa Upara uchalate haiM to droNakAka unheM khAte haiM / (naraka meM pakSiyoM kI koI pRthak jAti nahIM hai / paramAdhArmika asura hI cikriyA karake droNakAka kA rUpa dhAraNa kara lete haiM / isI prakAra siMha Adi ke viSaya meM bhI mamajhanA caahie| aura phira siMha vyAghra Adi nAkhUnoM vAle jAnavara unheM khAte haiN| ___ abhiprAya yaha hai ki paramAdhArmika asura nArakajIva ko kisI kanduka kI AkRti vAle naraka meM DAlakara pakAte haiN| jaba unheM pakAyA jAtA hai to ve ghabarAkara Upara uchalate haiM / Upara uchale hue una nArakoM ko AkAza meM pAkara droNa nAmaka kAka khAte haiN| jaba ve nIce girate haiM to siMha Adi kA rUpa dhAraNa kiye hue paramAdhArmikoM dvArA bhakSaNa temanAM zarIra zekAya che, tyAre dAjhI javAne kAraNe teo UMce uchaLe che. upara uchaLelA te nArakane draNakAka khAvA mAMDe che. (narakamAM pakSIonI kaI alaga jAti nathI. paramadhArmika asure ja pitAnI vaikiya zaktithI droNAkAkanuM rUpa dhAraNa kare che. e ja pramANe teo siMha AdinA rUpanI paNa vipharyA kare che, je teo uchaLIne nIce paDe che, te siMha, vAgha Adi nahoravALAM jAnavare temanuM bhakSaNa karI jAya che. A kathanane bhAvArtha e che ke narakapAle nArajIne daDAnA AkAranI narakamAM pachADIne pakAve che. A prakAre jyAre temanAM aMge agnithI dAjhavA mAMDe che, tyAre teo gabharAI jaIne UMce uchaLe che. UMce uchaLatA te nArake droNukAka nAmanA pakSIne zikAra bane che. jo teo nIce paDe che. te siMha, vAgha Adi dvArA temanuM bhakSaNa karavAmAM Ave che. te siMha, vAghanA rUpanI vikuNA paNa paramAdhArmika asuro ja karatA hoya che. sUtrakAra A kathana dvArA e vAta prakaTa kare che, ke nArake game tyAM jAya, zrI sUtra kRtAMga sUtra 2 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 sUcakRtAstra mUlam-samUsiyaM nAma vidhUmaThANaM, jaM soyatattA kalaNaM thnnti| ahosiraM kaTTa vigattiUNaM, ayaMva satthehiM samosaveti // 8 // chAyA-samucchritaM nAma vidhUmasthAna yat zokataptAH karuNaM stananti / adhaHziraH kRtvA vikA'ya iva zastraiH samavasaranti // 8 // anvayAthaH-(samUsiyaM) samurichUtaM (nAma) nAma-uccacitAvat (vidhUmaThANaM) vidhamasthAnaM-dhUmarahitAgnisthAnaM vidyate 'ja' yat sthAnam prApya 'soyattattA' zoka kiye jAte haiN| arthAt ve jahAM kahIM bhI jAte haiM, vahIM una para vipattiyoM ke pahADa girate haiM // 7 // ___ 'samUmiyaM' ityaadi| zabdArtha-samUmiya-samucchritam' U~cI citA ke samAna 'vidhUmaThANaM-vidhUmasthAnam' dhUmarahita agni kA eka sthAna hai 'ja-yat' jisa sthAna ko prApta karake 'soyatattA-zokataptA' zoka se duHkhita nAraki jIva 'kaluNaM-karuNam' karuNAjanaka 'thaNaMti-stananti' rudana karate haiM 'ahosiraM kaTUTu-adhaH ziraH kRtvA' narakapAla nAraki jIva ke zira ko nIcA karake 'vittiUNaM-vikaya tathA usakI deha ko kATakara 'ayaMva satthehi-ayovat zastraiH' loha ke zastra se 'samosati-samavasaranti' khaNDa khaNDa karake kATate haiM // 8 // ___ anvayArtha--UMcI citA ke sadRza dhUmarahita agni kA eka sthAna hai, jise prApta karake zoka se tapta nAraka jIva karuNa Akroza karate haiN| te paNa duHkha temane keDe choDatuM nathI. temanA upara jANe ke duHkhanA pahADe ja tUTI paDe che _ 'samUsiya' tyahi zA---'samUsiyaM-samunchitam' yI vitAnA samAna vidhUmaThANaMvidhUmasthAnam' dhUmA12nA maninu me sthAna che. 'ja-yata' 2 sthAnana prAta zane 'soyatattA-zokataptAH' zothI humita na04 'kalaNaMkaruNam' 434 'thagaMti-stananti' 36na 42 cha 'ahosira kaTu-adhaH ziraH kRtvA' na2358 nAnA bhAthAne nIyA uzane 'vigattiUNaMvikartya' tathA tenA ne pIne 'ayaM vasatthehi-ayovat zastraiH' somanA AthA 'samosaveMti-samavasaranti' TuDe Tu47 4rIna pe che. // 8 // sUtrArtha-eka UMcI citAnA AkAranuM, dhumADA vinAnI agnithI mukta eka sthAna hoya che. jyAre paramadhAmika nArakene te citAmAM pheMke zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 409 daptA nArakAH (kaluNaM) karuNaM-dInaM (thaNaMti) stanati-AkrozazabdaM kurvanti (aho siraM kaTu) adhaH ziro mastakaM kRtvA (vigattiUNaM) vikartya khaNDayitvA (ayaM va satthehi) aya ica zastraiH (samosaveMti) samavasaranti khaNDazaH khaNDayanti krtyntiiti||8|| ___TIkA--'samUsiyaM' samucchritaM-samyaka ucchritaM samunnataM citAkRtinAmakam / 'vidhUmaThANaM' vidhUmasthAnam , vigato dhUmo yasmAt sthAnAt tadvidhUmasthAnam dhUmarahitavadvisthAnamiti yAvat / 'ja' yat sthAnam mApya 'soyatattA' zokataptAH naarkaaH| 'kalaNaM" karuNam 'yaNaMti' stananti-karuNApUrvakaM zabdaM kurvanti rudantIti yAvat / tathA-'ahosiraM kaTuM' adhaH ziraH kRtvA 'vigattiUNaM' vikartya vidaary| 'ayaM va satthehiM' aya iva zastraiH 'samosaveti' samavasaranti, khaNDazaH khaNDa yanti / atyucacitAsadRzaM nidhUmavahisthAnamekamasti / tatra gatAH nArakajIvAH mahatA zokena saMtaptA bhavanti sakaruNaM rudanti ca / tathA tatra paramAdhArmikA narakapAlAH vahAM paramAdhArmika unakA mastaka nIcA karake kATate haiM aura lohe ke zastroM se deha ko khaNDa khaNDa kara dete haiM // 8 // ___TIkA-UMcA uThA huA citA ke AkAra kA eka dhUma se rahita agni kA sthAna hai / usa agni sthAna meM DAlate haiM taba asahya vedanA se saMtapta nAraka jIva karuNAjanaka vilApa karate haiM / paramAdhArmika unakA sira nIcA karake lohamaya zastroM se deha ke avayavoM ko khaNDa khaNDa kara dete haiN| tAtparya yaha hai ki-eka atyanta UMcA citA jaisA dhUmarahita agni kA sthAna hai| vahAM paramAdhArmika nAraka jIva ko le jAte haiM, taba nAraka jIva che, tyAre te agninA tApathI AkuLavyAkuLa thayelA nArake karuNAjanaka cikArA kare che. tyAM paramadhAmike temanAM mastaka nIcA karAvIne zastra vaDe chedI nAkhe che, ane teDhAnA hathiyArothI temanAM zarIranA TukaDe TukaDA karI nAkhe che. eTalA TIkAtha- koI UMcI citA khaDakI hoya evuM eka sthAna tyAM hoya che. te sthAnamAM nidhUma agni baLatuM hoya che. jyAre narakapAle te agnisthAnamAM nArakane paTake che, tyAre asahya vedanAthI saMtapta nArake karUNajanaka AkraMda kare che. paramAdhAmike temanAM mastakane nIcA karAvIne zastro vaDe temanuM chedana kare che tathA temanA pratyeka aMgone leDhAnA zo vaDe chedIne temanA TukaDe TukaDA karI nAkhe che. A kathana dvArA sUtrakAra nArakanI yAtanAonuM varNana kare che. temane nidhUma agnimAM pheMkavAmAM Ave che. AgathI dAjhavAne kAraNe asahya pIDAne zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41. ___sUtrakRtAGgasUtra tAbArakajIvAn yAtanayA saMtrAsitAn ziro'dhaH kRtvA karttayanti / tathAlohazastreNa tadIya dehAvayavaM khaNDazaH khaNDayantIti bhAvaH // 8 // mUlam-samUsiyA tattha visUNiyaMgA, paikkhIhiM khajaMti aomuhehi| saMjIvaNI nAma ciraTritIyA, jaisI payoM hammai paavceyaa||9|| chAyA-samucchritAstatra vizUNitAMgAH pakSibhiH khAyante'yomukhaiH / ___ saMjIvanI nAma cirasthitikA yasyAM prajA hanyante paapcetsH||9|| tIvra zoka se saMtapta ho jAte haiM aura karuNAjanaka rudana karate haiM / vahAM para paramAdhArmika yAtanAoM se trasta una nAraka jIvoM kA mastaka nIcA karake kATa DAlate haiM aura lohe ke zastroM se unake zarIra ke avayavoM ko khaNDa khaNDa kara dete haiM // 8 // 'samUsiyA' ityaadi| zabdArtha-'tattha-tatra' usa naraka meM 'samUsiyA-samUcchritAH' nIce mukha karake laTakAe hue 'visUNiyaMgA-vizUNitAGgAH' tathA zarIra se camaDA ukhADa lie hue ve nArakijIva 'aomuhehi-ayomukhaiH' loha kI caMcuvAle 'pakkhihiM-pakSibhiH' pakSiyoM ke dvArA 'khajjatikhAdyante' khAye jAte haiM 'saMjIvaNI nAma-saMjIvanI nAma' naraka kI bhUmi saMjIvanI hai kyoMki maraNatulya kaSTa pAkara bhI prANI usameM marate nahIM haiM 'ciradvitIyA-cirasthitikAH' tathA usakI Ayu adhika hotI kAraNe teo khUba ja citkAra kare che. temanA te citkAranI paramAdhArmika asure para bilakula asara thatI nathI teo tene vadhAre yAtanAo Ape che. temanAM mastakane teo chedI nAkhe che ane loDhAnA tINa zastro vaDe temanAM avayanA TukaDe TukaDA karI nAkhe che. 8 'samUsiyA' yA Awtha-'tattha-tatra' te 24mA 'samUsiyA-samucchitAH' nAye bhAdu zana sapera 'visUNiyaMgA-vizUNitAGgAH' tathA zarIrathI yAma mADI sAdhesa te nA294 'aomuhehi-ayomukhaiH' somanApI Tho2 yAMcyA 'pakkhiTiM:pakSibhiH' pakSiyonI dvArA 'khajjati-khAdyante' mAya che. 'saMjIvaNI nAmasaMjIvanI nAma' na24I bhUmI sanI upAya che. bha bha25 tulya 48 pAmIna 55 paae| tamA bharatA nathI. 3bhaI 'ciradvitIyA-cirasthitikA' tanA zrI sUtra kRtAMga sUtra: Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarthabodhinI TIkA pra. kSu. a. 5 u. 2 nArakIya vedanA nirUpaNam anvayArtha : - ( tattha ) tatra narake (samUsiyA ) samucchritA - adhomukhIkRtya laMbamAnAH, (vimUNiyaMgA) vizuNitAMgA apagatatvaco nArakAH 'ayomuherhi' ayomukhaiH lohavat kaThinamukhayuktaiH 'pakkhihiM' pakSibhiH 'khajjaMti' khAdyante (saMjIvaNI nAma) saMjIvanI nAma-yatra mRtA api na mriyante (ciradvitIyA) cirasthitikA bahukAlasthAyinI (jaMsi) yasyAM (pAvaceyA) pApacetasaH pApakaluSitAH (payA) prajAH nairayikA : (hammai ) hanyante - mArthante iti // 9 // 411 TIkA- 'tattha' tatra narake 'samUsiyA' samucchritA: staMbhe UrdhvabAhavo'dhaH zirasaH kRtvA cANDAlAdinA carmavat laMbitA: / 'vimUNiyaMgA' vizuNitAMgAHutkRtA'GgakAH niHsAritatvacaH 'ayomuherhi' aomukhaiH vajravaMcubhiH kAkAdi'jaMsi - yasmin' jisa naraka meM 'pAvacetA- pApacetasaH' pApa se kaluSita 'payA - prajAH ' nairathika hAmmai hAnyante' mAre jAte haiM // 9 // anvayArtha - naraka meM nIcA mukha karake laTakate hue aura svacA se rati nArakajIvoM ko lohe ke samAna kaThora coMca vAle pakSI khAtecate haiN| narakabhUmi saMjIvanI hai jahA~ prANAntika kaSTa pAte hue bhI nAraka akAla meM marate nahIM haiM aura vahAM bahuta kAla taka rahate haiM / pApa se kaluSita nAraka vahAM mAre jAte haiM // 9 // TIkArtha-- jaise cANDAla camaDe ko laTakA dete haiM, usI prakAra paramAdhArmika nAraka jIvoM ko khaMbhe meM bAMdhakara laTakA dete haiM / unakI bhujAe~ UMcI aura mastaka nIce kara diyA jAtA hai| zarIra kI camar3I Ayu bhoTI hoya che. 'jaMsi - yasmin ' ke narambhAM 'pAvacetA- pApacetasaH' pApathI aduSita 'payA - prajA' nairayiGa 'hammai - hanyante' bhAravAmAM Ave che. // 7 // sUtrA--narakapAlA nArakonI cAmaDI utArI laIne temane "dhe mAthe laTakAve che, tyAre loDhAnA jevI kaThAra cAMcavALAM pakSIe tenA zarIramAMthI mAMsa kheMcI kADhIne khAvA mAMDe che. te temanAM zarIrane cAMca, naheAra Adi vaDe pIkhe che. narakabhUmi sajIvanI che, jyAM prANAnta kaSTa sahana karavA chatAM paNa nArakA akALe maratAM nathI, teo ghaNA dIrghakALa sudhI tyAM jIvita rahIne pUrvabhavAnA pApakRtyAnuM phaLa lAgavyA kare che. pApathI kaluSita nArakAne narakamAM paramAdhAmiko khUba ja mAra mAratA rahe che. prA jevI rIte cAMDALA marelAM jAnavaronA cAmaDAMne laTakAve che, eja pramANe paramAdhArmiko nAraka jIvAne thAMbhalA para uMdhe mAthe laTakAvI de che. temanI cAmaDIne utaraDI lIdhI heAya che. tethI temanu mAMsa TIkA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 EMINE Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 sUtrakRtAGgasUtre bhirvA | 'pakkhIhi' pakSibhiH kaGkagRghrAdibhiH, 'khajjaMti' khAdyante narakajIvAste / tathA 'saMjIvaNI nAma viradvitIyA' saMjIvanInAma jIvanadAtrI narakabhUmiH cirasthitikA 'jaMsI' yasyAM saMjIvanyAm 'pAvaceyA' pApacetasaH pApakaluSitAH 'payA' prajAH nairayikAH 'hamma' hanyante - mAryante asAdhukarmabhiH paramadhArmikaH / tatra narake'dhomukhaM kRtvA laMbitAH nairayika tathA tadaMgebhyazcarmANyutkRtya lauhamukhapakSyAdinA bhakSyante / narakabhUmiH saMjIvanInAmnI bhavati, yato yatra maraNa - sadRzaM duHkhamavApyA'pi satyAyuzzeSe na mriyante / tatrAyurapi atyadhikaM bhavati / pApAtmAno jIvAH pApaphalopabhogAya ciraM tiSThanti tasminnara ke hatAH bhavanti / udheDa lI jAtI hai| aise nArakoM ko vajra ke samAna atizaya kaThora coMca vAle kAka, kaMka yA giddha Adi pakSI khAte haiM unakA mAMsa noMcate haiN| naraka kI bhUmi saMjIvanI hai arthAt prANAntika vedanA bhogane para bhI jIva jIvita hI rahate haiM marate nahIM haiN| ve cirasthitivAle haiM arthAt vahAM nArakI jIva lambe samaya taka rahate haiM / asAdhukarmI paradhArmika vahAM nArakoM ko hanana karate-mArate haiM / Azaya yaha hai- naraka meM nArakijIva adhomukha karake laTakAye jAte haiM / unake zarIra kI camaDI utAra lI jAtI hai / phira lohamukha pakSI unheM bhakSaNa karate haiN| naraka kI bhUmi saMjIvanI kahalAtI hai, kyoMki vahAM maraNa ke samAna duHkha bhogate hue bhI Ayu zeSa rahane para nAraka jIva marate nahIM haiN| Ayu bhI vahAM bahuta lambI hotI hai| khAvA mATe kAgaDA, gIdha, samaDI Adi pakSIo tyAM Ave che. lAkhaDa jevI kaThAra cAMca vaDe te temanAM zarIranu` mAMsa kheMcI kADhIne khAI jAya che. narakanI bhUmi sa'jIvanI che. eTale ke asahya vedanA bhagavavA chatAM paNa nArakA jIvatA ja rahe che. nArAnA AyukALa ghaNeA lAMkhA (10 hajAra varSoMthI laIne 33 sAgaropama kALanA) hAya che. krUra paramAdhAmika nArake tyAM nArakane mArapITa karatA ja rahe che. A kathananA bhAvArtha e che ke narakamAM nArakAnI cAmaDI utaraDI laine temane U Mdhe mastake laTakAvavAmAM Ave che. lekhaDanA jevI kaThaNu cAMcavALA pakSIo temanu` mAMsa khAvA mATe Ave che-cAMca mArI mArIne mAMsanA lecA kApIne tee tenuM bhakSaNa kare che. narabhUmine sajIvanI kahethAmAM Ave che, kAraNa ke tyAM maraNunA samAna duHkha bhogavavA chatAM paNa temanA AyukALa khAkI hAya tyAM sudhI nArakA maratA nathI. vaLI tyAM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 413 tadevaM paramAdhArmikaiH parasparakRtairvA chinnA bhinnAH kyathitA mUcchitAH santo vedanAsamudghAtagatA api te na mriyante ataH kathyate saMjIvanIvat saMjIvinI jIvanadAtrI narakabhUmiH na tatra gataH khaNDazazchinnopi mriyate svAyuSi sati / sA ca cirasthitikA utkRSTataH trayastriMzatsAgaropamANi yAvat yasyAM ca prAptAH prajAyante iti prajAH pANinaH pApacetasaH hanyante mudgarAdibhiH narakAnubhAvAcca mumUrSa vopi atyantapiSTA api na mriyante, api tu pAradavat milanti // 9 // pApI jIva apane pApoM kA phala bhogane ke lie naraka meM cirakAla taka rahate haiN| isa prakAra vahAM paramAdhArmikoM dvArA kaSTa diye jAte haiM tathA paraspara meM bhI eka nAraka dUsare ko kaSTa pahu~cAtA hai| una kaSToM se ve chinna bhinna hote haiM, pacate haiM, mUJchita ho jAte haiM parantu bedanA se abhi. bhUta ho jAne para bhI marate nahIM hai / isa kAraNa narakabhUmi saMjIvanI yA jIvanadAtrI kahalAtI hai| vahAM gayA huA jIva khaNDa khaNDa kara dene para bhI Ayu zeSa hone se maratA nahIM hai| vahAM Ayu bhI bahuta lambI-utkRSTa tetIsa sAgaropama kI hotI hai| vahAM pApI prANI maha rAdi se Ahata kiye jAte haiM kintu naraka kA svabhAva hI aisA hai AyuSya paNa ghaNuM ja lAMbuM hoya che. pApI ane pitAnAM pApakamAMnuM phaLa bhegavavAne mATe lAMbA samaya sudhI tyAM rahevuM paDe che. paramadhArmika asure dvArA temane A prakAranAM kaSTa te apAya che, paranta nArako pote ja ekabIjAne paNa pIDA pahoMcADayA karatA hoya che. te kaSTone lIdhe teo chinnabhinna thaI jAya che. A prakAre chinnabhinna thavA chatAM, agni para zekAvA chatAM, aMgenA TukaDe TukaDA thavA chatAM teo maratAM nathI. hA, mUIita avazya thAya che. A kAraNe narakabhUmine saMjIvanI athavA jIvanadAtrI kahevAmAM Ave che. tyAM gayelA jIvanA bhale TukaDe TukaDA karI nAkhavAmAM Ave. paNa jayAM sudhI temanuM AyuSya bAkI hoya che, tyAM sudhI teo maratA nathI. nArakenuM AyuSya ghaNuM ja lAMbuM-jaghanya dasa hajAra varSanuM ane adhikamAM adhika tetrIsa sAgaropamanuM-hoya che. tyAM pANI jIvone magadaLa, daMDA Adi vaDe mAravAmAM Ave che. temanA zarIranA re. cUrA karI nAkhavAmAM Ave che, chatAM paNa teo maratA nathI nArano svabhAva ja e hoya che ke prANa jAya evI vedanA sahana karavA chatAM teo zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasarva mUlam-tikohiM sUlAhiM nivAyayaMti, vasogayaM sAvayayaM vlddhe| te sUlaviddhA kelugaM yeNaMti, egata dukkhA duhNogilaannaa||10|| chAyA-tIkSNAbhiH zUlAbhirnipAtayanti vazaMgataM zvApadamiva labdham / te zUlaviddhAH karuNaM stananti ekAntaduHkhaM dvidhAto glAnAH // 10 // anvayArthaH--(vasogaya) vasaMgataM-svAyattIkRtaM (sAvayavaM va) zvApadamiva vanyapazumitra (laddhaM) labdhaM prAptaM nArakajIvam paramAdhArmikAH (tikvAhi mUlAhiM) ki maraNAsanna hokara bhI aura atyanta pIsa dene para bhI ve marate nahIM haiM, balki pAre ke samAna phira mila jAte haiM // 9 // 'tikkhAhiM' ityaadi| zabdArtha-'vasogayaM-vazaM gataM' vaza meM Ae hue 'sAvayayaM vazvApada miva' jaGgalI jAnavara ke samAna 'laDhuM-labdham' prApta huye nAraka jIva ko narakapAla ' tikhAhiM mUlAhi-tIkSNAbhiH zUlAbhiH' tIkSNa dhAravAle zUloM se 'nivAyayaMti-nipAtayanti' mArate haiM 'mUlaviddhAzUlaviddhAH zUla se vedhe hue 'duhao-dvidhA' bhItara aura bAhara donoM ora se 'gilANA-glAnA:' glAna arthAt Anandarahita aura 'egaMta dukkhA-ekAntaduHkhAH' atyanta duHkhavAle nAraki jIva 'kaluNaM thagaMtikaruNaM stananti' dIna aura karuNAjanaka rudana karate haiM // 10 // anvayArtha--apane vaza meM paDe hue jaMgalI pazu ke samAna prApta hue nAraka jIva ko paramAdhArmika asura tIkhe zUloM se bhUmi para girA maratA nathI temanAM aMgane cagadIne temane cUro karavAmAM Ave, te paNa pArAnI jema te aMge pharI maLI jAya che. palA Ava-'vasogayaM-vazaM gataM' vazamA Apesa 'sAvayayaM va-zvApadamiva' 2ii na12nA samAna 'laddhaM-labdham' prApta yasa nA23 apane na2458 'tikvAhi sUlAhi-tikSaNAbhiH zUlAbhiH' ti65 5 / 24aa zUgothI 'nivAyayatinipAtayanti' bhAre che. 'sUlaviddhA-zUlaviddhAH' zUthI vedhelA 'duhao-dvidhA' ara bhane mahA2 mana mAthI 'gilANA-glAnAH' sAna arthAt mAna 2hita bhane 'egaMtadukkhA-ekAntaduHkhAH' atyaMta hu:51 nA2894 'kaluNaM thaNaMtikaruNaM stananti' hIna bhane yApana 34na 42 cha. // 10 // sUtrArtha jevI rIte zikArI pote pakaDelA pazune zastra vaDe vIdhI nAMkhe che, e ja pramANe pitAnA hAthamAM AvelA nArakone paramadhAmike jamIna zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 415 tIkSNAbhiH zUlAmiH (nivAyayaMti) nipAtayanti-bhUmau pAtayitvA mArayanti (mUlaviddhA) zUlaviddhAste nArakAH (duhao) dvidhAto bAdyAbhyantarAbhyAm (gilANA) glAnA:-apagatapamodAH (egaMtadukkhA) ekAntadukkhAH -atizayena duHkhitAH kevalaM (kalaNaM thaNaMti) karuNaM dInatApUrvakaM stananti AkrozazabdaM kurvantIti // 10 // ___TIkA-'vasogarya' vasaMgatam-svAdhikAre samAgatam / 'sAvayayaM va zvApadamiva / mRgasUkarAdikamiva svAtantryeNa 'laddhaM' labdham-mAptam te paramAdhArmikAH 'tikvAhi mUlAhiM' tIkSNAbhiH zUlAmiH nivAyayaMti' nipAtayanti, vedhayanti 'mUlaviddhA' zUlaviddhAste 'duhao' dvidhAtaH-bAhyAbhyantarobhayamakAreNa / 'gilANA' glAnA:-duHkhasaMtaptAH, 'egaMtadukkhA' ekAntaduHkhAH, ekAntato duHkhameva prAptavantaste nArakajIvAH / 'kaluNaM' karuNAsahitaM yathA syAt tathA 'yati' stananti kara vedhate haiM / usa samaya ve nAraka bhItara aura bAhara se glAna hote haiM / unheM ekAnta duHkha kAhI anubhava hotA hai / ve karuNa svara se vilApa karate haiN| TIkArtha--apane adhikAra meM Ae hue nAraka ko mRga athavA zUkara ke jaisA pAkara paramAdhArmika tIkSNa zUloM se vedhate haiM / ve nAraka donoM prakAra se arthAt bhItarI aura bAharI kAraNoM se glAna hote haiM-duHkha se saMtapta ho jAte haiN| unheM ekAnta rUpa se duHkha hI duHkha kA anubhava hotA hai / ve karuNotpAdaka rudana karate haiN| para pachADIne tINa zUlothI vIMdhI nAkhe che. tyAre te nArake ane kAraNone lIdhe (Antarika ane bAhya kAraNone lIdhe) glAnine anubhava kare che. temane tyAM ekAnta rUpe (saMpUrNataH) duHkhane ja anubhava thAya che. tethI teo karuNa svare vilApa kare che. 10 TIkAtha-potAnA hAthamAM pakaDAyelA mRga, sUvara Adi pazuonI sAthe zikArI je vartAva kare che, e ja vartAva paramAdhAmike temanA paMjAmAM pakaDAyelA nArako sAthe kare che. teo nArakanAM zarIramAM tINa zUle bheMkI de che. te nArake ane prakAranA kAraNethI-bAhya ane AMtarika kAraNothI- glAnine anubhava kare che eTale ke teo mAnasika ane zArIrika saMtApane anubhava kare che. temane ekalA duHkhane ja anubhava thAya che, temanA nasIbamAM sukha te lakhyuM ja hotuM nathI teo duHkhane lIdhe karuNAjanaka citkAre ane AnaMda karyA kare che, zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 sUtrakRtAGgasane sanhaM kurvanti / vazagato vanyajIva gAdiriva svAtantryeNa labdhaM nArakajIvaM narakapAlAH tIkSNazUlAdibhirvidArayanti / bAhyAbhyantarobhayarUpeNa ekAntato du:khitA ste nAskajIvA sakaruNaM tatra narakAbAse rudanti iti // 10 // malam-sayA jalaMnAma nihaM mahaMtaM, jaisI jalaMto agaNI arkttro| ciTrati baddhoM bahukUrakammA arahassarA kei cirhitiiyaa||11|| chAyA-sadA jvalan nAma nihaM mahacca yasmin jvalanagnirakASThaH / tiSThanti baddhA bahukrUrakarmANaH arahaH svarA ke'pi cirsthitikaaH||11|| Azaya yaha hai ki vaza meM paDe hue jagalI pazu mRga Adi ke samAna pAe hue nAraka ko paramAdhArmika tIkSNa zaloM se vidAraNa karate haiM / ve bAhya aura Abhyantara-donoM prakAra se ekAntarUpa se duHkhI hote haiM aura karuNa Akrandana karate haiM // 10 // 'sayA jalaM' ityaadi| zabdArtha-'sayA-sadA sarvakAla 'jalaMnAma-jvalanAma' atyanta uSNasthAna hai vaha sthAna 'nihaM-niham' prANiyoM kA ghAtasthAna hai 'jasiyasmin' jisameM 'akaTTho-akASThaH kASTha ke binA hI 'jalaMto agaNIjvalan agni: agni jalatI rahatI hai 'bahukUrakammA-bahukrarakarmANa' jinhoMne pUrvajanma meM bahutakrUra karma kiye haiM 'ciradvitIyA-cirasthitikAH' tathA jo usa naraka meM cirakAla taka nivAsa karane vAle haiM 'baddhA-baddhAH' A kathanane bhAvArtha e che ke paramadhAmika nArakanI sAthe ghaNo ja kara vartAva kare che. teo temanAM aMgamAM bhUle bheMkI daIne temane khUba ja vyathA pahoMcADe che. nArake tyAM bAhya ane Antarika saMtApane anubhava kare che. tyAM temane satata duHkha ja anubhavavuM paDe che. asahya duHkhane lIdhe teo karuNa AkraMda kare che. 10 'sayAjalaM' tyA: zahAtha-'sayA-sadA' sa 'jalanAma-jvalannAma' satyatA sthAna che te sthAna 'nihaM-niham' prANiyonu ghAtasthAna cha 'jasi-yasmin' sabhA 'akaTo-akASThaH' mata vina or 'jalaMto agaNI-jvalan agniH' mani tI 27 cha 'bahukUrakammA-bahukrUrakarmANaH' bhaeNe pUrva bhimA mahu 32 4 yA 'ciradvitiyA-cirasthitikAH' tathA re te na24mA sains sudhI zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 2 nArakIyavedanA nirUpaNam 417 anvayArtha : - (sayA) sadA-sarvakAla (jalaM nAma) jvalannAma sthAnamasti 'mahaMta' mahat nihaM' nihaM - pANighAtasthAnaM (jaMsi) yasmin nihe (ako) akASThaH kASThamantareNaiva (jaLaMto) jvalan - dedIpyamAnaH (agaNI) agni stiSThati (ke3) ke'pi (bahu kUrakammA) bahu krUrakarmANaH (ciradvitIyA) cirasthitikAH prabhUtakAlaM tatra vAsaM kurvANAH tatra narake (baddhA) baddhAH (arahassarA) arahaHsvarA uccasvareNa avyaktadInasvaramuccArayantaH (cidvati) tiSThantIti // 11 // TIkA- 'sayA' sadA-sarvadA 'jalaM nAma' jvalan atizayena dIpyamAnam atyuSNasthAnamasti tatsthAnam, na alpam api tu 'maha' mahat- atizayenonnatamasti tat sthAnam / 'nihaM' nihaM nihanyante prANinaH karmavazAd yasmin tanihama AghAtasthAnaM nArakajIvAnAM prANinAm narakasthAnamityarthaH, 'jaMsI' yasmin sthAne 'agaNI akaTTo' agnirakASThaH-kASThAdIndhanamantareNaivA'gniH 'jalaMto' jvalana - dedIpyamAnaH uSNarUpazvAt, vinaiva kASThaM yatrA'gniH majvalati, tatrA'gnau / usa naraka meM bAMdhe hue ve 'arahassarA - arahasvarAH' dIna cillAte hue 'ciTThati tiSThanti' rahate haiM // 11 // anvayArtha - sadaiva jalatA huA eka baDA prANiyoM ke ghAta kA sthAna hai / usa sthAna meM kASThoM ke binA hI agni jalatI rahatI hai / krUrakarmA aura dIrghakAlIna sthiti vAle nAraka bahuta samaya taka vahAM bAMdha diye jAte haiM aura ve UMce svara se Akrandana karate haiM // 11 // TIkArtha- sadA dedIpyamAna eka atyanta uSNa sthAna hai / vaha sthAna choTA nahIM, bahuta baDA hai / vaha karma ke vazIbhUta prANiyoM ke ghAta kA sthAna hai / usa sthAna meM kASTha Adi IMdhana ke binA hI sadA nivAsa puravAvAjA che 'baddhA - baddhAH' te narambhAM adhisA tethe 'arahasarA - arahaHsvarAH ' hIna - hayA pAtra - zubha pADatAM 'ciTuMti - tiSThanti' 2 . // 11 // - sUtrA --narakamAM nArakAnA ghAta karavA mATe eka ghaNu' ja vizALa sthAna che, te sadA prajAlita rahe che. te sthAnamAM kASTha nAkhyAM vinA ja agni prajavalita rahe che. krUrakamAM ane dIrghakAlIna AyusthitivALA nArakane te sthAnamAM lAMkhA samaya sudhI bAMdhI rAkhavAmAM Ave che. khUba ja uSNutAthI akaLAvAne kAraNe teo karuNa AkraMda karyAM kare che. 115 TIkA tyAM sadA AgathI dhruDhIpyamAna eka uSNu sthAna che. te sthAna ghaNu' ja meTu' che. te sthAnamAM kASTha Adi I"dhana vinA ja agni sadA prajavalita rahe che. prANAtipAta Adi pApakama karanArA jIvAnu te ghAta zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre 'bahu krUrakammA' bahu krUrakarmANo nArakAH, ye pUrvajanmani anekaprANAtipAtAdirUpa - kutsitaM karma kRtavantaH te itthaMbhUtAH / tathA 'ciradvitIyA' cirasthitikAH cirakAlaparyantasthAyinaH 'baddhA' baddhAH santaH 'arahassarA' arahaH svarAH - avyakta mahAkrandanasvaravantaH 'cidveti' tiSThanti - tAdRzA kASThapajvalitA'gninarakasthAne basanti / ekaM tathAvidhaM prANinAM ghAtasthAnamasti yat sarvadaiva nirindhanenA'pi vahninA jvalitaM bhavati / tathAvidhanarakAvAse te pApijIvA baddhA bhavanti pApakarma phalopabhogAya / tatra baddhAste jIvAH pApakarmANaH tatra ciraM nivasanti, tathA vedanayA nirantaraM duHkhitAH santaH sakaruNaM rudanta Asate || 11 | agni jalatI rahatI hai / usa sthAna meM una nAraka jIvoM ko bAMdha diyA jAtA hai jo atyanta krUra karma karanevAle haiM arthAt jinhoMne pUrvajanma meM prANAtipAta Adi kutsita kRtya kiye haiM aura jo cirakAla taka naraka meM rahane vAle haiM / jaba una nArakoM ko usa sthAna meM bAMdha diye jAte haiM to ve bahuta jora se rudana karate rahate haiM / abhiprAya yaha hai ki naraka meM prANiyoM ke ghAta kA eka sthAna hai / yaha sthAna binA IMdhana kI agni se sadaiva jalatA rahatA hai| usa narakAvAsa rUpa sthAna meM una pApI jIvoM ko bAMdha diye jAte haiM jisase veM apane pApakarmoM kA pUrA phala bhoga sakeM / ve pApI vahAM lambe samaya taka bAMdhe rahate haiM tathA vedanA ke kAraNa nirantara duHkhI hokara dInatA pUrNa rudana karate rahate haiM // 11 // sthAna che. jemaNe prANAtipAta Adi atyanta sUrakAMnuM pU'bhavamAM sevana karyuM... hAya che evAM nArakAne tyAM mAMdhI devAmAM Ave che. tyAMnA temanA AyukALa ghaNeA ja lAMkhA heAya che. jyAre temane te uSNa sthAnamAM bAMdhavAmAM Ave che, tyAre tee karuNAjanaka citkAra ane rudana kare che. A kathananA bhAvArtha e che ke narakamAM prANIonA vadha karavAnu eka sthAna che. te sthAna kASThAdi vinAnA agnithI sadA prajavalita rahe che. te narakAvAsa rUpa sthAnamAM te pApI jIvAne khAMdhI devAmAM Ave che. te temanA pUrvabhavanAM pApakarmAMnuM phaLa tyAM bhAgaLyA kare che. jyAM sudhI tee temanAM pApakarmAMnu kaLa pUrepUrU* bheAgavI letA nathI, tyAM sudhI temane tyAM ja bAMdhI rAkhavAmAM Ave che. ghaNA lAMkhA samaya sudhI te uSNu sthAnamAM baMdhAyelA rahevAne kAraNe temane eTalI badhI vedanA thAya che ke te nirantara dInatApUrNa rudana karyA kare che. 5115 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 419 mUlam-ciyA mahaMtIu samArabhittA, chabbhaMti te' taM kaluNaM rNsNtN| AvaDatI tattha asAhukammA, sappI jahA paDiyaMjoI mjjhe||12|| chAyA-citA mahatIH samArabhya kSipanti te taM karuNaM rasantam / ___ Avartate tatra asAdhukarmA sapiryathA patitaM jyotirmadhye // 12 // anvayArthaH- (te) te-paramAdhArmikAH (mahaMtIu) mahatI: (ciyA) citAH (samArabhittA) samArabhya-saMpAya (kalluNaM rasaMta) karuNaM sakaruNaM yathA syAt tathA rasantaM krandanaM kurvantaM (chumbhaMti) kSipanti prakSipantItyarthaH (tattha) tatra-tasyAM citAyAM (asAhukammA) asAdhukarmA pApIjIvaH (AvatI) Avartate dravIbhavati (jahA) yathA (joimajjhe) jyotirmadhye vahau (paDiya) patitaM (sappI) sapiI tam drayImavati tadvaditi // 12 // 'ciyA' ityaadi| zabdArtha-'te-te' ve paramAdhArmika 'mahaMtI u-mahatI' baDI 'ciyAcitA' citA ko 'samArabhittA-samArabhya' banAkara 'kaluNaM-karuNam' karuNa 'rasaMtaM-rasantam' rudana karate hue nArakijIva ko 'chunbhatikSipanti' pheMka dete haiM 'tattha-tatra' usameM 'asAhukammA-asAdhukarmA' pApI jIva 'AvaddhRtI-Avartate' dravIbhUta ho jAte haiM 'jahA-yathA' jaise 'joimajjhe-jyotirmadhye' agni meM 'paDiyaM-patitaM' paDA huA 'sappI-sarpiH' ghI pighala jAtA hai // 12 // __ anvayArtha-paramAdhArmika baDI baDI citAe~ banAkara karuNa krandana karate hue nArakoM ko unameM jhoMka dete haiM / usa citA meM par3A huA 'ciyA' tyA sa14-'-' te 52mAdhAmi kI 'mahaMtIu-mahatIH' mATI 'ciyA-citAH' yitAsAne 'samArabhittA-samArabhya' manAvAne 'kaluNe-karuNam' 435 'rasaMta-rasantam' 24na 4226 ne 'chunbhaMti-kSipanti' 34 he che. 'tattha-tatra' temA 'asAhukammA-asAdhukarmA' pApI 04 'AvaDatI-Avartate' dravIbhUta 24 jaya cha 'jahA-yathA' 2 zata 'joimajjhe-jyotirmadhye' animA 'paDiyaM-patitaM' paData 'sappI-sapiH' dhI sAgaNI laya che. // 12 // sUtrAtha-paramadhAmike moTI moTI citAo prajavalita kare che. ane karuNa AkraMda karatAM nArakane temAM pheMkI de che jevI rIte agnimAM paheluM zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 sUtrakRtAGgasUtre TIkA- 'te' te paramAdhArmikAH 'mahaMtIu' mahatI: 'ciyA' citA: / 'samArabhittA' samArabhya samyaka saMpAdya 'kala' karuNam 'rasaMtaM' zabdAyamAnam, taM pApijIvam / 'chanbhaMti' kSipanti tAdRzacitAyAM taM nArakijIvaM samAkSipanti / saca- ' asA hukammA' asAdhukarmA pApijIvaH 'AvahRtI' Avarttate, citAyAM paramadhArmikairyadA prakSipyate tadA tanmadhyapatitaH san dravIbhavati 'jahA' yathA 'joimajjhe' jyotirmadhye 'paDiyaM' patitam / 'sappI' sarpiH ghRtAdikam, dravI bhavati, tathaiva tAdRzacitAmadhye patitaH pApI dravIbhUto bhavati / paramAsdhArmikAH citAM mahatIM nirmAya tanmadhye rudantamapi nArakijIvaM kSipanti / kSevaNAnantaraM te agnau patitaM ghRtamiva dravIbhavanti / dravIbhUtA api vaha pApI jIva usI prakAra pighala jAtA hai, jisa prakAra agni meM paDA huA ghRta pighala jAtA hai // 12 // TIkArtha- ve paramAdhArmika mahatI citAe~ banAkara karuNotpAdaka rudana karate hue pApI jIva ko usa citA meM pheMka dete haiM / jaba paramAdhArmika nAraka ko citA meM pheMkate haiM to usameM par3akara vaha pighala jAtA hai, jaise Aga meM DAlA huA ghI pighala jAtA hai / Azaya yaha hai - paramAdhArmika baDI sI citA kA nirmANa karake rudana karate hue nAraka ko usameM jhauMka dete haiM / agni meM paDakara vaha ghRta kI bhAMti pighala jAtA hai| magara pighala jAne para bhI ve marate nahIM, varan pUrvakRta karma kA phala bhogane ke liye jIvita hI rahate haiM / ghI pIgaLI jAya che. eja pramANe te citAemAM phekavAmAM AvelAM nAra kAnAM zarIra pIgaLI jAya che. 512 / TIkA paramAdhAmika asurA mATI meTI citAe prakaTAvIne, kA janaka rudana karatAM te nArakAne temAM phekI de che. te citAmAM phUMkAyelA nArakAnI dazA agnimAM hAmelA ghI jevI thAya che. tee te agnimAM zrInI jema pIgaLI jAya che-baLIne bhasma thaI jAya che. A kathananA bhAvAtha e che ke paramAdhamikA mATI meATI citAnuM nirmANa karIne te pApI jIvAne te citAemAM phreMkI de che, prajavalita AgamAM phUMkAyelA te nArakAnAM zarIra khaLI javAthI temane asahya pIDA thAya che, te kAraNe teo karUNAjanaka citkAra kare che. jema agnimAM hAmAcelu zrI pIgaLI jAya che, eja pramANe temanAM zarIrA paNa te agnimAM pIgaLI jAya che, chatAM paNa tee maratAM nathI. pUrvIkRta karyAMnu phaLa pUrepUra" zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIya vedanA nirUpaNam 421 na mriyante, api tu jIvantyeva pUrvopArjitakarmaphalopabhogAya / yathA- pAradaM patitamapi vikIrtitaM bhavadapi punarekatrIbhUya sthUlatAM vibharti tathA tadIyaM zarIraM drutamapi punaH phalopabhogAya saMghAtabhAvamApadyate / pUrvavat saMjAtadehaH pApaphalaM bhuke iti // 12 // mUlam - sayA kesiNaM puNa ghammadvANaM, gADhovaNIyaM aIdukkhadhammaM / hatthe pAhiMya baMdhiUNaM, sattuvva DaMDehiM" samArabhaMti // 13 // chAyA - sadA kRtsnaM punardharmasthAnaM gADhopanItamatiduHkhadharmam / hasteSu pAdeSu ca baddhvA zatrumiva daNDaiH samArabhante // 13 // anvayArthaH - (sayA ) sadA sarvakAlaM (kasiNaM) kutsnaM saMpUrNam (dhammaTThA) dharmasthAnamuSNasthAnaprasti tat (gADhovaNIyaM ) gADhopanItaM niSattanikA citakarmabhiH - jaise pArA bikhara jAne para bhI phira mila jAtA hai aura sthUla rUpa bana jAtA hai, usI prakAra nAraka kA zarIra pighala jAne para bhI apane karmoM ko bhogane ke liye punaH samudita ho jAtA hai| nAraka jIva pahale ke samAna hokara punaH pApa ke phala ko bhogatA hai // 12 // 'sA' ityAdi / zabdArtha - 'saghA - sadA' sarvakAla 'kasiNaM- kRtsnaM' sampUrNa 'dhammaDANaM dharmasthAnam' uSNa sthAna hotA hai vaha sthAna 'gADhovaNIyaM- gADhopanItam niksa, nikAcita Adi karmoM se prApta hotA hai 'aidukkhadhammaM - atiduHkhadharmam' atyanta duHkha denA jinakA svabhAva hai 'tattha-tatra ' usa sthAna meM 'hatthehiM pAehiM baMdhiUNaM-hasteSu pAdeSu baddhvA' karacaraNa bhAgavavAne mATe teo jIvita rahe che. jevI rIte nIce vikharAyele pArA pharI bhegA thaine sthUla banI jAya che, eja pramANe agnimAM pIgaLI gayelAM nArakAnAM zarIra paNu, temanA pUrvabhavAnAM pAponuM vedana karavA mATe karI samudrita thaI jAya che, ane nArakA pahelAMnA jevAM ja zarIrathI yukta thaIne pUrNAMkRta pApakarmonAM phaLa bhegavyA kare che. 125 'sayAH' ityAdi - zaNDArtha-'sayA-sadA' sarvAsa 'kasiNaM - kRtsnaM' sa MpUrNa 'ghammadvANaMdharmasthAnam' garama sthAna hoya che te sthAna 'gADhobaNIyaM- gADhopanItam' nighatta, niAthita vagere bhethI prApta thAya che. 'aidukkhadhammaM - atiduHkhadharmam' atyata duHkha hevu mena lenA svabhAva che 'tattha - tatra' te sthAnamA 'hatthehiM pApahi zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 sUtrakRtAGgasUtre mAptaM bhavati (aidukkhadhamma) atiduHkhadharmam-atiduHkhasvabhAvam (tattha) tatratasmin sthAne (hatthehiM pAehiM baMdhiUNaM) hasteSu pAdeSu ca bandhayitvA (sattuvya) zatrumiva (daMDehiM) daNDaidaNDadvArA paramAdhArmikAH tAn nArakajIvAn (samArabhati) samArabhante-tADayantIti // 13 // TIkA-sayA' sadA-sarvakAlam 'kasiNaM' kRtsna-saMpUrNam 'ghammaTThANa' dharmasthAnam sadoSNasvabhAvam / 'gADhovaNIya gADhopanItam , yatsthAnaM nidhattanikAcitakarmabhirupanItaM bhavati nArakANAm 'aidukkhadhamma' atiduHkhadharmam , atyanta duHkhasvarUpaH dharmaH svabhAvo yasya tava tAdRzaM sarvadaiva duHkhajanakasvabhAvam / tAdRzanarake paramAdhArmikaiH taM 'hatthehiM pAehi ya baMdhiUNa' hasteSu pAdeSu ca baddhvA 'sattuma' ko bAMdhakara 'sattubba-zatrumiva' zatru ke jaisA 'daMDehi-daNDaiH' daNDoM ke dvArA paramAdhArmika 'samArabhati-samArabhante' tADana karate haiM // 13 // ___ anyayArtha-narakabhUmi meM eka dharmasthAna arthAt uSNasthAna hai jo sadaiva aura sampUrNa uSNa hI banA rahatA hai / gADhe pApakarma karane vAle vahAM jAte haiM / vaha atyanta duHkha dene kA svabhAva vAlA hai| vahAM paramAdhArmika nArakoM ke hAtha paira bAMdhakara unheM zatru ke samAna tADanA karate haiM // 13 // TIkAtha-sadA aura sampUrNarUpa se uSNa rahane vAlA eka uSNa sthAna naraka meM hai| vahAM nidhatta-nikAcita pApakarma karanevAle nAraka hI jAte haiM / vaha sthAna atyanta hI duHkha dene vAlA hai| usa naraka meM paramAdhArmika nArakoM ke hAtha aura pA bAMdha dete haiM aura DaNDoM se aisI tADanA karate haiM jaise ve unake zatru hoN| baMdhiUNaM-hasteSu pAdeSu ca baddhvA' 42yarayu ne mAMdhIna 'sattuvva-zatrumiva' zatrunArema 'daMDehi-daNDaiH' / dvA21 52mAdhAbhi 'samArabhati-samArabhante' mAre che. 1131 sUtrArtha-narakabhUmimAM eka gharmasthAna eTale ke uzasthAna che, je sadA saMpUrNa uSNu ja rahe che. nidhatta nikAcita pApakarmo karanArA jIve tyAM jAya che. te sthAna atyanta duHkhadAyaka che. tyAM paramadhAmike nArakonA hAtha, paga bAMdhIne temane zatrunI jema mAra mAre che. 13 TIkArtha-te narakabhUmimAM sadA saMpUrNa rUpe uSNa rahetuM eka uNa sthAna che. nidhatta-nikAcita pApakarma karanArA cha ja tyAM nAraka rUpe utpanna thAya che. te sthAnamAM utpanna thayelA nArakone atyanta duHkha sahana karavuM paDe che. tyAM paramadhAmike nArakanA hAthapaga bAMdhIne temane daMDa Adi vaDe evA te mAre che ke jANe teo temanA duzamane hAya, zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 423 zatrumiva, yathA'sya nArakAH zatravo bhaveyustathA kRtvA te 'daMDehi' daNDaiH / 'samArabhaMti' samArabhante-tADayanti / sarvadaiva dedIpyamAnamekaM sthAnam , nidhattanikAcitakarmabhirupanItaM bhavati teSAM nArakajIvAnAm , tathA-ghamAvata eva tatsthAnamatIvaduHkhajanakam / tasmin hastau pAdau ca bandhayitvA zatrumiva narakapAlA: nArakiNaM prakSipantIti // 13 // mUlam-bhaMjaMti bAlassa vaheNa puTI sIsaMpi bhiMdati aoghnnehi| te bhinnadehA phailagaM va tacchA tattAhiM aaraahinniyojyNti||14|| chAyA-bhaJjanti bAlasya vyathena pRSTiM zIrpamapi mindantyayodhanaH / te bhinnadehAH phalakamiva taSTAstaptAbhirArAbhiniyojyante // 14 // Azaya yaha hai ki sarvadA dedIpyamAna eka sthAna hai / nidhatta aura nikAcita pApakarma karane vAloM ko vaha sthAna prApta hotA hai / svabhAva se hI vaha sthAna nArakiyoM ko ghora pIDA pahu~cAne vAlA hai| vahAM unake hAtha aura paga bAMdha diye jAte haiM aura aisI tADanA kI jAtI hai mAno ve nAraka paramAdhArmikoM ke vairI hoM // 13 // ___ 'bhaMjati' ityaadi| zabdArtha-- 'bAlassa-bAlasya' vivekarahita nAraka jIva kI 'puTThIpRSTim' pRSTabhAga 'vaheNa-vyathena daMDoM ke prahAra se 'bhaMjaMti-bhaJjanti' toDa dete haiM tathA 'ayodhaNehi-ayodhana' loha ke ghanoM se 'sIsaMpi-zIrSamapi' unakA mastaka bhI 'bhiMdaMti-bhindanti' toDa dete haiM 'bhitradehAminadehAH' jinake aGga cUrNa kara diye gaye haiM aise 'te-te' ve nAraki tAtparya e che ke narakabhUmimAM sarvadA dedIpyamAna eka sthAna che. te sthAna khUba ja uSNa hoya che. nidhatta ane nikAcita pApakarmo karanArane te sthAnamAM nAraka rUpe utpanna thavuM paDe che. nArakene ghera pIDA pahoMcADavAne te sthAnano svabhAva che. tyAM nArakanI sAthe paramadhAmikene vartAva zatrunA je hoya che. teo temanA hAthapaga bAMdhIne temanA para daMDA AdinA prahAro kare che. 13 'bhaMjaMti' tyAha zahAtha -'bAlassa-bAlasya' vi 2Dita nA24 apanA 'pudI-pRSTim' pAchanasAmai 'vaheNa-vyathena' hAthI bhArIne 'bhaMjaMti-bhaJjanti' tI cha tathA 'ayodhaNehi-ayodhanaiH' sAmanA ghothI 'sIsapi-zIrSamapi' tamanu' bharata 55 'bhidaMti-bhindanti' tI he cha, 'bhinnadehA-bhinnadehAH' manA maga zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArtha:-(bAlassa) bAlasya-ajJAninaH (puTThI) pRSTiM (vaheNa) vyathena lakuTAdiprahAreNa (bhajati) bhaJjanti troTayanti (ayodhaNehiM) ayodhana:-lohadhanaiH (sIsaMpi) zIrSa maSi-mastakamapi (midaMti) bhindanti cUrNayanti (bhibhadehA) bhinnadehAivarNitAH (te) te nArakAH (tattAhiM ArAhi) taptAbhirArAbhiH (phalagaM va tacchA) phalakamiva taSTAH kASThakhaNDa miva tankRtAH (niyojayati) niyojyante-taptatrapupAnAdikarmaNi vyApAryante iti // 14 // TIkA-'bAlassa' bAlasya-avivekinaH 'puTThI' pRSTim zarIrapRSThabhAgam 'vaheNa' vyathena, daNDAdiprahAreNa 'bhaMti' bhananti-troTayanti prmaadhaarmikaaH| jIvoM ko 'tattAhiM ArAhi-taptAbhirArAbhiH' tape hue AroM ke dvArA 'phalaga va tacchA-phalakamiva taSTA' kASTha ke TukaDe ke jaise chIlakara patale kiye hue nArakoM ko jiyojayaMti-niyojyante' uSNa sIse ke pIne ke liye pravRtta kiye jAte haiM // 14 // anvayArtha lakaDI Adi ke prahAra se ajJAnI nArakoM kI pITha toDa dI jAtI hai / lohamaya ghanoM se mastaka cUrNa kara diyA jAtA hai| chinna bhinna dehavAle una nArakoM ko AroM se kASTha ke paTiye ke samAna chIlakara patale kiye jAte haiM aura tape hue zIse ko pIne ke liye vivaza kiye jAte haiM // 14 // TIkArtha-paramAdhArmika una avivekI nArakoM ke pRSThabhAga ko daNDaprahAra se bhagna kara dete haiM, lohe ke mudgaroM kA prahAra karake unake yUlita 43rI hasa che, mevA 'te. tAn' te nA26 vane 'tattAhi ArAhitaptAbhirArAbhiH' tapela bhArona | 'phalagava tacchA-phalakamiva taSTAH' sAnA 4AnI rebha ch|diin pAtA 2 nArIne 'NiyojayaMti-niyojyante' garama sIsu pIvA mATe pravRtta karavAmAM Ave che 14 sUtrArtha-paramAdhAmike lAkaDI AdinA prahAra vaDe ajJAna nArakonI pITha toDI nAkhe che ane leDhAnAM magadaLe vaDe temanAM mastakanA cUre zUrA karI nAkhe che. chinnabhinna zarIravALA nArakanAM zarIrane teo lAkaDAnA pATiyAnI jema cholIne pAtaLA kare che ane pIgALelA sIsAne uSNa rasa temane baLajabarIthI pivarAvavAmAM Ave che. 14 TIkArya-te nArakanI pITha para daMDA mArI mArIne tene toDI nAkhavAmAM Ave che tathA leDhAnAM magadaLa, gadA AdinA prahAra karI karIne temanAM zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. ma. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 425 'aoghaNehi ayodhanaH-lohanirmitamadraiH 'sIsaMpi' zIrSamapi 'midati' bhindanti cUrNayanti, pRSThazirasorbhaJjanAt 'bhinnadehA' bhinnadehAH vidAritadehAra santaste nArakAH 'tattAhi taptAbhiH agnau prajvAlitAbhiH 'ArAhiM' ArAbhiH 'phalagaM va phalakamiva tcch|' taSTAH vidAritAH nairayikAH 'NiyojayaMti' niyojyante taptatrapupAnAya vyaapaarynte| paramAdhArmikAH nArakasya pRSThaM daNDAdinA saMtADaya tathA lauhadaNDena ziro bhaJjayitvA tatastaM nArakirNa taptArakeNa lokamasiddhena vidArayanti punaH vidArya krakacaiH karttayanti / tadananAraM taptatrapuzIza kAdi gAnAya niyojayanti iti / 14 / / mUlam-abhimuMjiya ruMda asAhukammA usujoDyA hasthivahaM vhti| aigaMduruhitu duveta ovA Arusla vivajhaMti kekANao se"|15| chAyA--abhiyojya raudramasAdhukarmANaH iSunoditAn hastivahaM vAhayanti / eka samAropya dvau trIn vA AruSya vidhyanti marmANi teSAm // 15 // mastaka kA cUrAcurA kara dete haiM / isa prakAra vidArita deha vAle una nArakoM ko Aga meM tapAe hue ArAoM se lakaDI ke paTiye kI bhAMti chIla chIla kara patale kiye jAte haiM aura phira ubalatA huA zIzA pIne ko bAdhita kiye jAte haiN| tAtparya yaha hai ki paramAdhArmika asura nAraka kI pITha DaMDoM se toDate haiM, mastaka mudgaroM se cUrNita karate haiM AroM se chIlate haiM aura tapA zIzA pilAte haiM // 14 // 'abhimuMjiya' ityaadi| zabdArtha--'asAhukammA-asAdhukarmANaH' pApakarma karane vAle mastakanA cUre zUrA karI nAkhavAmAM Ave che. A prakAre vidyArita karavAmAM AvelAM temanAM zarIrane agni upara khUba ja tapAvela ArAthI lAkaDAnA pATiyAnI jema, chelIne pAtaLA karavAmAM Ave che. eTaluM ja duHkha sahana karavAthI temane chuTakAro thatuM nathI, paraMtu temane garamA garama sIsAne rasa paNa pivarAvavAmAM Ave che tAtparya e che ke paramadhAmike DaMDAnA prahAra karIne nArakanI pITha toDI nAkhe che, magadaLe mArI mArIne mAthAnA cUra cUrA karI nAkhe che. Ara vaDe temanA zarIrane cIre che ane sIsAne garama rasa temane pivarAve che. 14 'abhiju jiya' tyA: 12-'asAhukammA-asAdhukarmANaH' pA5' 4211 // 26 sU0 54 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - --- sUtrakRtAGgasne __ anvayArthaH--(asAhukammA) asAdhukarmaNaH-pApakarmakAriNo nairayikAn (ruha) raudra-re karmaNi aparanArakahananAdike (abhijuMjiya) abhiyojya janmAntarakRrta sacopaghAtakArya smArayitvA (usucoiyA) iSunoditAn zarAbhighAtapreritAn (ega duve to vA duruhittu) ekaM dvau trIn vA samArohya (hasthivahaM) hastivahaM (vahaMti) vAhayanti (Arussa) AruSya krodhaM kRtvA (se) teSAM-nairayikANAM (kakAjao) marmANi (vijjhati) vidhyanti-vedhitAni kurvantIti // 15 // nAraki jIvoM ko 'rudda-rodre kara karma meM 'abhijujiya-abhiyojya' yojita karake arthAt janmAntara meM kiyA huA prANivadharUpa kArya ko smaraNa karAkara 'usucoiyA-iSunoditAn' tathA bANa ke prahAra se prerita karake 'hatthivahaM-hastivahaM hAthi ke jaise 'vahaMti-vAhayanti' bhAra vahana karAte haiM athavA 'ega duve tao vA duruhitu-ekaM dvau trIn vA samArogha' eka, do, athavA tIna jIvoM ko unakI pITha para caDhAkara 'hasthivahaMhastivaha hAthi ke jaise 'vahaMti-vAhayanti' unako calAte haiM 'ArussaAruSya' krodha karake 'se-teSAm' una nairayikoM ke 'kakANao-marmANi' marmasthAna ko 'vijjhati-vidhyanti' vedhita karate haiM // 15 // ___anvayArtha--pApakarma karane vAle nArakoM ko unake pUrvakRta raudra (bhayaMkara) kRtyoM kA smaraNa karavAkara yANa ke prahAra se prerita karate haiM aura hAthI ke samAna unase bhAra vahana karavAte haiM / athavA eka, do tIna jIvoM ko usa para caDhA dete haiM aura krodha karake usake marmasthaloM ko vedhate haiM // 15 // vara 'laha-raudre' 42 4 mA 'abhijujiyA-abhiyojya' 20 NR arthAta bhA-taramA 43a prAvi5 35 saya 2 bha25 42rAvIna. 'usucoiyA-idhunoditAn' tayA mANunA prahArathI prerita 4rIne 'hatthivaha-hastivaha" yinArema 'vahaMti-vAiyanti' mA2 17na 42cha athavA 'ega duve tao vA duruhitta-eka do trIn vA samArohya' tathA 4, me, mth|| traya vAna tabhanI pI8 G52 yahAvIra 'hatthivaha-hastivaha" hAthInI ma 'vahaMti-vAhayanti' tebhane yasAve cha 'Arussa-AruSya' bodha zane 'se-teSAm' te nAyinA 'kakANao-marmANi' bhabhasthAnAna "vijjhati-vidhyanti' pIdhe che. // 15 // sUtrArtha-narakapAle nArakene temanAM pUrvakRta raudra (bhayaMkara) kunuM maraNa karAve che ane tIkSaNa aMkuza, bhAlA AdinA prahAra karIne temanI pAse hAthInI jema bhAra vahana karAvavAmAM Ave che. athavA eka, be traNa ane temanA para caDhAvIne temanA marmasthaLo para prahAra karIne temane cAlavAnI pharaja pADe che. 15 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. bhu. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirupaNam 427 TIkA-'asAhukammA' asAdhukarmaNaH-azobhanAni janmAntaropArjitAni karmANi anuSThAnAni prANAtipAtamRpAvAdAdIni yeSAM te tathAvidhAn mANAtipAtAdikarmakArakAn 'rudaM' raudre-atibhayAnake sattvacadhAdike 'abhimuMjiya' abhiyojya 'ekaM duve to vA' ekaM dvau trIn vA nairayikAn paramAdhArmikAH 'duruhittu' doSa samArohya 'usucoiyA' iSunoditAn-vajramayAMkuzAbhighAtena saMpreritAn 'hatthivaha' hastipravAham hastivAhanarItyA 'vahaMti' vAhayanti / yathA-istipRSThe ArohakAn samArohya istipakAH hastinaM cAlayanti, tathA paramAdhArmikAH nArakAn caalynti| yadvA-yathA (upalakSaNAt) rathAdau saMyojya vetrAdipahAraiH prahatya, anabhyastamapi valAd vAiyanti tadvat nArakAn cAlayanti / athavA-yathA hastI mahAntaM bhAraM vahati, tathA tAn nArakAn balAd bhAraM vAhayanti paramAdhAmikAH / yadA nairayikAH svapRSThArUDhAtibhAraM voDhuM na zaknuvanti tadA 'Arussa' AruSya sarvathA ____TIkA--jina nArakiyoM ne janmAntara meM azobhana karmoM kA Aca. raNa kiyA hai arthAt hiMsA asatya Adi pApoM kA sevana kiyA hai, unako narakapAla raudra arthAt atyanta bhayAnaka prANivadha Adi kArmoM meM joDakara ve vanamaya aMkuza Adi se AghAta karake aura eka, do, tIna nArakiyoM ko una para caDhA kara unase hAthI ke samAna bhAra vahana karavAte haiM / jaise mahAvata hAthI kI pITha para savAra ko caDhAkara use calAtA hai, usI prakAra paramAdhArmika nArakoM ko una savAroM dvArA calAte haiM / athavA-jaise ratha Adi meM jotakara aura betakA prahAra karake anabhyasta UMTa Adi se bhI jabardastI bhAra vahana karavAyA jAtA hai usI prakAra nArakoM se balAtkArapUrvaka paramAdhArmika bhAra vahana karavAte haiN| jaba ve nAraka apanI pITha para savAra huoMkA bhArI bhAra nahIM TIkArya-je nArakoe pUrvabhavamAM hiMsA, asatya Adi pApakarmonuM sevana karyuM hoya che temane paramadhAmike dvArA temanAM te raudra (bhayaMkara) kanuM smaraNa karAvavAmAM Ave che. jevI rIte hAthInA marmasthaLamAM aMka zane prahAra karIne tenI pAse bhAra vahana karAvavAmAM Ave che, e ja pramANe vajanamaya aMkuza AdinA prahAra karIne teo nArake pAse bhAravahana karAve che. athavA eka, be traNa jIvone temanI pITha para ArohaNa karAvIne, aMkaza AdinA prahAra karIne tene calAve che. athavA jevI rIte rathanI dhuMsarI sAthe joDelA baLadane Ara bheMkIne calAvavAmAM Ave che. eja pramANe nArakane paNa daMDA, bhAlAM, Adi zastro vaDe mArI mArIne temanI pAse baLajabarIthI bhAra vahana karAvavAmAM Ave che. jyAre te nArake temanI zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 sUtrakRtAGgasUtre krodhaM kRtvA 'se' teSAM nArakajIvAnAm 'kakANao' marmANi marmasthAnAni aparaparamadhArmikAn AjJApya 'vijjhati' viddhyanti-chedayanti // 15 // mUlam - bAlA belA bhUmimaNukkamaMtA parvijjalaM kaMTailaM mahataM / vibaMddhata pehi visaraNacitte samIriyA koTTabaliM kairiti // 16 // chAyA - vAlA balAda bhUmimanukrAbhyamANA pradIptajalAM kaNTAvilAM mahatIm / vivadhyata: viSaNNacittAn samIritAH koTTavaliM kurvanti // 16 // sahana kara pAte taba paramAdhArmika kruddha hokara unake marmasthAnoM ko vedhate haiM yA dUsare paramAdhArmikoM ko Adeza dekara unase viMdhavAte haiM / / 15 / / 'bAlA' ityAdi / zabdArtha - 'bAlA - bAlA:' bAlaka ke samAna parAdhIna nairayika jIva narakapAloM ke dvArA 'balA - balAt' balAtkAra se 'pavijjalaM - pradIptajalAM ra ke kIcaDa se bharI huI 'kaMTailaM kaNTAvilAm' tathA kAMToM se yukta 'mahaMtaM - mahatIM ' vizAla 'bhUmiM - bhUmim' pRthivI para 'aNukarmatA-anukrAmya mANAH paramadhArmikoM ke dvArA calAye jAte evaM 'samoriyA - samIritAH' pApakarma se prerita kiye hue nArakoM ko 'vibaddhatappehiM vivadhyatapaiH' aneka prakAra ke bandhanoM se bAMdha kara 'visaNNacitte viSaNNacittAn' mUcchita aise dUsare nAraka jIvoM ko 'kohabaliM kariMti - kohavaliM kurvanti' kATakATa kara khaNDa khaNDa karake idhara udhara pheMka dete haiM // 16 // pITha para caDI meThelA jIvAnA bhAra varSana karavAne asamartha hovAne kAraNe cAlatAM thalI jAya che, tyAre paramAdhAmi ke gusse thaI ne temanA samasthAnAne vIdhI nAkhe che, athavA anya paramAdhAmikAne Adeza daine temanA dvArA te nArakAnA mamasthAnA para prahAra karAve che. 515mA - 'bAlA' ityAdi zabdArtha - 'bAlA - bAlAH ' mAjaunA samAna parAdhIna-mIlane sAdhIna - nairamiDa lava naraJjpAdonA dvArA 'balA - balAt' mAtasthI 'pavijjalaM pradIptajalAm' mohinA DiyaDathI bharela 'kaMTailaM - kaNTAvilAm' tathA aMTamothI yukta 'mahaMta' - mahatIM ' vizANa 'bhUmi' - bhUmim' pRthvI para 'aNukkamaMtA - anukrAmyamANAH ' pazmAdhAsinA dvArA yasAvavAmAM AvelA bhane 'samIhiyA - samIhitA: ' pApathI prerita rekhA 'vibaddhatappehi - vibadhyatapaiH' bhane ajharanA adhanothI gAMdhIne 'visaNNacitteviSaNNacittAn' bhUrcchita sevA mIla nA24 bhuvIne 'koTTavali' kariMti - koTTavaliM jIvRnti' kApI kApIne TukaDA TukaDA karIne ahiM tahuM" phekI de che. 5195 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 429 anvayArtha:-(bAlA) bAlA bAlavat parAdhInAH nairayikAH (balA) balAt-balAtkA. reNa (pavijjalaM) madIptanalA rudhirakardamena picchilAM (kaMTaila) kaNTAvilA-kaNTakayuktAm (mahata) mahatIM-vizAlAM (bhUmi) bhUmi-pRthivIm (aNukamaMtA) anukrAmyamANAH paramAdhArmikaizcAlyamAnAH (samIriyA) samIritAH-pApakarmaNA noditAH (vivaddha. tapahiM) vivadhyataH (visaNNacitte) viSaNNacittAn (kovali kariti) koTTabali khaNDazaH kRtvA nagarabali kurvanti, nagarabalivaditastataH kSipaMtItyarthaH // 16 // TIkA-'bAlA' bAlA:-bAlakA iva parataMtrAste nairayikA jIvAH paramAdhArmika dvArA, 'balA' balAt-balAtkAreNa 'pavijala' pradIptanalAM atipicchilAm , paMkAdibhirAvilAm / 'kaMTaila' kaNTAvilAm , vajrakaNTakairAkulAm , 'mahaMta' mahatImatizayena vistRtAm / 'bhUmi' bhUmi-bhUmitalam / 'aNukamaMtA' anukrAmyamANAH preraNayA caalymaanaaH| yadyapi tAdRzabhUmau gantumicchA nAsti, tathApi paramAdhArmikaibalAcAlyamAnAH / 'samIriyA' samIritAH-pApakarmaNA paramAdhArmikameritAH / 'vivaddha___ anvayArtha-bAlaka ke samAna parAdhIna nAraka jIvoM ko paramAdhAmika jabardastI karake rudhira kI kIcar3a se vyApta, kaMTakAkIrNa aura vistRta bhUmi para calAye jAte haiN| pApakarma se prerita paramAdhArmika aneka prakAra se bAMdhakara viSaNNacitta una nArakoM ko khaNDa khaNDa karake nagarabali ke samAna idhara udhara pheMka dete haiM // 16 // TIkArtha-jaise bAlaka pratyeka bAta meM parAdhIna hotA hai, usI prakAra nAraka bhI parAdhIna hote haiM / ataeva unheM yahAM 'bAlA' arthAt bAlaka kahA gayA hai| una bAla nArakoM ko paramAdhArmika asura jabardastI se paMka se paripUrNa aura vajramaya kAMToM se yukta, atyanta vistRta bhUmi sUtrArtha-bAlakanA samAna parAdhIna nAraka jIvene paramadhAmike baLa jabarIthI lehInA kIcaDathI vyApta, kAMTAothI chavAyelA vistRta mArga para calAve che. nArakanAM pApakarmone badale ApavAne taiyAra thayelA te paramadhAmike, aneka prakAranAM baMdhanathI bAMdhIne viSAdayukta cittavALA te nArakenA TukaDe TukaDA karI nAkhIne, nagarabalinI jema te TukaDAone cAre dizAmAM phekI de che. 16 TIkArtha-jevI rIte bALaka pratyeka bAbatamAM parAdhIna hoya che, e ja pramANe nArake paNa parAdhIna hoya che. te kAraNe temane ahIM "bAla (ajJAna) kahevAmAM Avela che. te bAlanArakane paramadhAmiDake baLajabarIthI kIcaDa ane vajAmaya kAMTAthI AcchAdita vistRta bhUmi para calAve che. jo ke evI zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 sUtrakRtAstre tappehi' vivadhyataH bahuvivabandhanaiyA / tathA-'viSaNNacitte' viSaNNacittAna , mUcchitAn aparAn nArakajIvAn / 'kovali kariti khaNDazaH kartayitvA nagarapali kurvanti itastataH niHkSipanti / pApakarmapreritAH paramAdhArmikAH parAdhInaM taM nAraki. jIvaM paMkadigdhakaNTakilAM bhUmiM vistRtAM cAlayanti / tathA-anyaM nArakijIvamanekaprakAreNa baddhvA mUcchitaM nArakijIva kuTTayitvA khaNDazaH kRtvA nagarabalivat itastataH kSipantIti // 16 // mUlam-vetAlie nAma mahAbhitAve egaoNyate pevymNtailikkhe| hammati tatthA bahukUrakammA, paraM sahassANa muNhttgaannN||17|| chAyA-vaikriyo nAma mahAbhitApaH ekAyataH parvato'ntarikSe / ___ hanyante tatsthA bahukrUrakarmANaH paraM sahasrANAM muhUrtakANAm // 17 // para calAte haiM / yadyapi aisI bhUmi para calane kI unakI icchA nahIM hotI phira bhI paramAdhArmika unheM balAtkAra karake calAte haiM / pApakarmoM se prerita paramAdhArmika vividha prakAra ke bandhanoM se bAMdhakara, viSaNNacitta tathA mUcchita dUsare nAraka jIvoM ko khaNDa khaNDa karake idhara udhara pheMka dete haiN| bhAvArtha yaha hai ki parAdhIna nAraka jIva ko kIcar3a se bharI huI, kaMTakoM se vyApta vistRta bhUmi para calAte haiM tathA dUsare nArakiyoM ko aneka prakAra se bAMdhakara, mUJchita hue ko kUTapITa kara, khaNDa khaNDa karake nagarabali ke samAna idhara udhara pheMka dete haiM // 16 // bhUmi para cAlavAnuM temane gamatuM nathI, paraMtu paramAdhArmika asure temane baLAtkAre te bhUmi para calAve che. vividha prakAranAM bandhane vaDe bAMdhIne udvigna cittavALAM tathA mUcchita nArakanA TukaDe TukaDA karIne paramAdhAma ke temane nagarabalinI jema Ama tema pheMkI de che. temanAM pUrvabhavenAM pApakamene A pramANe temane badale cukavavAmAM Ave che. A kathanano bhAvArtha e che paramadhAmika parAdhIna nArakene kIcaDa ane kAMTAothI chavAyelA mArga para parANe calAve che. vaLI teo anya nArakone aneka prakAranA bandhanamAM bAMdhe che, ane mUrzita thayelA nArakonA zarIranA TukaDe TukaDA karIne nagarabalinI jema game tyAM pheMkI de che. 16 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 5 u.2 nArakIya vedanAnirUpaNam 431 anvayArtha:-(mahAmihatAve) mhaabhitaape-mhaaduHkhruupe| (aMtalikkhe) aMtarikSa AkAze (vetAlie nAma) vaikriyanAmA (egAyate) ekAyataH ekazilAdighaTito dIrghaH (pandhae) parvataH (tatthA) tatsthAH tatra parvate vasantaH (bahukUrakammA) bahukrUrakarmANo nairayikAH (sahassANaM muhuttagANaM) sahasrANAM muhUrta kANAM (paraM) paramadhikaM kAlaM yAvat (hammaMti) hanyante-pIDayante iti // 17 // 'betAlie' ityaadi| zabdArtha-'mahAbhitAve mahAbhitApe' mahAn duHkha se yukta 'aMtalikkhe-aMtarikSe' AkAza meM 'vaitAlie nAma-vaikriyo nAma' vaikriya nAmakA 'egAyate-ekAyataH' ekazilA ke dvArA banAyA huA lambA 'pancae-parvata' parvata hai 'tatthA-tatsthAH ' usa parvata para nivAsa karane vAle 'bahukUrakammA-bahukrarakarmANaH' bahuta krUrakarma kie hue nAraki jIva 'sahassANaM muhuttagANaM-sahasrANAM muhUrtAnAm' hajAroM muhUttoM se 'paraM-param' adhika kAla taka 'hammaMti-hanyante' mAre jAte haiM // 17 // ____ anvayArtha-atyanta santApa utpanna karane vAlA vaikriya nAmaka eka parvata hai / vaha AkAza meM hai aura eka zilA Adi kA banA huA hai| usa para rahe hue krUra karma karanevAle nAraka sahasroM (hajAroM) muhattoM se bhI adhika kAla taka pIr3ita kiye jAte haiM // 17 // 'betAlie' tyA zA--'mahAbhitAve-mahAbhitApai' mahAn mayA yuddhata 'aMtalivakheantarikSe' mAzamA 'vetAlie nAma-vaikriyo nAma' Thiya nAmanI 'egAyateekAyataH' me. zikSA dvArA manAvesa aimA 'pabvae-parvata' parvata cha. 'tatthAtatsthAH ' te 52 nivAsa 42pApA 'bahukUrakammA-bahukrUrakarmANaH' mA dU24 42vAvA nA2894 'sahassANaM muhuttagANaM-sahasrANaM muhUrtAnAm' gre| bhutto thA 'para'-param' adhi: 0 sudhI 'hammaMti-hanyante' bhArayAmA Ave che. jenA sUtrArtha-nArakone khUba ja saMtapta karanAre vaikriya nAmane eka parvata narakabhUmimAM Avela che. te AkAzamAM Avela che ane eka ja zilAno banela che. te vaikriya parvata para utpanna thayelA, phrarakama nArakane hajAra muhUrta karatAM paNa adhika kALaparyata paramAdhArmika asuro dvArA khUba ja mAra, prahAra Adi vyathA sahana karavI paDe che. 1NA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 sUtrakRtAGgasUtre TIkA - 'mahAbhitAve' mahAbhitApe, mahAduHkhaikakArye 'aMta likkhe' antarikSe AkAze 'vetAlie nAma' vaikiyo nAma paramAdhArmikaiH saMpAditaM sthAnaM vidyate iti saMbhAvayAmi / 'egAyate' ekAyataH ekazilAyAM nirmito'ti laMbAyamAnaH | 'pavvayaM' parvato'sti 'tatthA' tatsthAH tasmin parvate tiSThataH / 'bahukUrakammA' bahukrUrakarmANo nArakijIvAH 'sahassANa muhuttagANaM paraM sahasrakANA muhUrttakAnAM param, muhUrttasahasrAdapyadhikam 'hammati' hanyante / mahattApado narakapAlanirmitaikazila | ghaTito dIrghataraH parvato vidyate / tatra parvate vidyamAnA nArakijIvAH sahasramuhUrttAdapyadhikaM prabhRtakAlaparyantaM narakapAlairhanyante iti ||17|| mUlam - saMbAhiyA dukkaDiNo thaNaMti, aho ya rAo paritapyamANA / aigaMtakUDe narae mahaMte kUDeNaM tatthA visame haMtA u // 18 // chAyA - saMbAdhitA duSkRtinaH stananti ahi ca rAtrau paritapyamAnAH / ekAntakuTe narake mahatikUTena tatsthA viSame hatAstu // 18 // TIkArtha - ghora duHkha utpanna karane vAlA vaikriya nAmaka parvata AkAza meM sthita hai / atyanta pApa karane vAloM ko vaha sthAna prApta hotA hai / vaha eka zilA kA banA huA aura lambA hai / usa parvata para sthita ghora krUra karma karane vAle nArakI jIva cirakAla taka hajAroM muhUtoM se bhI adhika samaya taka mAre jAte haiM / Azaya yaha hai ki mahAn santApakArI paramAdhArmikoM dvArA nirmita aura ekazilA kA banA huA lambA parvata hai / usa parvata para vidya mAna nAraka jIva hajAroM muhUtoM se bhI adhika kAlaparyanta paramAdhArmikoM dvArA Ahata kiye jAte haiM ||17|| TIkA"--AkAzamAM vaikriya nAmanA eka pahADa AvelA che te eka ja zIlAnA khanelA che. ghAra pApakarmo karanArA jIvA te parvata para nArakA rUpe utpanna thaIne dhAra duHkhA sahana kare che. te vaikriya paryaMtanIla khAI paNu ghaNI ja che te parvata para utpanna thayelA nArakone paramAdhamika asure hajAra) muhUtto karatAM paNa adhika samaya sudhI mAra mAryAM kare che. tAtparya e che ke paramAdhAmikA dvArA nimita, eka ja zilAnI naiSkriya nAmano pahADa narakabhUmimAM AvelA che. te pavaMta ghaNA lAMkhe che te pahADa para rahelA ghAra pApakarmo karanArA nArakeAne cirakALa sudhI paramA dhArmikAnA hAthanA mAra khAvA paDe che. 51NA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.2 nArakIyavaidanAnirUpaNam 433 anvayArthaH-(saMvAhiyA) saMbAdhitAH pIDitAH (dukaDiNo) duSkRtinaH pApakarmANaH, (aho ya rAo ya paritappamANA) ati ca rAtrau ca paritapyamAnA ahanizaM pIDAmanubhavantaH (thaNaMti) stananti-rudanti (gaMtakUDe) ekAntakUTeekAntato duHkhasthAne (mahaMte) mahati-vistRte (visame) viSame'tikaThine (narae) narake (kUDeNa) kUTena-galayaMtrapAzena (hatA u) hatAstu nihatAH santaH (tatthA) tatsthAH tatra-tasmin viSame sthitAH-stanaMtyeva kevalamiti // 18 // 'saMbAhiyA' ityaadi| zabdArtha-'saMvAhiyA-saMbAdhitA' nirantara pIDita kiye jAta hue 'dukaDiNo-duSkRtinaH pApI jIva 'aho ya rAo ya paritappamANAahni ca rAtrau ca paritapyamAnAH' dinarAta tApa ko bhogate hue 'tharNatistamanti' rudana karate rahate haiM 'egaMtakUDe-ekAntakUTe' kevala duHkha kA sthAna 'mahaMte-mahati' vistRta 'visame-viSame' atyanta kaThina 'naraenarake naraka meM paDe hue prANI 'kUDeNa-kUTena' gale meM phAMsI DAlakara 'hatA u-hatAstu' mAre jAte hue 'tatyA-tatsthA ' usameM rahane vAle nArakI kevala rudana hI karate haiM // 18 // anvayArtha-naraka meM.pIr3A pAte hue pApakarmI jIva dinarAta atyanta paritApa kA anubhava karate hue rudana karate rahate haiN| ve ekAnta duHkha kA anubhava karate haiM / usa viSama evaM vistRta naraka meM galapAza (phAMsI) se pIDita hokara rote hI rahate haiM // 18 // 'saMvAhiyA' tyA zahAtha-'saMvAhiyA-saMbAdhitAH' nirantara pIDita 32vAmA mAtai 'dukaDiNo-duSkRtinaH' pApI01 'aho ya rAo ya paritappamANA-ahi ca rAtrau ca paritapyamAnAH' havasa rAta tApane sozatai 'thaNaMti-stanaMti' 34na 42tA 29 cha 'egaMtakUDe-ekAntakUTe' para manu sthAna 'mahaMte-mahati' vistRta 'visamaiviSame' atyanta 88na 'narae-narake' na24mA 5sA prANI 'kUDena-kUTana' sAmasI nAbhIna 'hatA u-hatAstu' bhA2pAmA mAtA tatthA-tatsthAH' temA rahevAvALA prANI kevaLa rUdana ja kare che. 18 sUtrArtha -narakamAM yAtanAonuM vadana karatAM pA5kama cha dinarAta atyanta paritApane anubhava karavA thakI rudana karyA kare che. teo ekAntataH (saMpUrNa rUpe) duHkhano ja anubhava kare che. te viSama ane vistRta narakamAM nArakonA gaLAmAM phAMso nAkhavAmAM Ave che, ane tenI pIDA asahya thaI paDavAthI teo karuNAjanaka AkaMda karyA kare che. 18 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 sUtrakRtAGgasUtra TIkA-'saMvAhiyA' saMvAdhitA:-samekImAvena bAdhitAH atipIDitAH / 'dukaDiNoM dukRtina:-pApijIvAH narakagatAH 'aho ya' ahni divase ca 'rAo ya' rAtrau ca 'paritappamANA' paritapyamAnAH-atizayitatayA pIDAM dazavidhakSetravedanA manubhavantaH 'tharNati' stananti-AkrandanaM kurvanti / 'egaMtakUDe' ekAntakUTeekAntato duHkhasthAne 'mahaMte mahati-atidIrgha 'visame' viSame-kaThine nAnAvidhaduHkhasaMkule (narae) narake patitA:-nArakajIvAH 'kUDena' kUTena-galayaMtraNAdipAzena 'hatA u' itAstu-hatA bhvnti| nirantaraM pIDitAH 'tatthA' tatsthAH tatra sthitAH pApipuruSAH ahorAtraM rudanti / yatraikAnta to duHkhameva vartate, ativistRtam atikaThinaM ca / etAdRzanarake patitAH pApijIvAH galaM pAzAdinA pAzayitvA mAryante iti bhAvaH // 18 // TIkArtha-atyanta vyathita hue ve pApAcArI nAraka jIva dinarAta saMtapta arthAt dasa prakAra kI kSetrajanita vedanA kA anubhava karate hue Akrandana karate haiM / ekAnta duHkhamaya, atidIrgha, viSama, nAnAprakAra ke duHkhoM se vyApta naraka meM paDe hue nAraka jIvoM ke gale meM phAMsI lagA dI jAtI hai to hata nihata hote haiN| bhAva yaha hai ki nirantara pIDita pApI puruSa dinarAta A~sU bahAte rahate haiN| vahAM ekAntataH duHkha hI duHkha hotA hai / vaha ati kaThina aura ati vistRta hai / aise naraka meM pApI jIvoM ke gale meM phaMdA DAla kara mAre jAte haiM // 18 // TIkArtha-pUrvabhavamAM pApakRtyenuM sevana karIne narakamAM utpanna thayelA te cha dina rAta atyanta vedanAne anubhava karatA rahe che, eTale ke teo dasa prakAranI kSetrajanita vedanAnuM vedana kare che. A asahya vedanAne lIdhe teo karuNAjanaka rudana karyA kare che. saMpUrNataH duHkhamaya, atidIrgha, viSama ane aneka prakAranAM duHkhothI vyApta narakamAM paDelA nAraka jIvonA gaLAmAM phase nAkhIne temane mAra mAravAmAM Ave che. bhAvArtha e che ke narakamAM nirantara pIDAno anubhava karatA pApI jI AMsu sAryA kare che. tyAM temane sadA duHkha ja sahana karavuM paDe che. eka paLa paNa temane sukha maLatuM nathI. te sthAna khUba ja viSama, vistRta ane duHkhada che. evA narakamAM pApI jInA gaLAmAM phase nAkhIne paramadhAmika temane khUba ja mAra mAryA kare che. 18 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 435 mUlam-bhaMjaMti NaM puvamarI sarosaM samuggare te musale gaihetuN| te bhinnadehA ruhiraM vamaMtA omuddhagA dheraNitale paiDaMti // 19 // chAyA-bhajanti khalu pUrvArayaH saroSaM samudrANi te musalAni gRhItvA / te bhinadehA rudhiraM vamanto'vamuddhInaH dharaNItale patanti // 19 // anvayArtha:-(te) te paramAdhArmikAH (samuggare musale gahetu) samudrANi musalAni gRhItvA (puvvamarI) pUrvAraya iva janmAntarIyazatrava iva (sarosaM) saroSa krodhasahitaM yathA syAttathA (bhaMti) bhaJjanti-gADhapahArairAmardayanti (bhinna dehA) bhinnadehA:-cUrNitAGgAH (te) te nairayikAH, (rudhiraM vamaMtA) rudhiraM vamantaH (omu. ddhagA) avamdAnaH (dharaNItale) dharaNItale pRthivyAM (paDaMti) pataMtIti // 19 // 'bhaMjati' ityaadi| zabdArtha-'te-te' ve paramAdhArmika 'samuggare musale gahetu-samudgarANi musalAni gRhItvA' mudgara aura musala hAtha meM lekara 'puvvamarIpUrvArayaH' pahale ke zatru ke samAna 'marosaM-saroSam krodhayukta 'bhaMtibhaJjanti' nArakI jIvoM ke aGgoM ko toDa dete haiM 'bhinna dehA-bhinna dehA' jinakI deha TUTa gaI hai aise 'te-te' ve nArakI jIva 'ruhiraM vamaMtArudhira vamantaH' rakta vamana karate hue 'omuddhagA-avamUrdhAna:' adhozira hokara 'dharaNItale-dharaNItale' pRthivItala meM 'paDaMti-patanti' paDate haiN|19| ___ anvayArtha-ve paramAdhArmika pUrva ke zatru ke samAna mudgarasahita mUsala lekara krodha ke sAtha gADha prahAra karake nArakoM ke zarIra ko cUra _ 'bhaMjaMti' tyAhi Avattha-'te-te' te 52mAyAmi 'samuggare musale gahetu-samudrANi musalAni gRhItvA' bhaga bhane bhusasa thamA ne 'putvamarI-pUrvArayaH' paDasAda zatrunA samAna 'sarosaM-saroSam' yI yuta 'bhaMjaMti-bhaJjanti' nA2 lAnA manAne tAli che. 'bhinnadehA-bhinnadehAH' manu zarIra TUTI yuche sevA 'te-te' te naa240| 'ruhira vamaMtA-rudhira vamanta:' 24 mana 42i 'omuddhagA-avamUrddhAnaH' madhomara ne 'dharaNItale-dharaNIsale' pRthvI Hi 'paDaMti-patanti' 5De che. // 18 // sUtrArtha-paramadhArmika temanI sAthe pUrvabhavanA zatrunA jevo vyavahAra kare che. teo hAthamAM magadaLa ane mUsaLa (sAbeluM) dhAraNa karIne, khUba ja ke pUrvaka nArakanAM zarIra para tenA gADha prahAro karIne temanAM zarIranA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 sUtrakRtAGgasUtre TIkA - 'samuggare' samudgarANi mudgareNa sahitAni 'musale' musalAni, te narakapAlAH samudgarANi musalAni 'gahetuM' gRhItvA 'putramarI' pUrvabhavasaMjAtA zatrava iva 'sarosa' saroSaM - roSayuktaM yathA bhavettathA / Namiti vAkpAlaMkAre / 'bhajaMti' bhajanti - cUrNI kurvanti nArakijIvAnAmaMgAni truTacanti / 'bhinnadehA' bhinnadehAH - vidAritadehAH 'te' te nArakijIvAH 'ruhiraM' rudhiraM raktam ' varmatA' vamantaH- svAvayavebhyo rudhirANi udbhirantaH 'omuddhagA' avamUrddhAnaH santaH 'dharaNitale' pRthivyAm 'DaMti' patanti paramAdhArmikAH zatrava iva samudgaramusalAnyAdAya tatmahAreNa nArakijIvazarIraM cUrNayanti / gADhaM mahatadehAste nArakijIvA adhomukhA rudhiraM svamukhAdvamanto dharaNItale patanti, iti // 19 // cUra karate haiM / cUra cUra huI dehavAle nAraka rudhira ko vamana karate hue aghozira hokara pRthvItala para jA girate haiM // 19 // TIkArtha -- paramAdhArmika mudgarasahita bhUsala grahaNa karake pUrvabhava ke vairI ke jaise athavA pUrvabhava ke zatru nAraka Apasa meM eka eka dUsare ko roSa ke sAtha cUra cUra kara dete haiM arthAt unake aMgoM ko toDa dete haiN| iTe hue dehavAle ve nArakajIva rudhira ko vamana karate haiM unake aMga aMga se rakta bahatA hai / ve adhozira hokara dharatI para girate haiM / Azaya yaha hai ki paramAdhArmika zatru ke samAna mudUgara ke sAtha mUsala lekara usake prahAra se nArakiyoM ke zarIra ko cUrNita kara dete haiM / sUre cUrA karI nAMkhe che, A prakAre jemanuM zarIra chinnabhinna karI nAkhavAmAM Avyu' che evA nAkA leAhInI ulaTI karatAM karatAM UMdhe mAthe jamIna para paDI jAya che. 195 TIkA-jANe ke pUrvabhavanA duzmanA hAya evI rIte paramAdhAmikA nArakAnAM zarIra para magadaLa ane mUsaLanA prahAro kare che. athavA nArakA pUrvabhavanu vera vALavAne mATe ekakhIjAnA upara AkramaNa karIne eka khIjAnAM agA tADI nAkhe che. A prakAranA prahArAne lIdhe temanA pratyeka aMgamAMthI lAhInI dhArA nIkaLe che ane temane leAhInI ulaTI paNa thAya che Akhare zarIranI tAkAta khUTI javAne kAraNe te Udhe mAthe bhUmitala para paDI jAya che. mA kathananA bhAvAtha e che ke paramAdhArmika duzmanAnI jema temane mUsaLa, magadaLa Adi vaDe mArI mArIne temanAM zarIranA cUre pUrA karI zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 437 bhUlam-aNAsiyA nAma mahAsiyAlA pAgaibbhiNo tattha saMyA sakocA / kheti tatthA bahakUraikammA, adUragA saMkaliyAhi bddhaa||20|| chAyA-anazitA nAma mahAragAlAH, pragaribhaNastatra sadA sakopAH / / khAdyante tatsthAH bahukrUrakarmANaH, adaragAH zRMkhalikAbhi bddhaaH||20|| anvayArtha:-(tattha) tatra narake (sayA sakovA) sadA sarvakAlaM sakopAH krodhayuktAH (aNAsiyA nAma) anazitAH bubhukSitAH (pAgabhiNo) pragasminaH dhRSTAH jaba unake zarIra para gADha prahAra kiyA jAtA hai taba ve adhozira hokara mukha se rudhira vamana karate hue bhUmi para jA paDate haiM // 19 // 'aNAsiyA' ityaadi| zabdArtha-'tattha-tatra' usa naraka meM 'sayA sakovA-sadA sakopA' sadA krodhita 'aNAsiyA nAma-anazitA nAma' kSudhAtura aise tathA 'pAgambhiNo-pragalbhinA' dhITa-bhayarahita aise 'mahAsiyAlA-mahAzRgAlA' baDe baDe zRgAla rahate haiM ve gIdaDa 'bahukUrakammA-bahukrUra karmANa' janmAntara meM pApakarma kiye hue 'saMkaliyAhiM-zRGkhalikAbhi:' jaMjIra meM 'baddhA-baddhAH' baMdhe hue 'adUragA-adUragAH' nikaTa meM rahe hue 'tatthAtatsthA:' usa naraka meM sthita jIvoM ko 'khajjati-khAdyante' khaNDa khaNDa karake khA jAte haiM // 20 // anvayArtha-naraka meM sadaiva kruddha rahane vAle, sadaiva bhUkhe evaM dhITa nirbhaya nAMkhe che. jyAre temanA zarIra para kaThera prahAra paDe che, tyAre teo adhesukha hAlatamAM jamIna para phasaDAI paDIne lehInI ulTIo kare che. jenA 'aNAsiyA' tyAha zA--'tattha-tatra' te 24mA 'sayA sakovA-sadA sakopAH' sodhita 'aNAsiyA nAma-anazitA nAma' kSudhAtura sevA tathA 'pagambhiNo-pragalminaH' layahita mevA (dhIra) 'mahAsiyAlA-mahAzRgAlAH' bhoTA moTA ziyA 23 cha, te ziyA 'bahukUrakammA-bahukUrakarmANaH' -bhAntaramA 5.54 resA 'saMkaliyAhi-zRMkhalikAbhiH' / 72mA 'baddhA-baddhAH' mdhes| 'adUragA-adaragA: nITamA 29sA 'tatthA-tatsthAH' te na24mA sthita 7vAne 'khajaMti-khAdyante' TukaDA TukaDA karIne khAI jAya che. 20 savArtha-narakamAM mahA dhITa (ziyALa) hoya che. teo ghaNAM ja zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 sUtrakRtAsUtra nirbhayAH (mahAsiyAlA) mahAzamAlA paramAdhArmikavikurvitA bhavanti ebhiH zagAlaiH (bahukUrakammA) bahukrarakarmANaH (saMkaliyAhiM) zRGkhalikAbhiH (baddhA) baddhAH-(tatthA) tatsthAH (khajati) khAdyante-khaNDazaH kRtvA bhakSyante iti // 20 // TIkA-'tattha tatra narakAvAse 'sayA sakovA' sadA sakopA-sadaiva sakopAH krodhazIlAH 'pAganmiNI' pragalbhino'tidhRSTAH nirbhayAH paramAdhArmikairvikurvitAH 'aNAsiyA' anazitAH kSudhAturAH, nAmazabda: saMbhAvanAyAm 'mahAsiyAlA' mahAgAlA:-atidIrghakAyAH jaMbUkAH ebhiH zRgAlaiH paramAdhArmikaiH 'bahukUrakammA' bahukrUrakarmANaH, pUrvajanmani atikaThoraM pANihiMsAdikaM ye kurvanti. sma te 'saMvAliyAhi' vajrazaMkhalAbhiH 'badA' baddhAH 'adUragA' adUragAH samope vidyamAnAH 'tatthA' tatsthA-narake sthitAste nArakijIvAH 'khajjati' khAyante zRgAlaistAdRzavizeSaNopetairnArakijIvAstatra narakAvAse bhakSyante, iti // 20 // mahAzRgAla hote haiM / paramAdhArmika vikriyA se unheM utpanna karate haiN| una zRgAloM ke dvArA atIva krUrakarmI evaM sAMkaloM se baMdhe hue nAraka jIva bhakSaNa kiye jAte haiM // 20 // ___TIkArtha--narakAvAsa meM sadaiva kruddha rahane vAle, atyanta dhRSTa nirbhaya aura bhUkhe zRgAla hote haiN| ve dIrghakAya hote haiM aura paramAdhArmika vikriyA ke dvArA unako utpanna karate haiN| pUrvajanma meM hiMsA Adi krUra karma karane vAle tathA zRMkhalAoM se baddha evaM samIpavartI nAraka jIvoM ko ve khAte haiN| arthAt vahA~ bhUkhe zRgAla sAMkaloM se ba~dhe hue nArakoM ko khAte haiM // 20 // bhUkhyAM, kodhI ane nirbhaya hoya che. paramAdhArmike pitAnI kriya zakti vaDe te ziyALAnI utpatti kare che. pUrvabhAmAM ghora pApakarmo karanArA, sAMkaLa vaDe bAMdhelA te nArakanuM A mahAziyALA dvArA bhakSaNa karAya che 20 TIkArtha-narakAvAsamAM sadA krodhathI yukta rahevAnA svabhAvavALAM, atyanta iSTa, nirbhaya ane bhUkhyA ziyALo hoya che temanuM zarIra ghaNuM ja vizALa hoya che. potAnI vaikiya zakti vaDe paramAdhAmike temanuM nirmANa kare che. pUrvabhomAM hiMsA Adi kurA karmo karavAthI narakamAM utpanna thayelAM, sAMkaLa vaDe baMdhAyelAM nArakanI pAse A ziyALo pahoMcI jAya che ane temanAM zarIramAMthI mAMsanuM bhakSaNa kare che. mArA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 439 mUlam-sayAjalA nAma nadI bhiduggA, pavijalaM lohviliinntttaa| jaMsI bhiduggaMsi pavajamANA, eMgAya'tINukramaNaM karoti // 21 // chAyA-sadAjalA nAma nadI abhidurgA pradIptajalAM lohavilInataptA / ___yasyAmabhidurgAyAM prapadyamAnA eke atrANA utkramaNaM kurvanti // 21 // anvayArtha:-(sayAjalA nAma) sadAjalA nAma-sarvakAlaM jalapUritA (bhiduggA) abhidurgA'tiviSamA (nadI) nadI ekA tiSThati (pavijjalaM) padIptajalA picchilA. rudhirAbilatvAt (lohavilINatattA) lohavilInataptA-atitApadravitalohasadRza'sayAjalA' ityaadi| zabdArtha-sayAjalA nAma-sadAjalA nAma' sadAjalA nAmakI 'bhiduggA-abhidurgA' atyaMta viSama 'nadI-nadI' eka nadI haiM 'pavijjalaM pradIptajalAM' usakA jala pIva (rassI) evaM rakta mizrita hotA hai athavA vaha baDI picchila arthAt kardamayukta hai 'lohavilINatattA-loha vilIna taptA' tathA vaha agni se pighale hue loha ke drava ke samAna ati uSNa jalavAlI hai 'abhiduggaMsi-abhidurgAyAm' ativiSama si-yasyAM' jisa nadI meM 'pavajjamANA-prapadyamAnAH' paDe hue nArakI jIva 'egA. yattANa-eke atrANA' akelA rakSakarahita hokara 'ukkamaNaM kareMtiutkramaNaM kurvanti' vahAM sarvakAla uchalate rahate haiM // 21 // ___ anvayArtha--naraka meM eka sadAjalA nadI hai / vaha sadaiva jala se paripUrNa rahatI hai aura atyanta viSama hai / vaha rudhira se vyApta hai aura 'sayAjalA' tyA: zahAya-'sayAjalA nAma-sadAjalA nAma' sahasA nAma 'bhidugA-abhidargA' atyata viSama 'nadI-nadI' se nahI che 'pavijjalaM-pradIptajalAM' tanu pANI paru evaM lehI mizrita hoya che athavA te maTI picchila arthAta bhayata cha 'lohaviloNatattA-lohavilInataptAH' tata bhanithI paudhaNela somana dravAnA samAna mati garama pANI che 'abhiduggaMsi-abhi. TargAyAma' ativiSama 'jaMsi-yasyA' se nahImA 'pavajjamANA-prapadyamAnAH' paDasa nA804 'egAyattANa-eke atrANAH' / 26 varanA thane 'ukamaNaM kare ti-utkramaNaM kurvanti' tyo sAtA 2 cha. // 21 // sUtrArtha---narakamAM eka evI nadI che ke je sadA pANIthI bharapUra rahe che te nadI ghaNI ja viSama che. te nadI paru ane lohIthI bharelI che, tenuM pANI zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 sUtrakRtAGgasatre jalA (abhiduggaMsi) abhidurgAyAmativiSamAyAM (jaMsi) yasyAM nayAM (pavajjamANA) prapadyamAnA nairayikAH (egAyattANa) eke atrANAH rakSakarahitAH (ukkamaNaM kareMti) utkramaNaM kurvanti-utkramaNaM gamanaM plavanaM vA kurvanti paramAdhArmikapreraNayeti // 21 // ___TIkA--'sayAjalA' sadAjalA sadA-sarvadA jalaM vidyate yasyAM sA sadAjalA, sarvadA jalayutA sadAjalAbhidhAnA vA 'abhiduggA' abhidurgA-atidurgA, ativiSamA tartumazakyA 'pavijjalaM' pradIptajalAM picchilAM, tajjalaM kSArapUyarudhiramizritamiva vidyate / athavA-rudhirAvilavAdatipicchilA 'lohavilInatattA' lohavilInataptA-agninA tApitadravitalauhavat atizayena saMtaptaM jalaM vidyate yasyAM sA lauhavilInataptA / agnitaptadravitalohavat atyuSNajalapapUritA 'jaMsI' yasyAM 'abhiduggasi' abhidurgAyAmativiSamAyAm nadyAm , 'pavajjamANA' prapadyamAnA:prAptavanto nArakajIvAH taadRshndiim| 'egAyatANa' eke atrANAH ekAkina usakA jala itanA uSNa hai jaise tIvra tApa se dravIbhUta huA lohA ho| usa atyanta durgama nadI meM paDe nAraka atrANa hokara uchalate hue duHkha pAte haiM // 21 // TIkArtha--jisameM sadaiva jala banA rahatA hai vaha nadI sadAjalA kahalAtI haiM / athavA 'sadAjalA' usakA nAma hai / jisako tairanA bahuta kaThina hai / usakA jala kSAra, pIva aura rudhira se mizrita hai yA rudhira se vyApta hone ke kAraNa atyanta paMkila hai| agni meM tapAye huye aura pighale hue lohe ke samAna atIva uSNa jalavAlI hai| isa prakAra atizaya uSNa jala se paripUrNa tathA ati viSama nadI meM ve nAraka jIva asahAya evaM azaraNa hokara uchalate rahate haiN| paramAdhArmika unheM tirane ke liye vivaza karate haiN| garamA garama leDhAnA rasa jevuM atiuNa che. te atyanta durgama nadImAM paDelAM nArake khuba ja asahAya dazAne anubhava kare che. paramAdhAmike temane baLAtkAre te nadImAM nAkhe che. 21 TIkAryuM-jemAM pANI kAyama TakI rahe che, evI nadIne "sadA jalA" kahe che. athavA te nadInuM nAma "sadA jalA" che, te nadImAM taravAnuM kArya ghaNuM ja kaThaNe che. tenuM pANI kSAra, rudhira ane paruthI mizrita hovAne kAraNe, athavA rUdhirathI vyApta hovAne kAraNe khUbaja gaMdu che. te pANI bhaThThImAM tapAvelA leDhAnA rasa jevuM ati uSNa che. te nadImAM paramAdhAma nArakene baLajabarIthI nAkhe che. bicArA nirAdhAra ane asahAya nArakane lAcArIthI temAM paDavuM paDe che. zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. u. 5 sU. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 441 strANavivarjitAH 'ukkamaNaM kareMti' utkramaNaM utplavanaM kurvanti sadA tatra taranta eva saMtiSThante / sadAjalavatI nAmnI narakasyaikA nadI vidyate / sA cA'tiduHkhadAyinI, tajjalaM kSArapUyarudhirAvilaM sarvadA bhavati / tathA tApitavilIna lauhavat atyugNajalavatI / tAdRzanadyAM gatA nArakAH paramaduHkhajanika kSetravedanAmanubhavantaH sarvadaiva plavantIti bhAvaH // 21 // mUlam-eyAI phAsAI phusaMti bAlaM, niraMtaraM tattha ciraTritIyaM / Na hammamANassa hoi tANaM, eMgo sayaM paJca]hoi dukkhaM / 22 // chAyA-ete sparzAH spRzanti bAlaM nirantaraM tatra cirasthitikam / na hanyamAnasya tu bhavati trANa mekaH svayaM pratyanubhavati duHkhm||22|| Azaya yaha hai-naraka meM sadAjalA nAma kI eka nadI hai / vaha ghora duHkha dene vAlI hai| usakA jala sadaiva kSAra pIva evaM rakta se vyApta rahatA hai / tapAe aura pighale lohe ke samAna atIva uSNa jalavAlI hai / usa nadI meM girAe hue nAraka atizaya viSama kSetravedanA ko anubhava karate hue uchalate rahate haiM // 21 // __uddezaka ke artha kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra punaH naraka ke svarUpa ko hI dikhalAne ke lie kahate haiM--'eyAI' ityAdi / zabdArtha-'tattha-tatra' usa naraka meM 'ciradvitIyaM-cirasthitikam' dIrghakAlaparyanta nivAsa karane vAle arthAt palyopama sAgaropama kAla taka nivAsa karanevAle 'bAlaM-bAlam' ajJAnI nArakI jIva ko 'eyAIete' pUrvokta ye uparyukta 'phAsAI-sparzAH' sparza arthAt duHkha niraMtaraM A kathanane bhAvArtha e che ke narakamAM sadA jalA nAmanI eka nadI che, te nadI nArakene khUba ja duHkhadAyaka thaI paDe che. tenuM pANI sadA kSAra, lohI ane 50thI vyAta rahe che. tapAvIne ogALelA loDhA jevAM te uNa pANIvALI nadImAM nArakane dhakelI devAmAM Ave che. bicArA nArakone atizaya viSamakSetravedanAne anubhava karavA thakI te nadImAM uchaLatA rahevuM paDe che. jarA - A uddezakanA viSayane upasaMhAra karatA sUtrakAra kahe che'eyaaii'' tyAha zAya-tatya-tatra' te 12mA 'ciradvitIyaM--cirasthitikam' aintm paryanta nivAsa karavAvALA arthAt palyopama sAgaropama kALa sudhI nivAsa 42vA 'vAlaM-bAlam' majJAnI nAvAne 'eyAI-ete' mA Fxt 'phAsAI-sparzAH' 95 arthAt ma 'niraMtaraM-nirantaram' shaa-6me| zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH-(tattha) tatra narake (ciradvitIya) cirasthitika-palyopamasAgaropamakAlanivAsinaM (bAlaM) bAlamajJAninam (eyAI) ete-uparyuktAH (phAsAI) sparzAH duHkhAni (niraMtara) nirantaraM-satataM (phusaMti) spRzanti-duHkhayanti (hammamANassa u) hanyamAnasya nairayikasya tu (tANaM Na hoi) trANaM zaraNaM rakSako na bhavati, (ego) eka eva karmavazago nAparamAtApitrAdikaH (sayaM) svayaM (dukkheM) duHkhaM (paJcaNu hoi) pratyanubhavatIti // 22 // TIkA-saMpati-uddezakArthamupasaMharan punastadeva narakasvarUpaM darzayitumAha'eyAI ityAdi / 'tatya' tatra-tAdRzanarake 'ciradvitIyaM cirasthitikam , nairantaH yeNa 'bAlaM' bAlam-hiMsAdikrUrakarbhakArakaM nairayikam 'eyAI ete pUrvopadarzitanirantaram' sadA 'phusaMti-spRzanti' pIDita karate rahate haiM 'hammamANassa u-hanyamAnasya tu' pUrvokta duHkhoM se mAre jAte hue nArakI jIva kA 'tANaM Na hoi-trANaM na bhavati' rakSaNa karane vAlA koI nahIM hotA hai 'ego-ekaH' vaha akelA hI 'sayaM-svayam' Apa hI 'dukkha-dukkham' duHkhoM ko 'paccaNuhoi-pratyanubhavati' bhogatA rahatA hai // 22 // anvayArtha-naraka meM dIrghakAlIna sthitivAle ajJAnI jIvoM ko ullikhita duHkha nirantara bhugatane par3ate haiM / Ahata kiye jAne vAle nAraka jIvoM kA vahAM koI rakSaka nahIM hotaa| ve ekAkI svayaM hI duHkho kA anubhava karate haiM // 22 // TIkArtha--naraka meM cirakAlIna arthAt palyopama aura sAgarApama kI AyuvAle tathA hiMsAdi krUra karma karanevAle nAraka ko yaha pUrvavarNita 'phusaMti-pRzanti' pArita 42 che 'hammamANasa u-hanyamAnasya pUti mAthI bhArapAmA mAtai nA26 parnu 'tANaM Na hoi-trANaM na bhavati' 23 42vANu dhAtu nathI 'ego-ekaH' mele 4 'sayaM-svayam' pote 'dukkha-dukham' hamAna 'paccaNuhoi-pratyanubhavati' saagpt| 29 che. // 12 // sUtrArtha -narakamAM dIrghakAlIna sthitivALA ajJAnI jIvene AgaLa varNavyA pramANe duHkhe nirantara sahana karavA paDe che. paramAdhAmirka dvArA jemanuM tADana, chedana, bhedana Adi karavAmAM Ave che, evAM nArakone zaraNa ApanAra tyAM kaI paNuM hotuM nathI. temane nirAdhAra dazAmAM mukAI javAne kAraNe jAte ja te duHkha veThavuM paDe che. temanA te duHkhamAM kaIpaNa vyakti bhAga paDAvatI nathI. temaNe karelAM pApakarmonuM phaLa tyAM temane ja bhegavavuM paDe che. 22 TIkArtha-pUrvabhavamAM hiMsAdi #ra karmonuM sevana karanArA pApI jIne narakamAM nAraka rUpe utpanna thavuM paDe che. nArakonuM AyuSya ghaNuM ja lAMbu zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. u. 5 sU. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 443 prakArakAH 'phAsAI' sparzAH-spRzyante iti sparzAH dazavidhakSetravedanAjanitAH duHkhavizeSAH 'niraMtara' nirantaraM-satatam 'phusaMti' spRzanti, ete duHkhavizeSAH duHkhayanti bAlam / ratnapabhAyAm-utkRSTA sthitiH sAgaropamam , tathA-dvitIyAyAM zarkarAmabhAyAM trINi sAgaropamANi, vAlukAyAM sapta, paGkamabhAyAM daza, dhUmamabhAyAM saptadazaH tamaHmabhAyAM dvAviMzatiH, tamastamaHprabhAyAM saptamapRthivyAM trayastriMzat sAgaropamANi utkRSTA sthiti bhavati / 'hammamANassa 3' inyamAnasya tu pUrvokta duHkhena pIDitasya 'tANaM Na hoI' trANaM na bhavati-na kopi tasya rakSako bhavatItyarthaH api tu 'ege sayaM' ekAkI svayameva 'dukkhaM paccaNuhoI' duHkhaM pratyanubhavati, eka eva duHkhasya bhoktA bhavati na bhavati kazcidapi shaaykH| taduktam--- mayA parijanasyArthe, kRtaM karma sudAruNam / ekAkI tena do'haM gatAste phalabhoginaH // 1 // ' iti // 22 // dasa prakAra kI kSetravedanA se utpanna hone vAle duHkha nirantara hI bhogane par3ate haiM / prathama ratnaprabhA pRthvI meM utkRSTa sthiti eka sAgaropama kI, dUsarI zarkarAprabhA meM tIna sAgaropama kI, bAlukAprabhA meM sAta sAgaropama kI, paMkaprabhA meM dasa sAgaropama kI, dhUmaprabhA meM sataraha sAga ropama kI, tamaHprabhA meM bAIsa sAgaropama kI aura sAtavIM tamastamA prabhA meM teMtIsa sAgaropama kI hai / jaba nArakajIva mArA pITA jAtA hai to koI usakA rakSaka nahIM hotaa| vaha akelA hI duHkha kA anubhava karatA hai / usa samaya jIva aisA vicAra karatA hai kahA bhI hai-'mayA parijanasyArthe' ityaadi| hoya che, te kAraNe temane pUrvavarNita dasa prakAranI kSetravedanAone ghaNA lAMbA samaya sudhI anubhava karavo paDe che. pahelI ratnaprabhA pRthvImAM nArakanI paryAye utpanna thayelA jIvonI utkRSTasthiti eka sAgaropamanI che. bIjI zarkarAmabhA pRthvImAM traNa sAgaropamanI, trIjI vAlukAprabhA pRthvImAM sAta sAgaropamanI, cethI paMka prabhA pRthvImAM dasa sAgaropamanI, pAMcamI dhUmaprabhAmAM sattara sAgaropamanI, chakkI tama prabhAmAM bAvIsa sAgaropamanI ane sAtamI tamastamaHprabhAmAM tetrIsa sAgaropamanI utkRSTa sthiti kahI che. narakamAM paramadhAmike dvArA nArakane jyAre mAravAmAM Ave che, tyAre temanuM rakSaNa karanAra tyAM kaI paNa hatuM nathI. te eka ja duHkhanuM vadana kare che. narakamAM asahya yAtanAo anubhavate jIva tyAre A pramANe vicAra kare che'myaa parijanasyAthe' tyAdi-- zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasne mUlam-jaM jArisaM putvamakosI kaeNmma, tameva Agacchai sNpraae| eMgaMtadukkhaM bhavamajaNittA vedaMti dukkhI tamaNaMtadukkhaM // 23 // chAyA-yad yAdRzaM pUrvamakArSItkarma tadevAgacchati saMparAye / ekAntaduHkhaM bhavamarjayitvA vedayanti duHkhinastamanantaduHkham // 23 // hAya maiMne kuTumbI janoM ke lie atyanta krUra kArya kiye, para unase lAbha uThAne vAle ve saba to cale ge| maiM akelA hI apane karmoM kA phala bhoga rahA huuN| Aja saMtApa kI jvAlAoM meM dagdha ho rahA huuN||22|| 'jaM jArisaM' ityaadi| zabdArtha-ja-yat' jo 'jArisaM-yAzaM' jaisA 'puvvaM pUrvam' pUrva janma meM 'kamma-karma' karma ko 'akAsI-akArSIt' kiyA hai 'tamevatadeva' vahI karma 'saMparAe-saMparAye saMsAra meM 'Agacchai-Agacchati' udaya meM AtA hai 'egaMtadukkha-ekAntaduHkham' jisameM sukhaleza rahita kevala duHkhamAtra hotA hai aise 'bhavaM-bhavam' bhava ko 'ajjaNittA-aje. yitvA-prApta karake 'dukkhI-duHkhinaH' kevala duHkhI jIva 'aNataM dukkha taM-anantaduHkham tat' ananta duHkha svarUpa usako 'vedeti-vedayanti' bhogate rahate haiM // 23 // hAya, abhImAne bhATe meM atyanta dUra urbhAnu sevana 4, 52ntu tenAthI jemaNe lAbha uThAvye teo te cAlyA gayA-te pApakarmonuM phaLabheLavavAmAM kaI bhAgIdAna thayuM ! huM eLe ja mArA pApakarmonuM phaLa bhogavI rahyo chuM. Aja huM eka ja saMtApanI javALAo vaDe baLI rahyo chuM. rerA 'jaM jArisaM' yA Aval -'ja-yat' ra 'jArisa-yAza" 2 'puvvaM-pUrvam' pUmimA 'kammaM-karma' bhane 'akAsI-akArSIt' 4rekha cha, 'tameva-tadeva' te ma 'saMparAe-saMparAye' saMsAramA 'Agacchai-Agacchati' hayamA Ave che. 'egaMtadukkha-ekAntaduHkham' mA sumoza rahita 34 huma bhAtra DAya cha, sevA bhava-bhavam sapane 'ajjaNittA-arjayitvA' prAsarIne 'dukkhI-duHkhinaH' Devala mI 71 'agaM taM dukkhetaM-ananta duHkham tat' ananta hu5 1135 tane 'vedeti-vedayanti' / 2 . // 2 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. u. 5 sU. