Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI cadhyAtmasAra saMpAdaka sunaMdAbahena vohorA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI adhyAtmasAra bhAvAnuvAda saMpAdaka : sunaMdAbahena vohorA sAcI cittazuddhi samyaktva vinA saMbhavatI nathI. dAnAdi dharmo paNa samyaktvano sahakAra pAmIne ja mukti padane pamADI zake che. anaMtazaH vaMdana ho, saMsAra sukhathI virAga janmAvatA e samyaktvane
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : nyUyorka tathA nyUjarsI amerikA. svAdhyAya maMDaLanA mitro prakAzana varSa : vi.saM.2522. vi.saM.205ra akSayatRtIyA vaizAkha suda trIja. . . . . saMpAdaka : sunaMdAbahena vahorA prathama AvRtti H prata 1000) prAptisthAna : : : : : : : : : : AjakAla : : : : : : : : : : : : - mae eee kaDaka kavAyakA karatA | _ sunaMdAbahena vahorA - 5, mahAvIra sosAyaTI elisabrija, pAlaDI basa sTenDa pAchaLa, amadAvAda-380007 phona naM. 6637954 sAMje 5thI 7 dakSAbahena mahetA 39, mANekabAga sosAyaTI kaMcanadIpa zopIMga senTara sAme, - surendra maMgaLadAsa roDa, amadAvAda-380 015 phona 47910 i sAMje 6thI 8 ja , , , , , jivAtA hovAnA kAvatarAno hAtha o Kalpana P. Shah 992 Mc Nair Dr. Lansdale (pa) 19446 U.S.A. Te, 215-362 5598 a zrI kumArabhAI bhImANI - do choTubhAI bhImANI 13/39, ema. je. kampAunDa, trIjo bhoIvADa, muMbaI-2 phona 37pa7013 sAMje 4thI 7 mudraka : lesara TAIpaseTiMga : zAradA mudraNAlaya jummA masjida sAme, gAMdhImArga, amadAvAda-380001 phona : pa3pa9866 bhagavatI ophaseTa 15/sI, baMsIdhara esTeTa, bAraDolapurA, amadAvAda-380001
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa. pU. AcArya zrI vijaya caMdrodayasUri ma.sA. sAdara vaMdana Jan Education Interational
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmasAra granthanI AMtarika vAta pUjyapAda gurudeva zrImAna vijaya kastUrasUrizvarajI mahArAjAne pU. upAdhyAyajI yazovijayajI ma.nA jJAnasAra ane adhyAtmasAra graMtha aMgeno AMtarika lagAva vakhatovakhata ghaNI vAra jovA maLyo che. A baMne graMtho aMge ciMtanAtmaka navanIta prasaMgopAta sAMbhaLavA paNa maLyuM che. ane tethI ja te pUjyazrI cAturmAsika ke vArSika AlocanA mAMganAra ArAdhakone AlocanA ApatA tyAre jIvadaLa jo tattva rucivALo ne sujJa hoya to A baMne graMtho paikI koI paNa eka grantha mukhapATha karavA ApatAM ane e zakya na hoya to A baMne granthonA bhASAMtara paNa vAMcI javA acUka AlocanA aMge ApatAM meM joyAM che. mArI saMyamayAtrAnI prAthamika avasthAmAM baMne graMtho aMgeno abhiprAya pUjyazrIne pUchatAM teozrInI e rasaprada evI tattvagarbhita mArmika chaNAvaTa sAMbhaLatA pUjyazrInI AdhyAtmika UMcAIno UMcAmAM UMco khyAla prathamavAra mane maLyo. pUjyazrInuM khAsa mAnavuM hatuM ke ApaNe sahu saMsArI jIvo apUrNa ane chabastha (ajJAnI) jIvo mATe saMsAravAsanAne dUra karavA ane aMtarmukha banavA mATe A graMthonAM koI paNa prakaraNo ke aSTakono bhAvArtha saheja paNa vicAratAM jo tenA bhAvane maLAvIe to saMjIvanI auSadhanI jema turata ananya upakAraka banI zake che. saMsAranA trividha tApathI saMpata thayelo jIva jyAre cAre taraphathI karelA prayatno ane prArabdhathI pAcho paDe che, hatAzA ane manobhagnatAthI kaluSitatA pharI vaLI hoya tyAre koI paNa adhikAra ke aSTakano zloka ke pada mAnavInA mananI malinatA, cittanI caMcaLatA, viSayAsakti ke pramAdabhAva je mArgamAM sthira rahevAmAM vinabhUta evA kusaMskArone dUra karavAmAM eka navuM ja joma ne prajJAno prakAza sAMpaDe che. grahaNa karelAM vrato, mahAvrato ke cAritramAM nirmaLatA ane vizuddha pariNAmanI utpatti mATe uttama vaidyanI peThe suMdara garaja sAre che. teo pUjyazrInI umeda hatI ke jema ajainone gItAjIno svAdhyAya jarUrI gaNAyo che tema ApaNA caturvidha saMghanI pratyeka vyaktinA jIvanamAM A be graMthono abhyAsa atyanta Avazyaka che. jJAnanA ane adhyAtmanA sArabhUta pU. upAdhyAyajInA TaMkotkIrNAtmaka
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAkyothI bharapUra A baMne graMtho jIvanamAM kaMThastha karavA jarUrI che. muktinI prAptinA ananya upAyabhUta A ja uttamottama mArga che. A graMthonuM mahattama rIte jeTaluM manobhUmimAM mahattva sthApita thAya teTalo pratyakSa lAbha vyavahAra ane rojiMdA jIvanamAM prApta thAya che. AvA jJAna ane adhyAtmanA graMthano bhAvAnuvAda karavA mumukSu sunaMdAbahena vohorAne preraNA karatAM teoe pU. paMnyAsa zrI gaMbhIravijayajI ma.nI adhyAtmasAra uparanI TIkAnA bhASAMtarane kendramAM rAkhI A adhyAtmasAra granthano gujarAtImAM je bhAvAnuvAda karyo che ane te aMge teoe potAnA kSayopazamathI je parizrama karyo che te aMge teonI zrutabhakti prazanIya ane anumodanIya gaNI zakAya tevI che. adhyAtmanA sArabhUta padArthonA jijJAsuo A bhAvAnuvAda vAMcI jIvanamAM potAnI AMtarika kSatio, UNapo, - doSo ane karmamaLane dUra karI adhyAtmapUrNa pUrNatAne pAme e ja aMtaranI zubhecchA sAthe emanA parizramanuM phaLa gaNIe. pAlItANA vijaya caMdrodayasUri phA.su.15. pa-3-96
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ste ALE Ade 5. pU. AcAryazrI vijaya kalApUrNasUri. ma.sA. sAdara vaMdana For Private & Personal use only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmapremI zrI sunaMdAbahena, vijayakalApUrNasUrinA dharmalAbha adhyAtmasAra para saraLa bhAvArtha lakhI rahyAM cho, te jANI AnaMda thayo. mahAna zAstrakAra upAdhyAya zrI yazovijayajIe jJAnasAra, adhyAtmasAra jevA sArabhUta grantho lakhIne kharekhara sAdhako para ghaNo upakAra karyo che, haribhadrasUrijI ma.nA pagale cAlIne emaNe Agamono sAra loko samakSa rajU karyo che. emaNe mAtra vidvAno ja vAMcI zake tevA ja grantha nathI banAvyA, sAmAnya mANaso paNa vAMcI zake, samajI zake, sanmArga para gamana karI zake, evI gujarAtI racanAo paNa karI che. emanI pAse mAtra tarkathI parikarmita buddhi ja nahotI, bhaktithI madhura hRdaya paNa hatuM. bhaktithI madhura hRdaya, tarkathI pragarbha prajJA ane sAdhanAthI paripakva jIvananA svAmI upA. zrI yazovijayajI jevI vibhUtio seMkaDo varSe ekAda ja pedA thatI hoya che. temane adhyAtma para khUba ja UMDo prema hato. sAdhanAnA prabhAvathI teo Atmika anubhava prApta karI cUkyA hatA. evuM temanA grantho vAMcavAthI spaSTa jaNAya che. adhyAtmasAra nAmanA prastuta granthamAM emaNe sAdhako samakSa saMpUrNa sAdhanAmArga pradarzita karyo che emAM paNa Atmanizcaya adhikAra, anubhavAdhikAra to khAsa vAMcavA, samajavA jevA che. A granthanA sahAre gurugama dvArA sAdhaka jo sAdhanA karato rahe to aneka mata-matAMtaronI jALamAM te kadI bhUlo paDe nahi. madrAsa tA. 25-2-96 vijayakalApUrNasUri li.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ hArdika prastuti (prAsaMgika) zrI yazovijayajI mahA mahopAdhyAya racita zrI adhyAtmasAra graMthanI racanAnuM nirUpaNa ja evuM che ke tene mATe prAsaMgika kaMI lakhavAnuM rahe nahi. temAM vaLI pa.pU. zrI vijayacaMdrodayasUri ma. sA.nI lakhelI AMtarika vAta ane pa. pUjya zrI vijayakalApUrNasUri ma.sA.nA AzIrvAda prastuti karI che. te pachI vizeSa kathana karavAnuM na hoya. chatAM A graMthano bhAvAnuvAda karatAM manamAM A graMthamAM AlekhelA viSayo teno marma ane vizALa daSTi pratye ahobhAva ane bodhathI prerAI tenuM mahAbhya samajAtAM kaMIka lakhavAnI bhAvanA thaI. te paNa graMthanI prastuti mATe ja che. lagabhaga 300 varSa pahelAM prastuta graMthanI racanA mULa saMskRta zlokamAM thaI. teno pU. zrI gaMbhIravijayajIe mUlArtha ane bhAvArtha gujarAtImAM eka sadI pahelAM karyo hato. tyAra pachI vidyamAna pU. zrI caMdrazekharajI ma.sA. dvArA teno saMkSipta bhAvAnuvAda thoDAM varSa pahelAM thayo hato. chatAM joke A graMtho hAla sulabhatAthI upalabdha rahyA nathI. pa.pU. zrI caMdrodayasUri ma.sA.nA vaMdanArthe javAnuM thatAM temanI pAse koI graMthano bhAvArtha karavAnI bhAvanA vyakta karI. tyAre teozrIe adhyAtmasAranI sUcanA karI. teozrInI preraNAnusAra pU. zrI gaMbhIravijayajIno graMtha AdhAra mATe lIdho hato. prAraMbhamAM tenA mUlArthane ane bhAvArthane lakSyamAM laI saraLa bhAvArtha karavAno prayatna karatAM alpatAne kAraNe kaThaNAI lAgI, tyAre saraLatAthI lekhana thAya te mATe pU. zrI caMdrazekharajI ma. sA. racita adhyAtmasAranI smRti thaI. Ama baMne graMthane AdhAre graMthano saraLa bhAvArtha thaI zakyo che. prathama mULa zloko, ane mUlArtha jema che temaja rAkhI phakta bhAvArthane saraLa banAvavA prayAsa karyo che. thoDuM lekhana taiyAra thatAM pU. zrI caMdrodayasUri ma.sA.ne batAvyuM, joke temano saMketa kaMI vadhu vistArano hato. paNa graMtha-vistAra vadhI jatAM Akhare saMkSipta bhAvArtha lakhavo tema vicAravAmAM AvyuM. dareka adhikAra pahelAM te te viSaya mATe prAraMbhamAM tenI prastuti lakhI che. chatAM joke graMtharacanAnuM kada sAmAnya abhyAsIone moTuM lAgavA saMbhava che. chatAM mahAnubhAvonA pUrvagraMthonI apekSAe to Ane sAgaranuM biMdu mAtra ja kahyuM che. vAMdho nahi, sAgaranuM biMdu sAgaramAM to sAgara ja manAya che. tema A adhyAtmasAramAM amRtasAgara
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharyo che. tenuM eka biMdu paNa jo sparzI jAya to sAdhakane adhyAtmanA amRtasAgarano AsvAda maLI zake tevuM che. graMthakAre graMthanI racanAnA prAraMbhamAM ja be adhikAramAM adhyAtma mahAbhyathI adhyAtmanuM mUlya pradAna karyuM che. ane temAM "gItArtha guruvaryonI paraMparAne sArI rIte prApta thayelI ane mArI anubhUtimAM paNa te ja rIte jaNAvelI adhyAtmanI prakriyAne aMge huM kahIza." teozrInA A hRdayodgAra ja jaNAve che ke anubhavathI rasAyelA adhyAtmabhAvanAnuM mahAbhya kevuM hoya ! dha ! chatAM teoe adhyAtma prAptinI durlabhatA batAvI che ke, vane vezma dhane dausthya, tejo dhavAnte jalaM marau. durApamApyate dhanyai : kalAvAdhyAtmavAGmayam // vane vezma : gADha jaMgalamAM bhUlA paDelAne jhUMpaDI maLI jAya. dhana dauthya : janmanA daridrIne aDhaLaka dhana maLI jAya. tejo dhavAnta : bhayaMkara aMdhakAramAM prakAza maLI jAya. jalaM marI : sUkI raNabhUmimAM mIThA pANInuM pAtra maLI jAya. A sarva to puNyayoge prApta thAya, paraMtu A kaLiyugamAM adhyAtma zAstranI saMgata thavI durlabha che........ mahA durlabha che. jo jIvane adhyAtmabhAvanA sparzI jAya ane saMsAra paribhramaNanA sarasenApati mohano parAjaya thAya, to e AtmAthI thatI zuddha kriyA te adhyAtma che. te zAMta, dAMta saraLa ane samabhAva yukta mokSano arthI che. tenI sarva kriyA adhyAtmabhAvanI vRddhi karanArI che. AthI graMthakAre adhyAtmanA sAdhakane mATe trIjA adhikAramAM cetavaNI ApI dIdhI ke adhyAtmanA arthIe sau prathama daMbha tyAga karavo joIe. A daMbha adhyAtmamArganI loDhAnI beDI che. daMbha jJAnarUpI parvatane toDavA vajU che. daMbha kAmAgnine prajvalita karatI Aga che. daMbha mokSamArganI Apattiono mitra che. are ! saMyamIone mATe to te dhADapADu che. mATe daMbhatyAga e adhyAtmamArganuM prathama sopAna kahyuM che. daMbha tyAga pachI sAdhakamAM jAgRti Ave che. tyAre bhavathI bhaya pAme che. cothA adhyAyamAM bhava svarUpa ciMtA darzAvI che. bhavanA bhayathI sAdhaka sacita bane che, ke A
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavabhramaNa zA mATe ! zuM karavAthI TaLe ? A bhavano tApa kevo bhayAnaka che ke je vaDe zama saMveganA bhAvonAM sarovaro paNa sukAI jAya che. ane moharUpI sarpa to sAdhakane bharaDAmAM laI le che. Ama bhavanI ciMtA karI sAdhaka bhavabhramaNAthI mukta thavA adhyAtmanuM sevana kare che. jene bhavabhramaNa TALavAnI ciMtA korI khAya che tene sadgurunA bodha dvArA vairAgyano sacoTa upAya prApta thAya che. je adhyAtma bhAvanAnA baLane TakAvI rAkhe che. tene saMsAra asAra lAge che, indriya viSayo tuccha lAge che, kaSAyono mAra kAramo lAge che, ane vairAgyanA nimittone grahaNa karI adhyAtmabhAvanAne poSaNa Ape che. ethI pachInA paNa adhyAyamAM vairAgyanuM nirUpaNa karyuM che. bhavasvarUpanI ciMtA pachI pAMca cha ane sAtamAM adhyAyamAM svarUpanI prAptinI durlabhatAne lakSyamAM laI vairAgyabhAvamAM potAne joDe che. vairAgyaguNanI vizeSatA e che, ke te sAdhakane saMsAra, deha tathA anya sukhanAM sAdhano niHsAra lAge che, prAraMbhamAM e vairAgya duHkhathI ke mohathI pedA thayo hoya, paraMtu jene adhyAtmanuM mAhAtmya samajAyuM che. tene jJAnasahita vairAgya hovAthI te jIva muktinA paMthe AgaLa vadhe che. vairAgyabhAvanI vizeSatA e che ke sAdhakane saMsAramAM sukha nathI, svarUpamAM, svabhAvamAM sukha che, te nizcaya thAya che. jethI prAraMbha kaSTadAyaka hovA chatAM pariNAme sukhadAyI evA vairAgyane sevIne adhyAtmarasanI pUrti kare che. vairAgyano guNa dhAraNa thatAM mamatA-mamattvane rahevAnuM sthAna kyAMthI maLe ? AthI AThamA adhikAramAM mamattva tyAganI lAlabattI dhare che. kAraNa ke vairAgyano guNa hovA chatAM jIva pUrvanA saMskAravaza mohanA sakaMjAmAM sapaDAI jAya che. mATe kahe che ke sarpa kAMcaLI utAre teTalA mAtrathI nivRtta thato nathI. tema saMsArano tyAga karavAthI jIva AMtarika kaSAyo ke upAdhiothI rahita thato nathI. A vacanathI viparIta cAle, sadguruno sAtha choDI jo svacchaMde varte to dIrghakALano sevelo vairAgya paNa vyartha jAya che sthaLAMtara ke vastrAMtara thavA chatAM mamatA jo marAI nahi to te bIjA svarUpe jIvane gherI le che. mamatAno tyAgI samatAno bhAgI bane che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 AthI navamA adhikAramAM samatAnuM svarUpa darzAvI sAdhakane sthira kare che. na rAga, na rIsa, kevaLa samattva... samatA e ja AtmAnuM svarUpa che. te sivAya sarva upadeza vistAra mATe che. samatA samasta guNonI jananI che. je sAdhaka A samatAnA gharamAM vAsa kare che tenI sAdhanAnA sarva anuSThAno amRtarUpe pariName che. Ama dasamA adhikAramAM anuSThAnonI keDIo darzAvI che. je vaDe sAdhaka pote ja jANI zake ke pote yarthArtha mArge che ke dUra che ? koI paNa dharma anuSThAnane jagatanA sukhanA trAjave tolavuM ke tevA pariNatibhAva viSatulya gaNyA che, mATe sAdhakane je kaMI karavuM che te Atmahita mATe savizeSa Atmazuddhi mATe svarUpane nirAvaraNa karavA mATe che. je karavAthI devalokanA sukha prApta thAya topaNa te icche nahi, to pachI niyANuM to kema kare ? anuSThAna karavA chatAM bhulabhulAmaNImAM aTavAI na javAya te mATe anuSThAnono krama batAvyo che. mATe anuSThAnonA sodAmAM phaLanI AzAno tyAga karavo. te sahaja Ave to Ave jAya to jAya. adhikAra agiyAramAM manaH zuddhinI mukhyatA darzAvI che. anuSThAnano adhikArI manaH zuddhinAM zikharo sara karI zake che. te sivAya pavanavegI zIghragativALuM markaTa jevI caMcaLatAvALu mana, eka AtmajJAna vaDe jItI zakAya che. rogIne jema maLazuddhi Avazyaka che, tema yogIne manaHzuddhi Avazyaka che. mokSamArganI sAdhanAnuM sopAna samyaktva che. bAramA adhikAramAM samyakattvano krama che. jenuM citta nirmaLa che te nizciya samyaktvano adhikArI bane che. arthAt samyaktvamAM manaHzuddhinI ja vizeSatA che. tapa, japa, dAnAdi sarva kriyA samyaktva sahitanI hoya to ja sAdhyanI siddhi mATe nimitta bane che. samyaktva e AtmikaguNa che. tenI upasthitimAM jIvadaLa satpuruSArthamAM sthira rahe che. ane anaMta saMsArane baMdhanakartA karmonuM upArjana karato nathI. tethI krame karIne muktipaMthane sAdhI le che. samyaktva guNa pragaTa thatAM mithyAtva aparAdhInI jema dUra thaI jAya che. te teramA adhikAramAM kahe che. mithyAtvanA tyAgathI jIvano
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 anaMta saMsAra saMkSepa pAme che. mithyAtva e adhyAtmamArgano mahAna zatru che. mohathI muMjhAyelAM pariNAma che, je jIvane tattvanA yarthAtha nirNaya para AvavA ja na de. AtmA che, ItyAdi cha sthAnonuM yathArtha sevana na thatAM viparIta mAnyatAmAM jIva muMjhAI jAya che. tethI jJAnIjanoe mithyAtvane mahAroga gaNyo che. saddagururUpa vaidya dvArA tenA tyAgano upAya karavo e mAnava-janmanuM kartavya che. - mithyAtvano mitra che kadAgraha. sAcuM samajAya to paNa pUrvagrahathI daDha thayelI mAnyatA mUkAtI nathI. adhyAtmamArgamAM kadAgraha e to zIlA che. tethI caudamA adhikAramAM kadAgraharUpI abhimAnano tyAga Avazyaka kahyo che. kahyuM che ke jeno tattvaprema asta thayo che kevaLa ajJAnarUpI aMdhakAra jyAM chavAI gayo che, tevA ahegrasta jIvane vivekanuM darzana thatuM nathI. paraMtu buddhimAno kadAgrahane tRNanI jema tuccha jANI choDI de che. mithyAtvano tyAga ane kadAgrahano tyAga thatAM jIva adhyAtmavikAsanI zreNIe caDhI zakavA samartha bane che. tethI paMdaramA adhyAyamAM yogasvarUpanuM mahAbhya darzAvyuM che. e yoganA traNa prakAra che. kriyAyoga : niSkAmabhAve mana, vacana, kAyAnI pravRtti ke nivRtti kriyAyoga che. citta zuddhinuM sAdhana che. jJAnayoga : muktinI sAdhanAnuM mukhya sAdhana jJAna yoga che. jJAnayoga zuddha cittane sthira karanAro che. dhyAnayoga : jJAnayogI dhyAnayoga vaDe muktine prApta kare che. jemAM sthira citta paNa laya pAme che. karmayoga e abhyAsa dazA che. jJAnayoga e samAdhi dazA che. dhyAnayoga zreNInI avasthA che. muktiyoga svarUpa sAdhya che. soLamA tathA sattaramAM adhyAyamAM yogasvarUpanI phaLazruti dhyAnayoga kahI che. ane dhyAnane prazaMsanIya mAnyuM che. dhyAnayoga e svayaM prakAzita che. sukhadAtA che. ane bhavano cheda karanAra che. chadmasthanuM dhyAna ekAgra cittavALuM tathA bhAvanA anuprekSAnA nimittovALuM
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 kahyuM che. chatAM karmono nAza dhyAna dvArA thAya che, tevo bIjA sAdhanathI saMbhava nathI. AthI dhyAnayoga sarvazreSTha che. adhikAra aDhAramA AtmanizcayanuM nirUpaNa te maMdirane kaLazanI zobhA jevuM che. joke temAM savizeSa nizcayanayanI dRSTinuM nirUpaNa che. AtmAnA zuddha caitanya svarUpa evA nizcayanuM lakSya te adhyAtma sAdhanAnI sAcI dizA che. chatAM karmanI avasthAvALo jIva vartamAnamAM baddha che, tene mukta karavA satpuruSArthanI AvazyakatA che. kevaLa AtmA zuddha che tevI mAnyatAthI AtmasvarUpa nirAvaraNa banatuM nathI, paraMtu nizcayanA lakSya thatI ArAdhanAno vyavahAra Atmatatvane pragaTa kare che. ' arthAtu rathanA be cakranI jema nizcaya naya ane vyavahAra naya rahelA che. A adhikAramAM samayasAra graMthane lakSamAM rAkhIne nizcaya daSTino bodha che. vizALa daSTi ane udAratApUrvaka graMthakAre tattvadaSTinA graMthone paNa nyAya Apyo che. uparAMta gItA jevA graMthanA keTalAka upayogI zlokone paNa taTastha buddhithI vaNI lIdhA che. adhikAra ogaNIsamAM jinamata stuti arthAta jemAMthI adhyAtmAdi graMthonA srotanuM vahana thayuM, tevA jinAgamanI stuti karI jinavacanane pramANa mAnyA che. adhikAra vIsamAM AkharI vAta jaNAve che temAM anubhava svarUpanuM rahasya che. ane zAMta cittanuM pragaTIkaraNa che. te prathama sAdhaka cittane zuddha avalaMbanamAM joDe che. vaLI svAtmAmAM lIna thaI aMte nirAlaMbana sthitine prApta kare che. aMtamAM adhikAra ekavIsamAM sajjana stutimAM paNa graMthakAre potAnI laghutA-vinayane sthAna ApyuM che. jeo A graMthanuM parizIlana kare evA sajjanonI prasannatAnI abhilASA vyakta karI che. aMtamAM adhyAtmanA arthI tarapha vAtsalyabhAva darzAvIne keTalIka zIkha ApI che. niMdA karavI nahi. pApI AtmA pratye paNa dveSa karavo nahi. guNavAnono Adara karavo. Agama tattvano nirNaya karI saMyamamArgamAM pravRtta thavuM. dehAdi anya padArthonI sAdhake apekSA rAkhavI nahi. bAhya saMyogothI nivRtta thavuM. AtmaprazaMsA IcchavI nahi. dharmAcAryonI sevA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 karavI. jina bhaktimAM utsuka rahevuM. daMbhano tyAga karI, doSonuM varjana karavuM. saMsAranA bhAvothI dUra rahevuM. zraddhAne sthira karavI. aMtamAM adhyAtmamArgane yogya guNavRddhi karavI. vairAgya sevavo. he bhavyAtmAo ! A graMthamAM Avo ghaNo vaibhava bharyo che. saMsArathI mukta thavAnA kAmIe AvA graMthonuM parizIlana karIne mAnavabhavanI saphaLatA icchavA jevI che. eka vAra avalokana jarUra karajo. bIjuM to zuM kahevAnuM hoya ? mULa graMthakAranI prasannatA, anuvAdakanI prasannatA, graMtha anumodana karanAranI prasannatA ane chevaTe jene AvuM sadbhAgya sAMpaDyuM che, tevA A saMpAdakanI prasannatA ema nirdeza kare che ke tamane paNa jarUra prasannatA maLaze. cittanI e prasannatA e jIvanane nirdoSatAmAM dorI jaze. saune adhyAtmano sparza thaI muktino lAbha maLe tevI abhyarthanA. savizeSa prastuta graMthamAM baMne pa. pUjya AcAryazrInA AzIrvacana maLyA che te graMthanuM parizIlana karanAra saune mATe lAbhadAyI che. e AzIrvacana kevaLa saMpAdakane mATe che tevuM nathI, A to vaheMcIne levAmAM vizeSa lAbha che. mATe saune vinaMtI che ke sau AcAryazrIno anurodhane bodha mAnI graMthane AvakArajo. to teo pratyenuM mAruM, tamAruM, saunuM RNa adA thaze. mArA sadbhAgyamAM tamAro sAda purAvajo tevI apekSA sAthe viramuM chuM. graMthamAM zloka ane mUlArthane yathAvata rAkhI kevaLa bhAvArthane saraLa banAvavA pU. zrI AcAryanI preraNAthI prayAsa karyo che. temAM kaMI paNa kSati rahI hoya to tenI alpatA mATe sau sajjano ke vidvatajano kSamA kare. prastuta graMtha Adara pUrvaka vAMcajo, vaMcAvajo, vicArajo, jethI pU. zrIe jaNAvyuM che tema Atmazreya che. li. sunaMdAbahena vohorA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ WARUNARAANRANNANANANANANA sva. pUjya pitAzrI rAmajIbhAI puMjAjI, krIyA sva. pU. kuMvara mA rAmajI phUrIyA amArA upara Apano atyaMta upakAra che. te upakAranuM RNa cUkavavA ApanA smaraNArthe prastRta mahAnagraMthamAM sahayoga ApI Apane smaraNAMjali ApIe chIe. lakSmIbahena tathA Apano parivAra mApana FOR Private & Personal use only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva. pUjya amRtabahena lakhamazI, gaDA ame ApanI bhagIni tarIke huMpha gumAvI paraMtu ApanI smRti kema bhUlAya ! e smRtine vyakta karavA prastuta mahAna graMthanuM yogadAna karI smaraNAMjali arpI chuM. ApanI bahena lakSmInI smaraNAMjali
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ khAbhAra - abhivAdana Adarasaha AbhAra prastuta graMthanA preraNAdAtA : pa.pU. AcArya zrI vijayacaMdrodayasuri ma.sA. preraka AzIrvacana : pa.pU. AcAryazrI vijayakalApUrNasUri ma.sA. mULa graMthakAra : pa.pU. mahAmahopAdhyAyazrI yazovijayajI ma.sA. bhAvArtha saMkalanakAra pa.pU.zrI gaMbhIra vijayajI ma.sA. saraLa lekhanano AdhAra pa.pU. zrI caMdrazekharajI ma.sA. abhivAdana satsaMgI mitro. zubhecchAvAna lakSmIbahena dharamazI zAha nyUjarsI. zubhecchAvAna svAdhyAyI mitro nyUjarsI. saMghavI parivAra amadAvAda tathA anumodana karanAra saunuM abhivAdana karuM chuM. vAcakavarganuM paNa hArdika abhivAdana karuM chuM. vinIta sunaMdAbahena
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthakAranI vizALatA ane zAstradohana zrI adhyAtmasAra eTale ghaNA AdhyAtmika graMthonA sattvano sAra. jemAM lagabhaga sahasra zlokonuM nirUpaNa che. graMthakArano parizrama anupama che. lagabhaga pacAsa uparAMta graMthonA sArabhUta zlokonuM dohana karIne A graMthanA rahasyanuM samarthana karyuM che. jemAM jaina jainetara graMthonuM atyaMta vizadatAthI ane udAra citte yathArtha nirUpaNa karyuM che. vaLI Atmanizcaya jevA adhikAramAM digaMbarIya zAstra savizeSa zrI samayasAra graMthanA zloko dvArA AtmAnuM nizcayAtmaka svarUpa saumyabhAve jaNAvyuM che. sAthe te te graMthonA vyavahAradharmanuM paNa yathArtha nirUpaNa karyuM che. je je graMthono AdhAra lIdho che, te jotAM lAge che ke graMthakAre AvA gahana graMthono paricaya karavA kyAM kyAMthI te meLavyA haze ? kyAM besIne teno abhyAsa karyo haze ? temanA parizrama mATe atyaMta Adara Upaje che. ApaNA jevA jijJAsu vAcakane to taiyAra pIraseluM bhANuM ja mukha AgaLa AvyuM che. chatAM jo AvA graMthano paricaya na pAmIe ke parizIlana na karIe to te ApaNo pramAda che. gurukRpAe pramAda tyajIne A graMthanuM parizIlana karI kRtArtha thaIe. aMtamAM graMthakAra A mahA parizramane AnaMdamAM parivartita kare che ke gurukRpAe A racanA karIne mane AnaMda prApta thayo che, tema saune AnaMda ApanAra thAo. vaLI A graMthamAM AdhAra lIdhelA pacAsa graMthone saMzodhana pU. caMdrazekharajIe karyuM che. ane graMthamAM bhAvAnuvAdamAM teno vyavasthita ullekha karyo che. ApaNane to eka zAstramAM aneka zAstronuM sattva-dohana ja maLyuM che.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ka : prastuta graMthamAM graMthakAre AdhAra lIdhelA graMthanI sUci 1. jita kalpasUtra 25. kAtriza dhArnAizikA 2. gurutattva nizcaya 26. AcArAMga sUtra 3. hAribhadrika aSTaka 27. tattvArtha sUtra 4. hA. bha. dhyAnaprakaraNa 28. yogavizikA 5. SoDazaka 29. dharmaratna prakaraNa 6. sammatitarka 30. triSaSTi zalAkA 7. vizeSAvazyakabhASya 31. yogadaSTi samuccaya 8. vairAgya kalpalatA 32. naLa dayamatI nATaka 9. dharmabindu 33. dravya guNa paryAyarAsa 10. dharmasaMgraha 34. sUyagaDAMga sUtra 11. jJAnasAra 3pa. dhyAna zataka 12. daza vaikAlika 36. samAdhi zataka, 13. lalita vistaro digaMbariyazAstro 14. jJAnabiMdu 37. samayasAra 15. paDadarzana samuccaya 38. pravacanasAra 16. nyAya kusumAMjali 39. jJAnArNava, 17. uttarAdhyayana sUtra 36. jainetara zAstro 18. paMcavastu prakaraNa 40. bhAgavata skaMdha 19. aSTaka prakaraNa 41. bhagavat gItA 20. upadeza rahasya 42. pAtaMjala yogazAstra 21. upadeza mALA 43. bhartuharizataka 22, yogazAstra tathA anya graMtho 23. adhyAtmopaniSatu 24. yogabindu
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 45 103 116 132 146 - mAMgalika .. 1. adhikAra 1lo 2. adhikAra rajo 3. adhikAra 3jo 4. adhikAra 4tho 5. adhikAra pamo 6. adhikAra 6ThTho 7. adhikAra 7mo 8. adhikAra 8mo 9. adhikAra 9mo 10. adhikAra 10mo. 11. adhikAra 11mo 12. adhikAra 1ramo 13. adhikAra 13mo 14. adhikAra 14mo 15. adhikAra 15mo 16. adhikAra 16mo 17. adhikAra 17mo 18. adhikAra 18mo 19. adhikAra 19mo 20. adhikAra 20mo ra1, adhikAra 21mo adhyAtmazAstra mahimA guruziSya saMvAda dabha tyAga bhAvasvarUpanI ciMtA-ciMtana vairAgya saMbhava vairAgyanA bheda vairAgya viSaya mamatA nirAkaraNa (mamatva-tyAga) samatA svIkAra sanuSThAna manazuddhi adhikAra samakita adhikAra mithyAtva tyAga kadAgraha tyAga yoga svarUpa dhyAna svarUpa dhyAnastuti AtmAjJAnAdhikAra Atmanizcaya Agamatuti adhikAra anubhavAdhikAra athe prazasti (sajjana stuti) 165 186 208 251 262 295 328 339 417 429 448
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAthAya nama: zrI sadgurave namaH mAMgalika A [9] pheraLanataH zrImAtAgamanaH | __ uddadhAra yugAdau yo jagadajJAnapaGkataH // 1 // mUlArtha : devendronI zreNio vaDe namaskAra karAyelA zrImAna nAbhirAjAnA putra RSabhadeva svAmI AnaMda pAmo ke je RSabhadeve yuganI AdimAM ajJAnarUpI paMkamAMthI (kAdava) jagatano uddhAra karyo. bhAvArtha : tIrthaMkara nAma karmano mahimA adbhUta che. mAnava rUpe janma pAmelA paraMtu jagatauddhArakanA birudavALA parama sarvajJa tIrthakaranA puNyAtizayothI prerita Indrono samUha nAbhirAjAnA putrapaNe utpanna thayelA RSabhadevane namaskAra kare che. Indro stuti karIne bhAvanA kare che ke he RSabhadeva prabhu Apa AnaMda pAmo. te RSabhadeva avasarpiNI kALanA prathama rAjA prathama muni ane prathama tIrthaMkara hatA, evA RSabhadeve trIjA ArAnA aMta bhAgamAM kalpavRkSa kSINa thavAthI ane yugalika kALa samApta thavAthI mAnavajIvana mATe karmabhUmirUpa yuganA prAraMbhamAM mAnavone vyavahAra jIvananuM zikSaNa ApyuM. tyAra pachI svayaM tyAgamArga prahaNa karyo. kevaLajJAna pAmI jagatanA jIvono ajJAnarUpI aMdhakAramAMthI uddhAra karyo. [2] zIzanistAttimamUyAmavinAM mRtInaH | pAvaH svayoNIe survati yasya nirmanAH | 2 mUlArthaH caMdrasamAna zrI zAMtinAtha svAmI bhavya prANIonA khedane haranArA thAo, ke je bhagavAnanI nirmaLa vANI kuvalayanAne (pRthvIrUpa valayo-jagatanA jIvo) ullAsane kare che. bhAvArtha : soLamA tIrthaMkara zAMtinAtha ke je caMdra samAna zItaLa mAMgalika : 1
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAMtivALA che. paramadayAnA dhAraka evA prabhu bhavya prANIonA bhava rUpa khedane haranArA thAo. vaLI duHkhane haranArI bhagavAnanI divya vANI jagatanA jIvone dharmamArgamAM ullAsa Ape che. [3] zrIzaiveyaM jinaM staumi, bhuvanaM yazaseva yaH / mArutena mukhotthena pAJcajanyamapU purat // 3 // mUlArtha : je bhagavAne potAnA yaza vaDe tribhuvanane pUrNa karyuM hoya, tema potAnA mukhathI utpanna thayelA vAyu vaDe pAMcajanya zaMkhane pUrNa karyo, (vagADyo) te zIvAdevanA putra neminAtha svAmInI huM stuti karuM chuM. bhAvArtha: zIvAdevanA putra bAvIsamA tIrthaMkara zrI nemanAtha bhagavAnanI huM stuti karuM chuM. chabastha avasthAmAM bhagavAne potAnA mukhathI utpanna thayelA vAyu vaDe pAMcajanya zaMkha phUMkIne janasamUhane Azcaryacakita karyo hato. tevA parAkramI neminAtha bhagavAne cAra ghanaghAtI karmono nAza karI, kevaLajJAna prApta karIne svayaM potAnI ja zakti vaDe traNa bhuvanane prakAzita karyuM hatuM. [4] jIyAtphaNiphaNaprAnta - saGkAntatanurekadA / uddhartumiva vizvAni zrIpALa bahurupabhAk // 4 // mUlArtha : koI samaye sarpanI phaNAnA agrabhAgane viSe jenA zarIranA aneka pratibiMbo paDelA che; ane tethI karIne jANe traNa jagatano uddhAra karavA mATe ghaNA rUpo dhAraNa karyA hoya tevA jaNAya che te pArzvanAtha prabhu jayavaMtA varto. bhAvArtha vAmAnaMdana trevIsamA tIrthaMkara pArzvanAtha jayavaMtA varto. sarpanA laMchana yukta bhagavAnane zIre sahastra sarpanI phaNAo chatra dharI rahI che. te dareka phaNAnA agrabhAge maNIratna camakI rahyuM che, tenA prakAzamAM bhagavAnanAM aneka pratibiMbo pragaTa thAya che. tethI ema jaNAya che ke bhagavAne traNe lokano uddhAra karavA aneka rUpo dhAraNa karyA che. 2 : adhyAtmasAra
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ [5] jagadAnandanaH svAmI, jayati jJAtanandanaH / upajIvanti yadvAcamadyApi vibudhaH sudhAm // 5 // mUlArthaH vibudho jenI vANIrUpa sudhInuM (amRta) hajI sudhI sevana kare che, evA ane jagatane AnaMda utpanna karanArA siddhArtha rAjAnA putra zrI mahAvIra svAmI jayavaMtA varte che. bhAvArtha A paMcama evA duSamakALamAM zItaLachAyArUpa AnaMdathI bharapUra jenuM zAsana varte che, tevA trizalAnaMdana zrI mahAvIra jayavaMtA varto. bhale temanI divyavANIno srota be hajAra ane pAMcaso varSa pahelAM prasArita thayo, chatAM te divyatAnuM sudhApAna sujJajano Aje paNa sevana kare che. ane pAvana thAya che. [] tAnAra ninAmarUra gupa - adhyAtmasAdhunA pravartumutsade mUlArtha : A upara kahelA ane bIjA paNa tIrthakarone tathA guruone namaskAra karIne huM have adhyAtmasArane pragaTa karavA udyamavaMta thAuM chuM. bhAvArtha : tIrthaMkaranA nAmakarmano mahimA abheda ane alaukika che. upara kahyA te uparAMta anya tIrthakaro ane temanI praNAline anusaranArA gurujanone namaskAra karIne have adhyAtmasAra pragaTa karavA udyamavaMta thAuM chuM. adhyAtmasAra : AtmAno adhikAra jANavAthI teno Azraya karavAthI jenI prApti thAya te adhyAtma. tene mATe zuddha AtmasvarUpanuM zravaNa karavuM, mana dvArA manana karavuM, vAraMvAra tenuM uMDA UtarI nididhyAsana karavuM, tenI phaLazrutirUpe AtmasvarUpa anubhavAtmaka thAya che. te adhyAtmano sAra athavA paramArtha che. te mATe huM udyamavaMta thAuM chuM. mAMgalika : 3
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAyAbhAzAstra prati S adhyAtmazAstrano jIvo para mahAna upakAra che. mokSanA dvArabhUta che. arhadvaktraprasUtaM gaNadhara racitaM, dvAdazAMgaM vizAlaM; citraM bahvarthayuktaM munigaNavRSabhairdhAritaM buddhimadbhiH mokSAnadvArabhUtaM vratacaraNaphalaM jJeyabhAva pradIpaM bhaktyA nityaM prapadye zrutamahamakhilaM sarvalokainasAram / adhyAtmazAstranuM mULa prAraMbhamAM stavAyelA at svarUpa bhagavaMtonI pavitravANI che. arihaMta paramAtmAe potAnA pUrNajJAna vaDe jagatanA svarUpanuM anekAMta zailIthI nirUpaNa karyuM. jyAre zuddha siddhAMtono bodha prastuta karyo, tyAre prakAMDa evA vidvAna ane medhAvI gaNadharoe tene atyaMta bhAva vaDe grahaNa karyo. e gaNadharo kevA zaktiyukta hatA ke jemaNe sarvajJanI saMkSepa ane rahasya garbhita vANIne karoDo zloka pramANa sUtrabaddha karI. kaMThe dhAraNa karelA te sUtro dvAdazAMga rUpa prasiddhi pAmyA. paraMtu kaLikALa evA pAMcamA ArAmAM mukhapATha sUtrabaddha rahelA e rahasyo vistRta thatA gayA, tyAre muniomAM paNa uttama evA karUNAzIla munizvaroe tene lipibaddha karI bhavya jIvonA hitane mATe zAstrarUpe pragaTa karyA. arihaMta paramAtmAe prasArita karelI maMgaLamaya vANI dvArA prasArita zrutajJAna - zAstrorUpI bodha mokSanA dvAra samuM che, jemAM jagatanA sarva zeya padArthonuM, sUkSma bodhanuM svarUpa samajAvyuM che. evA zrutajJAnathI bharapUra adhyAtmazAstro sAravarjita sRSTimAM sArabhUta che, Atmatattva uparAMta anya padArthonA utpAdAdi siddhAMtonuM jemAM varNana che, te buddhimAno mATe avalaMbanarUpa che. je bhavyAtmAo taravAnA kAmI che, temane A kALamAM mahApuNyodaya varte che, teone mukhyatve cAra avalaMbana grAhya che. 1. sarvajJa paramAtmAnuM pavitra zAsana 4 : adhyAtmasAra
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 2. paMcamahAvratadhArI nigraMtha munijanono yoga ane bodha. jemanA yogabaLe bhavyajIvo bodhane grahaNa karI adhyAtmane prApta kare che. 3. sarvajJa paramAtmAe samagra sRSTinA sarva-jIvo pratye atyaMta karuNA varasAvI ahiMsArUpa dharma Apyo. bAhya ahiMsAmAM jagatamAM rahelA caitanyano udAra citte svIkAra che, bhAva ahiMsAmAM svAtmAnI zuddha kriyA vaDe adhyAtma dhAraNa thAya che. 4. dharma-adhyAtmazAstro, je cothA kALamAM paNa durlabha hatA. eTale apekSAe vicAra karIe to jene A saMsArarUpI bhavATavIne nirvine pAra karavI che, tene adhyAtmazAstro maLyA. kaho have A kALamAM kayuM sAdhana bAkI rahe che ! cetana ! jAgo jAgo, Avo avasara kyAM maLaze ! AvA duSamakALamAM paNa AtmavikAsanI krAMti ane zAMti baMne pAmavA haze to te adhyAtmazAstro dvArA ja thaze. game tevA durgama mArgane zAstro aMgulI nirdeza karI hastAmalakavat darzAve che. adhyAtma abhimukha karanAra e zAstro cAra anuyogamAM vaheMcAyelA che. AtmA sAthe zabdanuM bhAvathI joDANa kare te anuyoga 1. dravyAnuyoga H gahana ane gaMbhIra che, A zAstro AtmAnA astitva Adi, nityAnitya jevA aneka dharmonI sUkSmatA darzAvanArA hovAthI, sAmAnya jIvo mUMjhAya che. chatAM jJAnanI vRddhi karanAra te zAstro che. tethI buddhimAnoe dhanAdinI gauNatA karI, badhI ja buddhi zaktine temAM lUMTAvI na detAM A dravyAnuyogano abhyAsa karavo te tattva pAmavAnuM, ane tarI javAnuM sAdhana che. svanA ane paranA bhedano vinaya karAvanAra samyagu zraddhAne janma ApanAra dravyAnuyoga adhyAtmano janaka che. adhyAtmazAstra jIvane jAgato ane pUchato karI de che. huM koNa chuM ? kyAMthI Avyo chuM ? adhyAtmazAstra mahimA : 5
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmAno dharma zuM che ? pudgalano dharma zuM che ? AtmA ane karmane zuM saMbaMdha che ? saMsAra ane mokSa kyArathI che ? sukhanI prApti ane duHkhanI mukti kema thAya ? A jagata sAthe mAro zuM saMbaMdha che ? AvA prazno jyAre bhavyAtmAne UThe che, tyAre tenuM samAdhAna ka2nA2 adhyAtma zAstro che. jemAM dravyAnuyoganI mukhyatA che. paraMtu jyAre jIva dravyAnuyogamAM mUMjhAya che, tenI mati jyAre gati nathI karatI, tyAre tene caraNAnuyoga upayogI thAya che. caraNAnuyoga : arthAt AcAranuM jemAM prAdhAnya che. e AcAramAM kriyAnI vizeSatA che. ane jIva svayaM kaMI kare che tyAre tene samajAya che ke mane dharma prApta thayo che. yadyapi adhyAtmakSetre AcAra zuddhi e mahattvanuM aMga che. paMcAcAranA pAlana dvArA jIva adhyAtmane pAme che. sAdhaka gatAnugatika kriyAkAMDamAM ke yuktiprayuktiomAM guMcAI jAya tyAre tene dravyAnuyogano abhyAsa upayogI thAya che. karaNAnuyoga : jemAM kevaLa gaNitajJa jevA vidvAnanuM gaju kAryakArI thAya che. vizvanI racanAne AMkaDAbaddha karanAro A anuyoga karma jevA siddhAMtonI zraddhA paripakva kare che. kaThina hovA chatAM sAdhakane spaSTatA karanAro che. dharmakathAnuyoga : jemAM mahAtmAonA jIvana caritranA vividha pAsAone rajU karI sAmAnya jIvane paNa rocaka bane tevA vRttAMtanI nirUpaNA che. traNa yogamAM mUMjhAtA abhyAsIone A anuyoga saraLa lAge che. paraMtu jene tattvanI zraddhA karavI che. adhyAtmarasika thavuM che tene to dravyAnuyoga jevA viSayamAM gurugama dvArA DUbakI mAravI Avazyaka che. graMthakAra kahe che ke adhyAtmazAstranA arthajJAnarUpI subhaTanI kRpA hoya to viSayavikArI paNa palAyana karI jAya che. : adhyAtmasAra
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSimunio paNa adhyAtmazAstranA abhyAsa vaDe purANA kusaMskArone chedavA samartha thayA che. aho ! A kaliyugamAM bhramamAM paDelA jIvone duHkhathI mukta karavAmAM sAgara pAra karavA mATe nAva samAna, aMdhakArane dUra karavA mATe sUryanA prakAza samAna, are raNabhUmimAM grISma RtukALe zItaLa jaLa samAna A adhyAtmazAstro che. mATe he bhavyAtmAo ! daridrIne jema dhananI AvazyaktA che, tema tArA Atmadhanane sAcavavA mATe A adhyAtmazAstronuM sevana kara. he saMsAramAM magna jIvo ! tame vicAra karo ke viSayanuM sukha sevananA kAme kSINa thatuM jAya che. AhAranA prathama koLiyA jevo svAda aMtanA koLiyA sudhI Takato nathI. paraMtu A adhyAtmazAstranuM sevana jema vRddhi pAme che tema AtmAnA AnaMdanI vRddhi thAya mATe saMsAranA lobhAmaNA prakAro ane prasaMgothI dUra rahI, sukhathI bharapUra zAMtirasa pratipAdana, AnaMdathI rasAyelA adhyAtmazAstronuM sevana karo. prabandha-1 lo adhikAra-1 lo adhyAtmazAstra mahimA karanArA rAja karanArAja -:-: [7] zAstrAtparicitAM samyak, sampradAyAcca dhImatAm / ihAnubhavayogAcyA prakriyAM kAmapi bruve // 7 // mUlArtha : A graMthane viSe zAstrathI paMDitonA saMpradAyathI ane anubhavanA yogathI sArI rIte paricita thayelI koIka anirvacanIya evI prakriyAne kahuM chuM. bhAvArtha : ahIM graMthakAra vinayadharmane sUcave che ke prathama A graMtha lakhavAmAM paraMparAthI je mahAnubhAvoe tattva pragaTa karyuM che, tenA AdhArathI ane svayaM anubhava vaDe vAraMvAra jenuM sevana thayuM adhyAtmazAstra mahimA : 7
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ che jeno bodha sparyo che, temAMthI keTalAMka rahasyo ke je vacana dvArA kahI zakAya che, tevAM rahasyonI prakriyAyukti kahIza. [6] yoganAM prative padhAtmarazistanuM ! bhoginAM bhAminIgItaM saGgItakamayaM yathA // 8 // mUlArtha : vAghanRtyavALuM strIonuM gAyana bhogI puruSonI prIta mATe thAya che. tema adhyAtmarasa karIne manohara evuM padya yogIjanonI prIti mATe thAya che. bhAvArtha : saMsArI jIvo ke jene sparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabdAdi viSaya bhogamAM prIti che, tevA jIvone vAjiMtra ane nRtyasahita rUpavatI strIonI bhAvabhaMgI, gItamAM prIti mATe thAya che. tema mokSArthI ke jenAmAM adhyAtmarasanI bhAvanA che temane mATe adhyAtmazAstranA rahasyo prIti upajAve che. [9] kAntAdharasudhAsvAdAdhUnAM yajAyate sukham / binduH pArzve tadadhyAtmazAstrAsvAdasukhodadheH // 9 // mUlArtha : yuvAna puruSone strInA adharAmRtanA AsvAdathI je sukha prApta thAya che. te sukha adhyAtmazAstranA AsvAdathI thayelA sukha sAgara pAse eka biMdu samAna ja che. | bhAvArtha : yadyapi adhyAtmazAstranAM rahasyone jagatanA padArthanA sAthe mUlavI zakAya tevAM nathI, paraMtu jIvone bodhanuM kAraNa thavA atre kahe che ke, bhogI yuvAnane strInA oSThano sparza-AsvAda amRta jevo lAge che, tema adhyAtmane ArAdhanArA yogIne adhyAtmazAstrano AsvAda, te zAstranAM rahelA gUDhArthanuM vAraMvAra ciMtana karavAthI paramAnaMda upaje che, vaLI bhogIjanonuM sukha vinazvara che. yogInuM adhyAtmabhAvanuM sukha cira kALa sudhI rahevAvALuM che. eTale kAmasukha adhyAtma sukhanI tole AvI zake tevuM nathI. te kAmasukha adhyAtmanA sukhasAgaranI pAse biMdu samAna che. [10] adhyAtmazAstrasamUtasatoSasuvazaninaH | gaNayanti na rAjAnaM na zrIdaM nApi vAsavam // 10 // 8 : adhyAtmasAra
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : adhyAtma zAstrathI utpanna thayelA saMtoSarUpI sukhavaDe zobhatA yogIjano kuberane indrane paNa potAnAthI vadhu sukhI gaNatA nathI. bhAvArtha : adhyAtmanA svarUpanuM nirUpaNa karanAra zAstrano abhyAsa karatAM, lobhAdi prakRtino kSaya thatAM, jene nirabhilASapaNAnuM sukha prApta thayuM. tevA yogIzvaro sthiratArUpa aizvarya ane samRddhi yukta hovAthI kubera jevA dhanavAnane sukhI mAnatA nathI. kAraNake kubera paNa indrane AdhIna che. ane indra paNa indriyanA viSayamAM Asakta che. adhyAtmayogIo atyaMta saMtuSTa hovAthI teo adhyAtmanA sukhane pAme che. [11] iH vinAzikSiradhdhArAzAstra micchati .. ___utkSipatyaGgulI paguH sa svarTphalalipsayA // 11 // mUlArtha je koI manuSya adhyAtmazAstranA abhyAsarahita paMDitAI Icche che, te jema paMgu puruSa kalpavRkSanA phaLanI prAptinI icchAe karIne potAnI AMgaLI UMcI karI phaLa levA icche tenA jevuM bhAvArtha : adhyAtmazAstranA abhyAsa rahita koI manuSya jJAnI manAvA icche to jema pRgupuruSa devalokamAM rahelA kalpavRkSanA phaLane meLavavA potAnI eka mAtra AMgaLI te dizAmAM UMcI kare to te kevI rIte phaLane pAme ? tema jene adhyAtma zAstrano abhyAsa karyo nathI te adhyAtmanA sukhane ke anubhavane kevI rIte pAme ? [12] HparvatamponiH sIdavuvikrama: | adhyAtmazAstramuttAna - mohanAnInAnaH || 12 mUlArtha : adhyAtmazAstra daMbharUpI parvatane vaja samAna che. mitratArUpI samudrane caMdra samAna che. ane utkaTa moharUpI vaMzajALane dAvAgni samAna che. bhAvArtha : aho ! adhyAtmazAstranuM mAhAtma kevuM che? tenAM rahasyo cittamAM rahelA kapaTa-daMbha rUpI parvatane - zIlAsamUhane adhyAtmazAstra mahimA : 9
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhedavA mATe vaja samAna che, adhyAtmanA rasAyaNa dvArA jIvamAM utpanna thato sarva jIvo uparano maitrIbhAva sAgaramAM bharatI lAvavA caMdra samAna che. arthAta niSkapaTapaNAthI maitrI vRddhi pAme che. vaLI mithyAtva, kaSAya ane vedodhyAdi yukta durbhedya moha ane tenA pariNAme utpanna thatAM saMkalezajanita parabhAvanA samUhane nAza karavA mATe dAvAnaLa samAna che. [13] adhvA dharmasya susthaH syAtpApacauraH palAyate / adhyAtmazAstrasaurAjye na syAtkazcidupaplavaH // 13 // mUlArtha : adhyAtmazAstrarUpI surAjyane viSe dharmano mArga sugama hoya che, pAparUpI cora palAyana karI jAya che. ane koI prakArano upadrava thato nathI. bhAvArtha : adhyAtmazAstra saMsArathI saMtapta thayelA jIva mATe surakSita rAjya samAna che. je jIva IndriyanA saMyama dvArA, vratAdinuM adhyAtma sahita pAlana kare che. tene mokSasAdhaka ratnatrayarUpa dharma sahajapaNe prApta thAya che. zuddha dharma prApta thatAM raudradhyAnAdi pApamUlaka azubhakarmo nAza pAme che, tethI karIne dharmane bAdha pahoMcADanArA daMbhAdika AMtarika upadrava thatAM nathI. vaLI adhyAtmamArgI dharmane bAdhaka kArya karatA nathI. [14] yeSAmadhyAtmazAstrArtha-tattvaM pariNataM hRdi / kaSAyaviSayAveza-klezasteSAM na karhicit // 14 // mUlArtha : jemanA hRdayamAM adhyAtmazAstranA arthanuM tattva pariNAma pAmyuM che. temane kadApi kaSAya ane viSayonA Avezano kaleza thato ja nathI. bhAvArtha : adhyAtmazAstrano mukhya hetu zo che ? mokSArthIne tyajavA yogya kaSAyAdino tyAga, saMvara nirjarArUpa dharmanuM prahaNa ane lezyAdikanuM jANapaNuM, e pramANe tajavA yogya, grahaNa karavA yogya ane jANavA yogya bodhanA svarUpanuM tattva, yathArtha jJAna pariNamyuM che. arthAt jenA mohAdika kaSAyabhAvo upazAMta thayA che, kSINa 10 : adhyAtmasAra
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ thayA che, tevA uttama sAdhakane krodhAdika kaSAyo ke spardhAdika viSayonI uttejanA thatI nathI. mana ane indriyo mokSArthIne vaza varte che. [] niH zanivaDAtaH ifSatAna pIData | yadi nAdhyAtmazAstrArtha - bodhayodhakRpA bhavet // 15 // mUlArtha jo adhyAtmazAstranA arthajJAnarUpI subhaTanI kRpA na hoya to nirdaya evo kAmarUpI caMDALa paMDitone paNa pIDA Ape che. bhAvArthaH adhyAtmazAstrono abhyAsa jo bodha ke jJAnarUpe pariNamyo na hoya. arthAt arthajJAnarUpI yoddhAnI kRpA thaI na hoya to pUrvasaMskArayukta veda (kAma) Adino udaya thatAM nirdaya evI viSaya-kAmarUpI duSTavRtti paMDitajanone, abhyAsIone paNa pAchA pADI de che. zAstranA arthabodhane niraMtara dhAraNa karavA te vIra yoddhAnA parAkrama jevuM che, ane kAma pIDA jIvane halakI vRttimAM joDe che tethI tene nirdaya kahI caMDALanI upamA ApI che. [9] viSANasamAM tRMAM vardhamAnAM manovane ! ____ adhyAtmazAstradAtreNa chindanti paramarSayaH // 16 // mUlArtha: parama RSio manarUpI vanane viSe vRddhi pAmatI viSalatAnA jevI tRSNAne adhyAtmazAstrarUpI dAtaraDAM vaDe kApI nAMkhe che. . bhAvArtha : anAdikALanA saMskArayukta manarUpI durtadhya vana gADha ane vistIrNa che, temAM vRddhi pAmatI viSayorUpI viSalatA ke jIvane cAre gatimAM janma maraNa karAve che, viSa eka vAra mAre che paNa viSayo to anekavAra maraNa karAve che, evA viSayorUpI tRSNAne RSio uttama munizvaro adhyAtmazAstrarUpI sAdhana vaDe - zastra vaDe mULathI nAza kare che. [17] ne vezya, ghanuM sauze, tenI brAnta, narta karI che durApamApyate dhanyaiH kalAvAdhyAtmavAGmayam // 17 // mUlArtha : vanane viSe gharanI jema, dAridrane viSe dhananI jema adhyAtmazAstra mahimA : 11
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMdhakArane viSe prakAzanI jema, ane raNa pradezane viSe dhananI jema A kaliyugamAM adhyAtmazAstranuM adhyayana durlabha che. chatAM bhAgyavaMta jIvo tene pAme che. - bhAvArtha : A pAMcamo Aro mohanIya karma ane ajJAna ne kAraNe kalezarUpa kaliyuga manAyo che. temAM adhyAtmazAstra pratye ruci ke prIti thavI durlabha che. jema nirjana evA vanane viSe nivAsa mATe ghara maLavuM. daridrane dhana maLavuM. gherA aMdhakAramAM prakAza maLavo, ane raNanA sUkA pradezamAM zItaLa jaLa maLavuM, durlabha che. chatAM puNyayoge kathaMcit te vastuo prApta thAya tema bhAgya yoge A duSama kaliyugamAM adhyAtmazAstrano yoga thAya che. [18] vedA'nyazAstravit klezaM rasamadhyAtmazAstravit / / bhAgyamRd bhogamApnoti vahate candanaM kharaH // 18 // mUlArtha : veda-purANa vagere anya zAstrane bhaNanAra puruSamAtra klezane ja anubhave che, tenA rasane to adhyAtmazAstrane jANanAra puruSa ja anubhave che. jema gardabha caMdananA bhArane ja mAtra vahana kare che, paNa tenI sugaMdharUpI bhogane to bhAgyavAna ja pAme che. bhAvArtha : adhyAtmarasa rahita je vedAdi anya zAstro bhaNanAra kevaLa tenI smRtinA bhArane vahana kare che. paraMtu zAstranA sArane to adhyAtmazAstrane jANanAra anubhave che. jema koI gardabha caMdanano bhAra kheMce che. paNa tenI sugaMdhanA bhogane jANato nathI, paNa bhAgyavAna te caMdananI sugaMdhanA bhogane mANe che. [11] munAsinahastAsya-vijAminayAH pare ! dhyAtmazAstravijJAsu vasyavivRkSaH || 11 . mUlArthaH sAMkhyAdika anya zAstrajJa bhujAnI ane hAthanI ceSTA tathA mukhanA vikArI bhAvathI abhinaya karIne bole che. paNa adhyAtmazAstranA jANanArAo to netrAdinA vikAra rahita bole che. 12 : adhyAtmasAra
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : tattvanuM ekAMta nirUpaNa karanAra, carcA karanAra, sAMkhyAdika zAstranA jANanArAo bhujA ane hAthanI ceSTA tathA mukhanA vikAra vaDe vastunA hArdane viparItapaNe darzAve che. je zrotAne hitakAraka nathI. paNa adhyAtmazAstrane jANanArA ke je joganA vikAra rahita che, temanI vANI svAbhAvika che, te zrotAjanomAM adhyAtmarasane pedA kare che. [20] adhyAtmazAstrahemAdri mathitAdAgamodadheH / bhUyAMsi guNaratnAni prApyante vibudhairna kim // 20 // mUlArtha : adhyAtmazAstrarUpI hemAdri parvata vaDe maMthana karelA AgamarUpI samudramAMthI paMDitoe ghaNAM guNaratnone zuM prApta karyAM nathI ? prApta karyAM che. -- bhAvArtha : adhyAtmazAstrarUpI hemAdri parvatanI jema sthiratA vaDe maMthana karIne siddhAMtarUpI samudramAMthI samyagdarzanAdi, kSamAdi ane saMyamAdi aneka guNaratno paMDitoe zuM prApta karyAM nathI ? arthAt te guNone temaNe dhAraNa karyAM che. [27] raso moSiH me salUmarthya mokhanAdhi / adhyAtmazAstrasevAyAM raso niravadhiH punaH // 21 // mUlArtha : maithunane viSe bhoganI avidha sudhI 2sa rahyo che. uttama bhojanane viSe bhojana karyA sudhI rasa rahyo che. paraMtu adhyAtmazAstronI sevAmAM to koI avidha nathI. bhAvArtha : maithuna, sevana karatA jIvone tenA sevananI kSaNa sudhI ja manano AnaMda Take che, miSTAnnAdi bhojana grahaNa karanArane bhojananI vidhi sudhI ja tenA rasano AnaMda Take che, te kSaNika AnaMda che. paraMtu adhyAtmazAstranuM sevana karavuM, bhaNavuM, sAMbhaLavuM, vicAravuM, manana karavuM, temAMthI je sahajAnaMdarUpI AnaMda maLe che te avadhirahita che. temAMthI utpanna thatA kevaLajJAnane kALa ke sthaLanI maryAdA hotI nathI. adhyAtmazAstra mahimA : 13
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ [22] dyutanyasarvasva garvajvaravikAriNI | eti dagunirmalIbhAva madhyAtmaprathameSanAt // 22 // mUlArtha H kutarkagraMthanA sarvasve karIne utpanna thayelA garvarUpI jvarathI vikRta thayelI dRSTi adhyAtmagraMtharUpI auSadhathI nirmaLapaNAne pAme che. bhAvArtha : je graMtho kevaLa kutarkanuM pratipAdana kare che, temAM rahelA zruta, nyAya, vicAra ane tenA sarva artha kutarkarUpa che, tenA abhyAsathI jenAmAM garvarUpI jvara pedA thayo che, tene adyAtma graMtharUpI auSadha amRtanI jema nirmaLa kare che. mATe adhyAtma rasa pratipAdana karatAM graMtho vaDe garvarUpI vikArathI nirvikAra thavuM. [23] ninAM putravArAvi thA saMsAravRddhaye | tathA pANDityadaptAnAM zAstramadhyAtmavarjitam // 23 // mUlArtha : jema dhanika gRhasthone putrasrIAdi vagere saMsAranI vRddhi mATe che. tema paMDitAIthI garviSTha thayelAne adhyAtmarahita zAstro saMsAranI vRddhi mATe thAya che. bhAvArtha : ajJAnasahita dhanavAna evA gRhasthane putra strI dhana parigrahAdikanA mamatvane kAraNe janmamaraNarUpI saMsAranI vRddhi thAya che. tema adhyAtmazAstranA bodha rahita garvayukta paMDitAIthI game tevA zAstronuM adhyayana kare to paNa tene saMsAravRddhinuM kAraNa bane che. [24] adhyetabaM tavadhyAtma-zAstra mALaM punaH punaH / anuSTheyastadarthazca deyo yogyasya kasyacit // 24 // :: mUlArtha : te kAraNa mATe bhavya jIve adyAtmazAstrano abhyAsa karavo, teno punaH punaH vicAra karavo, temAM rahelA arthonuM anuSThAna karavuM, ane pAtra jIvane tenA artha samajAvavA. bhAvArtha : H pUrve kahelAM kAraNone jANIne bhavya jIvoe adhyAtma zAstrano abhyAsa karavo, punaH punaH manana karavuM. temAM rahelA arthonuM ciMtana karavuM ane pAtra jIvane tevA artho samajAvavA. adhyAtmazAstra mAhAtmya adhikAra pUrNa 14 : adhyAtmasAra
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmasAra prastuti adhyAtma : AtmAnI samIpa, AtmAnI ja agrimatAvALuM tattva. sAravarjita saMsAramAM mahAtmAoe adhyAtmanA, AtmazreyanA sArane pragaTa karI bhavyajIvone Atmasanmukha karavA karuNA ja varasAvI che. adhyAtma zuM che ? e praznano pratyuttara ema ApI zakAya ke sarvatomukhI Atmazreyano upAya darzAvanAra adhyAtmamAM zuM nathI ? hA, temAM bhautika jagatanA koI prapaMco nathI, eTale to jagatamAM koI sAra nathI jyAre adhyAtmanuM mAhAtmya jIvane sArarUpa che. jo koI ema kahetuM hoya ke saMsAramAM zubhayoge sukha che, bhale thoDuM sukha ane ghaNuM du:kha hoya, paNa sukha che kharuM. bhAI ! A vidhAna sAMsArika vyavahAranuM che. caudarAjamAM jyAM saMsAra che tyAM ekAMte duHkha kaheluM che. joke AvuM vidhAna jJAnIo ja karI zake ke jemaNe bhautika sukhamAM pariNAme duHkha joyuM. arthAt jyAM janma, jarA, mRtyu, roga, zoka, saMyoga ane viyoga hoya tyAM sukha kevI rIte hoya ? bhale pachI te devalokanAM sthAno hoya ? to pachI sukha kyAM che ? . adhyAtmarUpa je svAdhInatA che tyAM sukha che. adhyAtma yogathI sukhano prAraMbha thAya che je AtmAne sukhanI parAkASThAe pahoMcADe che. pachI temAM nathI alpatA thatI ke nathI vRddhi thavAno avakAza raheto, te sukha svayaM paripUrNa che. sAMsArika sukha lAgaNI AdhArita ke iMdriyo ane manane AzrayIne hovAthI temAM svAdhInatA nathI. sAcuM sukha lAgaNI AdhArita nathI paraMtu AtmAnA nirdoSa, AnaMdanuM saMvedana che. te alpamAtrAmAM hoya to paNa te uttama che. sAMsArika sukha bhale cakravartInI cha aMkanI pRthvInA svAmitvanuM hoya. temanI sattA bhale guru ziSya saMvAda : 15
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaganacUMbI manAtI hoya. tenuM aizvarya bhale sAgara pAra pahoMcyu hoya to paNa adhyAtmasukha pAse te jaLakaNa jevuM che, mATe to vicAravAna cakravartI paNa te svAmitvane ke aizvaryane tyajI svAdhIna sukhanI zodhamAM nIkaLyA hatA. caramAvartamAM AvelA mArgAnusArI AtmAne adhyAtmano aMza sparze che. tyAre tene sAMsArika padArthonI tIvra icchAo, rAgAdi bhAvo, tathA kaSAyonI maMdatA thAya che. arthAt doSonI hAni ane guNonI vRddhi thAya che. tyArapachI uttarottara vikAsa thatAM adhyAtmanI parAkASThA caudamA guNasthAnake pUrNatA pAme che. graMthakArazrInI kalame lakhAyeluM adhyAtma kevI ucca kakSAnuM che ? je mahAtmAne mohano viSaya nAza pAmyo hoya ane je AtmAne AzrayIne zuddha kriyA karI aMtarAtmAmAM pravarte te kriyAne tIrthaMkare adhyAtma kahyuM che.'' A adhyAtma koI bAhya kriyAmAM, bAhya tapAdimAM nathI rahyuM, paraMtu jeno moha tuTyo che, ane AtmA vairAgyathI bharapUra thayo che, evI aMtarAtmarUpa raNamatA (kriyA) te adhyAtma che. AnaMdaghanajInA kAvyathI samajIe to nAma adhyAtma, ThANa adhyAtama dravya adhyAtama kaMDore bhAva adhyAtma bhajanA jANI, to tehazuM 2Dha maMDore... adhyAtma e korI vAta nathI, paraMtu mahApuruSArthanuM kSetra che. bAhya kriyAno ghaNo vistAra kare paNa aMtaramAM maitrI Adi bhAvanAothI AtmA samabhAvI na thayo hoya to tevA nAma adhyAtmI, adhyAtmane pAmatA nathI. adhyAtma zAstranA zabdabodhane jANe paraMtu jIvanamAM bodha pariNamana na pAme to te sthApanA adhyAtma vyartha parizrama bane che. mATe vizuddhabhAva e ja adhyAtmanuM agrima caraNa che. bhAvazUnyatAnI phalazruti paNa nirarthaka che, mATe bhAva adhyAtmane ArAdho. 16 : adhyAtmasAra
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdha 1lo adhikAra-rajo guru ziSya saMvAda adhyAtmazAstrano mahimA jANIne zAstranA jijJAsu ziSya prazna karyo ke : [26] bhAva hiM taradhyAtma -mukavarthata / , vatsa yathAzAstra vayAne purastave | 1 | mUlArtha : he bhagavAna! te adhyAtma zI cIja che ke jenuM Apa vAraMvAra varNana karo cho ? bhAvArtha : ziSya : jJAna vairAgyAdi vaDe aizvaryavAna evA he pUjya ! Ape pUrve adhyAtmazAstranuM je varNana karyuM te zuM koI padArtha che? koI bhAva ke kriyA che ? te kevA prakAranuM che? guru : he vatsa ! tArI jijJAsA uttama che. tuM sAvadhAna thaIne sAMbhaLaje, huM zAstranI maryAdA sahita, siddhAMta anusAra tane adhyAtmazAstranuM rahasya kahIza. [26] timodAdhikArANA-mAtmAnamathakya yA ! pravartata kriyA zuddho tathyAtma gArninAH || 2 | mUlArtha : mohanIya karmanA sAmarthya rahita thayelA manuSyonI AtmAne AzrayI je zuddha kriyA pravarte che, tene tIrthakaro adhyAtma kahe che. bhAvArtha : adhyAtmarUpI pavitratA jene sparzI che te bhavyAtmAo atyaMta ucca koTinA hoya che. jemane mohanIya karmathI utpanna thayelo, saMsAranA paribhramaNanuM mULa kAraNa mithyAtvarUpa pariNAmanuM sAmarthya nivRtta thayuM che. arthAt sAMsArika sukhabhoganI abhilASA rUpa moha, svacchedAdi doSa, ane ajJAna jenuM maMda thayuM che, ane samyakatvAdi guNa jenAmAM pragaTa thayo che, tevA uttama puruSo AtmAnA sahaja svarUpanI prAptino Azraya kare che. vaLI teo sarvalanA nirdoSa vacane dhAraNa kare che, teo maitrI, pramoda karUNA guru ziSya saMvAda : 13
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane mAdhyavastha bhAvanApUrvaka kriyA kare che, ane vrata niyamanuM pAlana kare che. devagurunA AdaravaMdana kare che. Avazyaka dAnAdi dharmane seve che. tenI kriyAo jJAnapUrvakanI hoya che. tevA Atmazuddhine anusaratA temanA jJAnakriyAyukta zubha pariNAmane tIrthakara adhyAtma kahe che. [27] sAmayi thathA sarvagrASyinavRttimA ! adhyAtma sarvayogeSu tathAnugatamiSyate // 3 // mUlArtha jema sarvacaritrone viSe sAmAyika anuvRtti che, tema sarva yogane viSe adhyAtma anuvRtti che. bhAvArtha he vatsa ! jema samabhAvarUpa sAmAyika nAmanuM cAritra te pachInA sAmAyika cAritrone mATe yukta-pradhAna che. arthAta e sAmAyika rahita chedopasthApanIya, parihAravizuddhi, sUkSma saMparAya, ane yathAkhyAta cAritro cAritra manAtA nathI. te prakAre adhyAtma arthAt jJAnakriyArUpa zuddha pariNAmavALuM aMtaHkaraNa mokSasAdhakanA sarva sAdhanone viSe yukta che. adhyAtma yoga vinA dharmakriyA mokSasAdhaka thatI nathI. | [26] punarvavid guNasthAne caturdaza ! kramazuddhimatI tAvat kriyAdhyAtmamayI matA // 4 // mUlArtha : apunabaMdhakanAmanA cothA guNasthAnakathI (kAryamAM kAraNano samAveza karyo che.) AraMbhIne caudamAM guNasthAna sudhI anukrame zuddhivALI je kriyA thAya che, te kriyA adhyAtmamayI mAnelI che. bhAvArtha : apunardhadhaka eTale tIvrapariNAma vaDe pApakarma na kare. A zAstrakAranA mate je jIva mithyAtva ane anaMtAnubaMdhInA kaSAyanA udayanA abhAvathI tIvra pApakarmanA pariNAmavALo thato nathI tenuM apanubaMdhaka cothuM guNasthAnaka hoya che. arthAt e jIva A guNasthAnakane pAme che. je ghora saMsAranuM sevana karanAro nathI, tathA aucitya hoya te Acare che, te apanubaMdhaka kahevAya che. AvA cothA guNa 18 : adhyAtmasAra
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnakathI mAMDIne caudamA guNasthAnaka sudhInA bhavya sAdhakomAM uttarottara zuddha kriyA pravarte che. te sarva kriyA adhyAtmapakSanI zrI tIrthakaroe kahI che. [26] mAdAropazipUrti - nauravaprativa ghataH | __ bhavAbhinandI yAM kuryAt kriyAM sAdhyAtmavairiNI // 5 // mUlArtha AhAra, upadhi, pUjA, Rddhi ane gauravatAnA pratibaMdhathI bhavAbhinaMdI je kriyA kare che te adhyAtmanI vairiNI che. bhAvArtha : rasagaurava-rasavALA bhojananI lolupatA, upadhisuMdara vastra pAtrAdikano lAbha, pUjA-bhaktajanone satkAra, Rddhi-ziSyAdikano parivAra tathA anya labdhio, potAnA utkarSano gaurava vagerenI AkAMkSAthI bhavAbhinaMdI-eTale sAMsArika sukhanI abhilASAnI prazaMsA karanAra je kaMI vrata, tapa ke anuSThAna kare te sarva tene mATe saMsAravRddhinuM kAraNa bane che. ane AtmasvarUpanI zuddhinA kAraNarUpa adhyAtmano vairI thAya che. [20] kSako tomaratirlIno mastI movAnuM zaru | majJo mavAminanI caritAmataH 6 | mUlArtha : zudra lobhanI prItivALo, dIna, matsaravAna, bhayavAna, zaTha mAyAvI, ajJAnI, ane niSphaLa AraMbhamAM pravRtta thayelo evo jIva bhavAbhinaMdI che. bhAvArtha : thoDA lAbhane mATe moTI hAni karanAro tuccha svabhAvavALo ghaNuM dhana meLavavA ane viSayAdikane icchato lobhanI prItivALo. anyanuM sukha joIne duHkhI thavAvALo dIna, anyanI saMpattine nahIM sahana karanAro, tapasaMyama pratye zarIranA mamatvathI bhaya pAmanAro, mAyAvI, tattvane viSe ajJAna, tathA zraddhA rahita, nirarthaka ane AraMbhanAM ayogya kArya karanAro, jIvahiMsAdika kAryamAM udyamI, A sarva lakSaNo bhavAbhinaMdInA che. tenI karelI zubha pariNAmanA abhAvavALI kriyA vairiNI jANavI. kAraNake tene hajI saMsAranuM paribhramaNa khAruM lAgyuM nathI. te anaMta bhava karavAvALo guru ziSya saMvAda : 19
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ [31] zAnto dAntaH sadA gupto mokSArthI vizvavatsalaH / nirdambhAM yAM kriyAM kuryAt sA'dhyAtmaguNavRddhaye // 7 // mUlArtha zAMta, dAMta, niraMtara gupta, mokSano arthI ane jagavatsala evo uttama manuSya nirdabha kriyAne Acare che, te adhyAtmaguNanI vRddhine mATe thAya che. bhAvArtha : kaSAyanA udayane zamAvavAvALo zAMta, mana ane IndriyonuM damana karanAro dAMta, mana, vacana ane kAyAnI azubha pravRttithI nivRtta thanAro niraMtara gupta. sakala karmanA kSayarUpa mokSano arthI, samagra vizvanA jIvonuM kalyANa icchanAro vatsala, Avo uttama manuSya zuddha AcaraNa vaDe, AvazyakAdi kriyA-anuSThAno saraLa cittathI kare che, te sarva kriyA adhyAtmarUpa niSkAma kriyAdika guNonI vRddhi kare che. [32] mata gva banaH pRthvotpannasaMjJaH pikRSiH | sAdhupArvaM jigamiSurdhammaM pRcchan kriyAsthitaH // 8 // [23] tipisTa sunanuM pUrva, pratiparAza varNanam | zrAddho yatizca vividho'nantAMzakSapakastathA // 9 // [34] daGmohakSapako mohazamakaH zAntamohakaH / / kSapakaH kSINamohazca jino'yogI ca kevalI // 10 // mUlArtha : e ja kAraNathI bhavya jIva praznanI buddhivALo, dharmanA praznano Icchaka, sAdhu samakSa javAnI IcchAvALo, dharmane pUchato vinayAdi kriyAvAna, dharmecchaka pUrve prApta karelA samyam darzanane saMpAdana karato, zrAddha, yati, traNa prakArano anaMtAMzakSapaka, darzana mohazamaka, mohanIyano kSapaka, zAMta moha kSapaka, kSINamoha. sayogI kevaLI, ayogI kevaLI ema agyAra guNa zreNI jANavI. bhAvArtha : niSkAmabhAve adhyAtmabhAvanA karatA te sAdhakane prazna thAya che ke : dharmarUpI tatvanuM svarUpa zuM haze ? zuddha buddhithI thayelo Avo prazna paNa asaMkhya gaNI sakAma nirjarAne pAme che. vaLI te sAdhaka sArtha e ja kAraNa javAnI icchA mi darzanane ra0 : adhyAtmasAra
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgaLanA guNasthAnake uttarottara vizeSapaNe karmanI nirjarA pAme che. vaLI dharmanA svarUpane jANavAnI rUcivALo te paNa upara pramANe nirjarA pAme che. sAdhu saMto pAse jaI temanA bodhane icchato, te bodharUpa dharmano nizcaya-zraddhA karavArUpa kriyA karato, arthAt dharma pAmavAnI tIvra jijJAsAvALo uttarottara asaMkhyaguNa nirjarAne pAme che. vaLI teNe pUrve je samatvanI prApti karI hatI tenA zraddhA, Adarane sevato, zaMkAdika rahita samyaktvane vizeSa nirmaLa kare che. te paNa asaMkhyAtaguNI nirjarA pAme che. A prathama zreNInI bhUmikA che. (cothuM guNasthAnaka) - tyAra pachI anukrame dezavirati gRhastha, pAMcamuM guNasthAnaka te bIjI zreNI ane chaThTha guNasthAnaka sarvasaMgaparityAga karanAra sarvavirati pAmelo sAdhu trIjI zreNIvALo che. A traNe zreNIo aupathamika ane kSAyopathamika bhAvane AzrayIne che. kAraNa ke temAM anaMtAnubaMdhI kaSAyono udaya nathI, paNa sattAmAM rahelA che. 33 kSAyika bhAvane avirata, dezavirata, ane sarvavirata te traNe prakAranA guNasthAnakamAM anaMtAnubaMdhI krodhAdika cAre kaSAyono sattAmAMthI paNa nAza thayo che te cothI zreNImAM jANavo, kAraNa ke te sAyikabhAvane AzrayIne che. tyAra pachI te mahAtmA darzana mohanIyanA mithyAtva, mizra ane samyakatva mohanIyano sattAmAMthI nAza kare che. te pAMcamI guNa zreNI jANavI. cothI ane pAMcamI zreNIvALo guNazreNI para ArUDha thayelo nathI." apratyAkhyAnIyanA krodhAdi cAra, pratyAkhyAnIyanA cAra ane saMjvalananA cAra e bAra kaSAya ane hAsyAdi navano kaSAyarUpa cAritra mohanIyano upazama karanAra kaSAyone dabAvanAra, udayano nirodha karanAra, navamA ane dazamA guNa sthAnake che; kramamAM te ja kSAyika samyakatvane pAmelo jIva zreNi mAMDe che te AThamuM guNa sthAnaka che. ATha, nava ane dasanI zreNI AThamI che. guru ziSya saMvAda H 21
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThThI zreNI jANavI. jeNe samagra cAritra mohanIyane zAMta karyuM che, arthAt udayano abhAva varte che, tenuM guNa sthAnaka agiyAra che. ane zreNI sAtamI jANavI. cAritra mohane sattAmAMthI nAza karanAra navamA ane dazamA guNasthAne che tenI zreNI AThamI jANavI. kAraNa ke A guNasthAnakathI sAdhaka AgaLa vadhe che. mohanI prakRtiono kSaya karI te bAramA guNasthAnakane pAme tenI zreNI navamI che. tyArabAda sayogI kevaLI ane ayogI vaLI kramazaH daza ane agyAra guNa zreNI vALA jANavA. [39] thAmmanI provattA, asa-bALanirjhara / yatitavyamatIdhyAtma-vRddhaye kalayA'pi hi // 11 // mUlArtha : A samyaktva vagere agiyAra prakAro anukrame asaMkhya guNa nirjarAvALA che, tethI teno abhyAsa karI adhyAtmanI vRddhi karavI. bhAvArtha : adhyAtmanI vRddhi samyaktvanI uttarottara nirmaLatAthI thAya che. samyaktvanA uparokta prakAro asaMkhyaguNa nirjarAvALA hovAthI AtmazuddhinI vRddhi mATe vAraMvAra ArAdhana karavuM, kathaMcita zuddhabhAva hajI pragaTyo na hoya to paNa jJAna ane kriyAnI zuddhi mATe nirmaLabhAvathI adhyayana karavuM. [26] jJAnaM, zuddha yiA zuddhe tyaMzI dvAviha saGgatI / tre mahArathasleva pakSAviva patriH || 12 || mUlArtha H mahArathanA be cakranI jema tathA pakSInI be pAMkhonI jema zuddha jJAna ane kriyA e be aMgo che. bhAvArtha : be cakrarahita ratha cAlato nathI. vaLI te cakro gamana samaye sAthe cAle che. pakSI be pAMkha vagara AkAzamAM UDI zakatuM nathI tema adhyAtmanI vRddhi jJAna ane kriyAnA samanvayathI thAya che. jJAna kone kahe che ? pUrvapara virodha rahita zuddha hoya. jina 22 : adhyAtmasAra
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanamAM zaMkArahita hoya. viparyAsa buddhi ke kutarka rahita hoya. zubha adhyavasAya rahita zuddha upayoga hoya. jina vacanathI viruddha prarUpaNA rahita hoya te jJAna che. e jJAnanI bodharUpa zuddha pariNati ke je phaLanI apekSA rahita, sukhonI abhilASA rahita, anyanA apakarSa ke niMdAdika doSa rahita evI sAdhu ke zrAvakanI kriyA, samAnabhAvayukta vyavahAra e baMne jJAna-kriyArUpa aMgo adhyAtmasvarUpane viSe abhinna rahelA che. jo tema na hoya to te adhyAtma nathI. kAraNa ke jinazAsanamAM kevaLa jJAna ke kevaLa kriyAthI mokSanuM pratipAdana karyuM nathI. AtmAnA Azraya ke lakSya rahita adhyAtma nathI. zuddha jJAna ane zuddha kriyA sahita adhyAtma mokSa sAdhaka bane che. zubha adhyavasAya paNa zubha baMdhananA hetu hovAthI zuddha upayoganI apekSAe tene bAdhaka mAnela che. [27] tatyagnamasthAnI racaivaicchiti ! nizI, vyavahAratu pUrvamathuravIrataH | urU mUlArtha :nizcayanaya pAMcamA guNasthAnakathI ja adhyAtmane AdarapUrvaka icche che. vyavahAranaya to tethI pUrve paNa upacArathI adhyAtmane mAne che. bhAvArtha: naya e tattva ke padArthane jANavAnA jJAnAMza che, te sAta nayo paraspara samanvayakArI che, vastumAM jaNAtA virodhane paNa anyonya naya tenuM mAhAsya jALavI rAkhe che. temAM mukhya naya be che, 1. nizcaya naya 2. vyavahAra naya. nizcaya naya vastunA sUkSma ane mULa svarUpane jaNAve che. vyavahAra naya te ja vastunA bAhya ane sthUla svarUpane jaNAve che. baMne pakSInI be pAMkha jevA che. baMne nayathI vastunuM svarUpa pramANita thAya che. nizcaya tattvanuM svarUpa batAve che, to vyavahAra te pratye javAnAM sAdhano batAve che. nizcayanA lakSya vagara vyavahAra sarUpe jaNAto nathI. ane lakSya pratye javA vyavahArarUpa zuddha jJAna-kriyA jevA guru ziSya saMvAda : 23
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhano Avazyaka che. zabdAdi nayanA prakAra che. te zabdanA artha ane vyutpatine lakSyamAM rAkhI vastunA svarUpane jaNAve che. e nayane AdhAre adhyAtma mArgamAM jJAna-kriyAnI zuddhi hovAthI pAMcamA guNasthAnakathI adhyAtmano AraMbha che. pAMcamuM guNa sthAnaka zuddha jJAna ane zuddha vrata (saMsAra sukhanI AkAMkSA rahita) pratyAkhyAnathI yukta hoya che. A guNa sthAnaka dezavirati zabdane anusare che tethI zabdAdi nayamAM tenI vivakSA che. naigamanaya vagere vyavahAra nayane anusare che. upacArane paNa mAnya kare che. jema ke samyajJAna sahita caturtha guNasthAnaka ke te pahelAnI tathA bhavyatvavALA jIvonI caityavaMdanAdika kriyAmAM paNa upacArathI adhyAtma mAne che. arthAt te adhyAtmanI samIpa che, tema jANavuM. [36] caturthaDapi guLAne, zuzrUSAdhA viovitA / aprAptasvargamULaLAM, ratnatAmULa thayA // 14 || mUlArtha : cothA guNasthAnake ucita evI zuzruSAdi kriyA rahelI che. jema jene sonAnA AbhUSaNo prApta na hoya tene rUpAnA AbhUSaNo paNa alaMkAra che. : bhAvArtha : cothuM guNasthAnaka bhale avirata che paNa samyag jJAnAdika yukta che. A sthAne rahelA jIvane deva-gurunI bhakti, sevA, dharma, zravaNanI tIvra jijJAsA, vinaya, dAnAdi dharma vagere zubha karaNI hoya che. te vyavahArarUpa hovA chatAM adhyAtmanA abhyAsapaNe che. jema koI pAse suvarNanA AbhUSaNo na hoya to rUpAnA AbhUSaNo alaMkAranuM sthAna jALave che. tema A sthAnake zuddha vratAdi na hoya paNa sevA zuzruSAdi adhyAtmanA abhyAsarUpa che. [36] apunarvandhasyApi, cA kriyA zamasaMyutA / citrA darzanabhedena, dharmavighnakSayAya sA // 15 // 24 : adhyAtmasAra
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArthaH apunabaMdhakane paNa samAdiyukta kriyA anya darzananA bhede karIne jovAmAM Ave che. te paNa dharmamAM praveza karatAM jIva mATe viddha kSaya mATe thAya che. bhAvArtha : tIvrarase karIne pApa na bAMdhe. tevo caramAvartamAM Avelo pAtra jIva anubaMdhaka che, mArgAnusArI che. paNa samyagdaSTi nathI, te dharmArthI sAMkhyAdi game te matamAM hoya, ane AMtaravRttinA zamana ane damana vaDe aneka prakAranI kriyA karato jovAmAM Ave che. temanI tevI kriyA samyatva prApti rUpa dharmamAM vighna karanArA tIvra rAgAdine maMda ke kSINa karanArI hovAthI te bhaviSyamAM adhyAtmanuM kAraNa bane che. [40] azuddhAgari hiM, zuddhIthI kriyA hetu sAzAnuM ! ___ tAnaM rasAnuvedhena svarNatvamadhigacchati // 16 // mUlArtha : azuddha kriyA paNa zuddha AzayathI karavAmAM Ave to te apekSAe zuddha kriyAno hetu banavA saMbhava che. jema trAMbu pArada rasanA sevanathI suvarNa bane che. bhAvArtha : sarvajJa kathita na hoya tethI sAvadya - doSavALI kriyA anubaMdhake svIkArelI hovAthI te mokSanA abhilASarUpa ane zubha adhyavasAyayukta hoya che, tethI te sarvajJanA matanI zuddha kriyAnI prAptinuM sAdhana bane che. jema trAMbAne siddha pAradarasa sparze che, tyAre trAMbAmAM rahelA jaLanuM zoSaNa thatAM te trAMbu suvarNapaNAne pAme che. te pramANe zubha adhyavasAyane kAraNe azuddha kriyA krame karI zuddha kriyAnuM nimitta bane che. [41] ato mArgapravezAya, vrataM mithyAdazAmapi / dravyasamyaktvamAropya, dadate dhIrabuddhayaH // 17 // mUlArtha H e ja kAraNathI mArgamAM praveza karAvavA mATe dravya - (vyavahAra) samaktino Aropa karIne dhIra buddhivALA AtmAo mizrAdeSTivALAone cAritra Ape che. guru ziSya saMvAda : 25
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vA. bhAvArtha yadyapi apunabaMdhaka samakti pAmyo nathI. paNa jinezvara kathita ratnatrayarUpa dharmamArgamAM praveza thavA mATe e mArganI hRdayamAM rUci thAya te mATe te sAdhakamAM dravya samaktino Aropa karIne, sudevAdinuM zraddhArUpa AropaNa karIne mithyAtvIone paNa dhIra buddhivALA mahAtmAo bhAvi lAbha joIne dIkSA Ape che. [42] yo yuvA ma LyuM, ghIraH huM vratapattine | sa yogyo, bhAvabhedastu durlakSyo, nopayujyate // 18 // mUlArtha : je manuSya bhavanI nirguNatA jANIne vratanuM pAlana karavAmAM dhIra hoya, tene yogya jANavo. bhAva pariNAmano bheda durlakSya che tethI te atre upayogI nathI. bhAvArtha : je bhavya sAdhaka gurunA upadezanuM zravaNa pAmIne saMsArane asAra jANe che, te prathama bhUmikAmAM prANAtipAtathI viramavA mATe mahAvratone pALavA samartha hoya, to te dIkSA mATe yogya ja che. tema chatAM atIndriya jJAna rahita anyanA pariNAmane jANavA ke A jIvane samakti che ke nahi te saMbhava nathI, mATe tevA tarka karavA dIkSArUpa ISTa sAdhanamAM anukULa nathI. [43] no vAvArijJAnAnsiyasiddhiparahireH | dIkSA'dAnena bhavyAnAM mArgocchedaH prasajyate // 19 // mUlArtha : pUrve kahevA pramANe yogatAno svIkAra na karIe to to bhAvane na jANavAthI siddhi ane asiddhino nirAsa thAya, temAM pAtra jIva paNa dIkSA pAme nahi to mArgano lopa thAya. bhAvArtha : pUrve kahelA bhadrika guNovALA jIvone dIkSA ApavAnuM na svIkArIe ane anyanA graMthibhedAdi pariNAmane jANavA to durlabha che. AthI pAtra jIvone dIkSA ApavAno anAdara thavAthI, siddhi eTale cothA guNasthAnakanI pAtratAno nizcaya ane prathamAdika pusthAka , , , , , . lopa thavA saMbhava che. 26 : adhyAtmasAra
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ [44] azudghADanAre'gyAsA-yono darzanApi | siddhayetrisarjaLa muttvA, tavadhyAbhyAsio yataH | 20 || mUlAthuM H azuddha mithyArdaSTino anAdara karavAthI, abhyAsanI aprAptine lIdhe mAtra eka svAbhAvika samaktine choDIne bIjA darzanAdika paNa siddha thaze nahi, anya darzanAdika paNa abhyAse siddha thAya che. bhAvArtha : azuddha mithyA dRSTi Adino anAdara karIne temane vratAdimAM apAtra mAnIne temane abhyAsathI vaMcita rAkhavAthI dharmamArganI kriyAono paNa lopa thaze. enA pariNAme gurunA bodhathI rahita thayelA naisarga samaktine choDIne bIjA anya darzanAdika ke nimittAdhIna thatAM samaktinI paNa siddhi thaze nahi, adhigama (nimittAdhIna) samakti paNa jIvane pUrva pUrvanA abhyAsathI ja thAya che. mATe samaktinI pAtratA rahita jIvone abhyAsa mATe cAritra iSTa che. [45] zuddhamArgAnurAgeNAzaThAnAM yA tu zuddhatA / guNavatparatantrANAM sA na kvApi vihanyate // 21 // mUlArtha : zuddha mArganA anurAge karIne zaThatA rahita ane guNavAnane AdhIna rahelA manuSyonI je zuddhatA te koI paNa ThekANe haNAtI nathI. bhAvArtha : sarvajJa prarUpita zuddha mArgane viSe jeno anurAga hovAthI te mAyArahita che. vaLI guNAnane-bahuzrutane AdhIna thayelA mArgane anusaratA manuSyo, jemanA kaSAyAdi maMdatA pAmyA che, jemanI vRtti nirmaLa che. te koI paNa darzanano yoga pAmyA hoya to paNa temanI vRtti haNAtI nathI, pratibaMdha pAmatI nathI. to pachI jinamatamAM zraddhAvAna dharmapriya manuSyanI zuddhatA haNAtI ja nathI. [46] viSayAtmAnuMvanyahi, triyA zuddha thottam / dhruvatuM varSa, tatrArtha, murtha patanApi // 22 // guru ziSya saMvAda : 27
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : viSaya, AtmA ane anubaMdha e traNa vaDe karIne karma traNa prakAranuM che te uttarottara zuddha che. temAM prathama karma parvatAdikathI paDavuM te muktine mATe che. arthAt traNa prakAranI kriyA kahe che. bhAvArtha H 1. viSaya karma kone kahe che ? agnipraveza, jaLapraveza, parvatAdika parathI paDatuM mUkavuM. viSayakarma che. 2. Atmakarma - lokasaMjJAyukta potAnI mati kalpanA anusAra mithyAdRSTinA yama niyamAdinI kriyA te Atma karma 3. anubaMdha karma : Atma svarUpanA lakSya, zAMtavRttie, tapa, zIla, tathA zubha dhyAnAdika karavuM. A karma samagra lokane viSe che. doSanI hAninI apekSAe uttarottara nirmaLa che. kAraNa ke prathamanuM karma te te matavALA mokSanA prayojanavALuM mAne che. te kevaLa mAnasika Azayane AzrayIne che. emAM kriyAno Azaya zuddha che. [47] ajJAninAM dvitIyaM tu, lokadRSTayA yamAdikam / tRtIya zAntavRtyA tata, tattvasaMvedanAnugam // 23 // mUlArtha : bIjuM daSTAMta lokaSTie thatAM yama niyama che, te ajJAnInA hoya che. trIjuM anubaMdha karma jJAnIone hoya che. bhAvArtha ? bIjuM Atmakarma parivrAjakAdinA yamaniyama che, te jIvanaparyata AraMbha thakI nivRtta karanAra che, te niyamAdi Atmakarma che che. te mokSanA phaLa rahita ajJAnIone hoya che. paraMtu tenuM svarUpa lokaSTie zuddha hovAthI te kriyA svarUpa zuddha che. - trIjuM karma zAMta vRttivALA, viSayanI AkAMkSA rahita mana ane indriyono nigraha karanAra AtmasvarUpanI prAptirUpa mokSAdikanA yathArtha jJAnane anusaratuM mokSanA phaLane denAruM anubaMdha karma che. te anubaMdha zuddha kriyA che. prathama karma apekSAe pariNAmanI nirmaLatAne lakSya jaNAvyuM che. A pramANe sArA AzayathI mRtyune varanAra kathaMcita sadgatimAM janma pAme che. 28 : adhyAtmasAra
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ [48] AyAnAjJAnabAhulyA-mokSAbAdhakabAdhanam / sadmAvAzayalezenocitaM janma, pare jaguH // 24 // mUlArthaH ajJAnanI bahulatAe karI viSayakarmathI mokSane bAdha karanArA rAgAdika hAni pAmyA nathI. vaLI saMbhAvanA pariNAmavALA te jIvono pariNAmane yogya janma thAya che. bhAvArtha : agni pravezAdi karIne AyuSyane pUrNa karanAra jo koI rAganA AvezamAM ke duHkhanA dveSamAM svayaM maraNane zaraNa thAya che, to karmanA kSayarUpI mokSano saMbhava nathI. paraMtu vairAgyAdi bhAvathI, anya jIvonA hitanA sabhAvathI svayaM mRtyune vare to temAM kaMI paNa zubhabhAvano aMza hovAthI temano zubhAyuM ke zubha gativALo janma thAya che. [49] dvitIyAdoSahAniH syAtkAcinmaNDUkacUrNavat / AtyantikI tRtIyAttu gurulAdhavacintayA // 25 // mUlArtha H bIjA karmathI maMDUkanA cUrNanI jema doSanI hAni thAya che, ane trIjA karmamAM to gurulAghavanI ciMtAe karI doSanI atyaMta hAni thAya che. bhAvArtha : bIjA AtmakarmanuM pariNAma e Ave che ke jema unALo AvatAM deDakAMo maraNa pAme che, temanA kalevaro sukAIne cUrNa bane che. paNa vaLI varSA thatAM temAMthI asaMkhya deDakAMo pedA thAya che. tema yama-niyamAdi vaDe rAgAdikane kaMIka maMda karyA hoya, paraMtu navA karmanA upArjana vaDe rAjAdipaNuM pAme, paraMtu tyAM sukhabhoganI mamatA ane ahaMtA vaDe karI ghaNA doSonI vRddhi thAya - trIjuM karma : guNanI vRddhi-(gurutA) ane doSanI hAni (lAghavatA) kare che. guNavRddhi ane doSanI hAni thAya tevA ucita dharmane Acare che, AvI jAgRtine kAraNe te mArganA bIjanuM (pAtratAnuM) kathaMcita AropaNa kare che. guru ziSya saMvAda : 29
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19) vAsa AvIne phi0] mAM svataH zuddhA, kriyA tamAzuddhiA / ___ maunIndravyavahAreNa mArgabIjaM dRDhAdarAt // 26 // mUlArtha : jinendranA vyavahAra-pakSe pravartatA manuSyanI svarUpathI zuddha evI kriyA vizuddhi karanAra hoya che. tethI kriyAmAM Adarane kAraNe te mArgabIjanuM (samyakatvanuM) kAraNa bane che. bhAvArtha jinezvare praNita karelo mokSa sAdhaka kriyAnA vyavahArano samanvaya karIne je manuSya vizuddhakaraNa kare che tene amRta kriyAnuM anuSThAna che. te puruSa svabhAvathI nirmaLa, nirdoSa ane sarvajIvone hitakAraka je kriyA kare che, te Atmavizuddhi mATe thAya che. AvA bahumAnapUrvakanI zuddha kriyA ratnatrayarUpa mArganA bIjane, samaktine Ape che. [9] gurvAjJAparanTena tracarIkSApradApi | vIlAsamIkSA vadavaH paramaM pala ! ra7 | mUlArthaH gurunI AjJAne AdhIna rahevAthI, dravyadIkSA grahaNa karIne ghaNA bhavya jIvo mokSa pAmyA che. bhAvArtha H guru eTale jJAna-zrutavRddhanI AjJAmAM rahIne, bhale te chaThThA guNasthAnakane pAmyA vagara bAhya sAdhuvezane grahaNa kare, paraMtu zuddha kriyA viSe aMtaHkaraNanI rucine kAraNe vIryanA ullasita thavAthI uttarottara te zuddhi prApta kare che. tevA bhavyAtmAo paNa anukrame paramapada, utkRSTa AnaMdamaya mokSapadane pAmyA che, mahAvidehAdikane viSe mokSapada pAme che ane pAmaze. [52] adhyAtmAbhyAsakAle'pi kriyA kApyevamasti hi / ___ zubhaudhasaMjJAnugataM jJAnamapyasti kiJcana // 28 // mUlArthaH adhyAtmanA samIpakALane viSe paNa kaMI kriyA rahelI che ane zubhabhAvane anusaratuM jJAna paNa tyAM raheluM che. bhAvArtha : bhavyAtmAno eka pudagalaparAvarta kALa saMsAra zeSa rahe tyAre cetanA AtmAnI sanmukha thAya che. jo aneka pudgalaparAvartakALa bAkI hoya to jIva cirakALa durgatimAM rahe che, 30 : adhyAtmasAra
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ tethI cetanA Atmasanmukha thatI nathI. tathA bhavya jIvane saMsAranuM AvAgamana saMkSepa thAya che, tyAre sadaivAdinI upAsanArUpa kaMI kriyAnI ruci thAya che, ane dharmabhAvanI zubha pariNatine yogya evuM AtmahitanuM AMzika jJAna hoya che. [53] ato jJAnakriyArupamadhyAtma vyavatiSThate / etatpravardhamAnaM syAnirdambhAcArazAlinAm // 29 // mUlArthaH AthI ema samajavuM ke jJAnakriyA baMne rUpa adhyAtma che. te adhyAtma niSkapaTa AcAra vaDe zobhatA evA mahAtmAone vRddhi pAmatuM jAya che. bhAvArtha A prathama adhyAyano mukhya sAra jJAna-kriyA yuktamokSa mArganI prarUpaNA che. arthAt jJAna kriyAthI yukta adhyAtma che. te ziSya ! pUrve te zubhabhAva ane rUcipUrvaka je adhyAtmanuM svarUpa pUchavuM tenuM rahasya tane samajAvyuM. te adhyAtma anya viSayono tyAga karIne jJAna ane kriyAthI yukta che tema jANa. zuddha ane niSkapaTa AcAra vaDe, zuddha dharmanA vyavahAra vaDe zobhatA mahAtmAone viSe e adhyAtmabuddhi pragaTa thAya che. dvitIya adhyAtmasAra adhikAra saMpUrNa "haju sarvanAza nathI thayo, haju manuSyajIvana che; deva-gurunuM sAnnidhya che, mATe nirogInirAmaya banavAnI taka che. rAganA tIva viSano tyAga karI de. e mATe vivekanA amRta-samu mAM kUdI paDa... AtmasnAna kara. jyAM sudhI rAganuM jhera utarI na jAya tyAM sudhI snAna kare ja jA. eka kSaNa evI Avaze jyAre rAganuM jhera utarI jaze. vivekanuM ajavALuM patharAze. ane tuM mokSa mArga para doDavA lAgIza." sAmazatakamAMthI guru ziSya saMvAda H 31
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ daMbha : mithyA, ADaMbara sajjana dekhAvAno DoLa, anyane prabhAvita karavA mATe ja sadAcaraNa aMtaraMga vairAgya vagarano veza, guNahIna chatAM guNavAna dekhAvAnI mAyAjALa mukhamAM mIThAza ane aMtara kaDavAzabhareluM A daMbha che. kahevata che ke sArA kAmamAM so vighna. bho cetana ! adhyAtmanuM zikhara sara karatAM pahelAM taLeTImAM ghaNAM vighno UbhAM che. kadAca bAhyajIvananA daMbhane DhAMkI zakAya che. paNa aMtaraMgamAM cAlatI dAMbhika vRttione tyajI devI durlabha che. bAhyamAM lokasamUhamAMthI maLatA mAnapAnanI mIThAza tyajI ekAMta Atmazuddhi karavI e to mahAmunionuM kAma che. e zikhare pahoMcatAM daMbhe kaMIkane pachADI dIdhA. agnizarmA tApasa banyo. kadarUpuM zarIra ane thayelI yAtanAthI du:khagarbhita vairAgya pAmyo hato. tApasa thaI ugra tapazcaryA ArAdhI ane mana upara kAbU meLavyo. samatAne sAdhya karavA jevI dazAe pahoMcyo. lokasamUhamAM darzanIya banI gayo, agnizarmAnA darzanamAM janasamUha ahobhAva mAnato. ane.. kudarate kasoTI hAtha dharI. enA cittamAM paDelA sUkSmasaMskArone uttejana maLI jAya, ane samatA tUTI jAya tevuM banI gayuM. - traNa traNa mAsakSamaNanA pAraNAno yoga ja na banyo, ane mahAtmAnI viSamatAnA sUkSma saMskAroe mAthuM UMcakyuM. kopa AsamAne pahoMcyo. savAre eka prahara maunamAM besI, mukhane pUrI samatAnA bhAvamAM rAkhI janasamUhane darzana ApatA. te mahAtmA aMtaramAM guNasenane mAruM, mAruM basa mAranAro thAuM evuM raTaNa cAlatuM. janasamuha namaskAra karI dhanyatA mAnato, mahAtmA ArtadhyAnathI grasita hatA. Avo daMbha jyAre AtmA para chavAI jAya che tyAre 32 : adhyAtmasAra
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA svayaM chetarAya che. ane dAruNa karmano baMdha kare che. mATe ja jJAnIo kahe che bhAI A daMbhane jherI jaMtu mAthA para paDe ane je tvarAthI pheMkI de tenAthI paNa zIghratAe daMbhane tyajI deje. AdhyAtmika jIvanamAM paNa aMtaraMga zatruomAM zIvratAe tyajavA jevo hoya to daMbha che. AtmAnI zuddhine DahoLI nAMkhanAra, pragatimAM avagati karanAra A daMbha che. je AtmAne vAstavika AdhyAtmikatA pragaTI che, tene A daMbha satAvato nathI. paraMtu jeone hajI dizA pakaDAI nathI tenI dazA daMbha dvArA dayanIya bane che. bahAramAM mahAtmApaNAnuM puNya bhale tapatuM hoya paNa te AtmA svarUpadarzana sudhI pahoMcI zakato nathI. ThagavA vibhu A vizvane vairAgyanA raMgo dharyA, ne dharmanA upadeza raMjana lokane karavA karyA. Ama AdhyAtmikakSetre daMbha e ja svayaMne Thage che. ane peluM mohanIyakarma tyAre AtmAne evo bhrama pedA kare che ke tane kaMI doSa lAgato nathI, tuM to jJAnI chuM. jJAna svarUpe chuM. A to janakalyANa che, ane pAchuM te sarva sarvazane nAme caDhAve che ke zrI tIrthakare sva-para kalyANa karavAnuM ane kriyAonuM vidhAna kareluM adhyAtma jIvananA paMthamAM paththara banIne daMbha jIvanI nirmaLatAne chinnabhinna karI nAMkhe che. ane pachI to tenA phaLasvarUpe AtmA dIrghakALa sudhI adhyAtmanA paMthano eka aMzane paNa pAmato nathI. chatAM A daMbhane parihAra karavAno upAya mahAtmAoe zodhI lIdho ane tenuM daphana karIne ja jaMpyA che. tenA apramAda ane viveka e mukhya sAdhana che. apramAda eTale viSaya, kaSAya, lokeSaNA jevA prapaMco pratye sadAya jAgRta. - viveka eTale heya ane upAdeyanuM spaSTa bhAna, tyajavA jevuM chUTI ja jAya. upAdeya hoya te AcarI ja levAya. saMyamane bahAne dehabhAvanuM poSaNa na kare, paNa vivekapUrvaka daMbha tyAga : 33
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA ane dehanI bhinnatAne jANe. mAna meLAnI mIThAza lokakalyANa ne nAme na caDhAvatA niHspRhabhAve rahe. Ama apramAda ane viveka jenAmAM satata vAsa kare che, tenAthI daMbha dUra rahe che. adhyAtma vikAsa pAme che. tyAga kSetra ja evuM che ke parigrahamAM gaLAbUDa jIvone tenuM mAhAtmya Ave che, tethI teo tyAgIono Adara kare che, teo name ane tyAgIne ahaM Ave to peluM adhyAtma temanA jIvanamAM eka pavananI lahera jeTaluM paNa phakatuM nathI. aMdhoaMdha palAya tema janagaNa to AMdhaLAnI jema doDe paNa tyAgI jo aMdha bane to janagaNane je nukasAna thAya tenA karatAM paNa adhyAtmakSetre daMbhane poSIne aMdha thanArane to bhayaMkara nukasAna che. game tevA paMDitajanonuM paNa ahIM zIrSAsana thaI jAya che. mATe adhyAtmakSetre paMDitAI karatAM AtmajJAnanI vizeSa AvazyakatA che. AnaMdaghanajIe kahyuM ke : "mukti taNA abhilASI tapIyA, jJAna ne dhyAna abhyAse, vayarIDuM kaMI ehavuM ciMte, nAMkhe avaLe pAse." AthI jJAnIjanoe kahyuM ke bhAI adhyAtmakSetranA zikhare pahoMce tyAM sudhI gurukRpA baLavAna che. mATe 'agaNita anarthonuM mULa A daMbha che' tema jANI teno tyAga karavo. Atmazuddhi nirdoSatAne ane saraLatAne varelI che, ane te guNo dvArA adhyAtma vikAsa pAme che. prabaMdha 1lo daMbha tyAga [ 54 ] dambho muktilatAvahnirdambho rAhuH kriyAvidhau / daurbhAgyakAraNaM dambho, dambho'dhyAtmasukhArgalA // 1 // mUlArtha : daMbha e muktirUpa latAnuM dahana karavAmAM agnisamAna che. daMbha e kriyArUpa caMdrane viSe rAhu samAna che. daMbha e 34 : adhyAtmasAra adhikAra jo
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ durbhAgyanuM kAraNa che, savizeSa to daMbha adhyAtmasukhanuM pratibaMdhaka che.. - bhAvArtha : he sAdhaka ! daMbha - mAyAvIpaNuM, vyartha ADaMbara e sakala karmanA kSayarUpa AtmAnA sarvasukhane pragaTa karanAra kalpalatAno nAza kare tevA agni samAna che. zuddha dharma yukta kriyArUpI caMdrane viSe daMbha kalaMkarUpa hovAthI rAhurUpa che, je niraMtara tenI sAthe rahI caMdranA prakAzane Avaze vaLI daMbhI mANasa sarvane apriya lAge che, tevuM tenuM durbhAgya che. daMbha e adhyAtmanA sukhane haNanAranI jema mahA avarodha che. arthAtu daMbhI - mAyAvI manuSya anya aparAdha na kare to paNa potAnA daMbhadoSathI vaya pote ja sarSanI jema avizvAsane pAtra bane che. mATe daMbha tyAga e adhyAtmanI pAtratA che. [55] dambho jJAnAdridambholirdambhaH kAmAnale haviH / / ___ vyasanAnAM suhRdambho, dambhazcauro vratazriyaH // 2 // mUlArtha ? daMbha e jJAnarUpI parvatane vajarUpa che. daMbha e kAmadeva rUpI agnine viSe ghI rUpa che, daMbha e duHkhano mitra che, ane vratarUpI lakSmIno cora che. bhAvArtha ? zAnI dUra rahelA padArthane jovA zaktimAna hoya che, jema parvata parathI dUranA padArtho joI zakAya che. evA jJAnarUpI parvatano vinAza karavAmAM daMbha mAyA vajanuM kAma kare che. kAmadeva sAdhakanI vRttione uttejita kare che, tethI te agni samAna che, tema daMbha e adhyAtmamArgamAM agnine jema ghI uttejita kare tema svArthIdine uttejita kare che. daMbha dvArA anya kaSTone Azraya maLe che, arthAtu daMbha anya doSone Azraya ApanAra tenA mitra samAna che tathA mahAvratAdinuM ArAdhana karanAranI zaktirUpa lakSmInuM haraNa karanAra hovAthI tene coranI upamA ApI che. A prakAre daMbha atyaMta duHkhadAyaka che, daMbha tyAga : 35
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ame jANI teno tyAga karavo. [56] dambhena vratamAsthAya yo vAJchati paraM padam / lohanAvaM samAruhya so'bdheH pAraM yiyAsati // 3 // mUlArtha : je mANasa daMbha vaDe dIkSA grahaNa karIne mokSaphaLanI icchA rAkhe che, te loDhAnA vahANamAM besI samudrane pAra karavA icche che. bhAvArtha : potAnA doSane DhAMkavAnI vRttithI daMbha vaDe kevaLa udarapoSaNa mATe dIkSA jevA vratano svIkAra karanAra sAdhu lAkha prayatno kare to paNa mokSane pAmI zakato nathI. jema loDhAnI bhAre nAvamAM besIne koI agAdha samudra tarI javA Icche, tevI daMbhI manuSyanI mUrkhAI che ke te daMbhasahita vratAdinI saphaLatA icche che. daMbharahita ja mArgapravezanI saphaLatA che. [57] kiM vratena tapobhirvA dambhazcetra nirAkRtaH / kimAdarzana kiM dIpaiM-yadyAndhyaM na dazorgatam // 4 // mUlArtha : jo daMbhano tyAga karyo na hoya to vrata ke tapa vaDe karIne paNa zuM phaLa maLe ? vaLI jo dRSTino aMdhApo nAza na pAmyo hoya tene dIvo zuM sahAya kare ! kaMI ja nahi. bhAvArtha: jenuM hRdaya daMbharahita nirmaLa nathI. tenA karelA vrata-tapAdinuM kaMI phaLa nathI, tenA dvArA koI guNa prApta thato nathI. daMbha sahita jo parvonA tapa kare ke saMyama le to paNa tene koI guNathI prApti thatI nathI.. jema janmAMdhane darpaNa ke dIvA vaDe koI lAbha nathI tema che bhAI ! tane daMbhanA aMdhakAra sahita vratonuM koI phaLa prApta thatuM nathI. [ks] dezano vaghAzI - milAvartivratAdinuM ! dambhena dUSyate sarvaM, trAseneva mahAmaNiH // 5 // mUlAI : kezaloca, pRthvIzayana, bhikSA ke brahmacaryAdi vrato sarve trAsa karIne mahAmaNinI jema daMbhane kAraNe dUSaNa pAme che. 36 : adhyAtmasAra
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : jema ratna ke mUlyavAna maNi eba-DAghane kAraNe ke koI garamI AdinA trAse karI mUlyahIna bane che, tema aho ! kezanA locanuM kaSTa, pRthvI para zayana, zuddha AhAranI bhikSAvRtti, ane zuddha brahmacarya, aparigraha, pariSaha - upasarganuM sahana karavuM, sarve mokSasAdhaka tattvo daMbharahita hoya to te bAdhakatA pAme che. mahA mUlyavAna cAritryanA e guNo mUlyahIna bane che, mATe te sAdhu ! daMbha dvArA mahAkaSTa jIvatA evAM mUlyavAna cAritrane naSTa na kara. [59] sutyajaM rasalAmpaTayaM sutyajaM dehabhUSaNam / sutyajAH kAmabhogAyA, dustyanaM dambhasevanam // 6 // mUlArtha: rasanI laMpaTatA su-tyaja che, dehanA AbhUSaNo su-tyaja che, are kAmabhogo paNa su-tyaja che. (sukhe tyajI zakAya) bhAvArthaH "he sAdhu ! kathaMcita suMdara rasavALA bhojanano sukhe tyAga thaI zake, dehanA alaMkAro anAyAse tyajI zakAya. spardhAdi sukha bhogo paNa su-tyaja banI zake, paNa svArthajanita daMbhanuM sevana doSone DhAMkavArUpa mAyAvIpaNuM mahAkaSTa tyajI zakAya tevuM che. mATe teno mULa sahita cheda karavo. [60] svayonidvavo no pULI cA naravuM tathA | iyataiva kadarthyante, dambhena bata bAlizAH // 7 // mUlArtha potAnA doSono ninha chupAvanAra) karanAra mANasa lokomAM satkAra pAmavA daMbha kare che. paraMtu te mUrkhajana potAnA daMbha vaDe ja kadarthanA duHkha) pAme che. bhAvArtha : anAcArAdi potAnA doSone DhAMkavA, ane nahi pragaTelA sadAcAra-zIlAdi guNone svArtha mATe kahevA, sAdhu dhAre che ke evA daMbha vaDe bhoLAjano mAro AhArAdi dvArA satkAra karaze. kAraNa ke bhaktajano guNavAnanI pUjA karavA prerAya che. teo mAro bAhyAcAra joIne lokomAM mArI prazaMsA karaze, AthI mane mahAjano jevI pratiSThA maLaze. daMbha tyAga : 37
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvA vyartha lAbhanI apekSA vaDe te daMbhI-mUrkha mAnava jyAre sAcI vAta pragaTa thAya tyAre svayaM pote ja apayaza pAme che. ane Atmaahita kare che. mATe Atmahitecchue to daMbhano haMmezAM tyAga karavo. [61] asatInAM thayA zIta-mazInacaiva vRddhaye | dambhenAvratavRddhayarthaM vrataM veSabhRtAM tathA // 8 // mUlArtha : jema asatI strInuM zIla te azIla duSTa AcAronI ja vRddhi kare che. tema mAtra vezadhArI sAdhupuruSanuM daMbhasahita vrata paNa avratanI ja vRddhi kare che. bhAvArtha : aho karmanI vicitratA ! jema asatInuM zIla manazuddhi vALuM nahi paNa lokalajjAyukta, ke parivAranA bhayavALuM hoya to te zIla paNa azIlapaNuM pAme che, tema aMtaramAM kAmanA dhumADA UThe ane daMbhavaDe e doSane DhAMkavArUpa sAdhupaNuM dhAraNa karanAra paNa vratane vyartha kare che, avratamAM ja vRddhi kare che. mATe he sAdhu ! hRdayapUrvaka zuddha sAdhutAne grahaNa karavI. mahApuNye sAdhupaNuM pAmyo chuM tene sArthaka karIle. [62] khAnAnA api tammasya rite vanizA banAH / tatraiva dhRtavizvAsAH praskhalanti pade pade // 9 // mUlArtha : aho mUrkhajano daMbhanA viceSTitane jANIne paNa te daMbha upara zraddhA rAkhIne pagale pagale skUlanA pAme che. bhAvArtha : aho mUrkhajano, daMbhanI viDaMbanAne jANIne daMbhamAM ja sukha joIne, temAM zraddhA rAkhIne pagale pagale tiraskAra pAme che. daMbhathI dharmabhraSTa thAya che. [63] mane mohasya mAhArUM rIkSAM mAnavIrUpa / dambhena yadvilumpanti kajjaleneva rupakam // 10 // mUlArtha : aho mohanuM kevuM mAhAtmya che ? ke jethI kAjaLa vaDe citranI jema daMbhavaDe bhagavatI dIkSAne te naSTa kare che. bhAvArtha : aho ! mohanIyano prabhAva to juo ! jinAjJAyukta 38 : adhyAtmasAra
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravajyAne grahaNa karyA pachI mUrkha mAnava daMbha vaDe te pravajyAno lopa kare che. jema koI suMdara citrane mezanA cUrNa dvArA naSTa kare che, tema daMbhavaDe mUrkhAI pAmelo sAdhu sAdhupaNAno svayaM lopa kare che. [64] ane miM, tanau rAmo, vane hiddine nizA| pratye mauryaM, RtiH sauple, tharmo kSma upaviH || 11 || mUlArtha : kamaLane viSe hima, zarIrane viSe roga, vanane viSe agni divasane viSe rAtri, graMthane viSa mUrkhatA, sukhane viSa kalaha, dharmane viSe daMbha A sarva upadrava che. - bhAvArtha : daMbha kevo dAruNa che tene vividha yuktithI samajAve che. hima paDavAthI khIleluM kamaLa karamAI jAya che. zarIra rogathI kSINa thAya che, dAvAnaLathI jaMgala bhasma thAya che. divasa chatAM aMdhakAra du:khadAyI che. zAstrajJAna rahita mAnava maMdabuddhi che. sAMsArika sukha hovA chatAM saMgharSa kare che. tema dharmamArgamAM je daMbha kare che. te mahA anarthane pAme che. teno AtmavikAsa ruMdhAI jAya che, guNo hAni pAme che. ajJAnarUpa aMdhakArathI jIvana vyartha jAya che. ane jIva azAMti bhogave che. [66] ta va na cau thatuM mUnottaranuLAnanam / yuktA suzrAddhatA tasya na tu dambhena jIvanam // 12 // mUlArtha : e ja uparanA kAraNathI je sAdhu mULa tathA uttara guNone dhAraNa karavA samartha nA hoya tene sat zrAvakapaNuM ja yukta che. paNa daMbha vaDe jIvavuM vyartha che. bhAvArtha : daMbhavaDe sevAto bAhyadharma paramArthanA heturUpa thato nathI. te mATe muni dharmavRkSanuM mULa paMcamahAvratarUpa mULa guNo ane AhAra zuddhi Adi uttara guNonuM pAlana karavA samartha na hoya teNe lokalajjA ke pUjA satkAra jevA kAraNothI munipaNAno veza dhAraNa karavo te daMbha che. evuM bhraSTapaNe cAritra pALavuM tenA karatAM zrAvakapaNe rahI yathAzakti dezaviratipaNuM pALavuM yogya che. daMbha tyAga : 39
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ [66] hitu na yonika-makhAM dRAvAnuM / saMvijJapAkSikaH sa syAnnirdambhaH sAdhusevakaH // 13 // mUlArtha : jinazAsananA anurAgavALo je muni bAhya vezano tyAga karI na zake teNe daMbharahita sAdhunA sevaka thaIne saMvijJa pAkSika thavuM. bhAvArtha : je muni jinezvara ane jinazAsanane viSe Ada2vALo che. cAritra grahaNa kareluM che. te pALavA asamartha thAya tyAre paNa zAsananA bhayathI veSano tyAga karavA samartha na thAya to teNe daMbha rahita ucca sAdhu mahAtmAonI sevA karavI, temanA guNAnuM rAgI thavuM. temane potAno doSa jaNAvI temanA sevaka thaIne rahevuM. to daMbha svayaM naSTa thaI jaze. [67] nirvambhasyAvasatrasyA-vyasya zuddhArthamALiH | nirjarAM yatanA datte svalpApi guNarAgiNaH // 14 // mUlArtha : maMdakriyAvAna chatAM paNa nirdabha, zuddha arthane kahenAra, tathA guNAnurAgI evA muninI thoDI paNa yatnA nirjarA Ape che. bhAvArtha : maMda kriyAnA udyamavALo, hovA chatAM jo te nirdabha che, guNAnurAgI che, tathA alpa vratone pALanAro niSkapaTa che to tenA karma hAni pAme che. daMbha rahita sAdhutAthI alpa paNa nirjarA thAya che. mATe uttama sAdhupaNAne pAmIne daMbha dvArA tene kluSita karavuM nahi. [66] vratamArAsahatva cevivanto'yAtmanaH sphuTam / dambhAdyatitvamAravyAnti teSAM nAmApi pApmane // 15 // mUlArtha : pote pragaTapaNe ja potAnA vrata pAlanamAM asamartha chatAM daMbhathI potAnA munipaNAne pragaTa kare che. tenA nAma-vaMdanAdi pApanuM kAraNa bane che. bhAvArtha : paMca mahAvrato AdinuM pAlana karavA asamartha chatAM vaLI te jANavA chatAM, mAyAno Azraya karI potAnI prazaMsA vaDe 40 : adhyAtmasAra
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ pote muni kahevaDAve che, tevA bhraSTa cAritrIonuM nAma levuM paNa doSane pAtra che, to temanA vaMdana stuti ke sevA karavAthI kaMI lAbha na thatAM hAni thAya che. [69] kurvate ye na yatanAM samyak kAlocitAmapi / tairaho yatinAmnaiva dAmbhikairvaJcyate jagat // 16 // mUlArtha : je kALane anusarIne yatnAne yogya kriyA karatA nathI, te dAMbhiko yatinuM nAma dhAraNa karI jagatane chetare che. bhAvArtha : jeo bhale dravya kSetrAdi ke paMcamakALane anusarIne ke vaya maryAdAmAM rahIne ucita yatnA ke saMyamanuM pAlana karatA nathI te sAdhuvezadhArI dAMbhiko cAritranuM rakSaNa karatA nathI. jANe rAjA vinAnuM rAjya hoya tema AvA sAdhuo bhoLAjanone lUMTe che, temane chetarIne temanI pAsethI dravyAdika meLave che. [70] ghaMtidhyAtinomena pratininAvaH ! tRNAya manyate vizvaM hIno'pi dhRtakaitavaH // 17 // mUlArtha : dharmavAna thavAnA lobhathI potAnA doSone DhAMkI dIdhA che, tevo guNahIna dAMbhika sAdhu hRdayamAM kapaTa dhAraNa karIne AkhA vizvane tRNa samAna mAne che. bhAvArtha : dharmanA AcArane tyAgI dIdho che evo sAdhu AtmaprazaMsAnA lobhathI potAnA doSane DhAMke che. pote guNarahita chatAM temAM sukha mAnavAvALo te jagatanA jIvone tRNasamAna mAne che. . [70] gauttato Mii parezAM vApavItiH | badhnAti kaThinaM karma bAdhakaM yogajanmanaH // 18 // mUlArtha ? tyAra pachI te dAMbhika potAnA utkarSathI ane bIjAnA apavAdathI yogotpattinuM bAdhaka evuM kaThina karma bAMdhe che. bhAvArtha : jagatanA mugdha jIvone tRNa samAna mAnIne, vaLI potAne dhArmika prasiddhi maLI javAthI svachaMde caDhelA evo te mAyAvI zuM pAme che ? jJAnAdi guNonI prAptirUpa zuddha yogane daMbha tyAga : 41
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ gumAve che ane tene bAdhaka thAya tevuM ghora karma bAMdhe che. [72] mAtmArthanA tarasyAkhyo moDanarvanivardhanam | zuddhi vinumUtace-cAne pratipati che 11 | mUlArtha ? AvA karma vipAkane jANIne AtmArthIe anarthanA kAraNarUpa daMbhano tyAga karavo. kAraNa ke saraLa cittavALo mAnava ja zuddhine prApta kare che. bhAvArtha daMbhI sAdhaka ke sAdhu ghora karma bAMdhe che tema jANIne AtmArthIe anarthonA kAraNabhUta, narakAdinA duHkhonA kAraNabhUta daMbha ke mAyAnI vRttino tyAga karavo. saragacitta mAnavanI zuddhi ja karmano kSaya kare che. [73] nirnirvAnumate vivi-viSiddha vA na sarvathA | kArye bhAvyamadambhene-tyeSA''jJA pAramezvarI // 20 // mUlArtha : jinezvaroe sarvathA-ekAMte koI prarUpaNA karI nathI. tema ja koI siddhAMtano ekAMte niSedha paNa karyo nathI. chatAM koI paNa kAryane viSe daMbhano ekAMte niSedha e temanI AjJA che. bhAvArtha : tIrthakaroe koI siddhAMtanI ekAMte prarUpaNA karI nathI ke koI vidhino ekAMte niSedha karyo nathI. dhArmika ke adhArmikapaNAne ekAMte karavuM ke na karavuM tema kahyuM nathI. chatAM daMbha mATe to temaNe AjJA ApI nathI. teno to ekAMte niSedha che. tethI daMbha mahA anarthakAraka che tema mAnI teno tyAga karavo. [74] adhyAtmaratacittAnAM dambhaH svalpo'pi nocitaH / chidralezo'pi potasya sindhuM laGghayatAmiva // 21 // mUlArtha: samudranuM ullaMghana karanArane vahANanA lezamAtra paNa chidranI jema adhyAtmane viSe jemanuM citta Asakta che evA puruSane alpa paNa daMbha ucita nathI. bhAvArtha : samudra pAra janArane jema vahANamAM paDeluM eka paNa chidra hAnikAraka che tema adyAtma mArgamAM sevelo alpapaNa daMbhano doSa hAnikAraka che. adhyAtmanA rasane ghAtaka che. 42 : adhyAtmasAra
