________________
समयार्थबोधिनी टीका प्र. शु. अ. ५ उ.१ नारकीयवेदनानिरूपणम्
३४७
वैतरिणी-क्षारोष्णरुधिराकारजलनदी (ते सुया) त्वया श्रुता (ते) ते नारका जीवा: (उसुचोइया) इषुनोदिता शरेण प्रेरिताः (सतिसु हम्ममाणा) शक्तिमु हन्यमाना:शक्तिभिर्हन्यमानाः ( अभिदुग्गां वेयरणि) अमिदुर्गा वैतरणी (तरंति) तरन्ति नद्यां पतन्तीति ॥८॥ ____टीका--सुधर्मस्वामी जंबुस्वामिनं प्रति कथयति हे जंबूः भगवता तीर्थकरेण पतिपादिता या वैतरणी, तस्या नाम पायो भवद्भिः श्रुतमेव । णिसिनो खुर इव' निशितः क्षुर इव-तीक्ष्मो यथा क्षुरधारः तद्वत् । 'तिक्खोया' तीक्ष्णस्रोता:तीक्ष्णानि शरीरविदारकानि स्रोतांसि यस्याः सा तीक्ष्णस्रोताः स्पर्शमात्रेण शरीरविदारक स्रोतोयुक्ता 'जइ ते सुया' यदि त्वया श्रुता 'भिदुग्गा' अभिदुर्गा-प्रतिशयेन दुःखेन तत्तु योग्या 'वेयरणी' वैतरणी-क्षारोष्णरुधिरपूयजलवाहिनीनदी 'ते' ते नारकाः जीवाः अतिशयिततमांगारसदृशों भूमि विहाय पिपासाकुलिताः पिपासामपनेतुम् 'अभिदुग्गां वेरिणि' अभिदुर्गा वैतरिणीम् - अतिमीमां तां जल वाली है । नारक जीवों को बाणों से प्रेरित होकर तथा शक्तियों (भाला वगैरह शस्त्रों) से आहत होकर उस दुर्गम वैतरणी नदी को पार करना पड़ता है, उसमें गिरना पड़ता है ।।८।।
टीकार्थ--सुधर्मा स्वामी जम्बू स्वामी से कहते हैं-हे जम्बू ! तीर्थकर भगवान् के द्वारा प्रतिपादित वैतरणी नदी का नाम शायद तुमने सुना होगा । जैसे छुरा की धार तीखी होती है, उसी प्रकार उसकी धारा भी तीखी है-उसके स्रोत स्पर्श होते ही शरीर को विदारण कर देने वाले हैं । वह क्षार, उष्ण, रुधिर एवं पीव रूप जल से युक्त है
और अतिशय दुर्गम है । उसे पार करना बहुत कठिन है । वे नारक जीव अतितप्त अंगार सहश भूमि को छोडकर, प्यास से व्याकुल होकर જેવા જળથી યુક્ત છે, નારક અને બાણે, ત્રિશૂળ અને ભાલાં આદિથી પ્રેરાઈને દુર્ગમ નદી પાર કરવી પડે છે. ૫૮
ટીકાર્થ–સુધર્મા સ્વામી જ “ સ્વામીને કહે છે-“હે જબૂ! તીર્થકર ભગવાન દ્વારા પ્રતિપાદિત વૈતરણી નદીનું નામ તે તે કદાચ સાંભળ્યું હશે, અસ્તરાની ધાર જેવી તીખી (તીક્ષણ) હોય છે, એવી જ વિતરણની ધારા તીખી છે–તેને પાર કરવા પ્રયત્ન કરનાર વ્યક્તિના શરીરનું તેના તીક્ષણ પ્રવાહ દ્વારા વિદારણ કરાય છે. કાતરની જેમ તે નદીને પ્રવાહ શરીરને વેતરી નાખે છે, તેથી જ તેનું નામ વૈતરણી પડયું છે. તે નદી ક્ષાર, રુધિર, પાચપર આદિથી યુક્ત ઉષ્ણ જળવાળી છે, અને તેને પાર કરવાનું કામ ઘણું
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૨