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 445 anvayArthaH-(ja) yat (jArisa) yAdRzaM (puvvaM) pUrva-pUrvajanmani (kamma) karma (akAsI) akArSIt-kRtavAn (tameva) tadeva karma (saMparAe) saMparAye saMsAre (Agacchai) Agacchati udaye / tena (egaMtadukkhaM) ekAntaduHkhaM sukhalezavarjitam (bhava) bhavaM (ajjaNittA) anayitvA-pApya (dukkhI) duHkhinaH santo jIvAH (aNaMta dukkha taM) anantaduHkhaM tat (vedeti) vedayanti anubhavanti iti // 23 // TIkA--(ja) yat 'jArisaM' yAdRzam-yadanubhAvakam yAdRzasthitikam vA 'puvaM' pUrvam-pUrvajanmani 'kamma' karma 'akAsI' akArSIt kRtavAn 'tameva' tadeva karma 'saMparAe' parabhave 'Agacchai' Agacchati-tadeva karma viSAkodaye phalabhogAya mAptaM bhavati / tIvamandAdibhedena yAdRzaM karma saMpAditam , vipAkodaye tAdRzameva Agacchati phalAya / tathA 'egaMtadukravaM' ekAntadu kham bhavam 'ajjaNittA' arjayitvA 'dukkhI' duHkhinaH 'aNaMtadukkhaM' anantaduHkham 'vedeti' vedayanti / uktaM ca anvayArtha--pUrvakAla meM jaisA karma kiyA hai, vahI Age udaya meM AtA hai, ekAnta duHkhamaya bhava ko prApta karake sarvathA duHkhI jIva ananta duHkha kA vedana karate haiM // 23 // TokArtha--jisa prakAra ke anubhAga (rasa) vAlA tathA jitanI sthiti cAlA karma pUrvakAla meM bAMdhA hai, vahI aura vaisA hI uttarakAla meM vipA. kodaya meM AtA hai arthAt phala bhoganA par3atA hai / tIvra yA manda-jisa prakAra ke adhyavasAya se jaisA tIvra yA manda rasavAlA karma bAMdhA hai, phalabhoga ke samaya vahI sAmane AtA hai / nArakajIva ekAnta duHkha. pUrNa, bhava ko upArjana karake ekAnta duHkhI hote haiM aura ananta duHkha sUtrArtha-pUrvakALamAM jevA karmo karyA hoya che, eja bhaviSyamAM udayamAM Ave che. ekAnta duHkhamaya (saMpUrNa rUpe duHkhamaya) bhavane prApta karIne sarvathA sukhI jIva anata duHkhanuM vedana kare che. 23 TIkArya-je prakAranA anubhAga (rasa) vALuM tathA jeTalI sthitivALuM karma pUrvakALamAM bAMdhyuM hoya, eja ane evuM ja kama uttarakALamAM vipA kedayamAM Ave che-eTale ke evuM ja phaLa bhegavavuM paDe che, tIvra athavA mada-je prakAranA adhyavasAyathI, jevAM tIvra athavA manda rasavALuM kama bAMdhyuM hoya che. phala bhegane samaye eja (kama) sAme Ave che. nAraka jIva ekAnta (saMpUrNa duHkhapUrNa bhavanuM upArjana karIne ekAnta (saMpUrNa) rUpe duHkhI thAya cha bhane ananta hu lAsave che. yu. 54 cha -'yathA dhenusahasreSu' tyAha zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 'yathA dhenusahastreSu varaso dhAvati mAtaram / evamAtmakRtaM karma karttAramanudhAvati // 1 // sUtrakRtAGgasUtre yena jIvena yAdRzaM karma varttamAnabhave, kRtaM tat karma parabhave tameva puruSaM prApnoti svatakarmaNaH phalaM svayameva bhuGkte iti bhAvaH // 23 // mUlam - eyANi saccA naragANi dhIre na hiMsae kiMcaNa sabailoe / etadiTThI apariggahe u bujjhiMja loyessa vaise na gacche | 24 | chAyA -- etAn zrukhA narakAn dhIro na hiMsyAtkaMcana sarvaloke / ekAntadRSTiraparigrahastu buddhayeta lokasya vazaM na gacchet // 24 // ko bhogate haiM, kahA bhI hai- 'yathA dhenusahasreSu' ityAdi / jaise hajAroM gAyoM meM se bachar3A apanI mAtA ko pahacAna kara usI ke pAsa jAtA hai, usI prakAra apane kiye karma apane ko hI phala detA hai| tAtparya yaha hai ki jisa jIva ne jaisA karma kiyA hai vaha varttamAna bhava meM athavA parabhava meM vaisA hI phala bhogatA hai // 23 // 'eyANi soccA' ityAdi / zabdArtha - 'dhIre - dhIraH' dhIra puruSa 'eyANi naragANi - etAn narakAnU' ina narakoM ko 'soccA- zrutvA' sunakara 'sabbaloe - sarvaloke' saba loka meM 'kiMcaNa - kaMcana' kisI prANI kI 'na hiMsae-na hiMsyAt ' hiMsA na kare kintu 'egaMta diDI - ekAntadRSTiH' sarva jIvAditatvoM meM vizvAsa rakhatA huA 'apariggahe u- aparigrahastu' parigraha se rahita jevI rIte hArA gAyeAnA samUDamAMthI paNa vADu' peAtAnI mAtAne eLakhI laIne tenI ja pAse jAya che, eja pramANe pAte kareluM kama peAtAne ja phaLa de che, eTale ke karelA karmanuM phaLa jIvane avazya bhagavavu ja paDe che.' tAtparya e che ke jevuM jIve je kama kayu hoya evuM ja phaLa tene vartamAna bhavamAM athavA parabhavamAM bhagavavuM ja paDe che. rA 'eyANi soccA' 4tyAhi zabdArtha--'dhIre-dhIraH' dhIrapuruSa 'eyANi naragANi - etAn narakAn ' ma naraDAne 'soccA - zrutvA' sAMlaNIne 'savvalopa - sarvaloke' adhA samAM 'kicaNakaMcana' hthie| prathInI 'na hiMsae-na hiMsyAt' hiMsA nA mere parantu 'egaMtadiTThI - ekAntadRSTiH' maghA Sa vire tatvamAM vizvAsa rAmato 'apariggahe u zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. u. 5 sU0 2 nArakIya vedanA nirUpaNam 37 - anvayArthaH -- ( dhIre dhIro vidvAna - medhAvI muniH (evANi naragANi) etAn narakAn ( socca) vA (savvaloe) sarvaloke (kiMvaNa) kaMcanApi prANinaM trasa sthAvaraM vA (na hiMsae) na hiMsyAna mArayet kintu (etadiTThI) ekAntadRSTiH sarvajIvAditatveSu vizvAsaM kurvan (apariggade 3) aparigrahastu - parigraharahitaH (bujjhijja) buddhaceta azubhakarma tatphalaM ca jAnIyAt jJAtrA ca (loyassa) lokasya -azubhakarmakAriNo janasya kaSAya lokasya vA (basaM na gacche) vaze na gacchet ||24|| TIkA -- 'dhIre' dhIro vidvAna - pariSahajayanazIlo medhAvI muniH 'eyANi' etAn 'NaragANi' narakAn 'soccA' zrutvA 'sancaloe' sarvaloke, pANinivahe 'kiMcana' kamapi, asaM sthAvaraM sUkSmavAdaramaparyAptaparyApta vA prANinam 'na hiMsae' hokara bujjhijja - buddhayeta' azubha karma aura usakA phala samajhe athavA kaSAyoM ko jAne aura jAnakara 'loyassa' lokasya lokake athavA kaSAya lokake 'vasaM na gacche-vazaM na gacchet' vazavartI na bane // 24 // anvayArtha -- ina narakoM ke svarUpa ko sunakara medhAvI muni sampUrNa loka meM (sthita) kisI bhI trasa yA sthAvara prANI kI hiMsA na kare / jIvAdi tatvoM para nizcala zraddhA rakhatA huA, parigraha se rahita hokara azubha karma aura usake karane vAle loka aura usake phala ko jAne aura indriya kaSAya Adi ke vazIbhUta na ho // 24 // TIkArtha-dhIra arthAt parISahoM kA vijetA vidvAn muni narakoM ke svarUpa ko sunakara sarvaloka meM kisI bhI basa sthAvara sUkSma bAdara yA paryApta aparyApta prANI kI virAdhanA na kare arthAt kisI bhI aparigrahastu' parizraDthI rahita tha ne 'bujjhijja - buddhayeta' azulabha mane tebhanu ija samane athavA duSAyAne bho bhane mahIne 'loyassa - lokasya' bonA athavA uSAya soDanA 'vasaM na gacche-vazaM na gacchet' vazavartI nA mane // 24 // sUtrA--narakAnA A svarUpanu zravaNu karIne medhAvI munie samasta leAkamAM rahelA kAI paNa trasa ke sthAvara prANInI hiM'sA karavI joIe nahI teNe jIvAdi tattvAnA viSayamAM aDaga zraddhA rAkhIne parigrahanA parityAga karavA joIe, azubha karma karanAra jIvAne kevuM phaLa maLe che, te jANI laIne teNe kaSAyAne jItavA joie ane indriyAne vaza rAkhavI joie. 24aa TIkA"--narakAnA svarUpanuM' tathA nArakAnI karuNu dazAnuM A vadhu na sAMbhaLIne dhIra-parISaheA para vijaya meLavanAra vidvAna munie samasta zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTa sUtrakRtAGga sUtre na hiMsyAm na virAdhayet / yasya kasyApi prANinaH yasyAM kasyAmapyavasthAyAm kamapi kAraNa vizeSamAsAdya virAdhanaM na kuryAt pUrvoktAMstAMstAn narakAnavadhArya / yasmAt pANivadhakaraNena mahatI yamayAtanA'nubhUyate prAvidhikairnara ke / uktazca'tasmAnna kasyaciddhisAmAcarenmatimAnnaraH / , hiMsako narakaM ghoraM gantA yAsyati yAti hi // 1 // ' iha hi hiMsetyupalakSaNam tena mRSAvAdA'dattAdAnamaithunaparigrahANAmapi saMgrahaH / ete'pi narakamApakA zAstra viruddhamAcaratAM / satsvapi narakapAtakAriNIbhUteSu bahuSu hiMsAmAdhAnyaM lebhe atastasyA evollekhaH pUrvaM kRtaH / prANI kI kisI bhI avasthA meM, kisI bhI kAraNa vizeSa se hiMsA na kre| kyoMki jo jIva prANiyoM kA vadha karate haiM, unheM naraka meM mahAn yAtanA bhugatanI paDatI hai / kahA bhI hai- ' tasmAnna kasyaciddhimA' ityAdi / isa kAraNa matimAn sAdhu kisI bhI prANI kA prANavyaparopaNa na kre| hiMsaka jIva ghora naraka meM gaye haiM, jAe~ge aura jA rahe haiM // 1 // yahA~ 'hiMsA' upalakSaNa mAtra hai| usase mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha pApa kA bhI grahaNa karanA caahie| ye sabhI pApa zAstra se viparIta AcaraNa karane vAloM ko naraka meM le jAne vAle haiM / yadyapi naraka nipAta ke aneka nimitta haiM tathApi hiMsA unameM pradhAna hai / ataeva zAstrakAra ne yahAM usI kA ullekha kiyA hai / lAkamAM kAI paNa trasa, sthAvara, sUkSma, khadara paryApta ke aparyApta jIvAnI virAdhanA karavI joie nahIM eTale ke teNe koI paNa prANInI, kAi paNa paristhitimAM, kAi paNa kAraNe hiMsA karavI joIe nahI. teNe e vAta bhUlavI na joie ke prANIone! vadha karanAra jIvane naraka gatimAM nAraka rUpe utpanna thaIne ghera yAtanAe bhAgavavI paDe che. kahyu' paNa che ke'tsmaann kasyaciddhisA' ityAdi A kAraNe buddhimAna sAdhue kAI paNa prANInA prANenu vyapare paNa(niyeAga) karavuM nahI. 'isaka jIveA ghAra narakamAM gayA che, jAya che ane jaze. ahI kruisA' padanA pracAga dvArA mRSAvAda, anuttAdAna, maithuna ane parigrahanA tyAganuM paNa sUcana karAyu' che. ema samajavuM. A badhA pAponu sevana karanAra jIvAne paNa narakagatinI prApti thAya che. je ke narakagatimAM javAnAM aneka nimitto che, chatAM paNa hiMsA temAM mukhya nimitta rUpa hAvAne kAraNe sUtradhAre ahIM tenA ja ullekha karyAM che. jIva ajIva Aphri zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 449 _ 'egaMtadiTThI' ekAntadRSTiH ekAntena nizcalA jIvAditattveSu dRSTiH sampagdarzanaM yasya sa ekAntadRSTiH niSkampasamyagdRSTimAn iti / tathA 'apariggahe' aparigrahaH- bAhyAbhyantaraparigraharahitaH / tu zabdAdAdhantayoH samyagdRSTayaparigrahayorupAdAnAdvA mRSAvAdA'dattAdAnamaithunavarjanamapi saMgRhItaM bhavatIti draSTavyam azubhakarma tatphalaM ca 'loyassa' lokasya azubhakarmakAriNasvadvipAkaphalabhujo vA saMsAriNaH / yadvA-kaSAyAdilakSaNalokaM tat svarUpataH lakSaNatazva / tena samyagdRSTayAdiyuktaH san 'bujhijja' budhyeta jAnIyAt jJaparijJayA, jJAtvA ca vasaM na gacche' kasyApi kaSAyAdilokasya vazamadhInaM na gacchet / kaSAyAdibhyo mukto medhAcI puruSaH etAn ___ jIva ajIva Adi tatvoM para jisakI nizcala zraddhA hai arthAt jisakA samyagdarzana acala hai, vaha yahAM ekAntadRSTi vivakSita hai| jo bAhya aura Abhyantara parigraha se rahita hai vaha aparigraha kahalAtA hai| yahAM prArambha ke samyagdarzana aura anta ke aparigraha ko grahaNa karane se 'tu' zabda ke dvArA mRSAvAda, adattAdAna aura maithuna kA tyAga bhI sUkSma dRSTi dene vAlo ke liye saMgRhIta ho jAtA hai| Azaya yaha hai ki samyagdRSTi tathA hiMsA Adi pApoM kA tyAgI muni azubha karma karane vAle aura usake phala ko bhogane vAle saMsArI jIvoM ko samajhe athavA kaSAyAdi rUpa loka ko svarUpa evaM lakSaNa se jAne / jAnakara kisI bhI kaSAyAdi loka ke vazIbhUta na ho| Azaya yaha hai ki kaSAya Adi se mukta medhAvI puruSa narakoM ke svarUpa ko, unake vibhinna kAraNoM ko zAstra ke anusAra jAnakara loka ta para jene acala zraddhA che, eTale ke jenuM samyagdarzana acala che, tene ahI "ekAMtadaSTi' kahevAmAM Avela che. je muni bAhyA ane Abhyantara parigrahathI rahita che, tene aparigrahI kahe che. ahIM prAraMbhanA samyagdarzana ane antanA aparigrahane grahaNa karavAthI "tu' pada dvArA mRSAvAda, adattAdAna, ane maithunano tyAga paNa grahaNa thaI jAya che. A kathananuM tAtparya e che ke samyagdaSTi tathA hiMsAdi pApane tyAga karanAra munie azubha karma karanArA ane tenuM phaLa bhogavanArA saMsArI jIvonI dazAne vicAra kare joIe. athavA teNe kaSAyAdi rUpa lekane svarUpa ane lakSaNanI apekSAe samajI levuM joIe. A vAtane samajI laIne teNe kaMI paNa kaSAya Adi saMsAra vadhAranArA dene vaza thavuM joIe nahIM. A samasta kathanane bhAvArtha e che ke kaSAya AdithI mukta medhAvI zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAmasUtre narakasvarUpAn tattatkAraNAni ca zAstrato jJAtvA, iha loke kasyApi trasasthAvarAdipANivizeSasya hiMsAM na kuryAt / kintu tIrthakaroditajIvAditasvajAte zraddhAM kRtvA saMyama pAlayediti // 24 // mUlam-evaM tirikkhe maNuyAmaresu caturaMta'NataM tynnuvivaagN| sa saMvameyaM iti vedaMittA kakheje kaoNlaM dhuMyamAyareja // 25 // tibemi|| // iti narayavibhattI nAma paMcamajjhayaNaM samattaM // chAyA-evaM tiryakSu manujAmareSu cAturantamanantaM tadanu vipAkam / sa sarvametaditi viditvAkAMkSata kAlaM dhruvamAcarediti bravImi // 25 // ||iti narakavibhaktinAmakaM pazcamamadhyayanaM samAptam // meM sthita kisI bhI trasa athavA sthAvara prANI kI hiMsA na kare, kintu tIrthaMkaroM dvArA prarUpita jIvAdi tatvoM para zraddhA rakhatA huA saMyama kA pAlana kare // 24 // 'evaM tirikkhe' ityAdi / zabdArtha-evaM-evam' isI prakAra nAraka ke jaise 'tirikkhe-tiryakSu' tiryazca 'maNuzAmaresu-manujA'mareSu' manuSya aura devatAoM meM bhI 'caturaMta'NataM-cAturantamanantam' cAra gativAle aura ananta aise saMsAra koM tathA 'tayaNuvivAgaM-tadanu vipAkam' unake anurupa vipAka ko jAne 'sa-saH' vaha buddhizAlI puruSa 'eyaM-etat' ina 'savvaM-sarvam' saba bAtoM munie narakenA svarUpane jANIne tathA narakamAM utpatti karAvanArA bhinna bhinna kAraNene zAstronA AdhAre jANI laIne, lekamAM rahelA kaI paNa vasa athavA sthAvara prANInI hiMsA karavI joIe nahIM, paraMtu teNe tIrthakara dvArA prarUpita jIvAdi ta para zraddhA rAkhIne saMyamanuM pAlana karavuM joIe. pArakA 'evaM tirikkhe' tyA Avail---'evaM-evam' 2411 prAre nAnI bha'tirikkhe-tiryakSu' tiya" 'maNuyAmaresu-manujA'mareSu' manuSya bhane vatAsAmA 5 caturaMta'NataMcAturantamanantam' yAgativArA bhane mana ta me sasArane tathA 'tayaNudhviyAgaMtadanu vipAkam' tamanA manu35 vine naye 'sa-saH' te bhuddhiAjI pu35 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 451 anvayArthaH-(evaM) evamanena narakaprakAreNa (tirikkhe) tiryakSu (maNuyAmarema) manujA'mareSu (caturaMta'NataM) cAturantamanantaM cAturgatikamanantaM saMsAra (tayaNuvi. vAgaM) tadanuvipAkaM tadanurUpaM karmaphalaM (sa) saH-saMyataH (eyaM) etat (sabva) sarvam (iti vedaittA) iti vedayitvA jJAtvA (kAlaM kaMkhejja) kAlaM paNDitamaraNaM kAMkSeta pratIkSeta tathA (dhuvamAcarejja) dhruvaM saMyamam Acaret pAlayediti // 25 // ___TIkA-'e' narakavat azubhakarmakAriNAm 'tirikkhe' tiryakSu 'maNuyAmaresu' manujA'mareSu 'caturaMta' cAturgatikam -narakanarAmaratiryagrarUpam (aNaMta) anantamantarahitam 'tayaNuvivAga' tadanurUpaM vipAkam-tattadgatijanitaM phalaM 'sa' sA= vidvAn 'eyaM etad 'savvaM' sarvam - pUrvoktarItyA 'iti' iti-tIrthaMkaranirUpitamakAreNa 'vedaittA' viditvA-jJAtvA 'kAlaM kaMgja' kAlaM kAMkSeta-paMDitamaraNarUpakAlasya pratIkSAM kuryAt / tathA 'dhuyaM' dhruvam-saMyamam 'Acarejja' Acaret / ayaM mAva:ko 'iti vedaittA-iti vedayitvA' tIrthakara nirUpita prakAra se jAnakara 'kAlaM kaMkhejja-kAlaM kAMkSeta' apane paNDitamaraNa kI pratIkSA kare aura 'dhuvamAcarejja-dhruvamAcaret' saMyama kA pAlana kare // 26 // anvayArtha--isI prakAra arthAt naraka ke jaise tiryaJca, manuSya aura devagati evaM cAragati vAle saMsAra ko evaM usake ananta vipAka ko jAne / buddhimAn saMyamavAn puruSa yaha saba jAnakara paNDitamaraNa kI icchA karatA huA saMyama kA pAlana kare // 25 // TIkArtha--azubha karmakara ne vAlo ko naraka ke jaise tiryaca, manuSya tathA devagati meM jo cAturgatika evaM antahIna vipAka hotA hai, usako pUrvokta prakAra se, tIrthakara dvArA kI gaI prarUpaNA ke anusAra jAnakara paNDita maraNarUpa kAla kI pratIkSA kare aura saMyama kA AcaraNa kare / 'eyaM-etat' mA 'savvaM-sarvam' mI vAtAne 'iti vedaittA-iti vedayitvA' Adeg42 ni3pita 42thI artenne 'kAlaM kaMkheja-kAlaM kAMkSeta' potAnA pAThitamaraNunI pratIkSA 4re bhane 'dhuvamAcarejja-dhruvamAcaret' sayabhanu pAsana re.||25|| - sUtrArtha-narakagatinI jema tiryaMca, manuSya ane devagatinA ananta vipAkane paNa munie samajavuM joIe. A cAra gativALA saMsAranA svarUpane barAbara jANI laIne, buddhimAna munie maraNa (paMDita maraNa) sudhI saMyamanuM pAlana karavuM joIe. kAra pAna TIkArtha-azubha karma karanAra jIvane naraka tiyaca, manuSya ane devagati rUpa catugatika saMsAramAM. azubha karmanA azubha phaLa rUpa ananta vipAka bhegavavo paDe che. tIrthako dvArA pUrvokta prakAre A vipAkanI je zrI sUtrakRtAMga sUtra: 2 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 sUtrakRtAGgasUtre cAturgatikasaMsAramadhyapatitapANinAM kevalaM duHkhameva yasmAt , tasmAt mokSasya tatkAraNasaMyamasya evaM anuSThAne yAvajjIvaM rataH san paMDitamaraNamapekSamANaH 'yathA pApapuruSANAM narakagatiruktA, evameva tiryagmanujadevagatiyA / eSa cAturgatikasaMsAraH-anantaM tattatkarmA'nurUpaM phalaM prayacchati' / iti vicArya buddhimAn jJAtvaitassavam paMDitamaraNamicchan niraticAraM saMyamaM pAlayediti // 25 // iti zrI-vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUpitabAlabrahmacAri--'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthabAdhinyAkhyAyAM" vyAkhyAyAM paMcamAdhyayanasya dvitIyodezakaH samAptaH // 5-2 // iti narakavibhaktinAmakaM paJcamamadhyAnaM samAptam bhAva yaha hai-yahAM narakagati kA vipAka vistArapUrvaka dikhalAyA haiM / isase yaha nahIM samajhanA cAhiye ki cAra gatiyoM meM se kevala narakagati meM hI duHkhoM kA anubhava karanA par3atA hai, zeSa tIna gatiyoM meM nahIM / vAstava meM cAroM gatiyAM duHkha se paripUrNa haiM / cAroM gatiyoM ke prANiyoM ko duHkha hai, ataeva mokSa yA saMyama ke hI anuSThAna meM jIvanaparyanta nirata rahe / paNDinamaraNa kI pratIkSA kare / yaha cAturgatika saMsAra ananta hai aura isameM karmAnusAra phala kI prApti hotI hai| buddhimAna ina saba tathyoM ko jAnakara niraticAra saMyama kA pAlana kre||25|| ||dvitiiy uddezasamApta // ||paaNcvaaN adhyayana samApta // prarUpaNa karavAmAM AvI che, tenAthI mAhitagAra thaIne paMDitamaraNa rUpa kALanI pratIkSA karatA thakA saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-ahIM narakagatinA vipAkanuM vistArapUrvaka varNana karavAmAM AvyuM che. tethI evuM samajavuM joIe nahIM ke cAra gatiomAMnI mAtra narakagatimAM ja dukhanuM' vedana karavuM paDe che. bAkInI traNe gatiomAM duHkha anubhavavuM paDatuM nathI. kharI rIte to cAre gatie duHkhathI paripUrNa che. cAre gatinA cha duHkhI che, e vicAra karIne saMsAranA baMdhanamAMthI mukta thaIne mokSanI prApti karavA mATe, sAdhue saMyamanAM anuSThAnamAM ja pravRtta rahevuM joIe. teNe paMDitamaraNanI pratIkSA karavI joIe A caturgatika saMsAra anaMta che, ane temAM karmAnusAra phaLanI prApti thAya che. buddhimAna puruSe A saghaLAM tane samajI laIne nirati. cAra saMyamanuM pAlana karavuM joIe. rapA che bIje uddezaka samApta che che pAMcamuM adhyayana samApta che zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 453 atha zrImahAvIraprastutinAmakaM SaSThamadhyayanaM prArabhyate gataM pazcamamadhyayanam, sAmprataM SaSThamArabhyate / tasya SaSThasyAdhyayanasya pazcamAdhyayanA'nantaraM kramaprAptasyA'yamabhisambandhaH / atrA'nantarapUrvAdhyayane narakasvarUpaM pratipAditam / tatkhalu bhagavatA tIrthakareNa zrImanmahAvIravarddhamAnasvAminA'bhihitamiti tasyaiva bhagavato mahAvIrasya guNavarNanamakAreNa caritaM pratipAdyate, upadeSTurguNagurutvAt zAstrasyApi gurutvaM siddhaM syAdityanena sambandhenAyAtasyAsya SaSThasyAdhyayanasyedamAdimaM sUtram / chaThe adhyayana kA prAraMbha (vIrastava) 1 paMcama adhyayana samApta huA / aba chaThA adhyayana prAraMbha kiyA jAtA hai / paMcama ke pazcAt krama prApta SaSTha adhyayana kA sambandha isa prakAra hai- pA~caveM adhyayana meM naraka kA svarUpa varNita kiyA gayA hai / vaha svarUpa tIrthaMkara bhagavAn zrI mahAvIra barddhamAnane kahA hai / ataeva unhIM bhagavAn mahAvIra ke guNoM ko varNana karane ke lie chaThA adhyayana kahate haiM kyoMki upadeSTA guNoM se mahAna hotA hai aura usase zAstra kI mahattA siddha hotI hai / isa sambandha se prApta chaThe adhyayana kA yaha prathama sUtra hai- 'pucchassu NaM' ityAdi / chaThThA ayayananA prAra'bha (vIrastava) pAMcamuM adhyayana pUrU thayuM, have chaThThA adhyayananI zarUAta thAya che. pAMcamAM adhyayana sAthe A aghyayananA A prakAranA sabadha che-pAMcamAM adhyayanamAM narakanA svarUpanuM varNana karavAmAM Avyu' che. te svarUpanu' tIrthaMkara bhagavAna zrI mahAvIra vardhamAne pratipAdana karyu che. tethI te bhagavAna mahA vIranA guNenu varNana karavA mATe A chaThThuM adhyayana kahevAmAM Ave che. upadezake! mahAna guNethI sa'panna hAya che, temanA guNeA gAvAthI zAstranI mahattA siddha thAya che. tethI ja A adhyayanamAM mahAvIra prabhunA zuSNeAnu vana karavAmAM AvyuM che. A adhyayananu` sauthI pahelu' sUtra A pramANe che, 'gfooty of' Seuile, zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 mUlam - 'pucchissu NaM samaNAM mAhaNAM ya, se kei gaM tahiyaM dhammaimA hu~, sUtrakRtAGgasUtre agAriNo yA~ paratitthiyA ye / alisa sohu samikkhayAe' // 1 // chAyA - amAkSuH khalu zramaNA brahmaNAzra, agAriNo ye paratIrthikA / saka ekAntahitaM dharmamAha, anIdRzaM sAdhusamIkSayA // 1 // anvayArtha - (samaNA ) zramaNA yatayaH (ya) ca punaH (mAhaNA ) brAhmaNAH (ya) ca punaH (bhagAriNo) agAriNaH kSatriyAdayaH, ye ( paratitthiyA ya) paratIrthikAtha zAkpAdayaH (pucchissu) aprAkSuH pRSTavantaH (se ke3) saH kaH (yogaMtahiyaM) ekAnta zabdArtha - samaNA - zramaNAH / zramaNa 'ya mAhaNA-ca brAhmaNAH 'ya-ca' aura 'agAriNo-agAriNaH / kSatriya Adi 'paratisthiyA ya-paratIrthikA' aura paratIrthika zAkyAdine 'pucchissu-aprAkSuH / pUchA ki 'se kei - saH kaH' vaha kauna hai ? jisane 'gaMta hiyaM ekAntahitam' kevala hitarUpa 'aNelisaM - anIdRzam' anupama 'dhammaM - dharma' dharma 'sAhusamikkhayAe - sAdhusamIkSayA samyak prakAra se vicAra kara 'Ahu - Aha' kahA hai // 1 // anvayArtha - zramaNoM, brAhmaNoM, gRhasthoM aura zAkya Adi paratIrthikoM ne pUchA ki vaha kauna hai jisane ekAnta hitakara aura anupama dharma ko jo durgati meM girate hue jIvoM ko dhAraNa karatA hai- bacAtA hai aura zubha sthAna meM dhAraNa karAtA arthAt pahu~cAtA hai - samyak prakAra se jAna zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 zArtha - 'samaNaH - zramaNAH ' zrama 'ya mAhaNA- ca brahmaNAH' bhane brAhmaNu 'tha-ca' bhane ' agAriNo-agAriNaH kSatriya vagere 'paratitthiyA ya-paratIrthikAca yAne paratIrthika sAutha vigereme 'pucchissu-aprAkSuH' pUchyu' De ' se kei saH ka.' te Ahe? 'hiye - ekAntatim' ThevaNa dvita35 'aNelisa- anIdRzam' anupama 'dhammaM - dharmam' dharma' 'sAhu samIkkhayAe - sAdhu samIkSayA' sabhya prahArathI vicArIne 'Ahu - Aha' he che. // 1 // anvayA -zramaNeA, brAhmaNeA, gRhastha ane zAkaya Adi paratIthi kAe sudharmA svAmIne A prakAranA prazna pUchaye-duga'timAM paDatAM jIvAne khacAvIne zubhasthAnamAM pahoMcADanAra, ekAnta hitakara ane anupama dharmAMne samyak prakAre jANIne tenI prarUpaNA karanAra tIrthaMkara mahAvIra prabhu kevAM hatA ?? Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 455 hitam (asiM) anIdRzam - ananyasadRzam (dhammaM ) dharma- durgatiHsRtajantudhArakazubhasthAnasthApakarUpam, (sAhusamivakhayApa) sAdhusamIkSayA samatayA (Ahu) Aha-kathitavAniti // sU01 // TIkA - pazcamAdhyayanaSaSThAdhyayanayoH sambandhaH pratipAditaH, anantarasUtreNa cAyaM sambandhaH tIrthakaramatipAditamArgeNa bhravamAcaran paNDitamaraNamapekSate, iti bAlamaraNena narakaprAptiriti anantarasUtre kathitam / tatra bhavati jijJAsA, yad Care dharmasya pratipAdakasvIryakaraH kathaMbhUto yenopadiSTo'yaM mArgaH - ityetat pRSTavantaH - deha - (pucchara ) ityAdi / anantaroditamevaMprakArakanarakasvarUpaM zrumbA saMjAtavairAgyAH zramagabrAhmaNAdayaH kena pratipAditamityetaditi sudharmasvAminam - , karake kahA hai ? 'Ahu' yahA~ gAthA meM jo bahuvacana kA prayoga kiyA gayA hai so ArSa hone ke kAraNa hai // 1 // sUtra TIkArtha- pA~caveM aura chaThe adhyayana kA sambandha kahA jA cukA hai / prastuta sUtra kA anantara sUtra ke sAtha yaha sambandha hai / isase pahale meM kahA gayA hai ki sAdhu tIrthakara dvArA pratipAdita mArga para calatA huA mokSa evaM saMghama kA AcaraNa kare aura paNDita maraNa kI apekSA kare / bAlamaraNa se naraka kI prApti hotI hai / yahA~ aisI jijJAsA utpanna hotI hai ki isa prakAra ke dharma ke pratipAdaka tIrthakara kaise the jinhoMne isa mArga kA upadeza diyA hai ? isa jijJAsA se prerita hokara jo prazna kiyA gayA, usakA prastuta sUtra meM digdarzana karAyA gayA hai| gAthAmAM Avela 'brAdu' padamAM je mahuvacanane prayAga karavAmAM Avye che, te ASa hAvAne kAraNe karAce che. TIkAtha--pAMcamAM adhyayana sAthe chaThThA adhyayananA kevA saMbadha che, te prakaTa karIne have sUtrakAra pAMcamAM adhyayananA chellA sUtra sAthe chaThThA adhyayananA pahelA sUtranA sabadha prakaTa kare che. chellA sUtramAM evu pratipAdana karavAmAM Avyu` ke sAdhue tIrthaMkara dvArA pratipAdita mArge cAlIne sayamanu pAlana karavu joIe. teNe pati maraNanI ja pratIkSA karavI joie. khAlamaraNu dvArA naraka Adi gatinI prApti thAya che-meAkSanI prApti thatI nathI, A prakAranA dharmanuM pratipAdana karanAra tIthakara kevAM haze, e jANavAnI jijJAsA thAya te svAbhAvika che. A prakAranI jijJAsAthI prerAine je prazna pUchavAmAM AvyA che, tenuM A sUtramAM digdarzana karAvavAmAM Avyu che, zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre apaakssuH-pRssttvntH| (ga) iti vaakyaalngkaare| yadvA-jambUsvAmI sudharmasvAminaM pratyAha-guro ! kenetthaMbhUto dharmaH saMsArasAgarA utAraNasamarthaH pratipAditaH, ityetad bahavo mAM pRSTavantaH, iti jambUsvAmI sudharmasvAminaM kathayati-(samaNA) zramaNA nigranthAdayaH (mAhaNA) brAhmagAH-prasiddhAH, tathA-(agAriNo) bhagAriNa:-kSatriyAdayo gRhasthAH, agAraM-gRhaM vidyate yeSAM te'gAriNaH / tathA-(paratisthiyA ya) paratIthi kAtha, paratIthikAH-zAkyAdayaH khalu (pucchitsu) apAkSu -mAM pRSTavanta ityarthaH, kimiti pRSTavanta ityata Aha-(se kei) ityAdi / (se kei) sa kA (ga) vAkyAlaGkAre (egaMtahiye) ekAntahitam , durgatipamRtajIvadhArakam tathA-zubhasthAne pApakaM ca (aNelisa) anIdRzam , anutamam-anupamam, (dhamma)-zrutacAritralakSaNam, (sAhusamikkhayAe) sAdhusamIkSayA, sAdhvIcAsau samIkSeti sAdhusamIkSA yathA basthita vastuparicchittiH tayA sAdhusamIkSayA athavA sAdhusamIkSayA samabhAva pUrvokta naraka ke svarUpa ko zravaNa karake saMsAra se virakta hokara zramaNa brAhmaNAdika sudharmA se pUchane lage yaha kisane kahA hai ? athavA jaMbU svAmI sudharmA se kahate haiM-he guruvarya isa saMsArasAgara se pAra pahu~cAne meM samartha isa prakAra kA dharma kisane pratipAdana kiyA hai ? yaha prazna anekoM ne mujhase pUchA hai ki nirgrantha Adi zramaNa, brAhmaNa, agArI arthAt kSatriya Adi gRhastha aura paratIrthika arthAt zAkya Adi ina logoMne pUrvoktarUpa prazna kiyA hai, isakA uttara dete haiM-vaha kauna thA jisane durgati kI ora jAte jIvoM ko sahArA denevAle, zubha sthAna meM paha~cAnevAle tathA anupama zruta caritra rUpa dharma ko yathArtha rUpa se jAnakara athavA samabhAvapUrvaka kahA hai ? narakanA pUrvokta svarUpanuM zravaNa karIne, saMsArathI virakta thaIne zramaNe, brAhmaNe Adi sudharmA svAmIne pUchavA lAgyA-A prakAranuM kathana koNe karyuM che? athavA jaMbusvAmI sudharmA svAmIne pUche chehe gurUvarya! saMsArasAgarane tarAvanAra evA A prakAranA anupama dharmanuM pratipAdana keNe karyuM che? A prakArane prazna aneka loko dvArA mane pUchavAmAM Ave che.' have e vAta prakaTa karavAmAM Ave che ke nica"tha Adi zramaNa, brAhmaNa, agArI (kSatriya Adi gRha), ane zAkya Adi paratIthike temane (bhUsvAmIna) 2. prazna pUche cha evAM te upadezaka keNa hatA ke jemaNe durgatimAM janArA jIvone bacAvIne zubhasthAnamAM (mekSamAM) laI janAra anupama zrutacAritra dharmane yathArtha rUpe jANIne te dharmanI prarUpaNa karI che ? zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 457 tayA (Ahu) Aha, iti / zramaNabrAhmaNakSatriyaparatIthikAH pRSTavantaH ya ekAntarUpeNa kalyANakaraM sarvataH zreSThaM dharma vijJAya kathitavAn sa kaH ? iti sudharmasvAminaM nivedayati jambUsvAmI, evam upadeSTaviSayiNI jijJAsA mAdurabhUt praSTaNAmiti bhAvaH ||mu01|| mUlam-'kahaM ca NANaM kaheM dasaNaM se', sIle kahaM gAyasuyasta aatii| jANAsi NaM bhikkhu ! jahAtaheNaM, ahA~suyaM brUhi jaihA NisaMta' // 2 // chAyA-kathaM ca jJAnaM kathaM darzanaM tasya, zIlaM kathaM jJAtasutasya AsIt / ___ jAnAsi khalu bhikSo! yAthAtathyena, yathAzrutaM brUhi yathA nizAntam // 2 // anvayArtha-he guruvartha ! iti jambUsvAmI pRcchati-(se NAyasuyassa) tasya jJAtasuta. sya-kSatriyakumArasya varddhamAnasvAminaH (NANaM) jJAnam-vizeSAvabodhakaM jJAnam (kaha) tAtparya yaha hai ki zramaNoM, brAhmaNoM, gRhasthoM aura anyatIrthikoMne aisA pUchA ki-ekAnta rUpa se kalyANakArI aura sarvottama dharma ko jAnakara jisane pratipAdana kiyA, vaha kauna thA ? aisA jambU svAmIne sudharmAsvAmI se nivedana kiyA / arthAt praznakartAoM ko upadezaka ke viSaya meM jijJAsA utpanna huI // 1 // 'kahaM ca NANaM' ityAdi / zabdArtha-'se nAyaputtassa-tasya jJAtaputrasya' usa jJAtaputra bhagavAn mahAvIra svAmIkA 'NANaM-jJAnam' jJAna 'kahaM-katham' kaisA thA 'kaI dasaNaM-kathaM darzanam' tathA unakA darzana kaisA thA ? 'sIlaM kahaM AsI A prazna dvArA sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke jIvonuM ekAntarUpe kalyANa karanArA, sarvottama dharmanuM pratipAdana karanArA te upadezaka keNu hatA ane kevAM hatA, te jANavAnI zramaNa, brAhmaNa, gRharatha Adi saune jijJAsA yAya che. // 1 // 'kahaM ca NANaM' tyA zahAtha:-'se nAyaputtassa-tasya jJAtaputrasya' tAtapUra gavAna mahAvI2 svAmI nu'NANaM-jJAnam' jJAna 'kaha-katham' he tu 'kaha dasaNaM'-kathaM darzanam' tathA tamanu na tu ? 'sIlaM kaha AsI-zIla kathaM asIt' tathA tamanu zala arthAta yamaniyama 35 mAya265 yu tu ? 'bhikkhu-bhikSo' 3 sAdhu 'jahAtaheNaM jANAsi-yAthAtathyena jAnasi' tame yathArtha 12yI one! zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre kathaM-kIdRzamAsIt (kahaM dasaNa) kathaM darzanam kIdRzaM sAmAnyArthaparicchedakaM darzanam (sIlaM kahaM AsI) zIlaM-yamaniyamarUpaM kIdRzamAsIt (bhikkhu) bhikSo ! he bhadanta ! (jahAtaheNaM jANAsi) yAthAtathyena jAlISe sambhAvagacchasi (ahA muyaM) bhagavanmukhAd yathAzrutaM (jahA NisaMta) yathA nizAntaM yena prakAreNa gurukulanivAsinA'vadhArita tat (bUhi) brUhi-kathaya iti // 2 // zIlaM kathaM AsIt tathA unakA zIla arthAt yamaniyama rUpa AcaraNa kaisA thA' bhikkhu-bhikSo' he sAdho 'jahA taheNaM jANAsi-yAthAtathyena jAnAsi tuma yathArtha prakAra se yaha jAnate ho isaliye 'ahA-suyaM-yathAzrutaM' jaisA tumane sunA hai 'jahA NisaMta-yathA nizAntam' aura jaisA nizcaya kiyA hai vaha 'bUhi-brUhi' hame kaha sunAiye // 2 // __ anvayArtha-jambU svAmI prazna karate haiM-he guruvarya ! una jJAtaputra arthAt kSatriyakula ke AbhUSaNa rUpa barddhamAna svAmI kA jJAna arthAt bastu ke vizeSa dharmoM ko jAnanevAlA bodha kaisA thA ? unakA darzana arthAt vastu ke sAmAnya dharma ko jAnanevAlA upayoga kaisA thA ? unakA yama niyama rUpa zIla kisa prakAra kA thA ? he bhadanta ! yaha Apa yathArtha rUpa se jAnate ho, ataeva jaisA Apane sunA hai yA gurukula meM nivAsa karate hue Apane jai ptA dekhA hai, vaha anugraha karake mujhe kahie // 2 // ch|?, meTA bhATa 'ahA suyaM-yathA zrutaM' 27 tame sAmanyu che. 'jahA NisaMtayathA nizAntam' bhane / nizcaya 4o che te 'bUhi-brUhi' mabhane kahI saMbhaLAve. 2 sUtrArtha--aMbUsvAmI sudharmA svAmIne pUche che ke he gurUvarya! te jJAta putra eTale ke kSatriyakuLanA AbhUSaNa samAna vardhamAna svAmInuM jJAna (vastunA vizeSa dharmone jANanAro bedha) kevuM hatuM? temanuM darzana-(vastunA sAmAnya dhamane jANanAra uparA) kevuM hatuM? temanuM yamaniyamarUpa zIla kevA prakAranuM hatuM ? he gurU mahArAja ! Apa te yathArtha rUpe jANe che. Apa temanA aMtevAsI hatA, tethI Ape temanI samIpamAM rahIne temanAM vacanAmRtanuM pAna kareluM che, Apane temanA jIvanane abhyAsa karavAnI taka maLelI che, to kRpA karIne te mahApurUSanA jJAna, darzana, cAritra AdinA viSayamAM amane badhuM kahe che? zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 459 TIkA-(se) tasya (NAyasuyassa) jJAtasutasya-kSatriyakumArasya bhagavato varddhamAnasvAminaH (NANaM) jJAnam-vizeSAcabodhakaM kevalajJAnalakSaNam , (kaha) katham kIdRzamAsIta, (kahaM dasaNaM) kathaM darzanam-samAnyArthaparicchedakaM kIdRzaM kevaladarzanam , (sIla kaha) zIlaM -yamaniyamAdi katham kIdRzam (AsI) AsIt (bhikkhu) bhikSo!-niravabhikSaNazIlaguruvarya ! (jahAtaheNaM jANAsi) yAthAtathyena yad yAdRzaM vastu anekAntAtmakam , tat tAdRzameva tvaM jAnAsi / (ga) vAkyAlaGkAre (ahAsurya) yathAzrutaM yathA-yena prakAreNa bhagavatA zrImattIrthakaramukhAt zrutam / zrutvA ca (jahA NisaMta) yathA nizAntaM-yena rUpeNA'vadhAritamAtmani, saMyama pAlanApatibandhavihAradharmadezanAdikaM ca kIdRzaM bhagavata asIditi yathAzrutaM yathA TIkArtha-pratyeka vastu sAmAnya vizeSAtmaka hai / sAmAnya aura vizeSa dharmoM kA samUha hI vastu kahalAtA hai| usameM se sAmAnya aMza kA grAhaka jo hai usakA upayoga darzana kahalAtA hai aura vizeSa aMza kA bodhaka upayoga, jJAna kahalAtA hai| sarvaprathama inhIM ke viSaya meM prazna kiyA gayA hai ki-jJAtaputra bhagavAna mahAvIra kA jJAna kisa prakAra kA thA? unakA darzana kisa prakAra kA thA ? tadanantara bhagavAn ke AcAra ke viSaya meM prazna kiyA gayA hai ki bhagavAn kA zIla arthAt yama niyama Adi AcAra kisa prakAra kA thA ? bhagavAn ! Apa yAthAtathya jAnate haiM, ataeva bhagavAna ke mukha se jaisA sunA hai aura sunakara Apane jaisA avadhAraNa kiyA hai athavA gurukula meM nivAsa karate hue saMyamapAlana TakArtha-pratyeka vastu sAmAnya vizeSAtmaka hoya che. sAmAnya ane vizeSa dharmonA samUhane ja vastu kahevAya che. temAMthI sAmAnya aMzanuM je grahaNa karavAvALuM che tene upaga-darzana kahe che ane vizeSa aMzanA beyakane upaga-jJAna kahevAya che sauthI pahelo prazna mahAvIra prabhunA jJAnadarzananA viSayamAM pUchavAmAM Avela che. te prazna A pramANe che-mahAvIra prabhunuM jJAna kyA prakAranuM hatuM? temanuM darzana kayA prakAranuM hatuM ? tyArabAda bhagavAnanA AcAranA viSayamAM evo prazna pUchavAmAM AvyuM che ke mahAvIra prabhunuM zIla eTale yamaniyama Adi AcAra kevAM hatAM? Ape mahAvIra prabhunA mukhAravindamAMthI dharmatatvanI prarUpaNuM sAMbhaLelI che ane temanA antavAsI tarIke temanI ja samIpamAM rahIne temanA AcAra vicAre ne pratyakSa anubhava meLavela che. vaLI Apa zrata pAragAmI che. te Ape vIra prabhunI samIpe sAMbhaLe ane sAMbhaLIne hRdayamAM utArele upadeza tathA mahAvIra prabhunA jJAna, zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 sUtrakRtAGgasUtre vadhAritaM yathA ca dRSTaM tatsarva mAM (hi) brUhi kathaya / bhagavatAM tIrthakarANAM mukhArandiAd viniHsRtasarvArthAgamasya bhavatAzrutatvAt samAhitAya vinItAya vineyAya zraddhAvate gurUpadiSTamupadeSTavyamitisthitiH zAstrIyeti // 02 // evaM jambUsvAminA pRSTo bhagavAn sudharmasvAmI prAha - ( kheyanae) ityAdi, mUlam - kheyannaeM se' kusale mahesI, anaMta nANI ye anaMtadaMsI' / jasaMsiNo cakkhupahe Thiyassa, 11 121 jANahi dhammaM ca dhiiM" ca pehi // 3 // chAyA - khedajJaH sa kuzalo mahARSiH, anantajJAnI ca anantadarzI / yazasvinacakSuH pathe sthitasya jAnIhi dharme ca dhRtiM ca prekSasva // 3 // apratibandha vihAra evaM dharmadezanA Adi jo kucha dekhA hai so yathArtharUpa se kahie / yaha saba bhagavAn kA kaisA thA ? Azaya yaha hai ki bhagavAn tIrthakara ke mukhAravinda se upadiSTa sabhI kucha khie| Apa zrutapAragAmI hai, ataeva Apane jo avadhAraNa kiyA yA dekhA hai, vaha bhI kahie / zAstra kI maryAdA aisI hai ki ekAgracittavAle, vinIta aura zraddhAbAn ziSya ko hI guru dvArA upadiSTa tattva kA upadeza denA cAhie // 2 // 'khedhannae' ityAdi / zabdArtha - ' se - saH / vaha bhagavAn mahAvIra barddhamAna svAmI 'khetha nae - khedajJaH' saMsAra ke prANiyoM kA duHkha jAnate the 'kusale mahesI - darzIna ane zIlanA viSayamAM Ape je dekhyu che, te sAMbhaLavAnI amane ghaNI ja jijJAsA thaI che. te kRpA karIne Apa amane te badhuM yathA paNAthI hI samajAvA." zAstrapraNAlI evI che ke ekAgracitta. vinIta, ane zraddhAvAna ziSyane ja guru dvArA upaSTi tattvanA upadeza devA joie. jamrUsvAmImAM A prakAranI cAcyatA rahelI hAvAthI sudharmAM svAmI temanA praznanA uttara Ape che. ! ra aa 'kheyannae' chatyAhi zabdArtha-'se-saH' te bhagavAna mahAvIra vardhamAna svAmI 'kheyamnae- khedajJa!' saMsAranA AziyAnA huyo laghutA detAM 'kusale mahesI - kuzalaH maharSiH ' te zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya gugavarNanam 461 ___ anvayArtha:-(se) sa varddhamAnasvAmI (kheyannae) khedajJaH-saMsAriNAM karmavipAkajaduHkhajJAyakaH (kusa mahesI) kuzala:-karmocchedane nipuNaH, mahA RSi:sarvatra sadopayogavAna (anaMtanANI) anantajJAnI- kevalajJAnavAn (ya) ca-puna: (aNaMvadaMsI) anantadarzI-kevaladarzanavAn AsIt / etAdRzasya (jasaMsiNo) yazasvinaH (cakkhurahe Thiyassa) cakSuHpathe sthitasya-locanamArge bhavasthakevalyavasthAyAM vidyamAnasya (dhamma) dharma zrutacAritrarUpaM (jAgAhi) jAnIhi (dhiyaM ca pehi) dhRti ca tasya bhagavato dhairya prekSasva-samyak kuzAgrabuddhayA paryAlocaya iti / / sU03 // kuzalaH maharSiH vaha ATha prakAra ke karmoM kA chedana karanevAle aura mahAn RSi the 'anaMtanANI-ananta jJAnI' ve ananta jJAnavAle 'ya-ca' aura 'aNaMtadaMsI-anantadarzI' kevala darzana vAle the 'jasaMsiNoyazasvinaH' kIrtivAle tathA 'cakkhupahe Thiyassa-cakSuHpathe sthitasya' jagat ke locanamArgameM sthita bhagavAn ke 'dhamma-dharma' zrutacaritrarUpadharma ko 'jANAhi-jAnIhi tuma jAno 'dhiyaM ca pehi-dhRti ca prekSasva' evaM unakI dhIratA ko vicaaro||3|| ___anvayArtha-barddhamAna svAmI khedajJa the arthAt saMsArI jIvoM ko karma ke paripAka se honevAle duHkha kA jJAtA the| vaha kuzala arthAt karmoM kA ucchedana karane meM nipuNa the| mahARSi the arthAt unakA upayoga sarvatra aura sarvadA lagA hI rahatA thaa| vaha ananta jJAnI aura ananta darzanI arthAt sarvajJa aura sarvadarzI the ! una yazasvI tathA ALB X42nA bhAnu chaina 421vANA bhane mahAn RSi tai 'anaMtanANI' anantajJAnI' ta sanata jJAnavANA 'ya-ca' sana 'aNaMtadesI-anantadI' para zanApa tA. 'jasiNo-yazasvinaH' hIta tathA 'cakkhupahe Thiyassa-cakSuHpathe sthitasya' nayana bhAbhA sthita mAnanA 'dhamma -dharma' zruta yAstri 35 52 'jaNAhi-jAnIhi' tame na dhiyaM ca pehidhRttiM ca prekSasva' avama temanI dhIratAne vidyArI'. // 3 // - sUvAI-vardhamAna svAmI khedajJa hatA eTale ke karmanA paripAka rUpe saMsArI ane je duHkha sahana karavA paDe che. tene jANakAra hatA. teo kuzala hatA, eTale ke kamene nAza karavAmAM nipuNa hatA. teo maharSi hatA eTale ke temane upaga sarvatra ane sarvadA pravRtta ja rahetuM hatuM. teo ananta jJAna ane ananta darzanathI saMpanna eTaleke sarvajJa ane sarvadazI hatA. te yazasvI tathA bhavasthakevalI avasthAmAM ApanI (ziSyasamUhanI) zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pura sUtrakRtAGgasUtre - TIkA - (se) saH - asau bhagavAn mahAvIraH catustriMzadatizayayuktaH, paJcatriM zadvANIguNasampannaH (kheyannae) khedajJaH khedaM - saMsArodaravivaravartijIvAnAM karmavipAkajanitaM caturgatibhramaNalakSaNaM duHkhaM jAnAtIti khedajJaH, duHkhanirAkaraNasamarthopa dezadAnAt / athavA - ( kheyannae) kSetrajJaH kSetraM sakalakarmaNAmutpAdanasthAnaM janAtIti kSetrajJaH yadvA kSetramAkAzaM tadjAnAtIti kSetrajJaH, lokAlokasvarUpaparijJAnavAn tathA - (kusale) kuzala :- prANinAM duHkhakAraNa karmaNo'panayane upadezadAnAdinA dakSaH / yadvA - kau - AtmarUpapRthivyAM zete tiSThati prAdurbhavatIti kuza:bhavasthakevalI avasthA meM cakSu ke patha meM sthita bhagavAn ke zrutacAritra dharma ko samajho aura bhagavAna ke dhairya ko samyaka prakAra se kuzAgra buddhi se vicAro // 3 // TIkArtha- cautIsa atizayoM se sampanna evaM vANI ke paiMtIsa guNoM se vibhUSita vaha bhagavAn mahAvIra khedajJa the, arthAt saMsAra meM bhramaNa karane vAle jIvoM ko karmavipAka se utpanna honevAle evaM cAra gatiyoM meM bhramaNa rUpa duHkha ko jAnanevAle the / usa duHkha ko dUra karane meM samartha upadeza diyA hai, ataeva ve usake jJAtA the| athavA 'kheyanae' kA artha hai kSetrajJa arthAt sampUrNa karmoM ke utpAda sthAna ko jAnanevAle the / athavA kSetra AkAza ko jAnanevAle the arthAt unhoMne loka aura Aloka ke svarUpa ko jAnA thA / bhagavAn kuzala the arthAt prANiyoM ko duHkha pahu~cAnevAle karmoM kA nivAraNa karanevAlA upadeza dene meM dakSa the athavA bhaga dRSTi samakSa pratyakSa vidyamAna maThThAvIra prabhunA zrutacAritra rUpa dharmane kharAkhara samajI le ane temanA dhaiyaguNunA sArI rIte kuzAgrabuddhithI vicAra karo. llll TIkA cAtrIza atizayethI ane vANInA patrIza guNethI sa'panna evA te mahAvIra prabhu 'khedana' hatA. eTale ke sa'sAramAM bhramaNa karanArA jIveAne kama vipAkane lIdhe bhogavavA paDatAM duHkhAnA tathA cAra gatimAM bhramaNu karatAM karatAM sahana karavA paDatAM duHkhAnA jANakAra hatA temaNe te duHkhane dUra karavAnA mArga batAvyA che. saMsAranA du:khAnu kAraNu tathA te duHkhane dUra karavAnA upAya tee jANatA hatA, tethI ja temane khedajJa' kahyA che. athavA 'kheyannae' no artha kSetrajJa ya thAya che. tethe| saghaNAM urbhAnA utpAda sthAnane jANanArA hatA. athavA tee kSetrane jANanArA hatA eTale ke leka ane alAkanA svarUpanA jAkAra hatA. teo kuzala hatA, eTale ke prANIone du:kha denArA karmonu nivAraNu karanArA upadeza devAmAM dakSa (nipuNu) hatA, zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 463 aSTavidhaM karma, tAdRzAn kuzAn lunAti-chinatti iti kuzala / prANinAM svasya ca karmaNAM vinAzanena paTurityarthaH, dRzyate hi ihApi sarvasama kuzalaprayogaH, yathA'yaM vyAkaraNe kuzalaH kuzalo'yaM nyAyazAstre ityAdi / tathA-bhagavAnapi bhAvakuzASTavidha karma vinAzane'tizayena kuzalaH / (mahesI) mahA RSiH, mahAMvAsI RSizca maharSiH - atyantogra tapazcaNAnuSThAyitvAda atulaparISadopasarga sahanAcceti / bhagavAn tapobalena ghAtikarmacatuSTayaM vinAzya saMprApta kevalajJAnaH / ataH sarvatra sarvadA tasyopayogastiSThatyeva na tu umastha iva vicintya jAnAti / kintu sarvAneva padArthAn vAn 'ku' arthAt AtmA rUpI bhUmi meM 'za' arthAt zayana karanevAle rahane yA utpanna hone vAle 'kuza' arthAt ATha prakAra ke karmoM ko lunane vAle arthAt chedana karanevAle hone se 'kuzala' the| Azaya yaha hai ki bhagavAn prANiyoM ke tathA apane karmoM kA vinAza karane meM atizaya paTu the / loka meM bhI sarvasamartha artha meM kuzala zabda kA prayoga hotA hai, jaise yaha vyAkaraNa meM kuzala hai, yaha nyAya yA sarvazAstroM meM kuzala hai ityAdi / isI prakAra bhagavAn bhI aSTa viSa karma rUpa bhAva 'kuza' kA vinAza karane meM atizaya kuzala the / bhagavAn mahARSi the ugratapazcaraNa karane se aura ghora parISahopasarga sahana karane se mahARSi the / karmoM kI nirjarA karake unhoMne cAra ghAtika karmoM kA kSaya kara diyA thA, ataeva unakA upayoga sarva padArthoM meM sadaiva vyApta hI rahatA thaa| ve chadmastha kI bhA~ti soca vicAra nahIM jAnate the, samasta padArthoM ko hastA athavA lagavAna 'ku' bheTale AtmA 3pI bhUmimAM, 'za' bheTale zayana 42nArA-raDenArA athavA utpanna thanAra, 'kuza' bheTamA prahAranA bhanu chedana karanArA hatA, te kAraNe temane kuzala kahyA che. A kathananeA bhAvA e che ke mahAvIra prabhu peAtAnAM karmanA tathA prANIonAM karmonA vinAza zvAsAM nipuNu hatA. te mAM yatha 'sauthI samartha' nA artha mAM 'kuzala' zaNDano prayAga thAya che. jemake 'te vyAkaraNamAM kuzala che, te nyAyamAM kuzala che, te sa zAstromAM kuzala che.' eja pramANe mahAvIra prabhu paNu ATha prakAranA karma rUpa kuzanA vinAza karavAmAM atizaya kuzala hatA. te ugratapasyA karanArA hatA ane ghAraparISaheA ane upasargo sahana karavAvALA hatA tethI temane maharSi kahyA che. karmAMnI niza karIne temaNe cAra prakAranAM ghAtiyA karmonA kSaya karI nAkhyA hatA, tethI temanu jJAna-upayAga sava padArthamAM sadA vyApta ja rahetu hatuM. tenu' jJAna chadmasthAnA jevu... apUNu` ke maryAdita na hatuM, zrI sUtra kRtAMga sUtra :2 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 sUtrakRtAGgasUtre hastA''malakamiva sarvadaiva pazpati, AvirbhUtasAMpatikAt kevalajJAnAt jJAnapatibandhakajJAnAvaraNIyasya karmaNo vinsstttvaat| yathA-AzupajJastathA'tiviSamatapazcaraNazIlo'pi, na tu paratIrthikavat prigrhprivRtH| (aNaMtanANI) anantajJAnI-avinAzajJAnavAn anta zabdasya nAzArthe prasiddhaH, na vidyate anto vinAzo yasya tat anantam anantaM ca tajjJAnamiti anantajJAnaM tadvidyate yasya so'nantajJAnI / athavA -anantapadArthaparicchedakaM vizeSagrAhakaM jJAnaM yasya so'nantajJAnI, (ya) ca (aNaMtadasI) anantadarzI, ananta-samAnyArthaparicchedakaM darzana vidyate yasya so'nantadarzI kevaladarzanItyarthaH / yadyapi jJAnadarzane samAnArthake, iti ekenApi nirvAhe malaka ke samAna sadaiva jAnate the, kyoMki jJAna meM rukAvaTa utpanna karane vAlA unakA jJAnAvaraNIya karma kSINa ho cukA thaa| bhagavAn jaise mahARSi the, usI prakAra atyanta ghora tapazcaraNa karane vAle bhI the| paratIthiko ke samAna ve parIgraha se yukta nahIM the| bhagavAn anantajJAnI the| anta zabda kA eka artha "vinAza' bhI prasiddha hai, ataeva ananta kA artha hai avinAzI / jisakA anta arthAt vinAza na ho vaha ananta / aise jJAnavAle ko anantajJAnI kahate haiN| athavA ananta padArthoM ko jAnanevAlA vizeSa grAhaka jJAnavAlA ananta. jJAnI kahalAtA hai| ___ aura bhagavAn anantadarzI the| sAmAnya artha ko jAnanevAlA darzana jinakA ananta ho, unheM anaMtadarzI kahate haiN| yadyapi jJAna aura darzanaka tethI chavasthAnI jema vicAra karI karIne ke kalpanA karIne koI padArtha ne jANavA prayatna karatA nathI. teo samasta padArthonA svarUpane hAthamAM rahelA AmaLAnI jema jANavAne samartha hatA, kAraNa ke jJAnanA avadhaka jJAnAvaraNIya karmane temaNe kSaya karI nAkhyuM hatuM. mahAvIra prabhu jevAM mahARSi hatA, evAM ja mahAna tapasvI paNa hatA. jeo paratIrthikanI jema parigrahathI yukta na hatA. bhagavAna ananta jJAnI hatA. "anta" para vinAzanA arthamAM vaparAya che. jene anta hete nathI evA padArthane anaMta kahe che. mahAvIra prabhune ananta jJAnanA dhAraka kahyA che kAraNa ke temanuM jJAna kadI nAza na pAme eva-avinAzI-hatuM. athavA anaMta padArthone jANanAra vizeSa grAhaka jJAnavALAne anantajJAnI kahevAya che. mahAvIra prabhu ana--daza hatA. sAmAnya arthane jANanArUM ananta darzana jeo dharAvatA hoya che, temane anantudazI kahe che. jo ke jJAna ane zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrastha guNavarNanam 465 padAntaropAdAnaM punaruktitAM bibharti tathApi vizeSArthAvagahijJAnaM sAmAnyArthaparicchedakaM darzanamityubhayo vivekaH / ata eva yathAsthAnamubhayo niveza iti / 'jasaM. siNo) yazasvinaH-sarvA'tizAyi yazaH zAlinaH, bhagavato yazaH, narasurAmurAtizAyi varttate tAzayazasvato bhagavataH (cakkhupahe Thiyassa) cakSuSpathe sthitasya-lokasya cakSuHpathe-locanamArga sthitasya-bhavastha kenalyavasthAyAM vartamAnasya, yadvA-lokAnAM sUkSmavyadahitapadArthAvirbhAvenA''lokavat sahakAritayA cakSurbhUtasya bhagavato mahAvIratIrthakarasya, bhagavadupadezenaiva jIvAdipadArthajJAnasaMbhavAt / (dhamma dharmam -saMsAroddharaNasvabhAvam / bhagavatA praNItaM pratipAditaM vA dharma-zrutacAritralakSaNam artha samAna hai, ataeva kisI bhI eka zabda se kAma cala sakatA hai to dUsare zabda kA prayoga karane se punarukti doSa hotA hai, tathApi donoM meM bheda hai / jJAna vastu ke vizeSa dhamoM kA grAhaka hotA hai aura darzana sAmAnya artha kA arthAt vastu ke sAmAnya aMza kA paricchedaka hai / ataeva donoM ko yathAsthAna prayukta kiyA gayA hai| bhagavAn sarvAdhika yaza se suzobhita arthAt samasta manuSyoM devoM aura asuroM se baDhakara yazavAle tathA bhavastha kevalI avasthA meM loka ke cakSu patha meM sthita the / athavA bhagavAn logoM ko Aloka ke samAna sUkSma aura vyavahita padArthoM ko prakAzita karane vAle hone se cakSu ke samAna the, kyoMki bhagavAna ke upadeza se hI jIvAdi padArthoM darzanane artha samAna che. tethI kaI paNa eka zabda prayoga karavAthI kAma cAlI zakta, chatAM ahIM bane padane prayoga karavAthI punarukti devA lAgate nathI ? A zaMkAnuM nivAraNa karatA sUtrakAra kahe che ke jJAna ane darzananA arthamAM A prakArane taphAvata che-jJAna vastunA vizeSa dharmonuM grAhakaheAya che. paraMtu darzana sAmAnya arthanuM eTale vastunA sAmAnya aMzanuM parichedaka (grAhaka-bodhaka) che, tethI A banene prayoga karavAthI punarukti deSane avakAza rahetuM nathI. mahAvIra prabhu sarvAdhika yazathI vibhUSita hatA eTale ke samasta manuSya, de ane asure karatAM adhika yazasaMpanna hatA tathA bhavastha kevalI avasthAmAM lekanA daSTipathamAM vidyamAna hatA. athavA teo sUkSma ane vyavahita (vyavadhAnavALA-sthULa) padArthone prakAzita karanArA hovAthI cahyunA samAna hatA, kAraNa ke temanA upadeza vaDe ja chavAdi tanuM jJAna prApta thaI zake sU0 59 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 sUtrakRtAGgasUtre (jANAhi) jAnIhi-he jambUH ! tvamavagaccha ! tathA-(dhiI ca pehi) dhRti ca prekSasva-tasya-bhagavataH, karNakIlana caraNe ca kSIrarandhanAthupasargA jAtAH tathApi nizcalA cAritrAcalanasvabhAvAM dhRti-dhairyam prekSasva-kuzAgrabuddhathA paryAlocaya / athavA-taiH zramaNAdibhiH sudharmasvAmI abhihitaH yathA bhavAn tasya tIrthakarasya bhagavato mahAvIrasya yazasvinazcakSuSpathe vyavasthitasya dharma dhRti ca jAnAti, tato'smAn (pehi) kathaya / zrIsudharmasvAmiziSyavargebhyaH kathayati-bhagavAn mahAvIraH sAMsArikajIvAnAM duHkhaM jAnAti, aSTavidhakarmaNAM vinAzakaH sadA sarvatropayogAda (anantajJAnI tathA kA jJAna hotA hai ! aise bhagavAna ke zruta aura cAritra rUpa dharma ko jAno tathA unake dhairya ko dekho| unake kAnoM meM kIla ThoMke gae, pAvoM para khIra pakAI gaI, ityAdi aneka upasarga hone para bhI ve cAritra se calAyamAna nahIM hue unake isa dhairya kA vicAra kro|| __ athavA una zramaNoM brAhmaNoM Adi ne sudharmA se kahA tuma vihAra Adi meM tIrthakara bhagavAn prabhu ke sAtha hI vicarate the ataH yazasvI aura cakSugocara mahAvIra prabhu ke dharma aura dhairya ko jAnate ho, ataeva hameM kho| ___ bhAva yaha hai zrI sudharmAsvAmI jambUsvAmI Adi ziSyavarga se kahate haiM-bhagavAn mahAvIra sAMsArI jIvoM ke duHkhoM ko jAnate the, aSTavidha karmoM ke vinAzaka the, sadA sarvatra upayogavAn the, anntche. evA mahAvIra prabhunA zruta ane cAritra rU. dharmane jANe ane temanA dhayane vicAra kare. temanA kAnamAM khIlA levAmAM AvyA, tathA temanA paga para khIra pakavavAmAM AvI, chatAM paNa temaNe e badhAM upasargone samabhAva pUrvaka sahana karyA. gharamAM ghara upasargone zairyapUrvaka sahana karIne teo saMyamanA mArgamAM avicalita rahyA. temanA A dharyane vicAra karo. athavA te zamaNe, brAhmaNa vageree sudharmA svAmIne kahyuM- tame vihAra AdimAM mahAvIra prabhunI sAthe ja vicAratA hatA. yazasvI ane cakSugocara mahAvIra prabhunA dharma ane dhayane tame jANe che, te viSe amane pAnI 15 // 42 / " tAtparya e che ke-sudharmA svAmI jabUsvAmI Adi ziSyasamudAyane kahe che ke-mahAvIra prabhu saMsArI jInA duHkhane jANatA hatA. aSTavidha karmonA vinAzaka hatA, sadA sarvatra upagavAna hatA, anaMtajJAna ane zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 467 - anantadarzanavAn AsIt / (etAdRzo yazasvI bhagavAn sarvalokAnAM locanapaye vartamAnastasya dharme dhRtiM ca tvaM jAnIhi tadadhairye vicAraya iti // 3 // sAmprataM sudharmasvAmI tadgugAn varNayitumAha - 'uDDU" ityAdi / mUlam -'uDDuM aheyaM tiriyaM disAsu, taisA ya jai thAvarA jai ya pArNA / se ciMpiccehiM saMmikkhapanne, dIvevaM dhammaM saMmiyaM udAhu' // 4 // chAyA - Urdhvamadhastiryag dizAsu, sAtha ye sthavarA ye ca prANAH / sa nityAnityAbhyAM samIkSya prajJo, dIpaiva dharma samitamudAha ||4|| jJAnavAn aura anantadarzanavAn the| aise yazasvI bhagavAn sabake locanapatha meM varttamAna the| unake dharma ko tuma jAno aura dhairya para vicAra karo // 3 // saba sudharmA bhagavAn ke guNoM kA varNana ke lie kahate haiM-'u' ityAdi / zabdArtha- 'u - Urdhva' Upara 'aheyaM adhaH' nIce 'tiriyaM tiryag ! tirache 'disAsu-dikSu' dizAoM meM 'tasAya je prasAzca ye, jo trasa aura 'thAvarA je ya pANA - sthAvarAH ye ca prANAH' sthAvara prANI rahate haiM unheM 'NiccANiccehi nityAnityAbhyAM nizya aura anitya donoM prakAra kA 'samika - samIkSya' jAnakara 'se panne-sa prajJaH / una kevalajJAnI bhagavAnane 'dIveva- dIpa iva' dIpa ke samAna 'samiyaM samitam ' samatA ananta danathI yukta hatA. evA yazasvI bhagavAna saunA cakSupathamAM vidyamAna hatA. temanA dharmane tame jANA ane temanA dhaiyanA vicAra karo. ANA have sudharmA svAmI mahAvIra prabhunA guIAnuM varNana kare che-pa' ityAdi- zabdArtha- 'uDDha M-Urdhva' 352 ' aheyaM - adhaH ' nIye 'tiriyaM - tirthagU' tirachI 'disAsu- dikSu' dizAo mAM ' tasA ya je trasAzca ye' ? sa bhane 'thAvarA je ya- pANA-sthAvarAH ye ca prANAH ' sthAvara prANI 2he che tebhane 'NiccANi cehi nityAnityAsyAM' nitya yane vyanitya jane prahAranA 'samiksa - samIkSya' lagIne 'se panne-sa prajJaH' te devalajJAnI lagavAne 'dIveva zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH-'ur3a Urdhvam (aheya) adhaH (tiriyaM) tiryak (disAsu) dikSu (tasAya je) trasAzca ye (thAvarA je ya pANA) sthAvarAzca ye prANA:-prANinaH santi tAna (NicANiccehi) nityAnityAbhyAm (samikkha) samIkSya-kevalajJAnenAs. rthAn parijJAya (se panne) sa prajJaH sa eva mAjJaH (dIveva) dIpa iva vastubodhakatejorAziriva (samiya) samitaM samatayA yuktam (dhamma) dharma zrutacaritrarUpam (udAhu) udAha-vadati // 4 // TIkA-(ur3a) Urdhvam (aheya) adhaH (tiriya) tiryak (disAmu) dikSu caturdaza rajjvAtmakaloke / (je) ye (tasA ya) prasAzca -trasyantIti trasAH tejovAyurUpa vikalendriyapazcendriyabhedAt tridhA / tathA ca (je thAvarA) ye sthAvarAH pRthivyavavanaspatibhedAt tridhaa| (je ya pANA) ye ca prANA:-ye ca ucchvAsAdirUpa pANavantaH se yukta 'dhamma-dharmam' zrutacAritrarUpa dharma kA 'udAhu-udAha' kathana kiyA hai // 4 // anvayArtha- Urya, adhaH evaM tiryak dizAoM meM jo bhI trasa aura sthAvara prANI haiM, unheM nitya aura anitya donoM prakAra se kevalajJAna dvArA jAnakara dIpa ke samAna vastutattva ko prakAzita karanevAle dharma kA svabhAva se viziSTa kathana kiyA hai // 4 // TIkArtha-Udha dizA meM, adhodizA meM tathA tirthI dizAoM meM arthAt caudaha rAjU parimita loka meM jo trasa arthAt trAsa ko anubhava karanevAle tejaskAya, vAyukAya, vikalendriya tathA paMcendriya ke bheTa se tIna prakAra ke jIva haiM unako aura jo pRthvIkAya, apakAya nazA vanaspatikAya ke bheda se tIna prakAra sthAvara jIva haiM, jo ucchavAsa Adi prANoM se yukta haiM, unako prakRSTa prajJA se kevalajJAna se bhagavAn -dIpa iva' havAnA samAn 'samiya-samitam' samatAthA yuta 'dhamma-dharmama zratayAri335 dhamanu 'udAhu-udAha sthana 426 che. // 4 // sUtrArtha -Urva dizA, adizA ane niyam dizAmAM je trasa ane sthAvara jI rahelA che, temane kevaLajJAna dvArA nitya ane anitya ema ane prakAre jANIne, dIpakanI jema vastutavane prakAzita karanArA dharmanuM, mahAvIra prabhue samabhAva pUrvaka pratipAdana karyuM che. cheka TakAryA-Urva dizAmAM, adizAmAM ane ticha dizAmAM-eTale ke da rAja pramANa lekamAM je trasa ane sthAvara ja rahelA che temane mahAvIra prabhue pitAnI prakR4 prajJA vaDe-kevaLajJAna vaDe nitya ane anitya 29 jAya. eTale ke dravyArthika nayanI apekSAe temaNe temane nitya jANyA ane paryAyArthika nayanI apekSAe temaNe anitya jANyAM. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 469 tAn jIvAdipadArthAn (se) sa bhagavAn (panne) prAjJaH, prakarSeNa jAnAti iti prajJaH prajJa eva prAjJaH ( NiccANicce hiM) nityA'nityAbhyAM dravyArtha paryAyArthAzrayaNAt dravyeNa nityatvaM paryAyeNA'nityatvam (samivakha) samIkSya - vimala kevala | lokena sarvAneva dravyaparyAyAtmakAn padArthAn parijJAya, bhagavAn ( dIveva) dIpa iva sakalaprANavatAM jIvAnAM padArthasya prakAzena dIpa iva dIpaH, yathA dIpaH padArthajAtAn prakAzya darzayati, tathA bhagavAnapi sakalapadArthaprarUpaNAt padArthAn prakAzayatIti bhavati dIpasamatA, athavA - saMsArasAgare nimajjatAmazeSajantUnAM dvIpa iva rakSakaH / ne nitya aura anitya rUpa se jAnA / arthAt dravyArthikanaya se nitya aura paryAyArthika naya se anitya jAnA / unhoMne apane nirmala kevalajJAna rUpI Aloka ke prakAza se samastadravya-paryAyAtmaka padArthoM ko jaanaa| bhagavAn padArthoM ke vAstavika svarUpa ko prakAzita karane ke kAraNa samasta prANiyoM ke lie pradIpa ke samAna the| jaise dIpa padArthapuMja ko prakAzita karake dikhalA detA hai usI prakAra bhagavAn bhI sakala padArthoM kI prarUpaNA karake unheM pradarzita karate haiM / ataeva vaha dIpa ke samAna haiM / athavA mUla meM Aye hue 'dIveva' kA artha hai - dvIpa ke samAna saMsAra meM DUbate hue samasta prANiyoM ke lie bhagavAn dvIpaka ke samAna rakSaka haiM / isa prakAra ke guNagaNoM se virAjamAna bhagavAna ne asAra saMsAra-sAgara se uddhAra karane vAle je prANIe trAsanA anubhava kare che temane trasa kahe che. tejaskAya, vAyukAya ane dvIndriyAthI laIne paMcendriyA pantanA jIvAne trasa kahe che. pRthvIkAya, akAya ane vanaspatikAyanA bhedathI traNa prakAranA sthAvara jIvA kahyA che, A jIvA ucchavAsa Adi prANaiAthI yukta che. A samasta jIvAne kevaLajJAnanA prabhAvathI bhagavAne nitya ane anitya rUpe jANIne temane viSe prarUpaNA karI. dravyanI apekSAe temaNe samasta jIvAne nitya jANyA ane paryAyanI apekSAe temane anitya jANyA. kevaLajJAna rUpI prakAza dvArA samasta dravya ane paryAyAtmaka patnIne jANIne, bhagavAne padArthonA vAstavika svarUpane prakAzita karyuM, te kAraNe temane pradIpa (dvIpaka) nA samAna kahevAmAM AvyA che. jevI rIte dIpaka peAtAnA prakAza vaDe padmA pujane prakAzita karIne temanu svarUpa batAve che, eja pramANe bhagavAne paNu samasta padArthAnI prarUpaNA urIne tebhanA svapane prAzita yu che. athavA 'dIveva' mA pahanA tha dvIpasamAna paNa thAya che. saMsAra sAgaramAM DUbatAM prANIone mATe bhagavAna zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 sUtrakRtAGgo evaMbhUtaguNagaNagumphito bhagavAn asArasaMsArasAgarAd uddhArakam (dhamma) dharmamzrutacAritrAkhyam , (samiya) samitam-samabhAvayuktam , tathoktam (jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthai) yathA puNyasya-pUrNasya cakravAdeH kathyate tathA tucchasya-raGkasya kathyate iti / (udAhu) udAha-pratipAdati-prasasthAvarAtmakalokasyAnugrahAya, na tu mAnapUjArtham / kevalajJAnI tIrthakaro lokasya sakalasaMsArA'ntargata sasthAvarAdisakala jIvAna nityAnityatvAbhyAM jJAtvA lokAnAmanuH grahabuddhayA zrutacAritrAkhyaM dharmamudAha-atrApi mUle ArSatvAdeva bahuvacanamiti // 4 // zrutacAritra dharma kA samabhAva se prarUpaNa kiyA, arthAt rAgadveSa se rahita hokara kathana kiyaa| Agama meM kahA hai-'jahA puNNassa' ityaadi| ____ jaise pUrNa arthAt Rddhi saMpatti se sampanna cakravartI Adi janoM ko upadeza dete haiM usI prakAra tuccha arthAt dhanAdi se rahita janoM ko bhI upadeza dete haiN| ve sampanna aura vipanna janoM ke prati samabhAva dhAraNa karake sabako samAna rUpa se dharmadezanA karate haiN|' bhagavAn ne sanmAna yA pUjA ke lie dharmaprarUpaNA nahIM kI parantu loka ke anugraha ke lie kI hai| tArya yaha hai ki kevalajJAnI tIrthakara bhagavAna mahAvIrane loka ke samasta trasa aura sthAvara jIvoM ko nitya anitya rUpa se jAna kara, anugraha karane ke lie zrutacAritra dharma kA nirUpaNa kiyaa| 'udAhu' pada meM bhI ArSapayoga hone se hI bahuvacana kA prayoga kiyA gayA hai // 4 // dviIpanA samAna AdhAra rUpa hatA. A prakAranA guNethI vibhUSita mahAvIra prabhue asAra saMsAra sAgaramAMthI uddhAra karanAra zrata cAritra rUpa dharmanI samabhAva pUrvaka prarUpaNa karI-eTale ke rAgadveSathI rahita thaIne temaNe tenuM pratipAi yu. mArAmamA ghucha hai-'jahA puNNassa' te Rddhi-sapattithI saMpanna cakravartI Adi mahApuruSone je pramANe upadeza de che, eja pramANe tuccha lekane-daridrone paNa upadeza de che. teo saMpanna ane vipattana (samRddha ane daridra) pratye samabhAva dhAraNa karIne, saune samAnarUpe dharmadezanA karatA hatA." bhagavAne satkAra, samAna ane pUjAne mATe dharmaprarUpaNA karI nathI, parantu lekenuM kalyANa karavAnI bhAvanAthI karI che. A sUtrane bhAvArtha e che ke kevaLajJAnI tIrthakara bhagavAne (mahAvIra) lakanA samasta trasa ane sthAvara jene nitya anitya rUpe jANIne, jIve para anugraha karavAne mATe zrutacAritrarUpa dharmanuM nirUpaNa karyuM che. je 4 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. 4.6 .1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 471 mUlam- se saMbadaMsI abhibhUyanANI, NirAmagaMdhe dhiimNtthiyppaa| __ aNuttare savajagaMsi vijaM, garthI atIte abhaMye annaauu||5|| chAyA-sa sarvadarzI abhibhUyajJAnI, nirAmagandho dhRtimAn sthitAtmA / _ anuttaraH sarvajagati vidvAna , granthAdatIto'bhayo'nAyuH // 5 // anvayArtha (se) sa mahAvIraH (sandaMsI) sarvadarzI-sAmAnyataH sarvapadArthaviSayakadarzanazIlaH (abhibhUyanANI) abhibhUyajJAnI- kevalajJAnI (NirAmagaMdhe) zabdArtha-se-saH' vaha mahAvIrasvAmI samvadaMsI-sarvadarzI sama. sta padArthoM ko dekhanevAle 'abhibhUyanANI-abhibhUyajJAnI' kevalajJAnI 'NirAmagaMdhe-nirAmagaMdhaH' mUlaguNa aura uttaraguNa se vizuddha cAritra kA pAlana karane vAle 'viima-dhRtimAn' dhRti yukta aura 'ThiyappA-sthitAtmA' AtmasvarUpa meM sthita the 'savvajagaMsi-sarvajagatsu' saMpUrNa jagat meM vaha 'aNuttare vijja-anuttaro vidvAn / sabase uttama vidvAna the 'gaMthAatIte-granyAtItaH' bAhya aura AbhyaMtara donoM prakAra kI granthiyoM se rahita 'abhae-abhayaH' nirbhaya aura 'aNAu-anAyuH' cAroM prakAra kI Ayu se rahita the // 5 // 'se savvadaMsI' ityaadi| anvayArtha-bhagavAna mahAvIra sarvadarzI arthAt sAmAnya rUpa se samasta padArthoM ke darzana se yukta the| kevalajJAnI the| mUlaguNoM aura 'se sambadaMsI' zahAya-se-sa' te mahAvIra svAmI 'savvadaMsI-sarvadarzI' mA 4 5ona navA 'abhibhUyanANI-abhibhUyajJAnI' vijJAnI 'NirAmagaMdhenirAmagaMdhaH' bhusaguNa bhane ttarazuthI vizuddha yAtrinu pAsana 42vAvA 'dhiima-dhRtimAn' 5ti yati bhane 'ThiyappA-sthitAtmA' Atma 2135mA sthita utA, 'savvajagasi-sarvajagatsu' sa ta ta 'aNuttare vijja-anuttaro vidvAn' mAthI uttama vidvAna ta, 'gaMthA atIte-panthAtItaH mAhaya bhane mAlyAta2 bhane 2nI thiyothI 2hita 'abhae-abhayaH' nimaya bhane 'aNAu-anAyuH' yAre 12 // AyuthI 2hita tai. // 5 // sUtrArtha-mahAvIra prabhu sarvadarzI hatA eTale ke teo sAmAnyarUpe samasta padArthonAM darzanathI yukta hatA. teo kevaLajJAnI hatA, teo mULa zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 sUtrakRtAGgasUtre nirAmaganthaH- mUlotaraguNAbhyAM vizuddha vAritrapAlakaH (dhiimaM ) dhRtimAn dhairyazIlaH (ThiyappA ) sthitAtmA - AtmasvarUpe sthitaH (sanvajagaMsi) sarvajagati (aNuttare vijja) anuttaro vilakSaNo vidvAn (gaMgA atIte ) granthAdatItaH - sa bAhyAbhyantaragranthAdatIto nirgranthaH (amara) amapo bhayarahitaH (aNAu ) anAyuH - catu vidhAyurvarjita iti // 5 // TIkA - (se) sa bhagavAna mahAvIrastrilokaprasiddhaH, prasiddhArthako'trata cchandaH / ihApi tathaitra yo'yaM bhagavAn mahAvIra trilokaprasiddhaH / (sanvadasI) sarvadarzI sarva sasthAvarAtmakaM jagadraSTuM zIlaM yasya saH, (abhibhUyanANI) abhibhUyamatyAdIni jJAnAni parAjitya yad jJAnaM kevalapadavAcyaM varttate, tAdRzaM kevalajJAnaM vidyate yasya so'bhibhUyajJAnI / jJAnakriyAbhyAM mokSo bhavatIti mokSasAdhanaM jJAna pradarzya mokSAvayavakriyAM darzayati - ( NirAma ) ityAdi, (NirAmagaMdhe) nirAmagandhaH uttaraguNoM se vizuddha cAritra ke pAlaka the| dhairyavAn, AtmasvarUpa meM sthita, sampUrNa jagat meM sarvottamajJAnI bAhya aura Abhyantara parigraha se rahita, nirbhaya tathA cAroM prakAra kI Ayu se rahita the ||5|| TIkArtha - yahAM 'tat' zabda kA prayoga 'prisiddha' isa artha meM kiyA gayA hai, ataeva 'se' kA artha hai-tInoM lokoM meM prasiddha / bhagavAn mahAvIra tInoM lokoM meM prasiddha the| sarvadarzI arthAt trasa evaM sthAvara rUpa jagat ko dekhane vAle the / chadmasthoM ko hone vAle mati Adi cAroM apUrNa jJAnoM ko haTAkara unhoMne sampUrNa kevalajJAna prApta kiyA thA / jJAna aura kriyA se mokSa prApta hotA hai, ataeva mokSa ke sAdhana jJAna kA kathana karane ke pazcAt aba kriyA kA ullekha karate haiM guNaiA ane uttaraguNNAnI apekSAe vizuddha cAritranA pAlaka hatA, teo dhaiya vAn, AtmasvarUpamAM sthita, sa`pUrNa jagatamAM sarvAMttama jJAnI, khAdya ane Abhyantara parigrahathI rahita, nirbhaya tathA cAre prakAranA AyuthI rahita hatA. nApA TIartha - mahI' 'tat' zabddha prasiddhanA arthabhAM vaparAyo che, tethI 'se' padmane atha traNe leAkamAM prasiddhi' samajavAnA che. bhagavAn mahAvIra traNe lAkamAM prasiddha hatA. tee sadazI trasa ane sthAvara rUpa jagatane dekhanArA hatA. matijJAna Adi cAre apUnAnA ke jemanA chadmasthAmAM sadbhAva hAya che, evAM apUrNa jJAnane khale temaNe saMpUrNa jJAnarUpa sarvazreSTha kevaLa jJAna prApta karyu hatu. jJAna ane kriyA dvArA meAkSanI prApti thAya che. meAkSanA sAdhanarUpa jJAnanI vAta karIne have kriyAnI vAta karavAmAM Ave che.-bhagavAn mahAvIra zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 473 nirgato'pagataH AmaH-avizodhikoTyAyo doSaH tasya gandhaH sambadho yasmAda yasya vA sa nirAmagandhaH-niraticAramUlottaraguNayukacAritrakriyAvAnityarthaH, (ghiima) dhRtimAt-anekamakAropasargarupadruto'pi meruvad avikampatayA saMyame dhRtizIlaH, 'ThiyappA' sthitAtmA, sthito vyavasthitaH sakalakarmA'pagamanena svarUpe AtmA yasya sa sthitAtmA, 'aNuttare' anuttaraH nAsti uttaraH pradhAno yasya so'nuttara: sarvebhyo'pi pradhAnaH, (savvajagaMsi vijja) sarvajagati vidvAn-sakalapadArthAnAM karA'malakavad dettA-jJAtA, (gaMthA atIte) granthAdatIta:-bAhyagranthAt hiraNyasuvarNAdirUpAt , AbhyantaragranthAt karmarUpAt atIta:--atikrAnto granthAtIta:-nirgranthaH, 'abhaye' abhayaH-nAsti saptaprakArakamapi bhayaM yasya so'bhayaH, samastabhayarahita -bhagavAn nirAmagaMdha the arthAt avizuddhi koTi nAmaka doSa unase haTagayA thaa| tAtparya yaha hai ki ve aticAra rahita mUlaguNoM aura uttara guNoM se yukta cAritravAn the| aneka prakAra ke upasarga Anepara bhI meru jaise akampa hone se saMyama meM dhairyavAna the| samasta karmoM ke haTa jAne se unakI AtmA apane svarUpa meM sthita ho gaI thii| vaha anuttara the arthAt akhila vizva meM unase zreSTha koI nahIM thA-vahIM sarvazreSTha the / samasta jagat meM, sakala padArthoM ko hathelI para rahe hue AMvale ke samAna pratyakSa dekhane ke kAraNa jJAnI the| vaha hiraNya suvarNa Adi bAhya parigraha se tathA karmarUpa Abhyantara parigraha se atIta-rahita arthAt grandhAtIta-nigrantha the| sAta prakAra ke bhayoM se nirAmagaMdha hatA, eTale ke avizuddhi koTi nAmanA doSathI rahita hatA. A kathanano bhAvArtha e che ke teo aticAra rahita mULagu ane uttara guNethI yukta hovAne kAraNe cAritravAna hatA. aneka upasargo AvI paDavA chatAM temaNe vairyapUrvaka temane sAmane karyo hato. A prakAre meru samAna aDaga hevAne kAraNe temane zairyavAna kahyA che. samasta kane kSaya thaI javAne kAraNe temane AtmA karma rajathI rahita thaIne mULa svarUpamAM camakate hate. teo anuttara (sarvazreSTha) hatA eTale ke AkhA vizvamAM temanA karatAM zreSTha anya keI na hatuM. samasta padArthone hAthamAM rahelA AmaLAnI jema pratyakSa joI zakavAne teo samartha hatA, te kAraNe temane jJAnI kahyA che. teo suvarNa, cAMdi Adi bAhya parigrahathI ane karmarUpa Abhyantara parigrahathI rahita hatA, tethI temane thAtIta-nigraMtha kahyA che. sAta prakAranA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E sUtrakRtAGgasUtre ityarthaH / (aNAU ) anAyuH na vidyate caturvidhamapi narAmaranArakatiyaicAyuryasya sosnAyuH, karmabIjAnAM vinAzena punarutpatterabhAvAt / bhagavAn mahAvIraH sakalapadArthAnAM draSTA kevalI ca / mUlottaraguNAbhyAM vizuddhacA stripAlako'tidhIra tathA sthitAtmA / sarvebhyo'pi uttamo vidvAna bAhyAbhyantaragranthirahito nirbhayaH Ayurahita zrAsIdityarthaH // 5 // mUlam -' se bhUipapaNe aNieM acArI ohaMtare dhIre anaMta cakkhU / aNuttare tappai sUrie va, veMiroyaNideva taimaM pagAse ' // 6 // chAyA - sabhUti yajJo'niketacArI oghantaro dhIro'nantacakSuH / anuttaraM tapati sUrya iva vairocanendra iva tamaH prakAzayati // 6 // rahita hone ke kAraNa samasta bhayoM se rahita the| cAroM prakAra kI Ayu se mukta the, kyoMki karma bIja kA unmUlana kara cuke the, ataeva unakA punaH janma honA saMbhAvita nahIM thA / Azaya yaha hai ki bhagavAn mahAvIra sakala padArthoM ke draSTA kevalI the / mUla aura uttara guNoM se vizuddha cAritra ke pAlaka the, atyanta dhIra tathA sthitAtmA the| saba se uttama jJAnI, bAhyAbhyantara parigraha se rahita, nirbhaya the / aura Ayu se varjita the // 5 // 'se bhUpaNe' ityAdi / zabdArtha- 'se- saH' vaha bhagavAn varddhamAna mahAvIra svAmI 'bhUhapaNNebhUtiprajJaH' anantajJAnavAle aura 'aNie acArI-aniyatAcArI' aniyatAcArI arthAt icchAnusAra vicarane vAle 'oghaMtare - oghantaraH' saMsAra bhayathI rahita hAvAne kAraNe temane nirbhaya kahyA che. tee cAre prakAranA AyuthI rahita hatA, kAraNu ke temaNe kabIjanA uccheda karI nAkhyA hatA, te kAraNe sAMsAramAM temane pharI janma levAneA na hatA. tApaya e che ke mahAvIra bhagavAna samasta padArthonA draSTA kevaLI-- hatA, teo mULa ane uttaraguNethI yukta vizuddha cAritranuM pAlana karanArA hatA. atyanta dhIra tathA sthitAtmA hatA. tee sarvottama jJAnI, bAhya ane Abhyantara parigrahathI rahita. bhayarahita ane AyuthI rahita hatA. 11 pa !! 'se bhUipaNNe' ityAha zabdArtha-'se-saH' te bhagavAn vardhamAna mahAvIra svAmI 'bhUipaNNebhUtiprajJaH' anantajJAna vANA bhane 'aNie acArI-aniyatAcArI' aniyatAyArI arthAt richAnusAra ivAvAlA 'oghaMtare - oghantaraH' sauMsAra sAgarane pAra zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 475 anvayArtha - (se) sA-barddhamAnasvAmI (bhUipaNNe) bhUtiprajJo'ntajJAnavAn (aNieacArI) aniketacArI-gRharahitaH, (oghaMtare) oghantaraH-saMsArasamudrataraNa. zIlaH (dhIre) dhIraH-medhAvI (aNaMtacakkhU) anantacakSuH-kevalajJAnI (mUrieva) sUryaiva prakAzakaH (aNuttare) anuttara:-sarvAtizAyI (tappai) tapati sarvebhyo'dhikajJAnItyarthaH, (vairoyarNideva) vairocanendra itra (tama pagAse) tamaH prakAzayati agniriva andhakAraM vinAzya padArthaprakAzakaiti // 6 // TIkA-(se) sa bhagavAn mahAvIrasvAmI, (bhUipanne) bhUtipajJaH tatra bhUtizabda:vRddhamaGgalarakSAspazeSu vartate / tathAca bhUtiprajJaH, bhUtiH-praddhA mahatI-prajJA yasya sAgara ko pAra karanevAle 'dhIre-dhIraH' buddhizAlI 'aNaMtacakkhU-anaMta cakSuH kevalajJAnI 'sarie va-sUrya iva' jaise sUrya 'aNuttare-anuttaraH' sabase jyAdA 'tappaha-tapati' tapatA hai isI prakAra bhagavAna sabase adhaka jJAnavAle the 'vairoyaNideva-vairocanedra iva' agni ke samAna 'tamaM pagAse' 'tamaH prakAzayati' andhakAra se vastu kA prakAza karanevAle hai arthAt bhagavAn ajJAnarUpI andhakAra ko dUra karake padArthoM ke yathArtha svarUpa ko prakAzita karate haiM // 6 // ____ anvayArtha-bhagavAna mahAvIrasvAmI anantajJAnI, aniketa rUpa se vicaraNa karanevAle arthAt gRharahita, saMsArasAgara se tirane vAle, dhIra, anantadarzanavAn, sUrya ke samAna prakAzazIla sarvottama, saba se adhika jJAnavAna , vairocana indra ke samAna tathA agni ke samAna ajJAnAndhakAra kA vinAza karake padArthoM ke prakAzaka the| 6 / 321vA 'dhIre-dhIraH' muddhijI 'aNaMtacakkhU'-anaMtacakSuH' jJAnI 'sUrae va-sUrya iva' vI zate sUrya 'aNuttare-anuttaraH' madhAyI padhAre 'tappaitapati' ta cha mevI rIta savA sAthI adhi: jJAnavatA dhairoyaNiMdeva-vairocanendra iva' RGnanA samAna 'tamaM pagAse-tamaH prakAzayati' a542thI vastune prakAza karavAvALA che arthAt bhagavAn ajJAnarUpI aMdhakArane dUrakarIne padArthone yathArtha svarUpathI prakAzita kare che. 6 che sUvAthe-bhagavAna vardhamAna svAmI anantajJAnI, aniyatarUpe vicaraNa karanArA, eTale ke gRhurahita, saMsArasAgarane taranArA, dhIra, anantadarzanavAna, sUryanA samAna prakAzazIla, sarvottama, sauthI adhika jJAnavAna, virecana-IndranA samAna tathA agninA samAna ajJAnAndhakArane vinAza karIne padArthonA 1 tA. // 6 // zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 sUtrakRtAGgasUtre sa bhUtipajJaH-anantajJAnavAn , sarvArthaviSayakajJAnavAna ityarthaH / athavA sarvamaGgalabhUtaprajJAvAn , yadvA-jagadrAbhUtamajJAvAn / tathA-(aNieacArI) aniketacArI, niketaM-gRhaM tadrahitamaniketaM yathAsyAttathA atibaddhamityarthaH taccarituM zIlaM yasya so'niketacArI-apratibaddhavihArItyarthaH tathA-(ohaMtare) oghantaraH, ogha-saMsAraM ___TIkArtha-bhagavAna mahAvIra svAmI 'bhUtiprajJa the / bhUti zabda ke aneka artha haiM, yathA-vRddha, maMgala, rakSA aura sprsh| yahAM isakA 'vRddha' artha hai / jinakI prajJA adhika vRddhi ko prApta huI ho aise arthAt jo anantajJAnI haiM unheM bhUtiprajJa kahate haiN| ha ___ tAtparya yaha hai ki bhagavAn samasta padArthoM ko viSaya karane vAle jJAna se sampanna the| athavA ve saba ke lie kalyANakArI thA / athavA unakI prajJA jagat kI rakSA karanevAlI thii| athavA unakI prajJA loka meM sthita samasta padArthoM kA sparza karane vAlI-unheM viSaya karane vAlI thii| ___ bhagavAn aniketa rUpa se vicaraNa karane vAle the| parigraha se rahita hone ke kAraNa apratibaMdha vihArI the / ataeva 'aNie acArI' isa pada kA artha hai-'aniketacArI' / bhagavAn gRharahita hokara vicaraNa AN-mavAn mahAvIra svAmI 'bhUtiprajJa' tA. 'bhUti' pahananIya pramANe aneka artha thAya che jema ke "vRddha, maMgaLa, rakSA ane sparza.' ahI tene artha vRddha samaja joIe. jemanI vizALa prajJA vRddhi pAmelI che, eTale ke je anaMta jJAnathI saMpanna che, temane "bhUtiprajJa kahe che. tAtparya e che ke mahAvIra prabhu samasta padArthone baMdha karAvanArA jJAnathI saMpanna hatA. ahiyAM bhUti' padane maMgaLa artha grahaNa karavAmAM Ave, te temanuM jJAna saune mATe kalyANakArI hatuM." e bhUtiprajJano saya thAyara sUti' phne| matha '2kSA' ahale 42vAbhA mAye, to 'bhuutiprajJa padano artha A pramANe thAya-"temanI prajJA jagatanI rakSA karanArI hatI.' 'bhUti' phne| '15' 55 kha 42vAmA bhAve, to bhUtiprazana! artha A pramANe thAya- temanI prajJA samasta padArthone sparza karanArI-padArthonA viSayamAM mAhitI pUrI pADanArI hatI. bhagavAna mahAvIra aniketa rUpe vicaraNa karanArA hatA. parigrahathI 2hita pAne // 2 te| mapratimA vihArI tA. mayA 'aNie acArI' zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 477 tarituM tArayituM vA zIlaM vidyate yasya sa oghantaraH / (dhIre) dhIraH, dhIvuddhistayA saha rAjate iti dhIraH priisshaadibhyo'kssubdhH| tathA-(aNaMtacakkhU) anantacakSuH, anantaM jJeyA'nantatayA nityatvena vA cakSuriva cakSu:-kevalajJAnaM yasya so'nntckssuH| athavA-lokasya prakAzakaraNAt vakSurikha cakSuH svarUpo yasya bhavati so'nantacakSuHkevalAlokAn / (murira va) sUrya iva (aNuttaraM tapati) anuttaraM-sarvato'dhikaM yathA sUryastapati na tadadhikastApena kazcit / tathA bhagavAn tIrthakaro'pi jJAnaprakAzena sarvottamaH / nAstikazcit jJAnena tato mahAn / (vairoyarNideva) vairocanendra iva, karate the-gRha yA Azrama banA kara kahIM eka sthAna para nahIM rahate the| aisA kahA hai bhagavAn saMsAra se svayaM tiranevAle aura dUsaroM ko bhI tArane vAle tathA dhIra arthAt jJAna se vibhUSita evaM parISahoM tathA upasargoM se kSubdha na hone vAle the| vaha ananta cakSu the arthAt aise jJAna se sampanna the jisake jJeya ananta haiM aura jisakA kabhI vinAza honA saMbhava nhiiN| athavA bhagavAna loka ke lie cakSu ke samAna anantaprakAza karane vAle the / jaise sUrya sabase adhika dedIpyamAna hotA hai, usI prakAra bhagavAn sarvotkRSTa rUpa se dedIpyamAna bhAsvara the| sUrya sabase adhika prakAzadetA hai, usakI samatA-barAbarI anyakoI nahIM kara e padane artha A pramANe thAya che--aniketacArI-bhagavAna mahAvIra gRha athavA Azrama banAvIne koI eka ja sthAnamAM rahetA na hatA. teo pote saMsArane tAranArA ane anyane paNa tAranArA hatA. teo dhIra hatA, eTale ke jJAnathI vibhUSita ane parISaha tathA upasargothI kSubdha vicalita) nahIM thanArA hatA. teo anantacakSu hatA, eTale ke evAM jJAnathI saMpanna hatA ke jene kadI paNa vinAza thavAno saMbhava nathI ane jenA reya ananta che.-athavA bhagavAna lekane mATe cakSusamAna-anaH prakAza karanArA hatA. jevI rIte sUrya saMthI adhika dedIpyamAna che, e ja pramANe mahAvIra prabhu paNa sarvotkRSTa jJAnanA prakAzathI athavA zarIranI kAntithI dedIpyamAna sUrya samAna hatA. sUrya sauthI adhika prakAza Ape che, tethI prakAzanI bAbatamAM koIpaNa padArtha tenI sarakhAmaNImAM Ubho rahI zakatuM nathI, zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 sUtrakRtAGgasUtre vizeSeNa rocate-prakAzate iti vairocano'gniH sa eva atizayaprajvalanAd indraHpraddhastadvat (tamaM) tamaH (pagAse) prakAzayati, yathA-pradIpto jvAlAjaTilo vahniH sarvataH pramRtamapi sarvocchAdakaM tamo'panIya padArthAn prakAzayati cakSuH sahakAritayA, tathA-bhagavAnapi ajJAnAndhakAraM sarvato vyAptaM sahasApanIya lokAnAM kRte sakalapadArthAn prakAzayatIti bhavati bhagavAn agnisdRshH| sarvaprANinAm ajJAnaM nivArya padArthaprakAzaka iti ||suu06|| mUlam-'aNuttaraM dhamma miNaM jiMNANaM,yA~ muNI kAsava aasupnne| iMdeva devANa mahA~NubhAve, sahassaNetA diviNaM visidde'||7|| chAyA-anutaraM dharmamimaM jinAnAM, netA muniH kAzyapa aashuprjnyH| ___ indra iva devAnAM mahAnubhAvaH, sahasranetA divi khalu viziSTaH // 7 // sakatA, isI prakAra tIrthakara sarvotkRSTa jJAnI hote haiN| unase adhika jJAnI anya koI nahIM ho sktaa| vairocana kA artha hai-agni atizaya jAjvalyamAna hone se vaha indra kahalAtI hai| jaise jalatI huI jvAlAoM se yukta agni saba ora phaile hue saghana aMdhakArako nivAraNa karake padArthoM ko prakAzita karatI hai, cakSu ke sahAyaka hotI. hai, usI prakAra bhagavAn bhI sarvatra vyApta ajJAna andhakAra ko sahasA dUra karake logoM ke lie samasta padArthoM ko prakAzita karate haiN| ataeva bhagavAn agni ke samAna haiM arthAt prANiyoM ke ajJAna kA nivAraNa karake vastusvarUpa ke prakAzaka haiM, // 6 // eja pramANe tIrthakara sarvotkRSTa jJAnI hoya che temanA karatAM adhika jJAnI kaI paNa saMbhavI zakatuM nathI. gharocana eTale agni atizaya jAjavalyamAna hovAne kAraNe agnine Indra kahe che. jevI rIte prajvalita javALAothI yukta agni saghaLI dizAemAM vyApelA gADha aMdhakArane nAza karIne padArthone prakAzita kare che, ane cakSune te vastunuM darzana karAvavAmAM sahAyaka bane che, e ja pramANe bhagavAna paNa sarvatra vyApelA ajJAnarUpI aMdhakArane ekAeka dUra karIne lokone samasta padArthonuM darzana karAve che. samasta padArthonA yathArtha svarUpanuM lekene bhAna karAve che. tethI bhagavAnane agninA samAna kahyA che, eTale ke teo prANIonA ajJAnanuM nivAraNa karIne vatsvarUpane prakAzita kare che. dA. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 479 ___ anvayArthaH-(Asupanne) azupajJaH-utpannadivyajJAnaH, (kAsave) kAzyapaHkAzyapagotrotpannaH (muNI) muniH (jiNANaM) jinAnAm RSamAdInAm (iNaM) imam (aNuttaraM) anuttaraM-sarvataH zreSTham (dhamma) dharma-zrutacAritrarUpam (NeyA) netA tasya praNetA (ditri) divi-svarge (sahassadevANaM) sahasradevAnAm (Ideva) indra iva (mahANubhAve visiTTe) mahAnubhAvaH-mahAprabhAvAn viziSTaH pradhAna iti // 7 // 'aNuttaraM dhammamiNa' ityaadi| zabdArtha-'Asupanne-AzuprajJaH' zIghra buddhivAle 'kAsave-kAzyapaH' kAzyapagotrI 'muNI-muniH' muni zrI varddhamAna svAmI jiNANaM-jinAnAm' RSabha Adi jinavaroM ke iNaM-ima' isa 'aNuttaraM-anuttaram' sabase zreSTha 'dhamma-dharmam' dharma ke 'neyA-netA' praNetA hai jaise 'dividivi' svargaloka meM 'sahassadevANa-rsahasradevAnAm' hajAroM devatAoM kA 'iMdeva-indraiva' indra netA hai evaM 'mahANu bhAve visiTe-mahAnubhAvaH viziSTaH' adhika prabhAvazAlI hai isI prakAra bhagavAn saba jagata meM sarvottama hai // 7 // ___anvayArtha-AzuprajJa arthAta anantajJAnI, kAzyapa gotra meM utpanna, muni varddhamAna svAmI, RSama Adi jinezvaroM ke isa dharma ke Adya praNetA haiM / jaise svarga meM indra sabhI delatAoM meM mahAna prabhAvazAlI haiM-sarvazreSTha haiM // 7 // 'aNuttara dhammamiNaM' yA zahAtha-'Asupanne-AzuprajA' zI muddhivANA 'kAsave kAzyapaH' 3zya5. gotrI 'muNI-muniH' muni zrI 1 bhAna yAmI 'niNANaM-jinAnAm' pakSa vagaire jinaparAMnA 'iNaM-ima' mA 'aNuttaraM-anuttaram' dhAthI zreSTha 'dhammadharmama' ghamana 'neyA-netA' prItA cha. 'divi-divi' spasabhA 'saharasadevANaM -sahasradevAnAm' 743 vatAnA 'iMdeva-indra iva' ndra netA cha. ye 'mahANubhAve visiTTe-mahAnubhAvaH viziSTaH' mA prabhAvANI cha rekhA prakAre bhagavAna badhAja jagatamAM sarvottama che ke 7 | sUtrArtha-AzuprajJa (zIdhra prajJAvALA) eTale ke anantajJAnI, kAzyapa gotramAM utpanna thayelA muni vardhamAna svAmI, aSabha Adi jinezvaranA dharmanA Adya praNetA che. jemAM svargamAM Indra badhAM deve karatAM prabhAvazALI hoya che, e ja pramANe sakaLa saMsAramAM tIrthakara bhagavAna sauthI vadhAre prabhAvazAlI-sarvazreSTha-cha. // 7 // zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 sUtrakRttAgasUtre TIkA-(Asupanne) AzupajJaH-Azu-zIghraM prajJA yasya sa AzuprajJaH (kAsave) kAzyapaH-kAzyapagotre samutpannaH (muNI) muniH, manyate AgamArthahetudvArA dRDhI. kriyate iti muniH sAvadha kArye maunavAn zrI varddhamAnasvAmI (jiNANaM) jinAnAm, jayanti rAgAdikamiti jinAH, AdinAthAda vastrayoviMzatiH tIrthaMkarAsteSAm / (iNaM) imam-pratyakSaparidRSTam / (aNuttaraM) anuttaram , nAsti uttaro yasya so'nuttaraH -sarvataH pradhAnastam / (dhamma) dharmam dharmasyetyarthaH (yA) netA praNetA-RSabhAdyatItajinAnAM dharmasya saJcAlakaH agresaro vidyate itibhAvaH, yathA-(divi) svarga (sahassadevANa) sahasra devAnAm (iMdeva) indra iva (mahANubhAve) mahAnubhAvaH, mahAna anubhAvaH parAkramo yasya sa mahAnubhAvaH / (visiTe) viziSTaH-sarvAtizAyI, yathA-svarge dhanaizvaryamabhAdibhyo devAnAmindro netA mahAnubhAvaH, tathA-RSabhAdi TIkArtha-zIghra prajJA vAle ArthAt ananta jJAnavAn kAzyapagotra. meM utpanna, AgamArtha ko hetu dArA dRDha karane vAle yA sAvadha kArya meM mauna rakhane vAle hone se muni zrI barddhamAnasvAmI, AdinAtha Adi pUrvavartI teIsa tIrthakaroM ke isa pratyakSagocara sarvottama dharma ke netA saMcAlaka yA agresara haiN| jaise svarga meM indra sahasroM devoM kA netA aura mahAnubhAva hotA hai, isI prakAra bhagavAn sarvAtizAyI arthAt sabase adhika mAhAtmpa se vibhUSita haiN| ___ Azaya yaha hai ki jaise svarga meM indra dhana, aizvarya tathA prabhA Adi meM saba se uttama devoM kA netA mahAprabhAvavAn hai| usI prakAra RSama Adi tIrthakaroM dvArA pravartina evaM samasta dharmoM se uttama dharma ke netA 1 TIkArtha-zIdhra prajJAvALA eTale ke ananta jJAnasaMpanna, kAzyapagetramAM utpanna thayelA, AgamArthane hetu dvArA daDha karanArA athavA sAvadya kAryomAM mauna rAkhanArA hovAne kAraNe muni vizeSaNathI yukta, zrI vardhamAnasvAmI, AdinAtha Adi pUrvavartI 23 tIrthakaronA A pratyakSanecara sarvottama dharmanA netA-saMcAlaka-agresara che. jevI rIte svargamAM Indra sauthI adhika prabhAvazALI hovAne kAraNe dezanA netA rUpe zobhe che, e ja pramANe A saMsAramAM sauthI adhika mAhAmyathI saMpanna hovAne kAraNe mahAvIra prabhune sarvazreSTha mAnavAmAM Ave che. tAtparya e che ke jema svargamAM indra dhana, aizvarya tathA prabhA AdimAM saghaLA deve karatAM zreSTha hovAne kAraNe saghaLA devane netA gaNAya che tathA saghaLA deve karatAM vadhAre prabhAvazALI gaNAya che, e ja pramANe rASabhadeva Adi tIrthakara dvArA pravatita ane samasta dharmo karatAM zreSTha evAM chatacAritra rUpa dharmanA netA hovAne kAraNe, zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 481 pravartita sarvadharmAtizAyino dharmasya kAzyapagotro bhagavAn mahAvIrasvAmI neteva netA sarvajIvAnAM tAdRzA'nuttamadharme pravartanAd bhavatIti bhAvaH // 7 // mUlam-'se pannayA~ akkhayasAgare vA mahodahI vAvi annNtpaare| aNAile vA akasAI bhikkhU saMkeva devAhivaI juimaM // 8 // chAyA-sa prajJayA'kSayasAgara iva mahodadhirivApi anntpaarH| ___ anAvilo vA apAyI bhikSuH, zakra iva devAdhipati ryutimAna // 8 // kAzyapagotrIya bhagavAna mahAvIra svAmI haiM, kyoMki ve samasta jIvoM ko usa anuttama dharma meM pravRtta karate haiM // 7 // 'se pannayA' ityaadi| zabdArtha-se-saH' vaha bhagavAn mahAvIra svAmI 'sAgarevA-sAgara ica' samudra ke samAna 'pannayA-prajJayA' buddhi se 'akkhae-akSayaH' akSaya hai 'mahodahI vAdhi-mahodadhiriva' svayaMbhUramaNa samudra ke samAna 'aNaMtapAre-anantapAra:' apAra prajJA vAle haiM 'aNAile bA-anAvilovA' jaise samudra kA jala nirmala hai usI prakAra bhagavAn nirmala prajJAvAle hai 'akasAI-akaSAyI' bhagavAn kaSAyoM se rahita haiM aura 'mukke-muktaH' jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAra ke karmoM se rahita haiM 'sakkeva-zakaiva' bhagavAn indra ke samAna' devAhibaI-devAdhipatiH' devatAoM ke adhipati haiM 'juima-dyutimAn' tathA atyanta tejavAle haiM // 8 // kAzyapa gotrIya mahAvIra svAmIne sarvazreSTha gaNavAmAM Ave che, kAraNa ke teo samasta jIvene te anupama dharmamAM pravRtta kare che. 7 'se pannayA' tyahi Avat:-se-saH' te mAna mahAvIra svAmI 'sAgare vA--sAgara iva' samudra samAna 'pannayA-prajJayA' bhuddhithA 'akkhae-akSayaH' akSaya cha 'mahodahIvAvi-mahodadhiriva' svayaMbhUrabhA samudranA samAna 'aNaMtapAre-anantapAraH' sapA prajJA pAmA cha 'aNAile vA-anAvilo vA' rebha samudranu pani cha tara prare mApana nimara prajJA cha 'akasAI-akaSAyI' lagavAn pAyI thI 2hita cha bhane 'mukke-muktaH' jJAnAvaraNIya pore 42 thA zahata cha 'sakkeva-zaka iva' mAvAn chandranA samAna 'devAhivaI-devAdhipatiH' pitAmAna adhipatI che 'juImaM-dyutimAn' tathA atyAta terand. In zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 sUtrakRtAnasUtra __ anvayArtha (se) sa vardvamAnasvAmI (sAgare vA) sAgara iva-svayambhUramaNa samudravat (pannayA) prajJayA-buddhayA (akkhayaH) akSayaH-svayambhUramaNavat , athavA (mahodahI vAbi) mahodadhiH-svayambhUramaNa samudra ivApi (aNaMtapAre) anantapAra:-a. pAraprajJAvAnityarthaH (aNAile vA) anAvilo vA-nirmalaH, (akasAI) akaSAyI -kaSAyarahitaH (mukke) mukta:-jJAnAvaraNIyAdyaSTakarmarahitaH (sakkeva) zakra iva-indravat (devAhivaI) devAnAmadhipatiH (juhamaM) dyutimAna-atitejasvI varddhamAno'stIti // 8 // TIkA--(se) sa bhagavAn mahAvIraH (sAgareva) sAgara iva-samudravat (pannayA) prajJayA, prakarSeNa jJAyate samasto'pi padArtho'nayA iti prajJA tayA prajJayA jJAnena (akkhaya) akSaya:-kSayarahitaH, jJAtavye'rthe jIvAjIvAdirUpe bhagavataH prajJA nakSIyate, tathA naiva prtihnyte| sA hi-tadIyabuddhiH kevalajJAnAtmikA, sA ca kAlataH sAdya anvayArtha-bhagavAn varddhamAnasvAmI prajJA se samudra ke samAna akSaya haiM arthAt svayaMbhUramaNa samudra ke samAna apratihata jJAna se sampanna haiM athavA mahAsAgara ke jaise anantapAra-anantaprajJAvAn haiN| vaha nirmala, niSkaSAya, jJAnAvaraNIya Adi karmoM se rahita tathA indra ke samAna devoM ke adhipati aura atyanta tejasvI haiM // 8 // TIkArtha-- 'se' ityAdi, vaha bhagavAn varddhamAnasvAmI 'sAgareva' sAgara-samudra ke samAna 'pannayA akkhae' prajJAse akSaya haiM, prakarSapane se samasta padArtha jisake dvArA jAnA jAya use prajJA kahate haiM-usa prajJAse kSayarahita haiM, arthAt jJAtavya-jAnane yogya jIvAjIvAdirUpa artha meM bhagavAn kA jJAna na pratihata hotA hai aura na kSINa hotA hai yathA. vasthitasvarUpa meM nitya rahatA hai| vaha bhagavAn kI prajJA kevalajJAnarUpa hai sUtrArtha-bhagavAna mahAvIra svAmI prajJAmAM samudranA samAna akSamya hatA, eTale ke svayaMbhUramaNa samudranA samAna apratihata jJAnathI saMpanna hatA. athavA jema mahAsAgara apAra jalathI yukta hoya che, eja pramANe teo anata jJAnathI yukta hatA. teo nirmaLa, niSkaSAya, jJAnAvaraNIya Adi karmothI rahita, tathA IndranI jema devonA adhipati tathA atyanta tejasvI hatA. | 8 | ___ ---'se' tyA mAna va mAnavAmI 'sAgareva' samudranAma 'pannayA akkhae' prazAthI akSaya cha, 4 thI sadhaNA pahArena / jANI zakAya tene prajJA kahevAya che. te prajJAthI akSaya che. arthAta jANavA jevA jIvAjIvAdarUpa arthamAM bhagavAnanuM jJAna pratihata thatuM nathI tema ochuM thatuM nathI. yathAvasthitapaNAthI nitya rahe che, bhagavAnanI prajJA-kevaLa zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TokA pra. zra. