________________
समार्थबोधिनी टीका प्र. श्रु. अ. ८ उ. १ वीर्यस्वरूपनिरूपणम्
६९१
तत्र लोभ इति ज्ञपरिज्ञया ज्ञात्वा प्रत्याख्यानपरिज्ञया सकलकषायं त्यजेत् । तथा'सातागारवणिहुए ' सातगौरवनिभृतः, सातगौरवं सुखशीलता तत्र निभृतः - तदर्थमनुद्युक्तः, सुखार्थं कदाचिदपि उपायं न कुर्यात् 'उत्रसंते' उपशान्तः, कषायाऽग्निजयात् शान्तीभूतः शब्दादि विषयेभ्योऽनुकूलपतिकूल वेदनीयेभ्योऽरक्तद्विष्ठतयो पशान्तो जितेन्द्रियत्वात्तेभ्यो निवृत्त इति । तथा - 'अणिहे' अनीह :- ईहारहितः निहन्यन्ते - व्यापाद्यन्ते संसारप्राणिनोऽनया - इति ईहा, माया, न विद्यते मायारूपा ईहा यस्याsaौ अनीह :- मायामपञ्चरहितः 'चरे' चरेत् - यथोक्तगुणविशिष्टः साधुः संयमानुष्ठानं कुर्यात् । तदेवं मरणकालेऽन्यसमये वा पण्डितः सर्वक्षः पञ्चमहाव्रतेषु समुद्यतो भवेत् । यद्यपि व्रतानि सर्वाण्येव गरीयांसि । तथापि
,
आशय-जहां मान होता है वहां क्रोध होता है और जहां माया होती है वहां लोभ भी होता है । ज्ञपरिज्ञा से इस तथ्य को जान कर प्रत्याख्यानपरिज्ञा से समस्त कषायों का परित्याग कर दे ।
इसके अतिरिक्त सातागौरव का अर्थात् आरामतलबी का भी त्याग कर दे । सुख के लिए किसी भी प्रकार का उपाय न करे । वह उपशान्त हो अर्थात् कषायों की अग्नि को जीत ले, शीतलीभूत हो, अनुकूल और प्रतिकूल शब्द आदि विषयों में न राग और न द्वेष करे अर्थात् जितेन्द्रिय होकर उनसे निवृत्त हो जाय । वह अनीह दो अर्थात् ईहा (माया) से रहित हो सब गुणों से युक्त होकर साधु संयम का अनुष्ठान करे ।
मरण के समय या अन्तिम समय पण्डित पुरुष पाँच महाव्रतों में
કહેવાના આશય એ છે કે-જ્યાં માન હાય છે, ત્યાં ક્રોધ અવશ્ય હાય છે, અને જ્યાં માયા હૈાય છે, ત્યાં લાભ પણ હોય છે. સરજ્ઞાથી આ તથ્ય-સત્ય સમજીને પ્રત્યાખ્યાન પરિજ્ઞાથી સઘળા કષાયાના ત્યાગ કરે આ શિવાય સાતાગૌરવ અર્થાત્ આરામપણાને પણ ત્યાગ કરી દે. સુખ માટે કાઈ પણ પ્રકારના ઉપાય ન કરવે, તે ઉપશાંત હાય અર્થાત્ કષાયે'ના અગ્નિને જીતી લેય, શીતલીભૂત હાય અનુકૂળ અથવા પ્રતિકૂળ શબ્દ વિગેરે વિષયામાં રાગ અથવા દ્વેષ ન કરે, અર્થાત્ જીતેન્દ્રિય થઇને તેનાથી નિવૃત્ત થઈ જાય તે અનીહ થાય અર્થાત્ ઈહા (માયા)થી રહિત થાય દરેક પ્રકારના મળ્યા પ્રપ`ચથી દૂર રહે. આ મધા ગ્રુષ્ણેાથી યુક્ત થઈને સાધુએ સયમનું અનુષ્ઠાન કરવું.
મરજીના સમયે અથવા અન્તિમ સમયે પડિત પુરૂષ પાંચ મહાત્રતામાં
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર :૨