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 75 ] dambhalezo'pi mallayAdeH strItvAnarthanibandhanam / atastatparihArAya yatitavyaM mahAtmanA // 22 // mUlArtha : daMbhano eka leza paNa mallinAtha vagerene strIvedarUpa anarthanuM kAraNa thayo tethI mahAtmA puruSe teno tyAga karavo. bhAvArtha : daMbha-kapaTa-mAyAno eka aMza paNa mallInAtha, ane anya jeNe daMbha karyo te saune anarthanuM kAraNa banyuM che, mATe adhyAtmarasI mahAtmAoe, AtmArthIe, daMbhano tyAga avazya karavo. te mATe sarvabhAvathI AdarathI svAmInuM sevana karavuM. ane kapaTarahita paNe dharmArAdhanA karavI. daMbharahita thatAM dharmane ja dharma mAnavo. daMbha tyAga thayA pachI bhavasvarUpanuM zuddha ciMtana thAya che. daMbhatyAga adhikAra pUrNa * "bhAvanAne vAsanArUpa banAvavI paDe. zubha-prazasta bhAvanAo vAsanArUpa eTale ke avinAzI banI javI joIe, sudraDha banI javI joIe. e mATe mana-vacana-kAyAthI prayatna karavo joIe. kaSAyo para vijaya meLavavo saraLa nathI. cAre cAra kaSAyo para vijaya meLavavAno che. e vijaya, mAtra dharmakriyAothI maLato nathI. enA mATe bhAvanAtmaka puruSArtha karavo paDe che. jJAnAtmaka prayatna karavo paDe che. saMsAranI cAra prakAranI vAsanAono tyAga karIne, enI (kaSAyonI) pratipakSI cAra prakAranI vAsanAone svAdhIna karavAnI che." daMbha tyAga : 43 sAmyazatakamAMthI
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavasvarUpa citana-prastuti A kaLikALamAM jo cotarapha koInuM sAmrAjya pravartatuM hoya to te mohanIyakarmarUpa rAjAnuM che. mAdaka padArthanI jema te jIvomAM prasarI gayo che, e nazAmAM jIvane bhAna ja nathI rahetuM ke tene Avo zubha janma zA mATe maLyo che ? tyAM vaLI tene bhavano bhaya zuM hoya ane bhavasvarUpanuM ciMtana zuM hoya ? graMthakAra kahe che ke A bhavarUpI grISmakALamAM ati ugra krodhAdi kaSAyathI AtmAnuM samatA sarovara zoSAI jAya che, chatAM viSayane AdhIna jIva bhavathI bhaya pAmato nathI. mATe he bhavyAtmAo ! samatAnA abhAvathI jIvo tRSAtUra rahIne maraNane zaraNa thAya che tema tame jANo, ane bhavasvarUpa ciMtana karo. A kALamAM jaDavAdano prasAra vRddhi pAmyo che. teone bhAvibhavanI ciMtA to nathI paNa vartamAna jIvananI paNa vizeSatA nathI. teo AtmAnuM astitva ja svIkAratA nathI, tyAM pachI AtmavikAsa ke adhyAtmano vicAra to kyAMthI kare ? alpa AyuSyavALI A jiMdagImAM ardhuM AyuSya to jIvanuM kyAM jAya che te vicAravAno paNa samaya hoto nathI. dhana upArjana ja jIvananuM sAdhya banI gayuM che. dhana maLe pachI parivArAdino vistAra thaI jAya che. vaLI yazakIrtimAM aTavAI jAya che. tyAM ene paralokanI poka kyAM saMbhaLAya ? saddabhAgye tane A kALamAM adhyAtmanA zAMtarasa pedA karanArA graMtho maLyA che te tarapha tAruM lakSya thAya to tane A janme ane bhAvijanme sukha zuM che. te samajAze. A yugamAM maLatAM zikSaNe tArA magajane kevuM dhoI nAMkhyuM che ke tuM ja tArA AtmAne aMdhakAramAM dhakelI de che, ke javA do A AtmA jevuM kaMI che nahi, A bhoga sukha maLyA che, te bhogalI lo. bhAvyAtmA vicAre che ke jeTalo samaya AyuSyano teTalo samaya dhana ekaThuM karavAno, parivAranI paLojaNano yazakIrti 44 : adhyAtmasAra
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ meLavavAnA valakhAno hoya to pachI, A parabhavanuM zuM ? kAraNa ke bhavyAtmA jANe che ke AtmA che, nitya che, A zarIra chUTe karmavaza zarIra maLavAnuM che, zarIra maLe tyAM sudhI janma, jarA, maraNa roga ane zokanuM duHkha rahevAnuM che. mATe dehathI mukti thAya e ja kartavya che. Ama jene bhavasvarUpanI ciMtA che, te A bhava ane parabhava baMnene sudhAre che. e mATe vastusvarUpanA dharmane jANavAnI atyaMta AvazyakatA che. jaDanA pariNAmo jaDarUpe pariName che. cetana cetanabhAve pariName che. evuM ciMtana karatA jIvamAM vairAgya pedA thAya che. te jANe che ke mAruM rAkhyuM kazuM rahevAnuM nathI. nAhaka huM pUrI jiMdagI kSaNika vastune zAzvata banAvavA vyartha parizrama karuM chuM. caudarAjanI yAtrAmAM kaMI sukha maLyuM nathI. mATe A bhava viraha upAya karavAno parizrama karI levo te sArthaka che. AvA AtmavicAramAM javA mATe adhyAtma zAstro ane tenA abhyAsanI jarUra che. tArAthI saMsAra nA chUTato hoya to paNa bhavabhIrU thaIne saMsAranA padArthonI tRSNA ane Asakti ghaTADaje. mohajanita prakArothI sAvadha raheje. to bhavabhramaNathI chUTavAnA yoga krame karIne maLaze. karmanI gati atyaMta vicitra che. jIvanamAM udbhavatA saMgharSo, matAgraho, mananAbheda, vicAra vaimanasya, puNyanI hInatA jevAM tattvo yukta maLelA sAMsArika sukha paNa A janme bhogavAya tema nathI. tuM valakhAM mArIne jiMdagI pUrI kare, tenA karatAM adhyAtmanA rasane eka vAra cAkhI jo. e anubhava tane bhavasvarUpanuM ciMtana karAvI tamAma ciMtAthI mukta karaze. prabaMdha 1lo bhavasvarUpanI ciMtA-ciMtana [ 76 ] tadevaM nirdambhAcaraNapaTunA cetasi bhavasvarupaM saMcintyaM kSaNamapi samAdhAya sudhiyA // bhavasvarUpanI ciMtA-ciMtana : 45 adhikAra 4tho
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ iyaM cintA'dhyAtmaprasarasarasInIralaharI,, satAM vairAgyAsthApriyapavanapInA sukhakRte // 1 // mUlArthaH pUrve kahyA pramANe nirdabhapaNe AcaraNa karavAmAM nipuNa evA buddhimAne eka kSaNa vAra paNa manane sthira rAkhIne cittamAM saMsAranA svarUpanuM ciMtana karavuM. A bhava svarUpanI ciMtA adhyAtmanA vistArarUpa sarovaranA jaLakallola jevI che. te vairAgyanI AsthArUpa suMdara vAyuthI puSTa thaIne puruSone sukhadAyI thAya che. bhAvArtha ? daMbhanA doSane jANIne daMbharahita dharmAcaraNa karanAra buddhimAna AtmArthIe cirakALa bhavasvarUpanuM ciMtana karavuM. tema na thaI zake to alpakALa mATe paNa bhavasvarUpanuM ciMtana karavuM. cAra gatinA duHkhane, janma jarA ane mRtyunA duHkha viSe vicArIne manane samatAmAM rAkhIne sthiratAthI ciMtana karavuM. sUmabhAve kareluM svabhAva svarUpanuM ciMtana adhyAtmanA vistArarUpI sarovaranA jalataraMganI jema vistAra pAme che. arthAt te ciMtana adhyAtmarasamAM puSTi karanAra vairAgyane janma Ape che, te mahAtmAone paramajJAnAnaMdanI utpattinuM kAraNa bane che. daMbhatyAga thavAthI jIvamAM samatA pragaTa thAya che. [77] phataH zAnirvati parito yusara phataH | patanti grAvANo viSayagirikUTAdvighaTitAH // itaH krodhAvarto vikRtitaTinIsaGgamakRtaH / samudre saMsAre tadiha na bhayaM kasya bhavati // 2 // mUlArtha : eka tarapha duHsaha kAmarUpI vaDavAnala cotarapha vaLyA kare che, bIjI bAju viSayarUpI parvatanA zikhara parathI paththaro paDe che. vaLI vikArarUpI nadIonA saMgamathI utpanna thayelAM krodhanA janataraMgo UThe che. tyAM A saMsArarUpI bhava samudramAM kone bhaya utpanna na thAya ? bhAvArtha he mAnava ! sarva vivekI prANIne bhavasamudrarUpI saMsArano vicAra karatA bhaya utpanna thAya che. kAraNa ke A bhavasAgaramAM eka bAju jIvone duHsAdhya evA indriyanA kAmajanita vikAronI 46 : adhyAtmasAra
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aga cAre bAju bhabhUke che. bIjI bAju te IndriyonA viSayano samUha jANe parvatanA zikharethI mAthe tUTI paDatA paththaronI jema pIDA Ape che. te ochuM hoya tema nadIonA saMgamanI jema krodhAdi kaSAyono saMgama bhavasAgarane pAra karavA deto nathI. Ama sarva prakAre bhava sAgarane pAra karavo bhayaMkara che ema jANI bhavasvarUpanuM ciMtana karavuM. [7] priyA vInA troneti ratisattApatanA ! kaTAkSAt dhUmaudhAn kuvalayadalazyAmalarucIn // athAGgAnyaGgArAH kRtabahuvikArAzca viSayAH / dahantyasmin vahnau bhavavapuSi zarma kva sulabham // 3 // mUlArtha : je saMsArarUpa agnimAM ratirUpa saMtAna vaDe capaLa evI priyArUpa jvALA kamaLanA patranI jema zyAmakAMtivALA kaTAkSorUpI dhUma samUhane uddhamana kare che, tathA ghaNA vikArane karanArA viSayo rUpI aMgArAo aMgane bALI nAkhe che, tevA A saMsAra svarUpa agnimAM kayA sthAne sukhanI sulabhatA che. kAMI nathI. bhAvArtha: he Atmana ! saMsAra e saMtAparUpI dAvAnaLa che temAM sukha to kvacita maLe che, te meLavavA paNa duHkha sahana karavuM paDe che, ane duHkhano to pAra nathI, saMsArarUpa A agni kAmabhoganI abhilASAvALA jIvone strI-puruSa anyonya vRtti agnizikhAnI uttejita kare che. strIonA netrAdi te agnizikhAnA dhumADArUpa jIvane aMdha banAve che arthAt strI-Asakta jIvaM mohAMdha bane che. vaLI zabdAdika viSayo rUpI aMgArA pratyenI viSayavRtti jIvanI Atmazaktine bALe che mATe saMsArane anirUpa mAnIne teno tyAga kara. [79] gale dattvA pAzaM tanayavanitAsnehaghaTitam / nipI'yante yatra prakRtikRpaNAH prANipazavaH // nitAntaM duHkhArtA viSamaviSayairghAtikamaTai- / bhavaH sUnA sthAnaM tavadada mahAsAdhvasamuM || 4 | dhumA vaLI bALe che bhavasvarUpanI ciMtA-ciMtana : 47
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArthaH aho ! mahokhedanI vAta che ke A saMsAra bhayaMkara hiMsAdinuM sthAna che. temAM strI-putrAdikanA snehathI racelA pAzane gaLAmAM bAMdhIne atyaMta dukhArta ane svabhAvathI ja kRpaNa evA prANIrUpa pazuo zabdAdika viSama viSayorUpI ghAta karanArA subhaTo vaDe pIDA pAme che. bhAvArtha : he jIva ! A saMsAranuM koI sthAna evuM nathI ke jyAM anya jIvanI virAdhanA-hiMsA thatI na hoya. vaLI strI putrAdikamAM rAgarUpI bhAvahiMsA vaDe jIva tuccha bakarAM gheTAMnI jema baMdhAyelo che. vaLI zabdAdika viSayothI AtmaguNono ghAta pAmI aneka janmamaraNanAM duHkha pAme che. duHkhadAyI evA viSayonuM buddhimAna sevana karato nathI. [10] vidyAmAM rAtrI rati vahate mUrkha viSama ! kaSAyavyAlaudhaM kSipati viSayAsthIni ca gale // mahAdoSAn dantAn prakaTayati vakrasmaramukho / na vizvAsArho'yaM bhavati bhavanaktaJcara iti // 5 // mUlArtha : he AtmArthI ! A saMsAra rAkSasarUpa che. kAraNa ke te ajJAnarUpI rAtrImAM phare che. mastaka upara bhayaMkara kaSAyorUpI sarpanA samUhane vahana kare che. gaLAmAM viSayorUpI asthisamUhane nAMkhe che. tathA kAmadevarUpI kadarUpA mukhavALo te bhava rAkSasa mahAdoSorUpI dAMtone pragaTa kare che. mATe teno vizvAsa karavA jevo nathI. bhAvArtha : he AtmArthI ! A saMsAra aMdhakAramAM bhamavAvALo nizAcara rAkSasa che. te raMkathI mAMDIne rAjA sudhI sarvanuM bhakSaNa karanAra che. te bhavarAkSasa ajJAnarUpI aMdhakAramAM bhramaNa karavAvALo saMsAra svayaM kaSAyayukta che. evA krodhAdikaSAyo rUpI sarpone bhavarAkSasa dhAraNa kare che. e saMsAra vividha viSayothI bharapUra che, e viSayorUpI asthinI mALA bhavarAkSasa kaMThamAM dhAraNa kare che. 48 : adhyAtmasAra
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathA te jIvahiMsA, moTA AraMbho, parastrIsevana jevA narakanA phaLane ApanArA doSArUpI dAMtone pragaTa kare che. te bhavarAkSasa vizvAsa karavAne yogya nathI. [81] janA labdhvA dharmadraviNalavabhikSAM kathamapi / prayAnto vAmAkSIstanaviSamadurgasthitikRtA // viluTayante yasyAM kusumazarabhillena balinA / bhavATavyAM nAsyAmucitamasahAyasya gamanam // 6 // mUlArtha : mahAkaSTa karIne pAmelI dharmadravyanA lezarUpI bhikSAne grahaNa karIne bhavATavImAM prayANa karanArA bhavyajanone strIonA stanarUpI viSamadurgamAM rahelo kAmadevarUpI baLavAna bhIla lUMTI le che. mATe te bhavATavImAM dharmanI sahAya vagara gamana karavuM ucita nathI. bhAvArtha H he vivekI ! A bhavATavImAM bhavyajano mahAkaSTa karIne tapa, dAna, zIla, vrata pAlanAdika dharmadravyanA kaMIka aMzane pAme che. temane manohara netravALI strIonA stanarUpI killAmAM nivAsa karanAra kAmadevarUpI bhila lUMTI le che, ane tene dharmarUpI dravyathI rahita kare che. te mATe vivekI janoe samudAyamAM vihAra karavo, sAdhanA karavI, dharma ArAdhavo. viSaya vilAso pratye jAgRta rahevuM. [2] ghanuM che ne ke mama sutaranetrAhimato | viparyAsAdAsAditavitataduHkhA api muhuH // janA yasmin mithyAsukhamadabhRtaH kUTaghaTanA mayo'ya saMsArastadiha na vivekI prasajati // 7 // mUlArtha : ajJa jIva "A dhana mAruM, A ghara mAruM, A putra-strI vagere mArAM che ema kahe che. ema viparyAsapaNAthI vAraMvAra ghaNuM du:kha pAmyA chatAM paNa asat sukhanA madane dhAraNa karanArA loko rahelA che. tevo A saMsAra pUro asatu racanAmaya che. tethI vivekIjano temAM Asakti pAmatA nathI. bhAvArtha: A saMsAramAM viparIta buddhie karIne jIvo kahe che bhavasvarUpanI ciMtA-ciMtana : 49
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke A dhana, A ghara, A putra, strI vagere mArAM che. tevA mohane kAraNe teo duHkha pAme che. vaLI mRgatRSNAnI jema sAtAnA samayamAM maLelAM sAdhanonA abhimAnamAM teo potAne sukhI mAne che, teo sukhanI bhrAMtivALA che. jethI aMte duHkha pAme che. Dira] priyAnaido sirijhaDazo yAmikama pamaH svIyo vargo dhanamabhinavaM bandhanamiva // madAmedhyApUrNaM vyasanabilasaMsargaviSamam / bhavaH kArAgehaM tadiha na ratiH kvApi viduSAm // 8 // mUlArtha: je saMsArarUpI kArAgRhamAM priyAno prema beDI samAna che. putrAdika parivAra paheragIra-yoddhA samAna che, ane dhana navIna baMdhane samAna che. vaLI te kArAgRha madarUpI azucie karIne bhareluM che, vyasanarUpI bilonA saMsargathI bhayAnaka che, evA A saMsArarUpI kArAgRhamAM vidvAnajanone koI paNa sthAne rati-prIti UpajatI nathI. bhAvArtha : A bhavarUpI kArAgRhamAM strI-puruSano anyonya rAga te beDI jevo che. jyAMthI chUTI zakAtuM nathI. ane putrAdika parivAra to jANe paheregIranI jema rokI rAkhe che. dharmamAM praveza karavA detA nathI. ane vRdhdhi pAmatA dhanAdithI aparAdhInI jema baMdhAyelo puruSa parAbhava pAme che. te vadhu meLavavAnA mohathI mukta thato nathI. A kArAgRha dhana AdinA mamatvarUpa vikAranI azucithI kharaDAyeluM che. vaLI vyasanAdikarUpa kaSTothI bhayaMkara che. temAM vidvAnajano rokAtA nathI. [84] mahAkrodho gRdhro'nuparati zRgAlI ca capalA / smarolUko yatra prakaTakaTuzabdaH pracarati // pradIptaH zokAgnistatamapayazo bhasma paritaH / zmazAnaM saMsArastadabhiramaNIyatvamiha kim // 9 // mUlArtha : jene viSe mahAkrodharUpI gRdhapalI rahelAM che. capaLa evI ziyALaNI rahelI che. kAmadevarUpI ghuvaDa pragaTa rIte kaTu zabda karato svecchAe phare che. zokarUpI agni to pradipa ja che. jemAM 50 : adhyAtmasAra
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ cotarapha vistAra pAmelA apayazarUpI bhasmanA DhagalA jovA maLe che. tethI A saMsAra smazAna saduza che. bhAvArtha: he bhAI ! tuM vicAra kara smazAnamAM zuM hoya? gIdho zaba para UDatAM hoya. ziyALavAM ghUmatAM hoya. ghuvaDa kaTTa zabdo bolatuM hoya. evA smazAna samAna saMsAramAM sukha ke prasannatA ApanArI koI vastu hoI zake ? A saMsAramAM tIvra krodha gIdharUpe rahelA che. aviratirUpI ziyALaNI bhramaNa kare che. arthAtu avirati pazu samAna che. kAmadeva prAya rAtre utpanna thAya che. tethI ghuvaDa jevo te rAtrie pragaTa thAya che. vaLI saMsAra saMyoga viyoganI kathanIvALuM che, tethI viyogamAM saMtApano hetu bane che. ane cAre bAju jIvane apayazAdino bhaya vistAra pAme che. AvA A saMsAramAM sukha kyAM zodhavuM ? jyAM sukhano leza che nahi tyAMthI sukhanI prApti kema thAya ? [85] dhanAzA yacchAyApyativiSamamUrchApraNayinI / vilAso nArINAM guruvikRtaye yatsumarasaH // phalAsvAdo yasya prasaranarakavyAdhinivaha stadAsthA no yuktA bhavaviSatarAvatra sudhiyAm // 10 // mUlArtha : A saMsAra viSavRkSa samAna che, kema ke dhananI AzArUpa A viSavRkSanI chAyAmAtra ati viSama mUchane ApanArI che. tathA strIonA vilAsarUpa. jeno mukhya parAga che, te paNa moTA vikArane mATe thAya che. jenA phaLano AsvAda narakanA vistIrNa vyAdhiono samUha che. evA A saMsArarUpI viSavRkSane viSe buddhimAna puruSoe AsthA rAkhavA jevI nathI. bhAvArtha: dhanaprAptinI icchArUpa AzA viSavRkSanI chAyA che. e viSavRkSa to dUra raho paNa tenI chAyA AtmAne mUchavaza karI nAMkhe tevI che. dhana e vivekano nAza karanAra, ane AzA ke tRSNAne mATe virAmasthAna che. strI-puruSanI anyonya vilAsavRtti mahA mohanIya karmabaMdhanuM kAraNa bane che. e viSavRkSanA phaLano bhavasvarUpanI ciMtA-ciMtana : 51
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAda naraka saMbaMdhI aneka prakAranA duHkhone utpanna karanAra che. AthI sAMsArika sukhamAM nimagna thayelA jIvo A bhava ane parabhava baMnemAM duHkha prApta kare che. mATe bhavasvarUpanuM vAraMvAra ciMtana karIne bhavabhramaNathI mukta thavuM. [6] kvacitprAjyaM rAjyaM kvacana dhanalezo'pyasulabhaH / kvacijjAtisphAtiH kvacidapi ca nIcatvakuyazaH // kvacillAvaNyazrAratizayavatI kvApi na vapuH / svarupaM vaiSamyaM ratikaramidaM kasya nu bhave // 11 // A saMsAramAM koI vAra moTuM rAjya maLe to koI vAra dhanano leza paNa durlabha thAya che. koI janmamAM ucca jAti to koI janmamAM nIca kULarUpI apayaza prApta thAya che. tathA koI janmamAM deha sauMdaryanI atizaya zobhA to koI janmamAM zarIranuM rUpa ja hotuM nathI. A pramANe saMsAranI vicitratA kone prItikAraka thAya ? koIne paNa na thAya. . bhAvArtha : aho ! A saMsAramAM kevI viSamatA che ? jIva caitanyapaNe samAna hovA chatAM karmanI vicitratAthI viSamapaNuM pAme che. jIva koI janmamAM rAjApaNuM pAmI mAna meLave che. to te ja jIva bIjA janmamAM daridratA pAme che. vaLI koI janmamAM te uccakULane pAme che to koI janmamAM te ja nIca kULamAM janme che. koI janmamAM te anupama sauMdarya pAme che to koI janmamAM te naraka ke tiryaMca jevA kadarUpA zarIrane prApta kare che. AvI viSamatA ane vicitratAvALA saMsAramAM prIti karavA jevI nathI. saMsAranA lobhamaNA padArtho Akhare bihAmaNA bane che. [9] hoddAmaH kAmaH svati piMthI muLamahImvishraamH pArzvasthitakupariNAmasya kalahaH // bilAnyantaH krAmanmadaphaNabhRtAM pAmaramataM / vadAmaH kiM nAma prakaTabhavadhAmasthitisukham // 12 // mUlArtha : pAmara prANIoe mAnelA pragaTa saMsArarUpI gRhamAM 52 : adhyAtmasAra
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivAsa karavAthI kalpelA sukhane ame kyA nAmathI varNana karIe ? kema ke A bhavavAsamAM kAmadevarUpI uddhata zatru athavA cora traNa guNarUpI pRthvIne khode che. tathA paDozamAM rahelA kupariNAmano niraMtara kajIo cAle che. ane manamAM saMcAra karatA aSTamadarUpI sarponA bIlo jovA maLe che. bhAvArtha AtmAnA aizvaryane nahi jANatA paudgalika padArthamAM sukha mAnatA pAmara jIvo bhavarUpI gRhamAM janma maraNanA duHkha chatAM temAM ja rahevAmAM sukha mAne che, tenuM kyA nAmathI varNana karIe ? A bhavarUpI gRhamAM uddhata evo kAmadeva strI-puruSa anyonyamAM amaryAdita vilAsa bhogave che. e kAmadevanAmano zatru jIvanA ratnamaya traNa guNarUpI samatAyukta pRthvIne khodI nAMkhe che. arthAt bodhibIjanuM mULa ukhADI nAMkhe che. AvA A bhavagRhane viSe jIvo kaSAya pariNAmathI utpanna thayelI niMghapariNati dvArA niraMtara kaleza pAme che. vaLI ahaMkArathI bharelA tenA manamAM jAti Adi ATha prakAranA mada jANe sarpone rahevAnA rAphaDA hoya tema vAsa kare che, AvA saMsAragRhamAM sukha kyAM hoya ? tene sukhanuM nAma paNa kema ApI zakAya ? [s] tRSArtA vidyatte viviza yatra vinaH | kArAlakrodhArkAcchamasarasi zoSaM gatavati // smarasvedakledaglapitaguNabhedasyanudinam / bhavagrISme bhISme kimiha zaraNaM tApaharaNam // 13 // mUlArtha : je bhavarUpI grISmakALamAM ati ugra krodharUpI sUryathI samatA sarovara zoSAI jAya che, chatAM viSayane parAdhIna thayelAM bhavya prANIo tRSA vaDe pIDA pAmIne khedayukta thAya che, je bhavarUpI grISmakALe niraMtara kAmadevarUpI parasevAnI AdratA guNarUpI medasane glAni pamADe che, evA bhavarUpI grISmaRtune viSe tApanuM haraNa karanArane kyuM zaraNa che ? bhAvArtha : he bhavyAtmAo ! grISmakALamAM jema sarovaranAM pANI bhavasvarUpanI ciMtA-ciMtana : pa3
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukAI jAya che, tema krodhanA tApathI jIvanuM samatArUpI sarovara zoSAI jAya che. tethI jIvo viSayane parAdhIna thaIne tRSNA vaDe pIDA pAmIne kalezane dhAraNa kare che. Ama samatAnA abhAvathI te jIvo tRSAtUra rahIne maraNane zaraNa thAya che. [33] pitA mAtA pratApamaSitasiddhAvamamato . guNagrAmajJAtA na khalu dhanadAtA ca dhanavAn // janAH svArthasphAtAvanizamavadAtAzayabhRtaH / pramAtA kaH khyAtAviha bhavasukhasyAstu rasikaH // 14 // mUlArtha H A saMsAra-sukhanuM varNana karavAmAM kayo rasika puruSa pramAtA che ? kema ke pitA, mAtA, ane bhrAtA paNa svaIcchita vastunI prApti thAya to ja mAnya thAya che. tathA temanA upakArAdika guNa samUhane jANato chatAM ane pote dhanavAna chatAM paNa dhanane Apato nathI. kAraNa ke sau potAnA svArthanI vRddhimAM niraMtara atyaMta gADha pariNAmavALA rahe che. bhAvArtha : he prANI, saMsAramAM manuSyAdika janma pAmelAne sukhanuM pramANa ApavA kayo rasika puruSa samartha che. kAraNa ke darekanA aMtaramAM to dAha prajvalita hoya che, te kevI rIte sukhanuM pramANa ApI zake ? vaLI saMsAramAM pitA, mAtA, bhrAtA sau potAnA ja svArthanI pUrti icche che, ane putrAdika pote samRddhivAna thatAM pitA AdinA upakAranuM vismaraNa kare che. A pramANe saMsAramAM sau svArthajanita pariNAma dhAraNa karanArA che, ane niraMtara potAnI ja vRddhi ane riddhimAM ja rAcatA hoya che. te anyonya pratyupakAra kyAMthI kare ? sukhanI AzAe ubho karelo parivAra ja duHkhanuM kAraNa bane che. chatAM jIvo e saMsAramAM rAcI rahe che. [10] paHi prAkRtAtmahada mati svArtha rUda thAnuM ! tyjtyuccailokstRnnvddhRnnstaanprthaa // viSaM svAnte vaktre'mRtamiti ca vizvAsahatikRddmavAdityudvego yadi na gaditaiH kiM tadadhikai // 15 // 54 : adhyAtmasAra
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArthaH aho ! loko potAno moTo svArtha hoya tyAre svajanAdikone stuti athavA dhana vaDe potAnA prANoe karIne dhAraNa kare che. ane teone svArtha na hoya tyAre atinirdayapaNe tRNanI jema tyajI de che. vaLI hRdayane viSe viSa ane mukhamAM amRta dhAraNa kare che. ema vizvAsano ghAta karanAra A bhavathakI tane vairAgya prApta thato nathI to pachI tane adhika zuM kahevuM ? bhAvArtha : aho ! A saMsAranuM svarUpa to juo. svArtha hoya tyAre sarve svajanAdikane mIThI vANIthI ke dhanAdika vaDe khuza rAkhe che. temane premapUrvaka rAkhe che. paraMtu svArtha siddha thayA pachI te svajanAdikane nirdayapaNe tRNanI jema tyajI de che. ane bahAra to mIThI vANI vaDe sAro dekhAya che. aMdaramAM kAtila ThaMkha rAkhe che. anyanuM ahita icche che. he jIva ! saMsAranI A ghaTamALa joIne tuM vairAgya dhAraNa kara. [91] dazAM prAntaiH kAntaiH kalayati mudaM kopakalitai ramIbhiH khinaH syAda dhanadhananidhInAmapi guNI // upAyaiH stutyAdyairapanayati roSaM kathamapI tyo modave mavamavanaSadhaTanA / 16 / mUlArtha : guNIjano paNa moTA dhanavAnanA manohara daSTinA prAMta bhAge karIne harSa pAme che. ane temanI roSayukta dRSTithI kheda pAme che. tathA te vakhate stuti vagere upAyo karIne mahA prayatna temano roSa dUra kare che. mATe aho ! A mohanIya karmanI karelI ja A prakAranI bhavagRhanI viSamatA che. ' bhAvArtha : mohanI paravazatA kevI che ? ke saMsAramAM vivekAdika ke koI kuzaLatAe karIne guNavAnane paNa adhika dhanavAnanI prasanna dRSTinI apekSA rAkhavI paDe che, ane temanI prasannatA tene AnaMda Ape che. teonI kopayukta daSTi vaDe pote duHkhI thAya che. ane tene khuza karavA temanI stuti karavI paDe che. pote guNavAna chatAM dhanavAnanI khuzAmata karavA jevI A saMsAranI viSamatA che. temAM rAcIne rahevuM zuM ? bhavasvarUpanI ciMtA-ciMtana : 25
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ [92] priyA prekSA, putro vinaya, iha putrI guNarati vivekAkhyastAtaH pariNatiraninyA ca jananI // vizuddhasya svasya sphurati hi kuTumba sphuTamidaM / bhave tatro dRSTaM tadapi bata saMyogasukhadhIH // 17 // mUlArtha : A AtyaMtara kuTuMbamAM prekSArUpI priyA, vinayarUpI putra guNarUpI putrI, viveka nAmano pitA, zuddha pariNatirUpa mAtA, AvuM vizuddha AtmAnuM kuTuMba pragaTapaNe jaNAya che. chatAM ajJa evA anAdithI bhamatA jIve te joyuM ja nathI. tethI strIAdikanA saMyoga sukhanI icchA prANIone rahyA ja kare che. bhAvArtha : aho ! jJAnIjanonI karuNA to juo. jagatamAM janmelAnI icchAo tRpta thAya tevuM kuTuMba (dhArmika) ApyuM, ke jemAM kyAre viSamatA ja na Ave. bhAI ! tAre strInuM sukha joIe che to bhale tuM tattvo vaDe uttama bhAvanArUpa tArI priyAnuM sukha pAma. tane putra prAptinI vAMchA che, tArAmAM rahelA (namratA) vinayaguNane janma Apa. tane putrInI AkAMkSA che to ratnatrayamaya guNarati-(prema) nAmanI putrIne pragaTa kara. ane tane zirachatrarUpa pitAnI jarUra che to hitAhitanuM bhAna karanAra vivekane chatrarUpa dhAraNa kara. ane tane mAtAnuM vAtsalya joIe che. to e to tArI taddana samIpe rahelI tArI zuddha pariNatinA khoLAmAM besI jA. are tAre bhAMDu-bhaginInI jarUra hoya to te paNa tane nirdoSa prema ane samatAthI maLaze. A rIte tArA kuTuMbano game teTalo vistAra thaze to temAM doSarahita AtmAnA adhyAtmano vikAsa thaze. AvA AtyaMtara kuTuMbanuM nirdoSa sukha choDIne tuM bAhya kuTuMbanA saMgharSo zA mATe UbhA kare che ? [12] purA prema rame tadanuM taSThita ne taTucchede duHkhAnyatha kaThinacetA viSahate // vipAkAdApAkAhitakalazavattApabahulAjanoyasminnasminkvacidapi sukhaM hanta na bhave // 18 // pa9 : adhyAtmasAra
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : jIva rAgajanita premanA AraMbhamAM duHkha pAme che, tyAra pachI te premanI sthiratA mATe duHkho sahana kare che, ane te premano vinAza thAya tyAre te jIva atyaMta saMtApane pAme, kuMbhAranA nibhADAmAM nAMkhelA ghaDAnI jema tape che. chevaTe duSkarmonA vipAkathI bhavAMtaramAM ghora duHkha pAme che. bhAvArtha : he jIva ! kevA khedanI vAta che ke paugalika padArtha, strI-putrAdikano prema meLavavA tuM duHkha pAme che. kadAca prema maLe to tene TakAvavA teone khuza rAkhavA kaSTa sahana kare che. dhanAdika meLave che. vaLI te sarve jIvo maraNAdhIna hovAthI tenA viyoge premavaza pAcho duHkhI thAya che. jANe kuMbhAre bhaThThImAM nAkhelA ghaDAnI jema tuM tapato rahe che. vaLI premavaza bAMdhelA navIna dArUNa karmonuM phaLa Ave tyAre tAre bhavAMtaramAM adhogatinAM duHkha bhogavavAM paDe che. chatAM kaThaNa manavALo tuM saMsAramAM rahI zake che te Azcarya [94] mRgAkSIdagbANairiha hi nihataM dharmakaTakaM / viliptA hRddezA iha ca bahulai rAgarudhiraiH // bhramantyUz2a krUrA vyasanazatagRdhrAzca tadiyaM / mahAmohakSoNIramaNabhUmiH khalu bhavaH // 19 // mUlArtha : A bhavarUpI raNabhUmine viSe strIonA dRSTirUpI bANoe karIne dharmarUpI sainya haNAyuM che. tethI e bhavarUpI raNabhUmimAM ghaNA rAgarUpI rUdhiravaDe hRdayanA pradezo lipta thayA che. tathA seMkaDo vyasanorUpI krUra gRdhra pakSIo mastaka para UDe che, tethI kharekhara A bhavasaMsAra mahAmoharAjAnI raNabhUmi ja che. bhAvArtha : karmazatruothI gherAyelI A bhavarUpI raNabhUmine viSe vikArajanita daSTinA (strI) bANothI dharmarUpI sainya haNAI rahyuM che. tethI raNabhUmi jema ghAyala sainyathI rUdhiravALI bane che te jIvanuM hRdaya rAgAdi vaDe lipta thAya che. temAMya vyasanothI parAdhIna banelo jIva mahAmohanIya karmanI raNabhUmimAM du:kha pAme che. bhavasvarUpanI ciMtA-ciMtana : pa7
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ [95] hasanti krIDanti kSaNamatha ca khiyanti bahudhA / rudanti krandanti kSaNamapi vivAdaM vidadhate // palAyante, modaM dadhati, parinRtyanti vivazAH / bhave mohamAvaM vamapi tanumAnaH parigatIH | 20 || mUlArthaH A saMsAramAM mohanA apUrva unmAdane pAmelAM prANIo parAdhInapaNe kSaNa vAra hase che. kSaNavAra krIDA kare che, kSaNamAM ghaNo kheda pAme che. kSaNa vAra rUdana kare, AjhaMda kare, vaLI vivAda kare. koIvAra nAkhuza thAya koI vAra harSa pAme ane nRtya paNa kare. bhAvArtha : aho ! ajJAna ane mohavaza jIvanI kevI parAdhInadazA che. kSaNamAM hase, kSaNamAM raDe, kSaNamAM atyaMta vilApa kare ke vivAda kare, kSaNamAM nAkhuza thAya kSaNamAM hase nAce. jIvanabhara A pramANe karmanA dhakke aneka krIDAo karI jIvana vyartha gumAve che. [96] apUrNA vidyeva prakaTakhalamaitrIva kunaya praNAlIvAsthAne vidhavavanitAyauvanamiva // aniSNAte patyo mRgaddaza iva snehalaharI / bhavakrIDA vrIDA dahati hRdayaM tAttvikaddazAm // 21 // mUlArtha apUrNa vidyAnI jema pragaTa jANelI khalanI mitrAInI jema sabhAmAM anyAyanI paraMparAnI jema vidhavA strInA yauvananI jema ane akuzaLa patine viSe mRgAkSInI snehalaharInI jema A bhavakrIDArUpI lajjA tattvadRSTivALA puruSonA hRdayane bALe che. bhAvArtha : paramArthanI dRSTivALA jIvonI manovRtti daDha hoya che. tethI jema apUrNa vidyAvALAne paMDitonI sabhAmAM kSobha thAya che. tema saMsArane viSe pUrve karelI saMsAranI sukhanI krIDA temane paramArtha dRSTi prApta thathA kSobha-dAha pedA kare che. vaLI mitre karelI ThagAIthI jema jIvane kheda thAya che, tema saMsAranA sevananuM nirguNapaNe temane kheda Ape che. vaLI vidhavA strInuM yauvana pratipaLe saMtApakAraka thAya che, ane mUrNapatino yoga 58 : adhyAtmasAra
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuzaLa strIne dAkAraka lAge che, tema tattvanipUNane saMsArano saMga dAkAraka che. [97] prabhAte saJjAte bhavati vitathA svApakalanA / dvicandrajJAnaM vA timiravirahe nirmaladdazAm // tathA mithyArupaH sphurati vidite tattvaviSaye / bhavo'yaM sAdhUnAmuparatavikalpasthiradhiyAm // 22 // mUlArtha : jema prabhAtakALa thaye svapnanI racanA niSphaLa jAya che. athavA timira jAtinA netravyAdhino nAza thaye nirmaLa daSTivALAne be caMdranuM jJAna mithyA bhAse che. tema tattvano viSaya jANavAthI jemanA vikalpo zAMta thaI sthira buddhi thayelI che, tevA sAdhuone A saMsAra miththArUpa bhAse che. bhAvArtha : jema prabhAta thatAM svapnasRSTi samApta thaI jAya che. athavA mithyA bhAse che. motiyA jevA vyAdhithI be caMdranuM dekhAvuM netraroga dUra thatAM naSTa thAya che, arthAt bhrAMti TaLe che. tema paramArthane jANanArAnA saMkalpa-vikalpo zAMta thayA che. citta svasthatA pAme che. tene A svapnamaya jagata mithyA bhAse che. [33] priyAvALIvILAzayananusaghanasu rbhavo'yaM pIyUSairghaTita iti pUrva matirabhUt // akasmAdasmAkaM parikalitatattvopaniSadA midAnImetasminna ratirapi tu svAtmani ratiH // 23 // mUlArtha H A saMsAra priyAM, manoharavANI, vINA, zayana ane zarIra saMvAhana e sarva prakAranA sukharUpa amRtavaDe racelA che. e pramANe prathama mAnyatA hatI, ane hamaNAM to akasmAta amane Atma tatvanuM upaniSada (jJAna) prApta thavAthI e saMsAramAM kaMI paNa rati prIti thatI nathI. phakta AtmA viSe ja rati utpanna thAya che. bhAvArtha : aho jIva ! pUrva ajJAnavaza tuM kyAM hato ? A saMsAramAM priyAnI vANI, vINAvAdana, zayana ane zarIra sukhanA bhavasvarUpanI ciMtA-ciMtana : 59
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sevanamAM ja amRta mAnato hato. paNa tattvajJAnIone AtmajJAna thatAM pUrvanuM bhramita sukha naSTa banyuM che. have emane A saMsAranA koI padArthamAM rati prIti rahI nathI. [99] dadhAnAH kAThinyaM niravadhikamAvidyakabhava prapaJcAH pAJcAlIkucalazavanAtiratidAH // galatyajJAnAbhre prasRmararucAvAtmani vidhau / cidAnandasyandaH sahaja iti tebhyo'stu viratiH // 24 // mUlAI pAMcAlInA stanarUpI kalazanI jema avadhirahita kaThinatAne dhAraNa karatA evA ajJAnathI utpanna thayelA A bhavanA prapaMco prItidAyaka thatAM nathI. ajJAnarUpI vAdaLo vikharAI javAthI ane pracAra pAmatI kAMtivALA AtmArUpI caMdrano udaya thavAthI svAbhAvika cidAnaMda rasa prApta thayo che. tethI saMsAranA prapaMcothI - vistArathI virati ja raho. - bhAvArtha ajJAnavaza utpanna thayelA A prapaMco, saMsAranA parivArAdika saMga maryAdArahita kaThoratA dhAraNa kare che. tyAre paththaranI pUtaLInA stananI kaThoratAnI jema duHkhadAyI jaNAya che. paraMtu jyAre AtmajJAnarUpI caMdra prakAzita thAya che, tyAre cidAnaMdamaya AtmAno svAbhAvika guNa utpanna thAya che. tethI have bhavanA prapaMco nirarthaka ja che. [100] bhave mA rAzInAranosapradatA na sA jJAnadhyAnaprazamajanitA kiM svamanasi // bahiryAH preyasyaH kimu manasi tA nAtmaratayaH / tataH svAdhInaM kastyajati sukhamicchatyatha param // 25 // mUlArtha : A saMsAramAM hAthI, azva, gAya, baLada vagerenA samUhathI bane te rAjalakSmI che. to zuM jJAna, dhyAna, ane prathamathI utpanna thayelI lakSmI yogIjanonA manane viSe nathI hotI ? vaLI je bAha strIo A saMsAramAM hoya che tema yogInA manamAM Atmarati te strIrUpa nathI ? tethI koNa vidvAna AvuM sukha choDI parama; sukha icche ? 60 : adhyAtmasAra
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : saMsAramAM hAthI ItyAdi vaDe rAjalakSmI manAya che. paraMtu asaMsArIne to jJAna, dhyAna ane upazama jJAnalakSmI che. jJAnathI zrutarUpa hAthInI zobhA, dharma dhyAna ane zukaladhyAna rUpa jANe azvonI zobhA, ane upazamathI utpanna thayelI zAMti gAyanI jema zobhA pAme che. AvI jJAnalakSmIne prApta karanAra yogIjano rAjalakSmIne zA mATe icche ? vaLI rAjA Adine manohara rUpavALI priyAo hoya che paNa yogInA manane viSe to AtmaratirUpa karmamana rahita IndrANIthI paNa vizeSa harSadAyaka priyA hoya che. evA svAdhIna sukhavALA yogIo saMsAranA kSaNika sukhane kema icche che? [101] parAdhInaM zarma kSayi viSayakAjhaudhamalinam / bhave bhIteH sthAnaM tadapi kumatistatra ramate // budhAstu svAdhIne'kSayiNi karaNautsukyarahite / nilInAstiSThanti pragalitabhayAdhyAtmikasukhe // 26 // mUlArtha: A saMsAranAM sukho parAdhIna, kSaNika, viSayatRSNAthI malina ane bhItidAyaka che, chatAM temAM mithyAmati AnaMda mAne che. paraMtu paMDita puruSo to svAdhIna avinAzI indriya viSayanI utsukatA rahita, bhayarahita evA adhyAtma sukhImAM magna che. bhAvArtha : bhAI ! saMsAranA sukha kevAM che ? parAdhIna, bahAramAM sAdhana hoya to sukha maLe te paNa kSaNika eka padArtha bhogavyo naSTa thayo. ane teNe kAraNe viSayatRSNAnI adhikatA thavAthI citta malina rahe che. ane te sukho chUTI javAno bhaya lAge che. chatAM miththAmati te sukhane icche che. - jJAnIjano to svAdhIna sukhane icche che. jemAM koI bAhya padArthanI AvazyakatA nahi. AtmAthI ja utpanna thayelA jJAnAdi guNonuM sukha nitya rahevAvALuM, ane mokSAbhilASInI bhAvanA nirmaLa hoya, tethI bhayarahita hoya che. [102] tavetAne nAmathI tuM manaM svarupAnudhyAnaM zamasukhanidAnaM kRtadhiyaH // bhavasvarUpanI citA-ciMtana : 1
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthirIbhUte yasminvidhukiraNakarpUravimalA / thazaH zrI pratA cajhinasamatasthitivirAgyuM che ra7 | mUlArtha H te kAraNa mATe nipuNa buddhivALA paMDito A bhava svarUpanA ciMtanane zamasukhanA kAraNarUpa tathA traNa jagatane abhayadAna devArUpa kahe che ke bhavasvarUpanuM dhyAna sthira thavAthI jinAgamanA tattvonI sthitine jANanAra puruSone caMdranA kiraNo tathA kapUranI jevI nirmaLa yazarUpI lakSmI athavA mokSa lakSmI vRddhi pAme che. bhAvArtha : bhavaciMtanano A adhyAyano marma e che ke jene Atmahita priya tevA paMDito-jJAnIjano to A bhavasvarUpanuM aneka rIte ciMtana karIne samatAnA sukhane prApta kare che ane bhavathI mukta thAya che. Ama svahita to thAya che paraMtu eka jIva jyAre siddhatvane pAme che tyAre te jIva taraphathI jagatanA jIvone abhayadAna maLe che. zarIradhArI jIvanI manAdi yoganI pravRttithI jIvo virAdhanA pAmatA hoya che. aho evA sata-puruSonI praNAli to juo, pote siddhatva pAme. tyAre nigodanA eka jIvane jIvanavikAsanI taka maLe jIvanA siddhatvathI jagatanA samagra jIvo abhaya pAme, vaLI bhavasvarUpa tinano prabhAva evo che, ke jagatanA jIvo pratye abhayadAnanI bhAvanA phalita thAya che. AvuM A bhavasvarUpanuM ciMtana karanAra tattvono jANakAra thavAthI samyagdarzanAdine prApta karI mokSane pAme che. "yaza vijyajIe Avo adhyAtma prabaMdha racI jagatanA jIvo para upakAra karyo che. vaLI TIkAkAra gaMbhIravijayajIe aMtanA zlokamAM laghubhAve jaNAvyuM che ke artha ane rahasyothI bharelI "gaMbhIra vANI kyAM ? ane alpa mati huM kyAM? chatAM gurukRpAthI A prathama prabaMdha pUrNa thayo che. kharekhara ! gurukRpA vagara adhyAtmagraMthone racavA durlabha che. gurukRpA vaDe ja A tattvarUpa nirUpaNa zakya banyuM che. bhavaciMtana svarUpa saMpUrNa 62 : adhyAtmasAra
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthakAre vairAgyanuM traNa prakAre nirUpaNa karyuM che. 1. vairAgya saMbhava 2. vairAgya bheda, 3. vairAgya viSaya vastutaH traNe prakAramAM vairAgyano ja mahimA che. kAraNa ke vairAgya rahita cAritranI zuddhi nathI. cAritranI zuddhi e ja vItarAgatA che. pUrNa vitarAgatAnA zuddha pariNAme pUrNajJAna pragaTe 1. vairAgya saMbhavamAM graMthakAre saMsArI jIvane vairAgyanA bhAva kevI rIte Upaje tenI saMbhAvanA darzAvI che. kahe che ke - amAvAsyAnI aMdhArI rAtre AkAzamAM caMdra camake tevI saMbhAvanA nathI. vaMdhyajAtinA vRkSane phaLa bese tevI saMbhAvanA nathI. tema viSayAsakta cittamAM vairAgyanI saMbhAvanA nathI. paraMtu je jIva jagatanA vaiSayika sukhathI vimukha thayo che. dhanAdi pratye anAsakta che. tenAmAM vairAgyanI saMbhAvanA che jene janma-maraNathI trAsI chUTyo che, tenuM kArya siddha thavA mATe vairAgya guNa dhAraNa thAya che, tyAM adhyAtmanI saMbhAvanA che. saMsAranAM mRgajaLa samAM sukhomAM je Asakta nathI. jene sva-parano viveka janmyo che, tevA sAdhakonI udAsInatA e vairAgya che. e vairAgyanA cAra (yoga) prakAra kahyA che. 1. bhogayoga, 2. damanayoga, 3. bhaktiyoga, 4. jJAnayoga. 1. bhogayoga : koI jIvo ema mAne che ke eka vAra pUratA bhogasukha bhogavI levA pachI te chUTI jaze. paraMtu tyAre jIvanI dazA bakaruM kADhatAM UMTa pese tevI thAya che. jIvanI tRSNA anaMta che. viSayo agaNita che. bhogavatAM vairAgya saMbhava : 63
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhogavatAM chUTyo to nahi, paraMtu anaMta janmo kharcAI gayA. ane viSayatRSNA to marAI nahi. e tRSNAo kevI che jANo cho ? jyAre dIna hato tyAre tene dhananI bhUkha lAgatI. dhana maLyA pachIthI tenI vRddhinA taraMga jAgyA. dhana vRddhi thatAM moTAIne ane zeThAIne icchavA lAgyo. pachI to maMtrI, rAjA ane deva thavAnI tRSNA jAgI ema karatAM vRddhAvasthA AvI tyAre traNa-cAra peDhInI ciMtA karato karato tRSNA to na marAI paNa pote marAI gayo, maryo. chatAM vairAgya na Upajyo. 2. damanayoga H sAdhaka uparanuM AvuM dRzya joIne jAgRta thaI jAya che, te bhavanA AvI niguNatAne jue che, ane viSayo pratyethI nivRtta thAya che tyAre vairAgyanI saMbhAvanA thAya che. ane te samaye jIvomAM guNonI vRddhi tathA vinayarUpa dharmanA pariNAma thAya che. prathama Avo AtmavikAsa thayA pachI arthAt viSaya sukhone gauNa karIne, temAM sukha nathI tevuM sAcuM darzana thAya che, tyAre ja jIva punaH anaMta saMsAra na bAMdhe tevI apunarbaMdhaka jevI pAtratA pAme che. joke A dazA hajI saMsAranA sukhabhoga sahita che, vairAgyanI nathI. paraMtu ahIMthI AtmavikAsanuM bIja ropAya che. sukha bhogamAMthI manane nivRtta karavAno mahAprayAsa Adaravo paDe che. damana karavuM paDe che. madhupramehanA rogavALA dardIne mIThAInA pratibaMdhanuM damana karavuM paDe che. bhAI ! tema mohanIya karmanI mIThAzanA pratibaMdhanuM ahIM mana upara damana to karavuM paDe. paNa damana pachI jyAre zamana thAya che tyAre jIvane apUrva AnaMda prApta thAya che. 3. bhaktiyoga : javA de bhAI tane damana ane zamana nathI phAvatuM. rAganA saMskAro tane pAcho pADe che. bhale, have rAganuM sthAna tuM badalI nAMkha. je rAga tane jagatanA paudgalika padArtho ane pAmara jIvo tarapha hato. parigraha ane parivAra tarapha hato. 64 : adhyAtmasAra
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ te rAgano pravAha have paramAtmA pratye vALI le. parapadArthono rAga tane vAstavamAM sukhano bhAsa pedA kare che. tyAM sukha che nahi. mATe eka vAra mukha pheravI jo. eka vAra tuM paramAtmAnI bhaktimAM manane joDa, tyAM prIti thavA de, e prIti ja tArA sukhAbhAsathI tane jAgRta karI deze. ane paramAtmA to vItarAga che. vItarAga pratye karelo rAga tane vairAganuM pradAna karaze. cothA guNasthAne hajI vratAdi na hovAthI sukhasevana che. alpAdhika bhogecchA che. te kevaLa mohanIyakarmanA udayane kAraNe che. chatAM anaMtAnubaMdhI janita tIvra rAga na hovAthI te koI prakAranuM viSaya sevana ke pApAcaraNa tIvrabhAve, rasapUrvaka karato nathI. vaLI A guNasthAne jeTalI kaSAyanI maMdatA che teTalo vairAgyano aMza che. vAstavamAM jene bhogAdinI icchA cheda pAmI che, tenI kadAca bhogAdinI pravRtti dekhAya to te kevaLa pUrva nikAcita karmanA kAraNe che. A vidhAna mithyAmati jIvane lAgu paDatuM nathI ke daMbhIjanone paNa lAgu paDatuM nathI. temano bAhya jaNAto vairAgya paNa muktinuM kAraNa banato nathI. jJAnI, AtmabhAve virakta hovAthI bhogo paNa temane vairAga tarapha laI jAya che. chatAM pUrNatA pAmavA sudhI jIvane jAgRta rahevAnuM che. mohanIya karmano udaya jIvane kyAre kyAM pheMkI de te kahI zakAya tema nathI. chatAM jJAnIne maMda kaSAyathI zubhabaMdha paDe che. ajJAnI sarvathA baMdhAya che. mATe bhavyAtmAe uttama vairAgyabhAvanA ja karavI. 4. jJAnayoga : deha chatAM jenI dazA dehAtIta varte che te jJAnano vairAgya uttama che. game tevA pracaMDa pralobhanothI paNa te vicaLa thatA nathI AthI jJAnasahita vairAgya ja muktinuM kAraNa che. vairAgya saMbhava : 95
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdha rajo adhikAra pamo :: verAgya saMbhava prathama prabaMdhamAM zAstramahimA, adhyAtmanuM svarUpa, nirdabha AcaraNa ane bhavasvarUpanuM ciMtana kahyuM hatuM. jenI phalazrutirUpe jIvone vairAgya utpanna thAya che, tethI have vairAgyanA bheda batAve che. [103] mavasvarupavijJAnAkSAtrakhyadraSTinA tadicchocchedarupaM drAg vairAgyamupajAyate // 1 // mUlArtha : bhavasvarUpanA jJAnathI ane nirguNa dRSTithI utpanna thayelA SathI tatkALa te bhavanI icchAnA ucchadarUpa vairAgya utpanna thAya che. bhAvArtha : bhavasvarUpanA ciMtana vaDe dRSTino vikAra zamI javAthI saMsAranAM nagna svarUpanuM jJAna thatAM, saMsAramAM vasatA jIvomAM sAdhakane samyagdarzanAdi koI guNa dekhAto nathI tethI saMsAra pratye aruci thAya che. AthI bhavabhramaNane chedavA mATe vairAgya pedA thAya che. arthAt saMsAranA arucikara prakArone jANIne bhavyAtmAne anAsakti Upaje che. [104] siddhayA viSayanIyarA vairAgye vanti re ! mata na mukhyatve teSAM visatiH | 2 | mUlArtha : jeo viSaya sukhanI siddhi vaDe vairAgya prApta thAya tevuM varNana kare che, temano mata yAdavarthanI aprasiddhine lIdhe yogya nathI. bhAvArtha : ajJAnavaza upadezako potAnA sthAnanuM uttaradAyitva cUkI jAya che, ane manakalpita vidhAna kare che, jemake eka vAra IndriyonA viSayo pUrA bhogavI lo pachI chUTI jaze, vairAgya pedA thaze. paraMtu jJAnIjano kahe che ke tema banavuM saMbhavita nathI. kAdavamAM besIne pachI svaccha thavA jevuM che. vAstavamAM jJAna vaDe vairAgya pedA thAya che, bhoga vaDe vairAgya pedA thato nathI. 66 : adhyAtmasAra
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] mAta-pranaluicce-vAte dhvanittazaH | kAmabhogeSu mUDhAnAM samIhA naM pazAmyati // 3 // mUlArtha : mUDha prANIone kAmabhogo anaMtIvAra prApta thayA chatAM paNa jeNe koI vakhata maLyA ja nathI evA bhramathI temanI icchA zAMta nathI thatI. bhAvArtha : paramArthane nahi jANanAra mUDha prANIne kyAMthI khabara hoya ke pUrve AvA bhogo prApta karIne rogonuM upArjana karyuM che. ane A bhavamAM ema jANe che ke pUrve bhogo maLyA nathI. AvA bhramathI te bhoganI pAchaLa doDe che. paraMtu tene temAM zAMti maLatI nathI. [106] viSaH sIyate no nejovi pAvara | pratyuta prollasacchakti-rbhUya evopavarddhate // 4 // mUlArtha : kASTavaDe agninI jema viSayovaDe kAma kSINa thato ja nathI. paraMtu vistAra pAme. tevI jenI zakti che te kAma vAraMvAra vRddhi pAme che. bhAvArtha : agnimAM idhanapUrti karo eTale Aga prajvalita thAya, te kSINa thavA saMbhava nathI. tema kAma Adi bhogecchA viSayatRSNAne uttejita kare che. vairAgya vagara tevI icchAo zAMta thavI saMbhava nathI. [17] saubhava siMhAnAM putranamiva kSamA | viSayeSu pravRttAnAM vairAgyaM khalu durlabham // 5 // mUlArtha : siMhonI saumyatAnI jema ane sarponI kSamAnI jema viSayomAM pravRtta thayelA puruSane vairAgya prApta thAya tema kahevuM azakya che. bhAvArtha : are bhAI ! tuM vicAra kara ke siMho pAsethI saumyatAnI apekSA rAkhavI. ke sarpo pAsethI kSamAnI apekSA rAkhavI saMbhava che "nA" to pachI viSayomAM pravRtta rahIne kayo subhaTa vairAgya prApta karaze ? asaMbhavuM. vairAgya saMbhava : 67
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] matvA viSayacA vo verArtha vighIrvati | apathyamaparityajya sa rogocchedamicchati // 6 // mUlArtha : je koI manuSya viSayono tyAga karyA vinA vairAgyane dhAraNa karavA icche, te manuSya kupathyano tyAga karyA vinA rogano nAza karavA icche che. bhAvArtha : bhavathI chUTavA vairAgya e sAdhana che, tene mATe viSayono tyAga e upAya che. viSayonA tyAga vagara vairAgya dhAraNa thato nathI, jema kupathyano tyAga karyA vagara rogano nAza thato nathI. [109] na citte viSayAsakte vairAgyaM sthAtumapyalam / ayodhana ivottapte nipatanbindurambhasaH // 7 // mUlArtha : tapAvelA loDhAnA ghaNa upara paDelA jaLabiMdunI jema viSayothI Asakta thayelA cittamAM vairAgya rahevA samartha nathI. bhAvArtha : tapelA loDhAmAM eka jaLakaNa rahe tevuM jema mAnavuM akalpita che, tema viSayAsakta cittamAM vairAgya rahevo akalpita che. viSayAsakta indriyAdhIna che. vairAgya AtmadazA che. [999] thavIH cAtuM rAtrI naM zani | tavA viSayasaMsAvitte vairAgyasaMDamaH | 1 || mUlArtha jo amAvAsyAnI rAtrie caMdrano ane jo avakezi(vaMdhya) vRkSane phaLa Ave to viSayanA saMsargavALA cittamAM vairAgyano praveza thAya. bhAvArtha : amAvAsyAnI rAtrie AkAzamAM cAMda Uge ? "nA" vaMdhyavRkSa phaLa Ape ? "nA" to pachI bhAI Asakta jIvane vairAgyanuM sAmarthya kyAMthI maLe ? na maLe. [999] mahetu, taveSA-dviSaSyavRttitaH | verA rirIvAchuM maneftharzanAr + 2 / mUlArtha :bhavanA kAraNI para dveSa thavAthI. viSayomAM apravRtti thavAthI ane bhavanI nirguNatA jovAthI bAdhA rahita vairAgya prApta thAya che. 68 : adhyAtmasAra
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : jIvane bhavabhramaNanA kAraNonuM jJAna thAya to tene te ajJAna ane rAgAdi bhAva para dveSa pedA thAya. viSayothI virakta thAya. tethI bhavamAM tene nirarthakatA jaNAya che, tyAre tene vairAgyabhAvanA pedA thAya che. [112] caturthe'pi guNasthAne nanvevaM tat prasajyate / yuktaM khalu pramAtRRNAM bhavanairguNyadarzanam // 10 // mUlArja : ziSya zaMkA ! kevaLa bhavanA bhayathI ke temAM aDiMca thavAthI vairAgya pedA thAya to cothA guNasthAnake vairAgyanI prApti thaze. kAraNa ke e guNa sthAne saMsAranI aruci hoya che. bhAvArtha : cothA guNasthAnake vratAdi nathI. tyAM viSaya sevana che, te sAcuM paNa saMsAra vRddhi pratye to aruci che, tene vairAgya kahyo che. to pachI viSayasevana ane vairAgya baMne sAthe kevI rIte hoya ! jeTalI kaSAyanI maMdatA thaI teTalI vairAgyanI bhAvanA hoya che. cAritra guNanI apekSAe tyAM vairAgya nathI, paraMtu zraddhA guNanI apekSAe vairAgya che. [112] satna, cAritramohasya mahimA joDAM vastu / yadanyahetuyoge'pi phalAyogo'tra dRzyate // 11 // mUlArtha : tamArI zaMkA sAcI che, cothe guNasthAne vairAgyanAM bIjAM badhAM kAraNo bhAvasvarUpa vijJAna hovA chatAM phaLano abhAva che kAraNa ke tyAM cAritra mohanIya karmano evo mahimA che. bhAvArtha : he vatsa ! cothe guNa sthAne je viSayAdi saMbaMdho che te cAritra mohanIyanA udayanuM sAmarthya che. tethI bhavasvarUpanuM jJAna tyAM zraddhArUpa to che ja. paraMtu cAritra mohanIyanA baLe jIva viSaya bhogAdi kare che, paraMtu te tIvrabhAve karato nathI kAraNa ke anaMtAnubaMdhI kaSAya tyAM zAMta thayA che. [ 114] dazAvizeSe tatrApi na cedaM nAsti sarvathA / svavyApArahatA''saGkaM tathA ca stavabhASitam // 12 // mUlArtha H te cothA guNasthAnakane viSe vairAgya sarvathA nathI ema vairAgya saMbhava : 69
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI, paraMtu paNa dazAno vizeSa chate, potAnA vyApAre jemAM AsaktinuM haraNa kareluM che evo vairAgya varte che. | bhAvArtha cothA guNasthAnake viziSTa nirmaLatA che ja. tethI tyAM vairAgya na ja hoya tema nathI. teo viSayamAM pravRtta che paNa Asakta nathI. viSayone sAcA ke sArA mAnatA nathI. teo aneka ArAdhanA dvArA Asaktino paricaya ghaTADavAnI abhilASAvALA hoya che. [115] yadA marunnarendrazrI-stvayA nAthopabhujyate / yatra tatra ratirnAma viraktatvaM tadApi te // 13 // mUlArtha : he nAtha ! je janmamAM tame devendra ane narendranI lakSmI bhogavI hatI, te vakhate paNa koI sthaLe tamAre rati hatI to paNa temAM vairAgyapaNuM ja hatuM. bhAvArtha : bhoga chatAM bhogAtIta, deha chatAM dehAtIta dazA kevI hoya ! te vItarAgadazAthI samajAve che. he nAtha ! bhavitavyatAnA yoge tame jyAre devendra ke narendrapaNuM pAmyA ane je puNyanA yoge sukha bhogavyAM temAM ja rati jaNAya che te hakIkatamAM virakti hatI. ApanI aMtaraMga dazAmAM te te padArthonuM AkarSaNa na hatuM. [116] bhavecchA yasya vicchinnA pravRttiH karmabhAvajA / ratitI viravatI sarvatra gumavedyataH + 14 / mUlArthaH bhavanI icchA viccheda pAmI che tene bhogAdikamAM je kaMI pravRtti dekhAya che. te karmanA udayathI utpanna thayelI che. tathA te vairAgyavaMtanI viSayamAM je prIti dekhAya che te sarvatra te zubhavedanIya karmano udaya che. bhAvArtha : je mumukSunI bhavecchA nAza pAmI che, ane mAtra mokSa mATe ja jenuM pravartana che temanI viSayomAM pravRtti pUrvanA puNya yoganA nikAcita karmano udaya che. tethI tevA virakta samyagadaSTi AtmAne saMsAranAM sukho sArabhUta nathI, paNa sAtA vedanIya karma harSAdikathI bhogavatA jaNAya che ke teo prasannatA paNa pAmatA hoya che. temAM zubha nAmakarmano yoga che. 70 : adhyAtmasAra
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ [117] atazcAkSepakajJAnAt kAntAyAM bhogasannidhau / na zuddhiprakSayo yasmAddhAribhadraM idaM vacaH // 15 // mUlArtha : tethI AkSepaka (viveka) jJAnane lIdhe strI tathA bhoga samIpe rahyA chatAM paNa temanI zuddhino nAza thato nathI, zrI haribhadrasUrinuM paNa evuM ja vacana che. bhAvArtha : samyag dRSTi AtmAne saMsAranA padArthanI heya upAdeya yukta vivekadRSTi hovAthI temanI samIpe kaMcana-kAminInA bhoga hovA chatAM temano AtmabhAva zuddha hovAthI teo zrutajJAnamAM prItivALA hoya che, haribhadrasUrinuM vacana A pramANe che. [118 ] mAyAmbhastattvataH pazyannanudvignastato drutam / tanmadhyena prayAtyeva yathA vyAghAtavarjitaH // 16 // [119] bhogAn svarupataH pazyaMstathA mAyodakopamAn / bhujAno'pi saGgaH san prayAtyeva paraM padam // 17 // mUlArtha : jema koI vyAmoha rahita puruSa tattva dRSTithI mAyAnA jaLane (mRgajaLane) jANIne tethI udvega pAmyA vinA ja tatkALa te mAyAjaLamAM praveza karato nathI, te ja pramANe bhogone svarUpathI mAyAjaLanI jema jANIne saMga rahita thaI bhogone bhogavatA chatAM mokSapadane pAme che. bhAvArtha : samyag dRSTivaMta AtmA zabdAdika mRgajaLarUpa bhoganA viSayomAM lobhAtA nathI, vaLI paramArtha dRSTiyukta hovAthI kadAca bhoga sAmagrI ne bhogave to paNa temAM tIvra AsaktivALA thatA nathI. aMte sarva saMyama pAmI mokSa pAme che. [20] moLatattvasva tu puna-rna modhita dhanam / mAyodakaddaDhAvezA-tena yAtIha kaH pathA // 18 // mUlArtha : bhogane viSe ja tattvabuddhivALAne mAyAnA jaLamAM deDha Aveza hovAthI saMsArarUpI samudranuM ullaMghana thatuM nathI. tethI A manuSya lokamAM teo kumArge jatA hovAthI, sanmArgane pAmatA nathI. bhAvArtha : he cetana ! jenI zuddha caitanya pratye dRSTi thaI nathI vairAgya saMbhava : 71
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane bhogane ja viSe Atmabuddhi rAkhe che, te IndrajALa rUpa bhogamAM ja sukha mAne che tene saMsArasamudrano pAra pAmavo sahelo nathI. mAnavajanma maLavA chatAM unmArge cAlanArane sanmArga kevI rIte prApta thAya ! [21] sa taraiva mahino vathA tityasaMzave | ____mokSamArge'pi hi tathA bhogajambAlamohitaH // 19 // mUlArtha : te paramArtha dRSTivALo puruSa jema te gRhavAsamAM paNa bhavane viSe udvigna ja rahe che. tema bhogatattva puruSa mokSamArgane viSe bhogarUpI jaMbAlathI (kAdavathI) mohita thaIne rahe che. bhAvArtha paramArtha dRSTi jene prApta thaI che tevo puruSa gRhavAsamAM AraMbha, parigraha ane bhoganA sAdhano chatAM temAM pravRtta thatAM bhavanA bhayavALo udAsa rahe che. paraMtu mananI vicitratA to juo ke tethI UlaTuM bhogane tattvarUpa mAnavAvALo kadAca saMyamane dhAraNa kare to paNa bhogarUpa kAdavamAM manane rokIne saMyamathI udvega pAme che. kAraNa ke tenuM zraddhAna paripakva nathI, arthAt viparIta che. [22] gharmavera dRsyatra monyogo vattIyasI ! hanti dIpApaho vAyu-valantaM na davAnalam // 20 // mUlArtha : A samagu daSTivaMtane viSe bhogano yoga moTI dharmazaktine haNato nathI. jema dIpakane viSe vAyu dedIpyamAna dAvAnaLane haNato nathI. bhAvArtha : aho ! samyam daSTivaMtanA AtmAnuM sAmarthya kevuM che ? puNya yoge bhogano saMyoga hovA chatAM zraddhArUpe thayelI vairAgyanI pariNatine te haNato nathI. nAnA dIpakane bUjhavI zake tevI sAmAnya pavananI lahara moTA dAvAnaLane bUjhavI zakatI nathI. tema samyagRSTi AtmAnA zuddha pariNAmane bhogo calAyamAna karI zakatA nathI. [22] vadhyate vADhamAsto kathA taiMkhi pakSI | zuSkagolavadazliSTo viSayebhyo na badhyate // 21 // 72 : adhyAtmasAra
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : zlekha(kapha)ne viSe makSikAnI jema viSayone viSe atyaMta Asakta thayelo puruSa baMdhAya che. ane zuSka mATInA piMDanI jema viSayothI AzleSa nahi pAmelo manuSya baMdhAto nathI. bhAvArtha : jema sUko mATIno piMDa bhIMta para coMTI zakato nathI, tema viSayanA vipAkane jANIne te pratye nIrasa thayelo jJAnI puruSa AtmabhAve virakta hovAthI karmanA phAMsalAmAM phasAto nathI tethI karmabaMdha tene muktinA mArgamAM Avato nathI. [24] vahu nirodhArtha-nivRttirapa verita nivRttiriva no duSTA yogAnubhavazAlinAm // 22 // mUlArtha : koI prANIne ghaNA doSonA nirodhane mATe anivRtti paNa yoganA anubhava vaDe zobhatA evA mahAtmAonI nivRttinI jema duSaNavALI nathI. bhAvArtha : udayakarmanI vicitratAnA baLe mahAtmAonI viSayomAM pravRtti hoya to te moTA doSanI nivRtti mATe thatI hoya che. prAya moTA doSanI nivRtti ja yogya che. chatAM koI vAra yoganA svAmIone viSayamAM pravRtti pariNAme vairAgyanuM nimitta bane che. (A niyama sarvatra lAgu pADavo nahi jethI svaccheda mArganuM poSaNa thAya) bharata cakravartI jevA samyakardaSTivaMtamAM bhogamAM pravRtta chatAM Asakta na hatA tethI eka alaMkAra paNa vairAgyanuM nimitta thayo. [125] yasminiSevyamANe'pi yasyAzuddhiH kadAcana / tenaiva tasya zuddhiH | vinati di zrutiH 23 mUlArtha : je mANasane je bhogAdika sevavAthI kadApi azuddhi thAya che. te mANasane te ja bhogAdika sevavA vaDe kadAcita zuddhi paNa thAya che. bhAvArtha : jema meleriyAnA tAvanA dardIne ghInuM sevana tAva zAmaka thAya che, chatAM koI jIvane tema na paNa thAya. tema samyagdaSTi AtmAne koI udayabaLe bhogAdika sevavA chatAM zuddhi thAya che, koI Asakta jIvane viSe te bhoga doSanI vRddhi kare vairAgya saMbhava : 73
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. arthAt karmabaMdha ane mokSanI vyavasthA jIvanI bAhya ceSTA upara AdhArita nathI paNa aMtaraMga pariNAma upara AdhArita che. tIrthaMkarAdinA janma kalyANakonA utsavo temane karmabaMdhanuM kAraNa banatA nathI. jagatanA jIvone teja kA2No karmabaMdhanuM kAraNa bane che. tIrthaMkarAdi te prakAromAM virakta che. ane saMsArI te te prakAromAM Asakta che. [26] viSayALAM tato vanya-nanane niyamo'stina / ajJAninAM tato bandho jJAninAM tu na karhicit // 24 // mUlArtha : tethI karIne viSayono ekAMte karIne baMdha utpanna karavAmAM niyama nathI. te mATe ajJAnIne baMdha che, ane jJAnIne kadApi baMdha nathI. bhAvArtha : arthAt viSayabhogo chatAM viSayathI virakti hoya tyAre karmabaMdhana ja thAya tevuM nathI. paraMtu jJAnIne tevA samaye paNa aMtaraMgamAM maMda kaSAyarUpa pariNati hovAthI devAdi gatinA baMdha paDe paNa tiryaMcAdi azubha baMdha na paDe. paraMtu ajJAnIne to viparIta matine kAraNe sarvathA baMdha ja hoya che, te pachI pravRtti ho ke nivRtti ho. jJAnIne baMdha na hoya arthAt mArgane hAni karanArA karmabaMdha na hoya. [127] sevate'sevamAno'va sevamAno na sevate / kopi pArajano na syAdAzrayan parajanAnapi // 25 // mUlArtha : koI prANI bhogane nahi sevatA chatAM seve che. koI prANI sevana karavA chatAM nathI sevato. jema koI mANasa parajanano Azraya kare to paNa te parajana thato nathI. bhAvArtha : jema sUrya pRthvIne prakAza Ape paNa pote pRthvIrUpe thato nathI. tema koI gRhastha koI daridrane Azraya Ape to pote daridra banato nathI. tema jJAnI puruSa prArabdhayoge gRhavAsamAM rahevA chatAM saMsAratyAganI bhAvanAvALA hovAthI saMsAramAM tIvra bhAve rahetA nathI. jyAre ajJajana, mohadazAvALo vastunA abhAve ke 74 : adhyAtmasAra
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ bImArIthI bhoga na bhogavavA chatAM te vicArabaLa bhogave che. tethI karmathI baMdhAya che. [26] mata prava mahApuvopatiyA | garbhAdArabhya vairAgyaM nottamAnAM vihanyate // 26 // mUlArtha : e ja kAraNathI mahApuNyanA vipAke karIne lakSmI prApta thaI che evA uttama puruSone garbhathI ja AraMbhIne vairAgya haNAto nathI. bhAvArtha : uttama puNyanA udaya vaDe, pUrve niSkAmabhAve sevelA saMyamanA paripAke jene mahApuNyano vipAka thayo che, jema ke AnaMdAdi zrAvakone vipula sAmagrI prApta thaI. teno bhoga paNa karyo, vaLI tIrthakarane. cakravartIpaNAnA sukha maLavA chatAM temano viraktabhAva haNAto nathI. arthAt puNya paNa phaLa ApI nirjara che, kAraNa ke puNya pratye bhogavRtti nathI. [129] viSayebhyaH prazAntAnAmazrAntaM vimukhIkRtaiH / raziAvairAgya-meSa rAnapathaH sita 27 // mUlArtha : atyaMta zAMta thayelA bhavyone viSayo thakI parAmukha karelA indriyo vaDe je suMdara vairAgya Upaje che te ja rAjamArga bhAvArtha : jeo indriyonA viSayo pratye upazAMta thayA che. temaja aMgonA vikAro jenA zamI gayA che, temane uttama vairAgya prApta thAya che e ja rAjamArga che. [130] svayaM nivartamAnaistai-ranudaNairayantritaiH / / vRrzAvatAM tasyAM - (bhAvezaparI matA ra6 che. mUlArtha : jJAnIoe potAnI jAte ja nivRtta pAmelA, udIraNA nahi karelA, nirodha nahi karelA ane tRpta thayelA evA te indriyo vaDe je vairAgya thAya che, te sAMkaDI zerIrUpa mArga che. bhAvArtha : aho ! pUrve sevelA saMyamanA saMskAra to juo, ke evA jJAnIjanone viSayonA vikAro satAvatA nathI, jAte ja nirvatta vairAgya saMbhava H 7pa
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ thAya che, vaLI sattAmAM rahelA karmorUpI saMskAro paNa sahaja rIte ja tRpta thaI zAMta thaI jAya che. joke AvA mArganI keDI jeo pAse pUrvanI ArAdhanAnuM uttama baLa hoya tene mATe che. sAmAnya sAdhakane mATe to pUrve batAvelo rAjamArga che, arthAt utsarga mArga che, ke tapa saMyama vaDe jIvananuM utthAna karavuM. [939] vattena preryamAna raNani vamavata ra nAtu vazatAM yAtti pratyutArthavRddha 26 // mUlArtha : baLavaDe preraNA karatA Idriyo vananA hastInI jema kadApi vazapaNAne pAmatA nathI, paNa UlaTAnA anarthanI vRddhine mATe thAya che. bhAvArtha : sadviveka rahita ke guraAjJArahita jo koI potAne jJAnI mAnI baLavaDe IdriyonA vikArone dabAvavA jAya to te viSayo koI vAra jaMgalI hAthInI jema vadhu prabaLa thaI anartha kare che. vazamAM rahetA nathI. mATe guruAjJAe rahI saMyama mArga ArAdhavo, jethI iMdriyo sahaja saMyamamAM Take. [9] 2] patti tannA nIce - DuM 2 pradhummate ! mAtmAne ghArniAmAnI kSipatti narava | 20 || mUlArtha : dhArmikanI jevA dekhAtA jano lajjA vaDe nIcuM jue paNa dhyAna to duSTa kare che. tethI teo potAnA AtmAne narakarUpI kUvAmAM dhakelI de che. bhAvArtha : dhArmika gaNAvAnA daMbhane dhAraNa karI teo kadAca mudrA nIcI rAkhI namratAno dekhAva kare paNa temanA manamAM to duSTa vicAro ane vikAronuM dhyAna cAlatuM hoya che. evA dizAmUDha jano jAte ja narakamAM pahoMcI jAya che. [9] 2] vazvane zaraNAnAM tadvitaH imati | samAviniyoni savA svAmiAvita | 30 || mUlArtha : niraMtara svaparanA vibhAgane jANanArA tathA te viSayothI virakta thayelAM prANIo rUDA pariNAmanA upayoga vaDe IdriyonuM 76 : adhyAtmasAra
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMcana karavuM yogya che. bhAvArtha je manuSyane sva-parano viveka thayo che. jaDa-caitanyanA lakSaNane jANI jaDathI virakta thayelo potAnA svAtmAne lakSya kare che. te manuSya sahajapaNe IdriyonA bhogathI vimukha thAya che, tene Idriyone jItavA baLAtkAra karavo paDato nathI. kAraNa ke zuddhAtmA pratyenA rUDA pariNAmane kAraNe tene svahita samajAI gayuM che, tethI iMdriyothI te chetarAtA nathI. [134] pravRttervA nivRttervA na saGkalpo na ca zramaH / vikAro rIyaoNDakSANAM-miti cerIyamamutam rUra che mUlArtha : je vairAgyamAM pravRttithI saMkalpa nathI. ane nivRttithI zrama nathI, tathA Idriyono vikAra zAMta thato jAya che. te vairAgya addabhUta kahevAya. bhAvArtha : je prANImAM jJAnasaha vairAgya utpanna thayo che, tene viSayomAM pravRtta thavAnA vikalpa UThatA nathI. tene Idriya viSayothI dUra thavAmAM kaMI zrama karavo paDato nathI. IdriyonA vikAra zuddha pariNatine kAraNe hIna thatA jAya che, tevo vairAgya adbhuta che. jene jJAnagarbhita vairAgya kahe che. [135] dAruyantrasthAJcapAlI-nRtyatulayAH pravRttayaH / yogino naiva bAdhAye, jJAnino lokavartinaH // 33 // mUlArtha jJAnI ane lokane viSe vartanArA yogIjananI kASThanA yaMtramAM rahelI pAMcAlIkAnA nRtya jevI pravRttio bAdhAne mATe thatI nathI. bhAvArtha : avirata paNa viziSTa jJAnIjano gRhavAsarUpa lokane viSe rahetA hoya che. pUrvanA koI nikAcita prArabdhavaza saMsAramAM viSayo bhogavatA jaNAya che. te kevA prakAre ? te jaNAve che, ke jema kASThanI pUtaLI parataMtrapaNe nacAve tema nAce kUde paNa tene temAM koI AnaMda kazoka nathI tema A jJAnIjano paNa saMsAranA bhogono eka abhinaya kare che. temane te bhogapravRtti bAdhaka thatI vairAgya saMbhava : 77
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI. kAraNa ke temAM teo buddhivaza pravartatA nathI. temAM temane rati ke arati UpajatI nathI. [136] iyaM ca yogamAyeti prakaTaM gIyate paraiH / / lokAnugrahahetutvA - nAsyAmapi ca duSaNam // 34 // mUlArtha: A vairAgya dazA yogamAyA che, ema anya darzanIo spaSTa rIte kahe che. A yogamAyAne viSe paNa lokone anugrahanuM kAraNa hovAthI dUSaNa nathI. bhAvArtha : anya darzanIo AvI bhogasahita vairAgya dazAne yogamAyA kahe che. jema zrIkRSNa mahAbhAratanA yuddhamAM niHspRhabhAve dharmamaya lokazAsana sthApavA arjunane yuddhamAM preryo te yogamAyA kahevAya che, tethI anya darzanIo temAM dUSaNa jotA nathI. [9 rU7siddhAne kUte yamapAtara ! mRgaparpatyaritrAnirasittatA rUpha // mUlArtha : A pUrve kahelI dezanA apavAdanA vAkyone viSe paNa ajJa puruSonI sabhAmAM trAsane lIdhe nirAsa (dUra thavA rU5) karavArUpa phaLavaDe saMgati pAme che. ema siddhAMtane viSe saMbhaLAya che. - bhAvArtha : joke AvI yogamAyAnA prasaMga apavAdarUpa mAnavA. utsarga mArga to e che ke jJAnIjano paNa bhogonI prApti chatAM tenAthI dUra rahevAno prayatna kare. ajJAnI janone mATe A siddhAMta ayogya che. arthAt zuddhaAtmatattvanuM ekAMta nirUpaNa arthAt ajJAnIjano mATe svacchaMdane preranAruM che. jenA kaSAya viSayo zAMta thayA nathI tevA ajJAnI janane A upadeza rogI ne miSTAnna jamADavA jevuM che. apavAdarUpa thayelA daSTAMto jenI zuddhamati nathI te jIvone bodharUpe pariNamatA nathI, paNa te ajJAnI jIvo tevA vAkyo vaDe dharmane nAme ajJAnane seve che. apavAdanI pravRttinuM jJAnIjanone sevana karavuM paDe che, tyAre teo bhavabhIrU rahIne kare 78 : adhyAtmasAra
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ [136] auvAsIttvane jJAne parivAmupeSi / caturthe'pi guNasthAne tadvairAgyaM vyavasthitam // 36 // mUlArtha : udAsInatAnA phaLavALuM jJAna paripAkane pAmavAthI cothA guNasthAnakane viSe paNa te vairAgya raheluM che. bhAvArtha : saMsAranA sukhaduHkha viSe jenI upekSA che. madhyasthabhAva che. tevuM jJAna cothA guNasthAnakane viSe rahelA AtmAne hoya che. arthAta svaparano yathArtha viveka te avirata evA samyagdRSTivaMtane vairAgyanI upamA pAme che. cAritra apekSAe hajI vItarAgatA nathI. vaLI saMsArabhoga chatAM saMsAra sukharUpa nathI evI udAsInatAne vairAgya kahe che. vairAgya saMbhava adhikAra saMpUrNa "manane jItavuM, ghaNuM du:khadAyI che. ghaNuM muzkelache. paraMtu jo tame manane jItI lo cho, to Indriyone sukhapUrvaka jItI zakazo. indriyo mananI AjJAo mAne che. durkAnta mananuM damana karavAthI e nahIM jItI zakAya. enuM zamana karavAno prayatna karo, zAnta-prazAnta karavAno upAya karo to ene jItI zakAze. mananuM zamana tattvaciMtanathI karI zakAya che ! tattvaciMtana manazamanano amogha upAya che. eTale ja tIrthaMkara bhagavaMtoe tatva-abhyAsa karavAno, tattvonI anuprekSA (ciMtana) karavAno khAsa upadeza Apyo che. khAsa karIne sAdhu-sAdhvIne divasa-rAtanA 15 kalAka e mATe phALavyA che.' sAmyazatakamAMthI vairAgya saMbhava : 79
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvonI pAtratA anusAra vairAgyanA traNa bheda kahyA che. 1. duHkhagarbhita, 2. mohagarbhita, 3. jJAnagarbhita. 1. duHkhagarbhita vairAgya : pUrva pApanA udayathI saMsAramAM daridratA jevAM ke zoka jevA prasaMge duHkhanA nimittathI vairAgya Upaje che te. vAstavamAM e vairAgya nathI paNa jema premano eka Avega hoya che, tema du:kharUpa dveSano Avega Avo vairAgyabhAva UpajAve che. paNa duHkhathI dAjhelo jyAre sAdhuveza dhAraNa kare che tyAre tyAM paNa tene kaSTa ja dekhAya che. AthI saMyama pAmavAmAM je prasannatA maLe, tene badale tevA jIvo duHkhathI mUMjhAya che. kadAca saMyamanAM kaSTo sahana karI le paNa, bhAvanI zUnyatA hoya che. saMsAramAM eka prakAranuM duHkha hatuM. ahIM khAvApIvAnuM maLe che paNa locAdikanuM duHkha bhAre lAge che. gRhastha dazAmAM hoya to tapa vrata jevA niyamomAM tene kaSTa lAge che. AthI duHkha to UbhuM rahe che, ane vairAgyanA bhAva thatAM nathI. koI prakriyA vaDe te sAdhupaNuM nabhAvI le che. paraMtu kaSTanA bhAva hovAthI te vairAgya du:kha garbhita che. te prAye AcAramAM zithila thAya che ke calita thaI jAya che. kAraNa ke tene saMyamamAM zraddhA thaI nathI. mohagarbhita : saMsArano tyAga karavAthI moTAI maLaze. mAna, pUjA, satkAra maLaze. saMsAranA apamAnajanita prasaMgo TaLaze evA bhAvathI sAdhupaNuM le to temAM vairAgya to nathI ja chatAM bAhya dekhAto vairAgya mohajanita upamA pAme che. vaLI vairAga pAmavAthI paralokamAM sukha maLaze eTale saMyamanA kaSTa sahana kare te saMsArathI chUTavA nahi, paraMtu sukha maLe tevA Azayane seve che. tene paramAtmAnA vacanamAM zraddhA nathI. ane thoDAMka zAstranA 80 : adhyAtmasAra
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ te paNa viparIta jJAna dvArA ke kutarka dvArA dharma upadeza Apavo. potAnA doSane DhAMkavA, ane prazaMsA karAvavAnA bhAva rAkhe, A sarve lakSaNa mohagarbhita vairAgyanA che. duHkhagarbhita vairAgyavALo to pote ja potAno khADo khode che, ane temAM pote ja paDe che. paNa A mohagarbhita vairAgyavALAno ADaMbara sAcA tyAgI jevo hoya che. te pote to khADAmAM paDe che paNa upadeza dvArA bhoLA janone paNa khADAmAM utAre che. mATe sAhasa karIne paNa mohagarbhita vairAgyano AMcaLo zIghratAe pheMkI devo ane prabhunA siddhAMtone grahaNa karI tene ja zirasAvaMdya mAnavA. jJAnagarbhita vairAgya graMthakAra kahe che, A vairAgya anaMtara muktinuM kAraNa che. tattvane samyag prakAre jANanAra, syAdvAdazailIno Adara karanAra, ekAMta paNAne mAnato na hoya, ane mokSAdine viSe ananya zraddhAvALAne jJAnasahita vairAgya hoya che. jJAnanuM phaLa virati che. anAzrava che. pApapravRttithI ekAMte nivRtti hoya che, tyAre nirmaLa samyaktva hoya che. e zuddha samyaktvanA adhikArI sAtamA guNasthAnanA munio che. ethI vItarAgatAno saMbhava paNa munipaNAmAM che. chatAM vyavahAra apekSAe evA gItArthajanonA sAnnidhyamAM sAdhanA karatA zraddhAvAnano jJAnagarbhita vairAgya manAya che. traNe vairAgyamAM jJAnagarbhita vairAgyanI vizeSatA che. chatAM prathamanA be vairAgya koI jIvane bhavitavyatAne yoge jJAnagarbhitapaNe pariName mATe jJAna thaze pachI vairAgya laIzuM tema nabaLAIne poSavI nahi. paraMtu duH khagarbhita vairAgyanuM parivartana karI, sarvajJanA mArge prayANa karI vairAgyamAM jJAnabhAva lAvavo mAna pUjAdinA kaSAyane jANI teno parihAra karI jIvamAM mohagarbhita vairAgyanA pariNAmanuM parivartana karI jJAnamaya vairAgyanI dizAmAM javuM zreyaskara che. vairAgya saMbhava : 81
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdha rajo adhikAra 6Tho vairAgyanA bheda, agarbhita verA bhAvArtha jIvanasAra uparanA [13] tarArtha mRtaM duH3-podarAnA yAtmighA | tatra viSayomANe, saMsAronikSaNam 1 mUlArtha : te pUrvokta vairAgya duHkha, moha ane jJAnanA saMbaMdhathI traNa prakAre kahyo che, temAM prathama du:khagarbhita vairAgya viSayonI prApti na thavAthI saMsAra uparanA ugarUpa thAya che. bhAvArtha :jIvonA pariNAma bhedathI vairAgya traNa prakAranA kahyA che. duHkharbhita, 2. mohagarbhita, ane 3. jJAnagarbhita. duHkhagarbhita vairAgya thavAnuM kAraNa anna, pAna, strI, dhana tathA AjIvikAnI prAptinAM sAdhana na maLavAthI saMsAra pratye thatA ugathI Upajelo vairAgya che. [40] nAmano rahevo, jJAnamAthAya ne tuM ! nijAbhIpsitalAme ca, vinipAto'pi jAyate // 2 // mUlAI : A du:khagarbhita vairAgyane viSe zarIra ane manano kheda ja kAraNa che. tyAM tRpti karanAra jJAna che nahIM, ane tene jo icchita vastuo lAbha thAya to te vairAgyanI bhraSTatA thAya che. | bhAvArtha : duHkhagarbhita vairAgyane viSe kahe che ke sudhA tRSA AdithI pIDita thayelAne du:khagarbhita vairAgya thAya che. paraMtu tene tyAga pratye prIti nathI, ane valI jo dhanAdinI kaMI prApti thaI jAya to pachI tenuM adhaHpatana thAya che. ane te saMyamano tyAga kare che. kAraNa ke teno vairAgya kevaLa zArIrika sukha mATe ja hato. [39] yuvAvatA prave-Rtti pratyAre pa / adhIrA iva saGgrAme, pravizanto vanAdikam // 3 // mUlArtha : jema yuddhane viSe praveza karatA adhIra puruSo vanAdikane 82 : adhyAtmasAra,
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ icche che, tema duHkhathI Upajelo vairAgya tarata ja zamI jAya che ane saMyamanA mArge jatAM pahelAM ja te manuSya pAcho vaLe che. bhAvArtha : jema yuddhane viSe gayelo kAya2 puruSa prathamathI ja vicAre che ke yuddhamAM parAjaya thaze to mAgIne gahana va ke parvatamAM chupAI jaIzuM. tema AjIvikA AdinA duHkhathI baMne vairAgya Upajyo che te manuSya dIkSA grahaNa karatAM pahe vicArI le che, ke dIkSAkALamAM duHkha paDaze to pAchA gRhe pahoMcI jaIzuM. ane sukha maLaze tyAM sudhI rahIzuM. [142] jIta vivigni-vaidyavimo / ' paThanti te zamanadIM na tu siddhAntapaddhatim // 4 // mUlArtha : aho ! e duHkhagarbhita vairAgyavaMta manuSyo zanI nadI samAna siddhAMtanI paddhatino abhyAsa karatA nathI, te to zuSka evA kaMIka tarkazAstrAdi ke vedakazAstrano abhyAsa kare che. bhAvArtha : AjIvikAnA duHkhathI trAsIne jemaNe dIkSA lIdhI temane bhagavAnanA vacanamAM vizvAsa nathI. jinAgamanA saMya tena siddhAMtane teo jANatA nathI. paraMtu tarkanA zAstrono abhya samatArasarahita evAM anya zAstrono ke maMtrA-taMtrAdikano karI saMyamamAM zithilatA seve che. [143] prathapachavavodhena, garvoSmAnaM 6 viprati| tatvAntaM naiva gacchanti, prazamAmRtanirjharam // 5 / mUlArtha : graMthanA pallava (leza) mAtranA bodhe karI ahaMkAranI uSNatAne dhAraNa kare che. paraMtu prazamarUpI nirjharaNAsamAna tattvane pAmatA nathI. bhAvArtha : graMthanuM nahivat jJAna prApta thavAthI te manuSya AkArane dhAraNa kare che. paraMtu prazama-kSamArasa vastutattvanA sArane jANato nathI ke saMyama zA mATe che ? tenuM phaLa zuM che ? teno nirNaya paNa karato nathI. [44] vaiSamAtramRtoDaEte, gRhasthAnnatizete / na pUrvotthAyino yasmA - trApi pazcAnnipAtinaH / / vairAgyanA bheda 83
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : muninA veza mAtrane dhAraNa karatA chatAM paNa teo duHkhagarbhita vairAgyavaMta manuSyo gRhIjanothI adhika nathI. kema ke teo pUrvotthAyI (prathama udyamavaMta) nathI temaja pazcAtanipAtI nathI. bhAvArtha : bAhyaveza dhAraNa karanArA sAdhu samaktivaMta gRhastha karatA caDhiyAtA nathI. kAraNa ke teo gRhasthajIvananA mohathI upara UThyA nathI. ane sAdhudharmamAM to teoe praveza karyo nathI. duHkhagarbhita vairAgyano A prakAre che, jenA vaDe koI Atmahita thatuM nathI. [14] gRheDaramAtravarNamyuM, tatte mojA vrate / vairAgyasyAyamartho hi, duHkhagarbhasya lakSaNam // 7 // mUlArtha : gRhavAsane viSe kevaLa annanI paNa durlabhatA che ane vratamAM to modaka prApta thAya che. A prakAranuM je prayojana te du:khagarbhita vairAgya che. bhAvArtha : azubhakarmanA yoge jene gRhavAsamAM pUratuM bhojana paNa maLatuM nathI. ane bIjo koI upAya na maLatA te prANIne thAya ke saMyama levAthI sArA padArtho to khAvA maLaze, ane te prANI dIkSA le to te duHkhagarbhita vairAgya che. tene calita thavAnI zakyatA che. [14] jhuzAstrAbhyAsasabhUta-mavanaiSpivarzanAt| mohagarbhaM tu vairAyaM, mataM bAlatapasvinAm // 8 // mUlArtha : kuzAstranA abhyAsathI utpanna thayelo ane bhavanI nirguNatA jANavAthI utpanna thayelo evo ajJAna tapasvIe mAnelo vairAgya te mohagarbhita vairAgya che. bhAvArtha : sat ane asattA vivekarahita, sarvajJa kathita upadezane badale kuzrutanA abhyAsathI, ke bhaNavAthI koI jIvane e rIte vairAgya utpanna thAya che ke A gRhavAsa to janmamaraNanA duHkhavALo che. saMsAra to sAravarjita che. ane saMyama pAmavAthI paralokamAM sukha maLaze. AvA aparamArthanA bhAvavALA bALa tapasvIno vairAgya mohagarbhita che. 84 : adhyAtmasAra
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ [47] siddhAntamunIvyApa, je vidyArthabhASAH | teSAmacetaveSTa, survatApi kukaramuM mUlArtha H jeo siddhAMtano Azraya karIne paNa, viruddha arthane kahe che teo ati duSkara tapasyAdikane karatA hoya to paNa teono vairAgya mohagarbhita che. bhAvArthaH vaLI thoDuM zAstrajJAna jANIne potAne prasiddhi maLaze, ema mAnIne teo jaina siddhAMtano Azraya kare che. paraMtu teo upadeza te siddhAMtanA arthathI viparIta jaNAve che. teo kadAca bAhya prakAre tapasyAdi vizeSa karatA hoya to paNa temano e dekhAto vairAgya mohagarbhita che. [148] saMsAramocakAdInA-mivaiteSAM na tAttvikaH / zubho'pi pariNAmo, yajAtA nAjJArucisthitiH // 10 // mUlArtha H teonA zubha pariNAma paNa saMsAramocakAdikathI jema tAttvika nathI, kema ke teonI jinezvaranI AjJAne viSe zraddhAnI sthiratA nathI. bhAvArtha : saMsAramocaka matavALA eTale teo ema mAne che duHkhathI pIDAtA rIbAtA jIvone balI jevA kAryathI jaldI mArI nAMkhavAmAM Ave to temano eka bhava jaldI pUro thAya, tethI temanI niyatimAMthI eka bhava ocho thAya, Avo jIvadayAno bhAva viparIta svamatithI UpajAvelo che, te jinAjJAthI viruddha che ane tAttvika nathI. temanI dayA paNa nirdayatA che. teone je vairAgya che te paNa mohagarbhita che. [149] amISAM prazamo'pyuccai-rdoSapoSAya kevalam / antarnilInaviSama-jvarAnubhavasanibhaH // 11 // mUlArthaH zarIrane viSe atyaMta gupta rahelA viSama jvaranA aprakAzanI jevo teono prazama paNa kevaLa moTA doSonuM poSaNa karavA mATe che. bhAvArtha : usUtranI prarUpaNA karanAra kevA che ? teo jema vairAgyanA bheda : 85
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIrane viSe rahelo jhINo tAva kyAre vRddhi pAme te kahevAya nahi, tema tevA bAhya tyAgavALAnA viSaya kaSAyonI nivRttirUpa zAMti paNa saMsAranI vRddhi mATe thAya che. 150] kuzAstrArtheSu dakSatvaM, zAstrArtheSu viparyayaH / / vecchandatA hutAza, guNavatsastavAna || 12 [11] AtmonsarSa paradroda vetado maLIvana | AzravAcchAdanaM zaktyu-lar3anena kriyAdaraH // 13 // 1 pha3] guNAnurAdhurya-muvAlvei viskRtiH | anuvasthAntiA 2, praLiAnasya vismRtiH - 14 153] zraddhAmRdutvamauddhatyamadhairyamavivekitA / vairAgyasya dvitIyasya smRteyaM lakSaNAvalI // 15 // mohagarbhita vairAgya mUlArtha : kuzAstranA arthane viSe kuzaLatA, satya zAstranA arthane viSe viparyaya, svachaMdapaNuM, kutarka, guNIjanonA saMga tyAga. potAno utkarSa, bIjAno droha, kalaha, daMbhavaDe AjIvikA karavI, AzravonuM AcchAdana karavuM, zakti karatAM adhika kriyAno Adara karavo. guNane viSe prItino tyAga, bIjAnA karelA upakAranuM vismaraNa, anubaMdhAdikano avicAra, praNidhAnano vinAza. zraddhAnI komaLatA, uddhatapaNuM, adhUrya ane avivekIpaNuM te mohagarbhita vairAgyanA lakSaNo che. bhAvArtha : mohathI gherAyelo manuSya vairAgya dhAraNa kare to paNa nIcenA doSothI teno vairAgya ja mohanA lakSaNayukta hoya che. jemake kuzAstranA arthanI kuzaLatA ane jemAM vastunA yathArtha svarUpa nirupaNa karyuM hoya temAM viparIta buddhi karavI, svamati pramANe ke kutarka karIne potAno mata sAco TharAvavo, AthI teo samaktivaMta guNIjanonA saMsargane icchatA nathI. samyakatvAdi guNorahita hovA chatAM svaprazaMsA karavI, ane 86 : adhyAtmasAra
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyanAguNa chatAM teno virodha karavo, AtmahitanI Avazyaka kriyAo maryAdAne ullaMghI pote je guNasthAnake nathI chatAM tevI kriyAono ADaMbara karavo. athavA lokaraMjana mATe adhika kriyAo karavI. guNagrAhIpaNAno ke upakArIno anAdara karavo, upakAranuM visarjana karI kRtana thavuM. vaLI jANe ajANe doSane Acare, ane tene kAraNe bhAvi navA karmano anubaMdha thaze teno lezamAtra paNa vicAra na karavo. vaLI vairAgyAdika zuddha dharmamAM manane ekAgra na karavuM. dharma ke dharmanA phaLamAM azraddhA rAkhe. sarva jIvo pratye komaLatAno abhAva, ane gurujano sAthe namratA ke vivekano abhAva arthAt hitAhitanA vivekano abhAva. AvI mohagarbhita vairAgyanA lakSaNavALI jIvonI dazA tIrthaMkarAdie kahI che. [64] jJAnArma tuM vairAgye, satitvacchiH ! liHi zivopAya-sparzanastatvarzinaH || 16 ! mUlArtha : samyagu tattvane jANanAra, syAdvAdanA jJAnavALA ane mokSanA upAyane sparza karanArA evA tattvadeSTimAna puruSane jJAnagarbha vairAgya kahe che. bhAvArtha : jenA aMtaramAM samyajJAna pariNamyuM che, tathA je jIvAdi padArthono yathArtha viveka karI zake che, tathA je vastunA anaMta dharmone jANanAra syAdvAdanI zailIno svIkAra kare che. vastunA ekAMta dharmane je grahaNa karato nathI. arthAt AtmA kevaLa zuddha ke nitya che tema grahaNa karato nathI, paNa tenA anya lakSaNono paNa svIkAra kare che. tevA tattvadaSTivAna puruSane jJAnagarbhita vairAgya [16] bImAnsa mansanA yastha svarAmovara | buddhiH syAttasya vairAgyaM, jJAnagarbhamudaJcati // 17 // mUlArtha jene tattvanI vicAraNAvaDe puSTa thayelI ane sva-para AgamanA viSayavALI buddhi hoya, tevA yogIne jJAnagarbha vairAgyanI vRddhi thAya che. vairAgyanA bheda : 87
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha ? je yogIjanonI jainAgama ane anyazAstramAM kuzaLatA che. ane sarvazAstromAM jenI tattvanI vicAraNA vAstavikatAvALI thaI che. vaLI temAM jenI vizALa buddhi che, tevA yogIno jJAnagarbhita vairAgya uttarottara vRddhi pAme che. kAraNa ke te sva-parahitano yogya nirNaya karI zake che. [156] na svAnyazAstravyApAre prAdhAnyaM yasya, karmaNi / nAsau nizcayasaMzuddhaM sAraM prApnoti karmaNaH // 18 // mUlArtha : je munine svaparazAstranA vyApAramAM prAdhAnya na hoya, paNa mAtra kriyAne viSe ja prAdhAnya hoya, tevA muni potAnA zubha karma hovA chatAM paramArthanA zuddha phaLane pAmato nathI. bhAvArtha : nizcaya arthAt paramArtha dRSTie jotAM je munine sva-para zAstranI kuzaLatAmAM mukhyatA jaNAtI nathI, paraMtu kevaLa bAhya kriyAmAM ja prAdhAnya che, tevA munine temanI kriyA paramArthanA zuddha phaLane ApatI nathI. ahIM sva-para samaya arthAt sUkSmabhAvanuM avalokana karavAnuM jJAna abhipreta che. [9 67] sagavatvamInoH sUtra, tapratyAre te yataH | niyamo tistasmAta, sAra sattvameva di / 99 / mUlArtha : je hetu mATe sUtramAM samyaktva ane munipaNAno (maunapaNuM) gata pratyAgata eTale paraspara saMbaMdha che, evo niyama dekhADyo che tethI karIne samyakatva ja sArabhUta che. bhAvArtha : zrI AcArAMga sUtramAM samyaktva ane munipaNAno arthAt maunapaNAno paraspara saMbaMdha batAvyo che. mauna paramArthanI zraddhA pUrvaka hoya che. te mauna arthAt munipaNuM AzravAdinA tyAgathI che. samyakatva te padArthanA joyAdi vivekathI hoya che. AthI samyakatva hoya tene e pramANe mauna ane mauna hoya tyAM e pramANe samyakatvano samavyAptino niyama che. vaLI evA zuddha samyatvanA hovAthI cAritra zuddha thAya che. AvuM samyaktva zuddha nizcaya naye sAtamA guNa sthAnake che. AthI sat kriyArUpa cAritrano sAra paNa 88 : adhyAtmasAra
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddha samyaktva che. A pramANe zAstronA siddhAMtane te yogyapaNe jANe che. [158 ] anAzravaphalaM jJAna - mavyutthAnamanAzravaH / samyavastuM tamivita-vaivinizcayaH || 20 || mUlAI : jJAna anAzravarUpI phaLavALuM che. ane anAzrava e avyutthAna (viSayo para anAsakti) che. te baMnenI spaSTatA e ja samyaktva che. e pramANe temanA abhedapaNAno nizcaya che. bhAvArtha : jJAnanuM phaLa anAzrava che. ane anAzrava (Azravarahita) samyaktva che. vaLI anAzrava eTale viSayothI anAsakta che te cAritra che. e cAritrano AvirbhAva te paNa samyaktva che. Ama samyagdarzana, jJAna ane cAritranuM ahIM ekapaNuM che tema jANavuM. [159] bahirnivRttimAtraM syAccAritraM vyAvahArikam / antaH pravRttisAmAM tu, sabhyaprajJAnameva hi // 21 // mUlArtha : vyAvahArika cAritrathI mAtra bAhya padArthonI nivRtti thAya che. paraMtu aMtaHkaraNanI pravRttie karIne zreSTha phaLadAyaka sAra to samyajJAna che. bhAvArtha : vyAvahArika arthAt bAhyacAritrathI mAtra sthULa hiMsAdi tathA strIdhanAdika bAhyatyAga thAya che. paraMtu tyAre aMtaranA ArTaraudradhyAnanI nivRtti thatI nathI. AvI dazA cothA ane pAMcamA guNasthAnaka sudhI rahe che. vaLI chaThThA guNasthAnake bAhya padArthonI nivRtti rUpa bAhya cAritra hoya che. paraMtu aMtaHkaraNanI zuddhi te zreSThaphaLadAyaka samyajJAna che. te samyaktva AtmaramaNatArUpa hovAthI te samyaktva, jJAna ane cAritramaya che. tevI ekatA sAtamA guNasthAnake hoya che. te pahelA vyAvahArika cAritra hoya che. [160] Attena phri vAyazraddhAne'piyana zuddhatA / sampUrNaparyayAlAbhAd-yantra yAthAtmyanizcayaH // 22 // mUlArtha : ekAMte karIne chakAyane viSe zraddhA rAkhavAthI paNa zuddhatA hotI nathI. kemake saMpUrNa paryAyono lAbha nahIM thavAthI vairAgyanA bhedaH 89
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathArthapaNAno nizcaya thato nathI. bhAvArtha : bAhya cAritra dhAraNa karavAthI chakAya jIvone haNavA nahi evI zraddhAno svIkAra karavA chatAM, chakAyanA jIvonI aneka yonuM ke avasthAnuM jJAna thatuM nathI. chakAya jIvonuM caitanya lakSaNe ekatva che ane dareka jIva svataMtra astitva dharAve che te darekanI avasthAo bhinna che. tevA vizeSa dharmonuM pUrNa jJAna na hovAthI chakAya jIvono yathArtha nirNaya thato nathI. AthI chakAya jIvanI rakSAnuM zraddhAna mAtra nizcayathI samyaktva nathI. te vyavahAra apekSita che. [161] yAvantaH paryayA vAcAM, yAvantazcArthaparyayAH / sAmpatAnA tAtItAtI vacce vinram | 23 / mUlArtha : vartamAna ane bhUta, bhaviSya jeTalA vacana paryAyo che ane jeTalA arthanA paryAyo che, te sarve maLIne eka dravya jANavuM. bhAvArtha : jeTalI saMkhyAvALA vANInA paryAyo-aMzo te nAmabhedo che. jema ke jIva, jaMtu. janya, janmI, jJAtA, jJAnI, draSTA vagere. te sarva vacananA paryAyo che. tathA jIvAdika sarva padArthonA utpAda vyaya ane dhrovya svabhAva bAla, yuvAna, vRddha Adi paryAyo vizeSa dharmanA prakAro che. te paryAyo pUrva pUrvanA nAza vaDe uttara uttara svabhAvavaDe utpanna thAya che. utpAdAdi eka samayamAM yugapatuM che. dravyanI dhRvatA nitya TakIne avasthAmAM je samaye paryAya utpanna thAya che. te ja samaye vyayano prAraMbha thAya che. guNa paryAyathI yukta dravya che. [62] yatsirvamamicevuM, yukta vaparAH | anuvRttikRtaM svatvaM, paratvaM vyatirekajam // 24 // mUlArtha : e ja pramANe sva-para paryAyavaDe yukta evuM te eka ja dravya sarva padArthamaya thAya che. temAM anuvRttivaDe (abheda) kareluM svatva ane vyatirekathI (bheda) utpanna thayeluM paratva jANavuM. 90 : adhyAtmasAra
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : padArtha mAtra sva-para paryAyavaDe yukta che, arthAta kahevAnI zailI e che ke padArtha mAtra svapaNe che ane parapaNe nathI. jema ke ghaDAmAM ghaTatva paryAya che. paNa paTava (vastratva) paryAya nathI. Ama svanI ati ane paranI nAsti kahevI te ghaTanI paryAyarUpe che. je padArthane potAne viSe saMbaMdhavALI che te svaparyAya che. ane tenI nivRtti dvArA e kahevAmAM Ave che te paraparyAya che. jemake jIvane jyAre devapaNuM pUrve hatuM te svaparyAyapaNe hatuM te svatva jANavuM. ane tenI nivRtti thaI anya paryAyapaNuM thAya tyAre te paraparyAya jANavI. (te paratva jANavuM) svaparyAya svIkAra. paraparyAyatyAga e svaparyAya che. chatAM sva-para viziSTatA che. A pramANe jIvane dehAdika anAdikALathI utpanna thayelA che. potAnA nathI tethI te svatvarahita jANavA, arthAt pArakA jANavA ane jJAnAdi AtmAne viSe saMbaMdhavALA hoya te svakIya-potAnA jANavA. [63] je nAma paraparyAyA, svastitvIyo to matAH | ___ svakIyA apyamI tyAga-svaparyAyavizeSaNAt // 25 // mUlArtha : je paraparyAyo AtmAne viSe che te astitvanA asaMbaMdhathI kahelA che te che paraparyAyo paNa tyAgarUpI svaparyAyanA vizeSaNathI svakIya - svaparyAya che. paraparyAyarUpe nathI evuM vizeSaNa pAme che. bhAvArtha : pUrve darzAvelA paraparyAyo AtmAne viSe che te svabhAva ke saMbaMdhathI nahi paNa paraparyAyonI vidyamAnatA darzAvavA asaMbaMdhathI kahelA che. AtmAnA saMbaMdhathI to tyAga karAyelA che, temano je tyAga te svakIya jANavo. dehAdinA tyAgarUpa saMbaMdha AtmAne viSe saMbaMdhavALA che mATe te svaparyAyo jANavA. arthAt ghaTamAM jema vastrAdine asaMbaMdha te svaparyAyanA tyAganuM mAtra vizeSaNa pAme che. paraMtu te vastrAdi ghaTanA (ghaDAnA) tAdAbhya vairAgyanA bheda : 91
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMbaMdhavALA nathI. vAstavamAM vastrAdi para paryAyavALA kahevAya che. [164] atAdAtmye'pi sambandhavyavahAropayogataH / __ teSAM svatvaM dhanasyeva, vyajyate sUkSmayA dhiyA // 26 // mUlArtha: AtmAne viSe te paraparyAyonI tadrupatA nahIM chatAM paNa saMbaMdharUpa vyavahAranA upayoga thakI dhananI jema sUkSma buddhivaDe temAM svatva (svaparyAyapaNuM) dekhAya che. bhAvArthaH atre asti nAstinA AdhAre A kathana che. jema ke dhana ane dhanika judA hovA chatAM dhana vaDe te dhanika kahevAya che. tema AtmAne viSe para paryAyonuM ekapaNuM nahi chatAM saMbaMdharUpa vyavahArathI dehAdimAM svaparyAyapaNuM dekhAya che, tema sUkSma buddhithI jaNAya che. anyonya vastunI bhinnatA chatAM te vastu upayogamAM AvatI hoya to te vastu bIjI vastunI banI jAya che. jema devadattanuM dhana. devadatta ane dhana judA chatAM kathanamAM ekapaNuM pAme che, tema jIva-deha bhinna paryAyo vALA chatAM saMyoga saMbaMdhathI ekapaNuM pAme che. zarIra sahita jIvane sajIva kahe che tema. [165] paryAyAH syurmune ni-dRSTicAritragocarAH / yathA mitro Apa tatho-yogAdvastuno zremI ! ra7 || mUlArtha : jema sAdhune darzana jJAna cAritranA viSayavALA paryAyo bhinna chatAM paNa hoya che, tema upayogane lIdhe vastunA A paryAyo thAya che. bhAvArtha : jJAna darzana cAritra aMgenA tamAma paryAyothI nizcayanaye sAdhu bhinna che. chatAM te guNo sAdhunA kahevAya che. (arthAta guNo AtmAnA che). jJAna : vastunA sAmAnya ane vizeSa bodhane grahaNa kare te jJAna. darzana : jinezvaranA vacanane viSe ruci tathA zraddhA te darzana. cAritra : parabhAvanA tyAganI pariNatirUpa cAritra. 92 : adhyAtmasAra
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAstavamAM e upayogarUpa paryAyo kevaLajJAnamAM paNa nirvibhAjaya aMzo che. chatAM jJAnAdika vastunA e paryAyo thAya che. upayoga abheda hovAthI A paryAyo sAdhunA kahevAya che. [66] no mAvasthAne A titi | mALA pratiyogite viSe ra hi, pRthayoH | 26 che. mUlArtha jo ema na hoya to abhAvanA saMbaMdhanuM anveSaNa (Azraya) karavAmAM zI gati thAya ? mATe AdhAra ane pratiyogI e baMnene viSe saMbaMdha rahe che. paNa te baMnemAM pRthaka pRthaka raheto nathI. bhAvArtha : parapaNAe karIne (nAstithI) batAvelA paryAyo koI paNa AtmAnA na thAya to avidyamAnapaNAno saMbaMdha zodhavAno kyo AdhAra maLe? jema ghaTa (ghaDo) ghaDAnA bhAvano AdhAra che. tethI ghaTanA abhAvano saMbaMdha ghaTamAM na hoya. tethI jo te ghaTarahita bhUtala ne viSe paNa na rahe to kyAM rahe ? mATe abhAvanuM sthAna paNa batAve che. bhUtala AdhAra ane ghaTa Adheya che. (pratiyogI) baMne bhinna chatAM saMbaMdhAtmaka paryAya bane che. [167] svAnyaparyAyasaMzleSAt, sUtre'pyevaM nidarzitam / sarvameva vince, sarva nArnAtanuM 21 | mUlArtha : svaparyAya ane paraparyAyanA AzleSa (saMbaMdha) thakI sUtrane viSe paNa ema ja prakAre upadeza karelo che, ke eka dravyane jANanAra sarva dravyane jANe che, tathA sarva dravyane jANe te eka dravyane jANe che. (AcArAMga) bhAvArtha : AcArAMga ane bhagavatI jevA graMthomAM upadeza karyo che ke eka dravyane paripUrNapaNe arthAta sva-para tamAma paryAyothI jANato AtmA sarva dravyanA sarva paryAyone jANe. ane te pramANe sarvapadArthane - dravyane jANanAra eka jIvAdikanA dravyane paripUrNa jANe. jene pUrNajJAna kahevAmAM Ave che. [16] nAsatti divAkhyAsa-svAmirAjayanuM ! paryAyamekamapyartha, vetti bhAvAd budho'khilam // 30 // vairAgyanA bheda : 7
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha Asatti, pATava, abhyAsa ane svIkAryAdike karIne eka eka paryAyane paNa Azraya karanAra paMDita puruSa bhAvathI samagra padArthane jANe che. bhAvArtha : Asakti eTale bodha ApanAra pratye saMbaMdha. pATava : tIkSNa buddhie karIne jinavacananA bodhathI kuzaLatA, abhyAsa : gurunA bodhanuM vAraMvAra manana ciMtana karavuM. svakArya : jenAthI je kArya thAya te karavAno nirdhAra karavo. A pramANe arthAt vastudharmano Azraya karIne, vidhipUrvaka vicAra karato evo paMDita puruSa bhAvathI - zuddha pariNAmathI samagra arthane padArtha samUhane jANe che. joke Asatti AdithI anaMtaparyAyamaya vastuno ekAda paryAya sanmukha thAya che. chatAM samyagdaSTi AtmA bhAvathI te vastune sarvajJanA vacananA vizvAsathI anaMtaparyAyane jANe che. jyAre mithyASTinuM jJAna viparIta hovAthI te bhAvathI vastune anaMta paryAyamaya mAnato nathI. [169] antarA kevalajJAnaM, prativyaktena yadyapi / kvApi grahaNamekAMza-dvAraM cAtiprasaktimat // 31 // mUlArtha : joke kevaLa jJAna vinA dareka padArthanI dareka paryAyonI vyakti thatI nathI, ane koIka viSayamAM ekAMzanA dvAravALuM jJAna thAya che, te paNa chadmasthone ghaNA paryAyonI prAptivALuM thAya che. bhAvArtha : avibhAjya evA paryAya aMzonuM jJAna kevaLI gamya che mati zrutajJAnavaDe dareka paryAyano bodha thato nathI. paraMtu chadmasthone bahu paryAyavALuM jJAna thAya che. arthAt jIva dharma, adharma, ke AkAza jevAne viSe arUpIpaNuM tathA pudgalanA paramANune viSe rUpIpaNuM tevuM bahu paryAyonI prAptivALuM jJAna abhyAsathI thAya che. chatAM samyakadaSTivaMta zraddhAnA baLathI jinAgamanA AdhAre bhAvathI zraddhAthI sarvaparyAyane jANe che. sAkSAt pratyakSa jANatA nathI. te to kevaLI gamya che. [170] anekAntAgamazraddhA, tathA'pyaskhalitA sadA / samyagdazastayaiva syAt sampUrNArthavivecanam // 32 // 94 : adhyAtmasAra
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha: to paNa samyagdaSTivALA puruSane anekAMta(syAdvAda) AgamanI zraddhA niraMtara asmalita hoya che. tethI te zraddhA vaDe ja saMpUrNa arthanuM vivecana thaI zake che. bhAvArtha : yadyapi samyagdaSTiAtmA kevaLajJAnInI jema padArthane sAkSAta jotAM nathI. paNa jJAnIoe joyuM ke jANyuM te yathArtha che tevI zraddhAne kAraNe te pratyeka vastunA ananta paryAyanuM vivecana avazya kare che. tathA vastunA svarUpano nizcaya thaI zake che. tethI tenuM artha jJAna yathArtha hoya che. [171] AgamArthopanayanAda, jJAnaM prAjJasya sarvagam / / kAritryavahAratu, niyato parovara | 23 5 mUlArtha : AgamanA arthanA AzrayathI buddhimAna puruSane sarvagAmI jJAna hoya che. ane kAryAdikano vyavahAra to temane nizcaya karelA ullekhanA zekhararUpa che. (vizeSapaNe) bhAvArtha : AgamamAM kahelA arthanA bodhano smaraNapUrvaka Azraya karavAthI, tenuM dhyAna karavAthI samyagdaSTivaMtane sthUla ke sUkSma bhAvone viSe anusaranAruM jJAna hoya che. temanuM sarvagAmI jJAna zraddhAyukta hoya che. tathA teone paraupadezAdika vyavahAra pravRtti paNa kartavyarUpa hoya che. jema kevaLI nigoda jevI sUkSma avasthAo jANe che ane upadeza che. tema temAM zraddhA mUkI buddhimAna paNa ema ja kahe che. [72] tahevAntana H zci-dvivettasthApi guDhaH | zAstrArthavAyanAsoce, 4nAmANya pApa rU4 // mUlArtha : te kAraNa mATe viraktane paNa ekAMtapaNe jo koI ekano kadAgraha thAya to te zAstranA arthano bAdhaka hovAthI jainanI jevA dekhAtA te puruSane pApakAraka thAya che. bhAvArtha : jainadarzanane anusaratA sAdhune paNa jo koI paNa padArthanA svarUpanA maMtavyamAM ekAMta Ave to te pAparUpamithyAtva che. ekAMte jJAna ke kriyAnuM nirUpaNa zAstrArthane bAdha thanAruM che, vairAgyanA bheda : 95
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane sAdhakane te pAparUpa hovAthI duHkhanuM kAraNa che. evo kadAgraha zuddha jainane hoto nathI. [72] utsa vAIpavAre vA, vyavahAra nizcaye ! ___jJAne karmaNi vA'yaM ce-tra tadA jJAnagarbhatA // 35 // mUlArtha : A kadAgraha utsargane viSe, apavAda vyavahAra, nizcaya, ke jJAnane viSe athavA kriyAne viSe hoya to paNa te jJAna garbhita vairAgya kahevAya nahi. bhAvArtha : bhale te virakta jaNAto jaina muni ho paNa jo tene utsarga ke apavAdano viveka na hoya, vyavahAradharma ane nizcayadharmanA kAryakAraNa bhAva samajato na hoya. jJAna ane kriyAnuM yathArtha samAdhAna na hoya, jJAna dhyAnane vizeSatA ApI guNasthAnakane yogya kriyAno apalApa kare. vyavahArane choDI kevaLa nizcayano Azraya kare, to teno vairAgya jJAnagarbhita nathI paNa prazaMsA pAmavA mATeno mohagarbhita vairAgya che. [174] svAgame'nyAgamArthAnAM zatasyeva parAya'ke / nAvatArabudhatvaM ce-tra tadA jJAnagarbhatA // 36 // mUlArtha potAnA arthane viSe satya ane parano vicAra karavAmAM anarthaka evA nayone viSe jo mAdhyasthapaNuM AvyuM na hoya to te jJAnagarbhita vairAgya nathI. bhAvArtha : pote je nayano abhiprAya karyo tenAthI vipakSanA nayane samanvayakjharI na karatAM ekAMte eka ja nayano kadAgraha kare to te bAdhaka che. sAte naya parasparapUraka che. paraMtu nizcayanayane vaLage tyAre vyavahAranayanuM khaMDana kare, ane vyavahAranayane vaLagI nizcayanayanuM khaMDana kare to te maMtavyamAM madhyastha ke samanvaya bhAvanuM valaNa na hovAthI teno vairAgya kadAgraha yukta hovAthI jJAna garbhita nathI. vyavahAra ane nizcayanaya gauNa mukhyapaNe hoya che. [17] nayeSu svArthasatyeSa, mogheNu paravAnane ! mAdhyasthyaM yadi nAyAtaM, na tadA jJAnagarbhatA // 37 // 96 : adhyAtmasAra
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlA parAdhane saMkhyAvAcaka viSe sonI (100) saMkhyA jema potAnA Agamane viSa anya darzanInA AgamanA arthano avatAra (samatva) karavAmAM pAMDitya na hoya to te jJAna garbhita vairAgya nathI. bhAvArtha: potAnA ke anyanA zAstromAM nipUNatA na hoya to jainAgamomAM anya zAstronA arthane samAvI devAnuM kauzalya na hoya. jema parAdha-(lokomAM gaNAtI chellI saMkhyAmAM sonI saMkhyA alpa che tema anya zAnA bhAvArthonuM avataraNa jainAgamamAM karI na zake tevuM alpa jJAna paNa na hoya to te jJAnagarbhita vairAgya nathI. [176] AjJayAgamikArthAnAM, yauktikAnAM ca yuktitaH / na thAne yonetvei 2-2 tathA jJAnAzmatA | as | mUlArtha: AgamavaDe grahaNa karAtA arthone jinezvaranI AjJA ane yuktivaDe grahaNa karatA arthone yukti vaDe karIne potapotAne sthAnane viSe yojakapaNuM na hoya to te jJAnagarbha vairAgya nathI. bhAvArtha : vAda = zAstrakathananI vicAraNAnA be prakAra che. 1. AgamavAda = mAtra Agamavacanane jinAjJAyukta yathArthapaNe mAnavA jema ke nigoda, bhavya ke abhavyanuM svarUpa. 2. yukti - hetuvAda : - pratyakSa pramANa ApavA dvArA padArthanuM nirUpaNa siddha karavuM te yukti pramANa ke hetuvAda te saMsArI jIvanuM svarUpa karmanAM phaLa vagere. A prakArane potapotAnA hetuvaDe yathArthasthAne nirUpaNa kare teno vairAgya jJAnagarbhita che. [177] gItArthasyaiva vairAgyaM jJAnagarbha tataH sthitam / upacArAdagItasyA-pyamISTaM tasya nizrayA // 39 // mUlArtha tethI karIne te jJAnagarbhita vairAgya gItArthane ja viSe rahelo che. ane agItArthane viSe paNa upacArathI gItArthanI nizrAvaDe mAnelo che. bhAvArthaH pUrve kahelo jJAnagarbhita vairAgya sUtrArthane yathArthapaNe jANanAra gItArthane hoya che. te gItArthanI AjJA ane nizrAmAM rahetA agItArthane apekSAe vairAgya mAnya karela che. arthAta vyavahAra vairAgyanA bheda : 97
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathanathI vairAgya che tema kahevAya che. [178] sUkSmekSikA ca mAdhyasthyaM, sarvatra hitacintanam / kriyAyAmAdaro bhUyAn, dharme lokasya yojanam // 40 // [999] verA parastha vRttAnta, mUvInyavagharopanA ! utsaTi svAmyA, yudacceva nArnane 41. || [10] manovimara, masimparvamana | asUyatinuviccheda, samatAmRtamannA che 4ra || [999] mAvAva vatana, vivAna mItsA | vairAgyasya tRtIyasya, smRteyaM lakSaNAvalI // 43 // mUlArtha : sUkSmadaSTi, madhyasthapaNuM, sarvatra hitanuM citavana, kriyAne viSe Adara, lokone dharmamArgamAM joDavA 40; anyajanonI ceSTA pratye mUka, aMdha ane badhiranA jevI ceSTA, dhanaupArjana karavAmAM daridrinI jema AtmAnA guNo prApta karavAmAM abhyAsamAM utsAha, 41; kAmadevanA unmAdanuM vamana tathA ATha prakAranA madanI saMkIrNatAnuM mardana, asUyAnA taMtuno nAza, samatArUpI amRtane viSe (majjana) snAna 42. niraMtara cidAnaMdamaya evA AtmasvarUpabhAvathI acaLa, e sarva trIjA prakAranA jJAnagarbhita vairAgyanA lakSaNa che 43 bhAvArtha : tattvanA bodhane tathA zAstranA gUDha rahasyone viSe sUkSmadaSTi arthAt jJAna, rAgAdi prasaMge paNa madhyastha bhAva dhAraNa karanAra, sarva jIvonuM kalyANamaya ciMtana ke sarva jIvo sAcuM sukha pAme, sat kriyAno umaMga ane Adara, bhavyAtmAo dharmamArgamAM saraLatAthI praveza kare tevuM vAtsalya. 40 sAdhu mahAtmA AvA kartavya sivAya anya sAMsArika pravRtti pratye, anyanI ceSTA jotA ke sAMbhaLatA nathI te samaye jANe ke teo aMdha mUka ane badhira na hoya ? dhana upArjana karavAmAM daridrane roja roja utsAha vadhe che tema sAdhujanone zAstranA gUDha rahasyonA abhyAsa karavAno tathA AtmaguNonI vRddhino utsAha vadhato hoya che. 41 98 : adhyAtmasAra ,