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 483 paryavasAnA dravyakSetra mAvairapi anantA / (mahodahI vA vi) mahodadhirivApi mahodadhiHsvayambhUramaNasamudrastadvat (anaMtapAre) anantapAraH - pArAntarahitaH, yathA svayambhUramaNo jaLenA'nantapAraH, tathA - bhagavAnapi prajJayA'nantapAraH / ( agAile ) anAvila:nirmalaH, yathA - svayambhUramaNasya jalam arAvilaM - sarvadoSavinirmuktam, tathAbhagavato jJAnamapi tathAvidhakarmale vAmAvAdakaluSaM sarvadoSarahitamatinirmalaM vidyate / (kasAI) akaSAyI, kaSAyAH krodhamAnamAyAlo bhalakSaNAH te vidyante yasya sa kaSAyI, akapAyI- kapAyarahitaH / (bhikkhU ) bhikSuH satyapi niHzeSAntarAyakSaye sarvaloka pUjyatve'pi ca niravadyabhikSaNazIlatvAd bhikSuH, (sakkeva) zakra iva / vaha kAla se sAdi-Adisahita aura aparyavasita-antarahita haiM arthAt dravyakSetra kAla bhAva se ananta haiM 'mahodahI vAvi' svayaMbhUramaNa samudra ke samAna 'anaMtapAre' anantapAra haiM arthAt jisa prakAra svayaMbhUramaNa samudra jalase anantapAra hai| usake pAra kA anta bhI hai kintu bhagavAn kI prajJA kA anta hI nahI hai bhagavAn anantapAra vAle haiM / tathA 'anAvile' nirmala hai jisaprakAra svayaMbhUramaNakA jala atinirmala sarvadoSarahita hotA hai usI prakAra bhagavAn kA jJAna bhI usa prakArake karmalezake abhAva se akaluSa-arthAt sarva doSarahita atinirmala hai / tathA bhagavAn 'akasAI' krodhAdi cAroM kaSAyoM se rahita haiN| aise be bhagavAn 'bhikkhU' sacaprakAra ke antarAyakarma ke kSayahonepara aura samastaloka ke pUjya honepara bhI niravadyabhikSaNa svabhAvavAle arthAt jJAnarUpa che. te kALathI sAdi kahetAM Adiyukta che. ane apa vasita-sthya'tarhit che. arthAt dravyakSetra Aja bhane lAvathI ananta che. 'mahodahI vA vi svayaMlUrabhA samudranI prema 'anaMta vAre' manannuyAra cha, arthAt bhesa svayaH bhUramaNu samudra jaLathI anantapAra-pAra na pAmI zakAya tevA hAvA chatAM tenA aMta paNa che. para'tu bhagavAnanI prajJAnA aMta nathI eTale bhagavAn anaMtayAra che. tathA anAvile' nirmANa ho, bhesa svayaM lUrabhAga samudranu jaLa atyaMta nirmaLa ane sa` doSothI rahita hAya che, eja pramANe bhagavAnanuM jJAna paNa evA prakAranA kamalezanA abhAvathI akaluSa arthAt sadeSa rahita hAvAthI atyaMta niLa che. tathA bhagavAna 'akasAI' DoSAhi yAre prAranA upAyAthI rahita che. mevA bhagavAna 'bhikkhU' sarva prakAranA antarAya kA kSaya thavA chatAM ane samasta lAkamAM pUjya hovA chatAM paNa niravadya bhikSAcaraNanA svabhAvavALA arthAt niravadya zikSA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 - - sUtrakRtAGgasUtra (devAhibaI) devaadhiptiH| (juima) yatimAn , yathA zakro yutimAn-devAnAmadhi. patiH, tathA-bhagavAnapi dyutimAn devAdhipatirasti // 108 // mUlam-'se vIrieMNaM paDipunnavIrie, sudaMsaNe vA gasaba settre| surAlae vAsi mudAgare se virAyae nneNggunnovvee'||9|| chAyA-savIryeNa pratipUrNavIryaH sudarzana iva nagasarvazreSThaH / surAlayo vAsimudAkaraH sa virAjate'nekaguNopapetaH // 9 // anvayArtha-(se) sa bhagavAn varvamAnasvAmI (vIrieNa) vIryeNa-Atmabalena (paDiputravIrie) pratipUrNIyaH-vIryAntarAyasya kSayAt (sudaMsaNe vA) sudarzana iva nirapadya bhikSAmAtra se jIvana nirvAha karanevAle hone se bhikSu kahalAte haiM, 'sakkeva devAhivaI juima' jisaprakAra devoM kA adhipati zakendra yutimAna hai usI prakAra bhagavAn bhI dyutimAna aura devAdhideva haiM // 8 // 'se vIrieNaM' ityaadi| zabdArtha-'se-saH' vaha bhagavAna mahAvIra svAmI 'vIrieNaM-vIryeNa' Atmabala se 'paDipuNNavIrie-pratipUrNavIryaH, pUrNa vIryavAle haiM 'sudaMsaNevA-sudarzana iva' jisa prakAra parvatoM meM sumeru 'NagasavvaseTe-nagasarvazreSThaH' saya parvatoM meM zreSTha hai 'surAlae-surAlaye devaloka meM 'vAsimudAgarevAsimudAkaraH' nivAsa karanevAloM ko harSa utpanna karanevAle gaguNovavee-anekaguNopapetaH' aneka guNoM se yukta hokara 'virAyae-virA. jate' virAjamAna hote haiM arthAt prakAzita hote haiM // 9 // jayI vana ni 42vA vAthI bhikSu upAya che. 'sakkeva devAhibaI jahama rema vaan| madhipati zandra dhutimAna cha. merA pramANe sA. vAna paNa ghutimAna ane devAdhideva che. 8 'se vIrieNa' tyA zahAtha -se-saH' te sagavAn mahAvI22vAmI 'vIrieNaM-vIryeNa' bhAmamayI 'paDipuNNavIrie-pratipUrNavIryaH' pUrNa vIrut cha. 'sudasaNe vAmadarzana iva' tme| 5'tAmA subhe3 'NagasavvaseTTe-nAsarvazreSThaH' adhA 5vatomA aSTale 'surAlae-surAlaye' TRaiswi 'vAsimudAgare-vAsimudAkara:' nivAsa 421 / . mAna 35 5nna 12vAvA 'NegaguNovavee-anekaguNopapetaH' bhane miAthI yuta ne 'virAyae-virAjate' vimAna thAya che. arthAt prakAzita thAya che. je 9 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru.a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 485 (NagasavvaseTe) nagasarvazreSThaH-sarvaparvateSu pradhAnaH (surAlae) surAlayo devalokA (vAsimudAgare) vAsimudAkaraH-devalokAsinAM harSajanakaH (NegaguNovavee) anekaguNopapetaH-prazastavargAdiguNairyutaH (virAyae) virAjate-zobhate iti // 9 // TIkA-(se) saH (vIrieNa) vIryeNa-vIryAntarAyakarmaNo'zeSataH kSayA Atmabalena (paDipubhavIrie) pratipUrNavIyaH (Nagasabase4) nagasarvazreSThaH (mudaMsaNevA) sudarzana iva-yathA-sudarzano meruH jambUdvIpasya nAbhibhUtaH sarveSAM parvatAnAM madhye zreSThaH pradhAnA, tathA-bhagavAnapi sarvebhyo'pi zreSThaH / yathA-surAlae) surAlaya:devalokaH (vAsimudAgare) vAsimudAkaraH-vAsinAM svasminivasatAM devadevInAM mudAkaraH-harSajanakaH tathA-(NegaguNovavee) anekaguNopapeta:-prazastavarNarasagandha ____ anvayArtha- bhagavAn varddhamAnasvAmI vIrya arthAt Atmabala se pratipUrNa vIrya vAle haiM, kyoMki unakA vIryAntarAya karma mamUla kSINa ho cukA hai / ve samasta parvatoM meM sudarzana parvata ke samAna pradhAna haiN| ve delagoM ko pramoda dene vAle aura prazasta varNa Adi guNoM se yukta hokara virAjamAna haiM // 9 // TIkArtha-vIryAntarAya karma kA kSaya ho jAne se bhagavAn sampUrNa vIryavAn arthAt Atmabala se sampanna haiN| jaise jambUdvIpa kI nAbhi ke samAna sudarzana meru, samasta parvatoM meM pradhAna hai, usI prakAra bhagavAn bhI bala vIrya Adi guNoM se saba meM zreSTha haiN| jaise devaloka apane meM nivAsa karane vAle devoM aura deviyoM ke lie mudAkara-harSajanaka hai, kyoMki prazasta varNa, rasa gadha,sparza aura prabhAva Adi guNoM se yukta sUtrArtha-bhagavAna vardhamAna svAmI ananta vIryathI saMpanna hatA, eTale ke AtmabaLathI pratipUrNa vIryavALA hatA, kAraNa ke temaNe vIryantarAya kamano sadaMtara vinAza karI nAkhyA hatA. jema saghaLA parvatemAM sudarzana (sumeru) zreSTha che, e ja pramANe teo saghaLA lokomAM sattama hatA. teo devagaNane pramAda (AnaMda) denArA ane prazasta vaNa Adi guNethI vibhUSita hatA. 9 TakAtha-mahAvIra prabhunA viryA-tarAya karmano kSaya thaI gaye hato, tethI teo saMpUrNa vIryavAn eTale ke AtmabaLathI saMpanna hatA. jevI rIte jaMbadvIpanI nAbhinA je sudarzana (ma) parvata saghaLA parva temAM zreSTha che, eja pramANe mahAvIra prabhu paNa baLa, vIya Adi guNamAM sauthI zreSTha che. jema devalokamAM nivAsa karanArA devatAone mATe devaleka AnaMdajanaka che, kAraNa ke te (devaka) prazasta va, rasa, gaMdha, sparza ane prabhAva Adi zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 sUtrakRtAGgasUtre sparzaprabhAdiguNairupetaH, (virAyae) virAjate, yathA surAlayo'nekaguNairupeto virAjate, sa ca stravAsinAM sarvadeva AnandakaraH tathA-bhagavAnapi sarvaguNasampannaH sarvajIvAnAmAnandakaraH // 9 // ___ dRSTAntabhUtameruvarNanAya mAha-(sayaM) ityAdi mUlam-'sayaM sahassANa u joyeNANaM, tikaMDeMge pNddgevejyNte| se joyaNe NavaNavaisahasse, uddhassio heTa shssmeg|10| chAyA-zataM sahasrANAM tu yojanAnAM trikaNDakaH pnnddkvaijyntH| ___sa yojanAni navanavatisahasrANi Urdhvamucchito'dhaH shsrmekm||10|| hotA hai usI prakAra bhagavAna saba ko pramoda denevAle tathA aneka guNoM se vibhUSita hokara virAjamAna haiN| tAtparya yaha hai ki jaise surAlaya aneka guNoM se yukta hokara virAjamAna hotA hai aura devalokavAsiyoM ko sadaiva Ananda detA hai, usI prakAra bhagavAn bhI samasta guNoM se sampanna tathA sarva jIvoM ko pramoda pradAna karane vAle haiM // 9 // dRSTAntabhUta meMru kA varNana karane ke lie sUtrakAra kahate haiM 'syN'ityaadi| zabdArtha-'sahassANa u joyaNANaM sayaM-sahasrANAM yojanAnAMtu zatam' yaha sumeru parvata sauhajAra yojanakI UMcAIvAlA hai 'tikaMDage-trikaMDakA' usake tIna vibhAga haiM 'paDaMgavejayaMte-paNDakavaijayantaH usa sumeru parvata ke sabase Upara rahA huA paNDaka vana patAkA ke jaisA zobhAyamAna ho gaNethI yukta hoya che, eja pramANe mahAvIra prabhu paNa saune pramoda denArA prazasta varNAdi guNethI saMpanna hatA. tAtparya e che ke surAlaya (devaloka rUpa devatAonuM nivAsasthAna) aneka guNethI vibhUSita havAne kAraNe temAM nivAsa karanArA deva devIone AnaMda pradAna kare che, e ja pramANe mahAvIra prabhu paNa samasta guNethI saMpanna hovAne kAraNe samasta ane pramAda pradAna karanArA hatA. e che AgalA sUtramAM meru parvatanuM daSTAnta ApavAmAM AvyuM che, tethI have sUtrA2 me2 5'tanu vana 42 cha-'saya' tyAha zA-'sahassANa u joyaNANaM sayaM-sahasrANAM yojanAnAM tu zatam' te subhe3 pavata solara yAnI yA vANe che. 'tikaMDage-trikaMDakaH' rena traya vimA cha. 'paDaMgavejayaMte-paNDakavaijayantaH' te subhe3 55 tana yA mAyA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 487 anvayArthaH- (sahassANa u joyaNANaM sayaM) sahasrANAM yojanAnAM tu zatam-lakSayojanazatamucai: (vikaMDage) trikaNDa : bhaumajAmbUnadavaiDUryeti vibhAgatrayavAna (paMDagavejayate) patAkArUpeNa paNDakaranaM tatra vyavasthitam (se) saH - meruH (joyaNe NavaNava saharase) yojanAni navanavatisahasrANi (Uddhassio) UrdhvamucchritaH (sahassa megaM g) sahasramekamadhI vyavasthita iti // 10 // - TIkA - ( sahassANa u ) sahasrANAM tu (joyaNANaM) yojanAnAm (sayaM) zatam, parvata meruH sahasrayojanAnAM zatam yojanAnAmekaM lakSamityarthaH unnataH tathA(tikaMDage) trikaNDakaH, tatra trINi kANDAni bhaumajAmbUnada vaiDUryamayAni santi (paMDagavaijayaMte) paNDaka vaijayantaH - paNDakavanaM zirasi vyavasthitaM vaijayantIrUpaM patAkopamaM rahA hai 'se- saH' vaha meru parvata 'joyaNe NavaNavatisahasse - yojanAni navanavatisahasrANi ninnAneve hajAra yojana 'udUdhussio - Urdhva mucchritaH' Upara kI ora U~cA hai 'sahassamegaM heDa-sahasramekaM adhaH' tathA eka hajAra yojana bhUmi ke aMdara ke bhAga meM gar3hA hai // 10 // anvayArtha - meru parvata eka lAkha yojana U~cA tathA bhauma, jambUnada aura vaiDUrya ina tIna vibhAgoM vAlA hai / vahA~ patAkA rUpa se paNDaka vana rahA huA hai| vaha sumeru ninnyAnave (99) ninyAnave hajAra yojana Upara hai aura eka hajAra yojana pRthvI ke nIce hai // 10 // TIkArtha- sumeru parvata sau hajAra arthAt eka lAkha yojana UMcA hai / usameM tIna kANDa haiM- bhaumakANDa, jAmbUnadakANDa aura vaihUryakANDa, paNDakavana usakI patAkA ke samAna sthita hai / vaha sumeru u52 raDesa paDaDavana dhamanI prema zobhAyamAna thA raDela che. 'se- saH' te bhe3paryaMta 'joyaNe NavaNavatisahasse - yojanAni navanavatisahasrANi ' navvAzu hara yojana 'uddhussio - UrdhvamutiH' 752nI mAlu the! che 'sahassa megaM he - sahasramekaM adhaH' tathA me unnara yovana lUminI adharanA lAgabhAM daTAyelA che. ! 10 // sUtrA--meru paryaMta eka lAkha cAjana UMcA che. tenA nIce pramANe traNa vibhAgeA che-bhauma, jAmbUnA ane vaiya tyAM paDakavana tenI patAkAnA jevu' zAle che. te meru paryaMta jamInanI upara 9000 navANu hajAra cAjananI UMcAI sudhI ane pRthvInI nIce 1000 eka hajAra ceAjana sudhI vyApta che. 100 TIkA--sumeru paryaMta eka lAkha cAjana UMcA che, tenA traNa kAMDa ( vibhAga) B. (1) lobhamaMDa, (2) labhyUnaDAMDa, bhane (3) vaiDUryakAMDa paMDamvana zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 - sUtrakRtAGgasUtre yasya sa pnnddkvaijyntH| (se) sa meruH lakSayojanamadhyAt (joyaNe) yojanAni (NavaNavai sahasse) navanavatisahasrANi (udhussio) UrdhvamucchritaH-unnataH, tathA-(sahassamegaM sahasrayojanamekam (heTTha) adho vyavasthitaH, navanavatisahasrayojanamUrdhvamunnataH, eka sahasrayojanamadhobhUmau niviSTaH, bhaumajAmbUnadabaiDUryavibhAgatraya vAn , yasya paNDakacanameva patAkArUpam , etAdRzo merU parvataH sarvataH zreSTha iti||10|| mUlam-'puDhe Nabhe ciMTUi bhUmivahie, jaM sUriyA annuprivyNti| se hemavanne baiMhunaMdaNe ya, jaMsI reI vedayati mhiNdau||11|| chAyA-spRSTo nabhasi tiSThati bhUmyavasthito yaM sUryA anuparivartayanti / ___sa hemavarNoM bahunandanazca yasmin ratiM vedayanti mahendrAH // 11 // ninyAnave sahana yojana Upara arthAt pRthvI ke Upara hai aura eka hajAra yojana pRthvI ke adhobhAga meM hai| ___ tAtparya yaha hai-sumeru parvata kI kula UMcAI ekalAkha yojana kI hai| usameM se ninyAnave hajAra yojana pRthvI ke Upara aura eka hajAra yojana pRthvI ke nIce hai| usameM tIna kANDa haiM-bhauma, jAmbUnada aura baiDarya / paNDaka vana usakI patAkA ke samAna hai| aisA meru parvata sabhI parvatoM meM pradhAna hai // 10 // 'puDhe Nabhe' ityAdi / zabdArtha-se-saH' vaha meru parvata 'Nabhe puDhe-nabhaH spRSTaH' AkAzako sparza kiyA huA 'bhUmivahie-bhUmyavasthita:' pRthvI para 'ciTTha-tiSThati' tenI patAkAnA jevuM che. sumeru parvata pRthvInI sapATI para 99000 navANuM hajAra yojana UMcAI sudhI vyApele che. ane eka hajAra jana sudhI te pRthvInI nIce vyApele che. tAtparya e che ke sumeru parvatanI kula UMcAI eka lAkha jana pramANa che. temAMthI 9 navANuM hajAra yojana pRthvInI upara ane eka hajAra jana pRthvInI nIce che, temAM bhaumakAMDa, jAbUnadrakAMDa ane vaiDUryakAMDa nAmanA traNa kAMDa che, paMDakavana tenI patAkAnA jevuM zobhe che e sumeru parvata saghaLA parvatemAM zreSTha che. * 10 ___'puDhe Nabhe' tyahi Avail:-se-saH' te 35 ta 'Nabhe puDhe-nabhaH spRSTaH' mAyane 25zazana bhUmivar3hie-bhUmyavasthitaH pRthvI 52 'cidui-tiSThati' sthi2 27 cha. 'ja-yat'2 zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 489 anvayArtha:- (se) sa meruH (gabhe puDhe) namasi spRSTaH-nabhasi-AkAze lagno vyAptaH (bhUmivahie) bhUmyavasthitaH-bhUmimadhye sthitaH (ciTTai) tiSThati-sthitI vidyate, (ja) yaM-merum (mUriyA) sUryA:-AdityA jyotiSkAH (aNuparivayaMti) anuparivartayanti-paribhramanti, sa meruH (hemavanne) hemavarNaH-varNena suvarNasadRzaH, (bahunaMdaNe ya) bahunandanazca-anekAnandavanayuktaH (jaMsi) yasmin merau (mahiMdA) mahendrA devAH (raiM vedayaMti) ratimAnandaM vedayanti-anubhavantIti // 11 // ___TIkA- (se) sa meruparvataH (Name) nabhasi-AkAze (puTTe) spRSTaH-nabhaHsparzI aunnatyAt namo gachatItivat nabho vyApya tiSThati / tathA-(bhUmivahie) bhUmyavasthitaH-bhUmi cA'vagAhya sthitaH, U'vastiyaMgalokasaMsparzI sumeruH / (ja) sthita rahatA hai 'jaM-yaM' jo meru ko 'riyA-sUryAH' Aditya 'aNu. parivayaMti-anuparivarttayanti' parikramA karate rahate haiM 'hemavanne-hema varNaH' vaha suvarNa ke samAna varNavAlA 'bahunaMdane ya-bahunandanazca' aneka nandana vanoM se yukta hai 'jaMsi-yasmin' jisa meru para 'mahiMdA-mahendrA mahendraloka 'rati-vedayaMti-ratiM vedayanti' Ananda kA anubhava karate haiM // 11 // ____ anvayArtha-vaha meru parvata AkAza ko sparza karatA hai aura bhUmi ke bhItara rahA huA hai / sUrya Adi jyotiSka usakI parikramA karate rahate haiN| vaha svarNavarNavAlA hai, aneka udyAnoM se yukta hai aura mahendra deva vahA~ ratikA anubhava karate haiM // 11 // TIkArtha-sumeru parvata AkAzasparzI hai-U~cAI hone ke karaNa AkAza ko vyAsa karake sthita hai aura pRthvI kI avagAhanA karake bhI bhe32 'sUriyA-sUryAH' sUryo 'aNu parivayati-anuparivartayanti' pradakSiNA 42tA 27 che. 'hemavaNNe-hemavarNaH' te sonA sarImAravANe 'bahuna dane ya-bahunandanazca' sana nanavanAthAyurata cha. 'jasi-yasmin' 2 3 521 'mahiMdA-mahendrA' bhaDendra / 'rativedayaMti'-rati vedayanti' mAnahAnuna 42 // 27 .11 // sUtrArtha-te meru parvata AkAzane spazIne rahela che. ane bhUminA aMdaranA bhAgamAM paNa phelAyela che. sUrya Adi tiSika deve tenI pradakSiNA kare che te suvarNanA jevA varNavALe, aneka udyAnethI yukta ane mahendrAdi devenI ratikrIDAnuM sthAna che. je 11 che TIkArtha-meru parvata AkAzasparza che ghaNe UMco hevAne kAraNe te AkAza sudhI vyApele che ane tene 1000 eka hajAra jana pramANa bhAga zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 sUtrakRtAGgasUtre " merum (sUriyA) sUryAH- AdityAH jyotiSkAH sUryacandra grahanakSatratArArUpAH te sarve (aNupariTTayaMti) anuparivarttayanti, yasya meroH pArzvataH sakalajyotiSkagaNAH paribhramanti (hemabanne ) hemavarNaH, hemnaH suvarNasya varNaH - rUpaM yasya sa hemavarNaH avataptasuvarNasadRzaH / (bahuNaMdaNe) bahunandanaH, bahUni catvAri nandanavanAni yatra sa bahunandanaH, yathA - bhUmau bhadrazAlatranam - tataH paJcazatayojanAnyAruhya mekhalAyAM nandanavanam / tato dviSaSTiyojanasahasrANi paJcazatAdhikAni atikramya saumanasam / tataH patriMzat sahasrANi Aruhya zikhare paNDakavanam / iti catvAri nandanavanAni, tairupetaH sumeruH (jaMsi) yasmin - yasyopari (mahiMdA) mahendrAH - devalokAdAgatya ramaNIyaguNena indrAdi devA: (raI vedayaMti) ratiM vedayanti - ramaNakrIDAmanubhavanti yatra merau indrAdayo viharanti, sa meruH yazasA vibhAtIti bhAvaH // 11 // sthita hai| vastutaH vaha Urdhvaloka madhyaloka aura adholoka, isa prakAra tInoM lokoM ko sparza karatA hai| sUrya, candra, graha, aura tArA ye pA~coM prakAra ke jyotiSkadeva usakI cAroM ora parikramA karate rahate haiN| vaha tape svarNa ke samAna varNa vAlA hai / usameM bahunandana vana arthAt aneka vana saMyukta haiM bhUmi para bhadrazAla nAmaka vana hai, usase pA~casau yojana kI U~cAI para mekhalA kI jagaha nandanavana hai. usase sAr3he bAsaTha hajAra yojana kI UMcAI para saumanasa vana hai aura usase chattIsa hajAra yojana Upara zikhara para paNDaka nAmaka vana hai / usa sumeru parvata kI ramaNIyatA se AkRSTa hokara usa para indra Adi devagaNa devaloka se Akara ramaNa krIr3A karate haiN| aisA sumeru apane yaza ke sAtha suzobhita hai // 11 // pRthvInI aMdara phelAyelA haiAvAthI te adhAleka sudhI vyApelA che. kharI rIte tA te UlAka, madhyaloka ane adheAlAka rUpa traNe leAkanA sparza kare che, sUrya, candra, grahA, nakSatro ane tArA, A pAMce prakAranA janmyAtiSTha devA tenI cAre tarapha pradakSiNA karatA rahe che. tenA vaNu tapAvelA suvaNunA jevA che. temAM aneka nandanavanA AvelAM che. bhUmipara bhadrazAla nAmanuM vana che. tyAMthI pAMcase yAjananI uMcAi para, mekhalAnI jagyAe nandanavana che, tyAMthI 625 hajAra caiAjananI uMcAi para saumanasa vana che. tyAMthI 36 hajAra caiAjananI uMcAI 5ra-zikhara para paDakatrana Avelu che. te sumeru parvatanI ramaNIyatAthI AkarSAIne tyAM indra Adi devagaNa devaleAkamAMthI AvIne ramaNukrIDA kare che, evA sumeru padegta khUkha ja yaza sapanna ane suAAbhita che, 511) zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zu. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 491 mUlam-se pavvae sadaimahappagAse virAyatI kNcnnmhvnne| aNuttare girisu ya pavadugge girivare se jalie va bhome||12|| chAyA-sa parvataH zabdamahAprakAzo virAjate kAJcanamRSTavarNaH / ___anutaro giriSu ca parvadurgoM girivaraH sa jvalita iva bhaumaH // 12 // anvayArthaH-(se pancae) sa parvato meruH (sadamahappagAse) zabdamahAmakAza:zabdai mahAn prakAzaH-prasiddhi yasya saH (kaMcaNamaTThabanne) kAJcanamRSTavarNa:-dharSita suvarNavadvarNavAn (aNutare) anuttara-sarva pradhAnaH (cirAyatI) virAjate-zobhate, (girisu ya pacadugge) giriSu ca parva durga:- parvabhi mekhalAdibhiH durArohA 'se paccae' ityaadi| zabdArtha-'se pacae-sa parvataH' vaha parvata 'sahamahapagAse-zabda mahAprakAzaH' aneka nAmoM se ati prasiddha hai 'kaMcaNamaTThavaNNe-kAzcanamRSTaH varNa: gharSitasuvarNa ke jaisA zuddha varNavAlA 'anuttare-anuttaraH saba parvatoM meM zreSTa 'virAyatI-virAjate' aura suzobhita hai 'girisu ya pavvaduggegiriSu ca parvadurga.' vaha sabhI parvatoM meM upaparvatoM ke dvArA durgama hai 'se girivare-asau girivara' vaha parvata zreSTa 'bhomeva jalie-bhaumaiva jva. lita:' maNi aura auSadhiyoM se prakAzita bhUpradeza ke jaisA prakAzita rahatA hai // 12 // ___ anvayArtha-sumeru parvata zabdoM se mahAn prakAza vAlA arthAt prasiddha hai| suvarNa ke samAna varNavAlA hai / sarvazreSTha hokara zobhAyamAna 'se pavvae' tyAdi zArtha -'se paThavae-sa parvataH' te 51 ta 'sahamahApagAse-zabdamahAprakAzaH' bhane nAmAthI atyaMta prasiddha che 'kaMcaNa maDhavaNNe-kAzcanamRSThavarNaH' pabita sonA s2|| zuddha pANI 'aNutto-anu taraH' mA 4 5 i Gttama 'virAyatIvirAjate' mane suzAmita che. 'girisu ya pavvadugge-giriSu ca parvadurge' te madhAta wi S55'ta2 ma che. 'se girivare-asau girivaraH' parata zreSTha 'bhomeza jalira-bhauMma iva jvalitaH' maNi ane bhoSAdhiyothI prozita bhUpradeza sara prakAzita rahe che. je 12 . sUvA-te sumeru parvata aneka zabda (nAme) vaDe suprakAzita (prakhyAta) che. suvarNanA jevAM varNavALe che ane sarvazreSTha parvata rUpe suvi zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 sUtrakRtAGgasUtre (se giravare) sa girivaraH-parvatapradhAnaH (bhomeva jalie) bhauma iva jvalita:maNyoSadhibhirbhUpradeza iva prakAzita iti // 12 // TIkA-(se) sa parvato meruH (sadamahappagAse) zabdamahAprakAzaH, zabdaiH 'parvatarAjo mandaro meruH sudarzanaH suragiriH suraparvataH' ityAdi nAmadheyaH mahan prakAzaH-prasiddhi yasya sa zabdamahAprakAzaH, 'virAyatI' virAjate-zobhate, ___ asya SoDaza nAmAni-meru:-merudevayogAt1, manda-mandaradevayogAt 2, nanvevaM meroH svAmidvayamApadyata iti cet ucyate-ekasyApi devamya nAmadvaya sambhavAnna doSaH, manorama:-ramayatIti ramaH, manasAM devamanasAM rama iti manoramaH, hai| mekhalA Adi ke kAraNa durgama hai / yaha parvatarAja aneka prakAra kI maNiyoM aura auSadhiyoM se prakAzita hai // 12 // TIkArtha--vaha sumeru parvata zabdoM se mahAn prakAzavAlA hai arthAt aneka nAmoM se prakhyAta hai| parvatarAja, mandara, meru sudarzana, suragiri, suraparvata Adi aneka nAmoM se prasiddha hai| usake solaha nAma isa prakAra haiM (1) meru-meru nAmaka deva ke sambandha se| (2) mandara-mandara nAmaka deva ke sambandha se| prazna-isa prakAra se to meru ke do svAmI ho jAe~ge? uttara-ekahI deva ke do nAma saMbhava haiM, ataeva yaha koI doSa nahIM hai| (3) manorama-apane atizaya saundarya se devoM ke manako ramaNa karAne vAlA hone se| khyAta che. mekhalA Adine kAraNe te ghaNe durgama che. te girirAja vividha prakAranI vanaspati ane maNibethI vibhUSita che. je 12 TIkAI-te sumeru parvata zabdathI mahAnuM prakAzavALe che, eTale ke aneka nAmAthI abhyAta cha rebha 3-ta4, ma42, bhe2, suzana, sunAra, suraparvata, Adi aneka nAmathI prakhyAta che. tenAM nIce pramANe 16 nAma che(1) bheru-tanA adhipati bheru nAmana he pAthI tenu nAma bhera che. (2) mandara-mandara nAmano deva tene adhipati hovAthI tenuM nAma mandara che. prazna-A prakAre to merunA be svAmI hovAne prasaMge upasthita thaze. uttara-meru ane mandara eka ja devanA be nAma saMbhavI zake che, tethI be svAmI hovAnI zaMkA asthAne che. (3) manorama-pitAnA anupama sauMdaryane kAraNe devanAM cittanuM AkarSaNa karanArA hovAne kAraNe tenuM nAma mane rama che. zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. ma. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 193 svasyA'tizaya svarUpatvAt 3, sudarzana:-muSThu zomanaM jambUnadamayatayA ratnabahulatayA ca manonivRttikaraM darzana yasya sa sudarzana:4, svayaMprabhA ratnabahulatayA svayam AdityAdevi prabhA-prakAzo yasya sa svayaMpramaH5, girirAjaH-sarveSu giriSu uccatvena tIrthakarajanmAbhiSekAzrayatayA ca rAjA-girirAjaH6, ratno, caya.-ratnAnAM puatyAva7, ziloccayaH8, madhyaH-lokasya madhyavartitvAt9, nAbhiH-lokasya nAbhibhUtatvAt 10, AkasmikA akasmAd dRSTau patitAyAM satyAM harSAtizayajanakatvAt 11, sUryA''vatA-sUryAvartanakatvAt 12, sUryAvaraNaH(4) sudarzana jAmbUnadamaya hone se tathA ratnabahula hone se usakA darzana mana ko Anandaprada hotA hai| (5) svayaM prabha-ratnoM kI bahulatA hone ke kAraNa vaha svayaM sUrya Adi kI bhA~ti prakAzayukta hai| (6) girirAja- samasta parvatoM meM sarvAdhika UMcA hone se aura tIrthakaroM ke jammAbhiSeka kA sthala hone se parvatoM meM rAjA ke samAna hai| (7) ratnoccaya-ratnoM kA puMja hai| (8) ziloccaya-zilAoM kA samUha hone se| (9) loka kA madhya honese madhya hai (10) nAbhi-lokakI nAbhi ke samAna / (11) Akasmika-akasmAt dRSTi par3ate hI atizaya hrssjnk| (12) sUryAvarta-sUrya usakI pradakSiNA karane se (4) sudarzana-jAbUnadamaya hovAthI tathA aneka ratnathI saMpanna hovAthI tenAM darzana manane AnaMdadAyaka thaI paDe che, tethI sudarzana nAma paDayuM che. (5) svayaMprabha-temAM ratnanI vipulatA hovAne kAraNe, te sUrya AdinI jema prakAzayukta hovAthI tenuM nAma svayaMprabha che. girirAja-badhA parvatomAM vadhAremAM vadhAre UMce levAthI tathA tIrtha karonA janmAbhiSekanuM sthAna hovAthI parvatanA rAjA jevo che. (7) ratnA2yaya-ratnAna yu che. (8) ziva-yaya-zivApAnI samUha che. (9) lekane madhya hovAthI te madhya e pramANe kahevAya che. (10) nAli-asnI nAmi samAna cha, (11) Akasimaka-akasamAt dRSTi paDatAM ja atizaya harSajanaka che. (12) sUryAvartA-sUrya tenI pradakSiNA kare che tethI A nAma paDayuM che. (6) zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre sUryAcchAdakatvAt 13, uttamaH-sarvaparvateSu zreSThatvAt 14, digAdi:-sakaladizA vidizAM ca maryAdAkAritvAt 15, avataMsaka-sakalaparvatazobhAjanakatvAditi 16, (kaMcaNamAnne) kAJcanamRSTavarNaH kAJcanaM-suvarNastasyeva mRSTaH zlakSNaH zuddho vA vargoM-rUpaM yasya sa kAJcanamRSTavarNa:-zuddhasuvarNaH / evam (aNuttare) anuttaraH-na vidyate uttaraH-pradhAno yasya so'nuttaraH, yadapekSayA nAsti kazcidanyaH pradhAnaH pravRddhaH, sarvebhyo'pi zreSTha iti yAvat / (girisu ya pavvadugge) giriSu ca parvadurga:-giriSu madhye parvabhiH-mekhalAbhirvA durgaH sAdhAraNajIvAnAM durvgaah:-saamaanyjiivairaarodumshkyH| tathA-(girivare) girivaraHparvatamadhAnaH, tathA'sau girivaro maNibhiroSadhibhizca dedIpyamAnatayA (bhome) (13) sUryAvaraNa-sUrya ko chipA dene vaalaa| (14) uttama-saSa parvatoM meM zreSTha / (15) digAdi-samastadizAoM aura vidizAoM kA udbhavasthAna hone se unakI maryAdA karatA hai| (16) avataMsaka- sakala parvatoM kI zobhA kA janaka / usa parvata kA varNa zuddha svarNa ke samAna hai| vaha sabhI parvatoM meM zreSTha hai| na usase adhika zreSTha koI parvata hai aura na usake samAna hI hai| vaha parvatoM ke madhya meM mekhalA Adi ke kAraNa durgama haiN| sAdhAraNa jIvoM ke lie duHkhAvagAha hai| ve usa para caDha nahIM skte| vaha parvatoM meM pradhAna hai tathA maNiyoM aura auSadhiyoM se dedIpyamAna (13) sUryAva25-sUyana disIche. tethI mA nAma 5.yu. (14) uttama-samarasa parvatemAM zreSTha hovAthI A nAma paDayuM che. (15) samasta dizAo ane vidizAonuM udbhavasthAna hovAthI temanI maryAdA bAMdhe che. (16) avataMsaka-saghaLA parvate karatAM vadhAre suMdara hevAne kAraNe tenuM A nAma paDayuM che. te parvatane varNa zuddha suvarNanA jevuM che. te saghaLA parva temAM zreSTha che. koI paNa parvata sumeru karatAM zreSTha nathI eTaluM ja nahI paNa kaI paNa parvata tene jevo nathI. saghaLA parvate karatAM te vadhAre duma che. mekhalA Adi kAraNe te durgama che, sAdhAraNa jIvane mATe te tenA upara ArahaNa karavAnuM kArya ghaNuM ja duHkhaprada che te saghaLA parvatamAM sarvottama che. maNio tathA auSadhiothI dedIpyamAna havAne kAraNe te bhama (bhUmAga)nI jema jAva zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 495 bhauma iva jvalito virAjate, maNimiroSadhyAdibhi yathA bhUbhAgo virAjate tathAratnAdInAM prabhayA atizayena pradIpto mAtIti // 12 // mUlam-mahIi mamjhaMmi Thie NagiMde, pannAyate sUriye suddhlese| evaM sirIe usa bhUrivanne, maNorame joe~i acimaalii||13|| chAyA-mahyAM madhye sthito nagendraH, prajJAyate sUryazudvalezyaH / __ evaM zriyA tu sa bhUriva) manoramo dyotayatyacimAliH // 13 // anvayArthaH- (NagiMde) nagendra:-nagAnA-parvatAnAmindraH (mahIimajjhami) mahyAM pRthivyAM madhye (Thie) sthitaH (mariyasuddhalese) sUryazuddhalezyaH-Aditya hone se bhauma kI bhAti jAjvalyamAna hai| arthAt jaise koI bhUbhAga maNiyoM evaM auSadhiyAM se virAjamAna hotA hai usI prakAra ratnoM Adi kI prabhA se vaha atyanta pradIpta rahatA hai // 12 // 'mahIi majjhami' ityaadi| zabdArtha-'nagiMde-nagendraH' vaha nagendra parvatarAja 'mahiha majjhamimahyAM madhye' pRthvI ke madhya meM 'Thie-sthitaH' sthita hai 'suriyasuddhalesesUryazuddhalezyaH' vaha sUrya ke samAna zuddha kAntivAlA 'panAyate-prajJAyate' pratIta hotA hai 'evaM-evam' isI prakAra 'sirie u-zriyA tu' vaha apanI zobhAse 'bhUrivanne-bhUrivarNaH' aneka varNavAlA aura 'maNorame-mano. ramaH manohara hai 'accimAlI-arcimAliH' vaha sUrya ke jaisA 'joyaidyotayati' saba dizAoM ko prakAzita karatA hai // 13 // ___ anvayArtha-vaha parvatarAja pRthvI ke madhya meM sthita hai, sUrya ke yamAna che. eTale ke jevI rIte keI bhUbhAga maNie ane auSadhiothI yukta hovAne kAraNe khUba ja dedIpyamAna lAge che, e ja pramANe ratna AdinI prabhAthI yukta hovAne kAraNe sumeru paNa atyanta dedIpyamAna rahe che. 12 'mahIi majjhami' tyA zahAtha-'nagiMde-nagendraH' te 5 tasa 'mahiimajjhami-mayAM madhye pAnI bhabhamA 'Thie-sthitaH' 22a che. 'suriyasuddhalese-sUryazuddhalezyaH' te sUrya sahImI zativANo 'pannAyate-prajJAyate' pratIta thAya che. 'evaM-evam' me zate 'sirie u-zriyA tu' te cAtAnI mAthI 'bhUrivanne-bhUrivarNaH' bhane 1pal ana maNorame-manoramaH' manA 2 cha. 'acimAlI-arcimAliH' te sUryanArema 'joyaha-dyotayati' madhIla hizAsAne zazita 42 cha. // 13 // sUvA-te girirAja pRthvInI madhyamAM Ave che, te sUryanA samAna zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 sUtrakRtAGgalane samAnatejAH (panAyate) prajJAyate-pratIto bhavati-jJAyate (evaM) evam (sirIe u) zriyA tu-svakIyazobhayA (bhUvinne) bhUrivarNa:-anekavarNavAn (maNorame) manoramaH (manoharaH (accimAlI) arvimAli:-sUrya ica (jo ei) dyotayati-dazApi dizaH prakAzayatIti // 13 // TIkA-(gagiMde) nagendraH-parvatapradhAno merunAmo nagendraH (mahIimajjhami) mayAM-pRthivyAM madhyadeze-ratnapabhApRthivyAM madhyadeze jambUdvIpaH / jambUdvIpasyApi bahumadhyadeze saumanasa-vidyutprabhagandhamAdana-mAlyavanta-daMSTrA-parvatacatuSTayopetaH pRthvImadhyagamalana Arabhya uparibhAgaparyantaM lakSapojanocchAyavAn (100000) vartate, tatra yojanasahasaM (1000) pRthivImadhye, navanavatisahasrayojanAni (99000) pRthivyA upari vartate / sa samabhUmibhAge dazasahasrayojanavistIrNaH, samAna zuddha lezyA-varNa vAlA pratIta hotA hai / isa prakAra vaha apanI zobhA se aneka varNoM vAlA evaM manorama hai| vaha sUrya ke samAna dazoM dizAoM ko udyotita-prakAzita karatA hai // 13 // TIkArtha-parvatoM meM pradhAna vaha meru parvatendra raznaprabhA pRthivI ke madhya bhAga jambUdIpa meM aura jambUdvIpa ke bhI bilkula madhya bhAga meM hai| vaha saumanapta, vidyutprabha, gaMdhamAdana aura mAlyavanta nAmaka cAra daMSTrA parvatoM se yukta, tathA vaha pRthivI madhya gata mUla bhAga se lekara coTI paryanta lAkha yojana kI U~cAIvAlA hai, uptameM se eka hajAra yojana kI UMcAI pRthivI meM hai aura navANu hajAra UMcA pRthivI para hai| vaha samabhUmi bhAgapara dasa hajAra yojana vistAra vAlA hai, vaha anukrama se zaddha lezyA ane varNavALe lAge che. A prakAre te khUba ja suMdara ane aneka vovALe hevAne lIdhe khUba ja mane rama che. te sUryanA samAna dase dizAone udyotita prakAzita kare che. je 13. TIkAtha-parvatemAM zreSTha e te meru parvatendra ratanaprabhA pRthvInA madhyabhAga jaMbUDhIpanI barAbara madhyamAM AveluM che. te saumanasa, vi...", gaMdhamAdana ane mAlyavanta nAmanA cAra iMTrA parvatethI yukta che. tathA pRthvInI aMdara vyApelA mULabhAgathI zarU karIne Taca sughInI tenI UMcAI eka lAkha jananI che. eka lAkha jananI tenI kula UMcAImAMthI eka hajAra yojanA jeTalI tenI UMcAI pRthvInI sapATInI nIce che ane bAkInA 99 navANu hajAra ejananI UMcAI pRthvInI sapATInA uparanA bhAgamAM che. samabhUmi bhAga para tene vistAra dasa hajAra janane che, A vistAra dhIme dhIme zrI sUtra kutAMga sUtra 2 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya gumNavarNana 497 so'nukrameNa nyUno nyUno bhavan zirasi-ekasahasrayojanavistIrNo'vaziSyate / bhUmimadhye sahasrayojanocchrAyavAn sa dazaikAdazabhAgottaranavatyadhikAni dazasahasrayojanAni (1009010) vistIrNaH sa ca kramazo nyUnI bhavan pRthivyA upari dazasahasrayojanavistINoM bhvti| tathA catvAriMzadyojanorichUtacUDopazobhitaH parvatarAjaH 'Thie' sthitaH sa ca parvatarAjaH 'bhUriyasuddhale se' maryavacchuddhalezya:-sUrya sadRzatejovAn 'pannAyate' prajJAyate-lokaiH jJAyate evaM' evam 'sirIe u' zriyA tu pUrvoktazriyA-zobhayA tu 'bhUrivAne' bhUrivarNaH-anekavidhazobhayA yuktaH, tathA'maNorame' manorama:-mano'ntaHkaraNaM, smayatIti ramaH, manaso rama iti manoramaH, manojJa ityarthaH, 'accipAlI' arcimAli:- sUrya iva 'joei' dhotayati, yathA surya: svaprakAzena sarvA api dizaH pradyotayati, tathA-parvatarAmo'pi svastha ratnaprabhAbhiH ghaTatA ghaTatA coTI para eka hajAra yojana vistAravAlA raha jAtA hai aura bhUmi ke madhya meM jo eka hajAra yojana UMcAI hai usakA vistAra cauDAI daza hajAra navve yojana aura yojana ke gyAraha bhAgoM meM se daza bhAga (1009011) adhika hai / vaha ghaTatA ghaTatA pRthivI para Akara usakA dasa hajAra yojana vistAra raha jAtA hai / usakI coTI cAlIsa yojana UMcI hai| vaha parvatarAja sUrya ke samAna tejovAn hai, aisA logoM ko pratIta hotA hai| zrI se vaha aneka prakAra kI zobhA vAlA hai| atizaya manorama hai| sUrya ke samAna samasta dizAoM ko apane prakAza se prakAzita karatA hai / svayaM vaha bhI ratnoM Adi kI prabhA se prakAzita rahatA hai| Azaya yaha hai ki vaha parvatarAja meru isa pRthvI ke madhya bhAga meM avasthita hai, sUrya ke samAna tejavAn hai, vividha varNA se viziSTa hone ghaTatuM jAya che ane Teca para mAtra eka hajAra ejanane ja rahe che. jamInanI nIce 1000 yojana jeTalI uMDAI sudhI tene je bhAga vistare che, tene vistAra cheka nIce 1009010 janane che. A vistAra ghaTate ghaTate pRthvInI sapATI para dasa hajAra yojana thaI jAya che. tenuM zikhara 40 yojana UMcuM che. A parvata lekone sUryanA samAna tejasvI lAge che. maNiye vanaspati AdinI zobhAthI saMpanna hovAne kAraNe te ghaNe ja manarama lAge che. te sUryanI jema samasta dizAone potAnA prakAzathI prakAzita kare che. te pite paNa rane AdinI prabhAthI prakAzita rahe che. tAtparya e che girirAja meru A pRthvInA (jaMbudviIpanA) madhyabhAgamAM Avelo che. te sUryanA je tejavAna che. vividha varSothI yukta hovAne zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre sarvA dizaH prakAzayan avatiSThate / sa hi parvatarAjo bhUmadhye vidyamAnaH sUryasamatejAH aneka varNaviziSTatvAmanoramaH sarvA dizaH prakAzayannavatiSThate iti // 13 // bahuvidhaM bahudhA parvatarAjasya meroSaNanaM kRtaM gaNadhareNa, kintu evaMvidhavarNanasya prayojanaM prakRte kimiti zaGkAM paryAlocya, prayojanamupadarzayituM tameva meruM dRSTAntIkRtya, dArTAnti ke bhagavanmahAvIre yojayituM sUtrakAra Aha-'sudaMsaNa' ityAdi / mUlam-sudaMsaNasseva jaso girista pavuccaI mahato pvvyss| ettovame samaNe nAyaputte, jAtIjaso daMsaNanANa siil||14|| chAyA-sudarzanasyeva yazo gireH pocyate mahataH parvatasya / etadupamaH zramaNo jJAtaputro jAtiyazodarzanajJAnazIlaH // 14 // se manorama hai aura samasta dizAoM ko prakAzita karatA hubhA suzobhita hai // 13 // gaNadhara ne parvatarAja kA prakArAntara se aneka prakAra kA varNana kiyA, kintu isa prakAra ke varNana kA vIrastava ke isa prakaraNa meM kyA uddezya hai ? zaMkAkAra ke isa abhiprAya ko dhyAna meM rakhakara usa prayojana ko dikhalAne ke lie, meru ko hI dRSTAnta banAkara dASTAntika bhagavAn mahAvIra meM usakI yojanA karane ke lie kahate haiM'sudaMsaNa' ityaadi| zabdArtha-mahato panvayassa-mahattaH parvatasya' mahAna sumeru parvata kA 'sudaMsaNassa girissa-sudarzanasya gireH' sudarzana giri kA 'jaso-yazaH' yaza 'pavuccai-procyate' kahA jAtA hai 'samaNe nAyaputte evovame-zramaNo kAraNe te ghaNe manahara lAge che te samasta dizAone prakAzita karate hevAthI ghaNe ja suzobhita lAge che. te 13 sudharmA gaNadhare parvatarAja sumerunuM ahIM vividha prakAre viratRta varNana karyuM che. have prazna e udbhave che ke vIratavanA A prakaraNamAM A prakAranuM varNana karavAne uddeza zuM che ? A zaMkAnuM nivAraNa karavA mATe merune ja dRSTAnta banAvIne dArjIntika mahAvIra prabhumAM evI cejanA karavAne bhATe suutr||2 43 che 3-'suIsaNa' tyAdi zahAtha-'mahato pavvayassa-mahataH parvatasya' mahAn sU3 tanA 'sadasaNassa girissa-sudarzanasya gireH' suzana grin| 'jaso-yazaH' yaza 'pavuccai-procyate' 4AmAM Ave che. 'samaNe nAyapatte evovame-zramaNo jJAtaputraH zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 499 anvayArthaH -- (mahato pavvayassa) maddataH parvatasya sumeroH (sudaMsaNassa girissa) sudarzanasya gire:- meroH (jaso) yazaH - kIrttiH khyAtiritiyAvat (pacbuccai) pUrvopadarzitaprakAreNa procyate / (samaNe) zramaNaH ( nAyaputte) jJAtaputraH kSatriyavaMzajaH / ( etovame) etadupama :- sumerusadRzaH (jAtI nasodaMsaNa nANasIle) jAtiyazodarzanajJAnazIlaH bhagavAna mahAvIro jAtyAdau sarvazreSThaH // 14 // 1 TIkA- 'mahato pancayassa' mahataH parvatasya sumero: 'sudaMsaNassa girista' sudarzanasya gire mero: 'jaso' yazaH - kIrtiH khyAtiriti yAvat pibucca' pUrvopadazivaprakAreNa procyate / 'samaNe' zramaNa: ' nAyaputte ' jJAtaputraH - kSatriyavaMzajaH / 'etova me' etadumaH etasyAnantarodIritasya sumerorupamA vidyate yasya saH etadupamaH bhagavAn mahAvIraH, 'jAtIjasodaMsaNanANasI che' jAtiyazodarzanajJAnazIlaH, jJAtaputraH etadupama:' zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kI upamA isI parvata se dI jAtI hai 'jAtI jasodaMsaNanANasI le - jAti yazo darzana jJAnazIla:' bhagavAn jAti, paza, darzana, jJAna aura zIla se sabase zreSTha haiM // 14 // anvayArtha - usa mahAn parvata sudarzana giri (meru) kA yaza pUrvokta prakAra se kahA jAtA hai / bhramaNa jJAnaputra usIke samAna haiM / arthAt jaise sumeru (meru parvata) saba parvatoM meM zreSTha hai, usI prakAra bhagavAn mahAvIra jAti, yaza, darzana, jJAna aura zIla meM sarvazreSTha haiM // 14 // TIkArtha- mahAn sumeru parvata ko khyAti pUrvokta prakAra se kahI jAtI hai, kSatriya vaMzaja - jJAtaputra mahAvIrasvAmI isI parvatarAja ke samAna haiM / mahAna jAti, yaza, darzana, jJAna aura zIla meM bhagavAn etadupamaH' zrabhazubhagavAn bhAvIra svAmI ne yA paryaMta nI upamA ApavAmAM Ave che. 'jA tIja sosaNa gaNasIle jAtiyazodarzanajJAnazIlaH' lagavAn nati, yaza, harzana, jJAna, bhane zItathI sauthI uttama che. // 14 // sUtrA----te mahAna parvata sudarzana (meru)nA yazanuM pUrvokta prakAra kathana karavAmAM AvyuM che. zramaNa jJAtaputra (mahAvIra) tenA samAna che. eTale ke jema sumeru paryaMta saghaLA patemAM zreSTha che, eja pramANe bhagavAna mahAvIra paNa jAti, yaza, dana jJAna ane zIlamAM sazreSTha che ! 145 TIkA--mahAn sumeru paryaMtanI khyAtinuM pratipAdana pUrvokta kathana anusAra karavAmAM Ave che, kSatriyavaMza ja-jJAtaputra mahAvIrasvAmI A parvatarAnA kSetra 4 che, ati, yaza, darzana, jJAna bhane zIsamAM bhaDhAvIra zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 sUtrakRtAGgasUtre jAtyA svabhAvena yadvA-jAyA jAtimadbhayaH, yazasA kIrttyA azeSayazastribhyaH, darzanajJAnAbhyAMH, sakaladarzana jJAnibhyaH, zIlena cAritreNa sakalacAritrAdbhavaH pradhAnaH, yathA - sumeruH svaguNaiH sarvebhyaH - parvatebhyaH zreSThaH evaM bhagavAna mahAvIra stIrthakaroSpi jAtidarzanajJAnayazazzIlaiH sarvebhyo'pi pradhAnaH / tathAca - sarvapradhAnatayaiva tadIyaparicaya iti // 14 // punarapi dRSTAntadvAreNaiva bhagavataH svarUpaM darzayati sUtrakAraH'girivare vA' ityAdi / mUlam -- girivare vA nisahA''yayANaM, ruyae va seMTThe vailayAyatANaM / ovame se jagabhRipanne muNINaM maMjhe teMmudAhu // 15 // chAyA - girivara iva niSadha AyAtAnAM rucaka iva zreSTho valayAyitAnAm / tadupamaH sa jagadabhUtiprajJo munInAM madhye tamudAhuH majJAH || 15 || sarvottama haiM / abhiprAya yaha hai ki jaise sumeru samasta parvatoM meM pradhAna hai, usI prakAra bhagavAn mahAvIra tIrthakara bhI jAti Adi meM sarvapradhAna haiN| isa prakAra sarvapradhAnapanA pradarzita karane ke kAraNa hI yahA~ sumeru kA paricaya diyA gayA hai // 14 // sUtrakAra punaH dRSTAnta dvArA hI bhagavAna ke svarUpa ko dikhalAte - 'garivare vA' ityAdi / zabdArtha- 'ApayANaM- AyatAnAM' lambe parvatoM meM 'girivare - girivaraH ' parvatoM meM zreSTha 'nisaha va niSadha iva' niSadha pradhAna zreSTha hai, tathA 'vala yAyatANaM - valayAyitAnAM' vartula parvatoM meM 'rupae va rucaka hava' jaise prabhu sarvottama che. tApaya e che ke jema sumeru samasta pAmAM zreSTha che, eja pramANe bhagavAna mahAvIra tItha kara pazu jAti AdinI apekSAe sazreSTha che. mahAvIra prabhunA jeve ja sumeru paNa sapradhAna girirAja che, A rIte sA~thI pradhAnapaNu khatAvavA mATe ahIM sumerunuM varNana karavAmAM AvyuM che. 5 145 sUtrakAra vaLI dRSTAntadvArA mahAvIra prabhunA svarUpanuM ja nirUpaNa kare che-- 'girivare vA' chatyAhi zabdArtha- 'AyayANa - ayatAnAM' sAMgA parvatAbhAM 'girivare - girivaraH' parvatAbhAM uttama 'nisaha va niSedha iva' niSedha, uttama che tathA 'valayAyatANaMvalayAyitAnAM' vartusa parvatAbhAM 'ruyaeva - rucaka iva' prema 32 parvata 'seTTe zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zra. a.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya gugavarNanam 501 anvayArtha:- (AyayANaM) AyatAnAM-lambAyamAnAnAM parvatAnAM madhye (girivare) girivaraH-parvatazreSThaH (nisaha ya) niSadha iva pradhAnaH (valayAya tANaM) calayAyitAnAM vartulAnAM parvatAnAm (ruyae ba) rucakaparvata iya (seTe) zreSThaH bhagayAnapi (toSame) dupamaH-tatsadRzaH (jagabhUipanne) jagadbhUtiprajJaH-jagati saryAtizayabuddhivAn (muNINa majjhe) munInAM madhye vartate, evaM (panne) prajJAH-tatsya. rUpajJAH (tamudAhu) taM-bhagavantamudAhuH-kathayantIti // 15 // TIkA-yathA-'AyayANaM' AyatAnAM lamyAyamAnAnAM parvatAnA madhye 'giriyare' giriyaraH-parvatazreSThaH 'nisaha' niSadhaH-pradhAnaH, yathA vA 'balayAyatANaM' valayAyi. tAnAM-catulAnAM valayasadRza vartulAnAMparvatAnAM madhye 'ruyae' rucaka:-tanAmakaH parvata ica 'se?' zreSThaH-pradhAnaH 'tapoyame tadupamaH, tasya-parvatasyopamA vidyate yasya rucaka parvata 'seTe-zreSThaH' zreSTha hai 'jagabhUienne-jagat bhUtiprajJaH' jagat meM adhika ghuddhimAn bhagavAn mahAvIra svAmI kI 'toyame-tadupamaH' yahI upamA hai 'panne-prAjJaH' buddhimAn puruSa 'mugINa majhe-munInAM madhye' muniyoM ke madhya meM 'tamudAhu-tamudAhuH' bhagavAn ko zreSTha kahate haiM // 15 // ___ anyayArtha-jaise dIrghAkara (lambe AkAravAle) parvatoM meM niSadha parvata pradhAna hai aura vartulAkAra parvatoM meM rucaka parvata pradhAna hai, usI prakAra samasta muniyoM meM sarvottama prajJAvAna bhagavAna mahAvIra svAmI sarvottama haiM, aisA buddhimAn puruSoM ne kahA hai // 15 // " TIkArtha-jaise Ayata arthAt lambe parvatoM meM girivara niSadha pradhAna hai, yA jaise valayAkAra (gola) parvatoM meM rucaka parvata zreSTha hai, usI prakAra jagata meM samasta jJAnavAnoM meM bhagavAna mahAvIra sarvazreSTha zreSThaH' zre4 cha 'jagabhUi panne-jagat bhUtijJaH' AtmA thAre bhuddhimAn maga vAn mahAvIra svAbhInI 'taovame-tadupamaH' 45bhA cha. 'panne-prAjJaH' bhuddhimAn 535 'muNINa majjhe-munInAM madhye' muniyonI madhyamA 'tamadAhatamudAhuH' lagavAnane zreSTha 4 cha. // 15 // sUtrArtha-jevI rIte dIghakAra parvatomAM niSadha parvata zreSTha che ane vartuLAkAra parvatamAM jema rucaka parvata zreSTha che, e ja pramANe samasta muniomAM sarvottama prajJAvAna mahAvIra bhagavAna zreSTha che, evuM buddhimAna purUe kahyuM che. je 15 TIkArtha-jema dIrgha (lAMbA) parvatamAM girivara niSadha sarvottama che, athavA jema valayAkAra (vartuLAkAra) parvatamAM rucaka parvata zreSTha che, eja zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 sUtrakRtAGgasUtre saH tadupamaH 'jagabhUipanne jagadmRtiprajJA, jagati-saMsAre bhUtiprajJaH-pabhUtajJAnavAn jJAnena sarvazreSThaH 'muNINa majjhe' munInAM-jJAnadarzanacAritrayatAM madhye vartate, evam-'panne' prajJA:-buddhimantaH puruSAH 'tamudAhu' taM bhagantaM tIrthakarameva sarvottamamudAhuH kathayanti / yathA-niSadhaparvata AyatAnAM parvatAnAM madhye zreSThaH, yathA vArucakaparyaMtaH-cartulAnAM parvatAnAM madhye saMsAre zreSThatayA prasiddhaH, tathA bhagavAn tIrthakaraH darzanacAritrayatAM madhye zreSTaH sarvA'tizAyI, ityevaM sarve eva sadasadvivekazIlAH prAjJAH vadantItyarthaH // 15 // mUlam-aNuttaraM dhammamuIraittA, aNuttaraM jhANavaraM jhiyAi / susukasukaM apagaMDasukaM, sNkhiNduegNtvdaatsukN||16|| chAyA-anuttaraM dharmamudIrya, anuttaraM dhyAnavaraM dhyAyati / suzuklazuklamapagaNDazuklaM, zaMkhendvakAntA'cadAtazuklam // 16 // jJAnavAna haiM tathA samasta muniyoM meM arthAt jJAnadarzanacAritra vAle mahApuruSoM meM bhagavAna mahAvIra sarva zreSTha haiM, aisA buddhimAna puruSa kahate haiN| Azaya yaha hai-lambe parvatoM meM niSadha parvata sarvazreSTha hai, vartulAkAra (golAkAra) parvatoM meM ruyaka parvata saMsAra meM sarvapradhAna hai, usI prakAra tIryaH kara bhagavAna mahAvIra svAmI bhI jJAna darzana cAritravAloM meM zreSTha haiN| bhagavAna sarvottama haiM, aisA sat asat ke viveka se yukta sabhI prAjJa puruSa kahate haiM aisA sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM // 15 // pramANe jagatanA samasta jJAnIomAM bhagavAna mahAvIra sarvazreSTha jJAnI che. tathA samasta muniomAM-eTale ke jJAnadarzana ane cAritra saMpanna mahApurUjemAM bhagavAna mahAvIra sarvazreSTha che, evuM buddhizALI purUSa kahe che. A kathanane bhAvArtha e che ke lAMbA parvatemAM niSedhaparvata sarvazreSTha che, vartuLAkAra parvatemAM rucaka parvata sarvazreSTha che, e ja pramANe jJAna, darzana ane cAritrasaMpanna purUSomAM bhagavAna mahAvIra zreSTha che. bhagavAna mahAvIra zreSTha che, evuM satya ane vivekathI yukta hoya evAM saghaLA jJAnI purU, keI paNa prakAranA pakSapAta vinA kahe che, A pramANe sudharmA svAmI jaMbU svAmIne kahe che. je 15 che zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 503 anyayArthaH-(aNuttaraM dhammamudIraittA) anuttaraM-sayata uttaraM-zreSThaM dhama-zruA. cAritrarUpam udIyaM-kathayityA (aNuttaraM jhANavaraM jhiyAi) anuttaraM-sarvazreSTaM dhyAnavaraM dhyAyati (susukkasu) suzuklazuklam -atyanta zuklayacchuklam (apagaMDamuyaka) apagaNDazuklaM nirdoSazuklam (saMkhiMkuegaMtavadAtasukkaM) zaMkhenduvadekAntA'cadAtazuklam, zaMkhacandravat sarvathA vizuddhamiti // 16 // 'aNuttaraM' ityaadi| zabdArtha-'anuttaraM dhammamudIraittA-anuttaraM dharmamudIrayitvA' bhagavAn mahAvIra svAmI sarvottama zrutacAritra rUpa dharma ko kahakara 'aNu taraM jhANavaraM jhiyAi-anutaraM dhyAnayaraM dhyAyati' sarvottama dhyAna dhyA. tethe 'susukkasukkaM-suzuklazuklaM' bhagavAna kA dhyAna atyanta zukla vastu ke samAna zukla thA 'apagaMDasukkaM-apagaNDazuklaM' tathA yaha doSarahita zukla thA 'saMkhiMduegaMtavadAtasukkaM-zakhendughadekAntAvadAtazuklam' vaha zaMkha tathA candramA ke samAna sarva prakAra se zukla thA // 16 // __ anvayArtha-jJAtaputra mahAvIra anuttara zruta cAritra dharma kA kathana karake anu taradhyAna karate the| unakA dhyAna atyanta zukla vastu ke samAna zukla, doSayarjita tathA zaMkha yA candramA ke samAna sarvathA svaccha aura zuddha thA // 16 // 'aNutara' tyA zahA-'aNuttaraM dhammamudIraittA-anuttaraM dharmamudirayitvA' mAvAn mahAvIra svAmI sarvottama sevA zrutayAritra35 5mahIne 'anutaraM jhANavaraM jhiyAi-anuttaraM dhyAnavaraM dhyAyati' sarvottamadhyAna gharatA tA. 'susukkasukaMsuzuklazukaM' lagavAnakheM dhyAna satya zusa 14 sarabhu zusa hetu 'apagaNDapluklaM-apagaNDasuklam' tathA te niSa zusa tu. 'saMkhidu egaMtava. dAtasuka-zaMkhenduyadekAMtazuklam' 55 tathA yamA sarIbhu sa 2thI zu48 // 16 // sUvAthaM-jJAtaputra mahAvIra anuttara (sarvottama) zratacAritrarUpa dharmanI prarUpaNa karatA hatA ane anuttara dhyAna dharatA hatA. temanuM dhyAna atyanta zukala vastunA samAna zukala, doSarahita, tathA zekha athavA cadramAnA samAna sarvathA svaccha ane zuddha hatuM. 16 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 sUtrakRtAstra TIkA-'aNuttaraM' anuttaram, nAsti uttaraH-pradhAno'nyo dharmo vidyate yasmAt sa tamanuttaraM dharmam 'udIraittA' udIrya, ut-pAbalyena IrayitvA-kathayitvA prakAzya sarvapradhAna dharmam / 'aNuttaraM' anuttaram-sarvA'tizAyi 'jhANavaraM' dhyAnayaram-zreSThadhyAnam 'jhipAi' dhyAyati / tathAhi-utpanna kevalajJAno bhagavAn yogakAle- antaHkaraNanirodhakAle sUkSmaM kAyayogaM nirundhan zukladhyAnasya tRtIyabhedaM sUkSmakriyam apratipAtArUpam , tathA-samucchinnakriyA'pAtapAtirUpaM niruddhayogaM caturtha zukladhyAnabhedam, vyuparatakriyamanivRttAkhyaM dhyaayti| tadeva darzayati-'susukkasukkaM' suzuklazuklam, suSTu zuklayat zuklaM dhyAnam / tathA-'apagaMDasukkaM' apagaNDazuklam-apagataM gaNDam-apadratyaM doSo yasya tat apagaNDazuklam, nirdobarajatayat zubhram-vimalam , adhayA-apagaNDam - uikaphenam tttlym| tathA-'saMkhiduegaMtavadAtamukkaM' zaMkhenduvad ekAntAvadAtazuklam , dhyAnaM dhyAyati / zaMvazvenduzceti zaMkhend tadvad avadAtaM svaccham , tAdRzaM zuklaM TIkArtha-jisase koI zreSTha na ho aise sarvazreSTha ko anuttara kahate haiN| bhagavAn anuttara dharma kA prarUpaNa karake anuttara prazasta dhyAna karate the| yadyapi sayogakeliyoM meM dhyAna svIkAra nahIM kiyA gayA hai. tathApi jaba ye yoga kA nirodha karanA prAraMbha karate haiM taba sUkSmakAya yoga kA nirodha karate samaya sUkSma kriyA'tipAti nAmaka zukla dhyAna kA tIsarA bheda dhyAte haiM aura yoga kA nirodha hojAne para unameM samucchinna kriyA apratipAti nAmaka zukla dhyAna kA cauthA bheda hotA hai| bhagavAn kA dhyAna zudra rajata ke samAna zubhra, vimala evaM nirdoSa naa| athavA 'apagaNDa' kA artha nidoSa aisA hotA hai| unakA dhyAna jala ke phena ke samAna doSarahita arthAt svaccha thaa| vaha zaMkha evaM candra ke sadRza ekAnta zukla thaa| TIkAI-jenA karatAM zreSTha bIje kaI paNa padArtha na hoya, evA padArthane anuttara kahe che. ahIM zrutacAritra rUpa dharmane anuttara kahevAmAM AvyuM che. mahAvIra prabhu A anuttara dharmanI prarUpaNa karIne anuttara prazasta dhyAna dharatA hatA. jo ke sa ga kevalIomAM dhyAnano svIkAra karavAmAM Avyo nathI, chatAM paNa jyAre teo mane nirodha karavAno prAraMbha kare che, tyAre sUkSma kAyayegane nirodha karatI vakhate "sUmakriyA apratipAti' nAmanA zakala yAnanA trIjA bhedanA deyAnamAM lIna thAya che ane yogano nirodha thaI jAya tyAre samucchinna kriyA apratipAti nAmanA zukala dhyAnanA cothA bhedane temanAmAM sadabhAva rahe che bhagavAna mahAvIranuM dhyAna zaddha yAMnA samAna zubha, vimala mane niSi tu. 5thA-'apagaNDa'no meyara zrI sUtra kRtAMga sUtra 2 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 505 zukladhyAnaM tadvad ekAntato'vadAtaM sarvathA vizudaM zuklaM zukladhyAnottaraM bhedadvayakaM dhyAnaM dhyAyati / bhagavAn mahAvIrasvAmI sarvottamaM dharmaM lokebhyaH prakAzya sarvottamaM dhyAnaM dhyAyati / tadIyaM dhyAnaM zaMkhacandrAdiva atizayena zudramiti // 16 // dvividhazukladhyAnaM sampAdya kiM kRtamityata Aha- 'aNutaragaM' ityAdi / mUlam - aNuttaragaM paramaM mahesI, asesakammaM sa visohaittA / siddhiM gaI sAI matapatte nANeNa sIleNa ya daMsaNeNa / 17| chAyA -- bhanuttarAyaNAM paramAM maharSirazeSakarmANi sa vizodhya khalu / siddhiM gatiM sAdimanantAM prAptaH jJAnena zIlena ca darzanena // 117 // tAtparya yaha hai ki bhagavAn mahAvIrasvAmI jagat ke bhavya jIvoM ko dharma kI dezanA karake sarvottama dhyAna karate the| unakA dhyAna zaMkha aura candramA ke samAna atizaya zuddha thA // 16 // do prakAra kA zukladhyAna prApta karake punaH kyA kiyA, so kahate haiM- 'aNuttaraM ' ityAdi / zabdArtha - 'mahesI - maharSiH maharSi aise bhagavAn mahAvIra svAmI 'nANeNa sIleNa ya daMsaNeNa jJAnena zIlena ca darzanena' jJAna, cAritra aura darzana ke dvArA 'ase sakammaM - azeSakarmANi samasta karmoM ko 'visohavittA-vizodhayitvA' zodhana karake 'aNutaraggaM - anuttarAyaNa' sarvottama 'paramaM paramA' pradhAna aisI 'siddhiM gatiM siddhiM gatiH' siddhi ko prApta nirdoSa e pramANe thAya che. temanuM dhyAna pANInAM phINa jevu doSarahita arthAt svaccha hatuM. te candra ane zaMkhanA samAna sapUrNataH zukala hatuM. A graMthananA bhAvArtha e che ke bhagavAn mahAvIra svAmI jagatanA bhavya jIvAne dharmanI dezanA detA hatA, tathA sarvAMttama dhyAna dharatA hatA. temanu dhyAna zaMkha ane candramAnA samAna atizaya zuddha hatuM. 5 165 e prakAranu zukaladhyAna prApta karIne temaNe zuM karyuM, te have sUtrakAra are che' aNuttaraM ' tyiAhi 1 zabdArtha - 'mahesI - maharSiH ' bhaDaviM mevA lagavAn mahAvIra svAmI 'nANeNa sIleNa ya daMsaNeNa jJAnena zIlena ca darzanena' jJAna, yaritra bhane harzana dvArA ' ase sakammaM - azeSa karmANi' madhA ayane 'visohayittA - vizodhayitvA' zodhana uzene 'aNuttaragaM - anuttarAyacA' 'paramaM - paramAM' zreSTha vA 'siddhiM gatiM siddhiM gatiH' siddhine zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 sUtrakRtAGgasUtre ___ anyayArthaH- (mahesI) maharSibhagavAn (nANeNa sIleNa ya daMsaNeNa) jJAnena zIlena ca darzanena (asesakamma) azeSakarmANi (cisohaittA) vizodhya-zodhayityA (aNuttaraggaM) anuttarAyyA-sarvottamAm (parama) paramAM pradhAnAm (siddhiM gaI siddhigati-mokSagatim (sAimaNaMtapatte) sAdimanantAM prApta iti // 17 // TIkA--tathA-asau zailezyApAdita zukladhyAnacaturtha bhedAnantaraM tIrthasaMpAdako mahAvIraH (mahesI) maharSiH AtyantikatapazcaraNena vizuddhAtmA, (nANeNa) jJAnena kevalArupena 'sIleNa' zIlena kSAyikena cAritreNa ca 'dasaNeNa' darzanena, ghaTatyAdiviziSTabodhApagAhitajjJAnam / sAmAnyAyabodhAvagAhidarzanaM zIlaM ca yathAkhyAtacAritram / sa maharSiH-'asesakamma' azeSakarmANi-jJAnAvaraNIyAdyaSTa hue arthAt mokSagati ko gaye 'sAimaNaMtapatte-sAdimanantatAM prAptaH' jisa siddhi kI Adi hai parantu anta nahIM hai // 17 // anvayArtha-maharSi mahAvIra ne jJAna, zIla (cAritra) aura darzana ke dvArA samasta karmoM kA vizodhana kSaya karake sarvottama evaM pradhAna siddhi (mukti) prApta kii| vaha siddhi sAdi aura ananta hai // 17 // ___TIkArtha-zailezI avasthA meM zukladhyAna ke samucchinna kriyA apratipAti nAmaka caturtha pAye kA avalambana karane ke pazcAt, tIvra tapazcaraNa se sarvathA vizuddha AtmA vAle maharSi mahAvIra ne kevalajJAna nAmaka jJAna ke dvArA, zIla arthAt kSAyika cAritra ke dvArA tathA kevaladarzana ke dvArA zeSa rahe hue cAra bhayopagrAhI nAma gotra vedaprAsa 42rI arthAt mokSati pAsa 30 'sAimaNaMtapatte-sAdimanantAM prAptaH' re siddhinI Adi che paNa aMta nathI tevI siddhi gatine prApta karI. te 17 sUtrArtha-bhagavAna mahAvIre jJAna, darzana ane cAritra dvArA samasta karmone kSaya karIne sarvottama (anuttara) siddhi prApta karI. te siddhi (di yuta) bhane bhanata (tavinAnI) che. // 17 // TIkArtha--zailezI avasthAmAM zukaladhyAnanA "samucchinna kriyA apratipAti nAmanA cothA pAyAnuM (bhedanuM) avalaMbana karIne te pachI tIvra tapasyAo dvArA jemane AtmA taddana vizuddha thaye hato evA maharSi mahAvIre kevaLajJAna nAmanA jJAna dvArA tathA zIla dvArA-kSAyika cAritranA dvArA, tathA kevaLadarzana dvArA, bAkInA cAra bhavagrAhI karmone (nAma, gotra, vedanIya ane Ayukarmone) kSaya karIne sarvazreSTha ane pradhAna evI siddhinI prApti zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 507 karmANi 'visohaittA' vizodhya vinAzya, yathA vahnisparzAt tRNarAziH prajvalito bhavati, tathA jJAna darzanacAritraiH sarvAMNyeva tAni vinAe, 'aNutaragaM' anuttarAgyAM, nAsti uttaraH-pradhAno yasyAH sA anuttarA, anuttarA cAsau agyyA sottamatyAta, agre-sarvata upari bhavati yA sA-yA lokAnAmagre vyavasthitA, ityanuttarAvyA tAM tathAvidhAm / tathA-'paramaM' paramAM sarvataH pradhAnAm etat paryantameva sarvadharmAnuSThAnam / prAptamokSasya kRtakRtyatvAt / 'siddhiM gaI' siddhiM gati-mokSagatim / punarapi kathaM bhUtA~ siddhimiti tAmeva vizinaSTi-'sAimaNaMtapatte' sAdimanantAm, sAdim-AdisahitAm anantAm-anto vinAzo na vidyate yatyAH tAM tAdRzIM muktiM mApto bhavati maharSiH // 17 // nIya aura Ayu karmoM kA kSaya karake-jaise agni ke sparza se ghAMsa kA Dhera bhasma ho jAtA hai, usI prakAra jJAna darzana aura cAritra ke dvArA samasta karmoM ko naSTa karake sarva zreSTha aura pradhAna siddhi prApta kii| jisase zreSTha anya koI na ho use anutara kahate haiN| yaha siddhi sarvottama hai| yaha parama bhI hai, kyoMki samasta dharmAnuSThAna muktiparyanta hI kiyA jAtA hai| mokSa prApta hone para AtmA kRtakRtya ho jAtI hai| vaha mukti sAdi aura ananta hai, arthAt usakI Adito hai kyoMki yaha kAraNa janita hai, parantu anta usakA kabhI nahIM hotaa| aisI mukti maharSi mahAvIra ne prApta kI hai // 17 // karI. jema agninA sparzathI ghAsane Dhagale baLIne bhasma thaI jAya che, eja pramANe jJAna, darzana ane cAritra dvArA mahAvIra prabhue samasta karmone sarvathA kSaya karI nAkhIne anuttara siddhi prApta karI. jenA karatAM zreSTha anya kaI paNa vastu hatI nathI, tene anuttara kahe che. siddhi evI sarvottama vatuM hovAne kAraNe tene anuttara (sarvottama) kahI che. vaLI te siddhine parama vizeSaNa lagADavAnuM kAraNa e che ke samasta dhamanuSThAne mukti paryata ja karavAmAM Ave che. mokSa prApta thayA pachI te AtmA kRtakRtya thaI jAya che tene kaMI paNa karavAnuM ja bAkI rahetuM nathI. te mukti sAdi ane anaMta che. tene sAdi vizeSaNa lagADavAnuM kAraNa e che ke tene Adi te che eTale ke te kAraNajanita che, paraMtu muktino kadI anta nathI, tethI ja tene anaMta vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che. evI mukti maharSi mahAvIre prApti karI. 1LA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUtrakRtAGgasUtra atha vRkSAdidRSTAntena punarapi bhagavata stIrtha karasya stutimevAha-- 'rukkhesu' ityaadi| mUlam-rukkhesu NAe jaha sAmalI vA, jasti ti yayaMti suvnnaa| vaNesu vA gadaiNa mAhu seTTha', nANeNa sIleNa ya bhRipanne // 18 // chAyA-vRkSeSu jJAto yathA zAlmalI vA yasmin ratiM vedayanti suprnnaaH| yaneSu yA nandanamAhuH zreSTha jJAnena zIlena ca bhUtimajJaH // 18 // dRSTAnta ke dvArA punaH bhagavAna mahAvIra kI stuti kahate haiM'rukkhesu' ityaadi| zabdArtha-'jaha-yathA' jaise 'rukkhetu-vRkSeSu' vRkSoM meM 'NAe-jJAta:' jagatprasiddha 'sAmalIyA-zAlmalI' semala vRkSa hai 'jassi-yasmin' jisa vRkSa para 'suvannA-suparNAH suparNa loga arthAt bhavanapati vizeSa 'raIrati Ananda kA 'veyayai-vedayanti' anubhava karate haiM 'vaNestu yA gaMdaNaM seTumAhu-yaneSu yA nandanaM zreSTham AhuH' tathA jaise vanoM meM sabase zreSTha nandana yana ko kahate haiM 'nANeNa sIleNa ya bhUipanne-jJAnena zIlena ca bhRtiprajJaH' isI prakAra jJAna aura cAritra ke dvArA uttama jJAnI bhagavAn mahAvIra svAmI ko zreSTha kahate haiM // 18 / sUtrakAra bIjA dUra dvArA mahAvIra prabhunI stuti kare che'rukkhesu' tyAha Auttha'-'jaha-yathA' ke pramANe 'rukkhepu-vRkSeSu' vRkSAmA 'NAe-jJAttaH' prasiddha 'sAmalI vA-zAmalI yA' soma2 nAmanu vRkSa che. 'jasti-yasmin' 2 vRkSa 52 'subannA-suparNAH' suSamA / arthAt apanapati vizeSa 'raI-rati" mAnanA 'yayai-vedayanti' anusaya 42 che. 'vaNesu vA gaMdaNaM sedramAhu-vaneSu vA nandana zreSTham AhuH' tathA rema panAmA nanhanavanane sothI uttama 49 che. me pramANe 'nANeNa sIleNa ya bhUipanne-jJAnena zIlena ca bhUtiprajJaH' jJAna bhane cAritradvArA uttama jJAnavALA evA bhagavAna mahAvIra svAmIne sarvathI zreSTha kahevAmAM Ave che. je 18 che zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 509 ___ anvayArtha:-(jaha) yathA-(rukkhesu) vRkSeSu (NAe) jJAtaH-masiddhaH (sAmalI vA) zAlmalI-vRkSaH (jassi) yasmin vRkSe (suvannA) suparNA:-bhavanapativizeSAH (raI) ratimAnandam (vepayaMti) vedayanti-anubhavanti (vaNesu yA gaMdaNaM seTamAhu) vaneSu vA nandanaM-tannAmakavanaM zreSThaM pradhAnamAhuH kathayanti, tathaiva (nANeNa sIleNa ya bhUipanne) jJAnena-kevalajJAnena zIlena yathAkhyAtacAritreNa bhagavAn mahAvIro bhUtiprajJA-zreSTha iti // 18 // TIkA-(jaha) yathA (rukkhesu) vRkSeSu madhye (gAe) jJAtaH prasiddho loke devakuruSu sthitaH (sAmalI) zAlmalI nAmA vRkSaH pratiSThitaH zreSTha iti yAvat / tasya-zAlmalIvRkSasya sarvazreSThatAkAraNaM darzayati-(jassi) yasmin zAlmalInAmake vRkSe (subannA) suparNAH- bhavanapativizeSAH (rati) ratimAnandam (veyayaMti) vedayanti-anubhavanti / yathA vA-(yaNesu) bhadrazAlatomanapaNDakavaneSu madhye (NaMdaNaM) nandanaM tannAmakaM banam (seTuM) zreSTham-devAnAM krIDAsthAnam (Ahu) AhuH kathayanti, tathaiva-(bhRipanne) bhUtiprajJA-pravRddhajJAnaH bhagapAna tIrthakaraH ___ anvayArtha-jaise vRkSoM meM zAlmalI vRkSa prasiddha hai, jisake Upara suparNakumAra jAti ke bhavanapati rati kI anubhUti karate haiN| jaise vanoM meM nandanavana pradhAna kahA jAtA hai, usI prakAra jJAna aura zIla meM bhagavAna mahAvIra zreSTha haiM // 18 // ___TIkArtha-jaise vRkSoM meM devakuru kSetra meM sthita zAlmalI nAmaka vRkSa sarvazreSTha hai, prasiddha hai, kyoMki usa vRkSa para suparNakumAra nAmaka bhavanapati deva Ananda kA anubhava karate haiM / adhayA jaise bhadrazAla saumanasa paNDaka Adi samasta banoM meM nandanavana sarvottama hai-devoM kA krIDAsthAna hai, aisA kahA jAtA hai, usI prakAra bhUtiprajJa (jIvarakSA kI sUtrArtha-jevI rIte vRkSamAM zAmalI vRkSa prakhyAta che. ane vanamAM nandanavana sarvottama che, eja pramANe jJAna ane zIlamAM mahAvIra prabhu zreSTha che. 18 TIkArya-devakurukSetramAM zAmalI nAmanuM je vRkSa thAya che, tene sarvazreSTha vRkSa gaNavAmAM Ave che, kAraNa ke te vRkSa para suparNakumAra nAmanA bhavanapati deva AnaMda anubhave che. athavA jema bhadrazAla. saumanasa. paDaka Adi samasta vanemAM nandanavana sarvottama che, kAraNa ke te devenuM kIDAsthAna gaNAya che, e ja pramANe bhUtiprajJa (jIva rakSAnI buddhivALa) bhagavAna mahAvIra zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre (NANeNa) jJAnena-kevalena ca (sIleNa) zIlena-yathAkhyAtacAritreNa zreSTha:pradhAnaH / yathA sarva kSeSu madhye devakuru vyavasthita devatAkoDAsthAnatvena zAlmalI vRkSaH zreSThaH, zreSTha ca nandanaM banAnAm / tathA-sarvebhyo jJAnazIlAbhyAM bhagavAn mahAvIraH zreSTha iti bhAvaH // 18 // mUlam-theNiyaM va sahANa aNuttare u, caMdo tArANa mhaannubhaave| gaMdherA~vA caMdaNaM mAha se, evaM muMNINaM apaDinna maahu|19| chAyA-stanitamiva zabdAnAmanuttaraM tu candra iva tArANAM mahAnubhAvaH / gandheSu yA candanamAhuH zreSTha mevaM munInAmapratijJamAhuH // 19 // puddhi vAle) bhagavAna mahAvIra jJAna, zIla aura darzana meM sarvazreSTha haiM, kyoMki ve kevalajJAnI, yathAkhyAtacAritravAn aura kevaladarzavAna haiM / tAtparya-jaise deyakuru kSetra meM sthita zAlmalI vRkSa devakIr3A kA sthAna hone se saba vRkSoM meM uttama kahA jAtA hai aura samasta canoM meM nandanavana pradhAna kahA jAtA hai, usI prakAra jJAna, zIla aura darzana meM bhagavAna mahAvIra saba se uttama haiM // 18 // 'thaNiyaM' ityaadi| zabdArtha-'sadANa-zabdAnA' zabdoM meM 'thaNiyaM-stanitam meghagarjana 'aNuttare-anuttaraM, pradhAna hai aura 'tArANaM-tArANAM, tArAoM meM 'mahANubhAye caMdo-mahAnubhAva:-candraH' jaise mahAnubhASa candramA zreSTha hai tathA 'gadhesu caMdaNaM seTThamAhu-gandheSu candanaM zreSThamAhuH' gandho meM jaise jJAna, darzana ane zIlamAM sarvazreSTha che, kAraNa ke teo kevaLajJAnI, yathAkhyAta cAritravAnuM ane kevaLa darzanavAna che. tAtparya e che ke devakuru kSetramAM utpanna thatuM zAlamalI vRkSa devenuM kIDAsthAna hovAne kAraNe jema samasta vRkSamAM zreSTha gaNAya che ane eja kAraNe jema nandanavanane saghaLAM vamAM zreSTha gaNavAmAM Ave che, e ja pramANe jJAna, darzana ane zIlamAM bhagavAna mahAvIrane sa zreSTha mAnavAmAM Ave che. 18 'thaNiyaM' tyAha zapatha- 'sadANa-zabdAnAM' zomA thaNiyaM-stanitam' bhe manA 'aNuttare-anuttaram' ma saba zreSTha cha. tathA 'tArANaM-tArANAM' tArAmAmA 'mahANubhAce caMdo-mahAnubhAvaH candraH' bha mahAnubhAva dramA zreSTha che tathA 'gaMdhesa caMdaNaM sedumAha-gandheSu candanam zroSThamAhuH' ghAma yahananA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TokA pra.zra. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 511 - - __ AnvayArtha:-(saddANa) zabdAnAM madhye (gha) yathA (yaNiya) stanitaM-meghagarjanam (aNuttare) anuttaraM-pradhAnaM bhavati (4) iya yathASA (tArANaM) tArANAM-nakSatrANAM madhye (caMdo mahANu bhAve) candro mahAnu mAyaH-mahAtejasvI asti, tathA-(gaMdhesu cadaNaM seTamAhu) gandheSu-gandhavatsu dravyeSu candanaM-gozIrSakAkhyaM malayajaM yA zreSThaM-pradhAnamAhuH-kathayanti (evaM) evaM tathaiva (muNINaM) mutInAM-maharSINAM madhye (apaDinnamA) asatijJa-pratijJArahitaM mahAvIra zreSTha mAhuH-kathanayantIti // 19 // TIkA-'sadANa' zabdAnAm-vINAmRdaGgazatUryAdinanitAnAM madhye 'thaNiyaM va stanitamitra-yathA meghagarjanam 'aNu tare' anuttaraM-zreSTa nAsti uttara:-pradhAno yasmAt tadanuttaram 'u' tu-punaH 'ica'-yathA-'tArANa' tArANAM madhye candana kA gandha zreSTha hai 'evaM-evam' isI prakAra 'muNINaM-munInAM' muniyoM meM 'apaDinnamAhu-apratijJamAhu.' kAmanA se rahita aise bhagavAna mahAvIrasvAmI ko zreSTha kahate haiM // 19 // anvayArtha-jaise samasta zabdoM meM meghagarjana pradhAna hai, jaise nakSatroM meM mahAn anubhAva-prakAzavAlA candramA pradhAna hai, jaise samasta gaMdhavAle padArthoM meM candana-gozIrSa yA malayaja pradhAna hai, aisA sabhI kahate haiM, usI prakAra muniyoM meM apratijJa mahAvIra ko buddhimAn loka sarvazreSTha kahate haiM athAt mahAvIrasvAmI kabhI pratijJA nahIM karate the' sAdhuko pratijJA karane kA AcArAMga meM manA kI hai // 19 // TIkArtha-vINA, mRdaMga, zaMkha, turahI Adi vAdyoM ke zabdoM meM meghoM kI garjanA kA zabda anu tara kahalAtA hai, jaise samasta tArAoM anya zreSTha cha 'eva-evam' me pramANe 'muNINaM-munInAM' bhuniyAmA 'apaDiva nnamAhu-apratijJAmAhuH' manA 2Dita yA bhagavAn mahAvIra svAmI ne zreNakahevAmAM Ave che. je 19 - satrArtha-jema samasta zabdamAM meghagarjanAne uttama mAnavAmAM Ave che. jema nakSatromAM mahAnubhAva prakAzavALA candramAne sarvottama mAnavAmAM Ave che, jema samasta sugandhayukta dravyomAM candana (zIrSa) athavA malayaja (malaya parvatamAM utpanna thatA candana) ne zreSTha gaNavAmAM Ave che, eja pramANe samasta muniemAM apratijJa mahAvIrane sarvazreSTha gaNavAmAM Ave che, eTale ke mahAvIra prabhu kadI pratijJA karatA nahIM, AcArAMgamAM sAdhune pratijJA karavAne niSedha karavAmAM Avela che. 1lA zAma pIe, bhRha, zama, mAhi pAdhAnA savArI 2i meghAnI garjanAnA avAjane zreSTha gaNavAmAM Ave che, jema samasta tArAo, zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre 'caMdo' candraH 'mahANubhAve' mahAnubhASaH -sakalajanama'hlAdakaH paramatenasyitayA sakalatimiranAzakaH, tArANAM madhye mahAnubhAvazcandro yathA shresstthH| 'yA' yathA vA 'gaMdhesu' gandhayatsu koSThapuTAdi sakalapadArtheSu madhye 'caMdaNaM' candanam uktazca 'malaye jAyamAnA ye sarve candanatAM gatAH / gozIrSa candanaM jAtyA sarvatraiva nigadyate // 1 // 'seTu' zreSTham 'Ahe' AhuH kathayanti, 'eva' evamepa 'muNINaM' munInAm , saMpAtajJAnadarzanacAritraratnatrayaktAMmadhye 'apaDinnamAhu' apratijJam-ihalokaparalokaviSayakapatijJArahitaM-mahAvIraM-zreSThamAhuH-katha panti // 19 // mUlam-jahA sayaMbhU udahINa seDhe, nAgesu vA dharaNirdamAhu saitte| khoodae vA resavejayaMte, tabohANa muNi vejayaMte // 20 // chAyA-yathA svayambhU rudadhInAM zreSTho nAgeSu vA dharaNendramAhuH zreSTham / kSododako yA rasavaijayantaH tapa upadhAne muni vaijayantaH // 20 // meM candramA samasta janoM ke mana ko AhlAda dene tathA parama udyotamaya hone se mahAnubhAva kahA jAtA hai yA koSTha puTa Adi samasta sugaMdhavAn padArthoM meM candana pradhAna kahA jAtA hai, kahA bhI hai'malaye jAyamAnA ye' ityaadi| malaya parvata para jo bhI utpanna ho jAtA hai, yahI candana bana jAtA hai| gozIrSa candana apanI uttama jAti ke kAraNa sarvatra prazaMzita hotA hai // 1 // isI prakAra samasta muniyoM meM iha loka paraloka saMbaMdhI pratijJA se rahita mahAvIra bhagavAn sarvazreSTha kahe jAte haiM // 19 // nakSatra ane grahamAM candramAne sauthI vadhAre mahAnubhAva kahevAmAM Ave che kAraNa ke candramA samasta janenA cittane AhlAda dAyaka lAge che tathA sauthI vadhAre udyotamaya che), tathA jema keSTha, puTa Adi sugandhayukta dramAM candanane pradhAna (uttama) kahevAmAM Ave che, kahyuM paNa che ke'mlye jAyamAnA ye' tyAha malaya parvata para je kaMI paNa utpanna thAya che, eja cadana banI jAya che. zIrSa candana tenI uttama jAtine kAraNe sarvatra vakhaNAya che, te eja pramANe samasta muniomAM, A loka ane paraloka saMbaMdhI patinA (AkAMkSA) thI rahita mahAvIra prabhune sarvazreSTha kahevAmAM Ave che. 1lA zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 513 __ anvayArthaH- (jahA) yathA (udahINaM) udadhInAM samudrANAm madhye (sayaMbhU setu ravayaMbhUramaNaH-samudraH zreSThaH pradhAnaH (nAgesu) nAgeSu nAgakumAreSu (dharaNidaM seTTamAhu) dharaNendraM tannAmakamindraM zreSTha mAhuH (khopodae yA rasayenayaMte) kSododakaH-ikSu. rasodakaH samudro vA rasavaijayanto rasavatsu pradhAnaH, tathA-(tayovahANe) tapa upadhAne viziSTatapovizeSe (muNi vejayaMte) munijayantaH-munirbhagavAna mahAvIro vaijayantaHpradhAna iti // 20 // 'jahA sayaMbhU' ityaadi| zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'udahINaM-udadhInAm' samudroM meM 'sayaMbhU. seTTe-svayaMbhU zreSThaH' svayaMbhUramaNa samudra zreSTha hai 'nAgesu-nageSu' tathA nAgakumAroM meM 'dharaNiMde seTTe Ahu-dharaNendra zreSTham AhuH' dharaNendra ko zreSTha kahate haiM 'khoodae vA rasavejayaMte-ikSudako vA rasabaijayantaH' ikSurasodakasamudra saba rasa vAloM meM uttama hai tathA 'tayovahANe-tapa upadhAne' isI prakAra viziSTa tapa ke dvArA 'muNivejayaMte-munirvaijayantaH' muni zrI bhagavAna mahAvIrasvAmI sabase pradhAna hai // 20 // ____ anyayArtha-jaise samudro meM svayaM mUramaNa samudra sabase pradhAna hai, nAgakumAroM meM dharaNendra nAmaka indra pradhAna hai, ikSurasodaka nAmaka samudra (zelaDI ke rasa yakta samudra) samasta rasavAnoM meM zreSTha hai, usI prakAra samasta tapasviyoM meM muni bhagavAna mahAvIra sarvazreSTha haiM // 20 // 'jahA sayabhU' tyAha zahAtha-'jahA-yathA' ke pramANe 'udahINaM-udhInAm' samudrImA 'sayaMbhUseTe-svayaMbhUzreSThaH' syaya bhuurbhaae| samudra zreSTha che. 'nAgesu-nAgeSu' tathA nAbharAmA 'dhiraNiMde seTre Ahu-dharaNendra zreSTham AhuH' dharaNendrane zreSTha 43 che. 'khoodae vA rasavejayaMte-ikSudako vA rasa vaijayantaH' kSu se samudra sapA 4 2savANAmAmA zre4 cha. tathA 'tayovahANe-tapaupadhAne' se prabhArI vizeSa 4 // 2 // ta5 / / 'muNivejayate-munirvaijayantaH' muni zrI mahApA2 2AbhI sauthI pradhAna che ke 20 che sUtrArtha-jema samudromAM svayaMbhUramaNa samudra sarvottama che, tathA nAgakumAremAM jema dharaNendra nAmano Indra zreSTha che, ane samasta rasayukta padArthomAM Ilsarasodaka nAmane samudra zreSTha che, e ja pramANe samasta tapasvIomAM muni bhagavAna mahAvIra sarvazreSTha che. paraba zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 sUtrakRtAgasUtre TIkA-'jahA' yathA 'udahINa' udadhInAm-irdadhi, kSIrodadhi, ghRzodadhyAdi samudrANAM madhye 'sayaMbhU' svayambhUramaNaH, svayameya bhavantIti svayambhuyo devA steSAmAnandasthAnaM svymbhuurmnnH| sa samudraH samudrANAM madhye yathA zreSThaH / yathA vA-'nAgesu' nAgakumAradeveSu 'dharaNidaM' dharaNendram tannAmakamindram 'seTTe Ahu' zreSThamAhuH kathayanti 'khoodae vA rasavejayaMte' kSododako yA rasavaijayantaH, kSodA-ikSurasa iva udakaM jalaM yasya sa kSododakaH, sa yathA-rasamAzritya svakIya rasagataguNavizeSaiH itareSAM samudrANAM muni patAkeva vyvsthitH| tathA-'tayoya hANe' tapa upadhAne-ihalokaparalokasaMsArahitatIvratapasi 'muNivejayaMte' munijayantaH, manute-usasthAvarAtmakalokasya traikAlikImavasthAM jAnAtIti muniH TIkArtha-jaise ikSudadhi, kSIrodadhi, ghRtodadhi, Adi samudro meM svayaMbhUramaNa samudra pradhAna zreSTha hai / jo svayaM hI utpanna hote haiM, ye svayaMbhU kahalAte haiM, arthAt deya, ve jisa samudra meM ramaNa (krIDA) karate haiM, vaha svayaMbhUramaNa kahalatA hai / athavA jaise nAgakumAra devoM meM dharaNa nAmaka indra (dhareNendra) zreSTha kahA gayA hai, aura jaise ikSurasoda nAmaka samudra rasavAle padArthoM meM pradhAna hai, kyoMki usakA jala ikSu ke rasa ke samAna hai, arthAt apane rasaguNa kI viziSTatA ke kAraNa saba samudroM meM vaha sarvottama mAnAjAtA hai, usI prakAra aihika aura pAralaukika AkAMkSA se rahita ghora tapasyA ke kAraNa bhagavAna mahAvIra patAkA ke samAna muniyoM meM prazAna haiM / jo usa sthAvara rUpa loka kI traikAlika TIkArtha-Izradadhi, kSIradadhi, vRtodadhi, Adi samudramAM svayaMbhUramaNa samudra pradhAna (zreSTha) gaNAya che. jeo svaya eTale ke pitAnI meLeja-pedA thAya che, temane svayaMbhU kahe che, eTale ke devone ahIM svayaMbhU kahyA che. teo je samudramAM ramaNa (krIDA) kare che, te samudrane svayaMbhUramaNa kahe che. mahAvIra prabhune ahI svayaMbhUramaNa samudra jevAM sarvazreSTha muni kahevAmAM Avela che. athavA-jema nAgakumAra devamAM dharaNa nAmanA Indrane zreSTha gaNavAmAM Ave che, ane jema IkSarada nAmanA samudrane samasta rasavALA padArthomAM zreSTha mAnavAmAM Ave che kAraNa ke tenuM pANI zeraDInA rasa jevuM mIThuM che.) eTale ke pitAnA rasaguNanI viziSTatAne kAraNe IkSurasada samudrane saghaLA samudromAM zreSTha mAnavAmAM Ave che, e ja pramANe ehika ane pAralaukika AkAMkSAothI rahita, ghera tapasyAne kAraNe bhagavAna mahAvIrane patAkAnA samAna munimAM pradhAna mAnavAmAM Ave che, jeo trasa, thAvara rUpa lekanI zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 515 sAmAnyakevalI tasya bahuvacane munaya steSAM madhye bhagavAn mahAvIraH vaijayantaHpatAkeva pradhAnaH, sampUrNasya lokasya vaijayantI isa upari vyavasthitaH kevalajJAnA. diguNai stapobhiriti bhAvaH // 20 // mUlam-hatthIsu erAvaNa maahunnaae,siihomiNgaannNslilaanngNgaa| pakkhIsuvAgarule veNudevo, nivANavAdINiha nnaayputtaa21|| chAyA-hastiSyairAyatamAhuH jJAtaM siMho mRgANAM salilAnAM gaGgA / ___ pakSiSu vA garuDo veNudevo nirvANayAdinA miha jJAtaputraH // 21 // avasthAoM ko manana karatA hai arthAt jAnatA hai yaha sAmAnya kevalI kahAM jAtA hai, yahA~ sAmAnya kevalI zabda se muni vivakSita hai| unameM tIrthakara hone se bhagavAna mahAvIra prabhu pradhAna haiN| Azaya yaha hai ki bhagavAn apanI adbhuta tapasyA ke kAraNa sampUrNa loka ke Upara patAkA ke samAna haiM // 20 // 'hatthIplu' ityaadi| zabdArtha-'hasthIsu-hastiSu' hAthiyoM meM 'NAe jJAtaM' jagatprasiddha aise 'erAvaNamAhu-airAyatam AhuH' airAvata hAthI ko pradhAna kahate haiM 'migANaM sIho-mRgANAM siMhaH' mRgo meM siMha pradhAna hai 'salilANaM gaMgA-sali. lAnAM gaMgA' evaM jaloM meM gaMgA pradhAna hai athavA 'pakkhIsu yA garule veNudeyo-pakSiSu madhye garuDo veNu deyaH' pakSiyoM meM veNu deva garuDa pradhAna saikAlika avasthAonuM manana kare che, eTale ke jANe che, evA sAmAnya kevalIne ahIM muni kahevAmAM Avela che. evAM muniomAM tIrthakara hovAne kAraNe, mahAvIra prabhu zreSTha che. tAtparya e che ke bhagavAna mahAvIra pitAnI ghora tapasyAne kAraNe saMpUrNa lekanI upara patAkAnA samAna sarvocca sthAna dharAve che-temanI ghora tapasyAne kAraNe sauthI vadhAre yazakIti dharAve che. mArA 'hatthIsu' tyAha sahAya-hutthI-hastiSu' thiyomA 'NAe-jJAtaM' prasiddha mevA 'parAyaNa mAhU-airAvatam AhuH' merAvata hAthIne pradhAna vAmAM Ave che. 'migANa' sIho-mRgANAM sihaH' bhRzAmA siDa pradhAna che. 'salilANa gaMgA-salilAnAM gaMgA' se prabhArI rai pradhAna che. athavA 'pakkhisu vA gahale veNudevo-pakSiSa yA madhye garuDo veNudevaH' pakSiyomA yo veSa-37 pradhAna cha. 'nivyANavAdINiha zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ___ andhayArtha---(hatyIsu) hastiSu (NAe) jJAtaM-jagatmasiddham (erAyaNamAhu) airAvataM zakravAhanaM pradhAnamAhuH kathayanti, yathA vA (migANaM sIho) mRgANAM madhye siMhaH pradhAnaH, tathA bharatakSetrApekSayA (salilANa gaMgA) salilAnAM-jalAnAM madhye gaGgA zreSThA, yathA yA (pakvIsu yA garuLe veNudevo) pakSiSu madhye garuDo veNudevAparanAmakaH prasiddhaH tathA-(iha) iha saMsAre (nivyANavAdINiha) nirvANa bAdinAmiha mokSayAdinAM madhye (gAyaputte) jJAtaputro mahAvIraH pradhAna iti // 21 // TIkA-'hatthIsu' hastiSu 'NAe' jJAtaM-jagatpasiddham , 'erAvaNaM' airAvatam indrasya hastinaM zreSThamAhuH, yathA vA 'migANaM' madhye 'sIho' siMha:-kezarAdimAn mRgarAja zreSThaH prasido loke / yathA yA-'salilANagaMgA' salilAnA-jalAnAM hai 'niyoNavAdINiha-nirvANayAdinA miha' isa saMsAra meM mokSavAdiyoM meM 'NAyaputte-jJAtaputraH' bhagavAna mahAvIra svAmI pradhAna hai // 21 // anyayArtha hAthiyoM meM jagatprasiddha zakra kA vAhana airAvata hAthI pradhAna kahA jAtA hai, athavA jaise bharatakSetra kI apekSA se mRgoM-pazu oM meM siMha pradhAna hai athavA jaloM meM gaMgA mahAnadI kA jala pradhAna hai, athavA pakSiyoM meM veNudeva arthAt garur3a prasiddha hai, usI prakAra isa loka meM samasta nirvANavAdiyoM meM jJAtaputra mahAvIra svAmI pradhAna haiM // 21 // TIkArtha-airAvata hAthI jo indra ke vAhana rUpa meM prasiddha hai, vaha samasta hAthiyoM meM zreSTha kahalAtA hai, athavA jaise loka ke saba pazuoM meM siMha zreSTha hai, athavA jaise jaloM meM gaMgA kA jala pradhAna hai, athavA nirvANayAdInAmiha nivAhiyAmAM-bheTale bhokSa pAhiyAmA 'nnaayputte-jnyaatputra bhagavAna mahAvIra svAmI AjagatamAM pradhAna che. 21 sUtrArtha-jema saghaLA hAthImAM IndranA vAhana rUpa rAvata hAthI zreSTha gaNAya che, athavA jema bharatakSetramAM saghaLAM pazuomAM siMha pradhAna zreSTha) gaNAya che, athavA jema badhI nadIonAM pANI karatAM gaMgAnadInuM pANI zreSTha gaNAya che, athavA jema pakSIomAM veNudeva arthAt garuDa sauthI prasiddha che, e ja pramANe A lekanA saghaLA nirvANa vAdIomAM jJAtaputra (bhaDApA2) sarvottama cha. // 21 // TIkArtha-zakendranuM vAhana arAvata nAmane hAthI che. te airAta saghaLA hAthIomAM zreSTha kahevAya che jema A lokanA saghaLAM pazuomAM siMha zreSTha kahevAya che. jagatanI badhI nadIonAM jaLa karatAM gaMgA mahAnadInuM zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 517 madhye yathA-gaGgAsalilaM pradhAnam / 'pakkhIsu' pakSiSu madhye, yathA-'veNudeve garule' veNudevo dvitIyaM nAma vidyate yasya, itthaMbhUto garuDo viziSTaH-prAdhAnyamupagataH, evam-'nivyANavAINa miha' iha-asmin kSetra nirvAgavAdinAm , tatra nirvANaM mokSaH, siddhikSetram, karmApanayanarUpaM vA, svarUpataH tadupAyabhUtajJAnadarzanacAritratapaH prApti hetuto yA vadituM-prakAzayituM zIlaM vidyate yeSAM te nirvANayAdinaH, teSAM nirvANayAdinAM madhye 'NAyaputte' jJAtaputraH, jJAta:-kSatriyastasya putra:-zrI mahAvIrasvAmI tIrthakaraH pradhAnaH / yathAvasthitanirvANArthaparUpApakatvAt / yathA hastiSu zreSTha airAvataH, yathA vA vanyeSu kezarI, jaleSu gaGgAjalam, pakSiSu garuDaH, tathAmokSavAdiSu Astika samudAyeSu bhagavAna mahAvIra eva zreSTho nAnyaH kazcaneti // 21 // jaise pakSiyoM meM yeNudeva apara nAmavAlA garuDa pradhAna hai usI prakAra nirvANavAdiyoM meM jJAtaputra bhagavAna mahAvIra zreSTha haiN| yahA~ nirvANa kA artha hai mokSa yA siddhikSetra yA samasta karmoM kA kSaya athavA nirvANa ke upAya samyagdarzana Adi / jJAtavaMzIya kSatrIya hone se bhagavAna 'jJAtaputra yA 'nAyaputta' kahalAte haiM / jJAtaputra bhagavAna mahAvIra ne mokSa ke svarUpa aura sAdhanoM kA yathAtathya prarUpaNa kiyA hai, ataeva ye mokSavAdiyoM meM pradhAna kahe jAte haiN| abhipAya yaha hai ki jaise hAthiyoM meM airAvata, pazubhoM meM siMha, nadiyoM meM gaMgA aura pakSiyoM meM garur3a pradhAna hai, usI prakAra nirvANa. cAdI AstikoM meM bhagavAna mahAvIra hI zreSTha haiM, // 21 // jaLa zreSTha gaNAya che. pakSIomAM garuDa nAmanuM pakSI, ke jenuM bIjuM nAma veNadeva che, te zreSTha gaNAya che. e ja pramANe jagatanA samasta nirvANavAdIomAM jJAtaputra bhagavAna mahAvIra zreSTha che. ahIM nirvANa eTale mokSa athavA siddhikSetra athavA samasta karmono kSaya athavA nirvANanA upAya rUpa samyagdarzana Adi artha grahaNa :the jaIe bhagavAna mahAvIra jJAtavaMzamAM utpanna thayelA hovAthI temane "jJAtaputra" athavA "nAyaputta' kahevAya che. jJAtaputra bhagavAna mahAvIre mekSanA svarUpanuM tathA mokSaprAptinAM sAdhanonuM yathArtha rUpe pratipAdana karyuM che, tethI ja temane zreSTha mikSavAdI kahevAmAM AvyA che. tAtparya e che ke jema hAthIomAM arAvata, pazuomAM siMha, nadIonAM jaLamAM gaMgAnuM jaLa ane pakSIomAM garuDa prasiddha che, e ja pramANe nirvANavAdI AritamAM bhagavAna mahAvIra ja zreSTha che pA21 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre mUlam-johesu NAe jaha vIsaseNe, pupphesu vA jaha araviMda mAhu / khettINa seTre" jaMha daMtavakke, isINa seTre" taha vaiddhamANe // 22 // chAyA-yodheSu jJAto yathA vizvasena , puSpeSu yA ythaa'rvindmaahuH| kSatriyANAM zreSTho yathA dAntavAkyaH, RSINAM zreSTha stathA vrssmaanH|22| __ AnyayArthaH-(jahA) yathA-(gAe) jJAto jagatmasiddhaH (vIsaseNe) vizvasenaH (johesu) yodheSu zreSThaH (jahA) yathA vA (pupphesu) puSpeSu (araviMdamAhu) aravindam 'johesu NAe' ityaadi| zabdArtha-'jahA-yathA jaise 'NAe-jJAtaH' jagat prasiddha 'yIsaseNevizvasenaH, vizvasena 'johesu-yoddheSu' yoddhAoM meM 'setu-zreSThaH' zreSTha hai 'jahA-yathA' jaise 'pupphestu-puSpeSu' puSpoM meM 'araviMdamAhu-ara. vidam AhuH kamalako pradhAna kahate haiM 'jahA-yathA' jaise 'khattINaMkSatriyANAM' kSatriyoM ke madhya meM 'daMtavakke seTe-dAntavakyaH zreSThaH' dAntavAkya-cakravartI zreSTha hai 'taha-tathA' isIprakAra 'isINa-RSINAM' RSiyoM meM 'yaddhamANe seTe-barddhamAno zreSTha' varddhamAna mahAvIra svAmI hI zreSTha hai // 22 // __anvayArtha--jaise yoddhAoM meM jagatprasiddha vizvalena cakravartI zreSTha hai jaise puSpoM meM kamalapuSpa pradhAna hai athavA jaise kSatriyoM meM dAntavAkya cakravartI zreSTha hai, usI prakAra RSiyoM meM barddhamAna mahAvIra zreSTha haiM // 22 // 'johesu NAe' vtha-'jahA-yathA repramANe 'NAe-jJAtaH' prasiddha 'yosaseNe-vizvasenaH' vizvasena yatI johesu-yoddheSu' yodhyAmAmA 'seTe-zreSThaH' zreSTha cha bhane 'jahA-yathA' ke pramANe 'pupphesu-puSpeSu' pupAmA 'aravi damAhu-aravindam AhuH' bhane pradhAna apAmA mAye cha. 'jahA-yathA pramANe 'khattINa-kSatriyANAM' kSatriyomA 'daMtavakke seTe-dAntavAkyaH zreSThaH' hAtapAya yatA zreSTha che. 'taha-tathA' me pramANe 'isINa-RSINAM RSiyomA 'yaddhamoNe seDhe-vardhamAno zreSTha vAddhamAna mahAvIra svAmI zreSTha che. je 22 . sUtrArtha-jema yoddhAomAM jagavikhyAta vizvasenane zreSTha gaNavAmAM Ave che, jema pupamAM kamaLane zreSTha gaNavAmAM Ave che, jema kSatriyomAM zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TokA pra.zu. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 519 -kamalaM pradhAnamAhuH-kathayanti (jahA) yathA vA (khattINa) kSatriyANAM madhye (daMtavakke seTe) dAntayAkyaH cakravartI zreSThaH (taha) tathA-(isINa) RSINAM madhye (baddhamANe) barddhamAno mahAvIraH (seTTe) zreSThaH pradhAna iti // 22 // TIkA-'jahA' yathA 'NAe' jJAto-jagati prasiddhaH 'johesu' yodheSu 'pIsa leNe' vizvasenaH-cakravartI, yathA yodheSu pradhAnatayA loke prasiddhaH / 'jaha' yathA yA 'pupphe mu' puSpeSu-bakulamandAracampakAdiSu bahuSu aravinda-nIlotAlaM zreSThamAhuH, puSpANAM guNA'vaguNajJAtAraH, 'jaha' yathA-'khatINa' kSatriyANAM madhye 'daMtavakke' dAntavAkyaH, kSatAnAzAt trAyante-rakSanti ye te kSatriyA: teSAM kSatriyANAM madhye dAntavAkyaH kSatripa iva dAntAH upazAntAH vAkyAdeva zatrayo yasya sa daantvaakp:-ckrvrtii| yadyapi vizvasenadAntavAkyAvubhAvapi cakravattinau tayorekasyaiva kathanena nirvAhAt umapoH kathanena punaruktirUpA zaGkA ____TIkArtha--jisa prakAra samasta yoddhAoM meM, jagat meM prakhyAta vizvasena nAmaka cakravartI pradhAna kahA jAtA hai, athavA jaise bakula mandAra campaka Adi bahuta prakAra ke puSpoM meM puSpoM ke guNAvaguNoM ke jJAtA aravinda arthAt nIla kamala ke puSpa ko zreSTha kahate haiM, athavA jaise samasta kSatriyoM meM 'kSata arthAt nAza se trANa arthAt rakSaNa karane vAlA kSatriya kahalAtA hai' dAntavAkya pradhAna kahA jAtA hai, kyoMki jisake vacana mAtra se zatru dAnta arthAt upazAnta hojAe~ use 'dAnta cAkya' kahate haiM / yadyapi vizvasena aura dAntavAkya donoM cakravartI haiM, inameM se kisI eka kA hI grahaNa karane se kAma cala sakatA hai, ataH donoM kA hI grahaNa karanA punarukti hai, aisI azaMkA kI jA dAntavAkya cakravatI ne zreSTha gaNavAmAM Ave che, eja pramANe samasta traSiomAM vartamAna mahAvIra svAmI zreSTha che. kerA TIkArya-jevI rIte samasta ddhAomAM vizvasena cakavI prasiddha thaI gayA che, athavA jema bakula capo, gulAba Adi saghaLAM kalamAM, phalenA guNAvaguNanA jANakAre, araviMda-nIlakamaLane zreSTha kahe che, athavA jema samasta kSatrimAM (kSata eTale nAza. nAzamAMthI trANa-rakSaNa karanArane kSatriya kahe che (dAtavAkaya sarvazreSTha gaNAya che, kAraNa tene avAja mAtra sAMbhaLatAM ja zatruo dAnta eTale ke upazAnta thaI jatA. jene avAja sAMbhaLatAM ja zatruo dAnta thaI jAya che, tene dAntavAkaya kahe che eja A aSiAmA zrI vardhamAna mahAvIra svAmI zreSTha che. zaMkA-vizvasena ane dAntavAkaya. A bane cakravatI A che. tethI ahIM punarukti doSa zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 sUtrakRtAGgasUtre jAyate tatrAha-yodheSu pradhAnatvAt vAkyapamAyazAlityAta, arthabhedenobhayoH pArthakyena grahaNAt na punaruktiH / 'taha' tathA-'isINa' RSINAM-tapasvinAM madhye 'vaddhamANe' zrI varddhamAnaH 'se?' zreSThaH, itaH purA prazasyamazasyataramazasyatamAdinA dRSTAntena bhagavataH svarUpamugyarNitavAn / tadadhunA tAneca dRSTAntAn pradaya dArzantikaM bhagavantaM nAmagrahaNena nirdiSTavAn / yathA yodheSu vizvasenaH, yathA vA puSpeSu nIlamutpalam , kSatriyeSu cakravartI, tathA tapazcaratAM madhye bhagavAn parddhamAnasvAmI zreSTha iti / / 22 / mUlam-dANANa se, abhayappayANaM, sacce9 vA aNavajjaM vayaMti / tavesu vA uttamabaMbhaceraM loguttame samaiNe naayputte||23|| sakatI hai, kintu inameM se eka yoddhAoM meM pradhAna hai aura dumarA prabhAyazAlI vAkya vAlA hai| isa prakAra donoM ke artha meM bheda hone se punarukti nahIM samajhanI caahie| usI prakAra RSiyoM meM zrIvarddhamAna zreSTha haiN| isase pUrva prazasya, prazasyatara aura prazasyatama Adi dRSTAntoM dvArA bhagavAn ke svarUpa kA varNana kiyA thA, aba unhIM dRSTAntoM ko dikhalAkara dArzantika bhagavAn kA nAmollekha karake nirdeza kiyA hai| jaise yoddhAoM meM vizvasena, puSpoM meM nIlakamala kA puSpa, kSatriyoM meM dAntavAkya cakravartI pradhAna hai, usI prakAra tapasviyoM meM barddhamAna svAmI zreSTha haiM // 22 // thata lAge che. baMnemAMthI kaI paNa ekanI upamA ApI hatI te kAma cAlI zakata. samAdhAna-vizvasena ddhAomAM pradhAna hatuM, ane dAtavAkaya prabhAva zALI vAkyavALe hato. A kAraNe te bane cakavatIomAM khAsa viziSTatA hovAthI ane bannenA arthamAM bheda AvatA hovAthI upamAmAM punarukti deSano saMbhava rahetA nathI AgaLa prazasya prazasyatara, ane prazasyatama Adi duSTAnta dvArA mahAvIra prabhanA svarUpanuM varNana karavAmAM AvyuM che, have eja daSTAntone AdhAre dASTratika bhagavAnanA nAmanA ulekha sAthe nirdeza karavAmAM Ave che jema yoddhAomAM vizvasena, pupimAM nIlakamala, ane kSatrimAM dAntavAkaya zreSTha gaNAya che, e ja pramANe tapasvIomAM vardhamAna svAmI zreSTha che. 22 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 521 chAyA-dAnAnAM zreSThamabhayapadAnaM satyeSu yA anavadyaM vadanti / tapa su yA uttamaM brahmacarya lokottamaH zramaNo jJAtaputraH // 23 // anyayArtha:-(dANANaM) dAnAnAM madhye yathA-(abhayappayANaM) abhayapadAnamANadAnaM (seTa) zreSThaM-pradhAnam (paccesu) satyeSu vAkyeSu (aNayajja) anayA-nirayA-parapIDA'nutpAdakaM vAkyaM zre Tham (vayaMti) vadanti-kathayanti, (tavesu) tapassu madhye (bamaceraM uttama) brahmacarya navavATikopetaM brahmacaryam (uttama) uttama pradhAnaM tathaiva (samaNe) zramaNaH (nAyaputte) jJAtaputro barddhapAnaH (loguttame) lokottamaH-trilokedhUttamaH // 23 // 'dANANa seTuM' ityaadi| zabdArtha-'dANANaM-dAnAnAM saba prakAra ke dAnoM meM 'abhayappayANaM -abhayapradAnam' abhayadAna 'seTuM-zreSTham' uttama hai 'saccesu-satyeSu' satyavacanoM meM 'aNayana-anavadyam' jisase kisIko pIDA na ho aisA satya zreSTha hai aisA 'dhayaMti-vadanti' kahate haiM 'tavesu-tapassu' tapoM meM 'yaMbhaceraM uttamaM-brahmacaryam uttamam' nava koTiyukta brahmacarya zreSTha hai isI prakAra 'samaNo -zramaNaH' isa loka meM zramaNa bhagavAn 'nAya putte-jJAtaputra' jJAta putra varddhamAna svAmI 'logu tame-lokottamaH, sabase uttama nAma zreSTha hai // 23 // -anvayArtha-jaise samasta dAnoM meM aayadAna pradhAna hai, satya vAkyoM meM anavadya arthAt jo parapIDAjanaka na ho aisA niravadya vAkya zreSTha hai aura tapoM meM navavAr3a yukta brahmacarya pradhAna hai, usI prakAra zramaNa jJAtaputra barddhamAna mahAvIra svAmI tInoM lokoM meM uttama haiN|23|| 'dANANaM seTuM' zahAtha-'dANANaM-dAnAnAM' mA pravAhAnAmA 'abhayappayANaM-abhayapradA. nama' abhayahAna 'seTraM-zreSTham' uttama che. 