________________
समयार्थबोधिनी टोका प्र. श्रु. अ. ७ उ. १ कुशीलयतां दोषनिरूपणम् ५७९ म्रियन्ते, (जुयाणगा मज्झिमथेरगा य) युगानः मध्यमाः स्थविराश्च (भाउक्खए पलीणा ते चयंति) आयुःक्षये ते प्रलीनास्त्यजंति-अनेन प्रकारेण स्पशरीर त्यजन्तीति ॥१०॥ ___टीका-यनस्पतिजीवानां ये विराधकास्तेषां कीदृशं फलं भवतीति जिज्ञासामालक्ष्य तत्फलं कथयति सूत्रकारः। भोः ? शिष्याः ? ये खलु वनस्पतिजीयान् विराधयन्ति ते अनियताऽऽयुषो भवन्ति अकाले मृत्युभाजो भवन्ति । तथाहि इह ये वनस्पतिकायोपमईकाः प्राणिनस्ते बहुजन्मसु 'गम्भाई' गर्ने एय 'मिज्जति' नियन्ते, कललबुबुदमांसपेशी गर्भावस्थायामेय मृत्युमुखं प्रविशन्ति । न गर्मादपि तायद्विनिःसृता भान्ति । केचन पुनः 'बुयाबुयाणा" ब्रुवन्तोऽनुपन्त. श्व म्रियन्ते । गर्माद्विनिर्गतानां स्पष्टवाचः प्रयोगान् पूर्वमेय मरणमुपयान्ति, में कोई तुतलाने की अवस्था में कोई कुमार अवस्था में, कोई युवावस्था में, प्रौढ़ अवस्था में या स्थविर अवस्था में मरते हैं । अर्थात् किसी भी अवस्था में उन्हें मरना पड़ता है ॥१०॥
टीकार्थ-वनस्पतिकाय के विराधक को किस प्रकार का फल भोगना पड़ता है ? इस जिज्ञासा को लक्ष्य में रखकर सूत्रकार फल कहते हैं-हे शिष्यो ! जो बनस्पतिजीयों की विराधना करता है, वह अनियत आयु वाला होता है, अकाल मृत्यु का भागी होता है। वनस्पतिघातक कोई-कोई बहुत जन्मों में गर्भावस्था में ही मर जाते हैं अर्थात कलल, बुदबुद, मांसपेशी, गर्भ अवस्था में ही मृत्य को प्राप्त हो जाते हैं। ये गर्भ से बाहर नहीं निकल पाते। कोई गर्भ से बाहर निकलते हैं तो अस्पष्ट उच्चारण करने की अवस्था में या स्पष्ट उच्चारण જાય છે, કોઈ સ્પષ્ટ બેલવાની અવસ્થામાં મરી જાય છે, કોઈ કુમારાવસ્થામાં મરી જાય છે, કોઈ યુવાવસ્થામાં, તો કોઈ પ્રૌઢાવસ્થામાં અને કોઈ સ્થવિર અવસ્થામાં મરી જાય છે. એટલે કે કઈ પણ અવસ્થામાં તેમને મરવું તે પડે છે. ૧૦
ટીકાર્થ-વનપતિકાયની વિરાધના કરનારને કેવું ફળ ભેગવવું પડે છે? આ પ્રશ્નનો ઉત્તર આપતા સૂત્રકાર કહે છે કે-હે શિવે ! જે મનુષ્ય વનસ્પતિ જીવોની વિરાધના કરે છે, તે અનિયત આયુવાળ દેય છે, અથવા અકાળ મૃત્યુ પણ પામે છે. વનસ્પતિજીવોને ઘાત કરનારા કોઈ કઈ જ તો ઘણાં ખરાં જન્મમાં ગર્ભાવસ્થામાં જ મરણ પામે છે. એટલે કે કલલ. બુદ્દે ખુદ માંસપેશી કે ગર્ભ અવસ્થામાં જ મરણ પામે છે. એટલે કે તેઓ ગર્ભમાંથી બહાર તો નીકળી જ શકતા નથી. એવાં કોઈ કઈ છે જે ગર્ભમાંથી બહાર નીળે છે, તે અસ્પષ્ટ ઉચ્ચારણ કરવાની (તતડી ભાષા
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર ૨
