________________
८४
सूत्रकृताङ्गसूत्रे
'तस्थ' तत्र संयमे (विसीयंति) विषीदति दुःखिनो भवन्ति (उज्जाणंसि) उद्याने उच्चमार्गे (जरग्गवा व ) जरगवा इव जीर्णवलीवर्दवत् दुःखिता भवन्तीति ||२१||
टीका--'लू' रूक्षेण विषयास्वादरहितेन संयमेनाऽऽत्मानं पालयितुम् । (अचयंता) अशक्नुवन्तः, तथा 'अहाणेग' उपधानेन अनशनादिना बाह्याभ्यन्तरेणोप्रतपसा । 'तज्जिया' तर्जिताः - बाधिताः सन्तः, 'तत्थ' तत्र संपमे 'मंदा' मन्दा: - कातराः 'विसीति विषीदन्ति, 'उज्जाणंसि' उद्याने उद्यानाग्रोन्नतभागे, 'जरगवा' जरद्रवा 'व' इव जीर्णशीर्णाः अतिदुर्बलाः वृद्धा वलीवर्दा इव, ऊवस्थितविक भूभागे-मार्गे यौवनसंपन्नानां सशक्तानामपि महाबलीवर्दानामवसादनं
अनशन आदि बाह्य और आभ्यन्तर उग्रतप से 'तज्जिया - तर्जिता : ' पीडित 'मंदा - मन्दा' मन्द बुद्धिवाले 'तत्थ-तत्र' उस संयम में 'विसीयंति - विषीदति' दुःखित होते हैं 'उज्जाणंसि-उद्याने' ऊंचे मार्ग में 'जरग्गवा व जरद्रवा इव' बूढे बैल के जैसा दुःखित होते हैं ||२१||
अन्वयार्थ - - संयम पालन में असमर्थ होते हुये तथा तपश्चरण से पीडित होकर कायरजन संयम में विषाद का अनुभव करते हैं, जैसे चढाव वाले मार्ग में बूढे बैल दुखी होते हैं ॥२१॥
टोकार्थ - रुक्ष का अर्थ है संयम, क्योंकि उसमें विषयों का स्वाद नहीं होता। जो उसका पालन करने में असमर्थ होते हैं संयमपूर्वक आत्मा का पालन नहीं कर सकते, तथा अनशन आदि बाह्य तथा आभ्यन्तर उग्र तपश्चरण में पीड़ा का अनुभव करते हैं, ऐसे मंद
माह्य अने आल्यन्तर ७ तथ्थी 'तज्जिया - वर्जिताः' पीडित अर्थात् दुःभी 'मंदा - मन्दा' भन्छ मुद्धिवाणा 'तत्थ - तत्र' ते संयममा 'विधीयंति - विषीदति' हामित थाय छे, 'उज्जाणंसि - उद्याने' या भार्ग'भां 'जरग्गत्राव - जरद्गवा इव' धरडा मजहनी प्रेम दुःमित थाय छे ||२१||
સૂત્રા—જેવી રીતે સીધા ચઢાણવાળા માર્ગ પર ભારે ખેાજાનું વહન કરતાં વૃદ્ધ બળદો પીડા અનુભવે છે, એજ પ્રમાણે સયમનું પાલન કરવાને અસમથ હૈાય એવા સાધુએ અનશન આદિ તપસ્યાની આરાધના કરતાં દુઃખના અનુભવ કરીને સયમ પાલન કરવામાં વિષાદ અનુભવે છે. ૨૧॥
ટીકા”—રૂક્ષ' આ પદ સંયમનું વાચક છે, કારણ કે તેમાં વિષયાનું આસ્વાદન થતું નથી. જેએ તેનુ' (સયમનું) પાલન કરવાને અસમથ' હાય છે આત્માને સયમમાં દૃઢ કરવાને જેએ શક્તિમાન્ હાતા નથી, એવાં કાયર અને અલ્પસત્ર મુનિએ અનશન આદિ બાહ્ય તથા આભ્યન્તર તપસ્યાએમાં પીડાના અનુભવ કરે છે. એવાં મંદ, કાયર સાધુને વૃદ્ધ બળદ સાથે સરખાવવામાં
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૨