'saccesu-satyeSu' satya vayanAmAM 'aNayajja-anavadyam' nAthI ne 5 pIDA na thAya meyu satya zreSTha cha. se pramANe 'vayaMti'-badanti' 9. 'tayesu-tapassu tapomA 'bamacera uttam-brahmacarya uttamam' napaTiyuta Ayu brahmayaya' zreSTha che. me pramANe 'samaNo-zramaNaH' sAlamA zrama sAvAn nAyaputte-jJAtaputraH' chAtaputra paddhamAna svAmI 'loguttame-lokottamaH' mAthI uttama arthAt zreSTha cha. // 23 // sUtrArtha-jema samasta dAnamAM abhayadAna zreSTha che, jema satya vacamAM anavadya, eTale ke keI ne mATe pIDAjanaka na hoya evAM niravagha vacana zreSTha che, eja pramANe zramaNa jJAtaputra vardhamAna traNe lokamAM sarvottama che. 23 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 sUtrakRtAGgasUtre TIkA-tathA-'dANANa' dAnAnAm syaparAnugrahArtha dIyate parasmai yattadAnaM tadanekavidham , teSAM dAnAnAmanekavidhAnAM madhye 'abhayappayANaM' abhayapadAnam , jIvAnAM jIvitArthinAM trANakAritvAd abhayadAnaM sarvataH uttamam / taduktam 'dIyate mriyamANasya koTiM jIvitameva thaa| dhanakoTi na gRhNIyAtsaryoM jIvitu micchati // koTisvarNAdidAnenA'pi na tathA tuSyati jantuH yathA-samupasthite maraNe'bhayadAnena / tathApi zAstra mandamatInAmadhikArAt teSAM sukhA'cabodhAya ekaM kathAnakam abhayadAnasambaddhaM svalpayacasA prastaumi / tadyathA-AsId vasantapura TIkArtha--apane aura parake anugraha 'upakAra' ke lie jo diyA jAtA hai yaha dAna kahalAtA hai / dAna ke aneka bheda haiM, una saba prakAra ke dAnoM meM abhayadAna saba se uttama hai, kyoMki jIvana ke abhilASI jIvoM kI usase rakSAhotI hai| kahA bhI hai-'dIyate mriyamANasya' ityaadi| ___yadi marate hue prANI ko eka karor3a mudrAe~ (mohara) azyA jIvana diyA jAya-donoM meM se eka dene ko kahA jAya to vaha karor3a mudrAe~ (mohara) lenA pasaMda nahIM karegA, vaha jIvana hI kI abhilASA kregaa| kyoM ki pratyekaprANI jIvita rahane kI hI abhilASA karatA hai| mRtyu upasthita hone para jora ko kor3a svarNamudrAe~ (mohara) dene para bhI vaisA santoSa nahIM hotA jaisA abhayadAna se hotA hai| phira bhI mandamatiyoM ke sukhAvabodha ke lie arthAt maralatA se samajhAne ke lie eka udAharaNa prastuta kiyA jAtA hai| jo isa prakAra hai-- TIkArtha - sva ane paranA anugraha (upakAra) nimitte je ApavAmAM Ave che, tene dAna kahe che. dAnanA aneka bheda che. te saghaLA prakAranAM dAnomAM abhayadAna sauthI uttama che, kAraNa ke jIvavAnI abhilASAvALA nI tenA dvArA rakSA thAya che. kahyuM paNa che ke'diiyte mriyamANasya' ityAhi maraNano bhaya jenI sAme upasthita thayo hoya evA koI paNa manuSyane eka karoDa senA more athavA jIvanadAna arpavAnuM kahevAmAM Ave arthAt bannemAMthI eka ja vastu grahaNa karavAnuM kahevAmAM Ave te te sonA mahAne pasanda karavAne badale jIvanadAna ja pasanda karaze, kAraNa ke pratyeka prANIne pitAne jIva ja sauthI adhika priya hoya che. ' mRtyu upasthita thAya tyAre jIvane karaDe senAmahoro ApavAmAM Ave te paNa eTale saMtoSa thato nathI ke jeTalo abhayadAna-jIvanadAnamaLavAmI thAya che. madamativALA lokone kaI paNa vAta saraLatAthI zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 523 nAmakanagare rAjA'ridamano nAmA / sa ca kadAcit caturmahipI samupetaH prAsAda pAtAyane krIDayA''tmAnaM vinodayastiSThati sma / tena rAjJA kadAcit cauro raktakaravIrapuSpasambaddhamuNDamAlo raktA'mbaraparidhAno raktacandanopaliptAGgaH prahatavAdyaDiNDimo rAjapuruSaiH rAjamArgeNa nIyamAnaH sapatnIkena dRSTaH / saMhatAmi stAbhi mahiSIbhiH pRSTaM kiM kRtamanena, yadartha yasyedRzI avasthA lokaizca kApi nIyate / anantaraM rAjapuruSeNa vijJApitam yadayaM paradravyA'paharaNamakarot / nIti zAstrapradarzitena yathA paradravyA'pahArako nirNItaH / ato mAraNAya nIyate yadhya. vasantapura nAmaka nagara meM aridamana nAmakA rAjA thaa| eka bAra vaha apanI cAra rAniyoM ke sAtha rAjamahala ke jharokhe meM krIDA karatA huA vinoda kara rahA thaa| apanI patniyoM ke sAtha rAjA kI dRSTi eka cora para par3I, usake gale meM lAla kanera ke puSpoM kI mAlA par3I thI, usane lAla raMga ke vastra pahanA thA, lAla candana se usakA zarIra lipta thaa| yaha puruSa vadha karane yogya hai, isa prakAra kI DugaDugI bajAI jA rahI thii| aise usa puruSako rAjapuruSa rAjamArga se le jA rahe the| use dekhakara rAniyoM ne milakara pUchA-'isane kyA duSkarma kiyA hai jisake kAraNa isakI aisI dazA huI hai aura rAjapuruSa ise kahA~ le jA rahe haiN| . rAjapuruSa ne uttara diyA isane parakIya dravya kA apaharaNa kiyA samAjAvavI hoya, te udAharaNa ApavuM paDe che. tethI sUtrakAra eka udAharaNa dvArA abhayadAnanI zreSThatAnuM pratipAdana kare che-vasantapura nAme eka nagara hatuM. aridamana nAmane rAjA tyAM rAjya karato. hato eka divasa te pitAnI cAra rANIonI sAthe rAjamahelanA jharukhAmAM beThe beThe vArtAvinoda karI rahyo hate. evAmAM rANIonI tathA rAjAnI daSTi eka badivAna cera para paDI. tenA gaLAmAM lAla kanera (karelu) nAM puSpanI mALA hatI, teNe lAla raMganAM vastro paherelAM hatAM, tenA AkhA zarIra para lAla candanane lepa karela hatuM, "A puruSa vadha karavAne yogya che, evI ghoSaNA thaI rahI hatI tevA cerane rAja puruSo rAjamArga parathI laIne jatA hatA. tene joIne rANIoe eka rAjapuruSane batAvIne pUchayu A mANase ze aparAdha karyo che ke jene kAraNe tenI A prakAranI dazA thaI che ?" rAjapuruSe javAba dIdhe-"A mANase pArakA dravyanuM apaharaNa karyuM che. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 524 sUtrakRtAGgasUtre bhUmau / tacchrutyA tAmiruktam-rAjan ! yo'smAkaM bhavatA pUrva baro dattaH, dIyatAM so'smabhyamekadinAya yenaitasya kizcidupakariSyAmahe / prahasya rAjJA'pi svIkRtam , tataH prathamayA mahinyA kayA'pi snAnAdipudastaram-alaGkArA''laGkRto dInArasahasravyayena zabdAdIn viSayAna prApayyaikamaho yAyad yApitaH / dvitIyadivase tvaramANayA'parayA tathaiva paJcasahasradInAravyayena lAlitaH / tRtIyayA'pi tRtIyadine dazasahasradInArarUpayena lAlitaH pAlitaH poSitacauraH / caturthadine caturthI paTTamahiSI hai| nItizAstra meM pradarzita mArga se yaha cora sAbita ho cukA hai| ataeva ise mArane ke lie vadhyabhUmi kI ora le jA rahe haiN| yaha sunakara rAniyoM me kahA-mahArAja ! Apane pahale hameM jo varadAna diyA thA, vaha isa samaya dIjie, jisase hama isakA kucha upakAra kara skeN| rAjA ne muskarA kara svIkRti pradAna kii| taba pahalI rAnI ne snAna Adi karavAkara, alaMkAroM se alaMkRta kara ke, eka hajAra dInAra (mohareM) vyaya karake usa cora ko manojJa zabda Adi viSayoM kA upabhoga krvaayaa| isa prakAra eka dina vyatIta ho gyaa| dUsarI rAnI ne pAMca hajAra dInAra vyaya karake usI prakAra use rkkhaa| tIsare dina tIsarI rAnI ne dapta hajAra vyaya karake cora kA lAlana pAlana poSaNa nItizAstramAM pArakA dravyanuM apaharaNa karavAno niSedha che. te cera sAbita thaI cukaye che, tethI tene motanI sajA pharamAvavAmAM AvI che A sajAne amala karavA mATe ame tene vadhasyAne laI jaIe chIe'. A prakArano javAba sAMbhaLIne rANIoe rAjAne vinaMti karI-' mahArAja ! ApanI pAse amAruM eka varadAnanu leNuM che, ane te varadAna dvArA A mANasa upara banI zake teTalo upakAra karavA mAgIe chIe, te atyAre amane te varadAna mAgI levA de. rAjAe maMda maMda hAsya sahita temanI te vAta maMjUra karI. tyAre pahelI rANIe te corane snAna Adi karAvIne alaMkArAthI vibhUSita karIne, eka hajAra dInAra (sonA mahere) khacIne te corane manejJa zabdAdi viSa ene upabhega karAvyuM. A prakAre eka dIna vyatIta thaI gaye. bIje divase bIjI rANIe pAMca hajAra sonAmahe khacIne tene eja pramANe zabdAdi viSathane upabhoga karAvyo. trIje divase trIjI rANIe dasa hajAra sonAmahoro khacIne te ceranuM lAlana pAlana karIne tene sukha ApavAno prayatna zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 525 rAjJo matimAdAyA'bhayadAnena maraNAdrakSitavatI / tA ekadA caturthI mahiSI anyAmi mahiSImirupahasitA rAjJo mahipINA manyatamayA tvayA kimapi phimiti nopakRta aura iti / cauropakArA'kharvagarva garmitagajitAnAM tAsAM samakSa pakSNA''hUyAraM pRSTavAn rAjA, aho kathaya satyam , kapA bahU kRto'si / caureNA'dhAdi. turIpa. yA'nayA rAjan / abhayamadAyi dakSiNA / abhapapradAne dAnazravaNena punrjaatmiyaa''tmaanmvgcchaami| tata etAyataita siddham yat-sarvadAneSu zreSThama mayadAnameva / 'saccesu' satyeSu madhye yat 'aNavajja' anaya yam parapIDA'nutpAdakaM tat satya kiyaa| cauthe dina apamAnitA cauthI rAnI ne, jo paTa rAnI thI, rAjA kI salAha lekara usa cora kI aprayadAna dekara rakSA kii| ____ eka dina zeSa rAniyA~ cauthI rAnI kA upahAsa karatI huI kahane lagI-tuma bahuta kRpaNa ho| tumane usa cora ke lie kucha bhI vyaya nahIM kiyaa| una rAniyoM ko cora kA upakAra karane kA bar3A ghamaNDa thaa| isa kAraNa ve apane upakAra kA khUba khAna kara rahI thiiN| taba rAjA ne usa cora ko unake sAmane bulayApo aura pUchA-saca-saca batA, kisa rAnI ne terA bahuta upakAra kiyA hai ? cora ne uttara diyA ina cauthI mahArAnI ne mujhe abhaya kI dakSiNA dii| abhayadAna pAkara mujhe aisA lagA mAnoM merA punarjanma huA hai| isa kathAnaka se siddha hai ki maryadAnoM meM abhayadAna hI zreSTha hai| karyo. cothe divase thI rANIe (paTarANIe) rAjAnI pAse vacana mAgyuM ke A cArane abhayadAna de. rAjAe tene abhayadAna dIdhuM. A rIte ethI rANIe tene jIvatadAna apAvyuM. - have bIjI traNe rANIoe thiI rANIne A pramANe upahAsa karavA mAMDaye-"tame khUba ja kaMjUsa cho ! tame te coranI pAchaLa eka pAI paNa kharcA nahIM ! te rANIonA manamAM evo ahaMkAra thayo ke ame cora upara ghaNe meTe anugraha karyo che, te kAraNe teo pota potAnA upakAranA vakhANa karyA karatI hatI. tyAre rAjAe te corane pitAnI pAse belAvIne A pramANe pUchayuM, "tuM koI paNa prakArane saMkoca rAkhyA vinA sAthe sAcuM kahI de ke kaI rANIe tArA para vadhAremAM vadhAre upakAra karyo che ? tyAre teNe javAba Apyo-" A cothI mahArANIe mane abhayadAna apAvIne mArI rakSA karI che. abhayadAna maLavAthI mane te jANe navuM jIvana bhajI Ayu che." A udAharaNa dvArA e siddha thAya che ke samasta dAnamAM abhayadAna zreSTha cha. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 sUtrakRtAGgasUtre 'vacanameva zreSThamiti 'vayaMti' vadanti zAstratattvavettA :, na tu paripIDotpadakaM satyaM saGkhyohitamiti kRtyA tathA coktam- 'loke'pi zravate vAdo yathA satyena kauzikaH / patito vadhayuktena narake tIvra vedane' // anyadapi - ' tava kANaM kANatti paMDagaM paMDagatti vA / bAhiyaM vA virogitti teNaM corotti no vade // ' nItizAstre'pyuktam - satyaM brUyAt priyaM brUyAnna brUyAtsatyamapriyam / satyaM ca nAnRtaM brUyA deSa dharmaH sanAtanaH // 2 // iti, zAstra ke tatva ke vetA satyoM meM usI satya ko zreSTha kahate haiM jo niravaya ho arthAt jisase para ko pIr3A utpanna na hotI ho| jo vacana parapIDAjanaka ho vaha zreSTha nahIM hai, kyoM ki satpuruSoM ke lie jo hitakara ho, vahI satya kahalAtA hai| kahA bhI hai- 'loke'pi zrUyate vAdo' ityAdi / kauzika hiMsAkArI satya se tIvra vedanA vAle naraka meM par3A aisA vAda loka meM bhI sunA jAtA hai // 1 // aura bhI kahA hai- 'taheca kANaM kANanti' ityAdi kANe ko kANA na kaheM, paMDaka (napuMsaka) ko paMDaka na kahe, bImAra ko bImAra na kahe aura caura ko cora na kahe, kyoMki aisA kahane se unheM pIr3A pahu~catI hai // 1 // nItizAstra meM bhI kahA hai- 'satyaM brUpAt priyaM brUpAt' ityAdi / eTale ke parane kadI paNa zreSTha kahI hAya, tene ja satya zAsrajJoe eja satyane zreSTha kahyu` che ke je nirava pIDAkArI na hAya. je vacana parapIDAjanaka hAya tene zakAya nahIM, kAraNa ke satpuruSone mATe je hitakara hevAya che - adhu c| che - " lekei'pi zrUyate vAde / " tyAhi "zi hiNsaakArI satyane kAraNe tIvra vedanAvALA narakamAM paDayA, evI mAnyatA lekamAM pracalita che eTale ke evu lAko kahe che " 15 vajI vu che " taheva kANa kANatti " chatyAhi "azAne aao| hepAya nahIM, napuMsaune napuMsaka havAya nahIM, shriibhaarane khImAra na kahevAya ane corane cora na kahevAya kAraNa ke tema kahevAthI tene duHkha thAya che. nItizAstramAM yA mevu dhu che - "satyaM brUyAt priyaM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 527 'tavesu' tapaHsu madhye 'bamace raM' brahmacaryam navavidhayATikopetam uttamaM - pradhAnaM bhavati / tathA - 'samaNe' zramaNaH zramaNaH 'nAyapute' jJAtaputraH 'loguttame ' lokottamaH sarvalokottamarUpasaMpadA sarvAtizAyinyA zaktyA kSAyikajJAnadarzanAbhyAM zIlena ca jJAtaputro bhagavAn zramaNo mahAvIraH sarvottamaH / 'dAnAnAmabhayaM dAnaM zreSTha mityabhidhIyate / parapIDA'nutpAdakaM satyaM satyeSu zasyate // 1 // dvAdazavidhatapassu brahmacaryamuttamaM tathaiva jJAtaputro mahAvIro lokottama:lokeSUttama ityarthaH // 23 // mUlam - ThiINaM seTThA levasattamA vA sabhA surhemmA va sabhANa seTThA / satya bhASaNa kare, priya bhASaNa kare kintu apriya satya na kahe / satya asatya kA mizraNa karake bhI na kahe / yahI dharma hai // 1 // jaise zAstroM meM samasta tapoM meM navacAr3a se yukta brahmacarya ko pradhAna kahA hai, usI prakAra zramaNa jJAtaputra samasta loka meM uttama haiM / sarvottama zakti, kSAyikajJAna-darzana aura zIla meM zramaNa bhagavAn mahAvIra saca se zreSTha haiN| Azaya yaha saba dAnoM meM abhayadAna zreSTha kahA jAtA hai, samasta satyavacanoM meM parapIr3A na utpanna karane vAlA niravadya vacana uttama kahA jAtA hai aura vAraha prakAra ke tapa meM brahmacarya tapazreSTha kahA jAtA hai, isI prakAra jJAtaputra mahAvIra saba loka meM uttama haiM // 23 // brUyAt" " ityAhi satya mAvu, pazu te prItira molavu leha me, yA apriya lAge evu' satya khelavu' nahI'. satya ane asatyanA mizraNavALAM vAkayo paNa khelavA joie nahI. eja dharma che. 515 eja prakAre zAstramAM khAra prakAranAM tapAmAM navavADayukta prahmacaryaMne zreSTha tapa kahyu che. abhayadAna. niravagha satya vacana ane navavAyukta brahmacaryanI jema jJAtaputra mahAvIra svAmI samasta leAkamAM sarvottama che. sarvottama zakti, kSAyika jJAnadarzana ane zIlamAM zramaNa bhagavAna mahAvIra ja zreSTha che tA e che ke jema dAnamAM abhayadAna, satyavacanAmAM parapIDA na utpanna karanArAM niravadya vacana, ane mAra prakAranAM tapAmAM brahmacarya tapa zreSTha gaNAya che, eja pramANe jJAtaputra mahAvIra samasta lAyamAM zreSTha che. ! 235 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 sutrakRtAGgasUtra nivvANa seThA jaha savvadhammA, ___Na NAyaputtA paramatthi nnaannii||24|| chAyA-sthitInAM zreSThA lAsaptamA yA samA sudharmA iva samAnAM shresstthaa| nirvANazreSThA yathA sarvadharmA na jJAtaputrAt paro'sti jJAnI // 24 / anyayArthaH--'ThiINa' sthitInAM - sthitimatAm 'lavasattamA' layasaptamA-pazcAnuttaravimAnayAsina devA isa 'seTThA' zreSThAH-pradhAnAH 'samANa' sabhAnAM pariSadAM madhye 'suimmA sabhA seTThA' sudharmA sabhA sarvataH zreSThA-pradhAnA yathA yA 'jahA' yathA "ThiINa setttth|' ityaadi| zabdArtha-'ThiINa-sthitInAM' jaise sthitivAloM meM 'lavasattamAlabasaptamAH' pAMca anuttara vimAnavAsI deva 'seTThA-zreSThA' zreSTha hai tathA 'sabhANa-sabhAnA saba sabhAoM meM 'suhammA sabhA seTTA-sudharmA samA zreSThA' sudharmA sabhA sabase zreSTha hai evaM 'jahA-yathA' jaise 'savya dhammA-sarvadharmA.' saba dharmoM meM 'nivyANa seTThA-nirvANa zreSThAH' jaise mokSa zreSTha hai isI prakAra 'Na nAyaputtA paramatthi nANI-na jJAtaputrAta paraH asti jJAnI' jJAtaputra bhagavAn mahAyora svAmI se koI zreSTha jJAnavAlA nahIM hai // 24 / anvayArtha--jaise sthiti meM arthAt sthitighAloM meM laghasaptama arthAt pA~ca anuttara vimAnavAsI deva zreSTha haiM, saba sabhAoM meM sudharmA "ThiINa seDhA " tyAha wal- ThiINa-sthita nAM' ma sthitiyANAyAma 'sattamA-lavasa ptamAH' yAMya anuttara vimAnavAsI va 'seTA- zreSThaH' zreSTha cha. tathA 'sabhANasabhAnAM' sadhI sabhAmamA 'suhammA sabhaH seTA-sudharmAsabhA zreSThA' sughamAsamA sothI zre4 che. temA 'jahA-yathA' yathAbha 'savya dhammA-sarvadharmAH' mayA 1 mA 'nivyANaseTThA-nirvANazreSThAH' ma bhAkSa zreSTha cha. me pramANe 'Na NAyaputtA paramatthi nANI-na jJAtaputrAt paraH asti jJAnI' jAtaputra bhagavAn mahAvIra svAmIthI koI paNa zreSTha jJAnavALuM nathI. e ra4 che sUtrArtha-jema sthitivALA jemAM lava saptamane-pAMca anuttara vimAnavAsI devane-zreSTha mAnavAmAM Ave che, jema saghaLI sabhAomAM sudhamAM sabhAne zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayAthabodhinI TokA pra. zru. a.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 529 'savvadhammA' sarvadharmAH 'nivyANa seTThA' nirvANazreSThAH-nirvANapradhAnAH santi, tathA'Na NAyaputtA paramasthi nANI' jJAtaputramahAvIrAt paro'dhiko jJAnI nAstIti // 24 // TIkA-- "ThiINa' sthitInAM-sthitimatAM madhye 'layasattamA' layasaptamAHpazcA'juttaravimAnavAsino devAH sarvotkRSTasthitibaninaH 'seTTA' zreSTA:-pradhAnAH, tathAhi-lavAH zAlvAdikavalikAH lavana kriyA (cheinakriyA) mamitAH kAlavibhAgAH sapta saptasaMkhyA mAna-pramANaM yasya kAlasyAsau lavasaptama staM layasaptamaM kAlaM yAyadAyuSya prabhavati sati ye zubhAdhyavasAyavRttayaH santo mokSaM na gatAH kintu deveSUtpannA ste layasaptamA ste ca sarvArthasiddhArthAbhidhAnAnuttaravimAnavAsino devAH, ataste labasaptamAH kathyante / 'samANa' samAnAM pariSadAM madhye 'seTThA' zreSThA sabhA zreSTha hai jaise sabhI dharma nirvANapradhAna haiM, usI prakAra jJAtaputra mahAvIra se adhika koI jJAnI nahIM hai // 24 // TIkArtha--jitane bhI sthiti vAle haiM, unameM pA~ca anuttara vimAnoM meM basane vAle deya sarvotkRSTa sthiti vAle haiN| zAli Adi kI lavanakriyA (eka muhi kATane) meM jitanA samaya lagatA hai, vaha lava kahalAtA hai| sAta layoM kA mAna jitanA kAla lathasaptama kahalAtA hai| anuttara vimAnavAsI devoM kI yaha saMjJA hai| isakA kAraNa yaha hai ki sAta laya kI Ayu yadi unheM adhika mila gaI hotI to ve apane zuddha pariNAmoM se mokSa prAptakara lete| kintu Ayu kI itanI nyUnatA hone se ye mokSa prApta na kara sake aura anuttara vimAnoM meM deva rUpa se utpanna hue| zreSTha mAnavAmAM Ave che, jema saghaLA dharmo nirvANapradhAna gaNAya che, e ja pramANe jJAtaputra mahAvIra karatAM adhika jJAnI anya koI nathI {24 TIkA-sthitivALA jeTalAM jIvo che, temAM pAMca anuttara vimAnomAM nivAsa karanArA devone sarvotkRSTa sthitivALA mAnavAmAM Ave che. zAli (me prA2nI sin2) AhinI sapanaSThiyAmA-me muhI zata pAnI kApaNI karavAmAM-jeTalo samaya lAge che, eTalA rAmane "lava' kahe che. sAta lavapramANa kALane "lavasaptama' kahe che. anuttara vimAnavAsI devone mATe A saMjJA pracalita che. tenuM kAraNa e che ke je temane sAta lava pramANa adhika AyuSya maLyuM hota, te teo pitAnA zuddha pariNAmane lIdhe mokSa prApta karI zakyA hota. parantu AyunI eTalI nyUnatAne lIdhe teo mokSa prApta karI zakayA nahIM, ane temane anuttara vimAnamAM deva rUpe utpanna thavuM paDayuM. temanI sthiti (Ayu kALa) sauthI vadhAre hoya che. zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre 'suhammA sabhA ca' sudharmA sabhA iya, bahukrIDAsthAnayuktatvAt / 'jaha' yathA -savya dhammA' sarve'pi dharmAH 'nivyaannseh|' nirvANazreSThA mokSamadhAnA bhavanti, kuprAvacanikA api nirvANaphalakameva svadarzanaM bruyate' tathA-'NAyaputtA' jJAtaputrAt 'paraM paramadhikam 'nANI' jJAnI nAsti sarvathaiva hi bhagavAn aparajJAnibhyo'. dhikajJAnavAn astIti // 24 // mUlam-puDhovame dhugai vigayagehI na saNihiM kubai aasupnne| tariuM samudaM va mahAbhayoghaM abhayaMkare vIra annNtckrv|25| chAyA-pRthivyupamo dhunoti vigatagRddhiH, na sannidhi krotyaashupjnyH| tariyA samudramiya mahAbhavaugham, abhayaGkaro vIro'nantacakSuH // 25 // jaise sabhAoM meM sudharmA samA zreSTha hai, kyoMki vaha aneka krIDA. sthAnoM se yukta hai / athavA jaise sabhI dharma mokSa pradhAna haiM, kyoMki kuprAyacanika bhI apane darzana ko nirvANa rUpa phala dene vAlA hI kahate haiM, isI prakAra jJAtaputra se adhika jJAnI koI nahIM hai arthAt anya jJAniyoM se vahI utkRSTa jJAnI haiM / / 24 // 'pUhovame' ityaadi| zabdArtha-'puDhoyame-pRthivyupamaH' bhagavAna mahAvIrasvAmI pRthvIke samAna saba prANiyoM ke AdhAra bhUta hai 'dhu gai-dhunoti' tathA ve ATha prakAra ke karmamaloM ko dUra karane vAle haiM vigayagehI-vigatagRddhiH, bhagavAn bAhya aura Abhyantara vastuoM meM gRddhi-Amaktirahita hai 'Asupanne-AzuprajJaH' ve zIghrabuddhi vAle haiM 'Na saMnihiM kuvyai-na jema sabhAomAM sudharmA sabhA zreSTha che, kAraNa ke te aneka kIDAsthAnothI yukta che, athavA jema saghaLA dharmo mokSapradhAna che, kAraNa ke kumAracanike paNa pitAnAM darzanane nirvANarUpa phala pradAna karanAra ja kahe che, e ja pramANe jJAtaputra karatAM adhika jJAnI koI nathI. teo ja saMskRSTa jJAnI che. 24 " pUDhAyame" tyA zAya-'puDhovame-pRthivyupamaH' bhagavAn mahAvApAbhI pRthvIsarImA mA prANiyonA sArabhUta tA. 'dhuNai-dhunoti' tathA tegA bhAI prAranA bhane 2 42vaayaa| che. 'vigayagehI-vigatagRddhiH' bhavAn mA bhane mAsyantara 12tusAmA ddhi-mAsahita 2Dita satA 'Asupanne-AzuprajJaH' tenme| zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 531 anvayArthaH -- ' puDho me' pRthivyuvamaH - pRthivovatsarvaprANinAmAdhArI mahAvIrasvAmI 'Na' dhunAti - apanayatyaSTaprakArakaM karma 'vigayagehI' vigatagRddhiH - bAhyAbhyantaravastuviSayaka gRddhi mArahitaH, ' Asupane' AzuprajJaH sarvatra sadopayogAt 'Na saMnihaM kubvAI' na sannidhiM karoti - ghRtaguDAdikam 'samudaM va' samudravat (mahAbhayoghaM) mahabhavadham-cAturgatikasaMsArasAgaram (tariu ) tarityA pAraM kRtvA mokSaM prAptaH (abhayaM kare) prANinAmabhayaGkaraH (bIre) vIro bhagavAn (anaMtacakkhU ) anantacakSuH - anantajJAnItyarthaH ||25|| saMnidhiM karoti' ve dhana dhAnya tathA kovAdikA saMparka nahIM karate haiM 'samudeva-samudayat' samudra ke samAna 'mahAbhavoghaM - mahAbhavodham' mahAn saMsArako 'tariu - tarityA pAra karake mokSako prApta hue haiM' 'abhayaMkareabhayaGkaraH' bhagavAn prANiyoM ko abhayakaranevAle 'vIre vIraH' aise bhagavAn varddhamAna mahAvIra svAmI 'anaMta cakkhU - anaMta cakSuH' ananta jJAnavAle haiM // 25 // anvayArtha -- bhagavAn mahAvIra pRthivI ke samAna samastaprANiyoM ke AdhAra haiM, ATha prakAra ke karmoM ko naSTa karane vAle haiM, bAhya evaM Abhyantara vastuoM kI vRddhi se rahIta haiM, Azu prajJa arthAt sarvatra sarvadA upayogavAn haiM, kisI bhI vastu kI sannidhi na karane vAle haiM, samudra ke samAna mahAn saMsAra ko pAra karake mokSa ko prApta hue haiM, abhayaMkara haiM aura anantajJAnI haiM // 25 // zIghra yuddhivANA hatA 'Na saMnnihiM kuvbAi - na saMnidhiM karoti' teo dhanadhAnya tathA lodhAhinA sauMpa uratA na hatA ' samuddeva - samudravat' samudranI bhesa 'mahAbhavo' - mahAbhavodham' mahAn sa'sArane 'tariu - taritvA' pAra urIne bhokSagamana bhyu' hetu. 'abhayaMkare - abhayaGkaraH' lagavAn prANiyonA malaya puravAvANA 'vIre - vIraH' mevA lagavAn varddhamAn mahAvIrasvAmI 'anaMtacakkhU - anaMtacakSuH ' anaMtajJAnavALA che. 25 sUtrA--bhagavAna mahAvIra pRthvInA samAna samasta prANIonA AdhAra che, ATha krarmono kSaya karanArA che, bAhya ane Abhyantara vastuonI vRddhi (khAlasA) thI rahita che, AzuprajJa che bheTale he sarvatra sahA upayogavAn che, koIpaNa vastunI sannidhi (saMcaya) karanArA nathI, samudranA samAna mahAn sa`sAra pArane karIne meAkSane prApta karanArA che, abhayaMkara ane ananta jJAnI che. ||rapA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 sUtrakRtAGgasUtre TIkA-'puDhovame' pRthacyupamaH-pRthvyA upamA vidyate yasya sa pRthvyupamo. bhagavAna mahAvIraH, yathA khalu pRthivI sakala pANinAmAdhArarUpA AdhArakatvAt tathA bhagavAn sarvamANinAmabhayadAnAt sadupadezadAnAdvA AdhAraH, ataH pRthivyAH sAhazyaM bhagavato bhavati / ayavA-pathA-pRthivI sarvasahA bhavati, 'sarvasahA vasu. matI vasudho: vasundharA' ityamarAt, tathA bhagavAnapi sarvopasargAn samyaka sahate, ato'pi pRthivyAH sAdRzyaM bhavati bhagavanmahAvIre / 'dhuNai' dhunoti-apa. nayati aSTaprakArakaM karma iti / tathA-vigayagehI' vigatagRddhiH-vigatA vinaSTA bAhyAbhyantarapadArtheSu gRddhi:-mRddhibhAvo yasya sa vigtgRddhiH| 'saNihi Na kuvyaI' sannidhiM na karoti. sannidhAnaM sanidhiH, sa ca dvividhaH, dravyabhAvabhedAt / TokArtha-bhagavAn mahAvIra pRthvI ke samAna haiN| jaise pRthvI samasta prANiyoM ko Azraya dene ke kAraNa AdhAra hai, usI prakAra bhaga. yAt saba prANiyoM ko abhaya dene tathA sadupadeza dene ke kAraNa AdhAra haiM / ataeva bhagavAna pRthvI ke sadRza haiN| adhayA jaise pRthvI 'sarvasahA' arthAt sabhI kucha sahana karane vAlI hai, amarakoSa meM bhI kahA haisarvasahA, vasumatI, vasudhA, urvI aura casundharA, yaha saba pRthvI ke nAma haiN| bhagavAn samasta upasagoM ko sahana karane vAle haiM, isa kAraNa bhI bhagavAn meM pRthvI kI sadRzatA hai| bhagavAna mahAvIra ATha karmoM ke vinAzaka haiN| ve bAhya aura Abhyantara sabhI prakAra ke padArthoM meM gRddhi (Asakti) se mukta haiM / ve kisI prakAra ko sanidhi-saMcaya nahIM krte| sanidhi do prakAra kI hai-dravya sannidhi aura bhAvasanidhi / ghRta, TIkAtha-mahAvIra prabhu pRthvInA samAna che. jema samasta prANIone Azraya denArI hevAne kAraNe pRthvI temane AdhAra kahevAya che, eja pramANe bhagavAna mahAvIra samasta jIne abhaya denArA tathA temane sadupadeza denAra hovAne kAraNe samasta jIvonA AdhAra che. te kAraNe temane pRthvInA samAna hyA cha. sayathA-bha pRthvI ' sarvasahA" saghaNu sahana 42nArIcha, merI pramANe bhagavAna mahAvIra paNa ghera parISaho ane upasargo sahana karanArA che. abhaSamA 55 hyu cha -"sarvasahA, vasumatI, vasudhA," sudhA, jI ane vasundharA, A badhA nAme pRthvInA ja che. bhagavAna samasta upasargone sahana karanArA hevAthI temAM pRthvInI samAnatA che. tethI bhagavAna mahAvIra ATha karmono kSaya karanArA che. teo bAhya ane Abhyantara badhA prakAranA padArthomAM vRddhibhAva (Asakti)thI rahita hatA. teo kaI prakAranI savidhi zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TokA pra. zru. a.6 u. 1 bhAvato mahAvIrasya guNavarNanam 533 tatra drvysnidhiH-ghRtguddaadiruupH| mAyasanidhistu-krodhamAnamAyAlomAH etadumayamapi sannidhiM bhagavAnnakaroti / tathA-'Asupanne' AbhupajJaH, Azu-zIghra prajJA yasya saH / sAtra sadopayogAt , na tu chamasthavad manasA paryAlocya padArya: viSayakaM nirNayaM kroti| etAdRzavizeSaNopapanno bhagavAn 'samuddegha' samudravad apAram 'mahAbhavaugha' mahAbhaughaM cAturgatika saMsAra sAgaraM bahuduHkhAkulam / 'tari' taritvA, sarvottamaM nirvANamAsAditavAn / punaH kathaMbhUto bhagavAn-tatrAha-'abhayaMkare' abhayaGkara:-abhayaM prANinAM mANarakSAsvarUpaM svataH parataH sadupadezadAnAt karotIti abhayaGkaraH / vizeSeNa irayati-durIkaroti kama iti vIraH, 'aNaMtacakkhU' ananta cakSuH-anantaM-vinAzarahitaM cakSuriya cakSuH-kevalajJAnaM yasya so'nantacakSuH, etAdRgbha gavAniti // 25 // gur3a Adi ke saM vaya ko dravya sannidhi kahate haiM aura krodha, mAna, mAyA tathA loma ko bhAva sannidhi karate haiN| bhagavAn donoM prakAra kI sannidhi nahIM krte| bhagavAn AzupajJa haiM, kyoMki unakA upayoga mamI padArthoM meM sadaiva lagArahatA hai| ve chadmastha ke jaise mana se soca vicAra kara kisI padArtha kA nirNaya nahIM karate / isa prakAra ke vizeSaNoM se yukta bhagavAn samudra ke samAna apAra bhavapravAha ko arthAt saMsAra sAgara ko pAra karake sarvottama nirvANa ko prApta kara cuke haiN| isake atirikta bhagavAn abhayaMkara haiM arthAt ve svataH sadupadeza dekara parataH prANarakSA rUpa abhaya dete haiN| bhagavAn vIra (saMcaya) karatI nahIM. sannidhi be prakAranI kahI che. (1) dravya sannidhi ane (2) bhAva sanidhi. ghI, goLa Adina sa cayane dravyasannidhi kahe che krodha, mAna, mAyA ane lAbhane bhAva sannidhi kahe che. mahAvIra prabhu A bane prakArano saMcaya karatA nahIM-te e koI paNa prakAra parigraha rAkhatA na hatA. mahAvIra prabhu AzuprajJa hatA, kAraNa ke teo sarvatra sadA upagavAna hatA. eTale ke samasta padArthonA viSayamAM zIdhra nirNaya karanArA hatA chadmasthAnI jema khUba ja vicAra karI karIne teo koI padArthane nirNaya karatA nahIM. A prakAranA guNethI yukta mahAvIra svAmI samudranA jevA apAra bhavapravAhane eTale ke saMsAra sAgarane pAra karIne sarvottama nirvANadhAmane prApta karI cUkyA che. vaLI bhagavAna abhaya kara che, kAraNa ke teo pote samasta jenAM prANanI rakSA karatA hatA ane kone paNa jIvarakSAne upadeza ApIne abhaya pradAna karatA hatA. bhagavAna vIra che ane ananta cakSu che, zrI sUtrakRtAMga sUtraH 2 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 mUlam - kohaMca mANaM ca teheba mAyaM, sUtrakRtAGgasUtre lobhaM cautthaM ajjhattha dosA / eNyANi vaMtA arahA mahelI, na kuNDa pI kArave // 26 // chAyA - krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAryA, lobhaM caturthaM cAdhyAtmadoSAn / etAni yAntvAn maharSi, rnakaroti pApaM na kArayati // 26 // andayArthaH - (arahA mahesI) arhanmaharSi bhagavAn mahAvIraH (kohaM ca mANaM ca taba mAyaM) krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAyAm (cautthaM lobhaM ) caturtha lobham - kaSAyamAtram (eyANi) etAn krodhAdIn (ajjhatthadosA) adhyAtmadoSAn - AntaradoSAn haiM aura anantacakSu haiM arthAt unakA kevalajJAna ananta - avinAzI hai / bhagavAn ina saba vizeSaNoM se sampanna haiM || 25 // 'kohaM ca mANaM ca' ityAdi / zabdArtha - ' arahA mahetI arahanmaharSiH ' arihaMta maharSi aise zrI mahAvIra svAmI 'kohaM ca mANaM ca taheba mAyaM-krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAnam ' krodha mAna aura mAyA 'cautthaM lobhaM caturtha lobham ' tathA cauthA lobha 'eyANi - - etAni ' ina krodhAdirUpa 'ajjhattha dosAadhyAtmadoSAn' adhyAtma-apane adara ke doSoM ko 'vaMtA-cAntvA ' tyAgakara ke 'Na pAyaM kuvyai na pApaM karoti' pApa karate nahIM hai 'Na kAravei na kArayati' aura pApako karavAte nahIM haiM ||26|| -- eTale ke temanuM kevaLajJAna ananta (avinAzI) che bhagavAna mahAvIra A saghaLAM vizeSaNeAthI sa'panna che. ArapA "" ' kohaM ca mANaM ca " ityAhi zabdArtha-'arahA mahesI - arahUnmaharSiH' arihaMta bhaTTaSiM bhevA zrI mahAvIra svAbhI 'koha N ca mANaM ca taheva mAyaM - krodhaca mAnaM ca tathaiva mAyAm' Dodha, bhAna, bhyAle bhAyA 'cautthaM loga - caturtha lobham' tathA thotho bola 'eyANi - etAni ' yA aghAhi35 'ajjhattha dosA- adhyAtmadoSAn' adhyAtma-arthAt potAnI zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 harana hoSAne 'va'tA-nyA' tyAgagarIne 'Na pAya' kuvJai na pApaM karoti' pAyaratAnathI 'Na kAravei na kArayati' bhane pApa urAvatAnathI // 26 // Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zra. a.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 535 (vaMtA) vAntyA-parityajya (Na pAvaM kubvai) na pApaM karoti (Na kAravei) na kArayati paraiH, sAvadyamanuSThAnaM na karoti svayaM na vA kArayatIti bhAvaH // 26 // TIkA-'kAraNA'bhAvena kAryasyA'pyabhAvo bhavati' iti niyamAt , saMsAraH kAryam-kAraNaM ca catvAro'dhyAtmadoSAH krodhAdayaH--tatra-kodhAdikaSAyANAM, kAraNAnAmabhAve'vazyaM tatkAryasya saMsArasyA'pyabhAva iti kRtyA kAraNasya samucchede kAryasya saMsArasyApi ucchitti darzapati-'kohaM ca' ityAdi / 'arahA mahesI' arhanmaharSiH-zrIparddhamAnasthAmI, 'koI ca' krodhaM ca, tathA-'mANaM ca' mAnaM ca, tathA-'taheva' tathaiva 'mAya' mAyAm 'cautthaM lobha caturtha lobham 'eyANi' etAn 'ajjhatthadosA' adhyAtmadoSAn 'vaMtA' vAntvA-parityajya 'Na' naiva 'pAvaM' pApam-mANAtipAtAdikaM svayaM karoti manova kAyaiH / 'ga' na yA parebhyaH 'kArave' kArayati, ____ anvayArtha-arhan maharSi mahAvIra krodha, mAna, mAyA aura cauthe lobha kaSAya ina Antarika doSoM kA parityAga karate the evaM na svayaM pApa karate haiM, aura na dUsaroM se karavAte haiM / 26 // ____TIkArya-kAraNa ke abhAva meM kArya kA bhI abhAva hotA hai, isa niyama ke anusAra kaSAyoM ke abhAva meM saMsAra arthAt bhavabhramaNa kA bhI abhAva ho jAtA hai, kyoM ki kaSApa rUpa adhyAtmadoSa kAraNa haiM aura saMsAra unakA kArya hai| kAraNa ke abhAva meM kArya kA abhAva sUtrakAra dikhalAte haiM-arihanta maharSi varddhamAna svAmI krodha, mAna, mAyA tathA cauthA lobha, ina adhyAtma doSoM ko tyAga karake na prANAtipAta Adi pApa svayaM karate haiM, na dUsaroM se karavAte haiM aura na pApa. sUtrArtha-arvana maharSi bhagavAna mahAvIra krodha, mAna, mAyA ane lobha rUpa cAre kaSAya rUpa Antarika dezono parityAga karavAvALA hatA tathA pite pApa karatA nahIM ane anyanI pAse pApa karAvatA nahIM pAradA TIkArtha---kAraNano abhAva hoya, te kAryane paNa abhAva ja hoya che, A niyamAnusAra kaSAno jIvamAM jo abhAva hoya, te tenA bhavabhramaNane paNa abhAva ja rahe che, kAraNa ke kaSAyarUpa adhyAtmadoSa kAraNa che, ane saMsAra temanA kArya rUpa che. kAraNane abhAva hoya te kAryane abhAva hoya che, e vAtanuM sUtrakAra pratipAdana kare che. arihanta, maharSi vardhamAna svAmIe kodha, mAna, mAyA ane tela rUpa kaSAye-adhyAtma dene-parityAga karyo hate. teo pote prANAti zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GERCE 536 sUtrakRtAGgasUtre na yA kurvantamanumodate trikaraNatriyogaiH, sAyadyakarmAnuSThAne svayaM na vyApriyate, navA'nyaM prerayati tAdRzakAryakaraNe' na vA kurvantamanumodate ey| kutaH-sAyadyakarmA 'nuSThAnasya kAraNAnAM krodhamAnamAyAlomAnAM samUla kArSa kaSitatvAt / nahi bhavati vahnayabhAye dhRmasya satyam, tathaiva sAyadyakarmAnuSThAnakAraNamAyAdInAmamAve, kathamiya sAvadharma saMmavet / kAraNAnAmabhAve heturbhavati-ahattvam, mahapitvameveti // 26 // karma karane vAle kA anumodana karate haiM, na mana se, na vacana se aura na kAya se / isa prakAra bhagavAn tIna kAraNa aura tIna yoma se na svayaM sAyadyAnuSThAna meM pravRtta hote haiM, na dUsaroM ko pravRtta karate haiM aura na pravRtti karanevAle kI anumodanA karate haiN| isakA kAraNa yahI hai ki sAyadya anuSThAna ke kAraNa krodha, mAna, mAyA aura loma kA bhagavAn ne samUla unmUlana (ukheranA-nAzakaranA) kara diyA hai| agni hI na ho to dhUma kahA~ se hogA? aura krodha Adi kAraNoM ke abhAva meM unakA arihantatya aura maharSitva kAraNa hai| tAtparya yaha hai ki arihanta evaM maharSi hone ke kAraNa bhagavAn niSkaSAya haiM aura niSkaSAya hone se sAyadya anuSThAna se dUra rahate haiN||26|| pAta Adi pApakarmo karatA nahIM, bIjA pAse evAM pApakarmo karAvatA nahIM, ane pApakarmo karanAranI anumodanA paNa karatA nahIM. mana, vacana ane kAyAthI teo pApakarmo karatA nahIM, karAvatA nahIM ane karanAranI anumodanA karatA nahIM. A prakAre bhagavAna traNa karaNa ane traNa pega vaDe pote paNa sAvadya anuSThAnamAM pravRtta thatA nahIM ane anyane pravRtta karatA nahIM ane sAvadya anuSThAnamAM pravRtta thanAranI anumodanA paNa karatA nahIM. tenuM kAraNa e hatuM ke sAva anuSThAnanA kAraNe bhUta krodha mAna, mAyA ane lobhane temaNe saMpUrNa rUpe uccheda karI nAkhyA hatA. jema agnine ja abhAva hoya, te dhumADAne saddabhAva saMbhavI zakatA nathI, e ja pramANe krodha Adi kAraNanA abhAvamAM sAvadha anuSThAno rUpa kAryane paNa abhAva ja rahe che krodha Adi kAraNonA abhAvamAM temanuM arihantatva ane maharSiva kAraNabhUta manyu tu. tAtparya e che ke arihata ane maharSi hovAne kAraNe mahAvIra prabhu niSkaSAya hatA. ane niSkaSAya hovAne kAraNe teo sAvadya anuSThAnathI dUra rahetA hatA. // 26 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 537 mUlam-kiriyA~kiriyaM veNaiyANuvAyaM, aNNANiyANaM paDiyaJca ThANaM / se savvavAyaM iti veyaMittA, uvaTrie saMjamadIharAyaM // 27 // chAyA-kriyA'kriye vainayikA'nuvAda, bhajJAnikAnAM pratItya sthAnam / sa sarvavAdamiti vedayitvA, upasthitaH saMyamadIrgharAtram // 27 anyayArthaH-(kariyAkiriyaM) kripA'kiye-kriyAvAyakriyAvAdimatam (veNai. yANuvAya) vainayikAnuvAda-matam (maNNANiyANa) ajJAnikAnAm (ThANaM) sthAna 'kiriyAkiriyaM' ityaadi| zabdArtha-'kiriyAkiriyaM-kriyA'kriye' kriyAvAdI akriyAvAdI matako tathA 'veNaiyANuvAyaM-cainayikAnuvAda' vinayavAdI ke kathanako tathA 'aNNANiyANa-ajJAnikAnAm' ajJAnavAdiyoM ke ThANaM-sthAnam' matako 'paDiyacca-pratItya' jAnakara 'se iti-sa iti' ye vIra bhagavAn isamakAra 'satyavAyaM-sarvavAdam' saba vAdiyoM ke matako 'veyaittA-vedayitvA' jAnakara ke 'saMjamadIharAyaM-saMghamadIgharAtram' jIvana bharake liye 'ucaTTie-upasthitaH' sthita hue haiM // 27 // anvayArtha-kriyAvAdiyoM ke, akriyAvAdiyoM ke, painayikoM ke tathA ajJAnavAdiyoM ke mata ko jAna kara, isa prakAra se sabhI vAdoM ko jAna kara bhAvAna mahAvIra jIvanaparyanta saMyama meM sthita rahe // 27 // " kiriyAkiriya" tyAha zAya-'kiriyAkiriya-kriyA'kriye' yA pI mane jiyAcAhInA bhatane tathA 'veNaiyANuvAya-cainayikAnuvAdam' vinayavAhinAthanane tathA 'aNNANi yANaM-ajJAnikAnAm' majJAnAhiyAnA 'ThaNaM-sthAnam' bhatane 'paDiyacca-pratItya' lAne se iti-sa iti' te pA2 samAn // pramANe 'savyavAyaM-sarvavAdama' sadhA pAhayAnA bhatane 'yevaittA-vedayitvA' onIna 'saMjamadIharAya-saMyamadI. rAma sa0deg panapanta 'uvadie upasthitaH' sthita 29yA cha. // 27 // savArthakriyAvAdIonA, akriyAvAdIenA, vainAyikonA ane ajJAnavAdIonA matane jANIne, A prakAre saghaLA vAdenA ravarUpane jANuM laIne, bhagavAna mahAvIra jIvanaparyata saMyamanI ArAdhanAmAM avicala rahyA hatA 27 zrI sUtra kutAMga sUtra 2 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A PRA sUtrakRtAnasUtre pakSaM matam (paDiyacca) patItya-jJAtyA (se iti) sa vIraH iti evaM prakAreNa(savdhayAya) sarvavAda-sarvamataM 'veyaitA' vedayityA-jJAtvA (saMjamadIharAyaM) saMyama dIrgharAtram (uyahie) upasthitaH-yAvajjIya saMghamotthAnenotthita iti // 27 // TIkA-kiriyAkiriyaM' kriyAkriye 'veNaiyANuvAyaM vainayikAnuvAdam / 'aNNANiyANaM' ajJAnikAnAm 'ThANaM' sthAnam-pakSam , athavA-sthIyate'sminiti sthAnam-durgatigamanAdikaM sarvam 'paDiyacca pratItya-parijJAya samyagavabudhyetyarthaH / kriyAvAdinastu-kriyAta eva mukti bhavatIti-kriyAmAtramAcaraNIyam / akriyAvAdinaH punaH jJAnavAdino jJAnAdeva mokSa iti kriyAmujjhAMcakruH / tathA-vinayAdeva mokSamAcakSANA vinayena carantIti vainayikA vyavasthitAH / tathA-ajJAnameya TokArtha-bhagavAna ne kriyAvAdiyoM ke mata ko jAnA, akriyA vAdiyoM ke mata ko jAnA, cainayikoM ke bAda ko jAnA aura ajJAnavAdiyoM ke sthAna arthAt pakSa ko jAnA / athavA jisameM sthiti ho use sthAna kahate haiM, isa vyAkhyA ke anusAra unakI durgati meM hone vAlI sthiti ko jAnA arthAta ajJAnavAda se durgati ko prApti hotI haiM, isa tathya ko jaanaa| kiyAyAdiyoM kA mantavya hai ki akelI kriyA se hI mokSa kI prApti hotI hai, ataeva kriyA kA hI AcaraNa karanA cAhie / akriyA cAdI jJAnavAdI haiM, ve jJAna se hI mukti mAnate haiM, kriyA ko nirarthaka samajhate haiM / vinaya se ho mokSa kahane vAle aura vinaya kA hI AcaraNa TIkArtha - bhagavAna mahAvIre kriyAvAdIonA matane jANya, akriyAvAdIonA matane jANya, vainAyikonA matane jA ane ajJAnavAdIonA rathAnane (pakSane paNa jANI lIdhu. athavA jemAM sthiti (utpatti) thAya che tene sthAna kahe che A vyAkhyA pramANe judA judA matavAdIonI dutimAM kevI sthiti (dazA) thAya che, te jANyuM. eTale ke ajJAnatAdIonA mArgane anusaravAthI durgatinI prApti thAya che, eka tathyane temaNe jANyuM hatuM. kriyAvAdIonI mAnyatA evI che ke ekalI kriyA dvArA ja mokSanI prApti thAya che, tethI kriyAomAM ja pravRtta rahevuM joIe. akiyAvAdI jJAnavAdI che. teo kriyAne nirarthaka mAne che ane jJAna dvArA ja makti prApti thAya che ema mAne che. vinayathI ja mokSa prApta thAya che evuM mAnIne vinayanuM zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 539 aihikAmudhimakaphalAnAM kAragamiti kR vA, akSAnino vyavasthitAH / ityevaM bahuvidhayAdinAM matamavagatya-jJAtvA, tathA-'se' sa bhagavAn barddhamAna svAmI 'satyayAya' sarvavAda-sarvamatam 'veyaittA' vedayityA-samyag jJAtvA 'upaTThie' upasthita:samyagutthAnena saMpame vyasthito'bhavat / yathA'nye paravAdinI doSayuktAH zAstrANi kRtvA'pi sthaziSyANAM malinopacArAllaghutAM prAptA, he bhagavan ! te doSA stvayi na santi, tvayi tadoSANAmabhAvAditi / taduktam-'yathA pareSAM kathakA vidagdhAH zAstrANi kRtvA laghutA mupetAH / ziSyai ranujJAmavinopacArai vaktRtvadoSAstvayi te na santiH / 1 / iti / karane vAle vainayika kahalAte haiN| jo loga ajJAna ko hI isa loka tathA paraloka meM kalyANakArI mAnate haiM, ve ajJAnavAdI kahalAte haiN| ___ isa prakAra vividhavAdiyoM ke vAdoM ko vidita karake bhagavAn mahavIrasvAmI sabhI matoM ko samyak prakAra se jAnakara jIvanaparyanta ke lie saMyama meM sthita hue| jaise doSayukta paravAdI zAstroM kI racanA karake bhI apane ziSyoM ke malIna upacAra se laghunA ko prApta hue he prabho ? ye doSa Apa meM nahIM haiN| Apa pApa ke kAraNabhUta doSoM se sarvathA rahita haiN| kahA hai 'yathA pareSAM kathakA vidagdhAH' ityAdi / jaise dUsare matoM ke kuzala yAdI zAstra racakara laghutA ko prApta AcaraNa karanArAne vaiyika kahe che. je loke ajJAnane ja A leka ane paralekamAM kalyANakArI mAne che, temane ajJAnavAdI kahe che. A prakAranA vividha matavAdIonA vAde viSe mahAvIra prabhue khUba ja UDe abhyAsa karyo. te vAdonA guNadoSone barAbara samajI lIdhA. temane jJAna ane kriyA pradhAna zratacAritra rUpa dharmane ja zreSTha gaNone jIvanaparyata saMyamanI ArAdhanA karI. jevI rIte anya matavAdIo deSayukta zAstronI racanA karIne pitAnA zinA malIna AcaraNane lIdhe vAmaNuM banyA-pitAnI mahattA gumAvI beThA, evuM pratye ! ApanI bAbatamAM banyuM nathI. Apa te pApanA kAraNasuut hoSAthI sayA 2Dita // ch|. yu e cha-" yathA pareSAM kathakA vidagdhAH " tyA jevI rIte anya tothikee, kuzala zAstra racanA karavA chatAM paNa, zrI sUtrakRtAMga sUtraH 2 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 ___ sUtrakRtAGgo 'saMjamadIharAyaM' saMyamadIrgharAtram-jIvanaparyantaM saMyamopasthAnenotthitaH / kriSAvAdinAmakriyAvAdinAM vaiyikAnAmajJAninAM bauddhAdInAM ca matAni samyaka parijJAya, bhagavAn tIrthakaro mahAvIrasvAmI jIvanaparyantaM saMyamA'nuSThAna eva yukto'bhavat / parityajya sarvavAdaM saMyame eva tatparo'bhavat / jJAnakriyAbhyAM mokSa iti viditvA jJAnakripayoreva payatnaH kRto na tu eka pakSe eva iti bhaavH||27|| mUlam-te vAriyA itthI sarAibhattaM, uvahANavaM dukkhkhyttryaae| logaM vidittA AraM paraM ca, savvaM padaM vauriya sNvvaarN||28|| chAyA-sa vArayityA striyaM sarAtribhaktA mupadhAnavAn duHkhakSayArthAya / loke vidityA''raM paraMca sarva prabhuAritavAn sarvavAram // 28 // hue, kyoM ki unake ziSyoM ne doSayukta AcaraNa kiyaa| ve doSa Apa meM nahIM haiM // 1 // kriyAvAdiyoM, akriyAvAdiyoM, cainadhiko, ajJAnikoM evaM bauddha Adi ke matoM ko samyaka prakAra se jAna kara bhagavAna mahAvIra svAmI jIvana paryanta saMyamAnuSThAna meM hI udyata rhe| jJAna aura kriyA se mukti hotI hai, aisA jAna kara jJAna aura kipA kI sAdhanA ke lie yatnazIla rahe, kisI bhI ekAnta pakSa ko unhoMne svIkAra nahIM kiyaa|27) laghutA prApta karI che, kAraNa ke temanA ziSyanuM AcaraNa doSayukta hatuM, he. prabhe ! te deSa ApanAmAM nathI" kriyAvAdio, akriyAvAdio, nacike, ajJAnika ane bauddha AdinA matone sArI rIte jANuM laIne-mokSaprApti mATe te matone ayogya gaNIne mahAvIra svAmI jIvanaparyanta saMyamAnuSThAnamAM ja pravRtta rahyA. jJAna ane kriyA dvArA ja mukti maLe che, evu jANIne teo jJAna ane kriyAnI sAdhanane mATe ja prayatnazIla rahyA hatA. kaI paNa ekAnta pakSane temaNe svIkAra karyo nahI. rA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 541 ___azyArthaH -(se pamU) sa prabhuraH (sarAimattaM ititha pAriyA) sarAtribhaktAM striyaM vArayitvA-rAtribhojanaM strIsevanaM ca parityajya (dukkhakhayaTTayAe) duHkhakSayArtham-karmanAzAya (upahANavaM upadhAnavAna-tIvrataponiSThapradezaH (AraM paraM ca logaM vidittA) AraM ca paraM ca lokaM vidityA iha lokaM paralokaM tatkAraNaM ca jJAtyA (sandhavAraM sadhyaM vAriya) sarvacAraM sarva vAritavAn-sarvametat bahuzo nivAritavAn punaH puna: prANAtipAtAdiniSedhaM svato'nuSThAya parAMzca sthApitavAn iti // 28 // TIkA-'se pabhU' sa bhurbhagayAna tIrthakaraH 'sarAibhattaM itthI vAriyA' sarAtribhaktAM striyaM vArayitvA, rAtrau maktaM bhojanamitirAtribhaktam , rAtribhojana 'se vAriyA' ityaadi| __ zabdArtha-'se pabhU-sa prabhuH' vaha prabhu mahAvIra svAmI 'sarAimataM itthI yAriyA-sarAtribhaktAM striyaM cAraSitvA' rAtri mojana aura strIko choDa kara ke 'dukkhakhayapAe-duHkhakSayArtham' duHkha ke kSapake liye 'ucahANavaM-upadhAnavAn' tapasyA meM pravRta the 'AraM paraM ca logaM vidittAAraM paraM ca lokaM jJAtyA' isaloka tathA paraloka ko jAnakara 'sadhavAraM savvaM vAriya-sarvavAraM sarva vAritavAn' bhagavAnne saba prakAra ke pApako choDa diyA thA // 28 // anvayArtha prabhu mahAvIra ne rAtribhojana ke sAtha strI sevana ko bhI tyAga kara duHkho kA kSaya karane ke lie, tapazcaryA se yukta hokara ihaloka paraloka aura unake kAraNoM ko vidita karake saba pApoM ko pUrNa rUpa se tyAga diyA thA // 28 // " se vAriyA " tyAha Aver-'se pabhU sa prabhuH' te prabhu mahAvIra sthAbhI 'sarAibhattaM itthI vAriyA-sarAtribhatAM triyaM vArayitvA' vimocana bhane sIne chIna 'dukkharakhayaTTayAe-duHkhakSayArtham' humanA kSayamATe 'upahANavaM-upadhAnayAn' ta5. zyAmA pravRtta jatA 'AraM paraM ca loga vidittA-Ara' paraMca lokaM jJAtvA' yA so mane parone na 'savyavAraM savvaM vAriya-saryavAra sarva vAritavAn' mApAne mayA 5412 pApane choDI pAhatA // 18 // sUtrArtha-mahAvIra prabhue rAtribhejananI sAthe strIvanane paNa sarvathA parityAga karyo hato. duHkhane (karmono kSaya karavAne mATe, temaNe ghera tapasyA karI hatI. temaNe A leka, paraloka ane temanAM kAraNene jANa laIne samasta pApAne sarvathA tyAga karyo hate. 28 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 sUtrakRtAGgasUtre mityarthaH, rAtrimatena rAtriyojanena sahitAmiti sarAtrimakAM striyaM vArayitvA - parityajya 'uvahANavaM' upadhAnavAn-upadhAnaM ghoraM tapaH tadvidyate yasyA'ptau udhAnavAn saMvRttaH / kimarthamupadhAnavAn abhavat tatrAha - ' dukkhakhayaTTayAe' duHkha kSayArthAya - duHkhAnAM - mAnasikakAyikAnAM kSayArtham / ete hi rAtribhojanAdayaH prANihiMsAmUlakA stadAcaraNena prANihiMsA jAyate / hiMsayA duHkhamavazyaM bhASi, iti paryAlocya rAtribhojanAdikaM parityaktavAn / tathA tapasi mano nivezitavAn / athavA duHkhayati santApayatIti duHkhaM duHkhakAraNaM karma tasya kSayo vinAzastasmai / tathA-'logaM vidittA AraM paraMca' kiMca lokaM saMsAraM viditvA - AraM - iha lokam, ca- punaH paraM paralokam / yadvA-AraM - manuSyalokam paraM nAra " - TIkArtha - bhagavAn mahAvIra rAtri mojana ke sAtha strI sevana ko tyAga karake ghora tapasvI bane the| unake ghora tapasvI hone kA prayojana kyA thA ? isa praznakA uttara dete hue kahA hai zArIrika mAnasika vAcika duHkhoM kA kSaya karane ke lie unhoMne tapomadha jIvana aMgIkAra kiyA thaa| rAtri bhojanAdi prANiyoM kI hiMsA ke mUla haiM / inake sevana se prANiyoM kI hiMsA anivArya hai| hiMsA duHkhoM kI jananI hai| aisA soca kara rAtribhojanAdi samasta sAvayavyApAroM kA tyAga kara diyA thA aura tapasyA meM mana lagAyA thA / athavA jo duHkha detA haiM, saMtApa pahu~cAtA hai, use duHkha kahate haiM, isa vyAkhyA ke anusAra karma duHkha ke kAraNa haiM, ataeva karmoM kA kSapa kAne ke lie bhagavAn ne tapa aMgIkAra kiyA thA / TIkA--bhagavAna mahAvIra rAtri bhAjananA ane strIseyananA tyAga karIne ghAra tapasyA karavA lAgyA hatA. tee zA mATe ghera tapAsyA karatA hatA ? A praznanA uttara ApatA sUtrakAra kahe che ke-mAnasika, yAcika ane kAyika duHkhAne kSaya karavAne mATe temaNe tAmaya jIvana a'gIkAra yu hetu rAtrilobhana, bhAnu sevana, Adi aryo dvArA hiMsA thAya che. temanuM sevana karanAra leAkeA prANIonI hiMsA avazya kare che. hiMsA ja duHkheAnI jananI che, evuM samajIne temaNe rAtrieAjana Adi samasta sAvadya vyApA rezanA parityAga karIne tapasyAmAM manane lIna karyuM hatuM. athavA je duHkha de che. satApa utpanna kare che, tene duHkha kahe che. A vyAkhyA pramANe krama ja duHkhanuM kAraNa che. evuM samajIne kA kSaya karavAne mATe bhagavAn mahAvIre tapa aMgIkAra karyu hatuM, zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 543 kAdilokaM duHkhanidAnaM jJAtvA, svarUpataH kAraNatazca jJAtyA, 'savyavAraM' sarvacAram 'savyaM sarvam 'yAriya' pAritavAna-bahuzo nivAraNaM kRtavAn / nahi svayamanayasthita stasmin parAn vyavasthApayituM samarthoM bhavatIti / yAvatparyantaM svayamindriyanigrahaM na karoti tAyadupadizya parAnapi indriyadamanAdau na vyavasthApayattIti svamanasi nizcitya svayameva magavatA indriyANi nigRta parasmai upadiSTamiti / taduktam--- 'bruvANo'pi nyAyyaM svavacanaviruddhaM vyavaharan parAnnA'laM kazcidamayitumadAntaH svayamiti / bhavAnnizcityaivaM manasi jagadAdhAya sakalaM, sthamAtmAnaM tAvaddamayitu madAntaM vyavasitaH // 1 // iti // Ara arthAt ihaloka aura pAra arthAt paraloka athavA Ara arthAt manuSyaloka aura pAra arthAta narakAdi loka ko duHkha kA kAraNa jAna kara, unheM svarUpa evaM kAraNoM se pahacAna kara tyAga diyA thaa| bhagavAn ne prANAtipAta Adi pApoM kA svayaM tyAga karake dUsaroM ko bhI usa tyAga meM sthApita kiyA thA, kyoM ki jo svayaM unameM sthita na ho vaha dUsaroM ko sthita karane meM samartha nahIM ho sktaa| jaba taka koI svayaM indriya nigraha nahIM karatA taba eka upadeza dekara dUsaroM ko indriya nigraha Adi meM niyojita nahIM kara sakatA, Ara' eTale ke A lekane ane "pAra' eTale ke paralakane, athavA "ArI eTale manuSyalakane ane "pAra" eTale narakAdi lekane duHkhanuM kAraNa jANIne, temanA svarUpane ane temanI prAptinA kAraNono pUre pUre khyAla AvI javAthI, temAM punarAgamana na karavuM paDe evI pravRtti karIne ATha prakAranAM karmone kSaya kane-te nirvANa pAmyA che. mahAvIra prabhue prANAtipAta Adi pApone pite tyAga karyo hato ane anya jIvone paNa tene tyAga karavAne upadeza ApyuM hatuM. e niyama che ke upadezaka je vastunA tyAgane upadeza ApatuM hoya tene, tyAga pahelAM te teNe ja karavo joIe. te ja tenA upadezanI anya leke para sArI asara paDe che. jyAM sudhI keI upadezaka pite ja Indriyono nigraha kare nahIM, tyAM sudhI anyane Indriyanigraha Adi karavAnuM kahevAmAM saphaLa thaI zake nahIM. A vAtane zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 sUtrakRtAGgasUtre tathA--'titthayaro caunANI suramahio sijjhipana vadhUyami / __ aNigRhiyabalavirio savvatthAmesu ujjamai' // 2 // chAyA-tIrthakarazcaturjJAnI suramahitaH sedhayitavye'adhUte (mokSe) anihitabalavIryaH sarva sthAmasu udyamati // 1 // AsyArtha:--caturjJAnavAn devapUjyastIrthakaro mokSapAptyai svakIyabalavIyA~dikamupayuJjan sarvabalena saha prayatnaM kRtavAniti // apane mata meM isa prakAra nizcaya karake svayaM bhagavAna ne apanI indriyoM kA nigraha kiyA, tatpazcAt dUsaroM ko usake lie upadeza diyaa| kahA bhI hai-bruvANo'ti' ityAdi / 'Apane yaha nizcaya kiyA ki koI nyAyayukta vacana kahatA huA bhI yadi svayaM apane kathana ke viruddha AcaraNa karatA hai to dUsaroM ko indriyanigraha meM pravRtti karAne meM samartha nahIM ho sktaa| isa prakAra nizcaya karake tathA samasta jagat ke svarUpa ko jJAta karake Apa indriya nigraha meM-tapameM pravRtta rahe // 1 // aura bhI kahA hai-'litthayaro caunANI' ityaadi| cAra jJAnoM se sampanna tathA devoM ke bhI pUjya tIrthakara mokSa prApta karane ke lie apane bala yIrya kA upapoga karate hue sampUrNa zakti ke sAtha prayatnazIla hue' / / 1 / / hRdayamAM avadhAraNa karIne mahAvIra prabhue pote ja pahelAM te indriyano nigraha karyo ane tyAra bAda kAne indriyone nigraha karavAne upadeza dI. ghu 55 cha hai-" brUvANo'pi" tyAha "kaI nyAyayukta vacana kahevA chatAM paNa je kahenAra pite ja pitAnA kathana virUddhanuM AcaraNa kare che, te kahenAra (upadezaka) anya lokone indriyanigrahamAM pravRtta karAvavAne zaktimAna thatuM nathI. A prakArane nizcaya karIne tathA samasta jagatanA svarUpane jANuM laIne mahAvIra svAmI pote ja indriyonaa niyama-ta5i pravRtta pyA" paNI se 4hyu cha hai-" titthayaro NunANaM " tyAhi cAra jJAnathI saMpanna tathA devane paNa pUjya evA tIrthakara mokSa prApta karavAne mATe pitAnA balavIryane upayoga karIne pitAnI saMpUrNa zakti sAthe prayatnazIla thayA hatA? zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNayaNanam 545 bhagavAn mahAvIra svAmI svakIyA'STavidhakarmA'panetuM khiyA rAnimojanaM ca. parityaktavAn / tathA tadaiva svayaM tapasi pravartamAnaH ihalokaparaloko svarUpato. hetutazca parijJAya, sarvANyapi sAvayakarpA'nuSThAnAni parityaktavAniti // 28 // ___ athedAnI mudharmasvAmI tIrthakRtAM guNAn samyak kathayitvA, ziSyAnupadizati-'socA ya dhamma' ityaadi| mUlam-soccA ya dhammaM arahaMtabhAsiyaM, samAhiyaM aTapaovasuddhaM / taM saMdahANA ya jaNA aNAU~, iMdoM va devAhiva aagmissNti||29|| ttibemi|| chAyA-zrutvA ca dharmamahadbhASitaM, samAhitamarthapadopazudam / taM zraddadhAnAzva janA anAyupa, indrA iya devAdhipA agamiSyanti // 29 // _ iti bravImi / tAtparya yaha hai ki bhagavAna mahAvIra svAmI ne apane ATha prakAra ke karmoM ko dUra karane ke lie strI sevana kA tathA rAtribhojana kA tyAga kiyaa| nirantara tapa meM udyata rhe| ihaloka aura paraloka ko svarUpa aura kAraNoM se jAna kara samasta sAyadyavyApAroM kA parityANa kara diyA // 28 // sudharmA svAmI tIrthakara bhagavAn ke guNoM kA samyaka kathana krm| aba ziSyoM ko upadeza dete haiM-'soccA dha dhamma' ityAdi zabdArtha-'arahaMtabhAsiyaM-arhadbhASitam' zrI ariiMta deva ke dvArA kathita 'samAhitaM-samAhitam' yuktiyukta 'aThThapoSasuddhaM-athe tAtparya e che ke bhagavAna mahAvIra svAmIe pitAnAM A prakAranAM karmone kSaya karavA mATe rAtribhojana, strIsevana Adi sAvadha kAne tyAga karyo tathA nirantara tapasyA karyA karI. temaNe A leka ane paralokanA svarUpane tathA kAraNene jANI laIne samasta sAvadya vyApArane parityAga karI nAkhyo hato. 28 mahAvIra prabhunA guNenuM samyak prakAre kathana karIne sudhamAM svAmI pitAnA ziSyone A pramANe upadeza Ape che. " soccA ya dhamma" tyAha zA-'arahaMtabhAsiyaM-arhad bhASitam' zrI ARE 15 vAle. pAmA Ayeta 'samAhitaM-samAhitam' yuti yuta 'apaoSasuddha-aSado zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 sUtrakRtAGgasUtre anyayArtha:---(arahaMtabhAsiyaM) arhadbhASitaM-tIrthakaramatipAditam (samAhiyaM) samAhita-yuktiyuktam (aTThapaovasuddhaM) arthapadopazuddham-arthaiH padaizca nirdoSam (dhammaM socA) dharma-zrutacAritralakSaNaM zrutvA (taM sadahANA) taM-dharmamahadbhASitaM thadadhAnA:-tatra zraddhAM kurvantaH (jaNA) janAH-lokAH (aNAU) anAyuSaH-apagatAyuHkarmANaH santaH mokSa prApnuvanti,-athavA-(iMdA va) indrA iva (devAhiya) devAdhipAH-devasyAminaH (bhAgamissaMti) AgamiSyanti-bhaviSyantIti // 29 // rokA--'arahaMtabhAsiyaM' arhadbhASitam 'samAhiya' samAhitam yuktiyuktam 'aTThapoyasuddhaM' arthapadopazuddham, arthaH-pratipAdyAbhidheyaiH padestadvAcakazabdaiH upapadopazu'- artha aura padoM se yukta 'dhamma soccA-dharma zrutvA dharma ko sunakara 'taM sadahANA-taM zraddadhAnAH' usameM zraddhA rakhane vAle 'jaNAjanA: manuSya 'aNAu-anAyuSaH' mokSako prApta karate haiM athavA 'iMdAya indra iva' ye indra ke jaise 'devAhiya-devAdhipAH' devatAoM ke adhipati "AgamissaMti-AgamiSyanti' hote haiM // 29 // anvayArtha-arihanta ke dvArA prarUpita, yuktiyukta, artha aura zabda donoM dRSTiyoM se nirdoSa dharma ko zravaNa karake, usa para jo zraddhA karate haiM, ye bhavya jana Ayukarma se rahita ho kara muktilAbha kara lete haiM athavA indra ke samAna devoM ke adhipati hote haiM // 29 // ____TokArtha--sarvajJa sarvadarzI arihanta bhagavanta dvArA bhASita yukti saMgata tathA bhAva aura bhASA arthAt vAcya aura vAcaka yA artha evaM zabda donoM hI dRSTiyoM se sarvathA nirdoSa zrutacAritra rUpa dharma ko suna zuddhaM' ma bhane pothI yuta 'dhamma soccA-dharma zrutvA' yamana salamAna *ta mahahANA-taM zradAdhAnAH' temA zraddhA rAmApA 'jaNA-janAH manuSya 'aNA3-anAyuSaH' bhAkSane prApta 42 che. athavA 'iMdAva-indra iva' tevm| chandra nA: 'devAhiva-devAdhipAH' heyatAmAna adhipati 'AgamissaMti-Agamidhyanti' thAya che. // 28 // sUtrArtha--arihanta bhagavAna dvArA prarUpita, yuktiyukta, artha ane zabda bane daSTie nirdoSa dharmanuM zravaNa karIne, tenA upara je zraddhA rAkhe che, te bhavya-jI AyukamathI rahita thaIne mukti prApta karI zake che, athavA devAnA adhipati IndranI padavI te avazya prApta kare che. 29 TIkArtha-sarvajJa, sarvadazI arihanta bhagavate dvArA bhASita, yuktisaM. gata tathA bhAva ane bhASA-eTale ke vAcya ane vAcaka athavA artha ane zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zava samayArthabodhino TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 547 sAmIpyena zuddha-nirdoSam , tadevaMbhUtam , 'dhamma' dharmam durgatidhAraNAd dharma-zruttacaritrAkhyam 'socA' zrutvA, tathA 'taM' tam-tAdRzaM dharmam 'sadahANA' zradhAnAH tatra zraddhAmAdhAyA'nutiSThantA, 'jagA' janAH-puruSAH 'aNAU' anAyuSaH-aragatAyuHkarmANa zcetadA siddhA bhavanti, sAyuSazve tadA 'iMdAva' indrA iva 'devA hiya' devAdhipAH 'AgamissaMti' AgamiSyanti, indrA iva devAdhipatitvamaznuvate - sarvajJatIrthakaroditadharmAn zrutvA zradvayA ca tadArAdhanaM kuryANA lokAH AyuHkamaNo'pagame muktA bhavanti, athavA-sAmilASAzvettadA indrA iya devAnAmadhipatayo bhavantIti bhAvaH // 29 // ityahaM kathayAmi sarvajJabhASitaM dharma bhavadbhayaH, ityevaM sudharmasvAmI vijJApayati ziSyebhya iti iti zrI-vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAptIlAlabativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthabodhinyA. khyAyA" vyAkhyAyAM vIrastavAkhyaM SaSThamadhyayanaM samAptam // 6-1 // kara usa para zraddhA karane vAle bhavya puruSa Ayukarma se rahita ho jAte haiM to siddhi prApta karalete haiN| yadi Ayukarma vidyamAna ho arthAta karma zeSa rahagae hoM lo indra ke samAna devAdhipati hote haiN| ____ Azaya yaha hai ki tIrthakara prarUpita dharma ko zramaNa karake usa para zraddhA karane vAle tathA usakI ArAdhanA karane vAle jana Ayu tathA kamoM se rahita hokara mukta ho jAte haiN| kadAcit ve sAbhilASa hokarmakSaya na kara pAye hoM to devendra kI padavI prApta karate haiM // 29 // isa prakAra meM sarvajJokta dharma kathana karatA huuN| chaThA adhyayana samApta zabda ane daSTie sarvathA nirdoSa thatacAritra rUpa dharmanuM zravaNa karIne, tenA upara daDha zraddhA rAkhanAra bhavyapuruSa je AyukarmathI rahita thaI jAya, te siddhi (mokSa) prApta kare che. paraMtu jo tenA Ayukamane sarvathA kSaya na thaI jAya eTale ke kama bAkI rahI jAya te IndranA samAna devAdhipati te avazya thAya che. tAtparya e che ke tIrthaMkara prarUpita dharmanuM zravaNa karIne tenA para zraddhA rAkhanAra tathA tenI ArAdhanA karanAra puruSa Ayu tathA karmothI rahita thaIne mukta thaI jAya che. kadAca teo sAbhikhASa hAya-kamane pUre pUre kSaya na karI zakyA hoya, te devendranI padavI te avazya prApta kare che. 29 "mA prasAra I. sajJAta dhamanu 45na chu," me sudharmA. svAmI jaMbusvAmI Adi ziSyane kahe che. // 79 adhyayana samAsa // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % ER sUtrakRtAGgasUtre __ atha saptamAdhyayanaM prArabhyategata SaSThamadhyayanam, saMpati saptamamadhyayanamArabhate / SaSThAnantaramAgamiSyataH sasamAdhyayanasya SaSThena sahAyaM saMbandhaH, 'nA'saMgataM vidadhyAt' iti niyamAta saMgati pradarzanamAyazyakaM bhavati, ataH saMvandho'vazyameva drshniiyH| tathAhi-iha batItAnantare'dhyayane bhagavatastIrthakarasya zrI vardhamAnasyAmino guNAH kathitAH, tAdRzaguNavantaH sushiilaaH| etadanantaraM tadviparItAH kuzIlAH te kathyante, tadanena saMbandhenA''yAtasya saptamA'dhyayanasya prathamam AdyagAthAdvayamAha'puDhayI ya' ityaadi| sAtavA~ adhyayanachaThA adhyayana samApta huaa| aba satayA~ prAraMbha kiyA jA rahA hai| chaThe adhyayana ke pazcAt Ane vAle sAtaveM adhyayana kA usake sAtha yaha sambandha hai| asambaddha kathana yA kArya nahIM karanA cAhie, isa niyama ke anusAra saMgati pradarzita karanA Avazyaka hotA hai| ataH sambandha dikhalAnA caahie| pichale chaThe adhyayana meM bhagavAn badamAna ke guNoM kA kathana kiyA gayA hai| vaise guNoM se jo yukta hote haiM, yahI suzIla kahalAte haiN| unase jo viparIta haiM, ye kuzIlavAna hote hai, unakA kathana isa adhyayana meM kiyA jaaegaa| isa sambandha se prAsa sAtaveM adhyayana kI do gAthAe~ kahate haiM-'puDhavIya AU' tathA eyAiM kAyAI' ityaadi| -madhyayana saatchaThuM adhyayana pUruM thayuM. have sAtamAM adhyayananI zarUAta thAya che. chA adhyayana sAthe sAtamAM adhyayanano saMbaMdha have batAvavAmAM Ave che. asaMbaddha kathana ke kArya karavuM joIe nahIM, A kathana anusAra saMgati (sa badha) pradarzita karavAnI AvazyakatA rahe che, tethI pUrva adhyayana sAthe A adhyayanane saMbaMdha prakaTa karavAmAM Ave che. chaThThA adhyayanamAM vardhamAna mahAvIra prabhunA guNonuM varNana karavAmAM AvyuM. evAM guNothI jeo yukta hoya che, temane ja suzIla kahevAmAM Ave che. paraMtu te guNa karatAM viparIta guNothI (SothI) je yukta hoya che, temane kuzIla kahe che. evAM kuzIla lokenuM kathana sAtamAM adhyayanamAM karavAmAM Avaze. A prakArane pUrva adhyayana sAthe saMbaMdha dharAvatA A sAtamAM adhyayananI pahelI be gAthA mA prabhArI-'puDhayIya Au0' tathA eyAI kAyAI' tyA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlayatAM doSanirUpaNam 549 mUlam-puDhavI ya AU agaNI ya cAu, taNarukkha bIyA ya tasA ya pANA / je aMDayA je ya jarAu pANA, saveyayA je rasayAbhihANA // 1 // eyAiM kAyAI paveiyAI, eesu jANe paDileha sAyaM / eeNa kAeNa ya AyadaMDe, eesu yA visspriyaasuviti||2|| chAyA-pRthivI cA''pazcA'gnizca vAyuH tRNavRkSavIjAzca trasAzcapANAH / ye'NDajA ye ca jarAyujAH mANAH saMspedajA ye rasajAbhidhAnAH // 1 // ete kAyAH praveditAH eteSu jAnIhi pratyupekSasya sAtam / etaiH kAyai ye AtmAdaNDA eteSu ca viparyAsamupayAnti // 2 // zabdArtha-'puDhacI ya-pRthivI ca' pRthivI 'Au agaNI ya pAUApaH agnizca vAyuH' jala, agni, aura vAyu 'taNarukkhapIyA ya tasA. ya pANA-tRNavRkSavIjAzca sAzca prANAH' tRNa, vRkSa, bIja aura trasaprANI 'je aMDayAyecANDajAH' tathA jo aNDaja 'je ya jarAu pANAye ca jarAyujAH prANA:' aura jarAyuja prANI hai 'je saMseyayA ye ca saMsvedajA, tathA jo saMsvedaja evaM 'je rasayAbhihANAye va rasajAbhidhAnA' jo vikriyA vAle rasase utpanna hone vAle prANI hai 'eyAI kAyAI payeiyAI-ete kAyAH praveditAH' ina saboM ko sarvajJane jIvakA piNDa kahA hai 'eesu-eteSu' ina pRthivIkAya AdikoM meM 'sAyaM jANa-sAtaM jAnIhi sukha kI icchA jAno 'paDileha-pratyupekSa. zahAtha-'puDhavI ya-pRthivI ca' pRthvI 'Au agaNI ya yAU-ApaH avizva vAyu' sa, mazi ane pAyu 'taNarukkhabIyA ya tasA ya pANA-tRNa vRkSabIjAzca prasAzca prANAH' tRNa, vRkSa, mI bhane 3 prANI 'je aMDayA-ye caNDajAH' tathA / ma ane 'je ya jarAu pANA-ye ca jarAyujAH prANAH' le 12 // zubha prANI cha, 'je saMsevayA-ye ca saMsvedajAH' tathA remo saMsva tathA je rasayAbhihANAH-ye ca rasajAbhidhAnAH' mA 2sathI utpanna vAyANa prAliyo cha 'eyAI kAyAI paveiyAI-ete kAyAH praveditAH' mAmadhAne sapaze-apanA pisa che. 'eesu-eteSu' mA pRthvIya vibhA 'sAya jANa-sAtaM jAnIhi' zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 sUtrakRtAGgasUtre ____ anvayArtha:-(puDhavI ya) pRthivI ca (AU agaNI ya pAU) ApaH agnitha pAyuH (taNarukkhabIyA ya tasA ya pANA) tRNAni-kuzakAzAdIni, vRkSAH-AmrAdayaH bIjAni-yayAdIni ca trasa: dvIndriyAdayaH ca mANAH pANinaH, (je aMDayA) ye cANDajAH-zakuni prabhRtayaH (je ya jarAupANA) ye ca jarAyujAH-garbhacarmajAH pANAH (je saMseyayA) ye ca saMsvedajA:-yUkA matkuNAdayaH (je rasayAbhihANA) ye ca rasanAbhidhAnA:-vikRtapastuSujAtAH, (eyAiM kAyAI paveiyAMI) ete pRthivyAdayaH kAyAH jIpanikAyAH praveditAH kathitAH (eesu) eteSu pRthivIkAyAdiSu (sAyaM jANe) sAtaM sukhaM jAnIhi (paDileha) pratyupekSasya sUkSmarItyA vicAraya (eaiNa kAraNa ya AyadaMDe) etaiH kAyai ye AtmadaNDAH etAn vinAzya ye AtmAnaM sva' aura use sUkSma rItise vicAro 'eeNa kAraNa ya AyadaMDe-etaiH kAyaiH ye AtmadaNDAH' jo ukta prANiyoM kA nAza karake apane AtmA ko daMDa dete haiM ye 'eesu ya vipariyAsuciti-eteSu ca viparyAsamupayAnti' inhi prANIyoM meM janma dhAraNa karate haiM // 1-2 // ____ anyayArtha-pRthvI, pAnI, agni, vAyu, kuza kAza Adi tRNa, Amra Adi vRkSa, yaya Adi bIja, dvIndriya Adi trasa prANI pakSI Adi aNDaja, jarAyuja, jU khaTamala Adi saMsvedaja aura rasaja arthAt vigar3I sar3I vastuoM meM utpanna hone vAle jantu yaha saba sarvajJoM dvArA jIvanikAya kahe gae haiN| ina saba pRthvIkAya Adi meM sAtA ko jAno, sUkSma rIti se vicAra kro| ina jIvoM kA ghAta karake jo apanI sumanI 42ch| on 'paDileha-pratyupekSasva' bhane tene sUkSma zate viyaare| 'eeNa kAeNa ya AyadaMDe-etaiH kAyaiH ye AtmadaNDAH' mA 52 mukha prANiyonI nArIne potAnA mAmAna mApe che, temA 'eesa ya vipariyAsuviti-eteSu ca viparyAsamupayAnti' mA prAliyomA bhadhAraNa are cha. // 1-2 // sUtrA-pI, pANI, mazi, vAyu, 12 mA tRpa; mA mA vRkSa java Adi bIja; kIndriya Adi trasa jIve, pakSI Adi aMDaja jarAyuja, jU, mAkaDa Adi saM svedana, ane rasaja eTale ke bagaDI gayelI ke saDI gayelI vastuomAM utpanna thatAM jatuo, A badhAne sarvajJo dvArA javanikAya kahevAmAM Avela che. pRthvIkAya Adi samasta jemAM sAtAne jANe-eTale ke te saghaLA ne sukha game che, e vAtane sUkSama rIte vicAra kare che ke A jIvane ghAta kare che, teo pitAnA AtmAne zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 551 daNDayaMti te (eesa ya vipariyAsurviti) eteSu eva prANinaH kAyeSu viparyAsaM janma upayAnti prAnnuvanti utpattiM labhante iti // 1-2 // TIkA - 'puDhavI' pRthivI = pRthivIkAyikAH jIvAH, yacca zabdo'vAntara sUcakaH / tathAhi - pRthivIkAyikAH dvividhAH sUkSmAH vAdarAzya, te ca pratyekaM kAryAtakAdibhedena dvidhA bhavanti, tadevaM pRthivIkAyikA zruturvidhAH / 'AU' ApaH =akAyikAH, evamaptejovAyuSyapi caturvidhatvaM jJAtavyam / 'agaNI ya' ca agnikAyikAH 'bAu' vAyukAyikAH, sampati vanaspatikAyAn bhedena darzayati / 'taNa' tRNAni kuzakAzAdIni, 'rukkha' vRkSA:- AmrapanasAdayaH 'bIyA' bIjAni zAlyAdIti / evaM latAgulmAdayo'pi bhedAH saMgRhItA bhavanti / 'tasA ' AtmA ko daNDita karate haiM, ye inhIM kAryoM meM viparyAsa ko prApta hote haiM arthAt janma grahaNa karate haiM // 1-2 // TIkArya - pRthivI arthAt pRthvI ko zarIra banAkara rahane vAle jIva jinakA zarIra pRthivI hI hai| yahA~ 'ya' zabda yaha sUcita karatA hai ki pRthivIkAthiko meM sUkSma aura bAdara / ina donoM ke hI do do bheda haiM- paryAptaka aura aparyAptaka / isa prakAra pRthivIkAyika jIva cAra prakAra ke hote haiN| isI prakAra akAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika jIvoM ke cAra cAra bheda bhI samajha lenA caahie| vanaspatikAyika jIvoM ke kitane bheda hote haiM so kahate haiM-tRNa arthAt kuza, kAza Adi / vRkSa arthAt ja zikSA kare che, te eja jIvanikAyAmAM janmagrahaNa karIne peAtAnAM pApakarmonu phaLa bhAgave che. eja vAta tee eja jInikAyAmAM viparyAsa pAme che,' A sUtrapATha dvArA vyakta karavAmAM AvI che. 1-zA TIkA"--pRthvI' A pada pRthvIkAya jIvonu vAcaka che. pRthvIne ja zarIra banAvIne rahenArA jIvAne pRthvIkAya' kahe che. ahIM yu' padma e sUcita kare che ke pRthvIkAyikAnA aneka bheda heAya che. pRthvIkAyikAnA mukhya e leha che (1) sUkSma, mane (2) jAhara mA mannenAya paryAsa ane paryAsa nAmanA khacce bheda paDe che. A prakAre pRthvIkAyikAnA cAra prakAra paDe che. eja pramANe akAyika, tejaskAyika ane vAyukAyika jIvonA paNa cAra cAra bheda samajavA, vanaspatikAyikAnA keTalAka bhedo A pramANe che tRNa eTale ghAsa, kuza mAdi vRkSa eTale ke akhA, phaNasa Adi; khIja zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 sUtrakRttAjamane prasyantIti trasAH dvIndriyAdayaH / 'pANA' prANinaH 'je' ye ca 'aMDayA' aNDajAH =bhaNDAjAtAH pakSisarIsRpAdayaH / 'je ya jarAU pANA' ye ca jarAyujAH prANinaH, jarAyujAH jaMbAlajAlapariveSTitA eva jAyante manuSyagomahiSAdayA, tathA'je saMseyayA' ye saMsvedajAH saMsthedAjjAtAH yUkAH matkuNakumyAdayaH / 'rasayAbhi hANA' rasajAbhidhAnA=vikRtavastuSu samutpannAH iti / anekabhedabhinnAn pRthivyAdiSaTkAyAna padarya teSAM hiMsane doSaM darzayituM mUtrakAra Aha-'eyAI' ityAdi / 'eyAI' ete 'kAyAI' kAyAH ete paijIyanikAyAH 'paveiyAI praveditAH sarvajJaiH Ama, panasa Adi bIja arthAt zAli jo Adi / isa kathana se latA gulma guccha Adi bhedoM kA bhI grahaNa kara lenA caahiye| dvIndriya Adi jo prANI trAsa kA anubhava karake eka sthAna se dUsare sthAna meM jAte haiM, ve trasa kahalAte haiM / aNDaja (pakSI) sarIsapa (sarpa) Adi jarAyuja (camar3e kI jhillI meM lipaTe hue janma lene vAle) jaise manuSya, gAya, bhaiMsa Adi, svedaja arthAt pasIne se utpanna hone pAle jU, matkuNa (khaTamala) Adi vikRta vastuoM meM utpanna ho jAne vAle rasaja jantu, yaha saba usa jIva hote haiM ! pRthvIkAya Adi ke bheda kahakara sUtrakAra aba unakI hiMsA meM doSa pradarzita karate haiM-'eyAI ityAdi / sarvajJa tIrthakara ne jIyoM ke yaha pUrvokta chaha nikAya kahe haiN| kevala eTale ke zAli, yava Adi A kathana dvArA latA, gulma, guccha Adi bhedane grahaNa karavA joIe. zrIndriya Adi je prANIo trAsane anubhava karIne eka jagyAethI bIjI jagyAe jAya che, temane trasa kahe che aMDaja eTale iMDAmAMthI utpana thatAM pakSIo, ane sarSa Adi jI, jarAyuja eTale cAmaDAnA pAtaLA pAradarzaka paDamAM lapeTAIne janma lenAra manuSya, gAya, bheMsa Adi jIvo daja eTale parasevAmAMthI utpanna thanAra ju, mAkaDa Adi javo, rasaja eTale saDelI athavA vikRta vastuomAM utpana thanAra jaMtuo. A badhAM jIvone trasa jIve kahe che. pRthvIkAya Adi bhedanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra temanI hiMsAmAM 24 pa cha-'eyAI tyAha. sarvajJa tIrthakaree jInA pUrvokta cha nikAya kahyA che. kevaLajJAna zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhino TokA pra. zru. a.7 u. kuzIlavatAM doSanirUpaNam 553 tIrthakaraiH kathitAH, tehi kevalAlokalokanena pRthivyAdiSyapi jIvAna dRSTvA, sarve te jIyA epa lokebhyaH prveditaaH| eteSu puropadiSTeSu pRthivI prbhRtijiivnikaayessu| 'sAyaM' sAta-sukham 'jANe' jAnIhi, sarve'pi prANinaH mukhaiSiNo-duHkhavirodhinazca bhavantIti jJAtvA, 'paDileha' pratyupekSasya, he ziSya kuzAgrabuddhathA paryAlocaya, vicArayeti yAvat / 'eeNa kAyeNa ya AyadaMDe' etaiH kAryaH ye AtmadaNDA, ebhiH kAyaiH pIDacamAnaH AtmA svIya eca daNDa yate / etatsamAraMbhAt AtmadaNDo bhavati / eteSAM SirAdhane kRte nAkAdigatiSu pAto bhavati / tatazcAtmA duHkhamanumati, ata AtmA dnndditH| 'eesu yA vipariyAsurviti' eteSu ca viparyApsamupapAnti, ye etAn nanti te etedhyeya punarjanmamarajJAna rUpI prakAra se pRthvI Adi meM jIvoM kI sattA dekhakara unhoMne saMsAra ko dikhalAI hai| ___ pRthvIkAya Adi sabhI jIvanikAyoM meM sAtA ko samajho arthAta kuzAgrabuddhi se isakA vicAra karo ki sabhI prANI sukha ke abhilASI aura duHkha ke virodhI haiM arthAt chaoM jIvanikAyoM ke jIva sukha cAhate haiM duHkha nahIM cAhate haiN| ina jIvanikAyoM ko daMDita karanA (inakI virAdhanA karanA) apanI hI AtmA ko daMDita karanA hai arthAta inakI hiMsA se AtmahiMsA (apanI hiMsA) hotI hai aura narakAdi gatiyoM meM nipAta hotA (jAnA par3atA) hai| narakAdi durgatiyoM meM AtmA ko jo duHkha bhoganA par3atA hai, vahI AtmA kA daNDita honA hai| jo prANI ina SaTakAyoM meM se kisI kAya kI virAdhanA karatA hai, use usI kAya meM vAraMvAra janma maraNa karanA par3atA hai / athavA vipA rUpI prakAza vaDe temaNe pRthvIkAya AdimAM jIvanuM astitva joyuM che ane saMsAranA loko samakSa temAM jIva hovAnuM pratipAdana karyuM che. "pRthavIkAya Adi samasta jIvanikAyomAM sAtAne samaja" A kathanano bhAvArtha e che ke kuzAgra buddhithI e vAtane vicAra karo ke samasta je sukhanI abhilASA rAkhe che, keIne duHkha gamatuM nathI. cha e cha nikAyanA jIva sukha cAhe che, temane kakha gamatuM nathI. A javanikAyonI virAdhanA karavI te pitAnA AtmAne ja daMDita karavA barAbara che. eTale ke temanI hiMsA karavAthI AtmahisA (potAnI ja hiMsA) thAya che ane narakAdi gatiomAM javuM paDe che. narakAdi durgatiomAM AtmAne je duHkhe bhegavavA paDe che, enuM nAma ja AtmAnuM da Dita thayuM che. je mANasa A che kAyanA jIvo gAMthI kaI paNa kAyanA javanI virAdhanA kare che. tene eja jIvanikAyAmAM zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 sUtrakRtAnasUtre NA dikaM labhante / athayA-viryAsamupayAnti, viparyAso vytyyH| sukhamicchatA hi kAyasamAraMbhaH kriyate tAyatA sukhaM na bhavati / pratyuta duHkhameva jnyte| yadyA-paratIthikA mokSArthametAn SaDjIvanikAyAna virAdhayanti, tAyatAna mokSo labhyate, apitu tadviparIte saMsAre evaM paribhramanti duHkhamanubhayanti iti // 1-2 // mANipirAdhanaM kRtyA yAgAdikamanucaranto mokSArthino mokSamaprApya tadviparIta saMsArameya prApnunayanti ityuktaM kintu kena prakAreNa te saMsAramAvizanti tAn prakArAn upadarzayati sUtrakAra:-'jAIpaha' ityAdi / mUlam-jAIpahaM aNuparivaTTamANe tasathAvarehiM vinnighaaymti| sa jAijAiM bahukUrakamme jaM kubai mijai teNa baale||3|| chAyA-jAti pathamanuvartamAnastrasasthAyareSu vinighaatmeti| sa jAtijAti bahukrUrakarmA yatkaroti mriyate tena bAlaH // 3 // yasa ko prApta hone kA Azaya yaha hai ki sukha kI abhilASA se jIyoM kA AraMbha kiyA jAtA hai parantu AraMbha se mukha na hokara ulTA duHkha utpanna hotA hai / athavA paratIrthika mokSa ke lie SaTU jIvanikAyoM kI virAdhanA karate haiM parantu usase mokSa kI prApti nahIM hotI saMsAra meM hI paribhramaNa karanA par3atA hai aura saMsAra bhramaNa karate hue jIvoM ko vividha prakAra ke duHkhoM kA anubhava karanA par3atA hai // 1-2 // ___ yaha kahA jA cukA hai ki prANiyoM kI virAdhanA karake yajJa yAga Adi karanevAle mokSArthI mokSa to prApta karate nahIM, ulaTe saMsAra meM hI paribhramaNa karate haiM, kintu kisa prakAra ye saMsAra bhramaNa karate haiM, vAra vAra janma maraNa karavA paDe che. athavA-"viparyAsa pAmavo A padone bhAvAtha nIce pramANe che-sukhanI abhilASAthI jIvone AraMbha (hiMsA) karavAmAM Ave che, paraMtu te AraM bha dvArA sukhanI prApti thavAne badale UlaTAM duHkhanI ja prApti thAya che. athavA paratIrthike mokSane mATe che kAyanA jInI virAdhanA kare che, paraMtu tethI temane mokSanI prApti te thatI nathI, paraMtu saMsAramAM paribhramaNa karavuM paDe che ane paribhramaNa karatAM karatAM vividha prakAranAM duHkhane ja temane anubhava karavo paDe che. gAthAla-rA AgalA sUtramAM evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM ke prANIonI virAdhanA karIne yajJa, homa, havana Adi karanArA mokSAthI jIvo mokSa te prApta karatA nathI, UlaTAM saMsAramAM ja paribhramaNa karyA kare che, parantu mikSamAM na zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 555 ___ anvayArthaH- (jAIpaha) jAtipathaM-ekendriyAdijAtI 'aNuparivahamANe' anuparivartamAnaH-janmamaraNaM kurvANaH (sa) saH jIyaH (tasathAvarehi) basasthAvareSu samutpadya (viNighAyameti) cinighAtaM vinAzameti prApnoti, (jAijAI) jAtijAtim-e kendriyAdiSu anekazo janma gRhItyA (bahukUrakamme bAle) bahukarakamA bAlo'jJAnI (jaM kumvai teNa mijjai) yat prANAtipAtaM karoti tena karmaNA mriyate-janmamaraNaM karoti // 3 // yaha sUtrakAra dikhalAte haiM-'jAIpahaM' ityaadi| ___ zabdArtha--'jAIpaha-jAtipatham' ekendriya Adi jAtiyoM meM 'aNu. parivaDhamANe-anuparivartamAna:' janma maraNa ko prApta karatAhuA 'se-saH' yaha jIya tasathAyarehi-trasasthAyareSu' trasa aura sthAvara jIyoM meM utpana hokara 'viNighAyameti-cinighAtameti' nAzako prApta hotA hai 'jAi. jAI-jAtijAtim' ekendriyAdikoM meM bAra bAra janma lekara 'bahukUrakamme bAle-bahukarakarmA bAlA' bahuta krUra karma karanevAlA yaha bAla-ajJAnI jIva 'jaM kuvyai teNa mijjai-yat karoti tena mriyate jo karma karatA hai usIkarma se janma maraNa prApta karatA hai // 3 // __ anvayArtha-ekendriya Adi jAtiyoM meM paribhramaNa karatA humA arthAt janma maraNa karatA huA yaha jIva trasasthAvara yoniyoM meM utpanna hokara ghAta ko prApta hotA hai| eka jAti se dUsarI jAti meM jatAM teo kevI rIte saMsAra bhramaNa kare che, te sUtrakAra have batAve chejaaiiphN' tyAha hAtha-'jAIpaha-jAtipatham' mendriya vimere jatiyomA 'aNupariva. mANe-anuparivartamAnaH' sanma. ane bha24 prAya: 'se-saH' te 75 'tasathAvarehi-trasasthAyareSu' usa ane sthA52 vAmapanna yana 'viNipAyameti-vinighAtameti' nAzane Asa thAya che. 'jAijAI-jAtijAtim' mejendriyavigaremA vArapAra bha ne 'bahukrarakamme bAle-bahUkrUrakarmA bAla' payur 12 432pAvApAnA te mAna-majJAnI 05 'jaM kuvyai teNa mijjai-yat karoti tena mriyate' 2 4 42 cha.2 me bhathIbha bharaNa prApta che // 3 // sUtrArtha-ekendriya Adi jAtimAM paribhramaNa karate thake eTale ke janma-maraNa karatA karatA te jIva trasasthAvara nIomAM utpana thaIne ghAta pAmate rahe che-luNAte rahe che. eka jAtimAMthI bIjI jAtimAM zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D sUtrakRtAGgasUtre ____TokA-'jAIpahaM' jAtipatham , jAtInAme kendriyAdijIvAnAM panthAH mArgaH iti jAtipathaH tam 'aNuparivaTTamANe' anuparivartamAnaH, ekendriyAdiSu paryaTana paribhraman janmamaraNajarAdikAni yA anubhavan 'tasathAyarehi' sasthAyareSu vaseSu -tejoyAyudvIndriyAdiSu, sthAyareSu-pRthivyapUvanaspatiSu samutpatyanantaram jIyaghAtAdikrUrakarmajanitakaTukavipAkena bahuzaH 'piNidhAyameti' vinighAtameti-khagA. dinA pinAzaM prApnoti / 'se' samAptadaNDo jIyaH / 'jAijAI' jAtijAtim= ekendriyAdiSu utpatti prApya, 'bahukUrakamme bahukrUrakarmA-bahUni nAnAvidhAni karANi prANAtipAtAdIni ghorakarmANi anuSThAnAni yasya sa bahukrUrakarmA bhavati / janma grahaNa karake atyanta krUrakarmA vaha ajJAnI apane hI pApoM ke kAraNa mArA jAtA hai-janma maraNa karatA hai // 3 // TIkArtha--ekendriya Adi jIvoM ke samUha ko jAti kahate haiM, usakA patha jAtipatha kahalAtA hai / tAtparya yaha hai ki hiMsAkArI jIya ekendriya jAti Adi meM paryaTana karatA huA kabhI teja, vAyu tathA dvIndriya Adi trasoM meM aura kabhI pRthvIkAya, apkAya aura vanaspatikAya rUpa sthAyaroM meM utpanna hotA hai / yahA~ utpanna hokara jIvahiMsA Adi kara karmoM ke kaTuka (kar3ave) vipAka (phala) kA udaya hone para ameko cAra khaDga Adi ke dvArA ghAta ko prApta hotA hai / vaha jAtijAti meM (ekendriyAdika aneka jAtiyoM meM) bhaTakatA rahatA hai| atijanma laIne, te atyanta krarakarmA ajJAnI jIva pitAnAM ja pApane kAraNe haNAyA kare che. A rIte janmamaraNanA pherA karyA ja kare che. AvA TIkArtha_ekendriya Adi chonA samUhane jAti kahe che, ane tenA pathane jAtipatha kahe che. tAtparya e che ke hi sAkArI jIva ekendriya jAti AdimAM paryaTana karatA rahe che. A pramANe bhavabhramaNa karate te jIva kayAreka tejaskAyikamAM, kayAreka vAyukAyikamAM ane kyAreka dvIndriyAdikomAM utpanna thAya che. (tejaskAya, vAyukAya ane dvIndriya Adine trasa jIve kahe che) ane kayAreka te jIva pRthvIkAya, apUkAya ane vanaspatikAya rUpa sthAvaromAM utpana thAya che. tyAM utpanna thaIne, jIvahiMsA Adi kara kamene kaDavo vipAka jyAre udayamAM Ave che, tyAre teone talavAra Adi zastro dvArA (pUrva bhavanA temanA zatruo dvArA) ghAta karavAmAM Ave che, ane te jAtijAtimAM eka jAtimAMthI bIjImAM (ekendriya Adi aneka jAtiomAM bhaTa zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlayatAM doSanirUpaNam 557 itthaMbhUto vivekavikalaH, bAlevAla iya bAlaH yasyAme kendriyAdiSu yat mANiupamardakArikarma 'kuvya' karoti, sa tenaiva kutsitakarmaNA 'mijjaI' mriyate -hiMsyate / yadyA-tenaiva karmaNA mriyate khaDgAdinA paricchidyate / ekendriyAdikajIyavinAzakArI, tAraveya jAtiSu jAyate mriyate c| tadanu sasthAyarAdiSu bahuzaH utvadya tatraiva caturgatiSu janmamaraNaM karoti na saMpArapArameti // 3 // ___ krUrakarmakAriNaH sthiti varNayati-'assiMca loe' ityaadi| mUlam-assiMca loe aduvA paratthA sayaggaso vA taha annahA thaa| saMsAramAvanna paraM paraM te baMdhati vedaMti ya duniyaanni||4|| chAyA-asmizca loke athavA parastAta zatAgrazo vA tathA anyathA thaa| ___ saMsAramApannAH paraM paraMte badhnanti vedayanti ca durnI tAni // 4 // zaya krUra karma karane vAlA yaha ajJAnI jIva apane hI kiye kukRtyoM se (pApoM se) mArA jAtA hai| tAtparya yaha hai ki jo jIva jisa ekendriya Adi ke jIvoM kA ghAta karatA hai vaha usI jAti meM utpanna hokara ghAta ko pAtA hai mArA jAtA hai| tatpazcAta trasa aura sthAyagoM meM cAravAra utpanna hokara janma maraNa karatA rahatA hai / aisA hiMsaka jIva saMsAra se pAra nahIM ho paataa|| krUra karma karane vAle kI sthiti kA varNana karate hue kahate haiM'assi ca loe' ityaadi| zabdArtha-'assi ca loe aduvA parasthA-asmi zca loke athavA parastAta' isaloka meM athavA paraloka meM ye karma apanA phala dete kate rahe che. atizaya phUra karmo karanArA ajJAnI cha pite karelAM kaphayone kAraNe daMDita thAya che (chedana, bhedana, mAra, phUTa Adi vedanAo sahana karyA are che) athavA thAyA 3 cha. tAtparya e che ke je jIva ekendriya Adi jIvonI hatyA kare che, te jIva eja jAtimAM utpanna thaIne pitAno ghAta thato athavA pitAnI hatyA thavAne anubhava kare che. tyAra bAda tyAMthI mArIne trasa ane sthAvaromAM vAra vAra utpanna thaIne janmamaraNa karate rahe che. evo hiMsaka jIva saMsArane pAra karI zakatA nathI. gAthA 3 phUra kama karanAra jIvanI kevI hAlata thAya che, tenuM varNana karatA sUtra 72 cha -'assi calAe' tyAhi Aven- 'assi ca loe aduvA paratthA-asmiMzca loke athavA parastAta' A lekamAM athavA paralokamAM ekama pitAnuM phaLa karanArane Ape che. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 sutrakRtAGgasUtre anvayArtha - (assi ca loe aduvA paratthA) asmin loke athavA parastAt paraoth karma svaphalaM dadAti (sapaggaso vA taha annahA vA) zatAgrazI cA tathA anyathA yA = ekasmin eva janmani anekajanmani yA (saMsAramAvanna ) sasAramApannAste (paraM paraM paraM param - utkRSTAtyutkRSTaM (duniyANi) durnI tAni= duSkRtAni = (baMdheti) ya vedati) badhnanti ca vedayanti - tAdRza karmabandhanaM kurvanti tatphalaM cana bhavatIti // 4 // TIkA- 'missi ca loe' asmiMzca loke= yAni azumakAri karmANi tAni asminneva bhaye phalaM dadati / 'aduvA' athavA parastAt- parasmin janmani narakAdi durgatau tAni karmANi phalaM dadati / 'sayaggaso vA taha annahA vA' zatAgrazo vA, 'sayaggaso vA taha anahA vA-zatAgrazo vA tathA anyathA vA' ve eka janma meM athavA seMkaDoMjanmoM meM phala dete haiN| jisaprakAra ve karma kiye gaye haiM usI prakAra apanA phala dete haiM athavA dUsare prakAra se phala dete haiM 'saMsAramAvanna te saMsAramApannAste' saMsAra meM bhramaNa karate hue ye kuzIla jIva 'paraM paraM paraM param' adhika se adhika 'dunniyANi-durnItAni' duSkRtyoM ko arthAt pApakarma ko 'baMdhaMti ya veti badhnanti ca veda yanti' bAMdhate haiM aura apane pApakarmakA phala bhogate haiM || 4 || anyapArtha -- isa loka meM athavA paraloka meM karma apanA phala detA hai / eka janma athavA aneka janmoM meM saMsAra ko prApta hue ye jIca utkRSTa se ati utkRSTa pApoM kA bandha karate haiM aura vedana karate haiM | 4 | TIkArtha - isa loka arthAt isa bhava meM jo azubha karma upArjita kiye gaye haiM, ve isI bhava meM apanA phala dete haiM athavA paraloka meM 'yaso vA taha aNNahA vA-zatAgrazo yA tathA anyathA vA' tethe ye janmamAM athavA seMkaDA janmAmAM phula Ape che. je rIte te kama karavAmAM Avela che. eja rIte phaLa Ape che. athavA khIjIrIte phaLa Ape che. 