________________
समथार्थवोधिनी टीका प्र. श्रु. अ.३ उ.२ उपसर्गजन्यतपःसंयमविराधनानि० ८९ ___ अन्वयार्थ (जहा) यथा (संगामकालंमि) संग्रामकाले रिपुयुद्धावसरे प्राप्ते सति (भीरु) भीरुः कातरः (पिट्ठभो) पृष्ठता-प्रथमतः (वलयं) वलयम्-वलयाकारं गादिकं (गहणं) धवादिवृक्षादिगहनस्थानम् (णूमं) आच्छादकं पच्छानं गिरिगुहादिकं (वेहइ) प्रेक्षते (पराजय) पराजयं (को जाणइ) को जानाति इति ॥१॥
टीका-कठिनार्थाऽवबोधो मन्दमतीनां न दृष्टान्तमन्तरेण संभवति । सति च दृष्टान्ते कठिनार्थोप्यवबुध्यते । इति अन्वयव्यतिरेकाभ्यां मन्दमतीनाम् अर्थाऽवबोधे दृशन्तस्य कारणता समधिगता, इति प्रथमतो दृष्टान्तमेव दर्शयतिप्रतिपाद्यार्थाऽबोधे-'जहे' इत्यादि । 'जहा' यथा 'संगामकालंमि' संग्रामकाले, स्थान 'वेहइ-प्रेक्षते' देखता है 'पराजयं-पराजयम् किसका पराजय होगा 'को जाणइ-को जानाति' कौन जानता है ।।१।। ___ अन्वयार्थ-जैसे संग्राम का अवसर आने पर भीरु पुरुष प्रारंभ में ही पीछे की तरफ गोलाकार खडा, गहन अर्थात् वृक्षवेल आदि से आच्छादित गहन स्थान एवं पर्वत की गुफा आदि देखता है (और सोचता है कि) कौन जाने पराजय हो जाए ॥१॥ ___टीकार्थ--मन्दबुद्धिशिष्य दृष्टान्त के विना कठिन अर्थ को नहीं समझ सकते । दृष्टान्त हो तो कठिन अर्थ भी समझ में आ जाता है। इस प्रकार अन्वय और व्यतिरेक के द्वारा मन्द मतियों के लिये अर्थ समझने में दृष्टान्त कारण है, यह बात सिद्ध है। अतएव यहां जो अर्थ कहा जाने वाला है, उसको समझाने के लिए सर्वप्रथम दृष्टान्त ही प्रदशित किया जाता है। वह इस प्रकार से है जैसे युद्ध का अवसर उपस्थित 'पराजय-पराजयम्' न ५२१४य थशे ? 'को जाणइ-को जानाति' १५y on छे १ ॥१॥
સૂત્રાર્થ-યુદ્ધનો પ્રસંગ આવી પડે ત્યારે ભીરુ પુરુષ યુદ્ધના પ્રારંભે જ, પાછળની બાજુએ ગળાકાર ખાઈ, વૃક્ષો અને લતાઓથી આચ્છાદિત ગહન સ્થાન અને પર્વતની ગુફા આદિ છૂપાઈ જવા લાયક સ્થાનની જ તપાસ કરતો રહે છે, કારણ કે તેને એ ડર રહે છે કે યુદ્ધમાં કદાચ પરાજય પણ થાય ! ૧
ટીકાર્થ–મન્દ બુદ્ધિવાળો શિષ્ય છાત દ્વારા કઠણમાં કઠણમાં અર્થને પણ સમજી શકે છે. આ પ્રકારે અન્વય અને વ્યતિરેક દ્વારા અર્થ સમજવાના કાર્યમાં મન્દીમતિ શિષ્યને માટે દષ્ટાન્ત મદદ રૂપ થઈ પડે છે, આ વાત તે સિદ્ધ જ છે. તેથી પિતે જે વિષય સમજાવવા માગે છે. તેનું સૂત્રકારે દષ્ટાન્ત
શ્રી સૂત્ર કતાંગ સૂત્ર : ૨