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaLI pUrva saMskArayukta kAmanA - viSayanA unmAdane manamAMthI dUra karavA tathA jAti phaLa aizvarya, tapa, baLa, buddhi, lakSmI ane zrata jevAnA garvano nAza karavo, anya guNIjano pratye asUyA IrSA jevA doSone dUra karavA, sarva prANI pratye svAtmakUlya samabhAva. 4ra svasvarUpanI ramaNatAyukta, jJAnamaya AtmAno svAbhAvika AhalAda rAgadveSa, janma-maraNa, lAbha-hAni jevA kaMdathI acaLa. 43 A pramANe jJAnagarbhita vairAgyanI zreNI aneka AcAryoe prazaMsI che, mAnya karI che. [12] jJAnAbhidAya, kayotu svoparvataH | upayoH pitta cA-sigAdhyAtmisIhatiH | 44 | mUlArtha : A traNa prakAranA vairAgyanI madhye jJAnagarbhita vairAgya grahaNa karavA yogya che. ane bIjA be prakAranA vairAgyano to potapotAnA upamadanane lIdhe potAnA adhyAtmanA prasAdathI kadAcita upayoga thaI zake che. bhAvArtha : duHkha garbhita, mohagarbhita, jJAnagarbhita A traNa prakAranA vairAgyamAMthI jJAnagarbhita vairAgya AdaravA yogya che. prathamanA beno ekAMte niSedha nathI. koI jIva duHkhathI vairAgya pAmI saMyama prahaNa kare tyAre vaLI bhavitavyatAnA yoge teno vairAgya jJAnayukta bane tevo avasara prApta thAya, tethI teno ekAMte niSedha nathI. te pramANe mohathI lIdhelo saMyama samaya jatAM jIvane guru upadezathI sAcuM bhAna thAya to teno vairAgya jJAna pakSe vaLe tevo saMbhava svIkAravAmAM Avyo che. prAraMbhamAM mohavaza varte paNa sAcuM jJAna thatAM moha dUra thAya che tyAre sAco vairAgya pragaTe che. A sarva prakAranA mULamAM adhyAtmabhAvanuM rAsAyaNa ja Avazyaka che. vairAgyabheda adhikAra pUrNa thayo
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ vairAgya viSaya prastuti kA vairAgya : rAgadveSa rahita cittanI samasthiti te vairAgya che. vairAgya eTale kaSTo sahana karI duHkhI mAnava jevI mukhAkRti hoya tevuM nathI. paraMtu vairAgya e AtmAno guNa che, jenA dvArA jIva abhayapaNuM pAme che. vairAgIne bhUtakALamAM zuM banyuM hatuM tenA vikalponuM ArtadhyAna nathI, ane bhaviSyamAM zuM thaze tenI ciMtA nathI. vairAgyanI phaLazruti duHkhamukti che. vAstavamAM vairAgyano guNa jIvane svarUpamAna daDha karAve che. dazya jagatanI parivartanazIlatAne jANe che, ane tethI te padArtho sAthe tAdAbhya thatuM nathI. vairAgya dUdha ane jaLane judAM karavAnuM kArya karanAra khATA padArtho jevo che, te AtmabhAva ane mohane judA pADe che. sAMsArika padArtho pratye jIvanuM ahatva, mamatva ane ekatva thayeluM che. adhyAtma graMtho dvArA pragaTelo vairAgya jIvane jAgRta kare che. tyAre deha, dhanAdi padArthonuM ahatva ogaLI jAya che, vairAgya dvArA jyAre strI AdinA saMbaMdhonI kSaNikatA jaNAya che, tyAre mamattva chUTI jAya che. vairAgya dvArA sva-para viveka janme che, tyAre parapadArtho pratyenuM ekatva tUTI jAya che. saMsAra paribhramaNanAM kAraNo vairAgyaguNanA pragaTavAthI naSTa thatAM jAya che. paramatattva - paramAtmasvarUpanuM : mAhAtma jIvane Ave che, tyAre tene jaDa padArtho pratye udAsInatA Ave che. kAyAnI mAyA chUTI jAya che. ane svarUpano AnaMda jIvane sparzI jAya che. vairAgyanuM sAmarthya ja jIvane jaDathI bhinnatAnuM bhAna karAvavAnuM che. AtmA svabhAvathI svarUpa sivAya kyAre paNa parapadArthamaya banI zakato nathI. dezya jagatanA dekhAtAM gharanagara Adi, sagAM svajanAdi, strI-putra ke mitra Adi sau anyonya kahe che ame tamArA chIe. paNa sau jANe che ke maraNakALe koI koInuM thaI zakatuM nathI. 100 : adhyAtmasAra
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ are, jenA pratye atyaMta moha che tevo A deha paNa rAkhyo rAkhI zakAto nathI. pyArA snehIo ja tene agnidAha Ape che. e jANIne paNa sAdhakane vairAgya pedA thAya che. e vairAgya jIvane jagatathI bhedajJAna karAve che. pachI hArelI bAjI jItamAM pheravAya che. bhale gRhasthA dazA hoya paNa te sAdhakane have eka cAvI maLI gaI che. te vaDe tene tyajavA jevA padArtho, vicAro ke vikAro chUTI jAya che. ane AdaravA yogya tattvone Adare che. tenI pAse saMsAranA vyavahArano udaya haze to paNa te tevA prakAromAM rAgAdi bhAva karI lepAto nathI. temAMthI chUTavAno bhAva seve che. sAdhujanono saMparka rAkhI vairAgyane puSTa kare che. viSaya pratye virAga, kaSAyano tyAga ane guNano anurAga e tenA jIvananI sAdhanA che. dIrghakALanA sevelA paMcendriyanA viSayo prAraMbhamAM maMda paDyA hoya tyAre lAge ke jANe viSayo bhAgI gayA che. paNa bhAI ! utAvaLo na thato, bhramamAM na raheto. viSayanA sUkSma saMskAro tane kyAre dago karI de te kahevAya nahi. saMbhUtimuni rANInA komaLa kezakalApanA sparzathI tapa-saMyamanI saghaLI mUDI kharcIne strInA sukhanuM nidAna karI beThA. naMdiSaNamuni labdhinA ghamaMDamAM saunaiyA varasAvI gaNikAne ghera gherAI gayA. ane kAmavijetA sthUlibhadra siddhino prayoga karI jJAnane ADe pratibaMdha pAmI gayA. bhAI ! A sarva jIvo pAse to vairAgyanA ghaDA bharelA hatA. ane teya phUTI gayA. to tArI pAse to hajI mATInI nAnI TabUDI che, tenuM zuM gajuM ? mATe gurugame vivekapUrvaka AgaLa vadhaje. vairAgyaguNa vItarAgatAmAM pariName pachI tane bhaya nathI. ane te paNa kSAvikabhAvathI rasAyelI haze to tArI zIghratAe mukti che. vairAgya viSaya : 101
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirAhArI zarIranA TaLe che viSayo chatAM rasa rahI jato temAM, te TaLe pekhatA parama. (gItA) paramatattva sAthenI nigUDhatA vagara jIvane lAgelA viSayanA sUkSma saMskAro TaLavA duSkara che. prIti anaMtI para thakI je toDe to te joDe eha, paramapuruSathI rAgatA, ekatvatA ho dAkhI guNa geha. vairAgyamAM sukha che. vairAgyathI sukha che. vairAgya dvArA sukha che. evuM nizcayabaLa tane viSayothI virakta karaze, kaSAyothI mukta karaze, ane AhArAdi saMjJAothI dUra rAkhaze. chatAM A vairAgya parAzrayI che. vairAgya e AtmAno guNa che, te asaMgabhAvathI pedA thAya che, tyAre svAzrayI che, arthAt zuddha svabhAva che. evA zuddha svabhAvavALA yogIjanone vairAgya muktinuM kAraNa bane che. samasta vizvanA jIvo bhayathI AkrAMta che. sabaLo nabaLAne dabAve tevAM A vizvamAM vairAgya ja bhayarahita che. bhale jagatanA jIvo bhogamAM sukha mAne paNa bhoga roganI janmadAtrI che. bhale kadAca tane mAna-pAna maLyAM hoya to paNa temAM durjanono bhaya rahelo che. kadAca tuM ati dhanavAna hoya to paNa temAM lUMTAvAno bhaya rahelo che. kadAca tuM baLavAna hoya to tene anyathI parAbhava pAmavAno bhaya rahevAno che. ane jo tuM rUpavAna hoya to tArI kAyA vRddhatva tarapha jaI rahI che teno khyAla rAkhaje. are kadAca tuM tane zAstranipuNa mAne to tane temAM paNa pAcho pADe tevo saMbhava che. ane Akhare A deha ke jenA mATe tuM aneka prakAranA mAyA-prapaMca kare che, te to agnidAhane zaraNe javAvALuM che. have tuM ja kahe ke A pRthvIpaTa para kyAMya bhayarahita sthAna che ! - bhAI jo kyAMya tuM bhayarahita nathI to eka vAra vairAgyanuM sevana karI viSayothI vimukha thaI adhyAtmarasane cAkha ane tenA anubhavathI nakkI karaje ke nirbhayatAnuM sukha kyAM che ? rAga gayo te virAga che, ane teno bhAva te vairAgya che. vigato rAgo yasmAt, tasya bhAvaH vairAgyam / 102 : adhyAtmasAra,
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdha rajo adhikAra 7mo vairAgya viSaya gAya karo ka che, kAraNa vairAgyanA bheda jaNAvyA pachI have graMthakAra vairAgyanA viSayano vistAra kare che. [183] viSayeSu guNeSu ca dvidhA, bhuvi vairAgyamidaM pravartate / aparaM prathamaM prakIrtitaM, paramadhyAtmabudhairditIyakam // 1 // mUlArtha : viSayone viSe ane guNone viSe ema be prakAre A vairAgya pRthvIne viSe pravarte che. temAM adhyAtmanA paMDitoe pahelAne apara (gauNa) ane bIjAne para (mukhyapradhAna) kahyo che. bhAvArtha : viSayanA bhedathI have vairAgyanA be prakAra batAve che. 1. viSayothI virakti. sparza, rasa, gaMdha. varNa tathA zabdAdi pAMca prakAranA viSayo pratye nispRhapaNuM te vairAgya che, chatAM A prakAranI adhyAtma apekSAe gauNatA che, kAraNa ke te paralakSI che. sAmAnya manuSya paNa viSayano tyAga karatA hoya che. 2. tapanA prabhAvathI utpanna thayelI labdhio chatAM muni te pratye upekSA seve che. arthAt emano guNa vairAgya hovAthI svalakSI che tethI mukhya che. ane guNayukta vairAgya rAgAdino nAza karanAra hovAthI adhyAtmanA pakSavALo che. kevaLa viSayathI virakti te vairAgya nathI. paraMtu aMtaraMganI nirmaLatA te vairAgya che. [184] viSayA upalambhagocarA api cAnuzravikA vikAriNaH / na bhavanti viraktacetasAM, viSadhAreva sudhAsu majatAm // 2 // mUlArtha : prAptinA viSayavALA (A lokanA) tathA zAstrAdikathI zravaNa karelA evA viSayo, amRtamAM nimagna thayelAne viSadhArAnI jema virakta cittavALAne vikAra karanArA thatA nathI. bhAvArtha H A lokamAM jIvone mATe pratyakSa anubhavamAM AvatA viSayo ane gurUpadezathI ke zAstrazravaNathI sAMbhaLelA cakravartI, Idra tathA svargalokanA viSayo tarapha paNa jenuM citta udAsIna che tevA vairAgya viSaya : 103
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSane te pratyakSa ke parokSa viSayo vikAra karatA nathI. jema amRtane sevanArane viSaprayoga kaMI karI zakato nathI. [185] suvizAlarasAlamajarI-vicaratkokilakAkalIbharaiH / kimu mAyati yoginAM mano, nibhRtAnAhatanAdasAdaram // 3 // mUlArtha : zabdano viSaya sthira ane AghAta rahita evA oMkArAdi dhvanine viSe AdaravALuM yogIjanonuM mana vizAla AmravRkSanI maMjarIne viSe bhamatA kokilanA madhura dhvani vaDe zuM AnaMda pAme ? na ja pAme. bhAvArtha H mahAkAya AmravRkSanI maMjarIne viSe mugdha evI kokilanA madhura svaro yogIne karNapaTa para paDavA chatAM, teo oMkArAdinA anAhata nAdamAM lIna hovAthI teone te madhura svaro kaMI asara karatA nathI. te pratye temanuM dhyAna jatuM nathI. [186] ramaNImUdupANikaGkaNa-kvaNanAkarNanapUrNadhUrNanAH / anubhUtinaTIsphuTIkRta - priyasaGgItaratA na yoginaH // 4 // mUlArthaH anubhavarUpI nadIe pragaTa karelA manohara saMgItamAM Asakta thayelA yogIo, strIonA komaLa hasta paranA kaMkaNonA dhvanithI kadI paNa prItivALA thatA nathI. bhAvArtha : saMsAranA viSayomAM Asakta puruSa strInA hastane zobhAvanArA kaMkaNanA svaramAdhuryathI Asakta thAya che. paraMtu vairAgI yogIjanonA karNane te dhvanithI bharapUra bharavAmAM Ave topaNa prApta thayelA anubhavayukta anAhata nAdane kAraNe temAM prItivALA thatA nathI. [17] tanAva na zuddhatAM , tananI pazcamacIsiyonanA | yadiyaM samatApadAvalI-madhurAlAparatena rocate // 5 // mUlArtha : strIonA paMcama svarano manohara nAda zuddha cittavALA puruSonI khalanAvALo thato nathI. kema ke samatAnAM vAkyothI madhura AlApane viSe prItivALA te munine te nAda rucikara thato nathI. bhAvArtha yogIjano samatAnA svarUpamAM ane zAstranAM vacanonI 104 : adhyAtmasAra
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreNirUpa zAMtarasa pratipAdaka svaromAM, tenA AlApane dhAraNa karatA hovAthI temane strIonA paMcama svarano madhura nAda paNa calita karato nathI. [188] satataM kSayizukrazoNita - prabhavaMrupamapi priyaM nhi| avinAzinisarganirmala - prathamAnasvakarupadarzinaH // 6 // cakSurindriya viSaya mUlArthaH avinAzI svabhAvathI ja nirmaLa ane vistIrNa evuM AtmAnuM svarUpa jonArA yogIone niraMtara kSaya pAmatuM tathA vIrya ane retasathI utpanna thayeluM zarIranuM sauMdarya paNa priya lAgatuM nathI. bhAvArtha mAnavadeha (strI-puruSa)nuM zarIra kevA saptadhAtunuM baneluM che? vIrya ane zoNitathI baneluM vinAzI zarIra bhale te carmacakSue sauMdaryayukta hoya topaNa avinAzI ane svabhAvathI zuddha evA AtmasvarUpamAM ramanArA yogIone te priya lAgatuM nathI. saptadhAtunA azucimaya dehamAM yogIjanone prIti thatI nathI. tene kevaLa dharmanuM bAhya sAdhana mAnI tenA para moha na rAkhatAM, dehamAM rahelA zuddha AtmAno pakSa karI yogIjano temAM ramaNa kare che. [189] paradRzyamapAyasaGkulaM viSayo yatkhalu carmacakSuSaH / na hi rupamidaM mude yathA nirapAyAnubhavaikagocaraH // 7 // mUlArtha je prakAre apAyarahita ane anubhavane ja eka gocara evuM AtmasvarUpa yogIone harSa mATe thAya che. te prakAre anya janoe jovAtuM ane apAyothI (pApothI) vyApta tathA je carmacakSunA viSayarUpa evuM A zarIranuM rUpa prItine mATe thatuM nathI. bhAvArtha : apAya - pApa kaSTAdika rahita evuM svAbhAvika AtmasvarUpa che. vaLI anubhava gocara nirAvaraNa pUrNa jJAnayukta hovAnI e AtmasvarUpa yogIone AnaMda Ape che. paraMtu saMsAravRttine viSe Asakta evuM pApa kaSTAdikavALuM je carmacakSu gocara zarIranuM sauMdarya yogIone nirdoSa AnaMda mATe thatuM nathI. vairAgya viSaya : 105
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ [190] gativibhramahAsyaceSTitai - rlalanAnAmiha modate'budhaH / sukRtAdripaviSvamISu no, viratAnAM prasaranti dRSTayaH // 8 // mUlArtha : strIonI gati, vilAsa, hAsya ane ceSTAo vaDe ajJAnI mohAMdha prANI AnaMda pAme che. paraMtu sukRtarUpI parvatane viSe vajra samAna evA e strIonA gati Adi ceSTAo pratye virakta janonI dRSTi prasaratI nathI. - bhAvArtha : strInI suMdara cAla, alaMkAro vaDe karelo zarIrano vilAsa, hAsya tathA kaTAkSayukta ceSTAo vaDe aMgabhaMgI vaDe ajJAnI jIva harSa pAme che. paraMtu AtmatikA2ka dharmanuM ArAdhana ke zubhakarma karavAvALo saMyamI tenAthI calita thato nathI. te jANe che ke strI-puruSanA anyonya saMsAra-sukhonA lobhathI dharmArAdhanarUpI duHkhe ArohaNa thaI zake tevA parvatano saMsAranI alpabhASA vaDe vinAza thAya che. AthI teo te pratye dRSTi ke vRtti karatA nathI. [191] na mude mRganAbhimallikA lavalIcandanacandrasaurabham / viduSAM nirupAdhibAdhita - smarazIlena sugandhivarSmaNAm // 9 // ghrANendriyano viSaya mUlArtha : upAdhirahita paNa kAmadevane bAdha karanAra zIla vaDe sugaMdhI zarIravALA vidvAnone kastUrI, mallikA, lavalI, caMdana ane ghanasAranI sugaMdha harSa ApatI nathI. bhAvArtha : vAstavamAM AtmArthIne zarIrane viSe upayogamAM AvatA sugaMdhI padArthonI AvazyakatA nathI, kAraNa ke AtmasvarUpI vidvAnone upAdhi rahita, tathA kAmadevane bAdha karanArA, viSayavRttino nAza karanAra zIla, zuddha AcAra ane brahmacaryanI suvAsarUpa sAmarthya ja AnaMda Ape che. [112] 35yogamupati cira, harate yaMtra vimAvamAtaH / na tataH khalu zIlasaurabhA - daparasminniha yujyate ratiH // 10 // mUlArtha : je cirakALa sudhI upayogane pAme che. jene vibhAvarUpI vAyu haraNa karato nathI. te zIlarUpI suvAsa vinA A jagatamAM anyane viSe ratiprIti karavI yogya nathI. 106 : adhyAtmasAra
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : arthAtu zuddha AcaraNa vaDe pragaTa thayela zIlarUpI saurabhasuvAsa niraMtara AtmabhAvamAM maheke che. AtmAne ahitakAraka vibhAvarUpI zatru ke rAgAdika pariNAma zIlanA prabhAvathI te suvAsane naSTa karato nathI. mATe zuddha AcAranuM pAlana tathA zIla ane brahmacarya Adi guNono ja vidvAno Adara kare che. anyane viSe prIti karatA nathI. [193] madhurairna rasairadhIratA, kacanAdhyAtmasudhAlihAM satAm / arasaiH kusumairivAlinAM, prasaratpadmaparAgamoditAm // 11 // mUlArthaH vikasvara kamaLanA parAga vaDe AnaMda pAmanArA bhramarone rasarahita puSponI jema adhyAtmarUpI amRtanuM AsvAdana karanArA satapuruSone paulika madhurarasa vaDe beI paNa ThekANe AturatA thatI nathI. bhAvArtha : padmakamaLanA yogathI tRpta thayelA bhramaro nirasa puSpanA saMyogamAM Asakta thatA nathI. tema adhyAtmarUpI rasathI tRpta thayelA yogIjano dUdha, sAkara, mevA, mIThAI jevA bAhya rasavALA padArthomAM Asakta thatA nathI. [194] viSamAyatibhirnu kiM rasaiH, sphuTamApAtasukhairvikAribhiH / navame'navame rase mano, yadi magnaM satatA'vikAriNI // 12 // mUlArtha : jo niraMtara vikAra rahita ane doSa varjita evA navamA zAMtarasane viSe citta magna thayuM hoya to pariNAme bhayaMkara mAtra bhogakALe ja kSaNika sukhakAraka ane vikAravALA rasovaDe koI lAbhaphaLa nathI. bhAvArtha : zRMgArAdi nava rasomAM eka zAMtarasa ja niraMtara avikArI ane doSarahita che. te rasAdhirAjamAM jenuM mana magna thayuM che, tene anyatra kaMI prayojana nathI. mAtra bhogakALe ja sukhAbhAsarUpa kSaNika sukha, ane jIvanA pariNAmane dUSita karanAra, dehamAM viparyAsa buddhi karAvanArA evA zRMgArAdi rasothI AtmahitanuM koI yogIjanone prayojana siddha thatuM nathI. vairAgya viSaya : 107
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ [195] madhuraM rasamApya niSpate-drasanAto rasalobhinAM jalam / paribhAvya vipAkasAdhvasaM, viratAnAM tu tato ddazorjalam // 13 // mUlArtha : madhurarasane pAmIne rasalubdha janonI jillAmAMthI pANI jhare che. ane tethI virakta thayelAne to vipAkano bhaya jaNAvAthI AMkhamAMthI azrujaLa jhare che. bhAvArtha : aho mIThAI AdinA madhurarasanA lolupa jIvane te padArtha jotAM ke sAMbhaLatAM mukhamAM pANI jhare che. paraMtu virakta AtmasAdhaka jIvane to te te viSayonA vipAkanA bhayathI AMkhamAMthI jaLa jhare che, ke A viSayonA duHkhadAyaka phaLa prApta thatAM jIvanI kevI durgati thaze ? [196] iha ye guNapuSpapUrite, dhRtipatnImupaguhya zerate / / vimale suvikalpatalpake, ka bahiHsparzaratA bhavantu te||14|| sparzendriyano viSaya mUlAI : Alokane viSe jeo guNarUpI puSyo vaDe pUrNa ane nirmaLa evA suvikalparUpI patyekane viSe dhRtirUpI priyAne AliMgana karIne sUe che. teo bAhya sparzamAM Asakta thatAM nathI. bhAvArtha : jagatanA mohAMdha jIvo kyAM aTakyA che, athavA sAdhaka paNa udayakALa kyAM cUkI jAya che te jaNAvavA lokadaSTi yukta dRSTAMta ApIne jaNAve che ke, A lokane viSe je yogIzvaro jJAna, zraddhA, kSamA, ane saMtoSa jevA guNorUpI puSpo vaDe nirdoSa che, vaLI zubha adhyavasAyarUpI palaMgane viSe jemanuM sthAna che, cittamAM saMtoSa che, vratAdi vaDe sthiratArUpI je patnI pAmyA che. temanA pApasamUhano nAza thAya che. tevA yogIzvarone paugalika ke bAhya zayA, strI, ke puruSa jevA anyonya padArthomAM prIti thatI nathI. [197] hRdi nivRtimeva bibhratAM, na mude candanalepanAvidhiH / vimalatvamupeyuSAMsadA, salilasnAnakalA'pi niSphalA // 15 // mUlArthaH hRdayane viSe nivRttine dhAraNa karanArA munione 108 : adhyAtmasAra
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAve che. temane kAma vaDe ja nathI. zuddhabhAI caMdananA lepano vidhi AnaMda Apato nathI. vaLI niraMtara nirmaLapaNAne pAmelA teone jaLasnAnanI vidhi paNa vyartha lAge che. bhAvArtha: rAgAdi vibhAvanI pravRttithI jemanuM mana nivRtta che, saMtAparahita che, temane caMdananA lepanI vidhi AnaMda ApatI nathI. ane niraMtara tapa ane saMyama vaDe zubhabhAva vaDe nirmaLa hovAthI temane zArIrika snAnanI paNa jarUra paDatI nathI. zuddhabhAvane sevatA yogIjanone zArIrika malinatA hotI nathI. [198] gaNayanti januH svamarthava-suratollAsasukhena bhoginaH / malanAdiSo pramUrkhanA-matutya tu tava loginaH mUlArthaH bhogIjano viSayasukhanA vilAsa vaDe potAnA janmanI saphaLatA mAne che, yogIjano tevA sukhane kAmadevarUpI sarpanA viSanI ugra mUcharUpa vyAdhi mAne che. bhAvArtha : bhogIjanone viSayanA bhoga-upabhoganI kriyA priya hoya che. tethI maithunAdi sevananA sukha vaDe potAnA janmane sArthaka mAne che. yogIjano tethI viparIta cAle che. yogIjano viSayane sarpanA viSa jevuM mAne che. sarpadaMzathI samagra zarIra mUcha pAme che, te vyAdhitulya che. tema viSayasukha paNa vyAdhitulya che. tema teo dRDhapaNe mAne che. [199] tadime viSayAH kilaihikA, na mude ke'pi viraktacetasAm / paralokasukhe'pi niHspRhAH paramAnandarasAlasA amI // 17 // mUlArtha H tethI karIne A lokasaMbaMdhI koI paNa padArtho virakta cittavALA munione AnaMda mATe thatA nathI. vaLI aMtaramAM paramAnaMdanA rasa vaDe anya viSayathI virakta thavAthI munio paralokanA sukha viSe paNa nispRhapaNe varte che. bhAvArtha : A pramANe virakta pariNAmavALA hovAthI te yogIzvarone zabdAdika viSayo, cakravartInAM sukho paNa lobhAvatAM nathI, kAraNa ke teo potAnA AtmAmAM sarva prakAre paripUrNa hovAthI svAbhAvika sukhane pAmyA che. potAnA ja AtmasvarUpanA vairAgya viSaya : 109
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ anubhava vaDe utpanna thayelo AnaMda ane vibhAvanI nivRttirUpa saMtoSa che, anya viSayamAM virakta hovAthI temane paralokanA sukhanI paNa spRhA nathI. [200] manovijJAtimatsa-zvaravAthavidhuraH sura mari | viSamizritapAyasAnavat, sukhameteSvapi naiti ramyatAm // 18 // mUlArtha : devatAo paNa mada, moha, viSAda ane matsararUpa jvaranI pIDAthI vidhura thayelA hoya che. tethI viSayothI maLatuM temanuM sukha paNa viSa mizrita thayelA pAyasAnnathI jema suMdarapaNAne pAmatuM nathI. bhAvArtha : yogIjano niHspRha che, are ! devone paNa paugalika RddhinI prApti vaDe thato garva, vimAna, alaMkAra ane devAMganAo paranI mUcha, potAthI adhika padavIvALAthI thatA apamAnano kheda, anyanI Rddhi joIne utpanna thatI dInatA ke IrSA, AvA doSorUpI jvaranI pIDAthI teo vyAkuLa thayelA che. tethI temanuM sukha paNa viSathI mizrita thayelA dUdhapAka jevuM che, jenA sevanathI jIvita nAza pAme che. vaLI devalokamAMthI cyavana thatAM te devone prAya strInA udaramAM utpanna thavuM paDe che. tethI te sukha paNa duHkharUpa ja che. temanI dazA vidhura puruSa jevI thAya che. [20] viM vahinA, varaMvAdhvanitarI pittena yata | - tridazarviviru mAthate, ghaTate tatra varSa susthitiH | 99 II mUlArtha : ghaNA azrurUpI vAyue pradIpta karelA strIonA viraha agni vaDe devatAo svargamAM paNa duHkha pAme che. to pachI devalokamAM sukhanuM sthAna kema ghaTI zake ? bhAvArtha : jIvo mAne che ke kadAca svargalokanA devo to sukhI haze ne ? paNa bhAI devo devAMganAnA viraha agnithI evA duHkhI thAya che ke jANe azrurUpI vAyue dAvAnaLa utpanna na karyo hoya ? evA saLagatA devalokamAM sukhanuM sthAna kema hoI zake ? 110 : adhyAtmasAra
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ [202] prathama vimAnasamAM, vanasthApi tivo vicittanAta | hRdayaM na hi yaddhidIryate, ghusadAM tatkulizANunirmitam // 20 // mUlArtha : vaLI devalokamAMthI avana thavAnuM che ema jANavA chatAM moTA vimAnanI saMpadAvALa. devonA hRdaya (kSobha) vidIrNa thatAM nathI. tethI ema jaNAya che ke temanuM hRdaya vajanA paramANu vaDe nirmANa thayeluM haze. bhAvArtha: devAMganAnA virahathI duHkhI thanArA te devo maraNakALane jANavA chatAM jarAya kSobha pAmatA nathI. vimAna Adi saMpatti choDavI paDaze ema jANavA chatAM duHkhI thatA nathI. evuM temanuM hRdaya kaThaNa vaja jevuM hoya che. ane kSobha pAme topaNa maraNano bhaya nathI. mAtra maravAnuM duHkha che. [202] viSapuratiH zivarthinI, nItidhvati vinAvinAsva . dhananandanacandanArthino, giribhUmiSvaparadrumeSviva // 21 // mUlArtha : jema ghaNA naMdana vananA caMdananAM vRkSonI icchAvALA manuSyane parvatanI bhUmine viSe rahelAM anya vRkSo para prIti thatI nathI. tema mokSAbhilASI yogIjanone cAre gatinA koI paNa viSayo para prIti thatI nathI. - bhAvArtha : yadyapi cAra gatimAM naraka viSe prIti karavA jevA padArtho nathI. chatAM vairabhAvathI anyonya mAravA jevA kRtyamAM tyAM jIvane jANe sukha hoya! tema varte che. vaLI traNe gatimAM saMsArI jIvane sparzadinA sukhonI prati hoya che. paraMtu merUparvata para rahelA naMdanavananA caMdanavRkSanI abhilASAvALAne jema parvata ke pRthvI para rahelA sAmAnya vRkSa meLavavAnI prIti thatI nathI tema yogIjanone sAMsArika padArthonI abhilASA thatI nathI. [204] iti zuddhamatisthirIkRtA'-paravairAgyarasasya yoginaH / svaguNeSu vitRSNatAvahaM, paravairAgyamapi pravartate // 22 // mUlArtha H A pramANe jeNe zuddhabuddhi vaDe apara vairAgyano rasa sthira karyo che, evA yogIone AtmAnA guNo viSe ni:spRhatAne vairAgya viSaya : 111
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAraNa karanAro vairAgya paNa pravarte che. bhAvArtha : sAMsArika padArthonI bhogecchAnA doSarahita zuddhabuddhi vaDe utkRSTa vairAgyano bhAva dRDha karyo che, arthAt tevA zAMta rasarUpa pariNAmamAM jeNe sukha jANyuM che. tevA yogIne AtmAnA tapAdi vaDe utpanna thayelI labdhio chatAM niHspRhatA varte che, temano vairAgya atyaMta utkRSTa che. [205] vipularddhipulAkacAraNa prabalAzIviSamukhyalabdhayaH / na madAya viraktacetasA - manuSaGgopanatAH palAlavat // 23 // mUlArtha : anuSaMgathI (anyane lagatuM) prApta thayelI vipulalabdhi, pulAka, cAraNa ane prabalAzIviSa vagere labdhio anAjanA photarAnI jema vairAgyavaMtanA madane mATe thatI nathI. bhAvArtha : jema ghauM Adi dhAnyanI khetI karatAM na icchavA chatAM prathama ghAsa Uge che, kheDUta tene ukhADI pheMkI deto nathI. dhAnyanA dANA besatAM pahelAM anAjano evo prakAra che. te pramANe mokSanA lakSya jJAna, tapa, saMyama AdinA anuSThAna karatAM na icchavA chatAM labdhio pragaTa thAya che. arthAt tevA saMyamIne mananA bhAva jANavAvALuM mana:paryavajJAna cakravartInA sainyane masaLIne cUrNa banAvI de tevI labdhi, karoDo yojana sudhI vAhanarahita AkAzagamana karavAnI baMdhAcAraNa labdhi, mAtra zApa ApIne bhasma karavAnI prabalAzIviSa labdhi vagere tathA maNi, maMtra ke tevA camatkArika auSadhio maLavI. chatAM virakta manavALA yogIone AvI labdhiothI cittamAM garva pedA thato nathI. teo e labdhi Adine tRNanI jema tuccha mAne che, ane prAye teno upayoga karatA nathI. eno upayoga karavo te temane mATe pramAdadazA che. [206] nitAtizayo'pi jhopi no, vivudhAnAM manamutranaH / adhikaM na vidantyamI yato, nijabhAve samudaJcati svataH // 24 // mUlArtha : atizaya pAmelo koI paNa guNasamUha paMDitone madakAraka 112 : adhyAtmasAra
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ thato nathI. kemake AtmAno svAbhAvika ullAsa hovAthI A virakta yogIo anya kaMI bIjuM jANatA nathI. bhAvArtha : atizaya arthAt janasamUhanA manane Azcarya utpanna karanAro ke koI camatkArika prabhAva, ke pUrva jaNAvelI koI paNa prakAranI labdhio paMDitone garva karanArI thatI nathI, kAraNa ke temanI pAse e labdhiothI paNa vizeSa evo AtmAno svAbhAvika AnaMda che. yogIo svarUparamaNatA sivAya kaMI jANatA nathI. [27] have na zive'Si sudhdhatA, savanuAnamasakUmakRti / puruSasya dazeyamiSyate, sahajAnandataraGgasaGgatA // 25 // mUlArtha : temanA manane viSe mokSane viSe paNa lubdhatA hotI nathI. kemake teonI sat kriyA paNa asaMgapaNAne pAme che, sahajAnaMdanA taraMgathI prApta thayelI A puruSanI avasthA icchelI che. bhAvArtha : are ! A yogInI sukha pratyenI niHspRhatA to juo ? svarUparamaNatAnA AnaMdamAM anurakta yogIone sarva karmanA kSayarUpa mokSanI abhilASA nathI. to pachI devAdikanA sukhanI abhilASA to kyAMthI hoya ? chatAM teo je zuddha AcArarUpI sakriyAnuM pAlana kare che. te paNa saMsAranA sarva padArthothI asaMgapaNAne prApta thavA kare che. AtmAnI AvI anupama dazA, svAbhAvika AnaMdanuM sAkSAt vedana kevaLajJAnIoe joyuM che. AtmAnuM e sukha sAMyogika nathI paNa AtmA sAthe ekatva pAmeluM che. [206] kRti-stra mahAmatermava-vijJa.vairAgyavinAsamRnmanaH / 35tti rItunucadra-stanuvAraprakRti yajJa:zriyaH // 26 // mUlArtha : A pramANe A lokamAM je mahAbuddhivALA yogInuM vairAgyanA vilAsane dhAraNa karanAruM mana hoya che, te udAra prakRtivALAnI samIpe mokSalakSmI utkaMThApUrvaka varavA mATe samIpa Ave che. vairAgya viSaya : 113
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha: A vizvamAM niHspRha mokSArthInuM - yogInuM vairAgyanA guNo vaDe uttarottara pariNAmanI vRddhi pAmatuM pUrNa mana hoya che. tevA zuddha svabhAvavALA yogIone mokSarUpI lakSmIne zodhavA javuM paDatuM nathI. paraMtu svayaM mokSarUpI lakSmI ja temane varavA temanI samIpa Ave che. A adhikArane pUrNa karatA graMthakAre zlokamAM potAnuM "yaza" nAma sUcavI potAnuM zreya icchavuM che. iti vairAgya viSayAdhikAra pUrNa. "sAmyabhAvanI sAdhanA eTale A cAra bhAvanAo ! A maitrI vagere cAra bhAvanAothI tame bhAvita thayA eTale sAmyabhAva siddha thayo samajo. eTale, jo tamAre sAmyabhAva siddha karavo che to A cAra bhAvanAo bhAvatA raho. - sahu jIvonuM hita thAo, kalyANa thAo. - sahu jIvonuM sukha joIne huM rAjI chuM. - sahu jIvonA duHkho nAza pAmo. - sahu jIvonA doSo - pApo dUra thAo. pratidina trikALa A bhAvanAo bhAvo. sarva jIvo pratye tamArA bhAva nirmaLa banaze. "Atmavat sarvabhUteSanI bhAvanA caritArtha banaze !" sAmyazatakamAMthI 114 : adhyAtmasAra
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ . mamatvayAma prastuti viSayathI viraktinA phaLarUpe thayelo riAgyano bhAva vItarAgatAnI caramasImAe na pahoMce tyAM sudhI sAdhakane niraMtara jAgRta rahevAnuM che; nahi to mamatAnuM vAvAjhoDuM kyAreka vairAgyane pavanane susavATe caDhAvI de che. tyAre dIrghakALano sevelo vairA ya paNa vyartha thaI jAya che. yadyapi je sAdhakamAM jJAna sahita vairAgya hoya che te to mamatAnA vAvAjhoDAthI DagI jato nathI. vairAgya e sAdhakanuM anuSThAna che. tenI prabaLatA tattvajijJAsA, jinAjJA, upazama ane viveka para AdhArita che. je sAdhaka AvA guNothI abhibhUta thayelA che, te mamatvanA prakArono parihAra karI zake che. te mATe jIve utkRSTa bhAvanAone dhAraNa karavI Avazyaka saMsArI jIva mamatvane AdhIna ema mAne che ke oho ! A jagatamAM mAre kevA strI, putra, mitra vagereno yoga che, ane huM temanA vaDe sukhI chuM, AvI mamatAthI baMdhAyelA jIva ajJAnI che. vairAgyavAsI jIva to vicAre che ke huM ekalo ja Avyo chuM ane ekalo ja javAno chuM. strI, putrAdi kyAre paNa mArAM thayAM nathI. najIkamAM rahelo A deha ja mAro nathI, to pachI A dhana, mAla, mAtA, pitA to mArAM thaI zake tema nathI. svajana mAnIne jene huM sukhI karavA prayatna karuM chuM te sau mArI sAthe svArthathI baMdhAyelAM che. deha, strI, putra ke svajana para Aropa mUkIne, jIva temane sukhI karavAnA vikalpathI je kaMI mAyA-prapaMca sevIne karma bAMdhe che, te bhogavavAnuM tenA ekalAnA bhAgyamAM Ave che. temAM koI bhAga paDAvI zake tevuM saranAmuM ApIne koI jIva jaI zakato nathI. mamatA, moha, rAga A paryAyavAcI zabdo che. jyAM sudhI A mamatvano phAMsalo chUTe nahi tyAM sudhI bhale veSAMtara kare, vairAgya viSaya : 115
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ dezAMtara kare, ke saMsArAMtara kare paNa te sarva vyartha jAya che. vaLI A kaLiyugamAM bhAI tAro parivAra paNa vRddhAvasthAmAM tAruM kevuM pAlana karaze e to tAruM puNya ja jANe, bAkI tane kyAM anubhava nathI ? chatAM mamatvano bharaDo evo che ke jIva ema dhArI le che, ke mAAM putrAdi to deva jevAM che, mArA para sneha rAkhe che, mAruM pAlanapoSaNa karaze. kadAca tane puNyayoge srI, putra, mitra guNavAna maLyAM hoya topaNa mamatA karavAthI tAruM hita nathI. e sau guNavAna hoya to temano sAtha laI dharma-ArAdhana karaje, to sva-para hita thaze. vaLI puNyayoge tane dhana maLyuM hoya to teno sadupayoga karaje. je rIte pApathI chUTAya te rIte chUTavAno bhAva rAkhaje ane puruSArtha karaje. mamatvatyAga e ja vairAgya che. vairAgyanA bhAvane prabaLa rAkhavA, temAM kaMI chidra na paDe mATe tattvajijJAsAne jhabakatI rAkhaje. AtmAdi tattvane yathArthapaNe jANIne, bhedajJAnano viveka rAkhaje. vairAgyane TakAvavA Azravano tyAga ane saMvara nirjarAne ArAdhaje sva-paranA bhedajJAnano viveka pragaTyo eTale prajJA ja pragaTI. e prajJA vaDe deha ane jIvanA mamatvanuM ekatva tUTe che. tyAM jIvane svarUpanA AnaMdanI anubhUti thAya che. nijAnaMdanI mastI tene pUrNatA sudhI laI jAya che. mahAtmAo adhyAtmarasa vaDe A vairAgyane seve che. athavA kaho ke vairAgyanuM sAcuM phaLa ja adhyAtmanuM sudhA pAna che. amRta maLyA pachI koNa mUrkha viSapAna kare ? kavaNa nara kanakaNi choDI tRNa saMgrahe ? kavaNa kuMjara (hAthI) tajI karaha (UMTa) leve ? prabaMdha 3jo adhikAra 8mo mamatva-tyAga (mamatA nirAkaraNa) mamatAno tyAga karavAnuM, mamatAnuM samatAmAM parivartita karavAno upAya vairAgya che. vaLI vairAgyanI sthiratA mATe mamatvanuM nirAkaraNa 116 : adhyAtmasAra
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ (naSTa) kevI rIte karavuM te have batAve che. [201] nirmacaiva vairArtha ciratvamavaIThate ! parityajettataH prAjJo mamatAmatyanarthadAm // 1 // mUlArthaH mamatA rahita puruSane vairAgya sthiratA pAme che, tethI karIne paMDita puruSe atyaMta anartha karanArI mamatAno tyAga karavo. bhAvArtha : vairAgya : udAsInatA, anAsakti, virakti kayAM hoya, kyAM karavI ? deha, dhanAdi, gRha, kuTuMba Adine viSe prAjJa puruSo udAsIna rahe che. jenI mamatA haNAI tenuM Atmahita pragaTe che. mamatAmAM jIvone mIThAza lAge che. paraMtu te sarva kSaNika saMyogo che, jenA pariNAme jIvo Aloka ane paralokamAM duHkhane AmaMtraNa Ape che. mATe krame karIne jIvoe A dhanAdika mArA che ane huM teno chuM tevA parabhAvarUpI mamatvano tyAga karavo, tevA durnimittathI dUra rahevuM. [20] viH ziM citaioMrti mamatA se ! ___ tyAgAtkaJcukamAtrasya bhujaGgo na hi nirviSaH // 2 // mUlArtha : jo hRdayamAM mamatA jAgRta hoya to viSayono tyAga karavAthI zuM phaLa ? kemake mAtra kAMcaLIno tyAga karavAthI sarpa viSarahita thato nathI. bhAvArtha : pUrvanA saMskAravaza ke bhUtakALanAM smaraNonA nimitte cittamAM mamatAnA aMkuro UThatA hoya, ane indriyonuM damana karI bAhya viSayono tyAga karyo hoya to tethI aniSTa dUra thatuM nathI. sarpa kAMcaLI choDI de teTalA mAtrathI tenuM viSa nAza nathI pAmatuM. tenI dADhamAM ke tenA zarIramAM raheluM viSa nAza pAme to sarpa nirviSa thAya che tema sAdhake samajavuM ke aMtaraMgamAM AsaktinA bhAva deDha thayA na hoya to mamatAnuM viSa naSTa thatuM nathI. [21] dena di guNAma, praLIzune munaH | mamatArAkSasI sarvaM, bhakSayatyekahelayA // 3 // mUlArthaH muni mahAkaSTa karI guNasamUhane upArjana kare che. te vairAgya viSaya : 117
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva guNone mamatArUpI rAkSasI eka helAmAtramAM (paLa) bhakSaNa karI jAya che. bhAvArtha : muni upasarga ane pariSadane sahIne, vrata tapAdi mahAkaSTa vaDe ratnatrayAdi guNone prApta kare che. tevA cirakALanA guNasamUhane jANe krUra rAkSasI hoya tema mamatA teno koLiyo karI jAya che. [22] kheDuvAnta, pazUnya, drAvidyauSadhivanati | 35 miH patnI, mamatA zIDaya-do che mUlArthaH aho mamatArUpI patnI, avidyArUpI auSadhinA baLathI tatkALa jIvarUpI patine pazu jevo banAvIne ghaNe prakAre nacAve bhAvArtha : mamatA zabda strIliMga sUcaka che. mamatAjanaka jIvanI vRttinuM baLa ajJAnarUpI auSadhi vaDe jIvane pazu jevo banAve che. arthAtu potAnA hitAhitanuM bhAna bhulAvI de che. jIva mamatAno nacAvyo nAce che. kSudra vRttinI janetA mamatA che. [23] H parama pati, gAyate ceka iva hi | mamatadevataH sarva, sapUchyuM tyaya | 6 | mUlArtha jIva parabhavane viSe ekalo ja jAya che. ane ekalo ja utpanna thAya che. to paNa mamatAnA udrakathI sarva saMbaMdhane jue che. bhAvArtha : jagatasthitino niyama che ke jIva janmAMtare ekalo ja jAya che. karmanA yoge ekalo ja utpanna thAya che. topaNa Azcarya che ke jIvane mamatAnA saMge putrAdika ke dhanAdikanuM mamatva chUTatuM nathI. te sarva tenI sAthe kAyama rahevAvALA che. tema mAnI hita cUkI jAya che. Akhare te vidAya thAya tyAre sarva padArtha ahIM ja chUTI jAya che. [24] cAnati mahatI mUrSi, veravInA vaTaH | taLevamamatAvInA - pApa tvanA che 6 che. mUlArtha : jema vaDalAnA eka bIjamAMthI utpanna thayeluM vaTavRkSa 118 : adhyAtmasAra
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizALa pRthvIne gherI le che, tema eka mamatArUpa bIjathI A dhanAdikano prapaMca vistAra pAme che. bhAvArtha: vizALa pRthvI upara vizALakAya vaTavRkSano vistAra tenA nAnAsarakhA bIjane AzrIne thayo che. tema he sAdhaka ! tArA cittamAM jANe-ajANe jo dhanAdikanA ke parivAranA saMskAranuM bIja paDeluM haze to temAM nimittonuM siMcana thatAM te mamatA vaTavRkSanI jema vistAra pAmaze. pachI tene mULamAMthI nAza karavAnuM kAma durlabha che, kadAca asaMbhavita bane. [21] mAtA pitA me bhrAtA hai, niI varNamA ca me / putrAH sutA me mitrANi, jJAtayaH saMstutAzca me // 7 // mUlArtha : A mArI mAtA A mArA pitA, A mArA bhAI, A mArI bahena, bhAryA, putro, putrIo, mitro, jJAtibaMdhuo ane mArA pUrvaparicita jano che. bhAvArtha : mRgane to mRgajaLa eka hoya che. vaLI tene mAnava jevI vicArazakti nathI ke samajI zake ke A to jaLano bhAsa che; paNa mAnavane mRgajaLa keTalA ? jeTalI mamatA mAtA, pitA AdimAM che te sarve mRgajaLanA bhAsa jevA che. sarva jaDa padArthonI mamatA paNa mRgajaLa jevI che. [21] hyeyaM mamatAvyAdhi, vartamAnuM pratikSaLamU | janaH zaknoti nocchettuM vinA jJAnamahauSadham // 8 // mUlArtha : A pramANe kSaNe kSaNe vRddhi pAmatA mamatArUpI vyAdhinuM mANasa jJAnarUpI mahA auSadhi vinA ucchedana karavA zaktimAna thato nathI. bhAvArtha : upara kahyA tevA mamatArUpI sukhanA AbhAsanI vRddhi thatI rahe che. teno mULamAMthI cheda karavA mATe AtmasvarUpano bodha eka mAtra upAya che. [217] mamatvanaiva niHzaMklRmArambhAvI pravartate / kAlAkAlasamutthAyI, dhanalobhena dhAvati // 9 // vairAgya viSaya : 119
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : prANI mamatA vaDe karIne niHzaMka rIte AraMbhAdikamAM varte che. tathA dhananA lobhe karIne yogya ke ayogya kALe paNa UThIne doDe che. bhAvArtha ? AtmahitanA hetu rahita jIva kevaLa mamatAno mAryo, bhavanA bhaya vagara niHzaMka thaIne parivArane sukhI kare tevI mUchane kAraNe AraMbhAdika kare che. vaLI dhananA lAbhArthe pApAcaraNa seve che. temAM rAtri-divasano bheda rAkhyA vagara akALe tenI pAchaLa doDe che. dharma-anuSThAnanA samayane sAcavato nathI ane doDe che. dhanano lobha vRddhAvasthA thavA chatAM chUTato nathI. mamatA AvI rIte jIvane jIvananA aMta sudhI vaLagIne rahe che. [21] sarva zrema ra poSAya, vidyate mamatAvazaH | ihAmutra ca te na syustrANAya zaraNAya vA // 10 // mUlArtha ? pote mamatAne AdhIna thaIne jeonA poSaNa mATe kheda pAme che; teo Aloka ke paraloka mATe rakSaNane mATe ke zaraNane mATe thatA nathI. - bhAvArtha : mohanIya karmanA udayarUpa mamatAnI prabaLatA to juo ? jIva je putrAdika mATe dhanopArjana karavAno ati zrama kare che teo A kALanA prabhAvathI grasita che, tethI AlokamAM paNa vRddhAvasthAmAM temane rakSaNarUpa ke zaraNarUpa thatA nathI to AvatA janmamAM kyAMthI thaze ? [219] mamatvena bahUna lokAn, puSNAtyeko'rjitairdhanaiH / soDhA narezakuvInAM tIvrapAva va tuM che 99 / mUlArtha : ekalo ja manuSya mamatAne lIdhe pote upArjana karelA dravya vaDe ghaNA mANasonuM poSaNa kare che. ane narakanAM du:kho to te ekalo ja bhogave che. bhAvArtha : vAstavamAM jIvane potAne ja mamatAne laIne ema thAya che ke A sau svajana mArA che. temane sukhI karuM. ane tevA vicArathI te mAyA jevA prapaMca vaDe dhanAdino saMgraha kare 120 : adhyAtmasAra
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. Ama parizrama ekalo kare che. ane tenA phaLarUpe maLatAM kAramAM duHkho paNa ekalo ja sahana kare che. tyAre tene putrAdika sAthe jaIne sahAya karatA nathI. [220] mamatAndhro phri pannAsti, tatpatti, na pazyati / jAtyandhastu yadastyeta-bheda ityanayormahAn // 12 // mUlArtha : mamatAthI aMdha thayelo prANI je vastu hotI nathI tene jue che. ane janmAMdha prANI to je vastu vidyamAna che tene joto nathI e pramANe e baMnemAM moTuM aMtara che. bhAvArtha : mamatAthI aMdha eTale vivekarUpa netrarahita thayelo paravastumAM sukha na hovA chatAM bhrama seve che. janmAMdha to janmathI aMdha hovAthI ghara, vastra, pAtra Adi vastune ja joto nathI. to paNa tenAmAM kadAcita hitAhitano viveka hoI zake. paNa mohAMdhane to viveka ja nathI. Ama mohAMdha ane jAtyAMdhamAM Avo taphAvata che. [221] prALAnabhinnatAdhyAnetu, premamUnA tatodhiAm / prANApahAM priyAM matvA, modate mamatAvazaH // 13 // mUlArtha : mamatAne vaza thayelo prANI prANone nAza karanArI strIne potAthI abhedapaNe dhArIne prANarUpa ati premane lIdhe prANa karatAM paNa adhika mAnIne cAhe che. bhAvArtha : mamatAne vaza paDelo jIva puruSa ho, strI ho paNa AtmaguNane ghAta karanArI vAsanA sAthe ekatva kare che. ane ati rAgane lIdhe anyonya paricayamAM sukha mAne che. mamatA miThAza temane gherI vaLI che. [222] uvAnvInirdezanAnuM, murtta zrleSmA, viSNum / mAMsaprathI dhruvI ThummI, hemno vetti mamatvavAn // 14 // mUlArtha : mamatAvAna manuSya srIonA asthimaya dAMtane kuMda puSpanI kaLIo mAne che. tathA zleSmanA gRrUpa mukhane caMdrarUpa mAne che. mAMsanI graMthirUpa stanone suvarNanA kaLazarUpa mAne che. vairAgya viSaya : 121
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : kAmI puruSanI dRSTino vikAra strIne mA svarUpe jovAne badale, ke azucimaya audArika zarIranI racanA joIne dRSTino vikAra samAvI devAne badale bhogavRttine seve che. tenAM aMgone nIrakhIne temAM moha pAme che. kAmI puruSonI nirbaLatA temAM mamatAnuM sAcuM darzana thavA detI nathI. phakta niSkAmI yogIne ja te niHsAra jaNAya che. [22] manasyacaMdvavasyanvata, yiAyAmanyadeva 2 / yasyAstAmapi lolAkSIM sAdhvIM vetti mamatvavAn // 15 // mUlArtha : je strInA manamAM bIjuM, vacanamAM bIjuM, ane kriyAmAM paNa bIjuM che evI capaLa netravALI strIne paNa mamatAvAna puruSa satI mAne che. bhAvArtha : je paNa jIva-vyaktine tenA manamAM eka vAta hoya, vacanamAM kaMI bIjI ja vAta bole ane AcAra to sAva viparIta kare, tevI capaLatA tenA AtmAne satthI-vivekathI dUra rAkhe che. atre puruSane lakSyamAM rAkhIne kathana kareluM che. paraMtu je jIvamAM Avo prapaMca che. te ahitakArI che. [224] yA ropavacArye'pi, rAzipna prALasaMzaye / durvRttAM strI mamatvAndha-stAM mugdhAmeva manyate // 16 // mUlArtha : je durAcArI strI potAnA rAgI puruSane prANanA saMzayavALA akAryane viSe paNa pravartAve che, te chatAM mamatAthI aMdha thayelo manuSya teNIne mugdha (bhoLI mAne che) bhAvArtha : strInI mamatAne vaza je puruSa tenA akArya svIkAre che, tyAre anartha pedA thAya che. temAM strInI vRtti nimitta che. paraMtu puruSamAM strIne vaza thavAnI nirbaLatA che. joke zAstramAM mahad aMze rAjArANI, zrAvaka-zrAvikA ekameka thaIne saMyamanuM ArAdhana karatAM, saMsArano tyAga karatAM kathanonI vizeSatA che. vaLI koI evA prasaMgo paNa banyA che ke strInA vacanane vaza thaI mahAbhArata racAyuM hoya, paraMtu jJAnI puruSano bodha to jIvamAtrane mamatAthI chUTavAno che. 122 : adhyAtmasAra
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ [22] chAtimAM thi - vimUtrapiTarI | __ vanitAsu priyatvaM ya-tanmamatvavijRmbhitam // 17 // mUlArtha : carmathI AcchAdana karelAM mAMsa, asthi, viSTA ane mUtranA pAtra rUpa strIone viSe je priyapaNuM che te mamatAno vilAsa che. bhAvArtha : A kathanathI ema mAnI na lezo ke kevaLa strImAM mamatAno vilAsa che. jyAM sudhI jIvane caitanyanI zuddhatAnuM, pavitratAnuM, brahmasvarUpanuM bhAna nathI tyAM sudhI strI-puruSa saMsAramAM mamatA nacAve tema nAcIne mamatAvaza thaI azucimaya dehanA sukhamAM rAce che ane AtmabhAna bhUle che. [226] lAlayan bAlakaM tAte-tyevaM brUte mamatvavAn / vetti ca zleSmaNA pUrNA-maGgulImamRtAJcitAm // 18 // mUlArtha : mamatAvAna puruSa potAnA bALakane lADa laDAvatA he tAta ! ema kahIne bolAve che. ane zleSathI bharelI tenI AMgaLI jANe amRtathI vyApta hoya tema mAne che. bhAvArtha : ahIM graMthakAre mamatAnI adhamatA batAvavI che. tethI jyAM jyAM mamatA paDI che tyAMthI jIvane bodha Ape che. zarIra mAtra azucithI bhareluM che, te bALaka vagere koInuM paNa ho temAM ruci karavA jevuM nathI. paNa te dehamAM rahelo caitanyasvarUpa AtmA che. tenI azuci TALavA prayatna karavAno che. bALaka vAtsalyane pAtra che. rakSaNane pAtra che. chatAM tenAmAM sArA saMskAra ApavAne badale zarIrane lADa laDAvavAM te mamatA che. [27] paripa niHza sutAtra mugvati | tadamedhye'pi medhyatvaM, jAnAtyambA mamatvataH // 19 // mUlArthaH mAtA mamatAne lIdhe niHzaMka rIte kAdavathI kharaDAyelA putrane paNa potAnA utsaMgamAMthI nIce mUkatI nathI, ane tenI apavitratAne viSe paNa pavitratA mAne che. bhAvArtha : je mAtA mamatAnA AvezamAM madAlasA jevI satInI vairAgya viSaya : 123
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ jema bALamAM siddhatva-buddhatva joI zakatI nathI. te to kevaLa tenA zarIrane sukha Upaje tema uchere che. kAdavarUpI asaMskArathI tene dUra rAkhI susaMskAra ApatI nathI, paNa tenA doSane guNa mAnavAnI bhUla kare che. tenuM mULa mamatA che. [22] matApitrarisarUpo - niletogapi mamatvataH | mUkIjhamavatAM, taiyatyenAmAne che 20 mUlArtha : mAtApitA vagereno saMbaMdha anizcita che, topaNa mamatAne lIdhe daDha bhUmirUpa bhramavALA puruSone nizcita bhAse che. - bhAvArtha : jagatamAM janma dharelA mAnavIne pUrvakarmakRta RNAnubaMdhanA yoge A janmamAM mAtApitA svajanAdinA sAMyogika meLApa thAya che. paNa jIva e sarva saMyogone potAnA ane kAyamanA mAnIne bhramamAM paDe che. tethI viyoga thatAM duHkhI thAya che. jagatamAM janmelo jIva mAtra svayaM azaraNa che to pachI te anyane zaraNa kyAMthI ApI zake ? [22] mitrAH pramAtmAno, vimatrAH punA khapa ! zUnyaH saMta rUve, yaH pazyati sa pazyati || 20 || mUlArtha : pratyeka AtmAo bhinna che. tathA pugalo paNa AtmAthI bhinna che. temane koI prakArano saMbaMdha nathI. te pramANe je jue te ja jue che. bhAvArtha :aho ! A jagatamAM sarva AtmAo ane pugala-padArtho svabhAvathI ja bhinna che. jIva ane jaDano saMyoga saMbaMdha che paraMtu baMnenI sattA pRthaka che. evuM je zraddhApUrvaka jANe che ke jue che, tenuM darzana sAcuM darzana che. AtmA caitanya svarUpa, jJAnadarzana upayogayukta che. pugalo sparza, rasa, gaMdha ane varNavALA che. vyavahArathI eka kSetra rahelA che, chatAM jaDa jaDabhAve pariName che. ane cetana cetanabhAve pariName che, kAraNa ke mULamAM teo svabhAvathI bhinna che. 124 : adhyAtmasAra
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ [230] annAmamate svatvasvIyatvapramaotuH / mevajJAnAtmanAyete, rannujJAnArivAdimIH // 22 // mUlArtha : jema rajjunA jJAnathI sarpathI bhIti naSTa thAya che, tema bhedajJAnathI svatva ane svakIyatvarUpa bhrAMtinA heturUpa ahaMtA ane mamatA naSTa thAya che. bhAvArtha : aMdhakAramAM doraDImAM sarpanI bhrAMti thAya che tyAre bhaya pedA thAya che. paraMtu prakAzamAM jotAM te bhrAMti TaLe che tyAre bhaya paNa TaLI jAya che. tema jIva ane jaDanA bhedane jJAna vaDe jANavAthI AtmasvarUpa bhAvanA deDha thAya che. jaDathI arthAt dhanAdikamAM je mArApaNAnI buddhi hatI te naSTa thAya che. dehamAM je AtmabhAvanI bhrAMti pedA thaI hatI ke dehathI mane sukha che, deha mAro che, te ahaMtA ane mamatA AtmA ane dehanA bhedajJAnathI TaLI jAya che, tyAre deharUpa svatva ane AtmA svakIyatvarUpa che te samajAya che. [21] vikhetaviti nijJAsA, tattvAntarrAnasanmuvI / vyAsaGgameva notthAtuM datte kka mamatAsthitiH // 23 // mUlArtha : jagatanuM kevuM bhedAbheda svarUpa che ? e prakAre tattvajJAnamAM sanmukha thayelI jijJAsA vyAsaMgane ja utpanna thavA detI nathI to pachI mamatAnI sthiti kyAMthI pedA thAya ? bhAvArtha : sAravarjita saMsAramAM kaMcana-kAminInA padArtho viSe je Asakta nathI. tevA yogIjanone AtmA ane srIputrAdikanA svarUpa tathA virUpanuM jJAna che. AtmAdikanuM svarUpa zuM che ? mAre teno paramArtha jANavo che evI temanI tattvajijJAsA, temane aMtarmukha thavAmAM sahAya karanArI che. e jijJAsAnI tIvratAmAM paramArtha hetu hovAthI strI Adika zarIra vagerenuM kadAca smaraNa thAya topaNa te yogImAM koI padArtha pratye mamatA jAgatI nathI. eka vAra AtmajAgRti thaI jAya pachI mamatAnita dazA TakatI nathI. jJAnanuM vairAgya viSaya : 125
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArya ja svarUpamAM TakavAnuM che. [232] priyArthinaH priyAprApti, vinA kvA'pi yathA ratiH / na tathA tattvajijJAso-svattvaprApti vinA kvacit // 24 // mUlArtha : priyAnA prayojanavALA puruSane priyAnI prApti vinA bIje koI ThekANe rati-prIti thatI nathI. tema tattvanI jijJAsAvALA puruSane paNa tattvanI prApti vinA vastunA paramArtha jJAna vinA bIje kyAMya prIti thatI nathI. bhAvArtha : jIvane Icchita padArthanI prApti sivAya AhArAdimAM prIti thatI nathI tema tattvajijJAsu sAdhakane tattvanI. AtmasvarUpanI prApti vinA, paramArthajJAna vinA koI sthaLe prIti thatI nathI. [233] ata eva hi jijJAsAM, viSTambhati mamatvadhIH / vicitrAbhinayAkrAntaH sambhrAnta iva lakSyate // 25 // mUlAI : tethI karIne mamatAnI buddhi jijJAsAne rokI rAkhe che. tethI vicitra prakAranA abhinayothI vyApta evo te manuSya saMbhrAMtanI jevo dekhAya che. - bhAvArtha : tattvajijJAsu mATe padArtho pratyenI ahaMtA ke mamatA zatrurUpa che. ahaMtA-mamatA jIvane putrAdika AdinI ceSTAomAM mUMjhavI mAre che. tattvajijJAsu te pratye prIti karato nathI. [234] dhRto yogo, na mamatA hatA, na samatA''dRtA / na ca jijJAsitaM tattvaM, gataM janma nirarthakam // 26 // mUlArtha : jeNe muniveSane dhAraNa karyo che, paNa mamatAno tyAga karyo nathI, samatAne aMgIkAra na karI, tattva jANavAnI IcchA na karI teno mAnavajanma nirarthaka che. | bhAvArtha je mumukSu - tattvajijJAsue muniveSane dhAraNa karyo hoya paNa jo mamatAno parihAra karI samatAne aMgIkAra karI na hoya, ane tattvanA svarUpane jANavA icchato na hoya to teno janma vyartha che. teno veSa paNa vyartha che.' 126 : adhyAtmasAra
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ [23] vijJAsA 2 vivevAza, mamatAnAzAjumI gatatAmyAM nirjIyA-nAmadhyAtmavaNiI ra7 | mUlArthaH jijJAsA ane viveka mamatAno nAza karanArAM che. tethI te baMne ke je vairAgyanI vairiNI che teno nigraha karavo. bhAvArthaH jijJAsA eTale tattvonA svarUpane jANavAnI bhAvanA ane viveka eTale jaDacetana svarUpane jANIne temAM heya upAdeyanI paddhatithI mamatAno tyAga karavo ane samatAno Adara karavo. jethI jijJAsA ane viveka vaDe vairAgyanA zatrurUpa mamatAno nAza thAya. Ama mamatA sarva prakAre tyAjya che. yogIjanoe teno mULamAMthI cheda karyo che. | mamatA tyAga adhikAra pUrNa | manuSyanA sukhanI sImA hoya che. devonAM sukhanI paNa sImA hoya che. sukhanI jema duHkhonI paNa sImA hoya che. pazuonAM duHkhonI sImA hoya che. nArakI jIvonAM duHkhonI sImA hoya che. "paraMtu nirmamatvanuM sukha niHsIma hoya che ! nirmamatvanuM sukha vilIna thAya che kevaLa jJAnamAM, vItarAgatAmAM.. ane aMte muktimAM. arthAtuM nirmamatva jIvAtmAne paramasukha tarapha laI jAya che. nirmamattvanI gaMgA, anaMta sukhanA sAgaramAM jaIne maLe che." sAmyazatakamAMthI vairAgya viSaya : 127
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ samatA pAta 'sa' mamatA samatA, 'sa'matA samatA ane mamatA Apatti ane saMpatti jevI masIAI bhaginIo che. dhana na hovuM te saMpatti. mamatAnA 'ma'ne chedI 'sa' Apatti ane dhana hovuM te mUko eTale samatA. eka daridrI melAghelA veSamAM rAjadarabAramAM pahoMcyo. daravAne tene rokyo. daridrI kahe bhAI, huM rAjAno masIAI bhAI chuM. daravAna mUMjhAyo, teNe rAjA pAse nivedana karyuM ke koI daridrI Apano masIAI bhAI che, tema kahI Apane maLavA mAMge che. rAjAe sAzcarya tene darabAramAM AvavA AjJA ApI. te daridrI rAjA pAse AvI namana karI Ubho rahyo. rAjA ane prajA saune kaMI sagapaNa samajAyuM nahi. ane rAjAe to kyAre paNa A mANasane joyo hoya tevuM lAgyuM nahi. ridrI kahe : mahArAja, huM dhanarahita ApattivALo chuM. Apa dhanasahita saMpattivALA cho. Ama Apatti ane saMpattine masIAI saMbaMdha che. rAjA tenA vaktavyathI khuza thayo. tenI Apatti dUra karI, chatAM Apattine ane saMpattine to kadAca sAthe rahevAnuM thAya. paNa A mamatA ane samatA eka myAnamAM be talavAra na rahe tema rahI zakatAM nathI. Ama to mamatAnA 'ma'ne jarA AkAra ApavAthI te samatA zabdarUpe pragaTa thaze. kyAM prathamanA 'ma'ne ja badalavAno che. 'sa' lakhavAno che. kevuM saraLa ? aho ! paNa mamatAnuM sAmrAjya to juo ! jagata AkhuM tene AdhIna varte che. paNa muninI manodazA nirALI che. mamatA munione AdhIna varte che. muni kevaLa samatAnA sAgara jevA che. mamatAno nirodha e ja samatA che. cittanI svastha sthiti te samatA che. bAhya saMyogamAM anukULa ho ke pratikULa ho munine sarva saMyogamAM samatA ja iSTa che. 128 ' : adhyAtmasAra
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAstavamAM AtmA e samatAsvarUpa che. dravyadRSTie, nizcayanayanI apekSAe jotAM AtmAmAM rAgAdinI viSamatA che nahi. AthI jevuM AtmAnuM svarUpa samatAmaya che, tevuM jagatanA sarva jIvonuM svarUpa bhedarahita samAna che. caitanyanA AvA samatAyukta ekatvane je svIkAre tene potAne uttama samatA prApta thAya che. evuM samatAnuM sukha-TaMkotkIrNa anubhavamAM Ave tevuM che. Adhi, vyAdhi, upAdhithI saMtapta A saMsAramAM eka samatA ja sukharUpa che. dIrghakALanAM karmo, kaSAyo ane vikAro samatA vaDe naSTa thAya che. samatArahita karelAM sarva ArAdhana ukhara bhUmimAM vAvelA bInI jema vyartha jAya che. - samatA e adhyAtmanuM bIja che. jene A jagatamAM koI mitra nathI, koI zatru nathI. koI vahAlAM nathI koI davalAM nathI. jenA cittamAM kaSAyano Avega nathI, viSayono vikAra nathI, evA yogIjano samatAsukhanA sAcA svAmI che. saMsArI jIvone bhautika sukhomAM paNa vyAkuLatA ja che. maLyuM che enAthI sAruM meLavavAnI doDa, bIjA karatAM vadhu meLavavAnI spRhA, prApta padArthomAM asaMtoSa jevA mananA vikalpovALo jIva samatAnA aMzane paNa kyAMthI jANe ! caMcaLa evA mana dvArA, vinazvara evA deha dvArA, maryAdita zaktiyukta Idriyo dvArA, bhAI tane sAcuM sukha kyAMthI maLe ? e sarva prakAromAM jo tArI mAdhyasthavRtti haze to tuM samatAnA gharamAM praveza pAmI sAcA sukhano anubhava karIza. uttama ane anupameya zraddhA dhAraNa karavA tathA sAdhakane samatA anubhavavAnI pAtratA mATe cAra bhAvanA darzAvI che. e cAra bhAvanA samatAne janma Ape che. samatAnI ArAdhanA e ja A cAra bhAvanAo che : 1. maitrI, 2. pramoda, 3. karUNA, 4. mAdhyasthatA vairAgya viSaya : 129
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. metrIbhAvanA : jagatanA jIvo pratye nirvera, buddhi. jaMtuthI mAMDIne sarva jIvo pratye hitabuddhi. koI jIva pApa AcarIne duHkha na pAmo. jagatanA sarva jIvo karmathI mukta thAo. anya jIvo viSe jene AvA uttama bhAva janme che, te sAdhaka pote pApAcaraNa karato nathI. mukhyatve jagatanA jIvonI doDa potAnA ja sukha mATe hoya che. anyanuM game te thAo. mane sukha maLo. paraMtu samatAno rasiyo jIva to "parahitaciMtA maitrI'nA sUtrano ArAdhaka che. temAM tene AnaMda Ave che. tyAM tene jAti, veza, UMca, nIca, rAjA ke TUMkano bheda nathI. eka ja lakSya sarva jIvo sukhI thAo. sarvanI pIDAo zamI jAo. sarve jIvo vItarAgatA pAmo. samatA pAmo, mukti pAmo. mAre sarva jIvo pratye maitrI che. koInI sAthe vaira nathI.' AvI bhAvanA jenA jIvanamAM sAkAra bane che tene samatA sAdhya thAya che. samatA adhyAtmanuM bIja che, to maitrIbhAva samatAnuM aMga che. 2. pramodabhAvanA : jeNe doSono parihAra karI guNone dhAraNa karyA che tevA guNI jano pratye ahobhAva, Adara ho, jeo samatAsvarUpa evA AtmAnA pakSapAtI che. krodhAdi kaSAyonA je pratipakSI che tevA guNavAno pratye pramodabhAva rAkhavo. jemaNe rAgadveSanA baLavAna nimitto maLavA chatAM cittane samatAmAM rAkhyuM che, eka romamAM kiMcitmAtra kSobha pAmyA nathI rAgane jityo tevA jaMbukumArAda, dveSathI DagyA nahi tevA gajasukumAradinA samatA svarUpanuM ciMtana karavAthI ApaNAM karmonI nirjarA thAya tevI A pramodabhAvanA che. 3. karuNAbhAvanA : saMsAranI yAtanAothI tapta jIvo pratye karuNA, anukaMpA rAkhavI. jo tane dhanAdi sAmagrI maLI che to dIna-du:khiyAnAM duHkhaDAM tArA zravaNe dhAraje ane temanuM duHkha haLavuM karavA taiyAra raheje. jagatamAM jIvo dhana, rAjya, tathA aneka padArtho meLavavA ghaNo 130 : adhyAtmasAra
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ parizrama uThAve che. paraMtu kaMI prApta thatuM nathI tyAre duHkhI thAya che. koI rogathI pIDAya che, koI iSTa janonA viyogathI duHkhI thAya che; koI kSudhAthI ema aneka prakAre jIvo du:khI hoya che. paramArthadRSTie vicArIe to dharma dharaNa karyA vagara jIvo aneka ApattiomAM sapaDAya che. pote duHkhI che tevuM temane bhAna paNa thatuM nathI. Ama aneka prakAre duHkha pAtA jIvane duHkhathI choDAvavAnI bhAvanA te karuNA bhAvanA che. 4. mAdhyasthabhAvanA H mAna maLo, apamAna maLo. vaMka maLo niMdaka maLo. dharmI maLo, adharmI maLo. dayAvAna maLo, niSThura maLo; dareka pratye mAdhyasthabhAva e samatAnuM ja svarUpa che. dareka jIva potAnI karmaprakRtinA Azraye sAcuM, khoTuM vartana ke sa-asad vyavahAra kare che. jene potAne hitAnuhitanuM bhAna nathI, tevA jIvonA asad-vartana pratye bhAI ! tAre to mAdhyasthabhAva rAkhavo, kAraNa ke tuM to muktinagarano pravAsI chuM. kaTu vANI suNe koInI, vANI mIThI sadA kaheje, parAI mUrkhatA kAje, mukhe nA jhera tuM leje. jo tevA prakRtivaza mAnavanI tArI vAta sAMbhaLavAnI taiyArI hoya to tene premapUrvaka samajAvaje, athavA mauna sevaje, hradayamAM samatA rAkhaje. ane haMmazAM tenuM hita ciMtavaje. Ama to A cAra bhAvanAo dharmadhyAnamAM praveza karAvanArI che, paraMtu chadmastha sAdhakane jagata sAthenA vyavahAramAM samatAnI vRddhi mATe A bhAvanAo hitakArI che. paramArthe to Atmazuddhi ja samatAnuM sAdhana che. svarUpanA ciMtana dvArA cittanI sthiratA e samatA che. AthI munijano ekAMte AtmanirIkSaNa karI samatAne sAdhya kare che. bhagavAna mahAvIranA mauna kALamAM ApaNane bodha maLato hoya to samatAno che. apUrva samatAnA ArAdhaka mahAvIranA ApaNe vArasadAro samatAne dhAraNa karIe. samatA svIkAra AS 6 31
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdha 3jo samatA svIkAra [23] sattAmAM mamatAvAM 6 samatA prathate svataH / sphaTike galitopAdhau yathA nirmalatAguNaH // 1 // mUlArtha jema upAdhirahita sphaTikane viSe nirmaLatAno gu svataH prakTa thAya che, tema mamatAno tyAga thavAthI samatA svata pragaTa thAya che. bhAvArtha : upAdhirahita sphaTikanI AjubAju kaMI avaro na hoya. to tenI ArapAra joI zakAya che, te tenI svata nirmaLatA che. tema mamatAno nirodha thavAthI samatA ja svataH pra che. samatA svAbhAvika che, teno bAdha karanAra mamatA che. [227] priyAprayatvayorthi rvyavahArasya kalpanA / nizcayAttadvyudAsena staimityaM samatocyate // 2 // . adhikAra 9mo mUlArtha : padArthoe karIne priya ane apriyapaNAnA vyavahAranI ja kalpanA che, te kalpanAno nAza karI nizcaLa thavuM te samatA che. bhAvArtha : samatAnuM rahasya gaMbhIra che. jaDa-cetana padArthona saMyogamAM priyatA ane apriyatAnI kalpanA ke vikalpa na thavA te samatAno guNa che. jJAna padArtho jANe paNa temAM ahaMtA-mamatA na thAya te samatA che. kAraNa ke nizcayathI to koI padArtha priyaapriya che nahi, potAnA vikalpathI ja temAM priya-apriya jevuM lAge che. tevA vikalpano acaLapaNe tyAga karavo te samatA che, [23] tekheva dviSataH puMsa-steSyevAryeSu rakhyataH / nizcayAtkiJcidiSTaM vA'niSTaM vA naiva vidyate // 3 // mUlArtha : te ja padArthone viSe dveSa karatA, te ja padArthone viSe prIti karatA puruSane nizcayathI kaMI paNa iSTa-aniSTa che nahi. bhAvArtha : jo nizcayanayathI vicArIe to anyonya kAMI paNa padArtho sparzatA ja nathI, dareka dravya potAnA svarUpamAM ja pariName 132 : adhyAtmasAra
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. tethI koI paNa padArtha kevaLa ISTa ke aniSTa hoto nathI, paraMtu jIvamAM potAmAM rahelA saMskAranA vikalpo tene ISTa - aniSTano bhrama karAve che. je je padArtho rAga vaDe ISTa lAgatA hatA te ja putrAdikamAM svArtha Adi na rahetAM te aniSTa lAge che. vaLI te ja putrAdika anyane ISTa lAge che. koI AhArano padArtha rasa vaDe priya lAgato hato. te koI rogAdithI apriya lAge che. tethI vastunA lakSaNamAM priya ke apriyapaNuM che nahi, arthAtu potAnA vikalpano A bhrama che. [23] vasya viSayo H cA - svAmaprayeLa parivRtta ! anyasya dveSyatAmeti, sa eva matibhedataH // 4 // mUlArthaH vaLI je viSaya manuSyane potAne abhiprAye karIne prItikAraka lAge che, te ja viSaya bIjA mANasane abhiprAyanA bhede karIne aprItipaNAne pAme che. bhAvArtha : zabdAdi koI paNa viSaya koI vyaktine potAnA abhiprAyane rucato hoya to priya lAge che, jema ke tamArA mitrano zabda, te ja zabda ke vAta koIne athavA tenA virodhIne apriya lAge che. jo te vyakti kevaLa aniSTa hoya to AvA bheda na thAya. te vyakti darekane priya athavA darekane mATe apriya bane. paraMtu abhiprAyanA bhede evuM jaNAya che. [240] vikalpakalpitaM tasmAd-dayametatra tAtvikam / vivenyorane tasya dvityAvihupakSaH | 6 | mUlArtha ? tethI karIne te baMne kalpita karelA che. paNa paramArthe satya nathI, kema ke vikalpono uparama zamavAthI te ISTa-aniSTano dvitvanI jema nAza thAya che. bhAvArtha : jema koI sapheda vastranA eka bhAgamAM pILo raMga hoya ane bIjA bhAgamAM lAla raMga hoya to te eka ja vastramAM be varNa jaNAya che. paraMtu te vastra dhoI nAkhavAthI te punaH sapheda samatA svIkAra : 133
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ thavAthI be varNano saMkalpa nAza pAme che. tema eka ja padArthamAM ke padArthomAM prIti ane aprIti te eka ja padArthamAM vaitapaNuM che. nizcayathI jotAM padArthamAM prIti-aprIti jevuM che nahi, paraMtu jIve pote ja utpanna karelA eka ja padArthanA be abhiprAya potAnA gamA-aNagamAne kAraNe UbhA karyA che. paraMtu nizcayathI jotAM te bhrama nAza pAme che. [24] svAyogAsasiddhiH svAyattA mAsate thavA | bahirartheSu saGkalpasamutthAnaM tadA hatam // 6 // mUlArtha: jyAre potAnA ja prayojananI siddhi potAne ja AdhIna bhAse che, tyAra pachI bAhya arthone viSe saMkalpanI utpatti haNAya che. bhAvArtha : vicAravAnane jyAre ema samajAya che ke AtmaprayojananA sukhAdika svarUpane AdhIna che, te sukhAdi bAhya padArtha evA putrAdi ke dhana para AdhArita nathI. vaLI mArA kAryanI siddhi mArAmAM ja thAya che. anya padArtha dvArA thatI nathI. AvA tattvabodhane pariNAme poddagalika padArthone viSenA vikalpa nAza pAme che. te pratyenI mamatA svataH chUTI jAya che. [242] labdhe svabhAve kaNThastha-svarNanyAyAbhdramakSaye / rASiAnupasthAna, samatA sthAnihitI | 7 | mUlArtha bhrAMtino kSaya thavAthI kaMThamAM rahelA suvarNamaya alaMkAranA dRSTAMtanI jema AtmasvarUpanI prApti thAya che, ane tethI rAga ane vaiSanI anutpatti thavAne lIdhe anivArya samatA prApta thAya che. bhAvArtha : jema pote potAnA ja kaMThamAM paherelA suvarNanA alaMkArane pote joI zake che, anyatra pUchavuM paDatuM nathI. tema parapadArthomAMthI sukhano bhrama dUra thavAthI svayaM AtmasvarUpanI prApti thAya che. tyAre AtmAne koI padArtha pratye rAga ke dveSa utpanna thato nathI. tethI te jIvamAM anivAryapaNe samatA utpanna thAya che. 134 : adhyAtmasAra
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ [24rU] gAjhIpu no mati, vaiviSya nirmitanuM ! yadA zuddhanayasthityA, tadA sAmyamanAhatam // 8 // mUlArtha : jyAre zuddha nayanI maryAdAe karIne jagatanA jIvone viSe karme kareluM bepaNuM bhAsatuM nathI tyAre ja anivArya samatA prApta thAya che. bhAvArtha zuddha nayanI apekSAe samatA e ja AtmAnuM svarUpa che. dravyadRSTithI jotAM AtmA sattApaNe zuddha che. vaLI prANImAtramAM sattA apekSAe siddhapaNAne utpanna karanArI zuddha sattA rahI che. Ama zuddha dravyArthika naya eka zuddhasattAne jue che. AthI jJAnAvaraNIyAdithI karme kareluM iSTa-aniSTa evuM kaitapaNuM jagatanA koI jIvane viSe bhAsatuM nathI. jJAnIne sarvatra caitanya svarUpa ja bhAse che. jene AvI tattvadeSTi samajAI che tene anupama samatA prApta thAya che. [244] svaguNebhyo'pi kauTasthyAdekatvAdhyavasAyataH / ___ AtmArAmaM mano yasya, tasya sAmyamanuttaram // 9 // mUlArtha : ekatvanA nizcayathI AtmAnA guNo thakI ane mAdhyasthapaNAthI jenuM mana AtmAne viSe ramaNa kare che. tene uttama samatA prApta thAya che. bhAvArtha: AtmasvarUpanA tadrupa adhyavasAyathI nizcaya vastu grahaNa thAya che. evI abheda upayogarUpa jenI dRSTi thaI che tathA AtmAnA guNothI paNa jevI bhedadaSTi nathI. arthAt guNa ane guNa dhAraNa karanAra guNInI jenI bhedaSTi nathI, tema anya pratye paNa mArA-tArAnI bhedadaSTi nathI. (mAdhyasthatA che) evA zuddha nizcaLa upayoga utpAda-vyayanI apekSA rahita (phUTastha) niraMtara pariNAmapaNAthI munionuM citta kevaLa AtmasvarUpamAM ramaNa kare che. te ja sarvotkRSTa samatA che. arthAt AtmasvarUpanI ananya tadrupatA te samatA che. samatA svIkAra : 135
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ [24] vei [24] samatAparipAnDe kiSayapradanyatA | yayA vizadayogAnAM vAsIcandanatulyaMtA // 10 // mUlArtha : samatAno paripAka thavAthI viSayone viSe Agrahano abhAva thAya che. ane tethI karIne nirmaLa yogavALA yogIone kuThAranA prahAramAM tathA caMdananI pUjAmAM tulyatA thAya che. bhAvArtha : aho ! samatA svarUpa munionI cittavRtti kevI samatArUpa che. bAhya viSayono ke aMtaraMga viSayono abhAva thaI rAga-dveSanA abhAvarUpa samatA varte che. tethI evA manavacana, kAyAthI nirmaLa yogavALA yogIone koI kuhADAthI ghA kare ke caMdanathI pUjA kare, te baMne upara samAnabhAva che. A samatAnuM svarUpa che. [24] jiM tumaH samatAM sAtho- svArthaprabhunItA | vairANi nityavairANA - mapi hantyupatasthuSAm // 11 // mUlArtha : he sAdhu ! ame samatAnI keTalI stuti karIe ? ke je samatA AtmArthe sajja karavAthI pAse rahelA nityavirodhI jIvonA vairano paNa nAza kare che. bhAvArtha : ratnatrayanA, jJAnAdika guNo vaDe mokSane sAdhya karanAra he sAdhu ! arthAt aneka prakAranA bAhya kriyAkAMDone tyajIne kevaLa jJAnAdika guNo vaDe nizcaya svarUpa mokSanI sAdhanA karanAra sAdhu tame AtmasvarUpanI ramaNatAmaya samatAne dhAraNa karI che, tenI keTalI stuti karIe ? ke je samatAnuM kArya ja muktinuM pradAna kare che. tamArA jJAna, dhyAna, tapa ane saMyama sarve e Atmaprayojana rUpa svarUparamaNatAmAM samatArUpe samAya che. jema pavitra puruSonA sAnnidhyathI jAtivaira dharAvatA sarpa-mora, ke siMha ane mRga vagere vaira tyajI de che tema AMtarika saMskArarUpa virodhIo tamane tyajI gayA che. [247] isAnena tapama, maiza nirmiza vim | va samatA sevyA, tarika saMsAravArathI / 12 . samatAnI kalA nityavirodhI 136 : adhyAtmasAra
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : dAna vaDe athavA tapa vaDe karIne zuM ? tathA yama ane niyame karIne zuM ? mAtra saMsArarUpI samudrane viSe vahANa samAna eka samatAnuM ja sevana karavuM. bhAvArtha : sarvaviratidhara sAdhu janonI samatAmaya caryA jema bAhya pravRttiothI mukta che. kevaLa zuddhacidrupa che, tema avirati ke dezavirati zrAvakane mATe paNa samatAnI vizeSatA che. mATe he bhavyAtmA ! jo AtmapariNAma rAgAdi bhAvarahita, AtmasvarUpanI ramaNatA yukta nathI, ke AtmasvarUpamAM upayoganI nizcaLatA nathI to tevI samatA vagara tArA dAnathI zuM thaze ? kevaLa dhana, anna ke vastrAdino tyAga karavAmAM nirjarA thaze ? vaLI nirjarAnA kAraNabhUta bAra prakAranA tapa paNa abheda dRSTi vagara kevaLa bAhyarUpe haze to te paNa nirjarAnuM kAraNa thaze ? vaLI pAMca prakAranA aNuvrata (yama) ke svAdhyAya, saMtoSa (zauca) praNidhAna, dAna, tapa (niyama)nuM pAlana kare topaNa jo AtmasvarUpayukta samatA na hoya to zuM lAbha thaze ? kaMI ja nahi. arthAt Atmabodharahita, anAsaktabhAvarahita, kartApaNAnI buddhisahita karelI dAnAdi sarva kriyAo samatArahita hovAthI te muktidAtA nathI. kevaLa puNyayoga sudhI laI jaze ane saMsAranAM sukhomAM jIvane bhUlavI deze. mATe cAre gativALA saMsArasamudrane pAra karavA samatA ja eka nAva samAna che. [24] re svargasuddha muvista-paravI sA vIyasI / manaHsaMnihita dRSTa, spaSTa tu samatAsulam // 13 || mUlArtha : svarganuM sukha to dUra raho, ane mokSasthAna to vaLI ati dUra che; paraMtu mananI samIpe raheluM che, te samatAnuM sukha to spaSTa rIte anubhaveluM che. bhAvArtha : uparokta dAnAdi vaDe prApta svarganuM sukha maLe ke na maLe, kAraNa ke aMtaraMga sukhano AdhAra kevaLa bAhya kriyA nathI paraMtu aMtaranAM zubha pariNAma che. vaLI tevA prayojana vaDe samatA svIkAra : 137
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ karelAM kAraNo to mokSasthAnathI ghaNAM dUra che. paraMtu A samatAmaya sukha zodhavA tAre kyAMya javuM nahi paDe. jo tArA pariNAmamAM nizcaLa samatA che, to e (mokSa) sukhano anubhava tuM spaSTa rIte anubhave che. athavA he jIvanAM svarga sukha to tArAthI dUra che ane mokSanAM sukha tArA mATe kalpanAtIta che; paraMtu je samaye tuM abhedapaNAne pAme che, te ja vakhate samatAnuM sukha to tArA anubhavanuM bane che. arthAt AtmAsvarUpamAM etvarUpa abhedapaNuM te ja viSamatArahita samatA che ane te TaMkotkIrNanI jema te ja samaye sukharUpa hoya che. [249] dRzo smaraviSaM zuSyet, krodhatApaH kSayaM vrajet / baddhatyamattanAzaH cAtu, samatAmRta manAtuM ke 14 || mUlArtha : samatArUpa amRtamAM majjana (snAna) karavAthI daSTinuM kAmarUpa viSa sukAI jAya che. krodharUpI tApa kSaya pAme che ane uddhatapaNArUpI maLano nAza thAya che. bhAvArtha : aho ! A samatAnuM amRta camatkArika che. samatArUpI amRtajaLamAM snAna karavAthI dRSTimAM rahelo kAmarUpI maLa naSTa thAya che. ane krodharUpI zatruno kSaya thAya che. vaLI pelA ATha ATha prakAranA madamaya uddhatAIno nAza thAya che. jo A eka samatAnuM rasAyaNa sevAI jAya to keTalAye aMtaraMga zatruo ke je paribhramaNanA hetu che te svayaM nAza pAme che. [250] jarAmaraNadAvAgni-jvalite bhavakAnane / suNIya samalaiva, pIyUSaghanavRrivata / 1 / mUlArtha ? jarA ane maraNarUpa dAvAnaLa vaDe saLagelA A saMsArarUpI araNyane viSe sukhane mATe amRtamaya meghanI vRSTi samAna eka samatA ja che. bhAvArtha : samagra saMsAramAM prANIo vRddhAvasthAthI ane maraNanA bhayathI niraMtara saMtapta che. jANe ke jarA ane maraNanuM yugala A 138 : adhyAtmasAra
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsArarUpI araNyamAM vanAgni hoya ! tevA vanAgnine amRtamaya samatA ja zAMta kare che. e samatA jIvonA AnaMda mATe thAya [251] Azritya samatAmekAM nirvRtA bharatAdayaH / ra di manuSThAna-mUteSAM pu vigyana 06 . mUlAI eka samatAno ja Azraya karIne bharata cakrI vagere mokSa pAmyA che, teone kaMI paNa kaSTakArI anuSThAna hatuM nahIM. arthAt teoe kaMI paNa kaSTakArI kriyA karI na hatI. bhAvArthaH karUNAzIla evA jJAnIjanoe durghaTa evA mokSanA mArgamAM kevI saraLatAnuM darzana karAvyuM? na pagane kaSTa ApIne tIrthATana karavuM, na tapa karIne dehanuM damana karavuM, na vanavagaDe jaIne kaSTa sahana karavAM, eka ananya samatAne dhAraNa karavAthI bhavasAgara tarI javAya che; marUdevAmAtA, bharatAdi evA kaSTa vagara kevaLa samatAnA yoge karI vairAgya pAmI saMsArIthI mukta thaI gayA. [252] argalA narakadvAre mokSamArgasya dIpikA / samatA guNaratnAnAM saGgrahe rohaNAvaniH // 17 // mUlArtha narakanA dvArane viSe argalA samAna mokSamArgamAM dIpikA samAna ane guNarUpI ratnono saMgraha karavAmAM rohaNAcaLa parvata samAna eka samatA ja che. bhAvArtha : A samatArasanuM sAmarthya kevuM alaukika che ? jo samatA haiye vaselI che to, narakano praveza aTakI jAya che, te samatA mokSamArgano dIpaka bane che, sarva guNonA samUharUpa samatA jANe rohaNAcaLa parvatanI pRthvI samAna che. [26] mohAcchAtinetrANA - marbhipazyatAnuM ! divyAJjanazalAkeva, samatA doSanAzakRt // 18 // mUlArtha : jemanAM netra moha vaDe AcchAdita thayelAM che. ane tethI jeo AtmasvarUpane joI zakatA nathI. teoe samatA e samatA svIkAra : 139
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ divya aMjananI zalAkA jevI doSano ajJAnano nAza karanArI che. - bhAvArtha : mohanA AvaraNathI jenI dRSTimAM aMdhakAra vyApI gayo che, te jIvo AtmAnA AnaMda svarUpane jANI zakatA nathI, teo mATe samatA e netrarogahArI auSadhanuM kAma kare che arthAt samatAthI mohano aMdhakAra nAza pAme che. [24] kSaLa caitaH samAvRSya, samatA caDhi sevate / syAttadA sukhamanyasya, yadvaktuM naiva pAryate // 19 // mUlArtha : jo eka kSaNa vAra paNa cittanuM AkarSaNa karIne samagra samatAnuM sevana karAya to tethI evuM sukha thAya che ke jANe bIjAne kahI zakAya nahIM. bhAvArtha : A samatAnA svarUpanuM zuM varNana karavuM ? hA, paNa tenuM sukha mANavA mATe viSayone viSe doDatA cittane zAMta karavuM paDe. are, eka kSaNa mATe jo cittanI samagra zakti samatA pratye vahe, tyAre jIva je sukhano anubhava kare che te varNanAtIta che. (upazama samakti) samayano zuddha pariNAmamAM samatAnAM darzana thAya che. [26] jhumArI na thayA vetti, suvuM yitamonam / na jAnAti tathA loko, yoginAM samatAsukham // 20 // mUlArtha : jema kumArI kanyA patinA bhogathI utpanna thatuM sukha jANatI nathI tema ja loko yogIjanonA samatAnA sukhane jANatA nathI. bhAvArtha : jema kuMvArI kanyA patinA bhogathI maLatuM sukha jANI zakatI nathI tema yogIjanonA samatAnA sukhane saMsArI jIvo jANI zakatAM nathI tethI viSayonI viSamatAmAM bhame che, ane duHkhane pAme che. [26] gatistutyAvizaMsA-zarastIvra svamamit / samatAvardhanuptAnAM, nAtivRttto'Si khAvate // 21 || 140 : adhyAtmasAra
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : namaskAra ane stuti vagerenI icchArUpI bANa tIvra ane AtmAnA marmasthAnane bhedanAruM che, te paNa samatArUpI bakhtarathI rakSaNa karAyelAne pIDAkArI thatuM nathI. bhAvArtha : tyAgamArge jatA mahAtmAone mohanI prabaLatA thaI Ave to temane namaskAra, pUjA, satkAra, prazaMsA vagere icchAono tyAga karavo duHsaha thAya che, chatAM je yogIjanoe samatArUpI bakhtara paheryuM che temane to evI icchAo thatI nathI. teo bAhya pralobhanothI bhedAtA nathI ke kSobha pAmatA nathI. [27] vitASi RrmALa, nanmanAM rijhoTimiH / tamAnsIva pramA mAno, kSiLoti samatA kSAt // 22 || mUlArtha : jema sUryanI prabhA aMdhakArano nAza kare che, tema koTikoTi janmo vaDe bAMdhelAM karmono paNa samatA eka kSaNa mAtramAM nAza kare che. bhAvArtha :anAdikALanAM grahaNa thayelAM du:khadAyaka thAtI karmo paNa jema sUryanA kiraNathI aMdhakAra nAza pAme tema samatA vaDe kSaNamAtramAM nAza thAya che. e samatA AtmAnuM svAbhAvika sAmarthya che. [21] ati visiddhAnA mAdhAraH samataiva hi / ratnatrayaphalaprApte yayA syAd bhAvajainatA // 23 mUlArtha : anya liMgAdike karIne siddha thayelA jIvone eka samatA ja AdhAra avalaMbana che, ke je samatA vaDe traNa ratnanA phaLanI prApti thavAthI bhAva jainapaNuM utpanna thAya che. bhAvArtha : samatArUpa zudgha upayoga e jainatva che. janme bhale jainapaNuM pAmyo na hoya, paNa jemaNe samatA arthAt abhedapaNe ratnatrayane siddha karyA che te bhAvajainatva pAmIne siddha thayA che. samatArUpa zuddha AtmasvarUpa liMga ane jAtithI abheda che. arthAt tyAM jAti veza bAdhaka nathI tyAM samatA rUpa AtmA ja eka avalaMbana che. mATe ekAMta kadAgrahano tyAga karI samatAne ja dhAraNa karavI. - - samatA svIkAra : 141
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ [22] jJAnasya tamethaiva, nayasthAnAvatArikha | candanaM vahnineva syAt, kugraheNa tu bhasma tat // 24 // mUlArtha : nayone tenA sthAnamAM sthApana karanAra jJAnanuM phaLa paNa samatA che. paraMtu te jJAna agni vaDe caMdananI jema kadAgraha vaDe bhasmIbhUta thaI jAya che. bhAvArtha : nirAkuLatA jenuM svarUpa che evA samatAdhArI vaktA naigamAdika nayone potapotAnA sthAne nirUpaNa kare che, paNa koI nayano AgrahI thaI ekAMtanuM nirUpaNa karato nathI. AthI vastusvarUpane ane mokSamArganI ArAdhanAne mATe tenuM nayAdinuM jJAna sArthaka che. jo evI samatA na hoya to nayanuM jJAna ekAMte grahaNa karIne caMdana jema agnithI nAza pAme che tema tenuM jJAna nAza pAme che. mATe samatAyukta vaktA ja nayanuM yathArtha nirUpaNa kare che. [60] cAritrapuruSaprALA:, samatAbA gatA vi / janAnudhAvanAveza- stadA tanmaraNotsavaH // 25 // mUlArtha : jo cAritrarUpI puruSanA samatArUpI prANa cAlyA jAya to mANasono tene vaMdanA karavA mATe doDI AvavAno Aveza tenA maraNanA utsavarUpa che. bhAvArtha : aho ! samatAhIna cAritra kevuM duHkhadAyaka kahyuM che. bhale tene dezavirati ke sarvaviratino vyavahAra svIkAryo hoya, paNa jo tene nirAkuLatAyukta samatAnuM vismaraNa thayuM haze, to kadAca tenA bAhyAcArathI bhoLA bhakta jano tene vaMdanAdika karavA UmaTe, tyAre vivekI puruSa jANe che ke A to maraNottara kriyA thaI rahI che. arthAt samatArahita saMyamInuM jIvana paNa bhAvamaraNarUpa che. Ama vicArI yogIjano samatAne ja ArAdhe che. [ra67] sattva samatAmeLAM, svAghaSTamanuSThitam / tavIpsitAM naiva, vIkhamumivore // 26 // mUlArtha : eka samatAne tyajIne je je kaSTakArI kriyAo karI 142 : adhyAtmasAra
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoya, te ukhara bhUmimAM vAvelA bIjanI jema vAMchita phaLane denArI thatI nathI. bhAvArtha : jema retALa ke patharALa jevI jamInamAM vAveluM bI paNa bhUminA kaThaNapaNAthI nAza pAme che, tema Atma-avalaMbanarahita upayoganI viSamatAthI karelA vrata, tapa Adi anuSThAna nAza pAme che. mokSamArgane sAdhya karanArI eka mAtra zudhdha upayogamaya samatA ja anuSThAna che. athavA te prathamanA sarva anuSThAna samatAnA abhyAsa mATe che. paraMtu mokSamArgane siddha karatA nathI. [62] upAyaH samatavA, muvatteranyaH yiAmar / tattatpuruSamevena, tasyA va prasiddhaye // 27 // mUlArtha H muktino upAya mAtra samatA che, ane te sivAyano bIjo kriyAsamUha te te puruSanA bhede karIne te samatAnI ja siddhi mATe che. bhAvArtha : muktino mULa upAya zuddha svarUpamaya samatA che. chatAM sAdhaka avasthAnI taratamatAne kAraNe saMyamAdika kriyAmAM bheda dekhAya che. paraMtu pariNAmanI vizeSatA vaDe te sarva kriyA prayojana samatAnI siddhi mATe che. [26] viThThAtravarzane zAstra-vyApAraH svAtra pUraoNH / asyAH svAnubhavaH pAraM sAmarthyAkhyo'vagAhate // 28 // mUlArtha : zAstrano vyApAra mAtra digdarzana mATe ja che, tethI dUra jato nathI tethI sAmarthya nAmano AtmAno anubhava ja A samatAnA sukhane pAme che. bhAvArtha : zAstrajJAna game teTaluM mUlyavAna hoya topaNa te svarUpane mATe dizAsUcana karI zake, paraMtu sAkSAt sAdhyanI siddhi karI na zake. kAraNa ke zAstrajJAna arUpI evA AtmasvarUpanA anubhava sudhI jaI na zake. vaLI rAgAdirahita zuddha upayogarUpa samatAmAMthI pragaTa thato sAmarthya yoga cheka kevaLajJAna sudhI pahoMcADe che. AthI samatAnuM prAdhAnya che. zAstrajJAna aMgulinirdeza kare che, AtmajJAna vaDe ja sAdhya siddha thAya che. samatA svIkAra : 143
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ nigUDhaM tattvamAtmanaH / tavadhyAtmaprasAvena, ryAsyAneva nirmaH // 22 || mUlArtha : jethI karIne A samatA ja AtmAnuM sarvotkRSTa ane A samatAne ja viSe adhyAtmanA atigUDha tattva che. tethI karIne prasAda vaDe karIne ati udyama karavo. [264] parasmAtparameSA ya bhAvArtha : samatA e AtmAnuM sarva pradeze vyApta evuM gUDha tattva che. jANe samatA e ja AtmA, zeSa sarva AtmasvarUpano vistAra che. vaLI mokSamArgane joDatA sarva pariNAmarUpa yogamAM sarvotkRSTa yoga che. tethI karIne paMDitajano nirdoSa citta vaDe, prasannatA vaDe samatAne ArAdhe che. atyaMta bhAve ArAdhe che. pariNAme samatAno ArAdhaka abheda bane che. saMsAranA sarva jIvo pratye tenI samavRtti rahe che. sarvAtmAmAM tenI samaSTi che. jagatanA sarva jIvo samatAnuM sukha pAmo, tevI temanI sahaja bhAvanA che. samatA adhikAra pUrNa - manamAM samabhAva rAkhI, tame tamArI niMdA-prazaMsA sAMbhaLo. karo. manamAM zama-prazamabhAva rAkhIne vastunuM rUpa juo. manamAM upazamabhAva rAkhIne sugaMdha-durgaMdhano anubhava manamAM zAmyabhAva rAkhIne priya-apriya viSayano sparza karo. nahIM kare. A rIte karelo viSayopabhoga du:khI A lokamAM ke paralokamAM tamane duHkha nahIM Ape." sAmyazatakamAMthI 144 : adhyAtmasAra
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja sadanuSThAna prastuti jIva yogAnuyoga je dharmamatamAM janma pAmyo hoya te pramANe tenAmAM saMskAra hoya che, ane te saMskAra pramANe koI ne koI kiyA karato hoya che. A adhikAramAM graMthakAra je anuSThAnano bodha Ape che te kriyAthI AgaLanI bhUmikA che, eTale kahe che ke samatA svarUpa AtmAnuM anuSThAna zuddha hoya che, je muktinuM kAraNa bane che. mamatAno parAjaya karI je samatAnA surAjyamAM Ave che te sAdhakanA anuSThAna svataH zuddharUpe pariName che. vAstavamAM anuSThAna to zuddha che, paraMtu jIvanI pAtratA anusAra graMthakAre tenA pAMca bheda darzAvyA che. prathamanA traNa hitakAraka nathI, paraMtu sAdhaka jyAre zuddhanA lakSyathI dhyeyapUrvaka je kaMI ArAdhana-anuSThAna kare che, te tene amRtarUpe pariName che. ane sAdhaka Akhare amRtAnuSThAnanI zuddha kriyAmAM, aMtaraMga zuddhi sAdhato samIpa muktigAmI bane che. A anuSThAnamAM mukhyatve jinAjJA ane gurusevArUpe gurukRpA che. jinAjJAno artha e che ke asat kriyAno tyAga ane sat kriyAno Adara, Azravano tyAga ane saMvaranuM ArAdhana. gurusevAno artha e che. guruno atyaMta Adara ane vinaya karavo. temanA vacanamAM apUrva zraddhA rAkhavI. temanA upadezathI zuddha samyaktAdinI prApti thAya te amRtAnuSThAnanuM pariNAma che. bhavyAtmAo gatAnagatika oghasaMjJA vaDe ke Aloka-paralokanA aihika sukhanI AkAMkSA vagara kevaLa saMvega bhAvathI, vairAgya sahita je zuddha kriyA, ane AcaraNa kare che, te muktine ArAdhe che. sadanuSThAna : 145
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdha 3jo sadanuSThAna [26] parizuddhamanudAna nAyate samatAnvayAt / katakakSodasaGkrAnteH kaluSaM salilaM yathA // 1 // mUlArtha : jema katakaphaLanuM cUrNa nAkhavAthI malina pANI nirmaLa thAya che tema samatAnA yogathI anuSThAna paNa parizuddha thAya che. bhAvArtha : taphaLanA cUrNamAM evuM lakSaNa che ke te malina pANImAM nAkhavAthI pANIne zuddha kare che, tema vrata, tapAdi koI paNa nAnAmoTA anuSThAna samatAyogathI thayA hoya to jIvane lAgelI rAgAdinI malinatA dUra thAya che. A samatA eTale cittanI sthiratA ane nirmaLatA che. [266] viSe roinanuSThAna tadvetumRta param | gurusevAdyanuSThAna miti pavidha namuH // 2 || mUlArtha : viSa, gara, ananuSThAna, taddahetu tathA utkRSTa amRta e pramANe gurusevA vagere anuSThAna pAMca prakAranuM che. bhAvArtha : samatAyogayukta anuSThAna pahelAnI bhUmikAnI keTalIka taratamatA darzAve che. anuSThAna to zubha ja hoya, paraMtu sAdhakanA pariNAma bhede tenA bheda paDe che. - adhikAra 10mo 1. viSa anuSThAna phaLanI icchAyukta hovAthI dharmarUpa prANano tatkALa nAza karanAra viSa samAna che. arthAt dharmakriyAno jANe sodo karavAno hoya tema vaLataranI icchAvALI kriyA viSa samAna che. 2. gara (garala) anuSThAna : ga2 eka prakAranuM viSa che. duSTa nimittAdithI thayeluM anuSThAna kALAMtare thoDA samaya pachI arthAt nimittanA pariNAme dharmarUpa prANano nAza kare che. 3. ananuSThAna : je karavAthI zuddha dharmanI prApti na thAya, evI otha saMjJA vaDe, (samaja vagara) karAyeluM anuSThAna che. 146 : adhyAtmasAra
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuSThAna kare paNa temAM AtmakalyANa che ke nahi teno bodha na hoya. 4. tahetu anuSThAna : mokSanI apilASAthI karAtuM anuSThAna. 5. amRtAnuSThAnaH amRtanI jema ja maraNAdi rogano nAza karanAra che. zAstravidhine anusaratuM, zuddha upayoga ane atyaMta premapUrvaka je mumukSuo kare che te. A pramANe gurusevA, bhakti, devavaMdana, paDAvazyaka tathA dAnAdika kriyAo mAtra mokSArthe thAya, tema kartAnA AzayabhedathI anuSThAna pAMca prakAre che. viSanuSThAnanI vizeSa vicAraNA righa7bAhAropazipUrNiAmRtyAzaMsA kRta I zIdhra sahitRtva-viSAnuSThAnamukti | 3 | mUlArtha AhAra, upAdhi, pUjA, gauravatA, ane Rddhi vagerenI IcchAthI kareluM anuSThAna te to tatkALa zubha cittane haNanAra hovAthI viSAnuSThAna kahevAya che. bhAvArtha : sAMsArika sukhanI abhilASAthI ke A lokamAM paNa dhanAdi AhAra, vastra pAtra maLavAnI icchAthI kareluM anuSThAna te to te ja samaye azubha AzayanA kAraNe tatkALa cittanI zuddhatAne haNanAruM thAya che. mATe AtmArthIe evA AzayathI anuSThAna karavuM [radag] sthAvara miM vApa, tatsamAM pakSita viSam | ___ yathA hanti tathedaM sacittamaihikabhogataH // 4 // mUlArtha : jema sthAvara ke jaMgama viSanuM bhakSaNa karyuM hoya to te tatkALa khAnArane haNe che. te ja pramANe A lokano bhoga karavAthI te anuSThAna zubha cittane haNe che. bhAvArtha : aphINa, somala Adi sthAvara viSa ane sarpAdikanA mukhethI nIkaLatuM tatkALa viSa te jaMgama, tevA viSane grahaNa karavAthI tatkALa maraNa thAya che. te pramANe A anuSThAna dvArA A janmamAM sadanuSThAna : 147
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukhabhoganI AkAMkSAnA doSathI te cittanI zuddhatAne haNe che. tethI te tyAjya che. garala anuSThAna [269] divyabhogAbhilASeNa kAlAntaraparikSayAt / svITTarapakasamUrta - anuSThAnamute | mUlArthaH divyabhoganI abhilASAe karIne potAnA puNyakarmanA phaLanI saMpUrNatAno kALAMtare kSaya thavAthI evI icchAvALuM anuSThAna garAnuSThAna kahevAya che. bhAvArtha : potAnA anuSThAnathI je puNyakarma thayuM tenA phaLasvarUpe divya sukha bhogonI prAptinI IcchA karavI te bhavAMtare puNyakSaya thavAthI duHkha Ape che tethI te garala anuSThAna che. je puNyathI pApanI vRddhi thAya tevuM anuSThAna garala anuSThAna che. [70] yathA sukavyasaMyoga - vanita rasajJatama ! viSa kAlAntare hanti, tathedamapi tatvataH // 6 // mUlArtha : jema kudravyanA yogathI utpanna kareluM gara nAmanuM viSa kALAMtare haNe che. tema A garAnuSThAna paramArthapaNe jotAM kALAMtare AtmAne ja haNe che. bhAvArtha jema koI auSadhAdi padArthamAM hAnikAraka dravya bheLavIne tene grahaNa karavAmAM Ave to te kALAMtare jIvane haNe che, tema A gara-viSa anuSThAna kALAMtare paramArtharahita ane nidAna sahita hovAthI cittazuddhine haNe che. je paribhramaNanuM kAraNa che mATe tyAjya che. [70] niSedhayAnava vicitrAnarthAdhinIH | sarvatraivAnidAnatvaM jinendraiH pratipAditam // 7 // mUlArtha : vicitra prakAranA anarthane ApanArA A be anuSThAnanA niSedhane mATe jinezvaroe sarvatra nidAnano niSedha karyo che. bhAvArtha : viSa ane garala anuSThAna mULathI ja anarthakArI. che. AtmAnA guNone ghAta karanArA, durgatimAM laI janArA hovAthI 148 : adhyAtmasAra
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinezvaroe tapanA phaLarUpe. kaMI paNa nidAna - AkAMkSA karavAno niSedha karyo che. ananuSThAna [72] jhaLapAnAmAna karmInasacinaH | saMmUrchimapravRtyAbhamananuSThAnamucyate // 8 // mUlArthaH praNidhAna (mananI ekAgratA) vagerenA abhAve karIne adhyavasAyarahita puruSanuM saMmUrNimanI pravRttinA jevuM je karyuM te ananuSThAna kahevAya che. bhAvArtha : mananI ekAgratArahita karelA anuSThAnamAM kevaLa bAhyADaMbara hovAthI tevI kriyAdi zUnyacittavALI hoya che. tethI tenuM kaMI sArabhUta pariNAma na hovAthI te saMmUrNimAnI pravRttinI jema aNahetu hoya che, tema jANavuM. [72] mosaMjJAtra sAmAnya - jJAna vijyanA to saMjJA 2 niSa-sUramAnasif 6 / mUlAI : A anuSThAnamAM pravRtti thavAnuM kAraNa sAmAnya jJAnarUpa oghasaMjJA tathA nirdoSa sUtramArganI ane vagara voDasaMjJA e be anusAra vidhi hotI nathI. vaLI bhAvArtha : ananuSThAnamAM zaitAnagatika thatI kriyAmAM adhyavasAyanI samaja vagara ane lokasaMniSThAnamAM nirarthakatA che. zuddhi nathI tethI ananuSThAnanI vicAraNA na lokaM nApi sUtraM no guruvAcamapekSate / [2" anadhyavasitaM kiJcitkurute caudhasaMjJayA // 10 // mUlArthaH oghasaMjJAe vartato manuSya lokanI, sUtranI ke gurunA vacananI apekSA rAkhato nathI. AtmAnA adhyavasAya rahita kaMI kSiAdika karyA kare che. bhAvArtha : oghasaMjJA : samaja vagara zUnyacitta vaDe thatuM anuSThAna, temAM manuSya janasamudAyanI thatI kriyAno marma samajato nathI ke sadanuSThAna : 149
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ e kriyAo zA mATe karavI. vaLI zAsra ke sUtranI samaja nathI ane guruvacanamAM zradvArahita AtmAnA avalaMbana vagara ja kriyA kare che te oghasaMjJA che. [27] zuddhasyAnveSane tIrthovaH sthAviti vAhinAm| lokAcArAdarazraddhA lokasaMjJeti gIyate // 11 // mUlArtha : zuddhanuM anveSaNa (Azraya) karatAM tIrthano uccheda thAya tema che. ema kahIne lokapravRttimAM Adara tathA zraddhA rAkhI te pramANe karyA karavuM te lokasaMjJA che. bhASartha : lokasaMjJA zuddha anuSThAna ke zuddhanayane AzrayIne rahetA tIrthaMdi tathA upadezAdino uccheda thAya tema vikalpa karIne lokapravRtti ke jemAM Atma-avalaMbana nathI, chatAM temAM Adara ane zraddhA rAkhI la kare tema karyA kare te lokasaMjJA che. e jIva lokapravRttine ja vyANakArI mArga kahe che te ananuSThAna che. [276] zikSitA vopeta mapyAvazyakamucyate / dravyato bhAvamukta-mazuddhasya tu kA kathA // 12 // mUlArtha : zizi praki do vaDe sahita evuM Avazyaka paNa dravyathI Avazyaka che. to paMda zI karavI ? arthAt te to drabhAvarahita azuddhanI to vAta ja - bhAvArtha : kriyAnI zuddhatA mATe a evI zuddha Avazyaka kriyA paNa jo bhAvazUnkaravo te zikSA che. manAya che teno adhyAtmakSetre kaMI lAbha nathI,' te dravyAvazyaka kriyAomAM sUtrocAranI azuddhatA hoya, ke avidhie je je hoya to te paNa dravyAvazyaka ja manAya che. je AtmAne kriyA nathI. paNa kahevAya nahIM. vizuddhasyaiva cAdare / [277] tIrthoskemiyA haeNttA sUtrakriyAvilopaH syAd gatAnupatitvataH || 12 | mUlArtha : aho ! tIrthanA ucchedanA bhaya vaDe azuddhano ja Adara karavAmAM to gatAnugatikapaNAne lIdhe sUtrokta kriyAno ja lopa - 150 : adhyAtmasAra
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ thAya che. (tethI tIrthanuM rakSaNa kevI rIte thayuM kahevAya ?). bhAvArtha : zuddha kriyA ke zuddha nayano Agraha rAkhavAthI koI anuSThAna thaI na zake, tema kalpanA karIne azuddha kriyAno Adara karavo te taddana ayukta che, kAraNa ke jo tema mAnIne koI azuddha kriyA ke sUtrapATha kare to tene joIne bIjAo kare to pachI azuddha kriyAdinI ja prasiddhi thAya, ane tema thavAthI azuddhanA AdaramAM ane tevI kriyA dvArA tIrthoccheda thavAnI saMbhAvanA UbhI thaze. arthAt ekane kumArge jato joIne bIjA paNa tema karavA tatpara thaze. mATe bhale thoDI kriyA sacavAya paNa zuddhano Adara karavo. [27] ghadhana e vRAM vAva re * tavA mithyAdRzAM gharmo ja tyAH lAyana / 14 . mUlArthaH dharmamAM udyamavaMta puruSe je kArya ghaNAe karyuM hoya te ja karavuM ema jo kahetA hoya to pachI mithyASTiothI karAto dharma kadApi tyAjya nahIM ja thAya. bhAvArtha ghaNA loko je dharma mAne che te zuddha hovo joIe tema koI dharmAvalaMbI mAne to te paNa yathArtha nathI. vAstavamAM jaina tattvamArgInI saMkhyA ochI hoya, ane anya darzanIonI saMkhyA vadhu hoya to tene ja dharma mAnavo paDe ema kahevuM te mithyAdarzana che. dharma grahaNa karavA mATe jinezvara praNita mArgane ja Acaravo, bhale tattvajijJAsunI saMkhyA ochI hoya. [71] tasmAditAnu tyA cayite sUtrarvatam | ___ oghato lokato vA, tadananuSThAnameva hi // 15 // mUlArtha : tethI karIne gatAnugatika vaDe sUtrarahita je kriyA oghasaMjJA ke lokasaMjJA vaDe karavAmAM Ave che te ananuSThAna ja kahevAya. bhAvArtha: vAstavamAM sAra e che ke sUtrokta - zAstrakathita AcArarahita je gatAnugatika ke aNasamajavALA anuSThAna ananuSThAna sadanuSThAna : 151
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja che. te mokSamArgane mATe prayojanabhUta nathI. [20] nAmanirjarAtri zrAvajozAhidotiyuM ! sAmanirvA tu cAtu sopayoga pravRttitaH || 16 mUlArtha: A anuSThAnane viSe kAyakaleza thato hovAthI tene akAma nirjarAnuM kAraNa kahyuM che. sakAma nirjarA to upayoga sahita - zubha pravRtti karavAthI thAya che. bhAvArtha : ananuSThAnamAM bhale manuSya dratAdi karato hoya to paNa te kAyakalezarUpa hovAthI akAma nirjarAnuM kAraNa bane che. arthAt kriyAmAtra phaLavatI hovAthI tenuM pariNAma Ave che. tema A lokasaMjJArUpa anuSThAnanA pariNAme sAMsArika tuccha sukha maLe che. paNa te anuSThAna mokSamArgane upayogI thatuM nathI: tahetu anuSThAna [59] savanuSTanarALA tAAminAnuM ! etacca caramAvarte'nAbhogAdevinA bhavet // 17 // mUlArtha : mArgAnusArI puruSone sat anuSThAnanI prIti vaDe tahetu anuSThAna hoya che. A anuSThAna anAbhogika vinA caramAvartane viSe prApta thAya che. chellA Avarte) bhAvArtha: tahetu : mokSamArgane anurUpa anuSThAna mokSamArganI abhilASAvALAne hoya che, ke je jIva chellA Avartane yogya thayo hoya che, arthAt jeno saMsAra alpa che. te anAbhogika eTale sUtramAM - kriyAmAM anupayoga, vismRti, anAdara ke AzaMsA jevA doSathI rahita hoya che. tene A anuSThAna hoya che. A anuSThAnathI AdhyAtmika vikAsano prAraMbha thAya che. [22] gharmacIvanAtoDayuM vavAta zAparA / atra syAkriyArAgo'nyatra cAsatkriyAdaraH // 18 // mUlArtha: A caramAvarta dharmanI yuvAvasthAno samaya che, aneka pudgala parAvarta jene (dIrghakALa) bAkI che tevo saMsAra jIvanI bAlyAvasthA che. caramapudgala parAvartamAM sakriyAno Adara hoya che, 152 : adhyAtmasAra
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ te pahelAMnA kALamAM asakriyAno Adara hoya che. A tenuM aMtara bhAvArtha : saMsArasukhanA manoratho sevatA jIvanuM hajI dIrghakALa sudhI paribhramaNa che tethI te bAlyAvasthAmAM che. tethI tenI kriyAo asat AcaraNayukta hoya che. jeno saMsArakALa kSINa thato jAya che. tevo manuSyadharma mArgamAM yuvAna che. tenI kriyAo satane anurUpa hoya che. arthAt te jIvane sakriyAmAM Adara hoya che. [23] moravA cUno, vAnI kavitA hiro | gharme cUstathA gharmarALasAyiA kriye ! 11 / mUlArtha jema yuvAna puruSane bhoganA rAgane lIdhe bAlyAvasthAnI sarva kriIDA lajjAkAraka thAya che, tema dharmane viSe yuvAvasthAne pAmelA puruSane dharma paranA rAge karIne samagra asat kriyA lajjAkAraka thAya che. bhAvArtha yuvAvasthAne viSe prApta puruSane koI bAlyAvasthAne yogya mATInAM ramakaDAM, ke lAkaDAnA DhIMgalA Ape ane varavahunI ramata ramADe to te tene tuccha ane hAsyAspada lAge che. te pramANe jeNe dharmamArgamAM praveza karyo che, jenAmAM dharmabhAvanA jAgI che, tevI dhArmika yuvAvasthAmAM tene jinezvara mArgathI viruddha koI asat ke avidhie karAtI kriyA lajjAmAM ane tuccha lAge che. tevI asat kriyAone karI zakato nathI. [284] caturthaM caramAvarte tasmAddharmAnurAgataH / __ anuSThAnaM vinirdiSTaM bIjAdikramasaGgatam // 20 // mUlArtha : tethI karIne caramAvartane viSe dharmanA anurAgane lIdhe bIjAdikanA krame karIne yukta evuM cothuM anuSThAna che. bhAvArtha: sat kriyAnA AdaravALA tahetu anuSThAnanI pAtratA paNa caramAvartavALA dhArmika yuvAnanI kahI che. tahetu anuSThAnamAM dharmanA bIjanuM AropaNa thAya che. arihaMta, siddha, sAdhu ane kevaLI praNita dharmanuM zaraNa, sukRtanI anumodanA, ane potAnA sadanuSThAna : 153
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ duSkatanI gartA jevA samakitanI prAptinA bIja-nimittono udaya thAya che jethI zuddhadharmanI prApti thAya che. temAMthI guNAnurAga, vAtsalya jevA aMkuro phUTe che. ane Akhare jIva mokSamArgane pAme che. [285] bIjaM ceha janAn dRSTvA, zuddhAnuSThAnakAriNaH / bahumAnaprazaMsAbhyAM, cikIrSA zuddhagocarA // 21 // mUlArtha A jinazAsanane viSe zuddha anuSThAna karanArA manuSyone joIne tenA bahumAna ane prazaMsA vaDe zuddha viSayavALI kriyA karavAnI icchA te bIja che. bhAvArtha : tahetu anuSThAnayukta sAdhakane jinazAsanane viSe zuddha anuSThAna karanAra pratye prazasta mAna thAya che. ane svayaM potAne zuddhakriyA karavAnI ruci thavI te bIja che. bIja paraMparAe muktinuM kAraNa bane che. [26] tasyA vInuvasthA - ka vItiH | taddhatvanveSaNA citrA, skaMdhakalpA ca varNitA // 22 // mUlArtha te zuddha anuSThAna karavAnI icchAno kalaMkarahita anubaMdha ene aMkura kahe che. vividha prakAranI tenA prakAranI gaveSaNAne skaMdharUpa kahI che. bhAvArtha : dharmamArganI bhUmikAmAM rucinA bIja vAvyA pachI dharmavRkSanAM aMkura phUTe che. nirmaLabhAvathI punaHpunaH rucinI vRddhi te aMkura che. tathA te hetu pramANe anuSThAnanI zuddhi tathA te pramANenI sUkSma vicAraNA karavI te vRkSanA anya aMzonA samUharUpa skaMdha che. (jaththo) [27] pravRttittevuM citrA va, patrasidRzI matA | puSpa 2 guyorAri - detusapattinakSaNa // 23 ! mUlArtha tevA anuSThAnane viSe vicitra prakAranI pravRttine patrAdika sadeza mAnelI che. tathA guru samAgama kAraNonI samRddhine puSyarUpa kahela che. bhAvArtha : dharmane vRkSanI upamA ApIne bIja, aMkura, patrAdika (skaMdha)nuM kathana karyuM. have temAM puSpo khIle che. arthAta anuSThAnanI 154 : adhyAtmasAra
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhi mATe jJAnAcAra AdinA AcAra te zAkhA parNa vagere tulya che. vaLI gItArtha gurujanono samAgama, bodha zravaNa, abhyAsa vagere dharmavRkSanAM puSpo che. [28] bhAvadharmamasya sampatti ryA ca saddezanAdinA / phalaM tadatra vijJeyaM, niyamAnmokSasAdhakam // 24 // mUlArtha : tathA sandezanAdike karIne je bhAvadharmanI prApti thAya te ja ahIM nizcayane sAdhanAruM phaLa jANavuM. bhAvArtha : dharmavRkSane gurujanonA bodhAdi puSpo khIlyA pachI, je puruSa temAM unnati kare che tene vizeSa dezanAdike kahIne zuddhabhAva rUpa dharmanI prApti thAya che, te ja dharmanuM phaLa che. zuddha dharmanI saMpatti te phaLa che. [26] sahano mAvadharmo hi, zuddhazcandranAnyavat / mamRtaM sabhyaHkSate // 2 // etadgarbhamanuSThAna mUlArtha : caMdananA gaMdhanI jema sahaja ane zuddha evo bhAvadharma che, te bhAvadharmathI mizrita evuM je anuSThAna te amRta anuSThAna kahevAya che. - bhAvArtha : caMdananI gaMdha tenA pUrA sthAnamAM abhinna che, teno koI aMza tenI sugaMdha vagarano nathI. arthAt te tenuM svAbhAvika ane zuddha lakSaNa che. tema AtmAno jJAnasvarUpa zuddha upayoga AtmapradezathI abhinna arthAt ekarUpa che. evA zuddha upayogarUpa je anuSThAna che te amRtAnuSThAna che. [220] nainImAnAM puSya, pravRtaM cittazuddhitaH / samvegagarbhamatyanta - mamRtaM takilo vidyuH // 26 // mUlArtha : jinezvaranI AjJAne AgaLa karIne cittanI zuddhithI je kArya atyaMta saMvega sahita pravaryuM hoya tene tenA jANanArA tIrthaMkarAdika amRtAnuSThAna kahe che. che. bhAvArtha : amRtAnuSThAna sarvotkRSTa che. anaMtara mokSanuM nimitta jinezvara praNita siddhAMtane dRDhapaNe mAnato, mAtra mokSano sadanuSThAna : 155
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhilASI citta zuddhi vaDe, zudgha upayogarUpa je anuSThAna kare che te amRtAnuSThAna che. [211] zAstrArthAtoSanuM sabhya, praLiyAnuM 6 maMtri | kAlAdyaviparyAso'mRtAnuSThAnalakSaNam // 27 // mUlArtha : sArI rIte zAstranA arthanuM ciMtavana, kriyAne viSe mananI ekAgratA tathA kAlAdika aMgono aviparyAsa te amRtAnuSThAnanuM lakSaNa che. bhAvArtha : zAstrokta jIvAdi padArtho; jagatanuM utpatti, sthiti ane pralaya jevA viSayonuM sUkSma ciMtana che ane je samayanI je kriyA hoya temAM ekAgratA che. tathA jJAnAbhyAsamAM vinayAdi viSe zuddhamati che, te amRtAnuSThAnanuM lakSaNa che. [222] dhruvaM hi sanuSThAnaM, camatrAsaveva ca / tApi paramaM zreSTha, mohoviSanAzanAt // 26 // mUlArja : A pAMca prakAranA anuSThAnamAM chellAM be anuSThAno sat che. ane prathamanAM traNa asat che. te bemAM paNa chelluM moharUpI ugra viSano nAza karanAra hovAthI zreSTha che. bhAvArtha : sat anuSThAna ke je vaDe AtmasvarUpa pragaTa thAya che. tadbhutu ane amRtAnuSThAna AtmazuddhinA sparzayukta che tethI ArAdhavA yogya che. asat anuSThAna je vaDe AtmAnI zuddhino, cittazuddhino hrAsa thAya che, te viSa, garala, ane ananuSThAna e traNe asat che. teno tyAga karavA yogya che. temAM paNa pAMcamuM amRtAnuSThAna sarvotkRSTa che, kAraNa ke moharUpI ugra viSano te nAza karanAra che. sAkono aMtaraMga pariNAmanA bhedathI A bheda paDe che. ane tethI bAhya kriyAmAM paNa sat asat kriyAo jovAmAM Ave che. [22] AvaraH, raLe prIti-vighnaH sammAnamaH / nijJAsA takhtasevA 7, sanuSThAnanakSaLam || 2 || mUlArtha : Adara kriyA karavAmAM prIti, avighna, 156 : adhyAtmasAra
