________________
समयार्थबोधिनी टीका प्र. शु. अ. ४ उ. २ स्खलितचारित्रस्य कर्मबन्धनि० ३०९
टीका-'जाए फले समुप्पन्ने' जाते फले समुत्पन्ने, जायते इति जातो पुत्रः स एव फलं दारपरिग्रहस्य गृहस्थानाम् । दारपरिग्रहस्य यदुच्यते फलं कामोपभोगः, स तु गौणः । मुख्य फलं तु पुत्र एव । अव्यक्तभाषिणो बालात् यत् सुखं नराणां भवति तादशसुवाग्रेऽन्यत् सर्वमकिचित्करं भवति । तदुक्तम्
'यत्तच्छपनिकेत्युक्तं, बालेनाऽव्यक्तभाषिणा।
हित्वा सांख्यं च योगं च, तन्मे मनसि पत्तते ॥१॥' पुत्रसुखं दरिद्रधनिनोः सममेव भवति इदं सुखं बाह्यतामध्यनपेक्षमेव भवतीति । तथा___ अन्ययार्थ--पुत्र होने के पश्चात् जो होता है उसे दिखलाते हैं-वह स्त्री कभी कहती है इसे लो-संभालो, कभी कहती है इसे छोडो। कोई कोई पुत्रपोषी लोग तो ऊंट की तरह भार वहन करते हैं ॥१६॥
टीकार्थ--पुत्र का दूसरा नाम 'जात' है । गृहस्थों के लिए विवाह का फल पुत्रप्राप्ति है । वियाह का फल कामभोग जो कहा जाता है, वह फल गौण है, प्रधान फल पुत्रप्राप्ति ही है। तुतलाते हुए बालक की बोली सुनकर मनुष्यों को जिस सुख की प्राप्ति होती है, उसके सामने सभी कुछ तुच्छ है। किसी पुत्रपोषीने कहा है-'यत्तच्छपनिकेत्युक्तं' इत्यादि।
तुतलाते हुए बालक ने 'शपनिका' ऐसा कहा। यह सुनकर सांस्य और योगदर्शन की गंभीर शब्दावली भूलकर एकमात्र यही शब्द मेरे मन में रह गया है ॥१॥
पुत्र सुख ऐसा सुख है जो दरिद्र और धनवान दोनों को ही समान रूप से प्राप्त होता है। इसे प्राप्त करने के लिए किसी अन्य पाह्य सामग्री
ટીકાર્ય-પુત્રને “જાત' પણ કહે છે ગુડ પુત્ર પ્રાપ્તિને લગ્નના ફળરૂપ માને છે. લગ્નનું ફળ જે કામગ માનવામાં આવે છે. તે તે ગૌણફળ છે, પ્રધાન ફળ તે પુત્રપ્રાપ્તિ જ છે. બાળકની તતડી વાણી સાંભળતા મનુબેને જે સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે, તે સુખ આગળ જગતનાં સઘળાં સુખે ફીકા લાગે छ. ४ ५ छ -'यत्तच्छपनिकेत्युक्तं' या
मा तातडी मातीमा पनि २५४नु श्या२१ ४यु. ते सinળીને ચગદર્શન અને સાંખ્યદર્શનની ગંભીર શબ્દાવલીને હું ભૂલી ગયે માત્ર “શપનિકા” શબ્દ જ મારા મનમાં ગુંજી રહ્યો. તેના
પુત્રસુખ જ એવું સુખ છે કે જેની દરિદ્ર અને પનિક બનેને સમાન રૂપે પ્રાપ્તિ થાય છે. તેને પ્રાપ્ત કરવાને માટે કેઈ અન્ય બાહ્ય સામગ્રીની
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્રઃ ૨