'saMsAramAvanna- saMsAramApannAste' saMsAramA bhramaNa kruratA evA te kuzIla 'paraM paraM paraM param' vadhAremA vadhAre dunniyANi - durnItAni' huNDa tyAne arthAt yAne 'baMdhati ya vedaMti - badhnanti ca vedayanti' madhe che bhane yotAnA pApa krama nu phaLa bhAgave che. 4 sUtrA--kama peAtAnuM kuLa A leAkamAM ke paraleAkamAM Ape che. saMsAramAM bhramaNa karatA jIvo eka janmamAM athavA aneka janmAmAM eka ekathI caDiyAtAM pApAnA anya kare che ane vedana kare che. jhA TIDArtha- --A lAkamAM eTale ke A bhavamAM je azubha mAtu upAjana thayu. hAya, tenuM phaLa A bhavamAM ja maLe che, evI koI vAta nathI, zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TokA pra.zru. a.7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 559 anekazatayAra tathA anyathA yA prakArAntareNa phalaM prayacchanti / ayaM bhAvaH-ki citkarma tasminneva janmani phalaM dadAti, kiMcica karma janmAntare phaladAta / yathA duHkhavipAkAsya prathamazrutaskandhe kathitaM mRgAputrasya viSaye, tathA dIrghakAla sthitikaM tu karma, apara bhavAntaritaM phalaM dadati / 'saMsAramAvAna te' saMsAramApannA: te saMsAre paribhramantaste kuzIlA jiiyaaH| 'paraM param' adhikAdapi adhikam, zirazchedAdikaM duHkhamanubhavanti / yena prakAreNa yat kRtaM tenaiva prakAreNa ekavAra meSa, anekazo vA, zatakRtyaH sahasrakRtyo vA phalamanubhavatyeva / 'baMdhati vedaMti ya dunniyANi' badhnanti, vedayanti ca durnItAni, AttadhyAnaM kRtvA punaH karma badhnanti phala dete haiN| ve saikar3oM bhayoM meM phala dete haiM athavA anyathA arthAt eka bhava meM bhI phala dete haiM / jaisA duHkha vipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha meM mRgAputra ke viSaya meM kahA gayA hai, tadanusAra jo karma lambI sthiti vAlA hotA hai, vaha agale kisI bhava meM phala pradAna karatA hai| saMsAra ko prApta durAcArI jIya adhika se bhI adhika mastakachedana Adi duHkhoM kA anubhava karate haiM / jo karma jisa prakAra se kiyA gayA hai, yaha usI prakAra se eka janma meM yA saikar3oM hajAroM janmoM meM phala detA hai| durAcArI jIva karmoM ko bAMdhate hai aura yedate haiN| vedana karate samaya ArtadhyAna karake punaH nutana karma kA baMdha karalete haiN| jaba usakA udaya AtA hai to phira ArtadhyAna karate haiM aura phira navIna karma kA bandhana karate haiN| isa prakAra bandhana aura vedana kA ke A bhavamAM paNa karma pitAnuM phaLa de che, athavA parabhavamAM paNa phaLa de che. seMkaDo bhavomAM paNa phaLa de che athavA eka bhavamAM paNa phaLa de che jevuM duHkhavipAka nAmanA prathama zrutaskamAM mRgAputranA viSayamAM kahevAmAM AvyuM che, te pramANe je karma dIgha sthitivALu hoya che, te karma pachInA kaI bhavamAM phaLa pradAna kare che. saMsAramAM bhramaNa karate durAcArI jIva mastaka chedana Adi bhAremAM bhAre duHkhanu vedana kare che. je kama je prakAre karavAmAM AvyuM hoya che, eja prakAre te karma eka janmamAM ke anya seMkaDe ke hajAre bhomAM phaLa de che. durAcArI che bAMdhe che ane temano dukha vipAka vedatA rahe che. vadana karatI vakhate ArtA dhyAna karIne teo punaH nUtana karmane baMdha karI le che. vaLI jyAre te udayamAM Ave che, tyAre pharI ArtadhyAna kare che ane pharI navA karmane bandha kare che. A prakAre koI koI jIvana bandhana ane vedanano pravAha anantakALa sudhI cAlu rahe che, zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 sUtrachatAgasUtre tathA svakRtakarmaNaH phalaM bhuJjanti ayaM bhAvaH-kuzIlAste karma kRtyA yathA kathaMcitkarmaNAM phalamupabhuJjantyeva epadaiva, ekajanmani vA, anekadA'nekajanmani vA / zatasahasrajanmani yA, evaM karma kurvantaH phalamupabhuJjanti / punastatkarma kurvanto janmAntaramajayityA, punaH karmaphalamanubhavantaH saMsAre ca krAntAtikrAntA bhavanti / taduktam-'mA hohi re visano jIva ! tumaM vimaNadummaNo diinno| Nahu citieNa phiii taM dukkhaM jaM purA raiyaM // 1 // pravAha kisI kisI kA ananta kAla taka kisI kA lambe kAla taka aura kisI kA sadA kAla taka calatA rahatA hai / anAdi kAla se yahI paramparA calI A rahI hai / udIrNa karmoM ko samabhAva se sahana kiye vinA yaha pravAha avaruddha nahIM hotA (nahIM rukatA) ___ Azaya yaha hai-kuzIla (pApI) jIya karmoM kA baMdha karake kisI na kisI rUpa meM unakA phala bhogate haiN| koI usI janma meM, koI agale janma meM, koI eka janma meM koI saikar3o hajAroM janma meM / ve phalopa. bhoga ke samaya rAgadveSa karake navIna karma upArjana karate haiM aura phira usa kA phala bhogate haiM / isa prakAra bhAvakarma (rAgadveSa pariNati) se dravyakarma (jJAnAvaraNIyodi ATakama) aura dravyakarma se bhAvakarma utpanna hote rahate haiN| donoM kA ubhayamukha kAryakAraNabhAva bIja vRkSa kI santAna ke samAna anAdi kAla se calA A rahA hai| isa anAdi karma koIne te pravAha lAMbA kALa sudhI cAlu rahe che ane koIne sadAkALa cAla ja rahe che. anAdi kALathI eja paraMparA cAlI ja rahI che. udI (udayamAM AvelAM) kamene samabhAvathI sahana karyA vinA A pravAha avaruddha thato nayA (Resto nathI.) A kathananuM tAtparya e che ke kuzIla (pApI) cha kamene anya karIne koIne koI rUpe temanuM phaLa bhegavyA kare che. koI eja janmamAM, kaI pachInA janmamAM, koI seMkaDe ke hajAro janmamAM karmonuM phaLa bhegave che. phalopabhoga karatI vakhate teo rAgadveSa karIne navIna karmanuM upArjana kare che, ane pAchuM tenuM phaLa bhegave che. A prakAre bhAvakarma (rAgadveSa pari. hati) vaDe dravyakarma (jJAnAvaraNIya Adi ATha kama) ane dravya karma vaDe bhAvakarma utpanna thatAM ja rahe che. ane ubhayamukha, kAryakArANa bhAva bIja vRkSanAM saMtAnanI jema anAdi kALathI cAlyuM ja Ave che, A karmapravAhane zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TokA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatA doSanirUpaNam 561 jai pasisi pAyAlaM aDayi va dariM guhaM samudaM yaa| puncakayAu na cukkAsi appANaM ghAyase jai pi // 2 // ' chAyA-mA bhava re viSaNNo jIya ! tvaM vimanA durmanA dInaH / naiya cintitena spheTate tad duHkhaM yatpurA racitaM // 1 // yadi pravizasi pAtAlaM aTavIM yA darI guhAM samudraM vaa| pUrvakRtAnnaiva bhrazyasi AtmAnaM ghAtayasi yadyapi // 2 // gAthA'rthaH-karmodaye sati ArtadhyAnaM karoSi, vimanA durmanAH kathaM bhavasi yat purA karmaracitaM kRtaM tat ArtadhyAnena na truTayati, ataH samatAmAcara viveka kuru punarapi duSkarma na karaNIyam yataH pAtAlaM gacchasi, aTavIM pA gacchati pravAha ko vahI jIva naSTa kara sakate haiM jo karma ke phala kA upayoga samaya AtadhyAna nahIM karake pUrNa sama bhAva meM sthita rahate haiN| anyathA janma janmAntara meM yaha cakra calatA hI rahatA hai| kahA hai 'mA hohi re visano' ityaadi| are jIva tU karma kA phala bhogate samaya viSAda mata kara, cimana, durmana aura dIna na bana / tUM ne pUrvakAla meM apane lie jisa duHkha kA nirmANa kiyA hai arthAt duHkha prad karma kA baMdha kiyA hai, yaha cintA zoka karane se miTa nahIM sakatA // 1 // 'jai pavisasi' ityaadi| agara tUM pAtAla meM praveza kara jAegA, vikaTa aTavI meM, khaMdhaka meM, guphA meM yA samudra meM bhI calA jAegA to bhI karma se chuTakArA nahIM eja jIva naSTa karI zake che ke je phaLane upabhoga karatI vakhate ArtadhyAna karatuM nathI paNa samabhAvapUrvaka tenuM vadana kare che. jo samabhAvapUrvaka karmanA phaLano upabhegA karavAne badale ArtadhyAnapUrvaka upabhoga karavAmAM Ave, te janmajanmAntaramAM A caka (karmapravAha) cAlu ja rahe che. kahyuM paNa che ke'maa hohi re pisanno' tyA: "are jIva! tuM kamanuM phaLa bhegavatI vakhate viSAda na kara, vimAna, duzmana ane dIna na bana. te pUrvakALamAM tAre mATe je duHkhanuM nirmANa karyuM che. eTale ke khaprada karmane je baMdha karyo che, te zeka athavA ciMtA karavAthI naSTa thaI zakatuM nathI. 15 'jai pavisasi' tyAhi tenAthI bacavA mATe tuM pAtALamAM pesI jaIza, vikaTa aTavImA chupAI jaIza, kha dhakamAM (yarAmAM) guphAmAM ke samudramAM chupAI jaIza, te zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 sUtrakRtAGgasUtre samudraM vA pravizasi tathApi kRtakarmaNaH bhogamantareNa muktirna bhavati ataH karmavandhanasamaye eva viveko vidheyaH // 4 // sAmAnyataH kuzalAn pradarzya, ataH paraM zAstrakAraH pASaNDikAnadhikRtya pratipAdayati- 'je mAya' ityAdi / mUlam - je mAyaraM piyaraM ca hiccA samaNavae agaNiM samArabhijjA / ahAhu se loe kusIladhammaM bhUyAI je hiMsai AyasAte // 5 // chAyA - yo mAtaraM vA pitaraM ca hitvA zramaNavate'gni samArabhete / athAhuH sa loke kuzIladharmA bhUtAni yo hinasti AtmazAte ||5|| pA sakegA ? yahA~ taka ki agara tU AtmaghAta kara legA to bhI pUrvakRta karma terA pIchA nahI chor3eMge // 2 // tAtparya yaha hai ki karma udaya hone para tU ArttadhyAna karatA hai, udAsa hotA hai, anamanA hotA hai, kintu pUrvopArjita karma ArtadhyAna se kyA chUTa jAe~ge ? karma se chuTakArA pAnA hai to karma ke phala bhogane ke samaya samabhAva kA avalambana kr| samatA bhAva ke lokottara hai / rasAyana ke sevana se hI karmavyAdhi se mukta ho sakatA hai| ataeva apane viveka ko jAgrat kara aura duSkRta karanA tyAga de / pAtAla, aTavI yA kisI bhI surakSita samajhe jAne vAle sthAna meM jAkara chipa jAne para bhI kiye karma ko bhoge binA mukti nahIM ho sakatI / isa kAraNa karma karate samaya hI viveka kA avalambana karanA ucita hai || 4 || paNa te kama tane cheADavAnuM nathI. te kanu phaLa bhogavyA pinA tArA chuTakArA thavAnA nathI. are ! tuM AtmaghAta karIne temAMthI chuTavAnA prayatna karIza, te paNa pUrvakRta kama tArA pIchA cheDavAnu nathI.' ArA tAtpa e che ke kamA~ udayamAM Ave, tyAre tuM A dhyAna kare che, udAsa thAya che, cintA kare che, parantu zu pUrvapArjita ka Atta dhyAna karavAthI chUTe che kharu ? jo karmImAMthI chuTakAro meLavavA hAya, te karmonuM mULa bhAgavatI vakhate samabhAvanu avala mana le, samatAbhAvarUpa leAkeAttara rasAyananA sevanathI ja tu' kanyAdhimAMthI mukta thaI zakIza. tethI tuM jarA viveka buddhine jAgrata kara, ane duSkRtyA karavAnu cheADI de. pAtALa, ATavI Adi koI paNa surakSita gaNAtAM sthAnAmAM jaIne chupAI javA chatAM paNa kRtakarmAMnu phaLa bheAgaLyA vinA chuTakAro thavAne nathI. A kAraNe kama karatI vakhate ja vivekanuM avalaM khana levu', eja ucita che. gAthAkA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzolayatAM doSanirUpaNam 163 anvayArthaH-(je mAyaraM piyaraM ca hicyA) yaH puruSo mAtara jananI pita cahityA parityajya (samaNadhae) zramaNavrate-sAdhudIkSAmAdAya (agaNi samAramijjA) agni samArabheta-agnikAyasya samArambhaM kuryAt (je AyasAte) yaH AtmazAse svasukhAya (bhUyAiM hiMsai) bhUtAni hinasti-virAdhayati (se loe) sa loke (kusIladhammA) kuzIladharmA'stIti (ahAhuH) athAhuH) tIrthakarAdayaH kathayanti // 5 // sAmAnya rUpa se kuzolajanoM ke viSaya meM kaha kara aba sUtrakAra pAkhaNDI logoM ke viSaya meM kahate haiM- 'je mAyaraM piyaraM' ityaadi| zabdArtha-'je mAyaraM piyaraM ca hiccA-yo mAtaraM pitaraM ca hityA' jo puruSa mAtA aura pitAko choDakara 'samaNavyae-zramaNavate' zramaNavata dhAraNa karake 'agaNiM samArabhijjA-agni samArabheta' agnikAyakA AraMbha karate haiM tathA 'je AyasAte-yaH AtmazAte' jo apane sukha ke liye 'bhUyAiM hiMsai-bhUtAni histi' prANiyoM kI hiMsA karate hai 'se loe-sa loke' ve isa loka meM 'kusIladhamme-kuzIlaghamA kuzIla dharma vAle hai 'ahAhu-adhAhuH' aisA sarvajJa puruSoM ne kahA hai // 5 // anvayArtha jo puruSa mAtA aura pitA ko tyAga karake zramaNavrata meM upasthita huA arthAt dIkSita huA hai| phira bhI agni kA Arabha samAra ma karatA hai, jo apane sukha ke lie bhUtoM kA ghAta karatA hai, yaha puruSa 'kuzIladharma' vAlA kahalAtA hai // 5 // sAmAnya rUpe kuzIla jananA viSayamAM kahIne have sUtrakAra pAkhaDI lekenA viSayamAM A pramANe kahe che- 'je mAyara piyara' tyAha zahAtha-'je mAyara piyaraM ca hiccA-ye mAtara pitaraca hityA' pu35 bhAtA bhane pitAna chIne 'samaNavyae-zramaNavrate' zramAnata pA25 zana agaNi' samArabhijA-agni samArabhate' siyn| mAra mare cha, tathA je AyasAte-yaH AtmazAta.' mI potAnA suma bhATa 'bhUyAI hiMmai-bhUtAni hinasti' prAliyonI sA re che se loe-saH loke' te mAho 'kusIladhamme-kuzIladharmA' zIva yA cha. 'ahAhu-athAhuH' me zate sapA puraSAye ghuche. // 5 // sUtrArtha-je puruSa mAtA, pitA Adine tyAga karIne zravaNavrata-dIkSA agIkAra karavA chatAM paNa agnine AraMbha samAraMbha kare che, je pitAnA subhane bhATa bhuutaan| (yonI) 4.2 43 che, te puruSane samayamA kahevAya che. paNa zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 sUtrakRtAGgasUtre TIkA-'je' yaH kazcana dharmakaraNAya utthitaH 'mAyaraM' mAtaraM 'piyaraM' pitaram ca 'hicA' hityA-parityajya mAtaraM bhrAtaputrakalatrAdikam sakalaparivAram samaNavyae' zramaNate 'agaNi' agnim 'samArabhijjA' samArabheta yH| zramaNagratapratye 'yayaM tyaktagRhakarmANaH' ityevaM svIkRtyApi agni prajvalayati pacanapAcanAdo kRtakAritAnumatyA-audezikAdi paribhogAya pA'gnikAyasamArambhaM karoti eyabhUto janaH sAdhunAmadhArI 'se loe' saH loke 'kusIladhamme' kuzIladharmAH, desitaH zIla: AyAraH sa eya dharmoM yasya saH sakuzIladharmA 'bhUyAI' bhUtAni-SaD. jIvamikAyAn 'AyasAte' AtmasukhAya-zItAdyapanodanAya 'je' yaH hiMsaI hinasti -rAdhayati / tathAhi kecit sAdhunAmadhAriNonyatIthikAH paMcAgni tapanti, tathA'gnihotrAdikarmaNA cAgni samArabhamANAH svrgaadikmicchnti| sa ___TIkArtha-jo loga dharma karane ke lie udyata hue haiM, mAtA pitA ko arthAt bhAI, putra, kalatra Adi sakala parivAra ko tyAga kara zramajavata meM dIkSita hue haiM, phira bhI agni kA AraMbha karate haiM arthAt jo zramaNavrata kI pUrti ke lie agni jalAte haiM / athavA pacana-pAcana Adi kA paribhoga karane ke lie samAra bha karate haiM, aise sAdhunAma dhArI (beSadhArI) loga kuzIladharmI haiM arthAt unakA AcAra kutsita hai| apane sukha ke lie SaTjIvanikAya kI virAdhanA karate haiN| koI koI sAdhunAmadhArI paMcAgni tapa tapate haiM, tathA agnihotra Adi karma karate hue agni kA AraMbha karake svarga kI abhilASA karate haiN| TIkArtha-je loko gharma karavAne mATe taiyAra thayA che, mAtA, pitA, bhAI, putra, putrI, patnI Adi sakaLa parivArane tyAga karIne jemaNe zravaNa tanI dIkSA lIdhI che, chatAM, paNa jee agnine AraMbha kare che. eTale ke jeo zramaNatanI pUtine mATe agni saLagAve che athavA annane pakAvavA mATe agni saLagAve che, evA veSadhArI sAdhune kuzIladhamI kahe che. teo mRta, kArita ane anumatinA deSathI yukta auzika Adi AhArano parilega kare che. A prakArane AhAra taiyAra karavAmAM je samAraM bha thAya che, tene kAraNe teo jIvahiMsAmAM kAraNabhUta bane che. A prakAranA kutsita AcAravALA sAdhune kuzIladhamI kahe che. teo pitAnA sukhane nimitta che kAyanA jIvonI virAdhanA kare che. keI kaI sAdhu nAma dhArI puruSe pacAgni tapa tape che, tathA agnihotra Adi karma karIne-agnine Ara bha karIne svarganI abhilASA kare che. zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 565 mAtApitarau parityajya zramaNavrataM svIkRtyApi agnikArya prajyAlayati, tathA svAtmasukhecchayA pANinamupahanti saH kuzIladharmA 'ahaM' atha evam 'Ahu' AhuH-tIrthakaraNagadhArAdayaH // 5 // ___ agnikAyasamAraMbhe pANinAmanipAtaH kathaM bhavatIti sUtrakAraH pradarzayati'ujjAlo pANa' ityaadi| mUlam-ujjAlao pANa nivAya ejjA, nivvAvao agaNi nivaayvejjaa| tmh| u mehAvi samikkhadhamma Na paMDie agaNi samArabhijjA // 6 // yA--ujjamAlakA prANAn nigatayet niryApako'gni nipAtayet / tasmAttu medhAvI samIkSya dharma na paNDitogni samArabheta // 6 // ___tAtparya yaha hai ki jo loga mAtApitA Adi parivAra kA parityAga karake aura zramaNa kA vrata aMgIkAra karake bhI agni kA AraMbha karate haiM, tathA apane sukha kI icchA se prANiyoM kA ghAta karate haiM, ve kuzIladharmI kahalAte haiN| tIrthakaro evaM gaNadharoMne unheM kuzIladharmI kahA hai // 5 // ___ agnikAya ke AraMbha meM prANiyoM kA ghAta kisa prakAra hotA hai, yaha sUtrakAra dikhalAte hai-'ujjAlamao pANa' ityaadi| zabdArtha-'ujjAlao-ujjyAlakA' agni jalAne vAlA puruSa 'pANa niyAyaejjA-prANAn nipAtayet' prANiyoM kA ghAta karatA hai, tathA 'ninyAya bho-niryApakaH' agni ko bujhAne vAlA puruSa bhI 'agaNi tAtparya e che ke jeo mAtApitA Adi parivArane tyAga karIne zramaNavrata aMgIkAra karavA chatAM paNa agnine Are bha kare che, tathA pitAnA sukhane mATe prANIone ghAta kare che, temane kuzIladhamI kahevAya che. gaNadharoe evAM pAMkhaDI sAdhuone kuzIladharma kahyA che. gAthA pa agnikAyanA AraMbhamAM prANIono ghAta kevI rIte thAya che, te sUtra12 ve samAna cha-'ujjAlao pANa' tyAha zahAtha-'ujjAlao-ujyAlakaH' mani samAvApAnI pu35 'pANa nivAya. ejjA-prANAn nipAtayet' prANiyono ghAta 43 cha, t|| nivvAvao-niryApakaH' zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha :- (ujjAlao) ujjvAlakaH - agni prajvAlakaH (pANa niyA parajnA) pragAna kASThAdigatAn jIvAn nipAtayet vinAzayet, tathA (nivvAyao) nirvA pakaH) - agneH zAntayitA ati (agaNi nivAya vejjA) agni- agnikAryaM nipAtayet upahatyeva (tamhA u ) tasmAttu tasmAt kAraNAt (mehAvI ) medhAvI (paMDie) paMDitaH sadasad vivekavAn 'dhammaM samiksa' dharma zrutacArikSalakSaNaM samIkSya dRSTrA ( agaNi) agnikArya (Na samArabhijjA) na-naiya samArabhet-agnikAyasamArambhaM na kuryAditi // 6 // TIkA- 'ujjAlao' ujjyAlako'gnipadIpakaH pumAn 'pANa' prANAn prANavata ityarthaH 'nivAyaejjA' nipAtayet yaH tapanatApanapacanaparipAcananivAyayejjA- agni nipAtayet' agnikAyake jIyoMkA ghAta karatA hai 'tamhA u-tasmAttu' isa kAraNa se 'mehAthI - meghAvI' yuddhimAn 'paMDiepaNDitaH paMDita puruSa arthAt sat asat ko jAnanevAlA puruSa 'dhammaM samikkha dharma samIkSya' zrutacAritrarUpa dharma ko dekhakara 'agaNi-agni' agnikAyakA 'Na samArabhijjA-na samArabheta' samAraMbha na kare ||6|| 566 anvayArtha -- agni jalAne vAlA kASTha Adi meM rahe hue jIvoM kA ghAta karatA hai aura use bujhAne vAlA agnikAdhika jIvoM kA ghAta karatA hai / ataeva medhAvI puruSa dharma kA vicAra karake agnikAya kA AraMbha na kare || 6 || TIkArtha - jo puruSa agni jalAtA hai, vaha prANoM arthAt prANiyoM kA ghAta karatA hai / tapana, tApana, pacana yA pAcana Adi ke lie vyabhine mokSapadApANI pu3Sa pe| 'agaNI nivAyavejjA - agni nipAtayet' abhiya kono ghAta 42 che. 'tamhAu - tasmAttu' mA ArathI mehAvI - medhAvI ' bhuddhimAn' pa'Die-paNDitaH' paMDita3Sa arthAt sat asat ne bhAguvApAnI yu3Sa 'dhammaM samikkha dharmaM samIkSya' zrutayAritra 35 dharma ne lene 'agaNi-agni' zivAya no 'Na samArabhijjA-na samArabheta' sabhArala na 3 // 9 // - sUtrA--agni saLagAvanAra mANasa kASTha AdimAM rahelA jIvAnA ghAta kare che, ane tene bujhAvanAra agnikAya jIvone ghAta kare che. tethI medhAvI puruSoe dhama ne vicAra karIne agnikAyanA Arabha karavA joie nahI ! 6 / / TIDArtha -- ne puruSa ani sajagAye he, te Ano (yonI) ghAta che. tApavA mATe, tapAvavA mATe, khArAkane rAMdhavA ke radhAvavA Adine mATe zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TokA pra.zru. a.7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 567 yA 'gni majjyAlayati sa aparAn agnikAyAn tathA pRthivyAyAzritAn sthAyarAn prasAMzca virAdhayati mnoyaakkaayaiH| nivyAyao' agni niryApakaH puruSaH 'agaNi' agnikArya jIyam 'niyAyavejjA' nipAtayet vinAzayatItyarthaH / agnikAyaM jalAdinA niryApayan tadAzritAn anyAMzca mANino viraadhyet| tatro ujjyAlakaniryApako ubhAvapi SaDjIyanikAyAnAmapi samAraMbhako bhytH| uktaM bhagayattA-do bhaMte ! purisA anamanneNa saddhi agaNikAyaM samArabhaMti, tattha NaM ege purise agaNikAyaM ujjAlei egeNaM purise agaNikAyaM nibhAvejjai, tesi maMte ! purisANaM kayare purise mahAkammatarAe kayare vA purise appakammataagni jalAne vAlA dUsare agnikAyika jIvoM kA tathA pRthvI Adi ke Azraya meM rahe hue sthAyaroM aura trasa jIvoM kA bhI mana vacana aura kAya se virAdhanA karatA hai| aura jo agni ko vujhAtA hai vaha agni kAya ke jIvoM kA vinAza karatA hai| jo jalAdi se agnikAya ko ghujhAtA hai, vaha usake Azrita anya prANiyoM ko bhI ghirAdhanA karatA hai| isa prakAra agni ko jalAne vAlA aura bujhAne yAlA donoM hI SaTjIvanikAya samAraMbhakartA hai| bhagavatIsUtra meM kahA hai-'he bhagavAn ! eka sAtha do puruSa agnikAya kA AraMbha karate haiN| unameM se eka agni ko prajvalita karatA hai aura eka use bujhAtA hai / he bhagavan ! ina donoM puruSoM meM kauna mahAkarma upArjana karane vAlA hai aura kauna alpa karma upArjana karane yAlA hai ?' devatA saLagAvanAra mANasa bIjAM agnikAya jIvonI tathA pRthvI Adine Azraye rahelAM rasa ane sthAvara jIvonI paNa mana, vacana ane kAyA vaDe virAdhanA kare che. ane je mANasa saLagatA agnine bujhAve che, te agnikAya jIvonI virAdhanA kare che. je mANasa jala Adi vaDe agnine bujhAve che, te mANasa jalAdine Azraya karIne rahelA jIvonI paNa virAdhanA kare che. A prakAre agnine saLagAvanAra ane bujhAvanAra, bane mANase cha kAyanA jIvonI virAdhanA kartA bane che. bhagavatI sUtramAM A viSayane anulakSIne gautama svAmIe mahAvIra prabhune A pramANe prazna pUche che-"he bhagavana! eka sAthe be puruSe agnikAyane AraMbha kare che. temAMthI eka agnine prajavalita kare che ane bIjo tene bujhAve che. he bhagavan! A baMnemAMthI ka puruSa mahAkarmanuM upArjana karanAro che ane kaye puruSa apakarmanuM upArjana karanAre che ? zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre rAe / goyamA ! tatva NaM je se purise agaNikANaM ujjAlei se NaM purise bahutarAgaM puDhavikAyaM samArabhai, evaM AukAyaM, vAukAyaM, yaNassaikAyaM tasakAyaM appata. rAga agaNikAyaM samAramati ityAdi / tathA 'bhUyANaM esamAghAbho hAvAhoNasaMsabho' iti / yasmAt agnimajyAlane tannirvApe yA SaDjIvanikAyavirAdhanA bhapati, 'tamhA u' tasmAt kAraNAt 'mehAyI paMDie' medhAvI paNDitaH 'dhammaM dharmam-SaD. jIvanikAyarakSaNe zrutacAritradharma rakSaNaM bhavatIti 'samikkha' samIkSya 'ga' na 'agaNi' agnikAyam 'samArabhijjA' samArabheta, kathamapi svArtha parArtha yA trikaraNatriyogaiH nAgni prajyAlayet / na vA vinirvApayedagnim iti // 6 // bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! jo puruSa agnikAya ko prajva lita karatA hai, vaha bahuta se pRthvIkAyika, apkAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika aura trasakAyika jIvoM kA AraMbha karatA hai, ityaadi| Agama meM anyatra bhI kahA hai ki-'agni, jIyoM kA ghAta karane vAlI hai, isameM saMzaya nahIM hai| kyoMki agni ke jalAne aura bujhAne meM SaT jIvanikAya ke jIvoM kI virAdhanA hotI hai, isa kAraNa medhAvI ArthAt kuzalapuruSa dharma kA vicAra karake-jIyoM kI hiMsA na karane meM dharma hai aisA jAna kara svArtha ke lie, parArtha ke lie, tIna karaNa tIna yoga se agnikAya kA AraMbha na kare na agni ko prajvalita kare aura na bujhAve aura na inakA anumodana kare // 6 // mahAvIra prabhune uttara- he gautama! je puruSa agnikAyane prajavalita kare che, te ghaNA pRthvIkAyika, apakAyika, vAyukAyika vanaspatikAyika ane trasakAyika jIvane AraMbha kare che.' ityAdi. AgamanamAM anyatra paNa evuM kahevAmAM AvyuM che ke-"agni jIvone ghAta karanAra che, temAM koI saMzaya rAkhavA jevuM nathI." agnine saLagAvavAthI ane elavavAthI SaTu jIvanikAyanA jIvonI virAdhanA thAya che, te kAraNe medhAvI (buddhizALI) puruSoe vicAra karInehiMsA na karavAmAM ja dharma che, evuM jANIne-svArthane mATe ke parArthane mATe, traNa karaNa ane traNa vegathI agnine AraMbha karavo joIe nahI. eTale ke jIvonI virAdhanA karavI na joIe evuM mAnanAra puruSe agni prajavalita karavo paNa nahI ane olavavo paNa nahIM. teNe bIjAnI pAse agni prajavalita karAvavo paNa nahIM ane olavAvarAvavo paNa nahIM tathA ani prajavalita karanAra ke elavanAranI anumodanA paNa karavI nahIM dA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TokA pra. zru. a.7 u.1 kuzIlavatA doSanirUpaNam 569 mUlam-puDhavI vi jIyA AU vi jIvA, pANA ya saMpAima sNpyti| ___ saMseyayAM kaMTra samassiyA ya eMe dehe agaNi smaarbhNte||7|| chAyA-pRthivyapi jIyA Apopi jIyAH prANAzca saMpAtimAH saMpatanti / saMsvedajAH kASThapamAzrinAzca etAn dahedagni smaarmmaannH|7| anvayArthaH-- (puDhapI vi jIyA) pRthivI mRllakSaNA sA'pi jIyAH (AU vi jIyA) ApaH dravalakSaNAstA api jIyAH (saMpAimapANA ya saMpayaMti) saMpAtimA: zalabhAdayazca mANA: saMpatanti agnI (saM se yayA) saMsvedajA:-yakAdayaH (ya kaTTha 'puDhavI vi jIyA' zabdArtha-'puDhavI vi jIyA-pRthimpapi jIvAH pRthivI bhI jIva hai 'AU vi jIvA-Apo'pi jIyAH' jala bhI jIya hai 'saMpAima pANA ya saMpayaMti-saMpAtimAH prANAH saMpatanti tathA saMpAtima jIva arthAt pataMga Adi agni meM paDakara marate haiM 'sNdhyyaa-sNsvedjaa|' saMsvedaja arthAt yUkAdi prANI 'ya kaTThasamassiyA-ca kASThasamAzritAH' tathA kASTa meM rahane vAle jIva 'agaNi samArabhaMte-agni samArabhamANaH' agni kAyako Arambha karanevAlA puruSa 'ee dahe-etAn dahet' ina jIvoM ko jalAtA hai // 7 // anvayArtha-pRthvI bhI jIva hai apkAya bhI jIva hai aura datama saMpAtima bhI jIva agni meM par3a jAte haiN| saMsvedaja jIya tathA jo 'puDhayI vi jIvA' zahAtha-'puDhayI vi jIvA-pRthivyapi jIyAH' pRthvI 59 75 cha, "AUvi jIvA-Apo'pi jIyAH' 55 75 che. 'saMpAimapANA ya sapayaMti-sapAtimAH prANAH sapatanti' tathA sapAtima 75 arthAt 5 / vigaire 75 mAmA 5DAna bhare cha. 'saMseyayA-sasvedajAH' saspehA arthAt bhU vizerai Ae 'ya kaTusamassiyA-ca kASThasamAzritAH' tathA 4mA 23yANA 4 'gaNi samArabhaMte-agni samArabhamANaH' (yanesabhA 425aayaa| 535 'ee dahe -etAn dahet' vAne mANe cha. // 7 // sUtrArtha-pRthvI paNa jIva che, apakAya paNa jIva che, ane pata niyA Adi saMpatima (uDatAM) jIvo paNa agnimAM paDI jAya che. anidhI cira dhanA karanArA leko A saghaLA jIvone bALI nAkhIne temanI hiMsA kare. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAnasUtre samassiyA) ca kASThasamAzritAH ye prANAH (agaNiM samArabhaMte) agni samArabhamANaH (ee dahe) etAna uparyuktAn jIvAna dahet virAdhayediti // 7 // TIkA-nanu pRthivyAmeva jIyA dRzyante prasAH sthAyarAzca ye ete, pratyakSasiddhatyAt , iti teSAM prANAtipAte eva doSaH / na tu pRthivIrUpAH jIyAH samu. palabdhAH, yena te svIkRtAH syuH| tatkathamucyate'gnipradIpane pRthivIkAyAnAM pinAzo bhavatIti ityAzaMkya-pratividhIyate sUtrakAreNa-'puDhayI ci' ityaadi| na zaMkanIyaM kevalaM pRthivyAzritA eca jIvAH, kintu yA'pi pRthivI mRttikArUpA, sA'pi jIyA eva / 'puDhayI vi' pRthivyapi jIrA eva 'AU vi jIyA' Apo'pi jIyasvarUpA epa, na kevalaM tathAzritA eva mANinaH / jalAzritA api kASTha ke Azrita rahe hue haiM, agni kA AraMbha karane yAlA ina saba prANiyoM kA dAha virAdhanA karatA hai // 7 // TokArtha-prazna-pRthvI meM jo trasa aura sthAvara jIya dRSTigocara hote haiM yahI jIva haiM, kyoMki ye pratyakSa se siddha haiM / ataeva unhIM ko hiMsA karanA doSa hai| pRthvIkAya rUpa jIva to kabhI upalabdha nahIM hote jimase unheM svIkAra kiyA jAya ? phira kaise kahA gayA hai ki agni jalAne meM pRthvIkAyika jIvoM kA vinAza hotA hai ? isa praznakA u tara sUtrakAra dete haiM-pRthvI bhI jIva hai, pRthvI ke Azrita jo jIva haiM, vahI jIva haiM, aisI AzaMkA mata karo, kintu mRttikA rUpa pRthvI bhI jIva hI hai| isI prakAra apkAya bhI jIca hI hai| aisA nahIM ki inake Azrita rahe hue jIva hI jIva haiN| pataMga che. vaLI agnine Ara bha karanArA leke saMsleja jIvonI tathA kASThanI aM dara rahelA jIvenI paNa virAdhanA kare che. chA TIkArya --prazna-pRthvImAM je trasa ane sthAvara cho daSTigocara thAya che, temane jIva mAnavAmAM kaI vAMdho nathI, kAraNa ke temanuM astitva te pratyakSa dvArA siddha thAya che. tethI temanI ja hiMsA karavI, tene deSa mAnI zakAya. paraMtu pRthvIkAya rUpa jIvanuM te astitva ja kayAM che ? te pachI evuM zA mATe kahevAmAM AvyuM che ke agni saLagAvavAthI pRthvIkAyika jIno vinAza thAya che ? A praznane sUtrakAra A pramANe uttara Ape che-pRthvI paNa jIvarUpa ja che. evI AzakA karavI joIe nahIM ke pRthvIne Azraye je jIvo rahemA che teo ja jIva rUpa che. mRttikA (mATI) rUpa pRthvI paNa jIva rUpa ja che, e ja pramANe apUkAya paNa jIva rUpa ja che. evuM mAnavuM joIe zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlayatAM doSanirUpaNam 571 prANAH prANinaH, 'saMpAima' saMpAtimA:-zalabhAdayastatra saMpatanti te'pi jIpA ev| tathA 'saMseiyA' saMsvedajAH-svedenadehAzrita dehavikArarUpajalena jAyamAnA yUkAdayo'pi jIyA ev| tathA-'kaTThasamassiyA ya' kASThasamAzritAH ghuNakamyAdayaH mANinaH, ete sarve'pi jIvA ec| 'agaNi' agnim 'samArabhaMte' samArabhamANaH 'ee' etAn-uparyuktAn paipijIvanikAyAn 'dahe' daheta-ye hi kAThAdhAzritA jIvAste sarve'pi dahyante bahnimajyAlane ! tathA ca ye pahimajyA. lakAste SaDapi jIyanikAyajIyAn virAdhayanti, ato bahikAyasamArammo mahAdoSAyeti // 7 // __ etAvatA ye'gnikAyavirAdhakAstApasAstathA-pAkAdivyApArAdanivRttA bauda. bhikSayaH pArthasthAdayaH te nirAkRtAH / idAnIM ye yanaspatikAyAn virAdhayanti, tAnadhikRtyA''ha sUtrakAra:-'hariyANi' ityAdi / mumla-hariyANi bhUyANi vilaMbagANi, AhAra dehA ya puDho siyaaii| Adi jo saMpAtima arthAt uDanevAle haiM, ve bhI jIya haiM tathA jU Adi saMsvedaja, jo pasIne se utpanna hote haiM, ve bhI jIva haiN| kASTha ke sahAre rahanevAle ghuna, kRmi Adi bhI jIva haiM / jo agni kA AraMbha karatA hai yaha sabhI pUrvokta jIvoM ko jalAtA naSTa karatA hai, agni jalAne para kASTha ke Azrita sabhI jIya jala marate haiN| anya jIvoM kI virAdhanA bhI hotI hai / ataH agni ko jalAnA mahAdoSa kA kAraNa hai // 7 // nahIM ke pANImAM rahelAM cha ja jIve rUpa che. teo te jIvarUpa che ja parata apukAya paNa jIva rUpa ja che. pata giyA Adi je saMpAtima (u. nArA) Ave che, teo paNa jIvarUpa ja che. e ja pramANe zuM Adi saM. daja (parasevAmAMthI utpanna thanArA) A paNa jIva rUpa ja che kASThane Azraye rahenArA kIDA, kRmi Adine paNa jIvarUpa ja mAnavA joIe. je mANasa agnine prajvalita kare che, te pUrvokta saghaLA jIvene bALIne temanI hiMsA kare che. agnine saLagAvavAthI kASThane Azraye rahelAM saghaLA che te baLI ja mare che, eTaluM nahIM paNa anya jIvonI paNa virAdhanA thAya che tethI ja agninA AraMbhane-agni prajavalita karavAnA kAryane mahAdeSanuM kAraNa kahe vAmAM Avela che. zA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 sUtrakRtAGgastre je chiMdatI AyasuhaM paMDucca, pAMgabhi pANe bahuNaM tivAI // 8 // chAyA - haritAni bhUtAni vilaMbakAni AhAradehAca pRthaka zritAni / chinatyAtmasukhaM pratItya prANAnAM bahUnAmatipAtI // 8 // isa kathana se agnikAya ke virAdhaka tApasoM kA, pAka Adi kipAoM se nivRtta na honevAle bauddha bhikSuoM kA tathA pArzvastha Adi kA nirAkaraNa kiyaa| aba sUtrakAra vanaspatikAya kI virAdhanA karane vAloM ke viSaya meM kahate haiM - 'hariyANi' ityAdi / zabdArtha - 'hariyANi bhUyANi - haritAni bhUtAni harita dUrvAMkura Adi bhI jIva haiM 'cilaMvagANi-vilambakAni' jIva ke AkAra se pariNamate huye ve bhI 'puDhosiyAI - pRthak zritAni' mUla skaMdha, zAkhA aura patra Adike rUpa se alaga alaga rahate haiM' 'je AyasuhaM paDucaca-ye AtmasukhaM pratItya' jo puruSa apane sukhake liye 'AhAra dehAya - AhAradehA ca' AhAra karane ke liye aura zarIra kI puSTi ke liye 'chiMdatI - chinatti' inakA chedana karake vinAza karatA hai 'pAgavibha pANe bahuNaM tivAI - prAgalbhyAt prANAnAM bahanAmatipAtI' vaha ghRSTa puruSabahuta prANiyoM kA nAza karatA hai // 8 // A kathana dvArA agnikAyanI virAdhanA karanArA tApase nA, rasAi rAMdhavA Adi kriyAmAMthI nivRtta nahI thanArA bauddha bhikSuenA tathA pArzvasthA (zithilAcArIe) AdinA matanuM khaMDana karavAMmAM AvyuM. have sUtrakAra vanaspatikAyanI virAdhanA karanArAonA viSayamAM A pramANe kahe che - 'hariyANi, chatyAhi zabdArtha - 'hariyANi bhUvANi - haritAni bhUtAni' harita irSA ghre| vigere che. 'vilaMbagANi - vilamba kAni' panA mArathI pariNAmatA mevA temA 'puDhosiyAI - pRthakSitAni' bhUNa, 24dha, zAkhA bhane patra vigere 33 hA zUhA rahe che. 'je Ayamuha paDucca ye AtmasukhaM pratItya' ne pu3Sa potAnA suma bhATe 'AhAradehA ya - AhAradehA ca' bhADAra 12vA bhATe tathA zarIranI puSTi bhATe 'chiMdatI - chinatti' yA vanaspatiyonuM chedana urIne teno vinAza hure che. 'pAgabbhipANe bahUNaM tivAi-prAgalbhyAt prANAnAM bahunAmatipAtI' te dhRSTa purUSa ghaNA prANiyAnA vinAza kare che. // 85 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 573 anvayArthaH - (hariyANi bhUyANi) haritAni durvA kurAdIni bhUtAni jIvAH (vilaMbagANi) vilambakAni jIvAkAreNa pariNamyamAnAni ( puDho siyAI) pRthakmUlaskaMdhAdi sthAneSu zritAni vyavasthitAni (je AyamuhaM paDucca) yaH Atmasukha tatyAzritya (AhAradehAya - AhArArtha dehApacayArtham (chiMdatI) chinati vinAzayati (pAgama pANe bahuNaM tivAI) prAgalbhyAt ghATayAvaSTaMbhAt bahUnAM mANAnAM jIvAnAm atipAtI virAdhako bhavatIti // 8 // I TIkA- 'hariyANi' haritAni - durvA ni, etAnyapi 'bhUyANi bhUtAni - kunacaiteSu jIvatyamiti ? tatra vacmi-yathA jIvana dehadhArI AhArAdikamajayati / tatheme haritajIyA api AhArAdInAM prAptau bardhante, tadabhAve hA samupayAnti tata AhArAdInAm - abhyavaharaNe vRddhidarzanAt haritAdIni bhUtAnyeva / tathA-'vilaMvagANi anvayArtha - dUrvA aMkura Adi haritakAya bhI jIva haiM / ve jIva kI avasthAoM ko dhAraNa karate haiN| mUla, skaMdha Adi avayavoM meM pRthakU rahate haiM / jo manuSya apane sukha ke lie, AhAra ke lie yA zarIrapoSaNa ke lie unakA chedana karate haiM, ye dhRSTatA kA avalambana karake bahuta prANiyoM ke virAdhaka hote haiM // 8 // TIkArtha- haritakAya bhI jIva haiN| ve jIva kaise haiM ? isa prazna kA uttara dete haiM- jaise manuSpa Adi dehadhArI jIva AhAra karate haiM, usI prakAra vanaspati jIva bhI AhAra karate haiM aura AhAra kI prApti hone para vRddhi ko prApta hote haiN| jaise manuSya kA zarIra AhAra ke abhAva meM kSINa hotA hai, usI prakAra vanaspati kA zarIra bhI AhAra ke abhAva meM kSINa hotA hai| isa prakAra AhAra kI prApti aura aprApti meM zarIra sUtrAI TUrvA aMkura Adi haritakAya paNa jIvA ja che. teo jIvanI avasthAne dhAraNa kare che, mULa, skaMdha Adi avayavemAM judA judA rahe che, je manuSya potAnA sukhane mATe, aAhArane mATe ke zarIranA pASaNane mATe temanuM chedana kare che, teo dhRSTatAnuM avala mana laIne aneka jIvAnA virAdhaka ane che. AdvA TIkA - haritakAya paNa jIva che eTale ke sajIva che, tene sajIva zA kAraNe kahevAya che te have samajAvavAmAM Ave che. jevI rIte manuSya Adi dehadhArI jIve. AhAra kare che, eja pramANe vanaspati jIve paNa AhAra kare che, ane AhAranI prApti thAya tA ja vRddhi pAme che. jevI rIte AhAra na maLe teA manuSyanuM zarIra kSINa thaI jAya che, eja pramANe vanaspatinuM zarIra paNa AhArane abhAve kSINa thaI jAya che. A prakAre AhAranI zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 sUtrakRtAGgasUtre vilaMpakAni, vilambante dhArayantIti vilambakAni etAni jIyAkAraM dhArayanti / tathAhi-yathA kalala-bubura-mAMsa pezI-garbha-prasaya-bAla-kaumAra-yauvana-jarAyasthAto manuSyo bhavati / tathaiva vRkSavanaspatyAdayo'pi jAtAH, abhinayAH, saMjAtarasA: yuvAnaH kathyante / paratazca ta eva punaH paripakyAH zuSkAH mRtAcati vyayahiyante / yA yA avasthA manuSyANAM tAstA eva vRkSavanaspatInAmapi bhvnti| ato'pi sarva jIyA eva / tato haritAnyapi jIvAkAraM vilaMbante egha / 'puDhosiyANi' pRthak zritAni, etAni, mUlazAkhAskandhapatrAdi bhedeSu saMkhyeyAsaMkhyeyAnantabhedabhinnAni vanaspakI vRddhi aura hAni dekhane se vanaspatikAya sajIva siddha hotA hai| isake atirikta ye jIva kI vividha avasthAoM ko dhAraNa karate haiN| yathA-kalala, budbuda, mAMsapezI garbha, prasava, bAla, kumAra, yauvana aura jarA avasthAe~ manuSya meM hotI haiM, ataeva manuSya sajIya hai, usI prakAra vanaspati meM bhI jAta (utpanna) abhinaya (nUtana) saMjAtarasa, yuvA Adi avasthAe~ hotI haiN| tatpazcAt ve zuSka, paripakya aura mRta kahalAte haiN| isa prakAra jo jo avasthAe~ manuSya meM hotI haiM, vahI saba vanaspati meM hotI haiM, isa kAraNa ve bhI jIva haiN| __ vanaspatikAyika jIya vanaspati ke mUla, zAkhA, skaMdha, patra Adi avayavoM meM saMkhyAta, asaMkhyAta evaM ananta saMkhyA meM Azrita hokara rahate haiM / aisA nahIM hai ki sampUrNa vRkSa meM eka hI jIya ho / prApti ane aprAptine lIdhe vanaspatinA zarIranI vRddhi ane hAni thatI jovAmAM Ave che, tethI siddha thAya che ke vanaspatikAya sajIva che vaLI vanaspatikAya paNa jIvanI vividha avasthAe dhAraNa kare che. kalala (vIrya ane zoNitane samudAya zarIrapiMDa banAvAnI avasthA) mAMsapezI, garbha, prasava, bAyakALa, kumAra, yauvana ane jarA, A badhI avasthAone jema manuSyamAM sadabhAva hoya che, e ja pramANe vanaspatimAM paNa jAta (utpanna) abhinava (nUtana) saMjAtarasa, yuvA Adi avasthAone sadUbhAva hoya che. tyAra bAda paripakava, zuSka ane mRta A avasthAmAM paNa Ave che. A prakAre mana mAM je je avasthAono sadubhAve che, te badhI avasthAone vanaspatimAM paNa sadUbhAva hoya che. te kAraNe vanaspatinI sajIvatA siddha thAya che. vana spatikAyika jI vanaspatinAM mULa, zAkhA, ska dha. patra Adi avayavemAM saMkhyAta, asaMkhyAta ane ananta sudhInI saMkhyAmAM Azraya laIne rahetA deya che. evuM mAnavuM joIe nahIM ke AkhA vRkSamAM eka ja jIva hoya che. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TokA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 575 tikAyAzritAni bhavanti / na tu saMpUrNarakSeSu eka eva jiiyH| 'je AyasukhaM paDucca' yaH prANI Atmasukha pratItya, AtmasukhArtham / tathA-'AhAradehAya' bhojanAya dehapuSTayartha vA, Atmasukha jnyaatyaa| 'chiMdatI' chinatti chedayati-'pAganima prAgalbhyAt vivekaM vihAya dhRSTatAmAzritya 'pANe bahuNaM ticAI' prANinAM bahUnAmatipAtI bhavati / ekasyApi banaspatikAyasya virAdhane kRte bayo jIyA virAdhitA bhavanti, tadatipAtAt niranukrozatayA na dharmoM nayA''tmamukhaM / kintu cAturgatikannamaNarUpapApameya kevalamiti // 8 // mUlam-jAiM ca buddhiM ca viNAsayaMte, bIyAi assaMjaya AyadaMDe / ahAhu se loe~ aMNajjaya'mme, bIyAi je hiMsai AyasAe // 9 // chAyA--jAti ca vRddhiM ca vinAzayan bIjAnyasaMyata AtmadaNDaH / athAhuH sa loke'nAryadharmA bIjAni yo hinastyAtmasAtAya // 9 // __jo loga apane sukha ke lie athayA AhAra ke lie yA deha kA poSaNa karane ke lie ina jIvoM kA chedana bhedana karate haiM, ve dhRSTatA karake bahuta prANiyoM ke ghAtaka hote haiM, kyoM ki eka vanaspati zarIra kA chedana karane se bahuta se jIvoM kI virAdhanA hotI hai / isa virAdhanA ke kAraNa nirdayatA hone se na dharma hotA hai aura na AtmA ko sukha kI prApti hotI hai / kevala cAra gatiyoM meM bhramaNa kA kAraNa pApa hI hotA hai // 8 // je loko pitAnA sukhane mATe athavA AhArane mATe athavA zarIranuM piSaNa karavAne mATe A jIvonuM chedana bhedana kare che, teo chatA karIne (vanaspatimAM jIva nathI evI khoTI mAnyatAne vaLagI rahevAnI mUrkhatA karIne) ghaNAM ja jIvonA ghAtaka bane che, kAraNa ke eka ja vanaspatikAyanuM chedana karavAthI paNa ghaNAM ja jIvonI virAdhanA thatI hoya che, A prakAranI virAdhanA karanAra jIva pitAnI nirdayatAne lIdhe pApakarmanuM ja upArjana kare che ane tenA AtmAne sukhanI prApti thatI nathI. tene A pApakarmone kAraNe cAra gatiomAM bhramaNa ja karyA karavuM paDe che. eTale zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anyayArtha:--(je asaM nae) yaH asaMyataH-gRhasthaH (AyasAe) AtmasAtAya AtmasukhAya (bIyAi hiMsai) vIjAni hinasti-virAdhayati, tathA (jAIca yur3i ca viNAsayaMte) jAtim aMkurAdInAmutpattiM tathA teSAmeva vRddhi vinAzayan (Aya. daMDe) AtmadaNDaH svAtmana epa daNDako bhavati, (loe se aNajjadhamme ahAhu) loke sa anAryadharmA atha iti AhuH uktavantaH tIrthakarA iti // 9 // 'jAiM ca buddhiM ca' ityaadi| zabdArtha--'je asaMjae-yaH asaMyataH' jo asaMyamI puruSa 'AyasAe-AtmasAtAya' apane sukha ke liye 'biyAi hiMsai-bIjAni hinasti' bIja kA nAza karatA hai tathA 'jAiM ca buDica viNAsayaMte-jAtim ca vRddhiM ca vinAzayan' aMkura kI utpatti tathA vRddhi kA vinAza karatA hai 'AyadaMDe-AtmadaMDa' vastutaH yaha puruSa usa pApake dvArA apane AtmA ko hI daNDa denevAlA banatA hai 'loe se aNajjadhamme ahAhuloke sa anAryadharmA athAhuH tIrthakaroM ne use isa loka meM anArya dharma vAlA kahA hai / 9 // ___anvayArtha-jo asaMyamI puruSa apane sukha ke lie bIjoM kA hanana karatA hai, yaha bIja kI utpatti aura vRddhi kA vinAza karatA huA apanI AtmA ko daMDitakaratA hai| tIrthakara aise puruSa ko anAryadharmI kahate haiN| 'jAI ca vuiDhiM ca' tyAha zahAtha-'je asaMjae-yaH asaMyataH' masayabhI pu35 'AyasAeAtmasAtAya' potAnA subha bhATa 'biyAi hiMsai-bIjAni hinasti' bhI no nAza ghare cha. jAIca vudi ca viNAsayate-jAtim ca vRddhica vivAzayana' maranA pati tathA vRddhinA vina1 3re che. 'AyadaMDe-Atmadaha' zite the| 535 61 pAna dvArA pAtAnA mAmAne ra nArI mane cha. 'loe se aNajadhamme ahAhu-loke sa anAryadharmA athAhu:' tI 4 temAne mAsabhA anArya parmavALe kahela che. 9 che - sUvArtha- je asaMyamI puruSa potAnA sukhane mATe bojane ghAta kare che, te bIjanI utpatti ane vRddhine paNa vinAza karate thake pitAnA AtmAne ja daDita kare che. tIrthakaroe evA puruSane anAryadhamI kahyo che. je 9 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TokA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 577 TIkA -- 'je asaMjae' yo'saMyato gRhasthaH pravrajito vA 'AyasAe' AtmasAtAya- sAtaM sukham - AtmanaH sukham tadartham - yaH AtmasukhamuddizyA'saMyato naraH 'bIyA hiMsa' bIjAni hinasti vinAzayati / 'jAI ca buddhiM ca viNAsavate' bIjasya jAti utpattim 'buddhi' aMkurAnantaraM jAtAM vRddhi vinAzayan 'AyadaMDe ' AtmadaNDaH, bIjAnAmutpattivRddhivinAzakArI, tena pApena AtmAnameya daNDayati 1 iti vastuta AtmadaNDaH 'loe se aNajjadhamme ahAhU' loke soDanAryadharmA -iti Ahu stIrthaMkarAH / tIrthakarA hi evamuktavanto ye loke haritAdijIvAnAM virAdhakAH, te sarve'pi anAryadharmANaH / ye Atmasukhamuddizya jIvAn virAdhayati tathA bIja saMbandhiphalapuSpaparNasthajIvAnAM vinAzakA na teSAM vinAzakA vastutaH paravirAdhakAH AtmAnameva virAdhayanti / tIrthakarAstAn anAryadharANaH kathitavantaH / teSAM virAdhanena nAtmasukham kintu virAdhanAjanitapApena duHkhameva kevalamiti bhAvaH // 9 // mUlam - gabbhAi mijjati buyA buvANA jarA paire paMcasihA kumArA / juvANagA majjhima theragAya caiyaMti te" Aukkhae pelINA // 10 // chAyA - garbhe mriyante bruvanto'bruvantatha narAH pare paMcazikhAH kumArAH / yuvAno madhyamAH sthavirAzca tyajanti te AyuHkSaye malInAH // 10 // TIkArtha- jo puruSa apane sukha ke lie bIja kA ghAta karatA hai, vaha cIja saMbaMdhI phala, puSpa, Adi kA bhI vinAzaka hai| aisA paravirAdhaka vastutaH apanI hI AtmA kI virAdhanA karatA hai| tIrthakara use AnAkahate haiM / una jIvoM ko virAdhanA karane se AtmA ko sukha kI prApti nahIM hotI varan virAdhanAjanita pApa se duHkha hI hotA hai // 9 // TIkAtha--je puruSa pAtAnA sukhane mATe khI ne ghAta kare che te khI saMbadhI phUla, puSpa, putra AdinA paNa vinAzaka bane che. A prakAre paranI virAdhanA karanAra puruSa pAtAnA AtmAnI ja virAdhanA kare che. tI karIe evA puruSane anAya dharmI kahyo che, te jIvAnI virAdhanA karavAthI AtmAne sukhanI prApti thatI nathI, ulaTAM varAdhanAjanita pApakamane kAraNe duHkhanI ja prApti thAya che. nAgAthA lA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAnasUnai ___ anvayArthaH-(gamAi mijjati) garbhe mriyante haritavanaspatichedakAH (buyA buyANA) panto'bruyantazca-vyaktapAco'vyaktavAcazca niyante (pare NarA) pare narAH tayA'nye-puruSAH (paMcasihA kumArA) paMcazikhAH kumArA:-kumArAvasthAyAmeva 'gambhAI mijjaMti' ityaadi| zabdArtha-'gambhAi mijAti-garbhe mriyate' harI vanaspatikA chedana karane vAlA jIva garbha meM hI marajAtA hai 'buyAvuyANA-bruyanto'bruvantazca' tathA koI spaSTa bolane kI avasthA meM aura koI aspaSTa bolAne kI avasthA meM hI marajAte hai 'pare NarA-pare narAH' tathA dUsare puruSa paMcasihA~ kumArA-paMca zikhAH kumArAH' pAMca zikhAvAle kumAra avasthA meM hI marajAte haiM 'juyANagA majjhima theragAya-yuvAnaH madhyamAH sthavirazca' koI yuvAna hokara tathA koI AdhI umara vAlA hokara evaM koI vRddha hokara marajAte haiM 'Aukkhae palINA te cayaMti-AyuH kSaye pralInAH te tyajati' isa prakAra bIja Adi kA nAza karane vAle prANI sabhI avasthAoM meM Ayu kSINa hone para apane zarIra ko chor3a dete haiM // 10 // anvayArtha-jo puruSa vanaspatikAya kI virAdhanA karate haiM, unameM se koI parabhava meM garbha meM hI mara jAte haiM, koI spaSTa bolane kI avasthA 'gambhAI mijaMti' tyA zahA-'gabhAi bhijjaMti-garbha niyante' hItarI panapatinu chedana 42pApA 75 rAmamA bharI jaya che. 'buyA buyANA-bruvanto'bruvantazca' tathA keI spaSTa belavAnI avasthAmAM ane koI aspaSTa balavAnI ane sthAmA bharI laya che. 'pare NarA-pare narAH' tathA mIna 53 // "paMcasihA kumArA-paMcazikhAH kumArAH' pAMya zimA-bhAta pAya a52thAmai ar bharI taya che. 'juvANagA majjhimatheragA ya-yuvAnaH madhyamAH sthavirAzca' yuvAna thaIne tathA kaI adhi umaravALA thaIne ane koI vRddha banIne bharI jaya che. 'Aukkhaye palINA te cayaMti-AyuHkSaye pralInAH te tyajanti' mA rIte bI vigerene nAza karavAvALA prANI badhI ja avasthAmAM AyuSya kSINa thAya tyAre pitAnA zarIrane choDI de che. te 10 che sUtrArtha--je puruSa vanaspatikAyanI virAdhanA kare che, temAMthI koI parabhavamA garbhamA ja marI jAya che, keI tataDuM besavAnI avasthAmA marI zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TokA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlayatAM doSanirUpaNam 579 mriyante, (juyANagA majjhimatheragA ya) yugAnaH madhyamAH sthavirAzca (bhAukkhae palINA te cayaMti) AyuHkSaye te pralInAstyajaMti-anena prakAreNa spazarIra tyajantIti // 10 // ___TIkA-yanaspatijIvAnAM ye virAdhakAsteSAM kIdRzaM phalaM bhavatIti jijJAsAmAlakSya tatphalaM kathayati suutrkaarH| bhoH ? ziSyAH ? ye khalu vanaspatijIyAn virAdhayanti te aniyatA''yuSo bhavanti akAle mRtyubhAjo bhavanti / tathAhi iha ye vanaspatikAyopamaIkAH prANinaste bahujanmasu 'gambhAI' garne eya 'mijjati' niyante, kalalabubudamAMsapezI garbhAvasthAyAmeya mRtyumukhaM pravizanti / na garmAdapi tAyadviniHsRtA bhAnti / kecana punaH 'buyAbuyANA" bruvanto'nupanta. zva mriyante / garmAdvinirgatAnAM spaSTavAcaH prayogAn pUrvameya maraNamupayAnti, meM koI tutalAne kI avasthA meM koI kumAra avasthA meM, koI yuvAvasthA meM, praur3ha avasthA meM yA sthavira avasthA meM marate haiM / arthAt kisI bhI avasthA meM unheM maranA par3atA hai // 10 // TIkArtha-vanaspatikAya ke virAdhaka ko kisa prakAra kA phala bhoganA par3atA hai ? isa jijJAsA ko lakSya meM rakhakara sUtrakAra phala kahate haiM-he ziSyo ! jo banaspatijIyoM kI virAdhanA karatA hai, vaha aniyata Ayu vAlA hotA hai, akAla mRtyu kA bhAgI hotA hai| vanaspatighAtaka koI-koI bahuta janmoM meM garbhAvasthA meM hI mara jAte haiM arthAta kalala, budabuda, mAMsapezI, garbha avasthA meM hI mRtya ko prApta ho jAte haiN| ye garbha se bAhara nahIM nikala paate| koI garbha se bAhara nikalate haiM to aspaSTa uccAraNa karane kI avasthA meM yA spaSTa uccAraNa jAya che, koI spaSTa belavAnI avasthAmAM marI jAya che, koI kumArAvasthAmAM marI jAya che, koI yuvAvasthAmAM, to koI prauDhAvasthAmAM ane koI sthavira avasthAmAM marI jAya che. eTale ke kaI paNa avasthAmAM temane maravuM te paDe che. 10 TIkArtha-vanapatikAyanI virAdhanA karanArane kevuM phaLa bhegavavuM paDe che? A praznano uttara ApatA sUtrakAra kahe che ke-he zive ! je manuSya vanaspati jIvonI virAdhanA kare che, te aniyata AyuvALa deya che, athavA akALa mRtyu paNa pAme che. vanaspatijIvone ghAta karanArA koI kaI ja to ghaNAM kharAM janmamAM garbhAvasthAmAM ja maraNa pAme che. eTale ke kalala. budde khuda mAMsapezI ke garbha avasthAmAM ja maraNa pAme che. eTale ke teo garbhamAMthI bahAra to nIkaLI ja zakatA nathI. evAM koI kaI che je garbhamAMthI bahAra nILe che, te aspaSTa uccAraNa karavAnI (tataDI bhASA zrI sUtra kRtAMga sUtra 2 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 sUtrakRtAGgasUtre kerana kayana viziSTapAco bhUtyA niyante / tathA-'pare NarA' pare narAH 'paMcasihA kumArA' paMcazikhA kumArAH / kecanAkRtazikhAkarmANa eva mriyante, kecana punaH kaumAramAsAdya mriyante 'juyANagA' yuvAna eva kecana mriynte| majjhima' madhyamAH-avayaskA era mRtyuzaraNamAvizanti / 'theragA ya' sthavirAzca kecana pApya vRddhAvasthAM vividharogeNa maraNamupayAnti / tasmAdevaM sarvAsvapyayasthAsu SaDjIyanikAyavirAdhakAH 'Aukkhae' AyuSaHkSaye 'palINA' malInA:-vividhavyAdhiprasAH 'cayaMti' tyajanti dehaM tyajanti mriyante vividhaduHzva pAlAjyalitAH bhavantiA athavA-malInAH vyAdhigrastAH santaH Ayustyajanti / aiyameva parepi paijIpani kAyapirAdhakA vividhaduHkhadApAgnidagdhA aniyatAyu jo bhavantIti // 10 // mUlam-saMbujjhahA jaMtayo mANusattaM deThaM bhayaM bAliseNaM alNbho| egaMta dukkhe jarie 4 loe sekammuNA vipariyA suvei||11|| karanA prAraMbha karate hI mara jAte haiM koI paMcazikhA kumAra avasthA meM arthAta cuDAkarma saMskAra hone se pahile mara jAte haiM koI yuvAvasthA meM sarate haiM, koI prauDha hokara marate haiM koI vRddhAvasthA meM vividha vyAdhiyoM ke zikAra hokara marate haiM / isa prakAra vanaspatikAya ke jIvoM kI hiMsA karanevAle sabhI avasthAoM meM marate haiN| ye vividha prakAra ke duHkhoM kI jyAlAoM meM jalate haiM / isI prakAra chahoM jIvanikAyoM ke virAdhakoM ke viSaya meM jAnanA cAhie arthAt ye bhI alpAyu evaM aniyatAyu ho. kara mRtyu ko prApta hote haiM // 10 // lavAnI) avasthAmAM ja maraNa pAme che athavA spaSTa bolavAnI avasthAne prAraMbha thatAM ja maraNa pAme che. kaI paMcazIkhA kumArAvasthAmAM ja eTale ke bALa mAvALA levarAvyA pahelAM ja maraNa pAme che. koI yuvAvasthAmAM ja maraNa pAme che, koI prauDha avasthAmAM mare che ane koI vividha vyAdhiono zikAra banIne vRddhAvasthAmAM maraNa pAme che. A prakAre vanaspatikAyanA jIvonI hiMsA karanAra saghaLI avasthAeAmAM mare che. teo vividha prakAranAM duHkhanI jvALAmAM banyA kare che. A prakAranuM kathana chae javanikAyanA virAdhakonA viSe paNa samajavuM joIe. eTale ke te jIvonI hiMsA karanArA leka paNa apAyuM hoya che ane aniyata umare ke akALe mRtyune bheTanArA hoya che. je 15 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzvabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam chAyA - saMbudhyadhvaM jaMtavo manuSyatvaM dRSTvA mayaM vALizenAlabhyaH / ekAntaduHkho jvarita iva lokaH svakarmaNA viparyAsamupaiti // 11 // anvayArtha : - (jaMtavat) he jantavaH he prANinaH ( mANusattaM) manuSyatvaM - manujamavaM durlabha (saMbujjhahA) sabudhyadhvaM - jAnIta ( bhayaM daTa) bhayaM tirthagAdibhavasaMbaMdhi duHkhaM dRSTrA (bAliseNaM alaMbho) bAlizena vivekarahita puruSeNa alabhyaH uttamadiveko na labhyate ityapi jAnIta (loe) ayaM lokaH (jarie va) jvarita iva (etadukkhe) 581 'saMbujjhahA jaMtavo' ityAdi / zabdArtha - ' jatavo - jetavaH' he jIvoM 'mANusattaM - manuSyatvaM' manuSya bhava kI durlabhatAko 'saMbujjhahA- saMbudhyadhvaM' samajhalo 'bhayaM daTTu-bhayaM dRSTA' bhaya ko arthAt naraka tathA tiryeca Adi yoni ke bhaya ko dekhakara 'vAli seNaM alaMbho - pAlizenAlabhyaH' vivekahIna puruSa ko uttama vive kakA alAbha jAnakara bodha prApta karo 'loe-lokaH' yaha loka 'jarie vajvarita iva' jvara se pIDita ke jaisA 'egaMtadukkhe - ekAntaduHkhI' saba prakAra se duHkhI hai 'sakammuNA vipariyAsuvei- svakarmaNA viparyAsamupaitI' yaha apane karma se sukha ko cAhatA huA duHkha ko hI prApta karatA hai // 11 // anvayArtha - he jIvo ! manuSyabhava durlabha hai, isa tathya ko smjho| yaha bhI samajhalo ki ajJAnI janoM ko viveka kI prApti nahIM hotI / tithaMca Adi bhAvoM saMbaMdhI bhaya duHkha ko dekha kara yaha samajho ki yaha loka jvaragrasta kI bhA~ti ekAnta rUpa se duHkhI ho rahA hai| vaha apane 'saM bujhA jNtve|' tyAhi zabdArtha - 'jaMtavo - jaMtavaH' he ve 'maNurasattaM - manuSyatvaM' bhanuSyalavanI dusa' latAne 'saMbujjhahA - saMbudhyadhvam' samako 'bhaya' daTThe - bhayaM dRSTvA' layane arthAt nara tathA tiyaya vigere yonInA layane lene 'bAliseNaM alaMbhobAlizenAlabhyaH' vive vinAnA yuSane uttama vive'no masAla samalane mogha prApta 'loe - lokaH' mA so 'jarieva - jvarita iva' tAvathI pIDA pAmesAnI bha 'etadukkhe - ekAntaduHkhI' adhI rIte huAmI che. 'sakammuNA vipariyAsuvei - svakarmaNA viparyAsamupaiti' yA potAnA urbhathI sukhane harichatA thA duHkhane ja prApta kare che. / 11 / sUtrA--hai jIvA ! manuSyabhava dula bha che, A tathyane samajo. vaLI e vAta paNa samajI leA ke annAnI janAne vivekanI prApti thatI nathI. tiyaca Adi bhavAnA bhaya tathA duHkhAne joIne eTaluM teA samajI le ke A leAka javaramAM jakaDAyelAnI jema ekAnta rUpe duHkhanA anubhava karI rahyo zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 ___ sUtrakRtAGgasUtre ekAntaduHkhI vidyate (sakammuNA vipariyAsuvei) svakarmaNA-svasukhamicchannapi viparyAsaM duHkhamupaiti prApnotIti // 11 // TIkA--prANyupamaI kAgamaniyatA''yuSmattvaM saMpadhArya sudharmasvAmI jIvAnudizya kathayati / he jantavo jIvAH bhavyamANinaH 'saMvujjhahA' saMbudhyadhvaM bodhaM prApnuta yUyam , nahi kuzIlapASaNDino lokAH svaparatrANAya bhavanti lokAnAm / 'mANussa kheta jAI kularUvAroggamAuyaM buddhii| savaNovaggaha saddhA saMjamo ya logaMmi dullahAI // chAyA--mAnuSyaM kSetraM jAtiH kulaM rUpamArogyamAyuH buddhiH| ___ zravaNAvagrahaH zraddhA saMyamazca lo ke dulabhAni // 1 // hI karmoM se viparyAsa ko prApta ho rahA hai arthAt sukha kI icchA karatA huA bhI duHkha ko prApta ho rahA hai // 11 // TIkArtha-jIvoM kA upamardana karane vAloM kI Ayu kI aniyatatA kA vicAra karake sudharmA svAmI saMsArI jIvoM ko uddezyakarake kahate haiM-he bhavya jIvo! samajho, bUjho, bodha prApta karo / kuzIla evaM pAkhaNDa meM pravRtta loga sva-para kA trANa (rakSA) karane meM samartha nahIM haiM, ataeva samIcIna (satya) dharma ke svarUpa ko smjho| kahA hai-'mANussa khettajAI' ityaadi| manuSyatva AryakSetra, uttama jAti, uttama kula, rUpa, Arogya, dIrgha Ayu, buddhi, dharmakA zramaNa, dharmagrahaNa, zraddhA aura saMyama kI prApti honA isa loka meM ati durlabha hai // 1 // che. te potAnAM ja karmonA phaLa rUpe viparIta dazAne anubhava karI rahyo che eTale ke sukhanI IcchA karavA chatAM paNa duHkhane ja anubhava karI rahyo che. 11 -vAnu SHE (hiMsA) 42nA2nA bhAyunI bhniymittAno vicAra karIne, sudharmA svAmI saMsArI jIne uddezIne A pramANe kahe che-"he bhavya che ! samaje, bUjha, bodha prApta kare. kuzIla ane pAkhaMDI loka pitAnuM ke paranuM trANa (rakSaNa) karI zakatA nathI, tethI dharmanA saay|| 2135ne samana. 4ghu 55 cha 3-'mANussakheta jAI' tyaadi| 'manuSyatva, bhAya kSetra, uttamati, uttama, 35, mAya, hI Ayu, buddhi, dharmazravaNa, dharmagrahaNa, zraddhA ane saMyamanI prApti thavI te A lokamAM ati durlabha che. tenA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 583 tadevaM yo dharma nAcarati tasya mAnuSyamatidurlamam / ato-'mANusattaM' manuSyatyam , durlamaM jAnIhi / tathA-janmajarAmaraNarogazokAdi nArakAdiSu cA'titI. bram / 'mayaM dadru' bhayaM dRSTvA 'vAlisegaM alaMbho' bAlizena sadasadvivekahInena puruSeNa alabhyaH labdhumayogyo dharma itye dapi dRSTvA vicArya / tathA nizcitamavagatva 'ekAMta dukkho' ekAntaduHkhaH yatra sukhalezo'pi nAsti sarvathA duHkha meSa lokAnAm 'jarie va' jvarita iya, yathA jyarAkrAntaH ekAntaM duHkhamevA'nu bhavet, tathA 'loe' ayamapi loko duHkhabhAjanam ityavagamya / 'saMbujjhahA' saMbudhyadhyam-samyag bodhaM prApnuta, sarvathA duHkhasaMkulo'yaM saMsArinivahaH / kSudhito yathA annAbhAve poDayate, pipAsito jalamantarA, vRzcikadaSTaH pratikSaNaM pIDayate tathaivAyaM loko jvarAkrAnta iva sarvathA duHkhito bhavatIti / evaM dukha__ isa prakAra jo dharma kA AcaraNa nahIM karatA use manuSya bhava kI prApti honA atyanta durlabha hai| isa kAraNa manuSyatva ko durlabha smjho| tathA nAraka Adi bhayoM meM janmajarAmaraNa roga zoka Adi ke duHkha ko dekhakara tathA avivekI jana dharma ko prApta nahIM kara pAte, isa bAta kA vicAra kro| tathA yaha bhI vicAra karo ki yaha loka usI prakAra duHkhI aura saMtapta ho rahA hai jaise jvaragrasta praannii| yaha saba vicAra karake samyak bodha ko prApta kro| jaise bhUkhA manuSya annake abhAva meM pIr3A kA anubhava karatA hai| pipAsA se vyAkula puruSa jala ke vinA chaTapaTAtA hai, vicchU kA DaMsA pratIkSaNa taDaphatA rahatA hai, usI prakAra yaha loka jvarAkrAnta kI bhA~ti sarvathA duHkhoM se pIr3ita rahatA hai, isa prakAra duHkhoM se Akula isa loMka A prakAranI saghaLI anukuLatAo maLavA chatAM je mANasa dharmanuM AcaraNa karato nathI, tene pharI manuSya bhavanI prApti thavI atyanta durlabha che. A kAraNe manuSyatvane durlabha samaje. tathA nAraka, tiryaMca Adi bhavemAM janma, jarA, maraNa, roga, zeka AdinA duHkhane dekhIne paNa avivekI mANase dharmane prApta karI zakatA nathI, A vAtano vicAra kare. tathA e vicAra paNa karavo joIe ke A loka javaragrasta jIvanA je ja duHkhI ane saMtapta che. A badhI bAbate vicAra karIne samyapha bodhane prApta karo. jevI rIte bhUkhe mANasa annanA abhAvane lIdhe pIDAno anubhava kare che, jema tRSAthI vyAkuLa thayelo puruSa pANIne mATe taraphaDiyAM mAre che, jema vIMchIe DaMkha mAryo hoya e puruSa DaMkhanI pIDAthI pratikSaNa tarapha Date rahe che, eja pramANe A leka (A lekanA jIvo) javaragrasta vyaktinI jema nirantara duHkhathI pIDAtA ja rahe che. A prakAre dukhethI zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 1 saMkule loke krUrakarmakArI 'sakampuNA' svakRtamANAtipAtAdikrUrakarmaNA vipariyAsave' viparyAsamupaiti sukhamicchatA prANAtipAtAdikamAcaratA duHkhamApadyate cAturgatikaH saMsAraH paribhramyate // 11 // mUlam - ihega mUDhA paviyaMti mokkhaM AhArasaMpajaNavajaNeNaM / aige ye sIodagasevaNeNaM hue eMge paMvayaMti mokkhaM // 12 // chAyA -- ihaike mUDhA pravedayanti mokSamAhArasampajjananavarjanena / eke ca zItodaka sevanena hutena eke pravadanti mokSam // 12 // sUtrakRtAGgasUtre meM krUra karma karanevAlA jIva apane hI kiye pApa karmoM ke dvArA viparyAsa ko prApta hotA hai arthAt sukha pAne kI abhilASA se hiMsA Adi pApoM kA AcaraNa karatA hai, kintu una pAyoM ke pariNAmasvarUpa ulaTA duHkhoM kA hI bhAgI hotA hai - saMsAra meM paribhramaNa karatA hai // 11 // 'ihegA' ityAdi / zabdArtha - ' iha - iha' isa jagat meM athavA isa mokSa ke saMbaMdha meM 'ege eke' koI 'mUDhA mUDhAH' mUrkha jana 'AhAra saMpajjaNavajjaNeNaMAhArasaM vajjananavarjanena' namaka khAnA choDa denese 'mokkhaM pavayaMti - mokSaM pravadanti' mokSa prApti honA kahate haiM 'ege ya eke ca' aura koI 'sIodaga sevaNe - zItodakase vanena' zItala jala kA sevana karane se mokSa honA kahate haiM 'ege - eke' koI 'hueNa- hutena' homa karane se 'mokkhaM pavayaMti' mokSaM pravadanti' mokSa honA kahate haiM // 12 // - pIDAtA A lekamAM krUra karyAM karanArA jIve. pAte karelAM pApakarmane kAraNeja viparIta dazAne anubhava kare che. A kathananA bhAvArtha e che ke sukha prApta karavAthI abhilASAthI hiMsA Adi pAponuM AcaraNa kare che, parantu te pApeAnA pariNAma svarUpe sukhane badale duHkhAnA ja upalega kare che. eTale ke sa'sAramAM paribhramaNa karyA kare che ane janma, jarA, maraNa Adi duH khAnA anubhava karyAM kare che. 511 " tyAhi ' ihega mUDhA zabdArtha- 'ii - iha' mA bhagatmA athavA AmAkSanA sa ma dhamAM 'ege - eke' | 'mUDhA - mUDhAH ' bhUloa ' AhArasaM pajjaNavajjaNeNaM- AhAra saMpajjanana varjanena' bhI jovAnuM choDI hepAthI 'mokkha' pavaya'ti - mokSa' pravadanti' bhokSanI Apti thavAnu uhe che, 'ege ya-eke ca' bhane / 'sIodagasevaNeNazItodakasevanena' 'DA pANInu' sevana azvAthI bhokSa thavAnu' ! che 'ege eke' | 'hueNa - hutena' homa azvAthI 'mokkha' pavayaMti - mokSa' pravadanti' bhokSa thavAnu kahe che. ! 12 // zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 585 anvayArtha :- (ha) ihAsmin loke (ege) eke kecana (mUhA) mUDhA:- vivekavikalA : (AhArasaM pajjaNavajjaneNaM) AhAra saMpajJjananavarjanena - lavaNatyAgena (mokkhaMpavayaMti) mokSaM pravadanti kathayanti (ege ya) eke ca kevana sUrvAH sadasadvivekavikalAH (sIodagasevaNeNa ) zItodaka sevanena mokSaM pravadanti tadA ( ege) eke kecana ( hueNa) hutena - DomakaraNena (mokkhaM pavayaMti) mokSaM pravadanti iti // 12 // TIkA--' iha' manuSyaloke mokSagamanAdhikAre 'ege' eke kecana ajJAtazAstratajJA: 'mUDhA' mUrkhAH sadasadviveka vikalAH 'AhArasaMpajjaNavajjaneNaM' AirasaM pajjananavarjanena, Ahiyate tuptyai iti AhAraH odanAdiH abhyavaharaNIyaM vastujAtam tasyA''hArarUpa saMpat rasapuSTiH, tAdRzIM puSTiM janayati iti AhAra anvayArtha - isa loka meM koI koI mUDha jana namaka khAnA tyAgadene se mokSa kI prApti honA kahate haiM / koI ajJAnI zIta sacitta jala ke sevana se mokSa kahate haiM aura koI avivekI homa karane se mokSa kI prApti honA kahate haiM // 12 // TIkArtha - mokSagamana ke adhikArI isa manuSyaloka meM zAstra ke tattva se anabhijJa evaM sat-asat ke viveka se hIna koI koI loga namaka kA tyAga kara dene se mokSa prApti honA kahate haiM / mUla gAthA meM lavaNa ke lie 'AhAra saMpajaNaNa' zabda kA prayoga kiyA hai / usakA artha yoM hai - tRpti ke lie jo odana Adi kA AharaNa grahaNa kiyA jotA hai, vaha AhAra kahalAtA hai| usa AhAra kI saMpat arthAt rasa puSTi ko janana- utpanna karanevAlA 'AhAra saMpajjanana' kahalAtA hai | namaka sUtrA--A lAkamAM koi koi leAkeA evuDa kahe che mIThAnA tyAga karavAthI mekSa maLe che, teA kAi ajJAnI jIva evuM kahe che ke sacitta zItaLa jaLanA sevanathI meAkSa maLe che, teA kAi avivekI lAkA evu kahe che ke hAma karavAthI mekSa prApta thAya che. 12 // TIkA'mAkSagamananA adhikArI evA A manuSyalAkamAM, zAsranA tattvathI anabhijJa ane sat-asattnA vivekathI vihIna kAi kAi puruSo evu kahe che ke mIThAnA tyAga karavAthI meAkSa prApta thAya che. mULa gAthAmAM 'savAza' ne bhATe 'AhAra saMpajjaNaNa' pahano prayoga uravAmAM yAnyo che tenA matha A pramANe thAya che--tRptine mATe je bhAta Adi khAdya padAthAM levAmAM Ave che, temane AhAra kahe che. te AhAranI sa pata eTale ke te bAhAranA svAha (rasa)nI puSTi 42nArA pahArthane 'AhAra - sampajjanana' AhAra sabhyat zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 sUtrakRtAGgasUtre saMpajjananaM lavaNaM, lavaNena hi bhojanasya rasapuSTiH, saMpAdyate / tasya lavaNasya varjana tyAgaH tena-AhArasaMpajjanavarjanena kevalalavaNaparityagenaiva, mokkhaM' mokSam 'pazyati' pravadanti, mokSamApti vaNavarjanena hi bhavati / taduktaM 'lavaNavihUNA ya rasA, cavakhUvihINA ya iMdiyaggAmA / dhammo dayAi rahio soyakha saMtosarahiyaM no // chAyA-lavaNavihInAzca rasAH cakSuvihInAzcendriyagrAmAH! dharmI dayayA rahitaH saukhyaM saMtoSa rahitaM no // tathA 'ege ya' eke ca 'sIodagasevaNegaM' zItodakasevanena mokSa pravadanti, zItajalasevanena sacittApUkAyaparibhogena / tatra evaM vadanti-yathA jalaM bAbamalaM zArIrAdapanayati, tathA-Antaramalamapyayanayati / dRzyate hi bhUrajasA''cchannavastrasya malApanayanaM jalena bhavati / tathA'ntarAzuddhirapyudakAdeva sampAdyate iti / tathAbhAhAra kI rasapuSTi karatA hai, usake vinA bahumUlya AhAra bhI nIrasa hI rahatA hai / kahA hai-lavaNavihUNA ya rasA ityAdi / ____ 'lavaNa rahita rasa, netra rahita indriyAM, dayA se rahita dharma aura santoSa rahita sukha tuccha haiN| tathA koI koI zItala (sacitta) jala ke sevana se mokSa kahate haiN| unakA kathana hai-jaise jala zarIra ke bAhaya mala ko dUra karatA haiM, usI prakAra Antarika mala ko bhI nivAraNa karatA hai| reta yA dhUla se gadale vastra kA maila jala se dhulajAtA hai, yaha pratyakSa dekhA jAtA hai, usI prakAra Antarika zuddhi bhI jala se hI hotI hai| janana" athavA "AhAra saMpa" kahe che. mIThuM AhAramAM rasapuSTi kare che. mIThA vinA bahumUlya AhAra paNa nIrasa (svAda vinAne-phIke) lAge che. so cha -'lavaNavihUNA ya rasA' ityAhi lavaNa rahita rasa, netra rahita Indriye, dayArahita dharma ane saMtoSa rahita sukha tuccha che." tathA kaI kaI mANase evuM kahe che ke zIta (sacita) jaLanA sevanathI mokSa maLe che. teo evI dalIla kare che ke-jema jaLa zarIranA bAhya maLanuM nivAraNa kare che, e ja pramANe Antarika maLanuM paNa nivAraNa kare che, raja, dhULa Adi vaDe gaMdAM thayelAM kapaDAMne mela jema pANI vaDe ghavAI jAya che, e vAta te pratyakSa dekhI zakAya che, e ja pramANe pANI vaDe Atarika zuddhi paNa thaI zake che zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 57 'ege' eke tApasAH 'hueNa' hutena-havanena 'mokkha' mokSam 'pavayaMti' pravadanti / yathA hi vahiH svarNAdInAM malamapanayati, tathA-agnihotraM juhuyAdityagnihotrA. 'gnirapi Atmano malamapanIya gamayati mokSamiti // 12 // lavaNAhArAdiparivarjanAnmokSo bhavatItyasaMbaddhamalApinAM stamapanetuM sUtrakAra Aha-'pAo siNANAdisu' ityaadi| mUlam-pAo siNANAisu natthi mokkho khArassa loNassa annaasnnennN| te majjamaMsaM lasuNaM ca bhoccA anattha vAsaM parikappayaMti // 13 // chAyA-prAtaH snAnAdiSu nAsti mokSaH kSArasya lavaNasyA'nAnena / te madyaM mAMsaM lazunaM ca bhuktvA anyatra vAsaM parikalpayanti // 13 // aura koI koI tApasa havana se mokSa prApti mAnate haiN| unakA kahanA hai ki agni svarNa Adi ke mala ko haTA detI hai, usI prakAra agnihotra kI agni bhI AtmA ke maila ko dUra karake bhokSa meM pahu~cA detI hai // 12 // lavaNa kA tyAga karane se mokSa hotA hai, ityAdi asambaddha pralApa karane vAloM ke mata kA nirAkaraNa karane ke lie sUtrakAra kahate hai-- 'pAo siNANAdisu' ityaadi| zabdArtha--'pAo siNANAdisu-prAtaH snAnAdiSu' prAtaH kAlake snAna Adise 'mokkho natyi-mokSo nAsti' mokSaprApti nahIM hotI hai kaI kaI tApase evuM mAne che ke havana karavAthI mokSa maLe che teo evuM pratipAdana kare che ke jema agni suvarNa Adine mela dUra karIne tenI zuddhi kare che, e ja pramANe agnihotranI agni paNa AtmA paranA melane dUra karIne mokSaprApti karAve che. gAthA 12 mIThAne tyAga karavAthI, sacitta jaLanuM sevana karavAthI ane mahavana karavAthI mokSa prApta thAya che, " A prakAranI pUrvokta mAnyatAonuM ni214295 (mana) 42pAne bhATe sUtrA2 49 che ,-'pAo siNANAdisa' chatyAhi zA---'pAo siNANAdisu-prAtaH snAnAdiSu' prAta: snAna vigerethI 'mokkho natthi-mokSo nAsti' bhAkSanI prAti yatI nathI tathA "khAratya zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E sUtrakRtAGgasUtre ___anvayArtha:- (pAo siNANAdisu) mAtaH snAnAdiSu prabhAtasnAnena (mokkho natyi) mokSo nAsti (khArassa loNassa agAsaNeNaM) kSArasya lavaNasyAnazanena varjane nApi mokSo na bhavati, (te) te anyatIthikAH (majjamaMsa lasuNa ca bhoccA) madya mAMsa lazunaM ca bhuktavA (annattha) anyatra mokSAt bhinnasthAne saMsAre (vAsaM parikappayaMti) vAsaM svakIya nivAsaM parikalpayanti cAturgatike saMsAre paribhramaMti / 13 / TIkA-'pAo siNANAdisu' pAtaH snAnAdiSu 'mokkho' mokSaH-azeSakarmakSayarUpaH, Natthi' nAsti-na bhavati, prabhAtakAlikasalilA'vagAhena teSAM nizzIlAnAM kathamapi mokSo na saMbhavati / pratyuta zItodakaparibhogenA'pAM kAyAnAM tathA 'khArassa loNasla aNAsaNeNaM-kSArasya lavaNasyAnazanena' namaka na khAne se bhI mokSa nahIM hotA 'te-te' ve anyatIrthI 'majamaMsaM lasuNaM ca bhoccA-mayaM mAMsaM lazunaM ca bhuktvA' madya, mAMsa, aura lazuna khAkara 'annatya-anyatra' mokSase anyasthAna arthAt saMsAra meM 'vAsaM parikappayaMti-vAsaM parikalpayanti' caturgativAle isa saMsAra meM bhramaNa karate rahate haiM // 13 / ___ anvayArtha--prabhAtakAlIna snAna karane se mokSa nahIM milatA, kSAra lavaNa na khAne se bhI mokSa nahIM miltaa| anyatIrthika madya, mAMsa aura lahasuna kA upabhoga karake anyatra arthAt mokSa se bhinna saMsAra meM paribhramaNa karate haiM // 13 // TIkArtha--prabhAtakAla meM snAna karane se kisI bhI prakAra azeSa karmoM kA kSaya arthAt mokSa prApta nahIM ho sktaa| pratyuta sacitta jala loNassa aNAsaNeNaM-kSArasya lavaNasyAnazanena' bhI na pApAthI mokSa yatA nathI. 'te-te' se anyatIthi 'majjamaMsaM lasuNaM ca bhoccA-madyaM mAMsaM lazunaM ca bhuktvA' bhadha, mAMsa, ana sasa mAdhane 'annattha-anyatra' mokSathI anya sthAna arthAt saMsAramAM ja bhramaNa karatA rahe che. 13 sUtrArtha-prAtaHkALe snAna karavAthI mokSa maLato nathI, tathA lavaNayukta bhajanane tyAga karavAthI paNa mokSa maLato nathI. anya tIrthike madha, mAMsa, ane lasaNane upayoga karIne anyatra ja (makSathI bhinna evA saMsAramAM) paribhramaNa karyA kare che. 13 TIkArtha-prabhAta kALe snAna karavAthI kaI paNa prakAre karmono kSaya thatuM nathI eTale ke tenA dvArA mokSaprApti thatI nathI. UlaTAM tema karanAra zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhino TokA pra. zru. a. 7 u.1 kuzolavatAM doSanirUpaNam 589 jalAzritajIvAnAM caupamado jAyate, na ca jIvAnAM vinAzAt kadAcidapi mokSA'vAptiH samayati / na vA jalaM malamapanetuM sAmarthya dhArayati / atha kathaMvidvAhyamalaM nirAkuryAdapi kintu AntarakarmamalamapanetuM na kuto'pi sAmarthyam / yato hi bhAvazudvaiyavA'ntarma 'sya vivAzaH samayati / bhAvazuddhirahitasyApi yadyantarmalA. panayana bhavettadA'nAyAsena jalena matsyAdInAM siddha eva mokSaH syAt / tathA'khArassa loNassa aNAsaNeNaM' kSAralavaNasyA'nazanena, lavaNaparityAgamAtreNA'pi mokSo naiva / lavaNopamogarahitAnAM mokSo bhavatItyayuktameva / na cA'yaM niyamo lavaNake paribhoga se apUkAyika jIvoM kA tathA jala ke Azrita rahe hue anya jIvoM kA upamardana hotA hai| jIvoM kI hiMsA karane se kadApi mokSa kI prApti kA saMbhava nahIM hai| jala meM mala ko dUra karane kA sAmarthya bhI nahIM hai / kadAcit vaha bAhaya mala ko kisI prakAra dUra bhI karatA ho, tathApi Antarika mala ko dUra karane kI zakti to usameM ho hI kaise sakatI hai ! Antarika mala kA vinAza to bhAvoM kI zuddhi se hI ho sakatA hai / jo bhAvoM kI zuddhi se rahita hai, usakA Antarika maila bhI yadi jala se dUra ho jAya to sadaiva jala meM rahane vAle matsya Adi ko anApAsa hI mokSa kI prApti ho jaay|| ___ isI prakAra khAre lavaNa ko na khAne se arthAt lavaNa kA tyAga kara dene mAtra se hI mokSa prApti kI AzA nahIM kI jA sakatI / ata. evaM lavaNa na khAne vAloM ko mokSa prApta ho jAtA hai, yaha kathana ayukta mANase karmonuM upArjana kare che. kAraNa ke sacitta jaLane upaga karavAthI apakAyika jIvanuM tathA jaLanA Azraye rahelA anya jIvonuM upamadana thAya che. jIvonI hiMsA karavAthI kadI paNa mokSanI prApti saMbhavI zakatI nathI. vaLI jaLamAM maLane dUra karavAnuM sAmarthya paNa nathI. kadAca te bAhya maLane kaI paNa prakAre dUra karI zakatuM hoya, paraMtu Antarika maLane dUra karavAnI zakti temAM kevI rIte hoI zake ? Atarika melane nikAla te bhAvanI zuddhi dvArA ja thaI zake che. je vyakti bhAvonI zuddhithI rahita hoya, tene Antarika mela paNa je pANIthI dUra thaI jatuM hoya, te sadaiva pANImAM ja nivAsa karanArAM mAchalAM, magara, kAcabA Adine te anAyAse ja mokSa maLI jAta ! eja pramANe mIThAne athavA lavaNayukta bhojanano tyAga karavA mAtrathI ja mokSa prAptinI AzA rAkhI zakAya nahIM. tethI lavaNa na khAnArane mokSanI prApti thAya che, evuM kathana paNa barAbara nathI. vaLI e paNa zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtra eva rasajanaka iti sitazarkarAghRtAdipadArtheSu rsjnktvaat| kiMca dravyato lavaNavarjanena bhAvato vA tadvananena mokSopalabdhiH zaMkyA / tatra nAyaH, yadyevaM tadA'lavaNake deze sarveSAmeva mokSo'yatnasiddhaH syAt / na c-issttaapttiH| dRSTeSTAbhyA virodhAt / dvitIye tu bhAvAdeva tato bhAva eva pradhAnaM kiM lavaNavarjanena mokSaH / tathA-te mUrkhA:-sadasadvivekavikalAH 'majjamaMsa' madyaM mAMsa 'lasuNaM ca' lazunaM ca hai| isake atirikta yaha bhI niyama nahIM ki lavaNa hI rasajanaka hai| mizrI, zarkarA ghRta Adi padArtha bhI rasotpAdaka hote haiN| __ isake atirikta yahA~ yaha zaMkA utpanna hotI hai ki dravya se lavaNa kA tyAga mokSa kA kAraNa hai yA bhAva se ? prathama pakSa to samI. cIna nahIM hai, kyoM ki jisa deza meM lavaNa nahIM pAyA jAtA vahA~ ke sabhI nivAsI dravyatA lavaNatyAgI hote haiM, ataeva una sabhI ko mokSa prApta ho jAnA caahie| yadi kaho ki yaha Apatti hameM iSTa hai, so ThIka nahIM, kyoM ki yaha mAnanA pratyakSa aura anumAna se viruddha hai| agara kaho ki bhAva se lavaNatyAga karanA mokSa kA kAraNa hai to phira bhAva hI mokSa kA kAraNa tthhraa| aisI sthiti meM lavaNatyAga kA kyA mahattva rahA? kaI ajJAnI madya, mAMsa aura lahasuna khAkara saMsAravAsa hI baDhAte haiN| niyama nathI ke lavaNu ja rasajanaka che. sAkara, khAMDa, ghI Adi padArtho paNa rasotpAdaka hoya che. vaLI ahIM evI paNa zaMkA udbhavI zake che ke "dravyanI apekSAe lavaNane tyAga karavAthI mekSa maLe che, ke bhAvanI apekSAe tene tyAga karavAthI mokSa maLe che ? prathama pakSa (dravyanI apekSAe lavaNane tyAga karavAthI mokSa maLe che, evI mAnyatA) barAbara nathI, kAraNa ke je dezamAM lavaNuM ja maLatuM nathI, te dezamAM nivAsa karanArA saghaLA leke dravyanI apekSAe lavaNa tyAgI ja hoya che, te te saghaLA lekane mokSaprApti thatI haze, evuM mAnavAne prasaMge upasthita thaze ! je Apa evI dalIla karatA he ke "e te ISTA5tti che, te e vAta paNa ucita nathI, kAraNa ke evuM mAnavuM te pratyakSa ane anumAnathI virUddha che. je tame evuM mAnatA ho ke bhAvataH lavaNatyAga karavAthI mokSa maLe che, te bhAva ja mokSanuM kAraNa siddha thaze ! evI sthitimAM lavaNatyAganuM zuM mahatva rahe che ? keTalAka ajJAnI lo ke mAMsa, madirA ane lasaNa khAIne saMsAravA - samAM ja vRddhi karatA hoya che. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 591 'bhocA' bhuktvA aMtastha vAsaM' anyatra vAsam-anyatra mokSAdanyatra saMsAre vAsam avasthAnaM parikalpayanti smntaanisspaadynti| jJa nadarzanacAritrarUpamokSamArga tiraskRtya, jIvavadhapadhAnakarmaNi pravRttAH jIvadhananitA'zubhakarmasavalitAH sadaiva narakamArga parizodhayanti / nahIha prAtaH snAnena, na vA lavaNavarjanena mokssoplbdhiH| kintUkta tathAkArI lazunAdikAzuci vastvabhyavaharaNAtsaMsAre paribhramantIti paryavasito'rthaH // 13 // ____sAmAnyatasteSAM kuzIlAnAM mataM nirAkRtya sAMprataM vivepato nirAkartumAha'udageNa' ityAdi / mUlam-udageNa je siddhiM mudAharaMti sAyaM ca pAyaM udagaM phusNtaa| udagassa phAseNa siyA ya siddhI sijhisu pANA baiMhave deMgaMsi // 14 // chAyA-udakena ye siddhi mudAharanti, sAyaM ca prAtarudakaM spRzantaH / udakasya sparzena syAcca siddhiH, siddhayeyuH pANAH bahava udake / 14 // Azaya yaha hai ki jJAna, darzana, cAritra rUpa mokSamArga ko tyAga kara jIvavadha kI pradhAnatA vAle kArya meM jo pravRtta haiM, ve apane azubha kamoM se yukta hokara sadaiva saMsAra kA mArga baDhAte haiM / vAstava meM na to mAtaHkAla snAna karane se mokSa milatA hai, na namaka kA tyAga karane se hI / parantu aisA karane vAle tathA madya, mAMsa, lahasuna aura anantakAya vanaspati Adi azuci vastuoM kA bhakSaNa karane vAle saMsAra meM hI paribhramaNa karate haiM // 13 / / sAmAnya rUpa se kuzIloM kA mata kA nirAkaraNa karake aba vizeSa. A kathanane bhAvArtha e che ke jJAna, darzana ane cAritra rUpa mokSamArgano tyAga karIne, jeo jIvahiMsAnI pradhAnatA vALA kAryamAM pravRtta rahe che, teo azuMbha karmonuM upArjana karIne, sadaiva saMsArane mArga vadhAratA rahe che. kharI rIte to prAtaHkALe snAna karavAthI paNa mokSa maLatuM nathI, lavaNane tyAga karavA mAtrathI paNa mokSa maLatA nathI, paraMtu evuM karanAra che tathA mAMsa, madirA, lasaNa ane anantakAya vanaspati Adi azuci padArthonuM bhakSaNa karanArA mANase saMsAramAM ja paribhramaNa karyA kare che. gAthA 13 sAmAnya rUpe kuzIlanA matanuM khaMDana karIne have vizeSa rUpe khaMDana 42vAne bhATe sUtrA2 mA pramANe pratipAna 43 cha-'udgeNa' tyAha zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre __ anvayArthaH-(je) ye kecana (sAyaM ca pAyaM udagaM phusaMtA) sAyaMkAle prAtaH prabhAte udakaM zItajalaM spRzantaH snAnAdikriyAM jalena kurvantaH (udageNa siddhi mudAharaMti) udakena-jalena siddhiM mokSamudAharanti kathayanti te mithyAvAdinaH (udagamsa phAseNa siddhi siyA) udakasya sparzena yadi siddhiH syAt tadA (dagaMsi) udake-jale nivAsinaH (bahave pANA) vahavo'neke matsyamakarAdayaH prANAH jIvAH (sijmaMsu) siddhayeyuH siddhA bhaveyu na tu evaM bhavatIti // 14 // rUpa se nirAkaraNa karane ke lie sUtrakAra kahate haiM-'udageNa' ityAdi / __ zabdArtha-'sAyaM ca pAyaM udagaM phusaMtA-sAyaM ca prAtaH udakaM spRzantaH' sAyaMkAla evaM prAtaH kAla meM jalakA sparza karate hue 'je udageNa siddhi mudAharanti-ye udakena siddhi mudAharaMti' jo loga jalasnAna se mokSakI prApti honA kahate haiM ve mithyAvAdI haiM 'udagassa phAseNa siddhI siyAudakasya sparzena siddhiH syAt' jalake sparzase yadi mukti mile, to 'dagaMsi-udake jala meM rahane vAle 'bahave pANA-bahave prANAH' bahuta se jalacara prANI 'sijjhaMplu-siddhayeyuH' mokSagAmI ho jAte arthAt mokSa prApta kara leteM // 14 anvayArtha-sAyaMkAla aura prAtaH kAla sacitta jala kA sparza karate hue jo loga jala se mokSa kahate haiM, ve mithyAvAdI haiN| yadi jala ke sparza se siddhi hotI hai, to jala meM nivAsa karanevAle aneka makara Adi jalacara prANI siddhi prApta kara lete| kintu aisA hotA nahIM hai // 14 // Awelu - 'sAyaM ca pAyaM udagaM phusaMtA-sAyaM ca prAtaH udakaM spRzantaH' Air savAre pANI 25 42tA 54 'je udageNa siddhimudAharati-ye udakena siddhimudAhara'ti' snAnathI bhAkSa prApta thavAnumA cha, tasA mithyAvAhI cha. 'udgassa phAseNa siddhI siyA-udakasya sparzena siddhiH syAt' pAyAnA 25 thAna bhuti bhaNe to 'dagaMsi-udake' pANImA 22vAvA! 'bahave pANAbahave prANAH' 5 / 12 sayara prANiyo 'sinjhisu-sidhyeyuH' bhIkSAmI thaI jAta arthAt mekSa prApta karI letA. A 14 che sUtrArtha-prAtaHkALe ane sAyaMkALe sacitta jaLane sparza karanArA je leka evuM kahe che ke jaLanuM sevana karavAthI mokSa maLe che, teo mithyAvAdI che. je jaLanA sparzathI siddhi maLatI heta, te jaLamAM rahenAra magara Adi aneka jaLacara prANIo siddhi prApta karata! paranuM evuM mana nathI. // 14 // zrI sutra katAMga sUtra : 2 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 593 ___TIkA-'je' ye kecana mUDhAH 'sAyaM' sAyam-sAyaMkAle 'pAya' prAta:mAtaH kAle 'udagaM' udakam 'phusaMtA' spRzanta:- jalena snAnAdikurvantaH, 'udakena jalena 'siddhi' siddhi-mokSam 'udAharaMti' udAharanti-kathayanti / te samyaka na pratipAdayanti / yadi, 'udagassa' udakasya 'phAsega' sparzena-zItajalena 'siddhI' siddhi mokSaH 'siyA ya' syAt ca, tadA 'dagaMsi' udake 'bahave' bahavaH 'pANA' prANinaH matsyamakarAdayaH 'sijhimu' siddhayeyuH-siddhiM prApnuyuH, parantu naiyaM dRzyate / yadapyuktam-vAhyamalApanayanasAmarthya dRSTam , tadapyasamyak / yathodakamaniSTamalamapasArayati, evamabhimatamapi kuMkumacandanAdikaM shriirgtmpnyti| tathAprakRte'mi yadi pApaM nAzayiSyati tarhi tAvatyaiva yuktyA puNyamapyapaneSyatIti ___TIkArtha--jo koI ajJAnIjana sandhyA ke samaya aura pramAta ke samaya jala kA sparza karate hue arthAt jalasnAna karate hue jala se hI siddhi mokSa kI prApti kahate haiM, unakA kathana samIcIna nahIM hai| agara jalasnAna karane se mokSa prApta hotA to jala meM to bahuta se jalacara prANI rahate haiM, jo matsya bhakSaNa Adi krUra karma karate haiM, dayAhIna hote haiM, ve bhI mokSa prApta kara lete! __ jala bAhaya maila ko dUra karane meM samartha hotA hai, yaha ApakA kathana bhI saMgata nahIM / jala jaise aniSTa mala ko dUra karatA hai usI prakAra iSTa kuMkuma candana Adi ko bhI zarIra se alaga kara detA hai| ata: snAna karane se jaise pApa dUra hotA hai, usI prakAra puNya bhI dhula TIkA-je ajJAnI che evuM kahe che ke prAtaHkALe ane saMdhyAkALe jaLasnAna karavAthI mokSanI prApti thAya che, temanuM kathana sAcuM nathI. A prakAranuM pratipAdana karanArA loke mithyAvAdI ja che. je jaLasanAna karavAthI ja mekSa maLatuM hatuM, te jaLacara prANIone te mekSa ja maLata. jaLamAM magara Adi aneka prANIo rahe che, jeo masmabhakSaNa Adi kara karmo karatAM hoya che. evAM nirdaya prANuo zuM mokSa prApta karI zake kharAM? pApakarmonuM sevana karanArane mokSa maLavAnuM saMbhavI zake ja nahIM, jaLa bAhya melane dUra karI zakavAne samartha che, evuM ApanuM kathana paNa saMgata nathI. jaLa jema aniTa melane dUra kare che, e ja pramANe kuMkama, candana Adi ISTa padArthone paNa zarIrathI alaga kare che. A pramANe e vAtane paNa svIkAra karavAno prasaMge upasthita thaze ke jemAM snAna karavAthI pApa dUra thaI jAya che, e ja pramANe puNya paNa chevAI jaze ! zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 sUtrakRtAstra mhHnissttmaapyet| kiMcodakasnAnaM brahmacAriNAM doSAdhAyakameva / tathAcoktam snAnaM madadapaMkaraM kAmAMgaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya na te snAnti dame rtaaH||1|| apica-nodakaklinagAtro hi snAta ityabhidhIyate / sa snAto yo vratasnAtaH sa bAhyAbhyantaraH zuciH // 2 // snAnaM kAmoddI ke prathama kAmAMgaM kathitaM tasmAt dame ratAH jitendriyA: kAmaM parityajya jale snAnaM nAcaranti // 1 // jale ranAto naro na snAta iti kathyate kintu saMyamAtmakavate snAnaM karoti cAritravAn bhavati bAhAAbhyantaraH sa snAta iti kathyate iti bhAvaH // 14 // jAegA! yaha mahAn aniSTa kI prApti hogii| isake sivAya brahmacAriyoM ke lie jalasnAna doSa janaka hI hai| kahA bhI hai--snAnaM madadapaMkaram' ityaadi| ___'snAna mada evaM darpa kI vRddhi karane vAlA hai aura kAma ke aMgoM meM prathama aMga mAnA gayA hai| ataeva kAma ke tyAgI saMyamI puruSa snAna nahIM krte|' aura bhI kahA hai-'nodakaklinnagAtrohi' ityaadi| 'jala se zarIra ko gilA kara lene vAlA snAta (nahAyA huA) nahIM kahalAtA / vAstava meM snAta vaha hai jo vratoM se snAta hai arthAt ahiMsA Adi vratoM kA dhAraka hai| vratasnAta puruSa bhItara aura bAhara se zuci hotA hai arthAt zauca ke lie use jalasnAna kI AvazyakatA nahIM hotI // 14 // vaLI brahmacArIone mATe jalasnAna doSajanaka ja che. kahyuM paNa che -snAna madadarpakaram' tyAha snAna mada ane da5 (ahaMkAra)nI vRddhi karanAra che. kAmanA aMgamAM khAnane prathama aMgarUpa kahyuM che. tethI kAmane (maithunano) tyAga karanAra sayabhI puruSa snAna 42 nathI.' se 5 yu cha hai-'nAdakaklinnagAtrohi' 'tyAhi pANI vaDe zarIrane bhInuM karanAra mANasane snAta (nahAyele) kahevAte. nathI. vAstavamAM snAta te tene ja kahevAya che ke je vratathI snAta hoya, eTale ke-ahiMsA Adi vratanuM pAlana karanArane ja sanAta kahevAya che. vatanAta puruSa bahArathI ane aMdarathI vizuddha hoya che eTale vizaddhine mATe tene jalasanAnanI AvazyaktA ja rahetI nathI ! 14 che zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 595 mUlam - macchAya kummAya sarIsivAya maiggU ya uTThA daga rakkhAsA ka aDANameyaM kuMsalA vaiyaMti udgeNa je siddhi mudAharati |15| chAyA - matsyAzca kUrmAzca sarIsRpAzca madravacoSTrA udakarAkSasAca / asthAnametatkuzalA vadanti udakena ye siddhi mudAharanti // 15 // anvayArtha : - (macchAya kummA ya sarIsivA ya) matsyAzca kUrmAzca sarIsRpAca - jalasarpAH godhAdayazca ( maggU ya uDDA dagarakkhasA ya) madravaH jalakAkAH 'macchA ya kummA ya' ityAdi / zabdArtha - 'macchAya kummAya sarIsivA ya-masyA va kUrmAca sarIsRpAzca' matsya, kacchapa aura sarIsRpa 'maggU ya uTThA dagarakkhasApamanavaH uSTrAH udakarAkSasA zva' madgu nAmake kAka kI AkRtivAlA jalacara, UMTa ke AkArakA jalacara vizeSa evaM jalarAkSasa jo jalake sparza se mukti hotI ho to ye saba mukti gAmI ho jAte 'je udageNa - ye udakena' ataH jo udakase arthAt jalake sparza Adi se 'siddhimudA haraMti - siddhiM udAharati' mukti kI prApti batAte haiM 'aTTaNameyaM - etat asthAnam' unakA kathana ayogya hai aisA 'kusalA vayaMti- kuzalA vadanti' mokSakA tatva jAnane vAle puruSa kahate haiM // 15 // anvayArtha -- matsya, kUrma, jalasarpa govA, jalamRga, uSTra, udakarAkSata ( jalamAnava kI akRti ke jalacara) Adi sabhI jalacara mukta ho jAte 'macchA ya kummAya' ityAhi zabdArtha -'macchA ya kummA ya sarIsivA ya-matsyAzca kUrmAzca sarIsRpAzca' bhatsya, 42chpa-DAyamA bhane sarIsRpa -sarca' 'maggU ya uTThA dagarakkhasAya - madravaH uSTrAH udakarAkSasAzca' bhahUgu arthAt ghoDAnI sAhRtivANu sayara AzI UMTanA AkAranu' jalacara prANI, tathAjaLa rAkSaso pANInA sparzathI mukti thatI hoya to yA madhA bhuktigAmI yaha lata 'je udgeNa - ye udakena' mataH nethe| udR4thI arthAt pANInA sparza' AddithI 'siddhimudAharati- siddhim udAhara 'ti' bhustinI prApti matAve che. 'aTThANameyaM - etat asthAnam' teyonu' uthana bhayo. che. me pramANe 'kusalA vayaMti - kuzalA vadanti' bhokSanA tatvane lAvAvAlA purUSA kahe che. / / 15 / sUtrA"--o jaLanA 25thI mukti maLatI hota, te mAchalAM, kAcamA, jalasarpa, jaLaghoDA, jalamRga, jaLaUMTa, jaLarAkSasa Adi saghaLAM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 sUtrakRtAGgasUtre uSTrAzca ca udakarAkSasA manuSyAkRtayo jalacaravizeSAH ete sapi muktAH bhaveyuH yadi jalaspazena mokSo bhavettadA ataH (je udageNa) ye vAdinaH udakena jalasparzAtinA (siddhimudAharaMti) siddhiM mosamudAharati kathayanti (aTThANameyaM) etat asthAnam ayuktamiti (kusalA vayaMti) kuzalA tIrthakaragaNadharAdayaH yadanti kathayantIti // 15 // ___TIkA-'macchA ya' matsyAzca 'kummA ya' kUrmAzca-kacchapAH, ya=ca 'sarIsiga ya sarIsRpAH-jalasadiyaH, 'maggU ya' madgavaH jalakAkAH 'uTTA' uSTrAH uSTrAkRtayo jalacaravizeSAH, evam 'dagarakkhasA ya' jlraaksssaa:-maanussaakRtyojlcrvishessaaH| eteSAM matsyAdInAM sadaiva jalamavagAhamAnAnAM sarvAtmanA jalasaMyomAt sadya eva mokSo bhavet yadi jalasaMyogena muktiM samIheta, natvevaM dRzyate, zrUyate, upapadyate vA, tasmAt ye 'udageNa' udakena 'siddhi mudAharaMti' siddhiyadi jala ke sparza se mukti hotI ! ataeva jo vAdI jala ke sparza se mukti kahate haiM, ve ayukta kahate haiN| aisA tIrthakara gaNadhara Adi kuzala puruSoM kA kathana hai // 15 // TIkArtha--matsya (maccha), kUrma (kacchapa), sarIsRpa (jalasarpa Adi) madgu (kAka ke AkAra kA jalacara), uSTra (uSTra ke AkArakA jalacara) udakarAkSasa (jalamAnuSa kI AkRti ke jalacara) ityAdi prANI sadaiva jala meM avagAhana kiye rahate haiM aura pUrNa rUpa se jala ke sAtha unakA saMyoga hotA hai| aisI sthiti meM unheM jhaTapaTa mokSa mila jAnA cAhie! kintu na to aisA dekhA jAtA hai, na sunA jAtA hai aura na saMgata hI hai / ataeva jo jala se siddhi kahate haiM, jaLacara prANamukta ja thaI jAta ! paNa evuM banatuM nathI. tethI je para matavAdIo jaLanA sparzathI mukti maLavAnuM kahe che, teo mithyAvAdI ja che. temanI te mAnyatA cheTI ja che, evuM tIrthakara, gaNadhara Adi kuzaLa puruSanuM kathana che. 1pa Ta -bhat25 (bhA7ei), ma (121), sarI255 ( mAha) madda (kAgaDAnA AkAranuM jaLacara) uSTra-UMTanA AkAranuM jaLacara udaka rAkSasa (mANasanA jevA AkAranuM jaLacara), ItyAdi prANIo sadA pANImAM ja nivAsa karatA hoya che, ane pANI sAthe temane pUrNa rUpe saga hoya che. je jaLanA sparzathI mukti maLatI hata, te A prANaene te tarata mokSa maLI ja joIe. paraMtu evuM kadI jovAmAM paNa zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 597 mudAharanti mokSaM kathayanti 'eyaM' etat kathanam 'aTThANaM' asthAnam-ayuktaM pramANa rahitamityarthaH / ityetat 'kusalA' kuzalAH-abhijJA mokSamArgajJAtAraH tIrthakaragaNadharAdayaH 'vayaMti' vadanti kathayantIti // 15 // mUlam--udayaM jai kammamalaM harejjA evaM suhaM icchaamittmev| aMdhaM ca NeyAramaNussarittA pANANi cevaM viNihaMti mNd||16|| chAyA--udakaM yadi karmamalaM haredevaM zubham icchAmAtrameva / andhaM ca netAramanusRtya mANina 3 vinimnanti mandAH // 16 // unakA kathana ayukta hai| aisA mokSa mArga ke jJAtA tIrthaMkaroM aura gaNa. dharoM kA kathana hai // 15 // 'udayaM jaikammamalaM' ityAdi / zabdArtha-'udayaM jai kammamalaM harejjA-udakaM yadi karmamalaM haret' jala yadi karma malako nAzakare to 'evaM-evam' isI prakAra 'suhaM-zubhaM' puNya ko bhI hara legA 'icchamittameva-icchAmAtra meva' isa liye jala karmamala ko haratA hai yaha kahanA icchAmAtra hai 'maMdA mandAH' sadasadvivekase rahita aise mUrkha jIva 'aMdhaMca geyAramaNussarittA-andhaM ca netAramanusRtya' andhe netA ke pIche pIche cala kara 'pANANi ceva viNihati-prANinazcaivaM vinighnanti' jalasnAna Adike dvArA prANiyoM kI hiMsA karate haiM // 16 // AvatuM nathI, sAMbhaLyuM paNa nathI ane evuM saMbhavI zakatuM paNa nathI. tethI jeo jaLanA sevanathI siddhi prApta thavAnuM kahe che, temanuM kathana ayukta ja che, evuM mokSamArganA jANakAra tIrthakare ane gaNadharonuM kathana che. me 15 'udaya jai kammamalaM' tyAha Avel -- 'udayaM jai kammamalaM harejjA-udakaM yadi karmamalaM haret' sa ne manA magana nA 42 to 'evaM-evam' mA pramANe 'suhaM-zubham' Ythya 5 rIze 'icchAmittameva-icchAmAtrameva' te ||2nne , ubha bhAnu 4295 42 cha, mema 43 te 4AnI ch| mAtra cha. 