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpattinI prApti, jANavAnI icchA, tathA jJAnavaMtanI sevA e satu anuSThAnanuM lakSaNa che. bhAvArtha: zrAvaka ho ke sAdhu to teNe dharmamArgane yogya aNuvrata ke mahAvrata grahaNa karavA, tapAdi pratye Adara karavo, dharmakAryamAM bAdhakatattvone dUra karavA (sAMsArika prayojano). dharmarUpa dhananI vRddhi sadharma jANavAnI tIvra jijJAsA, jJAnavaMta pratye bahumAna e sarve sat anuSThAnanAM lakSaNa che. yoga anuSThAnanA prakAra [294] bhedaibhinnaM bhavedicchA - pravRttisthirasiddhibhiH / caturvimiTuM mota - yoganAthI saMzcita che rU0 . mUlArthaH icchA, pravRtti, sthiratA ane siddhi evA prakAre bheda pAmeluM, tathA jIva mokSamAM joDavAthI "yoga' nAmanuM anuSThAna cAra prakAranuM che. bhAvArtha yoga : mokSa mArgane joDatA aMtaraMga pariNAma te "yoga che te cAra bhede che arthAt sadanuSThAna yogasvarUpa che, kAraNa ke te mokSamArgamAM AtmAno yoga kare che. mokSa pratye ruci karAve che. icchA : zAstrArthane jANavAnI icchA. sthiratA : zAstrokta paddhatithI vratAdimAM niraticAra pravRtta thavuM. pravRtti : vratAdine darzAvatA arthavALA zAstronuM adhyayana siddhi : anyane dharmamArgamAM pravRtta karavAnI zakti. AvA bhedathI yoga anuSThAna AtmAne mokSane viSe joDe che. [295] icchA tatkathA prIti - yuktA, 'vipariNAminI / __ pravRttiH pAlanaM samyak, sarvopazamAnvitam // 31 // mUlArthaH jene yogasvarUpanA darzanavALI kathA, vipariNAma rahita ane prItiyukta hoya, te icchAyoga kahevAya che. tathA sarva upazama vaDe yukta samyavratAdinuM pAlana karavuM te pravRttiyoga kahevAya che. yoganI vizeSatA darzAve che. bhAvArtha icchAyoganI vizeSatA e che ke je puruSane yogasvarUpa sadanuSThAna : 157
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopadezanI kathAnuM, dharma sanmukha karanArI kathAnuM zravaNa prItijanaka lAge te icchAyoga che. pravRttiyoga : sarva dravya, kSetra, kALa ane bhAvane, sarva kartavyamAM upazama nirmaLatA vaDe grahaNa kare. grahaNa karelA vratAdine vidhipUrvaka Acare te pravRttiyoga che. [21] satlayopazamotkarSA daticArAdicintayA / rahitaM tu sthiraM siddhiH pareSAmarthasAdhakam // 32 // mUlArtha : sat kSayopazamanA utkarSathI aticArAdikanI ciMtAe karIne rahita sthirayoga kahevAya che. ane bIjAonA arthanuM sAdhana karanAra siddhiyoga kahevAya che. - bhAvArtha : sthirayoga : udayamAM AvatA mohanIyakarmano anubhava vaDe kSaya ane sattAmAM rahelA, udayamAM nahIM AvelA mohanIya karmano nirodha karavo e kSayopazama che. kSayopazama samakti pahelA aMtarmuhUrtavALA pragaTelA upazama samakitathI thayelA nirmaLabhAvano anubhava che. AthI udayamAM AvatAM karmono kSayopazama samaktinI hAjarIthI, cothA guNasthAnanI sthiti) udayavALA anaMtAnubaMdhI kaSAyano kSaya thAya che. ane nahIM udayamAM AvelAno nirodha thAya che. AvA samaktinA sAmarthya vaDe vratAdimAM atikrama, vyatikrama, anAcAra ke aticAra dvArA ullaMghana thatuM nathI. evA nizcaya pariNAmane sthirayoga kahe che. siddhiyoga : samaktivaMta AtmAnuM eka lakSaNa prabhAvaka che. tethI te anya prANIone dharmamAM Asakta kare che. zuddha dharmamAM sthApe che. arthAt azuddha yogavALAne paNa potAnA upazama jevA bhAva utpanna kare che, te siddhiyoga che. [227] mevA rUme vicitrA: suH, kSayopazamamevataH / zraddhAprItyAdiyogena bhavyAnAM mArgagAminAm // 33 // mUlArtha : A bhedo zraddhA, prIti vagerenA yoga vaDe mArgAnusArI bhavya jIvone kSayopazamanA bhedathI vicitra prakAranA hoya che. 158 : adhyAtmasAra
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha sAdhaka jIvonA pariNAmanI taratamatAthI icchAyogAdinA bhedo paDe che. mArgAnusArI bhavya jIvone potAnA maMda tIvra pariNAma pramANe zraddhAdi hoya che. vaLI maMdatA tIvratAnA paNa aneka bheda hoya che. tethI kSayopazama bhAvanA paNa asaMkhya bhedo thAya che, tethI IcchAdi yogo asaMkhya che. vaLI koI bhavyAtmAne zraddhAyoga ke koI bhavyAtmAne prItiyoga hoya che. arthAtu zraddhA ane prItimAM anya kaMI aMtara nathI tenI phaLazruti samAna che. [26] manuSpo 2 nirve, saMveH prazastithI | ___ eteSAmanubhAvAH syu-ricchAdInAM yathAkramam // 34 // mUlArthaH e icchAdiyogonA anukrame anukaMpA, nirveda, saMvega, prazama e anubhAvo - prabhAve che. bhAvArtha IcchAdiyoganA pariNAmathI jIvamAM anya bhAvo-prabhAvo utpanna thAya che, tenA pAMca bheda che. dravya - anukaMpA : dravyathI anukaMpA te duHkhI jIvanA duHkhane dUra karavo, bhAva anukaMpA te dharmarahita jIvane dharma pamADavo. nirvedaH sAMsArika prayojananI niHsAratA joI udAsInatA rahe. saMvega : sarva icchAono upazama mAtra mokSAbhilASa. Astikya : sadeva, saguru tathA satadharma pratye AstiktA. prazama : aparAdhIne paNa sAmarthya chatAM kSamA kare. kaSAyonuM zamana. [26] yotsAtisUtrInAM, zraddhAmedharimAvataH | cchAviyo, sArca, rezasarvavrataspRzAnuM rUpha che. mUlArtha : kAyotsargAdika sUtronI zraddhA, medhAdika bhAvanAthI dezavirati ane sarva virativALAne icchAdikayogamAM saphaLatA jANavI. bhAvArtha : kAya-zarIra, tenI kriyA zarIra abhinna che tethI kAya kahevAya che. te kAyAne viSe mamatvano tyAga, tathA jinavacanayukta kriyA, sUtronI zraddhA, mithyAtvamohanIyanA kSayopazamathI jIvane AvA pariNAma hoya che, tevI zraddhAne IcchAyoganI saphaLatA jANavI. sadanuSThAna : 159
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ medhA - zAstranA sUkSma arthabodhane grahaNa kare, te medhA vaDe vratAdinA pAlana kare, te pravRttiyoganI saphaLatA che. vaLI cittanI svasthatA, niraticAra vratAdinuM pAlana te sthira yoganI saphaLatA che. pUrvApara guNonuM nitya smaraNa, jAgRti, jethI mokSa pAmavAmAM saphaLatA maLe che te siddhiyoga. A pramANe dezavirati ane sarvavirativALAne potAnI pAtratA pramANe saphaLatA jANavI. pariNAmanI taratamatA chatAM doSano abhAva kahe che. [200] guDablasinAdhurya - mevabhuSAntare ! bhede'pIcchAdibhAvAnAM doSo nArthAnvayAdiha // 36 // mUlArthaH goLa khAMDa vagerenA madhuratAnA bhedanI jema A yogane viSe IcchAdika bhAvonA judA judA puruSomAM bheda chatAM paNa te IcchAdika padArthonA anvaya (saMbaMdha) bhUta hovAthI temAM doSa nathI. bhAvArtha : goLa, khAMDanA vividha prakAra chatAM te rasane madhura kahevAya che. taratamatA chatAM doSa nathI. tene kaDavuM kahevAtuM nathI. tema dharmanA pariNAmamAM anyonya bheda hovA chatAM te sarvamAM IcchAdika bhAvono saMbaMdha hovAthI doSa nathI. arthAtu koImAM zraddhA, koImAM prIti, anukaMpA, AdinI taratamatA hoya to paNa te sarva IcchAdika bhAvavALA mAnavA. [39] reSAM nejhAntizokapi, teSAM caitatsama ! sphuTo mahAmRSAvAda ityAcAryAH pracakSate // 37 // mUlArtha : jeomAM IcchAdika yogano leza na hoya, teone A zAstra ApavAmAM pragaTa rIte mRSAvAda che te AcAryo kahe che. bhAvArtha : durbhAgya vaza durbhavyatva che, tevA jIvo ke jemane zraddhAdikano abhAva hovAthI icchAdiyoga nathI, tene A yogapratipAdaka graMtha tathA vratAdika ApavAthI durlabha bodhinA kAraNarUpa mRSAvAda 160 : adhyAtmasAra
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAge che, kAraNa ke teo sAco mArga grahaNa na karatAM temanAmAM viparyAsapaNuM hovAthI ekAMtane grahaNa karI le to anartha thAya. ane zraddhAnA abhAve temano A yoga hitakArI thato nathI. | [22] unmatyApana vADha - masamagnasAra . __bhAvanIyamidaM tattvaM jAnAnairyogaviMzikAm // 38 // mUlArtha : ayogya kAraNa karavAthI atyaMta unmArganuM utthApana karyuM eTale unmArgane jAgRta karyo, ema jANavuM. A tattva yogaviMzikAne jANanArAoe vicAravAlAyaka che. bhAvArtha: A gUDha rahasyavALuM zAstra jo ayogya manuSyanA jovAmAM Ave to koI vAra tenAmAM unmAda jAgRta thAya to sUtra ane kriyAno nAza thAya. kAraNe zraddhA ke Adararahita kAyotsargAdi kriyA unmAdanuM kAraNa bane che. tema yoga vizikAgraMthamAM zrI haribhadrasUrie kahyuM che. [20] vighA tatsavanuSThAna - mAya zuddhatA ! jJAtA samayasaddhIve to saMjJA vidAya ra rU5 che. mUlArtha : zuddha cittavALAe zAstrane paramArthane jANIne tathA lokasaMjJAno tyAga karIne A pUrve kaheluM sadanuSThAna traNe prakAre prahaNa karavuM. bhAvArtha: zraddhAyukta zuddhacittavALAe lokasaMjJA, rAgAdi kalaMka rahita, jinAgamanA paramArthane ghAtaka pUrve kaheluM sadanuSThAna AdaravuM. guru ane zAstranA vacanAnusAra jJAna sApekSa thaI sadaanuSThAna karavuM, karAvavuM, ane anumodavuM, e adhyAtmanI pAtratA che. sadanuSThAna adhikAra pUrNa sadanuSThAna H 161
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ manaHzuddhi prastuti che , ka che manaH evaM manuSyANAM kAraNaM baMdha mokSayoH he mAnava ! A tAruM mana ja tAro mitra ane zatru A mana tArI muktinuM kAraNa ane mana ja saMsAranuM kAraNa che. vaLI A vicArazakti sahitanuM, sadviveka sudhI sAtha ApanAruM adUbhUta manarUpI sAdhana maLyuM hoya to te mAnavane maLyuM che. paNa jema rogIne maLazuddhi vagara bahumUlya auSadha roganivAraNa karI zakatuM nathI, tema doSazuddhi vagara mana mAnavane bhavamukta karavAmAM sahAya karI zakatuM nathI. A mana markaTa, azva, pavana jevAnAM lakSaNonI upamA pAmeluM che. arthAt paLe paLe karavaTa badalatA A manane zuddha karavuM ke ekAgra karavuM durlabha che. jJAnIo tene AtmajJAnavaDe bAMdhI zakyA che. IdriyAdi viSayomAM bhamatuM mana, pramAda sevIne dharmathI dUra bhAgatuM mana, kaSAyathI raMjita thayeluM mana AtmajJAne karIne ja vazamAM Ave tevuM che. sAdhaka ! vAstavamAM A mana tAruM che ke parAyuM che ? tAruM che to tArA vazamAM kema nathI ? savAre UThIne tuM saMkalpa kare che ke Aja to gusse nahi thAuM, vyasanane AdhIna nahi banuM. devAdi darzane jaIza, sAMja paDe A kazuM tuM pALI zakyo na hoya to mana tAruM che ke nahi ? ane jo mana parAyuM che, to tAre enI ATalI badhI paLojaNa zA mATe karavI paDe che ? tenI sarva vAsanA pUrI karIne tuM zA mATe adhogati pAme che ? AvA manane zAlibhadrae vairAgyanA baLa vaDe viSaya sukhonI jALamAMthI pAchuM kheMcI lIdhuM. subAhukumAre prabhunA vacanabodhathI vairAgya pAmI saMsArathI manane mukta karI lIdhuM. atikAmAtura evA bhavadeve suzrAvikA evI patnInA bodha vaDe manane punaH saMyamamAM sthApI dIdhuM. e mahAtmAo krame karIne mukti sAdhanArA thayA. 162 : adhyAtmasAra
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa karmabaMdha che. ane karmabaMdhanuM kAraNa mananA vAsanA jAnita saMskAro che. zubhasaMskAro sukhane ApanArA ane azubha saMskAro duHkhane ApanAra hoya che, temAM saMsAra to Ubho ja rahe che. prathama azubha saMskarane tyAga karavA zubha saMskAranuM avalaMbana levuM, pachI krame karIne zubha saMskAranA yogathI manane zuddhatAmAM joDavuM. arthAt jemAM zubha pratye paNa rAga na hoya. manano nigraha karavAmAM na Ave to te rathanA be cakro para jema ratha cAlyA kare che, tema rAgadveSanA bhAva upara manarUpI ratha cAlyA kare che. ane e ja saMsAranA paribhramaNanuM kAraNa che. mATe prathama manano nigraha karavo. - jo tuM samatAmAM che, AkuLatA rahita che to bhale tuM saMyama niyama ArAdhe, paNa jo mana samatAmAM nathI to tArA saMyama niyama vyartha jaze. mATe kahyuM che ke "mana sAdhyuM teNe saghaLuM sAdhyuM mana zuddha nathI to tapa ke japathI zuM thaze ? mana zuddha nathI to dAna ke dhyAnathI zuM thaze ? mana zuddha na hoya pUjA pAThathI zuM thaze ? mana zuddha nathI to zravaNa mananathI zuM thaze ? zAstrakAroe darzAvelAM bAhya sAdhano paNa mananI zuddhi sahita hoya to sarva anuSThAno sArthaka che. AnaMdaghanajIe prakADyuM che ke - rajanI vAsara (divasa) vastI ujjaDa. gayaNa (AkAza) pAyAle jAya, sApa khAya ne mukhaDuM thothuM, ehI ukhANo nyAya. rAtri divasanA bheda vagara vasatImAM verAnamAM. AkAzamAM ke pAtALamAM mana bhamyA ja kare paNa saravALe pAmyo zuM ? sApa uMdara gaLe ane AkuLa thAya, ane mukhane kaMI svAda na maLe. tema mana cAre dizAmAM bhame to paNa atRpta ja rahe che. manazuddhi adhikAra : 163
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agamadharo zAstrajJa thAya. vidvatA prApta kare. paNa A mana to temane paNa chetare che. garvano nazo karAvIne harAvI de che. bhale e napuMsaka liMga pAmyuM paNa rAvaNa jevA ke yudhiSThira jevA mahAtmAo paNa mananI vRtti sAme hAra pAmI gayA. hajAro subhaTo sAme jhajhUmanAra rAvaNa eka rUpa pAchaLa sarva hArI gayo. satya upAsaka yudhiSThira mahAtmA jugAranI hoDamAM saghaLuM hArI gayA. mana uttama sAdhana che. anya traNa gatimAM je nathI maLyuM tevuM amUlya sAdhana mAnavane maLyuM che. paNa jo tenuM avamUlyana thAya to jIvane dAruNa duHkha ApanAruM thAya che. breka vagaranA vAhana jevuM niraMkuza mana laI jIvananuM nAva calAvavuM te bhayaMkara khataranAka che. mananI vakratA jIvane kalyANa tarapha vaLavA detI nathI. mananI jaDatA jIvane dharmabodha pAmavA detI nathI. mananI asthiratA manane AtmabhAvamAM TharavA detI nathI. ane mananI zUnyatA jIvanuM hita vicArI zakatI nathI. AvA duzrcakrathI chUTavAno upAya rAgAdibhAvanA vikalpo maMda karavA. zuddha anuSThAnamAM manane joDavuM. krame karI saMyamamAM rAkhavuM. svAdhyAya dvArA manane ciMtanazIla banAvavuM. zuddha kriyA AdaravI. bhAvanAonI anuprekSA karavI. Atma nirIkSaNa karI doSone zodhIne teno nikAla karavo. vAraMvAra AvA prakAre abhyAsa karavAthI mana ja mitra thaI jAya che. mahAtmAoe mana vaza karavAno AkharI upAya AtmajJAna kahyo che. jinAjJAne AdhIna gurukRpA vaDe pAtra thaIne sAdha AtmajJAna pAme che. tyAre to mana ja svayaM AtmarUpa bane che 164 : adhyAtmasAra
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdha 3jo adhikAra 11mo manazuddhi adhikAra [204] vitA gumamicchatAM, prathamato manasaH khalu zodhanam / gadavatAM hyakRte malazodhane, mukayAmupatuM rasAyana che 1 mUlArtha: zubhane icchanAra puruSoe prathama cittane zuddha karavuM e ucita che. kema ke rogI manuSyanA mananI zuddhi karyA vinA jo rasAyaNa ApyuM hoya to te zA upayogane pAme ? kAMI ja na pAme. bhAvArtha : zubha zuM che ? vartamAnamAM AtmAnuM zuddhadharmarUpa maMgaLa, ane bhaviSyamAM sadgatinI prApti te zubha che. AvI icchA hoya teNe te hetu mATe prathama cittane zuddha karavuM. sthiratA keLavavI. azubha vikalpono (ArtadhyAna) tyAga karI cittane nirdoSa karavuM. dharmane yogya vRtti ke pravRtti karavI. kevI rIte ? jema rogIne rasAyaNa ApatA pahelAM vaidya udaranI zuddhi kare che tema bhAI ! AtmakalyANa karavuM che to prathama manazuddhi karI le. e pahelAM tenI unmattatA jANI le. tyAM kevAM bhayasthAno che te samajI le. te mATe nIcenA bodhane grahaNa karaje. [30] paranane pramaM vi rati, dviSati vA svamano yadi nirmalam / virahiNAmaraterjagato rate rapi ca kA vikRtivimale vidhau // 2 // mUlArtha jo potAnuM mana zuddha hoya to bIjA mANaso potAnA para atyaMta rAga ke dveSa kare to paNa zuM ? caMdranAM kiraNo jovAthI manazuddhi adhikAra : 165
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ virahIjanone aprIti thAya che, ane anya jIvone rati-prIti thAya to tethI kaMI nirmaLa evA caMdrane zo vikAra thAya ? bhAvArtha : kavionuM kathana che ke pUrNimAnI cAMdanImAM caMdranAM kiraNo jovAthI virahIjanone saMtApa pedA thAya che. ane anya jIvone te pUrNa caMdrane jovA viSe AnaMda Upaje che, to temAM caMdranI koI viSamatA thIM nathI. koI saMtApa pAmo ke AnaMda pAmo caMdra to jevo che tevo zItaLa rahe che. tema jenuM mana zuddha che tene koI rAga kare ke dveSa kare potAne kaMI viSamatA thatI nathI. svayaM jenuM mana malina che tene anyanuM nimitta maLatA rAgAdinA vikalpa UThe che. [30] ruvitamAnayajJanupasthita, svamanasaiva hi zocati mAnavaH / upanate smayamAnamukhaH punar-, bhavati tatra parasya kimucyatAm // 3 // mUlArtha : manuSya potAnI abhiSTa vastune prApta na thayelI jANIne potAnA manavaDe ja zoka kare che. ane te vastu prApta thavAthI pAcho hasatA mukhavALo thAya che. mATe temAM bIjo kAraNabhUta zI rIte thAya ? bhAvArtha : manuSyane potAnA manamAM ja potAnA saMskAra vaDe ja harSa ke zoka utpanna thAya che. paNa ajJAnavaza manuSya ema mAne che ke mane icchita vastunI prApti aprAptithI zoka ke harSa thAya che. jo anya padArthamAM harSa-zoka karavAnuM prayojana hoya to je padArthathI ekane harSa thAya te padArthathI sarvane harSa thAya. paNa tevuM che nahi. damanA dardIne dUdha kapha kare te dUdha nIrogIne puSTa kare. tema harSa zoka e apekSita nimitta che. graMthakAre manane aneka upamAo dvArA tenI gahanatA darzAvI che. ane jaNAvyuM che ke chatAM AvA manano jJAnayogIo nigraha karI zakyA che. 166 : adhyAtmasAra
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ [27] vAyoTika vidya, zamara sakalaM vikiratyadhaH / capala eSa manaHkapirucakaiH, rasavaNig vidadhAtu munistu kim // 4 // vAnararUpIH mana mUlArtha H A atyaMta capaLa manarUpI kapi cAritranA yogarUpI ghaDAne UMdhe mukhe doDAvIne samagra zamatArUpI rasane nIce DhoLI nAMkhe che to munirUpI rasa vyApArI teno zo upAya kare ? bhAvArtha : he sAdhu ! A manarUpI markaTa atyaMta capaLa che. tenI mAyAjALa gajabanI che. che to liMgathI napuMsaka paNa mahAtmA jevA marado paNa tyAM pAchA paDe che. sarvavirati ke dezavirati cAritranA yoga vaDe kSamA, namratA sthiratAnA sAdhakabhAvothI, utpanna thayelA zAMtarasanA ghaDAone paNa mananI vivazatAthI, viSaya, kaSAya, tRSNA moha ane madamAM UMdhe mAthe gabaDAvI de che. jIvane zAMtarasathI hina karI de che. tyAre sAdhu puruSa zuM kare ? jema tophAne caDhelI nAvane nAvika sthira karavA prayatna kare che, tema sAdhu svAdhyAyAdimAM pravRtta thaIne manane sthira karavA prayatna kare che. [20] satataditAsaMyamamUno sthitarajonikaraiH prathayanstamaH / atidRDhaizca manasturago guNai pi, niyatrita N titi che 6 //. mUlArtha : niraMtara potAnA manavaDe khUMdelI manarUpI pRthvIthI UDelA dhULanA samUhathI aMdhakArane vistArato A manarUpI azva atyaMta majabUta guNo (doraDA) vaDe bAMdhyA chatAM paNa sthira raheto nathI. bhAvArtha : are A manarUpI azva to juo ! eka zvAsocchavAsamAM hajAro mAIla doDyo jAya. vaLI te azva doraDe bAMdhavA chatAM manazuddhi adhikAra : 167
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAM ja caraNanA prahArathI pRthvIne khode che, ane te dhULavaDe aMdhakArane phelAve che. tethI tene vaza karavo paNa durdama che. tema manarUpI azva jJAnAdike karI bAMdhelo hovA chatAM jIva ajAgRta raheto tenI capaLatAvaDe te saMyamanI dharAne khodI nAMkhe che. ane mohanIya Adi karma vaDe sthiratAne DagamagAvI de che. vaLI ajJAnarUpI aMdhakAravaDe pApano vistAra kare che. evuM mana eka mAtra jJAna vaDe yogIo tene bAMdhI rAkhe che. [20] binavavadhanasAmanistu, kusumasAyaka pAvakadIpakaH / ahaha ko'pi manaHpavano balI, zubhamatidrumasantatibhaGgakRt // 6 // vAyuvegI mana mUlArtha aho ! A manarUpI vAyu atyaMta baLavAna che, kema ke te jinezvaranA vacanarUpI ghanasAranuM (vizeSanuM) haraNa kare che. kAmAgnine prajvalita kare che. ane zubha matirUpa vRkSasamUhane bhAMgI nAMkhe che. bhAvArtha : mananI gati vAyuvegI che. eka kSaNamAM pRthvInI pradakSiNA kare tevI tenI capaLatA che. A capaLatAne kAraNe AgamadharonA hAthamAMthI paNa mana sarpanI jema vAMkuMcUkuM thaIne te bhAgI jAya che. te samaye dhAraNa karelA sarvajJanAM pavitra vacano ane siddhAMtonA sAranuM paNa e vAyurUpa mana haraNa kare che. vaLI zAMta thayelA indriyonA vikArane, kAmarUpI agnine prajvalita kare che. kalyANakArI buddhine te mULamAMthI ukheDIne pheMkI de che. manarUpI pracaMDa vAyu yogIone paNa halAvI nAMkhe che. e samaye gurukRpAmRta vaDe yogIo TakI jAya che. [39] varakhopuramaparaH surata | samayavoghatana patiyanuM che bhramati yadyatimattamanogajaH, kava kuzalaM zivarAjapathe tadA // 7 // 168 : adhyAtmasAra
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ hastIrUpImana mUlArtha : cAritrarUpI gopura (daravAjo)no bhaMga karavAmAM tatpara ane skurAyamAna siddhAMtanA bodharUpI vRkSone paNa pADI nAMkhanAra evo ati madonmatta manarUpI hastI jo bhramaNa karato hoya to pachI mokSarUpI rAjamArgamAM kyAMthI jaI zakAya ? tyAM kuzaLatA kyAMthI hoya ? bhAvArtha : muktinA abhilASI evA yogIo jJAna ane dhyAnamAM lIna hoya, sarva viratirUpa cAritra dharmamAM pravRtta hoya, pramattadazAmAM jhUlatA hoya, paNa pUrNatA pAmatA pahelAM A manarUpI hastI te sAdhakanA manapradezamAM dhamasANa macAvI vRkSane mULamAMthI ukheDI devA samartha thAya che. tyAre yogIo paNa mokSa mArgamAM kuzaLatApUrvaka rahI zakatA nathI. mATe manano nigraha karavo ane tenA prapaMcothI jAgatA rahevuM. [39] vratanuM prANIne bano, dahati duSTamanodahanaH punaH / nanu parizrama epa vizeSavAn, kva bhavitA suguNopavanodayaH // 8 // agnirUpI mana mUlArtha : manuSya vratarUpI vRkSone taiyAra kare che, ane vRkSone duSTa manarUpI agni bALI nAMkhe che tyAre sadguNarUpI udyAnanA udaya viSe parizrama kyAre saphaLa thaze ? bhAvArtha : mananI cAla ajabagajabanI che. kyAre ThaMDA mATalA jevuM to kyAre agninI zikhAo jevuM hoya che. sAdhakamAM guNono vikAsa thavA chatAM teno parizrama vyartha jAya che. chatAM jJAnavaDe te parAjaya pAme che. - sAdhaka manane vaza rAkhavA vividha prakAranA vratane dhAraNa kare che. te vrato dvArA AtmahitanA ke sadgatinA phaLarUpa vRkSonuM pAlana manazuddhi adhikAra : 169
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ kare che. paraMtu koNa jANe kyAMthI, kayA khUNethI durdhyAnarUpI agni pragaTa thaIne te vRkSono nAza kare che. dharmadhyAnAdikamAM ArUDha thayelA yogIonA manamAM paNa pUrva saMskAra dAvAnaLa pedA kare che. evA durAya manane tIrthaMkarAdike vaza karI lIdhuM. mATe sAdhake paNa manane vaza rAkhavA satat mahaMta puruSonuM smaraNa karavuM. [12] nivRhItamanA vidhartIrAM, na vapuSA vacasA ca zubhakriyAm / guNamupaiti virAdhanayA'nayA, bata durantabhavabhramamaJcati // 9 // svacchaMdImana mUlArtha : jeNe manano nigraha karyo nathI evo mANasa zarIra ane vacana vaDe atyaMta zubha kriyA kare to paNa te A mananI virAdhanAne lIdhe kaMI paNa guNane pAmato nathI paraMtu dUraMta evA bhavabhramaNane pAme che. mana bhAvArtha : je sAdhake svachaMde viharatA manano nigraha karyo nathI te zarIra vaDe paropakArAdi ke anuSThAnanI zubha kriyAo kare, ke vacana vaDe stuti Adi zubhakriyAo kare paNa jo aMtaraMga viSayamAM bhamatuM rahe to kevaLa zubhakriyAnA phaLarUpe te jIva sadgati paNa pAmato nathI, to pachI je dIrghakALe pAmI zakAya tevuM mokSanuM phaLa to kyAMthI pAmI zake ? kAraNa ke bAhya kriyAo thatI rahe ane mana to gagana ane pAtALamAM rAtridivasa viSayone zodhatuM rahe to sApe chachuMdara gaLyA jevI du:khadAyI dazA thAya. mATe he bhavya ! dharmArAdhanA karatAM prathama manane vaza karavAnuM zIkhI le. te kevaLa AtmajJAna vaDe ja baMdhAya che. [13] nigRhItamanA dhruvittvato, narakamRcchati tandulamatsyavat / iyamabhakSaNajA tadajIrNatA' nupanatArtha vikalpakadarthanA // 10 // 170 : adhyAtmasAra -
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : manano nigraha nahi karanAro manuSya kharAba vikalpone lIdhe taMdulIyA malyanI jema narake jAya che, te naraka gamanarUpa prApta nahIM thayelA padArthonA vikalpoe ApelI kadarthanA, bhojana ryA vinA utpanna thayeluM ajIrNapaNuM che ema jANavuM. bhAvArtha H taMdulIyo matsya (mahAmasyanA kapALamAM cokhA jevaDI AkRtivALo taMdulIyo matsya che) mahAkAya matsyanA khullA mukhamAM jatAM keTalAka mAchalAM pAchA nIkaLe, tyAre tene saMtApa thAya ke jo huM houM to eke mAchaluM javA na dauM. ene e mAchalAM maLavAnA nathI. paraMtu niraMtara durgAnarUpa vikalpa karIne te narakagAmI bane che. A pramANe jeNe aniSTa vikalpone zamAvyA nathI, aprApta padArthonI tRSNAnuM niraMtara sevana kare che. bhojana karyA vagara kema jANe ajIrNa thAya tema padArtho na maLavA chatAM tenuM niraMtara ArtadhyAna jIvane narakanA dvAra kholI Ape che. mATe prApta ke aprApta padArthonI niraMtara ciMtA karavI nahIM evI tRSNAne zamAvavI. [24] manasi notare vitarItatAM, vacananetrakareGgitagopanA / vrajati dhUrtatayA hyanayA'khilaM, nibiDadambhaparairmuSitaM jagat // 11 // mUlArtha ? jo mana capaLa hoya to vacana, netra, hasta ane kAya ceSTAnI gopanA (gupti) viparItapaNAne pAme che. atyaMta dAMbhikapuruSoe evI dhUrtatA karIne AkhA jagatane chetaryuM che. bhAvArtha : mananI sthiti aMtaramAM capaLa ke prapaMcayukta hoya ane bAhyapaNe vANImAM mauna rAkhe, netramAM nirdoSatA batAve, zarIranI ceSTAmAM yatanA pALe to paNa tene te sarva ceSTAo A lokamAM aMtaranA sukhanuM kAraNa banatI nathI. ane paralokamAM sadgati prApta thatI nathI. manonigraha rahita bAhya ceSTAo dvArA daMbhIjanoe A samagra manazuddhi adhikAra : 171
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagatane ThagyuM che. aneka prakAre lUMTyuM che. pariNAme teo svayaM ThagAIne Atmadhana gumAvIne adhogati pAme che. [31] manasa vatataH rizodhanuM, niyamato vidadhIta mahAmatiH / idamabheSajasaMvananaM muneH, parapumarthastasya zivazriyaH // 12 // mUlArtha : tethI karIne matimAna puruSoe avazya mananI zuddhi karavI joIe. kema ke mananI zuddhi paramapuruSArthamAM Asakta thayelA munine mokSalakSmInuM AkarSaNa karavAmAM auSadha vinAnuM vazIkaraNa che. bhAvArtha : mATe zuddhamatimAna sAdhake to bAhyaceSTAone gauNa karI mananI zuddhine sAdhya karavI, paramArthanI rucivALA munine manazuddhi ja sarvotkRSTa sAdhana che, je vaDe mokSarUpa AtmasvarUpa prApta thAya che. manazuddhi sahita karelA vratAdi paNa paramArthamArganA prayojanabhUta thAya che. kadAcita bAhya koI anuSThAnanuM sevana na thAya to paNa mokSamArga manazuddhine, zuddha upayogane vaza varte che. manazuddhivALA sAdhakanI bAhya ceSTA paNa vivekayukta hoya che. [31] pravacanAbavinAsavipramA, prazamanIrataraGgataraGgiNI / hRdayazuddhirudIrNamadajvara prasaranAzavidhau paramauSadham // 13 // mUlArtha : manazuddhi e ja jinAgamarUpI kamaLano vikAsa karavAmAM sUryanI prabhA samAna che. prazamarUpI jaLanA taraMgavALI nadI che, ane udaya pAmelA aSTa prakAranA madarUpI jvarano pracAra nAza karavAmAM mahA rasAyana che. bhAvArtha : Azcarya che ke kamaLanuM utpatti sthAna kAdava ane tenuM pragaTa rUpasauMdarya yukta nirmaLa che. kAraNa ke bhale tenI nALa kAdavamAM rahI paNa tenuM mukha-dRSTi sUrya pratye hovAthI tenA 172 : adhyAtmasAra
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ sauMdaryano sUryanI prabhA vikAsa kare che. tema jinavacananI zraddhAno vikAsa manazuddhine AdhArita che. jinAgamano abhyAsa kare paNa manazuddhi na hoya to te zAstrajJAna garva pedA kare che. vaLI manazuddhi viSayakaSAyone zAMta karavArUpI zubha vicAra-taraMgothI bharapUra nadI che. e zuddha mana jIvamAM mohanIya karmane vaza udayamAM AvelA jAti, kULa, dhanAdinA madano jvara zAMta karI de che. manazuddhi evuM mahAna sAdhana che ke jIvamAM rahelA aneka doSonuM te dahana kare che. svAdhyAyAdi dvArA mana zuddha karavuM Avazyaka che. [77] anumavAmRtaSkamanuttara pratamarAla dilAsapayojinI / sakalakarmakalakavinAzinI, manasa para di zuTihitA ! 14 / mUlArtha : anubhavarUpI amRtanA kuMDa samAna mahAvratarUpI rAja haMsane krIDA karavAnI kamalinI samAna tathA sakaLa karmanA kalaMkane nAza karanArI evI eka mananI zuddhi ja kahelI che. bhAvArtha : manazuddhi, zuddha upayoganI phaLazruti - AtmAnubhUti che. manazuddhi dvArA prApta AtmAnubhavarUpa jJAna anaMta janmamaraNanI samApti karanAro amRta kuMDa che. rAjahaMsone ramaNa karavA mATe jema kamalinI che, tema vrata mahAvrata dhAraNa karanAranI manazuddhi AtmasvarUpamAM ramaNa karavA mATe che. jema dIrdhakALanuM svapna jAgRta thatAM samAI jAya tema, anAdinA jJAnAvaraNAdika karmo manazuddha thatAM samAI jAya che. nAza pAme che. jinezvaroe mana: zuddhinuM AvuM anupama mAhAsya jaNAvyuM che. [5] prathamato vyavahAranayacitoDa, zubhavikalpanivRttiparo bhavet / zubhavikalpa mayavratasevayA, harati kaNTaka eva hi kaNTakam // 15 // manazuddhi adhikAra : 173
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ manazuddhino upAya mUlArtha : prathama vyavahAra nayamAM rahIne zubha saMkalpamaya mahAvratonuM pAlana karavAvaDe azubha saMkalpanI nivRtti karavAmAM tatpara thavuM. (vratAdi karIne bIjI pravRttinI nivRtti kema thAya ? kAMTAthI kAMTo nIkaLe tema) bhAvArtha : kAMTo kADhavA mATe kAMTo ke soya jevuM tINa sAdhana joIe. tema zuddha upayogane sAdhya karavA prathama vyavahAradaSTi rAkhIne nizcayanA lakSya karelA zubha saMkalpamaya mahAvratonuM pAlana karavuM. jethI kAMTo kAMTAnuM haraNa kare che tema azubha saMkalpane dUra karavA zubha saMkalpa jarUrI bane che. tyAra pachI krame te samayanI yogyatA thatAM zubhasaMkalpanA vikalpo zamI jaze. zubhanA lakSya azubha dUra thAya tema zuddhanA lakSya zubha vikalpa paNa zamI jAya che. [319] viSamadhItya padAni zanaiH zanai harati mantrapadAvadhi mAntrikaH / bhavati dezanivRttirapi sphuTA, gururI prathama nAsatathA me 16 || mUlArtha : jema mAMtrika maMtranA padonI samApti sudhI dhIme dhIme zabdonuM raTaNa karIne viSanuM haraNa kare che, tema mananI alpa pravRtti paNa pragaTapaNe guNakAraka che. bhAvArtha : maMtra = sat puruSa ke devatA adhiSThita akSarono samUha te maMtra. te maMtra jANanAra ke bhaNanAra mAMtrika che, je maMtra dvArA viSano nAza kare che. e mAMtrika maMdadhvani vaDe sarpAdikanA viSano nAza kare che joke hajI DaMkhanI asara te sthAne che. paraMtu zarIranA bIjA bhAgamAMthI viSanI nivRtti guNakArI che. tema zubharAgavaDe ke zubha avalaMbana vaDe azubha vRtti ane pravRttino nAza thAya che, te paNa mananI prasannatA ane nirdoSatA mATe guNakAraka che. arthAt manane nirvikalpa karavAmAM zubha adhyavasAya thavAnA avalaMbano guNakAraka che. paraMparAe nimitta bane che. manazuddhi sIdhuM sAdhana che. 174 : adhyAtmasAra
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20] cutamasahiSayavyavasAyato, lagati yatra mano'dhikasauSThavAt / pratikRtiH padamAtmavadeva vA, tadavalambanamatra zubhaM matam // 17 // mUlArtha : azubha viSayanA vyApArathI nivRtti pAmeluM mana ati prasannatAne lIdhe je padArtha para lAge che. te padArtha paNa AtmAnI jema athavA jina pratimAnI jema A manazuddhimAM zubha avalaMbanarUpa che. bhAvArtha sAMsArika pravRttimAM mananI caMcaLatAne kAraNe manamAM azubha dhArAnuM sAtatya hoya che. paraMtu zubha avalaMbana dvArA suprasannatAthI je padArthamAM dhyAna kare athavA Atma svarUpanA ciMtanamAM laya pAme to te prakAro manazuddhi mATe upakAraka ane avalaMbanarUpa bane che. zuddha pratimAnA darzana Adi bAhya avalaMbana paNa mana zuddhine upakAraka che. [21] tadanuM vAvana nizcayatvanA, vigalitavyavahArapadAvadhiH / na kimapIti vivecanasanmukhI, mati sarvanivRtti mATe che 99 / mUlArtha: tyAra pachI "mAre vyavahAra kaMI paNa kAmano nathI" e pramANenuM vivecana karavAmAM sanmukha athavA jemAM vyavahAranA sthAnano cheDo pUrNa thayo che, evI koI apUrva nizcaya nayanI kalpanA sarva nivRttinI samAdhi mATe thAya che. bhAvArtha : jema maMtra vaDe zarIramAM raheluM viSa naSTa thayA pachI DaMkhanA sthAne viSanI asara rahe che, tema azubha vikalpone dUra karyA pachI zubha vikalpano vyavahAra rahyo che. paraMtu evA zubhapayogamAM cittanI prasannatA tene vyavahAra chUTI javAmAM upakAraka thAya che. vaLI have sva-parano bheda anubhUta thavAthI vyavahAranuM have mane prayojana nathI' tema sUkSmabhAvane grahaNa karavAvALI AtmasvabhAvarUpa pariNati thavAthI apUrva koTinI nizcayadazAnI bhAvanA utpanna thAya che. have zubha vikalpa paNa chUTI jAya che. ane citta nirvikalpa manazuddhi adhikAra : 175
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazA pAme che, te dazA sarva vyavahAra prayojanathI mukta evI samAdhidazAne utpanna kare che, tenA svAmI prAye yogIjano che, mATe zuddhanuM lakSya ane zakyano AraMbha karavo. [22] rUDa di sarvaviviSayavRta hRdayamAtmani kevalamAgatam / caraNadarzanabodhaparamparA racitaM prasaratyavivaTa che 12 / mUlArtha : avazya A nirvikalpa dazAne viSe ja sarva bAhya viSayothI rahita kevaLa AtmAne viSe ja laya pAmeluM jJAnadarzana ane cAritranI paraMparAthI paricita thayeluM tathA vikalpothI rahita evuM mana prasare che. bhAvArtha : zubhAzubha baMne vikalpothI rahita, Atma svarUpane viSe jenI sthiratA che. tene zuddha darzana jJAna ane cAritranI pariNatinuM ekatva thayuM che, tevA pariNAmavALuM zuddha citta dhArAvAhI AtmAmAM laya pAmyuM che. arthAt sAgaranA peTALanI jevuM sthira mana AtmAne ja viSe pravat che. zuddha mananuM sthAna ja AtmAnuM jJAnasvarUpa che. kadAca udayamAM zubhAzubha yoga ho to paNa mana rAgAdibhAva rahita evA nirvikalpamAM sthira che. savikalpa dazA ho to paNa te AtmaciMtanarUpa hoya che. [223] tamica0idhunA no, - niyatavastuvitAsthapi nizcaya | kSaNamasaGgamudItanisargadhI, hRtidiramannAhavAhatam | 20 || mUlArtha : tethI karIne hamaNAM paNa A yogInuM mana niyata vastune viSe vilAsavALuM thaIne paNa nizcaya svabhAvane lIdhe bIjuM kaMI paNa grahaNa karatuM nathI. kema ke kSaNavAra asaMga thayeluM ane udaya pAmelI nisarga buddhi vaDe jenuM bahirmukha jJAna nAza pAmyuM che evuM citta A nizcayakalpanAne viSe kaheluM che. 176 : adhyAtmasAra
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha nirvikalpa dazAne pAmeluM A yogIonuM citta, arthAt rAgAdi bhAvanA taraMga rahita nirmaLa citta kevaLa caitanyamAM ja ramaNatA kare che. nizcayadazAne pAmeluM citta anya padArtha ke paryAyane grahaNa karatuM nathI. je mana bahAra vAyuvege doDatuM hatuM te mana eka kSaNavAra avalaMbana rahita asaMgapaNe nizcayadazAne viSe varte che. vaLI svAbhAvika jJAnavaDe bahirmukhatA jenI naSTa thaI che tevuM samatvayukta citta nizcaya svarUpamAM ja varte che. AthI bAhya padArthonuM lakSya chUTI jAya che. [24] taphAyana: samImi, prakRtizAntamudAttamudAradhIH / samanugRhyamano'nubhavatyaho, nitano tamaH paramaM madada | 20 | mUlArtha : aho krodhAdi kaSAyono jaya karanAra udAra buddhivALo manuSya potAnA cittane anukULa karIne gaMbhIratAvALuM prakRtithI ja zAMta udAtta ane jemAMthI moharUpI aMdhakAra naSTa thayo che evuM parama jyotimaya je AtmasvarUpa tene anubhave che. bhAvArtha eka kSaNamAtranuM AtmajJAna kevuM nirmaLa hoya che, ke je vaDe yogIo krodhAdi kaSAyone jItI le che, viSayonA vikArono parihAra karI sadgaddhine prApta kare che, tenuM citta sAgara jevuM gaMbhIra hoya che. A AtmasvarUpa prakRtithI ja zAMta ane sthira hovAthI tenuM moharUpI AvaraNa naSTa thayuM che evuM parama jyotimaya AtmasvarUpa svayaM pragaTa thAya che. [26] titaluravinyaparapAM, pRvizuddhi mano avatadiza ! dhRtimupetya tatazca mahAmatiH, samadhigacchati zubhrayazaH zriyam // 22 // mUlArtha : jemAMthI duSTa vikalponI paraMparA nAza pAmI che, tathA jeNe vizuddhine dhAraNa karI che, evuM mana upara kahyuM che tevA manazuddhi adhikAra : 177
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAranuM thAya che. ane tethI karIne mahAbuddhimAna yogI gheryane pAmIne ujvaLa yazalakSmI meLave che. bhAvArtha : uparokta pramANe nirmaLatA pAmeluM mana ke jemAM azubha vikalponI paraMparA nAza pAmI che. vaLI jenuM mana vizuddha thayeluM che. tethI mahAjJAnI evA yogIjano vairyane dhAraNa karI anukrame guNazreNie ArUDha thaI mokSane pAmaze. ema "yaza" yazovijyajI bhAvanA kare che. manaHzuddhi adhikAra samApta. viSaya tApa bhavavAsanA, trividha doSa ko jora, prakaTe yAkI prabalatA, kvAtha kaSAi ghora / "mana-vacana-kAyAthI jo saMsAravAsanAone ramADatA rahezo to krodha, mAna, mAyA, lobha pedA thavAnA ja ! vAsanAonI sAthe A cAra kaSAyo bhaLe che eTale jIvano sarvanAza kare che. kaMI ja zubha bacatuM nathI. asaMkhya vikArothI jIva khadabadI UThe che. pariNAme e tarapha naraka Adi durgatiomAM bhaTakato thaI jAya che. eTale, bhavavAsanAo sAthe kaSAyone joDAvA na do. mana-vacana-kAyAthI e vAsanAo sAthe ramo nahIM." sAmyazatakamAMthI 178 : adhyAtmasAra
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ terA kolI samyakta prastuti | samakti viNa cAritra nahIM, cArika viNa nahIM mukti, muktinA sukha che zAzvatA, to kiA lahIe yukti. jIva jo tAre janma-maraNAdithI mukta thavuM che, to tAruM agrima kartavya samakitane pragaTa karavAnuM che. anAdinuM akabaMdha cAlyuM AvatuM mithyAtva je bhavabhramaNanA heturUpa thatuM hatuM te AtmAnI nirmaLatAe karI eka kSaNamAtrAmAM naSTa thatAM jIva samakita prApta kare che. e samaktinuM sAmarthya kevuM che? eka vAra samakita prApta thayA pachI jIva vadhAremAM vadhAre ardhapudgalaparAvartana kALamAM saMsArathI mukta thAya che. jo kSAyika bhAve samakita pAmyo hoya to te ja bhave ke traNa bhave avazya mokSe jAya. jo jIva samakitanA bhAvamAM Takyo rahe to tene adhogati, tiryaMca gati. AMdhaLA-baherApaNuM, daridratA, nIcakuLa jevA halakA karmono baMdha thato nathI. sthAvara jevI jIvarAzi pAmato nathI. vaLI samakita sahitanA tapa-japa-vratAdi sakAma nirjarAnuM kAraNa bane che. bhale zubha pariNAme devagati pAme paraMtu kALakrame mukti avazya pAme che. samakitanI sparzanAnA yoge jIvane cittazuddhi vibhAvarUpa hoya che. ekAMta mAnyatA rahita kadAgraha rahita tIvra rAgAdi bhAvonuM zamana thaI, jIva zuddha dharmano ArAdhaka hoya che. puNyayoge bhogasukhanI sAmagrI maLavA chatAM zraddhA apekSAe tene heya mAne che, cAritra mohanIyanA udaye bhogAdi hoya che. aho samyagdaSTi AtmA kare kuTuMba pratipAla, aMtaragatu nyAro rahe, jema dhAva khilAve bALa. bhAI ! A hakIkata saMsAravAsI, ke mithyAdRSTi jIvane lAgu nahi paDe. Ato prajJAvaMta sAdhakanI dazA che. A dazAmAM rahevuM temAM paNa atyaMta jAgRti joIe che. AMdhaLA-banevara jevI sakAma nirjarA mukti samakti adhikAra : 179
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ A prajJAvaMta sAdhakanA rome rome ahiMsAnuM pAlana che. jinavacana jene pramANa che, zuddha svabhAvarUpa dharmanuM jene lakSya che. evA samakitavaMta AtmAmAM pAMca lakSaNo AbhUSaNanI jema zobhe. che. zamaH kaSAya ane viSayonuM zamana, athavA kaSAyothI vRttine pAchA vALavA jevI svAdhInatA saMvega : tIvrapaNe sAMsArika IcchAo thatI nathI. tIvra jijJAsA mAtra mokSanI che. nirvedaH jyAM sudhI saMsAramAM rahevuM paDe che tyAM sudhI bhavano kheda che. anukaMpA : jagatanA jIvo pratye maitrIbhAva. samAna bhAva. AsthA aMtaramAM anukaMpA. sarva jIvo sukhI thAva. duHkha nA pAmo AvAM lakSaNa jIvamAM pragaTa thavAnuM, AtmarUpa thavAnuM sabaLa kAraNa che. vItarAga, dharmanI zraddhA vItarAgadevanI AjJAnI apUrva ruci sakriyAno abhigama. AvA lakSaNayukta samakitavaMta AtmAmAM ghaNA guNo pragaTa thAya che. je guNo dvArA cittazuddhi thaI jIva svayaM vItarAga svarUpa paramAtmApadane pAme che. Ama samyakta vairAgyanI vRddhi karanAro prabaLa manobhAva che. jIvane eka vAra samyatva sparzI gayuM pachI jIvano bhavabhramaNano thAka Utare che. samakti navi laghu re te to cAra gatimAM rUlyo. samakti vagara jIva anAdithI caudarAja lokamAM bhamyo che. kaSAyanI maMdatA karI puNyanA rAzi ekaThA karyA che. paNa jaDa ane jIva, jagata ane jIva kevaLa bhinna ja che. sAMyogika saMbaMdhavALa che. huM sarvathI bhinna zuddha caitanya svarUpa chuM evI zraddhAnA baLe karI jIva prajJAvaDe dehabhAva - saMsArabhAvane chede che. tyAre A samakitanA dvAre praveza pAme che. 180 : adhyAtmasAra .
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdha 4tho adhikAra 12mI samakti adhikAra aho AtmasvarUpanuM sAmarthya ! vairAgyano prabhAva mamatAno tyAga samatAno AvirbhAva saddhanuSThAnanuM baLa manaHzuddhinI nirmaLatA phaLazruti zuddha samaphatvanI prApti. [pharI manaHzuddhidha sacava, saceva paramArthataH | tiinA moDhAma sA, pratyAyAnuvacinI || 9 || mUlArthaH samakita hoya to ja paramArthathI manazuddhi thAya che. te manazuddhi samakita rahita hoya to mohagarbhita ane pratyapAyanA saMbaMdhavALI che; (prati apAya = pApa prati saMbaMdhavALI) viparIta. bhAvArthaH vAstavamAM manazuddhi tAttvikapaNe to samyagdarzana prApta thayA pachInI bhUmikA che. chatAM zAstrakAroe darzAvelA manazuddhinA upAyo samyagubhAvanI najIka laI janArA che. chatAM paNa jo e manazuddhi daMbhavALI, ajJAnamizrita hoya, samakti vagaranI mohamizrita hoya to guNonI hAni kare che. prAye viparItapaNe phaLa Ape che. kAraNa ke tenA mULamAM mithyAtvarUpI pApAcAra che. [27] sagavatvasati va zuhA nAvika kriyAH | tAsAM mokSane provattA, cA sahakAritA | 2 | mUlArtha : dAnAdika sarva kriyAo samakti sahita hoya to ja te zuddha che. kAraNa ke te kriyAonA mokSarUpI phaLamAM A samakitanuM sahakArIpaNuM che. bhAvArtha samaktinuM sAmarthya sahaja che, tethI tenI upasthitimAM dAnAdika, tapa, zIla Adi karelI kriyAo paNa svayaM zuddha hoya samakti adhikAra : 181
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. tenuM pariNAma paNa nirdoSa che, dAnAdi prAthamika bhUmikA che, te samakti hovAthI saphaLatA pAme che. jema sonAnA alaMkAramAM bheLaveluM trAMbu paNa sonApaNAnuM nAma pAme che tema vAstavamAM paramArthapaNe samakti ja mokSanuM sAdhana bane che. [328] kurvANo'pi kriyAM jJAti-dhanabhogA~styajannapi / 3Hcoro kAnokapi, nAtho kayati vaiLiyuM / 3 / mUlArthaH aMdha mANasa game tevI kriyA kare, jJAti, dhana, ane bhogano tyAga kare. ane duHkhane potAnuM hRdaya Ape to paNa te vairIne jItI zakAto nathI. bhAvArtha netrahina manuSya zabdavedhI bANanA prahArAdikamAM kuzaLatA prApta kare, dhana, kuTuMba, sukha ke bhogano tyAga karI yuddha caDhe. ane jaMgalamAM jaIne ghaNAM kaSTo sahana kare to paNa te netrayukta manuSyanI jema yuddhamAM zatruothI jaya pAmato nathI, tema ajJAnasahita karelA vratAdi manuSyane saMsArano jaya karavAmAM upakAraka thatA nathI. [21] survatrivRtti maLevuM, morcanA | duHkhasyoro dadAno'pi, mithyAdRSTirna siddhayati // 4 // mUlArtha : e ja pramANe nivRttine bhajato, kAmabhogane tyajato ane duHkhane hRdayamAM dhArato mithyASTi siddha thato nathI. bhAvArtha samakti ja mokSanuM sAdhana che, te choDIne mithyAmati bIjA yama niyamAdi aneka sAdhanA kare, saMsArathI nivRtti kare. viSayAdi kAmabhogono tyAga kare, kAyAne kaSTa ApI hRdayamAM duHkhane seve, AvI duSkara bAhya kriyAo kare to paNa te mokSamArgamAM praveza pAmato nathI. kAraNa ke mULamAM je tattvonI zraddhAthI viparIta padArthomAM tenI zraddhA hovAthI te sat sAdhanane pAmato nathI. [330] kanInikeva netrasya, kusumasyeva saurabham / / samyaktvamucyate sAraH, sarveSAM dharmakarmaNAm // 5 // mUlArtha : netramAM kIkInI jema ane puSpamAM sugaMdhanI jema sarva dharmakAryomAM samaktine ja sArabhUta mAneluM che. 182 : adhyAtmasAra
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : netranI bahAranI racanA game tevI ho paNa padArthane grahaNa to kIkI kare che. vaLI puSya paNa sugaMdha vaDe zobhA pAme che. tema sarva dharmakAryamAM samakti ja sArabhUta che. te samakti dvArA sarvajJa devAdinI parIkSAnuM zraddhAnuM baLa vRddhi pAme che. ane svAbhAvika ruci utpanna thAya che. svabhAvathI ja utpanna thayelI rucirUpa zraddhAnuM pariNamana te samyakta che, te daza prakAre che. nisargaruci, upadeza, AjJA, sUtra, bIja, abhigama, vistAra, kriyA saMkSepa, dharmaruci che. [331] tattvazraddhAnametaca, gaditaM jinazAsane / __ sarve jIvA na hantavyAH, sUtre tattvamitISyate // 6 // mUlAI : A samaktine jinezvaranA zAsanamAM tattva zraddhAnarUpa kahyuM che, ane te tattva sarve jIvo na haNavA ema sUtrane viSe pratipAdana kare che. bhAvArtha : vastuno svabhAva te Atmadharma che, arthAt sarva parabhAvanI nivRtti te Atmadharma che. prathama samaktimAM tattva zraddhAna mukhya kahyuM che. mukhyatve te samakti traNa sthAvara jIvanI ahiMsArUpa sarva jIvone sukha priya che. sau duHkhathI bhayabhIta che. mATe koI jIvane haNavA nahi. vaLI hiMsA e AtmAno svabhAva nathI. te parabhAva hovAthI mahA adharma che, ane ahiMsA te AtmAno dharma che. [32] zuddha ghamitarmavyAtmidaM sthita | zuddhAnAmidamanyAsAM, rucInAmupalakSaNam // 7 // mUlAI : A ahiMsArUpa dharma zuddha-nirdoSa che, ane e ja dharmacirUpa zraddhAna bIjI zuddha rucionuM upalakSaNa che. bhAvArtha : pApathI nivRttirUpa AtmasvabhAva tathA chakAyajIvonI rakSArUpa cAritra dharma che. potAnA ghAtanI jema paranA ghAtanA samakti adhikAra : 183
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ duHkhano bodha te samabhAvarUpa sAmAyikadharma. potAne jema duHkha priya nathI tema sarva jIvo mATe jenA samAnabhAva che te samatA che. 1. dharmaci samakti : A prakAranA dharmane viSe ruci evuM jenuM svarUpa che te dharmaci samakti che, te anya nirdoSa rUcinAM upalakSaNane jaNAvanAruM che. - 2. nisargaruci : haLavA karmo jIva karmanA kSayopazamathI jAte ja tatvano abhilASI thAya che. 3. upadezaruci. guru upadeza dvArA tattvathI rucivALo thAya che. 4. AjJAruci : rAgAdi rahita jinezvaranI AjJAmAM zraddhAthI varte che. pa. sUtraruci : aMgaupAMga jevA rahasyayukta graMtho jANavAnI rUcivALo. 6. abhigamaruci: aMgaupAMga sUtra bhaNavAmAM ekAgrapaNe varte. 7. bIjaruci : zAstranA amuka bhAgane jANIne tenuM aneka prakAre avagAhana kare. tevI mati. 8. vistAraruci : bIja rucine jANIne navanilepanA aneka prakArathI jIvonI ahiMsAmaya jevI mati thAya. 9. kriyAruci : zuddha kriyAno AcAra karavAnI ruci. 10. saMkSeparuci. zAstranA vistArano bodha saMkSepamAM grahaNa kare [233] sathave vathA tatva-mAvi, tathAkavitamU | navAnAmapi tattvAnA-miti zraddhoditArthataH // 8 // mUlArthaH athavA jema A ahiMsArUpa tattva AjJAe karIne kahyuM che, te ja prakAre nava tattvonuM paNa AjJA vaDe ja samakti thAya che, evI zraddhA lakSaNa vaDe sUtromAM kahI che. bhAvArtha : jIvone na haNavArUpa ahiMsAnI AjJA che evo che bodha, tema navatattvanI zraddhA e AjJAyukta che. navatatvane je che tema jANavA zraddhavA arthAt zeya, upAdeya ane heyanA vinimayathI jinavacana pramANe pramANa karavA te tattvanuM zraddhAna paNa zuddha samaktinuM upalakSaNa che. 184 : adhyAtmasAra
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ [334] ihaiva procyate zuddhA'-hiMsA vA tattvamityataH / ___ samyaktvaM darzitaM sUtra-prAmANyopagamAtmakam // 9 // mUlArtha zuddha ahiMsA athavA zuddha tattva A jinAgamane viSe kahevAya che. e pramANe sUtranA pramANapaNAnA svIkArarUpa samakti bhAvArtha : "prabhu tuja vacana pramANa" arthAtu jainAgamamAM zuddha ahiMsAnuM svarUpa paraspara avirodhI kahyuM che, tene pramANita karI, tenA paramArthano ke zuddha tattvano svIkAra karavo, siddhAMtano svIkAra karavo te samakti che. [26] zuddha hiMsavitataH sUtra-prAmAkhya, tata va ra ! __ahiMsA zuddhadhIreva-manyonyAzrayabhInanu // 10 // mUlArtha sUtramAM zuddha ahiMsAnI ukti hovAthI sUtranI pramANatA siddha thAya che, tethI te ja prANI ahiMsA viSe zuddha buddhivALo thAya che. tethI anyonya doSano bhaya raheto nathI. bhAvArtha : jainAgamamAM yukti vaDe nirmaLa ahiMsAnuM pratipAdana che ane upadeza paNa tema che, tenA zravaNathI paNa ahiMsAdharmane viSe svata:zuddha bhAvanA thAya che. AthI upadeza ane AcaraNamAM koI anyonya doSa raheto nathI. [26] naivuM, cazmAdisAya, sarveSAvivaviyatA | taSNutAvavoza, samaviivacAre 99 . mUlArthaH je kAraNa mATe saMbhava vagereno vicAra karatA ahiMsAne viSe sarva matonI ekavAkyatA thatI nathI. temaja te ahiMsAnI zuddhatA ane jJAna paNa te te zAstrothI thatuM nathI. tethI anya darzanomAM ahiMsAnAM vacano asaMgata che. bhAvArtha he bhadra ! ahiMsA e paramadharma che, ema sarva darzano kahe che, chatAM sAMkhya, bhAgavata, pAzupata ane bauddhamata vageremAM ahiMsA svarUpanuM pratipAdana karavA viSe ekavAkyatA nathI. temanAM kahelAM sUtra zuddha ahiMsAne ghAtaka thAya che ke kema te yuktithI viSaya che kAraNa mATe vAviyA samakti adhikAra : 185
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAravuM joIe. vaLI zuddha ahiMsAmAM virAdhanAnA parihArano bodha jinavacana jevo anyatra nathI. teo ahiMsAdharmane kevI rIte mAne che tene have vistArathI samajAve che. [337] thA'hiMsAyaH pa5, vratadharmayAvimiH / vaiH uzadharmAMdha thyane svasvargane // 12 // mUlArtha : anya darzanIo ahiMsAdika pAMce vratane, dharma, yama vigere zabdothI tathA kuzaLadharma vigere zabdothI potapotAnA darzanamAM je rIte kahe che te batAve che. bhAvArtha : ahiMsAdi pAMce vratane dareka darzanIo bhinna zabdo dvArA kahe che. [336] prAdurbhAvavatAstatra, vratoSavratagyam / yamA~zca niyamAn pAzu-patA dharmAn dazA'bhyadhuH // 13 // mUlArtha : bhAgavatavALAM pAMca vrato ane pAMca upavrato ema daza mAne che ane pAzupata matavALA pAMca yama ane pAMca niyama ema daza dharma mAne che. bhAvArtha : bhAgavata eTale bhaktimArgavALA paurANiko pAMca vrata pAMca upavrata ema dazabheda dharmanA mAne che. pAzupata eTale rUdra matavALA maiyAyiko pAMca yama ane pAMca niyama ema daza prakAre dharma mAne che. [31] ahiMsA satyavacana-maucaMcADavyattvanA / brahmacaryaM tathA'krodho, hyArjavaM zaucameva ca // 14 // [ 340] santoSo guruzuzrUSA ityete daza kIrtitAH / nigadyante yamAH sAMkhyairapi vyAsAnusAribhiH // 15 // mUlArtha : ahiMsA, satyavacana, acaurya, akalpanA (niSparigraha) ane brahmacarya tathA akrodha (kSamA) Arjava, zauca, saMtoSa ane guru zuzruSA ema daza dharma che. sAMkhyamatavALA paNa ahiMsAdi pAMca yamane mAne che. bhAvArtha : ahiMsA jIvonI rakSA, satya = sAcuM bolavuM. 186 : adhyAtmasAra
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ acorya : corI na karavI. aparigraha = A vastu mArI che tema na vicAravuM. maithuna sevana rahita. pAMca vrato tathA yamo che. akrodha = kSamA, Arjava = saraLatA, zauca = mATI vagerethI pavitratA karavI, saMtoSa = cittanI svasthatA, guruzuzruSA = gurusevA A pAMca upavrato ke niyamo che. [341] ahiMsA satyamastainyaM brahmacaryaM turIyakam / paJcamo'vyavahArazce-tyete paJca yamAH smRtAH // 16 // mUlArtha : ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya tathA pAMcamo vyavahAra e yama che. bhAvArtha : pUrve kahyA pramANe pAMca vratarUpa yama che. [342] akrodho guruzuzrUSA, zaucamAhAralAdhavam / ___ apramAdazca paJcaite niyamAH parikIrtitAH // 17 // mUlArtha : akrodha, guru zuzruSA, zauca, AhAranI gauNatA tathA apramAda e pAMca niyamo kahyA che. bhAvArtha : upara kahelA niyamo che, amuka kALa sudhI sevana karAya te niyama che. [43] vIH zatagharmAza razeSyane catte . hiMsAsteyAnyathAkAmaM paizunyaM paruSAnRtam // 18 // [344] samminnAlApavyApAda-mabhidhyAdagviparya yam / pApakarmeti dazadhA kAyavAGmAnasaistyajet // 19 // mUlArtha : boddhamata daza dharmane icche che. hiMsA, corI, anyathA, kAma, paizunya paruSAvRta, saMbhinnAlApa, vyApAda,abhighA, ane dagu viparyaya, e daza prakAranA pApakarmane mana vacana kAyAe karI tyajavA. bhAvArtha hiMsA = prANIno ghAta, vadha, corI, anyathAkAmavRtti = parastrIsevana karavuM. pazunya-durjanatA, anyanA doSo pragaTa karavA, paruSAgRta = mana ane vacana vaDe kaThora ane asatya bolavuM. saMbhinnAlApa - paranA marmano bheda karanAra asaMbadhdha pralApa. vyApAra samakti adhikAra : 187
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ paradroha ciMtana. abhidhA = paranA dhanane haraNa karavAnI IcchA. digu viparyaya = kuzaLa dharma bhaNI viparIta dRSTipaNuM. A daza prakAranA pApakarmono tyAga karavo. [345] brahmAdipadavAcyAni tAnyAhuvaidikAdayaH / gataH sarveyAvaca7 - MAmalortha| I 20 || mUlArthaH vaidaka matavALA vagerene te ahiMsAdika brahmAdi pada vaDe vAcya che te sarveno eka vAkyartha hovAthI A dharmazAsaka sArthaka che. bhAvArtha H Ama badhA zAstronI ahiMsAnI mAnavAmAM eka vAkyatA che, mATe je koI dharmazAsaka hoya te A ahiMsAdinA padArthanuM nirUpaNa karanAra che te vAta nizcaya che. [346] kva caitatsaMbhavo yukta iti cintyaM mahAtmanA / zAstra parIkSamANenA-vyAkulenAntarAtmanA // 21 // (dharmazAstra tarIke parIkSA) mUlArtha : A ahiMsAdi dharmo kayA zAstramAM kahelA yukta che te mATe parIkSA karanAra mahAtmAoe avyagra citta vaDe zAstrano vicAra karavo. bhAvArtha jema zAstramAM suvarNanI parIkSA kaSa, cheda ane tApathI thAya che. tema zAstranA pratipAdita viSayanI parIkSA mahAtmAe zAMtacitte karavI joIe. kaSa = kasoTinA paththara para ghasIne sonuM kasI jovuM. tema tapa dhyAna vigere karavA ane prANI vadha na karavuM ema vidhi-niSedhathI vAkyo jaNAya te prAye kaSa zuddha che. cheda : sonAno cheda karIne kasavAmAM Ave. tema zuddha bhikSA grahaNa karavI. nirdoSa vartana karavuM te chedasUtra che. tApa zuddhi = sonAne tapAvIne tenI zuddhatAne kasavI tema AtmAnI utpatti ane nAza che teno ekAMta vacana rahita yathArtha nirNaya karavo te tApa zuddhi. 188 : adhyAtmasAra
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ [347] pramANalakSaNAdestu nopayogo'tra kaJcana / tarikSAnavasthAnAvinyathArthathiryataH || 22 ! mUlArtha: A zAstrane parIkSAne viSe pramANa ane lakSaNa vigereno kaMI paNa upayoga nathI. kAraNa ke jIvAdika padArthonI tethI anyathA sthiti lakSaNo hovAne lIdhe teno nizcaya karavAmAM anavasthA doSa prApta thAya che. bhAvArtha : padArthane jANavA mATe pratyakSa ane anumAna zabda vigere pramANo che. lakSaNa e vastunuM cokkasa svarUpa che, te padArthane anyathI pRthakkaraNa karanAra che. tethI A zAsane parIkSAne viSe kaMI upayogitA nathI. A zAstra svayaM ja siddhAMtane darzAve kAraNa ke ahiMsA jevA dharmo pragaTa ja siddhi sUcavanArA che, tene koI pramANa ke prayogathI siddha karI zakAtA nathI. tema AtmAnI utpatti ane nAzano prayoga karI hiMsAno nirNaya karavAmAM Ave to jIvonI rakSAno mahAdoSa Ave. kAraNa ke AtmAnI koI saMyogothI utpatti nathI tethI nAza paNa nathI te siddhAMta che. have pratyakSa ghAta to zarIrano thAya che. janma zarIrano thAya che. tyAM koI ema vicAre ke AtmA marato nathI, janmato nathI, nitya che, to ahiMsA dharmamAM avyavasthA UbhI thaze. kAraNa temAM pramANa ke anumAna zuM hoI zake ? AtmAno svabhAva avinAzI, svayaMbhu, anutpanna che. paraMtu zarIra sAthenA saMbaMdhathI jIvano ghAta thayo jIva utpanna thayo tema upacAra kathana che. temAM paraspara virodhAbhAsa nathI. ane temAM pramANa AdinI jarUra nathI. [348] prasiddhAni pramANAni vyavahArazca tatkRtaH / pramANalakSaNasyoktI jJAyate na prayojanam // 23 // mUlArtha sarve pramANo prasiddha che, ane teNe karelA vyavahAra paNa prasiddha che tethI karIne pramANonAM lakSaNa kahevAnuM kaMI prayojana nathI. bhAvArtha AtmAnA nityAnitya ke zuddhAzuddha dharmo anAdi siddha samakti adhikAra : 189
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ che, tene hAla pramANita karavA jarUrI nathI. vaLI vastunA pratyakSa ane parokSanAM pramANo paNa apekSAyukta prasiddha che, temanA vyavahAra paNa prasiddha che, jema ke AtmA sattA apekSAe zuddha che, vartamAnanI avasthAe azuddha che. Avo vyavahAra jaga prasiddha che tyAM koI prayoga dvArA prasiddhinI jarUra nathI. ekAMta nityarUpa AtmAnA pakSamAM doSa [ 349] tatrAtmA nitya eveti yeSAmekAntadarzanam / hiMsAva: vaM temAM, thamaghyAtmano'vyayAt // 24 || mUlArtha : AtmA nitya ja che evo jeno ekAMta mata che teone koI prakAre AtmAno nAza nahIM hovAthI hiMsAdika zI rIte ghaTe ? bhAvArtha : sAMkhya ityAdi matavALAno ekAMta mata che ke 'AtmA nitya ja che' te paryAyarUpa parivartita thato nathI. tethI tenI utpatti ke vinAza paNa nathI. AthI nitya, zuddha ane mukta svabhAvavALuM sarva zaktimAna te brahma che. dravya dRSTithI AtmA nitya zuddha ke mukta che, te mAnavuM ane tenI palaTAtI avasthAo na mAnavI te ekAMta che, temAM baMdha-mokSanI ke hiMsA-ahiMsAnI vyavasthA jaLavAze nahi. AtmA kevaLa nitya che, tema mAne to eka zarIra choDyA pachI tenA anyatra janmano svIkAra kevI rIte thaze ? svabhAve nitya chatAM te zarIra badalAvAthI anitya kahevAya che. vaLI saMsArIpaNAnI azuddha avasthAno svIkAra karavAmAM na Ave to baMdha-mokSanI vyavasthA nirarthaka Tharaze. AthI dravya dRSTine grahaNa karI sattA apekSAe nitya vigere mAnavo, ane paryAya vartamAna avasthAmAM anitya vigere lakSaNo svIkAravAthI vastu dharma yathArtha samajAya che. kevaLa ekAMta nitya mAnavo te mithyA che. indriyAdi prANanI hiMsA te hiMsA, tene AtmAnI hiMsA manAya che. hiMsA karanAra hiMsaka kahevAya che. Ama 190 : adhyAtmasAra
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMsA tattva pragaTa jaNAya che, tethI hiMsA na karavI te ahiMsA paNa siddha thAya che. [350] manoyogavizeSasya dhvaMso maraNamAtmanaH / hiMsA, taghea, tavI siddhArthasamAnataH | 26 // mUlArtha : manano ane tenA vyApArano nAza e ja AtmAnuM maraNa che. mATe hiMsAdika saMbhave che, te javAba para siddhAMti kahe che ke jo tuM evI hiMsA kaheto hoya to to tAruM kahevuM asatya che. tethI Arya samAjathI tattvanI siddhi thaI. bhAvArtha : sAMkhya : AtmA nitya ja che tethI hiMsA zakya nathI. chatAM lokamAM vyaktinuM mRtyu thayuM kahevAya che, e vyaktino je chello indriya ke manasaMyoga che teno nAza thAya che te nAza ja hiMsA, ane ene loko AtmAnI hiMsA kahe che. tevI hiMsA na karavArUpa ahiMsA ghaTe che. koI anya vyakti vinA ja ApoApa je paristhiti nirmANa thAya che, tethI Idriya mana saMyoganA nAzarUpa hiMsA siddha thaI jAya che. pachI dhvaMsa karanAra koI vyakti siddha thatI nathI, eTale hiMsA ke hiMsaka siddha thatA nathI tethI ahiMsA kevI rIte ghaTaze? A sAMkhyamata apUrNa che. [351] naiti buddhigatA duHkhotpAdarupeyamaucitIm / / pusi mevADaBrAttAcA paramArthIDa thataH + 26 / mUlArtha : sAMkhya : duHkhane utpanna karanArI buddhimAM rahelI A hiMsA paNa ucitapaNAne pAmatI nathI, kAraNa ke tame te buddhino jIvane viSe atyaMta bheda mAnelo che. tethI bhAva-hiMsAnI vyavasthA thaI zakatI nathI. bhAvArtha : sAMkhya mate pUrve kahelI buddhi prANIthI taddana bhinna che. arthAt AtmAthI bhinna che, to pachI buddhimAM pariNAma pAmIne rahelI hiMsA duHkhane utpanna karavArUpa thaze tevo tamAro abhiprAya virodhapaNAne pAme che. ane AtmAthI bhinna evI buddhie karelI samakti adhikAra : 191
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMsAno doSa paNa AtmAne lAgato nathI. tema sarva kriyAno abhAva thaze. to mokSano paNa abhAva thaze. arthAt vastunuM svarUpa bhinna bhinna che, ekAMte buddhirUpa koI paNa avasthA bhinna ke abhinna nathI. eka kSetre hovAthI dehAdikanA saMyoge sukhaduHkhane jANanArI buddhi saMyoga saMbaMdhe abhinna che, ane tenuM svarUpa paugalika hovAthI lakSaNe bhinna che. (AtmAnuM svarUpa jJAnamaya che) saMyoga saMbaMdha buddhi dvArA AtmAne sukhaduHkhano anubhava thAya che. mATe buddhi prANIthI kevaLa bhinna nathI. [352] na ca hiMsApadaM nAzaparyAyaM kathamapyaho / nIvarsAntanityatveDanumavavidha bhave ra7 mUlArtha : aho ! jIvane ekAMtapaNe nitya mAnavAthI nAzano paryAya rUpa hiMsA zabda koI paNa prakAre anubhavane abAdhaka nahIM thAya arthAt anubhavane bAdhaka thaze. bhAvArtha : hiMsA zabda "nAza' svarUpa paryAyanuM vAcaka pada che. (kavaLa koIthI ghAta pAmavuM te hiMsA eTalo ja artha nathI) AtmA svabhAve nitya chatAM, padArtha mAtra utpAda vyaya yukta hoya che, tema AtmAnI avasthAo badalAya che. AtmAnI avasthA parivartita thatI na hoya to saMsArI, saMsArI maTI siddha kema thAya ? AtmA svabhAve apariNAmI chatAM tat samayanI avasthAe pariNAmI nahIM mAnavAthI "hiMsA" zabda bAdhaka thaze nAza-vyaya paryAyane sUcavato hiMsA zabda jo kevaLa nitya sAthe AtmAne viSe yojIe to anubhavane bAdhaka thAya. ane kevaLa nAza mAnazo to zabamAM AtmArahitapaNuM jovAthI nityapaNAne bAdhaka thaze. arthAt dravya potAnA svarUpamAM rahyuM chatAM bIjI avasthAone pAme che. pariNAmane pAme che. tevo pariNAma vidvAnone iSTa che. ekAMta nityanAM bIjAM dUSaNo. [23] zarIre sajvalpo, nityatveDaca samavI ! vibhutve na ca saMsAraH, kalpitaH syAdasaMzayam // 28 // 192 : adhyAtmasAra
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha ? A, jIva nitya hoya to teno zarIranI sAthe paNa saMbaMdha saMbhavato nathI, ane te jIvanuM vibhupaNuM (sarvavyApakapaNuM) hoya to A saMsAra kharekhara kalpita nahIM thAya. bhAvArtha : jo AtmAnuM kevaLa nityapaNuM ja hoya to, arthAta saMsAramAM janma maraNa rahita AtmAnuM siddhapaNuM hoya to tene zarIra sAthe ke anya dhanAdika sAthe saMbaMdha kevI rIte saMbhave ? ane zarIra sAthe saMbaMdha nathI to pachI pUrvaparyAya vyayarUpa hiMsAdika paNa saMbhavatA nathI. vaLI zarIrAdi sAthenA saMbaMdha to anityapaNAno che. ane ekAMte nitya mAnavAthI zarIrAdi sAthe je saMbaMdhano tyAgagrahaNa che te ghaTI zakaze nahi. vaLI AtmAne jo vizvavyApaka vibhu mAnazo to, to saMsAra ja kevI rIte raheze ? jo AtmA mAtra sarvavyApI che to tene paraloka gamana paNa nahi ghaTe. vaLI cAra gatine jo mAnazo to te paNa kalpita Tharaze. Ama eka AtmA jo sarvatra rahelo mAnazo to eka AtmAnA janma-maraNa sarvanA janmamaraNa mAnavA paDaze. AthI AtmA ekAMta nitya nathI ke ekAMta sarvavyApI nathI. svabhAve nitya che. jJAnasvarUpe vyApaka che. [354] adRSTAdehasaMyogaH syAdanyatarakarmajaH / rUlya gopattize-, tathAvivecanAtu | 26 . mUlAI : AtmAnI kriyA vagara te AtmAne parimita paramANuonuM grahaNa zI rIte thAya ? tathA saMyoga ane viyoga vagerenI kalpanA paNa yukta nathI. bhAvArtha : AtmAne akriya mAnavAthI svataMtra padArtha tarIke tenI asti ja nahi rahe. padArtha mAtra kriyA saMpanna che. eka dravya bIjA dravya (padArtha) rUpe pariNamatuM nathI te arthamAM niSkriyatA mAno to bhale, paraMtu jo mULamAM akriya mAno to jJAnasvarUpa evA jJAnano AvirbhAva nahi ghaTe. AtmA nijasvabhAve jJAnakriyA yukta che. samakti adhikAra : 193
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaLI jyAM sudhI karma-prakRtino saMbaMdha che tyAM sudhI jIva potAnA ja rAgAdi vikalpathI pudgalone grahaNa kare che, jo sakriya mAno to janmAMtare zarIra grahaNa karavAnI kriyA zI rIte thAya ? vaLI tene vibhAvathI karelI phuraNA pramANe ja karmANuo grahaNa thAya che. zarIrAdhirUpe pariName che. jo tevo jagatasthitino niyama na hoya to paramANuno samudAya keTalo prahaNa thAya te koNa nakkI kare? Izvara nAmanA zuddha tattvane evo vikalpa ghaTato nathI ke koI AtmAne sukha Ape ke duHkha Ape. - ajJAnadazAmAM jIvazaktinI phuraNAnI pUrve grahaNa karelA ane vartamAnamAM grahaNa thatAM pudgalo saMyogavALA thAya che. ane asArarUpa thayelA pulono viyoga thAya che. AtmavyApArathI pudagalanA prahaNanI kriyA thAya che, te kevaLa nitya ke vizvavyApaka mAnavAthI ghaTatI nathI. [355] AtmAkriyAM vinA ca syAnmitANugrahaNaM kamam / saMyojamera rAjyanA vApi yuti | 30 | mUlArtha : zaMkA : aSTithI koI paNa karmathI utpanna thayelo dehano saMyoga thaI zake che. (tyAM AtmakriyAnI kaMI paNa apekSA nathI) jo A pramANe janmanI ghaTanA karazo to te thaI zakaze nahIM. kema ke te zarIranA yoganuM nAma nathI. bhAvArtha zaMkA : arUpI evA AtmAne ajJAnavaza thatI phuraNAthI karmano saMyoga saMbaMdha thAya che. ane kArpaNa kAyayoga zarIrAdine grahaNa thavAmAM nimitta hoya che. kArpaNa zarIranA saMyogathI ane AtmAmAM dehavAsanAno saMskAra anAdino rahyo che, tethI navIna zarIra mATe pudgalone grahaNa kare che. te pudgalonuM pariNamana svadravyamAM thAya che. paraMtu eka kSetramAM thatI kriyAno anubhava AtmAne thAya che. vaLI karma jaDa che tethI tenAmAM jIvanI phuraNA vagara aMgo pAMga vagerenI racanA karavA zaktimAna nathI. jo AtmAne mULa 194 : adhyAtmasAra
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ apekSAe kriyAvAna mAnavAmAM nahi Ave to ghaNA doSo utpanna thaze. [356] kathaJcinmUrtatApattiM vinA vapura saMkramAt / vyapArAyo tathaiva vivivaM pu || 30 || mUlArthaH zarIra vinA temAM saMkrama na thavAthI AtmAne koI paNa prakAre mUrtapaNAnI prApti thaze. A pramANe mA vAdIe niHsAra kahyuM che, kAraNa ke te AtmAne vyApArano ja ayoga che. bhAvArtha : jo AtmAne zarIrAdi yoga na hoya to zarIra vinA paNa AtmAne rUpIpaNAnI prApti thaze. AtmA arUpI che. ane jo AtmAne yogAdi vyApAra-pravRtti na hoya to zarIranI prApti na hoya A vAta AkAzanA puSpanI jema tuccha che. eTale AtmAne kevaLa kUTanitya ke vibhu kahevo te barAbara nathI. ekAMta anitya AtmavAdanuM samAdhAna [357] niSkriyo'sau tato hanti, hanyate vA na jAtucit / zvavidityeva, hiMgopapate te rU2 che. mUlArtha: tethI karIne A AtmA niSkriya hovAthI kadApi koIne haNato nathI. tema koIthI haNAto nathI, mATe A nitya AtmAne hiMsA prApta thatI nathI. bhAvArtha ekAMta nitya pakSathI ane ekAMta niSkriyatA mAnavAthI doSa e Avaze ke jIva koIne haNato nathI, koIthI haNAto nathI. AthI AtmAne hiMsA prApta thaze nahi. je padArtha dehathI kevaLa bhinna tathA kevaLa abhinna hoya tene ja hiMsA ghaTe, AtmA sarvathA dehathI bhinna hoya to hiMsAnI ja utpatti thatI nathI to pachI ahiMsA kevI rIte temanA matamAM ghaTaze ? [358] anityaikAntapakSe'pi, hiMsAdInAmasambhavaH / / nAzatorayona, kSatriya sAghanA rU3 mUlArthaH ekAMta anitya pakSamAM paNa hiMsAdikano asaMbhava che. kAraNa ke kSaNikapaNAne siddha karavAthI nAzanA kAraNano ayoga thAya samakti adhikAra : 1 kapa
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. eTale ke nAzanuM kAraNa rahetuM nathI. bhAvArtha : jema ekAMte anitya pakSamAM hiMsAdikano asaMbhava che, tema kSaNikavAdamAM hiMsAdikano asaMbhava thaze. "jagatanA tamAma padArtho kSaNika che' e kSaNikavAdathI hiMsA, hiMsA karanAra ane hiMsyano paraspara abhAva thaze to temanA matamAM ahiMsA kevI rIte ghaTaze ? kSaNikatA mAnavAthI hiMsakano abhAva thAya che. pachI paraspara saMbaMdhano abhAva thAya che. tethI temanA kahelA ahiMsA dharma paNa lopa pAmaze. [359] na ca santAnabhedasya, janako hiMsako bhavet / sAMvRtatvInacatvA, mAvatvanita di tatva che rU4 / mUlAI : kSaNijvAda : paraMparAnA saMtAna) bhedane eTale nAza karanAro hiMsaka thaze ema jo tuM kaheto hoya to, tAruM kahevuM asatya che. kAraNa ke hiMsaka mAtra pragaTapaNAmAM varte che, ajanya saMtAnano janaka utpanna karanAra nathI tathA te saMtAna mAtra utpattimAM ja nizcita che mATe, : paraMparAnI - saMtAnabhedanI hakIkata kAlpanika che. kema ke sajAtIya dhArAno bheda karIne vijAtIya dhArAne utpanna kare che. vijAtIya dhArA kahevAya to mAtra kalpanA ja che. dravyanA AdhAra para utpanna paryAya parivartana pAme che paNa dravya nAza pAmatuM nathI. utpAda vyaya dravyanA pragaTapaNAmAM che. [36 0] narakSiLadetutha, sUrvena hiMsAH | sUvarAkSanenaiva, camacAra sattaH | 26 mUlArtha : kSaNanA heturUpa manuSyAdika zukarAdikanA hiMsaka thaze nahIM, kAraNa ke zUkaranA aMtya kSaNanI sAthe manuSyanA kSaNano vyabhicAra prasaMga Avaze. bhAvArtha : kSaNikavAdanuM dUSaNa : manuSya bhUMDa Adi sarva kSaNamAtranI sthitirUpa che, ema mAnazo to koI zikArI jo koI prANInI hiMsA kare ane te prANI manuSya tarIke utpanna thAya to, zikArIe 196 : adhyAtmasAra
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ prANIne mArIne manuSya banAvyo, to zikArI hiMsaka nahIM kahevAya, kema ke prANInI kSaNika avasthA ja badalAI che, mAravAno doSa tene lAgato nathI. AthI te zikArI hiMsaka chatAM ahiMsaka manAze. [361] anantarakSaNotpAde, buddhalubdhakayostulA / nave tavataH vApi, tattaH zAstrIsatiH | rUda che. mUlArtha : anaMtara kSaNamAM tatkSaNamAM utpatti mAnavAthI buddha ane zikArI (lubdhaka)nI samAnatA thaze ane ema thavAthI koI paNa kSaNe virati thaze nahIM tema zAstrAdika saMgata thaze nahi. bhAvArtha : jenI vacce aMtara nathI tevI anaMtara kSaNa yugapatuM mAnavAthI maraNa ane utpattirUpa kSaNa pachI tarata ja maraNa ema niraMtara thavAthI. zikArIne mAravAno koI doSa nahi Ave, vaLI A rIte mAravAmAM dayA hovAthI zikArI ane buddhane viSe samAnatA thaze. tethI zAstrAdi saMgata thaze nahi. zikArInA mAravA chatAM kSaNika avasthA ja badalAI che, tethI zikArI ahiMsaka manAya ane buddha paNa ahiMsaka manAya to hiMsAdinI virati kevI rIte manAya ? [362] ghaTante na vinA'hiMsAM, satyAdInyapi tattvataH / ___etasyA vRttibhUtAni, tAni yad bhagavAn jagau // 37 // mUlArtha : ahiMsA vinA satyAdika paNa tattvathI ghaTatA nathI. kAraNa ke te satyAdika e ahiMsAnI vADarUpa che. ema bhagavAna jinezvare kahyuM che. bhAvArtha ? Ama padArthanI kSaNikatAthI ahiMsAbhAvanI saMbhAvanA rahetI nathI ane mULamAM jo dharmanA aMgarUpa ahiMsA ja nathI to satyAdi vratonI paNa saMbhAvanA ghaTatI nathI. [26] maunIne pravane, pute sarvameva di nityAnitya sphuTaM dehAdAbhinnA bhinne tathAtmani // 38 // mUlArtha : jinendranA pravacanane viSe AtmA nitya tathA, anitya che, ane dehathI bhinna tathA abhinna che, mATe ahiMsAdika sarva samakti adhikAra : 197
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ spaSTa rIte ghaTe che. bhAvArtha: A samagra vizvanI traNe kALanI avasthAone je saMpUrNa jANe che te jinezvara che. AthI temanA vacana yathArtha hoya che. tethI temanAM pravacana-AgamamAM ahiMsAdinuM svarUpa satya che, vaLI nityAnityanuM ane dehAdithI bhinnabhinnanuM svarUpa apekSitA che, te temanAM vacana yathArtha che. [64] mAtmA dracAryato nityaH pArthanivaraH | hinati phate tattattAnyathita | 26 || mUlArtha : AtmA dravyArthathI nitya che. ane paryAyaarthathI vinazvara che. tethI te bIjAne haNe che. tathA te bIjAthI haNAya che, vaLI te phaLane pAme che ane bhogave che. bhAvArtha AtmA dravyadRSTie caitanyapaNe, asaMkhyAtapradezIpaNe ane zAzvatapaNAthI nitya che, kAraNa ke koI padArthathI utpanna thato nathI tethI avinAzI che. vaLI paryAya dRSTie parivartana pAmanAro che te ajJAnapaNe - jJAnapaNe, vaLI deha AzrayIne deva narapaNe utpanna thAya che. tethI vinazvara che. anitya che. dehathI ekakSetre hovAthI abhinna che, tethI sukhaduHkhAdi anubhave che. AtmA spardhAdi dehanA lakSaNathI bhinna che. te dehanI avasthA (paryAya) anitya che, AthI te anyane haNavAnuM kare che, ane pote anyathI haNAya che. ane tethI hiMsAdinuM phaLa paNa te bhogave [26] rUTa pAnumavaH sAkSI, vyAvRjyanvayovaraH | zAntapakSapAtijo, yavaktastu mitho hatAH | 8 || mUlArtha : ahIM anvaya ane vyatireka viSayavALo anubhava ja sAkSI che. ane ekAMtavAdano pakSa karanArI yuktio to paraspara haNAyelI che. bhAvArtha : anvaya = dhruva vyatireka = utpAdavyayarUpa Ama ahIM nityAnityano anubhava ja sAkSAt thAya che. jema ke bALapaNanuM 198 : adhyAtmasAra
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ javuM ane yuvAnInuM pragaTa thavuM te ja samaye AtmA eno e ja sAkSAt anubhavamAM Ave che. bhUtakALanAM karelAM kAryonI smRti vartamAnamAM thAya che. jo AtmA nitya na hoya to smRti kone thAya ? hA, te kArya samayano bhAva parivartita thAya che. AtmA te ja hoya che. A rIte ekAMta nityavAdanI ane ekAMta anityavAdanI yuktio asaMgata bane che. [66] pIDAtRtvato veda-vyApanyA kuramAvataH / triSA-hiMsAme prophtA, nahItyamapahetuA // 41 || mUlArtha : bIjAne pIDA karavAthI, dehano nAza karavAthI tathA duSTa pariNAmathI ema traNa prakAranI hiMsA jinAgamane viSe kahelI che, A prakAre mAnavAthI e hiMsA sahetuka che. bhAvArtha : AtmA dravye nitya zAzvata hovAthI teno sarvathA nAza thato nathI. chatAM anyane duHkha ApavAnA nimittathI tenA zarIrane haNavAthI athavA parane haNavAnA azubha adhyavasAyathI, A traNe prakAre jIvaghAtarUpa hiMsA kahI che. ane te dvArA jIva svayaM durgati pAmI tenA phaLasvarUpe duHkha bhogave che. AthI dehathI bhinnAbhinna evo AtmA mAnavAthI A hiMsA kahI che. te vAstavika che, kalpita nathI. [67] hanurgAprati o roSo, hiMsanIyasya rmaLi / prasaktistadabhAve cAnyatrApIti mudhA vacaH // 42 // mUlArtha : zaMkA : hiMsyanuM karma udayamAM AvavAthI te haNAya che, temAM hiMsakano zo doSa che, vaLI te hiMsakanA abhAve bIjA hiMsakane viSe paNa te hiMsA karavAnI prApti thaze. A pramANe koI kahe to te vacana mithyA che. - bhAvArtha : koI zaMkA kare ke maranAranuM karma udayamAM AvavA jAte anyathI haNAya che, temAM hiMsakano zo doSa ? maraNa to avazya che. A zaMkA asaMgata che. hiMsaka hiMsAnA bhAva kare to samakti adhikAra : 199
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ zALI vaidhane teno no thAta dhAro paDe tevA karavI paDe che paNa tene hiMsAno doSa lAge che. koIno mRtyukALa e chadmasthanA jJAnano viSaya paNa nathI. ane koIne jIvana ApI zakAtuM nathI, to ghAta paNa karI zakAya nahIM. kare to doSita Thare che. [36] hiMmavipA, yahudIzanimittatA | __ hiMsakatvaM na tenedaM, vaidyasya syAdripokhi // 43 // mUlArtha duSTa adhyavasAyanA nimittavALI ahiMsA hiMsya prANInA karmanA vipAkarUpa che. tethI zatrunI jema vaidyane A hiMsakapaNuM prApta thatuM nathI. bhAvArtha ghAta thavA chatAM hisA kone na lAge tenuM samAdhAna, vaidha hakImane paNa kaDaka thaIne dardIne vADhakApa karavI paDe ke AkrozathI paNa auSadhino Agraha rAkhavo paDe tevA kaThaNa pariNAmathI vaidha hakImathI kadAca dardIno ghAta thAya to paNa te duSTa AzayavALuM na hovAthI vaidhane teno doSa lAgato nathI. hiMsakanA duSTa AzayathI zatrubhAvathI karelA ghAtathI tenuM duHkhadAyI pariNAma jarUra Ave che. bhale maranAranuM Ayu pUrNa thayuM hoya to mare chatAM AzayabhedathI hiMsA ahiMsAnA bheda thAya che. [26] rUlya saduparezAve-staravRtiApa purA | somaye pApastha, nAzasviAzayavRtiH || 88 // mUlArtha : A rIte sadupadezAdithI sopakramI pApanA nAzathI ane tethI potAnA zubha adhyavasAyanI vRddhi thavAthI te hiMsA thakI nivRtti paNa pragaTa thAya che. bhAvArtha : hiMsAthI nivRtti kevI rIte thAya tenA traNa prakAra kahe che. 1. hiMsA - ahiMsAnA phaLathI gati Adi vigere samajAvavAnA saupadezathI. 2. sopakrama : zubha pariNAmAdika vaDe azubha karmono nAza thavAthI. 3. potAnA ahiMsAnA bhAvanI vRddhi thavAthI. A traNa kAraNathI hiMsA nivRtti pragaTapaNe thAya che. 200 : adhyAtmasAra
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ [270] kAvataroUMtra, mulyAhiMse mukhyate | satyAdIni vratAnyatra, jAyante pallavA navAH // 45 // mUlAI : A ahiMsA mokSarUpI vRkSanuM bIja che. mATe te mukhya kahevAya che, tathA satyAdika vratorUpa A vRkSane navA pallavo utpanna thAya che. bhAvArtha ahiMsAnI vizeSatA kahe che. anya prANIne Atmavatu mAnI tenA pratye atyaMta dayAno bhAva te rAgadveSAdi rahita mokSanA vRkSanuM bIja che. vaLI ahiMsAnA vratathI anya satyAdika mahAvratonA aMkuro phUTe che. arthAt ahiMsA mukhya dharma che. [70] hiMsA samavazretye dRzyateDageva zAsane | * manuvAsiMguddhiyaMtravAti vAstavI ! 46 | mUlArtha A pramANe ahiMsAno saMbhava A jinazAsanane viSe ja jovAmAM Ave che. tathA anubaMdha vigerenI zuddhi paNa vAstavika rIte A jinazAsanane viSe ja che. bhAvArtha : ahIM jinazAsanano pakSa abhipreta che, paraMtu jinAgamamAM ahiMsA-ahiMsAnuM svarUpa paraspara avirodhI che, nityAnitya vagerenAM kathano apekSAyukta che, tethI ahiMsAdharma jinazAsanamAM zuddha che vaLI ahiMsAnI zuddhi ane vRddhinuM spaSTa nirUpaNa che, tenA gati, phaLa Adi anubaMdha paNa jinAgama jevA anyatra suspaSTa nathI. [37] hiMsAyA jJAnayona sa rmadAtmanaH | takSanodaparajAsattanyAyAM nAnuvazvana || 47 . mUlArtha : samyagudRSTivALA mAhAtmAne jJAnano yoga hovAthI tapAvelA loDhA para paga mUkavA jevI hiMsAno anubaMdha lAgato nathI. bhAvArtha : vAstavamAM je samaSTivaMtane jJAnano yoga hovAthI te gRhasthadazAmAM hoya ane tene vyavahAra vyApAra karavA paDe to paNa temanA adhyavasAya te pravRttimAM khedajanaka hovAthI, vaLI sarvatra dayAbhAva hovAthI temane karmabaMdha thato nathI. kAraNa ke teonA samakti adhikAra : 201
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAva tapelA loDhA para paga mUkavA jevAM jAgRta hoya che. AthI sakaMpa bhAve te te pravRtti kare che. te pramANe sarvaviratidhara mahAtmAo vihArAdimAM koI paNa jIvanI virAdhanA na thAya tene mATe satata jAgRta hoya che. AvA karuNAyukta bhAvane kAraNe hiMsAnA doSathI utpanna thatuM karma naSTa thAya che. [27] satAmasyAza vecazcatanAmavitazattinA ! anubandho hyahiMsAyA jinapUjAdikarmaNi // 48 // mUlArtha yAtanA ane bhakti karIne zobhatA sapuruSoe jina pUjAdika kriyAmAM kadI kaMI hiMsA thAya to paNa tene anubaMdha ahiMsAno che. bhAvArtha ahiMsAnA bhAvanI mukhyatA chatAM gRhasthane jinapUjAdikamAM jaLa, puSpa vigerethI hiMsAno saMbhava chatAM temanA aMtaramAM karuNAbhAva hovAthI niSkAma bhAva hovAthI ahiMsAne anusAre zubha anubaMdha thAya che. anya jIvane pIDA thatI hovA chatAM duSTa adhyavasAyano abhAva hovAthI zubha anubaMdha kahyo che. chatAM yatanA zabda ApIne jaNAve che ke jinapUjAdikamAM paNa unmAda rahita atyaMta yatanA-vivekapUrvaka te vidhio karavI joIe. Azaya zubha hovA chatAM paNa samyadRSTivaMta AtmAne mATe A vidhAnanI mukhyatA che, kAraNa ke temanAmAM evo karuNAbhAva pragaTa thayelo che. sAmAnya jIvoe to vizeSa viveka jALavavo jarUrI che. [74] hiMsAnunyanI hiMsA mithAkRSTatu kurmataH | ajJAnazaviyoona tasyArdisapi taddazI 46 //. mUlArtha : duSTa buddhivALI mithyASTinI gRhAraMbhAdikamAM thayelI hiMsA, hiMsAnA anubaMdhavALI hoya che, ane tenI ahiMsA paNa ajJAnazaktinA saMbaMdhe hiMsA jevI hoya che. bhAvArtha : ajJAnamaya mithyASTinI gRhAdikanA AraMbhamAM thatI hiMsA, hiMsA azubha anubaMdhavALI hoya che. vaLI tenI ahiMsA 202 : adhyAtmasAra
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa jinavacanamAM zraddhAyukta na hovAthI, potAnI jAti kalpanAne AdhAravALI hovAthI te ahiMsA paNa ajJAnane kAraNe hiMsA jevA azubha baMdhavALI hoya che. mukhyatve bhAvahiMsAnA kAraNe pariNAma batAvyuM che. [375] yena syAnnihnavAdInAM diviSadurgatiH kramAt / hiMseva mahatI tiryak"narajAvirmavAre // 1 // mUlArtha : jethI karIne nihnavAdikone devatAomAM paNa durgati prApta thAya che, ane tyAra pachI anukrame bhavAMtaramAM tiryaMca ane naraka vigeremAM moTI hiMsA prApta thAya che, te jIvo hiMsA karanArA hoya che. bhAvArtha : jinezvaranA nirdoSa vacanathI viparIta, ane pote kalpelA matanI prarUpaNA karanArA, anya matavALAne ke abhAvane ahiMsAdi vratonuM pAlana karavAnA zubhabhAvathI devapaNuM prApta thavA chatAM, halakI koTinA sthAna maLe che. eTale pALelI ahiMsA paNa hiMsAnA phaLa jevI thAya che. vaLI devagatinuM AyuSya pUruM karI, devagati chatAM tyAM manovRttinuM garvAda halakApaNuM temane tiryaMcAdi gatimAM laI jAya che. eTale paraMparAe hiMsAnA phaLarUpa duHkhanuM kAraNa bane che. ane vaLI paraMparAe nakagatimAM jaIne vizeSa hiMsA karavAvALo thAya che, AthI pALelA ahiMsAdi paNa hiMsArUpa bane che. [376] sAdhUnAmapramattAnAM, sA cA'hiMsAnuvadhinI / hiMsAnubandhavicchedAd-guNotkarSo yatastataH // 51 // mUlArtha : apramatta sAdhuone te hiMsA ahiMsAnA anubaMdhavALI thAya che, kAraNa ke hiMsAnA anubaMdhano viccheda thavAthI UlaTo temanA guNano utkarSa thAya che. kevI rIte ? bhAvArtha : apramatta sarvaviratidhara sAtamA guNasthAnakavartI pramAda rahita che, karuNAbhAvathI niraMtarayukta che. teone kadAcita nadI UtaravA jevA saMyoga thAya tyAre jaLakAya jIvonI virAdhanA thavA samakti adhikAra : 203
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ chatAM temane hiMsAno doSa thato nathI. vaLI vihArAdimAM paNa je kaMI kIDAdinI virAdhanA thAya to paNa te samaye te jIva pratye atyaMta karuNAbhAva hovAthI ane pastAvo hovAthI hiMsAnA doSano abhAva che, ane karuNAbhAvano utkarSa thAya che. tethI karIne temanA jJAnAdika guNo vRddhi pAme che, te ahiMsAbhAvanuM phaLa che. AvI pramAdarahita dazAnuM anukaraNa jo tethI ochI dazAvALe kare to tene doSa lAge. mATe jyAM jenI saMbhAvanA che te pramANe viveka rAkhIne vartavuM. [77] mughAnAmayajJatvati, sAnuvasthA na varita jJAnodrekApramAdAbhyA-masyA yadanubandhanam // 52 // mUlAI : ajJAnane kAraNe mUrkha mANasone A ahiMsA kadApi anubaMdhavALI thatI nathI. kAraNa ke A ahiMsAno anubaMdha adhika jJAna tathA apramAdathI ja thAya che. bhAvArtha : ajJAna, mithyAtva, ke jyAM viparIta pariNAma che tyAM AvI ahiMsAno lezamAtra nathI. apramAda dazA ane atindriya jevuM jJAna hoya tyAM AvI hiMsA nirdoSa kahI zakAya. [37] sthApi hiMsAdhA-muvataM sumahattara ! bhAvavIryAdivaicitryA-dahiMsAyAM ca tattathA // 53 // mUlArtha eka ja jAtanI hiMsAmAM paNa bhAva ane vIryanI vicitratAne lIdhe. atyaMta aMtara che, te ja pramANe ahiMsAmAM aMtara che. bhAvArtha : eka ja jAtinA jIvanI hiMsAmAM paNa vyaktinA svayaM rAgAdi pariNAma bhedathI, tenA phaLamAM ghaNuM aMtara paDe che. te pramANe ahiMsA pAlanamAM paNa yatanAmAM upayoganI taratamatAthI aMtara rahe che. [71] saH siAntare vaita-dvipAnA mitratA ! pratipakSAttarArtana, tathA viniyotiH || 64 | mUlArtha: A hiMsA tathA ahiMsAnA vipAke karIne paNa bheda che. kAraNa ke tevA prakAranI zaktinA niyogathI pratipakSanA aMtarAle 204 : adhyAtmasAra
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ karIne tatkALa athavA kALAMtare teno udaya thAya che. bhAvArtha : hiMsA karavAnA bhAva ane ahiMsApAlanathI pUrve upArjita karelAM karmonA vipAkane taphAvata hoya che, pUrva baMdha samaye jIvanI phuraNAnI vicitratAne anurUpa baMdhano udaya tatkALa aMtarmuhUrtAdimAM, kALAMtare varSAtara ke janmAMtara vaDe thAya che, tyAre zubhAzubha karma jIva bhogave che. hiMsAnA paripAkarUpe duHkha ane ahiMsA pAlananA phaLarUpe sukha bhogave che. pUrNa ahiMsA paraMparAe mokSanuM kAraNa bane che. [20] hiMsAvyuttarAnInaviziramukhasama che tyavatAvidhyanuvanyatvahiMsaivAtimavitataH | pha | mUlArtha : dharmakAryamAM thayelI hiMsA paNa uttara kALamAM thanArA viziSTa guNonI prApti thavAthI, atibhaktithI tathA avidhino anubaMdha tyajavAthI ahiMsA kahevAya che. bhAvArtha sArAMza dharmakAryamAM zubhAzayathI thatI pravRttimAM je kaMI hiMsAdi doSa che te gauNa thAya che ane bhakti tathA suvidhinA kAraNe guNonI prApti thAya che. jema ke pakSAlana jevI vidhimAM paNa jIvano bhAva AtmAnI azuddhine dUra karavAno che. jyAre snAnAdi mATe jaLano upayoga hiMsArUpa che. [59] [mazatIpatA-hiMsA ropavaSyati | ___ sarvAMzaparizuddhaM ta-tpramANaM jinazAsanam // 56 // mUlArtha : je zAsanane viSe AvA seMkaDo prakAro sahita ahiMsAnuM. varNana kareluM che, te sarvAze ati zuddha jinazAsana pramANabhUta che. bhAvArtha : A rIte ahiMsAdi ghaNA prakAre siddha karIne sarvAze zuddha jinazAsananI praNAli pramANita thAya che. jemAM koI pUrvApara virodha nathI. [22] mA~Dayama roDanaI, ti nirdhAmAM ri | AstikyaM paramaM cihnaM samyaktvasya jagurjinAH // 57 // mUlArthaH A upara kahelA sarva artha - sastu che. ane bIjA sarva anartha asatyarUpa che. e pramANe hRdayamAM je nizcaya samakti adhikAra : 205
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ karavo te samyakatvanuM Astikya rUpa utkRSTa cihna che ema jinezvaroe kahyuM che. bhAvArtha H Ama ahiMsAnuM sarvaze pratipAdana karanAra jinA siddhAMtanuM zraddhAna e samyaktva che. te AdaravA yogya che, anya darzanonA siddhAMto ahitakAraka che. temAM pUrvApara virodhano saMbhava che. jema ke eka bAju vrata brahmacarya vrata darzAvyuM che, tyAre bIjI bAju niHsaMtAnanI sadgati nathI tema kahyuM che tema ahiMsA e paNa yamanA prakAramAM darzAvyuM che, paraMtu yajJAdimAM hiMsAno aMza Ave che. mATe te ahitakAraka che. evo dRDha nizcaya te utkRSTa zraddhAnuM cihna che. AstiSpa zraddhAne anusaratAM bIjAM cAra lakSaNo kahe che. [33] zamana nirvetA-nuvAmi patinuM ! dadhatAmetadacchinnaM, samyaktvaM sthiratAM vrajet // 58 // mUlArtha : zama, saMvega, nirveda ane anukaMpAe karI zobhita evA A Astikyane niraMtara dhAraNa karanArA bhavya jIvonuM samakita sthiratAne pAme che. zama = zAMti, rAgAdibhAva rahita cittanI samatA. saMvega = mokSAbhilASa, sarva sAMsArika icchAno abhAva. nirveda = saMsAra pratye vairAgya bhavabhramaNano kheda. anukaMpA = dravya - bhAvarUpa dayA, sarva jIvo pratye samabhAva. zuddha zraddhAna yukta A cAra lakSaNo sahita bhavya jIvone samakita nizcaya thAya che. samyakatva adhikAra pUrNa. 206 : adhyAtmasAra
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAtva tyAga adhyayana , jIvamAM prakRtivaza anaMta adhyavasAyo Upaje che ane ame che. tene mukhya be ja prakAre vicArIe to eka che mithyAbhAva ane bIjo che samyabhAva. mithyAbhAva duHkhanuM bhAna che, samyabhAva sukhanuM sAdhana che. samaktine rokanAruM mithyAtva che, te parabhAva ke vibhAva che. paraMtu ajJAnavaza jIva parabhAva ane vibhAvamAM ja ruci karIne rahyo che. ane tethI bhramaNamAM rakhaDyo che. mithyAtvanA sAthIo che avirati, kaSAya, pramAda ane yoga. mULa jo mithyAtva kharuM to pachI pAchaLa cAra pAMgaLA bane che. kadAca thoDA bhava jAya paraMtu sAdhakanuM baLa pelA cArane krame karIne parAbhava Ape vAstavamAM mithyAtvanI gADha graMthine bhedavI kaThaNa che. motI vIMdhAya pachI dorAmAM gUMthana karavuM saraLa che, tema graMthibheda thayA pachI AtmabhAvanAo ke mana:zuddhi saraLa che. mATe zatrurUpa A mithyAtvane jANo. karmane AvavAnA AzravanA pAMca hetuomAM mukhya mithyAtva che. mithyAtva zuM che? AtmA ke AtmAnI nityatAnA sthAnone viparIta mAnavA, sat devAdimAM azraddhAna hovuM. dehAdi para padArthomAM sukhanI mAnyatA karavI. zuddhadharmano anAdara hovo, A mithyAtvanA prakAro jIva sAthe gADha saMbaMdha dharAve che. laukika devAdimAM zraddhA-Adara kare. lokottara devane pUjIne paNa sAMsArika sukhanI vRtti rAkhe, ke dRSTi rAganuM poSaNa kare te paNa mithyAtva che. pUrvanuM mithyAtva laIne Avelo jIva vaLI A janmamAM savivekanA abhAve mithyAtvamAM umero kare che. aDhAra pApasthAnakamAM sattara pApasthAnakanI barobarImAM jo koI pApa ke doSa Avato hoya to te aDhAramuM pApa sthAnaka mithyAtva mithyAtvatyAga : 207
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. mithyAtva TakyuM to pelAM sattara pApa sthAnako moLAM paDe to paNa jIvamAM samyaktva pedA thatuM nathI. paNa mithyAtva rahita jo te pAponI maMdatA thaI to sattare pApo palAyana karaze. ane jIva sAcuM darzana pAmaze. mATe A janmamAM Ane bhayaMkara zatru jANIne teno nAza karavo te A janmanuM sArthakapaNuM che. prabandha 4tho mithyAtvatyAga [364] mithyAtvatpAtiH zuddha, samyavastuM khAyate'NinAm / atastatparihArAya yatitavyaM mahAtmanA // 1 // samyaktvanI zuddhi mithyAtvanA tyAgathI thAya che. mUlArtha : mithyAtvano tyAga karavAthI prANIone zuddha samyaktva prApta thAya che. tethI tenA tyAga mATe mahAtmAoe yatna karavo. bhAvArtha : anAdikALathI jIva tattvonI viparIta zraddhAne kAraNe, tathA papadArthamAM sukhabuddhi karavAthI mithyArdaSTi rahyo che, te mithyAtvane mULamAMthI nAza karavA yatna karavo. te mATe mithyAtvanuM svarUpa jaNAve che. adhikAra 13mo [36] nAsti, nityona, rtA cana, movatAtmAnanivRtaH / tadupAyazca netyAhu-mithyAtvasya padAni SaT // 2 // mUlArtha : AtmA nathI, AtmA nitya ja che, AtmA kartA nathI AtmA bhoktA nathI. mukta nathI, ane mukta thavAno koI upAya nathI, evA cha prakAro A mithyAtvanA sthAnako che. bhAvArtha : anya darzanIo ke mithyAmati jIvo mAne che ke pAMca mahAbhUtathI bhinna AtmA che nahi, tethI te bhavAMtare jato nathI, AtmA kevaLa nitya che, vaLI AtmA niSkriya che, tethI karmano kartA nathI. ane tethI bhoktA paNa nathI, vaLI AtmA sAthe karmano abhAva hovAthI jIvane baMdha nathI ane tethI mukta thavAnuM prayojana nathI, mATe mukta thavAnA upAya nathI e pramANe 208 : adhyAtmasAra
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranI mAnyatA miththAmatinI che. [31] ratairyasnAyumavembuddha - vyavahAvina ! mayameva ca mithyAtva-sI sadupaTTezataH | | mUlArtha H AvA cha sthAnakonI viparIta mAnyatA vaDe zuddha vyavahAranuM ullaMghana thAya che. tathA A yogya vyavahAra ja zuddha upadezane lIdhe mithyAtvano nAza karanAra che. bhAvArtha H uparanA cha sthAnakone viparIta vyavahAra ane paramArtha dharmano lopa thAya che. dAna, zIla Adi vyavahAra dharmanuM ullaMghana thAya che. AtmAne nitya ja mAnavAthI laukika pravRtti paNa nyAya-saMgata thaze nahi. ane mokSa jevA paramArthamArgano paNa lopa thaze. mATe "AtmA che' Adi cha sthAnakathI mithyAtvano nAza thaze. kAraNa ke cha sthAnakonI yathArthatA samyagudarzananuM kAraNa bane [37] nAstitvariprade navo-pazo novezaH | tataH kasyopakAraH syA-sandehAdivyudAsataH // 4 // mUlArtha : jeone svArthamAtranA upadezathI nizcaya ja ISTa che, ane anya matione nahi bolavA lAyaka mleccha bhASAnI jema vyavahAra saMgata che eTale anAdara karavA lAyaka che, teone vyavahAranuM ullaMghana karanAra mithyAtva hoya che. bhAvArtha : anubhava rahita evo svArthajanita nizcayano upadeza jene ISTa che temane paNa halakI bhASAno vyavahAra karavo yogya nathI. evo AcAra kaMIka zuddha hovA chatAM te paramArthajanaka nahi hovAthI teone vyavahAranuM ullaMghana karanAruM mithyAtva hoya che. [sv] veSa nizcaya vero, vyavahAratu saMskRtaH | viprANAM mlecchabhASeva, svArthamAtropadezanAt // 5 // mUlArtha : jeone svArtha mAtranA upadezathI nizcaya ja ISTa che. ane brAhmaNone nahIM bolavA lAyaka skejI bhASAnI jema vyavahAra saMgata che, eTale anAdara karavA lAyaka che, teone vyavahAranuM mithyAtvatyAga : 209
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullaMghana karanAra mithyAtva hoya che. bhAvArtha : jeo nizcayavAdI che te kahe che ke "amane to nizcayanaya ja ISTa che. vyavahAra to nizcayanA arthano upadeza karavA pUrato ja hajI kadAca upayogI gaNAya." arthAt jyAre sveccha vyaktine siddhAMta samajAvI zakAya tema na hoya tyAre tene samajAvavA mATe mleccha bhASAno upayoga karavo paDe. Ama vyavahAranaya nizcayArtha samajAvavA pUrato upayogI che, tema teo mAne che. brAhmaNane bleccha bhASA bolavI ISTa nathI. chatAM svArtha mAtrathI je kaMI vyavahAra kare che, te paramArthapaNe nathI. teone vyavahAranuM ullaMghana karanAruM mithyAtva hoya che. [389] yathA kevalamAtmAnaM jAnAnaH zrutakevalI / | murtana, nizcayAtsarva bhUta ra vyavahArataH || 6 | mUlArtha : jema zrutakevaLI zrata vaDe nizcayathI kevaLa AtmAne jANe che te ja prakAre vyavahArathI sarva zrutane jANe che. bhAvArtha : zrutakevaLI eTale zrutajJAnane viSe kevaLI jevA, kevaLI bhagavAnane paripUrNa jJAna hovAthI sakala saMzaya rahita jJAnanA sAmarthyathI saMga rahita AtmAne jANe che, te pramANe vyavahArathI zrutakevaLI samagra zrutajJAnane jANe che. karmano saMga rahita AtmAne jANe te nizcaya ane sarva zrutanA abhyAsathI vyavahArane jANe ema baMnene pramANathI jANe che. evo zuddha vyavahAra nizcayanayane prasiddha kare che. [390] nizcayArtho'tra no sAkSAdaktuM kenApi pAryate / vyavahAro guNadvArI tavAmikSa ke 7 // mUlArtha: A jagatamAM koI paNa nizcayanA arthane sAkSAt, kahI zakavAne zaktimAna nathI. paraMtu vyavahAra naya te nizcayanA guNa dvArA tenA arthano bodha karavA samartha che. bhAvArtha H A samagra vizvamAM nizcaya arthAt AtmAnI sahaja zuddha avasthAne sAkSAt kevaLI paNa kahI zake tema nathI, kAraNa 210 : adhyAtmasAra
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke te vacanAtIta che, paraMtu vyavahAranaya te AtmAne cetana, satva vagere zabdo vaDe athavA nizcayanA guNa dvArA bodha karavA samartha che, arthAt vyavahAra ja te nizcaya svarUpano bodha karI zake che. [391] prAdhAnyaM vyavahAre cet, tatteSAM nizcaye katham / __parArthasvArthate tulye zabdajJAnAtmanoIyoH // 8 // mUlArthaH e koI vyavahArane viSe prAdhAnA kahe to teone nizcayane viSe prAdhAnya kyAMthI thaze ? bhAvArthaH jo nizcaya rahita koI vyavahArane ja prAdhAnya karaze to AtmAnI dhruva sattAnuM ke zuddha jJAnAdirUpa nizcayanuM prAdhAnya kevI rIte thaze ? vyavahAra svarUpa zabdAdi che, nizcayanuM svarUpa jJAnAdi che, te baMne potAmAM kArya karanArA che. zabda saMketa dvArA jJAna svarUpa AtmAno bodha thAya che. ' arthAtu vyavahAranaya "ghaTa' zabda kahe che, nizcayanaya ghaTarUpa arthane kahe che, ane vastu to ghaTa rUpa che. zabda vyavahAra che, jJAna e nizcaya che. AthI baMne nayanuM potapotAmAM pradhAnapaNuM siddha thAya che. [392] prAdhAnyAd vyavahArasya, tatastacchedakAriNAm / mithyAtvarupataiteSAM, padAnAM parikIrtitA // 9 // mUlAI : tethI karIne vyavahAranA pradhAnapaNAne lIdhe te vyavahAra uccheda karanArA pUrvokta padonuM mithyAtvapaNuM kahyuM che. bhAvArtha : AthI dAnAdi vyavahAranuM te te sthAne prAdhAnya che. mATe tevA vyavahArano cheda karatAM sthAno mithyAtvarUpa bane che. [393] nAstyevAtmeti cArvAkaH, pratyakSAnupalambhataH / daMtAvyapadezaya, zarIrenopapattitaH || 10 | mUlArtha : pratyakSapaNe AtmA dekhAto nathI mATe AtmA che nahIM. ane ahaMkAra paNAno vyapadeza to zarIrathI thaI zake che. e cArvAka kahe che. bhAvArtha : cArvAka mata kahe che ke jo AtmA hoya to jema mithautvatyAga : 211
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ A ghaTapaTAdi indriyothI jaNAya che tema jaNAvo joIe paNa te jaNAto nathI mATe AtmA nAmano padArtha nathI. ane sukha-duHkhAdino anubhava paMcamahAbhUtanA zarIra dvArA thaI zake che. mATe AtmA jevuM kaMI che nahIM. paraMtu paMcamahAbhUtathI saMyogathI utpanna thayeluM vijJAna che. te sukha-duHkhAdi anubhave che. [14] maghATTempo mavavyavizva, pratyemasatI thayA | militebhyo hi bhUtebhyo jJAnavyaktistathA matA // 11 // mUlArtha : jema madyanA aMgo paikI pratyeka aMgamAM maghanI spaSTatA thatI nathI, sarva aMgo maLavAthI magha spaSTa thAya che, tema paMcamahAbhUta maLavAthI jJAnanI spaSTatA thAya che. bhAvArtha : bRhaspati cArvAka : madIrA banAvavAnA padArtho goLa puSpa, pANI vagerenuM alaga sevana karavAmAM Ave to nazo utpanna thato nathI paraMtu te sarve aMgonuM mizraNa nazAjanaka bane che. tema pRthvI Adi paMca mahAbhUtonuM ucita milana thatAM piMDarUpa banelA zarIramAM huM sukhI vagere jJAnAtmaka caitanya utpanna thaI jAya che, te sivAya koI viziSTa AtmA utpanna thato nathI. [395] rAjaraGkA divaicitryamapi nA''tmabalAhitam / svAbhAvikasya bhedasya, grAvAdiSvapi darzanAt // 12 // mUlArtha : rAya zaMkAdinI vicitratA paNa AtmAnA baLathI utpanna thayelI nathI. kAraNa ke evo svAbhAvika bheda to pASANAdikamAM paNa dekhAya che. bhAvArtha : rAya ane TUMkapaNuM, sukhApaNuM ke du: khIpaNuM vagere vicitratA AtmAnA zubhAzubha karmathI utpanna thayelI che tema nathI, paraMtu paMcamahAbhUtanA svabhAvathI ja utpanna thayelI che.. tame kaho cho ke te AtmabaLathI thayelI che. to evI vicitratA to acetana padArthomAM pASANa ane ratnamAM jovA maLe che tyAM koI karma nathI. to pachI manuSyAdikamAM bheda jovA maLe temAM zuM kahevuM ? temAM kaMI karmanuM prayojana jarUrI nathI. 212 : adhyAtmasAra
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ [396] vAkyairna gamyate cAtmA, parasparavirodhibhiH / dRSTavAnna ca ko'pyenaM, pramANaM yadvaco bhavet // 13 // mUlArthaH AgamanAM vAkyo vaDe paNa AtmA mAnI zakAto nathI. kAraNa ke te vAkyo paraspara virUddha che. tema ja AtmAne koIe joyo nathI. jethI tenuM vacana pramANabhUta thAya. bhAvArtha cArvAka : sAMkhya, bauddha jaina vigere Agama vaDe AtmA pramANabhUta thato nathI. teonA mata paraspara viruddha che. vaLI teoe cakSu vaDe AtmA joyo nathI. eka kahe che nitya che. bIjo kahe che anitya che. koI kahe che svargAdika che, koI kahe che nathI. AthI AtmA che te ekamate pramANabhUta thatuM nathI. [37] mAtmAne parato 2, kriya ra vivighAM varanuM ! bhogebhyo bhrNshytyuccailokcitN pratArakaH // 14 // mUlArtha : dhUrta mANasa AtmA, paraloka ane vividha prakAranI kriyAo batAvIne lokonA cittane bhogAdikathI bhraSTa kare che. bhAvArtha : cArvAka : AgamonI dezanA vaDe bhoLAjanone AtmA karma phaLa, Aloka paraloka vigerenI vicitratA batAvI, dAnAdi jevI kriyAo batAvI, mokSanI lAlaca batAvI teo chetare che. ane bhogothI utpanna thatAM pratyakSa sukhothI bhraSTa kare che. e sarve zAstropadeza lokonA sukhanI vaMcanA mATe che. [398] tyAjyAstahikAH kAmAH, kAryA nAnAgataspRhAH / bhasmIbhUteSu bhUteSu, vRthA pratyAgatispRhA // 15 // mUlArthaH tethI karIne A lokamAM prApta thayelA bhogo tyAga karavA lAyaka nathI. ane nahIM prApta thayelA bhogonI spRhA karavA lAyaka nathI, kAraNa ke paMca mahAbhUto bhasmasAta thavAthI punarjanma thavAnI spRhA vyartha che. bhAvArtha : vaLI kahe che paMcamahAbhUtanA bhasma thavA sAthe tenuM vijJAna (AtmA) paNa bhasma thavAnuM che, tethI manuSyAdika janma thavAno saMbhava nathI. mATe bhAI ! A lokamAM maLelAM sukhono mithyAtvatyAga : 213
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAga karavA jevo nathI. ane paralokanA sukhanI spRhA karavA jevI nathI. [399] tadetaddarzanaM mithyA, jIvaH pratyakSa eva yat / guNAnAM saMzayAdInAM, pratyakSANAmabhedataH // 16 // cAvakane siddhAMtino pratyuttara mUlArtha: cArvAkanuM A darzana mithyA che. kAraNa ke pratyakSa saMzayAdika guNonA abhedane lIdhe jIva pratyakSa ja che. bhAvArtha: cArvAkanuM darzana mithyA che. jJAnAdika guNe karIne AtmA pratyakSa che. vaLI guNa guNInI bhinnatA nathI, te jevI bhinnatA dehAdi sAthe che. jJAna jIvane viSe hoya che, ajIvamAM jJAna ke vedana hotuM nathI. ahaMkArAdi bhAva paNa ajIvamAM hotA nathI. ema caitanya svarUpa Atmatattva svayaM prasiddhi pAme che. [400] na cAhampratyapAdInAM zarIrasyaiva dharmatA / netrAvihiti parniyati ravArivata / 97 mUlArtha : ahaMkAra vagerenI je pratIti thavI te zarIrano dharma nathI. kemake tema hoya to laghu gurupaNAnI jema netrAdika indriyothI grAhyatAnI Apatti avazya thavI joIe. bhAvArtha : he ajJa ! ahaMkAra te zarIrano dharma nathI. zarIra svabhAve ajIva che, temAM ahaMkArAdi saMbhave nahi, jIvamAM ajJAnavaza ahaMkArAdi je pariNAma Upaje che teno deha para Aropa karavAmAM Ave che, jIvanA bhAvane vyakta thavAnuM sAdhana mAtra deha che. paraMtu dehane ahaMkArAdi bhAva nathI. jo ahaMkArAdi zarIranA hoya to kRza dehamAM jJAnanI vizeSatA, skula dehamAM alpamati saMbhave nahi. deha ja jo AtmA hoya to AvuM laghugurupaNuM zakya nathI vaLI jema spardhAdi indriyonAM lakSaNo IndriyothI grAhya thAya che tema jo zarIra AtmA hoya to ahaMkArAdi IndriyothI anubhavamAM Ave, paNa tema thatuM nathI. 214 : adhyAtmasAra
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ [09] zarIracaiva vAgaDatmatve, nAgaDanumUtasmRtirmaveta ! bAlatvAdidazAbhedA - ttatyaikasyA'navasthiteH // 18 // mUlArthaH vaLI zarIrane ja AtmA mAnavAthI pUrva anubhavelAnI mRti thaze nahIM kAraNa ke bAlya vagere avasthAnA bhedane lIdhe te ekalA zarIranI asthiratA che. bhAvArthaH vaLI zarIrane ja AtmA mAnavAmAM Avelo pUrve AhArAdinuM grahaNa kareluM smRtimAM Avaze nahIM. vaLI bAlya, yauvana tathA vRddhatva jevI zarIranI palaTAtI avasthAmAM ekapaNuM nathI ane huM bAlyAdirUpe hato tenuM bhAna - ahaMkAra to ekapaNe varte che. tethI zarIranA dharmamAM ahaMkArAdi ghaTI zakatA nathI. je tattva bAlyAvasthAmAM rahIne bALapaNAno ane yuvAvasthAmAM yuvAvasthAno anubhava karyo hato te anubhavajanya AtmA che. zarIra AtmArUpa hoya to AvI avasthAono anubhava thato nathI. [402] nAtmakuM, viDisthi taththAnusmRti ryataH | gRharAvAkSastha, tadghaghAtRvat ! 11 || mUlArtha vaLI zarIra AtmA kahI zakAze nahIM. kAraNa ke koI aMgano nAza thayA pachI paNa pUrve prApta thayelA padArthanuM smaraNa thaI zake che. jema gharanI bArI paDI javAthI paNa te bArIthI prApta thayelA padArthane jANanAra mANasane tenI smRti thAya che. bhAvArtha : jema gharanA eka aMgarUpa bArIno nAza thavAthI te vATe joyelA padArthono nAza thato nathI paNa te padArtho smRtimAM rahe che. vaLI netrano nAza thayA pachI pUrve joyelA padArthonI smRti rahe che. cakSurAdi zarIrarUpe AtmA hoya to tenI smRti rahevI zakya nathI. mATe deha ane jIva baMne lakSaNathI judA che. baMne eka kSetre hovAthI ekarUpe bhAse che te ajJAna che, ane tethI sarva pravRttino Aropa deha sAthe karavAmAM Ave che. [403] roSaH raNa ivAsanAmIca, 1 | bhrUNasya smaraNApatte-rambAnubhavasaGkramAt // 20 // mithyAtvatyAga : 215
