________________
समयार्थबोधिनी टीका प्र. श्रु. अ.६ उ.१ भगवतो महावीरस्य गुम्णवर्णन ४९७ सोऽनुक्रमेण न्यूनो न्यूनो भवन् शिरसि-एकसहस्रयोजनविस्तीर्णोऽवशिष्यते । भूमिमध्ये सहस्रयोजनोच्छ्रायवान् स दशैकादशभागोत्तरनवत्यधिकानि दशसहस्रयोजनानि (१००९०१०) विस्तीर्णः स च क्रमशो न्यूनी भवन् पृथिव्या उपरि दशसहस्रयोजनविस्तीणों भवति। तथा चत्वारिंशद्योजनोरिछूतचूडोपशोभितः पर्वतराजः 'ठिए' स्थितः स च पर्वतराजः 'भूरियसुद्धले से' मर्यवच्छुद्धलेश्य:-सूर्य सदृशतेजोवान् ‘पन्नायते' प्रज्ञायते-लोकैः ज्ञायते एवं' एवम् 'सिरीए उ' श्रिया तु पूर्वोक्तश्रिया-शोभया तु 'भूरिवाने' भूरिवर्णः-अनेकविधशोभया युक्तः, तथा'मणोरमे' मनोरम:-मनोऽन्तःकरणं, स्मयतीति रमः, मनसो रम इति मनोरमः, मनोज्ञ इत्यर्थः, 'अच्चिपाली' अर्चिमालि:- सूर्य इव 'जोएइ' धोतयति, यथा सुर्य: स्वप्रकाशेन सर्वा अपि दिशः प्रद्योतयति, तथा-पर्वतरामोऽपि स्वस्थ रत्नप्रभाभिः घटता घटता चोटी पर एक हजार योजन विस्तारवाला रह जाता है और भूमि के मध्य में जो एक हजार योजन ऊंचाई है उसका विस्तार चौडाई दश हजार नव्वे योजन और योजन के ग्यारह भागों में से दश भाग (१००९०११) अधिक है । वह घटता घटता पृथिवी पर आकर उसका दस हजार योजन विस्तार रह जाता है । उसकी चोटी चालीस योजन ऊंची है। वह पर्वतराज सूर्य के समान तेजोवान् है, ऐसा लोगों को प्रतीत होता है। श्री से वह अनेक प्रकार की शोभा वाला है। अतिशय मनोरम है। सूर्य के समान समस्त दिशाओं को अपने प्रकाश से प्रकाशित करता है । स्वयं वह भी रत्नों आदि की प्रभा से प्रकाशित रहता है।
आशय यह है कि वह पर्वतराज मेरु इस पृथ्वी के मध्य भाग में अवस्थित है, सूर्य के समान तेजवान् है, विविध वर्णा से विशिष्ट होने ઘટતું જાય છે અને ટેચ પર માત્ર એક હજાર એજનને જ રહે છે. જમીનની નીચે ૧૦૦૦ યોજન જેટલી ઉંડાઈ સુધી તેને જે ભાગ વિસ્તરે છે, તેને વિસ્તાર છેક નીચે ૧૦૦૯૦૧૦ જનને છે. આ વિસ્તાર ઘટતે ઘટતે પૃથ્વીની સપાટી પર દસ હજાર યોજન થઈ જાય છે. તેનું શિખર ૪૦ યોજન ઊંચું છે. આ પર્વત લેકોને સૂર્યના સમાન તેજસ્વી લાગે છે. મણિયે વનસ્પતિ આદિની શોભાથી સંપન્ન હોવાને કારણે તે ઘણે જ મનરમ લાગે છે. તે સૂર્યની જેમ સમસ્ત દિશાઓને પોતાના પ્રકાશથી પ્રકાશિત કરે છે. તે પિતે પણ રને આદિની પ્રભાથી પ્રકાશિત રહે છે.
તાત્પર્ય એ છે ગિરિરાજ મેરુ આ પૃથ્વીના (જંબુદ્વિીપના) મધ્યભાગમાં આવેલો છે. તે સૂર્યના જે તેજવાન છે. વિવિધ વર્ષોથી યુક્ત હોવાને
શ્રી સૂત્ર કતાંગ સૂત્ર : ૨