'maMdA-mandAH' sahasadvivathI 2Dita vA bhUma 'aMdhaM ca neyAramaNussarittA-andhaM ca netA. ramanusRtya' mAM netAnI // 7 // 571 yAsIna 'pANANi ceva viNihaMtiprANinazcaivaM vinighnanti' snAna vigaire 6 / 2 // prANiyonI // 42 cha. // 16 // zrI sUtra kutAMga sUtra : 2 Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArtha:--(udayaM jai kampramalaM harejnA) udakaM jalaM yadi karmamalaM yadi karmamalaM haret vinAzayet tadA (evaM) evameva (suhaM) zubhaM puNyamapi haret ataH (icchAmittameva) jalaM karmamalaM harediti icchAmAvameva na yauktikaM (maMdA) mandA:-sadasa. dvivekavikalAH (aMdhaM ca NepAramaNusaritA) andhaM ca netAramanumRtya mApya (pANANi cevaM viNihaMti) mANino jIvAneva kevalam evam vinighnanti virAdhayanti natvanyat kimapIti // 16 // ___TIkA-'jaI' yadi 'udagaM' udakaM jalam 'kammamalaM' karmamalam, azubhaM pApam-harejjA' haret vinAzayet, evaM tarhi tajjalam 'suha' zubhaM puNyamapi hareta, atha puNyaM nApaharet evaM karmamalamapi nApaharet ata icchAmAtrametat yat jalaM karmApahArIti, nahi jalaM vastrameva dravayati, api tu zarIramapi kledayati / anvayArtha--jala yadi karmamala kA haraNa kare to vaha zubha arthAt puNya ko bhI hara legA, ataeva yaha mantavya unakI icchA mAtra hai, yukti saMgata nahIM hai| ajJAnI jana andhe-avivekI netA kA anusaraNa karake kevala prANiyoM kA hI ghAta karate haiM / ve aisA karake koI siddhi prApta nahIM kara sakate // 16 / TIkArtha--agara jala karma rUpI mala ko, azubha ko-pApa ko haratA hai to vaha zuma arthAt puNya ko bhI dho ddaalegaa| agara jala puNya kA haraNa nahIM kara sakatA to pApa ko bhI haraNa nahIM kara sktaa| ataeva yaha kahanA ki jala pApa ko hara letA hai, unakI icchA mAtra hI hai| jala kevala vastra ko hI gIlA nahIM karatA varan zarIra ko bhI gIlA sUtrArtha-je pANI vaDe karmamaLanuM haraNa thatuM hoya, eTale ke je jaLanA sparzathI karmamaLa dUra thaI jatuM hoya, to te jema azubhane dUra kare che teja pramANe zubhane (puNayane) paNa harI leta, tethI jaLathI maLa ke pApa dUra thavAnI temanI mAnyatA mAtra kapita ja hovAne kAraNe yuktisaMgata nathI. ajJAnI mANase AMdhaLA (samyaka jJAnathI rahita, avivekI) netAnuM anukaraNa karIne prANIonI hiMsA karyA kare che. evuM karavAthI temane siddhi (mokSa) bhajI zatI nathI. // 16 // TIkAryuM-je jaLa kammarUpI maLane (azubhane, pApane) dhoI nAkhatuM hoya, to te zane (puNyane) paNa dhaMI ja nAkhata! je jala puNyanuM haraNa na karI zakatuM hoya, te pApanu haraNa paNa na kevI rIte karI zake ? arthAt na ja karI zakta tethI pANI pApanuM nivAraNa kare che, evuM temanuM kathana mAtra kAlpanika ja lAge che. pANI mAtra kapaDAMne ja bhIMjavatuM nathI, paNa zarIrane zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 599 tadvatprANinAM pApaM puNyaM ca vinAzayiSyatyeva vinAzyatvasyobhayatrA'pi tulyatvAt, jale ca nAzakatvasya sadbhAvAt / evaM sthite smArttamatamanusRtya snAnAdikaM kurvanti, te yathA jAtyandhAH anyaM jAtyandhaM netAramanusRtya gacchantaH kupathAzritA bhavanti, tathepi nAbhimataM sthAnaM prApnuvanti evaM smArtamArgAnusAriNaH 'maMdA' mandA= sadasadviveka vikalAH 'pANANi' prANinaH jalarUpAn jalAzritAn putarakAdIn 'viNiti, vinighnanti - vyApAdayanti / avazyaM jalakriyayA jalakAyajalAzritajIvAnAM virAdhanAsaMbhavAt // 16 // karatA hai / isI prakAra yadi pApa ko naSTa karegA to puNya ko bhI naSTa karegA, kyoM ki naSTa hone yogya donoM hI haiN| smArttamata kA anusaraNa karake snAna ko dharma evaM mokSa kA kAraNa mAnate haiM, ve vaise haiM jaise eka janmAndha kisI dUsare janmAnva nenA kA anusaraNa karake calatA huA kupathagAmI hotA hai / aise loga abhISTa sthAna para nahIM pahu~ca sakate / isa prakAra smArtta mata ke anuyAyI viveka se vikala hokara jalakAyika aura anya jalAzrita pUtaraka Adi prANiyoM kA ghAta karate haiM, kyoM ki jala saMbaMdhI kriyA se jalakAyika aura jalAzrita jIvoM kI avazya hI virAdhanA hotI hai // 16 // paNa bhIMjave che, eja pramANe jo te pApanA nAza karatuM hoya, te puNyane paNa naSTa karata ja, kAraNa ke te banne naSTa thavA ceAgya che. mAtta matane anusarIne snAnane dhama ane mAkSanuM kAraNa mAnanArA leAkeA, janmAnya mANasanuM anusaraNu karanArA janmAnya mANase jevAM ja che. jema AMdhaLAnuM anusaraNa karanArA mANasA khATA mArge caDI javAne kAraNe niyata sthAne pahoMcI zakatA nathI, eja pramANe smArtaMmatanA anuyAyIo paNa snAnane dharmanuM kAraNa mAnavA chatAM, te mArganu avalambana laIne mekSa prApta karavAne badale saoNMsAramAM paribhramaNa ja karyo kare che. kAraNa ke teo vivekathI vihIna havAne kAraNe snAna dvArA jIvahiMsA thAya che, evu' samajatA nathI. tethI aAyika jIveAnI tathA pANIne Azraye rahelA jIvAnI hiMsA kare che, ane tenA dvArA hi'sAjanita pApakarmAnuM upArjana karIne saMsAramAM bhramaNa karyAM kare che. jala sa`khadhI kriyA (snAnAdi) vaDe jalakAyikA ane jalAzrita jIvAnI virAdhanA avazya thAya che, evu samajIne snAnAdinA tyAga ja karavA joie AgAthA 16 / / zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 sUtrakRtAGgasUtre mUlam -pAvAI kammAI pakuvato hi sIodagaM tu jai taM hrijaa| sinjhisu eMge daga sattaghAI muMsaM vayaMte jlsiddhimaahu|17| chAyA--pApAni karmANi prakurvato hi zItodakaM tu yadi taddharet / siddheyayu reke dakasatvaghAtino mRSA vadanto jalasiddhimAhuH // 17 // anvayArtha:--(pAvAI kammAI pakucato hi) pApAni prANAtipAtAdikAni karmANi prakurvataH puruSasya (ta) tat pApaM (sItodagaM jai harijjA) zItodakaM yadi haret apagamayet tadA (ege dagasattaghAI sijjhisu) eke udakasattvaghAtino narA api siddhayeyuH, ataH (musaM vayaMte jalasiddhi mAhu) mRSAvadantaH jalasiddhiM jalasparzena mokSo bhavatIti vadantaH mithyAvAdinaH iti // 17 // 'pAvAI kammAI' ityaadi| zabdArtha-'pAvAI kammAI pakuvvato hi-pApAni karmANi prakurvataH' yadi pApakarma karanevAle puruSa ke 'taM-tat' usa pApa ko 'sIodagaM tu harijjA-zItodakaM yadi haret' zItalajalakA snAna yadi dUra kara de to 'ege dagasattaghAI sijjhisu-eke udakasatvaghAtinaH siddhayeyuH' jalake jIvoM kA ghAta karane vAle machuce Adi bhI mukti kA' lAbhakareM ata: 'musaM vayaMtaM jalasiddhimAhu-mRSAvadantaH jalasiddhim AhuH' jo jala snAna se mukti kI prAsihonA kahate haiM ve asatyavAdI hai // 17 // ___anvayArtha-pApa karma karanevAle puruSa ke pApa ko yadi sacitta jala harale to jala ke jIvoM kA ghAta karane vAle bhI siddhi prApta kara lege / ataeva jo yaha kahate haiM ki jalasparza se mokSa hotA hai, de mithyA kahate haiM // 17 // 'pAvAiM kammAI tyAha zA---'pAvAIkammAI pakuvvato hi-pApAni karmANi prakarvataH 5 / 54 42vAmA 531nA 'taM-tat' te 55ne 'sIodagaM tu harijjA-zItodakaM yadi hareta'pANIthA snAna mAtra 2 42 te. 'ege dagasattadhAI sijhiMsa-eke udakasatvaghAtinaH siddhayeyuH' nAvAne ghAta 421111 mA vigaire 55 mastita 42 methI 'musaM vayaMta jalasiddhimAhu- mRSAvadantaH jalasiddhim Aha' jeo jalasnAnathI mukti prApta thavAnuM kahe che teo asatyavAdI che. 17 satrArtha-pApakarma karanArA puruSanA pApane je sacitta jaLa harI le. to jaLanA ane ghAta karanArA jI paNa siddhi prApta karI letA heta ! paranta evuM banatuM nathI, tethI "jaLasparza vaDe mokSa maLe che," evuM je leke kahe che, te temanuM kathana mithyA che. 17 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 601 TIkA-pAvAI' pApAni-pApopAdAnabhUtAni 'kammAI' karmANi-prANyupamardakArINi 'pakuvvato hi' prakuvataH puruSasya 'jaI' yadi 'sIodarga' sItodakam 'tU' tu-yadi tu tat pApaM 'harejjA' haredapanayet yAdakAvagAhanena pApamapagacche tarhi 'ege' eke dagasattaghAI' udakasaccaghAtina:-udakAntaHsthAyijIvAnAM hantAraH jalamavagAhamAnA matsyAdijIvaghAtakA dhIvarA api 'sijjhima' siddhayeyuH-mokSamAjo bhaveyuH kintu na ca te siddhA bhavanti, ataH ye 'jalasiddhimAhu' jalAvagAhanAt siddhirbhavatIti, evamAhuH te 'musAvayaMte' mRSAvAdinaH kevalam / ayaM bhAva:-duHkhajanakA''caritakarmaNAM dinAzecchayA ye puna jalakAyAnAM virAdhanaM snAnAdikamAvaranti, pUrvakRtapApAni kSayituM na te pratyuta pApamevAjayanti na punastat kSapayanti / nahi paGkena paGkapakSAlanaM zAkha siddhamanumavasiddhaM kA iti // 17 // ____TIkArtha-pApa ke kAraNabhUta prANI hiMsA karane vAle karmoM ko karane vAle puruSa ke pApoM ko yadi zItala udaka hara letA hai. to koI koI matsya Adi jala ke jIvoM kA ghAta karane vAle vIvara Adi kA bhI pApakarma naSTa ho jAte aura pApa ke naSTa hone se ve loka siddhi prApta kara lete| magara ve siddhi prApta nahIM krte| ataeva jala meM avagAhana karane se siddhi hotI hai, aisA jo kahate haiM, ve mithyA kahate haiN| Azaya yaha hai jo loga duHkhajanaka karmoM kA vinAza karane kI icchA se jalakAya ke jIvoM kA vinAza karate haiM arthAt snAnAdi karate haiM, ve ulaTA pApa hI upArjana karate haiM, pApakarmoM kA kSaya nahIM krte| TIkAI-hiMsaka karmo karanArA puruSanAM pApane je zItala pANI harI letuM hoya, te mAchalAM Adi jaLacara prANIono ghAta karanAra mAchImAra AdinA pApe paNa nAza pAmatA haze, ane pApanA nAza thavAthI teone siddhi prApta thatI haze evuM mAnavuM paDaze. paraMtu evAM pApakarmo karanArane mukti maLatI nathI, e vAtane to sau svIkAra kare che. tethI jaLane sparza karavAthI-arthAta snAna karavAthI mokSa maLe che, evuM je loko kahe che, te bhanathI, 5 mithyA (mATu) che. tAtparya e che ke je loke duHkhajanaka kamene vinAza karavAnI IcchAthI jalakAyanA jIvonI virAdhanA kare che, eTale ke snAnAdi kare che, teo pApakarmone nAza karavAne badale UlaTAM pApakarmonuM upArjana ja kare che. kIcaDathI kIcaDane sApha karavAnI vAtane kaI zAstra svIkAra karatuM nathI zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 sUtrakRtAGgasUtre api ca-zItodakopabhogena siddhimicchatAM mataM nirAkRtyA'nantaraM ye tejaskAya. virASanena siddhi pratipAdayanti, tanmataM nirAkartumAha-'hueNa je siddhiM ityaadi| mUlam-haeNa je siddhi muMdAharaMti sAyaM ca pAyaM agaNi phusNtaa| evaM siyA siddhi haveja tamhA agaNiM phusaMtANa kukaimmipi // 18 // chAyA--hutena ye siddhi muddAharanti sAyaM ca pAtaragni spRzantaH / evaM syAt siddhi bhavet tasmAdagni spRzatAM kukarmiNAmapi // 18 // kIcar3a se kIcar3a kA dhulanA na kisI zAstra se siddha hai, na anubhava se hI / isI prakAra pApa se pAra kA vinAza honA saMbhava nahIM hai // 17 // sacitta jala ke upayoga se siddhi mAnane vAloM ke mata kA nirAkaraNa karake aba jo agnikAdha kI virAdhanA se siddhi kA kathana karate haiM unake mata kA pratiSedha karate haiM-'hueNa je' ityaadi| zabdArtha-'sAyaM ca pAyaM agaNi phusaMtA-sAyaM ca prAtaH agni spRzantaH' sAyaMkAla evaM prAtaH kAla agni kA sparza karate hue 'je-ye' jo loka 'hueNa siddhi mudAharaMti-hutena siddhimudAharanti' homa karane se mukti kI prApti kahate haiM ve bhI asatyavAdI hI hai kAraNa kI 'evaM siyA siddhi-evaM syAt siddhiH' yadi agni ke sevana se siddhi mile to 'agaNiM phusaMtAga kukammiNaM pi havejja-agni spRzatA ane anubhavathI paNa e vAta siddha thatI nathI. e ja pramANe pApathI pApanuM nivAraNa thavAno saMbhava nathI. gAthA lAla sacitta jalane upabhega karavAthI siddhi prApta thAya che, evuM mAnanArA lokonA matanuM nivAraNa karavAmAM AvyuM. have agnikAyanI virAdhanAthI-homa havana karavAthI mokSa maLe che. evuM mAnanArA lokonA matanuM sUtrA2 5'3na re che 'hueNa je chatyAhi Awtha-sAyaM ca pAyaM agaNi phusaMtA-sAyaM ca prAtaH agniM spRzantaH' sAyaMkAla ane prAtaHkAla agnine sparza karatAM karatAM je- je leke 'haeNa siddhimudAharaMti-hutena siddhimudAharaMti' ma 42vAthI bhuti prApta yavAna 4 , tethe| 59 satyavAhI 0 cha. ||264-'evN siyA siddhievaM syAt siddhiH' bhaninA sevanathA siddhi bhaNe to 'agaNi phusaMtANa kukammiNapi havejja-agniM spRzatAM kukarmiNAmapi bhavet' bhnin| 250 421/ zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 101 ___ anvayArtha:--(sAyaM ca pAyaM agaNiM phusaMtA) sAyaMkAle prAtaH prabhAtakAle agni spRzantaH agnihotrAdikaM kuntiH (je) ye (huena siddhi muddAharanti) hutena icanena siddhi mokSadAharaMti kathayanti te'pi mRpAvAdina eva yataH (evaM sipA siddhi) evaM hutena yadi siddhi mokSa: syAt bhavet tadA (agaNi phusaMtAga kukammiNapi havejja) agni mpRzatAM kukarmiNAm aGgAradAhakakuMbhakArAdInAmapi siddhirbhavediti // 18 // TIkA-'je' ye puruSAH 'hueNa' habanena 'agnihotraM juhuyAtsvargakAma etAdRzavidhivAkyamanurudhya, agnau havanIyatAdInAM prakSepAtmakayAgAreNa' 'siddhimudAharaMti' siddhi pratipAdayanti / yadyapi-agnihotraM juhuyAta iti vibhi. kukarmiNAmapi bhavet' agni kA sparza karane vAle kurmiyoM ko bhI mokSa milajAya arthAt kuMbhakAra Adi ko bhI mokSa prAptihojAya // 18 // anyayArtha--sAyaMkAla aura prAtaH kAla agni kA sparza karane vAle arthAt homa Adi karane vAle jo loga homa se siddhi mAnate haiM, ve bhI mRSAbhASI haiN| kyoM ki isa prakAra se yadi siddhi ho to agni kA sparza karane vAle kukarmiyoM ko bhI siddhi prApta ho jAegI // 18 // ___TokArtha--koI koI loga 'agnihotraM juhuyAt svargakAmaH' arthAt svarga kA abhilASI agnihotra kare isa prakAra ke vidhiyoM kI preraNA se, havana ke dvArA arthAt havana karane yogya ghI Adi ko agni meM prakSepa karane rUpa yajJa ke dvArA siddhi prApta honA kahate haiM / 'yadyapi agnivALA kukamine paNa mokSa maLI jAta arthAt kuMbhAra vigerene paNa mokSanI prApti thaI jAta che 18 sUtrArtha-je leke evuM kahe che ke sAyaMkALe ane prAtaHkALe agnine sparza karavAthI eTale ke homa havana karavAthI mokSa maLe che, te leke paNa mRSAbhASI che, kAraNa ke A prakAre je mokSa maLato hoya, te agnine sparza karanArA kukama one (pApIone) paNa mokSa maLate have joIe. 18 TI -'agnihotra' juhuyAt svargakAmaH' 21 prApta 42 DAya to agnihotra karo" A prakAranAM vidhi vAkathI prerita thaIne keTalAka loko homa havana dvArA eTale ke agnimAM Ahuti ApatA egya ghI Adi padA. ne agnimAM hemIne athavA te padArthone agnimAM homavA rUpe yajJa dvArA agninuM yajana karavAthI siddhi prApta thAya che. evuM mAne che. jo ke zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 sutrakRtAGgasUtre dAvamam, agnihotrAtyakarmaNA svargamAptimeva vadanti na tu mokSam / yato hi mokSasya tanmate'vidheyatvAt, tasya karmajanyatvA'bhAvAda, / tathApi-niSkAmatayA kripamANamagnihotrAdikaM mokSa prayojayatIti mImAMsakamatamAzritya pratipAditamiti na ko'pi virodhH| kiM kurvanta evamudAharanti tatrAha-sAyaMcetyAdi, sAyaM' sAyaMkAle 'pAya' mAtaH prAtaHkAle 'agaNi' agnim 'phusaMtA' spRzantaH, sAyaM prAtarvidhivat saMskRtAgnau havanIyadravyAhuteH prakSepaM kurvantaH 'evaM' evaM tarhi 'siddhi' siddhi rmokSaH 'siyA' syAt, bhaveccet yadi saMskRte samiddhatame'gnau haviHprakSepAnmuktimilet tadA 'agaNi' agnim 'phusaMtANaM' spRzatAm 'kukammiNaMpi' hotra juhuyAt svargakAma' yaha vAkya agnihotra karma se svarga kI prApti hI pratipAdita karatA hai, mokSamApti kA vidhAna nahIM karatA, kyoMki unake mata meM mokSa vidheya nahIM hai| vaha karmajanya nahIM hai| tathApi niSkAmabhAva se kiyA jAne vAlA agnihotra Adi karma mokSa kA prayojaka hotA hai, aisA mIsAMsakoM kA mata hai| isa mata ko lakSya karake yahA~ pratipAdana kiyA gayA hai| ataeva koI virodha kahIM samajhanA caahie| __ kyA karate hue ve aisA kahate haiM ? isakA uttara yaha hai ki sAyaM. kAla aura prAtaH kAla agni kA sparza karate hue| sAyaMkAla prAtaH kAlIna vidhi se saMskRta agni meM dravya kI Ahuti kA prakSepa karate hue ve aisA kahate haiN| kintu aisA karane se yadi mukti milatI ___'agnihotra juhuyAt svargakAmaH' ! pAya dvArA se pratipAina 42. vAmAM AvyuM che ke agnihotra karma dvArA svarganI prApti thAya che. mokSanI prApti thAya che, evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM nathI, kAraNa ke temanA matamAM mekSa vidhaya nathI. te karmajanya nathI chatAM paNa mImAMsakene evo mata che ke niSkAmabhAve karavAmAM AvatuM agnihotra Adi karma mokSanuM prayojana hoya che. te matane anulakSIne ahIM upara mujaba pratipAdana karavAmAM AvyuM che. tethI homa havana Adi dvArA mokSanI prApti thAya cha,' the| 'agnihotraM juhuyAt svargakAmaH' 20 suutrne| 42vAmA keI virodha samajavo joIe nahIM. zuM karatAM karatAM teo evuM kahe che ? A praznano uttara A pramANe che-prAta:kALe ane sAyaMkALe agnine sparza karatAM teo evuM kahe che eTale ke prAtaHkALe ane sAyaMkALe saMskRta animAM ghI, java AdinI zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 605 kukarmiNAmapi aMgAradAhakakuMbhakAralauhakArAdInAmapi siddhi bhavet / arya mAvaH-yadi agnisaMsparzanAdeva mokSaH sidhyati, tadA-aMgAradAhakuzala kuMbhakArA'yaskarAdInAmapi anAyAsena mokSaH siddhayet / na ca te na saMskRte'gnau prakSiptA''hutiH, atasteSAnnapukti / saMskRte ecA'nau juhuyAditi madIyazAstramaryAdA, iti vAcyam / yathA yAjakA agnau hananIyaM dravya prakSipya bhasmasAnayaMti, te'pi kuMbhakArAdayastathaivAcarantIti tato (yAja kAt) dvayorvizeSA'bhAvaH / kumbhakArAya. skArAdInAM vaidikAnAM ca samAnatvAt / yadapyucyate 'agnimu vA vai devAH' itya. ho to agni kA sparza karane vAle, aMgAradAhaka kuMbhakAra, lohakAra Adi kukarmiyoM ko bhI siddhi mila jAnI caahie| ___abhiprAya yaha hai-agni ke sparza mAtra se mokSa prApta ho jAtA hai to aMgAra jalAne vAle kuMbhAroM Adi ko bhI anAyAsa hI mokSa prApta ho jAnA caahie| __zaMkA-kuMbhAra luhAra Adi saMskRta agni meM Ahuti prakSepa nahIM karate, ataeva unheM mukti nahIM miltii| hamAre zAstra kI maryAdA yaha hai ki saMskRna agni meM hI homa kiyA jAya / samAdhAna--jaise yajJakartA agni meM homame yogya ghRtAdi dravya kA prakSepa karake use bhasma karadete haiM, usI prakAra kuMbhAra Adi bhI karate haiN| ataeva yajJAttI aura kuMbhAra Adi meM koI vizeSatA nahIM hai| Ahuti ApIne agni hatra karma karavAthI mokSa maLe che. paraMtu je evuM karavAthI mokSa maLatuM hoya, te agnine sparza karanArA aMgAra dAhaka kuMbhAra, luhAra Adi kukarmI one paNa siddhinI prApti thaI javI joIe. tAtparya e che ke agnine sparza karavA mAtrathI ja je mokSa maLI jate hoya, te agni saLagAvanAra kubhAra, Adine paNa anAyAse ja mekSa prApta thaI ja joIe. zaMkA-kuMbhAra, luhAra Adi saMsakRta agnimAM Ahuti ApatA nathI, tethI temane mukti maLatI nathI amArA zAstranI evI maryAdA che ke saMskRta agnimAM ja hema karavA joIe. samAdhAna-jevI rIte yajJakartA agnimAM hAmavA gya ghI Adi dravyano prakSepa karIne temane bhasma karI nAkhe che, e ja pramANe kuMbhAra Adi paNa kare che. tethI yajJakartA ane kuMbhAra AdimAM koI vizeSatA nathI, zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 sUtrakRtAGgasUtre gnau ghRtAdInAM prakSepe devAstuSyanti tadapi na yuktam, yadi devAnAM mukhamagni stadA, yathA tatra prakSiptAn ghRtAdIn devA bhakSayanti, bhakSayiSyantyevA'zucipadArthAnapi mukhe agnau pakSi tAn / tato manye kupitAH bhaveyuH / kiMcA'saMkhyAtA devA, bahUnAM mukhaikena bhojanaM na sambhAvyate, ityaM kvApyadRSTatvAt / kathame kenamukhena padArthAn bhujeranniti / tasmAdyAjJikAnAM pralApo'yam yadagnau prakSepAnmuktiriti // 18 // jaise vaidika agnikarma karate haiM, usI prakAra ve bhI karate haiM, donoM meM samAnatA hai| ___'agnimukhA vai devAH' arthAt devoM kA mukha agni hai, isa kathana ke anumAra agni meM ghRta Adi kA prakSepa karane se devoM kI tuSTi hotI hai, yaha kathana bhI yuktiyukta nahIM hai| yadi devoM kA mukha agni hai to agni meM prakSipta kiye hue ghRta Adi kA deva bhakSaNa karate haiM, usI prakAra agni meM prakSipta azuci padArthoM kA bhI ve bhakSaNa kareMge! aisA karane se ve kupita bhI ho jaaeNge| isake atirikta deva asaMkhyAta haiN| bahutere devatA eka hI mukha se bhojana kareM, yaha saMbhava nahIM hai| aisA kahIM dekhA bhI nahIM jaanaa| Akhira eka hI mukha se aneka deva kisa prakAra padArthoM ko khAe~ge? ataeva agni meM prakSepa karane se mukti hotI hai, yaha yAjJikoM (mImAMsakoM) kA pralApa mAtra hI hai // 18 // jevI rIte vaidika dharmane mAnanArA leka agnikarma kare che. e ja pramANe teo (kuMbhAra Adi) paNa kare che tethI bannemAM samAnatA che. ___ 'agnimukhA vai devAH' meTale hai 'vonuM bhuma ani cha,' // 4thana anusAra agnimAM ghI AdinI Ahuti ApavAthI, devonI tuSTi thAya che (deve tRpta thavAthI rIjhe che), A kathana paNa yuktiyukta lAgatuM nathI. je devonuM sukha agni hoya, te jevI rIte agnimAM nAkhavAmAM Avela ghI AdinuM deva bhakSaNa kare che, e ja pramANe agnimAM hemavAmAM Avela azuci (azuddha) pahAnu 5 te lakSa 42tA se ! me 52vAthI tamA pAya. mAna paNa thatA haze ! vaLI devo te asaMkhyAta che. te asaMkhyAta devo eka ja mukha vaDe bhojana karatA hoya, evuM saMbhavI zake nahIM. evuM kayAMya jovAmAM AvyuM nathI. eka ja moDhA vaDe aneka devo kevI rIte padArthone khAtA haze? tethI evuM mAnavuM paDaze ke "agnimAM ghI AdinI Ahuti ApavAthI mokSa maLe che, evI yAjJikanI (mImAMsakonI) mAnyatA kharI nathI paNa mithyApralApa rUpa ja che. gAthA18 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayAthabodhinI TIkA pra. zru. a.7 u.1 kuzIlavato doSanirUpaNam 607 pArthakyena kuzIlAnAM matAnyuktAni, ataH paraM sAmAnyena teSAmapararItyA nirAkartumAha-'aparikkha' ityAdi / mUlam-aparikkha diTuMha siddhI ehiMti te ghaaymbujjmaannaa| bhUehiM jANaM paMDileha sAtaM vija gahAya tsthaavrehi|19| chAyA--aparIkSya dRSTaM naiva siddhi reSyanti te ghaatmbuddhymaanaaH| bhUtai jarjAnIhi pratyupekSya sAtaM vidyAM gRhItvA trasasthAvaraiH // 19 // pRthaka pRthak rUpa se kuzIloM ke mata kA digdarzana karAyA gyaa| isake bAda dUsare prakAra se sAmAnya rUpa se unakA nirAkaraNa karate haiM-'aparikkha' ityaadi| zabdArtha-'aparikkha di8-aparIkSya dRSTam' jalAvagAhana aura agni hotra Adise siddhi mAnanevAle logoM ne vinA parIkSA hI isa siddhAnta ko svIkAra karaliyA hai 'Nahu siddhI-na evaM siddhiH' isa prakArase siddhi nahIM milatI hai 'abujjhamANA te ghAyaM ehiMti-abuddhayamAnAH te ghAtameSyanti yathArtha vastutatvako na samajhane vAle ve loga saMsAra ko prApta kareMge 'vijja gahAya-vidyAM gRhItvA' jJAnako grahaNa karake 'paDileha-pratyupekSya' aura vicAra karake 'tasathAvarehiM bhUehi-sasthAvaraiH bhUtaiH' trasa aura sthAvara prANiyoM meM 'sAta-sAtaM' sukha kI icchA 'jANaM-jAnIhi jaano||19|| alaga alaga rUpe kuzIladhamaonA matanuM nirUpaNa karIne tenuM khaMDana karavAmAM AvyuM. have sAmAnya rUpe temanA matanuM nirAkaraNa (khaMDana) 2pAmA Ave che'aparikkha' tyA ___ -'aparikkha diva-aparIkSya dRSTam' reqsna bhane nihotra vigerethI siddhi mAnavAvALA lokoe vinA vicAce ja A siddhAntane svI42 4 cha. 'Nahu siddhI-Na evaM siddhiH' mA zete siddhi prApta yatI nathI. 'abujjhamANA te ghAyaM ehiti-abudhyamAnAH te ghAtameSyanti' yathAthaparata. tapana na samApaNA se sI sasArane prApta 422. 'vijaM gahAya-vidyAM gRhItvA' jJAnane hA prazane 'paDileha-pratyuprekSya' bhane viyA2 azA 'tasa. thAvarehi bhaehi-trasasthAvaraiH bhUtaiH' se mane sthA12 prANiyomA 'sAta-sAta' sumanA ch| 'jANaM-jAnIhi' onl. // 16 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 sUtrakRtAsUtre anvayArtha : - - (aparikkha diTTha) aparAkSya yuktivikalaM dRSTametat (hu siddhI) nahi jalAvagAhanena gnihotreNa ca siddhi mokSo bhavati (abujjhamANA te ghAyaM ehiMti) abuddhayamAnA vastutattvamajAnantaH te vAdinaH ghAtaM saMsArameSyanti prApsyanti ( vijjaM gahAya) vidyAM gRhItvA jJAnamAsAdya ( paDileha ) pratyupekSya - vicArthya (tasathAvarehiM bhUehiM ) sasthAvaraiH bhUtaiH prANibhiH prasasthAvareSu prANiSu (sAta) sAtaM sukhaM (jANaM) jAnIhIti / / 19 / TIkA -- 'aparikva diDaM' aparIkSya dRTTam jalA'vagAhanA'gnihotrAdibhyo mokSo bhavatIti manyamAnAH tAdRzapApakaM zAstramaparIkSyaiva svIkRtavantaH 'gahu' naiva - siddhi mokSaH, pUrvoktaprakAreNa jalA'AgAhanAdinA kathamapi saMbhavet / pUrvoktakarmaNAM hiMsA bAhulyAt / 'abujjhamANAte' abuddhayamAnAH parAthamabuddhayamAnAH pANidhAdinA jAyamAnaM pApameva dharmabuddhayA kurvaste - vAdinaH / 'ghAyaM' ghAtamghAsya anvayArtha - jala meM avagAhana kahane se mokSa hotA hai, ityAdi pUrvokta mantavya vinA parIkSA kiye hI svIkAra kiyA gayA hai| vastu tatva ko na jAnate hue ve vAdI ghAta ko arthAt saMsAra ko prApta kareMge / samyagjJAna ko prApta karake aura bhalIbhA~ti vicAra karake yaha samajho kisa aura sthAvara prANiyoM meM bhI sukha kI abhilASA hotI hai // 19 // TIkArtha -- jala meM avagAhana karane se yA agnihoba karane se siddhi prApta hotI hai, aisA mAnane vAloM ne isa prakAra kI prarUpaNA karane vAle zAstra ko parIkSA kiye binA hI svIkAra kiyA hai| aisA karane se siddhi prApta nahIM ho sakatI, kyoM ki ye jalAgAhana Adi karma hiMsA sUtrA --'jalastAna, hAma havana Adi karavAthI meAkSa prApta thAya che,' A prakAranA mantavyanA keTalAka leAkeA pUrI kaseATI karyA vinA svIkAra kare che, vastutattvanA kharA svarUpane nahI samajanArA te paramatavAdIe sa'sAramAM paribhramaNa karyA kare che. samyajJAnanI prApti karIne ane sUkSma vicAra karIne e vAta kharAkhara samajI levI joie ke trasa ane sthAvara jIvomAM pazu sukhanI abhilASA hoya che. 19nA TIkA"--jalamAM avagAhana karavAthI (navI AdinA pANImAM snAna karavAthI) athavA agniheAtra kama karavAthI siddhi prApta thAya che, evI mAnyatA dharAvanArA lokoe A prakAranI prarUpaNA karanArAM zAstronI parIkSA karyAM vinA ja A mAnyatAone svIkAra karyAM hoya che. parantu evuM karavAthI siddhinI prApti thatI nathI, kAraNa ke jaLasnAna Adi kAryo dvArA jIvonI hi'sA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.7 .1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 609 nte vinAzyante jIvA asminniti ghAtaH saMsAraH cAturgatikaH, tAdRzaM saMpAram / te 'ehiti' eSyanti prApsyanti / apkAyatejaskAyajIvAnAmupamardaina teSAM jIvAnAM vinAzo'zyaMbhAvI / vinAzena teSAM vadhikAdInAM saMsAra eva syAt siddhistu kathamapi na bhvissytiitybhipaayH| yasmAdevaM tasmAt 'vijja' vidyAM jJAnaM sadasadvicArarUpaM 'paDhamaM nANaM itivacanAt 'gahAya' gRhItvA 'tasathAvarehi' sasthAvarabhUtaiH kathamidAnIM sukhaM prApyate iti 'paDileha' pratyupekSya 'jANa' jAnIhi avabuddhayasva / sarve'pi prANinaH sukhamicchanti dviSanti ca duHkham, tataH kena prakAreNa teSAM jIvAnAM sukhArthinAM duHkhotpAda kena karmaNA sukhotyattiH? na syAtkathamapi mukham , kI bahulatA vAle haiN| jo paramArtha ko nahIM jAnate aura dharmabuddhi se prANAtipAta Adi pApoM kA AcaraNa karate haiM, ve ghAta ko prApta hote haiN| jisameM prANIghAta ko prApta hote haiM, aisA caturgatika saMsAra 'ghAta' kahalAtA hai| ve usI ko prApta hote haiM / apkAya aura tejaskAya ke jIvoM ke upamardana se unakA vinAza hotA hai aura jIvavinAza se vinAzakoM ko saMsAra bhavabhramaNa hI hotA hai siddhi kisI bhI prakAra prApta nahIM ho sakatI ataeva vidvAn puruSa isa bAtakA vicAra kare ki trasa aura sthAvara jIva kisa prakAra sukha prApta kara sakate haiM! aisA vicAra karake jAne ki sabhI jIva sukha kI icchA karate hai aura duHkha se dveSa karate haiN| kyoM ki duHkha apriya hai phira duHkhajanaka kArya se unako sukha kI prApti kisa prakAra ho sakatI hai ? thAya che. jemAM paramArthane (vastutatvane jANatA nathI ane dharmabuddhiyA prANAtipAta Adi pApakarmo kare che, teo vAtane prApta kare che, eTale ke saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che. jemAM prANI ghAtane prApta kare che, evA caturgatika saMsArane "ghAta" kahevAya che. akAya ane tejaskAyanA jInA upamardanathI temane vinAza thAya che, ane jIvone vinAza karanArane vinAzakane) saMsAramAM bhavabhramaNa ja karavuM paDe che, jIvahiMsA karanArane siddhi koI paNa prakAre prApta thatI nathI. tethI vidvAna puruSe e vAtane vicAra kara joIe ke trasa ane sthAvara ja kayA prakAre sukha prApta karI zake che. buddhizALI puruSoe e vAta samajavI joIe ke saghaLA cho sukhanI IcchA rAkhe che, koIne dukha gamatuM nathI. duHkha pratye teo dveSa bhAvanI daSTie dekhe che. je temane dukha apriya hoya te temane duHkhanI utpanna thAya evuM kArya karavAthI sukhanI prApti kevI rIte thaI zake? tAtparya e che zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 - . . sUtrakRtAGgasUtre pe agnihotreNa jalAvagAhanena vA mukti pratipAdayanti, na te paripazyanti, vastuta ebhina bhavati siddhiH karmabhiH ata ime buddhivikalAH sakalAH saMsAramevAsAraM mAsyantyebhiH kriyaaklaapaiH| ato jJAnamavAppa trapsasthAvarabhUteSvapi sukhASskakSitvaM vicArya naiteSAmupamardanAya kadApi prayatno vidheya iti bhAvaH // 19 // __ ye punaH kuzIlA azIlAzca prANinAM hiMsayA mukhamicchanti te saMsAre vakSyamANaprakAreNa duHkhamevA'numAntIti darzayati sUtrakAraH-'thagaMti' ityAdi / mUlam-dhaNaMti luppaMti tassaMti kammI puDho jamA parisaMkhAya bhikkhuu| tamhA viU viraMto Ayagutte deThaM tase yA paDisaMharejjA // 20 // chAyA--stanaMti lupyante trasanti karmiNaH pRthak jagAH parisaMkhyAya bhikssuH| tasmAdvidvAna virata Atmagupto dRSTvA sAMzca pratisaMharet // 20 // Azaya yaha hai ki jo agnihotra yA jala meM snAna karane se mokSa mAnate haiM, ve nahIM jAnate ki ina kAryoM se mukti nahIM milatI ataeca ye saba bAla jana apane kAryoM se asAra saMsAra ko hI prApta kregeN| ataeva jJAna prApta karake aura trasa evaM sthAvara jIvoM meM bhI sukha kI abhilASA hai, aisA vicAra karake unake upamardana (virAdhanA) kI kamI pravRtti nahIM karanI cAhie // 19 // jo kuzIla yA azIla puruSa prANiyoM kI hiMsA karake sukha kI icchA karate haiM, ve Age kahe anusAra saMsAra meM duHkha kAhI anubhava ke agnihotra karma athavA jaLasnAna karavAthI mokSa maLe che, evuM mAnanArA anAnI loko e vAta jANatA nathI ke te kAryo vaDe mukti maLatI nathI. tethI te saghaLA bAla ja (ajJAna loke) pitAnAM ja pApakarmone pariNAme A asAra saMsAramAM ja bhramaNa karyA karaze. tethI jJAna prApta karIne ane trasa ane sthAvara jIne paNa sukha vahAluM che, e vicAra karIne temanI virAdhanA thAya evI pravRtti karavI joIe nahIM. gAthA nA je kazIla athavA azIla puruSe prANuonI hiMsA karIne sukhanI IcchA kare che, teo, have pachInA satramAM batAvyA pramANe saMsAramAM duHkhane zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zra. a.7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 611 anvayArthaH- - (kammI jagA) karmiNaH sApAH jantavaH (puDho) pRthaka pRthaka (yaNaMti) stanaMti rudanti (luppaMti) lupyante khaDgAdinA chidyante (tasati) vasyanti-bhayatrastAH palAyante (tamhA) tasmAt kAraNAt (viUbhikkhu) vidvAn bhikSuH (virato) virataH pApAnuSThAnAt (mAyagutte) AtmaguptA-manovAkApa. guptaH (tase ya da9) prasAna sthAvarAMzca dRSTvA parijJAya (paDisaMdarejA) mANipirAdhanAto nivRtto bhavediti // 20 // karate haiM, yaha dikhalAte hue sUtrakAra kahate haiM-'thaNaMti' ityaadi| zabdArtha-'kammI jagA-karmiNaH jantavaH' pApa karma karanevAle prANI 'puDho-pRthaka' alaga alaga 'thaNaMti-stanaMti' rodana karate hai 'luppaMti-lupyante' tala gAra Adike dvArA chedana kiye jAte haiM 'tasaMtidhyasyanti' Darate haiM tamhA-tasmAt' isaliye 'viu bhikkhU-vidvAn mikSuH vidvAn muni 'virato-virata:' pApa se nivRtta 'Ayagutte-AtmaguptatathA AtmA kI rakSA karane vAlA bane 'tase ya daTUrcha-trAsAMca dRSTvA' basa aura sthAvara prANI ko dekhakara 'paDisaMharejjA-pratisaMharet unake ghAtakI kriyA se nivRtta ho jAya // 20 // anvayArtha--pApI prANI rudana karate haiM, chede jAte haiM, trAsa pAte haiM, isa kAraNa vidvAn, pApa se virata evaM Atmagupta puruSa trasa aura sthAvara jIvoM ko jAnakara jIvahiMsA se nivRtta ho jAya // 20 // ja anubhava kare che. e vAta batAvavAne mATe sUtrakAra kahe che ke'thnnNtti' chatyAha zA-'kammI jagA-karmiNaH jantavaH' 55 4 42vA prAlIyo 'puDho-pRthak' hA lUha 'thaNaMti-stananti' 34na re cha. 'luppaMti-lupyante' tasAra vigere chana 42zaya che. 'tasati-yasyanti' trAsa pAme cha. 'tamhA-tasmAta' tathA 'viu bhikkhU-vidvAn bhikSuH' vidvAn muni 'virato-virataH' 55thA nivRtta tha/ 'Ayagutte-AtmaguptaH' tathA mAmAnI rakSA 42vAvAmA mana 'taserA daTTha-sAMzca-dRSTvA' trasa bhane sthA12 prANAna ina 'pahisaMharija-paDi saMharet' tAnA ghAtanI jiyAthI nivRtta 25 ya. // 20 // sUtrArtha-pApI prANIone rudana karavuM paDe che, temanuM chedana karAya che, temane trAsa sahana kara paDe che, te kAraNe vidvAn puruSe pApamAMthI nivRtta thavuM, ane Atmagupta puruSa trasa ane sthAvara jIvane jANIne jIvahi sAmAM pravRtta na thAya arthAt jIvahiMsAne tyAga kare. ra0 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 sutrakRtAGgasUtre TIkA -- 'kammI jaNA' karmiNo jantavaH = karmANi santi yeSAM te karmiNaH jantavaH 'puDo' pRthak pRthak puruSA'dhamAH agnikAryaM virAdhya samastaSaDjIvani arafarAdhakA agnihotrAdibhiH sukhamicchanti, kintu SaDjIvanikAyavirAdhakA narakamevopayAMta te narakAdigati mApya tatra narakapAlaistIbave inayA paripIyante / tato'sahya vedanayA saMtapyamAnAH 'thaNaMti' stananti, azaraNAste karuNamAkrandanti / tathA tatra narakapAlaiH zastrAdinA 'luSpati' lupyante - tIkSNakhaGgAdibhi chidyante, chedanAdibhiH kadarthyamAnAste 'tassaMti' trasyante - palAyante tAdRzakada thenAvyApAraM dRSTvA 'tamhA' tasmAtkAraNAt 'viU bhikkhU' vidvAn jJAnavAna mikSuH sAdhuH, 'parisaMkhAya' parisaMkhyAya = jJaparijJayA jJAtvA agnyAraMmaM durgatidAyakamiti jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA parityajya 'virato' virataH - pApA'nuSThAnAt TIkArtha-sakama arthAt pApI abhrama puruSa agnikAya kI virAdhanA karake chahoM kAryoM ke virAdhaka hote haiN| ve agnihotra Adi se sukha kI icchA karate haiM kintu SaTkAya kI virAdhanA se naraka ko hI prApta hote haiM aura vahA~ paramadhArmikoM dvArA tIvra vedanAe~ dene se pIr3ita hote haiM / vahA~ asahya vedanAoM se saMtapna hote hue rudana karate haiMazaraNa hokara karuNa krandana karate haiM / tathA paramAdhArmikoM ke dvArA tIkSNa khaGga Adi zastroM se chede jAte haiM aura chede jAne se pIr3ita hokara idhara udhara bhAgate haiM / ataeva nirdoSa bhikSA grahaNa karane vAlA sAdhu jJaparijJA se agnikAya ke AraMbha ko durgatidAyaka jAnakara pratyAkhyAna parijJA se tyAga kare / samyagjJAnavAn, pApa ke anuSThAna se TIkA sakamAM puruSa arthAt pApI adhama puruSa agnikAya jIvAnI virAdhanA karavAmAM pravRtta thaIne chae nikAyanA jIvAnI virAdhanA kare che. te agniheAtra kama karIne sukhanI IcchA rAkhe che, parantu chakAyanA jIvAnI virAdhanA karavAne kAraNe temane narakagatimAM ja nAraka rUpe utpanna thavuM paDe che. tyAM paramAdhAmika asuro temane khUba ja yAtanAe paheAMcADe che. tyAM asahya vedAnAothI trAsI jaine tee rudana kare che-azaraNu dazAne anubhava karatA thakA karuNAjanaka citkAro ane Akada kare che. paramAdhArmika tIkSNa khaDraga Adi zastro dvArA temanuM chedana kare che. A pIDAthI trAsI jaine te Ama tema nAsa bhAga kare che, parantu nakanA du:khAmAMthI teo chuTahaare| yAbhI zatA nathI, AlIyonI DisAnA yA du:bhagraha ijane lagIne, nirdoSa bhikSA grahaNa karatAra sAdhue parijJA vaDe agnikAyanA Arabhane durgatidAyaka jANIne, pratyAkhyAna parijJAthI tenA tyAga karavA joI e. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 613 'Ayagutte' AtmaguptaH-azubhA'nuSThAnAt-gupto rakSita AtmA yena sa AtmaguptA, manovAkAyairguptaH / 'tase yA vasAMzca ca zabdAt sthAvarAMzca daTTuM dRSTvA parijJAya te'paghAtakAriNI kriyA paDisaMharejjA' pratisaMharet parityajedityarthaH // 20 // itaH paraM svayUthikAna kuzIlAnuddizya kathayati satrakAraH-'je dhamma' ityaadi| mUlam-je dhammaladdhaM viNihAya bhuMje viyaDeNa sAhahu ya je sinnaaii| je dhoI lUsayaIva vatthaM ahohu se gogaNiyassa duure||21|| chAyA--yo dharmalabdhaM vinidhAya bhuGke vikaTena saMhatya ca yaH snAti / yo dhAvati cayati ca vastramathAhuH sa nAgnyasya dUram // 21 // virata, mana vRcana kAya se apanI AtmA ko azubha anuSThAna se gopana karane vAlA trasa aura sthAvara jIvoM ko jAna kara unakA upaghAta karane vAlI kriyA kA tyAga kareM // 20 // ___ isake pazcAt svayUthika kuzIloM ko lakSya karake sUtrakAra kahate haiM-'je dhamma' ityaadi| ___zabdArtha-'je-yaH' jo sAdhunAmadhArI 'dhammaladdhaM-dharmalabdham' dharmase milA huA arthAta uddezaka, krIta Adi doSoM se rahita AhArakA viNi. hAya-cinidhAya' choDakara 'bhuMje-bhuMkte' uttama prakAra kA bhojana karatA hai tathA 'je-yA' jo sAdhu 'viyaDeNa-vikaTena' acitta jalase bhI samyajJAnathI yukta, pApanA anuSThAnathI virata (nivRtta) ane mana, vacana ane kAyAthI pitAnA AtmAnuM azubha anuSThAnathI gepana karanAra (Atmaguma puruSa) trasa ane sthAvara jIvane jANIne temanA upaghAta (hiMsA) karanArI kiyAone tyAga kare. 20 have sUtrakAra svayUthika kuzIlene anulakSIne A pramANe upadeza Ape cha-'je dhamma' tyAha zA- 'je-ye' 2 sAdhu nAma dhaarii| 'dhammaladdha-dharmalabdham' yA bhanetA arthAt 7654, sIta, vigere hopo banAnA mAhArane 'viNihAyavinidhAya' ch| 'bhuMje-bhuMkte' uttama prA2nuM na 42 cha, tathA 'je-ye' 2 saadhume| 'viyaDeNa-vikaTena' mathitta thI 55 'sAhaTu-saMhRtya' monu zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 satrakRtAGgasUtre __ anvayArthaH--(je) yaH sAdhuH (dhammalaI) dharmalabdham-doSarahitamAhAram (piNihAya) vinidhAya (muMje) bhute (je) ya:-bhikSuH (viyaDeNa) vikaTena-acittajalenApi (sAha1) saMhRtyAMgAnyapi (siNAi) snAti-dezasarvasnAnaM karoti (je) yaH (dhobaI) dhAvati-vastraM pAdau vA (lUsayai vatthaM) ca punaH vastraM svakIyaM lUSayati zomArtha dIrgha vastra isvaM karoti isvaM vA dIrgha karoti (AhAhu) athAhuH tIrthakaragaNadharAdaya AhuH kathayanti (se NAgaNiyassa dUre) sa etAdRzavyavahAravAn nAgnyasya nirgranthamAvasya dUre vartate iti // 21 // 'sAhaTu-saMhRtya' aMgo ko saMkoca karake bhI 'siNAi-snAti' snAnakara tA hai tathA 'je-yaH' jo 'dhovaI-dhAvati' apane vastra athavA paira Adi ko dhotA hai 'lUsayaI vatthaM-lUSayati ca vastram' aura zobhA ke lie baDe vastra ko choTA athavA choTe vastra ko vaDA karatA hai 'ahAhu-athAhuH' tIrthakara tathA gaNadharoM ne kahA hai ki 'se nAgaNiyassa dUre-sa nAmyasya dUre' vaha saMyama mArga se dUra hai // 21 // ___ anvayArtha--jo sAdhu dharmalabdha arthAt nirdoSa AhAra ko rakhakara sanidhi karake arthAt saMcita kara pIchese bhogatA hai, tathA jo acitta jala se bhI snAna karatA hai, vastra yA pairoM ko dhotA hai, jo zobhA ke lie lambe vastra ko choTA yA choTe ko lambA karatA hai, vaha nigraMnyabhAva se dUra rahatA hai, aisA tIrthakara aura gaNadhara kahate haiN|21| sAyana za2 55 'siNAi-snAti' snAna re cha. tathA 'je-ye rasa 'dhovaI-ghAvati' pAtAnA pse| athavA 5 virene dhuNe che. 'lUsayaI vatthalaSayati ca vastra' mana zAlAna bhATe moTara sane nAnu athavA nAnA passane bhATu 33 cha 'ahAhu-athAhuH' tItha 42 tathA adhaye ghucha -'se mAgaNiyassa dUre-sa nAnyasya dUre' te sayama bhAgathA 2 4 cha. // 21 // sUtrArtha-je zithilAcArI sAdhu eTale ke nirdoSa AhArane saMgraha karIne (saMcaya karIne) bhagave che, je acitta jaLa vaDe snAna kare che, je vastra ane hAtha paga dhAve che je zebhAne mATe lAMbA vastrane Treka ane kA vastrane lAMbu kare che, te sAdhu nibhAvathI dUra rahe che, evuM tIrthakara ane gaNadharInuM kathana che. 21 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatA doSanirUpaNam 615 ____TIkA--je' ye kecana zItalavihAriNaH 'dhammaladdhaM' dharmalabdham-dharmeNa prAptam AhAraM jalaM ca 'viNihAya' vinidhAya, vyavasthApya AdhAkarmikodezikakrayakrItAdi doSarahitamapi vizuddhaM labhyamAnam AhArAdikaM saMnidhi kRtvA 'bhuMje' bhuMjate / tathA 'viyaDeNa' vikaTena acittajalenApi 'je' ye ca bhikSavaH 'sAhaTu saMhatyAGgAni saMkocya parizuddhe'pi deze 'siNAI' snAnti-snAnaM kurvanti tatra dezasnAnaM zobhA. rthamakSibhuvAdidhAvanaM, sarvasnAnaM saMpUrNazarIraparimArjakam tathA 'je' yaH kazcit 'vatthaM' vastram 'dhovaI' dhAvati-prakSAlayati kAraNamantareNa 'lUmayatIva' lUSayati, zobhArtha dIrgha vastraM hasvaM karoti, isvaM ca sAdhAya dIrdhIkaroti / svArtha parArtha vA-evaM vastraM lUpayati / 'se' evaMbhUtaH saH 'NAgaNiyassa' nAgnyasya-nirgranthamAvasya saMyamAnuSThAnAt, 'dure' atidUre vartate iti 'ahAhu' atha aahustiirthkraadyH| yo hi zItalAcArI doSarahitamapyAhAraM saMnidhiM kRtvA bhuGkte tathA-acitta TIkArtha-jo zItalavihArI arthAt zithilAcArI dharma se prApta AhAra aura jala ko rakhakara arthAt AdhArmika, auddezika, krayakrIta Adi doSoM se rahita AhAra kI bhI sanidhi arthAt saMcita karake bhogatA hai, jo acitta jala se bhI, aMgo ko saMkoca kara zuddha jagaha meM bhI snAna karatA hai arthAt zobhA ke lie A~kha bhauha Adi dhokara dezasnAna karatA hai aura sampUrNa zarIra ko dhone vAlA sarvasnAna karatA hai, jo vastra ko vinA kAraNa dhotA hai, jo zobhA ke lie dIrgha vastra ko hrasva (choTA) yA hasva (choTA) vastra ko dIrgha karatA hai, aisA puruSa nirgranthabhAva arthAt saMyama ke anuSThAna se atyanta dUra rahatA hai| aisA tIrthakara Adi kahate haiN| TIkAI-je zithilAcArI sAdhu dharmalabdha AhAra ane pANIne, eTale ke AdhAkarma, audezikA, kayAMkIta Adi dethI rahita AhAra pANIne paNa saMgraha karIne (saMcaya karIne bhegave che, je sAdhu acitta jaLa vaDe paNa aMgone saMkecIne zuddha jagyAmAM paNuM snAna kare che, eTale ke zebhAne mATe AMkha, bhamara Adi dhoIne dezasnAna kare che, ane AkhA zarIrane benAruM sarvasnAna kare che. je bAhya vasane vinA kAraNe dhare che, je zobhAne mATe lAMbA vastrane kApIne TUMkuM kare che ane TUMkA vastrane sAMdhIne lAMbuM kare che, e sAdhu nigraMthabhAvathI eTale ke saMyamanA anuSThAnathI atyanta dUra 29 cha, me tI 42 / ane zeme 4thu cha, zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616 sUtrakRtAGgasUtre jalenA'pi, acittadeze'pi snAti / tathA yaH zobhArtha pAdau vastraM vA prakSAlayati, evaM hrasvaM vastraM dIrghIkaroti, dIrgha ca hrasvayati sa saMyamAdatidure bhavatIti gaNadharatIrthakarAH kathayanti iti bhAvaH // 21 // kuzIlAn tadAcAraM kathayitvA etatpratipakSabhUtAH zIlavantaH pratipAdyante sUtrakAreNa 'kammaM paritrAya' ityAdi / mUlam - kamrma parinnAya dagaMsi dhIre viyaMDeNa jIvijjaM ya Adi mokkhaM / se vIrya kaMdAi abhujamANe vireMte siNANA isa ittheyAsu | 22 | chAyA -- karma parijJAyodake dhIro vikaTena jIvecAdimokSam / sa bIjakandAn abhuMjAno virataH snAnAdiSu strISu ||22|| Azaya yaha hai ki jo zithilAcArI doSarahita AhAra kI bhI sannidhi karake bhogatA hai, jo acitta jala se bhI aura acitta deza maiM bhI snAna karatA hai tathA jo zobhA baDhAne ke lie lambe vastra ko choTA aura choTe ko lambA karatA hai, vaha saMyama se dUra rahatA hai| aisA tIrthakara gaNadharoM kA kathana hai ||21|| kuzIloM aura unake AcAroM kA kathana karake unase viparIta zIlavAnoM (AcAravAnoM) kA pratipAdana karate haiM-'kammaM paribhAya' ityAdi / zabdArtha - 'dhIre - dhIraH' dhIra puruSa 'dargAsi udake' jalasnAnameM 'kammaM paritrAya - karma parijJAya' karmabandha ko jAnakara 'AdimokkhaM A kathananu tAtparya e che ke je zithilAcArI sAdhu deSarahita mAhAranI paNa sannidhi karIne tenA upabhega kare che, je acitta jaLa vaDe zarIranA amuka bhAgAne dhAvA rUpa dezasnAna ke badhAM bhAgAne dhAvA rUpa pUrNasnAna kare che, je zAbhAne mATe vajrane kApIne TkuM kare che, ke sAdhIne lAMbuM kare che, te sa`yamathI dUra ja rahe che, evuM tIthaMkarA ane gaNadharoe kahyuM che. mATe sayamanI ArAdhanA karanAra sAdhue nirdoSa AhArane paNa saMcaya karavA joie nahIM, acitta jaLa vaDe paNa snAna karavuM joie nahIM tathA kapaDAMne zAbhA vadhAravA mATe kApavu* ke sAMdhavu joie nahI. AgAthA 215 kuzIla ane temanA AcAronuM kathana karIne have sUtrakAra temanAthI viparIta evAM zIlavAnAnA (AcAravAne) pratipAdana kare che-- 'kambhaM parinnAya' chatyAhi zabdArtha' ' dhIre-dhIraH' dhIra puruSa 'darzasi - udake' 4sasnAnabhAM 'kammaM paritrAya - karma parijJAya' urbha mandhane lagIne 'Adimokkha' - AdimokSa' sasA - zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 697 ___ anvayArtha:--(dhIre) dhIraH-sAdhuH (dagaMsi) udakasnAne (kammaM paritrAya) karma -karma-bandhanaM parijJAya jJAtvA (AdimokvaM) AdimokSa-AditaH saMsArato mokSa mokSaparyantaM (viyaDeNa) vikaTena-yAsukajalena (jIvijja) jIvet jIvanaM dhArayet 'se' saH (bIyakaMdAi) bIjakandAn sAvadhAn (a jamANe) abhuJjAnaH (siNANAisu) snAnAdiSu (isthiyAsu) strISu (virate) virata:-virato bhavet emire vasediti // 22 // ___TIkA-'dhIre dhIraH-dhIrA sthirA buddhiryasya sa dhIraH, dhiyA vivekabuddhayA rAjate parito bhavati yaH sa dhIro vA buddhimAna 'udagaMsi' udake jalasnAne AdimokSaM saMsAra se mokSaparyanta 'viyaDeya-vikaTena' prAsuka jalake dvArA 'jIvijja-jIvet' jIvana dhAraNakare 'se-saH' vaha sAdhu 'bIyakaMdAivIjakandAn' bIja kaMda Adiko 'abhuMjamANe-abhuJjAnaH' bhojana na karatA huA 'siNANAisu-snAnAdiSu' snAna Adi se tathA 'itthiyAsustrISu' strI Adise 'virate-virataH' alaga rahe // 22 / ___ anvayArtha sAdhu jalasnAna se karmabandhana jAnakara saMsAra se mokSa paryanta prAsuka jala se hI jIvana dhAraNa kare / bIjoM aura kandoM kA upabhoga na karatA huA snAnAdi se aura striyoM se virata rahe // 22 // TIkArtha-jisakI buddhi sthira ho vaha dhIra kahalAtA hai athavA jo ghI arthAt buddhi se rAjita-zomita hotA hai, vaha dhIra kahalAtA hai| aisA dhIra puruSa jalasnAna se karmayandhana jAnakara jaba taka saMsAra se 2thI mokSa -ta 'viyaDeNa-vikaTena' prAsu ne | 'jIvija-jIvet' na pA255 re 'se-saH' te sAdhu 'bIyakaMdAi-bIjakaMdAn' uii 4 viren| 'abhuMjamANe-abhuJjAnaH' mAhA2 yA vinA 'siNANAisu-snAnAdiSu' snAna vigerebhA tathA 'itthIyAsu-strISu zrI vizthA 'virate--virataH' malA 24 // 22 // sUtrArtha-jaLasnAnane lIdhe kamane bandha thAya che-karmonuM upArjana thAya che, evuM samajIne sAdhue jIvana paryanta (saMsAra bhramaNamAMthI mukta thaIne siddhi prApta kare tyAM sudhI) prAsuka (acitta) jaLa vaDe ja pitAnuM jIvana dhAraNa karavuM joIe. teNe bI ane kandane upabhega karavo joIe nahIM, nAnAdine tyAga karavo joIe ane strIothI dUra rahevuM joIe pararA TIkAI--jenI buddhi sthira hoya che tene dhIra kahevAya che. athavA "dhI" eTale buddhi ane dhIra eTale buddhithI rAjita-buddhithI zobhate puruSa. evo dhIra puruSa evuM samajI zake che ke jalasanAna karavAthI karmonuM zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 sUtrakRtAGgasUtre 'drammaM' karma 'paritrAya' parijJAya jalasnAne kRte sati karmabandhanaM bhavatIti visAya 'Adimokkha' AdimokSam AdiH saMsArastasmAnmokSo virAmaH iti AdimokSaH tam / saMsAravirAmaparyantam- yAvajjIvanamityarthaH, 'viyaDeNa' vikaTena - tilataNDulagodhUmAdidhAvanajalena tathA acittoSNodakena prANadhAraNaM nirvahetu / punaH kiM kurvan 'bIyakaMdAi' bIja kandAn- bIjakandamUlaharita -zAkaphalAdona sacittAn 'abhuMjamANe' abhuMjAnaH eteSAM bIjAdInAM bhojanamakurvANaH / tathA 'siNANAsu itthivAsu virate' snAnAdiSu snAnA'bhyaGgodvarttanAdizAstraniSiddhakriyAsu tathA 'itthiyAsu' strISu 'virate' virataH, etebhyaH sarvathaiva nivRtti kurvANaH, yazcaivaMbhUtaH sarvebhyo'pi zrAdvArebhyo virataH asau sAdhuH vilakSaNaH kuzIladoSaiH na saMspRSTo bhavati / tadabhAvAnna saMsAracakre paribhramati kAraNAbhAvAt / virAma na ho jAya taba taka arthAt jIvana paryanta tila taMdula gehU~ Adi ke dhovana se yA acitta jala se prANa dhAraNa kare / tathA bIja, kanda, mUla, harita, zAka phala Adi sacitta vanaspati kA sevana na karatA huA snAna ubaTana mAliza Adi zAstraniSiddha kriyAoM se evaM striyoM se virata rhe| jo aisA hotA hai arthAt samasta Azrava dvAroM se virata hotA hai vaha vilakSaNa sAdhu kuzIla doSoM se spRSTa nahIM hotA aura doSoM ke abhAva se saMsAra cakra meM nahIM ghUmatA, saMsAra kA abhAva ho jAne se duHkha kA anubhava nahIM karatA, duHkhita hokara rotA nahIM hai aura nAnA prakAra ke upAyoM se vinaSTa nahIM hotA hai| jo , upArjana thAya che, tethI jyAM sudhI saMsAramAM bhramaNa madha na thAya tyAM sudhI eTale ke meAkSaprApta thAya tyAM sudhI eve dhIra puruSa pAtAnAM prANA TakAvavAne mATe ja prAmuka jaLane upabhAga kare che. evA puruSa bhAtanu... dhAvaNu, talanuM dheAvaNu, ghauMnuM dhAvaNa Adi acitta jaLanA ja pIvA mATe upayog 1re che. tathA te jIna, huncha, bhUja, harita, zA, ija Adi sathitta vanaspatiyAnu paNa sevana karateA nathI, snAna karatA nathI, ukhaTana (zarIra caNAnA leTa AdinuM mana) paNa karate nathI ane mAliza paNa karatA nathI, kAraNa ke A badhI kriyAonA zAstroe niSedha pharamAvye che. vaLI te strIothI dUra rahIne brahmacarya vratanuM kharAkhara pAlana prakAre samasta Azrava dvArAthI virata thai jAya che, evA vilakSaNa sAdhu kuzIlathI (doSathI) pRSTa thatA nathI eTale ke kAI paNa doSa karato nathI. kare che. je sAdhu A A prakAre doSAnA abhAva thaI javAne kAraNe tene sa`sAra cakramAM bhramaNa karavu' paDatuM nathI. evA puruSanA sasAranA abhAva thai javAne kAraNe tene zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 619 na duHkhamanubhavati, na vA duHkhitaH stanati, vinazyati vA nAnAvidhairapAyariti / buddhimanto pravacanaparizIlana nanitasaMprAptavizuddhobudravivekAH snAnAdIni vividha karmabandhajanakAnIti vibhAvya, yAvanmokSaM na prApnuvanti tAvatparyantaM sAvadhakriyA parivarjayeyuriti bhAvaH // 22 // punarapi kuzIlAnevA'dhikRtya sUtrakAro vadati-'je mAyaraM ca' ityaadi| mUlam-je mAyaraM piyaraM ca hiccA, gAraM tehA eNttapasuMdhaNaM c| kulAiMje dhAvai sAugAiM ahAhu se sAmaNiyassa duu||23|| chAyA---yo mAtaraM pitaraM ca hitvA, agAraM tathA putrapazuM dhanaM c| kulAni yo dhAvati svAdukAni athAhuH sa zrAmaNyasya re // 23 // buddhimAn haiM, pravacana ke parizIlana se jinakA viveka jAgRta hogayA hai, ve snAna Adi ko karmabandha kA kAraNa jAna kara, jaba taka mokSa na ho jAya taba taka sAvadha vyApAroM kA tyAga kreN|22| sUtrakAra punaH kuzIloM ko lakSya karake kahate haiM-'je mAyaraMca' ityaadi| zabdArtha-'je-ya:' jo 'mAyaraM piyaraM ca-mAtaraM pitaraM ca' mAtA evaM pitAko 'hiccA-hitvA' choDakara 'tahAgAraM puttapatuM dhaNaM ca-tathA agAraM putrapazUn dhanaM ca' tathA ghA, putra pazu aura dhanako choDakara 'sAugAI kulAI dhAvai-svAdukAni kulAni dhAvati' svAdiSTa bhojana dukhene anubhava kare paDatuM nathI, vedanAone kAraNe rudana karavuM paDatuM nathI, ane janma jarA ane maraNanAM duHkha veThavA paDatAM nathI. kAraNa ke e puruSa te siddhi prApta karI le che. je buddhimAna che, pravacananA pari zIlanathI jemane viveka jAgRta thaI gayuM che, temaNe nAnAdine karmabandhanA kAraNarUpa jANane, jIvana paryata (mokSaprApta thAya tyAM sudhI), tene tyAga karavo joIe ane sAvadha vyApArone paNa jIvahiMsA thatI hoya evI pravRttione paNa-tyAga kare joI e. gAthA 2rA sUtrakAra pharI kuzIla svacUthike ne anulakSIne evuM kahe che keje mAyara' ca tyAhi zahAtha-je-ya' remo 'mAyara piyara ca-mAtara pitara ca' bhAtA bhane pitA ne 'hiccA-hitvA' choDIne 'tahAgAra puttapasu dhaNaM ca-tathA agAra putrapazUna dhanaM ca' tathA ghara, putra, pazu, bhane dhanane chaDIne 'sAgAI' kulAIdhAvai-svAdukAni kulAni dhAvati' hiTa sAna barImA hoDa cha. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 sUtrakRtAGgasUtra anvayArtha:--(je) yaH (mAyaraM piyaraM ca) mAtaraM pitaraM ca (hiccA) hitvA-parityajya (tahAgAraM puttapasu dhaNaM ca) tathA AgAraM gRhaM putram pazuM gavAdikaM dhanaM suvarNAdikaM parityajyApi (sAugAI kulAI dhAvai) svAdukAni svAdiSTa bhojanayutAni kulAni gRhANi dhAvati gacchati (se) saH etAdRzaH sAdhuH (sAmaNiyassa) zrAmaNyasya zramaNabhAvasya (dUre) dUre-atidUre vidyate iti (ahAhu) athAhuHkathayati tIrthakarAdayaH // 23 // ___TIkA-- 'je' yaH apariNatasamyag dharmA 'mAyaraM' mAtaram 'piyaraM' pitaram ca hicA' hitvA parityajya 'tahA' tathA 'gAraM' agAraM-gRham 'puttapasuM' putraM pazum, gomahiSAdikam 'dhanaM ca' dhanaM ca-suvarNAdikam, parityajya samyagutthAnotthitaH pravrajyA mAdAya, tadbharibhAravahane'samarthoM hiinstvtyaa| 'sAugAI' svAdukAni-svAdubhojanavanti 'kulAI' kulAni, gRhANi 'je' yaH 'dhAvai' dhAvati, pravajyAmAdA. vAle gharoM meM dauDatA hai 'se-saH' vaha 'samANiyassa-zrAmaNyasya / zramaNatva se' 'dUra-dUre' atyaMta dUra hai aisA 'ahAhu-athAhu:' tIrthakaroMne kahA hai // 23 // ___ anvayArtha-jo mAtA, pitA, putra, pazu, dhana aura gRha kA tyAga karake bhI rasa lolupI bana kara svAdiSTa bhojana vAle gharoM meM jAtA hai, aisA sAdhu sAdhutA se dUra hI rahatA hai| aisA tIrthakara gaNadhara kahate haiM // 23 // TIkArtha-jisa jIvana meM dharma samdhaka prakAra se pariNata nahIM huA hai, aisA jo sAdhu mAtA, pitA ko tyAgakara tathA ghara, putra, gAya, bhaisa Adi pazuoM aura suvarNa Adi dhana ko tyAga kara dIkSita huA hai, vaha yadi svAdu bhojana vAle gharoM meM bhojana lene jAtA hai arthAt 'se-saH' te 'sAmaNiyassa-zrAmaNyasya' zramapathI 'dUre- dUre' matyata 62 cha tama 'ahAhu-athAhuH' tItha se ukhu cha. // 27 // sUtrAtha-mAtA, pitA, putra, pazu, dhana bhane unI tyAsa zata saMyama grahaNa karavA chatAM paNa je sAdhu rasalAlupa banIne, jyAMthI svAdiSTa bhojana maLatuM hoya evAM gharamAM ja jAya che, evo sAdhu sAdhutAthI dUra ja rahe che, evuM tIrthakare ane gaNadhare kahe che. AvA TIkAI-jenA jIvanamAM dharma samyapha prakAre pariNata thaye nathI, evo koI puruSa mAtA, pitA, putra Adi parivArane tathA gAya, bheMsa Adi pazana tathA suvarNa Adi dhanane ane ghara bArane tyAga karIne pravajyA aMgIkAra karavA chatAM paNa svAdelolupatAne tyAga karI zakato nathI. e zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 621 yA'pi taddhAravahanAsamarthaH jihvAlolupatayA svAdumojanamAptaye dhaninAM gRha dhAvati / 'se' sa:-zItalAcArI 'sAmaNiyassa' zrAmaNyasya nirgranthabhAvasya dUre bhavatIti / 'ahAhu' athaahuH-tiirthkrgnndhraadyH| yaH kazcitsudustyajamAtRpita pazudhanAdIn saMvarityajya sAdhu mAvaM gato'pi svAdubhojanAzayA tAdRzabhojanamApaka dhaninAM gRhavizeSa dUrAdrataraM gacchati / gatvA paramAnnamAnIya jihAlaulyaM zithilayannApi na zithilayati pratyuta haviSA kRSNavameva varddhayati, honasatvasya savo'pi nigranthasyA'tidUre bhavatyevaM tIrthakarAdayaH pratipAdayanti // 23 // gRhatyAgI hokara bhI jihnavAlolupatA ke kAraNa dhanavAnoM ke ghara meM bhikSA ke lie jAtA hai, vaha sAdhupana se dUra hI rahatA hai| tIrthakara gaNadhara Adi mahApuruSa aisA kahate haiN| sArAMza yaha hai ki bar3I kaThinAI se tyAge jAne vAle mAtA, pitA, putra, dhana aura gRha Adi ko bhI tyAga kara jo sAdhu banA hai, vaha yadi jihAlolupa hokara susvAdu bhojana ke lie dhaniyoM ke gharoM meM bhikSA ke lie jAtA hai to saMyama se dUra hI ho jAtA hai| vaha svAdiSTa bhojana lAkara jihvAlolupatA ko zAnta karanA cAhatA huA bhI jihAlolupatA ko adhika baDhAtA hai| jaise ghI agni ko baDhAtA hai| aisA tIrthakaroM ne pratipAdana kiyA hai // 23 // sAdhu evAM gharamAM bhikSA vahoravA jAya che ke jyAMthI svAdiSTa bhejana maLe che, eTale ke svAdalelupatAne kAraNe te dhanavAnane ghera ja bhikSA levA jAya che. evA sAdhune sAdhu ja kahI zakAya nahIM kAraNa ke te puruSamAM sAdhunA guNone abhAva hoya che, evuM tIrthaMkara Adi mahApuruSoe kahyuM che. tAtparya e che ke mAtA, pitA, putra, pazu, dhana, ghara Adine tyAga karavuM ghaNuM ja muzkela che. e kaSTaprada tyAga karIne jeNe saMyama aMgIkAra karyo che e sAdhu paNa je svAdalolupa thaIne svAdiSTa bhojanane mATe dhanavAnanA gharamAM ja bhikSA grahaNa karavA mATe jAya, te te saMyamano virAdhaka ja bane che. A prakAre jihavAlelupatAne zAnta karavA mAgate te sAdhu jihavA lepatAne zAnta karavAne badale tene vadhAre ja rahe che. jema agnimAM ghI homavAthI agni adhika prajavalita thAya che, e ja pramANe svAdiSTa bhejana khAvAthI tenI svAdalelupatA vadhatI ja jAya che ane te vadhArene vadhAre zithilAcArI thatA jAya che, evuM tIrthakara Adi mahApuruSoe kahyuM che. 23 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 sUtrakRtAGgasUtre punarapyAha sUtrakAra:-'kulAI' ityAdi / mUlam-kulAI je dhAvai sAgAiM aghAti dhammaM udarANu giddhe / ahAhu se AyariyANa saMyaMse je" lAvaiejjA asaNassa he|24|| chAyA-kulAni yo dhAvati svAdukAni AkhyAti dhrmmudraanugRddhH| ___athAhuH sa AcAryANAM zatAMzo ya AlApayedazanasya hetoH // 24 // anvayArtha:-(udArANugiddhe) udarAnugRddhaH-udarabharaNavyagraH san (je) yaH puruSaH (sAugAI kulAI dhAvai) svAdukAni-svAdubhojanaviziSTAni kulAni-gRhANi dhAvati gacchati (dhamma AghAti) dharma dharmakathAmAkhyAti kathayati (se AyariyANa sUtrakAra phira kahate haiM-'kulAI' ityaadi| zabdArtha--'udArANugiddhe-udArAnugRddhaH' udara poSaNa meM tatpara 'jeyaH' jo puruSa 'sAugAI kulAI dhAvai-svAdukAni kulAni dhAvati' svAdiSTa bhojana prApta honevAle gharoM meM jAte haiM tathA vahAM jAkara 'dhamma AghAti-dharma AkhyAti' dharmakA kathana karate haiM 'se AyariyANa sayaMse -saH AcAryANAM zatAMzaH ve AcAryake zatAMza bhI nahIM haiM 'je asaNassa heU lAvayejjA-yaH azanasya hetoH AlApayet' tathA jo bhojana ke lobha se apane guNoM kA varNana karatA hai ve bhI AcAryoM ke zatAMza bhI nahIM haiM // 24 // ___ anvayArtha-jo udarAsakta (peTa bharA) ho kara svAdiSTa bhojana vAle gharoM meM jAtA hai aura vahA~ jAkara dharmopadeza karatA hai, vaha sAdhu sUtra42 zAna anusakSIne vizeSa 4thana 42 cha-'kulAI' tyAha za -'udArANugiddhe-uda rAnugRddhaH' 12 poSayamA ta52 'je-yaH' re 535 'sAugAI kulAI dhAvai-svAdukAni kulAni dhAvati' elve lena prApta yAvA ghai laya che. tazA tyA 442 'dhamma AghAti-dharma AkhyAti' dhanu 4thana 42 che. 'se AyariyANa sayaMse-saH AcAryANAM zatAMzaH' tamA mAyAyanI zatAMza pANa nathI 'je asaNassaheU lAvayejjA-yaH azanasya hetoH AlApayet' tathA yo mAnanA somayI potAnA zuzanu pathuna 42 cha, teo paNa AcAryonA zatAMza paNa hotA nathI. e 24 che satrArtha je sAdhu udaraMbhara (bhejana meLavavAnI lupatAthI yukta) thaIne svAdiSTa bhejana maLe evAM gharamAM jAya che ane tyAM jaIe dharmo. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 623 sayaMse) saH AcAryANAM zatAMzaH zatabhAganyUna ityarthaH (je asagassa heU lAvaejjA) yaH azanasya bhojanasya hetoH kAraNAt AlApayet svakIyaguNAniti // 24 // TIkA-'udarANugiddhe' udarAnumRddhaH, udare anugRdraH, udaramaraNAya vyagracittaH 'je' yaH kazcit sAdhuH 'sAugAI' svAdukAni-susvAdumiSTAnnabhojanaviziSTAni 'kulAI' kulAni-dhaninAM kulAni 'dhAvai' dhAvati-gacchati tathA kRtvA AhAramAnetuM tadgRhaM pravizya, tasmai yadrociSyate kathAnakAdikaM tattasmai AkhyAti / 'dhamma adhAti' dharmam AkhyAti-mundaragIti girA varNayati / ayaM bhAvaH-yo hi udaraMbharaH bhojananimittaM dAnazraddhAvinayavati mahati kule tasmAGgaNaM gatvA mahatIH kathAH kathayati, sa sarvathA kuzIla eva jJeyaH-kathaM kathamapi yAcAryoM kA zatAMza bhI nahIM hai arthAt sauvA~ bhAga bhI nahIM hai| jo AhAra ke lie apane guNoM kI prazaMsA karavAtA hai, vaha bhI AcArya kA zatAMza bhI nahIM hai // 24 // TIkArtha-jo udara meM gRddha hai arthAt peTa bharane meM tatpara hai aura susvAdu miSTAnna bhojana vAle gharoM meM jAtA hai aura AhAra lene ke lie una gharo meM praveza karake dharmakathA karatA hai, vaha AcAryoM ke yA AryoM ke zatAMza bhAga bhI nahIM hai| yahA~ 'zata' zabda upalakSaNa hai, ataeva aise rasalolupa vaktA ko AcArya kA lAkhavA~ bhAga bhI nahIM samajhanA cAhie / tAtparya yaha hai ki jo udara bhara bhojana ke uddezya se dAna zraddhAna aura vinaya vAle kisI bar3e ghara meM jAkara lambI padeza de che, te sAdhu AcAryone zAMza paNa nathI eTale ke AcAryanA guNone te sAdhumAM abhAva hovAthI tenAmAM AcAryanA samAM bhAganI paNa yegyatA nathI. je sAdhu AhArane mATe pitAnA guNonI prazaMsA kare che ke karAve che. te sAdhumAM paNa AcAryanA guNanA somAM bhAgane paNa sadUbhAva hAtA nathI / / 24 // TIkArtha- je sAdhu pitAnuM peTa bharavAnI lAlasAthI prerAIne, ravAdiSTa bhojana prApta thAya evAM gharamAM ja jAya che, ane te gharamAM praveza karIne dharmopadeza de che, te sAdhu AcAryonA semAM bhAganI barAbara paNa nathI. ahI zata' pada upalakSaNa mAtra che, tethI evA rasalupa vaktAne AcAryane lAkhamAM bhAga gaNI zakAya nahIM. A kathananuM tAtparya e che ke je sAdha svAdiSTa bhojana meLavavAnI IcchAthI, dAna, zraddhA ane vinayathI saMpanna koI dhanavAna gRhasthanA gharamAM praveza karIne lAMbI dharmakathA kare che. evA sAyane zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 sUtrakRtAGgasUtre , sAdhubhirIhakarma na karttavyam / 'se' saH 'AyariyANa' AcAryANAm AryANAM vA ( sayaM se) zatAMzaH zatamitipadamupalakSaNam tena sa vaktA - AcAryANAM zatasahakhAdapi adhodeze varttate ityavagantavyam / tathA 'je, yaH 'asaNassa' azanasya, ihApi azanapadamupalakSaNam tena vastrAdInAmapi saMgraho jJeyaH / tena azanavakhAde: 'heU' hetoH 'lAvaejjA' AlApayet / asyA'yamarthaH- ya AhArAya vastraprAptaye vA svakIyaguNAn paradvArA prakhyApayet, so'pyAcArya gataguNebhyaH sahasrAMzAdapyadho'dho vartate sAdhutvarahito bhavati / svIyaM guNaM svamukhAdeva yo varNayati, sa tu kaH kathaMbhUtazceti jJAnina eva jAnanti / adhamAdapyadhama iti / yaH udaraMbharI loke svAdubhojajalobhena lubdhaH svAdUbhojana prAptiyogyaM dhanino gRhamAsAdya tatra dharmaarat dharmakathA karatA hai, use sarvathA kuzIla hI samajhanA cAhie / sAdhuoM ko aisA karma kadApi nahIM karanA cAhie / isake atirikta jo anna ke lie aura upalakSaNa se vastra Adi ke lie apane guNoM ko dUsare ke dvArA prazaMsA karavAtA hai, vaha bhI AcArya ke guNoM ke zatAMza yA sahastrAMza bhAga meM nahIM hai| vaha sAdhutA se rahita hai| jo apane mukha se apane guNa kA varNana karatA hai, vaha kauna aura kaisA hotA hai, yaha to jJAnI hI jAnate haiM / vastutaH vaha adhama se bhI adhama hai / Azaya yaha hai ki jo udaraMbharA peTabharA svAdiSTa bhojana prApta karane ke uddezya se kisI dhanADhya ke ghara jAtA hai aura uttama bhojana tadna kuzIla ja samajaveA joie. sAdhuoe evu. kakI karavuM' lerdhaye nahIM. vaLI annane mATe (upalakSaNathI vajrane mATe paNa grahaNa karI zakAya) je sAdhu peAtAnA guNAnI khIjA' leAkA dvArA praza'sA karAve che athavA pote ja pAtAnA guNAnI praza'sA kare che, te sAdhumAM paNa mAcAnA zatAMza, sahasrAMza ke lakSAMza guNeAnA paNa sadUbhAva hAtA nathI. te paNa sAdhunA rahita havAne kAraNe kuzIla ja gaNAya che. jeA pAtAne meDha peAtAnA guNAnI praza'sA kare che, teo kANu ane kevAM heAya che, te teA jJAnIja jANe che. kharI rIte te evAM puruSa adhamamAM adhama hoya che. A kathananuM tAtpa e che ke je udarabhara (svAda lAlupa) sAdhu, svAdiSTa bhojana prApta karavAnI lAlace koi dhanavAna mANasanA ghera jaIne, uttama zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 625 kathAM kathayati, sa sAdhubhAvAddhRSTaH / yastu punarAhAravastrArtha svakIyAn guNAn pareNa khyApati, so'pyadhamaH / yazca svaguNaM svenaiva prakAzayati sa tu adhamAdhama iti bhAvaH // 24 // punarapyAha-'Nikkhamma dINe' ityaadi| mUlam-Nikkhamma dINe parabhoyagaMmi muhamaMgalIe udraannugiddhe| nIvAragiddhe va mahAvarAhe adUrae ehiI ghAtameva // 25 // chAyA-niSkramya dInaH parabhojane mukhamAMgalika udraanugRddhH| nIvAragR da iva mahAvarAhaH adA eSyati ghAtameva // 25 // pAne ke vicAra se vahA~ dharmakathA karatA hai, vaha sAdhutA se bhraSTa hojAtA hai aura jo AhAra vastra Adi ke lie apane guNo ko dUsaroM se prakaTa karavAtA hai, vaha bhI adhama hai / jo apane guNoM ko apane hI mukha se prakaTa karatA hai vaha adhamAdhama hai // 24 // zabdArtha-'Nikkhamma-niSkramya' jo puruSa ghara se nikalakara 'parabhoyaNami dINe-parabhojane dInaH' anyake bhojanakeliye dInabanakara 'muhamaMgalIe-mukhamAMgalikaH? bhATa ke jaisA dUsarekI prazaMsA karatA haiM 'nIvAragiddheva mahAvarAhe-nIvAragRddha iva mahAvarAhaH' vaha taNDula ke dAnoM meM Asakta mahAn suara ke jaisA 'udagaNugiddha-udarAnugRddha' udara poSaNa meM tatpara hai 'adUrae-adare' vaha zIghra hI 'ghAyameva-dhAtameva' nAzako hI 'ehii-eSyati' prApta hote hai // 25 // bhajana prApta karavAnI IcchAthI, dharmakathA kare che. te sAdhunA dharmanuM AcAronuM pAlana nahIM karavAne kAraNe "sAdhu" kahevAne pAtra nathI. vaLI je sAdhu AhAra, vastra Adine mATe bIjAnI pAse potAnA guNonI prazaMsA karAve che, te paNa adhama che. je pitAnAM guNe pitAne ja meDhe prakaTa kare che tene te adhamamAM adhama kahI zakAya. gAthA 24 'Nikkhamma dINe' tyAha Awa-'Nikkhamma-niSkramya re 535 dherathI nIjIna 'parabhoyaNasi doNe-parabhojane donaH' manyana na mATe hIna manIne 'muhamaMgalIemukhamAMgalika' lATanI ma mIonal qbhA 42 cha 'nIvAragiddheva mahAvarAhenIvAragRddha iva mahAvarAhaH' te yAmAnAmA mAsAta moTara sunI gema 'udarANugiddhe-udarAnugRddhaH' 12 pauSamA tat52 cha, 'adAe-adUre' mAthI 'bAyameva-ghAtameva' nAzane / 'ehii-eSyati' prApta thAya che. // 25 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre __ anvayArthaH-(Nikkhamma) niSkramya-saMyamaM gRhItvApi (parabhoyaNami dINe) varabhojane dIna:- parAhAraviSaye dainyamupagataH (muhamaMgalIe) mukhamAMgalika:-anyasya prazaMsakaH (nIvAragiddheva mahAvarAhe) nIvAragRddho mahAvarAha iva taNDulakaNAsaktazUkaravat (udarANugiddhe) udArAnugRddhaH udarapoSaNe tatparaH, (adarae) adUre-atisamIpe (dhAyameva) ghAtaM vinAzameva (ehii) eSyati-mApsyatItyarthaH // 25 // ____TIkA-yo hi puruSaH svakIyaM gRhakalanadhanadhAnyAdikaM parityajya 'Nikkhamma niSkramya gRhAnismRtya saMyamaM gRhItvetyarthaH 'parabhoyaNami' parabhojane, parakIyAhAraviSaye 'dINe' dIna:-dainyamupagataH rasanendriyavazavattI cAraNavat / 'muhamaMgalIe' mukhamAMgalikaH mukhena maMgalAni prazaMsAvAkyAni vadati yaH sa mukhamAlikaH, mukhena parapazaMsAkArakaH, prazaMsAprakAro yathA punaH kahate haiM-'Nikkhamma dINe' ityaadi| anvayArtha--jo saMyama ko grahaNa karake bhI parakIya AhAra meM dIna hai, mukha mAMgalika arthAt dUsare kI prazaMsA karatA hai, vaha tandula. kaNoM meM Asakta mahAzUkara ke samAna udarapoSaNa meM tatpara hokara zIghra hI vinAza ko prApta hogaa||25|| TokArtha--jo puruSa apane gRha, patnI, dhana, dhAnya Adi kA tyAga karake aura saMghama ko dhAraNa karake parakIya AhAra ke viSaya meM dInatA ko prApta hai, rasanA indriya kA dAsa hai arthAt rasalolupa hai tathA jo mukhamAMgalika hai arthAt mukha se prazaMsAvacana bolatA hai, yathA-'puNyAtmA dInalokAnAM' isyaadi| sUtrArtha-jeo saMyama grahaNa karavA chatAM paNa parakIya AhAranA viSayamAM dInatA batAve che, jeo mukhamAMgalika che eTale ke AhAra meLa* vavA mATe dAtAnI prazaMsA karanArA che, teo tandula kaNemAM (khAnA dANAmAM) asakta thayelAM mahAzukanI jema udara piSaNa mATe lAlupa thaIne vinaSTa thAya che-siddhi prApta karavAne badale saMsAramAM bhramaNa karIne duHkhanuM veidana karyA kare che. parapA TIkAtha-je puruSa mAtA, pitA, patnI, putra dhana, ghara Adine tyAga karIne saMyama aMgIkAra karavA chatAM AhAra prAptine mATe dInatA batAve che, vAdalolupa banIne (rasanA IndriyanA dAsa banIne) jeo dAtAnI prasaMsA kare che, teo paNa saMyamathI bhraSTa thaIne pitAne ja vinAza notare che. teo dAtAnI kevI prazaMsA kare che te have prakaTa karavAmAM Ave che zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zra. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 627 'puNyAtmA donalokAnAM dAridrayaharaNe prabhuH / dUre meruradUre tvaM kalpavRkSo'jaDaH kilaH // 1 // evaM mukhena puNyakArye tvaM bahudhanaM vyayasi ityAdIni prazaMsAvAkayAni vadati etAdRzo mukhamAMgalikaH / dInatAM gata iti yAvat / taduktam so eso jassa guNA viyaraMti nivAriyA dsdisaamu| iharA kahAsu sucasi paccakkhaM ajja diTThosi // 1 // chAyA-sa eSaH yasya guNAH vivaranti nivAritA dazadizAsu / itarAsu kathAsu zrUyate pratyakSamadya dRSTokSIti // 1 // sa eva bhavAn yasya kIrtirdikSu prasRtA prathamamahaM bhavantaM kathAyAmevA zRNvam , adya tameva bhavantaM pratyakSataH pazyAmIti bhAvaH / ___Apa tInaloka meM puNyAtmA haiM, dIna janoM kI daridratA ko dUra karane meM samartha haiM / meru dUra hai parantu Apa dUra nahIM haiM / saya kI sava kamanAoM ko pUrNa karane vAlA kalpavRkSa Apake samAna ho sakatA hai, parantu usameM nyUnatA yaha hai ki vaha jar3a hai / Apa meM jar3atA nahIM hai| isa prakAra Apa meru aura kalyavRkSa se bhI bar3hakara haiN| Apa puNya kRtyoM meM bahuta dhanavyaya karate haiM, isa prakAra prazaMsA karanevAlA mukhamAMgalika kahalAtA hai| kahA bhI hai-'so eso jassa guNA' ityaadi| 'oho ! Apa vahI haiM / jina ke guNa dasoM dizAoM meM vicaraNa kara rahe haiM ! Apa kA nAma abhI taka to kathA kahAniyoM meM sunAthA Aja Apako sAkSAt dekhA!' 'puNyAtmA dInalokAnA' tyA "Apa traNe lokamAM sauthI mahAna puNyAtmA che. Apa dInajanonI dInatA dUra karavAne samartha che, meru dUra che, paNa Apa dUra nathI. Apa sonI saghaLI kAmanAo pUrNa karanAra kalpavRkSa samAna cho parantu ka9pavRkSamAM te ApanA karatAM eka nyUnatA che. kalpavRkSa te jaDa che, paraMtu Apa jaDa nathI. A rIte Apa meru ane kalpavRkSa karatAM paNa mahAna che' Apa dAna Adi puNya kAryo pAchaLa khUba ja dhana vApare che. A prakAre dAtAnI prazaMsA karanArane 'bhusabhAMgali' vAya che. yu. 55 cha -'so eso jassa guNA' yAha "aho, Apa te evAM puruSa che ke jenA guNe dase dizAomAM vyApI gayAM che, ApanuM nAma atyAra sudhI te kathA, vArtAomAM ja sAMbhaLyuM zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na sUtrakRtAGgasUtre ___ anena prakAreNa 'udarANugiddhe' udarAnugRddhaH udarabharaNAnnaM prati spRhAvAna vinAzameti / ka iva tatrAha-'nIvAragiddheva mahAvarAhe' nIvAragRddha iva mahAvarAhaH, nIvAro-vanadhAnyam tasmin gRddha AsaktaH, AsaktacittaparivAramAdAya mahAvarAha sthUla kAyaH zUkara ivA'tisaMkaTe praviSTaH san 'adUrae' are atizIghram 'ghAtameva' vinAzameva 'ehiha' eSyati, prApsyati / avazyameva vinAzamevaSyati nA'nyA gatirasti / yathA varAho jihAlolupatayA bhojyAsakto'tisaMkaTasthAnaM pApya vinazyati, tathaivA'yaM mukhamAMgalika iva udarapoSaNArtha paragRhaM dhAvan saMsArasaMkaTamApatito vinAzameva praapsytiiti| yaH svIyaM gRhAdikamutsRjya isa prakAra peTa ke lie jo dUsaroM kI prazaMsA karatA hai, vaha mukha. mAMgalika vinAza ko prApta hotA hai| isa artha ko samajhAne ke liye upamA kA prayoga karate haiM-nIvAra nAmaka jaMgalI dhAnya meM Asakta sthUlakAya zUkara jaise parivAra sahita saMkaTa meM par3akara zIghra hI vinAza ko prApta hotA hai, vinAza ko prApta hone ke atirikta usa kI dUsarI koI gati nahIM, hai usI prakAra yaha ubharI bhI vinAza ko hI prApta hotA hai| ____ Azaya yaha hai-jaise zUkara jihAlolupa hokara bhojana meM Asakta hotA hai aura saMkaTasthAna ko prApta karake prANoM se rahita hotA hai usI prakAra mukhamAMgalika sAdhu bhI udara gRddha rasalolupa hokara parAye gharoM hata, Aja Apane sAkSAt jovAnI taka maLI che. A prakAre peTane khAtara je anyanI prazaMsA kare che, te mukhamAMgalika saMyamanA mArgethI bhraSTa thaIne zIdhra vinAza pAme che. A vAtane samajAvavA mATe sUtrakAre nIcenI upamAno prayoga karyo che. nIvAra (tAbdula jevuM ja galI dhAnya)mAM Asakta thayeluM sthULa kAya sUvara jevI rIte parivAra sahita saMkaTamAM (zikArInI jALamAM) paDIne pitAne vinAza notare che, e ja pramANe udarabharI (svAdiSTa bhajananI lAlasAvALe) sAdhu paNa vinAzane ja notare che. Azaya e che ke jema sUvara jihavAlolupa banIne-tAMdula Adi bhejanamAM Asakta thaIne saMkaTa sthAnamAM (jALamAM) phasAI jAya che ane pitAnA prANa gumAvI bese che, eja pramANe mukhamAMgalika sAdhu paNa udara vRddha (bhojana meLavavAnI lAlasAvALA) thaIne kAM to dainyabhAva prakaTa karIne bhikSA mAge che, kAM te dAtAnI prazaMsA karIne dAtA pAsethI svAdiSTa bhajana prApta karavAnI AzA rAkhe che. e dainya bhAvayukta mukhamAMgalika sAdhu sAdhuonA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. kSu. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 629 paragRhaM bhojanAya pravartate, cAraNavat stutivAkyAni prayuMjAno bhakSyAsaktavarAha iba zIghrameva vinazyati saMsAraM bhramiSyatIti bhAvaH // 25 // punarapyAha - 'annassa pANassa ityAdi / mUlam - annassa pANassiMha loiyassa aNuppiyaM bhAsai sevamANe / pAsatthayaM caiva kursIIlayaM ca nissArae hoI jahA puMlAe / 26 / chAyA - anasya pAnasyaihalaukikasyAnumiyaM bhASate sevamAnaH / pArzvasthatAM caiva kuzIlatAM ca nissAro bhavati yathA pulAkaH ||26|| meM jAkara peTa bharane meM tatpara rahatA hai vaha saMsAra rUpI saMkaTa meM par3atA hai| vaha zIghra vinAza ko prApta hogA arthAt saMsAra paribhramaNa karegA | 25 | punaH kahate haiM- 'annasa pANassa' ityAdi / zabdArtha - 'annassa pANassa - annasya pAnasya' anna tathA pAna 'ihaloiyassa - aihalaukikasya' athavA vastra Adi isa lokake padArtha ke nimitta 'sevamANe - sevamAnaH' sevA karatA huA jo puruSa 'aNuppiyaM bhAsaianupriyaM bhASate' priyabhASaNa karatA hai vaha 'pAsatthiyaM caiva kusIlayaM capArzvasthatAM kuzIlatAM ca' pArzvastha bhAvako tathA kuzIlabhAva ko prApta hotA hai 'jahA pulAe - yathA pulAka:' tathA vaha bhUsA ke jaisA 'nissArae hoi - nissAro bhavati' sAra rahita hojAtA hai arthAt saMyama se paribhraSTa ho jAtA hai // 26 // AcAronu' pAlana nahI karI zakavAne kAraNe sa`sAra rUpa sa'kaTamAM phasAI jAya che. eTale ke evA sAdhu sa'sAramAM paribhramaNa karatA rahe che ane saMsAranAM duHkhA bhAgavyA kare che, mekSa rUpI paramasukhane te gumAvI bese che. // 255 kuzIleAnA viSayamAM sUtrakAra A pramANe SizeSa kathana kare che'annrs pANassa' tyAhi zabdArtha - 'annarasa pANassa - annasya- pAnasya' athavA manna tathA pAna 'ihaloiyamsa - aihalaukikasya' athavA vastra vigere yA sAunA pahArtha nibhitte 'sevamANe - sevamAnaH ' sevanI prema ke pu3Sa 'aNupiya' bhAsai - anupriya bhASate ' priya bhASaNu ure che, te 'pAsatthiyaM caiva kusIlayaM ca pArzvasthatAM kuzIlatAM ca' pArzvastha lAvane tathA muzIsalAvane prApta thAya che. 'jahA pulAe - yathA pulAkaH ' tathA te lusAMnA bhevo 'nissArae hoi - nissAro bhavati' sAra vagaranA manI jAya che. arthAt sa'yamathI paribhraSTa thaI jAya che. 5 26 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre pAnasya - jalasya anvayArthaH - ( annarasa pANassa) annasya bhojyavastunaH ( ihalosyassa) aihalaukikasya kRte vastrAdikRte vA (sevamANe ) sevamAnaH- sevAM kurvan sevakavata (aNuppiyaM mAsai) anupriyaM sevyArthamiSTavacanam bhASate vadati saH (pAsatyaM caiva kusIlayaM ca ) pArzvasthatAM kuzIlatAMca gacchati (jahA pulAe) yathA pula/kaH palAlaH tathA ( nissArae hoi) nissAro bhavati-saMyamAt paribhraSTo bhavatIti // 26 // 630 TIkA --ya: kuzIlaH, 'annassa' annasya 'pAnassa' pAnasya jalAdeH kRte 'ihaloiyassa' aihalaukikasyA'nyasya vaihikArthasya vastrAdeH kRte 'aNuppiyaM' anupriyam 'bhAi' bhASate yasya vadAnyasya yadyat priyaM tatpuratastattadeva bhASate dAtuH manogataM piyameva sevakAdivat vadati / 'sevamANe' sevamAnaH AhAravastrAdyartha pustakajJAnazAlo pAzrayAdyarthaM vA dAtAramanusevamAnaH sarvametatkarttuM svIkaroti / sacaiva bhUtaH sadAcArarahitaH 'pAsasthayaM caiva kupIlayaM ca' pArzvasthatAM kuzalatAM ca gacchati / tathA'nissAraNa' niHsAraH 'hoI' bhavati nirgatAsAraH cAritrAkhyo yasya sa nissAraH / anvayArtha - jo anna ke lie pAnI ke lie athavA ihaloka saMbaMdhI vastra Adi ke lie dAtA kI sevaka ke samAna sevA karatA cATukArI karatA rahatA hai, vaha pArzvasthatA aura kuzIlatA ko prApta hotA hai| vaha bhUse ke samAna nissAra arthAt saMyama se rahita hotA hai // 26 // TIkArtha - anna ke lie pAnI ke lie athavA ihaloka saMbaMdhI vastra Adi padArtha ke lie jo priSabhASaNa karatA hai, dAtA ko jo jo priya hai, usake samakSa vahI vahI kahatA hai arthAt usakI prazaMsA karatA hai athavA AhAra vastrapAtrAdi ke lie dAtA kI sevA karatA hai, aisA sadAcArahIna sAdhu pArzvastha yA kuzIla hotA hai / vaha pulAka arthAt sUtrA--je annane mATe, pANIne mATe athavA A leAka sa'badhI vastrAdine mATe dAtAnI sevakanI jema sevA kare che athavA khuzAsrata kare che, ta sAdhu pArzvastha (zithilAcArI) ane kuzIla khanIjAya che. te bhUsAnA jevA nissAra-sayamathI rahita thai jAya che. rA TIkA"--je sAdhu anna, pANI, vajra Adine mATe dAtAnI sevA kare che, athavA dAtAne khuza karavAne mATe mIThI mIThI vAtA kare che, dAtAne priya lAge evAM vacano khele chedAtAnI praza'sA kare che, athavA dAtAnI khuzAmata kare che, evA sadAcAra hIna sAdhu pArzvastha athavA kuzIla hAya che. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 631 athavA-nirgataH sAro yasmAt sa niHsAraH / 'jahA' yathA 'pulAe' pulAkA, palAlo dhAnyAnAmAdhAradaNDaH palAlaiva, amau bhavati / evaM kartA kuzIlaH sAdhuHsAdhuveSadhArI, rAjaveSadhArinaTavatU yathA svasArAddhAnyAdInaH palAlo nissAraH, tathA'yamapi saMyamAnuSThAnaM sAraM nissAyaM AtmAnaM nissArI karoti / etAdRzo'sau liMgamAtrA'vaziSTaH ziSTAnAM bahUnAM svayUthyAnAM tiraskArAspadaM padaM pratiSThate / paralokecA'nekavidhAni yAtanAsthAnAni saMtiSThate iti // 26 // palAla ke samAna nissAra hotA hai, arthAt usakA cAritra rUpa sAra haTa jAtA, hai yA usameM se cAritra sAra nikala jAtA hai| isa prakAra kA kRtya karane vAlA kuzIla sAdhu arthAt sAdhuveSa. dhArI rAjA kA veSa dhAraNa karane vAle naTa ke samAna hai| jaise sArabhUta dhAnya ke na rahane para palAla nissAra ho jAtA hai, usI prakAra vaha sAdhu bhI saMyamAnuSThAna rUpI sAra se rahita hokara apanI AtmA ko nissAra banA letA hai| isa prakAra nissAra banA huA sAdhu kevala veSa mAtra se sAdhu rahajAtA hai aura ihaloka meM apane hI gaccha ke aneka ziSTa sAdhuoM ke tiraskAra ko prApta hotA hai / paraloka meM aneka prakAra ke yAtanAsthAnoM ko prApta karatA hai // 26 // te parALa (bhUsA)nA samAna nisAra hoya che, eTale ke jema bhUsAmAM satva hetuM nathI, e ja pramANe e mANasamAM paNa cAritra rUpa sAra (sava) nIkaLI javAthI tenuM jIvana paNa nisTAra banI gayuM hoya che. A prakArane kuzIla sAdhu, sAdhu kahevAne pAtra paNa hotA nathI. te sAdhumAM sAdhunAM lakSaNone abhAva hovAne kAraNe te veSadhArI sAdhu ja gaNAya che. rAjAne veSa dhAraNa karanAra naTane jema veSadhArI rAjA kahevAya che, tema evA puruSane veSadhArI sAdhu kahevAya che. jevI rIte sArabhUta dhAnyane alaga pADavAthI bAkI raheluM parALa nisAra thaI jAya che, e ja pramANe sayamAnu. plAna rUpa sArathI rahita sAdhune AtmA paNa nissAra banI jAya che. A prakAre nisAra banelo sAdhu kevaLa veSadhArI sAdhu ja gaNAya che. e nissAra sAdhu A lekamAM pitAnAja gacchanA aneka ziSTa sAdhuone tiraskAra pAme che, eTaluM ja nahIM paNa paralekamAM aneka prakAranA yAtanAsthAne prApta kare che- durgatimAM utpanna thaIne aneka yAtanAo sahana 43 cha. // // // 26 // zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 sUtrakRtAGgasUtre % 3D sampati sAdhukalpamAhamUlam-aNNAtapiMDeNa'hiyAsaejjA, jo pUryaNaM tavasA aavhejjaa| saddehiM rUvehiM asajamANe, savvehi kaoNmahiM viNIya gehiM // 27 // chAyA-ajJAtapiNDenA'dhisaheta, na pUjanaM tapasA''vahet / zabda rUpai rasajjan sarvaiH kAmaiH vinIya gRddhim // 27 // anvayArthaH---yata evamataH sAdhuH (aNNAtapiMDeNa ahiyAsaejjA) ajJAtapiNDe. nAjJAtapiNDadvArA adhisaheta saMyamayAtrA nirvahet (tavasA pUyaNaM No AvahejjA) tapasA pUjanaM svakIyasatkAraM nAva het no brUyAt (saddehiM rUvehiM asajjamANa) sAdhu kA AcAra batAte haiM-'aNNAtaNiMDeNa'hiyAsa ejA' ityaadi| zabdArtha--'aNNAtapiMDeNa ahiyAsahejA-ajJAtapiNDena adhisaheta' sAdhu ajJAtapiNDake dvArA apanA nirvAha kare 'tavasA pUyaNaM No AvahejjA-tapasA pUjanaM na Avahet' aura tapasyA ke dvArA pUjA kI icchA na kare 'saddehiM rUpehiM asajjamANe-zabdaiH rUpaiH asajjan' tathA zabda aura rUpameM Asakta na hotAhuA 'savvaihi-sarveH' sabhI 'kAmehi-kAmaH' viSaya rUpI kAmanAoM se 'gehi-gRddhim' Asaktiko 'viNIya-vinIya dUra karake saMyamakA pAlana kareM // 27 // anvayArtha-sAdhu ajJAtapiNDa ke dvArA saMyama yAtrA kA nirvAha kare / tapasyA ke dvArA satkAra sanmAna kI abhilASA na kre| manojJa ve sUtrA2 sAdhunA mAyA matAva cha-'aNNAtapiMDeNa'hiyAsaejjA' Aven-'aNNAtapiM DeNa ahiyAsajjAe - ajJa tapiNDena adhisaheta' sAdhu bhajJAta' dvArA potAnA nirvAha re 'tavasA pUyaNaM No AvahejjA-tapasA pUjanaM na Avahet' tayA t52y| dvA21 pUjanI 42ch| na. 2 'saddehi rUvehi asajjamANe-zabdaiH rUpaiH asajjan' tathA za6 bhane 35mAM bhAsata thy| vinA 'savyehi-sarvaiH' mA 4 'kAmehi-kAmaiH' viSaya3pI manApAthI 'gehi-gRddhim' mAsatine 'viNIya-vinIya' 2 urIne sayabhanu pAsAna 2 // 27 // sUtrArtha-sAdhue ajJAta piMDa dvArA saMyamayAtrAne nirvAha kare joIe. tapasyAo dvArA sarakAra sanmAnanI IcchA karavI joIe nahIM, zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzolavatA doSanirUpaNam 33 zabdai vINAdi janitamanojJazabdaiH rUpai manojJaiH asajnan Asaktimakurvan (savvehi) sarvaH (kAmehiM) kAmaiH-icchAmadanarUpaiH (gehi) gRddhi mAsaktim (viNIya) vinIyaapanIya saMyama pAlayediti // 27 // TIkA-'aNNAtapiMDeNa' ajJAtapiNDena=36 chavRtyA labdhena ajJAtavAsau piNDa: antaprAntaH paryuSitaH tena, ajJAtebhyaH pUrvA'paraparicayarahitebhyaH prAptapiNDaH ityajJAtapiNDastena 'ahiyAsaejjA' adhisaheta-saMyamayAtrAM nirvahet / tathA'tavasA tapasA tapasA-tapasya yA vA AtmanaH pUyaNaM' pUjanam 'No' na 'AvahejjA' Avahet-na vA gacchet / antamAntena labdhenA'labvena dainyaM na kuryAt na vA-utkR. STena labdhAhAreNa madamapi kuryAt / na vA AdarasatkArArtha tapaH kuryAt / athavA-mAna zabdoM aura rUpoM meM Asakti na karatA huA, samasta kAma bhogoM kI gRddhi ko dUra karake saMyama kA pAlana kare / / 27 // ___TIkArtha-jo piNDa arthAt AhAra anta prAnta rUkhA sUkhA zItala (vAsI) ho vaha athavA jo pUrvakAlIna paricita na ho, usase grahaNa kiyA huA ho vaha ajJAtapiNDa kahalAtA hai| isa prakAra sAdhu bhikSAvRtti se prApta AjJAtapiNDa se apanI saMyamayAtrA kA nirvAha kareM / tapazcAryA karake usase apanI mAna sanmAna kI icchA na kreN| yadi antaprAnta AhAra mile athavA na mile to bhI dInatA dhAraNa na kreN| uttama aura paryApta AhAra pAkara abhimAna na kreN| satkAra sanmAna pAne kI kAmanA se tapa na kareM jo tapa mokSa kA sAdhana hai. manez zabdo ane rUpamAM teNe Asakta thavuM joIe nahIM. samasta kAma bheganI gRddhi (lAlasA)ne tyAga karIne, teNe saMyamanuM pAlana karavuM joIe. 27 A--re 7i mayA Aha.2, santa, prAnta, sUmo, sUDI, 831, vAsI hoya tene, athavA pUrvakAlIna paricaya na hoya evA dAtA pAsethI grahaNa karavAmAM AvyuM hoya, te AhArane ajJAtapiMDa kahe che. sAdhue bhikSAvRtti dvArA prApta thayelA, A prakAranA ajJAtapiMDa dvArA potAnI sa ya. mayAtrAno nirvAha karavA joIe. sAdhue tapasyA karavI joIe, paraMtu tapasyA dvArA mAna sanmAnanI IcchA rAkhavI joIe nahIM. antaprAta AhAranI paNa kadAca prApti thAya ke na thAya, chatAM paNa dainyabhAva dhAraNa karavA joIe nahI. uttama ane paryApta AhAra maLI jAya, te abhimAna karavuM joIe nahIM. satkAra ane sanmAna meLavavAnI IcchAthI tapa karavuM nahI je zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtra -sammAnasatkAranimittatvena mokSakAraNaM tapo naiva niSphalI kuryAt / tathAcoktam 'paraM lokAdhika dhAma-tapAzrutamiti dvayam / tadevArthitvanirlapta sAraM tRNalavAyate // 1 // iti / paraloke uttamasthAnadAyakaM tapaH zrutaM ca AbhyAM sAMsArikapadArthamicchan anayoH sAmarma niH sarati, tata imau zuSkaNavat niHsArau bhavata iti bhaavH|| yathA ca raseSu tathaiva rUpAdAvapi, AsaktiM na kuryAt ityata Aha-'sadehi' zabdaiH-veNuvINAdizabdaiH 'rUvehi' rUpaizca 'asajjamANe' asaMjana Asaktimakurvan , tathA 'savvehi kAmehi sarvebhyaH kAmaiH sarvebhyaH kAmebhyaH ityarthaH 'gehiM' gRddhimAsaktim 'vaNIya' vinIya 'apanIya' parityajyetyarthaH anukUle zabde AsaktiM vidhUya tathA pratikUleSu zabdAdiSu dveSamakRtvA mokSamArge mano vidadhyAt / sAghuuse mAna sanmAna satkAra kA sAdhana banA kara niSphala na kreN| kahA bhI haiM-'paraM lokAdhikaM dhAma' ityAdi / ___'tapa aura zruta loka se bhI uttama arthAt lokottara sthAna (mokSa) ko dene vAle haiN| inake tapa zruta ke dvArA jo sAMsArika padArthoM kI icchA karatA hai, vaha inake tapa aura zruta tinake (tRNake) ke samAna nissAra ho jAte haiN|' ___ jaise rasoM meM Asakti karanA yogya nahIM, usIprakAra veNu vINA Adi ke zabdoM meM tathA rUpa Adi meM bhI Asakti nahIM karanI caahie| ataeva kahate haiM-veNu vINA Adi vAdyoM ke tathA strI Adi ke zabdoM meM aura rUpoM meM Asakti dhAraNa na karatA huA tathA samasta kaamtapa mokSaprAptinuM sAdhana che, tene mAna sanmAna ane satkAranuM sAdhana banAvIne niSphaLa karavuM joIe nahIM. kahyuM che ke 'paraM lokAdhikaM dhAma' tyAhi tapa ane zrata lekathI paNa uttama sthAnanI (lokottara rathAna rUpa mokSanI) prApti karAve che. jeo pitAnA tapa ane zrata dvArA sAMsArika padArthonI abhilASA kare che, temanAM tapa ane zrata tRNa (parALa)nI jema nisAra thaI jAya che. - jema rasamAM Asakta thavuM te sAdhune mATe cagya nathI, eja pramANe vimuvINa vagerenA zabdomAM tathA rUpa AdimAM paNa teNe Asakta thavuM joIe nahIM. tethI ja kahyuM che ke-veNu, viNa Adi vAdyomAM, tathA sI AdinA zabdomAM ane rUpamAM asakti rAkhyA vinA, tathA samasta kAma zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 635 rajAtapiNDadvArA svakIyasaMyamAyAtrA nirvahet, tapo dvAreNa satkArAtmakakhyAti naivAbhilapet , evaM zabdarUparasAdiviSayabhogAnivRtto bhUtvA zuddhasaMyamamanupAlayet iti bhAvaH // 27 // punarapyAha--'savvAiM saMgAI' ityAdi / mUlam-savvAiM saMgAI aicca dhIre, savvAiM dukkhAiM titikkhamANe / akhile aMgiddhe aNieyacArI abhayaMkare bhikkhU aNAvilappA // 28 // chAyA-sarvAn saMgAnatItya dhIraH, sarvANi duHkhAni titikSamANaH / akhilo'ddho'niketacArI, amayaMkaro bhikSuranAvilAtmA // 28]] bhogoM meM anAsakta rahatA huA arthAt manojJarUpa Adi meM rAga aura amanojJa meM dveSa kA tyAga karake mokSamArga meM hI mana ko sthApita kreN| tAtparya yaha hai hi sAdhu ajJAtapiNDadvArA apanI saMyamayAtrA kA nirvAha kare, tapasyA ke dvArA pUjA khyAti kI kAmanA na kare tathA zabda, rUpa, rasa Adi indriyoM ke viSayoM se nivRtta hokara zuddha saMyama kA pAlana kareM // 27 // punaH kahate haiM-'sabyAI saMgAI' ityaadi| zabdArtha--'dhIre bhikkhU-dhIraH bhikSuH' buddhimAn sAdhu 'savAI saMgAI aicca-sarvAn saMgAna atItya' saba prakAra ke sambandhoM ko bhago pratye anAsakta bhAva dhAraNa karIne, eTale ke mane rUpa AdimAM rAga ane amane jJa rUpa AdimAM dveSane tyAga karIne sAdhue mokSamArga rUpa saMyamamAM ja manane ekAgra karavuM joIe-saMyamanI ArAdhanA ja karyA karavI joIe, tAtparya e che ke sAdhue ajJAta piMDa dvArA pitAnI saMyamayAtrAne nirvAha karavo, tapasyA dvArA mAna ane satkAranI kAmanA na karavI, rAkha, rasa, rUpa Adi IndriyonA viSayethI nivRtta thaIne zuddha saMyamanuM ja pAlana karavuM joIe. gAthA 2aa sAdhunA mAyAronu sUtra2 vizeSa 4thana 42 cha- 'sahavAI saMgAI zAya - 'dhIre bhikkhu-dhIraH bhikSuH' bhuddhimAna sAdhu 'savvAi saMgAI aicca-sarvAn saMgAn atItya' mA 4 12nA samadhAne ch|siin 'savvAI' zrI sUtrakRtAMga sUtra: 2 Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH-(dhIre bhikkhU) dhIro vivekI bhikSuH sAdhuH (savvAiM saMgAI aica) sarvAn saMgAna sambandhAna atItya parityajya (savvAiM dukkhAiM titikkhamANe) sarvANi duHkhAni-zItoSNAdirUpANi parISahopasargajanitAni titikSamANo'dhisahana (akhile agiddhe aNieyacArI) akhilo jJAnadarzanacAritraiH saMpUrNaH agRddhaH kAmeSu tathA aniketacArI apratibaddhavihArI (abhayaMkare) abhayaMkaro bhUtAnAmabhayadAtA (agAvilappA) anAvilAtmA viSayakaSAyarahitaH saMyama pAlayet iti // 28 // choDakara 'savvAI dukkhAI titikkhamANe-sarvANi duHkhAni titikSamANaH' saba prakAra ke duHkhoM ko sahana karatA huA 'akhile agiddhe aNieyacArI-akhilo agRdvaH aniyatacArI' jJAna darzana aura cAritra se sampUrNa tathA viSaya bhogoM meM Asakta na hotA huA evaM apratibaddha vihArI 'abhayaMkare-abhayaMkaraH' prANiyoM ko abhaya denevAlA 'aNAvilappA-anAvilAtmA' tathA viSayakaSayoM se anAkUla AtmA. vAlA hokara samyakU prakArase saMyamakA pAlana karatA hai // 28 // ___ anvayArtha--dhairyavAn bhikSu samasta saMgoM sambaMdhoM se alaga rahakara samasta duHkhoM ko sahana karatA huA, jJAna darzana cAritra tapa se sampUrNa hokara, kAmabhogoM meM anAsakta, apratibaddhavihArI, abhayaMkaraprANiyoM ko abhayadAtA aura viSaya kaSAya se rahita hokara saMyama kA pAlana kareM // 28 // dukkhAI titikkhamANe-sarvANi duHkhAni titikSamANaH' 55 52nA mAne sahana 72tA th| 'akhile agiddhe aNieyacArI-akhilo'gRddhaH aniyatacArI' jJAnadarzana ane cAritrathI saMpUrNa tathA viSayabhogamAM Asakta na thatA 24 tathA mapratimaddhavihArI 'abhaya kare--abhaya kara prANiyone laya bhA5. pApA 'aNAvilappA-anAvilAtmA' tathA viSaya pAyothI manApa maamaavALA thaIne samyak prakArathI saMyamanuM pAlana kare che. 28 sUtrAya -dheyavAna sAdhuse samasta sonI (sapa dhonI) tyA 4rIne, samasta duHkhane sahana karatA thakA, jJAna, darzana, cAritra ane tapathI pari. pUrNa banIne, kAma pratye anAsakta bhAva rAkhIne, apratibaddha vihArI, abhayaMkara (prANIone abhayadAtA) ane viSaya kaSAyathI nivRtta thaIne saMyamanuM pAlana karavuM joIe. 28 zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinA TIkA pra.zru. a. 7 u.1 kuzolavatAM doSanirUpaNam 637 TIkA-dhIre-dhIro buddhimAn 'bhikkhU' bhikSuH-niravadyabhikSaNazIla sAdhuH 'savvAI' sarvAn 'saMgAI' saMgAn aicca' atItya-AntarAn snehasvarUpAna bAhyAn dravyaparigrahAlakSaNAn saMbandhAna parityajya 'savvAI' sarvANi 'dukkhAI' duHkhAni zArIramAnasAni parihAparIhopasargajanitAni 'titikkhamANe titikSamANo'dhirahAn 'akhile' akhilA-jJAnadarzanacAritrasaMpannaH 'agiddhe' agRddhaH kAmAdivaikArikapadArtheSu AsaktirahItaH / 'aNieyacArI' aniketacArI, amtibddhmhiaarnnshiilH| tathA 'abhayaMkare'abhayaMkara:-jIvAnAM sadaivA'bhayadAtA / etAvatA srvhiNsaanivRttH| evam 'agAvilappA' anAvilAtmA-abila: kaSAyAdiparivRtaH na Avilo'nAvilA, kaSAyAdibhirakaluSIkRtaH, anAvilacAsauM AtmAceti anAvilAtmA / sarvadA kssaayrhitH| mokSamArgAnuyAyI bhavediti / buddhimAn sAdhuH sarva saMbandhaM parityajya pariShopasargajanitaduHkhAni sahamAnA ___TIkArtha-buddhimAna sAdhu rAgAdi rUpa Antarika saMgako aura dravyaparigraha rUpa bAhya saMga ko tyAga kara, samasta zArIrika, mAnasika, tathA parISahA upasargajanita duHkhoM ko sahAna karatA hubhA, jJAna darzana cAritra tapa se paripUrNa samasta parapadArthoM meM Asakti rahita, aniyatacArI arthAt apratibaddha vihArI athavA aniketacArI eka jagaha ghara banAkara na rahane vAlA samasta jIvoM ko abhayadAtA arthAt saMmpUrNa hiMsA se nivRtta tathA kaSAya Adi vikAroM se akaluSita AtmA ho kara mokSamArga kA anuyAyI ho| tAtparya yaha hai ki-sAdhu samasta sambandhoM ko tyAga kara parISahoM tathA upasargoM se utpanna hone vAle duHkhoM ko dhairya ke sAtha sahana kreN| TIkAI-buddhimAna sAdhue rAgAdi rUpa Atarika saMgane ane dravya parigraha rUpa bAhya saMgane tyAga kare joIe. teNe zArIrika, mAnasika ane parISaha tathA upasargo dvArA janita samasta duHkhane samabhAvapUrvaka sahana karatA thakA jJAna darzana cAritra tapathI paripUrNa thaIne, samasta para padArthomAM Asaktine tyAga karavo joIe ane aniyatacArI (apratibaddha vihArI) athavA aniketacArI (eka jagyAe ghara banAvIne na rahenAra) thavuM joIe. teNe samasta jInA abhayadAtA thavuM joIe eTale ke hiMsAne saMpUrNa rUpe tyAga karavo joIe ane kaSAya Adi vikArono parityAga karIne mekSamArga rUpa saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. tAtparya e che ke sAdhue samasta saMbaMdhano tyAga karIne pariSaho ane upasargo dvArA utpanna thatAM duHkhane dheya pUrvaka sahana karavA joIe. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 sUtrakRtAGgasUtra jJAnadarzana cAritrAkhyaratnatrayasaMyutaH kasminnapi viSaye'nAsakto'patibaddhavihArI sarveSAM pANinivahAnAM sadaiva sarvathA'bhayaM prayacchan viSayakaSAyAbhyAm-anAkulIkRtaH saMyamaikarato bhUyAditi bhAvaH // 28 // punarapyAha-'bhArassa jattA' ityaadi| mUlam-bhArassa jattA muNI bhuMjaejjA, kakheja pAvassa vivega bhikkhU / dukkheNa puDhe dhuMyamAiejjA, saMgImasIsaveM paraM dmejaa||29|| chAyA-bhArasya yAtrAyai muni bhuJjIta kAGkSat pApasya vivekaM bhikSuH / duHkhena spRSTo dhutamAdIta saMgrAmazIrSa iva paraM damayet // 29 // ratnatraya se yukta ho aura kisI bhI viSaya meM mUrchita na ho| apratibaddha vihAra kare aura prANImAtra ko abhayadAtA ho / usakI AtmA viSaya evaM kaSAya se malIna na ho / eka mAtra saMyama meM hI nirata-ta. tpara rahe // 28 // aura bhI kahate haiM-'bhArassa jattA' ityAdi / / zabdArtha--'muNI-muniH' sAdhu 'bhArassa-bhArasya' saMyamarUpI bhAra kI 'jattA-yAtrAyai' rakSA ke liye 'bhuMjaenjA-bhuMjIta' AhAra leve 'bhikkhU-bhikSuH sAdhu 'pAvassa vivegaM kaMkhejja-pApasya vivekaM kAGga. kSet' apane kiye hue pApako tyAgane kI icchA kare 'dukkheNa puDhe dhuyteNe jJAnadarzana ane cAritra rUpa ratnatrayathI yukta thaIne zabdAdi viSayamAM Asakta thavuM joIe nahIM. teNe apratibaddha vihArI thavuM joIe ane hiMsAthI nivRtta thaIne prANImAtranA abhayadAtA thavuM joIe. teno AtmA viSaye ane kaSAyathI kaluSita thavuM joIe nahIM. teNe saMyamAnuSThAnamAM ja pravRtta thavuM joIe. gAthA 28 - sAdhunA AcAronuM vizeSa nirUpaNa karatA sUtrakAra kahe che ke'bhaarss jattA' yAha za -'muNI-muniH' sAdhuse 'bhA ssa-bhArasya' sayabha35 mAranA 'jattA-yAtrAyai' 2kSA 4211 mATe 'bhuMjaejjA-a~jita' mA2 seve| 'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu 'pAvassa vivegaM kaMkhejjA-pApasya vivekaM kI'kSet' pote 42 pApane tyapAnI 4275 42 'dukheNa puDhe dhuyamAiejjA-duHkhena spRSTaH dhutam AdadIta' zrI sUtrakRtAMga sUtra: 2 Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinA TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 639 ___ anvayArthaH-(muNI) muniH sAdhuH (bhArassa) bhArasya-saMyamabhArasya (jattA) yAtrAyai nirvAhArtham (bhuMjaejjA) bhujIta-AhAraM kuryAt (bhikkhU) bhikSuH (pAvassa vivegakakhejja) pApasya karmaNaH vivekaM pRthagmAvaM kAMkSena amilaSeta (dukkheNa puDhe dhuyamAiejjA) duHkhena pIDayA spRSTo vyAptaH san dhute saMyama mokSa vA AdadIta gRhNIyAt (saMgAmasIseva paraM damejjA) saMgrAmazIrSe raNabhUmau iva paraM karmazatrum damayet damana kuryAditi // 29 // / ___TIkA-'muNi' muni:-jinAjJAmananazIla:-'bhArassa' saMyamabhArasya jattA yAtrAyai yAtrArtha paMcamahAvratanirvahArtham 'bhuMjaejjA' bhuJjIta AhAraM kuryAta, tAvadeva bhoktavyaM yAvatA zarIraM pacalet na tu zarIravRddhaye bhuJjIta / tathA-'pAvassa' mAiejjA-duHkhena spRSTaH dhutam AddIta' tathA duHkhase sparza pAtA huA saMyama athavA mokSameM dhyAna lagAveM 'saMgAmasIseva paraM damejjA-saMgrAmazIrSa iva paraM damayet' yuddhabhUmi meM subhaTa puruSa zatru ke yoddhA ko damana karatA hai isI prakAra sAdhu karmarUpI zatruoM ko damana karate rahe // 29 // ___ anvayArtha--muni saMyama kI yAtrA kA nirvAha karane ke lie AhAra kareM, pApa karma ke pRthaktva kI AkAMkSA kre| duHkha se spRSTa hokara saMyama yA mokSa ko grahaNa kare / jaise yoddhA saMgrAma ke agrabhAga meM zatru kA damana karatA hai, usI prakAra karmazatru kA damana kare // 29 // ____TokArtha--jina bhagavAn kI AjJA kA manana karane vAlA muni kahalAtA hai| aisA muni paMca mahAvrata rUpa saMyama yAtrA kA nirvAha karane tathA duHkhathI sparza pAmIne saMyama arthAt mekSamArgamAM dhyAna lagAve 'saMgAmasIseva para damajjA-saMgrAmazIrSa iva para damayet' yuddhabhUmimAM subhaTa purUSa zatrunA ddhAnuM damana kare che, e ja pramANe sAdhu karmarUpI zatruonuM damana karatA rahe che 29 che sUtrArtha-munie saMyamayAtrAne nirvAha karavA purato ja AhAra levo joIe. teNe pApakarmone AtmAthI alaga karavAnI ja kAmanA sevavI joIe. dukha AvI paDe, tyAre samabhAva pUrvaka duHkha sahana karIne saMyama athavA mokSamArgamAM avicala rahevuM joIe. jevI rIte coddho saMgrAmanA agrabhAgamAM UbhA rahIne zatrunuM damana kare che, e ja pramANe teNe karmazatrunuM damana karavuM joIe. mArA TIkArtha-jinendra bhagavAnanI AjJAnuM manana karanAra sAdhune muni kahe che. evA munie pAMca mahAvrata rUpa saMyamayAtrAne nirvAha karavAne mATe ja zrIsUtratAMgasUtra: 2 Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 sUtrakRtAGgasUtra pApasya, pUrvAcaritA'zubhakarmaNaH 'vivega' vivekaM pRthakabhAva pArthakyam 'kaMkhejja' AkAMkSet, tayA 'dukkheNa' duHkhena-duHkhayatIti duHkhaM parISahopasargajanitA pIr3A, tena 'puDhe' spRSTaH-vyApto'pi san 'dhuyamAiejjA' dhutamAdadIta, dhutaM-saMyamam mokSaM vA gRhNIyAt / 'saMgAmasIse' saMgrAmo raNaH tasya zirasi puromAge iva 'paraM damejjA' paraM zatru damayet / yathA-kazcidatula parAkramaH subhaTaH saMgrAmAgrabhAgesthitaH zatrubhirvAdhyamAno'pi teSAM bAdhAM dhairyeNa sahan tAn vinAzayati / evamevadAntaH sAdhurapi saMyamamArga sthitaH pariSahAdibhiranavarataM bAdhyamAno'pi karmazatru sahasA vinAzayet ||iti||29|| punarapyAha- 'avihammamANe' ityaadi| mUlam-avihammamANe phalagAvataTThI samAgamaM kaMkhati aNtkss| NidhUya kammaMNa pavaMcuvei akkhakkhae vA sgddN|ttibemi||30|| ke lie hI AhAra kreN| use utanA hI AhAra karanA cAhie jisase zarIra kAma detA rhe| vaha zarIra kI puSTi ke lie na khAe~ / tathA pUrvopArjita azubha karma ko pRthaka karane kI AkAMkSA kreN| jaba duHkha arthAt parISada upasargajanita pIr3A se spRSTa ho to saMyama ko athavA mokSa ko grahaNa kreN| jaise anupama parAkramavAn subhaTa saMgrAma ke agrabhAga meM sthita hokara zatruoM dvArA cAdhita hokara bhI usa bAdhA ko dhairya ke sAtha sahana karatA hai aura zatruoM kA vinAzakaratA ho, isI prakAra damanazIla sAdhu saMyamamArga meM sthita hokara parISahoM Adi se pIr3ita hone para bhI karma zatruoM ko vinaSTa karane meM parAkrama kareM / 29 / AhAra levo joIe. teNe eTalo ja AhAra levo joIe ke jethI zarIra kAma detuM rahe. teNe zarIranI puSTine mATe ke svAdalolupatAne kAraNe khAvuM joIe nahIM. teNe pUrvopArjita karmone AtmAthI alaga karavAnI ja abhi bhASA karavI joIe. jyAre duHkha AvI paDe eTale ke parISaha ke upasargajanita pIDA AvI paDe, tyAre teNe samabhAva pUrvaka tene sahana karIne saMya. manA athavA mokSanA mArga para avicala rahevuM joIe. jevI rIte anupama parAkramathI yukta subhaTa, saMgrAmanA agra bhAgamAM dRDhatA pUrvaka khaDo rahIne. zatruo dvArA game tevI muzkelIo UbhI karavAmAM Ave to paNa dhairyathI temane sAmane karIne, zatruono vinAza kare che, eja pramANe damanazIla sAdhu paNa saMyamamArgamAM dRDha rahIne, parISaha Adi dvArA pIDita thavA chatAM paNa karmazatraono vinAza karavAmAM ja prayatnazIla rahe che. gAthA 29 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zra. a.7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 641 chAyA-api hanyamAnaH phalakAvataSTaH samAgamaM kAMkSatyantakasya / / nidhUya karma na prapaJcamupaiti akSakSaya iva zakaTa miti bravImi / / 30 // anvayArthaH-(avihammamANe) sAdhuH api hanyamAnaH upasargAdibhiH pIDayamAnopi (phalagAvatahI) phalakAvataSTa:-phalakavat tanUkRtaH (aMtakassa samAgama aura kahate haiM--'avi hammamANe' ityaadi| zabdArtha-- 'avihammamANe-api hanyamAna; sAdhu parISaha evaM upa sagoM ke dvArA pIDA pAtA hubhA bhI use sahana kare phalagAvataTThI-phala kAvataSTaH' jaise kASTha kI paTiyA donoM taraphase cholI jAtI huI rAgadveSa nahIM karatI hai usIprakAra bAdya evaM abhyantara tapase kaSTa pAtA huA bhI rAgadveSa na kare 'aMtakarasa samAgarma kaMkhati-antakasya samAgama kAMkSati' mRtyu ke AnekI pratIkSA kare 'NidhUya kamma-karma nirdhUya' isa prakAra se karma ko dUra karake sAdhu 'Na pavaMcuvei-na prapaJcam upaiti' janma, maraNa aura roga, zoka Adi ko prApta nahIM karatA hai 'akkhakkhae vA sagaDaM-akSakSaye zakaTamiva' jaise akSa (dhurA) ke TUTa jAne le gADI Age nahIM calatI hai tibemi-iti bravImi' aisA maiM kahatA hUM // 30 // ___ anvayArtha--upasargoM dvArA pIr3ita hone para bhI sAdhu kASTha ke paTiye ke jaise rAgadveSa na kare, kintu samabhAva se mRtyu kI pratIkSA kre| sUtrA2 sAdhubhAne he cha-'avi hammamANe' tyAha zA-'avi hammamANe-api hanyamAnaH' sAdhu parISa bhane upasargA dvArA pii| pAbhIne 5 // tena sahana re phalagAvataDhI-phalakAvataSTaH' ma lAkaDAnA pATiyA bane bAjuthI chalAvA chatAM paNa rAga dveSa karatA nathI eja pramANe bAhya ane AtyaMtara tapathI kaSTa pAmIne paNa rAgadveSa na kare 'aMtakassa samAgamaM kaMkhati-aMtakasya samAgamaM kAMkSati' 52'tu mAta mAvAnI 26 jume 'NidhUya kamma-karma nirdhUya' mA rItathI bhane 62 4Ina sAdhu 'Na pavaMcuvei-na prayaJcam upaita' ma, bha26 mane zeya, ze, vigairane prAta 42tA nathI 'akkhakkhae vA sagaDaM-akSakSaye zakaTamiva' ma sakSa detA dheAMsanA tUTiyAthI gADI mAgaNayAlI zatI nathI. 'tivemi-iti bravImi' e pramANe huM kahuM chuM 30 sUtrArtha- upasargo dvArA pIDita thavAno prasaMga AvI paDe, te paNa sAdhue kASTanA pATiyAnI jema rAgadveSa kara joIe nahIM, paraMtu samabhA. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 sUtrakRtAGgasUtra kaMkhati) antakasya mRtyoH samAgamamAgamanaM paNDitamaraNaM kAMkSati AkAGkSati (NidhUya kamma) karma nirdhUyApanIya (Na papaMcuvei) prapaJcam saMsAram na upaiti na mApnoti (akkhakkhae vA sagaDa) akSakSaye zakaTamiva gaMJyAdikam (ttibemi) iti bIvImi, iti // 30 // ___TIkA-parIpahAdibhiH 'hammamANe' hanyamAnaH 'avi' api pIDAmupagato pi samyak tasya sahanaM kuryAt / 'phalagAvatahI phalakAvataSTaH, phalakaM kASThakhaNDa: ubhAbhyAmapi pArzvabhyAM taSTho gharpito gharSaNamanubham / athavA, yathA kASThakhaNDaH zItAtapAbhyAM parAbhUyamAno'pi na vepatte, sukhaM duHkhaM vA nA'nubhavati / tathA-sAdhurapi bAhyAbhyantaratapobhyAM niSTaptadehaH san-avatiSThet' evaMbhUtaH san aMtakassa' antaM vinAza karotIti, antako mRtyuH tasya 'samAgama' samAgamam Agamanam paNDitamaraNarUpaM 'kaMkhati' kAMkSati-abhilapati / evam-'kammaM aSTa. vidhaM karma jJAnAvaraNIyAdikaM NidhUya' nitarAM nidhUya vinAzya 'Na' na 'pavaMcuvei' aisA karane vAlA sAdhu bhavabhramaNa ko prApta nahIM hotA jaise dhUrA dUTajAne para gAr3I Adi Age nahIM cltii| aisA maiM kahatA hU~ // 30 // TIkArtha- sAdhu yadi parISaha se pIr3ita ho to use sampaka prakAra se sahAna kareM / jaise kATha kA paTiyA donoM ora se chIlA jAne para bhI yA kASTha kA khaNDa sadI garmI se parAbhUta hokara bhI kampita nahIM hotA yA rAgadveSa ke vazIbhUta nahIM hotA, usI prakAra upasarga Adi se pIr3ita hotA huA bhI sAdhu rAga dveSa se rahita hokara mRtyu kI pratIkSA karatA hai arthAt samAdhi maraNa kI abhilASA kreN| aisA karake vaha vathI mRtyune bheTavA taiyAra rahevuM joIe. jema dhUrA tUTI jAya tyAre gADI AgaLa vadhI zakatI nathI, eja pramANe karmone sadantara kSaya thaI javAthI bhavabhramaNa paNa cAlU rahI zakatuM nathI evuM tIrthakareta kathana che. huM te kathananuM ja anukathana karI rahyo chuM. 530 TIkAryuM-game tevAM ugra parISahAne paNa sAdhue samabhAvapUrvaka sahana karavA joIe. jema lAkaDAnA pATiyAne bane taraphathI chelavAmAM Ave, athavA tene game tevI ThaMDI garamI sahana karavI paDe, te paNa tene lAkaDAnA pATiyA para keI prabhAva paDato nathI, e ja pramANe upasarga Adi dvArA game tevI pIDA sahana karavAne prasaMga Ave, te paNa sAdhu rAgazreSathI rahita thaIne, mRtyunI pratIkSA kare che, eTale ke samAdhi maraNanI abhilASA kare che. evuM karavAthI te jJAnAvaraNIya Adi AThe prakAranAM zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 643 mapazcaM samupaiti, prapaJca jarAmaraNAdi prapacyate vistAryate yasmin sa prapaJcaH saMsArastaM na pApnoti / 'akkhakkhae' akSakSaye-prakSasya kSaye vinAze sati 'sagarDa' zakaTam iva / yathA zakaTam-akSasya rathacakrayojakA'yodaNDasya vinAze sati tantra gacchati / tathA-sAdhurapi sNsaarmupgcchttiiti| evaM tIrthakaroditaM tubhyamata kathayAmi, iti sudharmasvAmI-svaziSyebhyaH kathayati // 30 // iti zrI-vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGga sUtrasya "samayArthabodhinyA. khyAyA" vyAkhyAyAM kuzIlaparibhAvAkhyaM saptamamadhyayanaM samAptam // 7-1 // jJAnAvaraNIya Adi ATha kamoM ko vinaSTa karake jarA janma maraNa ke prapaMca se mukta hotA hai / jaise gADI dhurA ke TaTa jAne para Age nahIM jAtI, usI prakAra sAdhu bhI karmoM kA kSaya ho jAne se saMsAra ko prApta nahIM hotA arthAt bhavabhramaNa Age nahIM karatA / tIrthakarokta hI maiM tumhoM vahAtA hU, aisA sudharmA svAmI apane ziSyoM se vahAte ha. // 30 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mhArAjakRta 'sUtrakRtAGgasUtra' kI samayArthayodhinI vyAkhyA ke kuzIla paribhASA nAmakA sAtavAM adhyayana samApta // 7-1 // karmono kSaya karIne janma jarA ane maraNanA dukhamAMthI mukata thaI jAya che. jema dhUrA tUTI jAya to gADI AgaLa cAlI zakatI nathI, eja pramANe karmone kSaya thaI javAne kAraNe te sAdhune paNa bhavabhramaNa cAlU rahetuM nathI. "tIkoe A pramANe je upadeza Ape che, tenuM ja huM ApanI samakSa anukzana karI rahyo chuM" evuM sudharmA svAmI pitAnA ziSyone kahe che. gAthA 30 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "sUtrakRtAMgasUtranI samayArthabodhinI vyAkhyAnA kuzIla paribhASA nAmanuM | sAtamuM adhyayana samApta 7- He zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 sUtrakRtAGgasUtra // athA'STamaM vIryAdhyayanaM prArabhyate // gataM saptamamadhyayanam, ataH paramaSTamamArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH, hA prakrAntA'dhyayane kuzIlAstadvirodhinaH suzIlAzca vyaakhyaataaH| etayoH suzIlakuzIlayoH suzIlatvaM kuzIlatvaM ca saMyamavIryAntarAyANAmudayAttattat kSayopazamAcca bhavatItyato dIyapatipAdanAyA'STamamadhyayanaM prArabhyate / anena sambandhenA''yAtasyA'STamA'dhyayanasyA''dimA gAthA-'duhA veyaM' ityaadi| mUlam-duhA veyaM suyakkhAyaM vIriyaM ti pvuccii| kiMrnu vIrassaM vIrattaM kahaM ceyaM" paivuccaI // 1 // chAyA-dvidhA vedaM svAkhyAtaM vIryamiti pocyate / kiM nu vIrasya vIratvaM kathaM cedaM hi pocyate // 1 // AThaveM adhyayana kA prAraMbhasAtavA~ adhyayana samApta huaa| aba AThavA~ prAraMbha kiyA jAtA hai| isakA sambandha isa prakAra ho-sAtaveM adhyayana meM kuzIla aura suzIla sAdhu kI vyAkhyA kI gaI ho| suzIla kI suzIlatA aura kuzIla kI kuzIlatA saMyama vIryAntarAya karma ke kSayopazama tathA udaya se hotI hai| ataH vIrya kA pratipAdana karane ke lie aSTama adhyayana kA AraMbha kiyA jAtA hai| isa sambandha se prApta aSTama adhyayana kA yaha Adya sUtra hai.-'duzaveyaM' ityaadi| __ zabdArtha---'veyaM vIrayaMti pavuccai-vedaM vIryamiti procyate' ve Age spaSTarUpa se vIrya ko vahAjAyagA 'duh| suyakkhAyaM-dvidhA svA. AThamA adhyayanano prAraMbha sAtamuM adhyayana samApta thayuM. have AThamAM adhyayanano prAraMbha karavAmAM Ave che. A adhyayanane saMbaMdha A pramANe che.-sAtamA adhyavanamAM kuzIla ane suzIla svabhAvavALA sAdhunuM kathana karavAmAM Avela che. suzIlanuM suzIla paNu ane kuzIlanuM kuzIla paNuM saMyamanA viryAntarAyakarmanA kSapazama tathA tenA udayathI thAya che. tethI vIryanuM pratipAdana karavA mATe A AThamAM adhyayanane prAraMbha karavAmAM Ave che.--A saMbaMdhathI Avela AThamA adhyayananu paDe sUtra 'duhAveya' ityAdi cha. zA- 'veyaM vIriyatti pavucvai-veda vIryamiti procyate' ve pachI 25435thA vAyanu 75542vAmA mApase. 'duhA suyakkhAyaM-dvidhA svAkhyAtam' zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArthabodhinI TIkA pra zu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 645 anvayArthaH - - 'veyaM vIriyaM ti paccaI' vA idaM vIryamiti procyate tat 'dahA sukkhAyaM' dvidhA - dviprakAreNa svAkhyAtaM samyagrUpeNa kathitam (vIrassavIrataM kiM nu ) vIrasya -sumaTasya vIratvam ( ki nu ) kiM nu kathaM bhavati, athavA - ( kahaM ceyaM paccaI) katham - kena prakAreNa tat vIratvamucyate - kathyate iti // 1 // TIkA--'veyaM' vA idam 'voriyaM ti' vIryamiti 'duhA' dvidhA - dviprakAreNa 'sukkhAyaM' svAkhyAtaM - sukathitam / veyamityatra vA zabdo - vAkyAlaGkAre bhavati, 'idaM zabdasya pratyakSaviSaye zakti' idamastu sannikRSTe taditi parokSe vijAnIyAditi niyamAt / tathA ca idaM buddhyA sannikRSTaM pratyakSamAyam, vIryam. dvidhA - dvipakArakaM makAradvayena vibhinnaM bhedadvayaminnaM, bhedadvaya viziSTaM khyAtam' ise tIrthakaroMne do prakArakA kahA hai 'vIrassa vIrataM kiM nuvIrasya vIratvam kiM tu' vIra puruSakI vIratA kyA hai ? 'kahaM ceyaM pavaccai - kathaM cedaM procyate' kisa kAraNa se vaha cIra aisA kahA jAtA hai ? | 1 | anvayArtha - jo vIrya kahA jAtA hai, vaha do prakAra kA kahA hai / vIra kA vIratva kyA hai ? vaha kisa prakAra se vIra kahA jAtA hai ? // 1 // --- TIkArtha-- vIrya do prakAra kA kahA gayA hai / 'veyaM' yahAM 'vA' zabda vAkya ke alaMkAra artha meM hai / 'idam ' zabda kI zakti pratyakSa viSaya meM hai, kyoMki aisA niyama hai ki-' idam ' zabda samIpa artha meM aura 'tat' zabda parokSa artha meM prayukta hotA hai / ataH 'idam ' kA artha hai- buddhi se samIpa - pratyakSa jaisA / Ane tIrtho me prastuta che 'vIrassa vIrataM kiM nu vIrasya vIratvam kiM nu' vIrapu3panI vIratA me zu che ! 'kahaM ceyaM pavuccai - kathaM cedaM procyate ' kyA kAraNathI tee vIra e pramANe kahevAya che ? 15 anvayA jene vIya kahevAmAM Ave che. evuM te vIrya e prakAranu kahevAya che. vIranu vIpaNu zuM che ? te kayA prakArathI vIra e pramANe vAya che ? // 1 // TIartha - vIrya me ahAratu hevAmAM Ave che. 'veya" mahiyAM 'vA' zabda vAkayanA alaMkAra arthAMmAM Avela che. im zabdanA prayAga pratyakSa viSamAM thAya che. mI yevo niyama cheDe - idam !' shbhne| sabhIpa-naka vAya artha bhane 'tat ! zabdana parokSa arthamA prayoga thAya che. methI ahiyAM 'krU' e zabdane a-buddhinI samIpa arthAt pratyakSa evA che, zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 sUtrakRtAGgasUtra vIryam / 'pavuccaI pocyate-kathyate tIrthakarAdibhiH, 'suyakvAya' svAkhyAtamsuSThu AkhyA kathitamira thaH, vizeSega Irayati prerayati niSkAsayati ahitaM yena tadvIyamiti kathyate, jI.sya zaktivizeSaH 'vIrassa' vIrasya subhaTasya 'kiM nu' kiM zabdaH jijJAsArthaH, nu zabdo vitrkvaacii| 'vIrataM' vIratvaM kim, kena prakAreNA'sau subhaTo vIra iti kthyte| 'kaha' katham-kena prakAreNa 'ceya' ca idaM vIratvam 'pabuccaI procyate, yadidaM vIrya dvidhAvibhaktamiti tat ki kena vA kAraNena bhavati, kiM vA tasya svarUpamiti / tIrthakaragaNadharAbhyAM vIryasya dvau bhedau kathye te, tatra jijJAsyate-vIrANAM keyaM vIratA, kathaM vA sa cIra ityAkhyAyate iti bhAvaH // 1 // __ yaha vIrya do prakAra kA tIrthakaro Adi ne kahA hai| vIrya jIva kI eka viziSTa zakti hai| jo vizeSa rUpa se preraNA karatA hai-ahita ko haTAra hai, vaha vIrya kahalAtA hai| ___'nu' zabda jijJAsA ke artha meM hai, vitarka kA vAcaka hai| arthAt yahAM yaha prazna upasthita hotA hai ki vIra puruSa kI vIratA kyA hai ? kisa prakAra se vaha subhaTa vIra kahA jAtA hai ? do prakAra kA jo vIrya kahA gayA hai vaha kyA hai aura kisa kAraNa se hotA hai ? usakA svarUpa kyA hai ? ___ Azaya yaha hai-tIrthakara aura gaNadhara vIrya ke do bheda kahate haiN| yahA~ yaha jijJAsA hotI hai ki vIroM kI vIratA kyA hai ? kisa kAraNa se vIra puruSa vIra kahalAtA hai ? // 1 // A vIrya tIrthakara virore e be prakAranuM kahela che. vIrya jIvanI eka vizeSa prakAranI zakti che. je vizeSa rUpe preraNA kare che-arthAt ahitane haTAve che. be virya kahevAya che. "3" zabda jIjJAsAnA arthamAM che. ane vitakane vAcaka che, arthAt ahiyAM e prazna upasthita thAya che ke vIrapurUSanuM vIrapaNuM zuM che ? arthAt kaI rIte te subhaTa arthAt vIra kahevAya che? vAya ke je be prakAranuM kahela che, te zuM che ? ane kayA kAraNathI be prakAranuM thAya che ? tenuM svarUpa kevuM che ? kahevAne hetu e che ke tIrthakara ane gaNadhare vIryanA be bhede kahe che, ahiyAM evI jIjJAsA thAya che vIronuM vIrapaNuM e zuM che ? kayA kAraNathI vIra purUSa "vIra e pramANe kahevAya che ? zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samathArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 647 bhedapradarzarapUrvakameva vIryasarUpamAha -'kamma mege pavedaMti' ityAdi / mUlam-kamma meMge paivedati akammaM vAvi suvyaa| eehiM dohiM ThANehiM jehiM 'dIsaMti mcciyaa||2|| chAyA-kamaike pravedayantyakarma vApi suvratAH / ____ AbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM yAbhyAM dRzyante mAH // 2 // anvayArthaH-(ege kammaM pavedeti) eke kevana karmaiva vIrya pavedayanti kathayanti (subbayA akammaM vA vi) he suvratAH ! kecana akarma eva vIrya kathayanti (macciyA) mayAH (eehiM) AbhpAm (dohiM ThANehiM) dvAbhyAM sthAnAbhyAm (dIsaMti) dRzyante iti // 2 // aca bheda nirUpaNa karate hue vIrya kA svarUpa hahate haiM'kamma mege pavedaMti' ityAdi / ___ zabdArtha-'ege kammaM pavedeti-eke karma pravedayanti' koI karma ko vIrya aisA kahate haiM 'suvvayA akammaM vAvi-suvratAH akarma vApi' aura he suvrato! koI akarma ko vIrya kahate haiM 'macciyA-mAMH ' martya loka ke prANI 'ee-abhyAM' ihIM dohi ThANehI-dvAbhyAM sthAnAbhyAm' do sthAnoM se 'dIsaMti-dRzyante' dekhe jAte haiM // 2 // ___anvayArtha hai suvratoM ! (acche vratavAle bhavyo ') koI karma ko hI vIrya kahate haiM, koI akarma ko vIrya kahate haiN| ihI do bhedoM meM manuSya dekhe jAte haiN| // 2 // have hotuM ni3595 420i vIyarnu 2135 4 che. 'kammamege paveti' tyAdi zA-'ege kamma evedaMti-eke karma pravedayanti' cha bhane vAya se pramANa he che. 'suvvayA akammaM vAvi-subatAH akarma vApi' bhane saa2| vratavANA 'bhuniyo mana pIya se prabhArI che. 'macciyA-mAH ' mRtyusonA el 'eehiM-AbhyAM' mA 'dohi ThANehi-dvAbhyAm sthAnAbhyam' meM sthAnAthI 'dIsaMti-dRzyante' hepAya che. // 2 // anvayArthaha sutra (sArAvata vALA bhavyo) ke karmane ja vIya kahe che, keI akarmane vIrya kahe che ? e be bhedevALA manuSya jovAmAM Ave che. kerA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtra TIkA-'ege' eke vidvAMsaH 'kamma' kamaiMva vIryamiti 'pavedaM ni' pravedayantikathayanti, kriyate-svaprayatnena niSpAdyate iti karma, kriyAyA anuSThAnam, tadeva karma vIryamiti pratipAdayanti / athavA-anuSThAne pravartakaM tajjanakam, aSTapakArameva vIryamiti ptipaadynti| tathAhi-audayikabhAvaniSpanna kautyupdishyte| audayiko'pi bhaav| kamodayaniSpanna ev| 'subbayA' muvatAH vA zabdaH svArthe / 'akamma' akarma api vIryamiti kathayanti, na vidyate karma tad akarma, vIryAntarAyakSaya nanitaM jIvasya svAbhAvikaM vIyam / api zabdena cAritramohanIyopakramakSayopazamananitaM ca vIryam, evaM bhUtaM pnndditviirymitibhaavH| 'eehi' etAbhvAm 'dohi' dvAbhyAm 'ThANehiM sthAnAbharAm, sakarmakA'karma kA pAditabAlapaNDitavIryAbhyAM vyavasthitaM vIryamityabhidhIpate / jehiM' yAbhyAM sthAnAbhyAM yayo vI sthAnayoH 'micciyA' mAH-maragadharmANo manuSyAH ___TokArtha-koI vidvAn karma ko hI vIrya kahate haiN| unakA kathana hai ki apane prayatna se jo niSpAdita kiyA jAtA hai, vaha karma hai / vahI karma vIrya kahalAlA hai| athavA anuSThAna meM pravRtti karAne vAlA vIrya ATha prakAra kA hai| audAyikabhAva se niSpanna karma hai aura audayika bhAva bhI kamodaya se utpanna hotA hai| koI suvrata karmarahita ko bhI vIrya kahate haiN| vIryAntarAya karma ke kSaya se utpanna hone vAlA jIva ko svAbhAvika vIrya hai| 'api' zabda se cAritramohanIya ke kSayopazama se utpanna vIrya bhI grahaNa kara lenA cAhie / vIrya ke yahI do bheda haiN| inameM se karma vIrya bAlavIrya kahAlAtA hau aura akarmavIrya paNDitavIrya bhI kahA jAtA hai| inhIM do TIkAthe--keI vidvAna karmane ja dhIya kahe , tenuM kathana evuM che ke potAnA prayatnathI ja saMpAdita karavAmAM Ave che, tene karma kahevAya che. ane e karma ja vIya' kahevAya che. athavA anuSThAnamAM pravRtti karAvanAra vIrya ATha prakAranuM kahela che audayika bhAvathI yukta kama che. ane audayika bhAva karmanA udayathI utpanna thAya che. keI suvrata karmathI rahitane paNa "vIrya kahe che. vIryanArAya kamano kSaya thavAthI utpanna thavAvALA jIvane svAbhAvika vaya hoya che. ahiyAM 'api' zapathI yAtri bhoDanIyanA kSayopazamI utpanna thayepIyadeg 555 grahaNa karavAmAM Avela che A be bheda ja "vIyanA che. AmAMthI 'karma vIrya e bAlavIrya kahevAya che, ane "akarmavIrya e paMDitavIrya kahevAya che. A be bheda vALA manuSya jovAmAM Ave che. je pramANe aneka prakA zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 649 'dIsati' dRzyante'padizyante vaa| tathA hi-anekaprakArakakarmasu prayatnaM kurvANa mutsAhabalAdisampanna matya dRSTvA vIryavAnayamityeva mapadizyate / tathA-bhAvaraNa karmaNAM kSapAdanantavalakSampanno'yamityayadizyate, dRzyate ca iti / ziSyapraznAnantaraM zrI sudharmasvAmI jambUsvAmimabhRtiziSyavargamuddizya kathayati-he sutratAH / kevana vidvAMsaH kamaiva voryamiti kathayanti, kecanA'karmaeva vIryamiti pratipAdayanti / anena prakAreNa vIrya dvidhA vibhajyate, AbhyAmeva bhedAbhyAM sarve mAH paridRzyante iti // 2 // ___ iha bAlavIrya kAraNe kAzecArAta kamai va vIryatvena pratipAditam / idAnI kAraNe kAryopacArAdeva pramAdaM varmatvenA'padizannAha-mutrakAra:-'pamAyaM kammamAsu' ityAdi / mUlam-pamAyaM kamma mAhaMsu appamAyaM thaa'vrN| tabhAvAdesao vAMvi bAlaM paMDiya meM vaa||3|| chAyA-pramAdaM karma Ahu rapramAdaM tathA'param / tadrAvAdezato cApi bAlaM paNDitameva vA // 3 // bhedoM se yA bhedoM meM manuSya dikhAI dete haiN| jaise aneka prakAra ke kRtyoM meM prayatna karane vAle bala Adi se sampanna puruSa ko dekhakara 'yaha vIryavAna hai' aisA kahA jAtA hai aura karmoM kA kSaya hone se 'yaha ananta bala se sampanna hai| aisA kahA jAtA hai| ziSya ke prazna ke anantara zrIsudharmA svAmI, jambU svAmI Adi ziSyavarga ko lakSya karake kahate haiM-he suvrato! koI-koI karma ko hI vIrya kahate haiM aura koI akarma ko hI vIrya kahate haiM / isa prakAra vIrya ke do bheda ho jAte haiN| inhI do bhedoM meM sabhI manuSyoM kA samAveza ho jAtA hai // 2 // ranA kRtyamAM prayatna karavAvALA khaLa vagerethI yukta purUSane joIne "A vIrya vALe che e pramANe kahevAmAM Ave che. ane karmone kSaya thavAthI "A anaMta baLa vALe che. e pramANe kahevAmAM Ave che. ziSya prazna karyA pachI sudharmA svAmI, jaMbU svAmI vigere ziSya vargane uddezIne kahe che ke-he suvate ! kaI kaI karmane ja vIrya kahe che. A rIte vIryanA be bheda thaI jAya che. A be bhedamAM ja saghaLA manabhyone samAveza thaI jAya che. jemAM zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtra anvayArthaH-'pamAyaM kamma mAhaMsu' pramAda-madyaviSayakaSAyAdikaM karma AhuH -kathayanti tIrtha karAdayaH 'tahA appamAyaM abaraM' tathA-apramAdam aparam akarma AhuH 'tabhAvAdesI vA vi' tadbhAvAdezataH tayoH-bAlavIryapaNDitavIryayoH sattvAdeva 'bAlaM paMDiyameva vA bAlavIrya paNDitavIrya vA bhavatIti // 3 // TIkA-'pamAya' pramAdam-prakarSaNa mAdyanti zubhAnuSThAnarahitA bhavanti jIvA yena sa pramAdo mdyaadiH| uktaJca kAraNa meM kAya kA upacAra karake karma ko hI bala-cIrya kahA gayA hai, aba pramAda ko hI 'karma' kahate haiN| yahAM bhI kAraNa meM kArya kA upacAra se pramAda ko karmavase samajhanA cAhie / sUtrakAra yahI kahate haiM-'pamAyaM kammamAhaMsu' ityAdi / zabdArtha- 'pamAyaM kammamAhaMsu-pramAdaM karma AhuH' tIrthakaroMne pramAdako karma kahA hai 'tahA appamAyaM avaraM-tathA apramAdam aparam' tathA apramAda ko akarmakahA hai 'tabhAvAdesao vAvi-taddhAvAdezatovA'pi' ina donoM kI sattA se hI 'bAlaM paMDiyameva vA-bAlaM paNDitamevavA' bAlavIrya tathA paNDitavIrya hotA hai // 3 // ___ anvayArtha-tIrthakara Adi mahApuruSa madha Adi pramAda ko karma kahate haiM tathA apramAda ko akarma kahate haiN| pramAda ke sadbhAva se vAlavIrya aura apramAda ke hone se paNDitavIrya kahA jAtA hai // 3 // kAraNamAM kAryane upacAra karIne kamane ja bAlavIya kahevAmAM Avela che, have pramAdane ja "karma kahe che. ! AmAM paNa kAraNamAM kAryane upacAra thavAthI pramAdane karmapaNAthI samAja joIe. sUtrakAra eja kahe che ke'pmaa kamma mAsu' tyahi zArtha--'pamAyaM kamma mAhaMsu-pramAda karma AhuH' tI zaye pramAneu sa cha. 'tahA appamAyaM aparaM-tathA apramAdam aparam' tathA maprabhAhana bhAbhI cuche. 'tabbhAvAdesao vAvi-tadbhavAdezato vApi' mA mannanI sattAdhIna 'bAlaM paMDiyameva vA-bAlaM paMDitameva vA' mAlavIya tathA 5tivIya thAya cha. // 3 // anvayArtha-tIrthakara vigere mahApurUSe madya vagere pramAdane karma kahe che. tathA apramAdane akarma kahe che. pramAdanA sadubhAvathI bAlavIrya ane apramAdathI paMDitavIrya kahevAmAM Ave che. phA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIrya svarUpanirupaNam 651 'majjaM visayakasAyA NidA vigahA ya paMcamI maNiyA / esa pamAya pavAo NihiTo vIyarAgehi // 1 // chAyA-madyaM viSayakaSAyau nidrAvigrahazca pazcamI bhnnitaa| ete pramAdAH pravAdo nirdiSTo vItarAgaiH // 1 // iti / etAdRzaM pramAdaM madyAdikaM karmopAdAnabhUtam / 'kamma' karma-Ahu: kathayanti tIrthakarAdayaH, 'tahA' tathA 'apamAyaM' apramAdam 'avara' aparam akarma AhuH-kathayanti te evA''cAryAH / ___ ayaM bhAvA-pramAdavato jIvasya karmabandhanaM bhavati / karmasahitasya yat kriyA'nuSThAnaM tabAlavIyaM bhavati / tathA-pramAdarahitasya jIvasya karmA'bhApI bhavati / karmA'bhAvasahitasya yat karmA'nuSThAnaM tat paNDitavIrya bhavati / etaheva TIkArtha--jisakI sattA ke kAraNa jIva zubha anuSThAna se rahita hote haiM, vaha madya Adi pramAda kahalAtA hai| kahA bhI hai-'majja visaya kasAyA' ityaadi| ___ 'madya, viSaya, kaSAya, nidrA aura pAMcavIM vikathA, yaha pA~ca prakAra ke pramAda vItarAga devoM ne kahe haiN|' // 1 // yaha madya Adi pramAda karmoM ke janaka haiN| isI kAraNa tIrthakara Adi inheM karma kahate haiM aura pramAdaparityAga ko akarma kahate haiN| Azaya yaha hai ki-pramAdvAn jIva ko karmabandhana hotA hai aura karmayukta jIva kA jo kriyAvyApAra hai, vaha bAlavIrya hai / jo jIva pramAda se rahita hai, usako karmoM kA abhAva ho jAtA hai aura karmAbhAva vAle jIva kA anuSThAna paMDitavIrya kahA jAtA hai| Azaya yaha TIkAtha-jenI sattAthI jIva zubha anuSThAnathI rahita thAya che. te mA vigere prabhA vAya che. 4thu 5ya cha hai-'majja visayakasAyA' tyAdi madha, viSaya, kaSAya, nidrA, ane pAMcamI vikathA A pAMca prakAranA pramAda vItarAga dee kahela che. A madya vigere pramAda karmonA janaka-utpanna karavAvALA che. te ja kAraNathI tirtha karo vigere tene kama e pramANe kahe che. ane pramAdanA parityAgane akarma kahe che. kahevAne hetu e che ke-pramAdavALA jIvane karmanuM baMdhana thAya che. ane karmavALA jIvane je kriyArUpa vyApAra che, te bAlavIrya kahevAya che. je jIva pramAdathI rahita hoya che, tene kamane abhAva thaI jAya che. ane karmanA abhAvavALA jIvanA anuSThAnane paMDitavIrya kahevAya che. arthAt pramatta zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 sUtrakRtAGgasUtra bAlavIrya paNDitavIrya ceti| mAdavataH sakarmaNo vIrya vAlavIrya pramAdarahitasya karmA'bhAvavato vIrya paNDitavIryamiti vivekaH / 'tabbhAvAdesao vAvi' tadbhAvA. dezato vApi, tayo bAlavIryapaNDitavIryayoH bhAva:-sattA tadbhAva stena tadbhAvena pAlaH paNDita iti vyavahAro bhavati' bAlavIryamabhavyAnAmanAthaparyavasitam, bhayAnAmanAdisaparyavasitam paNDitavIryantu sAdisaparyavasitamiti / tIrthaMkarA: pamAdaM karma-iti kathitavantaH tathA-apramAdamakarma, ityuktavantaH / ataH pramAdena bAlavIryaM bhavati, bhavaticA'pramAdena paNDitavIryamiti niSkarSaH ||shaa tatra pramAdavataH sakarmaNo jIvasya yadvIyaM tadbAlavIryamiti tadeva darzayati sUtrakAra:-'sasthamege tu' ityAdi / mUlam-sattha meMge tu sikkhaMtA ativAyAya paanninnN| eMge mate ahijaMtI pANabhUya viheddinno||4|| ki pramatta aura sakarmA jIva kA bAlavIrya tathA apramatta aura akarmA jIva kA paNDitavIrya hai| vIrya ke sAtha 'bAla' yA 'paNDita' jo vizeSaNa lagAyA gayA hai, vaha pramAda aura apramAda ke kAraNa hI hai / abhavya jIvoM kA bAla vIrya anAdi ananta hai, bhavya jIvoM kA anA. disAnta hai arthAt vaha sadAkAla se calA AtA hai kintu kabhI usakA anta AjAtA hai| paNDita vIrya sAdi-sAnta hI hotA hai| niSkarSa yaha hai ki tIrthaMkara bhagavantoM ne pramAda ko karma aura apramAda ko akarma kahA hai / ataeva pramAda ke kAraNa bAlavIrya aura apramAda ke kAraNa paNDita vIrya hotA hai // 3 / / ane karma vALA jIvanuM bAlavIrya ane apramatta ane akama-karma vinAnA nu paDita' pIya cha vAya nI sAthai 'bAla' atha paMDita' se vishessnne| lagADavAmAM Ave che. te pramAda ane apramAdanA kAraNathI ja hoya che. abhavya jIvanuM bAlavIya anAdi ane anaMta che. bhavya jIvonuM anAdi sAnta che. arthAt te sadA kALathI cAlyuM Ave che, paraMtu koI vakhata tene anna AvI jAya che, paMDitavIrya sAdi-sAnta ja hoya che, Ane sAra e che ke tIrthakara bhagavatee pramAda ne karma ane apramAda ne akarma kahela che. te ja pramAdanA kAraNe bAlavIya ane aprAdanA kAraNe paMDitavIrya hoya che. 3 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam chAyA-zAstrameke tu zikSante atipAtAya prANinAm ! eke mantrAn adhIyate prANabhUtaviheTakAn // 4 // anvayArtha:-(ege pANiNaM ativAyAya) eke tu pANinAM jInAm atipAtAya virAdhanAya 'satya' zAstra-dhanurvedAdi 'sikkhatA' zikSante-gRhNanti, 'ege' eke (pANabhUyaviheDiNo) prANabhUtaviheTakAn tatra prANAH dvIndriyAH bhUtAni pRthivyAdIni, teSAM vi-vividham anekaprakArakaM heTakAna-bAdhakAn 'maMte' mantrAn 'ahijjaMtI' adhIyate-paThantIti // 4 // TIkA-'ege' eke puruSAH, rAgadveSA'pahatamAnasAH, jIvAnAM vinAzakArakam 'satya' zastraM-khaDgAdipaharaNam, athavA-'satthaM' zAstram-dhanurvedAdikam 'sikkhaMtA' pramAdvAn evaM sakarmaka jIva kA vIrya bAlavIrya hai, yahI sUtrakAra dikhalAte haiM--'satthamege u' ityaadi| zabdArtha-'ege pANiNaM ativAyAya-eke prANInAM atipAtAya' koI prANiyoM kA vadha karane ke liye 'satthaM-zastram' talavAra Adi zastra athavA dhanurvedAdi 'sikkhaMtA-zikSante' sIkhate haiM 'ege-eke' tathA koI 'pANabhUyavihe DiNo-prANabhUtaviheThakAn' prANI aura bhUtoM ko mAranevAle 'maMte-mantrAn' mantroM ko 'ahijjati-adhIyate' paDhate haiN||4|| ___anvayArtha--koI koI prANiyoM kI virAdhanA karane ke lie dhanuveda Adi zAstra sIkhate haiM / koI prANoM aura bhUto ke lie bAdhAkArI maMtroM kA adhyayana karate haiM // 4 // TIkArtha--rAga aura dveSa ke kAraNa jinakA citta abhibhUta ho gayA hai, aise kaI puruSa jIvoM kA vinAza karane vAle 'satya' arthAt khaDga pramAdavALA ane karmavALA jIvane bALavArya che. eja have sUtrakAra praTa 33 2. 'satthamege u' tyAdi Avi --'ege pANiNaM ativAyAya-eke prANinAM atipAtAya' yon| 15 42 / bhATe 'satthaM-zastram' tasAra vigere zakha athavA dhanu / vigere 'sikkhaMtA-khikSante' zIse che. 'ege eke' tathA 'pANabhUya viheDiyo -prANabhUtaviheTakAn' prANa bhane bhUtAne bhArAvA ' 'maMte-mantrAn' bhatrone 'ahijjati-adhIyate' zIse che. // 4 // avayArtha--kaI kaI vyakti prANinI virAdhanA (hiMsA) karavA mATe dhanurveda vigere zastravidyA zIkhe che, ke vyakti prANo ane bhUtane bAdhA kAraka maMtrone abhyAsa kare che. jo TIkAI- rAga ane dveSanA kAraNe jeonuM citta parAjIta thayela che, evA koI purUSa ane nAza karavAvALA stha" arthAta khaga vigere zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre zikSante-sodyamAstAdRzaM zastraM zAstraM vA abhyasanti / athavA-'ege' eke etAdRzaM zastraM zAstraM vA zikSayanti, parAnupadizanti / etatsarve zikSitaM sat 'pANiNaM' mANinAM-jIvAnAm 'ativAyAya' atipAtAya bhavati, atipAto vinAzastadartha bhavati / tadIyazAstre kena prakAreNa paro hiMsanIya ityeva niveditam / tathoktam-muSTinA chAdayellakSyaM muSTau dRSTi nivezayet / hataM lakSyaM vijAnIyAd yadi mUrdhA na kampate // 1 // ityAdi / evaM kathamarINAM mAraNaM, kathaM paravaMzcanaM, kAmAdiviSayaH kathaM sevyate ? Adi zastroM kI athavA dhanurveda Adi zAstrAM kI zikSA lete haiM aura khUba udyama karake unheM sIkhate haiM / athavA isa prakAra ke zastra yA zAstra ko ve dUsaroM ko sikhalAte haiN| yaha sIkhA hubhA yA sikha. lAyA huA zastra yA zAstra prANiyoM kI hiMsA kA kAraNa banatA hai, kyoM ki una zAstroM meM yahI kahA jAtA hai ki kisa prakAra dUsaroM kA vadha kiyA jAya ! kahA bhI hai-'muSTinA chAyellakSya' ityaadi| apanI muTThI se lakSya ko AcchAdita kara le aura muTThIpara dRSTijamAle / agara murdhA para kampa na ho to lakSya ko vidhA huA hI samajhe // 1 // ityaadi| isa prakAra usa zAstra meM yahI prarUpaNa kiyA hai ki kisa prakAra zatruoM kA ghAta kiyA jAya ? kaise dUsaroM ko dhokhA diyA jAya? zonI athavA dhanurveda vigere zAstronI zikSA grahaNa kare che, ane khUba udyama karIne te zIkhe che, athavA tevA prakAranA zastra athavA zAstrane teo bIjAone zIkhavADe che. A prakArathI zIkhelA ke zIkhavADelA zastra athavA zAstra prANinI hiMsAnuM kAraNa bane che, kemake-e zAstromAM eja kahe. vAmAM Ave che ke-bIjAnI hiMsA kaI rIte karI zakAya ? kahyuM paNa che ke'mussttinaa chAdayellakSya" tyA arthAt pitAnI muThI vaDe lakSyane AcchAdita karIleya ane muThI para najara sthira karI le. athavA mAthA para kampana thAya te lakSya vidhAyelaja samajavuM. zALA A rIte te zAstramAM e ja nirUpaNa karavAmAM Avela che ke-kevI rIte zatruone ghAta karI zakAya ? kevI rIte bIjAne daLe daI zakAya ? arthAta gaphalatamAM nAkhI zakAya ? kAmAdi azubha anuSThAna ja e zAstrane zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 655 ityAdi / tAdRzazastra zAstrA'bhyAsena sAkye eka karmaNi tadadhye tRNAM pravRttirbhavati / tadetatpUrvapradarzitazastrazAstrAbhyAsena jAyamAnaM vIrya bAlavIyamityabhidhIyate / tathA-eke kecana pApodayAt 'mate' mantrAna mAraNakArya viniyujyamAnAn azvamedha -naramedha-gomedha-zyenAdiyAgArtham, 'ahijjatI' adhIyate, teSAmadhyayanaM kurvanti adhyApayanti ca / kathaMbhUtAn mantrAn 'pAgabhUyaviheDiNo' mANabhUtaviheTakAn pANinaH-dvIndriyAdayaH, bhUtAni pRthivyAdIni, teSAM vividhaprakAreNa heTakAn mArakAn mantrAn paThantIti // 4 // mUlam-mAyiNo kaiTu mAyA ya kAmabhoge smaarbhe| haMtA chertA pagabhittA AyasAyANugAmiNo // 5 // chAyA-mAyinaH kRtvA mAyAzca kAmabhogAn samArabhante / hantArazchettAraH prakarttayitAra AtmasAtAnugAminaH // 5 // kAmAdi viSayaka azubha anuSThAna hI usa zAstra kA viSaya hai / jo aise zastra yA zAstrakA abhyAsa karate haiM, unakI pravRtti sAvadha karmoM meM hI hotI hai ina zAstroM ke abhyAsa se utpanna honevAlA vIrya bAlavIrya kahalAtA hai| tathA koI koI loga pApakarma ke udayase mantroM ko mAraNa kArya meM prayukta karate haiM aura azvamedha, naramedha, gomedha, evaM zyenayAga Adi meM prayukta karane ke liye unheM paDhate haiM aura paDhAte haiM ve maMtra kaise hai ? sokahate haiM-'prANabhUyaviheDiNo' dvIndriyAdiprANI, aura pRthivI Adi bhUtoM ko mArane vAle haiM aise mantroM ko paDhate paDhAte haiM // 4 // viSaya che. jeo AvA prakAranI zastra vidyA athavA zAstrane abhyAsa kare che. temanI pravRtti sAvadha karmomAM ja hoya che. AvA prakAranA zAstronA abhyAsathI utpanna thavAvALA vIryane bAlavIrya kahevAmAM Ave che. tathA kaI kaI leke pitAnA pApa karmanA udayathI maMtrIne mAraNa kAryamAM prayukta kare che, ane azvamegha, naramegha, gomedha, ane yena yAga vigeremAM prayukta karavA zIkhe che. ane zIkhavADe che. e maMtro kevA che ? te mAtai cha-'pANabhUyavihe DiNA me dhandriya ko el YthvI Ale bhUtone mAravA vALA hoya che. tevA maMtrone zIzIkhavADe che. pAkA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 sUtrakRtAGgasatra __ anvayArthaH-(mAyiNo mAyA ya kaTu) mAyinaH-paravaJcakAH mAyAzca kRtvA (kAmabhoge samArabhe) kAmabhogAn zabdAdiviSayarUpAn samArabhante-kurvantisevante,-tathA-(AyasAyANugAmiNo) AtmasAtAnugAmina:-svakIyasukhamicchantaH (haMtA) hantAraH (chettA) chettAraH (pagambhittA) prakartayitAro bhavantIti // 5 // TIka-'mAiNo' mAyinaH, sAyA paravaMcanAmikA sA vidyate yeSAM te mAyinaH, 'mAyA' mayA: 'kaTu' kRtvA-paradhanavanitAdivam apahRtya 'kAmabhoge' 'mAyiNo kaTuM' ityaadi| zabdArtha-'mAyiNo mAyA ya kaTu-mAyinaH mAyAzca kRtvA' mAyA karanevAle puruSa mAyA arthAt chala kapaTa karake 'kAmabhoge samArabhekAmabhogAn samArabhante' kAmabhogoM kA sevana karate haiM 'AyasAtANugAmiNo-AtmasAtAnugAminaH' tathA apane sukhakI icchA karanevAle ve 'haMtA-hantAra: prANiyoM kA hanana karanevAle 'chettA-chettAraH' chedana karanevAle 'pagambhitA-prakartayitAraH' aura kartana karanevAle hote haiM // 5 // ___ anvayArtha--mAyAvI loga mAyAcAra karake zabdAdi viSayarUpa kAmabhogoM kA sevana karate haiN| ve apane sukha kI icchA karate hue jIvoM kA hanana karate haiM, chedana karate haiM aura vidAraNa-karttana karate haiN|||5|| TIkArtha-mAyA kA sevana karanevAle mAyI (kapaTI) yA mAyAvI kahalAte haiN| aise mAyAvI jana mAyA karake parAye dhana strI AdikA 'mAyiNA kaTu' tyAdi zahA -'mAyiNo mAyA ya kaTu-mAyinaH mAyA kRtvA' mAyAzca 42vAvA 535 bhAyA mathAt 73 458 4rI ne 'kAmabhoge sabhArabhe-kAmabhogAn samA. rabhante' abhimAgArnu sevana 42 cha. 'AyasAtANugAmiNo-AtmazAtAnugAminaH' tathA yAtAnA sumanI 42ch| 421 // va memA 'haMtA-hantAraH' liyona hanana 42vA vA chettA-chettAraH' chaina 42vAvA 'pagabhitA-prakartayitAraH' ane kartana karavA vALA hoya che. paNa anvayArtha-mAyAvI loko mAyAcAra karIne zabdAdi viSaya rUpa kAmabhegenuM sevana kare che. teo pitAnA sukhanI IcchA karIne anya jIvonI hiMsA kare che, chedana kare che, ane vidAraNakartana kare che. 1 TIkAtha-mAyAnuM sevana karavAvALA mAthI (kapaTI) athavA mAyAvI kahevAya che. evA mAyAvI mANase mAyA karIne pArakA dhana strI vigerenuM zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIrya svarUpanirUpaNam , kAmabhogAMva 'samArabhe' samArabhante sevante, paravaJcanayA'nyadIyadhanAdibhiH kAmabhogAdInAM sevanaM kurvanti tathA - 'AyasAyANugAmiNo' AtmazAtAnugAminaH - AtmanaH kRte sAtaM sukhaM tadanugAminaH kaSAyakaluSitAntarAtmAnaH, AtmanaH sukhaM lakSIkRtya anyeSAM prANinAm / 'haMtA' hantAraH - virAdhayitAraH, 'chettA' chetAraH - chedanakarttArau bhavanti / karNanAsikAdInAm 'paganmitA' prakarttayitAraH pRSThodarAdInAm / AtmasukhArtha hananAdivyApAraM kurvanti iti // 5 // hananacchedanAdikaM kena prakAreNa kurvanti, tadeva sUtrakAro darzayati- 'maNasA vacasA ceva' ityAdi / mUlam - meNasA vacasA caiva kAyasA caiva aMtaiso / Arao parao vAvi hA vi ya asaMjayA ||6| chAyA -- manasA vacasA caiva kAyena caiva antazaH / ArataH parato vApi dvidhA'pi cA'saMyatAH // 6 // 657 apaharaNa karate haiM aura kAmabhogoM kA sevana karate haiM, arthAt dUsare ke dhana Adi se kAmabhogoM ko bhogate haiN| tathA apane hI sukha ke lie prayatna karanevAle ve kaSAya se kaluSita citta hokara anya prANiyoM kI virAdhanA karate haiM, unake kAna nAka Adi kA chedana karate haiM, pITha peTa Adi ko cIrate yA kATate haiN| apane hI sukha ke lie ve yaha saba pApa kriyAe~ karate haiM // 5 // ve isa prakAra hanana evaM chedana Adi karate haiM, sUtrakAra yaha dikha lAte haiM - 'maNasA vacasA cetra' ityAdi / zabdArtha - asaM nayA - asaMyatAH, asaMyamI puruSa 'maNasA vacasA caiva kAyasA - manasA vacasA caiva kAyena' mana, vacana aura kAyase haraNa kare che, ane kAmabhAganu sevana kare che, arthAt khIjAnA dhana vigerethI kAmaleAge bhAgave che, ane pAtAnA ja sukha mATe prayatna karanArA te kaSAyathI malina citta vALA thaIne khIjA prANiyAnI virAdhanA-hiMsA 32 che, ana-nA vigerenu chehana pure che, pITha (bAMsI) peTa vigere dhIre che, te peAtAnA ja sukha mATe AvA prakAranI pApakriyAo karatA rahe che. pA teo hanana ane iMdana kaI rIte kare che ? vigere batAvatAM sUtrakAra 'maNasA vacasA ceva' gAthA use che. zabdArtha'--'asaMjayA - asaMyataH ' asaMyamI 53Sa 'maNasA vacasA caiva kAyasA - manasA vacasA ca kAyena' bhana, vayana bhane ayathI 'aMtaso - antazaH ' zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH--(asaMjayA) asaMyatA:-asaMyaminaH (maNasA vacasA ceva kAyasA) manasA vacamA caiva kAyena-kRtakAritAnumatibhiH (aMtaso) antaza:-kAyenAzakAapi manasaiva pApAnuSThAnAnumatyA (Arao parabho vAvi) ArataH parato vApi-ihalokaparalokArtham (duhA vi) dvidhApi svayaM karaNena parakAraNena ca jIvavirAdhakA bhavantIti // 6 // TIkA-'asaMjayA' asaMyatA manovAkAyaiH puruSAH prvnyckaaH| 'maNasA' matasA 'vayasA' vacasA 'ceva' ca eva, tathA 'pAyasA' kAyena-zarIreNa, anena zarIravAGmanasAM pravarttane kAraNatvaM darzitam / 'aMtaso' antazaH-zarIrAdibhirasamathA api cintanamAtreNaiva paraghAtamicchanti kAlazaukarikavat 'Arao' 'aMtaso-antazaH' kAyAkI zakti na hone para manase hI 'Arao parao vAvi-ArataH parataH vApi' isaloka evaM paraloka donoM ke liye 'duhA vi-dvidhApi' karane aura karAne donoM prakAra se jIvoM kA ghAta karAte haiN|||6|| ___ anvayArtha-asaMyamI puruSa mana se, vacana se aura kAya se, tathA kRta, kArita aura anumodana se evaM kAya se asamartha hone para mana se hI pApa ke anuSThAna kI anumodanA karake, isa loka aura paraloka donoM ke lie svayaM karane aura karAne se donoM prakAra se jIvoM ke pirAdhaka hote haiM // 6 // TIkArya-jo puruSa mana, vacana aura kAya se asaMyamI haiM-paravaMcaka (dUsare ko Thagane vAle) haiM, ve mana, vacana, kAya se aura zarIra se asamartha hone para cintana mAtra se dUsaroM ke ghAta kI icchA karate haiN| aMtapaya ta arthAt 4AyanI 54tI na pAtA bhanathI ra 'Arao paraovA vilArataH parataH vApi' mAsera sana .4 memanasa moTe 'duhAvi-dvidhApi' karavuM ane karAvavuM e banne prakArathI jIvana ghAta karAve che. dA anvayArtha--asaMyamI purUSa manathI, vacanathI ane kAyAthI tathA kRta, kArita ane anudanathI tathA kAyathI asamartha -azakta thAya tyAre manathI ja pApanA anuSThAnanI anumodanA karIne Aloka ane paraloka bane mATe pita karavA ane karAvavAthI arthAt beu prakArathI chanI virAdhanA kare che. dA TakAtha-je purUSa mana, vacana, ane kAyAthI asaMyamI hoya che. paravacaka-bIjAne ThagavAvALA hoya che, teo mana vacana ane kAyAthI ane zarIrathI azakta thAya tyAre vicAra mAtrathI bIjAonA ghAtanI IcchA kare che. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam ArataH-ihaloke mukhArtham 'parao' parata:-paralokAya paralokamukhAya vA 'duhA vi' dvidhApi-svayaM karaNena, parakAraNena ca / svayamAcaranti paradvArA kArayAnta ca / rAgadveSAndhaHpuruSo manovAkAyaiH, tathA zarIrazaktyabhAve vacanena, kevalamanasA vA, aihikapAralaukikayo dvayoreva kRte prANighAtaM svayaM karoti parAdha kArayatIti bhAvaH // 6 // hiMsAjanitapApasya phalaM darzayati-'verAiM kubaI verI' ityaadi| mUlam-veroI kuvvaI 'verI, to verohiM rjjii| pAvogA ya AraMbhA dukkhaphAsA ya aMtaso // 7 // chAyA-vairANi karoti vairI tato veraiH rajyate / pApopagAzca ArambhA duHkhasparzAzca antazaH // 7 // isa viSaya meM kAla zaukarika kA udAhaNa prasiddha hai / ve isa loka ke sukha ke lie aura paraloka ke sukha ke lie donoM prakAra se athAt svaya ghAta karake aura dUsaroM se ghAta karavA kara prANiyoM kI hiMsA karate haiN| Azaya yaha haiM ki rAga aura dveSa se andhA puruSa mana, vacana, kAya se aura zArIrika zakti na ho to sirpha vacana se yA kevala mana se, isa loka aura paraloka ke lie svayaM jIvavadha karatA hai Ara dUsaroM se bhI karavAtA hai // 6 // ____ aba hiMsA janita pApa kA phala dikhalAte haiM'verAI kuvvaI verI' ityAdi / zabdArtha--'verI verAI kuvvaha-vairI vairANi karoti' jIvaghAta karane A saMbaMdhamAM kAlazakarikanuM udAharaNa prasiddha che. teo A lekanA sukha mATe ane paralokanA sukha mATe bane prakArathI arthAt svayaM vAta karIne tathA bIjAothI ghAta karAvIne prANiyonI hiMsA kare karAve che. kahevAne hetu e che ke-rAga ane dveSathI AMdhaLA banela purUSa mana, vacana ane kAyA (zarIra) thI ane zArIrika zakti na hoya te kevaLa vacana mAtrathI athavA kevaLa manathI A loka ane paraloka mATe ravayaM jIvonI hiMsA kare che, ane bIjAo pAse paNa hiMsA karAve che. 6 have hasAyI thnaa| pApanu 30 matAve cha.- vairAI kuccaI verI' yA za ---'verI verAI kuvaI-vairI vairANiM karIti' panI yAta 42paassaann| zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anyArthaH - ( verI verAiM kumbaI) bairI - jIvopamardanakArI - vairANi-janmazatAnubandhIni karoti (tao verehiM rajjaI) tataH vairaiH = navIna dheraiH rajyate sambadhyate (AraMbhA ya pAvogA) AraMbhAH sAvadhAnuSTAnarUpAH pApopagAH- pApam upasAmI. yena gacchantIti, 'aMtaso dukkhaphAsA' antazaH duHkhasparzAH navInaM duHkhamutpAdayantIti // 7 // TIkA- 'verI' 'bairI - paDjIva nikAyopamardakArI puruSaH 'verAI' verANi yaM hinasti tena saha vairabhAvam ' kumbaI' karoti, yaM prANivizeSa mekadA hinasti tena saha janmazatAnubandhIni vairANi badhnAti / 'tao' tataH punarapi 'verehiM' vairaiH vAlA puruSa, aneka janma ke liye jIvoM ke sAtha vaira karatA haiM 'tao verehiM rajjai-tataH vairaiH rajyate' phira vaha dUsarA nayA vaira karatA hai 'AraMbhA pAvovagA - AraMbhAH pApopagAH' jIvahiMsA pApa utpanna karatI hai 'aMtaso dukkha phAsA - antazaH dukkhasparzAH' aura anta meM dukha detI hai ||7|| anvayArtha -verI arthAt jIvoM kI hiMsA karane vAlA saikar3oM janmoM taka cAlU rahane vAlA vaira bA~dhatA hai / phira nayA vaira utpanna karatA hai| AraMbha pAparUpa hote haiM aura anta meM duHkha ko utpanna karate haiM ||7|| 660 TIkArtha - SaT jIvanakAryoM kA upamardanakArI arthAt chakAyoM kI virAdhanA karane vAlA puruSa, jisakI hiMsA karatA hai, usake sAtha vairabhAva utpanna karatA hai / arthAt jisa prANI kA eka vAra ghAta karatA hai, usake sAtha saikar3oM janmoM taka cAlU rahane vAlA virodha- vaira bA~dhatA 3Sanma bhATe lavonI sAthai ve2 42 che. 'tao vere hi rajjai - tataH vairaiH rajyate' te pachI te mI navu 2 42 che 'AraMbhA pAvovagA - AraMbhAH pApopagAH' va hiMsA pAya atyannapure che. 'aMtaso duHkhaphAsA - antazaH dukkhasparzAH' bhane cheTe duHkha he che. // 7. anvayA--varI arthAt jIvonI hiMsA sudhI cAlU rahenArU vara mAMdhe che. ane navuM vera pAparUpa hAya che, ane ante du:kha prApta kare che. dA TIkA SaDUjIvanikAcAnuM upamana hi MsA) kAcAnI virAdhanA karavAvALA purUSA, jenI hi'sA kare che, tenI sAthe verabhAva utpanna kare che. arthAt je prANInA ekavAra ghAta kare che, tenI sAthe sekaDo karavAvALA se...kaDo janma utpanna kare che. Arabha karavAvALA arthAt cha zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 661 'rajjaI' rajyate, veraparamparayA sambaddhayate / ekasmin yena kRtaM vai janmAntare tamapakaroti, tataH punarapi tena saha vairaM karoti, iti vairaparamparA sarvadevA'nudinaM varddhata eva / kathaM vairaparamparAyAH samudbhava ityata Aha-'pAvovagA' 'pApopagAH, pApamupasAmIpyena gacchantIti paapopgaaH| ke pApopagA:-tatrAhaArammAH, Arabhyante-saMpAdyante iti ArambhAH sAvadhakarmA'nuSThAnasvarUpAH, etAdRzA ArambhAH 'aMtaso' antazaH-svavipAkodayasamaye 'dukkhaphAsA' dukhasparzAH, duHkha spRzantIti-duHkhasparzAH-duHkhajanakA bhvnti| jIvahiMsAkartA'neka janmani tena saha vairaM karoti / idAnIM ya enaM mArayati sa janmAntare taM hinasti, hai aura phira vaira kI paramparA se sambaddha hotA hai-nayA nayA caira bA~dhatA jAtA hai / jisake sAtha vaira bA~dhA hai, vaha eka janma meM usakA badalA letA hai| usa samaya phira navIna vaira ba~dha jAtA hai / isa prakAra vaira kA pravAha janma janmAntara taka calatA hI rahatA hai aura bar3hatA hI jAtA hai| isa vaira paramparA ke udbhava kA kAraNa dikhalAte hue sUtrakAra karate haiM-pApoM ko utpanna karane vAle AraMbha apane vipAkodaya ke samaya duHkha ke janaka hote haiN| abhiprAya yaha hai ki jIvoM kI hiMsA karane vAlA una jIvoM ke sAtha vaira bAMdhatA hai| isa samaya jo jisa jIva ko mAratA hai, vaha janmAntara meM mArane vAle ko mAratA hai| Aja kA badhya kala badhaka bana jAtA hai aura badhaka yadhya bana jAtA hai / arthAt mArane vAlA jisa jIva ko mAratA hai dUsare janma meM vaha janma sudhI cAlu rahenAro virodhavera bhAva bAMdhe che, ane pachI te veranI paraM. parAthI baMdhAyeluM rahe che, ane navuM navuM vera bAMdhatA jAya che. jenI sAthe vera bAMdhyuM che, te eka janmamAM tene badale leya che, tyAre pAchuM navuM vera baMdhAya che, A rIte verano pravAha (veNa) janma janmAktara sudhI cAlate ja rahe che. ane vadhatI ja rahe che. A veranI paraMparA utpanna thavAnuM kAraNa batAvatAM sUtrakAra kahe che ke-pApane utpanna karavAvALe AraMbha pitAnA vipAkanA udaya vakhate duHkha kAraka hoya che. kahevAno abhiprAya e che ke-jIvonI hiMsA karavAvALAe te jIvonI sAthe vera bAMdhe che. A janmamAM je jene mAre che, te janmAntaramAM arthAta bIjA janmamAM mAravA vALAne mAre che. A ja vadhya (maranAra) kAle vadhaka (mAravAvALo) banI jAya che. arthAt mAravAvALA je jIvane mAre che, bIjA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtra hatI hantAraM hinastIti saMvaddhA vairaparamparA / yato hi-hiMsA pApamutpAdayati, pApaphalaM duHkhamiti heyA hiMsA hitAbhilASibhiriti / / 7 // mUlam-saparAyaM NiyacchaMti attdukkddkaarinno| rAMgadosassiyA bAlA pAvaM kuvaMti te bahuM // 8 // chAyA-sAMparAyakaM niyacchanti aatmdusskRtkaarinnH| rAgadveSAzritA bAlAH pApaM kurvanti te bahu // 8 // anvayArtha:-(attadukkaDakAriNo) AtmaduSkRtakAriNaH-svapApavidhAyinaH santaH (sayarAya NiyacchaMti) sAmparAyikaM karma niyacchanti-badhnanti (rAgadosa jIva mArane vAle ko mAratA hai| isa prakAra jo paramparA cala par3atI hai. usakA saikar3oM bhavoM taka anta nahIM AtA / hiMsA pApa ko janma detI hai aura pApa duHkha kA janaka hotA hai / ataeva jo apanA hita cAhate haiM, unheM hiMsA kA sarvathA tyAga karadenA cAhie // 7 // 'saMparAyaM' ityaadi| zabdArtha--attadukkaDakAriNo-AtmaduSkRtakAriNaH' svayaM pApakarane vAle jIva 'saMparAyaM niyacchaMti-sAMparAyikam niyacchanti' sAMparAyika karma bAMdhate haiM 'rAgadosassiyA te bAlA-rAgadveSAzritAH te bAlAH' rAga aura dveSa ke Azrayase ve ajJAnI 'bahu pAvaM kucaMti-bahu pApaM kurvanti' bahuta pApakarma karate haiM // 8 // anvayArtha--svayaM pApa karane vAle jIva sAmparAyika (saMsAra prijanmamAM te jIva mAranArane mAre che. A rItanI je paraMparA cAlu thAya che tene aMta seMkaDo bhava sudhI Avato nathI. hiMsA pApane utpanna kare che, ane pApa duHkhakAraka hoya che. tethI je e pitAnuM hita Icche che. teNe hiMsAne haMmezAM tyAga karavo joIe. ghaNA _ 'saMparAya' yA zA---'attadukkaDakAriNo-AtmaduSkRtakAriNaH' pAta 5542vAvA 9 'saMparAya niyacchaM te-sAparAyikam niyacchanti' .saaN52||thi ma madhe cha 'rAgadosassiyA te bAlA-rAga dveSAzritAH te bAlAH' 25 bhane deSanA pAzrayathA te majJAniyo 'bahu pAvaM kuvaMti-bahu pApaM kurvanti' 5 5 55 8 42 cha. // 8 // anvayArtha-svayaM pApa karavA vALA chava sAMparAyika (saMsAranA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a.8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 663 ssiyA) rAgadveSAzritAH-kaSAyakaluSitAntarAtmAnaH (te bAlA) te bAlAH-sadasadvivekavikalA ajJAninaH (bahupAvaM kuvaMti) bahu-anantaM pApam asaveMcaM kurvanti-vidadhatIti // 8 // TIkA-'attadukkaDakAriNo' AtmaduSkRtakAriNaH, AtmanA svayameva duSkRtakarmakartAraH sAvadhakarmAnuSThAnamAcarantaH 'saMparAyaM Niyacchati' sAMparAyika niyacchanti / dvividhaM hi karma bhavati-IryApatham sAMparAyikaM c| tatra-saMparAyA:bAdarakaSAyAH, tebhya AgataM yat sAMparAyikam, tAdRzaM karma jIvopamardanAt Atma. duSkRtakAriNo'bhadrAH puruSAH niyacchanti-baghnanti / kathaMbhUtAste ye tAdRzaM sAmparAyikaM karma anubadhnanti, tatrAha-'rAgadosassiyA' rAgadveSAzritAH kaSAyakaluSitAntarAtmAnaH rAgadveSAbhyAM yuktAH santo jIvAn hiMsanti narakAdikugati hetukarma anubadhnanti c| tathAvidhaM karma rAgadveSAtmakakaSAyakaluSitA'nta:karaNA , ata eka bAlAH sadasadvivekavikalA:, 'pAvaM' pApam aSTAdazabhedarUpaM vividhAsadvedanIyajanakam / 'bahuM' anekavidham 'te kuvvaMti' te kurvanti / svenaitra bhramaNa ke) karma kA bandha karate haiN| ve ajJAnI rAgadveSa se malIna hokara bahuta pApa upArjana karate haiM // 8 // TIkArtha--jo svayaM pApakarma kA AcaraNa karate haiM, ve sAmparAyika karma ko bAMdhate haiM / karmavandha do prakAra kA hai IryApatha aura sAmparAyika / jo karmabandhana bAdara kaSAya se hotA hai, vaha sAmparAyika kahalAtA hai| jIvahiMsA se sAmparAyika karma kA bandha hotA hai| ___ jo jIva rAgadveSa ke Azrita haiM arthAt jinakI antarAtmA kaSAyoM se kaluSita haiM aura isa kAraNa jo hiMsA karate hai, ve naraka Adi durgatiyoM ke kAraNabhUta karma kA bandha karate haiN| aise karma aneka paribhramaNa) karmane baMdha kare che, teo ajJAnI ane rAgadveSathI malIna thaIne ghaNuM ja pApanuM upArjana kare che. 18 TIkAtha-jeo svayaM pApa karmanuM AcaraNa kare che, teo sAMparAyika karmane bAMdhe che. karmabaMdha be prakAranA che, IryApatha ane sAMparAyika je karmane baMdha bAdara kaSAyathI thAya che, te sAMparAyika kahevAya che. jIvahiMsAthI sAMparAyika karma baMdha thAya che. je jIva rAga dveSathI yukta hoya che. arthAt jeene AtmA kaSAyothI malIna thayela che, ane te kAraNathI jee hiMsA kare che, teo naraka vigere durgatinA kAraNabhUta karma baMdha kare che. evA karmo aneka zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Deate 664 sutrakRtAGgasUtre pApakarmA'nuSThAtAraH caturgatibhramaNahetukaM sAmparAyikaM karma bAnanti, tathA-rAga dveSakaSAyakaluSitAntaHkaraNAH kurvanti-anekavidhaM karma itibhAvaH // 8 // ___ tadeva bAlavIryamupadartha tadupasaMharabAha-'eyaM' ityAdi / mUlam-eyaM sakammavIriyaM bAlANaM tu paiveiyaM / itto ammavIrayaM paMDiyANaM suNeha meM // 9 // chAyA-etatsakarmavIrya bAlAnAM tu praveditam / ato'karmavIrya paNDitAnAM zRNuta me // 9 // prakAra ke asAtA rUpa duHkha ko utpanna karane vAle hote haiM / sat ke viveka se rahita ajJAnI jIva hI aise karma upArjana karate haiN| tAtparya yaha hai ki svayaM pApa karma kA anuSThAna karane vAle ajJAnI jIva caturgati meM bhramaNa karane ke kAraNa sAmparAyika karma kA bandha karate haiM tathA jo rAga dveSa se kaluSita haiM, ve aneka prakAra ke karma upArjana karate haiM // 8 // isa prakAra bAlavIrya ko dikhalA kara upasaMhAra karate haiM'eyaM sakammavIriyaM' ityaadi| zabdArtha-'eyaM-etat' yaha 'bAlANaM tu-bAlAnAM tu ajJAniyoM kA 'sakammavIriyaM paveDyaM-sakarmayIyaM praveditam' svakarmavIrya kahAgayA hai 'itto-ataH' aba yahAM se 'paMDiyANaM-paMDitAnAm uttama sAdhuoM kA 'akammavIriyaM-akarmavIryam' akarmavIrya 'me-me' merese 'suNeha-zRNuna' he ziSyo suno // 9 / prakAranI azAtA (azAMti) rU5 duHkhane utpanna karavAvALA hoya che. sat asattA viveka vinAnA ajJAnI jIvaja evA karmonuM upArjana kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke-pita-pApakarmanuM anuSThAna karavAvALA ajJAnI jIve caturgatimAM bhramaNa karavAne kAraNe sAMparAyika karmane baMdha kare che tathA jeo rAgadveSathI malIna thayelA che. teo aneka prakAranA karmonuM upArjana (prApti kare che. peTA A rIte bAlavIryane batAvIne upasaMhAra karatAM kahe che ke'ey sammavIriya" tyaadi| wale ---'eya-etat' / 'bAlANaM tu-bAlAnAM tu' azAniyo nu 'sakamma vIriya pavehaya-sakarmavIryam praveditam' 214 pIya . 'itto-ataH' ve mahiMthI 'paMDiyANaM-paMDitAnAm' uttama sAdhuyA 'akammavIriyaM-akarmavIryamU' abhIya 'me-meM bhArI pasekA 'suNeha-zruNuta' ziSya! tame sAlamen zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 665 anvayArthaH-(eyaM) etat-pUryopadarzitam (bAlANaM tu) bAlAnAM tu (sakammabIriyaM paveiyaM) sakarmatrIya praveditaM-kathitam (ito) ataHparam (paMDivANaM) paNDitAnAm (akammavIriyaM) akarmavIryam (me) me -mattaH (muNeha) zaNuna he ziSyAH ! iti // 9 // TIkA--'eyaM' etatpUrva yatpatipAditam / tathAhi-jIyopamardanAya kecana zastraM zAstraM ca zikSante / tathA'pare prANivirAdhanAbhicArikAnmantrAnadhIyane / tato'pare punarmAyAvino'nekapakAriko mAyAmudbhAvya kAmabhogArthamarthinaH samArammAnAramante / anye puna riNa lahIkRtsa tathAvidhaM karmA'nutiSThanti, yAvatI vaMzaparamparA vairai ranubadhyate / evaM hi kaSAyavazatino narAH tathA kurvanti yathA vaMzaparamparA baddhavairA jAyate / etaHsarvam 'bAlANaM' bAlAnAM sadasadvivekavikalAnAm / 'sakammavIriyaM' sakarmavIyam 'paveiye' pravedvitam-kathitam / ____ anvayArtha- he ziSyo ! yaha pUrvokta ajJAnI jIvoM kA sakarma vIrya kahA gayA, isake anantara paNDitoM jJAnI janoM kA akarmavIrya mujhase suno|||9|| ____TIkArtha-isase pUrva kahA jA cukA hai ki koI koI bAla jIva jIyoM kI hiMsA ke lie zastra evaM zAstra kA abhyAsa karate haiN| koI prANiyoM kI virAdhanA karane vAle maMtroM kA adhyayana karate haiN| koI koI kAmabhoga ke abhilASI mAyAvI mAyAcAra karake AraMbha samAraMbha karate haiN| koI apane zatru ko lakSya karake aise kRtya karate haiM jinase vaMzaparamparAgata vaira baMdha jAtA hai| ___ yaha saba sat asat ke viveka se rahita bAlajIvoM kA sakarmavIrya anvayArtha- he ziSya! A pahelAM kahela prakArathI ajJAnI jInuM sakama vIrya kahevAmAM Avela che. have paMDita-jJAnIjanuM akarmavIrya kahuM chuM te tame sarve mArI pAsethI sAMbhaLo. lA TIkArtha - AnAthI pahelAM kahevAmAM Avela che ke-koI kaI khAlaajJAnI jIva jenI hiMsA karavA mATe zastra ane zAstrane abhyAsa kare che. keI kaI prANiyonI virAdhanA karavAvALA maMtronuM adhyayana kare che. kaI koI kAmagInI IcachA vALA mAyAvI mAyAcAra karIne AraMbha samAM raMbha kare che. koI pitAnA zatrune uddezIne evA pApa kRtya kare che. jethI vaMza paraMparAgata vera baMdhAI jAya che. A badhuM sat asanA viveka rahita bAlakanuM sakarmavIrya kahela che zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtre (kAlANaM tu) itpana tu zabdena pramAdayatAM vIryamapi saMgRhItam / 'itto' ataHparam paMDiyANaM' paNDitAnAm 'akammavIriyaM' akarmavIryam 'me' mama kathayataH 'suNeha' zrRNuta yUyamiti zeSaH / etAvatA prabandhena bAlAnAM jIvAyAM sakarmavIrya pradarzitam , ataHparaM paNDitAnAmakarmavIrya kathayAmi, tadbhavantaH zRNvantu iti / 9 / uktaM bAlavIrya sAmpataM paNDitavIryamAha-'dayie' ityaadi| mUlam-dabie baMdhaNummukke savvao chitrbNdhnne| paNolla pAvakaM kammaM sallaM kaMtati aNtso||10|| chAyA-dravyo bandhanonmuktaH srvtshchinnbndhnH| praNudya pApakaM karma zalyaM kRntatyanekazaH // 10 // kahA gayA hai| mUla meM Aye hue 'bAlANaM tu' meM 'tu' zabda se pramAdavAn jIvoM ke vIrya kA bhI saMgraha kiyA gayA hai| bAlavIrya ke prarUpaNa ke pazcAt maiM paNDitoM kA akarmavIrya kahU~gA, use tuma saba suno // 9 // ___ aba paNDitavIrya kA kathana karate haiM-'dadhie' ityaadi| zabdArtha--'dayie-TravyaH' mukti jAne yogya puruSa 'baMdhaNummukkebandhanonmuktaH' bandhanase mukta 'savyao chinnabaMdhaNe-sarvatazchinnabaMdhana' tathA saba prakArase candhanako naSTa karatA huA 'pAvakaM kammaM paNollapApakaM karma praNuya' pApakarmako choDakara 'aMtaso sallaM kaMtati-aMtazaH zalyaM kRntati' apane samastakoM ko naSTa kara detA hai // 10 // bhUgamA mApera 'bAlANAM tu' mA 56mA 'tu' 54thI prabhAvAn, yonA vIryane paNa saMgraha thayela che. bAlavIryanuM nirUpaNa karIne have huM paMDitenA akarmavIrya vize kahIza te tame sAMbhaLo | lA __ ve 'dabie' tyA thA / jitapIyana 3thana 42yAmA yAve. zAya-dadhie-dravyaH' bhuti gamana 2pAne yogya pu35 baMdhaNummukkebaMdhanonmuktaH' dhanathI bhuchata 'sadhyao chinnabaMdhaNe-sarvatazchinnabaMdhanaH' tathA mIrAte dhnnaanaa| rIne pAvakaM kammaM paNolla-pApakaM karma praNudya' pApabhane chADIne 'aMtaso sallaM kaMtati-antazaH zalyaM kRntati' pAtAnA sapaNA joninAza 4rI cha. // 10 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam anyayArtha:- (davie) dravyaH-muktigamanayorayo bhavyaH (baMdhaNummukke) bandhanAt-kaSAyAtmakAdunmukto rahitaH (sacao chinabaMdhaNe) sarvatarichatrabandhanaH (pAvakaM kamma) pApakaM karma (paNolla) praNudya-apanIya (aMtaso sallaM kaMtati) antazaH-antato gatvA zalyaM zeSa karma kRntati-apanayatIti // 10 // TIkA-'dayie' dravyo-muktigamanayogyo muniH-'dravye bhavye' iti vacanAta dravyapadaM muktigamanayogyaM mahAtmAnamupasthApayati / athavA-rAgadveSarahitatvAt dravyabhUto dravyasvarUpatAM gataH sarvathA kaSAyaiH rahitaH / yathA pASANAdi divyaM rAgadveSarahitaM bhavati, tadvat yo rAgadveSarahitaH sa dravya iva dravyaH kathyate / athavA vItarAga iva vItarAgaH, ISatkaSAyavAn / tathoktam ___ 'ki sakkA bottuM je sarAgadhammami koi aksaaii| saMte vi jo kasAe nigiNhai so'pi tattullo' // 1 // anvayArtha--muktigamana ke yogya, kaSAya rUpa bandhana se rahita, saba prakAra ke saMzayoM se rahita bhavya jIva pApakarmo ko haTAkara antataH zalya ko arthAt zeSa rahe karmoM ko kATa DAlatA hai // 10 // TIkArtha--jo muktigamana ke yogya ho vaha 'dravya' kahalAtA hai| kyoMki-'dravyaM ca bhavye' aisA kahA gayA hai| ataeva yahA~ 'dravya' pada kA artha hai-mokSagamana karane yogya mhaatmaa| adhayA rAgadveSa se rahita hone ke kAraNa jo dravya svarUpa ko prApta ho arthAt sarvathA niSkaSAya ho, vaha bhI 'dravya' kahalAtA hai| yA jo vIratA ke samAna vItarAga arthAt alpakaSAyavAn ho, use bhI dravya kahate haiN| kahA bhI hai'kiM sakkA cottu je' ityAdi / anvayArtha-mukti mAM javAne yogya, kaSAyarUpa baMdhanathI rahita, dareka prakAranA saMzo vinAnA bhavya jIve pApa karmane haTAvIne antataH zalyane arthAt bAkI rahelA karmone chedI nAkhe che. 10 TIkArya-jeo muktimAM javAne gya thayelA hoya te "davya" kahe. vAya che. bha3-'dravya ca bhavye' mA pramANe hesa che. mahiyAM dravya pahanI artha mokSamAM javAne gya mahAtmA A pramANe thAya che, athavA rAgadveSa vinAnA hovAnA kAraNe jeo dravyanA svarUpane prApta kare athata sarvathA kaSAya vinAnA hoya te paNa "dravya' kahevAya che, athavA je vItarAganI sarakhA vItarAga arthAta alpa kaSAyavALA hoya tene paNa dravya kahe che. kahyuM paNa cha -'ki sakA vottuM je' tyA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( chAyA - - kiM zakyA vaktuM dhat sarAga dharme ko'pyakaSAyaH / satopi yaH kaSAvAt nigRhmati so'pi tattulyaH // 1 // ( samavanai yaH sthitaH, SaSThasaptamaguNasthAnavAn kiM kazvit kaSAyara hito bhavati kimiti praznaH bhavatItyuttaram kaSAyasya vidyamAnatve'pi yaH kaSAyam udamata nivartayati so'pi vItarAgasadRza eveti bhAvaH // , sUtrakRtAgasUtre } 9 kiM svarUpo'yaM dravyastatrAha - 'baMdhaNummukke' bandhanonmuktaH bandhanAt kaSAyasvarUpAt unmukto rahita iti bandhanonmukta / karmasthitijanakatvAt kaSAyAH karmabandhanazabdenoktA bhavanti / tathoktam- 'baMdha hiIkasAyavasA' bandhasthitiH kaSAyayazA-bandhasthitiH kaSAyAdhInetyarthaH / tathA-'sayyao chinabaMdhaNe' sarvataH - sarvaprakAreNa chinnaM-nAzitaM bandhanaM yena sa sarvatazchinnabandhanaH / sarvaprakAreNa nAzittakaSAyaH / tathA-'pAcakaM' pApakam 'kammaM' karma - jJAnA caraNIyAdikamaSTavidham 'pagola' praNuya - vinAzya, 'sarala' zalyam - - zarIre truTita jo sarAgadharma meM arthAta rAgayukta avasthA meM (chaThe sAtaveM guNasthAna meM) varttamAna hai, use bhI kyA akaSAyI kahA jA sakatA hai ? isakA uttara yaha hai ki sattA meM vidyamAna kaSAyoM kA bhI jo nigraha karatA hai, vaha bhI vItarAga yA akaSAyI kahA jA sakatA hai / aisA 'dravya' mahAtmA kisa prakAra kA hotA hai ? isa prazna kA uttara dete haiM-vaha bandhanoM se vimukta hotA hai kaSAya karmasthiti ke janaka hai, ataeva karmabandhaka kahalAte haiM / kahA bhI hai ki karmoM meM jo sthiti par3atI hai, vaha kaSAya ke kAraNa hI par3atI hai| isake atirikta vaha 'chinnabandhana' hotA hai arthAt usake bandhana - kaSAya sarvathA naSTa ho jAte haiN| vaha jJAnAvaraNIya Adi papakarmoM ko dUra karake, jee sarAga dharmomAM arthAt rAgayukta avasthAmAM (chaThThA sAtamA guNasthAnamAM) vata mAna che, tene paNa zu' akaSAyI kahevAya che ? A praznane uttara evo che ke-jee sattAmAM rahela kaSAyaiAnA paNa nigraha kare che. te paNa cItarAga athavA akaSAyI kahI zakAya che. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 A prakAranA 'dravya' mahAtmA kevA prakAranA hAya che? A praznanA uttara Aye che-te dhanothI vibhukta (chUTelA) hoya che. upAya - arbha sthitinA utpatti rUpa che. eTalA ja mATe ka` kha'dhana kahevAya che. kahyuM paNa che kekameAMmAM je sthiti Ave che, te kaSAyanA kAraNe ja Ave che, te sivAya te chinnakha dhana' hoya che. arthAt tenA baMdhana-kaSAyA sarvathA nAza pAme Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 669 vANAprabhAga iva duHkhadAvi zeSakaM karma 'kaMtati' kRntati-nAzayati-apagamayatti 'aMtaso antazaH-niravazeSataH / muktigamanayogyo bhavyajIvaH sarvabandhanAni nAzayityA, evaM pApaM karma vinAzya aSTaprakArakaM saMsAramthitikAraNaM karma adhamamavatIti bhAvaH // 10 // ___ yamAzritya puruSadhaureyaH karmarUpaM zalyaM chinatti, tadupadarzanAyA''ha sUtrakAraH'neyAuyaM suyakkhAya' ityaadi| mUlam-neyAuyaM suyakkhAyaM uvAdAya samIhae / bhujo bhujo duhAvAsaM asuhattaM taihA tahA // 11 // chAyA--nyAyopetaM svAkhyAtamupAdAya samIhate / bhUyo bhUyo duHkhAvAsa mazubhatvaM tathA tathA // 11 // anta meM, zarIra ke andara TUTe hue vANa kI noMka ke samAna pIr3A pahu~cAne vAle zeSa karmoM ko bhI naSTa kara detA hai| tAtparya yaha hai ki muktigamana ke yogya bhavya jIva sarva bandhanoM ko naSTa karake evaM pApakarma ko dUra karake saMsAra meM sthiti ke kAraNabhUta AThoM prakAra ke karmoM ko haTA detA hai // 10 // jisakA Azraya lekara mahApuruSa karmarUpa zalya kA unmUlana karatA hai, use sUtrakAra dikhalAte haiM-'neyAuyaM suyakkhAya' ityaadi| zabdArtha-'neyAuyaM suyakkhAyaM-nyAyopetaM svAkhyAtam' samyag jJAnadarzana aura cAritrako tIrthaMkaroMne mokSa kA netA (mokSa denevAlA) kahA hai 'uvAdAya samIhae-upAdAya samIhate' vidvAna puruSa, use grahaNa kara mokSake che. te jJAnAvaraNIya vigere pApa karmane dUra karIne chevaTe zarIranI aMdara tUTelA bANanI aNInI jema pIDA pahoMcADanArA bAkI rahelA karmone paNa nAza 42 cha. kahevAnuM tAtparya e che ke-muktimAM javAne cagya bhavya jIve sarva baMdhanono nAza karIne tathA pApa kamane dUra karIne saMsAramAM sthitinA kAraNa rU5 AThe prakAranA karmone haTAvI de che. 10 jeno Azraya laIne mahApurUSe kamarUpa zalyano nAza kare che, te viSaya matAtA sUtra 12 47 cha -' neyAuya suyakkhAya' tyA zA---'neyAuyaM suyakUkhAyaM-nyAyopeta svAkhyAtam' sabhya jJAna, zana ane yArina ne tAyazeme mokSama pAyANA cha. 'uvAdAya samIhae-upAdAya samIhate' vidvAn 535 ne graha rIne bhAkSane bhATa zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArtha:--sa pUrvokto dravyaH (neyAuyaM suyakkhAya) nyAyopetaM svAkhyAtam samyagdarzanajJAnacAritrameva mokSamArgaH tIrthakarairAkhyAtastam (uvAdAya samIhae) upAdAya samIhate jJAnAdikaM gRhItvA mokSAya prayatate (bhujjo bhujjo duhAvAsa) bAlavIrya bhUyo bhUyo duHkhAvAsaM dadAti (tahA tahA asuhattaM) tathA tathA yathA yathA duHkhaM bhujate tathA tathA azubhatvamazubhavicAra eva varddhate iti // 11 // TIkA--sa pUrvokto dravyaH 'neyAuyaM' nyAyopetam, nyAyaH-jJAnadarzana cAritrAkhyo mokSamArgaH, tenopetam-yuktam, athavA-nyAyaH-zrutacAritrarUpo dharmastena yuktam 'suyakkhAya' svAkhyAtam, suSTu samyak AkhyAtaM tIrthakarAdibhiH liye udyoga karate haiM 'bhujjo bhujo duhAvAsa-bhUyo bhUyo duHkhAyAsaM' bAlavIrya bAra bAra duHkha detA hai 'tahA tahA asuhattaM-tathA tathA azu. bhatvam' bAlavIrya vAlA puruSa jyoM jyoM duHkha bhogatA hai tyoM tyoM usako azubha hI baDhatA hai / / 11 // ___anvayArtha--samyagdarzana, jJAna aura cAritra tapa ko tIrthaMkaroM ne mokSamArga kahA hai| vivekazIla puruSa use grahaNa karake mokSa ke lie yatna karate haiM / bAlavIrya punaH punaH duHkha pradAna karatA hai| bAla jIva jyoM jyoM duHkha bhogatA hai, tyoM tyoM usakA azubha vicAra baDhatA hI jAtA hai // 11 // ___TIkArtha--nyAyopetajJAnadarzana aura cAritra tapa jo mokSa kA mArga hai unase yukta ho vaha netA hai athavA zruna-cAritra rUpa dharma netA hai, kyoMki vaha mokSa meM kAraNa hai / usa netA yA mokSamArga kA tIrtha kara Adi ne samyak prakAra se kathana kiyA hai / udyoga 43 cha. 'bhujo bhujjo duhAvAsaM-bhUyo bhUyo duHkhAvAsaM' pAsapIya pAravA hu che. 'tahA tahA asuhattaM-tathA-tathA azubhatvam' pAsavAya paann| purUSa jema jema duHkha bhogave che tema tema tene azubha ja vadhe che. 11 anvayArtha-samyaga darzana, jJAna, ane cAritra tapane tIrthakarIe mokSa mArga kahela che. vivekI purUSa te mArganuM avalaMbana karIne mokSa mATe prayatna kare che. bAlavIrya vAraMvAra duHkha denAra hoya che bAla jIvo jema jema duHkha bhogave che, tema tema tenA azubha vicAro vadhatA jAya che. 11 TIkArya-nyAyapita jJAna darzana, cAritra ane tapa vigere je mokSanA mAge che, tenAthI yukta hoya te ja "netA' che. athavA zrata-cAritrarUpa dharma netA che. kemake te mokSamAM kAraNa che, te netA athavA mokSa mArganuM tIrthakara vigere e sArI rIte kathana karela che. zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIrya svarUpanirUpaNam kar - kathitam 'uvAvAya' upAdAya zraddhayA svIkRtya - 'samIhae' samIhate - samyag rUpeNa hate mokSArthasAdhako dravyaH ceSTate ghyAnAdhyayanAdau prayatate / dharmadhyAnAvarohAya dharmAdau prayatamAno bhavati / bAlavIryaM ca 'bhujjo bhujjo' bhUyo bhUyaHvAraM vAram 'duhAvAsa' duHkhAvAsam, duHkhamAvAsayati iti duHkhAyAsaH duHkhakasthAnam yena yena prakAreNa bAlavIryavAn duHkhajanakanarakanigodAdau paribhramati 'tahA tahA' tathA tathA - tena tena prakAreNA'sya bAlavIryasya azubhAdhyavasAyitvAt 'asuhattaM' azubhatvam - azubhatvameva pravardhate / itthaM saMsArasvarUpaM vicArayato muneH dharmAnuSThAnAdAveva matiH pravartate iti / samyagdarzanajJAnacAritratapAMsi mokSamArgaH, iti tIrthakarairupadiSTaH, ato mokSArthI taM mokSamArgamevA''dAya vicarati, tAtparya yaha hai ki samyagjJAna, darzana cAritra aura tapa yA zruta aura cAritra rUpa dharma hI mokSa kA kAraNa hai, aiso tIrthakaroM Adi ne upadeza kiyA hai / usa mokSa kAraNa ko zraddhApUrvaka svIkAra karake mokSArthI puruSa jJAna dhyAna Adi kriyAoM meM pravRtti karatA hai| isake viparIta bAlavIrya punaH punaH duHkhoM kA kAraNa hotA hai| bAlavIryavAn puruSa naraka - nigoda Adi meM paribhramaNa karatA hai / jaise-jaise vahAM duHkhoM ko bhogatA hai, vaise vaise usakI azubhatA arthAt pariNAmoM kI malInatA baDhatI jAtI hai / isa prakAra saMsAra ke svarUpa kA vicAra karane vAle muni kI dharmadhyAna anuSThAna meM hI pravRtti hotI hai / Azaya yaha hai ki samyagdarzana, jJAna cAritra aura tapa mokSa ke mArga haiM, aisA tIrthaMkaroM kA upadeza hai / ataeva mokSArthI mokSamArga ko tAtparya e che ke-samyak jJAna; dana cAritra ane tapa athavA zruta athavA cAritra rUpa dharma ja mekSanuM kAraNa che A pramANe tIrthaM kara vigere e upadeza Apela che. A mAkSa mArganA zraddhA pUrvaka svIkAra karIne meAkSanI IcchAvALA purUSA jJAna, dhyAna vagere kriyAomAM pravRtti kare che. AthI ulTA khAla vI-ajJAnIyA vAraMvAra duHkhAnA kAraNa rUpa thAya che. khAlavIvALA purUSo naraka-nigoda vigeremAM paribhramaNa karatA rahe che. tyAM jema jema duHkho bhAgave che, tema tema tenuM azubhapaNu arthAt pariNamanu malIna paNuM vadhatuM jAya che. A rItanA saMsAranA svarUpanA vicAra karavAvALA muni dhama-dhyAnanA anuSThAnAmAM ja pravRtti kare che. kahevAnA Azaya e che ke-samyag jJAna, dana, cAritra ane tapa e mAkSanA mAryAM che. A pramANe tItha kae upadeza Apela che, tethI ja zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 sUtrakRtAGgasUtre mokSadha pravartate iti, bAlavIrya tu jIvasya duH kadAyi, duHkhamupabhuJAnasya bAlavIrya to'zubhasthAnaM narakAdikameva varddha te iti bhAvaH // 21 // mUlam-ThANI vicihaThANANi caissaMti Na sNso| aNiyatte ayaM vAse pAyaeMhiM suhIhi yaM // 12 // chAyA--sthAnino vividhasthAnAni tyakSyanti na sNshyH| __aniyato'yaM vAso jJAtakaiH suhRdmizca // 12 // anvayArthaH-(ThANI) sthAninaH-sthAnapantaH-indracakravaryAdayaH (vivihaThANANi caissaMti Na saMsao) vividhasthAnAni-nAnAmakArakottamamadhyamasthAnAni hI aMgIkAra karake vicarate haiM, mokSa ke lie hI pravRtti karate haiN| isase viparIta jo bAlavIrya hai, vaha duHkha dene vAlA hai| duHkha ko bhogane vAlA bAlavIryavAn puruSa naraka Adi gatiyoM ko hI baDhatA hai / 11 // 'ThANI' ityaadi| zabdArtha-'ThANI-sthAnI' uccapada para rahe huye sabhI viviha ThANApiA caissaMti Na saMsao-vividhasthAnAni tyakSyanti na saMzayaH' apane apane sthAnoM ko choDadeMge isameM saMdeha nahIM hai 'NAiehiM ya suhIhi' jAtibhiH suhRddhi zca tathA jJAti aura mitroM ke sAtha 'ayaM vAseayaM vAsaH' jo saMvAsa hai vaha bhI aNiyate-aniyataH' aniyata hai / / 12 / / anvayArtha-uttama sthAna ke dhanI indra cakravattI Adi nAnA prakAra ke uttama madhyama adhama sthAnoM ko tyAga dege, isameM saMzaya nahIM hai| mokSanI kAmanAvALA makSa mAgane ja svIkAra karIne vicAre che. teo mokSa mATe ja pravRtti kare che. AnAthI viparIta jeo bAlavIrya che, te vakha ApavAvALA hoya che, duHkha bhegavanAra bAlavIryavALe purUSa nAraka vigere gatimoneja vadhAre che. 11 'ThANI' tyA avell-'ThANI-sthAnI ! asya 54 52 27sA yA 'vivihaThANANi caisati Na saMsao-vividhasthAnAti tyakSanti na saMzaca :' pota pAtAnA sthAnAna chADI deze tebhA mazaya nathI. 