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : kAraNa thakI ke kAryane viSe vAsanAnA saMkrama thakI smRti thavAmAM kaMI doSa nathI, ema tuM kaheto hoya to, to tema nathI. kema ke mAtAnA anubhavano garbhamAM rahelA bALakane viSe saMkrama thavAthI te bALakane paNa te smaraNano anubhava thaze. bhAvArtha : cArvAkamata : kAraNa-nimitta caitanyanI utpattinA kAraNa paMcamahAbhUta, ane kArya te deha, temAMthI utpanna thayelo AtmA. tuM mAne che ke aMgonA nAza thavA chatAM anubhavanA saM mane lIdhe padArthonuM dehasvarUpa AtmAne (dehane) smaraNa thAya che, jo ema mAnavAmAM Ave to mAtAnA dehanA saMbaMdhavALA garbhanA dehamAM paNa mAtAnA zarIranA anubhavano bALakamAM saMkrama thaze. paNa te prakAre thatuM nathI. mATe anubhava karanAra AtmA judo che. kevaLa dehathI utpanna caitanyane viSe vAsanAnA saMkramathI smRti rahe che tema mAne to te asatya che. jaDathI cetanathI utpatti thAya ke cetanathI jaDa Upaje che. evuM kyAreya banatuM nathI. cetana cetanarUpe ja pariName che. [404] nopAvAnAnupAveya-vAsanA, svairvavarzane / karAderatathAtvenAyogyatvAptesthitau // 21 // mUlArtha : hastAdinuM atathApaNuM (upAdAnarahita) hovAthI tathA paramANunI sthitine viSe ayogyapaNAnI prApti hovAthI upAdAna kAraNa thakI upAdeya vAsanA ane sthiratAnI buddhi thaI zakaze nahIM. bhAvArtha : jo acetananA svabhAvavALA mahAbhUtanA saMyogarUpa upAdAnanA kAraNathI pUrve kahI te jJAna svabhAvavALI vAsanA ane sthiratAnI buddhi thaze to hastAdikamAM smRti che tema mAnavuM paDaze. kAraNa ke te bhUta samudAya che. acetanavALA paramANuo hastAdikane utpanna karI zakaze nahIM. mATe caitanya dehathI utpanna thatuM nathI te siddha thAya che. AthI zarIranuM kArya e AtmA ema kahI zakAze nahIM. acetana caitanyanuM upAdAna thaI zakatuM nathI. kAraNane anurUpa 216 : adhyAtmasAra
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArya siddha thAya che. cetana cetanarUpe pariName che. jaDa jaDarUpe pariName che. baMnenA saMyoganI kriyAne tuM dehanI kriyA mAne che, te ajJAna che. [405] madyAtebhyo madavyakti-rapi no melakaM vinA / jJAnavyaktistathA bhAvyA'nyathA sA sarvadA bhavet // 22 // mUlArtha H maghanAM aMgo thakI madanI spaSTatA paNa melaka (puruSa) vinA thaI zakatI nathI, te ja pramANe jJAnanI spaSTatA jANavI. nahIM to te jJAnanI spaSTatA sarvadA thavI joIe. bhAvArtha H madirAne utpanna karanArAM sAdhano (aMgo) goLa, ATo vagerenuM mizraNa karanAra puruSa vagara te kArya thaI zakatuM nathI. te pramANe jJAnanI vyakita dehane viSe rahelA AtmA vagara thaI zakatI nathI. arthAt kevaLa goLa, ATAthI puruSanI hAjarI vagara madirA thaI zakato nathI tema dehanI pravRtti paNa jIvanI phuraNA (vyApAra) vinA thaI zakatI nathI. [406] rAjaraGkA divaicitrya - mapyAtmakRtakarmajam / suvahu vArivitti-vizepo nAnA maveta | 23 : mUlArtha : rAjA raMka vigerenI vicitratA paNa AtmAe karelA karmathI ja utpanna thAya che. nahIM to sukhaduHkhAdinuM viziSTa jJAna thaI zake nahi. bhAvArtha : A vizvamAM rAya ane raka, rogI ane nIrogI jevA vicitra bheda jaNAya che te jIve karelA zubhAzubha vyApAranuM pariNAma che. sahetu che. jo karma jevuM nimitta mAnavAmAM na Ave to AvI vicitratA ghaTatI nathI, paNa sarve prANImAM samAnapaNuM jaNAvuM joIe. are pASANAdika paNa sacetana che, te pRthvIkAya jIvonA zarIra che. temanI vicitratA paNa karmajanya che. [47] sAmAnya vAtmA, derAthavirodhanaH | tadvaktA sarvavijvainaM dRSTavAnvItakazmalaH // 24 // mUlAI : daSTa ane iSTa arthanA virodha rahita Agama thakI mithyAtvatyAga : 217
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA jaNAya che. te AgamanA vaktA sarvajJa che, te nirdoSa bhagavAne AtmAne joyo che. bhAvArtha : AgamanA vaktA sarva padArthanA jANakAra sarvajJa che, te vizva pratye nispRhabhAvavALA che. duSTa artha eTale pratyakSa sarva pramANathI prApta artha. ISTa artha eTale AgamAdithI anumAna pramANa. A baMne pramANathI virodha rahita AtmA jaNAya che. vaLI hAthane viSe jema muktAphaLa joI zakAya che tema AgamakartA sarvaze. AtmAne pratyakSa joyo che. temAM jagatanA jIvo saMsArI ane siddha be prakAre che. temAM saMsArI jIvanA aneka bheda che. [408] abhrAntAnAM ca viphalA nAmuSmikyaH pravRttayaH / / paravaJcanahetoH kaH svAtmAnamavasAdayet // 25 // mUlArtha : bhrAMti rahita manuSyonI paraloka saMbaMdhI pravRttio niSphaLa thatI nathI. paranA baMdhanane kAraNe kyo puruSa potAnA AtmAne viSAdamAM nAMkhe ? bhAvArtha : he bhadra ! ajJAna, moha ane saMzaya rahita, AgamavaDe AtmA siddha karanAra vratAdi, dAnAdinA zubha anuSThAno sArthaka thAya che. vaLI mokSAdikane viSe karelI pravRttio paNa sArthaka thAya che. guru AjJAe karelI pravRttio paNa svargAdikane Ape che. arthAt phaLanuM vidyamAnapaNuM pragaTa che. jo cArvAka kahetA hoya ke A sarva pratipAdana dhUrtanuM che to jJAnI evA jina zA mATe evuM dhUrtapaNuM karIne potAnuM aniSTa kare ? [40] siddhi sthAvavid vyatA, saMzayava tminaH | rasI viSANAkI, castArthaviSayaH punaH | 26 // saMzayathI paNa siddha thAya che. mUlArtha H sthANuM vigerenI jema saMzayathI ja AtmAnI siddhi spaSTa rIte thAya che. vaLI saMzaya kharazaMga vigeremAM bhinna bhinna arthamAM hoya che. 218 : adhyAtmasAra
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : jema dUra dekhAtuM sthANuM (vRkSanuM pUMThuM) che ke puruSa ema saMzaya thavAmAM puruSanI siddhi thAya che, tema AtmA che ke nahi tevo saMzaya ja AtmAne siddha kare che. gadheDo ane ziMgaDAM, AkAza ane puSpa, vaMdhyA-strI ane putra, vagere saMzaya thAya che te padArthanI vidyamAnatA batAve che. bhale gadheDAne ziMgaDA nathI ke AkAzane viSe puSya nathI. paNa te padArtha anyatra che, tethI jyAM je padArtha nathI tyAM zaMkA thAya che. teno artha e che ke vastu vidyamAna hoya to ja saMzaya thAya che. [410] ajIva iti zabdazca jIvasattAniyantritaH / masato na niSedha thatuM saMyotinighanAtuM ke 27 . mUlArtha : ajIva evo zabda jIvanA vidyamAnapaNAno niyama kare che. kAraNa ke chatA padArthanA saMyogAdikano ja niSedha karAya che. achatA padArthono niSedha hoto nathI. bhAvArtha : padArthano niSedha paNa sApekSa che. koI vastunuM astitva anya vastunI nAstithI paNa siddha thAya che. jo vizvamAM ajIva che to teno pratipakSa jIve che. vaLI avidyamAnapaNAno niSedha thaI zakato nathI. jema vaMdhyAne putra nathI paNa koI anya strIne putra che. tema niSedhathI paNa tattvanI siddhi thAya che. [411] saMyogaH samavAyazca sAmAnyaM ca viziSTatA / niSiddhayate padArthAnAM ta eva na tu sarvathA // 28 // mUlArtha : padArthonA saMyoga, samavAya, sAmAnya ane vizeSano ja niSedha karAya che paNa sarvathA padArthono niSedha karAto nathI. bhAvArtha : vastuno sarvathA niSedha thato nathI. paraMtu saMyogAdinI apekSAe niSedha kahyo che. saMyoga : "devadatta ghera nathI temAM ghara sAtheno devadattanA saMyogano niSedha che. devadatta anyatra che. ahIM devadattano niSedha nathI. samavAya ? gadheDAne ziMgaDAM nathI tyAM ziMgaDAMno niSedha nathI mithyAtvatyAga : 219
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa gadheDAne nathI gAyane ziMgaDAM che. arthAt gadheDAnA mastakano ane ziMgaDAMno niSedha nathI. sAmAnya : samAnabhAvano niSedha thaI zake che. bIjo caMdra nathI" arthAta "eka caMdra' sivAya bIjAno niSedha che, paraMtu caMdranI vidyamAnatA che. vizeSa : vizeSano niSedha. jema ke "ghaDA jevaDA motI hotA nathI paNa ghaDA ane motIno niSedha nathI. motI ghaDA jevA moTA nathI tema abhipreta che. te pramANe AtmA indriya grAhya nathI paNa upayogathI anubhavarUpa che, temAM AtmAno niSedha nathI, tema kahevAmAM AtmA grAhya thAya che. [412] zuddhaM vyutpattimajIvapadaM sArthaM ghaTAdivat / tarthakSa zarIra no paryAyamevataH || 20 || mUlAI H ghaTAdika zabdanI jema jIva evuM pada zuddha che. ane vyutpattivALuM paNa che, tethI te sArthaka che. te jIva zabdano artha zarIra thato nathI. kema ke tenA paryAya zabdamAM nathI. bhAvArtha : vyAkaraNanA niyama pramANe ghaTa pada jema zuddha che tema jIva pada zuddha che, vyutpattivALA padano artha jagatamAM avazya hoya che. tema jIva zabda paNa vyutpattivALo che. je jIvyo, jIve che ane jIvaze te jIva kahevAya che, te tenI vyutpatti che, tethI jIva pada sArthaka che, potAnA arthano bodha karanAra che, vaLI teno pratipakSa zabda ajIva paNa che. je kSINa thAya tenuM nAma zarIra che. tana, kAyA, deha tenA paryAyo che, jIva zabdanA jaMtu, janya, zarIrI, tanumAna, caitanya vigere vAcaka zabdo che. AthI jIvano artha zarIra thato nathI. [413] AtmavyavasthitestyAjyaM tatazcArvAkadarzanam / __ pApAH kilaitadAlApAH sadvyApAra virodhinaH // 30 // mUlArtha ? A pramANe AtmAnI siddhi thAya che. mATe cArvAkanuM darzana-mata tyajavA yogya che, kAraNa ke tenA AlApo - apalApa 220 : adhyAtmasAra
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubha vyApArano niSedha karanArA che, ane pApane utpanna karanArA bhAvArtha : A pramANe spaSTapaNe siddha thAya che, mATe tevA zuddhadharmanuM apalApa karanArA ke zubha anuSThAnono niSedha karanArA matano tyAga avazya karavo, temanA koI paNa prakAro pApamUlaka che, mokSamArga mATe vighAtaka che, mATe zIghratAthI tyajI devA. [414] jJAnakSaLAvIpo, nitvo nAsmRti saupatAH / kramAkramAbhyAM nityatve, yujyate'rthakriyA na hi // 31 // mUlArtha : bauddho kahe che ke jJAnanA kSaNanI paraMparArUpa AtmA che, nitya AtmA nathI. nitya mAnavAthI krame karIne athavA akrame karIne paNa arthakriyA ghaTatI nathI. bhAvArtha : bauddhamataH AtmA che te mAnIe chIe paNa te nitya che tema mAnatA nathI. jJAna kSaNanI dhArAvALo AtmA che, tethI pahelI kSaNe AtmA utpanna thAya che, tyAre tenI sthiti hoya che, bIjI kSaNe te jJAnarUpa dhArAno kSaya thAya che, arthAta AtmAno kSaya thAya che. Ama pratikSaNa jJAna utpanna thatuM rahe che. te ja AtmA che. krama eTale kALanA bhede kriyA karavI te, akrama eTale eka ja kSaNe sarva kriyAo karavI. te baMne vaDe arthakriyA jo AtmAne nitya kahIe to ghaTaze nahi. mATe AtmA nitya nathI. [ 415] svabhAvahAnito'dhrauvyaM krameNArthakriyAkRtau / abheLa 4 tatvamAve, yuvatsarvasambhavaH // 32 // mUlArtha : temAM jo AtmA krame karIne arthakriyA karato hoya to tenA nityapaNAnI hAni thaI mATe te AtmA nitya Tharaze. ane jo akrame yugapat karIne arthakriyA kare che, ema kahezo to ekI samaye sarva kriyAo thavI joIe. bhAvArtha : pUrve karelI kriyA saMpUrNa thayA pachI bIjI kriyAno AraMbha karavo te krama che. jo tame kramane mAnazo to tamArA mithyAtvatyAga : 221
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ nityapaNAnA matanI hAni thaze. akrama eTale kSaNasthAyIpaNuM arthAtu eka ja kSaNamAM sarva sthiti vigere kriyAnI utpatti ane anubhava thaze. to AtmA ja asat thaze, ane temAM to ame je (Agama) paryAyapaNuM kahyuM che te siddha thaze. AtmA dehathI svataMtra padArtha che te ame avazya mAnIe chIe paraMtu te AtmAne nitya mAnatA nathI. AtmA to jJAnakSaNAvali svarUpa che. eTale ke jJAna kSaNa (padArtha)nI dhArA (saMtAna) svarUpa AtmA che. je kSaNe A AtmA utpanna thAya che te ja kSaNe tenI sthiti che. bIjI kSaNe to teno saMpUrNa nAza thaI jAya che. Ama pratikSaNa navuM navuM jJAna utpanna thatuM rahe che. AvI je jJAnakSaNonI dhArA te ja AtmA che. AtmAne nitya mAnanArAone ame bauddho pUchIe chIe ke, kaho tamAro nitya AtmA je kArya (arthakriyA) kare che te kramathI kare che ke yugapatu (akramathI) ? jo tame kahezo ke kramathI kArya kare che to to ema ja thayuM ne ke pahelI kSaNe teno amuka kArya karavAno je svabhAva hato te naSTa thayo ane bIjI kSaNe bIjuM kArya karavAno svabhAva utpanna thayo. te paNa pachI naSTa thayo ane trIjI kSaNe trIjuM kArya karavAno svabhAva utpanna thayo. have jo A rIte pratipaLa svabhAvanI hAni thayA kare to AtmA ApoApa kSaNika ja siddha thaI jAya che. svabhAva-nAza eTale AtmAno ja nAza che. kemake svabhAva vinA vastuno sadbhAva hoI zakato nathI ane jo nitya AtmA yugapatuM kArya kare ja che ema tame kaho, to to pahelI ja kSaNe eka sAthe pUrvokta kazA ya krama vinA-AgaLanI badhI kSaNonA-kArya (arthakriyA) tyAM ja thaI javAnI Apatti Ave. Ama kramathI ke akramathI paNa nityAtmAmAM arthakriyAkAritva (kAryakAritva) ghaTatuM ja nathI. mATe ja AtmAne kSaNika mAnavo joIe. 222 : adhyAtmasAra
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ [41] kSaLije tu maiM roSo'smin, jhurvadravizeSite / dhruvekSaNotthatRSNAyA, nivRttezca guNo mahAn // 33 // mUlArtha : kurvadrupathI vizeSa karelA amArA kSaNikavAdamAM koI paNa doSa nathI. ane UlaTAno nityatvapakSane jovAthI utpanna thayelI tRSNAnI nivRttirUpa mahAguNa thAya che. (kurvadrupa = kAryazakti) bhAvArtha : Ama ame to AtmAne ekAnta kSaNika mAnIe chIe eTale amAre to pUrvokta koI doSano saMbhava ja nathI. pra. zuM kSaNika AtmA pratyeka paLe kArya karavAnA svabhAvavALo che ? u. nA. AtmA sUrvagrUpathI viziSTa jyAre bane tyAre ja te kAryotpAda kare, anyathA nahi. kUrvagrUpa eTale kArya karavAnI zakti (arthakriyAkAritva). je kSaNe arthakriyA (kArya) thAya tenI pUrvakSaNe (AtmA) pUrvagrUpathI viziSTa hoya. vaLI AtmAne jeo kSaNika nathI mAnatA temane to 'huM chuM' (banazmi) evuM grUva nirIkSaNa svarUpa Atmadarzana thavAnuM ja. eTale tenA punarjanmanA hetubhUta tRSNA paNa thavAnI. arthAt tene AtmA upara sneha thavAno ja. ane tethI te AtmA sukhanA sAdhano tarapha doTa paNa mUkavAno. jo AtmAne kSaNika mAnIe to 'huM chuM' evuM Atmadarzana thaze nahi. tethI tenI upara sneha nahi thAya; tethI sukhasAdhano prati doTa paNa nahi mukAya. Ama nitya Atmadarzana, virAganuM virodhI bane che. jyAre kSaNika rUpe AtmAnuM darzana to tRSNAnI nivRttino mahAna guNa prApta karI Ape che. [417] mithyAtvavRddhi nUna, tavetavapi varzanam / kSaNike kRtahAnirya-tathAtmanyakRtAgamaH // 34 // mUlArtha : te bauddhonuM darzana paNa nizce mithyAtvanI vRddhi karanAruM che, kema ke AtmAne kSaNika mAnavAthI karelAM karmano nAza ane nahIM karelA karmanI prApti e rUpa doSa Ave che. mithyAtvatyAga : 223
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : jaina:- bauddhamatanuM AvuM pratipAdana mithyAtvanI vRddhi karavA sivAya kazuM ja karatuM nathI. jo AtmA ekAnte kSaNika hoya to amuka kSaNe teNe je puNyAdi karyAM tenA phaLanI hAni thaI jaze, kema ke je AgAmI kSaNomAM phaLa maLavAnuM che te kSaNamAM to e AtmA rahyo ja nathI. vaLA anaMtara kSaNomAM je navo AtmA utpanna thayo teNe to dharmAdi karyAM nathI chatAM tene sukhAdinI prApti thaI jaze. Ama pahelI kSaNano AtmA ke jeNe dharmAdi karyAM tenuM tene phaLa maLaze nahi ane pachInI kSaNano navo AtmA ke jeNe dharmAdi kArya karyAM nathI tene sukhAdi bhogavavA maLaze. eTale karelAM dharmAdi (kRta)nA phaLano nAza ane dharmAdi nahi karavA chatAM te (akRta)nA phaLarUpa sukhAdino Agama ema be doSa Avaze. [416] dravyAnnayA'mAvA-dvAnAsaMmazra 6 / paurvAparyyaM hi bhAvAnAM sarvatrAtiprasaktimat // 35 // mUlArtha : eka (AtmarUpa) dravyano anvaya nahIM hovAthI vAsanAno saMkrama thaze nahIM. kAraNa ke padArthonuM pUrvApara5NuM sarvatra ati-prasaktivALuM che. bhAvArtha : bauddha:- amArA kSaNika AtmavAdamAM kRtanAza ane akRtAgama doSo AvI zakatA ja nathI kema ke ame vAsanA saMkrama mAnIe chIe. bhale AtmA ekAnta kSaNika hovAthI pratyeka kSaNe naSTa thaI jAya che paraMtu te te jJAnakSaNarUpa AtmA potAnAmAM rahelI vAsanAono uttarottara kSaNamAM saMkrama karato jAya che. eTale have uttarakSaNanA navA AtmAmAM pUrvakSaNIya dharmAdivAsanArUpa kAraNa AvI jatAM tenuM sukhAdi phaLa te jarUra bhogave. have kRtanAzAda doSo kyAM rahyA ? jaina : A vAta barobara nathI. tamArA mate to dareka kSaNa dareka AtmAno sarvathA nAza (niranvaya nAza) thaI jAya che. have jyAre prathama kSaNIya AtmA saMpUrNa naSTa thaI gayo tyAre te 224 : adhyAtmasAra
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmAnI vAsanA zI rIte bIjI kSaNanA navA AtmAmAM saMkrama pAmaze ? hA, jo pratyeka AtmAno saMpUrNa niranvaya) nAza thato na hota to jarUra be AtmA vacce kaIka saMbaMdha (anvaya-kaDI) raheta. ane tethI tenA dvArA vAsanA saMkrama paNa thAta. paratu evo koI eka dravyano anvaya to che nahi mATe vAsanA saMkrama saMbhavI zakato ja nathI. vaLI eka pUrvalaNa AtmA che ane bIjo uttarakSaNa AtmA che evuM jo AtmAdibhAvonuM tame paurvAparya kaho to tethI kAMI vAsanAsaMkrama utpanna nahi thAya. kemake amuka AtmAnI uttarAyaNamAM te ja AtmAno sajAtIya AtmA che tema bIjA tuM vagere AtmAo paNa kyAM nathI ? ema thatAM AtmA ane 3 AtmA vacce paNa paurvAparyabhAva banI jatAM AtmAnI vAsanAno uttarakSaNIya parva AtmAmAM saMkrama thaI javAnI (atiprasakti thavAnI) Apatti AvI jAya. Ama game te uttara AtmasaNamAM game te pUrvekSaNIya AtmANanI vAsanA saMkramanI atiprasakti thaI javAnI Apatti AvI jAya. [419] kurvadrUpavizeSe ca, na pravRttirna vA'numA / ___ anizcayAna vA'dhyakSaM, tathA codayano jagau // 36 // mUlArtha : kuvaitUpanA vizeSa vALo AtmA mAnavAthI zubhAzubha pravRtti thaze nahIM, anumAna thaze nahIM ane nizcaya nahIM hovAthI pratyakSa pramANa paNa raheze nahIM. te bAbata kSaNikavAdIne preraNA karatAM siddhAntIe nIce pramANe kahyuM che. bhAvArthaH bauddhaH je pUrvekSaNIya AtmAmAM uttarakSaNIya AtmAnuM smaraNAnukUla kurghadrupavizeSa hoya te pUrvekSaNIya AtmAnI vAsanAno ja taduttarasaNIyatadAtmAmAM saMkrama thAya ema ame kahIzuM. kusala0 bIjamAM aMkurotpAdanonukULa kurvidrapavizeSa nathI jyAre kSetrastha bIjamAM tevuM kurvidrapavizeSa che mATe temAMthI ja aMkurotpAda thaze. Ama kurghadrapavizeSavALo te te pUrvekSaNIya kSaNika padArtha mAnavAthI mithyAtvatyAga : 225
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ game te pUrvekSaNIya AtmAnubhavanI vAsanAno game te uttarakSaNAtmAmAM saMkrama thavAnI Apatti nahi Ave. uttarapakSa-nahi, (1) kurvakUpavizeSavALA kSaNika padArthamAM (ahIM kurvakUpavizeSa padano bahuvrIhisamAsathI vigraha karavo ThIka lAge che. kurghadrapavizeSa che jemAM tevo je kSaNika padArtha, te kSaNika padArtha paNa kurghadrapavizeSa kahevAya) koI pravRtti karatuM nathI. "A kSaNika bIja kurvidrupavizeSavALuM che mATe lAva, temAM aMkuroddezathI pravRtti karuM" - evuM koIne thatuM nathI. (2) have jema kurghadrapavizeSavALA kSaNikapadArthamAM pravRtti thatI nathI tema kSaNika padArthanuM (kSaNikatvanuM) anumAna paNa thaI zakatuM nathI. (A vAta AgAmI zlokamAM samajAvI che. ane (3) kSaNikatvanA nizcaya (savikalpajJAna) vinA tenuM nirvikalpaka pratyakSa (adhyakSa) paNa thaI zakatuM nathI. Ama tatsaNikamAM pravRtyabhAva, anumitvabhAva ane pratyakSAbhAva che mATe koI rIte padArthamAM kSaNikatvanI ja siddhi thaI zakatI nathI. udayanAcArye kusumAMjali granthanA pahelA stabakanI soLamI kArikAmAM je zloka mUkyo che te ja zloka upAdhyAyajI mahArAjA sAheba have uktavicAranI sAkSI tarIke rajU kare che. [42] na vainItve vinA tad cA- tamitranu bhavet | vinA tena na tatsiddhi-nAdhyakSaM nizcayaM vinA // 37 // mUlArtha te kutUpa vizeSavALA jIvane viSe, vaijAtya vizeSaNa) vinA tene pUrve anubhavelAnuM smaraNa thaze nahIM te smaraNa vinA anumAna thaze nahIM ane te anumAna vinA kurghadrupanI siddhi eTale zriya thaze nahIM tathA nizcaya vinA pratyakSa pramANa paNa thaze nahIM. - bhAvArtha : bauddha :- koThAramAM paDelA bIjamAMthI aMkuro utpanna nathI thato ane te bIja khetaramAM paDyuM tyAre temAMthI aMkuro utpanna thAya che tenuM kAraNa zuM ? 226 : adhyAtmasAra
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ naiyAyika : paraNi, salila, sUryakiraNa vagere sahakArI kAraNo khetaramAM maLyAM te kAraNo koThAramAM hAjara na hato mATe khetaramAM te bIja paDyA pachI ja temAMthI aMkura phUTyA. koThAramAM nahi. bauddha : jo koThAranuM bIja ane khetInuM bIja eka ja hoya to te bIja khetaramAM gayA pachI ja kema aMkura kArya utpanna kare ? jo tenAmAM aMkura utpanna karavAno svabhAva hoya to pahelethI ja koThAramAM te bIja hatuM tyAre ja aMkura kema utpanna na kare? mATe mAnavuM joIe ke bIja sthira (eka) nathI. koThAranuM je bIja che e ja bIja khetaramAM nathI, kintu be ya bIja taddana judAM che. beyamAM ekatAnuM je jJAna thAya che te bhrama che. padArtha mAtra kSaNika che. te pahelI kSaNe utpanna thaIne bIjI kSaNe saMpUrNa nAza pAmI jAya che. niyAyika H jo Ama ja hoya to have tame ja kaho ke koThAramAM rahelA kSaNika bIjamAMthI aMkura kArya kema na thayuM? ame to kahIzuM ke tyAM dharaNi, salilasaMyogAdi sahakArI kAraNono abhAva hato. bauddha : koThAranA bIjamAM kurghadrupa nAmano atizaya (vaijAnya) na hato tethI temAMthI aMkurakArya na thayuM. khetaranA bIjamAM te atizaya hato mATe temAMthI aMkurakArya thayuM. AnI sAme naiyAyiko kahe che ke jo bauddho A vaijAnya (atizayavizeSa)ne na mAne to temaNe vastune sthira mAnavI ja paDe ane sahakArInA abhAve ja koThAranA bIjathI aMkurakArya na thayuM ema svIkAravuM ja paDe. paNa teo to vastumAtrane kSaNika mAnavA taiyAra thayA che eTale pUrvokta Apatti dUra karavA vastumAM vajAtya mAnyA vinA chUTako ja nathI. paNa AthI ja teo bhAre musIbatamAM mukAya che. vaijAtyane mAnIne vastumAtramAM kSaNikatva siddha karavA gayA paNa vaijAtyane mAnavAthI ja kSaNikatva siddha thaI zakatuM nathI. te A rIte mithyAtvatyAga : 227
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ jema dhUma, bIja vigere kAraNamAM temaNe vaijAtya mAnyuM che tema vahni, aMkura vagere kAryamAM paNa temaNe vaijAtya mAnavuM ja paDaze. kemake vijAtIya dhUmAdithI game te agni (agni sAmAnya) utpanna thAya. TUMkamAM, kAraNavizeSathI kAryavizeSa ja utpanna thAya (kAryasAmAnya nahi) ema mAnavuM ja paDaze. Ama kAraNavizeSathI kAryavizeSanuM ja anumAna thAya e vAta nakkI thaI. eTale kAraNasAmAnyathI kAryasAmAnyanA anumAnano to uccheda ja thaI gayo. to have prazna thAya che ke kSaNikatvanI siddhi zI rIte karavI ? "yat sat tat kSaNika'nuM e anumAna sAmAnya to have temanAthI thAya tema nathI. Ama je vaijAtyane mAnyA vinA (na tainAtyaM vinA) padArthamAM kSaNikatva (tA) manAya tema nathI te ja vaijAtyane mAnavA jatAM (tamana) anumAnoccheda (nAnumAM mata) thaI gayo. eTale have anumAnasAmAnya vinA kSaNikatvanuM padArthamAM anumAna paNa nahi thAya. (vinA tene na tatsaddhiH) bauddha : bhale anumAnathI padArthamAM kSaNikatvanI siddhi na thAya paraMtu nirvikalpa pratyakSathI to kSaNikatvanI siddhi thaI zake che ne? nirvikalpaka pratyakSane to ame pramANabhUta mAnIe chIe. naiyAyika : nahi. vikalpa (nizcaya) vinA to nirvikalpaka (adhyakSa=pratyakSa) pramANabhUta banI zake ja nahi ane kSaNikatvano vikalpa nizcaya) to thato ja nathI. mATe nirvikalpaka pratyakSathI padArthamAM kSaNikatva siddhi thaI zakatI nathI. anumAnathI paNa padArthamAM kSaNikatva siddhi thaI zakatI nathI eTale tamAro ekAMta kSaNikavAda mithyA kare che. [4ra7] chatA mijJAna, kSatrei 2 vAdyate voDaDamannamavuM to zuM, ArAmItyavahAragata che rUDa II mUlArtha : ekapaNAnuM pratyabhijJAna kSaNikapaNAno bAdha kare che. kAraNa ke je meM prathama anubhavyuM hatuM, te huM tene saMbhAruM chuM evo nizcaya thAya che. 228 : adhyAtmasAra
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha vaLI AtmA evuM avadhAraNa kare che ke, "je huM gaI kAlano anubhavanAra hato te ja huM, Aje te vastunuM smaraNa karanAro chuM." ahIM gaI kAlanA ane AjanA AtmAmAM ekatA (abhedono je nizcaya thAya che te ja batAve che ke AtmA pratipaLa vinAzI (kSaNika) na ja hoI zake. jo tema hoya to anubhavanAra ane smaraNa karanAra be eka ja che tevuM avadhAraNa thaI zake ja nahi. [42] nAminiSathavAthI yata, Dipi carthatA . nAnAjJAnAnvaye tadvat, sthire nAnAkSaNAnvaye // 39 // mUlArtha: A cirakALa sthAyI eka AtmAne viSe viSayano bAdha Avato nathI. kAraNa ke jema tamArA manamAM kSaNika AtmAne viSe paNa nAnA prakAranA jJAnano saMbaMdha karavAmAM ekatArUpa doSa Avato nathI, tema sthira AtmAne viSe nAnA prakAranA (ghaNA) kSaNono saMbaMdha karavAmAM paNa koI doSa Avato nathI. bhAvArtha : bauddha : tame kahyuM ke AtmAmAM ekatAnuM pratyabhijJAna thAya che mATe AtmAmAM kSaNikatva saMbhavI zake nahi. paNa ame tamane kahIzuM ke AtmAmAM ekatAnA viSayano ja bAdha che pachI zA mATe kSaNikatva na saMbhave ? . nahi, AtmAmAM ekatAnA viSayano bAdha (asaMbhava) nathI ja, kema ke jema tamArA mate jJAna kSaNika hovA chatAM e aneka jJAnonI saMtatimAM (anvayamAM) jema ekatAnuM bhAna bAdhita nathI tema sthirAtmavAdamAM paNa aneka jJAnonA lakSaNonA) anvaya (saMbaMdha)vALA sthira evA AtmAmAM ekatA kema na ghaTI zake? re ! sutarAM ghaTI zake. Ama jyAre AtmAmAM ekatAnuM pratyabhijJAna siddha thayuM eTale have tyAM kSaNikatva saMbhavI zakatuM nathI. [42] nAnA kArcevacaraNa-svAmI ra viruddha te | syAdvAdasannivezena, nityatve'rthakriyA na hi // 40 // mUlArtha : nAnA prakAranAM kAryonI ekatA karavAno svabhAva mithyAtvatyAga : 229
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavAthI syAdvAdanA sthApanavaDe nitya AtmAne viSe arthakriyAno virodha nathI. bhAvArtha : pUrve tame bauddhoe kahyuM hatuM ke nityAtmavAdamAM arthakriyA ghaTI zake ja nahi' paNa e vAta barobara nathI, syAdvAdano Azraya levAthI ame ema kahI zakIe chIe ke aneka kAryo karavAno ja ( mAtra) AtmAno svabhAva che. AtmAnA svabhAvo evA che ke te aneka kAryo (kramathI) kare ja, Ama have nityAtmAmAM arthakriyAkAritva (kAryajanakatva)no virodha raheto nathI. [424] nInAvAvaSyatavumena-zavataya: suvAH tham | pareNApi hi nAnekaradabhAvopagamaM vinA // 41 // mUlArtha : aneka svabhAvano svIkAra karyA vinA bauddha paNa nIlAdika (kALuM vigere)ne viSe atabhedanI zaktio zI rIte kahI zakaze ? bhAvArtha : vaLI ame nityAtmavAdI tamane bauddhone pUchIe chIe ke jo ekamAM aneka svabhAvano svIkAra nahi karo to tamane ja Apatti Avaze. nIlamAM-nIlathI bhinna je pItAdi (ta =nIla, atad=pItAdi) che, te aneka pItAdinA aneka bheda nIlamAM che. A aneka bhedazaktio (svabhAvo) nIlamAM zI rIte tame spaSTa kahI zakazo ? mATe ja ekamAM aneka svabhAvo tamAre paNa mAnavA ja joIe. [42] dhruvekSaLe'pi na prema, nivRttamanupavAm| grAhyAkAra iva jJAne, guNastatrAtra darzane // 42 // mUlArtha : AtmAnuM nitya IkSaNa karavAthI paNa anupadravane lIdhe sarvajJe premano niSedha karyo nathI. tethI A bauddhadarzana ne viSe grAha AkAranI jema tenA jJAnamAM kAMI paNa guNa nathI. bhAvArtha : tame bauddhoe kahyuM ke, 'AtmAmAM dhruvatAnuM darzana (nityatAnuM darzana) karavAthI to tenI upara rAga (mamatva) thAya 230 : adhyAtmasAra
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ane kSaNikatAnuM darzana karavAthI te rAganI nivRtti thavA rUpa mahAna guNa prApta thAya che. paNa A vAta barobara nathI. AtmAmAM nityatA mAnIe topaNa tenI upara prema (aprazasta mamatva) saMbhavI zakato nathI balba aMkalezano abhAva thatAM utpanna thatI vairAgyanI bhAvanAthI (anupaplavathI) e prema dUra thaI jAya che. evo koI niyama nathI ke eka vAra AvelI vastu pAchI jaI zake ja nahi. tame tamArI ja vAta karo ne ? tame jJAnasattati (jJAnapadanI jJAnasattatimAM lakSaNA karavI)mAM judA judA viSayonA AkAra grAhya bane che tema mAno cho ne ? ane te grAhyAkAro nivRtta thaI ja jAya che ne ? to jema jJAnasattatimAM AvatA grAhmaviSayonA AkAro nivRtta thAya che tema dhruva AtmAmAMthI prema paNa nivRtta thaI ja zake che. eTale "A kSaNikavAdamAM to premanivRttino guNa che te vAta bilakula barobara nathI. [4ra6] pratyutanAmAve di, svataH kSaNananurtiyA ! haitvanAdirataH sarva kriyAvinA bhavet | karU mUlArtha : UlaTuM anityapaNuM mAnavAthI svabhAve karIne ja kSaNika janmanI buddhivaDe hetukriyAnA phaLa upara anAdara thaze. ane tethI sarva kriyA niSphaLa jaze. bhAvArtha ? AtmAne anitya ja mAnavAthI ghaNA doSo utpanna thaze. AtmA dareka kSaNe marato ja hoya che. mATe anyane mAranArane doSa nahi Ave. zubhAzubha karmanA phaLa paNa nahi hoya, ane tethI dharmakriyA karavAnI jarUra nahi rahe. pachI mAnavane mAnava tarIke jIvavAnuM paNa prayojana nahIM rahe. arthAt mAnavajanma paNa nirarthaka Tharaze. [4ra7] tamAma tyAkhya-nityasvastha rarzanam | nityasatyacidAnanda-padasaMsargamicchatA // 44 // mUlArtha H tethI karIne nitya sat, cit ane AnaMdarUpa sthAnanA saMsargane IcchatA A kSaNikavAdInuM darzana tyajavA yogya che. mithyAtvatyAga : 231
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : kSaNikavAdathI Atmahitane hAni karanAra brAMti pedA thavA saMbhava che, mATe nitya, sata, cit AnaMdarUpa AtmAne ArAdhavo ane kSaNikavAdInAM darzanano tyAga karavo. [426] 2 , nA movatAtmA, pitAnAM tu rane | janmadharmAzrayo nAyaM, prakRtiH pariNAminI // 45 // mUlAI : ekAMta nityanA sAMkhyamata kapilanA darzanamAM to AtmA kartA temaja bhoktA nathI. vaLI A AtmAne mAyAnA dharmano Azraya nathI. paraMtu je teno Azraya che, te pariNAmavALI prakRti bhAvArtha : sAMkhyamata mAnyatA : sAMkhyo AtmAne puruSa padathI saMbodhe che, ane te puruSane karmano kartA ke bhoktA mAnatA nathI. puruSa sarvathA kamaLanI jema nirlepa che. chatAM saMsAramAM rahyo che, te vikAravALI prakRti che, A AtmA mAyAe utpanna karelA ahaMkArAdino AdhAra nathI. doSa prakRtino che. A prakRti puruSathI bhinna che, te jaDa prakRtinuM pratibiMba paDavAthI puruSane bhrama pedA thayo che ke huM je prakRti chuM. e bhrama bhAMgI jAya tyAre puruSa ane prakRti bhinna thaI jAya che. jJAnAdi dharmo paNa prakRtinA che, te pariNamanasahita che. puruSa pariNAmI nathI, tema mAnavAmAM Ave to puruSa anitya thaI jAya. tethI puruSa sarvathA apariNAmI che, tema mAne che. [42] prathamaH pariNAmoDayA, vRddhiInAnvitI ! tatoDapharatabhA-jiyapUtoya 46 . mUlArtha : dharmAdika ATha vaDe yukta evI buddhi e prakRtino prathama pariNAma che. te buddhi thakI anukrame, ahaMkAra, tanmAtrA, indriyo ane mahAbhUtothI utpanna thAya che. bhAvArtha prakRtino prathama pariNAma te buddhinA ATha dharmo che. te dharma, jJAna, vairAgya, aizvarya, adharma, sAtvika, itara, tAmasa che. enA vaDe yukta evI buddhino (mahatattva) e prathama vikAra 232 : adhyAtmasAra
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. tyAra pachI puruSamAM ahaMkArAdi utpanna thAya che. vaLI zabdAdika tanmAtrA, zrotrAdika pAMca jJAnendriya, hastAdika pAMca karmendriya ane mana vigere utpanna thAya che. | [4rU0] vidrupapuruSo vu, siddha caitanyamAnataH | sikristA viSayAMga-vaccheniyamatiH | ka7 mUlArtha : te buddhinI siddhi mATe caitanyanA pramANathI avacchedanA (jJAna) niyame karIne yukta caitanyarUpa puruSa che. anyathA tenI siddhi aviSayavALI che. bhAvArtha buddhi eTale tenI siddhi - viSayane grahaNa karavA puruSa AtmA che, kA buddhi aviSayavALI che, tevI jaDa prakRtinuM vistArarUpa A vaya hoya to akriya evA puruSane paNa mAnavAnI zI jarUra ? samAdhAna : cetana vidyamAM hoya to ja sukhaduHkhAdinuM bhAna thAya, buddhimAM je caitanyano bhrama thAya che, tethI cetana tattvane mAnavuM anivArya che. [431] hetutve puMsprakRtyarthe-ndriyANAmatra nivRttiH / dRSTAdRSTavibhAgazca, vyAsaGgazca na yujyate // 48 // mUlArthaH puruSane heturUpa aMgikAra karavAthI puruSa, prakRti, viSayo ane indriyonI atyaMta nivRtti tathA de" ane adaSTano vibhAga tathA vyAsaMga e koI paNa yukta thaze nahi. bhAvArtha : kevaLa puruSane - AtmAne ja sAdhyapaNe mAnavAthI puruSa, prakRti, mAyA, viSayo, IndriyonI nivRtti ghaTaze nahi. tathA daSTa laukikapaNuM ane adekha = lokottarapaNuM paNa ghaTaze nahi, vaLI anyano tyAga karI eka AtmAne viSe Asakti yukta thaze nahIM. [32] svane vyApratisatyA-traratnAna mAnataH | kraDha niyata-vyApAra pariva77 42 mUlArtha sAMkhya : svapna viSe vAghAdikanA saMkalpanI jema puruSapaNAnA ajJAnathI nizcita vyApAravALA ahaMkAranI kalpanA karAya che. mithyAtvatyAga : 233
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : jema svapnamAM vAgha sarpAdino bhaya bhrAMti che, chatAM te mane mArI nAMkhaze tevA manovyApArathI puruSa bhaya pAme che. te pramANe puruSapaNAnA abhimAna ajJAnathI thato vyApAra e buddhinuM kArya che. prapaMcano kartA che. paNa purUSane viSe te kartApaNAno Aropa karAya che. [4rUrU] tanmAtrAviRmastasmA -dmapatryotpattiotave / itthaM buddhirjagatkartrI, puruSo na vikArabhAk // 50 // mUlArtha : te ahaMkArathI tanmAtrAdino anukrama jagatanI utpatti mATe che, A pramANe buddhi jagatano kartA che, paNa AtmA vikAravALo nathI. bhAvArtha : te ahaMkArathI tanmAtrAdikano, eTale zabdAdika pAMca tanmAtrAo pAMca jJAnendriyo, pAMca karmendriyo, ane pAMca mahAbhUtono, anukrama jagatanI saMsAranI utpattine mATe che, A pramANe jagatane racanArI buddhi che, paNa AtmA nirvikArI eTale kartApaNuM, bhoktApaNuM vigere vikArane pAmato nathI. [4rU4] puruSArthoparAno cau, vyApArAveza va ca / atrAMzI vedbhyahaM vastu, karomIti ca dhIstataH // 51 // mUlArtha : A sarva vyApAranA AvezamAM AraMbha karavAmAM puruSArtha ane uparAga (pratibiMba) e be kartA che, tethI karIne aMza jIvAtmA 'huM padArthane jANuM chuM, tethI tene karuM chuM, evI buddhi tene thAya che. bhAvArtha : buddhino vyApAra kRtino adhyavasAya che, e sarva adhyavasAyamAM AtmAnuM ekatvAbhimAna ane pratibiMba be ja kartA che. tethI jIvAtmAne huM padArtha jANuM chuM mATe karuM chuM evA prakAranI buddhi thAya che. [jarU] cetano'haM romIti, vuddhemevADaprahAtmayaH / etannAze'navacchinnaM, caitanyaM mokSa iSyate // 52 // mUlArtha : huM AtmA A sarva karuM chuM. e pramANe buddhino 234 : adhyAtmasAra
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ abheda mAnavAthI ahaMkAra thAya che, e ahaMkArano nAza thAya tyAre avicchinna (jJAnarUpa) caitanya rahe che. te ja mokSa che. bhAvArtha : huM cetana - AtmA A sarva karuM chuM' evI buddhi thAya che. kAraNa ke mana thakI AtmAnA bhedanuM jJAna thatuM nathI. paNa ahaMkAra thAya che. e ahaMkArano nAza thavAthI jJAnasvarUpa svabhAvavALuM caitanya ja tyAM avazeSa rahe che, ane te ja mokSa che. tema sAMkhyamata che. | [43] vuddhiAne duHA-sure pusuparataH | naranAthe yathA mRtI gayaparaniyI pha mUlArtha : jema sevakane viSe rahelo jaya ane parAjaya rAjAne viSe upacArathI kahevAya che, tema kartArUpa buddhine viSe sukha ane duHkhano AtmAne viSe upacAra karAya che. bhAvArtha jema sevakanA jaya ke parAjayano rAjAne viSe Aropa thAya che. tema pratikULapaNe vedavAlAyaka cittanA dharmo duHkha ane cittane viSe vedavA lAyaka anukULa dharmo sukha te kartArUpa buddhine viSe rahelA che. teno nirvikAra svarUpa puruSane viSe Aropa karavAmAM Ave che. vAstavamAM sukha-duHkha puruSanAM nathI. [37] kartA movattA 2 no tasmA-vAtmA nityo nizmanaH | adhyAsAdanyathAbuddhi-stathA coktaM mahAtmanA // 54 // mUlAI : tethI karIne AtmA kartA tathA bhoktA nathI, tathA te nitya ane niraMjana che. paraMtu adhyAsane lIdhe tenA para anyathA buddhi thAya che. bhAvArtha : Ama buddhinA AropathI manuSyone asatya jJAna thAya che. puruSa sAkSAt kriyAno kartA ke phaLano bhoktA nathI. paraMtu buddhie utpanna karelA pratibiMba kalpanAe karIne kartA bhoktAno Aropa che. AtmA-puruSarUpe nitya che. ane sakaLa karma rahita che. [43] proH mini - sarvathA | ahaGkAravimUDhAtmA kartA''hamiti manyate // 55 // mithyAtvatyAga : 235
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : sarvathA prakRtinA guNo ja karmone kare che, to paNa ahaMkArathI mUDha thayelo prANI 'huM kartA chuM' ema mAne che. bhAvArtha: prakRti eTale sattva, rajasa ane tamasa. A traNa guNo vaDe zubhAzubha karmo karAya che, tyAre mUDha prANI ahaMkAranA jJAnavaDe huM karmono kartA che ema mAne che. sAMkhyamata. [439] vicAryamANaM no cAru, tadetadapi darzanam / tivaitanyUyorcavAM, sAmAnaverakhyataH || 6 mUlArtha : te A darzana paNa vicAra karavAthI suMdara nathI. kema ke buddhi ane caitanyanuM adhikaraNa samAna che. tethI tenuM asuMdarapaNuM spaSTa ja che. - bhAvArtha ? A sAMkhyadarzananI AlocanA karatAM te yathArtha jaNAtuM nathI. kAraNa ke teo buddhi ane caitanyanuM samAna adhikaraNa mAne che. Ama caitanyanI jema buddhimAM nityapaNuM Avaze ane buddhinuM nityapaNuM Ave to vikalpAtmaka buddhi sahita kyAreya paNa puruSano mokSa na thAya tevo doSa Ave, mATe A darzana paNa yathArtha nathI. [440] buddhiH karvIca bhonI ca nityA cetrA sti nirvRttiH nityAM vetra saMsAraH prAthariyAta che 67 mUlArtha : tame buddhi kartA tathA bhoktA kahI. to te buddhi jo nitya hoya to mokSa thaze nahIM. ane jo anitya hoya to saMsAra thaze nahIM. kAraNa ke te buddhinI utti pahelAM dharmAdikano yoga nahoto. bhAvArthe prakRtinuM prathama pariNAma buddhine caitanyathI nitya kahI che. te buddhi jo kartA bhoktA hoya to teno kadI mokSa na thAya. ane te buddhi dharmAdika salvAdi guNarUpa puNya, jJAna vairAgya aizvarya AdivALI hoya ane jo anitya mAno to saMsAra raheto nathI. baMne rIte doSa Avaze. [44] pravRttAveva ghari-svIkAre va aa ! suvacazca ghaTAdau syA-dIddagdhAnvayastathA // 58 // 236 : adhyAtmasAra
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : prakRtine viSe dharmAdikano svIkAra karazo to pachI buddhi kone kahezo ? vaLI AvA prakArano dharmAdikano saMbaMdha ghaTAdikane viSe paNa sukhethI kahevA lAyaka thaze. bhAvArtha jo prakRtine viSe pUrve kahelA satyAdi dharmano svIkAra karazo to pachI te dharmAdikathI bIjI buddhi kone kahezo ? vaLI jo jaDa prakRtimAM dharmAdi rahI zakatA hoya to ghaTAdine viSe paNa dharmAdi kahI zakAze. jaDapaNAe karIne samAnapaNuM thaze. [442] kRtibhogau ca buddhe-zced bandho mokSazca nAtmanaH / tatakSAtmAnamuddizya, vaizUTameghaduta che ? | mUlArthaH vaLI jo kartApaNuM ane bhoktApaNuM buddhine ja hoya to AtmAne baMdha ane mokSa ghaTaze nahIM. ane jo tema thaze to AtmAne ja uddezIne ja kapilAdike kahyuM che te sarva vyartha jaze. bhAvArtha: buddhine viSe kartA ane bhoktApaNuM mAnavAthI, buddhine to baMdhamokSa che nahIM, ane AtmAnA paNa baMdhamokSa ghaTaze nahIM. [443] paJcaviMzatitattvajJo, yatra yatrAzrame rataH / nadI munDI ziyI vApa, mukhyatve mAtra saMzavaH | 60 || mUlArthaH pacIsa tattvone jANanAro prANI koI paNa Azrayane viSe Asakta thayelo. jaTAdhArI muMDa ke zikhAvALo hoya to paNa te bhavabaMdhanathI mukta thAya che. bhAvArtha sAMkhyamata vizvane 25 tattvamaya mAne che. 1. puruSa = apariNAmI nitya - cetana - akartA nirguNa. 2. prakRti = pariNAmI nitya, avyakta. 3. buddhi = prakRtino prathama pariNAma - mahAnamati - saMjJA. buddhinA ATha dharmo che. dharma-adharma. jJAna-ajJAna, vairAgya-avairAgya. aizvarya-anaizvarya. 4. ahaMkAra = buddhimAMthI utpanna thatuM tattva. 5 thI 20 SoDazagaNa, ahaMkAramAMthI utpanna thAya che. mithyAtvatyAga : 237
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 5 tanmAtrA = zabda, sparza, rUpa, rasa, gaMdha. 5 buddhindriya = zrotrAdi pAMca. 5 karmendriya = vApANi, (vANI) pAda, pAyu, upastha (jananendriya) 1 mana = saMkalpa vikalpa. - 16 5 tanmAtrAmAMthI utpanna thatAM AkAza, vAyu, teja, pANI. pRthvI, 25 kula 25 tattva che. kapila kahe che A 25 tattvane jANanAro mukta thAya che. jaina : puruSane baMdha nathI te nitya mukta che to pachI tene punaH mukta thavAnuM rahetuM nathI, tethI A tattvane jANanAro mukta thAya che vidhAna ahIM hAni pAme che. [444] etasya copacAratve, mokSazAstraM vRthA'khilam / / anyasya hi vimokSArthe, na ko'pyanyaH pravartate // 61 // mUlArtha : te baMdha mokSa jo AtmAmAM upacAra karazo to samagra mokSa pratipAdaka zAstra vRthA jaze, kAraNa ke bIjAnI mukti mATe anya koI pravRtti karatuM nathI. - bhAvArtha : puruSanA baMdha mokSa to upacArathI kahevAya che. vastutaH buddhi baMdhAya che, ane mukAya che paNa teno upacAra puruSamAM karAya che. bAkI puruSa to nitya mukta ja che. ene baMdha mokSa ghaTatA nathI. (kapila) he vidvAna : Ama kahevAthI mokSanuM pratipAdana vRthA thaze. [44] pitAnAM mate tamA-smayocitA tiH | yatrAnubhavasaMsiddhaH kartA bhoktA ca lupyate // 62 // mUlArtha H tethI karIne kapilanA matamAM prIti karavI nahIM. kAraNa ke te matamAM anubhavathI siddha thayelA kartA ane bhoktAno lopa karavAmAM Ave che. bhAvArtha : anubhavathI siddha thayeluM kartA bhoktApaNuM tathA baMdha mokSano lopa thayo che evA kapilamatamAM prIti karavI nahIM. 238 : adhyAtmasAra
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ [446] nAsti nirvANamityAhu-rAtmanaH ke'pyabandhataH / papazcAdhupalapi, harmananyAvyavasthitaiH || dArU | amokSavAda : yAjJikamata. mUlArthaH "AtmAne baMdha na hovAthI mokSa nathI' ema keTalAka kahe che. kAraNa ke prathama, pachI athavA sAthe paNa AtmAne karmabaMdhanI avyavasthA che. bhAvArtha : keTalAkano mata che ke AtmAne baMdha na hovAthI mokSa nathI. 1. AtmA utpanna thatAM pUrve karmabaMdha hoto nathI. kAraNa ke tyAM kartAno abhAva che. 2. zuddha utpanna thayelA AtmAne karmabaMdha thato nathI. 3. AtmA ane karma sAthe utpanna thAya to temAM kartA koNa ? ane baMdha kono ! Ama jo baMdha ja ghaTato nathI to mokSa kono mAnavo ? AthI mokSa jevI vastu nathI. [447] anAdiryadi sambandha, iSyate jIvakarmaNoH / tadAnantyAna mokSaH syA-tadAtmAkAzayogavat // 64 // mUlArtha: jo tame jIva ane karmono saMbaMdha anAdi kahezo to AtmA ane AkAzanA saMbaMdhanI jema te jIva karmano saMbaMdha anaMta thaze. eTale paNa mokSa yathArtha Tharaze nahIM. bhAvArtha : jo tame AtmA ane karmano saMbaMdha anAdi kahezo to, te AkAza ane AtmA jema anAdi che tevo saMbaMdha Tharaze. ane AkAzano nAza ke mokSa nathI to pachI AtmAno mokSa kevI rIte ghaTaze ? [446] tatatya, bhilo hetuH | santAnAnAditA bIjA-kukhat dehakarmaNoH // 65 // mUlArtha: te A mata atyaMta asaMgata che, kAraNa ke paraspara kAraNa ane kAryarUpa deha ane karmanuM che. bIjA ane aMkuranI jema mithyAtvatyAga : 239
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravAha vaDe anAdipaNuM che. bhAvArtha : jaina : tamAro e mata taddana asaMgata che. jIva ane karmanuM anAdipaNuM AkAza ane AtmAnI jema saMgata nathI paNa bIja ane vRkSanI jema anAdi pravAhavALuM che. kema ke AtmA ane AkAzano saMyoga to saMsArI ane siddha bane che. AtmAne karmano saMbaMdha bIja ane vRkSanI jema hovAthI bIja jema agnithI baLI jAya che pachI punaH UgatuM nathI tema tapAdithI zuddha dharma-vaDe karmabIja baLI javAthI punaH AtmAne baMdha thato nathI. AkAzane bhAva nathI tethI karmasaMbaMdha ghaTato nathI. [44] rtA vito veDhe, nIvaH mani Teyukta / yiAtoSamukSumme, DAnvitaLunAnavat // 66 // mUlArtha : jIva karmavaDe ja yukta chatAM dehane viSe kartA thAya che. ane dehe karIne yukta chatAM karmane viSe kartA thAya che, ane kuMbhane viSe daMDe karIne yukta kuMbhakAranI jema deha ane karma karIne yukta evo jIva kriyAnA phaLano bhoktA thAya che. bhAvArtha : vAdInuM kahevuM yathArtha nathI. jema daMDa, cakra vigerethI yukta evo kuMbhakAra ghaTano kartA bane che, ane ghaTayukta te ghaDAno bhoktA bane che. tema AtmA deha ane karmathI yukta thayelo zubhAzubha karmano kartA ane phaLano bhoktA bane che, sarva kSetre saMsArI jIva karma sahita hovAthI teno saMbaMdha anAdi che. [40] anAvisantaternAzaH sthANu vInA yorita / kukuTyaN'kayoH svarNamalayoriva vA'nayoH // 67 // mUlArtha : bIja ane aMkurAnI jema kUDI ane tenAM IMDAMnI jema athavA suvarNa ane tenA melanI jema A jIva ane karmanI anAdinI saMtatino nAza thAya che. bhAvArtha : saMsArano vyavahAra darzAve che ke bIja ane aMkura, kUkaDI ane IMDuMnI jema anAdi che suvarNa ane mATInI jema anAdinA saMbaMdhavALA chatAM mATI koI nimittathI nAza pAme che. 240 : adhyAtmasAra
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ suvarNa mATIthI agninA saMyoge nAza pAme che tema AtmA ane karmano saMyoga anAdino chatAM paNa saMyama ke tapa dvArA karmono nAza thAya che. mATI ane sonAno saMbaMdha sAMyogika che, tethI mATI chUTI paDatA suvarNa zuddhapaNe pragaTa thAya che. tema AtmA ane karmano saMbaMdha sAMyogika che. te karmo zuddha dharma dvArA nAza pAme che. tyAre AtmA zuddhapaNe pragaTa thAya che. [451] bhavyeSu ca vyavastheyaM, sambandho jIvakarmaNoH / anAdyananto'bhavyAnAM, syAdAtmA''kAzayogavat // 68 mUlArtha : A vyavasthA bhavya jIvone viSe jANavI, abhavyo jIvone AzrayIne to jIva karmano saMbaMdha AtmA ane AkAzanA saMyoganI jema anAdi anaMta che. bhAvArtha baMdha mokSanI vyavasthA ane pratipAdana. mukti thavAnI yogyatAvALo pariNAmika bhAva (bhavyatA) anAdithI che, te bhavya jIvone viSe che. ane abhavya jIva che temano karma sAtheno saMbaMdha AkAza ane AtmAnI jema anAdi anaMta jANavo. kAraNa tenAmAM mukti pAmavAnI yogyatA che nahIM ane thatI nathI. te jIvo saMsArI avasthAmAM ja rahevAnA che. [42] dravyamA samApi nIvanItvameva jIvabhAve samAne'pi bhavyAbhavyatvayobhidA // 69 // mUlArtha jema dravyapaNuM samAna chatAM jIvapaNAno ane ajIvapaNAno bheda che tema jIvapaNuM samAna chatAM paNa bhavya ane abhavyapaNAno bheda che. bhAvArtha: he bhadra ! sarva dravyomAM dravyapaNuM - vastupaNuM samAna chatAM jIva ane ajIvapaNAno bheda che. ajIvamAM jaDapaNuM che. jIvamAM cetanapaNuM che. te pramANe sarva jIvomAM jIvapaNuM samAna chatAM bhavya ane abhivyapaNAnA bheda che. bhavya jIva mokSapaNAne yogya hoya che, abhavyamAM mokSagamananI ayogyatA che. mithyAtvatyAga : 241
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ [453] svAbhAvikaM ca bhavyatvaM, kalazaprAgabhAvavat / nAzakAraNasAmrAjyAdvinazyanna viruddhayate // 70 // mUlArtha: ghaTanA prAgabhAvanI jema svAbhAvika bhavyatvano nAza thavAnA kAraNanI sAmagrIne lIdhe nAza thavAthI paNa koI virodha Avato nathI. bhAvArtha: ghaDAnA prAgabhAva (abhAva) thavA chatAM mATIno abhAva thato nathI. tema bhavyatva te mokSagamananI jIvanI yogyatA che. mokSa prApta thatAM te guNanI AvazyakatA nathI, bhavyatva e sahakArI kAraNa che. jIvatva e upAdAna kAraNa che tethI kAryasiddhi thatAM sahakArI kAraNa dUra thavA chatAM upAdAna kAraNa rahe che. bhavyatA siddhatvamAM samAI jAya che. zaMkA - badhA ja bhavyajIvo mokSe jaze to koI bhavya bAkI na rahetAM mokSa paNa raheze nahIM. ane keTalAka bhavya chatAM mokSa javAnA nathI to temanuM bhavyapaNe niSphaLa jaze. [454] bhavyocchedo na caivaM syAd gurvAnantyAnabhoMzavat / pratimAdalavat kvA'pi phalAbhAve'pi yogyatA // 71 // mUlArtha : AkAzanA pradezonI jema bhavyajIvo moTA anaMtAvALA che, te bhavyono sarvathA abhAva thaze nahIM. ane bIjI bAbatamAM kadAca phaLano abhAva hoya to paNa pratimA thAya tevA daLanI jema temAM yogyatA kahI zakAya. bhAvArtha: AkAzanA pradezo para rahelA bhAvikALanA samayo AThamA anaMte hovAthI teno kyAreya aMta thavAno nathI. tema mokSa javAvALA jIvo anaMtA jIvomAM AThamA anaMte che, tethI bhavyothI zUnya saMsAra banI zakaze nahIM. anaMtamAMthI anaMta jaze to paNa anaMtA raheze. vaLI jema paththara mAtramAM pratimA thavAnI yogyatA chatAM sAmagrInA abhAve te pratimA rUpe thaze nahIM. tema jAtibhavyo evI sAmagrInA abhAve mokSagamana karI zakaze nahIM. te pramANe abhavyono mokSa nathI. 242 : adhyAtmasAra
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ [455] naitadvayaM vadAmo yad bhavyaH sarvo'pi siddhyati / yastu siddhayati so'vazyaM bhavya edeti no matam // 72 // mUlArthaH sarva jIvo mokSa pAme che. ema amAruM kahevuM nathI. paraMtu je jIva siddhi pAme che te jIva avazya karIne bhavya ja hoya che. bhAvArtha : jaina darzanano mata evo nathI ke sarve bhavya jIvo mokSa pAmaze. paraMtu je mukta thaze te sarve avazya bhavya ja hoya [456] nanu mokSe'pi janyatvAdvinAzinI bhavasthitiH / nava, pravruttisthAnighanatvavyavasthitaiH | 72 / mUlArtha : vinAzanA svabhAvavALo AtmA mokSane viSe utpanna thAya che. tethI tenI pharIne saMsAramAM utpatti hovI joIe. teno javAba e che ke pradhvaMsanI jema mokSa avinAzI che. bhAvArtha : zaMkA : janmavALo AtmA vinAza svabhAvavALo che kAraNa ke janme te mare che tethI mokSa pAmaze to paNa te pAcho saMsAramAM utpanna thaze. vaLI mokSa utpatti dharmavALo che. pahelA jIva siddha nahoto. kALakrame mokSa thAya che. tethI ghaTAdikanI jema mokSa paNa nAzavaMta che. samAdhAna = mokSamAM AyuSyano abhAva che. te avinAzI tattva che. mATe evo niyama nathI ke je utpanna thAya teno nAza na thAya. tethI mukatAmAM puna: saMsAramAM janma letA nathI. mokSa zAzvata che. [47] 32 vecA, ara7 | jJAnAdeH karmaNo nAze, nAtmano jAyate vikrama 74 / / mUlArtha : mugarAdivaDe ghaTano nAza thavAthI pRthakapaNAe karIne jema AkAzanI vRddhi thatI nathI, tema jJAnAdika vaDe karmano nAza thavAthI paNa AtmAnI vRddhi thatI nathI. bhAvArtha : mugarAdivaDe ghaTano nAza thavAthI ghaTAkAzano nuM ! mithyAtvatyAga : 243
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ thato nathI. ke AkAzanI vRddhi thatI nathI. te pramANe jJAna dhyAnanA sevanathI jJAnAvaraNiyAdi karmano nAza thavAthI AtmA tenAthI mukta thaI bhinna rUpe rahe che. paraMtu AtmA kaMI sarvAkAzamAM vyApaka thato nathI. [458] na ca karmANusambandhA-nmuktasyApi na muktatA / yogAnAM bandhahetUnAmapunarbhavasaMbhavAt // 75 // * mUlArtha : karmanA paramANuonA saMbaMdhane lIdhe siddhi pAmelAnI paNa mukti nathI, evI zaMkA karavI nahIM. kAraNa ke baMdhanA heturUpa yogono punaH utpattino asaMbhava che. tethI siddhane saMsAra nathI. bhAvArtha: vAdI = tamAre mate karmapudgalo cauda rAjalokamAM che. to pachI lokAgre rahelA jIvone karmayugalono saMbaMdha thavAno tethI temanI mukti raheze nahIM. e zaMkA ayathArtha che. karmabaMdhanA kAraNabhUta manAdi yoganA tathA rAgAdi bhAvanA abhAvathI muktAtmAne karmasaMbaMdha thato nathI. tethI teo punaH saMsArI thatA nathI. muktAtmAne karmano saMbaMdha thavA mATe saMkaleza pariNAma joIe teno tyAM abhAva che. tethI siddha jIvone karmavargaNA sparzI zakatI nathI. [459] sukhasya tAratamyena prakarSasyApi sambhavAt / banAsurasaMvitti-kSaH siciti nirmaH | 76 / mUlArtha : sukhanuM taratamapaNuM hovAthI prakRSTa sukhano paNa saMbhava che, tethI karIne jemAM anaMta sukhanuM jJAna thAya che, evo nirbhaya mokSa che ema siddha thAya che. bhAvArtha : jema jagatamAM dhanavAna ane nirdhananI avasthA che. tema sukhanuM paNa alpAdhikapaNuM anubhavamAM Ave che te batAve che ke sukhanuM prakRSTapaNuM hovuM joIe. AthI anaMta sukhanuM jemAM jJAna thAya che evo mokSa nirbhayapaNe siddha thAya che. [460] vacanaM nAstitikAbhAnA-mAtmasattAniSedhakam / bhrAntAnAM tena nAdeyaM paramArthagaveSiNA // 77 // 244 : adhyAtmasAra
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : tethI karIne A nAstikanI jevA bhrAMti pAmelAnuM mokSanI sattAnuM niSedha karanAruM vacana paramArthanI gaveSaNA karanAra puruSe grahaNa karavuM nahIM. bhAvArtha : arthAt cArvAka jevA kevaLa viSayone sukharUpa mAnatA, ajJAnane poSatA, mokSano nirodha karatA vacano mokSArthIe mAnavA nahIM. [461] na mokSopAya ityAhurapare nAstikopamAH / vAsthati na detuzreSA teSAM vararthanA | 7 | mUlArtha: nAstika jevA bIjA keTalAka kahe che ke mokSano upAya ja nathI. teo kAryane mAne che. ane kAraNane mAnatA nathI. te tenI moTI kadarthanA che. bhAvArtha : cArvAkanI jema niyativAdIo "mokSano upAya mAnatA nathI. jyAre mokSanI niyati haze tyAre thaze. temane mATe mokSa sAdhya che, paNa tenuM sAdhana nathI. AvI mAnyatA te temanI mohajanita viTaMbanA che. [46] smapheva mavatIcanI niyatAvagheH | kAdAcitkasya dRSTatvAd bamASe tArkiko'pyadaH // 79 // mUlArtha : avadhinuM niyatipaNuM hovAthI akasmAta ja mokSa thAya che. evuM temanuM kahevuM asatya che. kema ke tevA avadhinuM niyatapaNuM kadAcita ja jovAmAM Ave che. bhAvArtha : kALanI maryAdA pUrNa thavAthI akasmAta mokSa thaze tema mAnavuM asatya che. tevuM apavAdarUpe jovAmAM Ave che. chatAM sAmAnya rIte mokSa tenA sAdhanonA nimittanA kramathI pragaTe che. mATe mokSArthIe mokSamArganI ArAdhanA karavI. [46] detupUpiniSedho na vAnapAyAvidhine 2 | svabhAvavarNanA naiva-mavadherniyatatvataH // 80 // mUlArtha : avadhino niyama che, tethI heturUpa sAmagrIno niSedha nathI, tathA AtmAnA niSedhano vidhi nathI. ane ema hovAthI svabhAvanI varNanA utpanna thatI nathI. mithyAtvatyAga : 245
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : kALanA niyamane ja grahaNa karavAthI jema ghaTanI utpattinA sAdhanono niSedha thato nathI. tema mokSane akasmAta gaNavAthI AtmazuddhinA sAdhanono niSedha thato nathI. niyata samaye ghaDo utpanna thavAmAM paNa sAdhanonI AvazyakatA rahe che tema, mokSa kyAre thavAno che te chadmasthanA jJAnano viSaya banato nathI, mATe mokSamArganA sAdhanonuM sevana karavuM jarUrI che. samyagdarzanAdi mokSanA sAdhano che. [44] 1 2 sArvatrijo mokSaH, saMsArasthApi darzanAt| na cedAnIM na tadvyakti-rvyaJjako hetureva yat // 81 // mUlArtha : saMsAranuM darzana thAya che, tethI sarvatra mokSa thato nathI. tathA hAlamAM te mokSanI spaSTatA nathI ema na kahevuM, kAraNa ke te mokSane pragaTa karanAra hetu sAdhana ja che. bhAvArtha : sarva kSetra ane kALane viSe game tyAre thaI janAro mokSa nathI. tethI tenA spaSTa hetu sAdhano hoya che. mokSanA upAya na karavAthI jIvono anaMta saMsAra jovAmAM Ave che. mATe ratnatraya jevA mokSanA upAya siddha che. [46] mokSoSAyoDastu vinvaya, nizco naitika cemnatam / tatra, ratnatrayasvaina, tathA mAvinizcayAt || 62 || mUlArtha : vAdI: mokSano upAya bhale ho, te upAyano amuka nizcaya nathI, ema jo tamAro mata hoya to te asatya che, kAraNa ke traNa ratnanuM ja te mokSanA upAyamAM nizcayapaNuM che. bhAvArtha : dareka darzanakAro mokSanA bhinna bhinna upAya batAve che temAM nizcita upAyano nirNaya thato nathI. - samAdhAna :- he prANI :- dareka kALe mokSano upAya eka ja hoya che, mATe bIjA upAyono tyAga karI samyakzAna, samyakdarzana ane samyakcAritra e traNe hetuo bhegA maLIne mokSa che. tenuM sevana karavuM te sAdhano pahelAnA abhyAsa arthe dAnAdi dharmanI pAtratA darzAvI che. 246 : adhyAtmasAra
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ [466] bhavakAraNarAgAdi-pratipakSamadaH khalu / __ tadvipakSasya mokSasya, kAraNaM ghaTatetarAm // 83 // mUlArtha : A traNe ratno saMsAranA heturUpa rAgAdikanA pratipakSa zatruo che. mATe e traNa ratno te saMsAranA vipakSa - zatrurUpa hoI mokSanA upAya hoya te vAta atyaMta yukta che. bhAvArtha saMsAranA kAraNabhUta ajJAna, moha ane rAgAdika che, eTale mokSanA kAraNa tenAthI vipakSa hovA joIe. ane te che samyajJAna, darzana cAritranI ekatA. te sivAya anya sAdhana nathI. ratnatrayanA aMtaragata anya hetuo che te sAdhakanI pAtratA mATe [67] maNa ratnatrayapAte nidhutA yathA | ___ parato'pi tathaiva syA-diti kiM tadapekSayA // 14 // mUlArtha : jema traNa ratnanI prApti thayA pahelAM karmanI laghutA koI paNa anya sAdhanathI thAya che, te ja pramANe mokSanuM sAdhana paNa bIjuM kaMI haze, mATe te traNa ratnanI ja apekSA zA mATe joIe ? bhAvArtha H sarva karmonA nAzarUpa mokSanA sAdhana ratnatraya kaho cho, paraMtu te ratnatrayanI pAtratA mATe, karmanI ladhutA mATe mArgAnusAriNI, sevA vagere hetu mAno cho, tema mokSa mATe bIjuM sAdhana thaI zakaze, to pachI kevaLa ratnatrayanI ja apekSA zA mATe ? [46] naivuM, catUrvasevaiva, pRhI no sAdhanA samyaktvAdikriyA tasmAd, dRDhaiva zivasAdhane // 85 // mUlArtha samAdhAnaH pUrva sevA Adi mokSanuM sAdhana thaI zakatA nathI. kAraNa ke te komaLa che, tethI te mokSa sAdhananI kriyA nathI. tethI karIne daDha evI samajvAdi kriyA ja mokSa sAdhanane viSe samartha che. mithyAtvatyAga : 247
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : samyaktva prApta pahelAnI pAtratA mATe mArgAnusAriNI guNonI kriyA sAmAnya komaLa che, tenAmAM karmanI laghutA karavAnuM sAmarthya che. paNa sarva karmanA samagra karmasamUhano nAza karavA ArAdhanA samartha che. kSayanuM kAraNa te na banI zake. baLavAna yoddhAnI jema ratnatrayanI [46] guLAH prAdurmavanyuai-thavA varmatAdhavAt / tathAbhavyatayA teSAM, kuto'pekSAnivAraNam // 86 // mUlArtha : vAdI : tathAbhavyatve karIne athavA karmanA lAghave karIne atyaMta guNo pragaTe che. tethI zA mATe tenI apekSAnuM nivAraNa karo cho ? - bhAvArtha : tathA bhavyatvano te te jIvane paripAka thatA karmalaghutA pAme che, karmalaghutA thatAM samyaktvanA guNo pragaTa thAya che, jyAre vastusthiti Ama ja che to mokSamArgamAM ratnatrayanI apekSA kevI rIte TALI zako ? [470] tathAmantratayADaDakSepArDe muLA na ca na atavaH / anyonyasahakAritvAd daNDacakrabhramAdivat // 87 // mUlArtha : tathAbhavyatvanA AkSepathI vIryotsAhAdika guNo mokSanA hetu nathI. ema amAro mata nathI. paraMtu ghaTane viSe daMDa cakra ane bhramaNa vigerenI jema anyonya sahakArI hovAthI te sarve hetu che. bhAvArtha: bhavyatA potapotAnA ja kALakSetra gurvAdika dravyanA lakSaNavALI sAmagrInA bhedathI nAnA prakAranA jIvone viSe vicitra prakAre hoya che. te ja tathAbhavyatA kahevAya che. jo sarva prakAre eka ja yogyatA mAnIe to sarva bhavyone ekIvakhate dharmAdikanI prApti thAya. ekalI bhavyatA svIkArIe to Avo doSa Ave, tethI bIjAM sAdhanonI paNa apekSA che. tethI samyagdarzanAdi sahakArI sAdhano mokSanA sAdhana thAya che. ghaTane mATe jema cakradaMDa vigere che tema vicAravuM. 248 : adhyAtmasAra
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ [47] jJAnadarzanavaritrA - bhupAyAstadumakSa parighAM virya, tyAguM mithyAtvavRddhi / ss mUlArtha : tethI karIne saMsAranA nAzane viSe jJAnadarzana ane cAritra e upAyo che. mATe tene niSedha karanAruM vAkya mithyAtvanI vRddhi karanAra hovAthI tajavA lAyaka che. bhAvArtha : arthAtu vAstavamAM saMsArane tarI javA mATe ratnatraya sAdhananI mukhyatA che. teno niSedha karanAra mithyAdarzana che mATe te darzanano tyAga karavo. [72] mithyAtvastha pAtA-putkRottamathathana | bhAvayetprAtilomyena, samyaktvasya padAni SaT // 89 // mUlArthaH uttama buddhirUpa dhanavALA puruSe A mithyAtvanA sthAnone tajIne tethI UlaTApaNe samyakatvanA cha sthAnonI bhAvanA karavI. bhAvArtha : buddhinA vaibhavavALA AtmAe mithyAtvanA tyAga mATe tenAthI viparIta mokSamArganA yathArtha sthAnakone AdaravA. cha sthAnako samyagadarzananA hetu che. tene vicAravAthI zraddhAbaLa vadhe che. citta zuddha bane. 1. AtmA che, anya padArthanI jema AtmA che. 2. AtmA nitya che. svayaMbhU ane avinAzI che. 3. AtmA, svabhAve svarUpano kartA che. 4. AtmA svarUpano kartA hovAthI bhoktA che. 5. zuddhAtmA mokSasvarUpa che. 6. te mokSanA upAyo samyagudarzanAdi che. mithyAtva tyAga mATe A cha sthAnakono Adara karavo. mithyAtvatyAga adhikAra saMpUrNa mithyAtvatyAga : 249
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ DoMgraha tyAga adhyayane jIvanA adhyAtma vikAsamAM mamatva jema bAdhaka che, tema kadAgraha paNa bAdhaka che. jIvane bahAranA zatru dekhAya che, paNa janmo sudhI duHkhadAyaka tevA aMtaraMgazatru dekhAtA nathI. vaLI mokSanA dvAra samA samyagdarzanane rokanArA mithyAtvanI jema A kadAgraha paNa mahAdoSa che. pASANa jema jaLathI bhijAto nathI tema kadAgrahI zAsra zravaNathI ke sadgurunA bodhathI dravato nathI. ajJAnarUpI aMdhakArathI jIva jema gherAI jAya che, tema kadAgrahI potAnI ja kalpanA ke vikalpanI jALathI gherAI jAya che. kadAgrahano artha che, asad kriyA ke AcArano Agraha, zuddha dharmanI dRSTie je kaMI prarUpaNA thaI te khoTI che, tema jaNAya chatAM potAnA kahelA kathanane sAcuM TharAvavAno Agraha te asagraha che. evA asagrahIne tattvano bodha pariNAma pAmato nathI. tethI gurujano paNa tenA pratye mauna seve che. kadAgrahIno maLatiyo-mitra hoya to te kutarka che. e kutarka tene sadbodha pratye javA deto nathI. potAnAmAM guNa nathI chatAM tenuM te pradarzana kare che, ane guNavAno pratye anAdara kare che. tenA jIvanamAM guNanA aMkuro phUTatA ja nathI. te potAnA ja kUvAmAM jAte DUbI mare che. koI sadbhAgye jo tene potAnA A doSano khyAla Ave, te samaye koI karuNAzIla mahAtmAno tene yoga thAya to kadAgrahanI jALamAMthI te chUTI zake. eka vAra saviveka janme pachI jIva mArge caDhI jAya che. jema prathama eka doSa saghaLA guNone bhasmasAt karato hato. tema have guNanI paraMparA jIvane doSathI mukta karI satnA zAsanamAM joDI de che. te jIva pachI paraMparAe svarUpanomokSano yAtrI bane che. 250 : adhyAtmasAra
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdha 4tho adhikAra 14mo kadAgraha tyAga [473] miththolIvInattanI vaha-masaMgrahatyAmudAritti ! ato ratistatra budhairvidheyA, vizuddhabhAvaiH zrutasAravadmiH // 1 // mUlArtha : asadgatanA tyAgane mithyAtvarUpI dAvAnaLane viSe megha samAna kahelo che, mATe zuddha AzayavALA ane zAstranA sArane jANanArA paMDitoe kadAgrahano tyAga karavA prIti karavI. bhAvArtha : mithyAtvanuM mULa asatuno - viparItatAno Agraha che. mithyAtva ke je bhavabhramaNanuM mukhya kAraNa che. te dAvAnaLa samA mithyAtvanuM jo zamana karavuM hoya to asagrahanA tyAgarUpa zItaLa jaLanuM siMcana anivArya che. mATe jene mATe zratanuM mAhAbhya che tevA AtmArthIe viparIta zraddhAdinA kadAgrahano tyAga karavo. [474] asadgrahAgnijvalitaM yadantaH, kva tatra tttvvyvsaayvlliH| prazAntapuSpANi hitopadeza-phalAni cAnyatra gaveSayantu // 2 // mUlArtha : jenuM citta asagraharUpI agnithI dagdha thayeluM che, tene viSe tattvanA nizcayarUpI latA kyAMthI hoya ? ane zAMtirUpI puSpo tathA hitopadezarUpI phaLonI anyatra ja zodha karo, te to ahIM saMbhave ja nahIM. bhAvArtha : mithyAmatine kAraNe jenuM aMtaHkaraNa asaddhrahanA agninI zAkhAothI bhaDake baLI rahyuM che, temane tattvanI zraddhArUpa zreNino (latA) vikAsa kyAMthI maLe ? vaLI viSaya-kaSAyonA zamanarUpa prakRSTa zAMtinA puSpo kyAMthI maLe ? ane guruvacananA upadezarUpa phaLanI prApti to kyAMthI maLe ? he AtmArthI ! tuM A kadAgrahanA dAvAnaLamAM kyAM aTavAyo, bahAra nIkaLa jA, ahIM tane AtmArtha nahi maLe. tene te anyatra zodha. kadAgraha tyAga H 251
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ [475] adhItya kiJcicanizamyakiJcidasadgrahAtpaNDitamAninoye / mukhaM sukhaM cumbitamastu vAco, lIlArahasyaM tu na tairjagAhe // 3 // mUlArthaH kaMIka bhaNIne ke sAMbhaLIne jeo asaghrahane lIdhe potAnA AtmAne paMDita mAne che, teo bhale sukhethI vANInA mukhane cuMbana kare, paraMtu teoe te vANInI lIlA ke rahasyanuM avagAhana karyuM ja nathI, ema samajavuM. bhAvArtha : zAstranA zabdonI smRtinA ke zravaNanA AdhAra para koI potAne paMDita mAne to te vANIvilAsa che. paraMtu teo zrutajJAnanA sArane pAmyA nathI, ema mAno. [476] satapradotsavanuccha-ghAMzatAbdhIkRtamughatoH | viDambitA hanta jaDairvitaNDApANDityakaNDUlatayA trilokI // 4 // mUlArtha H asadgahe karIne jemano ahaMkAra atyaMta UchaLe che tathA jemaNe bodhanA eka aMze karIne mugdha janone aMdha karyA che, evA jaDa puruSoe vitaMDAnA pAMDityanI kharaja vaDe karIne traNa jagatanA prANIone viTaMbanA pamADI che. bhAvArtha : asagrahanuM mULa ahaMkAra che, ane viparIta ke apUrNa jJAnathI garviSTha thayelA puruSoe bhoLAjanone sAmAnya manoraMjanarUpa bodha karI aMdha karyA che. temaNe kharekhara A jagatanA lokone avaLe mArge doya che. arthAt je pote mAnAdi kaSAyathI pIDAya che te anyane zuM bodhadAyaka thaze ? [47] vighohisya na vatra timothanuM tattvavirvatInaH | ____ azuklapakSasthitireSanUnamasadgrahaH ko'pi kuhU vilaasH||5|| mUlArtha jene viSe vivekarUpI caMdranuM darzana nathI. gADha aMdhakAra dekhAya che. tathA jene viSe tattvajJAnarUpI sUrya lIna thayo che. te kharekhara kRSNapakSanI sthitivALo asadgaharUpI amAvAsyAno vilAsa che. bhAvArtha : he bhavyAtmA ! je darzanane viSe sat asano viveka nathI. jyAM ajJAnarUpI aMdhakAra vyApelo che. tattvajJAnanI to leza chAyA paNa nathI tyAM jANe sUryAsta thayo che. Avo kRSNapakSanI 252 : adhyAtmasAra
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ amAvAsyA jevo aMdhakAra hoya tevA asagrahavALA prANImAM samyaktva kyAMthI hoya ? arthAt jene AtmAdi tattvanI zraddhA nathI te jIvo tattvanA rahasya kyAMthI jANe ? teo je jANe che te saghaLuM paudgalika che, temAM ja rAcavuM te asadgaha che. [478] kutarkadAtreNa lunAti tattva-vallI rasAtsiJcati dossvRkssm| kSipatyadhaH svAduphalaM zamAkhya-masadgrahacchatramartimanuSyaH // 6 // mUlArthaH asadgahathI AcchAdita thayelI buddhivALo manuSya kutarkarUpI dAtravaDe tattvarUpI latAne chede che. doSarUpI vRkSane rasathI sIMce che. ane samatA nAmanA phaLane nIce pheMkI de che. bhAvArtha : asagrahathI grasita, bhraSTa buddhivALo manuSya kutarkavaDe tattvanI zraddhAne chedI nAMkhe che. ane mithyAtva, avirati, kaSAya ane pramAdanA doSanA rasa vaDe siMcana kare che. ane tethI karIne potAnA samatArUpI svabhAvanA guNa-phaLane pheMkI de che. [479] asadgrahagrAvamaye hi citte, na kvA'pi sdbhaavrsprveshH| ___ ihAGkurazcittavizuddhabodhaH, siddhAntavAcAM bata ko'praadhH||7|| mUlArtha :asadgaharUpI pASANamaya cittane viSe kadApi sadbhAvanAnA rasano praveza thato nathI. tathA te cittane viSe manano vizuddha yukta bodharUpI aMkura paNa kadApi utpanna thato nathI. temAM siddhAMtanI vANIno doSa nathI. bhAvArtha : aho ! kadAgrahathI jenuM citta atyaMta kaThaNa thayuM che temAM dharmarUpI sadUbhAvanAno praveza kyAMthI thAya ! tevA patharALa bhUmimaya cittamAM bodhanA pariNamana rUpa aMkura phUTatA nathI. temAM AgamanA siddhAMtano doSa nathI. paNa samaja ane vivekano abhAva che. [480] vratAni cIrNAni tapo'pi taptaM, kRtA prayatnena ca pinnddshuddhiH| abhUtphalaMyattu na nihavAnAmasadgrahasyaiva hi so'parAdhaH // 6 // mUlArthaH vrato karyA, tapasyA karI. ane prayatnathI piMDazuddhi paNa karI, to paNa ninyavone tenuM kaMI paNa phaLa maLyuM nahIM. temAM kharekhara asadgahano ja doSa che. kAgraha tyAga : 253.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : jinavacananuM utthApana karyuM hoya, mArgathI viparIta prarUpaNA karI hoya, pachI bhale vrato AdaryA, ugra tapazcaryA karI ke bhikSAvRttimAM AhArazuddhi sAcavI arthAt bAhya cAritra pALyuM, paraMtu aMtaraMgamAM mithyA mAnyatAnuM jhera rahI gayuM to te karelA tapAdi sarva mithyA gayuM. temAM mukhya aparAdha asagrahano che. tapAdi anuSThAnano nathI. [481] sthAlaM svabuddhiH sugurozca dAturupa sthitA kAcana modkaalii| asadgrahaH ko'pigale grahItA tathApi bhoktuM na dadAti dussttH||9|| mUlArtha : potAnI buddhirUpI thALI che. ane temAM saguNarUpI dAtAra thakI koIka modakano samuha prApta thayo che, te chatAM asaghraha gaLethI pakaDe che, tethI tene khAvA deto nathI. bhAvArtha svabuddhirUpI thALa, citta prasannatA pAme tevA guruvacananA lADuthI pIrasAI gayo che. paraMtu pelA duSTa durAgrahathI mukha evuM jakaDAI gayuM che ke lADu gaLe Utarato nathI. tema durAgrahIne bodha zravaNa pariNAma pAmato nathI. [42] [ sArI cimartha kRtinA pravartataH _i| drAkSA hi sAkSAdupanIyamAnAH kramelakaH TAmu na muhUrta ke 10 / mUlArtha : guruvaDe prasAda karAtA arthane durAgrahI mANasa grahaNa karato nathI. tethI karIne zuM ? kAraNa ke kAMTAne bhakSaNa karanAro UMTa sAkSAta tenI pAse ja lAvavAmAM AvatI darAkhane khAto nathI. bhAvArtha : jema zULa sahita boraDI khAIne potAnA mukhanA lohIthI sukha mANanAra UMTa darAkha ApavAmAM Ave to khAto nathI. tema gurukRpAvaDe maLelA bodha - arthane durAgrahI grahaNa karato nathI. paraMtu viparIta bhAvone grahaNa kare che. [483] asadgrahAtyAmarasaMgatiM ye kurvanti teSAM na ratirbudheSu / viSTAsupuSTAH kila vAyasA no nirASTiA pramaM mavatti | 11 | 254 : adhyAtmasAra
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArthaH kadAgrahane lIdhe pAmarajanonI saMgati kare che. teone paMDito upara prIti hotI nathI. kAraNa ke viSTAvaDe puSTa thayelA kAgaDAo miSTAnnane khAvA viSe bilakula tatpara thatA nathI. bhAvArtha : viSTA viSe prIti dharAvatA kAgaDAo miSTAnna viSe prIti dharAvatA nathI tema jemane ajJAnIjanonI saMgati thaI che temane jJAnIjanono saMparka rucato nathI. [484] niyojayatyevamatiM na yuktau, yukti matau yaH prasabhaM niyungkte| __ asadgrahAdeva na kasya hAsyo'jale ghttaaropnnmaaddhaanH||12|| mUlArtha : je puruSa asadgahane lIdhe zuddha yuktine viSe potAnI buddhino niyoga karato nathI. paNa potAnI buddhine viSe yuktine baLAtkAre laI jAya che. te mANasa mRgatRSNikAnA jaLane viSe ghaDAnuM AropaNa karato chatAM kone hAMsI karavA lAyaka na thAya ? bhAvArtha : kadAgrahI manuSyo zAstrokta pratipAdanane viSe potAnI buddhine daDhapaNe doratA nathI. paraMtu potAnI mati kalpanA pramANe zAstranA vidhAnone samajavA ke samajAvavA prayatna kare che. jyAM vAstavamAM jaLa nathI paNa mRgajaLa che. tyAM jaIne ghaDo laI pANI meLavavA prayatna karIne hAMsIne pAtra thAya che. tema teo potAnI alpamati dvArA zAstronuM nirUpaNa karavA jAya che, te hAMsIne pAtra bane che. [485] asadgraho yasya gato na nAzaM, nadIyamAnaM zrutamasya zasyam / nanAma vaikalyakalaGkitasya prauDhA pradAtuM ghaTate nRpshriiH||13|| mUlArtha ? je puruSono kadAgraha nAza pAmyo na hoya, tene zAstra bhaNAvavuM prazasya nathI, kAraNa ke vikaLatAe karIne kalaMkita thayelA puruSane moTI rAjyalakSmI ApavI yogya gaNAtI nathI. bhAvArtha : jema AkuLatAvALA puruSane rAjya-lakSmI maLe to te tene mATe yogya nathI, tema jenuM mana asagrahathI gherAyeluM che, tene zAstrajJAna ApavuM yogya nathI. kadAgraha tyAga : 255
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ [486] Ame ghaTe vAri dhRtaM yathA sadvinAzayatyetsvaM ca ghaTaM ca sadyaH asadgrahagrastamatestathaiva zrutAtpradattAdubhayorvinAzaH // 14 // mUlArtha : jema kAcA ghaDAmAM pANI nAMkhyuM hoya to te potAno tathA ghaDAno tatkALa nAza kare che, tema jenI buddhi kadAgrahathI vyApta che, evA puruSane zrutajJAna ApavAthI zruta ane te puruSa baMneno nAza thAya che. bhAvArtha : kAcA ghaDAmAM pANI bharavAthI ghaDo ane pANI baMne vyartha jAya che. tema kadAgrahI puruSane zrutajJAna ApavAmAM Ave to teno durupayoga karavA dvArA te kadAgrahI potAnuM bhavabhramaNa vadhAre che, arthAt maraNanA pherA vadhAre che. zrutajJAnane jANyA vagara jeTaluM nukasAna nathI, tenAthI vadhu jANIne tenI viparIta prarUpaNA karavAmAM ahita che. [47] gavrUpraprastamate pravarte, hitopadeza hajI yovimUDhaH / zunIzarIre sa mahopakArI kastUrikAlepanamAdadhAti // 15 // mUlArtha : je puruSa kadAgrahavaDe jenI mati grasta thaI hoya evA puruSane hitopadeza Ape to te mUDha puruSa mahAupakAranI buddhithI kUtarInA zarIra para kastUrIno lepa kare che tema jANavuM. bhAvArtha : koI mahAtmA kadAcita kadAgrahIne hitopadeza Ape che to te kUtarInA zarIra para kastUrIno lepa karavA jevuM thAya che. kAraNa ke te lepanuM sukha te anubhavatI nathI. ke tene te lepa guNakArI thato nathI. te kadAgrahIne hitopadeza tenA sukhane mATe thato nathI. [488] kaSTena labdhaM vizadAgamArthaM dadAti yo'sadgrahadUSitAya / sakhidyate yatnazatopanItaM, bIjaM vapannUSarabhUmideze // 16 // mUlArtha : je puruSa mahAkaSTathI meLavelo nirmaLa Agamano artha kadAgrahathI dUSita thayelA manuSyane Ape che, te mANasa seMkaDo prayatnothI pAtra karelA bIjane ukhara bhUmimAM vAvIne kheda pAme che. 256 : adhyAtmasAra
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : jema ghaNA prayatna prApta karelAM bIja ukhara bhUmimAM vAvIne te naSTa thavAthI kheDUta kheda pAme che. tema ghaNA prayatna AgamanA rahasyano bheda meLavIne te viparIta mativALA kadAgrahIne ApavAthI ApanArane khedanuM kAraNa bane che. [489] zRNotizAstrANi gurostadAjJAM karoti nAsadgrahavAnkadAcit / vivecakatvaM manute tvasAragrAhI bhuvi svasya ca cAlanIvat // 17 // mUlArtha : kadAgrahI puruSa kadAcita paNa guru samIpe zAstranuM zravaNa karato nathI, tathA tenI AjJAmAM raheto nathI. ane cAlaNInI jema asArane ja grahaNa karanAro te pRthvI para potAne ja vivecaka mAne che. bhAvArtha : jema cAlaNInI racanA evI che ke te anAjanA photarAne nisArane grahaNa kare, tema kadAgrahI puruSa guruno yoga maLavA chatAM temano upadeza sAMbhaLato nathI, temanI AjJA mAnato nathI, paraMtu pote sarva tatva jANe che evA ahaMkAramAM jAte ja upadezaka banI jAya che. vivekane badale vivecaka bane che. arthAt sAra grahaNa karavAne badale asArane grahaNa kare che. [490] dambhAya cAturyamadhAya zAstraM, pratAraNAya pratibhApaTutvam / garvAya dhIratvamaho guNAnAmasadgrahasthe viparItasRSTiH // 18 // mUlArtha : aho kadAgrahane viSe rahelA puruSanA guNonI kevI viparIta sRSTi che? ke jethI tenI caturAI daMbhane mATe thAya che. zAstra pApane mATe thAya che. buddhinI kuzaLatA pratAraNane mATe thAya che, ane dhIrapaNuM garvane mATe thAya che. bhAvArtha : kadAgrahI puruSanA viparIta AcaraNanI paNa eka sRSTi che, tenI caturAI daMbha mATe, zAstradhyayana usUtratA jevA pApa mATe, ane buddhi cAturya anyane ThagavA mATe thAya che. dhIraja kevaLa ahaMkAra mATe hoya che. Ama tenAmAM dekhAtA guNonuM te vaLa zIrSAsana kare che, guNo paNa tenAmAM durguNarUpe kAma kare kadAgraha tyAga : 257
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ [491] asadagrasthena samaM samantAtsauhArdabhUduHkhamavaiti tAga / upaitiyAddakkadalI kuvRkSasphuTatruTatkaNTakakoTikIrNA // 19 // mUlArtha : duSTa vRkSonA phUTatA ane tUTatA karoDo kAMTAe karIne vyApta thayelI keLa jevuM duHkha pAme che. tevuM duHkha kadAgrahamAM rahelA puruSanI sAthe maitrI karanAra mANasa paNa pAme che. bhAvArtha : bAvaLa ane boraDI sAthe ugelI keLa te kutsita vRkSonA kAMTAthI haNAI mahAduHkha pAme che. kAMTA keLanA pAMdaDAne toDI nAMkhe che. te zAkhA ane thaDamAM bharAIne keLane mahAduHkha Ape che, tema kadAgrahI puruSa sAthe maitrI karIne sajjana mANasa mahAduHkha pAme che. [492] vidyA viveko vinayo vizuddhiH siddhaantvaalbhymudaartaac| asadgrahAdyAnti vinAzamete guNAstRNAnIva knnaaddvaagneH||20|| mUlArtha : asagrahI thakI vidyA, viveka, vinaya, vizuddhi, siddhAMta paranI prIti ane udAratA e sarve guNo dAvAnaLanA taNakhAthI tRNanI jema nAza pAme che. bhAvArtha : vighA = AgamAdino abhyAsa viveka = kRtyAkRtyano vicAra vinaya : namratA. vizuddhi AhArAdinI vizuddhi, siddhAMta - prabhuvacanamAM prIti, udAratA : uttama svabhAva, dAtArapaNuM AtmAnA AvA utkRSTa guNo jema agninA taNakhAthI tRNano Dhagalo nAza pAme che, tema asagrahathI guNono rAzi nAza pAme che. mATe he bhavyAtmAo ! jo tame hitavAMchu hoya to koI paNa prakArano kadAgraha tyajI dezo. [493] svArthaH priyo no guNavA~stu kazcinmUDheSu maitrI na tu tttvvitsu| asadgrahApAditavizramANAM sthitiH vinIsAvadhamAdhamAnAmuM 20 || mUlArtha : kadAgrahIne potAno svArtha ja priya lAge che paNa, koI guNavAna priya lAgato nathI. te mUrNa puruSonI maitrI kare che, paNa tattvajJAnInI maitrI karato nathI. kadAgrahe jemane vizrAMti ApI che evA 258 : adhyAtmasAra
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhamamAM adhama puruSonI AvI ja sthiti hoya che. bhAvArtha : kadAgrahInI manodazA te juo. potAnA svArtha poSaNamAM temane guNavAna AtmA pratye prIti thatI nathI. te mUDha mANaso sAthe maitrI kare che, paNa tattva'nIothI dUra rahe che. kadAgrahe jenA manane gherI lIdhuM che tevA puruSonI AvI sthiti thAya che. [494] ida viya~statvamudAbuddhirasadgrahaM yastRNavajjahAti / jahAti nainaM kulajeva yoSidguNAnuraktA dayitaM yazaH zrI // 22 // mUlArtha : A pramANe tattvArthane jANanAra udAra buddhivALo je puruSa tRNanI jema asadgahano tyAga kare che, tenA guNone viSe anurAgavALI yazalakSmI, patine kuLavAna strI na taje tema kadApi tyAga karatI nathI. bhAvArtha : mokSArthI arthAt tattvane vizadatAthI jANanAra muni kadAgrahano zIghratAthI tyAga kare che tevA mahAtmAone guNothI bharapUra, guNo pratye anurAgavALI yazalakSmI vare che, te pachI satI strInI jema kyAre paNa te mahAtmAne tyajI detI nathI. mATe sajjanoe, mokSArthIe ke sAdhake udAracitta thaI guNavAnonA guNono Adara karavo, sadgurunA bodhane saraLa cittathI grahaNa karavo. pote mAnelA matAgrahano tyAga karI prabhunA vacanane pramANa mAnavA. koI mata ke paMthathI doravAIne dharmane nAme paNa asaddhahamAM ghaDI ahitane AmaMtraNa ApavuM nahIM. asaMgraha tyAga adhikAra pUrNa. * kadAgraha tyAga C 259
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthakArazrIe A graMthamAM uttarottara vikAsazIla AyojananI gUMthaNI karI che. mithyAtvano tyAga thAya te samyakatvano svAmI thAya. kadAgraha tyAga kare saanuSThAnanI pAtratA Ave, tyAre jIva adhyAtmayogane prApta kare. mokSane prayojanabhUta je AtmavyApAra te yoga che. graMthakAre yoganA asaMkhya prakAra kahyA che, temAM atre mukhya be prakAranuM nirUpaNa karyuM che. 1 karmayoga. 2. jJAnayoga. 1. karmayoga : arthAt saMsAranA vyavahArane karmayoga kahyo nathI, paraMtu mana, vacana, kAyAdinI pravRtti chatAM te niravadya hoya, anyane hAnikartA na hoya ane svane mATe hitakArI hoya tevI pravRtti te niravadya karmayoga che. je je bhUmikAe je AvaMzyakAdi kriyA karavA yogya che. te AdarapUrvaka karavI te karmayoga che. karmayoga e jJAna ke dhyAna yoga pUrvenI abhyAsaMdazA che. jIvanA adhyAtmavikAsane rUMdhanArA maLa vikSepa ane ajJAna che. karmayoga dvArA maLa dUra thAya che, ane citta jJAnayogane anurUpa thAya che, tyAre vikSepa dUra thAya che. vaLI jJAnadazA Ave. ajJAna dUra thAya che. sAMsArika kriyAothI nivRtti thaI samyam pravRtti karavI, samitinuM sevana karavuM te karmayoga che. A karmayoga azubha ane sAvadyapApakarmathI jIvane pAcho vALI zubhayoga sudhI laI jAya che, pariNAme karmayogI svargAdinAM sukho pAme che. karmayogamAM samitinI pradhAnatA che to jJAnayogamAM nivRttinI pradhAnatA che. jJAnayoga muktinuM sAdhana che. joke karmayoga jJAnayoga pahelAnI bhUmikA che. adhyAtma mArgamAM jJAnayoga zreSTha che. zuddha upayoganI avasthAne pragaTa karanAro che. je zuddhadharmamAM lIna che tene AvazyakAdi kriyA karavAno vikalpa nathI. chatAM yoganA 260 : adhyAtmasAra
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsakALamAM cittazuddhi ane sthiratA mATe kriyA kare che, ane jJAnadazAmAM te kriyA sahaja chUTI jAya che. yogArUDha AtmAne kriyAno Agraha ke anAgraha nathI. jJAnayogIne viSamatA nathI. UMca-nIca. vidvAna ke ajJAnI, vaizya ke zudra jevA bheda nathI. dareka jIva pratye samabhAva varte che. jema ke kevaLa saMsAravRttivALo kUtarAne joIne teno tiraskAra karaze, karmayogavALo tene haLavethI jAkAro Apaze. paNa jJAnayogI rAmadAsa svAmI jevA kUtarAne roTalA laI jato joI bolI UThyA bhagavAna UbhA raho roTalA lUkhA che. ghI copaDI ApuM." arthAt jJAnayogIne Avo bheda nathI. A manodazA je svayaM AtmasvarUpe rahyA che temanI che. vyavahAradharmavALAne kaMIka bheda raheto hoya che. jJAna yogI sarva jIvamAM AtmAno sAkSAtkAra kare che. tethI temane bheda UbhA thatA nathI. Ama vaiSamyamAM paNa arthAt UMcA ke nIcamAM sAmyanuM darzana karavuM te vAstavamAM vairAgya jevo guNa banI rahe che. AthI jJAnayogIne IniSTano koI vikalpa UThato nathI. pUrvanA sukhanI smRti na kare. bhAvinI ciMtA na kare, laukika AcArathI mukta paNa lokottara AcAranA te ArAdhaka che, e jJAnayogInI avasthA jJAnayogInuM zuddhAtmA sAthe aikya hovAthI dhyAnayogamAM ArUDha thaI karmamukta thAya che. arthAt bhagavAna ane bhakta have alaga nathI. bhakta ja bhagavAna svarUpe pragaTa thAya tevI abhedatA e jJAnayogamAM siddha thAya che. anya darzanakAroe paNa jJAnayoganI prazaMsA karI che. "bhagatane svarga, svargathI adhika jJAnIne phaLa deI re." karmayoga e adhyAtmayoganI abhyAsadazA che. jJAnayoga e samAdhidazA che. dhyAnayoga e guNa zreNinI sAdhanA che muktiyoga e siddhattva che. yogasvarUpa : 261
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdha pamo yogasvarUpa [41] asadmavyayAdvAnta-mithyAttvaviSavipuSaH | samyaktvazAlino'dhyAtma-zuddheryogaH prasidUyati // 1 // mUlArtha : asadgahano nAza karavAthI jeNe mithyAtvarUpI viSanA biMduonuM vamana karyuM che, ane tethI karIne samyaktva vaDe zobhe che, tene adhyAtmanI zuddhi karanAro yoga siddha thAya che. bhAvArtha : prathama kadAgrahano tyAga thAya, viparIta mAnyatArUpa mithyAtvanA viSanuM vamana thAya, tyAra pachI samyagdarzananI prApti thAya che. tevA AtmAne adhyAtmanI zuddhi karanAro yoga eTale AtmAne paramabrahmapaNAnI prApti siddha thAya che. [416] rmajJAnavimevena, sa dvidhA taMtra cA'nimaH / AvazyakAdivihitakriyArUpaH prakIrtitaH // 2 // mUlArtha : te yoga ane karmanA bhede karIne be prakAre che. temAM pahelo karmayoga AvazyakAdi vidhi karavArUpa kahyo che. bhAvArtha : yoga be prakAre che, 1, karmayoga 2. jJAnayoga. yoga : mokSane kAraNabhUta koI AtmAnI pariNati - te sarve yoga che. adhikAra 15mo karmayoga : avazya karavArUpa dharmakriyA sAmAyika Adi Avazyako. jJAnayoga dhyAna karavA lAyaka AtmaciMtana karavArUpa jJAnayoga che. [47] zarIraspandrarmAtmA, thayuM puSyanakSaLam / karmA''tanoti sadrAgAtkarmayogastataH smRta // 3 // mUlArtha : jethI karIne zarIranA vegarUpI karmanA svarUpavALo A karmayoga sArA premathI puNyanA lakSaNavALI kriyAo kare che tethI tene karmayoga kahyo che. bhAvArtha : karmayoga prAye zArIrika saMbaMdhavALo hovAthI tenI 262 : adhyAtmasAra
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceSTAo pravRtti ane nivRttirUpa hoya che. deva gurnAdikanI bhakti-vaDe puNya upArjana thAya che, jenA phaLavaDe prAye sAtavedanIya karma baMdhAya che. arthAt zubha karmabaMdha thAya che tethI tene karmayoga kahyo che. te prAye yoganI azubha pravRttino tyAga ane zubha pravRttinA AdararUpa hoya che. [498] AvazyakAdirAgeNa, vAtsalyAdbhagavagirAm / prApnoti svargasaukhyAni, na yAti paramaM padam // 4 // mUlArtha H Avazyaka vigere kriyA paranA rAge karIne jinezvaranI vANI paranA vAtsalya karIne prANI svarganA sukho pAme che. paNa mokSa padane pAmato nathI. bhAvArtha : karmayoganuM phaLa : sAmAyika Adi kriyA parano rAga, ane jinavacananI prIti zubhakarmabaMdhano hetu che, tethI evo karmayoga svargAdinA sukhanuM kAraNa bane che, paNa tenAthI viziSTa karma nirjarI thatI nathI, tethI te karmayogathI mokSanI prApti thatI nathI. kAraNa ke zubharAga paNa zubhakarma baMdhanuM kAraNa bane che. azubhathI chUTavArUpa tenuM prayojana che. samyagadarzana pahelA AvA zubhabhAva hoya che. [499] jJAnayogastapaH zuddhamAtmaratyekalakSaNam / indriyArthonmanIbhAvAtsa mokSasukhasAdhakaH // 5 // mUlArtha ? jJAnayoganuM phaLa : AtmAne viSe eka prIti ja jenuM lakSaNa che, evI je zuddha tapasyA, te jJAnayoga che. te jJAnayoga indriyonA viSayathI unmanI bhAva thavAne lIdhe mokSano sAdhaka che. bhAvArtha : jenuM eka AtmArtha ja lakSya che, svarUpa prApti jenuM lakSaNa che, evuM nirmaLa dhyAnarUpa zuddha atyaMtara tapa te jJAnayoga che. tapanA bAra prakAra vyavahAra apekSAe che. je tapa dvArA AtmAnuM jJAnasvarUpa pragaTe te tamarUpa jJAnayoga che. te jJAnayoga indriyonA viSayonI sukhanI icchAthI uparano yoga che. arthAtu mokSarUpa abhilASa ja mAtra jenI che tene yogasvarUpa : 263
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ IndriyonA viSayo chUTI gayA che. evo mokSano sAdhaka sakala karmono kSaya karI paramapadane pAme che, tenuM mULa kAraNa jJAnayoga [500] na parapratibandho'smi-tralpo'pyekAtmavedanAt / zubhaM karmA'pi naivAtra, vyAkSepAyopajAyate // 6 // mUlArtha jJAnayoganuM vizeSa svarUpa : A jJAnayogane viSe kevaLa eka AtmAnuM ja jJAna hovAthI leza paNa bIjo pratibaMdha nathI. kAraNa ke A jJAnayogane viSe zubha kriyA paNa vyApane thatI nathI. bhAvArtha H A jJAnayogane viSe AtmasvarUpano anubhava ja mukhya hovAthI temane Avazyaka kriyA pratye zubharAga nathI. kathaMcita teo je koI zubha kriyA kare che te rAgarahita kare che. tethI pratikramaNAdi zubhakriyA temane jJAnayogamAM bAdhaka nathI, kAraNa ke tevI kriyA samaye paNa temanuM dhyAna aMtaramukhapaNe varte che. AthI zubhakarma ane dhyAna bannene paraspara virodha nathI. jJAnayogInuM zubhakarma paNa nirjarA mATe hoya che. [501] na hyapramattasAdhUnAM kriyA''pyAvazyakAdikA / - niyatA, dhyAnazuddhatvIcethaH mRtam | 7 mUlArtha : apramatta sAdhuone AvazyakAdika kriyA paNa niyamita nathI. kAraNa ke teo dhyAnathI ja zuddha che. A bAbata anya darzanIoe paNa nIce pramANe kahyuM che. bhAvArtha : apramatta sAdhuone viSe ja AvuM vidhAna che ke temane pratikramaNAdi kriyAo niyatapaNe hotI nathI. teo dhyAna svarUpa tapathI zuddha hoya che. teonI caryA niraticAra doSa rahita hovAthI temane Avazyaka kriyAnuM prayojana nathI. chatAM dhyAnamAM virodha na Ave te pramANe kriyA kare, kema ke kriyAno sarvathA niSedha nathI. te potAnI dazA pramANe che. pramattadazAvALA sAdhake to niyamita AvazyakAdi karavA joIe. 264 : adhyAtmasAra
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ [502] yastvAtmaratireva syA-dAtmatRptazca mAnavaH / Atmanyeva ca santuSTastasya kAryaM na vidyate // 8 // mUlArtha : je manuSya AtmAne viSe ja prItivALo hoya AtmA vaDe ja tRpta hoya. AtmAne viSe ja saMtuSTa hoya te sAdhakane kaMI karavAnuM rahetuM nathI. bhAvArtha : je sAdhaka, AtmamAM ja prIti tRpti anubhavato hoya. AtmA vaDe ja saMtuSTa hoya tene karmadvArA kaMI karavAnuM rahetuM nathI. anya darzanIo paNa kahe che ke jyAM sudhI manuSya potAnA cittanI atyaMta zuddhi karato nathI; sthitaprajJatA pAmato nathI tyAM sudhI tene karma karavAno vikalpa UThe che. ane te paNa AtmasthiratAnA prayojana mATe hoya che. paraMtu je AtmabhAvathI saMtuSTa che tene bAhya prayojana hotuM nathI. [503] naivaM tasya kRtenArtho nAkRteneha kazcana / na thAya sarvabhUteSu zcarthavyapAzrayaH || 8 || mUlArtha A pramANe te jJAnayogIne kriyA karavAnuM kaMI prayojana nathI. tathA na karavAnuM paNa kaMI prayojana nathI. te sarva bhUtone viSe kaMI arthano Azraya AlaMbana nathI. bhAvArtha : e jJAnayogIne kriyA karIne je sAdhya karavAnuM hatuM tenuM prayojana have rahyuM nathI. tethI temane kaMI kriyA karavAno vikalpa paNa nathI. vaLI temanuM citta sarva bhUto pratye sabhAnapaNe varte che. tethI cittamAM mohAdino kaMI vikSepa nathI. arthAt sarva jIvo pratye rAgAdibhAvano ke koI hetunuM avalaMbana nathI. [504] avakAzo niSiddho'sminnaratyAnandayorapi / ____ dhyAnAvaSTambhataH kvA'stu tatkiyANAM vikalpanam // 10 // mUlArtha: A jJAnayogane viSe arati ane AnaMdanA avakAzano paNa niSedha karyo che. tethI dhyAnanA Azrayane lIdhe tene kriyA karavAnI kalpanA kyAMthI ja hoya ? bhAvArtha ? jJAnayogane viSe vartatA yogIne dharmapravRttine viSe yogasvarUpa : 265
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ cittamAM udvega, ane viSayAdika pratye prIti A baMneno avakAza ja nathI. kAraNa ke jJAnayogamAM ISTa - aniSTano vikalpa ja nathI. zarIrane uSNakALamAM zIta pavana sparze to iSTa nathI. ane dharmakriyAmAM kaMI aMtarAya Ave aniSTa bhAva thato nathI tevA jJAnayogIne zubhAzubha kriyAonA vikalpa hotA nathI. [66] dainikamAtrA hADapi mikSAnAviI | aai, sA jJAninoDasakanaiva dhyAnavighatinI |10 mUlArtha : kevaLa dehanA nirvAhane arthe je bhikSATanAdika kriyAne te kare che, te paNa asaMgapaNAne lIdhe jJAnanA dhyAnano vighAta karanArI thatI nathI. bhAvArtha : jJAnI bhikSATanAdi kare che te vikalpa kharone ? deha dharmanuM bAhya aMga che, teno nirvAha jarUrI che. te mATe je gamanAdi thAya che, te paNa jJAnayogavALAnI asaMga dazAne lIdhe doSa nathI. anAdikALanA dehanA svabhAvane lIdhe te kriyA thAya che, temAM AtmAne ekatva karavuM paDatuM nathI. tethI te kriyA dhyAnane vighAta karanArI nathI. [506] ratnazikSAddaganyA hi tanayojanaddag yathA / / phalabhedAttathA''cArakriyA'pyasya vibhidyate // 12 // mUlArtha : jema ratna parIkSAnA abhyAsa vakhatanI dRSTi judI hoya che, ane te ratnanI parIkSA karatI vakhatanI dRSTi paNa phaLanA bhedane lIdhe judI hoya che. tema jJAnInI AcAra kriyA bhedavALI hoya che. bhAvArtha : jema jhaverIno putra ratna pArakhavAnI keLavaNI le che tyAre tenI dRSTi kevaLa abhyAsanI che. ane te ja putra jyAre pote vyApArI bane che, ane ratnono vyApAra kare che tyAre ratna parIkSAnI tenI dRSTi khAsa dhanopArjananI che. A baMne vakhate ratnanI parIkSAmAM dRSTibheda che. tema jJAnayogInI pramatta dazA ane apramattadazA baMne bAhya prakAre samAna dekhAvA chatAM baMnenA phaLamAM 266 : adhyAtmasAra
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ bheda che. pramattabhAvanI kriyA ati puNyabaMdhavALI ane apramattabhAvavALI kriyA atyaMta nirjarAvALI hoya che. chatAM jJAna yogInI pramattabhAva samayanI anya kriyA dhyAnamAM vyAghAta karatI nathI. [507] dhyAnArthA hi kriyA seyaM pratyAhRtya nijaM manaH / prArabdhajanmasaGkalpAdAtmajJAnAya kalpate // 13 // mUlArtha : te A dhyAnanA prayojanavALI kriyA prArabdha janmanA saMkalpa thakI potAnA manane pAchuM vALIne AtmajJAnane mATe samartha thAya che. bhAvArtha H jJAnayogI jANe che pUrve prApta karelA janmanA saMcita karelA ghaNA puNyayogathI A mAnavajanma ane saMyamano yoga maLyo che. tethI anya viSayothI cittane pAchuM vALI, asaMgapaNAmAM rahIne AtmasvarUpe jANavA samartha thAya che, tethI temane prApta kriyAo paNa AtmajJAnane prApta karavAmAM sahAyaka che. [60] sthirIbhUtapi svAnta rIsA vartatAM traNeta | pracahitya nivRti jJAnI mukhyate || 9 || mUlArtha ? mana sthira thayuM hoya to paNa rAgAdike karIne te caMcaLapaNAne pAme che. tethI jJAnI tene pAchuM kheMcIne teno nigraha kare che. bhAvArtha : pUrNatA pAmatA pahelAM sthira thayeluM citta koI saMskAravaza caMcaLatA pAme ke koI viSayamAM AkarSaNa pAme to jJAnI tene zIvratAne pAchuM vALI nigraha karI dhyAnamAM joDe che. jJAnIyogInuM sAmarthya che ke te cittane pAchuM vALI punaH dhyAnamAM lIna thAya che. [606] zanaiH para yuddha kRtigRhItayA ! ___ AtmasaMsthaM manaH kRtvA na kiJcidapi cintayet // 15 // mUlArtha : dhRtivaDe grahaNa karelI buddhie karIne dhIme dhIme upazama pAmavo, pachI manane AtmAne viSe sthira karIne kaMI paNa vicAra karavo nahIM. yogasvarUpa : 267
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : pUrvanA vikAranA saMskAravALI indriyone utAvaLathI vaza karavA jatAM te koI vAra bhayaMkara anartha kare che. AthI sAdhako jyAre mana asthira thaI bahAra doDe tyAre tene dhIrajapUrvaka ane sthirabuddhi vaDe pAchuM lAvI viSayothI zAMta karI AtmabhAvamAM joDe che. [510] yato yato niHsarati manazcaJcalamasthiram / tatastato niyamyaitadAtmanyeva vazaM nayet // 16 // mUlArtha : caMcaLa ane asthira mana je je saMkalpAdikathI bahAra nIkaLe che. tyAMthI tene niyamamAM rAkhIne AtmAne viSe vaza karavuM, bhAvArtha: eka viSayamAMthI bIjA viSayamAM jatuM bhramara jevuM mana anya vikalpomAM bhamavA mAMDe che, tyAre yogI sAvadhAna thaIne tene AtmajJAnarUpI doraDAvaDe bAMdhI vaza kare che. [511] ata evAddaDhasvAntaH kuryAcchAstroditAM kriyAm / sakalAM viSayapratyAharaNAya mahAmatiH // 17 // mUlArtha : tethI karIne jenuM citta barAbara daDha nathI evA mahAbuddhimAne manane viSayo thakI pAchuM kheMcavA mATe zAstramAM kahelI samagra kriyA karavI. bhAvArtha : mokSArthI chatAM paNa hajI jenI manodazA asthira paNe varte che, teNe to AvazyakAdi kriyAo dvArA manane viSayo thakI pAchuM kheMcavA sAvadhAna rahevuM. [512] zrutvA paizAcikI vArtA, kulavadvAzca rakSaNam / nityaM saMyamayogeSu, vyApRtAtmA bhavedyatiH // 18 // mUlArtha : pizAcanuM kathana ane kulavadhUnA rakSaNano prasaMga sAMbhaLIne yatie haMmezAM saMyama yogomAM dattacitta banI rahevuM. bhAvArtha : zeTha upara prasanna thayelA eka pizAce zeThane kahyuM ke je divase kAma nahIM Apo te divase tamane khAI jaIza. zeTha mUMjhAyA, ane tarata ja upAya zodhI kADhyo pizAcane sIDI ApI ke jyAM sudhI bIjuM kAma na batAvuM tyAM sudhI A sIDI - 268 : adhyAtmasAra,
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ para caDa Utara karavI. thoDI vAra caDha - Utara karIne pizAca thAkIne vaza thayo. A pramANe yogIe niraMtara sUkSmatattvanA ciMtanamAM rahIne manane joDavAthI te vaza thAya che. te mana ghaDIkamAM bahAra jaze paraMtu vAraMvAra sUkSmatattvamAM joDavuM jethI vAsanAo zAMta thAya. paraNIne tatkALa paradeza gayelA patinI navoDhAne kAmavAsanA jAgI, te koI puruSano saMga zodhavA lAgI tyAre sasarAe sAvadhAna thaI dAsIone rajA ApI, putravadhUne gharakAmamAM joDI dIdhI. rAtre mAMDa sUvA pAme tyAre te UMdhI jatI, ema tenI vAsanA dUra thaI. te mATe yogIe paNa AvazyakAdi kriyAo dvArA saMyamamArgamAM joDAI javAthI vAsanAo bhAgI jAya che. [513] yA nizcayaikalInAnAM, kriyA nA'tiprayojanAH / vyavahArazAsthAnAM, tA vAgatizuvihAra | 99 / mUlArtha : je kriyAo kevaLa nizcayane ja viSe tanmaya thayelA munine ati prayojanavALI nathI, te ja kriyAo vyavahAradazAmAM rahelA prANIone atyaMta guNakAraka che. bhAvArtha ? jeo nizcayadharmane ja AtmAmAM dhAraNa karI rahyA che, tevA nirvikalpadazAvALA, AtmasvabhAvamAM tanmayapaNAne pAmyA che, temane AvazyakAdi kriyA karavA lAyaka nathI. kAraNa ke nizcayamAM tanmaya che temane utkRSTa nirjarA hoya che. te ja kriyAo dharmakAryarUpa avasthAvALA jIvone atyaMta guNakArI che, arthAt vyavahAra-dharmavALAne azubha karmano kSaya karavAvALI che. [514] karmaNo'pi hi zuddhasya, zraddhAmedhAdiyogataH / akSataM muktihetutvaM, jJAnayogAnatikramAt // 20 // mUlArtha: zradhA, medhA vigere yogathI zuddha kriyA karI hoya to, te paNa jJAnayoganA atikramarUpa nahIM hovAthI akSata muktino hetu thAya che. bhAvArthaH kAyotsargAdi zuddha kriyAo paNa zraddhA, medhA, dhAraNA, yogasvarUpa : 269
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUkSma arthane grahaNa karavAvALA jJAna, tathA tenA punaHpunaH avalokanathI thatI hoya to temAM jJAnayoganuM ullaMghana thatuM nathI. teno karmayoga paNa jJAnayogane pAme che, manano nirodha thaI utkRSTa nirjarA thAya che. pariNAme muni akSaya evA mokSapadane pAme che. [515] abhyAse sakriyApekSA, yoginAM cittazuddhaye / / jJAnapAke zamasyaiva, yatparairapyadaH smRtam // 21 // mUlArtha : yogIone abhyAsakALe cittanI zuddhi mATe sakriyAnI apekSA che. ane jJAnanA paripAkane viSe kevaLa zamanI apekSA che, te viSe anya darzanIoe paNa kahyuM che. bhAvArtha : hajI apramattadazAnI paripakvatA nathI tevA yogIone abhyAsakALe ginanI zuddhi mATe AvazyakAdi rAgAdine rokavAvALI sakriyAnI AvazyakatA che, ane jyAre jJAnadazA prApta thAya tyAre tevI kriyAnI apekSA rahetI nathI. kAraNa ke sUkSma sUkSmatara arthane prahaNa karavAnI zakti AtmAnA upayogamAM prApta thaI che, tyAre kevaLa indriyonA - mananA zamananI ja apekSA che, je jJAnayogathI siddha che. te mATe bhagavatagItAmAM vyAsAdike paNa kahyuM che ke - [516] ArurukSormuneryogaM karma kAraNamucyate / yogAruDhasya tasyaiva zamaH kAraNamucyate // 22 // mUlArtha : yogane ArohaNa karatA munine te te yoganuM kAraNa karma kahevAya che, ane yogane ArUDha thayelA te ja munine samatArUpa kAraNa kahevAya che. bhAvArtha : cittazuddhirUpa yogane viSe ArohaNa karavA icchatA sAdhaka munine sakriyArUpa karma jarUrI che. jyAre e cittazuddhi yoga siddha thAya pachI karmayogathI je zamanI (zAMta thavAnI) prApti thaI che, te zamanI AvazyakatA che. (bAnAdika) yogArUDha AtmAnA saMkalpono saMpUrNa nAza thayo nathI. tenuM kevaLa zamana karyuM che. te saMkalpo punaH jAgRta na thAya te mATe temane samatA ja sAdhana 270 : adhyAtmasAra
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ [517] yadA hi nendriyArtheSu, na karmasvanuSajyate / sarvasatyasacAsI yogAstote che 23 mUlArtha : jyAre indriyonA viSayomAM Asakti na kare, tathA karmane viSe Asakti na rAkhe, tyAre sarva saMkalpono tyAga karanAra te muni yogArUDha kahevAya. bhAvArtha indriyonA viSayo ane karmane viSe jyAre Asakti na rahe tyAre muni yogArUDha kahevAya. yogArUDha dazA utkRSTa munipaNAmAM saMbhave che. [518] jJAnaM kriyAvihInaM na, kriyA vA jJAnavarjitA / guNapradhAnabhAvena, dazAbhedaH kilainayoH // 24 // mUlArthaH kriyAe karIne rahita jJAna hotuM nathI. ane jJAne karIne rahita kriyA hotI nathI. paraMtu te baMnenA gauNa ane pradhAnapaNAe karIne dazAno-avasthAno bheda che. bhAvArtha : jJAnayoga kriyAzUnya nathI. paNa temAM gauNatA ane pradhAnatAnI yogyatA pramANe avasthA bane che. AtmajJAnane kAraNe Indriyone viSe mana anAsakta rahe. AtmaramaNatA hovAthI AraMbhAdika kriyAo hotI nathI arthAt jJAnasvarUpa AtmAne zubhAzubha saMkalpono tyAga hoya che te yogArUDha che. tene jJAnanI avasthA pradhAnarUpa che. chAsthane vizeSa bodhanA abhAve kriyAnI mukhyatA che. [519] jJAninAM karmayogena, cittazuddhimupeyuSAm / nirarvapravRttInAM, jJAnayojita tataH + 26 ! mUlArtha tethI karIne niravagha pravRttivALA tathA karmayoge karIne cittanI zuddhine pAmanArA jJAnIone jJAnayoganI yogyatA thAya che. bhAvArtha : nirdoSa pravRttivALA tathA zuddha kriyA dvArA cittanI nirmaLatA pAmelA jJAnIone jJAnayoganI prApti thAya che, AthI sarvathA kriyArahita jJAnayoga hoto nathI. [520] ata eva hi suzrAddha-caraNarpazanottaram / subAnazramavAraprada vihitaM bizna radda yogasvarUpa : 271
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : tethI karIne prathama suzrAddhanA AcaraNano sparza karyA pachI duHkhe karIne pALI zakAya tevA sAdhunA AcArane grahaNa karavAnuM jinezvaroe kaheluM che. bhAvArtha : jJAna ane kriyAmArgano anyonya lopa na thAya eTalA mATe gRhastha zrAvakane mATe dezavirati kahyuM che, tyArapachI deDhatApUrvaka, ghaNA kare sAdhya thaI zake tevo sAdhudharmano krama batAvyo che. moTA bhAge Avo utsargamArga yogyatAvALo che. [121] dezena saMvRtta, rma cArvabhUmim / roSotjhevAM tattvArda, jJAnayogapravRddhaye // 27 // mUlArtha : pUrva bhUmikArUpa je karma ekanA uddeze karIne karyu hoya, te karma doSano nAza karIne jJAnayoganI vRddhine mATe thAya che. bhAvArtha : pUrva bhUmikArUpa sthUla AraMbhanI nivRttinA mATe grahaNa kareluM dezavirati vrata kaSAyone kSINa karavAvALuM che, te sarvavirati pratye javAmAM sahakArI che, vizeSa prakAre kAmakrodhAdino nAza thavAthI jJAnayoganI vRddhi thAya che. [22] ajJAninAM tu yarna, maiM tazcittazodhanam / yAgAderatathAbhAvAt mlecchAdikRtakarmavat // 28 // mUlArtha : ajJAnIjanonuM je karma che, tethI cittanI zuddhi thatI nathI. kAraNa ke mleccha vigeree karelA karmanI jema yajJAdika kriyAo karavAthI tathAprakArano bhAva thato nathI. bhAvArtha : ajJajano arthAt mithyAjJAnayukta mithyAdarzanIo je yajJa karavA karAvavAnI kriyA kare che tenAthI cittazuddhi thatI nathI. vaLI te yajJamAM hiMsAyukta kriyA hovAthI, ahiMsAbhAvanA abhAve samatAthI je pariNAma thavo joIe te thato nathI, tethI nirjarA paNa thatI nathI. ulaTAno pApano ja lepa thAya che. [23] 1 2 tarmayoge'Si tasaGgatyavardhanam / saMnyAso brahmabodhAddhA, sAvadyatvAtsvarUpataH // 29 // 272 : adhyAtmasAra
