________________
४२
सूत्रकृताङ्गसूत्रे
टीका- 'अहिमे' अथ इमे, अत्राऽथशब्द आनन्तर्येऽर्थे विद्यते । तथा च प्रतिकूलोपसर्गानन्तरमनुकू लोपसर्गा निरूप्यन्ते । तेऽनुकूलोपसर्गाः के ? कथंभूताः तत्राह - 'सुहुमा' सूक्ष्माः, प्रायश: इमे प्रतिपाद्यमानाः अनुकूलोपसर्गाश्वेोविकारकारितया सूक्ष्मा आन्तराः । न तु प्रतिकूलोपसर्गा इव प्राचुर्येण देहादिविकारकारित्वेनाऽतिप्रकटतया बादरा एते भवन्ति ।
ते के तत्राह - - ' संगा' संगा:- मातापित कलत्रपुत्रा दिसंबन्धाः । एते संगा:-' भिक्खुणं' भिक्षूणामपि । 'दुरुत्तरा' दुरुत्तराः = दुरतिक्रमणीया इति । प्रायशः मरणान्तिकैरपि दुःखे कजनके : ' प्रतिकूलोपसगैः कदाचिन्माध्यस्थ्यवृतिमासाद्य महापुरुषास्तानधिसहितुं क्षमन्ते । परन्तु एते तु अनुकूलोपसर्गाः महा
टीकार्थ- 'अर्थ' यहां अनन्तर अर्थ में हैं। इसका अभिप्राय यह है कि प्रतिकूल उपसगों का प्रतिपादन करने के अनन्तर अनुकूल उपसर्गों का निरूपण किया जाता है। अनुकूल उपसर्ग क्या हैं और कैसे होते हैं ? यह स्पष्ट करने के लिए कहा गया है वे 'सूक्ष्म' होते हैं अर्थात् चित्त में विकार उत्पन्न करने वाले होने से आन्तरिक होते हैं । प्रतिकूल उपसर्गों की भांति प्रचुरता से देह आदि में विकार जनक होने के कारण प्रकट रूप से स्थूल नहीं होते हैं ।
वे संग अर्थात् अनुकूल उपसर्ग माता, पिता, पत्नी, पुत्र आदि के सम्बन्ध रूप हैं । इनको जीतना कठिन होता है । मारणान्तिक अथवा अत्यन्त दुःखजनक प्रतिकूल उपसर्गों के आने पर महापुरुष कदाचित् मध्यस्थभाव धारण करके उन को सहन कर लेते हैं, परन्तु ये अनुकूल
टीडअर्थ - मही' 'अथ' या यह 'मनन्तर' (त्यारमाह) ना अर्थनु वाय છે. તેના આશય એ છે કે પ્રતિકૂળ ઉષસગેŕનું પ્રતિપાદન કરીને હવે સૂત્રકાર અનુકૂળ ઉપસગેર્યાંનુ નિરૂપણ કરે છે. અનુકૂળ ઉપસગેર્યાં કેવાં હેાય છે, તેનું હવે સૂત્રકાર સ્પષ્ટીકરણ કરે છે–તે સૂક્ષ્મ હોય છે, એટલે કે ચિત્તમાં વિકાર ઉત્પન્ન કરનારા હેાવાથી તેએ આન્તરિક હૈાય છે. પ્રતિકૂળ ઉપસર્ગાનીજેમ તે શરીર આદિમાં વિશેષ પ્રમાણમાં વિકારજનક નહીં હોવાને કારણે થૂલ હાતા નથી.
ते अनुज उपसर्गो भाता, पिता, पुत्र, पत्नी महिना सौंग (समध) રૂપ હોય છે. તેમને જીતવાનુ` કા` ઘણું જ મુશ્કેલ છે. કદાચ મારણાન્તિક અથવા અત્યંત દુ:ખજનક પ્રતિકૂળ ઉપસગે આવી પડે ત્યારે મહાપુરુષા મધ્યસ્થ ભાવ ધારણુ કરીને તેમને સહન કરી લે છે, પરન્તુ આ અનુકૂળ
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૨