'NAiehiM ya suhIhi-jJAtibhiH sukhaliva' tathA jnyaatibhe| bhane bhitrInI sAthe 'ayaM vAle-ayaM vAsaH' ne saMpAsa cha ta 5 'aNiyate-ganiyata:' yaniyata che. // 12 // anvayArtha-uttama sthAnavALA Indra, cakravarkato vigere aneka prakAranA uttama, madhyama, ane adhama sthAne tyAga karaze temAM saMrAya nathI, jJAti zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIrya sparUpanirUpaNam 673 tyakSyanti nAtra saMzayaH, tathA - 'NAya ehiM suhIhi ya' jJAtakaiH bandhubhiH suhRdbhi mitraiva saha 'ayaM vAse' ayaM vAsaH - sahavAsaH so'pi 'aNiyatte' aniyatonitya eveti // 12 // TIkA - 'ThANI' sthAninaH sthAnaM vidyate yeSAM te sthAninaH - sthAnAdhipatayaH / yathA devaloke - indra prabhRtayaH, manuSyaloke cakradatyAdayaH / tathA-tatra tatra sthAne'nye'pi sthAninaH / 'vivihaThANANi' vividhasthAnAni - anekavidhAni svakIyabhogyopayuktAni 'caissaMti' spakSyanti ye ye hi svArjitapuNyavAn yat yAdRzaM sthAnamalabhanta bhogena kSayAt puNyapAptau nimittA'mAvena naimittikaM tAzasthAnamavazyameva tepAM parityakaM bhavet / nahi tAdRzaviziSTasthAneSu puNyAbhAve kathamapi kasyApi avasthitiH saMbhAvyate / Na saMptao' na saMzayaH, etasmin jJAtajanoM aura mitrajanoM ke sAtha jo sahavAsa hai, vaha bhI anitya hI hai // 12 // TIkArtha-sthAnI kA artha hai-sthAna ke adhipati / jaise devaloka meM indra Adi tathA manuSyaloka meM cakavarttI Adi uttama sthAna ke svAmI haiM / isI prakAra vibhinna sthAnoM meM dUsare dUsare jIva sthAnI haiM / ve saba apane 2 sthAnoM kA parityAga kara degeM / una sthAnoM para sadaiva unakA adhipatitva nahIM rahane vAlA hai / puNya ke bala se jisa prANI ne jisa sthAna ko prApta kiyA hai, bhogane ke pazcAt puNya kA kSaya hone para vaha sthAna tyAganA par3atA hai kyoMki jaba nimitta nahIM rahatA to naimittika bhI nahIM rahatA hai / jisa puNya ke kAraNa jA sthAna prApta huA hai, usa puNya ke abhAva meM vaha sthAna TikA nahIM raha sktaa| isa viSaya meM lezamAtra bhI saMzaya janA, ane mitratAnI sAthe je sahavAsa hAya che, te paNa anitya 4 saya che. // 12 // TIkA--sthAnInA atha sthAnanA adhipati e pramANe thAya che. jema devalAkamAM Indra vigere tathA manuSya leAkamAM cakravattI vigere uttama sthAnanA svAmI che, eja pramANe jUdA judA sthAnAmAM khIjA khIjA jIvA sthAnI che, te badhA paiAta peAtAnA sthAnAnA tyAga karaze, te sthAnA para hamezAM tekhe nuM adhipatipaNuM rahevAnu' nathI. puNyanA baLathI je prANIe je sthAna prApta karela che, te sthAna bhogavyA pachI puNyane kSaya thayA pachI te sthAnanA tyAga karavA paDe che, kemake jyAre nimitta rahetuM na hAya te naimittika nimittavALA paNa rahetA nathI. je puNyanA kAraNe je sthAna prApta thayu' che, te puNyanA abhAvamAM te sthAna TakI zakatu nathI. A saMbaMdhamAM sU0 85 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 sUtrakRtAGgasUtre viSaye manAgapi sandeho nAsti / avazyaM tAdRzasthAnasya padhvaMsaH / tathA-' NAya ehi~' jJAta: 'muhIhi ya' suhRdbhizva 'ayaM vAse' ayaM vAso'vasthitiH so'pi - 'aNiyatte' aniyataH :- anityaH, bAndhavAdimirekatra paridRzyamAno yo'yaM vAsaH, so'pyanitya eva / tathA coktam 'azAzvatAni sthAnAni sarvANi divi ceha ca ! devAsuramanuSyANA mRddhayazca sukhAni ca // 1 // api ca- sucirataramuSitvA bAndhavai viprayogaH, suciramapi hi rantvA nAsti bhogeSu tRptiH / suciramapi supuSTaM yAti nAzaM zarIraM, suciramapi vicintyo dharma ekaH sahAyaH // 1 // devAsuramanuSyANAM sarvANi sthAnAni RddhayAdikAni ca aniyatAni bhavanti, cirakAlaM bAndhavaiH saha vasatrapi tato viyogo bhavati cirakAlaM rantvA'pi ke lie avakAza nahIM hai| jAtijanoM aura suhRdajanoM kA jo sahavAsa hai, vaha bhI anitya hai, sadaiva rahane vAlA nahIM hai| kahA bhI hai'azAzvatAni sthAnAni' ityAdi / 'samasta sthAna azAzvata haiM, cAhe ve devaloka meM hoM, cAhe isa manuSyaloka meM hoM / devoM, asuroM aura manuSyoM kI samasta RddhiyAM aura samasta sukha bhI azAzvata haiN|' aura bhI kahA hai- 'sucirataramuSitvA' ityAdi / 'bandhu bAndhavoM ke sAtha cirakAra paryanta nivAsa karane para bhI Akhira viyoga hotA hI hai| cirakAla (bahutakAla) taka bhoga bhogane lezamAtra paNa sa'zayane avakAza rahetA nadhI. jJAtijanA ane mitrajanAne je sahavAsa che, te paNa anitya ja che. te hamezAM rahevAvALeA hotA nathI. pazu che - 'azAzvatAni sthAnAni' tyAhi saghaLA sthAne azAzvata che. cAhe te devaleAkamAM hoya athavA cAhe te manuSya leAkamAM hoya deve, asureza, ane manuSyeAnI saghaLI RddhiA ane saghaLuM sukha paNa azAzvata che. jInu pAuchu che } - ' suciratara muSitvA 0' 40 madhuvargAnI sAthai sAMbhA kALa sudhI nivAsa karavA chatAM paNa Akhare viyeAgaja thAya che, cirakALa (lAMkhA kALa) sudhI bhAga bhogavavA chatAM paNa bhAgethI tRpti thatI zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 675 tRptina bhavati, cirakAlaM poSitamapi zarIraM naSTaM bhavati ato dharma eka eva sahAyako nAnya iti bhaavH| sarvatra RdvayA vibhUSito'pi prAtaH yo dRSTaH sa eva sAyaMtane jvalitacitAmAruhya zete'taH aniyato'yaM saMsAravAsa iti / cakAreNa anye'pi dvipadacatuSpadadhanadhAnyAdayo viSayA anityA eva / etAvatA sarvatra vairAgyabuddhi bhAvayediti zAstrakAraH pratipAdayati-vairAgyeNA'nityabhogAdibhyo mati parAvartya mokSe nivezayet / viziSTasthAnamavApyApi sthAnino'dhayApi palyopamasAgaropapara bhI bhogoM se tRpti nahIM hotI hai| cirakAla (bahutakAla) taka bhalI bhA~ti puSTa kiyA huA zarIra bhI nAza ko prApta ho jAtA haiM aura cirakAla paryanta cintana karane yogya dharma hI eka mAtra paraloka meM sahAyaka hotA hai| jo manuSya prAtaH kAla sampUrNa vaibhava se vibhUSita dekhA gayA, yahI sandhyA ke samaya jAjvalyamAna citA para zayana karatA (sotA huA) dekhA jAtA hai / isa prakAra yaha saMsAra vAsa aniyata hai / gAyA meM AyA huA 'ca' pada se dvipada, catuSpada, dhana, dhAnya Adi viSaya aura inakA saMyoga bhI anitya samajhanA cAhie / zAstrakAra kA Azaya yaha hai ki saMsAra ke samasta padArthoM meM vairAgyabhAva sthApita karanA caahie| vairAgya ke dvArA anitya bhogoM kI ora se apanI buddhi ko haTAkara mokSa meM hI lagAnA caahie| Azaya yaha hai ki-saMsArI jIya saMsAra ke sarvotkRSTa sthAna ko prApta karake bhI Aja, kala yA palpopama-sAgaropama ke pazcAt Ayu kA nathI. lAMbAkALa sudhI sArI rIte puSTa karela zarIra paNa nAza ne prApta kare che. ane ghaNA samaya sudhI vicAravAmAM Avela dharmaja eka mAtra paralokamAM sahAya karanAra bane che. je manuSyane savAre saMpUrNa vaibhavathI zobhAyamAna je hoya teja manuSya saMdhyAkALe baLa baLatI ciMtA para sUtelo jovAmAM Ave che, A rIte A saMsAravAra anitya che gAthAmAM Avela "ra" padathI be pagavALA, cAra pagavALA, dhana, dhAnya vigere viSa tathA teno saMyoga paNa anitya ja mAnavo joIe, zAstrakArano hetu e che ke-saMsAranA saghaLA padArthomAM virAgyabhAva utpanna karavo joIe. vairAgya dvArA anitya bhogonI taraphathI pitAnI buddhi haTAvIne mokSamArga tarapha ja preravI joIe. saMsArI jIe saMsAranA sarvotkRSTa sthAnane prApta karIne paNa Aja athavA kAla ke pachI palyopama sAgaropama pachI Ayune kSaya thAya tyAre zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre mAste sva svasthAnaM svAyuSaH kSaye'vazyaM tyakSyanti / tathA-yo'pyayaM mohAdhAyako mandhuvAndhavaiH saha saMvAso manye'nitya eva so'pIti vibhAvanIyo buddhimatA'nitye mati na vidheyA kadApi, api tu mokSArthameva prayatno vidheya iti bhAvaH // 12 // mUlam-evamAdAya mehAvI appaNo girddhi muddhre| AriyaM uvasaMpaje saMvidhamma makoviyaM // 13 // chAyA--ecamAdAya medhAvI Atmano gRddhi muddharet / AryamupasaMpadyeta sarvadharmerakopitam // 13 // kSaya hone para avazya hI usa sthAna kA parityAga karate haiM / isake atirikta bandhu bAndhavoM ke sAtha jo saMvAsa hai, vaha bhI sadA banA rahane vAlA nahIM-use bhI kisI samaya tyAganA hI par3atA hai / / aisA vicAra kara buiddhamAna puruSa anitya padArthoM meM apanI buddhi na lagAve, parantu mokSa ke lie hI prayatna kare // 12 // 'ecamAdAya mehAvI' ityAdi / zabdArtha-'mehAcI-medhAvI buddhimAn puruSa 'ebamAdAya-evamAdAya' saba sthAna anitya hai aisA vicAra karake 'appaNo giddhi muddhare-AtmanaH gRddhim uddharet' apanI mamatva buddhiko haTAde 'sabdadhammamakoviyaM-sarva dharmarakopitam' saba kutInika dhamoM se dUSita nahIM kiye hue 'AriyaM upasaMpajje-Aryam upasaMpadyeta' isa Arya dharma ko grahaNa kare // 13 // te sthAnane tyAga karavo ja paDe che. te sivAya baMdhujana ke jJAtijana sAthene saMvAsa che, te paNa sadAkALa bane rahete nathI. tene paNa kaI samaye tyAga karavo ja paDe che. A pramANeno vicAra karIne buddhizALI purUSe anitya padArthomAM pitAnI buddhi joDavI na joIe. paraMtu mokSa mATe ja prayatna karatA rahe 1rA 'evamAdAya mehAvI' ityAdi -'mehAvI-medhAvI' muddhimAna 535 'ekmAdAya-evamAdAya' mayA sthAnI anitya cha tema viyA2 4rIne 'appaNo giddhimuddhare-AtmanaH gRddhim uddharet' potAnI mamatvamuddhine TAvI he 'savvadhagmamakoviyaM-sarvadhamai rako. pitam' yA tIrtha dhathI iSita nahI 42 / 'AriyaM uvasaMpajjeAryam upasaMpadyeta' ! mAya mana sva.2 42 // 13 // zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 677 ___ anvayArthaH--(mehAvI) medhAvI-maryAdAvyavasthitaH (ebamAdAya) evam-anispAni sarvANi sthAnAni ityevaM jJAtyA (appaNo giddhimuddhare) Atmana:-svasya gRddhiM-gAthai mamatvam uddharet-niHsArayet (savyadhamma makoviyaM) sarvadharmerakopitaMdoSarahitam, yadvA sarvadharmeSu (Ariya upasaMpajje) Arya-tIrthakaramArgam upasaMpadyeta -svIkuryAt, iti // 13 // ___TIkA--'mehAvI' medhAvI-maryAdAntarvattimuniH sadasadvivekavAn ghA, "evaM' evam-pUrvoktakrameNa sarvANi, api sthAnAnyanityAnItyevam 'AdAya' samyagavabudhya 'appaNo' AtmanaH sambandhinIm-kaTukaviSayiNIm 'girddhi' gRddhi-gRddhi bhAvam 'udare' uddharet-putrakalatrAdikamasmAkam , ahaM teSAmityAdi mamatyabudi parityajet kathamapi kutrApi mameti buddhiM na kuryAt / 'Ariya' Ayam ArAtduraM yAtaH sarvaheyadharmebhya iti AryaH, heyadharme duHkhadAtRtvaM vidyate, ___anvayArtha--jJAnI puruSa aisA jAnakara arthAt samasta sthAnoM aura saMyogo ko anitya samajhakara apanI mamatA haTAle aura saba dharmoM meM nidoSa Arya mArga (tIrthaMkara pratipAditamArga) ko svIkAra kare // 13 // ___TokArtha-medhAvI ArthAt maryAdA meM rahA huA athavA sat-asat ke viveka se vibhUSita muni pUrvokta prakAra se samasta sthAnoM ko anitya jAna kara apanI gRddhi unase haTAle-ye putra kalatra Adi mere haiM aura maiM unakA hU~, isa prakAra kI mamatA kA tyAga krde| kisI bhI padArtha meM kisI bhI prakAra kI mamatva buddhi dhAraNa na kare aura AryamArga ko svIkara kre| jo samasta heya dharmoM se dUra haTa gayA hai, anvayArtha-jJAnI purUSe evuM mAnIne arthAt saghaLA sthAne ane gone anitya mAnIne pitAnuM mamatva haTAvI le ane saghaLA dharmomAM nirdoSa AryamArga (tIrthakare pratipAdita karela mAga)ne svIkAra kare 13 TIkAI-medhAvI arthAta maryAdAmAM rahelA athavA sat asat rUpa vivekathI bhAyamAna muni pUrvota prakArathI saghaLA sthAnone anitya mAnIne pitAnI vRddhi (Asakti) temAMthI haTAvIle A putra kalatra- strI vigere se mArAM che, ane huM teone chuM, AvA prakAranuM mamatva-mArA paNAne tyAga kare kaI paNa padArthamAM koI paNa prakAranA mArA paNAnI buddhi na rAkhe ane Arya mArgane svIkAra kare. jeo saghaLA heya (tyAga karavA lAyaka) dharmothI dUra hari gayA hoya zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 sUtrakRtAGgasUtre tadasminna vidyate'to'yaM sarvadharmebhyo re bhavati / athavA-ArAta-atisamIpaM yAta iti AryaH ayaM hi jJAnadarzanasvarUpatyAta, svAtmanyeva vyasthito dharmaiti bhavati sarvemyaH samIpavartI / nahi-AtmanodhikaH kazcit samIpavartI / ato'yamAryoM jJAnadarzanacAritrasvarUpo mokSamArgaH / yadvA-AryANAM tIrthakarANAmayamAryomArgaH, tAdRzamAryamArgam 'uksaMpajje' upasampayeta-Azrayet / kathaMbhUtaM mArga tatrAha-'sanyadhammamakoviyaM' sarvadharmerakorapitam, sarvaiH kutakitadhabhairakopitamapitam / svaprabhAveNaiva kSayitumazakyatvAt, pratiSThA prAptam / athavA-sarvadharmaH svabhAvairanuSThAnasvarUpairakopitam, kutsitakartavyA'bhAvAt / yadvA-sarvaiH dharma bauddhAdibhirakopitam / nahi-asmai ko'pi kupyati yasmAdidam arhatyavacanaM sarvavaha Arya kahalAtA hai| heyadharma (hiMsAdi lakSaNa tyAganeyogya dharma) duHkha denevAle haiM, ataH yaha usameM nahIM pAye jaate| athavA 'ArAt' kA artha hai atyanta samIpa, use jo prApta ho vaha Arya / jJAna darzana cAritra tapa rUpa dharma Arya dharma kahalAtA hai, kyoM ki vaha apanI AtmA meM hI rahatA hai| AtmA se arthAt sva-svarUpa se adhika samIpavartI anya koI nahIM hotaa| isa vyAkhyA ke anusAra jJAna darzana cAritra aura tapa rUpa mokSamArga AryamArga hai| athavA AryoM arthAt tIrthaMkaroM kA mArga Arya mArga kahalAtA hai| yaha AryamArga samasta kutakita dharmoM se adUSita hai| apane prabhAva ke kAraNa hI kisI ke dvArA dUSita nahIM kiyA jA sakatA / athavA samasta bauddha Adi dharmoM ke dvArA akopita hai| isa para koI kukti nahIM ho sakatA, che. teo Arya kahevAya che. heya dharma hiMsAdi lakSaNAvALo tyAga karavA yogya bha) ma hainA2 ya cha. tapIte temamA DA nathI. ___maya 'aaraat'n| ma atyAta navI se pramANe yAya cha tenene prApta kare te Arya, jJAna, darzana, caritra, tapa rUpa dhama Arya dharma kahevAya che. kemake te pitAnA AtmAmAM ja rahe che. AtmAthI arthAt svarUpathI vadhAre najIkamAM rahenAra bIju kaI paNa hotuM nathI. A vyAkhyA pramANe jJAna, darzana, cAritra ane tarUpa mokSamArga Arya mArga kahevAya che. athavA A arthAt tIrthakarene mArga AryamArga kahevAya che. A AryamArga saghaLA kutarSita-khaTAtarkavALA dharmothI nirdoSa che. pitAnA prabhAvanA kAraNathIja te kaMInAthI paNa dUSita-daSavALe karI zakAtuM nathI. athavA bauddha vigere saghaLA dhame dvArA akopita che, arthAt tenA para koI phodhayukta thaI zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 679 dharmANAM samAhArarUpam naigamanayena naiyAyikamatasya, RjusatreNa bauddhasya, saMgraheNa vedAntinAM matasya saMgRhItatvAt / ataH sarvo'pi svasvapratipAdyamevADava pazyati, ataH kathaM ko'pi kupyet, anaikAntavAde ekAntavAdasya samAviSTatvAt sarvamapi - uccapadam anityameveti saMpradhArya vivekazIlo mamatyabuddhiM sarvato visRjya sarvadharmA'duSitajJAnadarzanacAritrAtmakadharmameva svIkuryAt / yato'yaM dharmaH jhaTiti pApako bhavati, alampalampasya mokSasya bhAvA'vabodhaH ||13|| mUlam - saha saMmaIe NacA dhammasAraM suNe vA / semuvaTTie u aNagAre paMccakkhAya pAva // 14 // kyoMki arhata bhagavAn kA pravacana vividha nayadRSTiyoM kA samanvaya karake unheM yathAyogya svIkAra karatA hai| vaha samasta ekAntavAdoM ko apane meM samAviSTa kara letA hai| jaise naigamanaya se naiyAyika vaizeSika mata kA, RjusUtra naya se bauddhoM ke kSaNikavAda kA aura saMgraha naya se vedAntiyoM ke advaitavAda kA saMgraha karatA hai / ataeva jinapravacana meM sabhI apane apane mantavya ko usI prakAra pAte haiM / phira koI kyoM isa para kupita hogA ? tAtparya yaha hai ki jagat ke samasta pada anitya haiM, aisA samajha kara vivekavAn puruSa una saba se apanI mamatva buddhi haTAle aura saba dharmo meM nirdoSa jJAna darzana cAritra aura taparUpa dharma ko svIkAra kare | yaha dharma durlabha mokSa ko bhI zIghra prApta karA detA hai ||13|| prakAranA naya jemake-rnaMgakSaNikavAdane zakatA nathI. kAraNa ke-ahata bhagavAnanuM pravacana jUdA jUdA dRSTiyAnA samanvaya karIne tene yathAyogya rIte svIkAra kare che. manayathI taiyAyika, vaizeSika matanA, Rju sUtranayathI bauddhonA ane sagrahanayathI vedAntiyAnA advaitavAdanA sagraha kare che. tethI ja je pravacanamAM dareka pAta peAtAnA mantabdhAne teja rIte joI zake che. pachI kAI pazu AnA para kema kupita thAya ? kahevAnuM tAtpa e che ke-jagatnA saghaLA padArthAM anitya che, evuM samajIne vivekazIla purUSa te badhA parathI peAtAnI buddhi haTAvIleya ane dareka dharmomAM nirdoSa jJAna, darzana, cAritra ane taparUpa dharmanA svIkAra kare. A dharma durlabha arthAt aprApta evA meAkSane paNa jaldIthI prApta karAvI de che. 5135 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 sUtrakRtAGgasUtre chAyA-saha sanmatyA jJAtvA dharmasAraM zrutvA vaa| samupasthita stvanagAraH pratyAkhyAtapApakaH // 14 // anvayArtha:--'sahasaMmaIe' saha sanmatyA-svAbhAvikasyabuddhayA 'dhammasAra dharmasAraM-dharmasya zrutacAritrArUpasya sAraM-tattvam (gacA) jJAtyA-avabudhya ilA putravat , evam-(muNettu vA) zrugyA bA-cilAtI putravat zrutyA (samuTThie aNa. gAre) samupasthitaH-uttarottaraguNasaMpattaye samupasthito'nagAraH pravarddhamAnapariNAmaH (paccakkhAyapAvae) pratyAkhyAtapApakaH-nirAkRtasAyadyAnuSThAno bhavatIti // 14 // __TIkA--doSA'kalaGkita dharmasya jJAnaM yathA bhavati tadevAha sUtrakAraH-'saha saMmaIe) ityAdi / (saha saMmaIe) saha sanmatyA-saha-AtmanA saha vartate yA'saha saMmaIe' ityaadi| zabdArtha-'saha saMmaIe-saha sanmatyA' acchI buddhi ke dvArA 'suNettu vA-zrutyA yA' athavA sunakara 'dhammasAraM-dharmasAram' dharma ke sacce svarUpako 'NaccA-jJAtyA' jAnakara 'samuTThieu aNagAre-samupasthitastvanagAra' AtmAkI unnatI karane meM tatpara sAdhu 'paJcakkhAyapAvae-pratyAkhyAtapApaka' pApakA pratyAkhyAna karake nirmala AtmAvAlA hotA hai // 14 // ___ anvayArtha-apanI svAbhAvika nirmala buddhi se ilAputra ke samAna dharmatvako jAnakara tathA dharmasAra-zrutacAritra rUpa sArako cilAtIputra ke sAmAna zravaNa karake jJAna aura kriyA kI uttarottara prApti ke lie udyata anagAra sAvadya anuSThAna kA tyAga kare // 14 // sahasa maIe' zA-'saha saMmaIe-saha sanmatyA' sArI bhuddhi vA. 'suNettu vAzrutvA yA' atha41 sAlajIne 'dhammasAraM-dharmasAram' dhamanA saay|| 2535ne 'NaccA-jJAtvA' kI 'samuvadieu aNagAre-samupasthitastvanagAraH' mAmAnI tI 42yAmA tat52 zeyo sAdhu 'paccakkhAyapAvae-pratyAkhyAtapApakaH' yAnu pratyAyana parIne nibha sAmAyANA thAya che. // 14 // anvayArtha-pitAnI svAbhAvika nirmala buddhithI IlA putranI jema dharmane jANIne athavA dharmasAra-mRtacAritrarUpasArane cilAtIputra pramANe zravaNa karIne jJAna ane kriyAnI uttarettara prApti mATe prayatnavALA anagAre sAvadhA anuSThAnane tyAga karavo. 14 TIkArtha-nirdoSa dharmanuM jJAna je upAyothI thAya che, tenuM kathana have zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArthabodhinI TIkA pra. dhru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 681 saM- samyag matiH sA paropadezamantarega samutpannA matirityarthaH tayA yadvA zrutAvavijJAnena, jJAnaM hi svaparAjvabodhakaM bhavati, tena jJAnena saha 'dhammasAraM ' dharmasAramsarvaprANatrANalakSaNam / 'NaccA' jJAtrA - tIrthakarAdibhyo dharmasAraM jJAtvA ilAputravat 'suNestu vA' athavA pilAtIputravat zrutvA dharmasAraM dharmasArapratipacyanantaraM pUrvabhavopArjitakarmaNaH kSapAya paNDitavIryasaMpannaH sarvabhakArakakaSApAtmakabandhanavirahito bAlavIryavimukta uttarottaraguNaprAptyartham / 'samuvaTTie u' samupasthitaH tu mokSamArge sthitaH 'aNagAre ' anagAra:- gRhAdibhyo rahitaH pravarddhamAnapariNAmaH / paccakkhA yapAvara' pratyAkhyAtapApaka:- pratyAkhyAtaM pApakaM prANAtipAtAdilakSaNaM karma aina sa pratyAkhyAtapApako bhavatIti / svakIyanirmalabuddhayA TIkArtha - nirdoSa dharma kA jJAna jina upAyoM se hotA hai, yaha sUtra - kAra kahate haiM - jo mati paropadeza ke binA svabhAvataH utpanna hotI hai, use yahA~ 'sahasanmati' kahA gayA hai / athavA viziSTa matijJAna zrutajJAna aura avavijJAna 'sahasammati' kahalAte haiN| inase dharma kA sAra samasta prANiyoM kI rakSA rUpa tatva jAnA jAtA hai / jaise ilAputra ne dUsaroM se dharma ko jAnA thA, kyoM ki jJAna sva aura para donoM kA bodhaka hotA hai / athavA cilAtIputra ke samAna koI-koI zravaNa karake bhI dharmatatva ko jAnate haiN| inameM se kisI bhI upAya se dharma ke sAra ko jAna kara pUrvabhavoM meM upArjita karmoM kA kSaya karane ke lie paNDitavIrya se yukta, saba prakAra ke kaSAya bandhana se rahita aura bAlavIrya se vimukta hokara uttarottara guNoM kI prApti ke lie bar3hate car3hate sUtrakAra kare che.-je mati pApadeza vinA svabhAvathIja utpanna thAya che, tene mahiyAM 'saha sanmati' he che, athavA vizeSa prabhAranu bhatijJAna, zrutajJAna mane avadhi jJAna' 'sahasanmati' upAya che tenAthI dharmana sAra sadhanA prANiyAnI rakSA rUpa tatva jANI zakAya che. jevI rIte ilAputre bIjAnI pAsethI dhama jANyA hatA kemake jJAna va ane para bannenA medha karAvavA vALu hoya che, athavA cilAtIputra pramANe kAI keAI zravaNa karIne paNa dhama tatvane jANI le che, AmAMthI keAI paNa upAyathI dha'nA sArane jANIne pUrva bhaveAmAM upArjana karelA karmonA kSaya karavA mATe paNDitIya'thI yukta, badhA ja prakAranA kaSAya bandhanathI rahita ane khAlavIyA~thI chUTI jaIne uttarottara guNAnI prAptine mATe vadhatA evA piraNAmAthI muni meAkSamAne prApta kare, te saghaLA prANAtipAta vigere pApAne tyAga karanArA thAya sU0 86 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 sUtrakRtAgasUtre hAtvA gurUpadezAdinA satyadharmasvarUpaM zrutya, jJAnAdiguNopArjane saMlagnaH pApaMparispajya vimalAtmA bhavati sAdhuriti // 14 // mUlam-jaM kiMcuMbakkama jANe Aukhemassa appnno| tasseva aMtarA~ khippaM sikkhaM likkhejja paMDie // 15 // chAyA-yaM kaMcidupakramaM jAnIyAd AyuH kSemasya AtmanaH / tasyaivAntarA kSipraM zikSA zikSeta paNDitaH // 15 // anvayArthaH-- (apaNo Aukhemassa) AtmanaH-svasyAyuHkSemasya-svAyuSaH (jaM kiMcuvAmaM jANe) yat kizciApakramaM jAnIyAt-svAyupaH kSayakAlaM jJAtvA (tasseva aMtarA) tasyai vAntarA-tanmadhye eva (khippaM) kSipaM-zItram (paNDie) paNDitaH pariNAmoM se muni mokSamAga meM upasthita ho| vaha samasta prANAtipAta Adi pApoM kA tyAgI ho| Azaya yaha hai ki sAdhu apanI hI nirmala buddhi se athavA guru Adi ke upadeza se satya dharma ke svarUpa ko jAnakara, jJAnAdi guNoM ke upArjana meM tatpara aura pApoM kA parityAga kara ke nirmala hotA hai // 14 // 'jaM kiMcuvakkama jANe' ityaadi| zabdArtha-'appaNo Aukkhemarasa-prAtmanaH AyuH kSemasya' vidvAna puruSa apanI AyukA jarinucakamANe-yat kiMcit upakramaM jAnIyAt' kSayakAla yadi jAne to 'tasleva aMdarA-tasyaiva antarA' usake aMdara hI 'khippaM-kSipra' zIghra 'paMDie-paNDitaH' vidvAn muni 'sikkha-zikSA' saMlekhanArUpa zikSA 'sikkhejjA--zikSena' grahaNa kare // 15 // anvayArtha-jJAnavAna puruSa apanI Ayu kA koI upakrama Ayu kahevAno Azaya e che ke sAdhu pitAnI ja nimala buddhi vaDe athavA ga3 vigerenA upadezathI satya gharmanA svarUpane jANIne jJAna vigere guNenA upArjanamAM tatpara rahIne tathA pApano tyAga karIne nirmaLa banI jAya che. 14 jaM kiMcuvakamaM jANe' tyAta zahA-'appaNo bAukkhazssa-AtmanaH AyuHkSayasya' vidvAn 535 potAnA mAyuSyana 'ja kiMcutrakkama jANe-yat kiMcit upakrama jAnIyAt' yasale M to "tasseva aMtarA-tasyaiva antarA' tenI 542 04 'khippa-kSipraM' arelthA 'paMDie-paNDitaH' yati bhumi sikha-zikSA samanA 35 zikSAna 'sikkhejjA-zikSeta' a5 72. // 15 // anvayArtha-jJAnavAnuM purUSa pitAnA AyuSyane keI upakrama eTale ke zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 183 -vivekI (sikkhaM) zikSA-saMlekhanArUpAm (sikkhejjA) zikSeta-grahaNazikSayA yathAvanmaraNavidhi vijJAya Asevana zikSayA Aseveta iti / 15 // TIkA- 'appaNo' AtmanaH-svasya 'Aukkhemassa' AyuHkSemasya, 'jaM kicuvakama' yaM kaJcanopakramam upakramya te-saMraya taM kSayaM prApya te Ayu na sa upakramaH, taM yaM kazcana, 'jANe' jAnIyAt 'tasta' tasyaiva-tasyopakramasya maraNakAlasya vA 'aMtarA' madhye eva 'khipa kSiyam-zIghram jhaTiti anAkula: san 'sikkhAM' zikSAm-saMlekhanArUpAm, bhaktaparijJe gitamaraNAdikAM vA, paMDie' paNDito vivekI 'sikkhena' zikSeta, tatra grahaNazikSayA yathAvanmaraNavidhi jJAtvA, AsevanAzikSayA tuH Ase veta / paNDito yadi kenApi makAreNa svAyuSaH kSayakAlaM ko kama karane vAlA kAraNa, jAne to usI bIca zIghra hI saMlekhanA rUpa zikSA kA sevana kare arthAt samAdhimaraNa dhAraNa kara le // 15 // TIkArtha-jisa kAraNa se Ayu kA saMvartana ho jAtA hai arthAt dIrghakAla meM bhogane yogya Ayu zIghra bhogI jAtI hai, usa viSa, zastra, agni jala Adi kAraNa ko upakrama kahate haiM ! sAdhu jaba apanI Ayu kA koI upakrama jAne to isI bIca arthAt mRtyu se pUrva hI vilamba kiye binA hI, saMlekhanA grahaNa karale ArthAt bhaktaparijJA, iMgita. maraNa yA pAdapopagamana Adi saMthArA dhAraNa krle| jJaparijJA se mRtyu kI samIcIna vidhi ko jAnakara Asevana parijJA se usakA sevana kre| Azaya yaha hai ki-jJAnI puruSa kisI prakAra apanI Ayu kA anta AyuSyane ochuM karavAvALuM kAraNa jANe to teja vakhate jaladIthI saMlekhanA rU5 zikSAnuM sevana kare. arthAt samAdhimaraNa dhAraNa karI le. 15 TIkAI--- je kAraNathI AyanuM saMvartana thaI jAya che,-arthAt lAMbA kALa sudhI bhegavavAnA AyuSyane jaladIthI bhegavI levAya che, te viSa, zastra, agni, jaLa, vigere kAraNene upakama kahe che. sAdhu jyAre pitAnA AyuSyane keI upakrama jANe te tenI vacamAM eTale ke mRtyunI pahelAMja vagara vilae saMlekhanAne svIkAra karIle arthAt bhaktaparijJA, iMgita maraNa, athavA pAdape pagamana vigere saMthAro dhAraNa karI le. jJaparijJAthI mRtyunA vidhIne sArI rIte jANIne Asevana pariNAthI tenuM sevana kare. kahevAne Azaya e che ke jJAnI purUSa keI paNa prakAre pitAnA zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre mAnIyAta, tadA svAyuSaH kSayAt pUrvameva saMlekhanArUpAM zikSA gRhNIyAta, iti bhAvArthaH // 15 // mUlam-jahA kuMme saaMgAI saMe dehe smaahre| evaM pAvAI mehAvI ajhaippeNa samAhare // 16 // chAyA-yathA kUrmaH svAGgAni svasmin dehe samAharet / ___ evaM pApAni medhAvI adhyAtmanA samAharet // 16 // anvayArthaH- (jahA) yathA (kuMme) kUrmaH-kacchapaH (saaMgAI) svAGgAnihastapAdAdIni (sae dehe samAhare) svake dehe-svazarIre eva samAharet-saMkocayet (evaM mehAvI) evameva medhAvI-maryAdAvAn sadasadvivekI vA (pAvAI) pApAnisAvadhAnuSThAnAni (ajjhappaNa) adhyAtmanA-samyag dharmadhyAnAdibhAvanayA (samA. hare) samAhareda-saMkocayediti / 16 // AyA jAna le to Ayu ke kSaya se pahale hI saMlekhanA karale aura paNDitamaraNa aMgIkAra kare / 15 // 'jahA kuMme sa aMgAI' ityaadi| zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'kuMme-kUrmaH' kachuA 'saaMgAI-sthA. gAni' apane aMgoM ko 'sae dehe samAhare- svake dehe samAharet' apane deha meM sIkoDa letA hai evaM mehAvI-evaM medhAvI' isIprakAra buddhimAn puruSa 'pAvAI-pApAni' pApoM ko 'ajjhappeNa-adhyAtmanA' dharma dhyAna Adi kI bhAvanAse 'samAhare-samAharet' saMkucit karade // 16 // ___ anyadhArtha-jaise kachuA apane aMgoM ko apane deha meM sakoDa AyuSyane aMta Avele jANe te AyunA kSayanI pahelAMja saMlekhanA karIle ane paMDita maraNa svIkArI 15 'jahA kuMme sa aMgAI 54...'jahA-yathA' ma 'kuMme-kUrmaH' 41yye| 'saaMgAI-svAGgAni' potAnA gAne 'sae dehe samAhare-sva ke dehe samAharet' potAnA zarIramA samAvI cha, 'eva' mehAvI-evaM medhAvI' me pramANe bhuddhimAna 535 'pAvAIpApAni' pAyAne 'ajjhappeNa-adhyAtmanA' ma dhyAna vagere sApanAthI 'samAhare-samAharet' sazayita 43 he // 16 // anvayArtha-jevI rIte kAcabo pitAnA aMgAne potAnA dehamAM zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 685 __TIkA-api ca-anyadapi-jahA' yathA-yena prakAreNa 'kuMme' kUrmaHkacchapaH 'saaMgAI' svAGgAni-svazirazcaraNAdIni-svazarIrAvayavAn 'sae dehe' svasmin zarIre 'samAhare' samAharet' yataH kuto'pi digdezAt samupAgacchati bhayena svAvayavaM svAvayavini zarIre pravezayati / evaM-tathA-tena prakAreNa 'mehAvI' medhAvI-maryAdAvAna sadasadvivekavAn 'pAvAI' pApAni svakIyAni svAvayava. prAyANi 'ajjhappeNa' adhyAtmanA saMpApta maraNasamaye samraga dharmadhyAnAdibhAvanayA 'samAhare' samAharet svasminnupasaMharet, samupasthite maraNasamaye samyaksaMlekhanayA saMlekhitakAyaH paNDitamaraNena svAtmAnamupasaMharediti / yathA hi-samAgacchati bhaye letA hai, usI prakAra medhAvI (dhAraNA buddhi vAlA athavA vivekI) puruSa pApoM ko dharmadhyAna Adi kI bhAvanA se saMkucita karale // 16 // TIkArtha--yahA~ 'jahA' zabda dRSTAnta ke artha meM hai| jisa prakAra kacchapa apane sira paga Adi aMgoM ko apane hI zarIra meM gopana kara letA hai arthAt kisI bhI prakAra kA bhaya upasthita hone para apane avayavoM ko zarIra meM samAletA hai, usI prakAra medhAvI arthAt maryAdAvAn athavA sat asat ke viveka se yukta puruSa apane pApoM ko dharmabhAvanA se sikor3a de| arthAt mRtyu kA samaya upasthita hone para samyaka prakAra se apanI kAyA kA saMlekhana karake paNDitamaraNa se apane zarIra kA parityAga kare / abhiprAya yaha hai-jaise bhaya upasthita hone para kachuA apane aMgoM saMkecI le che, e ja pramANe buddhizALI (dhAraNA buddhivALo athavA viveka) gharma dhyAna vagere bhAvanAthI pApane saMkucita karIle. 16 TIkArtha--ahiyAM kagIe pada daSTAntanA arthamAM vaparAyela che. je rIte kAca pitAnA mAthuM, paga vigere aMgone pitAnA ja zarIramAM samAvI le che. arthAt kaI paNa prakArano bhaya upasthita thAya tyAre potAnA avayane zarIramAM samAvI le che, e ja pramANe medhAvI athatuM maryAdAvAna athavA sat asanA vivekane jANanAra purUSa pitAnA pApane dharmabhAvanAthI saMkecI le arthAta mRtyune samaya Ave tyAre samyaka prakArathI pitAnA zarIranuM lekhana karIne paMDita maraNathI pitAnA zarIrane parityAga 42. kahevAne abhiprAya e che ke-jema bhaya upasthita thAya tyAre kAca zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgo kacchapaH svAvayavaM svazarIre saMkocayati, tadvat tathA vijJAya vidvAn maraNasamaye'zaraNaM svakIyA'sadanuSThAnaM svasmin dharmadhyAnabhAvanayA saMkocayet // 16 // mUlam-sAhare hattha pAe ya maNaM paMciMdiyANi y| pAvakaM ca pariNAma bhAsAdosaM ca tArisaM // 17 // chAyA-'saMhareddhastau pAdau ca manaH paJcandriyANi ca / pApakaM ca pariNAmaM bhASAdoSaM ca tAdRzam / 17 // anvayArtha:- (hatthapAe ya sAhare) hastau ca pAdau saMkocayet 'maNaM paMciM. ko apane zarIra meM saMkucita kara letA hai, (UrNanAbhi nAmaka kITa ke samAna) usI prakAra vidvAna puruSa anivArya maraNa kA samaya AyA jAnakara dharmadhyAna kI bhAvanA se asad anuSThAna ko tyAgade / // 16 // 'sAhare hatthapAe ya' ityaadi| zabdArtha-'hatya pAe sAhare-hastau pAdau ca saMharet' sAdhu apane hAtha pairako saMkucita 'sthira' rakhe 'maNaM paMceMdiyANi ya-mana paJcendriyANi ca aura mana tathA pAMcaindriyoM ko bhI unake viSayoM se nivRtta rakkhe 'pAvakaM ca pariNAmaM-pApakaM pariNAma' tathA pAparUpa pariNAma aura 'tArisaM bhAsAhosa ca-tAdRzaM bhASAdoSaM ca tathA pAparUpa pariNAma aura pApamaya bhASAdoSa bhI varjita kare // 17 // ____ anyayArtha-hAthoM ko, pagoM ko, pAMcoM indriyoM ko, pApamaya tAnA aMgone pitAnA zarIramAM samAvI le che. saMkecI le che, (karNanA manA kIDAnI jema) eja pramANe vidvAna purUSa anivArya maraNane samaya Avele jANIne dharmadhyAnanI bhAvanAthI asat evA anuSThAnane tyA 42, // 16 // 'sAhare hatthapAe ya' UyA zAya-'hatthapAe sohare-hastau pAdau ca saMharet ! sAdhu pAtAmA 75 pAne sathita (sthi2) rANe 'maNaM paMce diyANi ya-manaH paJcendriyANi ca tathA bhana bhane pAye /ndriyAna 5 tamanA viSayAthI nivRtta rANe 'pAvakaM ca pariNAma-pApaka pariNamaM' tathA 5 / 535 pariNAma bhane 'tArisaM bhAsAdAsa catAdadRzaM bhASa.doSaM ca' tathA pA535 pariNAma ane 55 bhaya mApADIpana paNa tyAga kare che17nA anvayArtha-hAthane, pagane, manane pAMca indriyene pApamaya adhyava zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 687 diyANi ya) manaH ca-punaH paJcendriyANi-zrotrAdIni samAharet, tathA-(pAvakaM ca pariNAma) pApakaM ca-pApasvarUpaM pariNAma tathA (tArisaM bhAsAdosaM ca) tAdRzaM pApAtmakaM bhASAdoSaM ca saMharediti // 17 // TIkA-pUrvasUtroktamevArtha vistareNa pratipAdayati-samupasthite maraNasamaye yathA-saMchinnamUlabandhano vRkSo vyApAravirahito bhUvi nizcalastiSThati tathA jJAtvA maraNakAlaM vidvAna 'hasthapAe ya' hastau pAdau ca svakIyau 'samAhare' saMharet-vyApArAbhivartayet, karmakarAbhyAM hastAbhyAM padbhayAM vA kamapyazubhaM vyApAra na kuryAt, ceSTabhAno'pi chinnamUlavRkSavat nizcalaM zarIraM bhuvi vyavasthApayet / 'ya'ca tathA-'maNa' manaH 'paMciMdiyANi' paJcendriyANi zrotrendriyAdIni azubhavyApArAnnivartayet / sva svaviSayebhya indriyANAM viratiM kuryAt / indriyadvArA rAgato viSayAnnA''dadItetyarthaH / evaM kevalaM bAdhakaraNasyaivoparAmo na, kintu manaadhyavasAya ko aura pAemaya bhASAdoSa ko saMharaNa kare arthAt inakI pravRtti ko roka de||17|| TIkArtha - pahale vAle sUtra meM kathita artha yahAM vistAra se pratipAdana kiyA gayA hai / jisakA mUla kATa DAlA gayA hai, aisA vRkSa halana calana se rahita hokara bhUtala para nizcala par3A rahatA hai, usI prakAra maraNakAla upasthita hone para vidhAna mRtyu ko nikaTa AtI dekha kara apane hAthoM aura caraNoM ke vyApAra ko roka de| hAthoM aura caraNoM se kucha bhI vyApAra na kre| chinnamUla (kaTe hue, vRkSa kI bhA~ti ceSTA karatA huA bhI zarIra ko pRthvI para nizcala rakkhe / isI prakAra mana ko aura zrotra Adi pAMcoM indriyoM ko azubha vyApAra se nivRtta karale, arthAt indriyoM ke kisI bhI viSaya meM rAga dveSa na kre| sAyane ane pApamaya bhASAdeSane saMharaNa kare arthAt teonI pravRttine rokI de. TIkArtha-pahelAnA sUtramAM kahela arthanuM ahiyAM vistArathI pratipAdana karavAmAM Avela che jenuM mULa kApI nAkhavAmAM Avela che, evuM vRkSa halana calana vinAnuM thaIne pRthvI upara sthira paDayuM rahe che, e ja pramANe maraNakALa prApta thAya tyAre vidvAna purUSo mRtyune najIka AveluM joIne pitAnA hAtha ane paganI pravRtti rokI de che. hAtha ane pagathI kAMI pravRtti karatA nathI, chinnamULa (kapAyela) jhADanI mAphaka zarIrane pRthvI para sthira rAkhavuM, eja pramANe manane tathA kAna vigere pAMca indriyone azubha pravRttithI rokI de. arthAt iMdrinA keI paNa viSayamAM rAgadvega kare nahiM kevaLa indriyanI bAhya bahAra)nI pravRttithI ja rokAvuM tema zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 sUtrakRtAGgasUtre so'ntaHkaraNasyApi - apanuSThAnebhyo viratiM kuryAt / manasApi kamapi padArtha na seveta / 'pAvakaM ca pariNAma' pApakaM ca mANAtipAtAdirUpaM pariNAmam, tathA - 'vArisa' tAdRzaM pAparUpam ' bhAsAdosaM' bhASAdoSaM ca saMhareMda manovAkkAyaguptaH san durlabhaM satsaMyamaM paNDitamaraNaM vA'sAdhya azeSakarmakSayArtha samyaganupAlayediti // 17 // mUlam - aNuM mANaM ca mAyaM ca taM paDinnAya paMDieM / sItAgAravaNihue jaivasaMte'he vare // 18 // chAyA -- aNu mAnaM ca mAyAM ca tatparijJAya paNDivaH / sAtAgauravanibhRta upazAnto 'nIzvaret // 18 // kevala bAhya indriyoM ke viSaya se hI uparata na ho parantu antaHkaraNa mana ko bhI asat anuSThAna se virata karale / mana se kisI para - padArtha kA sevana na kare, aprazasta saMkalpa vikalpa na kare, jIvana maraNa kI kAMkSA na kare / rAgadveSa na kare / pAparUpa pariNAma ko tathA bhASA saMbaMdhI doSoM ko bhI tyAga de / tAtparya yaha hai ki mana, vacana aura kAya kA gopana karake, durlabha saMyama ko prApta karake samasta karmoM kA kSaya karane ke lie paNDitamaraNa kA samyak prakAra se pAlana kare // 17 // 'aNuM mANaM ca mAyaM ca' ityAdi / zabdArtha - 'aNuM mANaM ca mAyaM ca - aNuM mAnaM ca mAyAM ca sAdhu thor3A bhI mAna aura mAyA na kare 'taM pariNNAya - tatparijJAya' mAna aura mAyA kA burA phala jAnakara 'paMDie - paNDitaH ' vidvAn puruSa 'sAtAgAra nahIpaNu antaHkaraNa ane manane paNa khATA anuSThAneAthI rokI de manathI kAInA paNa pArakA padArthanuM sevana na karavuM. aprazastra saOApa vikalpa karavA nahIM jIvana maraNanI icchA na kare. rAgadveSa na kare. pAparUpa piNDAmane athavA bhASA saMbaMdhI doSane paNa tyAga kare. kahevAnu' tApa e che ke-manavacana, ane kAyanu geApana (chUpAvavuM) karI ne phUlabha evA sayamane prApta karIne saghaLA karmane kSaya karavA mATe paoNMDita maraNanu' sArI rIte pAlana karavu. ||17NA aNuM mANaM ca mAyaM ca' ityAdi zahArtha - 'aNuMmANaM ca aNuM mAnaM ca mAyAM ca ' sAdhu thoDuM pazu bhAna thAne bhAyAyAra na rAje 'taM pariNAya - tatparijJAya' bhAna bhane bhASAnuM rAma zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam ___ anvayArthaH-(aNuM mANaM ca mAyAM ca) aNu-svalpamapi mAnam- ahaGkAraM, mAyAM ca na kuryAt (taM paDimAya) taM-mAnaM mAyAM ca parijJAya-etayoH kaTukaphalaM jJaparijJayA jJAtvA pratyakhyAnaparijJayA parityajen (paMDie) paNDito vidvAn (sAtAgAsvaNihue) sAtagaurava nibhRtaH-sAtAgaurava-sukhazIlatA tatra nibhRtaH-tadarthamanuyuktaH (upasaMte) upazAnta:-rAgadveSebhyo nivRttaH (aNihe) anIha:-mAyAmapaM. carahitaH (care) caret // 18 // TIkA--saMyame utkarSatayA parAkramamANaM saMyaminaM yadi kazcidAgatya satkA. rAdinA nimantrayet / tAdRnimaMtraNAvasare svakIyAtmotkarSa na kuryAt iti darza yituM sUtrakAra Aha-(aNuM mANaM ca ityaadi| (aNuM maHNaM) aNumAnam, aNumitisvalpamapi 'mANaM' mAnam-ahaGkAram-mahatApi cakrAtIdinA saskAryamANaH vaNihue-sAtAgauravanibhRtaH' sugva zIlatAle rahita 'upasaMte-upazAntaH' tathA zAnta arthAt rAgadveSa hita hokara 'ajihe-anIhaH' evaM mAyArahita hokara 'care-careta' vicANakare // 18 // ___anvayArtha-jJAnI puruSa leza mAtra bhI mAna aura mAyA na kre| mAna aura mAyA ke kaTuka phala ko jJaparijJA se jAna kara pratyAkhyAmaparijJA se usako tyAga de| sukhazIlatA meM udyata na ho kara, upazAnta arthAt rAga aura dveSa se nivRtta ho kara tathA mAyA prapaMca se rahita hokara vicare // 18 // _____TokArtha--saMyama meM utkRSTa parAkrama karane vAle saMyamI ke samIpa Akara yadi koI satkAra ke sAtha nimaMtraNa kare to aise avasara para vaha abhimAna na kare, yaha prakaTa karane ke lie sUtrakAra ne kahA haiongla paMDie-paNDitaH' vidvAna 535 'sAtAgAravaNihue-sAtAgauravanibhRtaH' suma bhane la vinAnA ne 'uvasaMte-upazAntaH' zAMta arthAt rAgadveSa binAnA thaIn 'aNihe-anIhaH' bhaay| 2Dita ya4ne 'care-caret' viya25 42 // 18 // anvayArtha-jJAnI purUSe lezamAtra paNa mAna ane mAyA na karavI, tathA mAna ane mAyAnA kaDavA phaLane jJaparijJAthI jANIne pratyAkhyAna pariNAthI teno tyAga kare. sukhapaNamAM pravRttivALA thavuM nahiM tathA upazAMta arthAta rAkSaSathI nivRtta tathA mAyA ane prapaMcathI dUra rahIne vicaravuM. 18 TIkartha- saMyamamAM uttama parAkrama karavAvALA saMyamInI samIpa AvIne je kaMI satkAra pUrvaka nimaMtraNa kare che tevA avasare teNe abhimAna karavuM nahi A vAta batAvavA mATe sUtrakAre kahyuM che ke-moTAmAM moTA cakavartI zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 690 _ sUtrakRtAGgasUtre stokamapi ahaGkAraM sAdhuna kuryAt / mAnohi saMyamapAsAdazikharAva pAtane vajramiva hetuH / athavA-sarvottame paNDitamaraNe'hameva samarthoM nAnya ityevaM gauM na vidheyH| tathA-'mAyaM ca' mAyAM ca-mAyAmapi na kuryAt, svalpApi mAyA muninA na karttavyA, kimuta mahatI mAyA, AsyA api patanakAraNatvAdeva / evaM krodhalobhAvapi vrjniiyo| 'taM paDinnAya paMDie' taM parijJAya paNDitaH, yatra mAna statra krodha iti mAnAdikaM hi tAlapuTa viSamiva pratibhavakArakaM jJaparijJayA jJAtvA, kaSAyAn kaSAyANAM pariNAmaM ca parijJAya-jJAtvA 'paMDie' paNDitaH kaSAyAn svAtmaniSThAn pratyArUyAnaparijJayA viSavat parityajet / ayaM bhAvaH-yatra mAnaH tatra krodho yatra mAyA bar3e se bar3e cakravartI Adi ke dvArA satkAra karane para bhI sAdhu svalpa bhI abhimAna na kre| mAna saMyama rUpI prasAda ke zikhara se girAne meM vajra ke samAna hai-patana kA kAraNa hai| athavA sAdhu ko yaha ahaMkAra nahIM karanA cAhie ki maiM hI sarvottama paNDitamaraNa karane meM samartha huuN| isI prakAra sAdhu ko mAyA bhI nahIM karanI cAhie ! mahatI mAyA kI to bAta hI kyA, svalpa mAyA kA AcaraNa karanA bhI ucita nahIM hai| mAyA bhI patana kA kAraNa hai| krodha aura lobha bhI tyAjya hai| jahAM mAna hotA hai vahAM krodha bhI avazya hotA hai| ataeva ina cAroM kaSAyoM ko tAlapuTa nAmaka viSama ke samAna parAbhavakArI jJaparijJA se jAna kara tathA kaSAyoM ke pariNAma ko bhI jAnakara paNDita puruSa pratyAkhyAna parijJA se viSa ke samAna tyAga de| vigere dvArA satkAra karavAmAM Ave te paNa sAdhue jarA paNa abhimAna na karavuM. mAna-saMyamarUpa pramAdanA zikharathI pADavAmAM vaja sarakhuM che.arthAt patananuM kAraNa che. athavA sAdhue e ahaMkAra kara na joIe ke-huMja paMDitamaraNamAM zaktimAna chuM. eja pramANe sAdhue mAyA paNa karavI na joIe. moTI mAyAnI to vAta ja zI ? jarA sarakhI mAyAnuM AcaraNa karavuM te paNa cagya nathI. mAyA paNa patananuM ja kAraNa che. krodha ane lebha paNa tyAga karavA gya che. jayAM mAna hoya che, tyAM koI paNa avazya hoya che. je tethI A cAre kaSAyane tAlapuTa nAmanA viSanI jema parAbhavakArI jJaparijJAthI jANIne tathA kakSAnA pariNAmane paNa samajIne paMDita purUSe-pratyAkhyAna parijJAthI viSa jevA mAnIne tene tyAga kare teja hitAvaha che. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 691 tatra lobha iti jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA sakalakaSAyaM tyajet / tathA'sAtAgAravaNihue ' sAtagauravanibhRtaH, sAtagauravaM sukhazIlatA tatra nibhRtaH - tadarthamanudyuktaH, sukhArthaM kadAcidapi upAyaM na kuryAt 'utrasaMte' upazAntaH, kaSAyA'gnijayAt zAntIbhUtaH zabdAdi viSayebhyo'nukUlapatikUla vedanIyebhyo'raktadviSThatayo pazAnto jitendriyatvAttebhyo nivRtta iti / tathA - 'aNihe' anIha :- IhArahitaH nihanyante - vyApAdyante saMsAraprANino'nayA - iti IhA, mAyA, na vidyate mAyArUpA IhA yasyAsaau anIha :- mAyAmapaJcarahitaH 'care' caret - yathoktaguNaviziSTaH sAdhuH saMyamAnuSThAnaM kuryAt / tadevaM maraNakAle'nyasamaye vA paNDitaH sarvakSaH paJcamahAvrateSu samudyato bhavet / yadyapi vratAni sarvANyeva garIyAMsi / tathApi , Azaya-jahAM mAna hotA hai vahAM krodha hotA hai aura jahAM mAyA hotI hai vahAM lobha bhI hotA hai / jJaparijJA se isa tathya ko jAna kara pratyAkhyAnaparijJA se samasta kaSAyoM kA parityAga kara de / isake atirikta sAtAgaurava kA arthAt ArAmatalabI kA bhI tyAga kara de / sukha ke lie kisI bhI prakAra kA upAya na kare / vaha upazAnta ho arthAt kaSAyoM kI agni ko jIta le, zItalIbhUta ho, anukUla aura pratikUla zabda Adi viSayoM meM na rAga aura na dveSa kare arthAt jitendriya hokara unase nivRtta ho jAya / vaha anIha do arthAt IhA (mAyA) se rahita ho saba guNoM se yukta hokara sAdhu saMyama kA anuSThAna kare / maraNa ke samaya yA antima samaya paNDita puruSa pA~ca mahAvratoM meM kahevAnA Azaya e che ke-jyAM mAna hAya che, tyAM krodha avazya hAya che, ane jyAM mAyA haiAya che, tyAM lAbha paNa hoya che. sarajJAthI A tathya-satya samajIne pratyAkhyAna parijJAthI saghaLA kaSAyAnA tyAga kare A zivAya sAtAgaurava arthAt ArAmapaNAne paNa tyAga karI de. sukha mATe kAI paNa prakAranA upAya na karave, te upazAMta hAya arthAt kaSAye'nA agnine jItI leya, zItalIbhUta hAya anukULa athavA pratikULa zabda vigere viSayAmAM rAga athavA dveSa na kare, arthAt jItendriya thaine tenAthI nivRtta thaI jAya te anIha thAya arthAt IhA (mAyA)thI rahita thAya dareka prakAranA maLyA prapa`cathI dUra rahe. A madhA gruSNeAthI yukta thaIne sAdhue sayamanuM anuSThAna karavuM. marajInA samaye athavA antima samaye paDita purUSa pAMca mahAtratAmAM zrI sUtra kRtAMga sUtra :2 Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara sUtrakRtAGgasUtre teSvapi pApAtipAtaviratiH sarvebhyaH zreSThA, etasyA sarvAnukUlatvAt, ata patasyA eva trayastvaM pratipAditaM zAstre - 'DUmahe tiriyaM vA, je pANA tasathAvarA / sabjasya viriti kujjA, saMtinivvANamAhiye // 1 // chAyA - UrdhvamadhastiryagU vA. ye mANA, khasasthAvarAH / sarvatra viratiM kuryAt zAntinirvANamAkhyAtam ||1|| ivi sarvatra UrdhvAstiryagU vA mANinaH santi tebhyo viratiM kuryAt teSAM mANatriyANAM prANinAM prANAn nAtipAtayet ityevaM kurvataH zAntisvarUpo mokSo tyAkhyAtaM tIrthakarAdibhi ritibhAvaH // sAdhupadapi mAnaM mAyAM vA na kuryAt / mAnamAyayoH phalaM na samIcInamiti vicArya paNDitaH sukhabhogAdikaM na samIheta / tathA krodhAdikaSAyAn parityajya sarvadA saMyamAnuSThAnaikarato bhavediti bhAvaH // 18 // vizeSa rUpa se udyata bane / yadyapi sabhI vrata mahAn haiM, tathApi prANAtipAtavirati una saba meM zreSTha hai, kyoMki vaha sabhI jIvoM ke anukUla hai / isI kAraNa zAstra meM isakI gurutA yA mahattA kA pratipAdana kiyA gayA hai- uDUbahe tiriyaM vA' ityAdi / sed dizA meM, adhodizA meM athavA ticha dizA meM jo prANI haiM, una priyaprANa prANiyoM ke prANoM kA atipAta nahIM karanA cAhie / aisA karane se zAntisvarUpa mokSa prApta hotA hai, aisA tIrthakaroM Adi ne kahA hai / tAtparya yaha hai ki sAdhu bhI svalpa bhI mAna aura mAyAcAra na kare / mAna aura mAyA kA phala acchA nahIM hotA, aisA vicAra kara vizeSa prakArathI ughukta ane, jo ke saghaLA tratA mahAna che, te paNa prANAtipAta vikRti badhAmAM sarvottama che kemake-te saghaLA jIvAne anukULa che. te kAraNathI zAstramAM tenA gurUpaNAnuM athavA meTA paNAnuM pratipAdana kare che. 'uDDhama hai tiriya' vA' chatyAhi u'krizAmAM, adhAdizAmAM athavA tiIdizAmAM je prANIo che, te prANicAnA priya prANAnA atipAta (nAza)na karavA joie. tema karavAthI zAMtI svarUpa meAkSa prApta thAya che. e pramANe tIrthaMkara vigeree kahela che. kahevAnuM tAtparya e che ke-sAdhue svalpa paNa mAna ane mAyAcAra na karavA joIe. mAna ane mAyAnuM phaLa sArU hetu nathI. A pramANe zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 693 mUlam-pANe ya gAivAejA adinnaM pi ya gaade| sAdiyaM Ne muMsaM bUAM esa dhamme busiimo||19|| chAyA--prANAMzca nAtipAtayet adattamapi ca nA''dadIta / sAdikaM na mRSA brUyA deSa dhamoM vRSimataH // 19 // anvayArtha:-'pANe ya NAivArajjA) prANAn SavidhajIvanikAyAn nAti pAtayet-na virAdhayet (abhinna pi ya NAdae) ca punaH adattamapi nAdadIta-pare gAdattaM dantazodhanamAtramapi na gRhNIyAt (sAdiyaM musaM Na vUyA) sAdikaM mAyA~ kutyA mRSA na brUyAt (vutImao esa dhamme) vRSimataH-saMyaminaH tIrthakarasya vA prAkanidiSTo dharmaH zruta vAritrarUpa iti // 19 // jJAnI puruSa sukha bhoga Adi kI abhilASA na kre| tathA krodhAdi kaSAyoM ko tyAga kara sadaiva samabhAva ke hI anuSThAna meM tatpara rahe / 18 / 'pANe ya NAidhAejjA' ityaadi| zabdArtha-'pANe ya NAhavAejjA-prANAn nAtipAtayet' prANiyoM kA ghAta na kare 'adinnaM pi ya NAdae-adattamapi ca nA''dadIta' na dI huI cIja na leveM 'sAdiyaM musaM Na bUyA-sAdikaM bhRSA na brUyAt' mAyA karake mithyA na bole 'vusImao esa dhamme-vazyasya eSaH dharmaH' jitendriya puruSako yahI dharma hai // 19 // anvayArtha-prANiyoM kI hiMsA nahIM karanI cAhie, adattAdAna arthAt para ke dvArA vinA diye hue tRNamAtra bhI nahIM grahaNa karanA vicAra karIne jJAnI purUSe sukha lega vigerenI IcchA karavI nahIM. tathA krodha, mAna mAyA ane lebhano tyAga karIne harahaMmezA samabhAvanA anuSThAnamAM tatpara rahevuM joIe. 18 'pANe ya NAivAejjA' tyAdi zahAtha-pANe ya nAivAejjA-prANAn nAtipAtayet' praayon| dhAta na 42 'adinnaM pi ya NAdae-adattamapi ca nA''dadIta' mAyA vinAnI yA na 'sAdiyaM musaM Na bUyA-sAdikaM mRSA na brUya t' bhAyA 4zana puna mAse 'busImao esa dhamse-vazyasya eSaHdharma' tandriya panI ye dhama che. ||1laa anvayArtha-mANInI hiMsA karavI na joIe. adattAdAna-arthAt anyadvArA ApyA vinA eka tRNamAtra paNa levuM na joIe. mAyA karIne zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 695 sUtrakRtAGgasUtre TIkA--'pANe ya' prANAMzca 'NAivAejjA' nAtipAtayeta, sarvajantUnA sarvaviSayebhyaH mANAH kenA'pi mUlyena na labhyante / etAdRzAn sarvato vailakSaNyamupagatAn sarvataH priyAMzca mAginAM pANAn kathamapi na virAdhayet 'adinnaM pi ya' adattamapi ca NAdara' nAdadIta, yadanyadIyaM vastu tatta tatsvAmina AjJAmantarA satyapi kAryagaurave na gRhNIyAt / 'sAdiyaM' sAdikaM-samAyam, AdinA sahavartate iti sAdikam / 'musaM' mRSAbAdam 'Na bUyA' na brUyAta, mRSAvAdasya kAraNa mAdirmAyA, nahi mAyAmantareNa mRSAvAdo bhavati / dRzyate hi mRSAvAdI mRSA bhASaNAt pAka mAyAmevAGgIkaroti / tatazca mAyA viziSTaM mRpAvAdaM parityaje. diti / tatrApi vazca nArthaM prayujya mano mRSAvAdaH pariharaNIyaH / eSa dharmoM vRSimatA, cAhie, mAyA karake asatyabhASaNa nahIM karanA cAhie, yahI tIrthaMkara bhagavAn kA dharma hai // 19 // TIkArtha-kisI bhI prANI ke prANoM kA ghAta karanA ucita nahIM hai, kyoMki prANa anamola haiN| kisI bhI prANI ke prANa kisI bhI mUlya para prApta nahIM kiye jA skte| aise adbhuta aura sabhI ko priya prANoM kI virAdhanA na kre| anya kI vastu usake svAmI kI AjJA ke binA, kaisA bhI kArya kyoM na ho, nahIM grahaNa karanA cAhie / tRNa bhI vinA AjJA ke nahIM le sAdika arthAt sakAraNa mRSAvAda na kre| mRSAvAda kA kAraNa mAyA hai, kyoM ki mAyA ke vinA koI mRSAvAda nahIM krtaa| muSAvAdI mRSAvAda karane se pahale mAyA kA hI avalambana karatA hai| Azaya yaha hai ki mAyA se yukta mithyA bhASaNa nahIM karanA cAhie / ja vacana balavuM na joIe Aja tIrthakara bhagavAne upadezela dharmanuM rahasya che. 1 TIkArthakaI paNa prANiyenA prANano ghAta kara yogya nathI. kemake prANe amUlya che kaI paNa prANi prANe kaI paNa kI matathI prApta thaI zakatA nathI. AvA adabhUta ane darekane atyaMta vahAlA evA prANeni virAdhanA (hiMsA) karavI nahiM tathA game tevuM mahatvanuM kArya hoya te paNa anyanI vastu tenA svAmInI rajA sivAya levI na joIe. eka taNakhaluM paNa vinA AjJA levuM nahiM. sAdika arthAt sakAraNa paNa ja bAlavuM nahI. mRSAvAdanuM kAraNa mAyA che kemake mAyA vinA kaI asatya bolatA nathI. juTha bolanArA juhu be latAM pahelAM mAyAnuM ja avalaMbana kare che kahevAne Azaya e che ke-mAyA yukta asatya bhASaNa karavuM na joIe. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam eSaH-pAkAridarzitaH zrutacAritrAkhyaH, vRSimataH, tIrthakarasyAyaM dhrmH| athavA jitendriyasyA'yaM dharmaH / mANihiMsAM na kuryAt, adattaM na AdadIta / sakaphTaM mRSAvAdaM na vadeva, ayaM dharmoM jinendrasyeti saMkSiptArthaH // 19 // mUlam-atikamaM tu vAyAe maNaso vi na patthae / samvao saMvuDe daMte AyANaM susamAhare // 20 // chAyA-atikramaM tu vAcA manasApi na prArthayet / sarvataH saMvRto dAntaH AdAnaM susamAharet // 20 // pUrvokta zrunacAritra rUpa dharma vazya arthAt apanI AtmA ko vazIbhUta karane vAle puruSa pradhAna tIrthaMkaroM kA hai| athavA yaha dharma jitendriya kA hai| bhAvArtha yaha hai ki prANiyoM kI hiMsA na kare, adatta ko grahaNa na kare aura kapaTayukta mithyAbhASaNa na kare, yaha jinendra kA dharma hai / 19 / 'aikamaM tu vAyAe' ityAdi / zabdArtha--'aikkamaMtu-atikramantu' kisI jIva ko pIDA pahuMcAne kI 'vAyAe-vAcA' vANI se 'maNasA vi-manasApi' manase bhI 'na patthae-na prArthayet' icchA na kare 'savao saMkhuDe-sarvataH saMvRtaH' paraMtu ghAhara aura bhItara donoM orase guptarahe 'daMte-dAntaH' tathA indriyoM kA damana karatA huA sAdhu 'AyANaM-AdAnam' samyak jJAnAdi mokSa ke kAraNako 'susamAhare-susamAharet' grahaNakare // 20 // pahelAM kahela kRta caritra rUpadha" vazya arthAt pitAnA AtmAne vaza karavAvALA purUSa zreSTha evA tIrthakare che. athavA te A jItendriyano dharma che. kahevAne bhAva e che ke prANiyenI hiMsA karavI nahi, vinA Apela vastune levI nahIM ane kapaTavALuM mithyA bhASaNa (asatya na bole A jItendra deve batAvela cheSTha dharma che. 19 'aikamaM tu vAyAe' tyA zamArtha-'aikkama tu-atikramantu' dha na pI pAyApAna 'vAyAe-vAcA' qilat maNasA vi-manasApi' bhanathI 55 'na patthae-na prArthayet' 42ch| / 42 'sabao saMbuDe-sarvataH saMvRtaH' paraMtu mahAra ane 12 bhanne ta25thI gupta 22 'daMte-dAntaH' tathA ndriyAnu bhana 3rtme| sAdhu 'AyANaM-AdAnam' sabhya jJAna vigaire melA ||25ne 'susamAharesusamAharetU' grahaNa 42 // 20 // zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:-(atikkama tu) atikramatu-pANipIDanaM mahAvratAtikramaM vA (vAyAe) vAcA-vANyA (maNapA vi) manasApi (na patthara) na prArthayet -nAmila SedityarthaH, (sano saMvuDe) sarvataH-bAhyAbhyantarataH saMvRto gumaH (daMne) dAntaH -indriya no indriyadamanayuktaH (AyANaM) AdAnam-mokSakAraNaM samyag-jJAnA. dikam (susamAhare) susamAharet-gRhNIyAditi // 20 // ___TokA-api ca 'atikamaMtu' atikrama-mANinAM pIDanam, mahAvratasyA'tikramaM vA / athavA-sAhaMkAreNa manasA pareSAM tiraskaraNam, etAdRzamatikramam / 'vAyAe' vacasA 'maNasA' manasA 'vi' api 'na patthara' na prArthayet / prANAtipAtAdiparapIDAjanakaM karma kathamapi na kuryAt vAcA manasA vaa| vANI manapoH pratiSedhAt kAyikAtikramaNA mAvastu arthAdeva siddhaH, tadeva manovAkAyaiH sAdhu vacana se athavA mana se bhI atikrama kI arthAt kisI ko pIDA pahu~cAne kI athavA mahAvratoM kA ullaMghana karane kI abhilASA na kare / vaha pUrNa rUpa se saMvara yukta ho, indriyamana ko damana karane vAlA ho aura AdAna arthAt mokSa ke kAraNa samyagjJAna Adi ko grahaNa kre|20| TIkArtha--atikrama kA artha hai-prANiyoM ko pIr3A denA aura mahA vratoM kA ullaMghana karanA athavA ahaMkArayukta mana se dUsaroM kA tiraskAra krnaa| sAdhu isa prakAra kA atikrama karane kI vacana se aura mana se bhI icchA na kre| prANAtipAta Adi parapIr3Ajanaka kArya vacana yA mana se bhI na kre| jaba vacana aura mana se atikramaNa karane kA niSedha kara diyA to kAyika atikramaNa kA tyAga to svataH siddha hI ho anvayArtha- sAdhue mana athavA vacanathI paNa atikramanI arthAt keIne pIDA pahoMcADavAnI IcchA karavI nahIM tathA mahAvratanA ullaMghana karavAnI paNa IcchA na karavI. teNe pUrNarUpathI saMvarayukta thaIne, tathA indriya ane mananuM damana karavAvALA thaIne AdAna-arthAt mokSanA kAraNa rU5 samyaka jJAna vigerene grahaNa karavA mATe TIkArthaatikrama eTale prANione pIDA pahoMcADavI. tathA mahAvratanuM ulaMdhana karavuM athavA ahaMkAra yukta manathI bIjAone tiraskAra kare. AvA prakAranA atikama karavAnI manathI ke vacanathI paNa sAdhue IcchA na karavI prANAtipAta vigere anyane pIDA pahoMcADanAra kArya mana athavA vacanathI na karavA. jyAre mana ane vacanathI paNa atikrama karavAno niSedha karavAmAM AvyuM, te kAyika (zarIrathI) atikramane tyAga te svataH siddha thaI jAya zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 697 kRtakAritAnumatibhizca navamabhedamatikramaM kathamapi na kuryAt / tathA-'sabo' sarvataH-bAhyata Abhyantaratazca, 'saMvuDe' saMvRtaH-gumaH, tathA-'daMte' dAnta:indriyanoindriyadamanakArakaH, evaMbhUtaH san 'AyANa' AdAnam-upAdAnaM-mokSa sya kAragam, samyagdarzanajJAna cAritrarUpam 'susamAhare' supamAharet su-suSTu -udyuktaH samyaga visrotasikArahitaH san Aharet-AdadIta / manasA vacasA vA kasyApi mANinaH pIDanaM necche kintu bAhyAbhyantarato guma indriyanigrahaM kun samitiguptyA saMyamapAlanaM kuryAditi bhAvaH // 20 // mUlam-kaDaM ca kajamAgaM ca AgamistaM ca pAvagaM / savaM taM gANujANaMti AyaguttA jiiNdiyaa||21|| chAyA-kRtaM ca kriyamANaM ca AgamiSyacca pApakam / sarva taM nAnujAnanti atyaguptA jitendriyaaH|| gyaa| isakA abhiprAya yaha huA ki mana, vacana aura kAya se tathA kRta, kArita aura anumodanA se nau bheda vAlA atikrama na kare / tathA bAhya aura Abhyantara rUpa se saMvRta ho, indriyoM kA aura mana kA damana karane vAlA ho| ina vizeSaNoM se yukta hokara sAdhu mokSa ke kAraNa samyagdarzana, jJAna cAritra aura tapa ko zaMkArahita hokara grahaNa kre| bhAvArtha yaha hai ki-sAdhu kisI bhI prANI ko pIr3A dene kI icchA na kare / bhItara aura bAhara se gupta ho dAntendriya ho aura samiti gupti Adi kA pAlana kare // 20 // che. arthAta zarIrathI hiMsA na karavI tema kahevAnI AvazyakatAja upasthita thatI nadI. kahevAno Azaya e che ke-mana, vacana, ane kAyAthI tathA kRtakArita ane anumodanAthI nava prakArano atikrama kare nahI tathA bAhya ane atyaMtara rUpathI saMvRta rahevuM. iMdri ane mananuM damana karavuM. A vizeSa thI yukta thaIne sAdhue mokSanA kAraNa samyagU darzana jJAna, cAritra ane tapa vinA zaMkAe grahaNa karavA. A kathanane bhAvArtha e che ke-sAdhue kaI paNa prANIne pIDA pahoM. cADavAnI IcchA na karavI. bahAra ane aMdarathI gupta rahevuM. dAnendriya thaIne samitigupti vigerenuM pAlana karavuM. ghara zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:-(AyaguttA jiiMdiyA) a nagumAH, AtmA aMkuzena manovAkAyanirodhena gupto yeSAM te AtmaguptAH, jitendriyAH (kaDaM ca) kRtaM ca-anuSThitam (kajjamANaM) kriyamANaM ca vartamAnakAle (AgamissaM ca) AgamiSyat cabhaviSyatkAle kariSyamANaM ca (pAvagaM) pApakam-mANAtipAtAdikam , (savvaM taM gANujANaMti) sarva tat karma nAnujAnanti-nAnumodante iti // 21 / / TIkA-'AyaguttA' AtmaguptAH, AtmA aGkuzena manovAkAyanirodhena gupto rakSito yeSAM te aatmguptaaH| tthaa-'jiiNdi|' jitendriyA:-jitAni'kaDaM ca kajamANaM ca' ityaadi| zabdArtha--'AyaguttA jiiMdiyA-AsmaguptA jitendriyA' guptAtmA jitendriya puruSa 'kaDaM ca-kRtaM ca' kiyA huA 'kajjamANaM-kriyamANam' kiyA jAtA huA athavA 'AgamissaM-AgamiSyat' kiyAjAne vAlA 'pAvarga-pApaka' jo pApa hai 'savvaM taM NANujANaMti-sarva tannAnujAnanti' una sabhI kA anumodana nahIM karate haiM // 21 // anvayArtha-jo mahApuruSa Atmagupta arthAt azubha mana vacana kAya kA nirodha karake AtmA ko gopana karane vAle tathA jitendriya haiM, ve bhUtakAla meM kRna, vartamAna meM kiye jAte hue aura bhaviSyat kAla meM kiye jAne vAle sampUrNa pApa kI anumodanA nahIM karate haiM // 21 // ____TIkArtha-jinhoMne aprazasta mana vacana aura kAya ke vyApAra kA nirodha karake apanI AtmA kA gopana kiyA hai, ve Atmagupta kahalAte __'kaDaM ca kajjamANaM ca tyAta sahA-'AyaguttA jiiMdiyA-AtmaguptA jitendriyAH' guptAtmA sate. ndriya 535 'kaDaM ca-kRtaM ca' aresa 'kanjamANaM-kriyamANam' 42vAmA mAtu athavA 'AgAmirasaM-agAmiSyat' 42vAmAM mAnA3 'pAvagaM-pApaka' 2 55 cha, savvaM taM NANujANaMti-sarva tannAnujAnanti' se padhAna anumAna karatA nathI. 21 anvayArtha'- je mahApurUSa Atma gupta arthAta azubha mana, vacana ane kAyane nirodha karIne arthAt rokIne AtmAnuM gopana karavAvALA tathA jItendriya che, teo bhUtakALamAM karelA, ane vartamAnamAM karAtA tathA bhavikhyamAM karavAmAM AvanArA samagra pApanI anumodanA karatA nathI. mArelA TIkArya-jeoe aprazasta evA kAyanA vyApArane nirodha karIne arthAta rokIne potAnA AtmAnuM gepana-rakSaNa karela che, teo Atmagupta zrI sUtrakRtAMga sUtra : 2 Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ m samayArthabodhino Tokara pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 699 svavaze AnItAni indriyANi-zrotrAdIni tathA noindriyaM-mano yai ste jite. ndriyAH, yaH svendriyANi svAdhikAre kRtAni-evaMbhUtA udAracetasaH 'kaDaM' kRtaM yadaparai ranAryatulya bhUtakAle kRtaM sampAditam / tathA-'kanjamANa' kriyamA. Nam, vartamAnakAle sampAdyamAnam / tathA-'AgamirasaM ca' AgamiSyat caAgAmina bhaviSyakAle kariSyamANaM ca 'pAvarga' pApakaM-pApayuktaM karma-mANAtipAtAdikaM yad bhavet 'samaM taM' tatsarva-pApaM karma 'NANujANaMti' nAnujAnanti, tAzapApakarmaNo'numodanaM na kurvanti AtmagunA jitendriyA munaya iti bhAvaH // 21 // mUlam-je yA'buddho mahAbhAgA vIrAM asmttdNsinno| asuddhaM tersi parakaMtaM saphailaM hoi sNvso||22|| haiN| jo zrotra, cakSu, ghANa, rasanA aura sparzana indriya ko tathA mana ko apane vaza meM kara cuke haiM, ve jitendriya kahe jAte haiM / isa prakAra ke Atmagupta aura jitendriya puruSa, sAdhu ke uddezya se anAryoM ke samAna logoM dvArA kRta AhAra, vastra, pAtra, vasati Adi kA, vartamAna kAla meM sAdhu ke nimitta kiye jAte hue tathA AgAmI kAla meM kiye jAne vAle pApakarma kA anumodana nahIM krte| ___tAtparya yaha hai ki AnAyajana yadyapi apane svayaM ke lie pApakarma karate haiM, karege yA bhUtakAla meM unhoMne kiyA hai, jaise kisI ko mArA, mAratA hai yA mAregA, tathApi jJAnI puruSa usakI anumodanA nahIM karate haiM // 21 // upAya cha. 2 zrotra-na-in-nA 2sanA, ma ane 15 nandra yane tathA manane pitAne Adhina karela che, teo jItendriya kahevAya che. AvA prakAranA Atmagopana karavAvALA tathA jItendriya purUSo sAdhune udde zIne anAryonI samAna leka dvArA karAyela AhAra vastra, pAtra, vasati, Adine vartamAnakALamAM sAdhune nimitte karavAmAM AvatA, tathA bhaviSyakA LamAM karavAmAM AvanArA pApakarmonuM anumodana karatA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke-anArya jano che ke potAnA mATe pApa kama kare che. bhaviSyamAM karaze athavA bhUtakALamAM pApakarma karyuM che, jema kekeIe keI ne mAthuM mAratA hoya ane mAraze. te paNa jJAnI purUSa tenuM anumodana karatA nathI. 21 - zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 sUtrakRtAGgasUtre yA-ye cA'buddhA mahAbhAgA vIrA asamyaktvadarzinaH / azuddha teSAM parAkrAntaM saphalaM bhavati sarvazaH // 22 // anvayArtha:--(je yA'buddhA) ye cA'buddhAH-dharma prati avijJAtaparamArthAH (mahAbhAgA) mahAbhAgA:-jagatpUjanIyAH (vIrA) vIrAH-subhaTA, api (asamattadaMsiNoM) asamyaktvadarzina:-mithyAdRSTayaH santi tadA-(tesiM paraktaM asadaM) teSAM bAlAnAM tapo dAnAdiSu parAkrAntaM parAkramaNamudhamarUpam tat azuddhamavizuddhikAri pratyuta karmabandhanAya (manaso saphalaM hoi) sarvaza:-sarvaprakAreNa saphalaM karmabandhAyaiva bhavatIti // 22 // 'je ya buddhA' ityaadi| zabdArtha--'je yA'buddhA-ye cA'buddhAH' jo puruSa dharma ke rahasyako nahIM jAnate haiM 'mahAbhAgA-mahAbhAgAH' kintu jagat meM pUjanIya mAne jAte haiM 'vIrA asaMmattadaMsiNo-vIrAH asamyaktvadarzinaH' evaM zatru kI senA ko jItanevAle vIra hai 'tesiM parakkaMtaM asuddhaM-teSAM parA. kAntam azuddham' unakA tapadAna Adi meM udyoga azuddha hai 'savyaso saphalaM hoi-sarvazaH saphalaM bhavati' aura vaha karmabandha ke kAraNarUpa hotA hai / / 22 / __ anvayArtha--jo puruSa jagatpUjanIya haiM, vIra haiM kintu dharma ke paramArtha ko nahIM jAnate aura mithyAdRSTi haiM, unakA tapa dAna Adi azuddha hai aura vaha karmabandha rUpa phala kA janaka hai // 22 / / 'je yaa'buddh|' tyAdi zahAtha-'je yA'buddhA-ye cA'buddhAH' 2 535 dhmn| 24tyane tatA nathI 'mahAbhAgA-mahAbhAgAH' 52' tugatamA pUjanIya mAnavAmA mA che. vArA asamattadasiNA-vIrAH asamyaktvadarzinaH' tathA zatrunI senAna vANA pI2 cha, 'sesi parakaMtaM asuddhaM-heSAM parAkrAntam azuddham' bhanI ta5, hAna vigeremA dhoin zuddha che. 'savvase saphalaM he|i-srvshH saphalaM bhavati' mane te karmabaMdhanA kAraNarUpa thAya che. 22 ____-yA-2 53the| pUjanIya cha, vA2 cha, 52'tu nA 52. mArthane jANatA nathI. ane mithyA dRSTivALA hoya teonuM tapa, dAna, vigere azuddha kahevAya che, ane te karma bandharUpa phaLa ApanAruM che. mArA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 701 TIkA--api ca 'je' ye 'ya' ca 'abuddhA' abuddhAH-dharmaviSayakabodhavikalAH, zuSkavyAkaraNatarkatatsadRzatadanyazAstraviSayakajJAnena saMjAtAbhimAnA AtmAnaM paNDitaM manyamAnAH, parantu pAramArthikavastuviSayakaparAmarzavikalatvAt abuddhaaH| na ca zuSkatarka jJAnamAtreNa samyaktvamantareNa bhavati kathamapi tttvaavbodhH| uktazca'zAstrAvagAhaparighaTTanatatparo'pi, naivA'budhaH samadhigacchati vastutatvam / nAnAmakArarasabhogagatA'pi darvI, svAda rasasya sucirAdapi naiva veni // 11 // abuddhA bAlavIryavantaH / tathA-'mahAbhAgA' mahAbhAgAH mahAsatkaraNIyAH, mahAntazca te bhAgA iti mahAbhAgAH, atra bhAgazabdaH, satkArArthakaH / tatazya ____TIkArtha--zuSka vyAkaraNa tarka tathA isI prakAra ke anya zAstroM ke jJAna se jinheM abhimAna utpanna ho gayA hai, jo apane Apako paNDita mAnate hai, parantu pAramArthika vastu ke jJAna se rahita haiM ve vAstava meM abuddha haiM, kyoM ki sampatva ke vinA zuSka taka mAtra se tattva kA bodha prApta nahIM hotaa| kahA bhI hai--'zAstrAvagAha parighaTTAna tatparopi' ityaadi| __ jaise nAnA prakAra ke rasoM meM DUba rahane vAlI cATU dIrgha kAla paryanta bhI rasoM ke svAda ko nahIM jAna pAtI, isI prakAra vividha zAstroM kA avagAhana karane para bhI avudha puruSa tatva ke jJAna se vaMcita (rahita) hI rahatA hai|' isa prakAra jo abuddha hai arthAta bAlavIryavAn hai vaha mahAbhAga arthAt atyanta satkAra karane yogya ho mahAbhAgyavAn ho, pUrvabhava TIkAryuM-zuSka evA vyAkaraNa, taka tathA evA prakAranA anya zAstronA jJAnathI jeone abhimAna utpanna thayela haya, je o pitAne paMDita mAnatA hoya paraMtu paramArthika vastunA jJAnathI rahita hoya teo vAstavika rUpe abuddhaja che kAraNa ke-samyaktvanA jJAna vinA zuSka evA tarkamAtrathI tatvano mAdha prAta thte| nathI. yu. 5 cha -'zAstrAvagAhaparighaTTanatatparo'pi' ItyAdi jema aneka prakAranA rasamAM DUbI rahenAra cATu (ceDa) lAMbA kALa sudhI temAM paDI rahevA chatAM paNa rasenA savAdane jANI zakatI nathI. te rIte aneka zAstrone abhyAsa karavA chatAM paNa abudha purUSa tatvanA sAcA jJAnathA payita (vinAnI) 4 23 cha. AvA prakAranA je o abudhe che, arthAta bAlavIyavAnuM che, te mahAbhAga arthAta atyanta satkAra karavAne gyA hoya athavA mahAbhAgyavAna zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre mahAsatkaraNIyA loke / athavA bhAgo bhAgyam, tathA mahadbhAgyaM vidyate yeSAM te mahAbhAgAH / paraloke sukRtaM samupArjitaM yad balAt ihaloke'dhunA tajjanitaM sukhaM bhavati / 'vIrA' para sainyamarddane samarthAH santi kintu 'asamattadaMsaNo' asa myaktvadarzinaH, na samyaka draSTuM zIlaM yeSAM tessamyaktvadarzinaH mithyAdRSTaya iti yAvat / ' tersi' teSAmasamyaktvadarzinAm / 'parakkataM' parAkrAntam, tapodAnA'dhyayanAdiSu prayatnAdikaM tat ! 'asurddha' azuddham avizuddhikAri / taiH kRtaM tapaHprabhRti zubhAnuSThAnamapi bandhanAya eva / kuvaidhakRta cikitsAvad viparIta phalajanakam / yadyapi tapaHprabhRtikaM viziSTaphalAya bhavati, kintu teSAM mithyAdRSTInAM tapo'pi bandhanAyaiva / bhAvopahatatvAt sanidAnatvAdvA / yathaikarasamapi jalaM tatadbhUbhAvikAn AsAdya miSTaM tiktaM lavaNAktaM bhavati tadvat tattateSAM parAkrAntam / meM upArjita sukRta ke bala se isa bhava meM sukha kA anubhava kara rahA ho aura vIra arthAt zatrusenA kA mardana karane meM samartha ho kintu mithyAdRSTi ho to usakA parAkrama arthAt tapa dAna adhyayana Adi meM kiyA huA prayatna azuddha hai / vaha tapa Adi zubhAnuSThAna bhI karmabandhana kA hI kAraNa hotA hai| jaise kuvaidya ke dvArA kI huI cikitsA viparIta phala pradAna karane vAlI hotI hai / yadyapi tapa Adi kA viziSTa nirjarA rUpa phala hotA hai tathApi mithyAdRSTi ke lie ve bhI karmabandha ke hI kAraNa hote haiM, kyoM ki ve bhAvanA se dUSita (arthAt sad viveka se rahita) hote haiM athavA nidAna se yukta hote haiN| jala meM eka hI prakAra kA svAbhAvika rasa sarvatra hotA hai, parantu bhinna bhinna prakAra ke bhUbhAgoM ke saMsarga se vaha kahIM mIThA kahIM khArA ho 702 hAya, pUrva bhavamAM prApta karelA sukratanA khaLathI A bhavamAM sukhane anubhava karI rahyA hAya tathA vIra arthAt zatrunA sainyanuM mana karavAmAM samartha hAya paraMtu mithyA STivALA hAya tA tenuM parAkrama arthAt tapa, dAna, adhyayana vigeremAM karela prayatna azuddha che. te tapa vigere zubha anuSThAna paNa kama anyanA kAraNa rUpaja thAya che. jema kuvaidya dvArA karavAmAM Avela cikitsA ulTA lane ApavA vALI thAya che, jo ke tapa vigerenuM vizeSa prakAranI nirA rUpala hoya che. teA paNa mithyAdaSTivALAne mATe te paNa kama baMdhanA kAraNu rUpaja hAya che. kema ke te bhAvanAthI dUSita (arthAt sa viveka vinAnA) hoya che, athavA nidAnavALA hoya che. jalamAM ekaja prakAranA svabhAvika rasa ja sarvatra hAya che. paraMtu alaga alaga prakAranA bhU bhAgAnA saMsagathI te kayAMka mIThuM ane kayAMka khArU thaI jAya che, eja zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 703 'sanyaso' sarvaza:-sarvA, api kriyA, 'saphalaM hoI' saphalaM bhavati, phalena karmabandhanena yuktaM tadIyaM parAkrAntamiti // 22 // bAlavIryavataH parAkrAntaM darzayitvA tadanu paNDitavIryavantamadhikRtya zAstrakAraH kathayati-'je ya buddhA' ityaadi| mUlam- ya buddhA mahAbhAgA, vIroM sNmttdNsiNnno| suddhaM tersi parakaMtaM, aMphalaM hoi savvaso // 23 // chAyA-ye ca budA mahAbhAgAH, vIrAH samyaktvadarzinaH / zuddhaM teSAM parAkranta, maphalaM bhavati sarvazaH // 23 // jAtA hai, usI prakAra tapa bhI vibhinna sthAnoM meM vibhinna prakAra kA phala pradAna karatA hai| yahI kAraNa hai ki mithyAdRSTiyoM kA parAkrama arthAta mithyASTiyoM kI saya kriyA karmabandhana rUpa phala ko utpanna karatA hai / 22 / bAlavIryavAn ke parAkrama ko dikhalAkara zAstrakAra aca paNDita. vIryavAn ke viSaya meM kahate haiM-'je ya buddhA' ityaadi| zabdArtha-'je ya-ye ca' jo loga 'buddhA-buddhAH' padArtha ke sacce svarUpa ko jAnanevAle 'mahAbhAgA-mahAbhAgAH' baDe pUjanIya 'vIrAvIrAH' karmavidAraNa karane meM nipuNa 'saMmattadasiNo-samyaktvadarzinaH' tathA samyakadRSTi hai 'tesi parakkaMtaM teSAM parAkrAntam' unakA udyoga 'suddha-zuddham' nirmala 'savva so aphalaM hoi-sarvazaH aphalaM bhavati' aura saba prakarase aphala arthAt karmakA nAzarUpa mokSa ke liye hotA hai // 23 // rIte tapa paNa judA judA sthAnamAM judA judA prakAranuM phaLa Ape che. eja kAraNa che ke mithyA daSTivALAonuM parAkrama arthAt mithyA dRSTinI badhI ja kiyA kamabandha rUpa phaLane ja utpanna kare che. mArA bAlavIryavAnanA parAkramane batAvIne zAstrakAra have paMDita vIryavAnanA samayamA 4thana 42 cha.-'je ya buddhA' tyAle zA --'je ya-ye ca'ne so 'buddhA-buddhAH 5 // na sAya 135ne Palm 'mahAbhAgA-mahAbhAgAH' 55 pUchanIya 'vIrA-vIrAH' bhana vihA295 42vAmA 25 'saMmattadasiNA-samyaktvadarzinaH' tathA sabhya naSTa // cha, 'tesi parakA-teSAM parAkrAntam' tegAnA dho 'suddha-zuddham' nimaH 'savvaso aphalaM hAI-sarvazaH aphalaM bhavati' bhane macI rIte 13 arthAt karmanA nAzarUpa mekSane mATe thAya che. 23 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha -- (je ya) ye ca (buddha) buddhA: - svayaM buddhA, buddhabodhitA vA ( mahAbhAgA ) mahAbhAgAH - mahApUjanIyAH (vIrA) vIrAH - karmavidAraNasamarthAH ( saMmatta siNo) samyakasvadarzinaH- paramArthatastvavedinaH (tesi paravakaMtaM) teSAM parAkrAntamudyogaH (suddhaM) zuddhamavadAtaM karmabandhaM prati (sadhvaso aphalaM hoi) sarvazaH - sarvathaiva aphalaM bhavati pApaphalajanakAbhAvAt tat niranubandhanirjarArthameva bhavatIti bhAvaH // 23 // TIkA - - ' je ya' ye kecana mahApuruSAH 'buddhA' buddhA:- saMbuddhAH paropadezamantareNaiva padArtha paramArthajJAnavantaH tIrthakarAH / yadvA-buddhabodhitA gaNadharAdayaH, 'mahAbhAgA ' mahAbhAgAH - mahAsatkaNIyAH / 'vIrAH - karmaNAM dinAzane sadA sAmavanto jJAnAdimirguNaiva sadA zobhamAnAH / saMmattadasiNo' samyaktvadarzinaHyathAvasthitapadArthajJAnavantaH / 'tersi' teSAM - jaganmAnanIyAnAM yat 'parakkaMta' parAkrAntam- tapaH saMyamAdyanuSThAnaM tat 'suddhaM' zuddhaM vizuddhaM nirmalaM- kaSAyAdidoSa 704 - anvayArtha - jo svayaM buddha haiM athavA buddhabodhita haiM, mahAbhAga pUjanIya haiM, vIra arthAt karmavidAraNa meM samartha haiM aura samyaktvadarzI paramArtha ke jJAtA haiM, unakA parAkrama sarvathA karmavandhana rUpa phala se rahita hotA hai-nirjarA kA hI kAraNa hotA hai // 23 // TIkArtha - - jo mahApuruSa dUsare ke upadeza ke binA svayaM hI bodha ko prAsa kara paramArtha ko jAnane vAle haiM, jaise tIrthakara, athavA jinhoMne dUsare jJAniyoM se jJAna prApta kiyA hai, jaise gaNadhara Adi tathA jo mahAn satkaraNIya haiM, jo karmoM ko naSTa karane ke sAmarthya se yukta haiM, yA jJAnAdi guNoM se vibhUSita haiM, jo padArthoM ke yathArtha svarUpa ko jAnate haiM, unakA parAkrama arthAt tapa, adhyayana, yama, niyama Adi anvayA -- je svayaM buddha che. athavA buddha kheSita che. mahAbhAga pUjanIya che, vI2 arthAt kramanA vidyAraNamAM samatha che. ane samyakUdI paramArthane jANavAvALA che, tenuM parAkrama sa thA ka`badha rUpa phaLa vinAnu hAya che.-arthAt nirAnA kAraNa rUpa ja hAya che. thA TIkA--je mahA purUSA khIjAnA upadeza vinA peAteja dha prApta karIne paramArthane jANavAvALA che, jemake tIthaMkara, athavA jeAe khIjA jJAnIyA pAsethI jJAna prApta karela che, jemake gaNadhara, vigere tathA jeA mahAn satkAra karavAne cAgya hAya che, jeeA karmone nAza karavAvALA sAma thI yukta che, athavA jJAna vigere guNAthI yukta hAya che, jeo padArthanA yathArtha ( vAstavi4) kha3pane lage the, khAnu parAbha arthAt taya, adhya zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 705 rahitaM tat aphalaM pApaphalAjanakaM bhavati nirjarArthametra sarva bhavatIti bhAvaH / sabhyaktvatAM sarvameva saMyamatapaH pradhAnamanuSThAnaM bhavati saMyamAsyA'nAzravarUpatvAt, tathA - tapaso nirjarAphalakatvAt / tathoktaM bhagavatA bhagavatyAm - 'saMjame aNaNyaphale tave vodANaphale' / / iti // 23 // mUlam - tesiM vivo Na suddho, nikkhatA je mahAkulA / jannevanne viyANaMti, na siMlogaM pavejjai // 24 // chAyA -- teSAmapi tapo na zuddhaM, niSkrAntA ye mahAkulAH / yannaiyA'nye vijAnanti na zloka pravedayet // 24 // anuSThAna zuddha kapAyAdi doSoM se rahita aura nirjarA ke lie hI hotA hai | sampaktvavAn puruSa kA sabhI anuSThAna saMyama tapa pradhAna hotA hai, bhagavatI sUtra meM bhagavAn ne kahA hai 'saMyama kA phala Azrava kA ruka jAnA hai aura tapa kA phala karma kI nirjarA honA hai ||23|| 'tesiM vi tavo Na suddhI' ityAdi / zabdArtha -- 'tesiM vitatho Na suddho-teSAmapi tapo na zuddha' unakA tapa bhI zuddha nahIM hai 'je mahAkulA nikatA - ye mahAkulAH niSkAntAH ' jo mahAkula vAle pravrajyAlekara pUjA satkAra ke liye tapa karate haiM 'jannevanne vidyANaMti-yat naiva anye vijAnanti' isaliye dAnameM zraddhA rakhanevAle dUsare loga jisameM jAne nahIM, isa prakAra AtmArthI ko tapa yana, yama, niyama vigere anuSThAna zuddha eTale ke kaSAya vigere doSothI rahita ane nijA ApavAvALA ja hAya che. samyavALA purUSanA saghaLA anuSThAnA sayama ane tapa pradhAna ja hoya che. bhagavatIsUtramAM bhagavAne kahyuM che ke--sayamanuM phaLa Asravane rokavu te che. ane tapanuM phaLa kramanI nirjarA thavI te che. ArA 'tesi' vi taveoNa suddho' chatyAhi zabdArtha' - ' tesiM' vi tavA Na suddho-teSAmapi tapo na zuddhaM tebhanu tatha zuddha nathI. 'je mahAkulA nikkhaMtA-ye mahAkulAH niSkAmtAH ke mahAhuna vAjA avRlyA sardhane yUnasatrane bhATe taya 42 che, 'jannevanne vidyApatiyat naiva vijAnanti' tethI hAnamAM zraddhA rAbhavAvAjA jIna boDo lAzeM nahIM zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:--(tesi vi tabo Na suddho) teSAM tapo'pi na zuddham (je mahAkulA nikkhaMtA) ye mahAkulA:-ikSvAkAdikulotpannAH pravrajyAmAdAya niSkrAntAH lokasatkArArtha tapaH kurvanti (jannevanne viyANaMti) yat naiva anye vijAnanti kriyamANamapi tapo nAnye jAnanti tat tathAbhUtamAtmArthino vidheyam (na silogaM pavejjae) na zlokam AtmazlAghAM naiva pravedayeta-prakAzayediti // 24 // TIkA--'tesi vi teSAmapi 'to' tapaH saMyamAnuSThAnaM ca 'Na suddho' na zuddham-na pavitram 'je ya' ye ca 'mahAkulA' mahAkulA:-loke prasiddhA ikSvA kupabhRtikule samutpannAH teSAmapi tapaH satkArAdyartha vA samyak prakIrtitam / 'janne banne viyANaMti yat kriyamANaM tapaH 'nevanne' naivAnye-dAnazraddhAvanto'pare na 'biyANaMti' vijAnanti tathA-zreyo'thibhiH karttavyam 'na siloga' zlokaMkaranA cAhiye 'na silogaM pavejjae-na zlokam pravedayati' tathA tapasviyoM ko apanI prazaMsA bhI na karanI cAhiye // 24 // ___ anvayArtha--unakA tapa zuddha nahIM hai jo ikSvAku Adi bar3e kuloM meM janma lekara, dIkSita ho kara nikale haiM kintu loka satkAra ke lie tapa karate haiN| ataeva sAdhu ko aisA tapa karanA cAhie ki dUsaroM ko usakA patA hI na cale arthAt jisameM isa loka aura paraloka kI AzaMsA (vAMchA) na ho, use apanI prazaMsA bhI nahIM karanI caahie|24| TIkArtha--jo lokaprasiddha ikSvAku Adi mahAkuloM meM utpanna hue haiM aura pravrajyA aMgIkAra karake gRhatyAgI bane haiM kintu laukika satkAra sanmAna pAne kI kAmanA se prerita ho kara tapa karate haiM, unakA bhI tapa vizuddha nahIM hai| AtmakalyANa ke abhilASI ko aisA tapa karanA te pramANe mAmAthi me ta5 42vU naye. 'na siloga' pavejjae-na lokam pravedayati' tathA tapasvime pAtAnI prazasA 59 42vI na se // 24 // anvayArtha -jeo IkviAku vigere prasiddha vaMzamAM janma laIne dIkSita thaIne nIkaLyA che, paraMtu lekanA satkAra mATe tapa kare che, teonuM tapa zuddha nathI. ethI karIne sAdhue evuM tapa karavuM joIe ke bIjAone tenI jANa ja na thAya, arthAt jemAM A loka ane paralekanI AzaMsA (IrachA) na hoya, teNe pitAnI prazaMsA paNa karavI na joI e. pArakA TIkArtha-jeo leka prasiddha IzvAku vigere mahA kuLamAM utpanna thayA hoya che, ane pravrajyA svIkArIne gRhano tyAga karavAvALA banyA hoya che, parata laukika satkAra ane sanmAna meLavavAnI IcchAthI prerAIne tapa kare che, temanuM tapa paNa zuddha hetuM nathI. AtmakalyANane IcchanArAoe evuM zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 707 svakIyaprazaMsAM svamukhAnneva-kathamapi 'pavejjae' pravedayet-kathayet, ahametAdRza Asam-idAnIM tapasA pravRddha ityAdi svapazaMsAM naiva kuryAt / 'tapaH kSarati-nazyati kIrtanAt' iti niityaa| ye ca mahati kule prAptajanmAnaH svatapaH prazaMsanti, athavA -satkRtipUjopalabdhaye tapaH kurvanti, teSAM tattapaH tataHprabhRti kSIyate caurAgre dhanaprakAzanavat ataH satsAdhubhiH svIyaM tapo gopanIyameva, na puna: svamukhenAkhyAtavyamiti / 24 // mUlam-appapiMDAsi pANAsi, appaM bhAsejja subbae / khaMte'bhinivvuDe daMte, vIyagiddhI saMdA jae // 25 // cAhie jise gRhastha Adi jAna bhI na sakeM / tathA apane mukha se apanI prazaMsA kadApi nahIM karanI cAhie ki maiM aisA thA aura aba aisA ugra tapa kara rahA huuN| ityAdi / kyoM ki svayaM prazaMsA karane se tapa bhaMga ho jAtA hai-niSphala bana jAtA hai| Azaya yaha hai-jinhoMne mahAna kuloM meM janma liyA hai aura jo dIkSita ho kara tapa to karate haiM kintu apane tapa kI prazaMsA karate hai yA satkAra pUjA ke nimitta hI tapasyA karate haiM unakA tapa kSINa ho jAtA hai| ataeva mokSAbhilASI sAdhuoM ko apanA tapa gatahI rakhanA cAhie, cora ke sAmane apane dhana ko prakaTa karane ke samAna apane mukha se tapa kI prazaMsA nahIM karanA cAhie // 24 // tapa karavuM joIe ke jethI gRhastho vigere jANI paNa na zake, tathA pitAnA mukhethI pitAnI prazaMsA koI paNa samaye karavI na joIe ke-huM AvA prakArano hato, ane hAlamAM AvuM ugra tapa karI rahyo chuM. ItyAdi kema ke svayaM prazaMsA karavAthI tapa bhaMga thaI jAya che. arthAt tapanuSThAna niSphaLa thaI jAya che. kahevAno Azaya e che ke-je oe zreSTha kulemAM janma dhAraNa karela che, ane je e dIkSA dhAraNa karIne tapa kare che, paraMtu pote karelA tapanI prazaMsA (vakhANa) kare che, athavA satkAra-pUjAne mATe ja tapanuM AcaraNa kare che, tenuM tapa kSINa thaI jAya che tethI ja mokSanI kAmanA vALA sAdhuoe potAnuM tapa gupta ja rAkhavuM joIe coranI sAme pitAna dhana batAvavAnI jema potAnA mukhethI potAnA tapanI prazaMsA karavI na joIe. 24 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 sUtrakRtAGgasUtre chAyA -- alpapiNDAzI pAnAzI, alpaM bhASeta suvrataH / kSAnto'bhinirvRto dAnto, vItazuddhiH sadA yateta // 25 // anvayArthaH - - (adhyapiMDa (si) apapiNDAzI - alpAhAra karaNazIlaH (pANAsi) pAnAzI - alpajalAbhyavaharaNavAn (subbae) suvrataH - sAdhuH (appaM mAsejja) alpaMparimitaM ca bhASeta (khaMte amininbuDe) kSAntaH- kSAntipradhAnaH abhinirvRto lomAdijayAnnirAturaH (daMte vItagiddhI sadA jae) dAnto jitendriyaH vItagRddhiHAzaMsAdoSarahitaH sadA-sarvadA sarvakAlaM saMyamAnuSThAne yateta - yatnaM kuryAditi / 25 / 'apapiMDAsi' ityAdi / zabdArtha - - ' apapiMDAsi alpa piNDAzI' sAdhu udara nirvAhake liye alpa AhAra kare 'pANAsi - pAnAzI' aura jala pAna bhI thoDA kare 'sunvae - suvrataH sAdhu puruSa appaM bhAsejja- alpaM bhASeta' thoDA bole arthAta vinA prayojana na bole 'khaMte aminiDe- kSAntaH abhinirvRtaH ' evaM kSamAzIla lobhAdi rahita 'daMte vIta giddhI - dAntaH vItagRddhi' jitendriya aura viSaya bhoga meM Asakti rahita hokara sadA saMyamakA amuSTAna kare || 25 // - anvayArtha - sAdhu alpAhArI ho, alpa jala kA pAna kare, alpa bhASaNa kare, kSamAzIla ho, lobha Adi ko jIta kara AturatArahita ho, jitendriya ho aura gRddhi rahita ho / sadA saMyamAnuSThAna meM udyoga karane vAlA ho // 25 // 'apapiMDAsi' ityAhi zabdArtha-appapiMDAsi - alpapiNDAzI' sAdhu ra nirvAha bhATe ya mahAra 43 'pANAsi - pAnAzI' bhane sayAna pazu thoDu' re 'subbae - suvrataH ' sAdhu 3Sa 'appaM bhAsejja - alpaM bhASeta' theADu mAjhe arthAt prayojana vagara mose nahIM' 'kha'te abhinivvuDe - kSAntaH abhinirvRtaH ' kSamAzIla bolA dithI rahita 'daMte vItagiddhI - dAntaH vItagRddhiH ' bhUtendriya tathA viSaya logobhAM gyAsahita vinAnA thaine sadA sayamanuM anuSThAna kare gharapAi anvayA-sAdhue alpAhArI hAvuM joIe. alpajalanuM pAna karavuM joI e alpa Alavu joIe. lAbha vigerene jItIne mAtura paNA vinA rahevu. jItendriya thavuM ane vRddhi-Asakti vinA rahevu', tathA hamezAM saymanA anuSThAnamAM udyoga parAyaNa rahevu joie. rA zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ---- samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 709 TIkA- 'appapiMDAsi' alpapiNDAzI, alpaM piNDam azitu-bhoktuM zolaM yasya so'lpapiDAzI, antamAntAdikasyApi atyalpasyaiva bhojnshiilH| tathA'pANAsi' alpapAnAzI-AhAravadalpajalAzI, uktaMca bhojanaviSaye 'he jaMva taMva aprIya jattha va tattha va suhovagayaniho / jeNeva teNeva saMtuTTa vIrA muNiosi te appA // 1 // aTTha kukkuDiaMDagamettappamANe kavale AhAraM AhAremANe appAhAre ityaadi| chAyA--yadvA tadvA azitvA yatra vA tatra vA sukhopagatanidraH / yena vA tena vA santuSTaH he vIra ! jJAto'sti tvayA''tmA // 1 // aSTa kukkuTANDakapamANAn kavalAnAhAramAharannalpAhAra ityaadi| TIkArtha--sAdhu ko svalpa AhAra karanA cAhie / anta prAnta AhAra bhI adhika nahIM karanA caahie| AhAra ke samAna jala kA pAna bhI alpa karanA caahie| bhojana ke pariNAma ke viSaya meM Agama meM kahA hai-'jo bhI mila gayA use khA liyA, jahA~-tahA~-kahIM bhI sukha kI nIMda se so liyA jo bhI prApta ho gayA usameM saMtuSTa rahA! he vIra! tUne AtmA ko pahicAnA hai / / 1 // murgI ke aNDe ke barAbara ATha kavala pramANa AhAra karane vAlA alpAhArI kahalAtA hai, bAraha kavala pramANa AhAra karane vAlA apArddha avamodarika kahalAtA hai, solaha kavala pramANa AhAra karanevAlA vibhAga prApta AhArI kahalAtA hai, cauvIsa kavala pramANa AhAra karane vAle TIkArtha-sAdhu e a5 eTale ke sUkSma pramANamAM AhAra karavo joIe. aMtakAta AhAra paNa vizeSa pramANamAM le na joIe. AhAra pramANe jaLa paNa alpa pramANamAM levuM joIe. AhAranA pramANanA saMbaMdhamAM AgamamAM kahyuM che ke- je kAMI prApta thayela AhAra hoya tene laIne nirvAha karI le. jyAM tyAM koI paNa sthaLe sukha pUrvakanI nidrAthI suI javuM. ane je kAMI prApta thaI Ave tenAthI saMtoSa mAnI le. he vIra te AtmAne oLakhe che. jenA maraghAnA iMDAnI barAbara ATha koLiyAnA pramANavALA AhArane grahaNa karavAvALAne a5 AhArI kahevAmAM Ave che. bAra kebiyAnA pramANavALA AhAra karavAvALAne apAddha avamedarika kahevAmAM Ave che. seLa keLiyA pramANa AhAra karavAvALAne be bhAga prApta AhAra levAvALo kahevAmAM zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 sUtrakRtAGgasUtra yadvA tadvA AhAramAhArya yatra tatra mukhanidrA mAsAditaH, yena tena prakAreNa santuSTaH atastvayA''tmA jJAta iti bhAvaH / ekaikakavalastha nyUnatAkaraNena UnodaratA krtvyaa| evameva pAne, pAtrAdisaMyamopakaraNe'pi UnodaratA vidheyaa| tathA coktam 'thovAhAro thovamamiyo ya jo ! hoi yovanido ya / thovovahi uvagaraNo, tassa hu devA vi paNamaMti' // 1 // avamodarika kahalAtA hai, tIsa kavala pramANa AhAra karane vAlA pramANa prAptAhArI kahalAtA hai aura battIsa kavala AhAra karane vAlA sampUrNAhArI kahA jAtA hai // vya. sUtra u. 8 // ___arasa virasa Adi kA bheda na karake jo bhI AhAra nirdoSa prApta ho jAya, use hI grahaNa krle| prazasta aprazasta bhUmi kA vikalpa na karake kahIM bhI sukha kI nIMda se so le aura jo bhI mila jAya usI meM santuSTa rhe| aisI udAsIna vRttivAlA mahApuruSa hI AtmA kA jJAtA hotA hai| eka eka kavala kI kamI karake UnodaratA karanI caahie| isI prakAra pAnI tathA saMyama ke upakaraNa pAtra Adi meM UnodaratA karanI cAhie / kahA~ bhI hai-'yovAhAro thovabhaNio ' ityaadi| Ave che. covIsa keLIyAnA pramANavALA AhAra lenArane avamadarika kahe. vAya che, trIsa koLIyAnA pramANavALe AhAra levA vALAne pramANamAsAhArI kahevAya che. ane batrIsa keLiyAnA AhAravALAne saMpUrNAhArI kahepaay che. // 05. sa. 36 arasa virasa vigereno bheda karyA vinA nirdoSa rIte je kAMI AhAra prApta thaI jAya, tene ja grahaNa karI le. prazasta athavA aprazasta bhUmine vikalpa na karatAM jyAM sukha pUrvakanI nidrA Ave tyAM suI javuM. ane je kAMI male tenAthI saMteSI rahevuM. AvI udAsIna vRttivALA mahApurUSa ja Atmatatvane jANavAvALA thAya che. eka eka koLIyAne kama-eka karIne udaratA karavI joIe. Aja pramANe pANI tathA saMyamanA upakaraNa pAtra vigeremAM udarapaNuM karavuM me. 4yu 5 cha hai-'thovaahaare| thovabhaNiyo' pratyAre bhaE5 mAhAra. zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 711 chAyA--stokAhAraH stokamaNitazca, yo bhavati stoknidrshc| stokopadhikopakaraNaH, tasmai khalu devA api praNamanti / 'suvvara' suvrata:-suSThu mahAna tapAlako muniH 'apa' alpameva 'bhAsejjA' bhASeta-alpaM hitaM satyaM ca vadet na bahu vadeditibhAvaH / 'khate' kSAnta:-krodhAdInAmupazamAt zAntipradhAno bhavet / tathA-'aminivvuDe' aminivRtaH-lobhamAnamAyAdInAmAntarazatrUNAM jayakaraNAt, upazAnto bhvet| tathA-daMte' dAntaH, jitendriyo bhvet| evam 'vItagiddhI' vItagRddhiH, vItA-vigatA gRddhi:amikAimA yasya sa vItagRddhi:-AzaMsAdoSarahitaH 'sadA jae' sadA yateta sadAsarvakAlameva yateta-saMyamAnuSThAne yatnaM kuryAt / sAdhubhiH saMyamayAtrAnirvAhArthamalpa jo alpAhArI, alpabhASI, alpanidrAlu, alpaupadhimAn aura alpa upakaraNavAna hotA hai, devatA bhI usako namaskAra karate haiN| he suvrata ! (sundara vratavAle ziSya) alpa, hitakara aura satya hI bolo adhika nhiiN| krodha, mAna, mAyA, lobha Adi Antarika zatruoM ko jIta kara upazAnta hoo, jitendriya bno| jisake kaSAyoM kA uccheda (vinAza) nahIM huA, jisa kA mana vazIbhUta nahIM huA aura indriyoM kA gopana nahIM huA, usakI dIkSA AjIvikA kA sAdhana mAtra hai // 1 // isI prakAra sAdhu gRddhi se rahita ho aura kAmavAsanA se rahita ho| isa prakAra vaha sarvadA hI saMyama ke anuSThAna meM saMlagna banA rhe| vALa, a5 belanAra, apa nidrA lenAra alpa upadhivALo tathA aha5 upakaraNavALo hoya che, tevA purUSane deve paNa namaskAra kare che. he suvata! (suMdara vatavALA ziSya) a5, hitakara ane satyaja bolo vadhAre paDatuM nahIM. krodha vigere kaSAyone upazAMta karIne kSamAzIla bane krodha, mAna, mAyA, lobha vigere AMtarika zatruone jItIne upazAnta bano, jItendriya bane je enA kaSAyono ucheda (nAza) thayela nathI jeonuM mana vaza thayela nathI. ane indriyanuM gepana thayela nathI teonI dIkSA kevaLa AjIvikAnA sAdhana mAtra ja che. 1 Aja pramANe gRddhi (Asakti)thI rahita thavuM. tathA kAmavAsanAthI rahita banavuM. ane e ja pramANe hamezAM ja saMyamanA anuSThAnamAM pravRtta zIla banavuM. zrI sUtra kRtAMga sUtra: 2 Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 sUtrakRtAGgasUtre mevAnnaM pAnaM cA'bhyavaharaNIyam, tathA-hitaM mitamiSTaM vA satyameva vaktavyam / kSAntena dAntena viSayavinivratAtmanA saMyamAnuSThAnatatpareNa bhavitavyamiti bhAvaH / / 25 / / mUlam-jhANajogaM samAhaTu kAyaM viusejje sdhvso| titikkhaM paramaM NaccA AmokkhAya pariva ejaati|| ttibemi||26|| chAyA--dhyAnayogaM samAhRtya kAyaM vyutsRjetsarvazaH / titikSAM paramAM jJAtvA AmokSAya parivrajet // iti bravImi // 26 // Azaya yaha hai-sAdhu ko udarapUrti ke lie alpa AhAra tathA parimita AhAra pAnI kA sevana karanA cAhie, parimita satya vacanoM kA hI prayoga karanA cAhie zAnta dAnta aura viSayoM se virakta honA cAhie / sadA saMyamaparAyaNa rahanA cAhie // 25 // 'jhANajogaM samAharTsa' ityAdi / zabdArtha-'jhANajoga-dhyAnayogam' sAdhu citta nirodha lakSaNa vAle dharmadhyAnAdi ko 'samAhaTu-samAhRtya' grahaNa karake 'savyaso kAyaM viusejja-sarvazaH kAyaM vyutmajet' saba prakAra se zarIrako bure cyAparose roke 'titikkha paramaM jaccA-titikSA parasAM jJAtvA parISaha tathA upasarga ke sahana ko sabase uttama samajhakara 'AmokkhAe-Amo kSAya' mokSa kI prApti paryanta saMyamakA anuSThAna kare 'ttibemi-iti bravImi' aisA maiM kahatA hU~ // 26 // kahevAno Azaya e che ke-sAdhue udara pUrti mATe a5 AhAra tathA parimita AhAra pANInuM sevana karavuM joIe. parimita satya vacana ja balavA joIe. zAnta dAnta ane viSayathI virakata banavuM joIe. sarvadA saMyama parAyaNa rahevuM joIe. kArapA 'jhANajoga samAha?' tyAle zA-'jJANajoga-dhyAnayogam' sAdhu vitta nizeSa lakSaNa bha dhyAna vigairene 'samAhaTu-samAhRtya' yaha zane 'savvase kArya viusejja-sarvazaH kAyaM ghyutsRjet' mA rathI zarIrane 125 vyApArathI ro titikakhaM paramaM jaccA-titikSAM paramAM jJAtvA' parISa mane pasanA sAhanane sAthI uttama sabhane 'AmokakhAe-AmokSAya' mokSa prAti payata sayabhanu' anuhAna 43. 'ttibemi-iti bravImi' se prabhArI chu. // 26 // zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 713 ___ anvayArtha:--'jhANajoga) dhyAnayoga-dhyAnaM manonirodhalakSaNaM dharmadhyAnAdikam , tatra yoga:-viziSTamanovAkAyavyApAra stam (samAhaTu) samAhatya samyagupAdAya (sambaso kArya viusejja) sarvazaH-sarvaprakAreNa kAyaM-dehamakuzalayogapavRttaM vyussRjet-parityajet (titikkha paramaM NaccA) titikSA-parISahopasargasahanalakSaNAM paramAM-pradhAnAM jJAtvA (AmokkhApa parivarajjAsi) AmokSAyamokSaparyantam azeSakarmakSayo pAvadbhavettAvatparyantaM parivrajet-saMyamAnuSThAnaM kuryAt (tivemi) iti bravImi // 26 // TIkA--adhyayanArthamupasaMharannAha-'jhANajogaM' ityAdi / 'jhANa' dhyAnammanaso nirodhasvarUpam, dharmadhyAnAdikaM vA-tasmin dhyAne yogaH-vilakSaNamanovAkAyavyApAraH, taM tAdRzaM dhyAnayogam 'samAharTsa' samAitya-samyagupAdAya 'kArya' zarIram-akuzalakAyayogamavRttam 'viusejja' vyutsRjet-parityajet / 'sanaso' sarvataH sarvaprakAreNa kasyApi-kathamapi yathA pIDA na bhavet / tathA hastapAdAdi vyApArayet / tathA-'titikkhaM titikSA-kSAnti parISahopasahanasvarUpAm 'paramaM' ___ anvayArtha-dhyAnayoga ko samyak prakAra se grahaNa karake, pUrNarUpeNa kAya kA vyutsarga kare arthAt zarIra ko akuzala vyApAra meM pravRtti na hone de / titikSA arthAt vividha prakAra ke parISahoM aura upasoM saMbaMdhI sahiSNutA ko uttama samajha kara samasta karmoM kA kSaya jaba taka na ho jAya taba taka saMyama kA pAlana kare / tti bemi-aisA maiM kahatA hU~ // 26 // TIkArtha-adhyayana ke artha kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-dhyAna arthAt citta ke vyApAra ke nirodha yA dharmadhyAna Adi meM yoga ko dhAraNa karake akuzala vyApAra meM pravRtta zarIra kA parityAga kre| anvayArtha- sArI rIte dhyAnayogane grahaNa karIne pUrNa rUpathI kAyane tyAga kare. arthAt zarIrane akuzala pravRttimAM pravRtta banavA na de. titikSA arthAta aneka prakAranA parISaha ane upasarga saMbaMdhI sahiNu paNAne uttama samajIne samasta karmono kSaya jyAM sudhI na thAya tyAM sudhI saMyamanuM pAsana 42. 'tti bemi' mA pramANe chu. // 26 // TIkAtha--adhyayananA arthane upasaMhAra karatAM kahe che ke-dhyAna athavA cittanA vyApArane nirodha (kavuM) athavA dharmadhyAna vigeremAM vegane dhAraNa karIne, akuzaLa vyApAramAM pravRtta zarIrane tyAga karo. potAnA zrI sUtra katAMga sUtra : 2 Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre paramAm-pradhAnAM sarvata utkRSTAmiti yAvat 'NaccA' jJAtvA 'AmokkhAya' AmokSAya - mokSaparyantaM yAvanmokSaM na labhate tAvatparyantam 'parivvajjAsi' parivrajet - saMyamAnuSThAnaM kuryAt / 74 W sAdhuyanayogamAzrityA'zubhamanovAkkAyavyApAravivarjitaH - upasargAdi sahamAnaH azeSakarmakSayaM yAvat saMyamapAlane tatparo bhavediti bhAvaH / ttibe mi' ityahaM bravImi / iti sudharmasvAmivAkyam ||26|| iti zrI - vizvavikhyAtajagadvallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya ' pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasUtrasya "samayArthabodhinyA khyAyAM " vyAkhyAyAM vIryAkhyAnam aSTamamadhyayanaM samAptam // 8- 1 // apane hAtha paga Adi avayavoM kA aisA prayoga kare ki kisI prANI ko tanika bhI pIr3A na phuNce| tathA sahanazIlatA ko sarvotkRSTa jAna kara jaba taka samasta karmoM kA kSaya na ho jAya taba taka saMyama kA pAlana kare / Azaya yaha hai ki sAdhu dhyAna yoga kA avalambana karake mana vacana kAya kI pravRtti ko roka de aura upasarga Adi ko sahana karatA huA karmakSaya paryanta saMyamapAlana meM tatpara rhe| sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM - he jambU ! jaisA maiMna bhagavAn se sunA hU~ aisA maiM tujhe kahatA hU~ || 26 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtA sUtra' kI samayArthabodhinI vyAkhyA kA AThavA~ adhyayana samApta // 8- 1 // hAtha paga vigere avayavAnA evA prayAga kare ke-phAI paNa prANine jarA paNa pIDA na thAya, tathA sahanazIla paNAne sattama mAnIne jyAM sudhI samasta karmonA kSaya na thaI jAya tyAM sudhI sayamanu` pAlana karavuM', hevAnA Azaya e che ke-sAdhue dhyAna yoganu avalambana karIne mana, vacana ane kAyanI pravRttine rokI devI temaja upasa vigerene sahana karatA thakA karmo kSaya sudhI sayama pAlanamAM tatpara rahevuM. sudhAM svAmI jaMbUsvAmIne kahe che ke-he jammU je rIte me' bhagavAna pAsethI sAMbhaLyuM che teja pramANe me tamane kahela che. 5265 jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta 'sUtrakRtAMgasUtra'nI samayAtha AdhinI vyAkhyAnu AThamu adhyayana samApta 58-15 zrI sUtra kRtAMga sUtra : 2 Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR. 7 paMkti 5 jyAre phasAyelI 31 38 1 4 103 3 kaha 4 132 137 152 194 (sudhaa2|| tha6 .) sUtrakRtAgasUtra bhA. dUsare kA zuddhipatraka bhASA azuddhi zuddhi gujarAtI jakAre hindI bhAti bhAMti gujarAtI kuyelI hindI karako gharako vacaka - vadhaka saMskRta kaTTu rAgaH tatra rAgaH saMskRta ekamya ekAnyaM jainAcAya jainAcArya cAparahane cAparAhna tirakasa kaSayena kaSAnA hAtA hotA pUti pUrti khattINa se jahA isako vAsudeva daMtavakke deva smjnynaa| hindI zIla zItala thama prathama saMskRta kammI jagA kammI jaNA gujarAtI eTaka eTale ke zratanI zratanI pitAvI pitAnI , dhane ghAne Ale Avela 1 188 224 518 586 594 5 612 1 59 2 938 94 11 117 3 121 5 94 zrI sUtra kRtAMga sUtraH 2 Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 pratipadana pratipAdana AmAM AmAM 214 315 315 315 1 9 10 ) , ) Ave AvyA che. ave AvyA che. leDhAnA meTI vakiya DhAnA 0 cha 382 eTI 431 7 vaikriya 432 458 465 483 507 526 527 518 jJAtAputra jJAta putra zakanu zaMkAnuM heya che. hoya che. makSa makSa zastrajJoe zAstroe nira niravA daMtavakke seTe ne badale vAsu deva samajanA uDe abhyAsa karyo kevala jJAnathI jA vireAdhanA jaLarakSaNa jaLa rAkSasa khuzAmata khuzAmata anumadana anudama sAmarepama sAgaropama 17 595 675 samApta zrI sUtra katAMga sUtra : 2