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : te yAgAdika karmayoga chatAM paNa phaLanA saMkalpano tyAga karavAthI athavA to brahmanA bodhathI saMnyAsa thaI zakato nathI. kAraNa ke te svarUpathI ja sAvadya che. bhAvArtha: yAgAdika eTale yajJa Adi koI paNa karmayoga bhale sAMsArika sukhanA phaLanI AkAMkSA vagaranA hoya to paNa temAM mananI nirmaLatA thatI nathI. jagatanI sthitirUpa kevaLa brahmanI mAnyatAthI saMnyAsa thato nathI. kAraNa ke yAgAdika kriyAo pragaTapaNe ja sAvadya hovAthI te brahmajJAna ke mana:zuddhino hetu banatI nathI. [524] no ceditthaM bhavecchuddhiohiMsAderapi sphuTA / / __zyenAdvA vedavihitAdvizeSAnupalakSaNAt // 30 // mUlArtha ? jo ema na hoya to gohiMsAdika thakI paNa pragaTa rIte manazuddhi thaze. athavA vedamAM kahelA zyanayAgathakI paNa manaHzuddhi thaze. kAraNa ke te baMnemAM koI vizeSa bheda nathI. bhAvArtha : jo yajJamAM bakarAnA bali jevA kAryothI mana: zuddhi thAya to govadhathI paNa manaHzuddhi thAya. paraMtu govadha to tyAjya manAyo che. vaLI vedamAM kahelA zvenAga - (zatruvadha) ke je leSayukta che tenAthI manaHzuddhi kahI che, te kevI rIte thAya ? Ama vedavihita ke vedarahita yajJamAM hiMsAdi viSe kaMI aMtara jaNAtuM nathI. to pachI tenAthI cittadoSano saMnyAsa (tyAga) saMbhava nathI, arthAt citta zuddhi saMbhava nathI. [pharapha] sAvadhe varma no smArca yuddhavirNavat | vargoyAte mitrasAvana che rU9 || mUlArtha H tethI karIne buddhimAM viparyAsa thAya che. mATe sAvadya karma grahaNa karavA lAyaka nathI. kadAca karmanA udayathI AvuM sAvadya karma prApta thayuM hoya to temAM saMkalpa na hovAne lIdhe te pApabaMdhaka nathI. bhAvArtha H Ama jovAthI buddhino ja viparyAsa jaNAya che, mATe dharmakriyAne nAme sAvadya kriyA karavA yogya nathI. koI nikAcita yogasvarUpa : 273
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ asatAvedanIyanA udaye, asahya rogAdikamAM kadAca koI sAvadya karmanuM sevana karavuM paDe to paNa temAM manovRtti nathI, tethI karmano anubaMdha pApakarmavALo paDato nathI. AthI te karma sAvadya hovA chatAM sAvadya manAtuM nathI. paraMtu dehanA mamatvathI karavAmAM Ave to te doSajanaka thAya che. [526] karmApyAcarato jJAturmuktibhAvo na hIyate / tatra satyano vaLyo, nIti atyapa | 22 // mUlArtha jJAnIne karmanuM AcaraNa karavAthI paNa muktino bhAvahIna thato nathI. kAraNa ke temAM saMkalpathI ja baMdha utpanna thAya che, te viSe bIjAe paNa kahyuM che. bhAvArtha : jJAnIjanone apavAdathI kaMI karavuM paDe to temAM zubhAzubha karmanuM AcaraNa thavA chatAM temano mokSAbhilASa hIna thato nathI. kAraNa ke saMkalpathI hiMsAdika kriyA teo karatA nathI. ane tethI karmabaMdha thato nathI. zubha pariNAmavALAne azubhakarmano baMdha thato nathI. (evuM anyadarzanIo paNa mAne che) [27] varmadhyavarga H pacce vamaLa 2 varma yaH | sa buddhimAnmanuSyeSu sa yuktaH kRtsnakarmakRt // 33 // mUlArtha je manuSya karmane viSe akarmane jue, tathA je akarma viSe karmane jue. te manuSya mAnavomAM buddhimAna che, ane te sarva karmano karanAro che, te yukta che. bhAvArtha : anya darzanIonA mata pramANenI mAnyatA : vidvAna kriyAnI pravRtti chatAM akarmane jue, kAraNa ke jIvanuM paramAM akriyapaNuM che. vidvAnane azubha saMkalpano abhAva hovAthI azubhakarma baMdhathI rahita che. zubhakarma varjitane viSe saMkalpane utpanna thayelA baMdhane jue te puruSa manuSyomAM buddhimAna che. te yogavALo [62] karmaLa vA varSa sarSa majhumeDapi | nobhe vA bhane citryAdakarmaNyapi no mate // 34 // 234 : adhyAtmasAra
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : karmane viSe akarma mAneluM che. athavA akarmane viSe karmane mAneluM che, te baMne A karmayogane viSe mAnelA che. athavA te baMne mAnelA nathI. kAraNa ke bhaMga (bhedanuM) vicitrapaNuM che. tethI akarmane viSe paNa mAnelA nathI. ja prakAra nathI, bheda che. arthAt bhAvArtha : jainamata pramANe kriyAyoganA be manuSyanA adhyavasAyanI vicitratAthI tenA ghaNA yoganA asaMkhya bheda che. jIvanA adhyavasAyanA AdhAre karma ane akarmanA bheda paDe che. jJAnayogI karma karavA chatAM asaMga akarmane pragaTa kare che. ane bhogI niSkriya hoya chatAM karmane bAMdhanAro che. [82] jarmanarmavaiSamyamuvAsIno vimAvayanuM | jJAnI na lipyate bhogaiH padmapatramivAmbhasA // 35 // mUlArtha : udAsI jJAnI karmayoga ane jJAnayoganI viSamatA jANIne jaLa kamaLanA patranI jema bhogathI lepAtA nathI. bhAvArtha : jJAnayoga ke karmayogamAM paNa avasthAonI vicitratA hoya che. kevaLa bAhya ceSTAthI koInI vRtti jANI na zakAya. AthI jene jagatanA prapaMca pratye udAsInatA varte che tevo jJAnI baMne yoganI viSamatA jANIne svayaM jaLakamaLavat rahI bhogathI lepAto nathI. [20] pApALamAtrAddhi, maiM mauna vivivitsayA / - ananyaparamAtmAyAt, jJAnayogI mavemuniH // 36 // mUlArtha : kevaLa pApakarma na karavAthI vicikitsAne lIdhe munipaNuM kahevAtuM nathI. paraMtu atyaMta utkRSTa samatA thakI jJAnayogI muni kahevAya che. bhAvArtha : kevaLa bahAramAM azubhakarma na karavAthI munipaNuM kahevAtuM nathI, svarUpano nirNaya karavAmAM saMdeha hoya to te paNa munipaNuM nathI jenAmAM atyaMta samatA che te munipaNuM che, jene padArthano yathArtha nirNaya thayo che te muni che. yogarUpa : 9.00
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ [531] viSayeSu na rAgI vA dveSI vA maunamaznute / samaM rupaM vidasteSu jJAnayogI na lipyate // 37 // mUlArtha jJAnayogI viSayone viSe rAgI ke dveSI hotA nathI. tethI te munipaNuM pAme che. tathA viSayone viSe samAnarUpane jANIne lepAtA nathI. bhAvArtha : viSayonA A sevanarUpa pApa na karavA mAtrathI te jJAnI ke muni che tema mAnavuM te nizcayanayathI bhUla bhareluM che. jJAnayogI to e che ke rAganA ke vaiSanA baLavAna nimitta maLe to paNa kiMcita kSobha pAmatA nathI te muni che. ITAniSTa bhAva jenA naSTa thayA che te muni che. te kadAca puNyabaLe kaMIka sukharUpa jaNAtA hoya to paNa te levAtA nathI. [532] satattvacintayA yasyAbhisamanvAgatA ime / ____ AtmavAn jJAnavAnvedadharmabrahmamayo hi saH // 38 // mUlArtha : je puruSane A zabdAdika viSayo yathArtha svarUpanI ciMtAe karIne potAnA upabhogamAM AvelA che, te AtmavAna, jJAnavAna, vedamaya, dharmamaya ke brahmamaya che. bhAvArtha svarUpanA citana vaDe zabdAdika viSayo jene paramArthathI duHkhadAyaka jaNAyA che. vaLI e viSayone AtmajJAnavaDe jeNe vaza karyA che, te yogI AtmavAna, jJAnavAna, vedamayaH samagra zAstranA jJAtA, zuddha svabhAvarUpa dharmamaya, brahmamaya AtmasvarUpa maya che. [pha33] vaiSavInamajJAnaM nitti jJAnayojinaH | viSayA~ste parijJAya lokaM jAnanti tattvataH // 39 // mUlArtha : jJAnayogIo viSamatAnA bIjarUpa ajJAnane haNe che. te yogIo viSayone jANIne samagra lokane tattvathI jANe che. bhAvArtha H IniSTa padArtha pratyenA vikalparUpa viSamatAnuM bIja je ajJAna che. tene jJAnayogIo prathamathI haNe che. teo sRSTimAM rahelA padArthone jANe che. paraMtu tattva dRSTie jotA hovAthI temAM priya-apriyapaNuM thatuM nathI. kevaLa samavRtti dhAraNa karanAra jJAnayogI 276 : adhyAtmasAra
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ [534] itazcApUrvavijJAnAccidAnandavinodinaH / cotiSmatto bhavate jJAnanirdUtAtmaSA . 40 || mUlArtha ? tyArapachI apUrva vijJAnathI cidAnaMdanA vinodavALA te yogIo jJAnavaDe pApano nAza karIne anukrame kevaLajJAnane pAme bhAvArtha tattvadaSTithI lokasvarUpane jANatA jJAnI uttarottara jJAna svarUpa atyaMtara kriyAvaDe potAnA sacit AnaMdasvarUpamAM ramaNa kare che. vaLI zuddha jJAnabodhavaDe zeSa pApakarmano nAza karI sarvathA karmaja rahita thaI kevaLajJAna pAme che. jJAnayoganI e phaLazruti [535] tejolezyAvivRddhiryA paryAyakramavRddhitaH / mASitA mavAlI mUtI yuti | 89 | mUlArtha je tejolezyAnI vRddhi paryAyanA kramanI vRddhithI bhagavatI vigere sUtrone viSe kahelI che, te AvA prakAranA yogIone ja yukta che. bhAvArtha : jJAnIyogIne cAritranI zuddhinA kramathI jJAna tathA labdhi AdinA pariNAmanI samRddhinI vRddhi thatI jAya che. tathA zubha prakAranI legyA paNa AvA yogIone ja ghaTe che. bhagavatI vigere zAstromAM AvA vidhAno karavAmAM AvyAM che. jJAnIyogI asaMga bhAve rahelA hovAthI tejalezyAdi labdhio chatAM teno upayoga karatAM nathI. [536] viSame'pi samekSI yaH sa jJAnI sa ca paNDitaH / / jIvanmuktaH sthiraM brahma tathA coktaM parairapi // 42 // mUlArtha : je viSayane viSe paNa samadaSTivALA hoya che, te ja jJAnI paMDita, ane te ja jIvanamukta kahevAya che, te ja sthira brahmane pAme che. anya darzanIo paNa Ama kahe che. bhAvArtha : karmanI vicitratAthI jAti, kULa, rUpa, vidyA, buddhi ke anya vaDe hInAdhika prANIo pratye paNa jene samadaSTi che, yogasvarUpa : 277
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnA Atma tulya dRSTi che, te jJAnI, paMDita ke jIvana mukta hoya che, A bhavamAM karmabaMdha rahita thaI nizvaLa evA paramAtmarUpa brahmane pAme che. sAMkhya vigere darzanIo paNa Ama kahe che. [37] vidyAvinayasampanne brAhmaLe gavi jJastini / zuni caiva zvapAke ca paNDitAH samadarzinaH // 43 // mUlArtha : paMDita puruSo vidyA ane vinayathI yukta evA brAhmaNa upara, gAya, hAthI, kUtarA ke caMDALa upara sarvatra samardaSTivALA hoya che. bhAvArtha : zAstrane viSe vidvatAvALA, pUjya pratye vinayavALA brAhmaNa upara jJAnI puruSo samAnabhAva rAkhe che, e uparAMta gAya vigere pazuo ke cAMDALa jevA nIcagotrI upara paNa samavRtti rAkhe che. arthAt karuNAyukta dRSTi rAkhe che. [ka] deva tarNitaH sarvo cemAM sAthe sthitaM manaH / nirdoSaM hi sama brahma tasmAd brahmaNi te sthitAH // 44 // mUlArtha : jeonuM mana samatAne viSe raheluM che, teoe A janmane viSe ja saMsArane jItyo che, kAraNa ke brahma e nirdoSa ane samarUpa che. tethI teo brahmane viSe ja rahelA che. tema jANavuM. bhAvArtha : mRtyulokamAM vasIne paNa jemanuM mana samatAmAM sthApana thayeluM che, temaNe A janmamAM ja saMsAra jItI lIdho che. brahma arthAt caitanya sarvatra nirdoSa ane sama che, AthI yogIone sarvatra samatvano sAkSAtkAra thAya che. mATe mumukSue samatAne viSe sthiti karavI. [ 539] na prahRSyetpriyaM prApya nodvijetprApya cApriyam / sthirabuddhirasaMmUDho brahmavibrahmaNi sthitaH // 45 // mUlArtha : brahmane viSe rahelA sthira buddhivALA ane saMmoha rahita jJAnI priya vastunI prAptimAM harSa pAmatA nathI ane apriya vastunI prAptimAM udvega karatA nathI. 278 : adhyAtmasAra
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha H rAgadveSane jItanArA, sakala upAdhi rahita sthira buddhivALA jJAnIne ISTamAM prIti ke aniSTamAM aprIti UpajatI nathI. kAraNa ke teo vyAmohathI mukta evA samabhAvavALA che. [540] arvAgdazAyAM doSAya vaiSamye sAmyadarzanam / nirapekSamunInAM tu rAgadveSakSayAya tat // 46 // mUlArthaH arvAgadazAne (karmayogadazA) viSe viSamatAmAM samaSTi rAkhavI te doSane mATe thAya che, paraMtu nirapekSa munijanone to te samadaSTi rAga ane dveSanA nAza mATe thAya che. jyAre karmayoga sevatA sAdhakane jAti kula jevI viSamatAo svIkArI vyavahAra karavo paDe che. - bhAvArtha : jAti, kula, cAMDALa AdimAM UMcanIcatAnI viSamatA to che ja paraMtu tevI dRSTithI jovuM te pUrvAvasthArUpI karmayoganI bhUmikA sudhI che. paraMtu je munio tethI AgaLanI bhUmikAmAM che, tevA mahAtmAone vaiSamyamAM paNa sAmyabhAva doSa nathI. kintu evI dazA guNavRddhinuM kAraNa bane che. kAraNa ke jJAnayogInI karuNA ja evI che. [541] rAgadveSakSayAdeti jJAnI viSayazUnyatAm / chidyate bhidyate vA'yaM hanyate vA na jAtucit // 47 // mUlArtha : jJAnI rAgadveSanA kSaya thakI viSayanI zUnyatAne pAme che. ane te kadApi chedAno bhedato ke haNAto nathI. bhAvArtha : je jJAnIne viSe dehAdikanI mamatA chUTI gaI che, ane anya viSayamAM rAgadveSano abhAva varte che, tevA jJAnayogI munine bahAranI viSamatA AtmadhyAnane chedatI nathI. zastrathI koI prahAra kare to paNa rAgAdinA pariNAmanA abhAve dhyAnamAM bheda paDato nathI. teo zuddhadharmathI calita thatA nathI. arthAta game te paristhitimAM temano AtmA chedato ke bhedato nathI. cittamAM koI vikSepa utpanna thato nathI. [542] anusmarati nAtItaM naiva kAGkSatyanAgatam / zItoSNasukhaduHkheSu samo mAnApamAnayoH // 48 // yogasvarUpa : 279
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : jJAnayogI atIta vRtAMtanuM smaraNa karatA nathI anAgatanI icchA karatA nathI. tathA zIta-uSNa, sukha-duHkha ane mAna-apamAnane viSe tulya hoya che. bhAvArtha : AtmasvarUpamAM ramaNatA che evA jJAnayogIone bhUtakALanA sukhonuM smaraNa satAvatuM nathI. bhAvi sukhonA svapnanuM sevana nathI. ane vartamAnamAM zIta-uSNamAM ISTa aniSTa jotA nathI. AhArAdinA sukha ke raheThANa vigeremAM duHkhane jANatA nathI. vaLI mAna-apamAna temane samAna che. AvA muni adhyAtma sAmrAjyanA samrATa che. [543] jitendriyo jitakrodho mAnamAyAnupadrutaH / tamasaMsparzahito, vevevivarNitaH + 42 mUlArtha indriyone jItanArA, krodhane jItanArA, mAna tathA mAyA vaDe upadrava nahIM pAmelA, lobhanA sparza rahita tathA vedanA khedathI rahita. bhAvArtha : adhyAtmayogI kevA hoya ? indriyonA vijetA, kAmadevanuM damana karanArA, mokSamArge sIdhA janAra che. AvA jJAnayogI ja svarUpane sukhane mANI zake che. krodhanuM zamana karanArA, mAnane namAvanArA, mAyAthI dUra rahenArA, lobhane gALanArA, veda-kAmabhoga pratye kheDavALA. [544] sanirudryAtmanAtmAnaM sthitaH svakRtakarmabhit / haTaprayatnoparataH sahajAcArasevanAt // 50 // mUlArtha : AtmAne AtmA vaDe rUMdhIne rahelo, pote karelAM karmone bhedanAro. ane sahaja AcArane sevavA vaDe baLAtkAranA prayatnathI nivRtti pAmelo. bhAvArtha : zuddha upayogarUpa AtmA vaDe ja AtmAne AtmAmAM ja laya pamADanAra, chatAM pUrva saMcita karma udayamAM Ave to tene naSTa karanAra, indriyonA viSayo para baLAtkAra nahIM, paraMtu sahajapaNe viSayone vaza karyA che, tathA kaMI kadAgraha jene viSe rahyo nathI tevA te jJAna yogIo che. 280 : adhyAtmasAra
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ [545] lokasaMjJAvinirmukto mithyAcAraprapaJcahRt / ullasatkaNDakasthAnaH pareNa paramAzritaH // 51 // mUlArtha : lokasaMjJAthI mukta thayelo, mithyA AcAranA vistArane haraNa karanAro. kaMDakanA sthAnone ullAsa pamADanAro. utkRSTa yoga vaDe utkRSTadazAne pAmelo. bhAvArtha: A jJAnayogI sAmAnya janonA prapaMcAdithI mukta, loka meLA jevA prakArothI dUra rahenArA, mithyA AcArathI mukta thanAro che, te kevaLa zuddha saMyamanA adhyavasAyonI saullAsa vRddhi karanArA utkRSTa yoga vaDe ujvaLa AtmabhAvane pAme che. [546] zraddhAvAnAjJayA yuktaH zastrAtIto yazastravAn / to revuM nirvedamaniTUnutaparAkramaH | phare che mUlArtha : tathA zraddhAvAna jinezvaranI AjJAthI yukta, zastrane ullaMghana karanAro, zastra rahita, pudgalika padArthone viSe nirvedane pAmelo ane AtmavIryane nahIM gopavanAro che. bhAvArtha : A jJAnayogInuM sAmarthya kahe che, te mokSamArgane viSe ananya zraddhAvAna, jina AjJAmAM kuzaLa, azubha adhyavasAyarUpa bhAvazastrathI rahita. ane tamAma bhautika sAdhanonA sukhane viSe udAsIna, dharmamArgamAM apUrva AtmabaLane vikasAvanArA che. AvA jJAnayogInuM svarUpa vacanAtIta che. jyAM matinI koI guMjAvaza nathI. [47] nizcitavaMo dhyAnanipAncanagraMgaH | pratisroto'nugatvena lokottaracaritrabhRt // 53 // mUlArthaH tathA daMDane dUra karanAra, dhyAnarUpI agnivaDe pAparUpa kASTha samUhane dagdha karanAra, ane loka pravAhathI UlaTA pravAhane anusaravAvaDe lokottara cAritrane dhAraNa karanAra, bhAvArtha : mana vacana kAyAnA yoga vaDe thatA anartha daMDane dUra karanAra arthAt Arta ane rodradhyAnathI dUra rahI. dharmadhyAna ane zukaladhyAna vaDe pAparUpa karmono bhasma karanAra, laukika pravAhane yogasvarUpa : 281
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyajIne lokottara mArgane anusaranAra dhyAnayogI che, je zuddha cAritrane ArAdhe che. [548] labdhAnkAmAn bahiSkurvanakurvanbahurupatAm / sphArIkurvanparaM cakSuraparaM ca nimIlayan // 54 // mUlArtha: prApta kAma-bhogone dUra karato, bahurUpIpaNAne nahIM karato, utkRSTa cakSune vikasvara karato, ane anya netrane baMdha karato. bhAvArtha : prAraMbhamAM kaThina pariNAme amRta jevo jJAnayoga dharAvanAranuM atula baLa juo. te jJAnayogI prApta thayelA sukhabhogone paNa sparzato nathI. vaLI sthira cittavALA hovAthI kSaNamAM rUe kSaNamAM tuSTa thato nathI. kSaNamAM rAgI kSaNamAM virAgI, kSaNamAM maunI ke kSaNamAM dhyAnI evA vividha rUpa karato nathI. kevaLa jJAnAnaMdamAM ja temanI ramaNatA che. - jJAnayogI jagatasvarUpane carmacakSuthI jotA nathI te jovA mATe temanA zuddha aMtaracakSu paryApta hoya che te aMtaracakSu vaDe AtmA vizuddhabhAvono AnaMda mANatA temAM ja laya pAme che. temane jagatanA prapaMco sparzatA nathI. [549] pazyatrantargatAnbhAvAn pUrNabhAvamupAgataH / bhujAno'dhyAtmasAmrAjyamavaziSTaM na pazyati // 55 // mUlArtha : AtmAnI aMdaranA padArthane joto, pUrNabhAvane prApta thayelo ane adhyAtmarUpI sAmrAjyane bhogavato jJAnI bIjuM kaMI joto nathI. bhAvArtha : AtmAnA aMtaraMga guNonI vRddhine jotA pUrNabhAvane prApta thayelA adhyAtmarUpI aizvaryane bhogavatA jJAnayogI anya prayojanathI mukta hoya che. [phapha0] zreSTho hi jJAnayoDayamathyAtmajjaiva yo | bandhapramokSaM bhagavAn lokasAre sunizcitam // 56 // mUlArtha : adhyAtmane viSe A jJAnayoga sauthI zreSTha che. kAraNa ke bhagavAne lokasArane viSe nizcita evA baMdhanA mokSane kahelo che. 282 : adhyAtmasAra
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArthaH adhyAtmanuM mAhAsya prAraMbhamAM darzAveluM che, temAM mukhyataH jJAnayoga che, kAraNa ke bhagavAne lokasAra graMthane viSe karmanA baMdhathI mukta thavAnuM kahyuM che, temAM jJAnayoganI mukhyatA kahI che, A jJAnayoga zuddha upayogamaya che. mATe sarvotkRSTa che. [551] upayogaikasAratvAdAzvasaMmohabodhataH / mokSApteyujyate caitattathA coktaM parairapi // 57 // mUlArtha : upayogarUpI advitIya pradhAna hovAthI moha rahita zIdhra bodhakAraka hovAthI ane mokSanI prApti karAvanAra hovAthI A adhyAtmayukta che, te viSe anya darzanIoe paNa kahyuM che. bhAvArtha : adhyAtma upayogarUpa ananya hovAthI, vaLI nirmoha svarUpa zIdhra bodhadAyaka hovAthI mokSanI prApti karAvanAra che. mokSanAM sAdhanomAM adhyAtmanI mukhyatA yuktiyukta che. tevuM anya darzanIo paNa kahe che. [552] tapasvibhyo'dhiko yogI jJAnibhyo'pyadhiko mataH / karmibhyazcAdhiko yogI tasmAdyogI bhavArjuna ! // 58 // mUlArthaH yogI tapasvI thakI adhika che, paMDito thakI paNa adhika mAnelo che, tathA kriyAkAMDa karanArAo thakI paNa yogI adhika che. tethI karIne he arjuna ! tuM yogI thA (gItA) bhAvArtha : gItAmAM zrIkRSNa arjunane paNa A ja bodha Apyo che : he arjuna ! tuM jJAnayogI thA kAraNa ke dIrghakALanA tapasvI karatAM paNa jJAnayogI zreSTha che. pUrvokta zlokamAM jJAnayogInuM svarUpa jaNAvyuM che, tethI karIne yajJa Adi kriyAo karanAra karatAM paNa jJAnayogI zreSTha che. [553] samApattirihavyaktamAtmanaH paramAtmani / abhedopAsanArupastataH zreSThataro hyayam // 59 // mUlArtha: A jJAnayogamAM vartatA AtmAne paramAtmAne viSe spaSTa rIte ekatAnI prApti thaze. tethI A abheda upAsanArUpa jJAnayoga sauthI zreSTha che. yogasvarUpa : 283
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : A jJAnayoganI zreSThatA sarvotkRSTa che kAraNa ke jJAnayoganI phaLazruti e che ke AtmA svayaM paramAtma svarUpa pragaTa thAya che. AtmAnI ArAdhanArUpa A jJAnayogamAM dhyAtA, dhyAna, dhyeya tathA jJAtA, jJAna ane zeyanI samApatti - ekatA sadhAya [4] upAsanA mAvatI sarvopa garIyasI | mahApApakSayakarI tathA coktaM parairapi // 60 // mUlArtha bhagavAnanI upAsanA sarvathakI moTI che, tathA mahApApano kSaya karanArI che, te viSe anyadarzanIo paNa kahe che. bhAvArtha : paramAtmA sAthenI A abheda upAsanA sarva tapasyAdi yogo karatAM paNa zreSTha che, kAraNa ke abhedarUpa A bhagavatI upAsanA ja sarva karmono sarvathA kSaya karavAvALI che. te upAsanA sarva yogothI sAdhya evA mokSanuM sAdhana che. gItAmAM paNa kahyuM [555] yoginAmapi sarveSAM madgatenAntarAtmanA / zraddhAvAna manAte yo mAMsa ke yuvatatamo mataH || 61 // mUlArtha : sarvayogIomAM zraddhAvAna mArAmAM rahelA aMtarAtmAe karIne mane bhaje che, tene meM atyaMta yogya mAnyo che. bhAvArtha : jJAnayoga sAthe bhaktinI - upAsanAnI vizeSatA batAve che. mokSArthI aMtarAtmAe karIne mane AtmabhAve bhaje che, tene meM yogya mAnyo che. kAraNa ke bhaktinI phaLazruti ja zuddha jJAnadazA che. [556] upAste jJAnavAn devaM yo nirajjanamavyayam / sa tu tanmayatAM yAti dhyAnanidhUtakamalaSaH // 62 // mUlArtha : je jJAnI puruSa niraMjana ane avyaya (nAzarahita) devanI upAsanA kare che, te dhyAnavaDe pApano nAza karIne te devasvarUpa thAya che. bhAvArtha : je zuddha jJAnayoga sahita paramajJAna yukta paramAtmAnI 284 : adhyAtmasAra
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsanA kare che. te uttama puruSa e vaDe dharmadhyAnAdikathI pApakarmanA paramANuonA samUhane AtmapradezathI judA pADI pote devasvarUpa bane che. (brahmasvarUpa) [7] vizeSamarthanAnAno H supravitiH | sarvajJaM sevate so'pi sAmAnyayogamAsthitaH // 63 // mUlArthaH vizeSane nahIM jANatA chatAM paNa kadAgraha karIne rahita evo je puruSa sarvazanI sevA kare che, te paNa sAmAnya yogane Azraya karelo che. bhAvArtha : je kadAgraha rahita che. bhale sarvajJane vizeSapaNe jANato na hoya, anya devane viSe sarvajJa jANI sevato hoya to paNa te sAmAnya yogavALo yogI kahevAya che. kAraNa ke tene sarvajJa jevA zuddha svarUpa pratye Adara che. [558] sarvajJo mukhya ekastat-pratipattizca yAvatAm / / sarvekari te tamAtrA mukya, sAmAnyato 3thA / 64 / mUlArtha : sarvajJa eka ja che mukhya che, ane jeTalA bhavyone tenA para bhaktibhAva che te sarva paMDito sAmAnyathI mukhyapaNe to sarvajJane ja pAmelA che. bhAvArtha : samagra saMsAranA sarva sUkSma sthUla padArthonI sarva avasthAne jANanAra pUrNa vItarAgI tevA sarvajJa mukhya che, AthI upAsanA tenI hoya, vaLI je je bhavyone te sarvajJa viSe bhaktibhAva che, te sarve eka ja sarvajJane svIkAre che. bhale pachI mahAvIra mahAdeva, viSNu Adi nAme saMbodhatA hoya, paNa sarvajJapaNuM to ekane viSe ja hoya che. tethI te sau sarvajJane ja bhaje che, ema sAmAnya vidhAna che. [1] na jJAyate vizeSatu sarvathA sarvazimaH | ___ ato na te tamApanA viziSya bhuvi kecana // 65 // mUlArtha : asarvajJo sarvathA vizeSane jANatA nathI, tethI keTalAka AcAryo pRthvI paranA koI paNa devane vizeSa karIne sarvajJa tarIke yogasvarUpa : 285
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAne che, paraMtu teo kharA sarvazane pAmelA nathI. bhAvArtha : jeone jagata svarUpanuM pUrNa jJAna nathI evA asarvajJo ke jeo sAmAnya jJAnayukta che, temane te samayanA AcAryo judAM judAM nAmothI uccAre che, jema eka mukhya sarvajJane bhinna bhinnapaNe bhAvanAtmAo svIkAre che, tema teo bheda karIne svIkAre che; ane temAM sarvajJapaNAno Aropa kare che. jema sAMkhya AdimatanA sarvazo, paraMtu temanI mAnyatAmAM ekAMta Agraha hovAthI, temane svIkAranArA yogarahita thAya che. [560] sarvajJapratipattyaMzAttulyatA sarvayoginAm / TUrIsatravimetu takRtyatve nitti 1 | 66 che. mUlArtha sarva yogIonI sarvajJanI sevArUpa aMzathI tulyatA che, paraMtu dUra ane samIpa ityAdika bheda tenA sevakapaNAne haNato nathI. bhAvArtha : A badhA yogIo bhinna bhinna saMbodhanathI sarvajJane svIkAre che tethI badhA yogIo tulya bane che, nAmathI mukhya sarvajJa saikAlika jJAtA tarIke oLakhAtA bhagavAna mahAvIranA upAsako te samakitI ke mArgAnusArI hoya, ke pUrNa svarUpanA bodhathI dUra rahelA mahAdeva jevA nAmathI saMbodhAtA bIjA paNa yogIo hoya to temAM kaMI vizeSatA nathI. sarvajJanI sevArUpa aMzanI temAM tulyatA che. paraMtu bhagavAna mahAvIranA upAsakone jene bhaktapaNuM che temane mokSaprApti najIka saMbhave che, ane aSTAMga yoga jevAM sAdhanothI mokSaprApti cirakALe saMbhave che. temAM dUra ke samIpa rahelA sarve sarvajJanA sevako che. [561] mAdhyasththyamavambyaiva devatAtizayasya hi / / sevA sariNA tiAtItoDa vI ke 67 // mUlArtha : madhyasthapaNAno Azraya karIne ja devanA atizayonI sevA sarva paMDitoe izkelI che, te viSe kAlAtIta nAmanA AcAryo paNa kahyuM che. 286 : adhyAtmasAra
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : vividha devonI pUjA AdimAM mAdhyasthapaNe avalaMbana rahIne ja devatattvanA puya-atizaya svarUpa, zuddha, vItarAgI devatvanI ja pUjA karavI joIe, tema kAlAtIta nAmanA koI graMthakAre kahyuM [pha62] kaSAmaNa mA muvatAvidyArivArinAmuM | __ abhidhAnAdibhedena tattvanItyA vyavasthitaH // 68 // mUlArthaH bIjA paNa muktavAdI, avidyAvAdI vigereno paNa A mArga nAma vigerenA bhedathI tattva nItivaDe rahelo che. bhAvArtha H muktavAdI karmabaMdhathI rahita evA AtmAne sarvajJa mAnanAra avidyA vaDe (mAyA vaDe) nahIM levAyelA AtmAne sarvajJa mAnanAra vigere vAdIono A dekhADelo mArga, saMjJA vigerenA bhedathI paramArtha kahevAyo che, arthAt sarvajJane viSe te mArga sthApana thayelo che. vAstavamAM zuddha devatvavALA deva ja pUjya che. [563] mukto buddho'rhanvA'pi yadaizvaryeNa samanvitaH / tavIraH sa va cata, saMjJAmerotra vatta| I 66 . mUlArtha : mukta, buddha ke aham je koI aizvarya vaDe yukta hoya, te ja Izvara kahevAya che. temAM mAtra saMjJAno bheda che. bhAvArtha H mukta = karmarahita. buddha = tattvajJAnI. ahaMna = devatAothI pUjAyelA. jinezvara jJAna, vairAgya, yaza, vigere vaDe yukta te Izvara. te sarve mumukSujanone dhyAna karavA yogya che. A rIte aneka saMjJAthI yukta eka Izvara zuddha tattva che, te brahmasvarUpa [564] anAdizuddha ityAdi yo bhedo yasya kalpyate / tattatantrAnusAreNa manye so'pi nirarthakaH // 70 // mUlArtha : je anAdi, zuddha, vigere zabdo vaDe jeno bheda che te te darzanone anusAra kalpelo che, te paNa nirarthaka che, tema mAnuM chuM. bhAvArtha H sarvajJane anAdi zuddha vigere bhedathI dareka darzanoe yogasvarUpa : 287
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpanA karI che, te nirarthaka che, satpuruSArtha vaDe karmano kSaya karanAra, karmanA phaLano akartA, AvA koI paNa svarUpe jo te zuddha sarvajJa hoya to sevavA lAyaka che. [66] vizeSayAjJiAnA iyuvatInAM gativihitiH | prAyo virodhatazcaiva phalAbhedAcca bhAvataH // 71 // mUlArtha : jAtivAdInI yuktionA vizeSane nahIM jANavAthI prAya virodha AvavAne lIdhe tathA bhAvathI phaLano abheda hovAthI darzanono bheda thayelo che. bhAvArtha H darzanomAM bheda kema thayA ? saghaLA dArzanikone IzvaranA viziSTa zuddha svarUpanA jJAnano abhAva hovAthI, ane pote kalpelA IzvaranA svarUpamAM anumAnathI karelI yuktio vigerethI bheda paDe che. sarvajJanuM jJAnapUrNa che. AthI ema samajAya che ke sarvajJanI bhaktithI sAdhyanI siddhi thAya che, ane mArganI ekatA thAya che. [566] avidyAklezakarmAdi yatazca bhavakAraNam / - tataH pradhAnamevaita-saMjJAmevamupAtikuM 7ra // mUlArtha jethI karIne avidyA, kaleza, karma vigere bhavanA kAraNa che, tethI karIne saMjJA bhedane pAmeluM A bhaktitattva ja pradhAna che. bhAvArtha : avighA = ajJAnanA phaLavALI mAyA, kaleza mohanA phaLavALo rAgAdika samUha, karma = saMsAranA phaLavALA jJAnAvaraNIyAdi karmo, bhavanAM kAraNo sarva darzanavAdIoe mAnelA che, te sarva eka ja karmarUpa che. mATe sarva kalpanAno tyAga karI eka sarvajJanI ja bhakti yukta che. [567] asyApi yo'paro bheda-zcitropAdhistathA tathA / gIyate'tItahetubhyo dhImatAM so'pyapArthakaH // 73 // mUlArtha : A karmano paNa bIjo vicitra upAdhivALo bheda pUrve kahelA hetuo thakI te te prakAre kahevAmAM Ave che, te paNa buddhimAna puruSone mATe vyartha che. 288 : adhyAtmasAra
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : avidyA Adi pUrve kahelA ghaNA prakAranA vicitra bhedo buddhimAna yogIo mATe vyartha che. kAraNa ke te te darzanavAdIo koI eka ja vastunA dharmane grahaNa karanAra che, tethI vastunA svarUpano yogya nirNaya thato nathI kAraNa ke vastunuM svarUpa aneka dharmavALuM che. ane te vidhAno apekSita hoya che. [568] tato'sthAnaprayAso'yaM yattabhedanirupaNam / sAmAnyamanumAnasya yatazca viSayo mataH // 74 // mUlArtha H tethI karIne je tenA bhedanuM nirUpaNa karavuM te ayogya prayAsa che. kAraNa ke anumAnano viSaya sAmAnya kahelo che. * bhAvArtha H buddha, ahaMnuM Adi devatattva atindriya vastu che, tethI IzvaranuM anumAna ke pramANano viSaya sAmAnya bane che, tethI temAM vizeSa prakArano bodha thaI zakato nathI. vizeSano nirdhAra sarvajJathI thaI zake. mATe te te bhedanuM nirUpaNa vyartha che. [569] saGkSiptarucijijJAsorvizeSAnavalambanam / cArisajjIvanIcAra-jJAtAdatropayujyate // 75 // mUlArtha : saMkSipta rUcivALA jijJAsune je vizeSanuM avalaMbana na karavuM te ahIM cArAne viSe saMjIvanI auSadhine caravArUpa udAharaNa karIne yogya che. - bhAvArtha : saMkSipta rucithI Izvaratattvane jANavAvALA mumukSu sarvajJa devanuM avalaMbana na kare ane sAmAnya devone pUje to kALakrame teo cArisaMjIvanInA nyAye mArga pAme tevI saMbhAvanA batAve che. daSTAMta: patine vaza karavAnI vidyA vaDe baLadapaNuM pAmelA te patine strI vanamAM caravA laI jatI, cAro caratA te baLadane saghaLI vanaspatimAMthI jarUrI auSadhi paNa AhAramAM AvI gaI, ane tethI pati baLada maTI puruSa thayo, te pramANe bhakti vaDe deva sAmAnyanI pUjA, te devane sarvajJa mAnI kare to paNa tenI yogyatA thatAM tene paraMparAe sarvajJanuM avalaMbana prApta thAya che. yogasvarUpa : 289
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ [70] nijJAsA'pi sattAM cAcyA, yatpapivavatttavaH / jijJAsurapi yogasya zabdabrahmAtivartate // 76 // mUlArtha : satpuruSone jijJAsA paNa yogya che, kema ke bIjAo paNa A pramANe kahe che, ke yogano jijJAsu paNa zabda brahmanuM ullaMghana kare che. bhAvArtha : sAco yogajijJAsu yoganI dizAmAM pragati kare che jyAre zuSka jJAnI aTakI jAya che. arthAt yogI kevaLa zAsranA zabdone ja vaLagI raheto nathI paNa yoganuM ArAdhana kare che. mokSamArgane anusaratA pariNAma te yoga che, tenA vaDe mokSa pragaTa thAya che. paraMtu kevaLa zAstrArtha vaDe mokSane jANato zuSka jJAnI svayaM mokSasvarUpe pragaTa thato nathI. [571] Arto jijJAsurarthArthI jJAnI ceti caturvidyAH / upasakAstrayastatra dhanyA vastuvizeSataH // 77 // mUlAthe : ArTa, jijJAsu, arthArthI ane jJAnI e cAra prakAranA upAsako che. temAM vastunA vizeSane lIdhe pahelA traNa upAsako dhanya pradhAna che. = bhAvArtha : Arta vastutattvane jANavAnI aturatAvALo. jijJAsu vastutattvane jANavAnI utkaTa icchAvALo. arthArthI tattvanAparamArthanA aMtane jANavAno arthI. jJAnI = sArI rIte tattvano nirNaya karanAra A cAra prakAranA ArAdhakomAM prathamanA traNa prakAranA ArAdhako dhanya che. jeone phakta paramArthanI ja sevanA che. cothA prakArano jJAnayogavALo zreSTha che. kAraNa ke mokSamArgamAM ja pravarte che. = [72] jJAnI tu zAvikSepo nityaviviziSyate / atyAsanno hyasau bharturantarAtmA sadAzayaH // 78 // mUlArtha : jJAnI zAMta, vikSepavALo ane nitya bhaktivALo evA vizeSaNavALo hoya che, kAraNa ke te aMtarAtmA rUpa, rUDA AzayavALo ane tethI karIne brahmanI atyaMta samIpe rahelo che. 290 adhyAtmasAra =
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : jJAnInA rAgAdi saMskAra ke vyAmoha zAMta thayA che, tathA nitya bhaktiyukta sarvajJanI ArAdhanA karavAvALo te jJAnI vizeSatAvALo che. tenI dazA aMtarAtmarUpa che, te dehAdika no sAkSI che. zuddha pariNAmane dhAraNa karanAra brahmarUpa AtmasvarUpanI prAptine viSe samIpa che. [73] varmayo vizuddha stajJAne yuggIta mAnasa | bAhyAbhavadhAnaza saMzAtmA vinA || 72 che mUlArtha tethI karIne karmayoga vaDe vizuddha thayelo yogI jJAnane viSe manane joDe che. paraMtu ajJAnI azraddhAvAna ane saMdehazIla hoya che tethI te nAza pAme che. yogathI bhraSTa thAya che. bhAvArtha : karmayoga vaDe vizuddha thayelo jJAnI potAnA cittane jJAnayogamAM lIna kare che. paraMtu ajJAnI, zuddha zraddhA rahita hovAthI, kriyArUpa karmayogamAM phaLanI zaMkAne kAraNe yogamArgathI bhraSTa thaI AgaLa vikAsa pAmato nathI. [74] nirmAH cinApra-raMttakRtrita sthitaH | ____ sukhAsanaH prasannAsyo dizazcAnavalokayan // 80 // [7] madhyaziroprIvamavandra ghArInuSaH | dantairasaMspRzan dantAn suzliSTAdharapallavaH // 81 // [6] kArtirIke parityanya gharme zuraste 2 thI ____apramatto rato dhyAne jJAnayogA bhavenmuniH // 82 // mUlArtha bhayarahita sthira nAsikAnA agrabhAge jeNe dRSTi rAkhI che, tevo vratane viSe rahelo, sukhAsanavALo, prasanna mukhavALo tathA dizAo tarapha nahIM jonAro, (80) dehano madhyabhAga, mastaka ane grIvAne avaka, saraLapaNe dhAraNa karato, budha, dAMta vaDe dAMtane nahIM sparzato, jenA baMne oSTharUpI pallava sArI rIte maLelA hoya tevo, (81) Arta tathA rodra bAnano tyAga karIne dharma tathA zukaladhyAnane viSe buddhine sthira rAkhI, apramAdI tathA dhyAnane viSe tallIna muni jJAnayogI kahevAya che. yogasvarUpa : 2 -1
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : nirbhaya = maraNAdika sarva bhayathI rahita, sthira = dehanA avayavanI nizcalatA che evo, jeNe nAsikAnA agrabhAge deSTi sthira karI che, vrataH = nivRttine dhAraNa karI che, dhyAnane anurUpa sukhAsanavALo, jenuM mukha paramAtmAmAM lIna thavAthI prasanna che. ane sthira dRSTivALo che te muni jJAnayogI che. dehanA (madhya) kaTipradezane, mastaka tathA grIvAne sIdhI rekhAmAM rAkhato, dAMtane asparza rAkhIne, baMne oSTha jenA maLelA che, tevo tattvaciMtanavALo che, Artaraudra jevA durgAnathI rahita, dharmadhyAna ane zukaladhyAnane viSe jeNe buddhine joDI che. viSaya, kaSAyanA rAgAdika bhAvarUpa pramAdathI rahita zubhadhyAnane viSe tallIna che te muni jJAnayogI che. [77] vAyA samadhyastha jJAnayokAsa mAhitaH | dhyAnayogaM samAruhya muktiyogaM prapadyate // 83 // mUlArtha : karmayogano abhyAsa karIne jJAnayogamAM sAvadhAna thaIne tyAra pachI dhyAnayogamAM ArUDha thaI te muktiyogane pAme che. bhAvArtha karmayoga = tapa saMyama vigere kriyArUpane zuddhapaNe vAraMvAra AcArI karmayogane siddha karI, tyAra pachI jJAnayogane viSe sAvadhAna thaI AtmabhAvamAM sthira thAya, tyAra pachI dhyAnayogamAM mokSanA upAya para ArUDha thaIne muni dharmadhyAnAdikamAM ati nipuNa thaI muktiyogane prApta kare che. arthAt yogano nirodha karI zailezI (atyaMta deDha) avasthAmAM jaI asaMga yogane pAmI te siddha thAya che. mumukSu A kramanuM ullaMghana karato nathI paNa karmayoga dvArA abhyAsa kare che. jJAnayoga dvArA samatAmAM Ave che, ane dhyAnayoga dvArA kSapaka zreNie ArUDha thaI siddha svarUpane pAme che. Avo krama tIrthaMkarAdie kahyo che. yoga adhikAra pUrNa. 292 : adhyAtmasAra
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ S karo dhANa thai BE: hatI zuddhadhyAna e adhyAtmasAdhanAnuM sAdhya che. saMsArathI mukta thavAnuM sarvotkRSTa sAdhana che. mohanidrAthI mukta ane vairAgya vAsita sAdhaka ja dharmadhyAnamAM praveza karI zukladhyAna para ArUDha thaI zake che. evA zuddhadhyAnano ArAdhaka ghAtI karmano nAza karI pUrNajJAnane prApta kare che. dhyAna e kriyA nathI. aMtaraMga zuddha avasthA che. sAmAnyataH dhyAnano artha e che ke zuddha avalaMbanamAM cittane ekAgra karavuM. jIva jenuM dhyAna dhare che, jenuM lakSya kare che, tevI siddhi prApta kare che. mana:zuddhinuM pariNAma vairAgya che, vairAgyanI phaLazruti jJAnayoga che. jJAnayogayukta sAdhaka saheje dhyAnamAM ArUDha thAya che. anya padArthonA vikalponuM zamana thAya che. mohanIyanA udayavALA adhyavasAyonuM zAMta thaI javuM, ane sUkSma tattvonA citanamAM manane sthira karavuM te nirvikalpa dhyAna che. chabastha ArAdhakane aMtarmuhUrta sudhI A dhyAna rahe che. pachI ciMtAno viSaya badalAya che, tevI dazAmAM vadhu samaya paNa sAdhaka dhyAnanuM ArAdhana karI zake che. bAna aneka prakAranA che. temAM zAstrakAroe mukhya cAra bheda kahyA che. 1. ArtadhyAna : je durbAna che. durgatinuM kAraNa che. heya che. 2. raudradhyAna : je durbAna che. adhogatinuM kAraNa che. heya che. 3. dharmadhyAna : je zubha dhyAna che. zubhagatinuM kAraNa che, upAdeya che. 4. zukaladhyAna : je zuddha dhyAna che. paMcamagatinuM kAraNa che. upAdeya che. sAmAnya rIte saMsArIbhAvavALA jIvo Arta ane raudra dhyAnavALA che. temanuM dhyAna niraMtara jagatanA padArtho meLavavA tenI ciMtA karavI ane duSTa pariNAma sevavA pratye hoya che. joke avirati ane dezavirati samyagudRSTi sAdhakone Arta ane raudra dhyAna hovA dhyAna svarUpa : 293
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ chatAM kaSAyano rasa maMda che, tethI te mithyASTi jevuM karmabaMdhana karatA nathI. dharmadhyAnanA adhikArI prAye muni che. zuddha kriyAvALA ane uttama bhAvanA bhAvatA sAdhakone A dhyAna hoya che, je zukaladhyAnano hetu bane che. zukaladhyAna to guNazreNi para ArUDha thayelA jIvone hoya che. jene mana ane indriyo vaza che. jagatanA prakAro, prapaMco ane padArthothI je niHspRha che, te A dharmadhyAnamAM praveza kare che. e dharmadhyAnamAM paNa ciMtanarUpe vividha viSayonuM AlaMbana hoya anityAdi bAra bhAvanAthI bhAvita, maitrI Adi cAra bhAvanA jene AtmasAt thaI che. jJAnAdi bhAvanAthI jenuM citta zuddha thayuM che, tevo sAdhaka dharmadhyAnamAM sthiratA pAme che. saMsArI jIvone pUrvaprayoganA saMskArathI Arta ke raudra dhyAna zIkhavuM paDatuM nathI. paraMtu jIva jyAre haLukarmI bane che bhavabhramaNano kALa jeno saMkSepa pAmyo che, jenAmAM zubha ke azubha yogamAM harSa - viSAda thatA nathI, je AtmabhAvathI saMtuSTa che te dharmadhyAnamAM praveza kare che. dhyAnayogIne asaMgatA priya che. ekAMtamAM temanuM sthAna che. aMtaraMgamAM tRpta che, te dharmadhyAnInuM sukha asIma che. tattvadRSTi yukta A dhyAnI AtmAne hastAmalakavatuM jANe che. AtmA ane AtmasvarUpa, AtmA ane paramAtmAno bheda tyAM samApta thaI jAya che. ane dhyAnI amRtane AsvAdI svayaM dhyAtA, dhyAna ane dhyeyanI ekatAno anubhava kare che. he bhavyAtmAo ! AvuM parama sukha choDI tame zudra ane malina vAsanAomAM kyAM phasAyA cho ? UTho, jAgo. ane dhyAna dvArA AtmAne amRtanuM pAna karo ! yogyatA pramANe gurugame dhyAna ArAdhaka thAo. 294 : adhyAtmasAra
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdha pamo dhyAna svarUpa [74] sthiramadhyavasAnuM patu tardhyAnuM, vittasthim / bhAvanA, cApyanuprekSA cintA vA tattridhA matam // 1 // mUlArtha : je sthira citta che, tene dhyAna samajavuM. ane je asthira citta che, tene bhAvanA athavA anuprekSA ke ciMtA samajavI. e pramANe asthira cittanA traNa prakAra che. bhAvArtha : sthira cittaH te dhyAnano prakAra che. nizcita dhyeyamAM pariNAmanI atyaMta sthiratA te dhyAna che. A uparAMta sthira cittanI apekSAe jyAM vikalpa che tene asthira citta kahe che. te traNa prakAra che. adhikAra 16mo 1. asthira cittaH anityAdi bhAvanAnuM ciMtana karavAmAM viSayanuM je badalavuM thAya che, tene asthiracitta kahe che. 2. anuprekSA : anityAdi bhAvanAnA abhyAsamAM bhraSTa thatAM cittane punaH pAchuM vALI joDavuM te. 3. ciMtA H zarIra dhana, viSayAdikamAM manane niraMtara joDeluM rAkhavuM te. [ 579] muhUrtAntarbhaveddhayAnamekArthe manasaH sthitiH / vahyarthasaGkrame dIrghA'pyacchinA dhyAnasantatiH // 2 // mUlArtha : mananI eka AlaMbanane viSe aMtamuhUrta sudhI je sthiti te dhyAna che. ane ghaNA AlaMbananA saMkramane viSe lAMbI ane avicchinna evI je sthiti te dhyAna zreNI che. bhAvArtha : cittanI eka ja AlaMbanane viSe aMtamuhUrtanI sthitine dhyAna kahe che, kAraNa ke chadmasthano upayoga tethI vizeSa sthira raheto nathI. paraMtu alaga alaga AlaMbanane grahaNa karI dIrgha kALa sudhInI niraMtara dhyAnavALI sthiti te dhyAnanI paraMparArUpa zreNI che. A dhyAna svarUpa : 295
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnanA adhikArI gRhastha paNa jo saMyamI hoya to thaI zake. [580] ArtaM raudraM ca dharmaM ca zuklaM ceti caturvidham / tata Tu meva DI DI vAra mavamokSayoH + rU mUlArtha Arta, raudra, dharma ane zukala e cAra prakAranuM dhyAna kahevAya che tene viSe be be bheda anukrame bhava ane mokSanA kAraNabhUta che. bhAvArtha : ArtadhyAna ane raudradhyAna e be bhavanA kAraNabhUta che. tathA dharmadhyAna ane zukladhyAna e be mokSanA kAraNabhUta che. te dareka dhyAnanA cAra prakAra che, te jaNAve che. Arta ane raudradhyAna jIvane bhavabhramaNa karAve che tethI te tyAjya che. dharmadhyAna ane zukaladhyAna upasavA yogya che. [581] zabdAdInAmaniSTAnAM viyogAsamprayogayoH / / cintanaM vedanAyAzca vyAkulatvamupeyuSaH // 4 // [582] iSTAnAM praNidhAnaM ca samprayogAviyogayoH / nidAnacintanaM pApamArttamitthaM caturvidham // 5 // mUlArtha : aniSTa evA zabdAdika viSayono viyoga ane asaMprayoga (aprApti)nuM ciMtana (1)tathA vedanAthI vyAkuLapaNuM pAmelAnuM je ciMtana, 2. ISTa padArthanI aprAptano saMyoga ane aviyoga, 3. ane niyANAnuM citavana. 4. A pramANe duSTa ArtadhyAna cAra prakAranuM che. 1. aniSTa saMyoga viyoga ciMtA : anicchaniya - pratikULa evA zabdAdika viSayo jo prApta thayA hoya to te kyAre TaLI jAya ane huM tenAthI dUra thAuM enI ciMtA te ArtadhyAna che, A ciMtA vartamAna kALanI che. aniSTa zabdAdi viSayo hajI prApta thayA nathI paNa te prApta thaI jAya to tenA saMyoganA duHkhanI ciMtA, A ciMtA bhaviSyakALanI che. aniSTano viyoga thatAM "hAza' thavI ke mane bhUtakALamAM Avo viyoga nathI thayo ane bhaviSyakALamAM thaze paNa nahIM ema vicAravuM baMne kALane mATe che. 296 : adhyAtmasAra
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ A traNe kALanA prakAra prathama ArtadhyAnanA che. temAM Sa bhAvanI mukhyatA che. 2. roganA saMyoga viyoganI cintA H rogathI utpanna thayelI pIDAmAM tenA pratikAra karavA vyAkuLa thavuM, te roga kyAre dUra thaze tenI vAraMvAra ciMtA karavI, ane dUra thayA pachI te punaH na thAya tenI ciMtA, vaLI roga dUra thayo te sAruM thayuM tevuM vicAryA karavuM. AmAM dveSabhAvanI mukhyatA che. 3. iSTa saMyoga viyoga ciMtA : prApta thayelA sukhada viSayono viyoga na thAya te ciMtavavuM tathA te viSayo prApta karavA punaH punaH satata udyama karavo jemAM rAgabhAvanI mukhyatA che. 4. nidAnaciMtA : tapa, saMyamarUpa uttama kAryanA badalAmAM devendrAdikanI riddhi ke bhautika sukhanI prArthanA ke IcchA karavI A ciMtAmAM mohabhAvanI malinatA che. have ArtadhyAnamAM lezyA batAve che. [583] kApotanIlakRSNAnAM lezyAnAmatra sambhavaH / anatikliSTabhAvAnAM karmaNAM pariNAmataH // 6 // mUlArtha ? A ArtadhyAnIne viSe jeno bhAva ati kilaSTa nathI, evA karmanA pariNAmane lIdhe kApota, nIla ane kRSNa lezyAno saMbhava che. bhAvArtha : raudradhyAnanI apekSAe ArtadhyAnInA pariNAma ati lezavALA tIvra hotA nathI. baMne dhyAnavALAnI legyA to azubha ja che. paraMtu ArtadhyAnInI vezyA te apekSAe maMda pariNAmavALI [584] krandanaM rudanaM procaiH zocanaM paridevanam / ___ tADanaM luJcanaM ceti liGgAnyasya vidurbudhAH // 7 // mUlArtha : kaMdana, rUdana, moTethI zoka paridevana, tADana ane lUcana A ArtadhyAnInA cinho che. bhAvArtha : kaMdana zokAtura thaIne azrupAta karavo. dhyAna svarUpa : 297
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUdana : kaThora kaMThavaDe moTethI rUdana karavuM. zoka : iSTa vastunA viyogamAM niraMtara ciMtAtUra rahevuM. paridevana : dinatAbharyAM vacano bolI anyane zoka upajAvavo. tADana : du:khathI vyAkuLa thaI mAthAM phUTavAM. kUMcana : ati AvegathI mAthAnA vALa kheMcavA toDavA. A prakAre hRdayamAM rahelA AvegabharyA ArtadhyAnanAM A sarve lakSaNo che. (iSTa viyoga potAnA pUrva prArabdhathI thAya che, tema vicArI samatAmAM rahevA prayatna karavAthI ArtadhyAna zame che) [585 ] moghaM nindannijaM kRtyaM prazaMsanparasampadaH / vismitaH prArthayanetAH prasavatazvetavarNane | 6 || mUlArtha : potAnA niSphaLa thayelA kRtyanI niMdA kare, bIjAnI saMpattinI prazaMsA kare, vismaya pAmIne te saMpattionI prArthanA kare. tathA tene meLavavA mATe Asakta thAya. - bhAvArtha : vyApAra ke koI kaLA vigeremAM niSphaLa thavAthI tevA kAryanI vyartha niMdA kare, sAMsArika saMpattinI prazaMsA kare, tenI abhilASA rAkhe. te meLavavA mATe atyaMta Asakta hoya tevA lakSaNavALAne ArtadhyAnI kahyo che. [586 ] pramattazcendriyArtheSu gRddho dharmaparAGmukhaH / jinoktamapuraskuvannArtadhyAne pravartate // 9 // mUlArtha H pramatta, indriyonA viSayomAM lolupa, dharmane viSe vimukha tathA jinAjJAno asvIkAra karanAra ArtadhyAnamAM pravarte che. pramatta, potAnA hitano pramAdI, indriyonA viSayono AkAMkSI, dharmathI vimukha rahI, jinAjJAne svIkArato na hoya te jANe ajANe paNa ArtadhyAnI jANavo. bhAvArtha : pramattaH pramAda) pramAda e vAstavamAM dharmane viSeno anAdara che, Atmahitane viSe azraddhAna ane arUci che. ane tethI viparIta indriyAdinA vividha viSayone viSe Asakta che. 298 : adhyAtmasAra
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAdi, AtmArthane viSe vimukha che. jinezvara AjJAthI ajJAna hovAthI te pratye tenI sanmukhatA nathI. jinavANIne viSe tIvra jijJAsA nathI, AvA aneka prakAranA doSoyukta te ArtadhyAnane viSe pravarte che. arthAt pramAda e manuSyano mahAna zatru che. aneka prakAranA doSonI yukta pramAda ArtadhyAnano sabaLa hetu che. tethI zIghratAe tyajavA yogya che. [67] pramattAntamuLasthAnAnurAta tamahAtmanA | sarvapramAdamUlatvAttyAjyaM tiryaggatipradam // 10 // mUlArtha H pramatta guNasthAnanA aMta sudhI rahenAruM ane tiryaMcanI gatine ApanAruM A ArtadhyAna sarva pramAdanuM mULa che, tethI mahAtmAe tyajavA lAyaka che. bhAvArtha : saMsArano tyAga karanArA sarvavirati sAdhujanone paNa dharma ArAdhanamAM jarUrI upakaraNo, ziSyAdi viSe ciMtA jevuM ArtadhyAna hoya che. prathama guNasthAnathI chaThThAnA aMta sudhI rahevAvALuM ArtadhyAna tiryaMcagatinuM kAraNa che. arthAt A durdhyAna pRthvIkAyathI mAMDIne tiryaMca paMcendriya sudhInI gati ApanAruM che. tethI uttama mumukSuoe teno tyAga karavo. [588] nirdayaM vadhabandhAdicintanaM nibiDakrudhA / pizunAsabhyamidhyAvAk, praNidhAnaM ca mAyayA // 11 // [589] cauryyadhIrnirapekSasya tIvrakrodhAkulasya ca / sarvAbhizaGkAkaluSaM citaM ca dhanarakSaNe // 12 // 94AkAra mUlArtha : atyaMta krodhavaDe karIne nirdaya rIte bIjA pratye vadha, baMdhana vigerenuM ciMtavavuM. te prathama raudradhyAna tathA mAyA vaDe karIne pizuna, asabhya, ane mithyAvANInuM je maNidhAna, te bIjuM raudradhyAna. apekSArahita ane tIvra krodhe karIne AkuLavyAkuLa evA puruSane je corInI buddhi te raudradhyAna ane dhananA rakSaNane viSe sarva upara zaMkAe karIne malina evuM je citta te cothuM raudradhyAna. dhyAna svarUpa : 299
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha H 1. hiMsAnubaMdhI : atyaMta kopa vaDe tathA nirdayapaNe anyano vadha karavo ke tenA para prahAra karavo, agnithI saLagAvavA. tenA Ayojana mATe ekAgra citte ciMtavana karavuM te raudradhyAna che. 2. mRSAnubaMdhI : mAyA vaDe anyanA achatA doSone pragaTa karavA. satparuSane viSe azobhanIya asabhya vacana bolavAM, mithyA vastunI prarUSaNA karavI, AvAM kRtyo mATe ciMtana karavuM te raudradhyAna 3. teyAnubaMdhI : (corI) pApanuM phaLa durgati che, te vacanathI paNa bhaya nahIM pAmato. je anyanA AtmAne pIDA ApIne je dhananuM haraNa kare che, tethI corI karavAnI mati, jenA vaDe anya jIva dIrdhakALa sudhI duHkha anubhave che. 4. parigrahAnubaMdhI : dhana vigere padArthonI prApti pahelAM te meLavavAnuM satata ciMtana ane maLyA pachI tenA rakSaNa mATe ciMtA vaLI mitra svajanAdi pratye zaMkAthI temanA vinAzanI buddhiyukta citta (tene viSaya saMrakSaNa raudradhyAna kahe che) [20] titsatoSakaraNa - RTInumatisthiti | kezavaratiparyanta raudradhyAna thaturvighaNuM che 93 mUlArtha : A doSavALA kAryane karavA, karAvavA ane anumodavArUpa jenI sthiti che, evuM cAra prakAranuM raudradhyAna dezavirati guNasthAna sudhInA jIvone hoya che. bhAvArtha : A hiMsAyukta cAre raudradhyAna jIva pote kare che, anyanI pAse karAve che. ane karato hoya to anumodana Ape jema ke mitra ke svajana koI hiMsAnAM kAryo kare, asatya vacanathI lokone Thage, corI kare ane parigrahanI vRddhimAM ja rAcco rahe to hoya tene svArtha ke lobha vaza pote potAne mATe to tevuM doSayukta AcaraNa kare, paNa anya pAse karAve, ane kaMI ja meLavavAnuM na hoya chatAM mohavaza temAM anumodana Ape ke 300 : adhyAtmasAra
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ karo karavA jevuM che, tame AvA kAryo karIne yaza ke dhana meLavyuM te sAruM karyuM che ema khuzAmata kare. Ama pote kukarma Acare, bIjA pAse karAve, ane karanArane anumodana Ape, te sarve durgati pAme che. bhAI tane karmanI vicitratA khabara che ? karanArane karAvanArane ane anumodana karanArane te samAnabhAve nyAya ApI duHkhadAyaka sarakhAM phaLa Ape che. tAre kArya karavuM che to sukRtya karI le. cittavRttine sudhArI le, nahIM to Avo saMskAra pAMcamA guNasthAnaka sudhI jIvane Thage che. [591] kApotanIlakRSNAnAM lezyAnAmatra sambhavaH / ___ atisaMkliSTarupANAM karmaNAM pariNAmataH // 14 // mUlArtha: A raudradhyAnane viSe ati saMkalezavALAM karmonA pariNAmane lIdhe kApota, nIla ane kRSNa e traNa lezyAo hoya bhAvArtha : jJAnAvaraNAdi ati malina svabhAvavALAM karmonAM pariNAmane lIdhe raudradhyAnIne kApota, nIla ane kRSNa traNe vezyA hoya che. [592] utsanabahudoSatvaM nAnAmAraNadoSatA / hiMsAdiSu pravRttizca kRtvA'dhaM smayamAnatA // 15 // [593] nirdayatvAnanuzayau bahumAnaH parApadi / liGgAnyatretyado dhIrestyAjyaM narakaduHkhadam // 16 // mUlArthaH utsatra doSapaNuM, bahu doSapaNuM, nAnA prakAranA doSa mAraNa doSapaNu, hiMsAdikane viSe pravRtti tathA pApa karIne harSa pAmavApaNuM, nirdayapaNuM, pazcAttApano abhAva, ane bIjAnI ApattimAM harSa A raudradhyAnanAM cinho che. bhAvArtha H utsanna = upazama nahIM pAmelA jIvane hiMsAdikamAM eka doSano punaH punaH pravRttirUpa doSa che. hiMsAdi aneka kAryomAM aneka vAra pravRttino doSa, te pramANe dhyAna svarUpa : 301
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ anya prANI jIvatA rahe paNa tenI cAmaDI, nakha vigere utArI levA. vaLI jIvano ghAta karyA pachI harSa pAmavo, nirdayatA vaDe hiMsAdi karavAM, AvAM pApa karIne paNa pazcAttApa na thavo, vaLI anyane duHkhI joI harSa pAmavo, A raudradhyAnanA prakAra che. tenuM pariNAma narakanA atyaMta kAramAM duHkho dIrghakALa sudhI bhogavavA paDe che. [594] aprazaste ime dhyAne durante cirasaMstute / prazastaM tu kRtAbhyAso dhyAnamAroDhumarhati // 17 // mUlArtha : A be dhyAna dUrata ane cirakALanA paricita che, ane aprazasta che, tethI abhyAsa karIne prazasta dhyAnamAM ArUDha thavuM. te yogya che. bhAvArtha : Arta ane raudradhyAna mahAduHkhe karIne aMta Ave tevA ane vaLI cirakALanA AtmA sAthe paricita che. te baMne dhyAna jIvane malina karanArA hoI aprazasta - khoTAM che. phaLa svarUpe durgatimAM laI janArAM che mATe te baMneno tyAga karI prazasta - zubha dhyAnamAM rahevA prayatna karavo. [595] bhAvanA dezakAlau ca svAsanAlambanakramAn / dhyAtavyadhyAtranuprekSA lezyAliGgaphalAni ca // 18 // mUlArtha : bhAvanA, dezakALa, Asana, AlaMbana, dhyAna karavA yogya, dhyAna karanAra, anuprekSA, vezyAliMga ane phaLa e sarvene jANIne dharmadhyAna karavuM. bhAvArtha : jJAna darzanAdi AtmaguNanI bhAvanA karavI. dhyAna karavA yogya ekAMta sthaLa, padmAsana jevuM sthira Asana, je zuddha tattvanuM AlaMbana hoya te. manano virodha karavAno krama, dhyAnane anurUpa jinAjJA, dhyAna karanAra sAdhaka, dhyAna pachI cittano svasthatAmAM TakavA mATe anityAdi bhAvanAonI anuprekSA karavI. zubha lezyAyukta te bhAvanAonA phaLa svarUpe svarga ke mokSanI prApti mATe sAdhake dharmadhyAna ane zukaladhyAnane sevavA yogya che. 302 : adhyAtmasAra
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ [596] jJAtvA dhamyaM tato dhyAyecatastrastatra bhAvanAH / jJAnadarzanacAritravairAgyAkhyAH prakIrtitAH // 19 // mUlArtha : upara pramANe dhyAnane yogya sAdhano vigerenI yojanA karI pachI dharmadhyAna dhyAvavuM. tene viSe jJAna, darzana, cAritra ane vairAgya nAmanI cAra bhAvanAo kahI che. bhAvArtha jJAnaH niraMtara zrutajJAnanA abhyAsamAM tatpara rahevAthI te puruSa jagatanA sAra tattvane jANe che. mATe jJAna bhAvanA vaDe bhAvita thavuM. darzana : zuddha darzananAM lakSaNo prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikya vaDe sthiratA, te darzanabhAvanA. cAritra : pUrve karelAM karmonuM kSINa thavuM, ane navAM karmonuM agrahaNa te cAritrathI thAya che, tevI cAritrabhAvanA. vairAgya : viSayanA saMga rahita, sAta bhayathI nirbhaya, Aloka ke paralokanA sukhonI AkAMkSA rahita te vairAgyabhAvanA. A bhAvanAonuM sevana karanAra mokSane prApta kare che. [597] nizcalatvamasaMmoho nirjarA pUrvakarmaNAm / ___saGgAzaMsAbhayocchedaH phalAnyAsAM yathAkramam // 20 // mUlArtha : nizcaLapaNuM, asaMmoha, pUrvakarmanI nirjarA, saMganI AzaMsAno ane bhayano nAza, e cAra bhAvanAonA anukrame phaLa jANavAM. bhAvArtha : jJAnabhAvanAnAM phaLasvarUpe nizcaLapaNuM che, dhyAna samaye upasarga thAya to jJAnanI bhAvanA vaDe nizcaLapaNuM Take che. darzana bhAvanAnA phaLasvarUpe sUkSma upayogamAM zaMkA rahita banelo che anya devAdinI mAyAmAM paNa moha thato nathI te darzana bhAvanAnuM phaLa che. cAritrabhAvanA : phaLasvarUpe pUrvita karmanI tapAdi vaDe nirjarA thAya che. vairAgya bhAvanA : phaLasvarUpe rAgAdikano, bhaya ane dehanA mamatvano tyAga thAya che. dhyAna svarUpa : 303
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ [598 ] sthiracittaH kilaitAbhiyAti dhyAnasya yogyatAm / yogyataiva hi nAnyasya tathA coktaM parairapi // 21 // mUlArtha : sthira cittavALo puruSa ja A bhAvanAo vaDe dhyAnanI yogyatA pAme che. bIjAnI yogyatA ja nathI. tema anya darzanIo paNa mAne che. bhAvArtha : jJAnAdi bhAvanA vaDe nizcaLa mananI dhAraNAvALo dhyAtA dhyAnane mATe samartha che. AvI bhAvanA rahita jIva uttama dhyAnanI yogyatAvALo nathI. aMte dhyAtA dhyAna ane dhyeyanI samApatti thAya che. [11] cagnanaM hi manaH dhULa ! pramAthi vanavavuM dRDham / tasyAhaM nigrahaM manye vAyoriva suduSkaram // 22 // mUlArtha : he kRSNa ! mana mathana karanArA sainyanI jema atyaMta caMcaLa che, teno nigraha karavo e vAyunA nigraha karatAM paNa duSkara che, ema huM mAnuM chuM. bhAvArtha : zrIkRSNa mana evuM caMcaLa che ke svabhAva, ruci ane dharmanuM vilopana karAvI nAMkhe tevA sainyanI jema gADha anubaMdha karAve tevuM che. te manane vaza karavuM te pavanane vaza karavA jevuM duSkara che. he arjuna ! A pramANe huM mAnuM chuM. = [600] saMzayaM mahAvAho ! mano TurnipradaM vatam / abhyAsena tu kAnteya ! vairAgyeNa ca gRhyate // 23 // mUlArtha : zrIkRSNa kahe che. he mahAbAho arjuna ! kharekhara caMcaLa evuM mana nigraha thaI zake tevuM nathI. paraMtu abhyAse tathA vairAgye karIne mana vaza karI zakAya che. bhAvArtha : he mahAbAho arjuna ! e vAta to saMdeharahita che ke capaLa evuM mana mahAkaTe karIne vaza thAya tevuM che. tene vaza karavA vAraMvAra zuddha manane jANavuM. zravaNa karavuM, manana karavuM, ema abhyAse karIne, ane temAM paNa jo saMsAra pratye vairAgyanI prabaLatA hoya to mana vaza thaI zake che. manano nigraha karavAnuM sAdhana AtmajJAna che ane te gurukRpA vaDe sulabha che. 304 : adhyAtmasAra
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ [601] asaMvatAbhano coLo duHprApya kRti me matiH / vazyAtmanAtu yatA, zayoDavAmumupAvataH // 24 // mUlArtha : he arjuna ! jenuM mana vaza pAmeluM nathI tene yoga duSprApta che. evI mArI buddhi che. ane jenuM mana vaza thayeluM che. evo puruSa yatna vaDe upAyathI yogane pAmI zake che. bhAvArtha : jene yoganI arthAta dhyAnarUpa mokSanA upAyavALA upayoganI duSkaratA che, tene mananI sthiratA thatI nathI. paraMtu jenuM mana vaza che, tevA puruSane yogya upAyathI dhyAnayoga prApta thAya che. [602] sazapratyavAnRtyA vaitRkhyAllR varNitaH / etacca yujyate sarvaM bhAvanAbhAvitAtmani // 25 // mUlArtha : bAhya arthathI samAna bodhanI AvRttie karIne tRSNA rahita thavAthI A upara kaheluM sarva bhAvanAoe karIne bhAvita AtmAne viSe yukta che. bhAvArtha : potAnA zuddha AtmAne sAdhya karIne, bodhanA pariNAmathI tathA nirmaLamatinA upayogathI vAraMvAra abhyAsa karavAthI anAsakta yoga pragaTa thAya che. vaLI bhogAdika tRSNArahita evA puruSane vairAgya bhAvanAe karI jenuM mana vAsita che tene tevuM dhyAna yukta che. tema zrIkRSNa arjunane upadeza Ape che. [60] strIpaNuvattIvavuHzIna-varmita sthAnamAme / sadA yatAnAmAjJaptaM dhyAnakAle vizeSataH // 26 // mUlArtha : strI (vijAtIya) pazu napuMsaka ane kuzIla rahita evuM sthAna yatione mATe AgamamAM kahyuM che. ane dhyAna samaye to tevuM sthAna vizeSe karIne kahyuM che. bhAvArtha : dhyAna karanAra yogIne paNa prAraMbhamAM dhyAna mATe yogya sthAna rAkhavuM joIe. strI (vijAtIya) pazu, napuMsaka, ke durAcArI manuSyonA saMga vagaranuM hovuM jarUrI che, jethI manane caMcaLa thavAnAM kAraNo na maLe. kAraNa ke manamAM rahelA jUnA saMskAro bAhya nimita maLatA jIvane avaLe mArge laI jAya che. dhyAna svarUpa : 305
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ [60] sthirayogAsya tuM ane vizeSaH vAnane ne ! tena yatra samAdhAna sa dezo thAyato matiH ra7 | mUlArtha : sthira yogavALA yogIne to grAma, araNya ke upavanane viSe kaMI paNa vizeSa nathI, tethI karIne jyAM tenA mananuM samAdhAna rahe, te ja pradeza bAnIne mATe yogya che. - bhAvArtha : jenA cittanI caMcaLatA zamI che. tevA sthiratAnA yogavALA yogIne sthaLa ke kALano bheda nathI paraMtu tethI ochI sthitivALAe to avazya ekAMtamAM dhyAna karavuM. [60] yatra vosamAdhAna toDIH sa va di nitrikSAlInAM dhyAnino niyamastu na 2 | mUlArtha je samaye yoganuM samAdhAna thAya te ja kALa paNa ISTa che. dhyAnIne divasa, rAtri, ke kSaNAdikano kaMI paNa niyama nathI. bhAvArtha : dhyAnIne ke jene yoga samAdhi sahaja hoya tene rAtri divasa ke amuka samayanuM dhyAna mATe baMdhana nathI. prAraMbhanA sAdhakane niyamita samaya jarUrI che. [6 06] cavAvasthA gitA gAtu cahniyAnopaghAtinI ! tathA rAtriSo vasthito vA zaratothavA II 22 mUlArtha : je jItelI avasthA (Asana) dhyAnano upaghAta karanArI kadAcita na thAya, te ja avasthAe karIne beThelA, ubhelA, athavA sutelA yogIe dhyAna karavuM. bhAvArtha : dhyAnIne je koI Asana siddha thayuM hoya, teNe tevI sAdhya avasthAmAM dhyAna karavuM. padmAsanathI ke zabAsanathI tene teno bheda nathI. (sAmAnya sAdhake viveka vAparavo) [67] sarvAsu muno zAnAvasthAnuM vatanuM | prAptAstaniyamo nA''sAM niyatA yogasusthatA // 30 // mUlArtha : sarva dezakALa ane avasthAne viSe munio kevaLa jJAna pAmelA che, mATe tenA dezakALa Asanano niyama nathI. paraMtu yoganI sthiratAno mAtra niyama che. 306 : adhyAtmasAra
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : je munionI dazA bAnAMtara che. dhyAna karavAnA vikalpa vagaranI zuddha upayogamaya dazA che. temane dezakALa avasthAno niyama nathI. vaLI munio sarva deza, kALa ane badhI avasthAomAM pUrve kevaLajJAna pAmyA che. vartamAnamAM pAme che, ane bhaviSyamAM pAmaze, temane dezakALano pratibaMdha nathI. paraMtu sarva kALane viSe yoganI sthiratAnI pradhAnatA jinezvaroe kaha che. arthAtu dareka yogIne yogamAM samAdhi avazya hovI joIe. pUrNa samAdhi avasthAyukta yogIne pratibaMdha rahita pUrNa jJAna pragaTe che. [60] vAvanA vaiva pRcchA 2, parIvRtyanuttine | kriyA cAlambanAnIha saddharmAvazyakAni ca // 31 // mUlArtha: A dhyAnanA ArohaNane viSe vAcanA, pRcchanA, AvRtti, ciMtanA, kriyA, sadhdharma, Avazyaka e AlaMbanarUpa che. bhAvArtha : dhyAnarUpI zikhara para caDhavA mATe jarUrI AlaMbano kahe che. vAcanA = sUtra tathA artha bhaNavA bhaNAvavA. pRcchA = saMzaya nivAraNa mATe gurujano pAse samAdhAna karavuM. AvRtti = prathama karelA abhyAsanuM punarAvartana karavuM. ciMtana : sUkSma arthanuM punaH punaH manana karavuM. kriyA : sAmAyikAdi Avazyaka kriyAo karavI. sadhdharma : kSamAdi bhAvane dhAraNa karavA. [60] gAroti kRDha vyA-navano viSama pa / tathA''rohati sadbhUyAnaM sUtrAdhAlambanAzritaH // 32 // mUlArtha : jema daDha vastunA AlaMbanavALo puruSa viSama sthAna para ArohaNa kare che, te ja pramANe sUtrAdika. AlaMbanane Azraya karanAra yogI, sadhyAnapara ArUDha thAya che. bhAvArtha : UMDA kUvAmAM khADAmAM UtarI gayelo puruSa majabUta doraDAnuM AlaMbana laI viSama sthAnathI ArohaNa karI upara caDe che. te ja pramANe bAnarUpI zikhara para caDhavA mATe sUtranI vAcanA dhyAna svarUpa : 307
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ vigere AlaMbanane grahaNa karIne yogI zreSTha dharmadhyAnane viSe ArohaNa karIne zikhare pahoMce che. [10] mAnavanAmUta-pracUralayayotiH | dhyAnAdhArohaNabhraMzo yoginAM nopajAyate // 33 // mUlArtha : AlaMbanane viSe Adara karavAthI utpanna thayelAM vighnonA yogane lIdhe yogIone dhyAnarUpI zikhara para ArohaNa karatA pAta thato nathI. bhAvArtha AlaMbanane viSe aMtaraMganI zraddhA tathA vizuddha bhAvane kAraNe vighnono abhAva thaI dhyAnInuM zikhara parathI patana thatuM nathI. [39] manorothario thAnapratipattino nine ! zeSeSu tu yathAyogaM samAdhAnaM prakIrtitam // 34 // mUlAI : kevaLIne viSe mananA rodha Adi laIne dhyAnanI prAptino krama che, ane bIjAone viSe to yathAyogya samAdhAna kaheluM che. bhAvArtha : kevaLIne mokSagamana kALe prathama bAdara manoyoga pachI sUkSma manoyogano nirodha che. pachI bAdara ane sUkSma vacanayogano nirodha che. pachI bAdara kAyayogano ane ataraMga sUkSma kAyayogano (zvAsa Adi) nirodha kare che. Ama mana, vacana, kAyanA vyApArano mULathI abhAva thAya che. tyAre caudamuM guNasthAnaka manAya che. jIva siddha dazAne pAme che. paraMtu tethI UtaratI avasthAmAM, guNasthAnane AdhAre yogyatA pramANe yoganI sthiratA che tema kahyuM che. [62] nAjJApavipAvAnAM saMsthAnasya ca cittAt | dharmadhyAnopayuktAnAM dhyAtavyaM syAccaturvidham // 35 // dharmadhyAnanA cAra prakAra mUlArtha AjJA, apAya, vipAka ane saMsthAnanuM ciMtavana karavAthI dharmadhyAnamAM upayukta thayelA yogIone cAra prakAre bAtavya che. 308 : adhyAtmasAra
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : dharmadhyAnamAM upayukta thayelA yogIne cAra prakAre dhyAna kahyuM che. AjJAvicaya jinezvaranI AgamarUpI vANIne viSe nirNaya thaI tenI AjJAmAM vRddhi thAya. jinAjJAnI mukhyatAthI AcAra kare. apAya vicaya: jJAnAdikanA nAza thavAnA kAraNarUpa rAgAdinA doSano vicAra karavo, tathA pApAcArano vicAra karI tene dUra karavA prayatna karavo. vipAka vicaya: karmanA udayathI cAre gatimAM prApta duHkhano vicAra karavo. loka saMsthAna : lokanA AkAranuM ane temAM thatA jIvanA paribhramaNano vicAra karavo. [63] nAmanADhayAM hetUvAharaNanitAm | AjJAM dhyAyejinendrANAmaprAmANyAkalaGkitAm // 36 // mUlArtha : naya bhaMga ane pramANe karIne vyApta, hetu tathA udAharaNa vaDe yukta ane apramANe karIne kalaMkita thayelI nahIM. evI jinezvaranI AjJAnuM ArAdhana kahyuM. cAre prakArano vistAra kare che. bhAvArtha : AjJAvicaya, he bhavya ! jinezvaranI AjJA eTale naigama vigere naya tathA pramANa eTale yathArthapaNe padArthanA samUhane jANavA. te pramANe karavAthI anyadarzanI tenuM khaMDana karI zake nahIM. ' arthAtu nayavaDe nipuNa ane kalaMka vinAnI jinavANI che. ema ekAgra citte ciMtavana karavuM. te AjJAvicayano prathama bheda [64] rAgadveSathI vipIDitAnAM namukhatAnuM ! dikAmukhistastaoNtrAnApAyaniriktatu rU7 | mUlArtha rAga, dveSa ane kaSAya vigerethI pIDA pAmelA jIvonA A loka tathA paraloka saMbaMdhI te te prakAranA vividha kaSTono vicAra karavo. dhyAna svarUpa H 309
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. apAya vicaya : bhAvArthaH rAga : anukULa padArthomAM khuzI thavuM, abhilASA karavI, vigere snehajanita kriyAo. vaiSa : aprIti ke pratikULatAmAMthI utpanna thatI dveSanI kriyAo. kaSAya : krodhAdithI ane tRSNAthI thatI Avelajanya kriyAo. AvA rAgadveSa ane kaSAya vaDe A loka ane paraloka saMbaMdhI utpanna thatAM aneka prakAranA kaSTo, tenA vaDe prANIo du:kha pAme che te pramANe karUNArasamAM tanmaya thavuM, ciMtana karavuM apAyathI mukta thavuM te apAyanuM ciMtana che. [615] dhyAyetkarmavipAkaM ca taM taM yogAnubhAvajam / prakRtyAdicaturbhedaM zubhAzubhavibhAgataH // 38 // mUlArtha : te te yoganA prabhAvathI utpanna thayelA ane prakRti Adi cAra prakAranA baMdhavALAM karmonA vipAkanuM zubha ane azubhanA bhedathI dhyAna karavuM. 3. vipAka vicaya : bhAvArtha : mana vacana kAyAnA yogathI utpanna thayelI prakRti AdithI zubhAzubha karmanA phaLanuM ciMtana karavuM, te karmane vaza jIvo kevA karma bhogave che tenuM ciMtana karI vairAgya bhAvamAM lIna thavuM te vipAka vicaya che. saMsAramAM jIvo dharma vagara ekAMte duHkha ja bhogave che, janma maraNane AdhInane sukha kyAMthI hoya ? temAM ciMtana karavuM. [616] utpAdasthitibhaGgAdipayAyairlakSaNaiH pRthak / bhedairnAmAdibhirlokasaMsthAnaM cintayedbhutam // 39 // mUlAI : dravyonI utpatti sthiti ane nAza vigere paryAyo vaDe bharelAM lakSaNo vaDe bhinna bhinna sattAvALA tathA bheda ane nAmAdike karIne bharelA loka saMsthAnanuM ciMtana karavuM. bhAvArtha : saMsthAna vicaya : A loka cha dravyothI saMpUrNa vyApta che. te dareka padArtho 310 : adhyAtmasAra
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ utpatti Adi kramavALA che. te A pramANe che. jIva : vartamAnamAM zubhAzubha pariNAmo Upaje che, vaLI te pariNAma vinAza pAme che. jIva to dhruva rahe che. athavA karmavaza jIva zarIra dhAraNa kare che, ane mRtyu samaye choDe che. jIva e ja rahe che. dharmAstikAya : gatinA sahAyarUpa saMbaMdhe karIne utpatti ane laya pAme che. adharmAstikAya : sthitirUpa saMbaMdhe karIne utpatti ane laya pAme AkAza : avagAhananA saMbaMdhathI utpatti ane laya pAme che. pudgala : paramANu be aNu vigere saMyoga vaDe tathA varNAdimAM utpatti ane layapaNuM pAme che. A badhAM dravyo potAnA dravyaguNe dhruvatAvALA che. e rIte caudarAjalokanA dravyonA vastu dharmanuM ciMtavana karavuM, vaLI A loka kevo parivartanazIla che ? temAM janma maraNa karIne kaMI meLavavA jevuM nathI. [67] vittattatra stare mostAra nirmAm | garupamaye vIvamukayo sviphaLa 40 || mUlArtha : te lokasaMsthAnane viSe potAnA karmono kartA, bhoktA, arUpI, avinAzI ane upayogarUpI potAnA upayogavALA jIva dravyanuM ciMtana karavuM. bhAvArtha : lokastha jIva dravyanuM ciMtana : A lokasaMsthAnamAM jIvanI mukhyatA che. te jIva vibhAvajanita ajJAnadazAmAM karmano kartA che, ane bhoktA che. paraMtu svabhAve karIne niraMjana eTale karma rahita che. svarUpano kartA bhoktA che. asaMkhyAta pradezI evo avinAzI anutpanna che. jJAnadarzana upayoga sahita, svatatvane jaNAvanAruM svarUpa jenuM che tevA jIvadravyanuM ciMtana karavuM. dhyAna svarUpa : 311
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ [66] tAnita banegarImaravArikhai | pUrva mohamada vAnInAmISaNa | 9 || [16] nAzAmanitApUchavAyattazocchA asadvikalpakallolacakraM dadhatamuddhatam // 42 // [20] hari strotasovenI samatiyutivramam | prArthanAvallisaMtAnaM, duSpUraviSayodaram // 43 // [20] mAnarvina cAhidhubhAtomavamaya / - praphebruvAte hRdayompariLayuM . 44 / [22] vivighavyathivizva- ma sattanuM .. cintayeca bhavAmbhodhiM caladoSAdridurgamam // 45 // mUlArtha :te jIvanA karmothI utpanna thayelo janma jarA ane maraNarUpI jaLathI bharelo, moharUpI mahA AvartavALo, kAmarUpI vaDavAnaLa karIne bhayaMkara. 618 icchAo rUpI mahAvAyue karIne pUrNa, evA kaSAyarUpI kalezothI UchaLatA asat vikalporUpI uddhata taraMgonA samUhane dhAraNa karato. 619 hRdayane viSe zrotAsakArUpI, veLAnI vRddhithI du:khe karIne oLaMgI zakAya tevo, prArthanArUpI latAonA saMtAnavALo du:khe karIne pUrNa thAya evA viSayarUpI madhyabhAgavALo, 620 ajJAnarUpI durdinavALo, ApattirUpI vIjaLI paDavAthI bhayane utpanna karanAro, kadAgraharUpI duSTa vAyu vaDe hRdayane kaMpa karanAro, 621 vividha prakAranA vyAdhionA saMbaMdharUpI malyo ane kAcabAvaDe saMkulavyApta tathA doSorUpI calAyamAna parvatothI durgama evA A saMsArarUpI samudranuM ciMtavana karavuM. bhAvArtha : saMsAramAM jIva mAtra svakarmothI paribhramaNa kare che, temAM niraMtara janma jarA ane maraNa pAme che. janma : bhavAMtaranI prApti, jarA eTale vayanI hAni, ane maraNa eTale prANatyAga. mithyAtvarUpI mohanIya karmathI gherAyelo, kAmanA viSayothI 312 : adhyAtmasAra
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ viTaMbanA pAmelA. tRSNA ane AzAthI niraMtara atRpta kaSAyorUpI kalezothI grasita, hiMsAdika pravRttivALo, svachaMdathI bharelo, zrotAsakArUpI : indriyoe utpanna karelA vikAra pravAhanA vegavALI dhArAvALo, arthAta, saMtApe karI duHkhe oLaMgI zakAya tevo, vividha Apattio dvArA bhayone utpanna karanAro, aneka prakAranA vyAdhiothI bharapUra, niraMtara caMcaLatAnA nimittavALo, rAgadveSa ane moharUpI parvatoe karIne ati kaSTa karIne ArohaNa thaI zake tevo, AvA aneka prakAranA vizeSaNavALA A saMsArarUpI samudrane taravAnuM ciMtana karavuM. [23] tasya saMtaroparva samarghadRDhavandanam | vahuzAnophatta jJAnanimanvitam ! 46 // [24] saMvarIstAmachadra sivaM samantataH | AcAramaNDapoddIptA-pavAdotsargabhUdvayam // 47 // [66] saMrvadharagheryuwvRSya sAzaH | sadyogakUpastambhAga-nyastAdhyAtmasitAMzukam // 48 // [6ra6] tapoDanubhUtapavanomUtasaMvegave tiH | vairAthamApatita pAritradine zitAH || 42 || [67] samAvanAdhyamajhUSA-castasadhritaratnataH | yathA'vighnena gacchanti, nirvANanagaraM budhAH // 50 // mUlArtha te saMsArarUpI sAgarane taravAnA upAyarUpa samyaktarUpI daDha baMdhanavALuM. ghaNA zIlAMgarUpI pATiyAvALuM, jJAnarUpI niryAmake karIne yukta. 623 saMvaravaDe karIne AzravarUpI chidrono nAza karanAruM, cotarapha guptithI rakSaNa karAyeluM, AcArarUpI maMDape karIne suzobhita, apavAda ane utsargarUpI be bhUmikAvALuM. 624 asaMkhya ane durdhara evA sadAzayarUpI yodhdhAone lIdhe parAbhava pamADavAne azakya, sadyogarUpI kUpastaMbhanA agrabhAgane viSe adhyAtmarUpI dhyAna svarUpa : 313
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ zveta vastra jemA caDhAvyA che. 625 evA tArUpI anukULa vAyu vaDe utpanna thayelA saMvegarUpI vegathI vairAgyarUpI mArge paDeluM evuM je cAritrarUpI vahANa tene viSe beThelA paMDito. sadbhAvanA nAmanI peTIne viSe zubha cittarUpI ratnane nAkhIne nirvighnapaNe mokSanagare pahoMce che. 627 bhAvArtha : saMsArarUpI samudrane taravAno upAya. saMsArarUpI samudra taravA mATe cAritrarUpI vahANano Azraya karanAra mokSanagare pahoMce che. cAritrarUpI vahANano vaibhava jaNAve che. sadeva, sataguru ane saddharmane viSe daDha zraddhAnuM baMdhana te samyakta che. jema vahANa bhAMgI na jAya te mATe vahANane loDhAnI paTio vaDe bAMdhe che. tema samyakta dvArA cAritra baMdhAya che. zIlanA AcArane aDhAra hajAra bhede je pAme che. sattAvana prakAranA saMvaranA bhedathI AzravanAM chidrone pUre che. jethI navo karmarUpI jaLapravAha Avato rokAI jAya che. manogupti Adi dvArA cAritra rakSita karyuM che, paMcAcAranA pAlana vaDe zobhatuM cAritrya che. utsarga ane apavAda baMne mArganI bhUmikAvALuM che. saMyama dvArAe karIne zubhAzayone kAraNe rAgAdika zatruo parAbhava pamADatA nathI. jema vahANanI madhye UMcAtaMbha upara zveta dhvajA pharake che tema mananA zuddha pariNAmamaya dhvajA cAritrane caDhAvelI che. tapa rUpI pavanathI karmarajanuM haraNa karanAra che. tethI saMveganA sahAyathI cAritrarUpI vahANa zIghragatithI cAlyuM jAya che. temAM beThelA paMDita puruSoe jagatanA jIvone hitakAraka anityAdi bhAvanAonuM dhyAna karavuM. dhyAnanI zreNi vaDe mokSArUDha thavuM. [dara6] vathA ra modapaTTIze taththavyatire sati ! saMsAranATakocchedAzaGkApakAvile muhuH // 51 // [26] satasvIramade nAva kuddhinAmA | zrite durnItinauvRndAruDhezeSabhaTAnvite // 52 // 314 : adhyAtmasAra
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : moharAjAno parAbhava ane dharmarAjano jaya. je prakAre moharUpI pallIpati A vRttAMta sAMbhaLIne vAraMvAra saMsAra rUpI nATakanA chedane kArUpa paMka vaDe malina thayo. 628 tyAre teNe (moharAja) potAnA subhaTone sajja karIne buddhi nAmanI naukAno Azraya karyo. ane bAkInA yoddhAo durmati nAmanI naukAmAM ArUDha thayA. 629 - bhAvArtha : moharUpI senApatie joyuM ke mane vaza rahelA A jIvo have dharmanI nAvamAM beThA che, ane jJAna mArge nAvane haMkArI rahyA che, AthI mAro parAbhava thaze. ane mArA saMsArarUpI nATakano nAza thaze. [20] ga70tha zamIthe manDapam | tatvacintAdinArAca-sajIbhUte samAzrite // 53 // mUlArtha tyAra pachI tattvaciMtAdika bANothI sajja thaI dharmarAjAno Azraya karI dharmarAjAnA subhaTono samUha samarAMgaNamAM UtarI Avyo. bhAvArtha : moharAjAnA subhaTothI sajja thayelI nAva joIne cAritra rUpa dharmarAjAe paNa vimalamati nAmanA senApati vigere yoddhAone sahaja svarUpa jevA tatvaciMtanarUpI tIkSya bANo vaDe sajja karyA. ane teo paNa moharAjAnA subhaTo sAme raNamedAnamAM UtarI AvyA. [dArU9] mitho tane rAveze sagarzanamaNi | mithyAtvamastrI viSamAM prAthate varamAM kazA kuka che. mUlArtha : pachI to paraspara yuddhano AraMbha thayo. dharmarAjAnA samyagadarzana nAmanA maMtrIe mithyASTi nAmanA maMtrIne mahAviSama evI chellI dazAne pamADyo. bhAvArtha : Ama cAritradharmamAM ArUDha thayelA yogInA cittamAM moharAjA ane dharmarAjAnuM bhISaNa yuddha thayuM. saMsArabhAvanA jUnA saMskAro yogInA manane lalacAve, tyAM to cAritradharmanA saMskAra e moha rAjAnI sAme medAne paDyA. ane eka viSama paristhiti dhyAna svarUpa : 315
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarjAI. paraMtu dharmarAjAnA baLavAna maMtrI samyagdarzane moharAjAnA mithyArdaSTi maMtrIne bhayaMkara hAra ApI. arthAta yogIe darzanamohanIya karmanI jALane toDI nAkhI. [632] nInayava nindvayatte SAyavarA api / prazamAdimahAyodhaiH zIlena smarataskaraH // 55 // [633] hAsyAviSanuTA-vRndra vairAyasenavA / nidrAdayazca tADayante zrutodyogAdibhirmaTaiH // 56 // mUlArtha : prazama vigere moTA yoddhAoe kaSAyarUpI cAreyane lIlAmAtra vaDe rUMdhI lIdhA, ane zIlarUpI yoddhAe kAmarUpI taskara (corane) rUMdhI lIdho. vairAgyarUpI senAe hAsya vigere cha lUMTArAone hasyA tathA zruta upayoga vigere subhaToe niddAdikane tADanA ApI. bhAvArtha : samyagdarzana nAmanA maMtrIe darzana mohanIyane hAra ApI, have cAritramohanIyanA yoddhAoe krodhAdi kaSAyonI sAme vyUha racyo. samyagdarzana vaDe kSamA, namratA, saraLatA ane saMtoSa jevA anya subhaTo dvArA krodhAdi soLa ane hAsyaSaTaka Adi nava coraTAone evI hAra ApI ke teo vyAkuLa thaI bhAgI gayA. ane brahmacaryanA baLe kAmarUpI corane rUMdhI lIdho. zrutajJAna dvArA nidrA Adi upara vijya meLavyo. ane dharmayAtrIoe vighnarahita yAtrA pUrNa karI. [634] mAmyAM dharmaguvanAmyA-mArrAraudra mitho mau / nigraheNendriyANAM ca jIyate drAgasaMyamaH // 57 // mUlArtha : dharma ane zukala nAmanA zubha dhyAnarUpa vIroe Artta ane raudra nAmanA durdhyAnarUpa yoddhAono parAjaya karyo, tathA iMdriyonA nigraha vaDe tatkALa asaMyamane jItI lIdho. bhAvArtha : Ama mohanIya karmanA haNAvAthI dharmarAjAnA subhaTo utsAhita thayA. AthI temaNe cittamAM " avarodha karatA Artta ane 316 : adhyAtmasAra
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ raudradhyAnanI hAramALA toDavA dharmadhyAna ane zukaladhyAna vaDe te duSTa dhyAnano parihAra karyo. tathA saMyama vaDe asaMyamane naSTa karyo. [darUpha] kSayopazamataRtu-rzanAvaraNa vacaH | nazyatyasAtasainyaM ca puNyodayaparAkramAt // 58 // mUlArtha : kSayopazamarUpI yoddhAothI cakSudarzanAvaraNa vigere nAzI gayA, ane puNyodayarUpI yoddhAnA parAkramathI asAtArUpI sainya nAza pAmyuM. bhAvArtha samyagu darzananA kSayopazamanI zuddhi dvArA darzanAvaraNanA senA prati cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa avadhidarzanAvaraNa ane kevaLadarzanAvaraNa nAza pAmyA, AvI citta zuddhinA baLe uttama puNyodaya pragaTa thaI, asAtA vedanayanA sainyane naSTa karyuM. [636] saha dveSagajendreNa rAgakesariNA tathA / sutena mohabhUpo'pi, dharmabhUpena hanyate // 59 // [37] tataH prApta mananA gharmapAsAvataH | yathA kRtArthA jAyante sAdhavo vyavahAriNaH // 60 // [darU] vicintayettathA sarva dharmadhyAnavidhIH | Iddaganyadapi nyastamarthajAtaM yadAgame // 61 // mUlArtha : chevaTe dveSa gajendra ane rAga kesarI nAmanA be putro sahita moharAjA paNa dharmarAjA vaDe haNAyo. pa9 tyAra pachI dharmarAjAnA prasAdathI mahA AnaMdane pAmelA sAdhurUpI vyavahArIAo je prakAre kRtArtha thAya che te prakAre dhyAna karavuM. 60 dharmadhyAnane viSe jenI buddhi laya pAmI che, evA munie A prakAre dhyAna karavuM. ane tevo bIjo paNa padArthasamUha ke je Agamane viSe kahyA hoya, tenuM paNa dhyAna karavuM. 61 bhAvArtha: anAdikALanA saMsAranA paribhramaNanA kAraNarUpa moharAjAnA laghuputra dveSarUpI gajendra ane jyeSTha putra rAgarUpI siMha nAmanA be putro sahita moharAjA, dharmarAjA (zuddha svabhAvarUpa dharma) vaDe haNAIne naSTa bhraSTa thaI gayo. dhyAna svarU5 : 317
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmohanIyarUpa karmarAjAnA haNAyA pachI dharmarAjAnI kRpAthI sAdhujano cittanI sthiratAne tathA utkRSTa vairAgyane prApta karI atyaMta AnaMda pAmI punaH dhyAnamAM sthira thayA. A pramANe anAdinA viSaya kaSAyarUpI moharAjAnuM baLa toDavA munijanoe dhyAnamAM lIna thavuM te mATe AgamomAM bIjA je kaMI apramattAdi bhAvanAM sAdhano kahyAM hoya tenuM sevana karavuM. [639] manazcendriyANAM ca jayAyo nirvikAradhIH / gharmadhyAnasya sa dhyAtA zAnto sAntaH pravartitaH dUra II mUlArtha : dhyAtA (dhyAna karanAra) : je yogIo, mana tathA IndriyonA jayathI nirvikAra buddhivALA thayA hoya, tevA zAMta ane dAMta munine dharmadhyAnanA dhyAtA kahyA che. bhAvArtha: durgAnanA sAtatyane toDavA yogIoe mana ane IndriyonA bahirmukha saMskArano nigraha karI cittane prathama nirvikAra karavuM. muni zAMta dAMta arthAt kSamAvAna ane indriyono nigraha karanAro thAya tyAre te dharmadhyAnano dhyAtA bane che. te pahelAnI cittanI ekAgratA zubha dhyAnarUpa che. dharmadhyAna zuddha svabhAvanA AlaMbana rUpa che. tyAra pachI zukaladhyAnane pAmI muni pUrNatAne pAme che. [640] parairapi yadiSTaM ca sthitaprajJasya lakSaNam / ghaTate hyatra tatsarvaM, tathA cedaM vyavasthitam // 63 // [64] pragati thatA temanuM sarvArtha ! manAtA ___ AtmanyevAtmanA tuSTaH sthitaprajJastadocyate // 64 // mUlArtha: bIjAoe paNa je sthitaprajJanuM lakSaNa karyuM che te sarva ahIM ghaTe che. te ja pramANe AnI vyavasthA che. he arjuna ! jyAre manamAM rahelA sarva manorathone jIva tajI de che. ane AtmAe karIne AtmAne viSe saMtuSTa rahe che tyAre te sthitaprajJa jANavo. bhAvArtha : vyAsAdike paNa sthitaprajJanAM lakSaNo A rIte kahyA 318 : adhyAtmasAra
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. zrIkRSNe arjunane saMbodhana karyuM che ke he arjuna ! jenI manokAmanA zAMta thaI che, je AtmabhAvamAM saMtuSTa che. te sthitaprajJa che, e ja pramANe atre dharmadhyAnanA dhyAtAnuM lakSaNa kahyuM che. te krama vyavasthita che, upAsavA yogya che. [642] duHhenuddhinamanAH suaSu vitagRha | vItarAgabhayakrodhaH sthitadhIrmunirucyate // 65 // mUlArtha : jenuM mana duHkhane viSe udvega pAmatuM nathI, je sukhane viSe spRhArahita che, tathA jenA rAga, bhaya, krodha naSTa thayA che, te muni sthitaprajJa che. bhAvArtha : he arjuna ! je muni jagatanA bhautika padArthomAM Asakta nathI, tene bhikSAdi anukULa maLo ke pratikULa maLo temAM harSa ke dveSa karatA nathI. ekAkIpaNe rahetA koI vanyapazuothI bhaya pAmatA nathI. ane krodha jevA kaSAyothI je zAMta che te sthitaprajJa che. [642] 6H sarvatrAnamisneha-stattasrAva zumANumam / nAminannati 7 dvaSTi, tasya prajJA pratiSThitA // 66 // mUlArtha : je yogI sarvatra sneha rahita che, te zubhAzubha vastune pAmIne AnaMda pAmatA nathI. tathA dveSa karatA nathI. temanI buddhi pratiSThita che tema jANavuM. bhAvArtha : je yogIne jaDa ke caitanya koI paNa padArthamAM mArApaNAno sneha nathI, mAna apamAnAdimAM harSa ke zoka karatA nathI. te sarva paristhitimAM udAsInapaNe varte che te sthitaprajJa che. [644] cavA saMdarate pADayuM bhUrbhoDakAnIva sarvazaH / indriyANIndriyArthebhyastasya prajJA pratiSTitA // 67 // mUlArtha : jema kAcabo sarva prakAre aMgone saMkoce che, tema yogI jyAre indriyonA viSayo thakI. indriyono saMhAra kare che tyAre te muninI buddhi supratiSThita che tema jANavuM. bhAvArtha : kAcabo kevo samajadAra prANI che ? anya zikArI dhyAna svarUpa 319
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ tene IjA na kare te mATe sarva aMgone saMkocI rAkhe che. tema yogI potAnI sAdhanAmAM kaMI vikSepa na paDe te mATe indriyonA viSayono saMkSepa karI te viSayono parihAra kare che, tevA yogInI buddhi supratiSThita che. [64] zAnto rAnto mITTAtmIrImatathA sthitaH | siddhasya hi svabhAvo yaH saiva sAdhakayogyatA // 68 // mUlArtha : A pramANe AtmAne viSe ramaNa karanArapaNe rahelo yogI zAMta ane dAMta hoya che, kAraNa ke siddhano je svabhAva che te ja sAdhakanI yogyatA che. bhAvArtha : A pramANe jeno AtmA kaSAyarahita paNe apUrva kSamAvAna hoya, ane aMtara bAhya baMne prakAre indriyonA vikArathI rahita hoya, kevaLa Atma bhAve karI yukta hoya, te dharmadhyAnano dhyAtA che. kAraNa ke dharmadhyAna e muktAtmAno svabhAva che. prAya apramatta guNasthAnanA yogIonI e avasthA che. [646] dhyAtA'yameva zuklasyA-pramattaH pAdayoH dvayoH / / pUrvavivuM yogyayogI va, vatI pariyostoH || 8 | mUlArtha : A ja apramatta sAdhu zukaladhyAnanA pahelA be pAdanA dhyAtA che. paNa jo te pUrvavida hoya to. bIjA be pAdanA dhyAtA anukrame sayogI ane ayogI kevaLI che. bhAvArtha : pUrve kahelA apramatta sAdhu, pUrvavidda eTale caudapUrvanA jJAtA, guNazreNie ArUDha thaI zukala dhyAnanA dhyAtA bane che. te zukaladhyAnanA cAra pAyA che. je dharmadhyAnamAM saphaLa thayA te pramAdarahita yogI zukaladhyAnanA be pAyAnA dhyAtA bane che. vaLI pramatta muni pUrvadhara na hoya chatAM apavAdarUpe cittanI atyaMta nirmaLatAne kAraNe zukaladhyAnanA prathama be pAyAnA dhyAtA bane che. zukaladhyAnanA trIjA pAyAnA adhikArI sayogI kevaLI che, ane cothA pAyAnA adhikArI AyogI kevaLI che. 320 : adhyAtmasAra
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ [47] nityavAghanuprekSA thAnopADapi ri / bhAvayenityamabhrAntaH prANA dhyAnasya tAH khalu // 70 // | dharmadhyAnanI anuprekSA mUlArthaH bhrAMti rahita evA sAdhue dhyAnanA upacayane viSe paNa te niraMtara anityAdi anuprekSAnuM dhyAna karavuM. kAraNa ke te dhyAnanA prANarUpa che. bhAvArtha : jenI dehasukhanI bhrAMti naSTa thaI che tevA yogI paNa jyAre dhyAnathI nivRtta thAya. (calita thAya) tyAre vaLI pAchA dhyAnamAM pravezavA, dehabhAvathI mukta rahevA te yogIe anityAdi anuprekSAnuM ciMtana karavuM. kAraNa ke A bhAvanAo dhyAnanI dhArAne joDanArI che tethI tene prANabhUta kahe che. [64] tIvrarimemAna purvezyAtiH phaTTottaraH | liGgAnyatrA''gamazraddhA vinayaH sadguNastutiH // 71 // mUlAI : ahIM tIvrAdika bhedavALI chellI traNa legyAo hoya che. tenAM cinho AgamaparanI zraddhA vinaya ane saguNanI stuti bhAvArtha : A dharmadhyAnavALA munine tIvra tIvratara ane tIvratama pariNAmavALI tema padma ane zukalalezyA hoya che. A dhyAtAne Agamavacana para apUrva prIti ane zraddhA hoya che. deva guru ane dharmane viSe atyaMta bhakti hoya che. ane paraguNa anumodananA bhAvo hoya che. [649] zIlasaMyamayuktasya dhyAyato dharmyamuttamam / svargaprAptiM phalaM prAhuH prauDhapuNyAnubandhinIm // 72 // mUlArtha: zIla ane saMyame karI yukta evA uttama dharmadhyAnane bAvanArA yogIne prauDha puNyanA anubaMdhavALI svargaprAptirUpa phaLa kahyuM che. bhAvArtha paraMparAe muktinA dvAra sudhI laI janAruM dharmadhyAna che. kAraNa ke te samyagujJAna sahita hovAthI puNyAnubaMdhI puNyanA dhyAna svarUpa : 321
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogavALuM che. je puNya uttarottara uparanA svarganI prApti karAve che. upara uparanA svargomAM paNa e jIva te sukhathI paNa mukta thavAnA bhAvavALo hoya che. kAraNa ke A puNyanAM kAraNoyukta bALa tapAdi nathI. paNa uttama prakAranA zIla ane saMyamayukta uttama dharmamaya dhyAna che. je utkRSTa puNyanA anubaMdhavALuM che. AthI e yogI mokSano cAhaka che. paraMtu puNyanA yoge svargAdi pAme che. ane anukrame mukta thAya che. [dda'0] dhyAvedhruvannamaya kSatti-mUttutvArNavamuvi miH / chadmastho'Nau mano dhRtvA vyapanIya mano jinaH // 73 // mUlArtha :tyAra pachI kSamA, mArdava, Arjava ane mukti e karIne yukta chavAstha munioe 52mANune viSe manane lagADIne zukla dhyAna dhyAvavuM ane kevaLIe manano rodha karIne zukaladhyAna dhyAvavuM. bhAvArtha : dharmadhyAnamAM sthira thayelA munimAM kSamAdi guNonI utkRSTatA sadhAya che. cittanI evI zuddhie karIne, upayoganI vizeSa sthiratA mATe cittane traNe bhuvananA viSayamAMthI kheMcI chadmastha muni atyaMta sUkSma evA paramANunA svarUpane ciMtave che. e zukaladhyAnano trIjo pAyo che. tyAra pachI kevaLI manAdi yogano nirodha karI zukaladhyAna pAme che. te teramA guNasthAnakano aMta thaI caudamA guNasthAne hoya che deza kALa paratve A guNasthAna jANavuM. [61] savitaH savicAra sapRtharUM tAlimam / nAnAnayAzritaM tatra vitarkaH pUrvagaM zrutam // 74 // [6:2] arthavyanavonAnAM vicAroDanyonyasaGgamaH | pRthaktvaM dravyaparyAya - guNAntaragatiH punaH // 75 // [63] triyo yoginaH sAdho-vitaryAnvita gharaH / ISaccalattaraGgAbdheH kSobhAbhAvadazAnibham // 76 // zukaladhyAnano prathama prakAra mUlArtha : vitarka sahita, vicAra sahita, ane pRthakatvasahita ema 322 : adhyAtmasAra
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ zukaladhyAnano pahelo pAda traNa prakAre che. temAM vividha nayano Azraya karIne raheluM ane pUrvagat je zruta te vitarka kahevAya che. 74 artha, vyaMjana ane yogono je paraspara saMkrama te vicAra kahevAya che. ane dravya guNa tathA pIyano saMkrama te pRthakatva kahevAya che. 75 traNa yoga vaDe yogavALA sAdhune A vitarkadi vaDe yukta evuM prathama zukaladhyAna kaMIka capaLa taraMgavALA samudranI kSobha rahita dazA jevuM che. 76 bhAvArtha e traNa prakAre jeno vicAra karavAno che te A pramANe che. zukaladhyAnanA cAra pAyA A pramANe che. 1. savitarka, savicAra, apRthaphatva. 2. savitarka, savicAra, ekatva 3. sUkSmakriyA, anivRtti, 4. samucchinnakriyA, apratipAtI. zukaladhyAnano prathama pAyo : savitarka = savicAra sapRthakta - vitarka = aneka nayone AzrayIne caudapUrvanI aMdara samAyelo zratano bodha. vicAra : padArtha (dravya) vyaMjana : zabda yoga : manodivyApAra. arthamAM rahelA layano zabdamAM saMkramaNa ane zabdamAM rahelA layano arthamAM saMkramaNa te vicAra kahevAya. manAdi yogano paraspara saMkrama te vicAra kahevAya. pRthakva : dravyathI paryAyanA ciMtanamAM, paryAyathI paryAyanA ciMtanamAM, guNathI guNanA ciMtanamAM ekAgra thavuM. zukaladhyAnanA prathama pAyAmAM A traNe bAbata hoya che. arthAt padArtha thakI - eka paramANumAMthI bIjA paramANumAM dhyAnanuM saMkrama thavuM. utpAda vyayarUpa ke dhRvarUpa paryAya thakI bIjA paryAyamAM saMkrama thavuM, ke jJAnAdi ke varNAdi rUpa guNa thakI bIjA guNane viSe saMkrama thavuM te pRthakta sahita zukaladhyAna che. mAna stara ? rare
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ traNe yoganA vyApAravALA chadmastha munine uparokta vitarkadithI yukta mana hoya che, e samudranI bharatInA vizeSa taraMgovALuM " hoya ! chatAM kaMIka kampavALA taraMgovALuM che. AvI dazA gRhastha hotI nathI. [654] ekatvena vitarkeNa vicAraNe ca saMyutam / / nirvAtasthapradIpAbhaM dvitIyaM tvekaparyayam // 77 // zukaladhyAnano bIjo pAyo savitarka, savicAra ekatva : mUlArtha : ekapaNAe karIne vitarka ane vicAra karIne yuka evuM eka paryAyavALuM bIjuM zukaladhyAna vAyu rahita pradezamAM rahela dIvAnI jevuM nizcaLa hoya che. bhAvArtha : A prakAramAM vitarka ane vicAra pUrvavat che. paraMtu eka ja dravya, paryAya, athavA guNanuM AlaMbana hovAthI ekapaNe kahevAya che. kaMparahita dazA hovAthI pRthakta nathI. arthAt dravya guNa ke paryAya game te ekamAM sthira hoya. tethI vAyurahita dIvArtha sthira jyoti jevuM niSkapa dhyAna hoya che. A be prakAra kevaLajJAna thatA pahelAM munine ja hoya che. [655] sUkSmakriyA'nivRtyAkhyaM tRtIyaM tu jinasya tat / arddharuddhAGgayogasya ruddhayogadayasya ca // 78 // zukaladhyAnano trIjo pAyo sUkSma kriyA anivRtti. mUlArtha H sUkSma kriyAnI nivRtti, be yogane rUMdhanAra ane trIja yogane jeNe ardhI rUMdhyo che, evA jinezvarane hoya che. bhAvArthaH zukaladhyAnanI AkharI avasthAmAM jeNe sUkSma vacana manoyogane taddana nirodha karyo che, tathA pUla kAyayoganI kriyAne artho nirodha karyo che. (zvAsocchavAsanI kriyA) mAtra che e avasthA kevaLIne teramA guNa sthAnane aMte hoya che. yogana nirodharUpa A dhyAnano trIjo pAyo che. [656] turIyaM tu samucchinna-kriyamapratipAti tat / zailavaniSpakampasya zailezyAM vizvavedinaH // 79 // 324 : adhyAtmasAra
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ "3 | zukaladhyAnano cotho pAyo mUlArtha sarvathA ucchinna vyApAravALuM pharIthI kadApi na paDe tevuM ane zailezI avasthAmAM utpanna thanAruM cothuM zukaladhyAna samucchinna kriyA apratipAti nAmanuM che. te dhyAna parvatanI jevA kaMparahita sarvajJane hoya che. bhAvArtha : jemAMthI have kAyayogano artho aMza je ucchavAsAdi sUkSma kriyAnI paNa nivRtti thaI gaI che. arthAt traNe yogano vyApAra sarvathA uccheda thayo che, jethI AtmapradezanI nizcaLatArUpa dhyAna siddha thayuM che, jyAMthI have pAchuM vaLavAnuM nathI. je zailezI niSkapa) avasthAmAM utpanna thAya che. merUparvatanI jema jenA Atmapradezo atyaMta nizcaLa che. evuM A cothu zukaladhyAna sarvajJa kevaLIne hoya che. [67] patacaturvidha zultAnamatra yoH chattam | ___AdyayoH suralokApti-raMtyayostu mahodayaH // 80 // mUlArtha : cAra prakAranA zukaladhyAnanA pahelA be pAyAnA dhyAnathI svargAdi sukha maLe che, chellA be dhyAnanuM phaLa mokSa che. bhAvArtha : prathamanA be prakAra che to sAtamA guNasthAnaka pachInA paraMtu phaLasvarUpe te svargAdi sukhane Ape che. jyAre kevaLI bhagavaMtane pachInA be prakAra mokSaphaLadAtA che. jIvanA adhyavasAyanI zuddhi anusAra bheda paDe che. [3] nAthavA saMsAra-gumAvavasaMtatI | arthe vipariNAmaM vA-'nupazyecchuklavizrame // 81 // mUlArtha : zukaladhyAnanA virAmane viSe Azrava vaDe prApta thatA duHkhane, saMsAranA anubhavane, janmanI paraMparAne tathA padArthane viSe thatAM pariNAmane pachIthI jovA, tenuM dhyAna karavuM. bhAvArtha : zukaladhyAnanA prathama be prakAramAM dhyAnathI calita thAya tyAre, arthAt dhyAnanA virAma pachI zukaladhyAnanI anuprekSA karavI. mithyAtvAdi AzravonA kAraNe jIva kaSTo pAme che, karmajanita jIvono saMsAranA duHkhono anubhava. ajJAnavaza thatI janmamaraNanI dhyAna svarUpa : 325
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraMparA, dhanAdi acetana viSe pariNAmathI thatI mUccha, strI parivAra Adi cetana padArtho viSenAM viparIta pariNAma, vigerethI saMsAramAM jIvo duHkha pAme che, tema anuprekSA karavI pachInA be prakAranA dhyAnathI tarata ja mukti che, tyAM anuprekSA hotI nathI. [659] dvayoH zuklA tRtIye ca, lezyA sA paramA matA / caturthazuklabhedastu lezyAtItaH prakIrtitaH // 12 // mUlArthaH pahelA be pAdamAM zukalezyA, trIjA pAdamAM te ja zukalezyA utkRSTa mAnelI che. ane cothA pAdamAM jIva lekSArahita kahyo che. bhAvArtha : zukaladhyAnamAM upayoganI zuddha pariNatine kAraNe vezyA paNa zukala hoya che. prathama be pAda karatA pachInA be pAkanI zukala lezyA utkRSTa che. | [66] tiruM nirmanayAhya zudhyiAnavatoDavaghaH | asammoho vivekazca vyutsargazcAbhidhIyate // 83 // mUlAI : nirmaLa yogavALA zukaladhyAnI yogInA avadha, asaMmoha viveka ane vyutsarga e cAra liMga kahyA che. | bhAvArtha : nirmaLayogavALA zukaladhyAnIne avadha eTale upasarga pariSahathI acaLapaNuM. asaMmoha : gahana vikriya labdhivALI devAyAmAM paNa moha nahIM. viveka : dehanA mamatva rahita sarva saMga saMyoga rahita kevaLa AtmAne bhinna jANavo. - vyutsarga : dehanA sukhano tyAga. A cAra prakAranI vizeSatAo [66] navaghadupamyaH pUte na vimeti che ! ___asambhohAnna sUkSmArthe mAyAsvapi ca muhyati // 14 // [62] vivetsarvasaMyoga-mitrabhiAnamIte ! dehopakaraNAsaGgo vyutsargAjjAyate muniH // 85 // 326 : adhyAtmasAra
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : avadha hovAthI upasargothI kaMpatA nathI. tathA bhaya ke moha pAmatA nathI. zukaladhyAnInuM trIjuM vivekarUpI liMga hovAthI sarva saMyogathI judo potAnA AtmAne jue che. vyutsarga liMgathI zarIra ane upakaraNathI asaMga hoya che. bhAvArtha : pUrve kahyA te pramANe cAra liMgathI vizeSatA zukaladhyAnI muni hoya che. [dadarU] pratikrayAnaH zuddha mA vIjJayA | yaH kuryAdetadabhyAsaM sampUrNAdhyAtmavidbhavet // 86 // dhyAnanA adhikArIno upasaMhAra mUlArtha: A pramANe je yogI bhagavAnanI AjJAvaDe zuddha bAnanA kramane jANIne te dhyAnano abhyAsa kare te saMpUrNa adhyAtmane jANanAro thAya che. bhAvArtha : je koI dhyAnI jinAjJAnusAra zuddha nirdoSa dhyAnanA kramane jANIne abhyAsa kare che te adhyAtma svarUpano jJAtA bane che. A adhikAramAM cAre dhyAnanuM nirUpaNa karIne jIvane bhAna karAvavuM che. Arta ane raudradhyAnano tyAga karI dharmadhyAna ane zukaladhyAnanuM bAvana karavuM. bhUmikA pramANe dhyAnanA adhikAranuM nirUpaNa kareluM che, tene jANIne dhyAnamArganI mukhyatA karI sAdhanA karanAra krame karIne mukti pAme che. dhyAna vimukha muktithI paNa vimukha rahe dhyAna adhikAra pUrNa dhyAna svarUpa : 327
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ [66] raktanatiza prabaMdha pamo adhikAra 17mo dhyAnastuti [664] yatra gacchati paraM paripAkaM, pAkazAsanapadaM tRNakalpam / svaprakAzasukhabodhamayaMtat, dhyAnameva bhavanAzi bhjdhvm||1|| mUlArtha : je prakRSTa paripAkane pAme chate, IndranuM pada tRNa samAna lAge che, te AtmaprakAzarUpa sukhanA bodhamaya ane bhava bhramaNane nAza karanArA dhyAnane bhajo. bhAvArtha: he muni, jyAre A dhyAnayoga prakRSTa bane che tyAre indranA sukha paNa jIvane tRNa jevA lAge che, te dhyAnayoga svaprakAzita ane sukhamaya che, bodhadAyaka ane duHkhabhaMjaka che, tenuM tame dhyAna karo. [665] Aturairapi jaDairapi sAkSAt, sutyajA hi viSayA na tu raagH| ___dhyAnavA~stu paramadyutidarzI, tRptimApya na tamRcchati bhuuyH||2|| mUlArtha : Atura tathA jaDa puruSone viSayo sAkSAt tyajI zakAya tevA che. paraMtu rAga tyajI zakAya tevo nathI. parama zrutine jonAra dhyAnI to vRddhi pAmIne pachI te rAgano pharIthI svIkAra karatA nathI. bhAvArtha : Asakta ane abodha puruSo kadAca viSayone choDaze paNa rAgane nahIM choDe. A samagra sRSTimAM paramAtmaprakAzano dekhA dhyAnayogI ja atyaMta tRpta thayelo hovAthI rAgano svIkAra karato nathI. [666] yA nizA sakalabhUtagaNAnAM, dhyAnino dinamahotsava essH| ___ yatra jAgrati ca te'bhiniviSTA, dhyAnino bhavati tatra sussuptiH||3|| mUlArtha : samagra prANIsamUhanI je rAtrI che, te dhyAnIne divasa saMbaMdhI mahA utsava che, tathA jene viSe abhinivezavALA teo jAgRta rahe che tyAM dhyAnI puruSo sUI rahe che. bhAvArtha : saMsArI jIvone AdhyAtmika ke tattvaSTi prApta thaI nathI teone mATe jIvana aMdhakAramaya rAtrI samAna che, athavA viSayo sAthe 328 : adhyAtmasAra
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya prANIo mATe rAtrI nidrA mATe che, te rAtrI dhyAnIne divasanI jema mahA utsavamaya che. ane jyAM mithyASTi viSayomAM sadA jAgRta rahe che, tyAM saMyamI tenAthI vimukha rahe che. arthAt mithyASTine divase jAgavA chatAM paNa divasa rAtrI jevo che. arthAt saMsArI jIvo jyAM jAge che tyAM dhyAnI sukharUpI nidrAmAM sue che. [667] samplutodakamivAndhujalAnAM, sarvataH sakalakamaphalAnAm / siddhirasti khalu yatra taduccaiH, dhyAnameva bhavanAzi bhajadhvam // 4 // mUlArtha : jema kUpanA jaLanI siddhi saravANInA jaLavaDe che, tema cotaraphathI sakala sat karmanA phaLanI siddhi jene viSe rahelI che, te atyaMta paramArthanA kAraNarUpa eka dhyAna ja che. bhAvArtha : jema kUvAmAM niraMtara jharatA pANInA pravAhavaDe jaLanI siddhi che, tema niraMtara zubha adhyavasAya vaDe sat karmanA phaLanI siddhi dhyAnanA pravAha vaDe che. paramapadanI prAptinuM mukhya kAraNa dhyAna ja che, jharaNAnA pravAha rahita kUvo sukAI jAya tema dhyAna vagara sarva kriyA zuSka bane che. [66] vAdhyatera divaSayasamutye , mAnasarnatatapUnamamikA atyaniSTaviSayairapi duHkhai, dhyAnavAnibhRtamAtmani liinH||5|| mUlAI : AtmAne viSe atyaMta lIna thayelo dhyAna kaSAyathI utpanna thayelA mananA vikAro vaDe, namana karatA IndrAdikanA namaskArathI utpanna thayelA mananA vikAra vaDe atyaMta aniSTa viSayo vaDe tathA duHkho vaDe paNa bAdhA pAmato nathI. bhAvArtha : nizcaLapaNe AtmAmAM lIna thayelo dhyAnI niHsaMga hovAthI tene krodhAdi kaSAyono abhAva hoya che. vaLI IndrAdika ke moTA rAjAo temane vaMdanA kare to paNa temAM garva pAmatA nathI. ane atyaMta pratikULatA Ave, ke du:kho paDe to paNa temanA aMtara naMdavAtA nathI. vaMdaka niMdaka pratye temanI samAnavRtti che. dhyAnastuti H 329
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ temane tRNa ane maNimAM bheda nathI. [669] spaSTadRSTasukhasambhRtamiSTaM, dhyAnamastu zivazarmagariSTham / ___nAstikastu nihato yadi na syaa-devmaadinyvaangmydnnddaat||6|| mUlArtha : spaSTa rIte joyelA sukhathI bhareluM ISTa ane mokSa sukhathI gariSTha evuM dhyAna mAre ho. jo A vigere nayanI vANImaya daMDa lAkaDIthI nAstika haNAyelA na hoya tethI zuM ? bhAvArtha : dhyAnayogI kahe che ke dhyAnakALe meM AtmAne sAkSAta joyo che, tenuM pUrNa sukha meM anubhavyuM che. te mokSarUpa sukha mane atyaMta rUpyuM che, tenuM dhyAna niraMtara mane ho. - nAstika je AtmAne mAnatA nathI tene AvI nayathI pramANita vANIno yoga maLavA chatAM te kadAgraha choDato nathI. paNa dhyAnIne to potAnuM kArya siddha thayuM che, tethI tevA jIvonI upekSA karavI rahI. [670] yatra nArvavidhutAravatIpa-DyotiSAM prasaratAnevAzaH | dhyAnabhinnatamasAMmuditAtma-jyotiSAM tadapi bhAti rhsym||7|| mUlArtha : je rahasyane viSe prasAra pAmatA evA sUrya, caMdra. tArA ane dIpakanI jyotino avakAza nathI. tevuM paNa rahasya jenuM AtmarUpa jyoti udaya pAmyuM che, tathA jeoe ajJAnarUpI aMdhakArane dhyAnavaDe bharyuM che. evA munionuM zobhe che. bhAvArtha : dhyAnayogamAM AtmaprakAzane jhIlanArA yogIno je jJAna prakAza che tyAM sUrya, caMdra, tArA ke dIpakano prakAza pahoMcI zakato nathI. jeoe dhyAna dvArA ajJAnarUpa aMdhakArane bhedI nAMkhyo che, evA munionI AtmaprakAza rUpa jyoti svayaM zobhAyamAna che. temane anya prakAzanI jarUra nathI. [71] yogatyamataniviyuvatAM preyasI zamati tvarita yata | dhyAnamitramidameva mataM naH, kiM parairjagati kRtrimmitraiH||8|| mUlArtha : je mitra cirakALathI viyoga pAmelI zamarati nAmanI priyAne tatkALa meLavI Ape che, te dhyAnarUpI mitrane ja ame 330 : adhyAtmasAra
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ mitra mAnelo che tethI jagatane viSe rahelA bIjA kRtrima mitroe karIne amAre zuM prayojana ? bhAvArtha : anAdikALathI paribhramaNane pAmato jIva prazamaratinI, zAMta pariNatinI priyAne visarI gayo hato tene dhyAnarUpI mitre subhaga milana karAvI ApyuM che. AthI dhyAna sivAya have amAre anya mitronI jarUra nathI. [72] vAritakSaravattAtapavAre, zItazatanasuniveze | ucchrite prazamatalpaniviSTo, dhyAnadhAmni labhate sukhmaatmaa||9|| mUlArtha ? jene viSe kAmadevanA sAmarthyarUpI AtapanA pracArano niSedha karAyelo che. jenI racanA zIla vaDe zIla ane sugaMdhI che, tathA je atyaMta unnata che. evA dhyAnarUpI prAsAdane viSe prazamarUpI paryaka para beThelo AtmA sukha pAme che. bhAvArtha : dhyAnane mahelanI upamA ApI jaNAve che ke A dhyAnarUpI mahelane kAmadevanuM sAmarthya vikAra utpanna karatuM nathI, zIla ane zuddha AcAravaDe zItaLa ane suvAsita jenI racanA che, evo A vizALa mahela che, temAM prathama rUpI palaMga upara caitanya mahArAjA birAjamAna che, te sukha ane AnaMdathI tRpta che. [73] zItavida morapAna, pratimAAsamatAmadhuparze | dhyAnadhAmni bhavati sphuTamAtmA-hUtapUtaparamAtithipUjA // 10 // mUlArtha : zIlarUpI Asana, damarUpI pAdodaka, prAtibharUpI artha, samatArUpI madhuparke karIne dhyAnarUpI prAsAdane viSe pragaTa rIte pote ja bolAvelA, pavitra ane uttama atithirUpa AtmAnI pUjA thAya evo ane zudra AcAranuM sAmartha ApI bhAvArtha : ekaniSTha brahmaartharUpI siMhAsana, Indriya viSayonA parihArarUpa pavitra prakSAlananuM jaLa, prAtija eTale kevaLajJAnane Azraye vartatuM sahaja matijJAna samatArUpa pariNatirUpa miSTAnna dhyAnarUpI prAsAdane viSe rahelA che. te prAsAdamAM cetanyarUpa atithinI ati uttama prakAre pUjA thAya che. dhyAnastuti H 331
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ [674] Atmano diparamAtmaniyoDaDka, mevavRddhita purva vivAvaH / dhyAnasandhikRdamuM vyapanIya, drAgabhedamanayorvitanoti // 11 // ** mUlArtha : jIvAtmAno paramAtmAne viSe je prathama mAtra bheda buddhithI karelo vivAda hato, te vivAdane dhyAnarUpI saMdhikAra dUra karIne tatkALa te baMneno abheda vistAre che. bhAvArtha : AtmA eTale saMsArI jIva, ane paramAtmA eTale siddha e baMne viSe kaMI bheda che ke nahi teno vidvAnoe vivAda karyo hato. paraMtu A dhyAnarUpI saMdhidUte te baMneno abheda karI Apyo. ke zuddha AtmA ane paramAtmA abheda che. [67] vADamRte viSamRte paLitoje, kaiMka kSayivividho trivive vA kvA'saroratimatAM tridazAnAM, dhyAna eva tadidaM budhapeyam // 12 // mUlArtha : viSathI bharelA nAgalokane viSe amRta kyAMthI hoya ? kSaya pAmanArA caMdrane viSe paNa amRta kyAMthI hoya ? athavA svargamAM apsarAonI prItivALA devatAone paNa amRta kyAMthI hoya ? paraMtu paMDitone pAna karavA lAyaka e amRta dhyAnane viSe ja raheluM che. bhAvArtha : are cetana ! A viSa ane amRta svabhAve ja bhinna che temAM abhinnatA kyAMthI hoya ? pAtALamAM viSathI bharelA nAgalokamAM amRtanI prApti asaMbhava che, kRSNapakSamAM pratidina hAni pAmatA caMdramAM zAzvata evuM amRta kyAMthI hoya ? vaLI svargalokamAM devAMganAnA vilAsa jevA viSa-yamAM amRta kyAMthI hoya ? vaLI temane maraNa hovAthI tyAM amRtanI zakyatA nathI. to pachI A amRta che kyAM ? bhAI ! e amRta to dhyAnane ja viSe raheluM che. dhyAna vaDe yogIne ajanmA ane amarapaNAnI prApti thatI hovAthI amRtanA phaLanI prasiddhi tyAM ja che. [66] gostanIpuna sitAsu sudhAyAM, nApi nApi vanitApavizve taM rasaM kamapi vetti manasvI, dhyAnasambhavadhUtau prathate yaH // 13 // 332 : adhyAtmasAra
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArthaH je rasa dhyAnathI utpanna thayelI vRtine viSe prasiddha che. te koI alaukika rasane manasvI puruSo ja jANe che. tevo rasa drAkSa ke sAkarane viSe amRtane viSe ke strInA adharane viSe kyAMya nathI. bhAvArtha: bAnane viSe utpanna thayelI viziSTa buddhi ke nizcaLatAmAM ja rasa che te alaukika che, tene prazasta manavALA jJAnI ja pAmI zake. evo alaukika rasa drAkSa ke sAkaramAM hovA saMbhava nathI. bhogI puruSa dhyAnanA e rasane prApta karI zakato nathI. [77] rUca manasA paripatra -dhyAnasanmatte rimAnuM ! tatra yasya ratirenamupaiti, prauDhadhAmabhRtamAzu yazaHzrIH // 14 // mUlArtha : A pramANe paripakva dhyAnathI utpanna thayelA phaLane viSe gariSThapaNAne mana vaDe jANIne je muninI te dhyAnane viSe prIti thAya che, te prauDha teja yukta munine tatkALa yazalakSmI bhaje bhAvArtha : dhyAnanI pUrNa avasthAmAM utpanna thayela kAryasiddhinI uttamatA jANIne munine dhyAnamAM pragati thAya che. tevA dhyAnamAM prasanna cittavALA mahAna jJAnayukta munine mokSarUpI lakSmI tatkALa prApta thAya che. arthAtu dhyAna mokSanuM carama sAdhana che, mATe gRhastha ke zramaNa saue potAnI bhUmikA pramANe dhyAnamArganuM ArAdhana karavuM. [74] thoDajJAta siddhAntavizeSa mAvA, sAhityavihita praveza: durge prabandhe zara saMmite'haM, cakre vivRttiM suguroH prasAdAt // aMtamAM graMthakAra kahe che ke meM siddhAMtanAM vizeSa rahasyo-padArtho jANyA nathI. ane sAhitya ke tarkazAstramAM jeno praveza thayo nathI. evA mAtra gurukRpA vaDe A durgama pAMcamA prabaMdhanuM vivaraNa karyuM hatuM. dhyAnastuti adhikAra pUrNa dhyAnastuti H 333
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja AmonAdhikAro prota (Atmanizcaya) AtmajJAnAdhikAramAM graMthakAre adhyAtmano sarvatomukhI sAra batAvyo che. duHkharUpa cAra gatinuM paribhramaNa samApta karavAno upAya. kalezarUpa vyavahArothI mukta thavAno, bhaya ane ciMtA rahita thavAno, janmamaraNanA trAsathI virAma pAmavAno, eka mAtra upAya AtmajJAna vAstavamAM AtmA ane jJAna abhinna che. arthAt AtmA jJAnasvarUpa che. sakaLa sRSTi e AtmajJAnamAM pratibiMbita thAya che. paraMtu jJAnamAM viparItapaNuM hovAthI pratibiMbita thayelA padArthomAM jIvane mArApaNAnA pariNAma thavAthI te sadAya bAhya padArthone jANe che, tyAre svayaM svane jANavAnuM vistRta thAya che. dazyamAna padArthamAM rokAya che. tethI padArthane jANavA chatAM badhuM vyartha jAya che. AthI gItArthajanoe sarvajJa kathita jIvAdi navatattvane yathArthapaNe jANavA, zraddhavA, mATe heya upAdeya jevA prakAro jaNAvyA jenA dvArA mukhyatve AtmA ane mokSanuM svarUpa jANavuM jarUrI che. jethI Atmanizcaya thaI jaDathI bhinna evA svarUpane ArAdhI zakAya. nizcayanayathI zuddha AtmAnuM lakSya karI, vartamAna avasthAmAM rAgAdi bhAvayukta malinatAno vyavahAranayathI svIkAra karavo. nizcayanayanI apekSAe AtmA zuddha ane nitya dharmavALo che." vyavahAranayanI apekSAe karmAdi saMyoga vaDe azuddha che. ane janmamaraNanI apekSAe anityano Aropa che. AtmAnI AvI apekSita avasthAone jANIne nizcayathI lakSya karavuM. ane sadbhuta vyavahArathI ratnatrayanA guNo dvArA ArAdhana karavuM. azuddha vyavahArarUpa rAgAdi bhAvano tyAga karavo. prAthamika bhUmikAmAM jinabhakti, AvazyakyAdi kriyAo, dAnAdi jevA dharmonuM sevana karI, azubha dhArAne choDavA zubhadhArAne TakAvavI ane zuddhanA 334 : adhyAtmasAra
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakSyathI AgaLa vadhavuM. jema jema AtmabhAvanA gahana banaze tema tema upayoganI zuddhi thaze. ane e ja zuddha upayoga dvArA sAdhaka AtmajJAnane pragaTa karI mokSasvarUpane prApta karaze. A kAraNathI graMthakAre AtmAne zubhAzubha AzravathI mukta mAnyo che. azubha e pApajanita Azrava che. ane zubha te puNyajanita Azrava che. baMne karmone AvavAnA dvAra che. tethI baMne tyajavA yogya che. joke azubha pariNAmathI dUra thavA zubha pariNAma sAdhanAkALamAM hoya che. paraMtu te dharmarUpa ke nirjarArUpa nathI. sAdhanAmAM nimittamAtrathI sahAyaka che. vaLI saMvara ane nirjarA paNa zubha adhyavasAya che, paraMtu te AtmazaktirUpa hovAthI dravya saMvarathI ane nirjarAthI dravya karmonuM rokAvuM ane naSTa thavuM bane che. jyAre AtmAnA bhAvasaMvara ke bhAvanirjarArUpa zuddha upayoga dvArA bhAvakarmo rokAya che ke naSTa thAya che. nizcayathI AtmAmAM je jJAnAdibhAvo utpanna thAya che te saMvara ke nirjarA che. jema ke sarAgacAritra game tevuM UMcuM hoya to paNa te zubha karmano baMdha karAve che, paNa mokSano hetu banatuM nathI. kevaLa vItarAga cAritra ja mokSano hetu bane che. te ja rIte zuddhajJAna yukta tapa ja AtmazaktirUpa che ane te nirjarA che. vyavahAranayanI apekSAe "pApanuM phaLa duHkha che ane puNyanuM phaLa sukha che." AvA pariNAmabhedathI baMne Azrava chatAM pharaka paDe che. vaLI samyaktva rahita puNyodayanuM pariNAma duHkharUpe pariNamatuM hovAthI puNya paNa duHkharUpa manAyuM che. hInapuNya balinA bakarA jevuM che. prathama khAvAnuM sukha maLyuM paraMtu bali thavAnuM duHkha UbhuM che. Azravano Avo bheda na jANavAthI jIva krodha samaye potAne krodhI mAnI vigere mAne che. paraMtu te e samayanI vikArI avasthA che te jANI AzravathI bhinna thAya to Azravano nirodha thAya. Azrava duHkhanuM kAraNa che ema na jANe to teno abhAva paNa nahi thAya. AtmAjJAnAdhikAra : 335
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAra apekSAe puNya ane pApano bheda che. paramArtha apekSAe puNya ane pApa baMne Azrava che. baMdhano hetu che. azubhathI dUra thavA zubhAzravanuM prayojana kahyuM che, paNa te dharmarUpa nathI. kAraNa ke zubhAzubha bhAvano cheda thatAM phakta zuddha svabhAvathI ja nirjarArUpa dharma thAya che. zubhakarmanA yogamAM jIvane kathaMcita dharmabhAvanA vRddhi pAme tevA sAdhanonuM nimitta maLe che. paraMtu te dharmarUpa nathI. - vAstavamAM samyakatvanI prApti pachI Azrava rokAya che. samaktivaMtane zubhabhAva thAya che. bhakti AdinA zubharAga thAya che, paraMtu temanuM zraddhAna to zuddha pariNati pratye che. AthI samaktivaMtane aMze aMze paNa Azrava baMdhano abhAva varte che. ane mithyAmatine to zubhAzubhabhAvanuM pariNamana hovAthI rAgAdino abhAva thato nathI. samyagdarzana prApta thayA pachI tenA nirmaLatva mATe zuddha cAritranI AvazyakatA che, te zuddhi Azrava nirodhathI thAya che. arthAt dharmanI zarUAta bhAva saMvara dharmathI thAya che je jJAnAdibhAvo che. vAstavamAM rAgAdi kalezajanita bhAvo e ja saMsAra che, tenAthI mukta thavuM te mokSa che. cittanI samasthiti mokSane prayojanabhUta che. AtmA svayaM mokSasvarUpa che. AtmAnuM aizvarya pragaTa thavA dIve dIvo pragaTe tema pragaTa AtmAsvarUpane prApta jJAnI puruSonuM cittamAM dhyAna karavuM. yogIo temanI apUrva AtmAnubhUtinA aciMtya evA Atma aizvaryane hRdayamAM sthApana kare che, ane krame karIne temanA jevuM aizvarya pAme che. mATe dareka sAdhake potAnA manamaMdiramAM paramasvarUpamaya jJAnIjanonuM dhyAna karavuM. jethI paramAtmadazArUpa nirmaLa sahajasvarUpane, paramasukhane pAmIne kRtakRtya thavAya che. A paMcamakALamAM samasta sRSTimAM zodhavA chatAM zuddha sahaja svarUpa evA paramAtmapadamAM ke svayaM zuddhAtmAmAM zraddhA karAve tevAM nimitto maLavAM durlabha che. vaLI zuddha svarUpanI prAptinA upAyo darzAvanAra adhyAtmagraMthonI 336 : adhyAtmasAra
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApti thavI durlabha che. temAya vaLI tevA zAstro pratye ruci ke prIti thavI temAM ja vRttinuM sthApana thavuM to ethI paNa durlabha AgaLa vadhIne vicArIzuM to zuddha AtmasvarUpanA anubhavI ane e anubhava dvArA upadezanA dAtA maLavA ethI paNa durlabha he Atmana ! jo tArI sAcI jijJAsA haze to A kALamAM durlabha chatAM evA nimitto maLI jaze. tyAre tuM tAruM mukha pheravI na deto, paNa e nimittone vaLagI ja paDaje. jethI karIne tuM svayaM AtmasvarUpane prApta karIza. tyAre tuM ema mAnaje sarva japa, tapa, kriyA anuSThAna eka Atmasiddhi thavA mATe che. adhyAtmagraMtho ke AgamanI anaMta bhedathI bharelI rahasyavANI eka mAtra AtmasvarUpanI prApti mATe ja che. jJAnInA bodhavacano zuddhAtmAnA lakSavALAM hoya che. karuNAzIla evA satpuruSoe jagatanA kalyANa mATe graMthonI gUMthaNI karI che. temAMthI tattvano sAra pAmIne tuM eka mAtra zuddhAtmA pratye ruci ane prIti karaje. jJAnIjanonA bodhavacanonuM ciMtana manana karavA adhyAtmagraMthonuM sevana karaje. AtmAdi tattvonAM gUDha rahasyo pAmavA nayonA bheda jANavA gurugamano temanI AjJAno AdhAra atyaMta Avazyaka che. adhyAtmazAstra zAMtarasanuM pratipAdana karanArA che. tenuM anuzIlana paramapadanI prApti mATe upakArI che. mATe gurukRpA vaDe samyagdarzana samyajJAna, samyagracAritrAdi guNovALo zuddhAtmA anaMta guNothI paripUrNa che, potAnA caitanyasvarUpa sivAya anya padArtho mAtrathI bhinna che, te samajAya che. suvarNa ane mATInA saMyoganI jema bhale AtmA anAdithI karmasaMyogavALo kahevAya, paraMtu suvarNa mATIthI juduM paDe che, tyAre temAM tirohita thayelI zuddhatA pragaTa thAya che. tema AtmA karmamaLano AtmAzAnAdhikAra : 337
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyoga dUra thavAthI zuddhapaNe pragaTa thAya che. A rIte prathama AtmAno nizcaya karavo. Atmasanmukha thayelI bhAvanA, zraddhA ane nizcaya jIvane potAnA cidAnaMda svarUpanI anubhUtimAM sthira kare che. tyAre sarva nayavAda ke sAdhanAkALanA vikalpo zamI jAya che. tyAM sudhI nirmaLa buddhivALA sAdhako je kaMI kriyA kare che te zuddha AtmasvarUpanA dhyAnane mATe hoya che, ane AtmasvarUpanI siddhi thatAM te sarva vikalpo zamI jAya che. te sAdhako AtmasvarUpanA paramasukhane AsvAde che. tyAre temane dravya kSetra, kALa, ke bhAvano koI pratibaMdha rahelo nathI. te kevaLa jJAtA - dRSTA rahe che. zuddhAtmAnI prApti mATe prathama moharAjAno parAjaya karavo jarUrI che, bhAI ! mohane ane mokSane ke je lakSaNathI tadana bhinna che. teno meLa kevI rIte bane ? vaLI mohanA ja sAthIo ahaMkAra ane mAyAno tyAga karyA vagara A zuddhAtmAnI sanmukha thavAnuM paNa kevI rIte bane ? jeNe moha Adino tyAga karyo che tevA virala jIvo ja AtmajJAnano adhikAra pAmyA che. eka mAna ane be talavAra ? asaMbhava, asaMbhava. AvA zuddhAtmAnI prAptino upAya samyagdarzanAdi ratnatraya che. te mATe cittanI saraLatA, upayoganI zuddhi, sadguruno upadeza jarUrI che. te mATe AtmAnuM lakSa karI azubhavRtti, bhAva ke dhArAne tyajI, zubhadhArA tarapha upayogane vALavo ane zuddha lakSa, Atmanizcaya daDha karavo. azubha dhArAmAM Atmanizcaya prAye thato nathI ane baLa paNa pravartatuM nathI. paraMtu zubhadhArA samaye zuddhanuM lakSa dRDha thatAM rAgadveSa, moha ahaMkAra, mAyA jevA durgAnanA nimittonI alpatA thatAM upayoganI vizuddhi thAya che. upayoganI vizuddhi thatAM sAdhaka, yogI ke adhyAtmI kaMI paNa bAhya kAryone grahaNa karatA nathI, temAM manane sthApatA nathI. kaMI paNa kArya karavuM paDe to sAkSIbhAve kare che. ane cittane to 338 : adhyAtmasAra
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ vairAgyamAM ja sthApana kare che. vairAgyanA baLe zuddhAtmAnuM smaraNa karI, zuddha pariNati dvArA AtmAnaMdane mANe che. jamInamAMthI phUTelA vRkSanA aMkUro varSAnA jaLathI vRddhi pAme che. tema sAdhaka zuddha AtmasvarUpanA yAna dvArA ratnatrayarUpa bIjanI-dharmanI vRddhi karI nirAbAdha sukhane AsvAde che. tevA AtmasvarUpa puruSone cakravartInAM sukha paNa tuccha lAge che. Atmanizcaya dvArA potAnA jJAnasvarUpa zuddha caitanyamAM manane - upayogane ekAgra karI, zuddhAtmasvarUpanA ja dhyAnamAM nizcaLa thaI, te dhyAnarUpa agnithI sarva karmano kSaya karI jJAnI puruSo, uttama sAdhako mokSa pAmyA che. pAme che, ane pAmaze. te sivAya bIjo upAya nathI mATe mokSAkAMkSI sAdhake zuddha AtmasvarUpanA jJAna vaDe dhyAna karavuM. je vaDe rAgAdi saMleza zIvratAthI nAza pAme. AtmajJAna e ja mAtra muktino upAya che. prabaMdha do adhikAra 18mo. AtmAjJAnAdhikAra (Atmanizcaya) A AtmajJAnAdhikArano viSaya mukhyatve digaMbarIya zAstro samayasAra, pravacanasAra vigere graMthonA zlokonA AdhAre, savizeSa zuddhanizcaya nayanA AdhAre lIdho che. ane temAM anya nayothI samAdhAna ApyuM che. dravyArthikanayane mAnanAra zuddhanizcayanaya che, paryAyArthikanayane mAnanAra azuddha nizcaya naya che. tenI spaSTatA karI che. [74] gAtmajJAna naM dhyAna-mAtmajJAna mukti ! AtmajJAnAya tanityaM yatnaH kAryo mahAtmanA mUlArtha : dhyAnanuM phaLa AtmajJAna che, te AtmajJAna muktine ApanAruM che. tethI karIne AtmajJAnane mATe mahAtmAe niraMtara prayatna karavo. AtmajJAAdhikAra : 339
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha H pUrve dharmadhyAna ane zukaladhyAna kahevAmAM AvyuM hatuM. te dhyAna AtmajJAnane ApanAruM che. dhyAna e nirNaya karelA jIva svabhAvanA bodharUpI phaLavALuM che. AtmajJAna, AtmasvarUpano bodha jIvane muktidAtA che. tethI uttama sAdhakoe AtmajJAnane mATe sarvadA prayatnazIla rahevuM. [71] te hADamati no mULa jJAtivyavaziSyate | ajJAte punaretasmin jJAnamanyanirarthakam // 2 // mUlArtha : AtmAne jANyA pachI bIjuM kaMI jANavA yogya rahetuM nathI. ane jo AtmAne jANyo nathI to pachI bIjuM sarvajJAna vyartha che. | bhAvArtha : tIrthaMkara bhagavAne AtmAnuM jevuM svarUpa kahyuM che, tevuM nizcita svarUpa jANavAthI, pachI jagatamAM kaMI jANavAnuM rahetuM nathI. kAraNa ke sarva padArthanuM jJAna thavAthI samagra zeya (jANavA lAyaka) padArtho jJAta (jANelA) rahe che. teno jJAtA je AtmA tene jo jANyo nathI to AtmajJAna vinAnuM sarva jJAna niSphaLa paMDitAI che. kAraNa ke vizvamAM jANavA yogya padArtha to kevaLa AtmA ja che. anya padArtho jANavAnuM prayojana paNa AtmAne jANavA mATe [60] navAnAmapi taravAnAM jJAnamAtmaprasiddhave | yenA'jIvAdayo bhAvAH svabhedapratiyoginaH // 3 // mUlArtha : nava tattvonuM jJAna AtmAnI siddhi mATe ja che, kAraNa ke ajIvAdika padArtho AtmabhedanA pratiyogI che. bhAvArtha : jIvAdi navatattvonuM jJAna paNa AtmAne yogya rIte jANavA mATe che. navatattvo ane tenA bheda-prabheda svarUpanA nizcaya ane bodha mATe che. e tattvonuM nirdhArita svarUpa jANIne jIvane tenAthI judo jANavAno che. jIva e dharmAstikAya vigerenI jema ajIva nathI. vaLI puNyapApa Adi paNa jIvanA pratiyogI che. te parabhAve-abhAve karIne saMbaMdhavALA che. te zudhdhAtmAne abhAvarUpa 340 : adhyAtmasAra
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ hovA chatAM jANavA joIe. jethI AtmAnI asaMgadazAno bodha thAya. [661] zruto hyAtmaparAmevoDanubhUtaH saMstuto'pivA / nisargAdupadezAdvA vetti bhedaM tu kazcana // 4 // mUlArtha : AtmA tathA anAtmAno bheda sAMbhaLyo che. anubhavyo che, athavA paricayamAM Avyo che, paraMtu koI ja puruSa nisargathI ke upadezathI tenA bhedane jANe che. bhAvArtha : anAdikALathI prANIe, (jIve) ajJAnavaza jIva ane ajIvAdikanI aikyatA sAMbhaLI che, jANI che, anubhavI che. eTale A jIva ane deha ekarUpa lAge che, tethI tenI kriyA paNa temaja thAya che, vAstavamAM jIva ane deha ajJAnavaza buddhi vaDe ekarUpe bhAse che. paraMtu baMnenuM aikya che nahIM. paraMtu deha ane jIva bhinna ja che, tevuM jJAna koI puruSane pUrva saMskAranA baLe nisargathI (svAbhAvikapaNe) ke gurunA upadezathI samajAya che ke jIvanA janma, maraNa duHkha ke zokAdi te to dehano sAMyogika saMbaMdha che, te jIvanA nathI paNa jIva jJAnasvarUpa hovAthI te sarva zeyapaNe jIvanA jJAnamAM jaNAya che. [662] tareSThatvapRthAyA-mAtmajJAnuM hitAvam / vRthaivA'bhiniviSTAnA-manyathA dhIrvi'mbanA // 5 // mUlArtha : tethI karIne ekatva ane pRthakve karIne AtmajJAna hitakAraka che. ane kadAgrahavALAnI tethI UlaTI buddhi mithyA ane viDaMbanArUpa che. bhAvArtha : AtmasvarUpano nirNaya karavA nizcayadRSTi (tattvadRSTi) ja abhipreta che. chatAM AtmAnuM sarva padArtho sAthe ekatva ane pRthaksDa (judApaNuM) kema che te jANavuM hitAvaha che, kevaLa ekAMtavAdathI kadAgrahamAM javuM te buddhithI viparItatA che. baMne padArthomAM kevaLa ekatva paNa ane pRthakksa paNa nathI, tenuM svarUpa bhinna bhinna che. AtmAzAnAdhikAra : 341
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ A Atmanizcayano adhikAra nizcayanayanI dRSTithI AtmasvarUpanI vicAraNAno che. nizcayanaya darzAve che ke AtmA jJAnAdi svaguNathI abhinna che. (eka ja che) ane sarva AtmAo caitanya lakSaNe paNa abhinna che. (eka ja che) puNya pApAdithI bhinna che. paryAyothI bhinna che tethI AtmAomAM paraspara bheda che tema mAne che. vyavahAranaya AtmAne jJAnAdi guNonI taratamatAthI tathA strI-puruSa Adi paryAyothI bhinnarUpe mAne che. tethI AtmAono paraspara bheda che tema mAne che. vaLI AtmA dehakarma, puNya ane pApathI kevaLa judo nathI, paNa teno sAMyogika saMbaMdha che. - TUMkamAM vyavahAranaye jyAM abheda che. tyAM nizcayanaye bheda mAnyo che. [62] para va di tatrAtmA svamavasamavasthitaH | jJAnadarzanavAritra-nakSanaH pratipatiH || 6 || mUlArtha : temAM svabhAvamAM rahelo ane jJAna darzana cAritra lakSaNavALo AtmA eka ja pratipAdana karelo che. bhAvArtha : AtmA bIjA hetunI apekSA rahita, potAnA sahaja svabhAve karIne rahelo che, te jJAna eTale vastunA vizeSane grahaNa karanAro bodha. darzana eTale vastunA sAmAnyane grahaNa karanAro bodha, ane cAritra eTale svabhAvane viSe sthiratA. AvA jJAna darzana, cAritrarUpI jenAM lakSaNa che, tevo AtmA potAnA guNanA ja AdhAre che. jIvo mAtra caitanyanI jAtivaDe bhedarahita eka ja svarUpavALA che. AthI svaguNanA AdhAravALA e caitanyanA lakSaNavALA AtmAnI ekatA jANavI. sattAgata ekatA nathI. [64] pramAnarmacazavattInAM kathA ratnAtra mitratA ! jJAnadarzanacAritra-lakSaNAnAM tathAtmanaH // 7 // mUlArtha : jema ratnanI krAMti, nirmaLatA ane zakti ratnathI 342 : adhyAtmasAra
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ judAM nathI tema jJAna darzana ane cAritrarUpa AtmAnAM lakSaNo AtmAthI judAM nathI. bhAvArtha : bhinna bhinna svarUpavALA jJAnAdikanI sAthe AtmAnI ekatA zI rIte thAya ? tenuM samAdhAna kare che. jema ratnanI camaka, tenI nirmaLatA, javAharaNa ke viSaharaNa jevI zakti ratnathI judI nathI. tema AtmAthI tenuM jJAna, darzana ke cAritra bhinna nathI. guNa ane guNIno abheda saMbaMdha che. [66] mAtmano talanAM 2 vyavahAro di mitratA | SaSTyAdivyapadezena manyate na tu nizcayaH // 8 // mUlArtha : vyavahAranaya dRSTi vigere vibhaktinA vyapadeza karIne AtmAnI tenAM lakSaNonI bhinnatA mAne che, paNa nizcaya naya tema mAnato nathI. bhAvArtha: AtmA ane tenAM jJAnAdi lakSaNo vyavahAranaya chaThThI. vibhaktinA prayoga vaDe bhinna batAve che. arthAt chaThThI vibhakti pramANe ema bolAya ke "AtmAnuM jJAna. puSpanI gaMdha. sUryano prakAza." vigere. paraMtu nizcayanaya ema chaThThI vibhaktinA prayoga AtmAnuM jJAna vigere nahIM kahetA AtmA ja jJAna, AtmA ja darzana ema kahe che. | [] ghaTaya mitratra 2thA meto vihatyanaH | vAtmana% guNAnAM 2 tathA mevo ja tAtivaH | 8 || mUlArtha: jema ghaTanuM rUpa che, e ThekANe ghaTane rUpano bheda vikalpathI utpanna thayelo che. te ja prakAre AtmAnA guNo e ThekANe paNa vikalpathI ja bheda utpanna thAya che. paNa te tAttvika nathI. - bhAvArtha uparanA ja dRSTAMte ghaDAnuM rUpa e prayoga vyavahAranayano che. paraMtu nizcayanayathI ghaDo ane rUpa abheda che. te pramANe AtmA ane tenuM jJAna ema kahevuM te tAttvika nathI. AtmA ja jJAna che. AtmA ja jJAnasvarUpa che. AtmAjJAnAdhikAra : 343
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ [67] zuddha kalAtmano paM nizcayenAnubhUyate | vyavahAro bhidAdvArA-nubhAvayati tatparam // 10 // mUlArtha : AtmAnuM je zuddha svarUpa nizcayanaya vaDe anubhavAya che. te utkRSTa svarUpano vyavahAra nabheda dvArA anubhava karAve che. bhAvArtha : nizcayanaya dvArA AtmAnuM zuddha svarUpa anubhavAya che, arthAt "A samagra guNovALo ja AtmA che." tema pratyakSa che. tene bheda dvArA vyavahAranaya anubhava karAve che ke AtmA jJAnAdivALo che. nizcayanaya : AtmA jJAnAdimaya che. vyavahAranaya : AtmA jJAnAdivALo che. [688] vastutastu guNAnAM tad-rupaM na svAtmanaH pRthak / AtmA syAdanyathA'nAtmA jJAnAdyapi jaDaM bhavet // 11 // mUlArtha : kharI rIte to te guNonuM svarUpa AtmAthI bhinna nathI. anyathA AtmA anAtmArUpa thaze. ane jJAnAdi paNa jaDa thaze. bhAvArtha : vAstavamAM AtmA potAnA AdhArabhUta svarUpathI bhinna nathI. AtmA guNarUpa ja che. guNa guNIno sarvathA bheda kahIe to jIva jaDa banI jAya. ane jJAnAdi guNo paNa jIvathI judA paDI jatAM te jJAnAdi paNa jaDa thaze. AthI ISTaniSTa jANavAnuM paNa banaze nahIM. [61] caitanyapara sAmAnya sarveSAmetAgaDatmanAm | nizcitA, karmajanito bhedaH punarupaplavaH // 12 // mUlArtha : nizcayanaya vaDe karIne sarve AtmAonI caitanyarUpa mahA - sAmAnyapaNAnI ekatA che. paNa karmathI utpanna thayelo bheda temAM upappavarUpa che. bhAvArtha sarva AtmAthI AtmAnA ekatvanuM nirUpaNa (nizcayanaya). jema AtmA, jJAnAdi paryAyothI abheda che, ekatva che tema samagra vizvamAM jIvo zuddha saMgrahanaya vaDe athavA mahAsattA vaDe caitanyalakSaNe 344 : adhyAtmasAra
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhinna-abheda che. paraMtu vyavahAranaya vaDe karelo bheda jJAnItva ke ajJAnItvano bheda karmarUpI AvaraNathI utpanna thayelo che. [690] manyate vyavahArastu bhUtagrAmAdibhedataH / janmAdezca vyavasthAto, mitho nAnAtvamAtmanAm // 13 // mUlAI : vyavahAranaya prANI samUhanA bhedathI tathA janmAdikanI vyavasthAthI AtmAnuM paraspara vividhapaNuM mAne che. bhAvArtha vyavahAranaya prANIonA indriyanA AdhAra para ekendriyAdi, sAmuhikabheda gatithI cAra gativALA jIvo, vedathI strIpuruSa Adi liMga, tathA janma maraNanA bhedathI eka ja jIvanuM vividhapaNuM mAne che. te pramANe eka ja jIvanI bALAdivayanI vividhatA mAne che. [691] na caitanizcaye yuktaM bhUtagrAmo yato'khilaH / nAmakarmaprakRtijaH svabhAvo nAtmanaH punaH // 14 // mUlArtha : te jIvonuM vividhapaNuM nizcayanayane viSe yukta nathI. kAraNa ke samagra prANI samUhanI bhinnatA nAmakarmanI prakRtithI utpanna thayela che. te kaMI AtmAno svabhAva nathI = bhAvArtha : vyavahAranayanA kathana dvArA eka ja jIvanuM vividhapaNuM nizcayanayane ghaTatuM nathI. kAraNa ke samagra prakAranA bheda nAmakarmAdi prakRtithI utpanna thayelA che. paraMtu karmAdi e AtmAno svabhAva nathI, ke AtmAnA svarUpathI te bheda utpanna thayA nathI. ane karmAdi to AtmAno svabhAva nathI tethI te vaDe AtmAmAM bheda na pADI zakAya. AtmA to zuddha ja che. [692] janmAdiko'pi niyataH pariNAmo hi karmaNAm / na ca karmakRto bhedaH syAdAtmanyavikAriNi // 15 // mUlArtha : janma vigere bheda paNa nizcaye to karmano ja pariNAma che. ane karmavaDe karelo bheda adhikArI AtmAne viSe hoto nathI. bhAvArtha : vaLI janma maraNAdi, jJAnI-ajJAnI sukhI-duHkhI, vigere eka AtmAnA aneka bheda yukta nathI. kemake janmAdi paNa AtmajJAnAdhikAra : 345
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha Aropa sArarUpI ? AyuSya karmAdinA pariNAma (vipAka) che. tevo karmathI utpanna thayelo bheda avikArI AtmAne viSe che nahIM. [62] mArotha jevAM maitAM vivRtinAtmani | bhramanti bhraSTavijJAnA bhIme saMsArasAgare // 16 // mUlArtha: kevaLa karme karelA vikArane AtmA viSe AropaNa karIne jJAnathI bhraSTa thayelA jIvo bhayaMkara saMsArarUpI sAgarane viSe bhramaNa kare che. bhAvArtha : kevaLa karme utpanna karelA svarUpanA viparIta vikAranuM AtmAne viSe AropaNa karIne, AtmAne tevA prakArano mAnIne bhraSTa jJAnavALA prANIo saMsArarUpI samudramAM bhramaNa kare che. (nizcayanaya) ' arthAt karma ane AtmA baMne bhinna che. karmanA pudgalo karmarUpe pariName che, tyAre eka kSetre rahelA karma ane AtmAnA sAMyogika saMbaMdhano ajJAnI jIva (vyavahAranaya) te karmono AtmA upara Aropa kare che ke AtmA karmathI baMdhAyelo che, te jIvo AtmAnA sAcA svarUpanA ajJAnathI paribhramaNa kare che. [694] upAdhibhedajaM bheda vettyajJaH sphaTike yathA / / ___tathA karmakRtaM bheda-mAtmanyevAbhimanyate // 17 // mUlArtha: jema mUrkha mANasa upAdhinA bhedathI utpanna thayelA bhedane sphaTikane viSe bhedarUpa jANe che. tema te karme karelA bhedane AtmAne viSe mAne che. bhAvArtha : sphaTikano svadharma svaccha-sapheda che, paraMtu tenI pAse paDelA lAla-lIlA raMganAM puSpone kAraNe sphaTikamAM lAlAza-lIlAza jaNAya che, ajJAnI tenA bhedane nahIM jANato sphaTikane ja lAla lIlA mAne che. te ja pramANe nizcayathI svarUpane nahIM jANato ajJAnI paNa karme karelA bhedane jANe che, ane nara-nAraka, jJAnI-ajJAnI, rAjA-raMka, vigere bheda pADI, te pramANe te varte che. vikalpa pedA kare che. karmanI bhinnatA bhale ho paNa caitanya 346 H adhyAtmasAra
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakSaNavALA AtmAmAM bhinnatA nathI. [695] upAdhikarmajo nAsti vyavahArastvakarmaNaH / ityAgamavaco lupta-mAtmavairupyavAdinA // 18 // mUlArtha : karma rahita jIvane upAdhirUpa karmathI utpanna thayelo vyavahAra hoto nathI. tethI AtmAne viparItapaNe bolanArA Agamano lopa kare che. ahIM tattvadRSTi arthAt nizcayardaSTithI nirUpaNa karyuM che ke zuddhAtmAne potAnA svabhAva rahita karma-jJAnAvaraNAdi karma vaDe arthAt vidharma vaDe jANavo tevo vyavahAra nathI. tema chatAM paNa AtmAne viparItapaNe jANanArA AgamanA siddhAMtano lopa kare che. jeo AtmAmAM nara-nAraka Adi anekatA mAne che, teo AcArAMga sUtranAM vacanano lopa kare che. kAraNa ke zuddha AtmAne upAdhirUpa karmathI utpanna thatA deva manuSyAdi vyavahAra nathI. ahIM nizcayathI nirUpaNa hovAthI karmarUpI vyavahArano niSedha karyo che. [696] ekakSetrasthito'pyeti nA''tmA karmaguNAnvayam / tathA madhyasvamAvatvAccho ghasthiti / 9 / mUlArtha : eka kSetrane viSe rahyA chatAM paNa zuddha AtmA dharmAstikAyanI jema karmaguNanA saMbaMdhane pAmato nathI. kAraNa ke te prakAre thavAno teno svabhAva nathI. bhAvArtha caudarAjalokanA AkAza pradezane viSe karmavargaNA hovA chatAM AkAza pradeza karmane prahaNa karatA nathI. e AkAza viSe AtmA rahelo che, te paNa karmanA sparzAdi guNane grahaNa karato nathI. kAraNa ke AtmAno athavA koI paNa padArthano potAnA rUpane tyAga karavAno svabhAva nathI. AtmA dharmAstikAyanI jema svasattAnA svarUpavALo che. dharmAstikAya jIva-pudgalane gati sahAyaka thavA chatAM te jIva ke pudgalarUpe pariNamato nathI. te pramANe karmanA saMbaMdhavALo zuddhAtmA karmanA AtmAjJAnAdhikAra : 347
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ sparzadine grahaNa karato nathI, ke te rUpe pariNamato nathI. [617] yathA teiirazcandra-madhye mate dvidhA / anizcayatonmAna-stathA'tmAnamanedhA || 20 || mUlArtha : jema netrarogavALo manuSya eka caMdrane paNa be prakAre jANe che. tema nizcayanA ajJAne karelA unmAdavALo puruSa eka AtmAne aneka prakArano mAne che. : bhAvArtha : zuddha caitanya svarUpe AtmAnA ekatvanuM nirUpaNa kare che. AkAzamAM caMdra eka ja chatAM netrarogavALo be caMdrane jue che. tema AtmAnA zuddha svarUpane nahIM jANato, jJAnane viSe yathArtha nizcaya thayo nathI tevo unmAdavALo puruSa AtmA caitanya-lakSaNe eka chatAM judIjudI avasthAonA bhede tene aneka prakArano mAne .62 [ 698 ] yathAnubhUyate hyeke svarupAstitvamanvayAt / sAdRzyAstitvamapyeka-maviruddhaM tathA''tmanaH // 21 // mUlArtha : jema anvayathI AtmAnA svarUpanuM astitva eka ja anubhavAya che, tema AtmAnuM A dRzya astitva paNa eka ja che. temAM kaMI virodha nathI. bhAvArtha : vyavahArathI paNa AtmAnI judI judI avasthAo thavA chatAM AtmA eno e ja rahe che, devarAjanI bAlya, kumAra ane vRddhAvasthAnI avasthAo badalAvAthI chatAM devarAja eno e ja rahe che. A badhI ja avasthAmAM AtmAno saMbaMdha hovAthI svarUpanuM astitva eka ja anubhavAya che. tema sarva AtmAmAM caitanyatva Atmatvano saMbaMdha eka hovAthI te badhAyanuM astitva eka ja che, tema kahevuM adbhUSita che. [699] sadasadvAdapizunAt saGgApya vyavahArataH / darzayatyekatAratnaM satAM zuddhanayaH sRhRt // 22 // mUlArtha : zuddha nayarUpI mitra syAdvAdane jaNAvanArA vyavahArathI rakSaNa karIne satpuruSone ekatArUpa ratna dekhADe che. 348 : adhyAtmasAra
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : syAdvAda dvArA jaNAto vyavahAra nityAnitya, ekatvaanekatva, sUkSma-bAdara, zuddhAzuddhano che, zuddhanaya atyaMta zuddha sattAne prahaNa kare che, tevo dravyArthikanaya vANIno je mArga syAdvAda che, tenA bhedabhedavAdane svIkArato nathI. evA bhede karIne AtmAnuM pratipAdana karanAra azuddha dravyArthika naya thakI rakSaNa karIne zuddhanaya sarva AtmAnA abhedarUpa ratnane dekhADe che. arthAt kevaLa zuddha nizcayanaya sarve jIvonI ekatA siddha kare che. [700] nRnAraripaciyutaravinaravaH mirjhAti nirutva-mAtmadravya sahAya ! 23 mUlArtha : utpanna thatA ane nAza pAmatA evA bhinna bhinna manuSya, nArakI vigere paryAyo vaDe paNa niraMtara anvayavALuM Atmadravya ekapaNAne chor3atuM-tajatuM nathI. bhAvArtha : utpatti ane nAza dharmavALA pRthaka pRthapha lakSaNavALA manuSya, tiryaMca, nAraka ke devagatirUpa paryAyo bhale AtmAnA kahevAya. paraMtu dhruvasattArUpa saMbaMdhavALuM Atmadravya caitanyapaNAnI jAtinA samAnapaNAthI jJAnAdinA guNanI ekatAno tyAga karatuM nathI. [701] yathaikaM hemakepUrakuNDalAdiSu vartate / nRnArakAdibhAveSu tathAtmaiko nirnyjnH|| 24 // mUlArtha : jema eka ja suvarNa nupUra ane kuMDaLamAM varte che. tema eka ja niraMjana AtmA manuSya ane nArakI vigerenA bhAvo viSe varte che. bhAvArtha : eka suvarNamAMthI bAjubaMdha ane kuMDaLanA AkAra bane che. vaLI tenA bIjA AkAro bane to paNa temAM suvarNa suvarNapaNe ja rahe che. tema nara nArakAdi paryAyo badalAvA chatAM nirvikAra AtmA e ja rahe che. te paryAyonA bhedathI AtmA nara ke nArakarUpe banI jato nathI. AtmA eka ja svarUpavALo rahe che. [702] varmAte di paryApA nAtminaH zuddhasAkSiAH | karma kriyAsvabhAvaM ya-dAtmA tvajasvabhAvavAn // 25 // AtmANAnAdhikAra : 349
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ te paryAyo konA kahevAya ? mUlArtha : te paryAyo karmanA ja che. paNa zuddha sAkSIrUpa AtmAnA nathI. kAraNa ke karma e kriyAnA svabhAvavALuM che. ane AtmA to ajanmA svabhAvavALo che. bhAvArtha : he bhavyAtmA ! A paLe paLe palaTAtA rAgAdibhAvo, nara-nArakAdi avasthAono AtmA to kevaLa sAkSI che. AtmajJAna svarUpa hovAthI, te jJAnano upayoga sanAtana sphUrita hovAthI A sarva paryAyarUpa zeyo tenA upayogamAM pratibiMbita thAya che. tethI te paryAyo AtmAnA nathI. kema ke karmano svabhAva judI avasthAone utpanna karavAno che, jema ke jJAnAvaraNAdi prakRtio, rAgAdi vibhAvo ane AtmA to evI koI avasthA ke kriyAne janma ApavAvALo che nahIM, AtmA ajanmA ane amaraNA dharmavALo che. karmanA svabhAvathI utpanna thayelA paryAyo karmanA ja che. te zuddha karmarahita ane sAkSIbhUta evA jIvanA nathI. [ 703] nANUnAM karmaNo vA'sau bhavasargaH svabhAvajaH / ekaikavirahe 'bhAvAnna ca tattvAntaraM sthitam // 26 // mUlArtha : A bhavanI racanA kevaLa karmaparamANuonA svabhAvathI utpanna thayelI nathI. temaja kevaLa jIvanA svabhAvathI paNa utpanna thayelI nathI, paraMtu baMnenA nija-svabhAvathI utpanna thayelI che. kema ke bemAMthI ekano viraha hoya to te saMsArano abhAva che. tathA bIjA koI tattvathI paNa te saMsAranI sthiti nathI. bhAvArtha : AtmAnA saMbaMdha vinA kevaLa paramANue karIne janma zI rIte thAya ? samAdhAna : bhAI ! A to jJAnIoe joyeluM jagatanuM svarUpa che ke janma-maraNa gati vigererUpa saMsAranI racanA kevaLa karmonA paramANuonA kAraNe nathI. ane te rIte saMsAranI racanA kevaLa jIvanA svabhAvathI paNa utpanna thayelI nathI. paraMtu baMnenA svataMtra svabhAvathI ja utpanna thayela che. 350 : adhyAtmasAra
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva ane karmano paraspara asaMyoga thatAM janma maraNAdino asaMbhava che. arthAt parasparanA saMyogathI saMsAra utpanna thAya che. te sivAya bIjA koI tattvathI saMsAra utpanna thato nathI baMnenA saMyogathI ja janmaraNAdi thAya che to paNa cetanane viSe cetananI kriyA hoya che. paNa pudagalanI hotI nathI. ane saMsAranI racanA to pudgalarUpa che. jIvanI hotI nathI. [704] zvetadravyavRta caitya, mittimA jathA yoH | mAtyatimavizUnya, prapopa tathezyatA ra7 | mUlArtha ? jema bhIMtanI zveta padArtha vaDe karelI ujvaLatA te baMnene viSe aMtarabhAva pAmyA vinA zobhe che, tema prapaMcane paNa jANavo. bhAvArtha : jema gharanI bhIMta para cUnA vigere sapheda padArtha vaDe karelI saphedAI cUnA ane bhIMtamAM baMnemAM bhAse che. te saMyoga saMbaMdha che, tema chatAM cUnAnI saphedAI bhIMtamAM pesI jatI nathI. ane bhIMta cUnAmAM pesatI nathI. baMne potapotAnA svarUpamAM ja zobhe che. te pramANe AtmA ane karma anyonya aMtarbhAva pAmatA nathI. paNa baMneno saMyoga che, ethI je saMsAra utpanna thavAnI kriyA thaI te to mAtra karmanI che, jema saphedAI mAtra cUnAnI che. AthI saMsAra utpanna thavAnI kriyA AtmAnI nathI. [70] yathA anAvavuoDartho, vivu na dRzyate | vyavahAramataH sargo, jJAninA na tathekSyate // 28 // mUlArtha : jema svapnamAM jANelo padArtha jAgyA pachI dekhAto nathI. tema vyavahAra mAnelo janmamaraNAdi sarga jJAnI vaDe dekhAto nathI. - bhAvArtha : jema svapnamAM joyelo padArtha jAgRta thatA mithyA kare che, te dekhAto nathI. tema vyavahAra daSTie je janma maraNAdi saMsAra AtmAmAM dekhAya che, te nizcayadaSTi arthAt jenI tattvadeSTi che tene zuddha AtmAne viSe janmamaraNAdi jaNAtA nathI. arthAt AtmajJAnAdhikAra : 351
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajJAna avasthAmAM jIvane janma maraNAdi AtmAnA jaNAya che. jJAnIne te avasthAo zuddha AtmAmAM jaNAtI nathI. [70] madhyAhe mRgMAyAM, pa pUro thekyate | tathA saMyogAnaH sa, vizrAdhyAtivinave 26 . mUlArtha : jema madhyAnha samaye mRgatRSNikAne viSe jaLanuM pUra dekhAya che, tema vivekanI yathArtha jJAnavALI prAptinA AvaraNane lIdhe saMyogathI utpanna thayelo sarga (janmamaraNAdi) dekhAya che. bhAvArtha : grISmaRtunA madhyAnha kALe nirjaLa pRthvIpradeza upara sUryanAM kiraNothI tama bhUmi paranA uSNa prakAzamAM dUra rahelA manuSyone ke mRgane jaLanI bhrAMti thAya che, te vAstavika nathI. te ja pramANe viveka, bhedajJAna ke yathArtha jJAnanA AvaraNane kAraNe saMyogathI utpanna thayelo jIva ane karmano saMbaMdharUpa saMsAra che, tevo bhrama pedA thAya che. paNa zuddha evA niSkriya jIvathI saMsAra pedA thato nathI. vaLI e saMyoga satya nathI. [77] sthirvanarAlInA-maMvare Davo yathA tathA saMyogane sa, vitAso vitAvRtiH | 20 | mUlArtha : jema AkAzamAM gaMdharvanagarAdikano ADaMbara dekhAya che, te mithyA che, tema saMyogathI utpanna thayelA sarva vilAsa vyartha mithyA che. bhAvArtha : saMdhyA samaye AkAzamAM paMcavarNa karI jANe gaMdharvanagara UbhuM thayuM hoya tevuM jaNAya che, te vAdaLAM ane sUryanAM kiraNonA saMyogathI thAya che. vAstavamAM te gaMdharvanagara satya nathI. te pramANe jIva ane karmanA saMyogathI utpanna thayelo janmamaraNAdi samagra vilAsa vyartha AkAravALo che vAstavika nathI. [706] ti zuddhanAyatta-sarva prApta mAtmAne ! ___ aMzAdikalpanA'pyasya, neSTA yatpUrNavAdinaH // 31 // mUlArtha : upara pramANe AtmAne viSe zuddha nayane AdhIna evuM ekatva prApta thayuM che, kAraNa ke pUrNavAdI evA A zuddha dravyArthika 35ra : adhyAtmasAra
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayane aMzAdikanI kalpanA paNa ISTa nathI. bhAvArtha: zuddha nizcayanayanI dRSTie jIvane viSe kevaLa bhedarahitapaNuM che. eTale AtmAmAM jJAnAdino ane anya AtmAmAM ajJAnano evA bheda prabheda ISTa ke pramANabhUta nathI. te bheda vyavahAranayanA che. nizcayanaya pUrNa svarUpane ja svIkAre che. [709] eka Atmeti sUtrasyA-pyayamevAzayo mataH / protiSamAnAtma-mahuM zuddhanayAH vastu ne 32 mUlArtha : "AtmA eka che' A sUtrano paNa abhiprAya upara kahyo te ja mAnelo che. kAraNa ke zuddhanayoe AtmAne zuddha jyotivALo kahyo che. bhAvArtha : ThANAMga sUtramAM kahyuM che ke "kAyA AtmA eka ja che'' samagra asaMkhya pradezoe karIne ke jJAnAdike karIne AtmA eka ja che, A abhiprAya pUrvAcAryoe pramANita karyo che. zuddha naya utpAda-vyayano tyAga karIne pUrNa vastune grahaNa karanArA saMgraha nayanA vAdo AtmAne baMdha mokSa rahita zuddha jyotivALo mAne [710] prapaJcasaJcayakliSTA-nmAyArupAdibhemi te / prasIda bhagavannAtman, zuddharUpaM prakAzaya // 33 // mUlArtha : he bhagavAna AtmA ! prapaMcanA samUhathI kilaSTa evA tArA mAyAnA svarUpathI huM bhaya pAmuM chuM. mATe tuM mArA para prasanna thA, ane tArA zuddha svarUpano prakAza kara. AvA gUDha rahasyathI mUMjhAIne sAdhaka AtmAne ja prArthanA kare bhAvArtha : he bhagavAna AtmA ! koI kahe che AtmA zuddha che. koI kahe che. AtmA azuddha che, koI kahe che. AtmA kartA che. koI kahe che nathI. koI kahe che AtmA karmanA saMgavALo che. koI kahe che AtmA asaMga che. janmamaraNAdika prapaMcavALA A kalezarUpa mAyAnA svarUpathI ke je ajJAnathI utpanna thayelo AtmajJAnAdhikAra : 353
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. AvAM vividha kathanothI huM bhaya pAmuM chuM. mATe he cetana ! mArA para kRpA karI zuddha svarUpane pragaTa kara, evI huM prArthanA 81 dehena mAnatApate-vedanA | [999] rehena samatva, cite vyavahAvita . thaSyintatApara-veMdanAdimukavAta rU4 che mUlArthaH vyavahArane jANanAro puruSa dehanI sAthe AtmAnuM ekatva mAne che. kAraNa ke AtmAne koI prakAre paNa mUrtipaNAnI prApti thavAthI vedanAdikanI utpatti thAya che. bhAvArtha : vyavahAranaya kahe che AtmAnuM dehathI ekatva che. kAraNa ke dehane koI prahArathI AghAta lAge che, tyAre vedanAnA duHkhano anubhava AtmAmAM thAya che. tethI AtmAmAM mUrtatA-sAkArapaNuM che. Ama apekSAe AtmAmAM je sAkArapaNuM jaNAya che tethI AtmAne deha sAthe abhinna (eka) mAnavo joIe. have nizcayanaya teno pratyuttara Ape che. [712] tanizcayo na sahate, yadamUrtoM na mUrtatAm / aMzenA'pyavagAheta, pAvakaH zItatAmiva // 35 // mUlArtha : te vAta nizcayanaya sahana karato nathI. kAraNa ke jema agni zItapaNAne pAmato nathI, tema amUrta AtmA mUrtapaNAne pAmato nathI. bhAvArtha : nizcayanaya amUrta-arUpI - nirAkAra AtmAne kadApi mUrta ke rUpI mAnato nathI, te vAta tene svIkArya nathI. jema agni kyAreya paNa zItapaNAne pAmato nathI, tema amUrta AtmA kyAre paNa mUrtapaNAne pAme nahIM. karmajanita duHkha parapadArtho hovAthI AtmAnA hoI zake nahIM. [71] usarvathA vorA, dhRtakumiti pramaH | tathA mUrtAGgasambandhA-dAtmArmUtajJati bhramaH // 36 // mUlArtha : jema uSNa agninA saMyogathI "dhI uSNa che evo bhrama thAya che, tema mUrtimAna aMganA saMbaMdhathI "AtmA mUrtimAna 354 : adhyAtmasAra
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ che, evo bhrama pedA thAya che. bhAvArthaH agni uSNa che, ghI zItaLa che, chatAM agninA saMyogathI ghI uSNa thAya che, tyAre "dhI uSNa che' tevo bhrama pedA thAya che tema dehAdikanA saMbaMdhathI "AtmA mUrtimAna" (rUpI) thAya che tevo bhrama pedA thAya che. ajJAnI jIva dehAkAre jIvane joIne bhrAMti seve che. [714] na rupaM na raso gandho, na na soM na caakRtiH| ___ yasya dharmo na zabdo vA, tasya kA nAma mUrtatA // 37 // mUlArtha : je AtmAno dharma (svabhAva) rUpa nathI, rasa nathI, gaMdha nathI, sparza nathI, AkRti nathI. temaja zabda paNa nathI, te AtmAnuM mUrtimAnapaNuM kyAMthI hoya ? bhAvArtha : je AtmAno (dharma) svabhAva mATI AdinI jema rUpavALo nathI. tenAmAM koI khAro khATo rasa nathI, surabhi Adi gaMdha nathI, ke koI AkRti nathI, zabdadhvani paNa te tenuM kartavya nathI. mATe he bhadra ! te AtmAne mUrtatA - rUpIpaNuM ke AkRti Adi kyAMthI hoya ? [715] dRzA'dRzyaM hRdA'grA, vAcAmapi na gocaraH / svaprakAzaM hi yadrapaM, tasya kA nAma matatA // 38 // mUlArtha : jenuM rUpa dRSTivaDe dekhAya tevuM nathI. hRdayavaDe grahaNa thAya tevuM nathI. vANIne paNa gocara nathI. paNa je svayaM prakAza che te AtmAnI mUrtatA kyAMthI hoya ! bhAvArtha : he bhadra ! je AtmA cakSuthI agrAhya che, mana vaDe agocara che. vANIthI vacanAtIta che, kema ke cakSu AdinuM sAmarthya potapotAnA lakSaNa viSe pravarte che. dareka indriyane potapotAnA viSayanuM ja jJAna che. vaLI AtmA svaprakAza vaDe prakAzita che, te sUryAdi vaDe prakAzato nathI ke sUryanA prakAzamAM AtmA dekhAya tevuM nathI. evA AtmAne mUrtatA kyAMthI saMbhave ? AtmAzAnAdhikAra : 355
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ [71] mAtmA satyavihAra, sUkSmAjUkSma paratva che. pRzatyapi na mUrttatvaM, tathA coktaM parairapi // 39 // mUlArthaH sat cit AnaMdasvarUpa sUkSmathI paNa sUkSma tathA parathI paNa para evo AtmA mUrtapaNAno sparza paNa karato nathI. te viSe anya darzanIoe paNa kahyuM che. bhAvArtha: AtmA, sat - yathArtha, cit - jJAnarUpa, AnaMda - parabrahma svarUpa AnaMdavALo che. te paramANu karatAM paNa sUkSma che. kAraNa ke paramANu sUkSma hovA chatAM paugalika hovAthI rUpI che. AtmA indriyAdikathI utkRSTa che, kAraNa ke Indriyo rUpI che, AtmA IndriyothI grAhya nathI tethI arUpI che. AthI AtmA mUrtapaNAne grahaNa karato nathI. anya darzanIo paNa Ano svIkAra kare che. [77] jiyo parIkhyAhu-jigyaH paraM manaH | ___ manaso'pi parA buddhi-yo buddheH paratastu saH // 40 // mUlArtha H Indriyone para kahelI che, indriyothakI paNa para che, manathI buddhi para che, ane je buddhithakI para che te AtmA che. (para = zreSTha) - bhAvArtha : uttarottara apekSAe zreSThatA darzAve che ke zarIra azreSTha che, tenAthI indriyo zreSTha che, mahAprayAsathI tenuM svarUpa jANI zakAya che. indriyothI mana zreSTha che kAraNa ke mananuM svarUpa jANavuM duraMta che, manathI buddhi zreSTha che. tenuM svarUpa paNa jANavuM duraMta che. e buddhithI paNa zreSTha AtmA che. tethI para anya kaMI nathI. [718] vikale hanta loke'sminnamUrte guMtatAbhramAt / pazyatyArthathavata jJAnI, vatyArthavidhiyaH || 8 || mUlArtha: aho amUrtane viSe mUrtapaNAnA bhramane lIdhe vivekarahita A lokane viSe jJAnI puruSa AzcaryathI jue che, ane AzcaryanI jema vacanane bole che. 356 : adhyAtmasAra
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : jJAnI puruSone Azcarya Upaje che ke arUpI evA AtmAne viSe vivekarahita manuSyane rUpIpaNAnI bhrAMti thaI che. teo kahe che ke "aho ! amUrta evA AtmAne loko mUrtamAna mAne che ?" [719] vedanApi na mUrtatvanimittA sphuTamAtmanaH / / pudgalAnAM tadApatteH kintvazuddhasvazaktijA // 42 // mUlArthaH nikSe vedanA paNa AtmAnA mUrtapaNAmAM kAraNabhUta nathI. kema ke jo tema hoya to pudagalone te vedanAnI prApti thaze. paraMtu te vedanA to azuddha evI potAnI zaktithI ja utpanna thayelI che. bhAvArtha : vyavahAra naya kahe che ke AtmAmAM sukhaduHkhAdinuM vedana che mATe temAM mUrtatA hovI joIe. nizcayanaya kahe che ke sukhaduHkhAdino anubhava jIvanA rUpIpaNAmAM nimitta nathI. jo tema hoya to paramANu rUpI che tene paNa vedanAnI prApti thaze, ane vedanAno anubhava paramANuone viSe che nahIM. to pachI vedanAnuM kAraNa zuM che ? samAdhAna : karmanA saMyogathI malina thayelI AtmAnI vizuddha zaktithI vedanAno anubhava thAya che. [720] akSadvArA yathA jJAnaM, svayaM pariNamatyayam / tatheSTAniSTaviSayasparzadvAreNa vedanAm // 43 // mUlArtha ? jema A AtmA Indriya dvArA pote ja jJAnapaNe pariName che. tema iSTa ane aniSTa viSayanA sparza dvArA vedanAne pariName che anubhave che - vede che. bhAvArtha : jema zrotrAdi Indriyo dvArA ghaTa-paTAdinA jJAnarUpe AtmA svayaM pariName che. tema ISTaniSTa viSayonA sparzAdinA dvArA potAne sukhaduHkhAdi anubhavarUpa vedanAne pote ja vede che. AtmAjJAnAdhikAra : 357
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ [721] vipAAnuM prApyA'sau vaivanArinAmamAh| mUrtaM nimittamAtraM, no ghaTe daNDavadanvayi // 44 // mUlArtha : A AtmA vipAka-phaLane pAmIne vedanAnA pariNAmane bhajanAro thAya che, tethI sAkArapaNuM ja kAMI tenuM kAraNa nathI paraMtu ghaTane viSe daMDanI jema anvayI che. bhAvArtha : jyAre vedanAdi karmanA phaLano vipAka thAya che, te vedanAnA pariNAmane AtmA bhogave che. arthAt saMcita karmathI sthiti paripAka thatAM AtmA vedanAnA pariNAmavALo thAya che. tethI sAkArapaNuM ja vedanAnuM samagra kAraNa nathI. paraMtu sahacArI kAraNa che. paraMtu upAdAna kAraNa nathI. jema ghaTa pratye mATI upAdAna kAraNa che, paraMtu cakra, daMDa sahacArI kAraNa che, tema karma paNa vedanAnA bhoga pratye upAdAna kAraNa nathI. sahacArI kAraNa che. [722] jJAnAvyA cetanA roSaH, vAvyA dviSTavaktatA / nantoH jarmanAhyA sA, vevanA parizyaste // 4 // mUlArtha : jaMtuno (AtmAno) bodha e jJAna nAmanI cetanA kahevAya che. ane dveSIpaNuM tathA rAgIpaNuM e karma nAme kahevAya che. tathA te ja karmaphaLa nAmanI vedanA paNa kahevAya che. bhAvArtha : jIvanI jJAnAtmaka cetanA te bodha che. karmAtmaka cetanA te rAgadveSa che. ane vedanA te karmaphaLacetanA che. arthAt jIvanI cetanA e ja vedanA, anubhava che. tethI jIvane mUrta mAnavAnuM prayojana nathI. jIvane viSayAdika vastunA svarUpano bodha te jJAna cetanA te cidrupa pariNati che. rAgIpaNuM ke dveSIpaNuM e zubhAzubha karmanA udayarUpa kahevAya che. vedanA te zubhAzubhano anubhava che, te karmaphaLa vedanA che. 358 : adhyAtmasAra
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ [723] nASStmA tamUitva, vaitAM vADativati | ato dehena naikatvaM, tasya mUrtana karhicit // 46 // mUlAI : tethI karIne AtmA amUrtapaNAne ane cetanapaNAne ullaMghana karato nathI, ane tethI karIne AtmAne mUrtimAna evA dehanI sAthe kadApi ekatA che ja nahIM. bhAvArtha ? AthI AtmA potAnA arUpIpaNAne ke cetanapaNAne choDato nathI. mATe AtmA rUpI evA dehathI bhinna che. tenuM kadI deha sAthe ekatra thatuM nathI. [7ra4] sAmanovALavAmaripi punita / viprakRSTAddhanAdezva, bhAvyaivaM bhinnA''tmanaH // 47 // mUlArtha : e pramANe mana, vANI ane karma vigere samIpanA pudgalathI ane dhana vigere dUranA pudgalathI paNa AtmAnI bhinnatA jANavI. bhAvArtha H A pramANe manarUpe pariNamelA pudgalo, ke vANIrUpe pariNamelA pudagalo, ucchavAsa niHzvAsa vigere zarIrarUpe pariNamelA pudgalo vaLI jIva samIpa viSe vartatA taijasa kArmaNa vigere pugala samUhothI jIvanI bhinnatA jANavI to pachI dUra rahelA dhana, vaibhava, ghara ke Asana viSe to jIvanI abhijJatA kyAMthI hoya ! [725] pudgalAnAM guNo mUrtirAtmA jJAnaguNaH punaH / pudgalebhyastato bhitramAtmadravyaM jagurjinAH // 48 // mUlArtha H pulono guNa mUrti che, AtmAno guNa jJAna che. tethI karIne jinezvaroe AtmArUpa dravyane pudgalothI bhinna kahyuM che. - bhAvArtha : sArAMza pugalono guNa mUrta che, ane AtmAno guNa jJAna che. tethI jinezvaroe AtmArUpa dravyane pudagalothI bhinna kahyo che. [726] gharNaya patidetutve, guNo jJAna tathASStmanaH | dharmAstikAyAttadbhi nimAtmadravyaM jagurjinAH // 49 // AtmajJAnAdhikAra : 359
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : dharmAstikAyane gatimAM hetupaNuM e guNa che, ane AtmAno guNa jJAna che. tethI karIne jinezvaroe dharmAstikAyane jIvathI bhinna kahyuM che. [77] atharSe sthitidetutve guNo jJAnagoDasumAnuM ! tato'dharmAstikAyAnyadAtmadravyaM jagurjinA // 50 // mUlArtha : adharmAstikAyane viSe sthiti paNa e guNa che. ane jIvano guNa jJAna che, tethI karIne tIrthakaroe jIvadravyane adharmAstikAyathI bhinna kahyuM che. [728] avagAho guNo vyomno, jJAnaM khalvAtmano guNaH / vyomAstikAyAttabhinnamAtmadravyaM jagurjinA // 51 // mUlArtha : AkAzano guNa avakAza che. AtmAno guNa jJAna che. tethI karIne AkAzAstikAyathakI Atma dravyane bhinna kahyuM che. [72] gAtma jJAnaguNaH siddhaH samaya vartanApuH | tabhinnaM samayadravyAdAtmadravyaM jagurjinA // 52 // mUlArtha : AtmA jJAnarUpa che. ane samaya (kALa) vartanAnA guNavALo che. tethI sarvajJoe Atmadravyane kALadravyathI bhinna kahyuM che. para [730] AtmanastadajIvebhyo vibhinatvaM vyavasthitam / viramenazAnavatvamIite te phara | mUlArtha : tethI karIne AtmAnuM ajIva dravyothakI bhinnapaNuM siddha thAya che, temaja vyaktino bheda karanAra nayanA AdezathI AtmAnuM ajIvapaNuM paNa icchIe chIe. pAMca zlokano bhAvArtha bhAvArtha : deha, mana, vANI dhanAdithI Atmadravya bhinna che, tema kahyA pachI have anya ajIva dravyathI paNa AtmA bhinna che te kahe che. dharmAstikAyano guNa jIva ane pudgalane gamana mATe sahAya karavAno che. 360 : adhyAtmasAra
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ adharmAstikAyano guNa jIva ane puddagalane sthitimAM sahAya thavAno che. AkAzAstikAyano guNa jIva ane puddagalane jagyA ApavAno che, kALano guNa vartanA guNavALo che. AtmAno guNa jJAna che, tethI uparanA sarva ajIva dravyothI svadharme karIne Atmadravya bhinna che. jIvanAM aneka lakSaNo chatAM jJAnaguNano Azraya karIne bhinnatA batAvI che. have AtmAne koI prakAre ajIva paNa kahI zakAya te kahe che, vyavahAranayathI vyaktiono bheda paDe che, tethI AtmAmAM ajIvatva siddha thaI zake che. [ 731] ajIvA janminaH zuddhabhAvaprANavyapekSayA / siddhAzca nirmalajJAnA dravyaprANavyapekSayA // 54 // mUlArtha : zuddhabhAva prANanI apekSAe karIne janmadhArI jIvo ajIvarUpe che, ane nirmaLa jJAnavALA siddhanA jIvo dravya prANanI apekSAe karIne ajIvarUpa che. (siddhane dravya prANa nathI). bhAvArtha : zuddha bhAvaprANa : jJAnadarzana cAritra vIrya vigere. dravyaprANa : pAMca indriya, traNa manAdibaLa, zvAsocchvAsa, AyuSya. saMsArI jIvane bhAvaprANa ane dravya prANa baMne che. zarIrane AzrayIne dravyaprANa che, ane AtmAne AzrayIne bhAvaprANa che, paNa jJAnAvaraNAdinA kAraNe bhAvaprANa azuddha che. sarva upAdhi rahita zuddhabhAvaprANathI potAnuM siddha svarUpa siddha thAya che. ane evA zuddha bhAvarahita sarva saMsArI jIvo ajIvarUpa che kemake temanA jIvasvarUpa jJAnAdiguNo pragaTa nathI. jo dravyaprANathI jIvatva manAtuM hoya to saMsArI jIvane ja jIvatva manAya. nirmaLa jJAnavALA siddha jIvamAM dravyaprANo na hovAthI temanAmAM ajIvatva Ave. dravyaprANa vagara jIvana kevI rIte hoya te apekSAe, zabdanI vyutpatti ane pravRttinA bhedathI jIvamAM AtmAjJAnAdhikAra H 361
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ te atithI atyaMta vikAravAmAthI ajIvatva mAnIe chIe. ekaluM jIvapaNuM ja mAnatA nathI. [732] indriyANi balaM zvAsocchvAso hyAyustathA param / dravyaprANAcaturbhedAH paryAyAH pudgalAzritAH // 55 // mUlArthaH indriyo, baLa, zvAsocchavAsa tathA AyuSa e cAra prakAranAM dravyaprANI che. tenA paryAyo pudgalAzrita che. bhAvArtha dravyaprANo pudgalanA Azraye rahelA che. te karmapudgalothI utpanna thayelA che. te utpAda vyayarUpa che. tethI te prANoe karIne jIva jIvato nathI. paraMtu jIva potAnA svabhAvathI jIve che. [723] mitrAte DhAtminogatyanta titi nIvananuM ! jJAnavIryasadAzvAsa-nityasthitivikAribhiH // 56 // mUlArtha : te dravya prANo AtmAthI atyaMta bhinna che, tethI karIne jJAna, vIrya, sadAzvAsa ane nityasthitinA vikAravALA te dravyaprANo vaDe jIvanuM jIvana hotuM nathI. te dravyaprANo AtmAthI atyaMta bhinna che. tethI te vaDe AtmA jIvato nathI. AtmAmAM rahelI cAra zaktionA vikAravALA A cAra dravyaprANa che. 1. AtmAnI jJAnazaktinA vikArasvarUpa pahelo indriya nAmano dravyaprANa. 2. AtmAnI vIryazaktinA vikAra svarUpa bIjo baLa nAmano dravyaprANa. 3. AtmAnA niraMtara zvAsocchavAsarUpa jIvanazaktinA vikArarUpa zvAsocchavAsarUpa dravyaprANa. 4. AtmAnI nityasthitinA vikArarUpa maryAdita Ayu nAmano cotho dravyaprANa. A dravyaprANo AtmAnI sattAthI pRthaka che. tethI A prANo vaDe AtmAnuM jIvana hotuM nathI. kAraNa ke sarva padArthane prakAza karanAra kevaLajJAna, anaMtazaktirUpa vIrya, nitya AnaMdapaNuM, ane zAzvata sthiti A cAra jIvanA prANa che. tethI viparIta svabhAvavALA dravyaprANothI jIvanuM sanAtanapaNuM saMbhave nahIM. te vikArajanita prANo 362 : adhyAtmasAra
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ che, arthAt dehAzrayI che. tethI ajIvatva mAnyuM che. [734] etatprakRtibhUtAbhiH zAzvatIbhistu zaktibhiH / __jIvatyAtmA sadetyeSA, zuddhadravyanayasthitiH // 57 // mUlArtha H te pUrvokta jJAna vIryAdikanI prakRtirUpa zAzvatI zaktie karIne AtmA niraMtara jIve che. e pramANe A zuddha nayanI sthiti che. bhAvArtha zuddha nizcayanayathI pUrvokta jaNAvelA jJAnAdi cAra AtmAnA svabhAvarUpa zAzvata zaktithI jIva niraMtara jIve che. vikArarUpa dazaprANothI rahita tathA utpAda vyaya doSa rahita jIva jIve che. [73] vIvo nIti na bALa-rvinA tairava nIvati | idaM yitraM caritraM ke hanta ! paryanuyujatAm // 58 // mUlArtha ? je prANo vinA jIva jIvato nathI. te ja prANI vinA jIva jIve che. ema kahevuM te AzcaryakAraka caritrane koNa jANI zake ? bhAvArtha : are jIvanuM paNa kevuM Azcaryajanaka caritra che. saMsArI jIva dravya prANa vagara jIvI zakato nathI, ane te ja jIva siddhaparyAyamAM dravyaprANa vinA jIve che. te AzcaryakAraka che. tAtparya e che ke indriya, baLa, zvAsocchavAsa ane Ayu e cAra bhedavALA dravyaprANa paulika che. ane jIvanI zaktibhUta - jJAna, vIrya, sadAzvAsa (AnaMda) nityatva e bhAvaprANo jANavA, arthAt saMsArI jIvane dravyaprANa ane bhAvaprANa (malina) bane che. ane siddhAtmAne kevaLa zuddha bhAvaprANa hoya che. A pramANe nizcayanayanI dRSTithI nava tattva paikI prathama ane bIjA tattva jIvanuM ajIvathI bhinnapaNuM kahyuM. have trIjuM ane cothuM tattva puNyapApathakI AtmAnuM bhinnapaNuM jaNAve che. [736] nA'tmA puNyaM na vA pApa-mete yatpudgalAtmake / AyabAlazarIrasyo-pAdAnatvena kalpite // 59 // tatva para jIvanuM avanI daSTithI ja AtmAjJAnAdhikAra : 363
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : AtmA puNyarUpa nathI athavA pAparUpa paNa nathI. kAraNa ke te puNyapApa pudgalarUpa che. ane prathama bALa zarIranA (janma) upAdAna kAraNapaNe kalpanA karelA che. dravyadRSTithI A kathana kareluM che. bhAvArtha : AtmA zubhaprakRti rUpa puNyakarma nathI ke azubha prakRtirUpa pApa karma nathI. kAraNa ke puNya-pAparUpa karma paudgalika che, ane AtmA to caitanya svabhAvavALo che, tethI te puNya-pApathI bhinna che. mAtAnA zarIramAM bALakanA AtmAne athavA bhavAMtare jatAM AtmAne prathama samaye AraMbhelA bALazarIranA (janmane) upAdAnane puNya-pAparUpe kalpavAmAM AvyA che, ke jIva potAnA zubhAzubha karma vaDe zarIrAdi dhAraNa kare che, ane karma bhogave che. [727] puchyuM rma zux prokta-majImaM pASanuSyate / tatkathaM tu zubhaM jantUn yat pAtayati janmani // 60 // mUlArtha : zubha karmane puNya kahyuM che, ane azubhakarmane pApa kahyuM che. temAM puNya zubha kema kahevAya ? kAraNa ke te jIvone janma karAve che. ane janmamaraNa to duHkharUpa che. bhAvArtha : zubha karma eTale sukha ApanAra ucca gotra, sAtA vedanIya manuAyu vigere. ane azubhakarma eTale duHkha ApatA nIcagotra asAtA vedanIya vigere. puNyakarma zarIranuM upAdAnakAraNa hovAthI te uccagotra jevA sthAnomAM bhale janma Ape. paNa janma ja svayaM kaSTadAyaka che, to pachI puNyanuM zubhapaNuM kema kahevAya ? yapi sAMsArika sukhanI apekSAe zubhapaNuM kahyuM che. paraMtu paramArthathI te sukharUpa nathI. [ 738] na hyAsayasya bandhasya tapanIyamayasya ca / pAratantryAvizeSeNa kalabhedo'sti kazcana // 61 // mUlArtha : loDhAnI beDInA ane suvarNanI beDInA parataMtrapaNAnA avizeSane lIdhe temAM kaMI paNa phaLano bheda nathI. 364 : adhyAtmasAra
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : pApa e lokhaMDanI beDI che. puNya e sonAnI beDI che. bhAI ! bhale beDI loDhAnI lo ke sonAnI ho paNa tenA vaDe hAtha ke pagane bAMdhavAmAM Ave to te baMdhana ja che. parataMtratA ja che. AthI baMnenuM phaLa to sarakhuM ja che. [739] phalAbhyAM sukhaduHkhAbhyAM na bhedaH puNyapApayoH / suvIra mite phakta ! yataH puSyane sula dara | mUlArtha sukhaduHkharUpa phaLe karIne puNya pApano kaMI paNa bheda nathI kAraNa ke puNyanuM phaLa sukha che, te duHkhathI bheda pAmatuM nathI ke juduM nathI. bhAvArtha : vyavahAra naya kahe che ke pApanuM phaLa duHkha che, ane puNyanuM phaLa sukha che. AvA phaLabhedathI baMnemAM bheda che. nizcayanaya kahe che. jenA phaLamAM parataMtratA hoya tevuM puNyanuM sukha paNa duHkhathI juduM nathI. ajJAnadazAmAM jIve kahyuMlA te bheda che. [740] sarvapuNyaphalaM duHkhaM karmodayakRtatvataH / tatra supratIkAre vimUThAnAM sulatvathIH te durU | mUlArtha : karmanA udayavaDe hovApaNuM che tethI sarva puNyanuM phaLa duHkha ja che. temAM mAtra duHkhanA pratikArane ke nivAraNane viSe mUrkha manuSyone sukhapaNAnI buddhi thAya che. bhAvArtha : sukRtanA samUhathI saMcita thayeluM puNya paNa duHkha ja che. kAraNa ke puNya karmanA phaLarUpe maLeluM sukha te karmanuM kareluM che. jema ke zubhakarmanA yoge sudhI ke tRSAno upAya karatAM jIvane sukha lAge che, paNa te sukha nathI. sudhAno bhojana dvArA pratikAra karyo che. arthAt e samaya pUrato sudhAdi duHkhane dUra dhakko mAryo che. paNa sudhAvedanIya karma to UbhuM rahe che. jema roganivAraNa mATe auSadha levuM te kaMI sukha nathI, paNa roganA dUra karavAnA AzayathI jIva auSadha grahaNa karIne sukha mAne che, temAM AtmasvarUpanI ajJAnatA rahI che. arthAt puNyajanita sukha e duHkhano pratikAra che. temAM ajJAnI sukhano anubhava kare che. nI azAnatA moSa rahaNa karI, panna sukhano athAta puNyajAnA AbhASAnAdhikAra : 365
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ [741] pariNAmAca tApAca saMskArAca budhairmatam / ___ guNavRttivirodhAca duHkhaM puNyabhavaM sukham // 64 // mUlArthaH puNyathI utpanna thayelA sukhane paMDitoe pariNAmane lIdhe. tApane lIdhe. saMskArane lIdhe tathA guNavRttinA virodhanA lIdhe duHkharUpa ja mAneluM che. bhAvArtha : pariNAma : sukRtathI - puNyathI zubhakarmathI utpanna thayeluM sukha te karmasaMbaMdhI phaLano vipAka che. tApa : koI kArya karavAnI vyAkuLatAthI thato saMtApa. saMskAra : snAna, bhojana, zayana vigerenA mahAvarAthI te te kriyAnuM AdhInapaNuM. guNavRtti: sattva, rajasa ane tamasa prakRtine kAraNe jJAnAdika guNamAM sthiti na thAya. bhale puNyathI sukha utpanna thayeluM bhAse paNa temAM pariNAma AdithI prAjJa puruSoe duHkha ja joyuM che. [742] dehapuSTenarAmatyanAyakAnAmapi sphuTam / ___ mahAjapoSaNasyeva pariNAmo'tidAruNaH // 65 // mUlArtha : pariNAmathI duHkha manuSya ane devonA nAyakonA dehanI puSTinuM pariNAma moTA bakarAnA poSaNanI jema spaSTa rIte atyaMta dArUNa eTale bhayaMkara che. bhAvArtha : jema koI bakarAnA zarIrane suMdara ghAsa ke java jevA ucita AhAra vaDe puSTa karavAmAM Ave pachI teno bali dharavAmAM Ave to tene maLeluM sukha duHkhamAM pariName che. tema puNyavaDe kadAca koI jIva manuSyono nAyaka ke cakravartI thAya, suronA nAyaka surendra thAya, temAM tenA dehanI puSTi thaI, paraMtu aMte tenuM pariNAma bhayaMkara adhogati thAya che. arthAt puNya pariNAme duHkhadAyaka che. [74] gajhU sumaniH pivo ghAM thA ! bhujAnA viSayAnyAnti dazAmante'tidAruNAm // 66 // 366 : adhyAtmasAra
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha: rudhiranuM pAna karavAthI sukha mAnanArI jaLonI jema viSayone bhogavanArA manuSyo chevaTe atyaMta bhayaMkara dazAne pAme - bhAvArtha H bIjuM dRSTAMta. jaLo nAmanuM prANI manuSyanA vikArI rudhiranuM pAna karI puSTa thaI AnaMda mAne che. paraMtu rudhirane kADhavA jyAre tene nIcove che, tyAre mahAduHkha pAme che, tema narendra ane surendra zabdAdika viSayonA sukhane bhogavI potAne sukhI mAne che, paraMtu aMte teo bhayaMkara duHkha pAme che. AthI puNyanuM phaLa ekAMte sukha kema mAnI zakAya ? [744] tIvrAgnisaGgasaMzuSyat payasAmayasAmiva / ___ yatrautsukyAtsadA'kSANAM taptatA tatra kiM sukham // 67 // mUlArthaH tApathI duHkha : tIvra agninA saMyogathI jenuM jaLa sukAyuM che evA loDhAnI jema je viSayasukhane sarvadA utsukapaNAne lIdhe saMtaHpaNuM ja rahe che, tyAM sukha kyAMthI hoya ? bhAvArtha : jema tIvra agninA saMgathI tapIne lAlacoLa thayeluM loDhuM pANInA TIMpAne zoSIne evuM ne evuM tapta ja rahe che. tema puNyanA yoge viSayonI bhoganA tIvratAmAM Indriyone thoDuM sukha maLe che to kyAMya zoSAI jAya che. ane pelI bhogavRttino tApa to evo ne evo ja rahe che. bhoga bhogavavA chatAM indriyo to atRpta rahe che, tene sukha to maLatuM ja nathI. [745] prAkUpazcAcAratisparzAtpuTapAkamupeyuSi / / kriyAmAM ane tApathA5 va ne nivRtiH | 6 || mUlArtha : prathama ane pachI paNa saMtApa utpanna thavAthI puTapAkane pAmatI indriyonA samUhane viSe saMtApano ja pracAra thAya che paNa sukha thatuM nathI. bhAvArtha : puTapAka : auSadhi dvArA cAre bAjuthI dAha Apavo. viSayasukhanI pahelA bhogane meLavavA parizrama karIne ja dehane khedavaDe saMtApa pedA thAya che. ane viSayasukha bhogavAI gayA pachI AtmAjJAnAdhikAra : 367
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH te meLavavAnI tIvra AkAMkSAno tApa to Ubho ja rahe che. Ama puTapAkanI jema Indriyono samUha cAre bAjuthI tApanI jema saMtApanuM ja duHkha Ape che. to pachI temAM sukha kyAM hoya ? [746] sadA yatra sthito dveSollekhaH svapratipanthiSu / suNAnuvavADapi tatra tApahaMta mana ? mUlArtha : jyAM sukhano anubhava karavAne samaye paNa niraMtara potAnA zatruone viSe dveSanuM ciMtana raheluM che. tyAM tenuM mana tApathI haNAyeluM che. bhAvArtha : indriyaviSayanA sukhAnubhavanA samaye paNa manamAM koIne koI duHkhada ciMtA rahelI hoya che, jema ke suMdara bhojana jamato hoya tyAre vyApArAdinI ciMtA, nidrA samaye paNa mAnahAni ke zatruonA bhayanI ciMtA, puNyaphaLanA bhogakALe paNa citta to tApathI tapta hoya che temAM sukhano anubhava kyAMthI thAya ? [747] skandhAtskandhAntarArope bhArasyeva na tattvataH / ___akSAhlAde'pi duHkhasya saMskAro vinivartate // 70 // mUlArthaH eka skaMdha parathI bIjA skaMdha (khabhA) para AropaNa karavAthI jema bhAra ocho thato nathI, tema indriyonA AnaMdamAM paNa tattvathI duHkhano saMskAra nivRtta thato nathI. bhAvArtha : saMskArathI du:kha : jema koI zramika vajananA bhArane eka khabhA parathI bIjA khabhA para pherave, tethI kaMI bhAra Utarato ke ghaTato nathI. tema IndriyonA AnaMda viSe paNa A janmamAM sukha bhAsyuM tenA saMskAra vaDe paralokamAM pelA bhAranI jema duHkha to UbhuM ja rahe che. indriyonA viSayamAM AnaMda bhogavatAM bhale ema lAge ke duHkha dUra thayuM paNa jIvane khabara nathI, ke sukha prApta thatAM ja sukhanI hAni thAya che. vaLI sukhabhoganI vAsanAmAMthI je saMskAra pedA thayo tenI smRti viSayano rAga utpanna kare che. ane mAnasika vikAra janata 368 : adhyAtmasAra
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariNAma navAM karmo utpanna kare che, jenA phaLarUpe jIva du:kha bhogave che. bhogavyuM sukha ane maLyuM du:kha, temAM sukhAnubhavano bhrama ja che. [748 ] sukhaM duHkhaM ca mohazca tistro'pi guNavRttayaH / viruddhA api vartante duHkhajAtyanatikramAt // 71 // mUlArtha : sukha, duHkha ane moha e traNe guNanI vRttio viruddha che, to paNa duHkhanI jAtine ullaMghana karatA nathI. mATe te duHkharUpa ja che. bhAvArtha : guNavRtti aMgenuM svAbhAvika duHkha. sattva = sukha, rasa = duHkha, tamasa = moha sukha ane duHkha e puNya tathA pApanuM phaLa che. moha e ajJAnarUpa che. A traNe guNavRttionI pravRtti krame karIne viruddha che. AthI ekanI mukhyatA hoya tyAre bIjA benI gauNatA hoya che. jema ke puNyanA yoge sukhano udaya hoya tyAre pApanI gauNatA hoya. to paNa te traNe duHkharUpa ja che. vaLI sukha duHkha, ane moha viSama avasthAmAM eka sAthe ja rahetA hoya che. eTale sukha, du:kha ane moha traNe sAthe varte che. AthI sukhAnubhava samaye paNa duHkha to mitratA rAkhe ja che. [ 749] kruddhanAgaphaNA bhogo-pamo bhogodbhavo'khilaH / vilAsazcitrarUpo'pi bhayahetuvivekinAm // 72 // mUlArtha : samagra bhogathI utpanna thayela sukhano anubhava krodha pAmelA sarpanI phaNAnA vistAranI upamAvALo che. vicitra prakArano vilAsa paNa vivekI puruSone bhayanA kAraNarUpa che. bhAvArtha : vastusvarUpane viSe vivekI ane vicAravAna puruSone zabdAdi bhogo bhayanA hetu arthAt durgatinuM kAraNa che. jema sarpanI vistarelI phaNA dekhAvamAM bhavya lAge paNa te bhayajanaka che, tema viSayabhogono vistAra jIvane sAro lAge paNa te bhayano hetu che. AtmAzAnAdhikAra : 369
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ [750] itthamekatvamApannaM phalataH puNyapApayoH / macate vo na mUDhatmiA nAstastasya mavoH + 7rU . mUlArtha: A pramANe puNya tathA pApanuM ekapaNuM prApta thayuM. je mUrkha mANasa e pramANe mAnato nathI, tenA bhavasAgarano pAra nathI. bhAvArtha : puNyanuM phaLa bhale bhogAdi sukha ho paraMtu pUrve kahelA pariNAmAdi cAra kAraNothI duHkharUpa hovAthI pApa ane puNya baMne samAna che. paraMtu vyAmohathI grasita thayelo puruSa te baMnemAM ekapaNuM joto nathI. ane puNyane sAruM mAne che, tenA saMsArano aMta nathI. [751] duHkhaikarupayorminastenAtmA puNyapApayoH / / zuddhanizcayataH satyacidAnandamayaH sadA // 74 // mUlArtha : tethI karIne duHkhanA ja eka svarUpavALA puNya ane pApathI AtmA judo che, kAraNa ke zuddha nizcayanayathI AtmA sarvadA sat-cit AnaMdamaya che. bhAvArtha : zuddha nizcayanayathI AtmA sacitaAnaMdamaya che. ghaDIkamAM sukha ane ghaDIkamAM duHkhane athavA jeno svabhAva ja duHkharUpa che tene anubhavanAro nathI. paraMtu sadA sarvadA AnaMdamaya che. arthAt parama brahmasvarUpa che. [752] tat turIyadazAvyaGgayarupamAvaraNakSayAt / bhAtyuSNodyotazIlasya dhananAzAdraveriva // 75 // mUlArtha : jema meghano nAza thavAthI uSNa prakAzanA svabhAvanA sUryavALA sUryanuM rUpa dekhAya che, tema AvaraNano kSaya thavAthI turya (jJAna) dazAne viSe jANI zakAya tevuM AtmAnuM rUpa che. bhAvArtha : vAdaLAthI AcchAdita thayelA sUryano prakAza vAdaLAnA nAza thavAthI zobhe che. tema AtmAnA jJAnAdi guNane DhAMkanArA ghAtI karmo nAza pAmavAthI jIvanuM pUrNajJAna ujAgara - sUryadazAnA vyakta thavAthI AtmA saciAnaMdasvarUpe pragaTa thAya che. 370 : adhyAtmasAra
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ [753] jAyante jAgrato'kSebhyazcitrA dhIsukhavRttayaH / sAmAnyaM tu cidAnandarupaM sarvadazanvayi // 76 // mUlArtha jAgRta AtmAne Indriyo-thakI aneka prakAranI AdhivALI sukhanI vRttio utpanna thAya che. ane sAmAnya to sarva dazAmAM saMbaMdhavALuM cidAnaMdarUpa bhAse che. bhAvArtha : dravyanidrAthI mukta AtmAne paNa moharUpI bhAva nidrAmAM IndriyonI citravicitra mAnasika sukhAdinI aneka prakAranI mAnasika pIDA utpanna thAya che. tyAre paNa jIvanI sattA mAtramAM AtmAnuM sacitaAnaMda svarUpa sarvatra sarvadazAmAM samAnapaNe rahe che tene kazI bAdhA pahoMcatI nathI. [754] sphuliGgairna yathA vahirdIpyate tApyate'thavA / nAnubhUtiparAmUlI taththatamaH nitminaH | 77 | mUlArtha: jema agni taNakhA vaDe pradipta thato nathI. athavA tApa pamADato nathI, tema A sukhanI vRttio vaDe AtmAno anubhava ke parAbhava thato nathI. bhAvArtha : jema sAmAnya taNakhA vaDe agni pradIpta - prakAzita thato nathI ke ghIne garama karI zakato nathI. tema ciMtAyukta sukhanI vRttio ke sAmAnya indriyonA sukha vaDe jIva sAcuM sukha pAmato nathI, ke tenA vaDe duHkha pAmIne parAbhava pAmato nathI. [755] sAkSiNaH sukharupasya suSuptau nirahaGakRtam / ___ yathA bhAnaM tathA zuddha-viveke tadatisphuTam // 78 // mUlArtha : suSupti avasthAmAM sukharUpa ane sAkSI evA AtmAnuM jema ahaMkAra rahita bhAna-jJAna thAya che. tema zuddha vivekane viSe te bhAna ati skuTa thAya. - bhAvArtha : jema nidrAne AdhIna thaIne sUtelA mANasane ahaMkAra rahita "huM chuM" evuM jJAna rahe che. te pramANe zuddha vivejyukta nirmaLa svabhAvavALAne ahaMkAra rahita sukhanuM bhAna spaSTa hoya che. ke pudgalAnaMdI - pudgalamAM sukha mAnanAro huM nathI. mAruM svarUpa tenAthI bhinna che.
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ [756] taccidAnandabhAvasya bhoktA''tmA zuddhanizcayAt / gagunizcayAtoH suvAyo 72 // mUlArtha tethI karIne zuddha nizcaya nayanA matathI AtmA cidAnaMda svabhAvano bhoktA che, ane azuddha nizcayanayanA matathI karme karelAM sukha-duHkhano bhoktA che. bhAvArtha : ahIM AtmAnI kartA-bhoktA janita dazAne be prakAre kahI che. 1. zuddha nizcayanaya (kevaLa tattvadaSTi) 2. azuddha nizcayanaya (vyavahAra dRSTi) zuddha nizcayanayathI AtmA potAnA saccidAnaMda svarUpano bhoktA che, te AtmAne karmopAdhijanita rAgAdi paryAyamaya ke sukhaduHkhAdi paryAyamaya mAnato nathI. sarva avasthAmAM te sarva padArthothI bhinna svarUpa siddha che. azuddha nizcanayathI AtmA karmakRta sukhAdino paNa bhoktA banI zake che. kAraNa ke A naya AtmAne mAtra nirUpAdhika jJAnAdi svarUpa na mAnatAM karmanI upAdhi janita sukhaduHkhAdino bhoktA mAne che. ajJAnavaza karelA potAnA ja pariNAmathI baMdhAyelAM karmono kartA ane bhoktA paNa AtmA pote che. [757] karmaNo'pi ca bhogasya sragAdervyavahArataH / / naivArivyavasthApi bhAvanIvADanA trizA | g0 || mUlArtha : jIva karmano paNa bhoktA che, tathA vyavahAra nathI puSpamALA vigere bhogano paNa bhoktA che. A ja dizA vaDe naigamAdika nayanI paNa vyavasthA jANI levI. bhAvArtha : azuddha nizcayanayathI AtmA sAtA asAtA vedanIya karmanA anubhavathI bhoktA che. ane te nayathI AtmA puSpamALAdino paNa kahevAmAtrathI bhoktA che. bhUta-bhAvinA naigamanayothI paNa AtmA najIkanI ke dUranI jaDa ke cetana koI paNa vastuno bhoktA che. saMgrahanayathI sarva 372 : adhyAtmasAra
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhogya vastunA saMgraharUpa eka ja bhogano AtmA bhoktA che. jema ke gharano bhoktA, temAM gharanI ghaNI vastuo AvI jAya. RjusUtra nayathI je vakhate je padArthano bhoga karato hoya te vakhate teno bhoktA gaNAya. ' zabdanayathI puSpamALA vigere maMgAvIne paNa te te padArthano bhoktA bane che. samabhirUDhanayathI puSpamALAnAM judAM judAM puSpono judo judo bhoktA hoya che. ane evaMbhUta nayathI je vakhate je puSpanI mALAno sAkSAt bhoga kare tyAre bhoktA che. Ama vyavahAranayanA aneka prakArathI AtmA karyAdino kartA ane bhoktA hoya che. [7] vartApa gumAvAnA-manAmAM zuddhanAmuH | pratItya vRttiM yacchuddhakSaNAnAmeSa manyate // 81 // mUlArtha : zuddhanayathI vibhu evo AtmA zuddha bhAvono kartA che, kAraNa ke A zuddha naya zuddha kSaNonI vRttino Azraya karIne jIvane kartA tarIke mAne che. bhAvArtha : zuddha naya AtmAnI avasthAne AzrayIne AtmAne zuddha bhAvono kartA kahe che. potAnA ja upAdAnane kAraNe AtmA potAnA ja jJAnAdika guNono kartA che. paNa pudgala dharmano kartA thato nathI. jo te para devyanA svarUpano kartA bane to te paradravyamaya banI jAya. paraMtu koI devya anya devyamaya banatuM nathI. AthI AtmA je samaye zubha vIryanI vRttivALo hoya te samaye te zuddha bhAvono kartA hoya che. [759] anupaplavasAmrAjye visabhAgaparikSaye / / AtmA zuddhasvabhAvAnAM jananAya pravarttate // 82 // mUlArtha : anupadravanuM sAmrAjya thaye chate tathA visabhAgano nAza thaye chate AtmA zuddha svabhAvane utpanna karavA pravarte che. bhAvArtha : rAgAdinA vyAghAta upadrava rahita AtmAmAM zuddha dazA pravarte che. AtmAne pratikULa je bhogAdi bhrAMta manodazA dUra thaI AtmajJAnAdhikAra : 373
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ satya padArthanuM AtmA para sAmarthya pragaTa thAya che tyAre kaSAyAdi svarUpa AtmAnI zubhAzubha dhArAno kSaya thAya che. [760] cittameva disaMsAro rAvanezArivAsitam / tadeva tairvinirmuktaM bhavAnta iti kathyate // 83 // mUlArtha : rAgAdi kleza vaDe vAsita evuM citta ja saMsAra che. ane te rAgAdi lezavaDe mukta thayeluM citta ja bhavAMta kahevAya che. bhAvArtha : rAgAdinA vyAghAta rahita evuM je citta te mokSa che. ane rAgAdinA lezothI yukta evuM je citta te saMsAra che. AtmAne pratikULa je bhogavikArano nAza thaye jIvamAM zuddha svabhAvo utpanna thAya che. pachI guNathI hAnimAM te pravartato nathI. arthAt klezarahita cetanAno udbhava thatAM AtmA zuddhabhAvono kartA thAya che. evuM zuddha citta ja bhavAMtamAM sahAyaka che. [761] yazca cittakSaLaH vinnaro nA'sAvAtmA vizeSataH / ananyavikRta rupa - mityavarthaM hyadaH padam // 84 // mUlArtha : je citta samaya liSTa che. te virodhane lIdhe AtmA nathI. kAraNa ke te AtmAnuM rUpa nirvikAra che. tethI A pada sArthaka che. bhAvArtha : kilaSTa citta, rAgAdi kalezanI kSaNe, ajJAnanI avasthAmAM AtmA nathI, tene AtmA kahetA nathI. tema thavAmAM Atma svarUpamAM virodha Ave che. kAraNa ke koIe AtmAmAM vikAra utpanna karyo nathI, tevo AtmAno svabhAva che, te ja AtmAnuM zuddha svarUpa che. te pramANe kaleza rahita AtmAnuM svarUpa che. zuddhAtmA ja AtmA che. kliSTa AtmA Atma svarUpa nathI. [62] zrutananupayoLaze-cemithyA thA varSaH | tathA''tmA'zuddharupazcetyevaM zabdanayA jaguH // 85 // zabdanayathI pratyuttara Ape che. mUlArtha : jema upayoga zrutavAna ja (zabdanA ullekhavALo spaSTa) 374 : adhyAtmasAra
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 zabadanA ullekha nathI. zA che. karma mApaka bhAvana hoya che. e vacana mithyA che. tema AtmA zuddha ja hoya che, e vacana mithyA che. ema zabdanaya kahe che. bhAvArtha : jJAnanA sAmAnya ane vizeSavALA be upayoga che, te zabdanA ullekhavALA ja hoya ema kahevuM te mithyA che. sarva upayoga zratavAna hotA nathI. zabda sahita zruta upayoga zrutavAna hoya che. te pramANe sarva AtmA zuddha che. karma maLa rahita che, ema kahevuM mithyA che. zabdAdinayo jemAM bodha thavA lAyaka bhAvanI pradhAnatA che. teo jIvasamUhane viSe bheda mAnanArA che. tethI sarva jIvane kevaLa zuddha kahevA ke kevaLa azuddha kahevA te mithyA che ema kahe che. [762] zuddhaparyAyataMtni vAva | prathamA'prathamatvAdibhedo'pyevaM hi tAttvikaH // 86 // mUlArtha : jyAre AtmA zuddha paryAyarUpa chatAM potAnA svabhAvane pragaTa karanAra thAya che. tyAre AtmA zuddha che. e pramANe pradhAnapaNuM ane apradhAnapaNuM vigere bheda paNa pAramArthika thAya che. bhAvArtha ? AtmA je samaye zuddha thAya che, ke je samaye jJAnAdika pavitra paryAya vaDe potAnA svarUpane pragaTa karanAro thAya che, te tenuM paramAtmasvarUpe pradhAnapaNuM che, ane svarUpane pragaTa karato nathI tyAre svarUpa nathI tema nathI, paNa tyAM paramAtmApaNAnuM gauNa arthAt apradhAnapaNuM che. Ama paramAtmA ane aparamAtmApaNuM vigere bhedo paNa pradhAna ane gauNanA Azrita hovAthI vAstavika [764] ye tu dikpaTadezIyAH zuddhadravyatayA''tmanaH / ___ zuddhasvabhAvakartRtvaM jguste'puurvbuddhyH|| 87 // mUlArthaH digaMbara jevA jeo zuddha dravyapaNAe karIne AtmAne zuddha svabhAvanuM kartApaNuM kahe che, teo apUrva (apUrNa) buddhivALA jANavA. bhAvArtha : digaMbara jevA ke je zuddha dravyapaNAe karIne AtmAne AtmajJAnAdhikAra : 375
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddha svabhAvanuM kartApaNuM kahe che. te zuddha saMgrahanayanA matavaDe kahe che, temAM temanI alpamati jANavI. kAraNa ke kevaLa zuddha saMgrahanaya vaDe sarva padArthane utpatti vyaya rahita, sthirarUpe mAnavo te ekAMta che, te mata pramANe to AtmA svabhAvano kartA paNa kema thAya? [765] dravyAstikasya prakRtiH-zuddhA saGgrahagocarA / yenoktA sammatau zrIma-siddhasenadivAkaraiH // 18 // mUlArtha : jethI karIne saMmatitarkane viSe zrImAna siddhasenadivAkara mahArAje dravyAstikanI zuddha prakRti saMgrahanayanA viSayavALI kahI che. (cha zloka dvArA digaMbara mAnyatAnI spaSTatA karI che) bhAvArtha saMmatitaka nAmanA zAstranA racayitA munisamUhane viSe mArganA prakAza karanArA zrI siddhasena divAkare saMgrahanayane mAtra dravyAstinayathI grahaNa karanArI zuddha prakRtino bodha karanAra kahyo che. tethI zuddha dravyArthika naya paryAyanA viSayavALo nathI. tethI AtmAne potAnA svarUpanuM kartApaNuM paNa tyAM yukta nathI. [766] tanmate ca na kartRtvaM, bhAvAnAM savadAnvayAt / kUTasthaH kevalaM tiSThatyAtmA sAkSitvamAzritaH // 89 // mUlArtha : te nayanA matamAM padArthono sarvathA anvaya (saMbaMdha) hovAthI AtmAnuM kartApaNuM nathI. paraMtu sAkSIpaNAno Azraya karanAro kevaLa kUTastha AtmA rahelo che. bhAvArtha : zuddha nizcayanaya svarUpa saMgrahanayanA mate to AtmA sadaiva zuddha svabhAvI kahyo che. utpAda vyayarahita AtmA ane zuddha svabhAvarUpa AtmA eka ja che. A mate AtmA kUTastha nitya eTale anutpanna, avinAzI, ane sthira svabhAvavALo sadA rahelo che, temAM zuddha svabhAvanI utpatti kevI rIte saMbhave ? [767] kartuM vyApriyate nAyamudAsIna iva sthitaH / AkAzamiva paTTena lipyate na ca karmaNA // 90 // mUlArtha : udAsInanI jema rahelo A AtmA kAMI paNa karavA mATe vyApAra karato nathI, ane kAdava vaDe AkAzanI jema karma vaDe te lapAto nathI. 376 : adhyAtmasAra
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : zuddha nizcayanaya svarUpa saMgrahanayanA mate AtmA sadaiva zuddha svabhAvI ja kahyo che. kAraNa ke AtmA ane zuddha svabhAva baMne abhinna che. AthI zuddha svabhAvanuM kartRtva zuddha nizcayanayathI to zakya nathI. jo AtmA phUTastha nitya hoya to zuddha svabhAvanI utpattirUpa kriyA kevI rIte thAya ? [66] svarUpaM tu na vartanuM jJAtavuM jevAM svataH / dIpena dIpyate jyotirna tvapUrvaM vidhIyate // 91 // mUlArtha : AtmAne potAnuM rUpa karavA lAyaka nathI. paNa potAnI jAte kevaLa jANavA lAyaka che. jema ke prakAza dIvAvaDe pradipta thAya che, paNa tethI kAMI apUrva jyoti pragaTa karAtI nathI. bhAvArtha : AtmAno jJAnAdika svabhAva vidyamAna che, te kaMI utpanna karavAlAyaka nathI. paraMtu potAthI potA vaDe potAnuM svarUpa jANavAlAyaka che. jema dIvo jyoti vaDe prakAzita thAya che, temAM vastuo jaNAya che. paNa dIvAne kazuM karavAnuM nathI, tema AtmA jJAnasvarUpa ja che tene kaMI navuM karavAnuM rahetuM nathI. [766] anyathA prAzanAtmAsyAt svarupAnanuvRttitaH / na ca hetusahastreNA - pyAtmatA syAdanAtmanaH // 92 // mUlArtha : anyathA AtmA potAnA rUpanI utpatti pahelA svarUpanA asaMbaMdhane lIdhe anAtmA (jaDa) thaze. ane te anAtmAnuM AtmApaNuM hajAro hetuthI paNa prApta thaze nahIM. bhAvArtha : jo AtmA svarUpano kartA bane to to tene je kSaNe svarUpa utpanna karyuM te pahelAM te anAtmA acetana thaze. arthAt te svarUpamaya hato nahIM. to bIjAM hajAra kAraNa maLavA chatAM temAM jIvapaNuM thaze nahIM. kema ke koI saMyogI vastuthI AtmA utpanna thato nathI. ema svarUpa vinAno AtmA jaDa banI jaze. [770] naye teneha no hartA, vittvAtmA zuddhabhAvamRt / upacArAttu lokeSu tatkartRtvamapISyatAm // 93 // AtmAzAnAdhikAra : 377
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : tethI karIne A nayane viSe AtmA kartA nathI. paNa zuddha bhAvane dhAraNa karanAro che, paraMtu lokane viSe upacArathI tenuM kartApaNuM bhale iccho. bhAvArtha : zuddha dravyArthikanayanA mate zuddha saMgrahanayanA mate AtmAne zuddha svabhAvano kartA na manAya. paNa zuddha svabhAvane dhAraNa karanAro manAya. vyavahAra lakSaNavALA nayanA mate AtmAnuM kartApaNuM bhale kaho temAM kaMI hAni nathI. Ama AtmA zabdanayothI zuddha svabhAvano kartA hoI zake paNa zuddha nizcaya nayathI nahIM. [771] utpattimAtmadharmANAM vizeSagrAhiNo jaguH / avyaktirAvRtesteSAM nAbhAvAditi kA pramA // 94 // paryAyAstika nayano mata mUlArtha : vizeSagrAhInayo AtmAnA dharmonI (guNonI) utpatti kahe che. temane AvaraNathI avyakti che paNa AtmadharmanA abhAvathI avyakti nathI. temAM zuM pramANa ? bhAvArtha : vizeSa paryAyane grahaNa karatA paryAyAstika anya nayo kahe che ke cetanAmAM samyagdarzana jJAnAdi guNo manna thAya che. te sadaiva hotA nathI. te guNo AvaraNane kAraNe vyakta thayA nathI. paNa Arita thayA che. temAM AtmAno abhAva nathI. tenA dharmonA abhAvane lIdhe avyakti nathI. tema sAmAnyagrAhI dravyAstikanaya kahe che. -- arthAt saMgrahanaya sivAyanA vizeSagrAhInayo kevaLa paryAyanuM ja vastupaNuM mAnatA hovAthI anutpanna guNonI vyaktino abhAva kahe che. [772] sattvaM ca parasantAne nopayuktaM kathaJcana / santAninAmanityatvAtsantAno'pi na ca dhruvaH // 95 // mUlArtha : pa2 saMtAnane (paraMparAne) viSe sattva koI paNa prakAre yukta nathI. ane saMtAnInuM anityapaNuM hovAthI saMtAna paNa dhruva nathI. 378 : adhyAtmasAra
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtAna = jIvathI juduM pudgala, saMtAnI = jIva. bhAvArtha: utpatti ane vinAza vaDe karIne guNanA paryAyonI paraMparAne viSe sattva (dravya) koI paNa prakAre yukta nathI. jIvAdika dravyanuM anityapaNuM niraMtara ekAkArapaNe raheluM na hovAthI kAryamAM varta to dharma paNa nitya hoto nathI. tethI e siddha thayuM ke deva, manuSya, tiryaMca ane nArakIpaNe je utpatti thaI te AtmA ja utpanna thayo. gatinA utpatti nAzanA kAraNe saMtAnanA anityapaNAne lIdhe saMtAnI anitya siddha thayo. Ama kevaLa nitya ke kevaLa anityanA saMbaMdhavALo nathI. paryAyAstikanaye avasthAo badalAya che. arthAtu AtmA dhruva che. enAthI bhinna koI sattAna jevI vastu nathI. ane tenA jJAnAdiguNo utpattizIla che eTaluM mAnavuM joIe. [773] comAyutpattimattatta-vahitminA tataH | nityatA nA''tmadharmANAM tadRSTAntabalAdapi // 96 // mUlArtha : tethI karIne AkAza paNa tenI avagAhanAnA svarUpe karIne utpattimAna che. A daSTAMtanA sAmarthyanI paNa AtmadharmonI nityatA che. (kavaLa AtmA ja utpAdAdivALo che ema nathI paNa AkAzAdika paNa utpAdAdivALA che.) bhAvArtha : dravyamAtra utpAdAdi avasthAvALA che. vaLI dharma ane dharmIno abheda saMbaMdha che. kALakrame AvelA jIva ane pudgalo e avagAhana karAtA jIvAdikane aMdara praveza karavAmAM AdhArarUpa je dharma che, te avagAhanarUpe karIne AkAza utpattivALuM che. te dAMtathI jIvanI paNa utpatti jANavI. (utpattimata) [774] nusUtranayastatra vRtAM tasya mAte | svayaM pariNamatyAtmA yaM yaM bhAvaM yadA yadA // 97 // RjusUtra nayano mata batAve che. AtmAjJAnAdhikAra : 379
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha ? AtmA pote jyAre jyAre eTale je je bhAvane pariName che. tyAM tyAM RjusUtra naya AtmAne te te bhAvano kartA mAne che. bhAvArtha : RjusUtranaya saraLa che. bhUta-bhAvinI kalpanAno tyAga karI phakta vartamAna vastune ja sattArUpe kahe che. te pramANe AtmA jyAre jyAre je je navA bhAvane svayaM pariName che, eTale te te svabhAvane utpanna kare che. te AtmAnuM te te bhAvane viSe kartApaNuM che. [77] rRtva paramAvAnA-mAsI nAyupati | biyAya di navI kAmamAM ninaH | 26 // mUlArtha : A naya parabhAvonuM kartApaNuM aMgIkAra karato nathI. kAraNa ke eka dravyanI be kriyA jinezvaroe mAnelI nathI. bhAvArtha H A RjusUtranaya AtmAthI bhinna pudgaladravyothI utpanna thayelA paryAyonuM kartApaNuM svIkArato nathI. kema ke jIva jIvanI ane ajIvanI e be kriyA karato nathI. jo koI dravya paranI kriyA kare to jIva ajIva anyonya parasparanI kriyAnA kartA thAya to pachI jIva ajIvamAM koI bheda na rahe. tethI jIva ajIvarUpa ane ajIva jIvarUpa thavAno doSa Ave. mATe jIva ajIvanI kriyAno kartA nathI. [776] mUti di kriyA saiva cAre bannatI | na sInIyaM vinA 2 ( patravyApu sI 12 // mUlArtha : eka dravyanI saMtatine viSe je hovApaNuM te ja kriyA hoya che. te kriyA para dravyanA guNone viSe samAna jAtipaNA vinA thatI nathI. bhAvArtha : saMtati eTale jIvAdika eka padArthanI kALakrame thayelI utpAda ane vyayarUpa paryAyanI zreNIne viSe vartamAnakALanA paryAyapaNe hovApaNuM ane bIjA paryAyo vaDe karIne utpAdanI kriyA che. utpAda eTale pravRtti ane vyaya eTale nivRttirUpa prakriyA che. 380 : adhyAtmasAra
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ koI paNa dravyane potAnA paryAyo hoya che. sva-para dharmonuM anyonya samAna jAtIpaNuM hotuM nathI. [777] namImAvAnAM na certA para gana ! tA hiMsAyikAna-vyatiH / 100 | mUlArtha : jo anya bhAvono kartA bIjo koI na hoya to hiMsA, dayA, dAna ane haraNa vigerenI vyavasthA thaze nahIM. para bhAvone viSe AtmAnuM akartApaNuM mAno to dayAdika dharmano vyavahAra kevI rIte thaze ? bhAvArtha jo AtmAne svabhAvathI vyatirikta pudgala bhAvonI pravRtti nivRttirUpa kriyA na hoya to jIvavadharUpa hiMsA, jIvarakSaNa rUpa karuNA, annAdinuM dAna ane anyanI vastunuM haraNa, tathA snAnAdi bhAvonI - avyavasthA thaze. e sarva pravRtti kevI rIte thaze ? [77] satya parAzarya na rAti, sthApi yadyapi | tathApi svagataM karma svaphalaM nAtivartate // 101 // mUlArtha : tAruM kahevuM satya che. joke paranA AzrayavALuM phaLa koIne thatuM nathI. to paNa potAmAM raheluM karma potAnA phaLane ullaMghana karatuM nathI. bhAvArtha : e vAta sAcI che ke paranA Azraye karelA karmanuM phaLa svAtmAne thatuM nathI. vaLI para dravyamAM thatI hiMsAdino AtmA kartA thato nathI. paraMtu dAnAdithI ke hiMsAdithI thatA AtmAmAM zubhAzubha pariNAmathI je karma utpanna thAya che te AtmAnA AzrayavALuM hovAthI tenuM phaLa AtmAne prApta thAya che. AthI phaLane ApavAnI maryAdAnuM ullaMghana thatuM nathI. [779] hinasti na para ko'pi nizcayAna ca rakSati / tadAyuH karmaNo nAze, mRtirjIvanamanyathA // 102 // mUlAI : nizcaya thakI to koI koIne haNatuM nathI. tathA rakSaNa paNa karatuM nathI. paraMtu tenA AyuSyakarmano nAza thaye maraNa thAya AtmANAnAdhikAra : 381
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ che, anyathA te jIve che. bhAvArtha : paramArtha - nizcayathI to koI koIne mAratuM ke vadha karatuM nathI. sAdhu jano koInI rakSA karatA nathI. darekane potAnA AyuSyano kSaya thAya che. tyAre maraNa pAme che, ane AyuSyathI jIve che. vaLI jIvita ke maraNamAM anya prANI to nimittamAtra bane che. zaMkA : to pachI mAranAra ane rakSaNa karanAranA phaLano abhAva thaze. hiMsAdi aMgenI laukika vyavasthA paNa khoTI Tharaze. [70] hiMsA yAvihAmyAM svAtAmyAM tuM vanam | phalaM vicitramApnoti parApekSAM vinA pumAn // 103 // mUlArtha : kevaLa potAmAM rahelI hiMsA ane dayAnA pariNAmathI puruSa anyanI apekSA vinA ja vicitra phaLane pAme che. bhAvArtha : jyAre hiMsA ke rakSaNa karavAmAM Ave che tyAre potAmAM rahelA hiMsA ke dayAnA bhAvathI-pariNAmathI anyanI apekSA rAkhyA vagara pariNAmane kAraNe vividha prakAranuM phaLa pAme che. arthAt kriyAthI sAdhya evuM phaLa pAme che. [781] zarIrI mriyatAM mA vA, dhruvaM hiMsA pramAdinaH / va vatamAnasya vadheDa praLinAM rita . 104 . mUlArtha : prANI maro vA na maro, to paNa pramAdavALAne avazya hiMsA lAge che. ane jatanAvALAthI kvacit prANIno vadha thayA chatAM paNa dayA kahevAya che. bhAvArtha : pramAdI puruSane rakSaNa karavAnA abhAvathI hiMsAnuM karma baMdhAya che, tenuM phaLa paNa maLe che. kAraNa ke tenA pariNAmamAM azuddha saMkalpa che. jene yatanA vaDe zuddha saMkalpa che, tene kaMI paNa kriyA karatA prANI vadha thAya to paNa AtmAmAM jJAna ane kriyAthI utpanna thayelA zubhAzubha phaLa prApta thAya che. paNa temAM para zarIranI apekSA rahetI nathI. arthAt nizcayavAdI kahe che ke AtmA hiMsAdi 38ra : adhyAsAra
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAno kartA che ja nahIM. kevaLa tevA pariNAmano kartA che. mATe pariNAma anusAra sArAmAThA phaLano bhoktA bane che. [782] parasya yujyate dAnaM haraNaM vA na kasyacit / na dharmasukhoyatte kRtanAzAdidoSataH // 105 // mUlArtha : nizcayavAdI kahe che ke te pramANe koIne koInuM dAna ke haraNa ghaTatuM nathI. kAraNa ke dAna athavA haraNa kRtanAza vigerenA doSathI dharma ane sukhane mATe nathI. bhAvArtha : anyane dAna ApavAthI sukha UpajatuM nathI ane anyanuM haraNa karavAthI duHkha thatuM nathI. tema thAya to potAnA satkarmathI je kaMI meLavavuM te anyane ApavAnuM thAya, ane potAnA bhogasukhano nAza thAya, temAM kRtanAzano doSa Ave. vaLI bIjAnuM harI laIne bhoganI prApti kare to akRtAgama doSa Ave, AthI dAna ane haraNanI kriyAthI dharmAdharma thAya te vAta yogya nathI. [783] bhinnAbhyAM bhaktavittAdi-pudgalAbhyAM ca te kutaH / ravApattiryato rAnaM, dara svatvanAzanam | 106 // mUlArtha : bhinna evA bhakta ane vijJAdika pudgale karIne te dAna ane haraNa zI rIte thAya ? kAraNa ke dAna e svakIyapaNAnI prAptirUpa che. ane haraNa te svakIyapaNAnA nAzarUpa che. bhAvArtha : nizcayavAdI kahe che AtmAthI para evA bhojana, dhana, jaLa, vastra ke pAtra vigere pudgalika vastuo che te ApavAthI dharma kevI rIte thaI zake ? ke haraNa karavAthI adharma kevI rIte thaI zake? je padArtha AtmAno che nahIM, tenAthI AtmAne dharma adharma kevI rIte hoya ? [784] karmodayAca taddAnaM haraNaM vA zarIriNAm / puruSANAM prayAsaH ka-statropanamati svataH // 107 // mUlArtha : vaLI dAna athavA haraNa prANIone karmanA udayathI thAya che. te potAnI jAte ja pariNAma pAme chate puruSone zo prayAsa thAya che ? AtmajJAnAdhikAra : 383
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : jIva potAnA zubhAzubha karmonA udaye ja anukaMpAthI dAna kare che, te jIva potAnA ja zubhopayoga rUpa dAna kare che, ane bIjA uparanA abhAvathI pote ja potAnA zubhopayoganuM haraNa kare che. karmodayane lIdhe sva:kriyAmAM jIvono zuM udyama che ? [7] vAtAmyAM tuM mAvAsyAM veva rAnavIryakoH | anugrahopadhAtau staH parApekSA parasya na // 108 // mUlArtha kevaLa AtmAne viSe pahelA dAna ane corInA bhAve, (pariNAma) karIne upakAra ane upaghAta thAya che. temAM anyane anyanI apekSA nathI. bhAvArtha : arthAta ahIM paranI koI apekSA dAna ke haraNa mATe rahetI nathI. ke dAnathI anugraha thAya ane haraNathI upaghAta thAya. Ama AtmA dAnAdi kriyA karato nathI. mAtra dayA ke hiMsAnA zubhAzubha pariNAmo ja tene phaLa Ape che. [786] parAzritAnAM bhAvAnAM kartRtvAdyabhimAnataH / karmaNA vaddhayate'jJAnI jJAnavA~stu na lipyate // 109 // mUlArtha : parane Azrita evA bhAvonA kartAdipaNAdikanA abhimAnathI ajJAnI prANI karma vaDe baMdhAya che. paNa jJAnI puruSa tethI lapAto nathI. bhAvArtha : pudgalane AzrayIne thayelA bhAvothI ajJAnI ema mAne che ke huM karuM chuM. huM bhogavuM chuM. tethI tattvanA bodha rahita ajJAnI jIva pApAdi karme karIne baMdhAya che. jJAnI to jANe ke huM mAtra AtmAnA svabhAvano ja kartA chuM. tethI tattvane jANanAra jJAnI karmothI baMdhAto nathI. [77] zauMvamAtmA no puthapAyo meLoH | rAgadveSAzayAnAM tu karteSTAniSTavastuSu // 110 // (nizcaya naya AgaLa vadhIne kahe che ke puNyapApano AtmA kartA nathI te jaNAve che) mUlArtha : A pramANe AtmA puNya pAparUpa karmano kartA ke tethI I. pudgalane bhogavuM che. jJAnI 384 : adhyAtmasAra
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhoktA nathI. paraMtu ISTa aniSTa vastune viSe rAga ane dveSanA pariNAmano kartA che. bhAvArtha: jema ajIva ke pudgala Azrita vastuno AtmA kartA nathI. tema puNyapApano kartA nathI. paNa ISTa-aniSTa vastune viSe thatA rAga dveSanA pariNAmano kartA che. kAraNa ke te jIvamAM ajJAnavaza utpanna thAya che. [74] racate heri varSegu tattAvitaH | mAtmA yahA talA varSa mAhAtmani yukta che 999 che. mUlArtha: AtmA te te kAryanA vikalpathI padArthone viSe rAga pAme che ke dveSa pAme che tyAre bhramathI AtmAne viSe karma joDAya bhAvArtha ? jyAre AtmA viSaya svarUpa mohane lIdhe te te kAryonA vikalpathI rAgadveSa kare che tyAre AtmA karmothI joDAya che. mohavaza jIvane bhrama pedA thAya che. amuka padArtho mane sukhamaya che ane amuka padArtho mane duHkha ApanArA che. [789] snehAbhyaktatanoraGgaM reNunA zliSyate yathA / zahevAnuvica varmavanyastathA mataH || 112 / mUlArtha: jema jenA zarIra para tela vaDe mardana karyuM hoya, ' tyAre aMga para raja coMTI jAya che tema rAgadveSathI vyApta thayelA jIvane karmano baMdha mAnelo che. bhAvArtha : jema tela vaDe mardana karelA zarIrane raja coMTI jAya che tema rAgadveSa pariNAmavALA jIvane kriyAthI utpanna thayelA karmano baMdha kahelo che. kaSAyarahita zuddhAtmAne karma baMdha che nahIM. [790] lohaM svakriyayA'bhyeti bhrAmakopalasanidhau / yathA karma tathA citraM raktadviSTA''tmasanidhau // 113 // mUlArtha : jema loDhuM potAnA vyApAra karIne bhramaNa (camaka) pASANanI samIpe Ave che, tema rAga ke dveSI AtmAnI samIpe vicitra prakAranA karma potAnI jAte ja Ave che. AtmAzAnAdhikAra H 385
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : jema lohacuMbakatvanA pradezamAM loDhuM svayaM AkarSaNa pAme che. tema rAgadveSavALA pariNAmavALA jIvanI samIpe karmadaLIyA svayaM AkarSaNa pAmIne jIvanI sAthe joDAya che. [ 791] AtmA na vyApRtastatra rAgadveSAzayaM sRjan / tannimittopanamreSu karmopAdAnakarmasu // 114 // mUlArtha : te karmane grahaNa karavAmAM AtmA vyApAravALo nathI. paraMtu rAgadveSanA pariNAmane utpanna karato chato te nimitte pariNAma pAmatA karmane grahaNa karanAra rAgAdi karavAmAM vyApAravALo hoya che. bhAvArtha : AtmA sIdho karmadalikone grahaNa karavAmAM pravRtta mAna nathI. paraMtu ajJAnavaza potAmAM rAga dveSa utpanna kare che. ane tethI karIne tevA pariNAmane kAraNe karma baMdha kare che. arthAt te rAgAdika bhAva vaDe karmavargaNA AkarSaNa pAmIne AtmA sAthe joDAya che. [ 792] vAri varSan yathA'mbhodo dhAnyavarSI nigadyate / bhAvakarma sRjannAtmA tathA pudgalakarmakRt // 115 // mUlArtha : jema pANIne varasAvanAra megha dhAnyane varasAvanAra kahevAya che. tema bhAvakarmane utpanna karato AtmA pauLgalika karmane karanAra kahevAya che. (RRjusUtra naya kahe che) bhAvArtha : jema vAdaLA jaLanI vRSTi karanAra che dhAnyane utpanna karanAra nathI. chatAM dhAnyane UpajAvanAra kahevAya che. tema AtmAmAM rAgAdi bhAvakarma utpanna thatAM paudgalika karyo utpanna thAya che, tyAre AtmA dravya karmano paNa kartA bane che. tema vyavahAravAdInuM upacAra kathana che. [ 793] naigamavyavahArau tu brUtaH karmAdikartRtAm / vyApAraH phaLaparyantaH paridRSTo yadA''tmanaH // 116 // mUlAthe : naigamanaya ane vyavahAranaya AtmAne karmAdikanuM kartApaNuM kahe che, kAraNa ke AtmAno vyApAra phaLa paryaMta joyelo che. 386 : adhyAtmasAra
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : naigama ane vyavahAranaya vizeSane grahaNa karavAvALA che. A baMne nayo kahe che, AtmA jyAM sudhI mokSa na pAme tyAM sudhI, bhAvakarma ane dravyakarmano kartA che. kAraNa ke rAgAdi bhAva karmanuM phaLa to kAlAntare thAya che, tevI je vacceno kALa che, temAM koI kAraNa hovuM joIe ke te phaLaparyata rahe, rAgAdikane jALavI rAkhe ane tenuM kAraNa e dravyakarma che. AthI bhAvakarmanI jema dravyakarmano kartA AtmA mAnavo joIe. [794] anyonyAnugatAnAM kaH tadetaditi vA bhidA / yAvaccaramaparyAyaM yathA pAnIyadugdhayoH // 117 // mUlArtha ? athavA anyonya maLelA nayono "te A che" e pramANe jaLa ane dUdhanI jema chellA paryAya sudhI bheda kyAMthI hoya? na ja hoya. bhAvArtha : nizcayanaya eka ja tattvadRSTine grAhya kare che, jyAre bhagavAnanuM tattva aneka nayothI vastunA bodhane grahaNa kare che. te nayo vyavahAranaya che. AthI naigama ane vyavahAranayo kahe che, ke AtmA pAramArthika dRSTie rAgAdi rahita hovA chatAM AtmAmAM rAgAdi paryAyo avasthAo ane karmapudgalo kSIranIravat thaIne rahelA che. teno bheda pADavo muzkela che. tethI AtmA rAgAdi bhAvakarmano kartA hoya to karmapudagalorUpI dravya karmano kartA kema na kahevo ? vyavahAra nayAdithI ema kahevAya ke "te A che' arthAta "te karma A che ane te jIva A che baMnene spaSTapaNe vyavahAranaya grahaNa kare che. [795] nAtmano vikRtiM datte tadeSA nayakalpanA / zuddhasya rajatasyeva zuktidharmaprakalpanA // 118 // mUlArthaH tethI karIne jema chIpanA dharmanI kalpanA zuddha rUpAnA vikArane ApatI nathI, tema A nayanI kalpanA AtmAnA vikArane ApatI nathI.
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : nayanA vividha prakArothI sAmAnya jIva mUMjhAya ke eka naya AtmAnuM zuddha svabhAvarUpa kartutva mAne ane eka naya rAgAdinuM akartutva mAne, eka AtmAnA kevaLa zuddha svabhAvane mAne, eka naya rAgAdi paryAyane mAne. nizcayanaya kahe che, ke nayanI bhedabhedarUpa kalpanA game te ho, paNa te AtmAmAM vikAra ApatI nathI. jema koI mANasa zuddha cAMdImAM chIpanI kalpanA kare to kaMI cAMdImAM chIpanA dharmano vikAra thato nathI. tema zuddha nizcayanayathI AtmA sarvabhAvano akartA che. temAM karma rUpa vikAra nathI. [796] muSitatvaM yathA pAntha-gataM paththupacayate / ___tathA puyalakarmasthA vikriyA''tmani bAlizaiH // 119 // mUlArtha jema musApharane viSe rahelI corIno mArganeviSe upacAra thAya che. tema mUrkhajano pulakarmane viSe rahelI vikriyAno AtmAne viSe upacAra kare che. bhAvArtha : mArgamAM gamana karatAM musAphara corothI lUMTAI jAya tyAre mArga lUMTAyo ema upacArathI kahevAya che. tema pudgalakarmonI vikriyAne ajJAnI jIvo AtmAne vikAravALo kahe che. arthAta hiMsAdi karanAra azubhakarmathI baMdhAyo ane dAna karanArane zubhakarma thayuM tema upacArathI kahe che. vAstavamAM mArga lUMTAyo nathI. musAphara lUMTAyo che. tema AtmA karmathI baMdhAyo nathI. karmamAM vikAra thayo che. [717] MH zono pi ropa-nazuH oi thayA rakto dviSTastathaivAtmA saMsargAtpuNyapApayoH // 120 // mUlArthaH jema sphaTika maNi upAdhine lIdhe kALo athavA rAto kahevAya che. paNa vAstavika rIte te azuddha nathI. te ja rIte AtmA paNa puNya pApanA saMbaMdhathI rAgI ane dveSI kahevAya che. bhAvArtha : sphaTikano varNa zveta che. kALA ke lAla raMganA saMyogathI te kALo ke lAla kahevAya che. paraMtu te varNathI kALo 388 : adhyAtmasAra
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke lAla nathI. tema puNyapApakarmanA sAkScaryathI AtmA sukhI ke duHkhI kahevAya. paNa vAstavamAM AtmA puNyapApa ke rAgAdi rahita zuddha ja che. puNya vaDe sukhI ane pApa vaDe duHkhI nathI. [ 798 ] seyaM naTakalA tAvad yAvadvividhakalpanA / tadrUpaM kalpanAtItaM tattu pazyatyakalpakaH // 121 // mUlArtha : jyAM sudhI vividha prakAranI kalpanA che. tyAM sudhI te A naTa lokonI kaLA che. paraMtu rUpa kalpanAtIta che. te to klpanA rahita evo puruSa jue che. bhAvArtha : jyAM sudhI nayonI vibhaMga jALa che tyAM sudhI naTanI mAyA jevo A saMsAra bhAse che. arthAt AtmA bhavabhramaNa karavA vaDe potAnA svarUpanuM parAvartana pAmI vicitra prakAranI avasthAo pAme che. chatAM AtmasattAne viSe raheluM sarva saMga rahita Atma svarUpa kalpanAtIta che. te jJAnasvarUpa vairAgyavALo zuddha AtmA ja grahaNa kare che. [ 799] kalpanAmohito jantuH zuklaM kRSNaM ca pazyati / tasyAM punarvilInAyA-mazuklAkRSNamIkSate // 122 // mUlArtha : kalpanAthI moha pAmelo prANI zukla ane kRSNane jue che. paNa te kalpanAno laya thavAthI te akRSNa ane azukalane jue che. bhAvArtha : vyavahAranayavALo kalpanAthI, rAgAdithI vyAkuLa thayelo potAne goro ke kALo jue che. ke ujjvaLa ane malina jue che. paraMtu jyAre te kalpanArahita thAya che tyAre potAne goro ke kALo na jotAM zuddha saccidAnaMda svarUpa jue che. [ 800 ] taddhUyAna sA stutirbhaktiH saivoktA paramAtmanaH / puNyapApavihInasya yadrUpasyAnucintanam // 123 // mUlArtha : puNyapAparahita je AtmasvarUpanuM ciMtana karavuM, te ja paramAtmAnuM dhyAna, te ja stuti ane te ja bhakti kahelI che. AtmAzAnAdhikAra : 389
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : puNya pApa rahita paramAtmasvarUpa evA zuddhAtmAnuM ciMtana e ja paramAtmAnuM dhyAna stuti ane bhakti che. [801] zarIrarupalAvaNyavapracchatradhvajAdibhiH / varNitairvItarAgasya vAstavI nopavarNanA // 124 // mUlArtha : vItarAganA zarIra, rUpa, lAvaNya, vastra, chatra, dhvaja vigerenuM varNana karavAthI vAstavika prazaMsA thatI nathI. bhAvArtha : vItarAga sarvajJa devanI stuti temanA guNane anusaranArI hoya. vaLI bhalene temanuM zarIra prasveda rahita hoya. atyaMta sauMdaryavAna hoya, samacaturagna AkRti hoya. chatra dhareluM hoya. AvuM koI paNa prakAranuM varNana te vItarAganI stuti nathI. te vyavahAra kriyArUpa stuti che. [02] cavadAstutiH seve vItarAtmavarNanAmuM ! jJAnArInAM guNAnAM tu varNanA nizcayastutiH | 12; // mUlArtha : te sarva vyavahAra stuti jANavI. ane vItarAga AtmAne viSe vartatA jJAnAdika guNonI je prazaMsA karavI te nizcaya stuti jANavI. bhAvArtha : nizcayavAdI kahe che ke zarIra ke samavasaraNAdinI stuti te to mAtra vyavahAra stuti che. vItarAga svarUpa AtmAnA anaMtajJAnAdikanI stuti te temanI vAstavika stuti che. [803] punarAdivarNanAdrAjA stutaH syAdupacArataH / tattvataH zoryAzmIrva-vinAta | 126 mUlArthaH nagara vigerenuM varNana karavAthI upacAra vaDe rAjAnI stuti thaI kahevAya che, ane tenA zaurya, gAMbhirya, vairya vigere guNonuM varNana karavAthI tattvavaDe stuti karI kahevAya che. bhAvArtha : jema koI rAjAnuM varNana karatAM tenA nagara, mahela vigerenI suMdaratAnuM varNana te upacArathI rAjAnI stuti che, paNa temanuM zUravIrapaNuM, gAMbhiyapaNuM dAtArapaNuM vigere guNonuM varNana te ja rAjAnI sAcI stuti che. tema vItarAganA guNonI stuti te 390 : adhyAtmasAra
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja vAstavika jANavI. [804] mukhyopacAradharmANA-mavibhAgena yA stutiH / ra sa vikasAvAya vitva vaveravi . 127 | mUlArthaH mukhya tathA upacAranA dharmono vibhAga karyA vagara je stuti karavI, te zikhAu kavinI kavitAnI jema cittanI prasannatAne mATe thatI nathI. bhAvArtha : tema paramAtmAnA puNyAtizayoyukta chatra cAmara Adino ane paramAtmAnA anaMta catuSTayAdi guNadharmono kaMI paNa bheda pADyA vagaranI stuti cittane prasanna kevI rIte kare ? jema koI zikhAu kavi chaMda ke prAsanA meLa rahita kavitA kare, to te zrotAne AnaMda ApatI nathI. tema paramAtmAnA jJAnAdiguNo ane bAhya puNyAtizayonA bheda vagaranI stuti prAjJajanone kevI rIte AnaMda Ape ? arthAt paramAtmAnA jJAnasvarUpanuM dhyAna te sAcI stuti che. 0i6] mathAmanivezana pratyutAnartharaLI | sutIvAva pramAdera re dhRtA || 124 / mUlArtha : anyathA Agraha vaDe karelI stuti hastamAM pramAdathI dhAraNa karelI tIkSNa khaDadhArAnI jema UlaTI anartha karanArI thAya bhAvArtha : anyathA eTale vAstavika ane upacArIka dharmano bheda karyA vagarano Agraha te kevaLa potAnA matanuM rakSaNa karavAnuM abhimAna che. vyavahAra ke upacArathI thatI stuti te prAthamika avasthAmAM ucita gaNAya tyAM mukhyatAthI nizcayanI dRSTi rAkhavI te anarthakArI che. jema hAthamAM dhAraNa kareluM tIkSNa dhAravALuM zastra asAvadhAnapaNAthI vinAza karanAruM thAya che. tema upacAra stutinI bhUmikAvALAne mukhyabheda anarthakArI che. nizcayardaSTi tattvane grahaNa karato hovAthI vyavahArastutirUpa zubha kalpanAne nirarthaka gaNe che. AtmANAnAdhikAra H 391
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAstavamAM vastunuM yathArtha jJAna thayA pachI zubha kalpanA nirarthaka thAya che. te kahe che. [806] maNiprabhAmaNijJAna-nyAyena zubhakalpanA / vastusparzitayA nyAyyA yAvannA'nanjana prathA // 129 // mUlArtha H maNinI kAMtine viSe maNinA jJAnanA dRSTAMta karIne vastune sparza karavApaNuM hovAthI jyAM sudhI anaMjana prathA na hoya tyAM sudhI zubha kalpanA nyAyayukta che. bhAvArtha : koI jhaverIno putra ratnone jANavAnI paddhati zIkhe, tyAra pachI tene ratnonuM jJAna thAya ke A sAcAM ratno che. evuM jJAna thayA pachI zIkhavAnI jarUra nathI. tema jyAM sudhI potAnA zuddha svarUpanuM potAne jJAna thAya tyAM sudhI zubha kalpanArUpa aMjanaprathA zubharAganI prathA prasiddha che. paraMtu jyAre anAvaraNa evI zuddha avasthA hoya tyAre te te avalaMbano chUTI jAya che. paraMtu evI zuddha dazA na Ave tyAM sudhI jinapratimAnA guNonI svarUpanI stuti karavI te yogya che. svanuM bhAna thayA pachI te upacAra bhale vyartha hoya. [807] puNyapApavinirmuktaM, tattvatastvavikalpakam / nityaM brahma sadA dhyeya-meSA zuddhanayasthitiH // 130 // mUlArtha : puNya pApathI rahita, tattvathI vikalpa rahita tathA nitya evA brahmanuM sadA dhyAna karavuM. e zuddhanayanI sthiti che. bhAvArtha zuddha dravyArthikanayanA anusAre puNyapApathI sarvadA rahita, vAstavika rIte zuddha svabhAvarUpa brahmanuM dhyAna karavuM. te te avasthAmAM yogya che. [tos] mAtraH saMvaro nAtmA vijJAnattakSAH | yatkarmapudgalAdAna-rodhAvAzravasaMvarau // 131 // (AtmA ane Azrava-saMvarano bheda) mUlAI : AtmA e Azrava ane saMvararUpa paNa nathI. kAraNa ke AtmA vijJAnanAM lakSaNavALo che, ane Azrava tathA saMvara karma 392 : adhyAtmasAra
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ pudagalonA grahaNa ane nirodharUpa che. ema jIva ajIvanI kriyA karI zake nahi tema nizcayanaya kahe che. bhAvArtha : AtmA navA karmane grahaNa karanArarUpa AzravathI ane AvatA karmano nirodha karavAnA upAyarUpa nathI. kAraNa ke jIva sAmAnya ane vizeSathI jJAna upayoga svarUpa che. ane karmapudgalone grahaNa karavA ke nirodha karavo, te to Azrava ane saMvaranuM lakSaNa che. tethI AtmA ane Azrava saMvara eka thaI zakatA nathI. Azrava ane AtmAnuM ekatva nathI. [809] AtmA''datte tu yaibhaviH svatantraH kamapudgalAn / mithatvAviratI yogAH kaSAyAste'ntarAzravAH // 132 // mUlArtha : AtmA je pariNAme karIne svataMtrapaNe karmapudgalone grahaNa kare che. te mithyAtva, avirati, kaSAya ane yogarUpa pariNAmane AMtara Azrava jANavA. bhAvArtha : mithyAtvAdi AtmAnA potAnAM pariNAmo che. tethI paranI preraNA rahita karmapudgalone grahaNa kare che. temane viSe AtmA saMbhave che. kema ke te pariNAmo AtmAnA che. (azuddha nizcayanaya) Di10] bhavanAtharmavaritra-parISahenariyaH | Azravocchedino dharmA Atmano bhAvasaMvarAH // 133 // mUlArtha : bhAvanA, dharma, cAritra ane pariSadono jaya vigere je AzravanA nAza karanArA AtmAnA dharmo che te bhAvasaMvara kahevAya che. bhAvArtha: AzravanA pariNAmane rokanArA AtmAnA bhAvane bhAvasaMvara kahe che, je zubha upayogarUpa che. anitya azaraNAdi vairAgyane pedA karanArI bhAvanAo, kSamA, namratA Adi daza prakAranA guNo-dharmo sAmAyika Adi cAritra, e sudhA, tRSA jevA pariSaho sahana karavA, tathA samiti ane gupti te AtmAnAM zubha pariNAma hovAthI bhAva saMvara kahevAya che. vyavahAranayathI dravya ane bhAva evA bheda paDe che. AtmAjJAnAdhikAra : 393
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ [811] AzravaH saMvaro na syAt saMvarazcAzravaH kvacit / bhavamokSaphalAbhedo'nyathA syAddhetusakarAt // 134 // mUlArtha : Azrava kadApi saMvararUpa thatA nathI, ane saMvara kadApi AzravarUpa thatA nathI. anyathA jo ema na hoya to, evA bheLaseLathI saMsAra ane mokSanA phaLano abheda thaI jAya. bhAvArtha H Azravo je saMsAranA kAraNarUpa baMdha svarUpavALA che, te kadApi mokSanA hetubhUta thatA nathI. ane baMdhano virodha karanArA saMvara kadApi bhavanA heturUpa thatA nathI. arthAta baMne anyonya viruddha lakSaNavALA che. [812] karmAmravan ca saMvRNvan, cAtmA bhitrairnijAzayaiH / / karoti na parApekSAmalambhUSNuH svataH sadA // 135 // mUlArtha : AtmA potAnA bhinna bhinna pariNAme karIne karmane grahaNa karatA tathA nirodha karatAM paranI apekSA rAkhato nathI. kema ke AtmA sarvadA svataH samartha che. bhAvArtha : AtmA potAnA ja bhinna adhyavasAyone kAraNe pote ja karmane grahaNa kare che. ane nirodha kare che. temAM tene parapudgala janita padArthanI apekSA rahetI nathI. arthAt karma AtmAne phaLa Ape che tema nathI. jo Ama hoya to bAhya kriyA niSphaLa jaze tethI zaMkAnuM samAdhAna. [813] nimittamAtrabhUtAstu hiMsA'hisAdayo'khilAH / ye paraprANiparyAyA na te svaphalahetavaH // 136 // mUlArtha : hiMsA ahiMsA vigere sarva mAtra nimittabhUta ja che. kAraNa ke je paraprANInA paryAyo che, te potAnA phaLanA heturUpa hotA nathI. bhAvArtha H hiMsA ane ahiMsArUpa bAhya kriyA, satya ane mRSA sarva AzravanA bhAva, ane saMvaranA bhAva AtmAnA svataMtra vyApAramAM nimitta mAtra che. paNa AtmA karmane grahaNa karato nathI tathA teno nirodha karato nathI. te pramANe para prANInA paryAyo ke ajIvonA 394 : adhyAtmasAra
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAyo che, te AtmAne viSe baMdha ke mokSarUpa kArya karanArA nathI. mATe AtmAnA potAnA zubhAzubha pariNAma svarUpa paryAyone Azrava saMvara kahevA joIe. [59] vyavahAvikhUTatu hetUstAneve mane ! bAhyakriyAratasvAnta-stattvaM gUDhaM na pazyati // 137 // mUlArtha : nizcayanaya kahe che : vyavahAramAM mUrkha evo manuSya te hiMsAdikane ja heturUpa mAne che, ane bAhya kriyAmAM jenuM mana Asakta che, evo te mUrkha gUDha - guNatattvane jANato nathI. bhAvArtha : je puruSa vastunA guptatattvone jANato nathI tevo mUrkha hiMsAdine ja ke paraprANIonI avasthA ne ja baMdha mokSanA kAraNabhUta mAne che. kAraNa ke te bAhya pravRttine viSe ja Adara rAkhe che. [59] daiturta pratipattei naitaiisniyamapRzaH | pAvana AzravAH pravaktAptAvitta hi parizravA 1 rUDa che. mUlAI : niyamane sparza karatA na hovAthI A hiMsAdi hetupaNAne pAmatA nathI ja kema ke jeTalA Azravo kahelA che, teTalA ja saMvaro paNa kahelA che. bhAvArtha : nizcayanaya hiMsAnuM thayuM te Azrava ane ahiMsAnuM thavuM te saMvara ja che tema mAnatA nathI. kema ke zrI AcArAMga sUtramAM spaSTa kahyuM che ke jeTalA AzravanA hetuo kahyA che teTalA saMvaranA hetuo kahyA che. arthAt je Azravo che te ja saMvararUpe pariName che. mATe vyavahAramUDha AtmAonI bAhya hiMsA-ahiMsAdinI kriyAne Azrava saMvararUpa mAnavAte taddana bhrAMti che. [16] tasmAniyata cha vahyidetuSa sarvathA | niyatI mAvitrAvAtmavAvasaMvarI | 22 mUlArtha ? tethI karIne bAhya hetuone viSe sarvathA aniyatapaNuM che, ane bhAvanA vicitrapaNAne lIdhe AtmA ja Azrava ane saMvararUpa nice che. AtmAjJAnAdhikAra : 395
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : te ja hakIkatane vizeSapaNe kahe che ke bAhya kriyArUpa hetuone viSe Azrava-saMvara paraspara ekabIjA rUpe thavAno saMbhava hovAthI aniyata che. tathA bhAvanI vicitratAne lIdhe zubhAzubha pariNAma vividha prakAranA thatA hovAthI AtmA ja Azrava ane saMvararUpa che. arthAt hiMsAdi karavAthI adhyavasAya AzravarUpa thAya che. ane hiMsAdi tyajavAthI adhyavasAya saMvararUpa thAya che. arthAta bhAvAzrava te ja Azrava che. je saMsArano hetu che. ane bhAva-saMvara mokSano hetu che. prazna to zuM bAhya viSayothI jIva baMdhAto nathI ? [617] ajJAnaviSayAsakto vadhyute, viyestu na / jJAnAdvimucyate cAtmA, na tu zAstrAdipudgalAt // 140 // - mUlArtha : AtmA ajJAnathI eTale abodhathI viSayamAM Asakta thayo chatAM karmathI badhAya che. paNa viSayo vaDe baMdhAto nathI. tathA AtmA jJAnathI mukti pAme che. paNa zAstrAdika pudgalathI mukta thato nathI. bhAvArtha : AtmA ajJAnathI potAnA ja pariNAma vaDe karmarajathI baMdhAya che. zabdAdika viSayo vaDe baMdhAto nathI. kema ke AtmA pa2 pudgalono baMdha karavAmAM samartha nathI. ane jJAnathI arthAt sat svarUpanA avalaMbanathI mukta thAya che. paNa AgamAdi zAstro vaDe ke koI yama niyamAdi vaDe mukta thato nathI. kema ke te sarve AtmAthI bhinna che. [818 ] zAstraM gurozca vinayaM kriyAmAvazyakAni ca / saMvarAGgattayA prAhurvyavahAravizAradAH // 141 // mUlArtha : zAstra, guruno vinaya, kriyA, ane Avazyaka e sarvene vyavahAra viSe nipuNa puruSoe saMvaranA aMgarUpa kahyA che. bhAvArtha : vyavahAranaya pravRtti ane nivRttirUpa jJAnane viSe nipuNa puruSoe zAsro, guruno vinaya Avazyaka kriyA vigerene saMvaranA sAdhana kahyA che, joke sAdhya eTale saMvararUpa kahyA nathI. 396 : adhyAtmasAra
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizcayanayathI temane saMvara kahyA nathI. kAraNa ke A bAhya sAdhano to abhavyAdi paNa seve che, chatAM temano mokSa thato nathI. [12] vizirA vAvanusvAntapuranAstikattavidAH | ye tu jJAnAdayo bhAvAH saMvaratvaM prayAnti te // 142 // mUlArtha : je vANI zarIra ane mananA viziSTa pudgalo che. te phaLane vahana karanArA nathI. paNa je AtmAnA jJAnAdika bhAvo che, te saMvarapaNAne pAme che. bhAvArtha: AtmAnA jJAnAdika bhAvo, caitanyanAM pariNAmo, saMvarapaNAne pAme che, tethI karmano virodha thAya che, paNa manAdiyogo ke je pudgala svarUpa che, tenI bAhyakriyAthI saMvara thato nathI. [20] jJAnAdimAvayuvateSa gumayogokhuM tamatam | saMvaraa samArotha ane vyavahArikhaH | 94rU che. mUlAI : jJAnAdika pariNAme karIne yukta evA zubhayogone viSe temAM rahelA saMvarapaNAno Aropa karIne vyavahArane jANanArA puruSo garvavALA thAya che. bhAvArtha : saMvaratattva vAstavamAM AtmAnA jJAnAdi bhAvo che. tene vyavahAranayavALA zubhayogomAM pravRtta vyApAromAM tenI kriyAmAM, jJAnAdika bhAvano - saMvarapaNAno Aropa karIne ame dharma karIe chIe tevo garva le che. nizcayanaya kahe che ke jo jJAnAdibhAva yukta bAhya kriyA saMvara banatI hoya to, ane te sivAya bAhyakriyA saMvara na banatI hoya to jJAnAdi bhAvone ja saMvara mAno. [21] prazastarIyuttevuM cAritrAviza | zubhAzravatvamAropya phalabhedaM vadanti te // 144 // mUlArthaH prazasta rAgavaDe yukta evA cAritrAdika guNone viSe paNa zubha AzravapaNAno Aropa karIne teo phaLanA bheda kahe AtmAzAnAdhikAra : 397
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : cAritrAdika guNo paNa mokSAdikanI abhilASAvALA hovAthI, tapa paNa zubhAzravane kAraNe zubhakarmane grahaNa kAraNamAM kAryane jaNAvI vyavahAra nayavALA saMvaranuM kArya je mokSa prApta thAya che tema kahe che. prazasta rAgavALA hovAthI vigere vyavahAra dharmo karavAvALA che. tenA [622] manirvAhetunAM vastuto na viparyayaH / / ajJAnAdeva tadbhAnaM jJAnI tatra na muhyati // 145 // mUlArtha : vAstavika rIte saMsAra ane mokSanA hetuono viparyAsa thato nathI. chatAM tenuM (bhAna) jJAna ajJAnathI ja thAya che. temAM jJAnI mUMjhAto nathI. bhAvArtha : vAstavika rIte je saMsAranA hetu hoya te saMsAranA ane mokSanA hetu hoya te mokSanA hetu bane. AthI zubhAzravathI je mokSarUpa phaLanuM je jJAna thAya che, te vastuno bodha na hovAthI ajJAnathI ja thAya che. viparyAsa buddhi dvArA thAya che. temAM jJAnI muMjhAtA nathI. mokSanA prayojanabhUta kAraNone jJAnI jANatA hoya che. [23] tIrthannamahetutva yatu samyavatvasya vargata / yaccAhArakahetutvaM saMyamasyAtizAyinaH // 146 // [24] tapaH saMyamoH svataMtutva yaca pUrvayoH / upacAreNa tayuktaM syAdughRtaM dahatItivat // 147 // mUlArtha : samakitane je tIrthaMka2 nAmakarmano hetu kahevAmAM Ave che, ati utkRSTa evA saMyamane je AhArakanuM hetupaNuM, tathA prakAranA tapa ane saMyamane je svarganuM hetupaNuM kahevAmAM Ave che, te jema 'ghI baLe che.' kahevuM te upacAra vaDe yukta che. bhAvArtha : tIrthaMkara nAmakarmanAM upArjanamAM jema samaktinuM kAraNa mukhya kahevAmAM Ave che, AhAraka zarIra racavAmAM jema caudapUrvIno saMyama kAraNa manAya che. tathA tapa ane cAritrane svarganuM kAraNa kahevAmAM Ave che, te sarva upacAra vaDe kahevuM saMgata che, jepa 398 : adhyAtmasAra
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ agni baLavA chatAM tenA saMyogathI ghI baLe che ema kahevAmAM Ave che. tema mokSanA hetubhUta samakti ane cAritra te zubhabaMdhanA heturUpa upacArathI kahevAmAM Ave che. vAstavamAM mokSanuM mukhya sAdhana zuddha upayoga che. [26] renonAtmano yogAstanAzerAvo mataH | venAgenopayotu tenAzanAya saMvaraH + 14s mUlArtha : je aMze karIne AtmAno yoga che, te aMze karIne tene Azrava kahelo che, ane je aMze karIne teno jJAnAdi upayoga che, te aMze karIne teno saMvara che. bhAvArtha : je yoganI pravRttirUpa pariNAmavALA aMze karIne AtmAne karmanI sAthe saMbaMdha che, te pariNAma vaDe AtmAne AzravarUpa kahyo che, tathA je yoga nivRttirUpa pariNAmavALA aMze karIne AtmAnA upayoganA pariNAma vaDe AtmA ja saMvararUpa che. nizcayathI to jeTale aMze AtmAno yoga hoya teTale aMze AtmA karmano Azrava kare, ane jeTale aMze jJAnAdi upayoga hoya teTale aMze AtmA karmano saMvara kare. cAritramAM sarAga manAdi yogo e ja Azrava che, ane upayoga bhAva te saMvara che. arthAta cAritrAdimAM tamAma zubhAzravo mAtra AzravarUpa nathI, paNa te cAritrAdinA pAlanamAM yogapravRtti che te Azrava che, ane upayoga bhAva te saMvara che. AthI cAritrAdimAM Azrava-saMvara ubhayabhAvavALo AtmA bane che. AthI bAra guNasthAnaka sudhI jIvane abuddhivaza paNa udaya baMdha amuka prakRtino hoya che. rira6] tenA sAvaMzavitrAnto viprAvasaMvaro bhAtyAdarza iva svacchAsvacchabhAgayayaH sadA // 149 // mUlArtha : tethI karIne A AtmA aMzanI vizrAMtine viSe Azrava ane saMvarane dhAraNa karato chato nirmaLa ane malina evA be bhAgane dhAraNa karatA darpaNanI jema sadA niraMtara zobhe che. AtmajJAnAdhikAra : 399
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha AthI jyAM sudhI jIva yoga ane karmAdinA saMyogamAM che tyAM sudhI te te prakAranA yoga ane upayoganA aMze karIne Azrava ane saMvara baMnene dhAraNa kare che. eTale jJAnAdi upayoganA aMzo nirmaLa ane yoganA aMzovALo bhAga malina ema be bhAgane dhAraNa kare che. Dira7] zudaiva jJAnadhArA cA-sUcavartamAcAra | __ hetubhedAdvicitrA tu yogadhArA pravarttate // 150 // mUlArtha : samakitanI prApti thayA pachI jJAnanI dhArA zuddha ja thAya che, ane hetunA bhedane lIdhe vicitra evI yoganI dhArA pravarte che. - bhAvArtha : AtmAne zuddha samaktinI prApti thayA pachI tarata ja upayoganI dhArA jJAnayukta hoya che. te uttarottara guNasthAnaka pramANe zuddha thatI jAya che, chatAM avirata samyaktIne to yoganI pravRtti hovAthI te manAdi yogamAM azuddhatA paNa hoya, jethI pariNAmanI dhArA zubhAzubha pravarte che. tethI AtmA Azrava saMvararUpa hoya che. jJAnadhArA zuddha hovA chatAM cAritramAM doSa rahelo che. [828] samyagdRzo vizuddhatvaM sarvAsvapi dazAsvataH / __ mRdumadhyAdibhAvastu kriyAvaicitryato bhavet // 151 // mUlArtha : te thakI samaktivaMtane sarva dazAne viSe vizuddhapaNuM thAya che, ane jadhanya, madhyama tathA utkRSTa evo bhAva to kriyAnI vicitratAne lIdhe hoya che. bhAvArthaH cothA guNasthAnakathI caudamA sudhInI samaktivaMtanI bAhya zubhAzubha kriyAmAM jJAnadhArA to vizuddha hoya che, chatAM te te kriyAnI vicitratAne lIdhe jJAnAvaraNAdi karmanA kSayopazamanA ane saMyamavyApAranI zuddhinA taratamapaNAne lIdhe maMda, madhyama ane utkRSTa bhAva hoya che, evA bheda paDe che. [26] lA tu sarvataH zuddhi te ghAraddhayaH | zailezIsaMjJitaH sthairyAt tadA syatsavasaMvaraH // 152 // 400 : adhyAtmasAra
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : jyAre sarva prakAre baMne dhArAnI vizuddhi thAya che tyAre zailezI nAmanA svairyathI sarva saMvara thAya che. bhAvArtha : Ama guNasthAnakanA prakAre yoga-upayoganI baMne dhArAmAM bheda paDe che paraMtu jyAre baMne dhArA zuddhatA pAme che, arthAt yoga nirodha thAya che tyAre apUrva sthiratA thavAthI AtmAnA sarva pradezo niSkapa bane che, tyAre sarva saMvara thAya che. niSkapadazAmAM karmavargaNA AkarSaNa pAmatI nathI. te caudamuM guNasthAna che. [630] tatoDarvApU ya yAvacce sthiratna tAvavAtmanaH / saMvaro, yogacAJcalyaM yAvattAvatkilAzravaH // 153 // mUlArtha : tenAthI pahelA jevuM ane jeTaluM AtmAnuM sthirapaNuM thAya che, teTalo AtmAno saMvara jANavo. ane jeTaluM ane jevuM yoganuM caMcaLapaNuM thAya che, teTalo Azrava jANavo. bhAvArtha : zailezI avasthA pahelAnA guNasthAnake jeTalA pariNAmavALuM ane jeTalA kALa sudhInuM sthirapaNuM che teTalo saMvara che, ane jeTalA kALa sudhInuM yoganuM caMcaLapaNuM teTalo Azrava hoya che. kevaLIne yoga hovAthI tyAM iryApathanI kriyA hoya che. [631] azudghanayatInuM saMvarAzravasahuthA | saMsAriNAM ca siddhAnAM na zuddhanayato bhidA / 154 // mUlArtha : A pramANe azuddha nayathI saMsArI jIvone saMva2 tathA AzravanI kathA che, paNa siddha jIvone zudghanayathI kaMI paNa bheda nathI. bhAvArtha : azudghanayathI jotAM AtmAnA Azrava saMvarabhAvanA aneka bheda paDe che. zuddha nayathI to AtmA sarva aMze zuddha hovAthI saMvara ane Azravano kaMI bheda nathI arthAta AtmA tevA bhAvothI sarvathA bhinna che. siddhanI zuddha dazA pragaTa che tyAM koI bheda paDato nathI. [2] nirkhAmaLAM zAro, nAtmA'sau dharmaparvavaH / yena nirjIyate karma sa bhAvastvAtmalakSaNam // 155 // AtmAjJAnAdhikAra : 401
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : karmano nAza e nirjarA kahevAya che, A nirjarA karmano paryAya hovAthI AtmarUpa nathI paraMtu bhAva vaDe karma nirjarA che. te bhAva, AtmAnuM lakSaNa jANavuM. bhAvArtha H AtmAthI nirjarAtattvano bheda kahe che. nirjarA = AtmAthI karmapudgalonuM dUra thavuMne, te karma-nirjarA pudgalonI avasthA che, tethI te AtmarUpa nathI. paraMtu jenAthI nirjarA thAya che te bhAva AtmasvarUpa che. pudgalanA kharI javAthI, paranA Azraye thatI nirjarA te AtmAnI nathI. [23] sattapo karazavighaM zuddhajJAnasamanvitam | ___ AtmazaktisamutthAnaM cittavRttinirodhakRt // 156 // mUlArtha : AtmAnI zaktithI utpanna thayelA cittanI vRttiono nirodha karanArAM zuddha jJAna vaDe yukta evuM tapa bAra prakAranuM che. bhAvArtha tapanA cha bAhya ane cha atyaMtara ema bAra bheda che, te AtmAnI zaktithI utpanna thayelA sAmarthyathI cittavRttiono virodha karanArA zuddhajJAna yukta hoya che, te nirjarApa rUpa thAya che. [34] yatra roghaH pAyAmAM, brahmadhyAne nisya ca | jJAtavya . tApa zuddhamavaziSTa tu tame 167 mUlArtha : je tapane viSe kaSAyono rodha, brahmacarya ane jinezvaranuM dhyAna thatuM hoya, te zuddha tapa jANavuM. ane bAkInuM sarva laMghana jANavuM. bhAvArtha : je tapa vaDe krodhAdi kaSAyono nAza thAya, viSaya-vAsanAonuM zamana thAya, vItarAganuM ekAgrathI dhyAna thAya te zuddha tapa che. te sivAyanA laMghana che. [835] bubhukSA dehakArya vA tapaso nAsti lakSaNam / titikSAbrahmaguptyAdisthAnaM jJAnaM tu tadvapuH // 158 // mUlArtha : sudhA ane kRzatA e kaMI tapanuM lakSaNa nathI. paNa titikSA ane brahmagupti vigerenA sthAnarUpa je jJAna te ja te tapanuM zarIra che. 402 : adhyAtmasAra
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha kevaLa sudhAne sahana karavI ke kAyAne kaSTa ApavuM te tapanuM svarUpa nathI. paraMtu samatA brahmacaryanuM pAlana, tathA anya rIte cittanI vRttionuM zamana thAya tevA jJAnabodha te ja panuM sAcuM lakSaNa che. Dira6] jJAnena nipuNenaivI prApta na thavA | nirjarAmAtmano datte tapo nAnyAdRzaM kvacit // 159 // mUlArtha : nipuNa evA jJAnavaDe caMdana ane tenA gaMdhanI jema ekatA pAmelI tapasyA AtmAnI nirjarAne Ape che. bhAvArtha : sUkSma jJAnavaDe ekatA pAmelI anazanAdi tapasyA jenI phaLazruti nirjarA che. citta vRttionA zAMta ke tRpta thavA rUpa Atma pariNAmanI ekatA te caMdana ane tenI suvAsa je abhedatA che te daSTAMtathI thAya che, te nirbhara che. te sivAya tapanI bAhya ceSTAo nirjarArUpa thatI nathI. [37] tapasvI ninAmavacA 2 zAsanamAsaneska | puSya vanati vuikta mukhyatve tu taskRDha + 160 | mUlArtha tapasvI-(muni) zAsananI unnati karavAthI utpanna thayelI jinabhakti vaDe ghaNuM puNya bAMdhe che, ane sarva prakAranI spRhA rahita thayelo tapasvI mukta thAya che. bhAvArtha H jinazAsananI unnatinA AzayathI koI paNa zubha pravRtti karanAra tapasvI puNyakarma bAMdhe che. kAraNa ke zubhAzaya koI paNa prakArano hoya te puNyabaMdhano hetu che. paNa tethI sarva pravRttinI spRhArahita tapasvI mukta thAya che. arthAt zubha pravRttinA paNa vikalparahita, vaLI jene tapano hetu jJAnaArAdhana che te zuddha upayoganA hetuthI mukta thAya che. DirUs] maitApa jJAna tapasaiva si H | prApnotu sa hatasvAnto vipulAM nirjarAM katham // 161 mUlArtha : je tapasvI karmane tApa karanAruM jJAna ja tapa che, ema jANato nathI. te haNAyelA cittavALo muni moTI nirjarAne zI rIte pAme ? AtmANAnAdhikAra : 403
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : je tapasvI karmone kSaya karanAra-jJAna ja tapa che, ema jANato nathI te AtmA game tevA tapa kare to paNa sakAma nirjarA karato nathI. arthAt bAhyatapa e muktinuM kAraNa nathI paraMtu aMtaraMga jJAna svarUpa upayogarUpa tapa muktinuM kAraNa che. [539] ajJAnI tapasA janmakoTibhiH kamayannayet / matte jJAnApoyuvatatA sonaiva saMta 16ra / mUlArtha : ajJAnI jIva je karmono tapasyA dvArA koTI janma karIne nAza kare. te karmano jJAnatapa karIne yukta muni kSaNavAramAM nAza kare che. bhAvArtha : tattvabodharahita tapasyA vaDe koTI janma paNa je karmono nAza thato nathI te karmono jJAnarUpI tapa vaDe kSaNa vAramAM nAza thAya che. [840] jJAnayogastapaH zuddhamityAhurmunipuGgavAH / tasmArivArita sthApi varSano pute sAH | 12 / mUlArtha : jJAnayogarUpI tapasyA ja zuddha che, ema zreSTha munio kahe che, kAraNa ke tenAthI nikAcita karmono kSaya thAya che. - bhAvArtha zreSTha munio jJAnayoga sahita tapathI karmanI nirjarA kare che. jJAnayoga vaDe nikAcita karmono kSaya thatAM zithila baMdhavALA karmono paNa kSaya thAya che. vAstavamAM tapa nirjarAnuM kAraNa tyAre ja bane che ke jyAre te tapa jJAnarUpa upayogayukta hoya. [841] yadihA'pUrvakaraNaM zreNiH zuddhA ca jAyate / dhruvaH sthitizayastatra sthitAnAM prALA . 064 / mUlArtha : kAraNa ke A jJAnayogarUpa tapane viSe apUrvakaraNa ane zuddha zreNi utpanna thAya che, tethI tyAM rahelA munionI pUrva karmonI sthitino kSaya avazya thAya che. bhAvArtha jJAnayogane ja zuddha tapa kahyo che kAraNa ke jJAnayogamAM ja ullasita adhyavasAya apUrvakaraNa ane kaSAyanA udaya rahita zuddha zreNi prApta thAya che. tyAM ja ghAtI karmono nAza thaI ja jAya tapane viSe epa karmonI sthiti utpana thAya che, te 404 : adhyAtmasAra
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. ane jIvanuM zuddha svarUpa pragaTa thAya che. [42] tasmA jJAnamaya zuddhastapasvI mAni | zuddhanizcayatastveSA sadA zuddhasya kApi na // 165 // mUlArtha: tethI karIne jJAnamaya zuddha tapasvI bhAvanirjarArUpa che, ane zuddha nizcayanayathI sadAzuddhane eTale siddhane bilakula nirjarA nathI. bhAvArtha jJAnamaya, tattvanA bodhayukta, nispRha tapasvI Atmazuddhimaya hovAthI te bhAvanirjarA che, zuddha nizcayanayathI siddhane to dravya ke bhAvanirjarA nathI. have baMdha tattvanuM lakSaNa kahe che. [843] bandhaH karmAtmasaMzleSo dravyataH sa caturvidhaH / tatvaSyavasAyatmi mAvatarUM pradartitaH + 966 mUlArthaH karmanI sAthe AtmAno je saMzleSa te baMdha kahevAya che. te baMdha dravyathI cAra prakArano che, ane bhAvathakI to te baMdhanA heturUpa adhyavasAyanA svarUpavALo kahelo che. bhAvArtha ? AtmA sAthe karmapudgalarAzino saMbaMdha thavo te baMdha che, te prakRti, sthiti, rasa ane pradezathI cAra prakAre che. e baMdha pudgala sAtheno hovAthI AtmAno nathI. ane bhAvathI AtmAmAM rAgAdi pariNAma te AtmAnA ja hovAthI AtmAne baMdharUpa kahyo che. paraMtu pudgala AzrayIne baMdha AtmAne kahyo nathI. [844] veSTayatyAtmanA''tmAnaM yathA sarpastathA'sumAn / tattamaH parato vanAtyAtmAnamAtmanA che 167 | mUlArtha jema sarpa potAnA dehavaDe potAnA dehane vaTe che. tema prANI paNa te te bhAve karIne pariNAma pAmyo chatAM potAnA ja AtmA vaDe potAnA AtmAne bAMdhe che. bhAvArtha : jema sarpa potAnA ja deha vaDe (kAMcaLI) potAnA ja zarIrane vaTe che. tema AtmA svayaM potAnA ja rAgAdi pariNAma vaDe grahaNa karelA karmanA rAzi vaDe potAne bAMdhe che. che te prakRti aAtmA sAthe kApavALo kalA bhAvathI vAya AtmajJAnAdhikAra : 405
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ [4] vaghnati svaMyathA joza-jAravhITaHsvatastuni / AtmanaH svagataibhavaiirbandhane sopamA smRtA // 168 // mUlArtha : jema rezama karanAro kIDo potAnA ja taMtuo vaDe potAnA dehane bAMdhe che. tema AtmAnA potAmAM rahelA bhAve karIne thatA baMdhanane viSe te ja upamA kahelI che. bhAvArtha : jema kozeTo potAnI ja lALa vaDe potAnA zarIrane bAMdhe che, tema AtmA potAnA ja pariNAmathI baMdhAya che. teno Aropa karma para karavAmAM Ave che ke AtmA karmathI baMdhAya che. vAstavamAM AtmA svanA pariNAmathI baMdhAya che. [46] jUnAM sArAdhAnAM vadhArI nadIzvaraH / tabandhakAnavasthAnAdabandhasyApravRttitaH // 169 // mUlArtha : aparAdhI prANIne baMdha karanAra Izvara nathI. kema ke tenA baMdha karanAranuM anavasthAna che. ane baMdharahitane pravRttino abhAva che. bhAvArtha : koI matanI evI mAnyatA che ke A jagatamAM aparAdha karanArane Izvara sajA kare che. kharekhara vicArIe to Izvaratattva bhautika jagatanI kriyAthI rahita che. tethI temane A jagatanA jIvonA aparAdhanI sajA ApavAno vikalpa na hoya. [47] na tvajJAnapravRtyarthe jJAnavatrotanA dhruvA / abuddhipUrvakAryeSu svapnAdau tadadarzanAt // 170 // mUlArtha : ajJAnavALAne pravRtti karAvavA mATe jJAnavAnanI preraNA hoya ja nahIM. kAraNa ke svapnAdikamAM ajJAnapUrvaka karAtAM kAryone viSe te preraNA jovAmAM AvatI nathI. bhAvArtha : mUrchita avasthAmAM ke svapnAvasthAmAM ajJAnavALA AtmAne kaMI paNa kAryamAM koInI preraNA jovAmAM AvatI nathI svayaM pote ja potAnA pariNAma kare che. to pachI jAgRta avasthAmAM koInI (IzvaranI) preraNAthI kArya thAya che tema kahevAya nahIM. kAraNa ke ema thatuM dekhAtuM nathI. 406 : adhyAtmasAra
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ [848] tathAbhavyatayA jantu!ditazca pravartate / badhnan puNyaM ca pApaM ca pariNAmAnusArataH // 171 // mUlArtha : pariNAmane anusAre puNyapApane bAMdhato jIva tathA prakAranA bhavyapaNAe karIne preraNA pAmyo chato pravarte che. bhAvArthaH jIva potAnA ja bhAvanI yogyatAe karIne preraNA pAmIne pravarte che. arthAt zubhAzubha karmane bAMdhato pravarte che. te bhAva utpanna thavAmAM tene koIne preraNA maLatI nathI. bhavyaprANI paNa potAnI yogyatA pramANe pravarte che. [849] zuddhanizcayatastvAtmA na baddho bandhazaGkayA / bhayakampAdikaM kintu rajjAvahimateriva // 172 // mUlAI : jema roganI sthitine anusAra rogI mANasanI pravRtti thAya che. tema bhavanI sthiti anusAre baMdhane viSe paNa pravRtti kahelI che. bhAvArtha : jema rogathI pIDAto manuSya roga anusAra alaga alaga ceSTA kare che. te pramANe bhavasthiti-pAtratA anusAra jIvane zubhAzubha karmano baMdha thAya che. joke zuddha nizcayanayathI to te baMdhAto nathI. [850] rogasthityanusAreNa pravRttI rogiNo yathA / bhavasthityanusAreNa tathA bandhepi varNyate // 173 // mUlArtha zuddha nizcaya nathI to AtmA baMdhAto nathI paNa baMdhanI zaMkAe karIne doraDIne viSe sarpanI bhrAMtinI jema bhaya kaMpa vigere pAme che. bhAvArtha : AtmAnA zuddha svarUpane grahaNa karanAra nAma te AtmA karmathI baMdhAto ja nathI. paraMtu sarpa ane doraDInA nyAye zaMkA paDI jatAM mAtra bhayabhIta thAya che. paraMtu zuddhAtmAne to tevo bhrama che nahi. arthAt doraDIne sarpAkAre joIne jIva bhaya pAme che, tema zubhAzubha karmanA phaLane joIne jIva zaMkA kare che ke te puNyapApanA karmabaMdhavALo che. jJAna vaDe A kalpanA naSTa thAya che. AtmAjJAnAdhikAra : 407
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ [851] dRDhAjJAnamayI zaGkAmenAmapaninISavaH / adhyAtmazAstramicchanti zrotuM vairAgyakAGkSiNaH // 174 // mUlArtha : A deDha ajJAnavALI zaMkAne dUra karavA IcchatA ane vairAgyanI abhilASAvALA puruSo adhyAtma zAstrane zravaNa karavA icche che. bhAvArtha ? evI daDha ajJAnavALI sarpa ane doraDInA nyAyanI zaMkAne dUra karavA icchatA vairAgyavAna jIve to adhyAtmazAstranuM sevana karavuM. arthAta zrutanA AlaMbana dvArA zuddhAtmAne upAsavo. zubhAzubha bhAvanA baMdhavALo AtmA che tema prahaNa karavuM nahIM. [852] dizaH pradarzakaM zAkhAcandranyAyena tatpunaH / pratyakSaviSayAM zaGkAM na hi hanti parokSadhIH // 175 // mUlArtha : te zAstra zAkhAcaMdranA nyAya vaDe karIne dizA mAtrane ja dekhADanAruM che, kAraNa ke parokSa jJAna pratyakSa viSayavALI zaMkAne haNatuM nathI. bhAvArtha: zAstrAbhyAsa karanAre e vAta dhyAnamAM rAkhavI ke zAkhAcaMdra eTale bALakane caMdra batAvavo hoya to vRkSanI zAkhA batAvI te dizAmAM rahelo caMdra batAvAya che, tema zAstra dvArA sarvajJa bhagavaMte kahelo zuddhAtmA jaNAvAya che. paNa kaMI zAstramAM AtmA nathI, ke zaMkAne dUra karavAnuM pratyakSa sAmarthya paNa zAstramAM nathI. zuddhAtmAnuM bhAna AtmajJAna vaDe yukta che. [853] zo zvaityAnumAne'pi doSAtpItattvadhIstathA / zAstrajJAnepi mithyAdhIsaMskArAbandhadhIstathA // 176 // mUlArtha jema zaMkhane viSe zvetapaNAnuM jJAna chatAM paNa doSane lIdhe temAM pILApaNAnI buddhi thAya che, tema zAstranuM jJAna chatAM paNa mithyA buddhinA saMskArathI AtmAne viSe baMdhanI buddhi thAya che. bhAvArtha : jema dRSTidoSathI zveta zaMkha paNa pILo jaNAya che. tema zAstrajJAnathI AtmAne abaMdha jANavA chatAM mithyAmatine kAraNe AtmAmAM baMdhanI zaMkA thAya che ke huM karmathI baMdhAyo chuM. [854] zrutvA matvA muhuH smRtvA sAkSAdanubhavanti ye / tattvaM na bandhadhIsteSAmAtmAbandhaH prakAzate // 177 // 408 : adhyAtmasAra
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArthaH jeo vAraMvAra tattvane sAMbhaLIne, tenuM manana karIne tathA smaraNa karIne tene sAkSAt anubhave che. teone baMdhanI buddhi hotI nathI. teono AtmA baMdharahita prakAze che. bhAvArthaH jene zAstrono vAraMvAra abhyAsa karI viveka jAgRta thayo che te jIvAdikanA bhedane yathArthapaNe jANe che. tathA te padArthonA pUrvApara saMbaMdho jANI punaH punaH manana kare che. ane buddhimAM tene pratyakSa kare che, AthI temane "mAro AtmA baMdhAyo che." tevo bhAsa pedA thato nathI, zuddha nizcayanaye AtmA baMdharahita ja prakAze che. caitanyanI sattAne viSe jaDa sattA lakSaNathI bhinna che, mATe AtmAmAM karmano abhAva che. have mokSanuM lakSaNa kahe che. [855] dravyamokSaH kSayaH karmadravyANAM nAtmalakSaNam / ____ bhAvamokSastu taddheturAtmA ratnatrayAnvayI // 178 // mUlArtha : karmadravyono je kSaya te dravyamokSa che paNa te AtmAnuM lakSaNa nathI, ane te dravyamokSanA heturUpa ratnatrayIthI yukta evo je AtmA te bhAvamokSa kahevAya che. bhAvArtha : azuddha nizcaya naya kahe che ke AtmapradezothI karmanA dalikono sarvathA nAza thavo te dravya mokSa che, paraMtu karmanA dalikothI mukti te nizcayanayathI AtmAnuM svarUpa nathI. kAraNa ke karmano abhAva te to karmano paryAya che. AtmA tenAthI svataMtra vAstavamAM ratnatraya yukta je pariNAma te AtmA che. ratnatrayasvarUpa AtmA te bhAvamokSa che, te dravya mokSasvarUpa karmathI bhinna che. [856] jJAnadarzanacAritrairAtmaikyaM labhate yadA / karmANi kupitAnIva bhavantyAzu tadA pRthak // 179 // mUlAI : jyAre AtmA jJAna darzana ane cAritranI sAthe ekatA pAme che. tyAre jANe karmo kopa pAmyA hoya tema tenAthI tatkALa judAM paDe che. AtmAjJAnAdhikAra : 409
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ I bhAvArtha : jyAre AtmA potAnA ja svaguNarUpa jJAnadarzana ane cAritranI pariNAma svarUpe tanmayatA pAme che tyAre jJAnAvaraNAdika karmo svayaM AtmapradezothI chUTA paDI jAya che. [67] mato ratnatrayaM mokSastaramAve tArthatA | pASaNDigaNaliGgaizca gRhiliGgaizca kApi na // 180 // mUlArtha : tethI karIne ratnatrayarUpa ja mokSa che. te ratnatrayane abhAve pAkhaMDI samUhanA veza vaDe karIne tathA gRhasthI veSa vaDe karIne kAMI paNa kRtArthapaNuM nathI. bhAvArtha : AtmAnuM ratnatrayarUpa svasvarUpe rahevuM te mokSa che. te sivAya aneka prakAranA prayojanonI veSanI, ke gRhasthanI kRtArthatA nathI. ratnatrayayukta prayojanAdika ja mokSanA sAdhaka che. [858] pASaNDigaNaliGgeSu gRhiliGageSu ye ratAH / na te samayasArasya jJAtAro bAlabuddhayaH // 181 // mUlArtha ? jeo pAkhaMDI samUhanA veSane viSe ane gRhasthInA veSane viSe Asakta che, te bALabuddhivALA puruSo siddhAMtanA tattvane jANanArA nathI. bhAvArtha mokSamArganA siddhAMtane ke zAstranA sArane bAhyAcAravALA bALa buddhivALA jIvo pAmI zakatA nathI. bahAranA veSa dhAraNa karavAthI tattvano sAra AtmasAta thayo che, tema na mAnavuM. [859] bhAvaliGagaratA ye sthuH savasAravido hi te / liGgasthA vA gRhasthA vA siddhayanti dhUtakalmaSAH // 182 // mUlArtha jeo bhAvaliMgane viSe Asakta che, teo sarva sArane jANanArA che. tethI teo sAdhuliMga ke gRhaliMga hoya to paNa teo pApano kSaya karI siddhipadane pAme che. bhAvArtha : mokSamArga ratnatrayanA pariNAmarUpa bhAvAtmaka che. temAM bhAvaliMgI to sarva sArane jANanAra che. paraMtu kathaMcita koI uttama prakAranA sAdhuliMgI ke gRhaliMgI paNa jo vastudharmanI samyapha zraddhAvALA hoya, jJAnAdirUpa dharmanA lakSaNa sahita hoya to te 410 : adhyAtmasAra
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastudharmanA sArane pAme che. tethI pApakarmano kSaya karI siddhine pAme che. [860] bhAvaliGgaM hi mokSAGgaM dravyaliGgamakAraNam / dravyaM nAtyantikaM yasmAnApyekAntikamiSyate // 183 // mUlArtha : bhAvaliMga e mokSanuM aMga che. ane dravyaliMga e mokSanuM kAraNa nathI. kAraNa ke dravyane AtyaMtika icchavuM nathI temaja ekAMtika paNa icchavuM nathI. bhAvArtha bhAvaliMga eTale ratnatrayayukta. mokSanuM prayojaka ratnatraya che. temAM jAti veSAdi akAraNa che. dravyaliMga na hoya to mokSa na thAya tevuM ekAMta nathI, paNa bhAvaliMga na hoya to mokSa na thAya. dravyaliMga ekAMte hovuM joIe tema nathI. anyaliMge paNa sAdhako mokSa pAme che. [861] yathAjAtadazAliGgamadavyamicAri cet / vipakSavAdhakAbhAvAt taddhetutve tu kA pramA // 184 // mUlArthaH jevI rIte janma thayo tevI dazArUpa veSa mokSarUpI artha thakI avyabhicArI che. ema jo digaMbara pakSavALA kahetA hoya to vipakSa bAdhakano abhAva hovAthI mRgAdikano paNa mokSa thaze. ane sarve nagnano jo mokSa na icchatA hoya to tene mokSanuM kAraNa kahevAmAM zuM prayojana che ? bhAvArtha : jo tame ema kaho ke mAtAnA udaramAMthI janmyo tevo nagna avasthAvALo ja mokSa sAdhaka bane to pachI mRgAdika pazune paNa te hetu siddha thAya. paNa jo tame temAM saMmata na ho to pachI mokSanA kAraNamAM nagnapaNAnuM bIjuM prayojana hovuM joIe vAstavamAM mohanA kSayathI mokSa pragaTa thAya che. vastra na hoya to mokSa thAya tevuM nathI. vastrahina dazAmAM paNa mohanIyanA saMskAro hoya to paNa mokSa siddha thato nathI. | [62] vastrAphighAraNecchA vAdhavA taye tAM vinA ! dhRtasya kimavasthAne karAdekhi bAdhakam // 185 // AtmANAnAdhikAra : 411
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : jo vastrAdi ke dhAraNa karavAnI IcchA ja te mokSano bAdha karanArI hoya, to icchA vinA ja hasta vagerenI jema dhAraNa karelA vastrAdikanA hovApaNAmAM zo bAdha che ? bhAvArtha : jo vastrA, pAtra ke anya vastu je vAstavamAM saMyamamAM upakaraNa che. te IcchA ke mohathI grahaNa karavAnA nathI, tethI te vastrAdika prahaNa karavAmAM mokSaprAptimAM bAdhaka thatA nathI. jo te bAdhaka thatA hoya to pUro deha, hasta, paga vigere paNa AtmAne AvaraNa karanArA bane, to pachI koI dehadhArI paNa mokSa prApta karI na zake. jema deha saMyamanuM bAhya sAdhana che, tema vastrAdi saMyamanAM upakaraNa che. chatAM jyAM moha che tyAM mokSa nathI. [63] svarupe 2 vastra revanajJAna vadhe che tadA dikpaTanItyaiva tattadAvaraNaM bhavet // 186 // mUlArtha : jo vastrasvarUpe karIne ja kevaLa jJAnane bAdhAkArI hoya to digaMbaranA nyAya vaDe ja te vastra kevaLajJAnanuM AvaraNa thavuM joIe. bhAvArtha : he bhadra ! jarA zAMtithI vicAra kara ke jo vastra ja kevaLajJAnane pratibAdhaka hoya to te vastra jJAnAvaraNIya karma jevuM hovuM joIe, ane pachI karmamAM vastrAvaraNa karma paNa gaNAvuM joIe. digaMbaranA nizcayanayanA mate to jJAnAvaraNakarma ja jIvanuM AvaraNa nathI. karma nirapekSa kevaLajJAna che to pachI vastranuM AvaraNa kema hoya ? [864] itthaM kevalinastena mUrdhni kSiptena kenacit / kevalitvaM palAyetetyaho kimasamajjasam // 187 // mUlArtha : ane tema thavAthI kevaLInA mastaka para koI puruSa vastra nAMkhe to tethI karIne paNa tenuM kevaLIpaNuM naSTa thavuM joIe. mATe tAruM kathana ayogya che. - bhAvArtha : vastrAvaraNa karmarUpa hoya to jo koI kevaLInA aMga para vastra nAMkhe tyAre kevaLInuM kevaLajJAna karmathI AvaraNa pAmI 412 : adhyAtmasAra
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ naSTa thaI jAya. paNa vastrathI kevaLajJAna bAdhA pAmatuM nathI, mATe vastrAdika dhAraNa karavA temAM zuM aghaTita che ? te mAtra saMyamanAM upakaraNo che, paraMtu mohanAM sAdhano nathI. [dda] mAvattikAtu tato mokSo, miniGevi dhruvaH / kadAgrahaM vimucyaitadbhAvanIyaM manasvinA // 188 // mUlArtha : tethI karIne bhinna liMgavALAne viSe paNa bhAva liMgathI avazya mokSa che, mATe kadAgrahane mUkIne manasvI puruSe A viSe sArI rIte vicAra karavo joIe. bhAvArtha : vAstavamAM kevaLajJAnanuM kAraNa bhAvaliMga yukta samyagdarzana che. tethI jinezvaranA kathana anusAra anya tIrthikonA veSane viSe paNa jo bhAvaliMgapaNuM hoya to temano avazya mokSa che. to pachI jemaNe jaina dharma svIkAryo che tevA muniono vasranA kAraNe mokSa kema na thAya ? mATe Avo kadAgraha tyajIne buddhivALA puruSe te tathyano vicAra karavo ke vAstavamAM mokSane bAdhaka moha che. [66] azudghanavato hyAtmA vajro mukta ti sthitiH / na zuddhanayatastveSa baddhayate nApi mucyate // 189 // mUlArtha : AtmAnI azuddha nayathI baddha ane mukta evI sthiti hoya che. paraMtu zuddha nayathI to A AtmA baMdhAto nathI, tema ja mukta paNa thato nathI. bhAvArtha : azuddhanizcaya-vyavahAranayathI AtmA jJAnAvaraNAdika karmaprakRtithI baMdhAyelo che. potAnI bhavitavyatA paripAka thaye, sva ane sat puruSArtha vaDe ghAtI karmono nAza karI kevaLajJAna pAme che ane mokSe jAya che. paraMtu nizcayanayathI AtmA svarUpathI mokSamaya che. jaDa karma tene lAgatAM nathI. pa2 padArtho AtmAne kaMI karavA samartha nathI. tethI AtmA karmathI baMdhAyo nathI tethI tene karmathI mukAvApaNuM paNa nathI. baMne naya apekSita che. [67] anvayavyatirejAmyAmAtmatattvavinizcayam / navabhyo'pi hi tattvebhyaH kuryAdivaM vicakSaNaH // 190 // AtmAjJAnAdhikAra : 413
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : A pramANe vicakSaNa puruSe nava tattvo thakI anvaya ane vyatireka vaDe karIne Atmahattvano nizcaya karavo. bhAvArtha : arthAt vicAravAna puruSe to zuddhanayathI ajavAdi tattvothI AtmAne (vyatireka) bhinna jANavo ane vyavahAra nayAdithI AtmAne svasvarUpe abheda (anvaya) svIkAravo. paraMtu koI eka naya dvArA tattvane jANavAmAM bhrAMti pedA thAya che. tattvono svarUpa apekSita che. [64] suraM di paramAtmamamRtaM dvaTa kava ra ! rUDha di paramaM jJAna yoganoDAM parama: mRtaH |129 me mUlArtha: A utkRSTa adhyAtma che, A ja amRta che, A ja utkRSTa jJAna che, ane A ja paramayoga che. bhAvArtha : A pramANe AtmAnI yathArtha bhedabheda avasthA vaDe Atmatattvano nirNaya karavo te sarvotkRSTa adhyAtma che. te sakaLa karmarUpI rogano sarvathA nAza karanAra hovAthI amRta che ane evo bodha te prakRSTa jJAna che, te sarvamAM pradhAta yoga che, eTale te mokSano sAco upAya che. ' [62] guhAmuti tattamaisUkSmanayAtim | ra aaN svayuddhInAM te tasya viDanaH | 122 / mUlArtha: A guhyathI paNa guhya evuM tattva sUkSma nayane Azrita che, tethI alpa buddhivALAne A tattva ApavA yogya nathI. kAraNa ke teo A tattvanI viDaMbanA karanArA che. bhAvArtha : A Atmanizcaya atyaMta gUDha rahasyavALuM che. sUkSma vicAraNAe gurugane jANavA yogya che. tethI alpajJajanone ApavA jevuM nathI. kAraNa ke teo samajaNanA abhAve A rahasya pratye abhAva karanArA thAya che. athavA svachaMdI thAya che. ane mArgane anusaratA dharmo Adi cUkI jAya che. [70] banAnAmakUpavuddhInAM naitattataM hitAvaha che nirbalAnAM kSudhArtAnAM bhojanaM cakriNo yathA // 193 // 414 : adhyAtmasAra
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : jema durbaLa kSudhAtura mANasone cakravartInuM bhojana hitakAraka nathI. tema alpa buddhivALA mANasone A Atmatattva hitakAraka nathI. bhAvArtha : uparanA daSTAMtathI ema jANI levuM ke zuddha nizcaya anusAra Atmattvane jANavA mATe paNa pAtratA joIe, alpa buddhivALA A zuddha Atmatattvane jANI zakatA nathI. gurugama vaDe pAtratA anusAra nizcayanayane ane vyavahArane jANavA. koI eka nayanA AdhAra para tattvano nirNaya karavo yathArtha nathI. [70] jJAnazarvighAnAM tattvametavanartha | azuddhamantrapAThasya phaNiratnagraho yathA // 194 // mUlArtha : jema azuddha maMtra bhaNanAra puruSane zeSanAganuM pakvavuM anarthakArI che, tema jJAnanA eka lezathI durvigdha puruSane A tattva anarthakArI che. bhAvArtha jema azuddha maMtroccAra vaDe zeSanAgane pakaDavo manuSyane mATe anarthakArI che. tema jJAnanA madavALA ke alpatAvALA kahevAtA paMDito mATe A Atmatattva anarthakArI che. [72] vyavahAraviniSNAto ya zIkSati nizcaya | vAsaritaraNa zaktaH sApa sa titIrSati / 916 mUlArthaH vyavahArane viSe anipuNa evo ja puruSa nizcayane jANavAnI icchA kare che, te puruSa taLAvane karavAmAM azakta chatAM dariyAne taravAnI icchA kare che. bhAvArtha jema taLAvane taravAne asamartha mAnava dariyo kheDavAnuM sAhasa kare to te zakya nathI. tema vyavahAranayane hajI jeNe jANyo ke anubhavyo nathI tevo manuSya jo nizcayatattvane jANavA icche to te mUrkhatA che. jema nizcayanaya vagara tattvanI siddhi nathI tema vyavahAranaya vagara nizcayanayane anusaravuM zakya nathI. [72] vyavahAra vinizcica tataH zuddhanarAzritaH | AtmajJAnarato bhUtvA paramaM sAmyamAzrayet // 196 // AtmAjJAnAdhikAra : 415
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha: tethI karIne zuddhanayano Azraya karanAra puruSe prathama vyavahAranayano nizcaya karIne pachI AtmajJAnane viSe Asakta thaI utkRSTa evI samatAno Azraya karavo. bhAvArthaH vastunA svarUpane yathArtha rIte pratipAdana karanAra zuddhanaya che, tene grahaNa karIne tathA kriyAnI vidhino ane nizcayano yathArtha nizcaya karanAra vyavahAranaya che, tene grahaNa karIne AtmajJAnamAM Asakta thavuM. Atma svarUpane jANavAmAM prasanna citte samatAnA svabhAvano Azraya karavo. Ama nizcaya ane vyavahAra e baMne nayono yathArtha upadeza ApI AcArye samajAvyuM ke nizcaya ane vyavahAra baMnenA upara prItivALA thavuM te mokSasAdhanAno vAstavika upAya che. sAdhakaavasthAmAM zakyano AraMbha te vyavahAranaya che. nizcayanuM lakSya e kartavya che. arthAtu nizcayanaya ane vyavahAranaya rathanA be cakro jevA che. ratha gati kare tyAre tenA baMne cakro sAthe cAle che tema jyAM sudhI AtmadazA nayAtIta na hoya tyAM sudhI baMne naya saMbhavita che. sAdhakanI bhUmikA pramANe temAM gauNa mukhyatA thAya. jemake zreNinI avasthAmAM AvazyakAdi kriyAno vyavahAra gauNa thAya. tenI nIcenI dizAmAM te vyavahAranI AvazyakatA rahe che. sAtamA guNasthAnakanI dazAmAM pratikramaNa jevI kriyAno vikalpa na hoya paNa chaThThAmAM te kriyAonI saMbhAvanA che. Ama baMne naya sAthe rahe che. baMnemAMthI ekane ja mukhya karanAra nayAbhAsI bane Iti AtmajJAnAdhikAra pUrNa 416 : adhyAtmasAra
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kAkA kAkI to Go Agamapati jJAnIjanoe prakAzya che ke jinAgama jinavANI svarUpa che. nirmaLabhAvane pAmyA che evA mahAtmAoe lokahita mATe, tathA svapara zreya mATe niSkAma karuNAthI AgamonI racanA karI che. ahaMta sarvazadevanI nirdoSa divyavANIne gaNadharoe aMgapraviSTa tarIke racanA karI. munizvaroe zAstramAM gUMthI. tenA zrutajJAna dvArA aneka AtmAo saMsArathI mukta thayA evI AgamavANIne namaskAra ho. emAMnA bodhavacanane namaskAra che. dharmanI yathArtha rucivALAne zAstrayoganI prApti thAya che. tenA sAcA adhikArI apramatta dazAvALA munio che. zAstrayoga eTale jvaLa zAstranuM koruM jJAna nathI. paNa cittanI sthiratA ane nirmaLatAmAMthI thayelA jJAnano kSayopazama che, kuzaLapaNuM che. jemAMthI sAdhakanI sUkSma vicAraNA - upayoga jAgRta bane che. AthI doSo dUra thAya che, zuddha jJAnAcAra AdinuM pAlana thAya che. Avo zAstrayogI vastunA sUkSma svarUpane jANI tenuM ciMtana karI cittanI ekAgratAne pAme che. zAstronuM pramANa ati vizALa che. zAstrasamudrane pAra pAmavo durgamya che. chatAM sadgurunA anugrahathI temAM sugamatA thAya che. zAstrayogamAM jJAna ane zraddhAno yoga hoya che. jainAgamanI zailI mAdhyasthabhAvavALI che. anya matane vizALatAthI samAveza kare che. mALAnA maNakAnI jema nayono samAveza karelo che. paraMtu nayavAdano saMgharSa mATe upayoga nathI karatA. Avo yazasvI Agama mata jayavaMta varto. prabaMdha do adhikAra 19mo Agamastuti adhikAra tti74] utsarNavyavahAnizvayakANonavonAhita trasyadurnayavAdikacchapakulabhnazyatkupakSAcalam // Agamastuti adhikAra : 417
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ udyayuktinadIpravezasubhagam / syAdvAdamaryAdayA / yuktaM zrIjinazAsanaM jalanidhiM muktvA paraM nAzraye // 1 // jinezvaranA AgamanI stuti. mUlArtha : vyavahAra ane nizcayanI kathArUpI UchaLatA taraMgonA kolAhalathI trAsa pAmatA ekAMtavAdIorUpI kAcabAonA samUha vaDe jemAM kupakSarUpI parvato tUTI jAya che, je vistAravALI yuktiorUpI nadIonA praveza karavA vaDe manohara che, tathA je syAdvAdarUpI maryAdAthI yukta che, te zrI jinazAsanarUpI samudrane choDIne huM bIjA koIno Azraya karato nathI. bhAvArtha : he bhavyAtmAo ! pUrve kahelA sarve bhAvArthothI vizALa evA jinavacana che. kriyA ane jJAnarUpa. vyavahAra ane nizcayanA kathanathI UchaLatA taraMgasamUhathI, tenA yathArtha nirUpaNathI trAsa pAmatA durnayavAdIonA ekAMta kathano vyartha thAya che. nityA-nitya eka-aneka, zuddhAzuddha, vigere anekAMtavAda sarva rIte yukta che, satya prarUpaNA vaDe mahAprabhAvazALI jinAgamarUpa samudrane choDIne huM anya matano Agraha karato nathI. jinAgamonuM nirUpaNa anekAMtane anusaratuM hovAthI bhavyAtmAone mATe te vacano ja yathArtha che. [7] pUrNa:, puSpanayapramALaracanApue savAsthArasaH / tattvajJAnaphalaH sadA vijayate, syAdvAdakalpadrumaH // etasmAt patitaH pravAdakusumaiH SadarzanArAmabhUH / bhUyaH saurabhasamudvamatyabhimatairadhyAmatmavArtAlavaiH // 2 // mUlAI : samyak AsthArUpI rasavALAM pavitra nayo ane pramANonI racanArUpa puSpo vaDe pUrNa ane tattvajJAnarUpa phaLavALo syAdvAdarUpa kalpavRkSa niraMtara jayavaMta varte che. tenA parathI kharI paDelAM abhiSTa ane adhyAtmanI vArtAnA lezavALAM pravAdarUpa puSpovaDe SaDdarzanarUpa upavananI pRthvI atyaMta sugaMdha Ape che. bhAvArtha : sabhyazraddhAyukta pavitra nayo ane pramANo pratyakSapaNe 418 : adhyAtmasAra
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodha karanArA che e nayonA racanArUpa puSporUpI vyApta syAdvAdarUpa kalpatarU sarvotkRSTa che. ke jemAMthI tattvajJAnanA phaLanI prApti thAya che. te tattvajJAna dvArA adhyAtmanuM rahasya pragaTa thavAthI e darzanonuM mAhAsya vistAra pAme che. te dareka naya potAmAM pUrNa che. ane anyonya pUraka che. tevA nayone darzAvanArA siddhAMtono abhyAsa sAdhakane jarUrI che. darzanono vizALa dRSTie vicakSaNa sAdhako abhyAsa karI, satyane grahaNa kare che. te adhyAtma sAdhakane zreNie caDhAvI mukta kare che. 7i6] pitro gumAvavA vinA sAthiyAnakavRtaH | zraddhAnandanacandanadrumanibhaprajJollasatsaurabhaH // bhrAmyadbhiH paradarzanagrahamaNairAsevyamAnaH sadA / tarkasvarNazilocchrito vijayate, jainAgamo mandaraH // 3 // mUlArtha: nAnA prakAranA utsarga ane zubha apavAdanI racanArUpI zikharonI zobhAvaDe je alaMkRta che, zraddhArUpI naMdanavanamAM rahelA caMdanavRkSo sadaza buddhithakI jemAM sugaMdha prasarelI che, paribhramaNa karatAM anya darzanarUpI prahanA samUha vaDe niraMtara je sevAto che ane tarkarUpI suvarNanI zilAo vaDe je ati unnata che evo jinAgamarUpI merU parvata vijayavaMta varte che. bhAvArtha : A chae darzanano samanvaya karanArA jinAgamo kevA che ? sAmAnyapaNe utsarga ane utkRSTapaNe apavAdanI racanAthI zobhAyamAna che. zraddhArUpI naMdanavanamAM rahelA caMdanavRkSanI jema buddhine pavitra karanArA che. anyadarzanonIone paNa guNa-guNIno abheda jaNAvanArA che. vaLI zuddha tarka vaDe samunnata che. tevA jinAgamo jayavaMta varto. [77] doSApamastamAMsi gati, kSIyatta va kSaI | adhvAno vizadIbhavanti nibiDA, nidrA dazorgacchati // yasminabhyudite pramANadivasaprArambhakalyANinI / prauDhatvaM nayagIdadhAti sa ravi jainAgamo nandatAt // 4 // Agamastuti adhikAra : 419
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : jeno udaya thavAthI jagatamAMthI rAtrino nAza thAya che, aMdhakArano tatkALa kSaya thAya che, mArgo nirmaLa thAya che, netronI gADha nidrA jatI rahe che, tathA pramANorUpI divasanA prAraMbhane vize kalyANakAraka evI nayavANI prauDhapaNAne dhAraNa kare che, te jinAgamarUpI sUrya samRddhine pAmo. bhAvArtha : jinAgamarUpI sUryano udaya thatA jema rAtrino aMdhakAra nAza pAme che tema moharUpI aMdhakAra nAza pAme che. arthAta jIvo adhyAtma vaDe dravya ane bhAvamArgane pAme che. tathA samyagadarzanane AvaraNa karanAro daSTino vikAra-darzanamoha nAza pAme che. AvI kalyANakArI jinavANIne je pAme che te AtmajJAnane prApta kare che. nayonA yogya nirUpaNa vaDe, jyAM jyAM jenI yathArthatA che te jANe che tene nayo upakArI che. [74] adhyAtmAmRtavama sunayollAsaM vinAvAnuM ! tApavyApavinAzibhirvitanute, labdhodayo yaH sadA // tarkasthANuziraHsthitaH parivRtaH, sphArairnayaistArakaiH / so'yaM zrIjinazAsanAmRtaruciH, kasyaiti no rucytaam||5|| mUlArtha : je sarvadA udaya pAmIne adhyAtmarUpI amRtanI vRSTi karanArA tathA tApanA prasArano nAza karanArA vANInA vilAse karIne pRthvIvalayano ullAsa kare che, je takarUpI mahAdevanA mastaka para rahelo che, ane je dedIpyamAna nayorUpI tArAo vaDe parivarelo che, te A zrI jinazAsanarUpI caMdrakone rUci karanAra na hoya ? bhAvArthaH jinAgamarUpI zItaLatA ApanAro caMdra sIne rUcikara thAya che, kAraNa ke te adhyAtmarUpI amRtane pragaTa kare che, ane mana, vacana, kAyAnA vikArathI utpanna thayelA doSone jinavANI rUpI amRta naSTa kare che. jema caMdranA kiraNathI kamaLa khIle tema jIvamAM adhyAtmabhAvanAo pragaTe che. tathA zuddhanaya vaDe tarka virodha rahita A jinAgama naigamAdika no vaDe pramANita che. te tattvanA abhilASIne atyaMta rucikara thAya che. 420 : adhyAtmasAra
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ [72] vAnagRgusUtrato matanamU, ventinAM sadA ! sAGkhyAnAM tata eva naigamanayAda, yogazca vaizeSikaH // zabdabrahmavido'pi zabdanayataH, sarvanayairgumphitA / jainI dRSTiritIha sArataratA, pratyakSamuvIkSyate // 6 // mUlArthaH bauddhano mata RjusUtra nayamAMthI thayo che, vedAMtIonuM darzana-saMgrahanayane AzrayIne thayuM che, sAMkhyono mata paNa te saMgrahanayathI ja thayo che, yoga tathA vaizeSikano mata naigama nathI thayo che, tathA zabdane ja brahma mAnanArA mImAMsakono mata zabdanayamAMthI thayo che paraMtu jaina darzana to sarvanayo vaDe guMphita che, tethI A jaina darzana vizenI atyaMta zreSThatA pratyakSa ja dekhAya bhAvArtha jainAgamanI vizALatA ane madhyasthatA adbhuta che. sAMkhya, bauddhAdi matamAM nayanA ekAMta pakSa hoya che. jyAre jainAgamanA vividha nayomAM te darekanA ekAMta matano samanvaya thAya che. bauddhamata : vartamAnamAM utpanna thayelI avasthAne mAne che. RjusUtra naya vedAMta - advaita : mAtra jJAna svarUpa AtmAne svIkAre che. saMgrahanaya sAMkhya : AtmAne phUTastha nitya zuddha mAne che. - saMgrahanaya naiyAyika : sAmAnya ane vizeSadharmane bhinna mAne che - naigamanaya jaiminI : vedavacanane brahmarUpa mAne che. sarvajJano abhAva mAne che - zabdanaya Ama dareka darzana eka nayano Azraya karanArA che tethI tattvanI samagratAne nyAya maLato nathI. paNa jinavacana samagra nayovaDe gUMthAyelA che. tethI sarvamatomAM tenuM zreSThapaNuM pratyakSa che. 0i] uSmAM nAma paroti rahena, naiva nivinI ! nAbdhi sindhujalaplavaH suragiri, grAvA na cAbhyApatan // evaM sarvanayaikabhAvagarimasthAnaM jinendrAgamam / tattadarzanasaGkathAMzaracanArupA na hantuM kSamA // 7 // Agamastuti adhikAra : 421
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ advitIya bhAvanA darzanonI kathA sarvanayone mUlArtha : uSmA (dhAma) sUryane dUra karI zakato nathI, agninA kaNiyAno samUha agnine dUra karI zakato nathI, nadInA jaLanuM pUra samudrane dUra karI zakatuM nathI, tathA sanmukha paDato pASANa merU parvatane haThAvI zakato nathI, te ja pramANe sarva nayonA advitIya bhAvanA gauravavALA sthAnarUpa jinendranA Agamane tenA aMzanI racanArUpe te te darzanonI kathA parAbhava karavA samartha nathI. bhAvArtha H Ama uparanI upamAo vaDe sarvanayone samanvaya karanArAM jinAgamono, te te darzano parAbhava karI zake tema nathI. [881] duHsAdhyaM paravAdinAM paramata kSepaM vinA svaM matam / tatkSepe ca kaSAyapaGkalaluSaM, cetaH samApadyate // so'yaM niHsvanidhigrahavyavasitaH, vetAlakopakramaH / nAyaM sarvahitAvahe jinamate tatvaprasiddhayarthinAm // 8 // mUlArtha : anya dharmIone para matano tiraskAra karyA vinA potAno mata sAdhavo duSkara che, ane te tiraskAra karavAthI mitta kaSAyarUpI pake karIne kaluSa (malina) thAya che. te A nirdhananA nidhAnane grahaNa karavAmAM udyamavaMta thayelo vetAlanA kopano vega che, ane te vega tattvajJAnanA arthIone sarvane hitakara evA jinAgamane viSe nathI. bhAvArtha : anya darzanonA matano tiraskAra karavo ke niMdA karavI te to manane kaSAyarUpI kAdava vaDe malina karavA jevuM che. paraMtu jinAgama to pAramArthika jJAnanA prayojanavALuM che, sarvanA hitane jANanAruM che, tethI anya matano tiraskAra na karatAM, te te darzanone alaga alaga na dvArA samanvaya karyo che. ane temanA mAhAbhyano paNa vistAra karyo che. [2] vArtA satti sahastrazaH pratimata, jJAnAMzavama | cetastAsu na naH prayAti nitamAM, lInaM jinendrAgame // notsarpanti latAH kati pratidizaM, puSpaiH pavitrA madhau / tAbhyo naiti ratiM rasAlakalikAraktastu puMskokilaH // 9 // 422 : adhyAtmasAra
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : dareka darzanamAM jJAnanA lezathI jeno krama bAMdhelo che; evI hajAro vArtAo che, to paNa jinezvaranA AgamamAM atyaMta lIna thayeluM amAruM mana te vArtAo tarapha jatuM nathI, kema ke vasaMta RtumAM dareka dizAe puSpothI pavitra evI keTalI latAo nathI dekhAtI ? arthAt ghaNI dekhAya che, to paNa AmranI maMjarImAM Asakta thayelo kokila pakSI te latAo para prIti pAmato nathI. bhAvArtha : dareka matamAM jJAnanA aMza vaDe hajAro vRttAMto che. chatAM paNa pUrvApara avirodhane darzAvanArAM jaina darzananA siddhAMtomAM amArI zraddhA che, te kyAre paNa mithyA thavAnI nathI. kAraNa ke te darzanakAronAM vidhAno kyAM to ekAMtapakSI che. ane kyAM to paraspara virodhI che. [2] zabdo vA matirAva vasuvA,nAtiH kriyA vAgudA zabdArthaH kimiti sthitA pratimataM, sandehazaGkavyathA // jainendre tu mate na sA pratipadaM, jAtyantarArthasthiteH / sAmAnyaM ca vizeSameva ca yathA, tAtparyamanvicchati // 10 // mUlArtha: zuM A AtmA zabdarUpa che? buddhirUpa che ? artharUpa che ? dravyarUpa che? jAtirUpa che ? kriyArUpa che? guNarUpa che? ke zabdArtharUpa che ? A pramANe dareka matamAM saMdeharUpI zalyanI vyathAo rahelI che. paraMtu jinendranA matamAM to dareka pade jAtyAMtarano artha hovAthI te saMdehanI vyathA che ja nahIM, kAraNa ke sAmAnya ane vizeSa ja yathArtha tAtparyane zodhe che. bhAvArtha : anya darzanomAM to dareka pada-siddhAMta mATe kaMIka saMbaMdha joDavAno hoya che. jema ke AtmA dhvanirUpa che ? buddhirUpa che ? dravyamAtra che ? mati, jAti kriyA ke guNa svarUpa che ? AvI saMdeha vedanA che. jyAre jina siddhAMtamAM to dareka padArthanI vyavasthA saMdeharahita che. kema ke padArthanA pariNamananuM ane mULa svarUpanI zuddhatAnuM temAM nirUpaNa che. vastunuM svarUpa sAmAnya ane vizeSa baMnethI siddha che. jyAre anya darzanamAM tattvanI sAmAnya sattA ane Agamastuti adhikAra : 423
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa sattA jevA siddhAMto nathI. jinAgamamAM cha dravyo vaDe yathArtha nirUpaNa kareluM che. [884] yatrAnarpitamAdadhAti guNatAM, mukhyaM tu vastvarpitam / tAtparyAnavalambanena tu bhaved, bodhaHsphuTaMlaukikaH // sampUrNaM tvavabhAsate kRtadhiyAM, kRtsnAdvivakSAkramAt / tAM lokottarabhaGgapaddhatimayIM, syAdvAdamudrAM stumaH // 11 // mUlArthaH jene vize anarpita vastu gauNapaNAne pAme che, ane arpita vastu mukhyatAne pAme che, tathA tAtparyanuM AvalaMbana karyA vinA ja laukika jJAna phuTa thAya che, ane kuzala buddhivALA puruSone samagra vivalAnA kramathI saMpUrNa vastu bhAse che, te alaukika racanAnI paddhativALI syAdvAda mudrAnI ame stuti karIe chIe. bhAvArtha : saptabhaMgIyukta syAdvAvAdanI zailInuM ame mAhAtya svIkArIe chIe. temAM vastunuM svarUpa gauNa ane mukhyapaNAne pAme che. koI padArthanA nirUpaNamAM anyonya nayanI mukhyatA ane gauNatA hoya che. AvuM jainAgamanuM svarUpa tattvanA jANanArane samajAya che. alpabuddhivALAne vyAmoha utpanna kare che. alpa buddhivALI vastunA aneka guNadharmone samajato nathI. jyAre samyadRSTi AtmA vastunA aneka guNa dharmano jANakAra hovAthI ke zraddhA hovAthI saMpUrNa bodhane pAme che. jema ke tattvanA nirNaya mATe nizcayano pakSa kare che. ane sAdhanA mATe vyavahArano pakSa karI gauNatA ane mukhyatAno svIkAra kare che. [] AtmIyAnumavAthayArthaviSayothukIyamaH | mlecchAnAmivasaMskRtaM tanudhiyAmAzcaryamohAvahaH // vyutpattipratipattihetuvitatasyAdvAdavAggumphitam / taM jainAgamamAkalayya na vayaM, vyAkSepabhAjaH kvacit // 12 // mUlArtha : potAnA anubhavano Azraya ja jenA arthano viSaya che evo paNa je jinAgamano uccakrama te plecchone saMskRta bhASAnI jema alpa buddhivALAne Azcarya tathA moha utpanna karanAra che. tevA 424 : adhyAtmasAra
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyutpatti, pratipakSI hetu ane vistAravALA syAdvAdanI vANIthI racAyelA jinAgamane jANIne ame koI paNa ThekANe vyApane bhajanArA thatI nathI. bhAvArtha: AvA utkRSTa jainAgamanI racanA svAnubhavanA AdhAre thaI che. bhrAMtirahita jJAna vaDe Agama ane Atma anubhavanA AzrayathI siddhAMtonuM pratipAdana karyuM che. AthI a5 mativALAne atyaMta AzcaryakArI che. alpajJane na samajAya te svAbhAvika che. [is] mUrta sarvavatasya vivita, nainezavara zAsanaY / tasmAdeva samutthitairnayamataiH, tasyaiva yatkhaNDanam // etatkiJcana kauzalaM kalimalacchannAtmanaH svAzritAm / zAkhAM chettumivodyatasya kaTukodAya tArthinaH // 13 // mUlArthaH sarva vacanane prApta thayelA abhiprAyanAM mULabhUta A jinezvaranuM zAsana prasiddha che. te jinAgamathI ja utpanna thayelA nayanA mato vaDe tenuM ja je khaMDana karavuM, te to potAnA AzrayarUpa zAkhAne chedavA udyamavaMta thayelA mANasanI jema pApamayathI AcchAdita thayelA taskRrthIonI tuccha kuzaLatA kaTu (aniSTa) rUpane mATe che. bhAvArtha : sarvazAstravacanonA kathanonuM mULa jinavANI che. temAM vividha prakAranA niyamo che, te ja koI eka naya vaDe tenuM khaMDana karavuM te anarthakArI che. arthAt je zAkhA para Asana che tene ja chedavA jevI mUrkhAI che. jene jainAgamanI vizALatAno bodha hitakArI che. tene ja eka nayamAM pUravo te anartha che. [887] tyaktavonmAdavibhajyavAdaracanAmAkarNya karNAmRtam / siddhAntArtharahasyavit kva labhatAmanyatra zAstre ratim // yasyAM sarvanayA vizanti na punarvyasteSu teSveva yA / mAlAyAM maNayo luThanti na punarvyasteSu mAlApi sA // 14 // mUlArtha: tyAga karelA unmAdavaDe vibhAga karavAne yogya evI vAda racanArUpa karNAmRtane sAMbhaLIne siddhAntanA arthanA rahasyane jANanAra puruSa bIjA kayA zAstramAM prIti pAme ? ke je racanAmAM Agamastuti adhikAra : 425
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva niyono praveza che, paNa bhinnabhinna evA te nayone viSe te racanA nathI. kema ke mALAmAM maNi hoya che paNa pRthaka pRthaka evA maNiomAM te mALA hotI nathI. bhAvArtha : je jijJAsu unmAdathI utpanna thayelA potAnA ekAMtika matane tyAge che. te anekAMtavAdanA rahasyanuM pAna kare che, te siddhAMtanI gUDhatA pAme che, tene pachI anya zAstromAM ruci thatI nathI. jema mALAmAM maNi hoya che paNa maNimAM mALA hotI nathI, aneka maNionA kramathI mALA bane che. tema eka eka nayane svIkAranArA vastunA pUrNasvarUpane jANatA nathI. paraMtu sarvanayonA samanvaya vaDe te jaNAya che. [888] anyonyapratipakSAvavitathAn, svasvArthasatyAnayAn / nApekSAviSayAgrahairvibhajate, mAdhyasthyamAsthAya yaH // syAdvAre supathe nivezya harate, teSAM tu digRDhatAm / kundendupratimaM yazovijayinastasyaiva saMvarddhate // 15 // mUlArtha : paraspara zatrubhAvane lIdhe niSphaLa ane potapotAnA arthamAM satya evA nayono je puruSa apekSA viSayanA Agraha vaDe madhyasthapaNAno Azraya karIne vibhAga kare che, tathA je mANasa syAdvAdarUpI sArA mArgamAM cittane sthApana karIne te nayonI dimUDhatAno nAza kare che, te ja vijayavaMta puruSanuM kaMda puSpa tathA caMdranA jevo ujvaLa yaza vRddhi pAme che. bhAvArtha : nayomAM anyonya virodhAbhAsane lIdhe parapakSamAM niSphaLa TharatA chatAM potapotAnA pakSamAM sAcA TharatA nayone syAdvAdI madhyasthabhAve yogya rIte grahaNa kare che. anyonya nayonI gauNa mukhatAnI apekSAne grahaNa kare che. te sanmArgamAM nipuNa evA nyAyamArgamAM cittane sthApana kare che. ane virodhAbhAsanuM nivAraNa kare che. tevA samyagRSTivaMta AtmA nirmaLa "yazane pAme che. ahIM "yaza" zabda vaDe graMthakAre yazavijaya nAmane sUcita karyuM che. Agama stuti adhikAra pUrNa 426 : adhyAtmasAra
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ anubhavAdhikAra prastuti anubhava adhikAramAM graMthakAre caMcaLa ane ekAgra cittanI avasthAo darzAvI che. temAM cittamAMthI jema jema mohano vikAra naSTa thAya che. tema tema citta samAdhi avasthAne pAme che. samAdhi avasthAne pAmeluM citta svAnubhava vaDe nijAnaMdane pAme che. vaLI AtmA traNa prakAra darzAvIne paramAtma svarUpanI prAptinuM rahasya darzAvyuM che. kevaLa viSayamAM bhamatA manavALo jIva bahirAtmA che. paraMtu jene saMsAranI tucchatA ane niHsAratAno bodha pariNamyo che te mahAtmA aMtarAtmadazA pAmIne aMze svAnubhUti pAme che. ane e ja AtmA karmamukta thaI paramAtmApaNe pragaTa thAya che. vaLI graMthakAra kahe che ke ame zuddha-pUrNa AcArane pALavA asamartha chIe tethI icchAyoganuM ArAdhana karazuM. joke icchAyoga vikalpavALo che. chatAM zuddha dharma karavAnI sAcI aMtaraMga icchA te icchAyoga' che. vaLI A IcchAyogavALo sAdhaka samaSTivaMta che. kRtArtha che. dharmabhAvanAne pragaTa karavA pratikramaNa Adi sUtromAM paNa icchA yogano saMketa che. icchAmi, IcchakAra jevA zabdono bhAvArtha A icchAyoga che. IcchAyoganuM lakSaNa cittanI nirdoSatA che, nirdabhapaNuM che. AthI to graMthakAre prAraMbhamAM daMbhatyAga adhikAramAM sAdhakane jAgRta karI dIdho che. ke jo daMbha haze to tArI dIrdhakALanI sAdhanA paNa niSphaLa jaze. ane samyakta adhikAramAM to kahyuM ke samyagudarzana vagara tArI sAdhanA tane paribhramaNathI mukta nahi kare. AtmajJAna vagaranuM jANeluM sarva vyartha jaze. vaLI icchAyoga apUrNa hovAthI ahIM pramAda paNa che. eTale aMze pramAda dUra thAya, moha zame teTalo adhyAtma vikAsa thAya. tyAra pachI sAdhaka zAstrayogane pAtra thAya che. arthAt AgamanA bodhanuM dRDhapaNuM che. zAstrayogathI bodhane pAmIne sAdhakamAM sAmarthya anubhavAdhikAra : 427
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ yoga Ave che. jemAM Atma sAmarthyanI vizeSatA che. tyAM zAstranuM sthUla avalaMbana chUTI jAya che, ane AtmAnubhavarUpa jJAnayoganuM avalaMbana rahe che. A sAmarthyayoganuM sAdhana siddhapada sudhI laIjAya che. AthI sAmArthyayoga anubhavagocara vacanAtIta che. jeo AvA svAnubhavathI rahita che. teo adhyAtmamArgano nizcaya paNa karI zakatA nathI. kevaLa bAhya kriyAmAM rokAI jAya che. kyAM nayavAdamAM aTake che. dhana, mAna, parivAra, ema aneka prakAre indriya sukhamAM jagatanA jIvo Asakta hoya che. tevuM sukha meLavavA ghaNo parizrama kare che. paraMtu nirdoSa Atmika ke satsukhA AkAMkSI koI virala jIva hoya che. kAraNa ke AvuM Atmika satsukhaM indriyajanya sukhanA kAraNothI taddana viparIta che. temAM AkAza ane gagana jeTaluM aMtara che. Atmikasukha nijasvarUpamaya hovAthI temAM bAhya sAdhanonI jarUra nathI. te atIndriya sukha che, jema jema tenI vRddhi tema tema tRptino anubhava thAya. AthI bAhya viSayonI tRSNA naSTa thaI jAya che. tyAre sAdhakane pote zuddha caitanyasvarUpa evo AtmA chuM tenuM niraMtara smaraNa rahe che. AthI krame karI devya ane bhAva karmo naSTa thatAM AtmA nirAkuLa AnaMdano anubhava kare che. arcitya, anutpanna, avinAzI, akalaMka, alaukika ane svayaMbhu evA zuddhAtmAnuM sAmarthya evuM che ke te paramAtma svarUpamAM ja ramaNatA karIne paramazAMtine pAme che. anubhave che. evI zuddha anubhUti te muktadazA che. - mumukSu, sAdhaka prathama sadgurunA bodha vaDe potAnA zuddha svarUpamAM zraddhA kare che, ke huM dehAdi padArtha nathI paNa zuddhAtmA chuM. tyAra pachI te bhAvanuM parizIlana kare che. ema cothA guNasthAnathI AMzika svAtmAnI anubhUti pAmI. temAM vizeSa kuzaLa thaI prajJA vaDe zuddhAtmAmAM sthira thaI, AtmA sukhano anubhava kare che. 428 : adhyAtmasAra
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhale, sAdhaka gRhastha hoya; te cha AvazyakAdi tathA vratAdinuM pAlana kare, tyAra pachI vairAgya ane saMyamanI vRddhi thatAM zuddhAtmAmAM sthira thAya che. svAtmAnubhavamAM lIna thaI, anukrame guNazreNi para ArUDha thaI pUrNasvarUpane prApta kare che. anaMtakALa sudhI svarUpanA sukhamAM ja rahe che. prabaMdha 7mo adhikAra 20mo anubhavAdhikAra (anubhavasvarUpa) [ss2] zAstroparzitavizA, nitIpradaSARtuSAnuM ! priyamanubhavaikaveyaM, rahasyamAvirbhavati kimapi // 1 // mUlArtha : zAstra dekhADelI dizAvarDa jeno asagraha, kaSAya ane kaluSatA nAza pAmyA che evA puruSone anubhava vaDe ja jANavAlAyaka kAMIka ISTa rahasya pragaTa thAya che. bhAvArtha: AgamazAstranA avalaMbanathI dareka nayonA yathArtha samanvayathI jemanA kadAgraha gaLI gayA che, vaLI jemanA aMtaraMga krodhAdi kaSAyo tathA mananI malinatA zamI gayA che, tevA upazama svarUpa puruSo potAnA anubhavathI vastusvarUpanA jJAna vaDe Atmahita mATe adhyAtmanA rahasyane pragaTa kare che. [810] prathamAbhyAsavilAsAdA-virbhUyaiva yatkSaNAllInam / vakhyattaLa vizvana-sanamukti manaH sukta + 2 || mUlArtha : je rahasya prathama abhyAsanA vilAsathI pragaTa thaIne kSaNavAramAM tallIna thayelA manane yuvatI strInA manohara vilAsanI jevuM atyaMta AturatAvALuM kare che. bhAvArtha H AvuM adhyAtmanuM rahasya abhyAsIone Atma svarUpamAM ramaNa karanAruM thAya che. bhogI jIvane jema strI saMyogano vilAsa AturatA utpanna kare che tema adhyAtma yogIne adhyAtmanA rahasyo AtmavikAsanI vRddhi mATe Atura kare che. anubhavAdhikAra : 429
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ [891] suviditayogairiSTaM, kSiptaM mUDhaM tathaiva vikSiptam / ekAgraM ca niruddhaM, cetaH paJcaprakAramiti // 3 // mUlArtha : yogane sArI rIte jANanArA (yogIo) e kSipta, mUDha, vikSipta ekAgra ane niruddha e pAMca prakAranuM citta jANyuM che. bhAvArtha : AtmasvarUpa yogane jANanArA yogIoe cittane uparokta pAMca prakAre jANyuM che. kSipta = rAgAdimAM magna, mUDha = Aloka paralokanA hitanA viveka rahita. vikSipta = rakta-virakta bhAvathI mizra ekAgra = samAdhimAM sthira niruddha = bAhya viSayathI mukta, svabhAvamAM sthira pAMca prakAranA manane vistArathI samajAve che. [22] viSaSatteipura, pura sthitepuranizitaranasI/ sukhaduHkhayugbahirmukha-mAmnAtaM kSiptamiha cittam // 4 // mUlArtha : kalpita ane sanmukha rahelA viSayomAM rAga vaDe sthApana kareluM sukha ane duHkhathI yukta tathA adhyAtmathI bahirmukha evA cittane ahIM kSipta nAma kaheluM che. bhAvArtha : A zlokamAM kSipta cittane vizeSa prakAre batAvela che. jenuM mana kevaLa indriyanA viSayone bhogavyA hoya tenI skRtinI kalpanA kare che, ke bhAvimAM maLavAnA viSayonI kalpanAmAM rAce che. kAM to vartamAnamAM maLelA viSayomAM magna thAya che, vaLI te te viSayomAM anukULatA maLe sukha mAne che, ane pratikULatA maLe to duHkha mAne che, evA parAvalaMbI cittanI dazA kevaLa bahAranA padArthomAM ja bhramaNa karavAnI hovAnI te bahirmukha cittane kSipta nAma ApyuM che. AvA cittavALo jIva paribhramaNane pAme che. [s62] zodhiimanimartA, viruddhanu vattomUnA / kRtyAkRtyavibhAgA-saGgatametanmano mUTam // 5 // 430 : adhyAtmasAra
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : je mana tamoguNanA bahupaNAthI viruddha kAryomAM krodhAdi vaDe niyamita thayeluM tathA kRtya ane akRtyanA vibhAge karIne rahita, te mUDha nAmanuM mana kaheluM che. bhAvArtha H A zlokamAM mUDha manane vizeSa prakAre jaNAve che. je mana tamasa prakRtine AdhIna che, te haMmezAM svArthIpaNAmAM potAnA ja sukhane jue che. anyanA sukhane paNa paDAvI levAnA upAya kare che. mane ja badhuM sukha maLavuM joIe tema mAne che, tethI tenAM kAryo paNa hitanI viruddha hoya che. Ama tenI prakRti paNa atyaMta AvezavALI hoya che. tenAmAM kRtya ke akRtyano viveka nathI tevA cittane "mUDha" kahyuM che. [24] satvokehita-sunitAneSa sunitAney I. zabdAdiSu, pravRttaM, sadaiva cittaM tu vikSiptam // 6 // mUlArtha : satya guNanA adhikapaNAne lIdhe duHkhanA kAraNothI rahita ane zabdAdika sukhanA kAraNomAM niraMtara pravRtti thayeluM je citta te "vikSipta" nAmanuM kahevAya che. bhAvArtha : A zlokamAM vikSipta nAmanA mananI vizeSatA kahe che. tamasa prakRtimAM koI bhAgyayoge kaMIka maMdatA Ave. to tenuM citta rajasa prakRtivALuM thaI, kaMIka badalAya che. "mAruM" "mAruM" kaMIka zame che. tyAra pachI jo satva prakRtino utkarSa thAya to paropakAra jevI vRttine kAraNe tathA cittamAM kaMIka samatA pedA thavAnI tenI AtmabhAvanA vRddhi pAme che. AthI tenA duHkhanAM kAraNo dUra thAya che. joke hajI bhAvanI mitratA hovAthI sukha bhoganI pravRtti hoya che. chatAM have tene saMsArano bhaya lAge che. tevA cittane "vilita" kahyuM che. [895] adveSAdiguNavatAM, nityaM khedAdidoSaparihArAt / saddazapratyayasaGgata-mekAgraM cittamAmnAtam // 7 // mUlArtha adveSAdika guNavALAne niraMtara kheda vigere doSanA parihArathI samAna pariNAmane pAmeluM je mana, te ekAgra kaheluM che. anubhavAdhikAra : 431
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha : yogIo uparanA traNa manane viSe pravRtti karatA nathI. paraMtu zuddha avalaMbanamAM ekAgra rAkhe che. paramAtma svarUpanA dhyAvana mATe yogI cittane abhaya, aSa ane akheda rAkhe che. svarUpanA bhAnavALA te yogIone maraNa, saMyoga-viyoga ke anya prakArano bhaya hoto nathI. vaLI adhyAtma sAdhanAmAM koI aruci ke thAka anubhavatA nathI. kheda ke dveSa jevA bhAvono parihAra karI kevaLa samatAbhAvane pAmeluM temanuM citta "ekAgra" kaheluM che. [896] uparatavikalpavRttika-mavagrahAdikamacyutaM zuddham / __ AtmArAmamunInAM, bhavati niruddhaM sadA cetaH // 8 // mUlArtha : jenA vikalpo nivRtta thayA che evI vartanAvALuM ane pratibaMdhAdikanA kramathI pRthapha thayeluM AtmArAma munionuM je ujvaLa citta te niruddha kahevAya che. bhAvArtha : vikalpothI rahita niruddha manavALA yogIjano potAnA svarUpamAM ramaNatA kare che. jemanA cittamAM vikalpanA taraMgo UThatA nathI. temane koI dravyathI priyatA ke apriyatAno pratibaMdha nathI. koI kSetrathI anukULa ke pratikULatAno pratibaMdha nathI. kALathI koI samayano ArAdhanAmAM pratibaMdha nathI. ThaMDI garamIno vikalpa nathI. bhAvathI vikalpa rahita apratibaddhapaNe vicare che. vaLI koI jIvo pratye sneharAga jevuM baMdhana nathI. parapadArthane viSe kaMI karavAnI kalpanAo nathI. arthAt sarva prakAre pRthaka-alaga thayeluM temanuM citta sarvadA ujvaLa pariNAmavALuM hovAthI "niruddha" kahevAya che. [897] na samAdhAvupayogaM, timrazcetodazA iha labhante / satvotkarSAta sthame samAdhisuvatizayata || 6 | mUlArtha A samAdhimAM pahelI traNa cittanI avasthA upayogane pAmatI nathI. paNa satvanA utkarSane lIdhe, dhairyane lIdhe tathA atizaya sukhane lIdhe chellI be mananI avasthAo upayogane pAme che. bhAvArtha : kSipta kevaLa barNimukha, mUDha vivekahIna, ane vikSipta eTale kAmabhogamAM kaMIka caMcaLatAvALuM citta samAdhine ke ekAgra 432 : adhyAtmasAra
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnane yogya banatuM nathI. mATe yogIone e traNa dazA tyAjya che. paraMtu cothI ekAgratA pAmeluM ane sarva vikalpothI nivRtta thayeluM cita arthAt ekAgra ane niruddha nAmanI cittanI avasthAo upAdeya che. sAdhakane mATe samAdhimaya, svarUpamaya che. [898] yogArambhastu bhave-dvikSipte manasi jAtu sAnande / kSiNe mUDha vAsminuM, custhAne mati niyameva | 10 | mUlArthaH kadAca vikSipta mana AnaMdavALuM thayuM hoya to temAM yogano AraMbha thaI zake che, paNa A mana sita ane mUDha hoya to avazya vyutthAna ja thAya che. bhAvArtha jo vilita mana mizra dazAne badale nirdoSa prasannatAvALuM bane to kadAca samAdhinI prAptinA upAyono tyAM AraMbha thaI zake paraMtu kSita ane mUDha dazAmAM yogano AraMbha thato nathI. tyAM to mana kevaLa viSayAkAra thaI bahAranA padArthomAM ke viSayomAM bhamatuM ja rahe che. te patanane pAme che. [899] viSayakaSAyanivRttaM, yogeSu ca saJcariSNu vividheSu / gRhakhelabAlopama-mapi calamiSTaM mano'bhyAse // 11 // mUlArtha : viSayo ane kaSAyothI nivRtta thayeluM, vividha prakAranA yogone viSe gamana karanAruM ane gRhanA AMgaNAmAM krIDA karatAM bALaka jevuM mana capaLa hoya to paNa abhyAsa dazAmAM te ISTa bhAvArtha : viSaya kaSAyothI nivRtta thayeluM, mokSanA mArganA upAyone ArAdhanAra mana kadAca caMcaLa dazAmAM hoya to paNa abhyAsakALamAM yogasAdhanA mATe yogIone ISTa hoya che. jema AMgaNAmAM nAnuM bALaka ramatuM hoya to tene khovAI javAno ke kAMI hAni thavAno bhaya nathI, tema yogIonuM viSaya kaSAyathI nivRtta thayeluM mana mokSanuM prayojanabhUta kaMI paNa samyagu pravRtti kare, temAM kaMI capaLatAvALuM thAya to paNa te hAni karatuM nathI. abhyAsakALamAM te pramANe mokSanA upAyo karavA ISTa che arthAtu anubhavAdhikAra : 433
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakti saMyama svAdhyAya jevA upAyo iSTa che. bhale bhogAdithI caMcaLatA ho paNa tenAthI dUra rahevAnA upAyo upakAraka che. [o00] vacanAnuSThAnAta, yAtAyAta 7 sAtivAravi| ceto'bhyAsadazAyAM, gajAGkuzanyAyato'duSTam // 12 // mUlArtha : zAstranA anuSThAnamAM raheluM mana joke gamana-agamana karavAthI aticAra sahita thayeluM hoya to paNa te abhyAsa dazAmAM gajAMkuzanA dRSTAMtavaDe adUSita che. bhAvArtha : zAstravihIta prIti, bhakti ane svAdhyAya Adi anuSThAnovALuM citta kadAca gamanAgamananA doSavALuM hoya to paNa jema hAthI aMkuza vaDe vaza rahe che, tema caMcaLa mana paNa abhyAsa vaDe yogIone te mArgAnusArI pariNAmavALuM thAya che. arthAt mArgane viSe ja rahe che. [901] jJAnavicArAbhimukhaM, yathA yathA bhavati kimapi sAnandam / arthaiH pralobhya bAhyairanugRhNIyAttathA cetaH // 13 // mUlArtha : jema jema citta kaMIka (dharmakAryamAM) AnaMda yukta ane jJAna tathA vicAranI sanmukha thatuM jAya, tema tema bAhya padArtho vaDe tene lobha pamADIne vaza karavuM. bhAvArtha : citta jema jema jJAnAdimAM ke ratnatrayanA dharmabhAvanAM sanmukha thatuM jAya tema tema tene zubha AlaMbanamAM joDIne dharmakAryamAM vizeSa pravRtta karavuM. mananI gati ati caMcaLa che. jo tene koI zuddha avalaMbananA doraDe bAMdhavAmAM Ave to te te avalaMbanamAM lInatA sAdhakane mukti sudhI sAtha Ape che. [602] amirupaninapratimAM, viziSTapavAvavarNatvanAM ca / puruSavizeSAdikama-pyata evAlambanaM bruvate // 14 // mUlArja H e ja kAraNathI suMdara jina pratimAne, viziSTa prakAranA pada, varNa ane vAkyanI racanAne tathA vizeSa prakAranA puruSa vigerene paNa AlaMbanabhUta kahelA che. bhAvArtha : zubha avalaMbano dvArA manano nigraha karI zakAya che 434 anuMsAra
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ te mATe manohAriNI jina pratimA, tenA guNo ane varNanI stuti AlaMbanabhUta kahyA che. vaLI sat puruSonA vacanabodhanI smRti ane ciMtana tathA te mahApuruSonA jIvana-prasaMgo sAdhakane AlaMbanabhUta [903] AlambanaiH prazastaiH, prAyo bhAvaH prazasta eva yataH / rUti sAtavanayojI, manaH zumAna kathA | 9 mUlArtha : jethI karIne prazasta AlaMbano vaDe prApta karIne prazasta bhAva ja thAya che. tethI karIne AlaMbananA khapavALA yogIe manane zubha AlaMbanavALuM karavuM. bhAvArtha: AthI pUrNatA pAmatA pahelAM yogIoe AlaMbananI AvazyakatA anusAra te grahaNa karavA, yadyapi AlaMbana e para dravya che. chatAM AlaMbano zuddha hovAthI sAdhakane aMtaHkaraNanI zuddhimAM sahAya kare che. nirAlaMba sthitimAM sAdhaka praveza kare che, tyAre te te AlaMbano chUTI jAya che ane sAdhaka svAvalaMbana vaDe kArya siddha kare che. [904] sAlambanaM kSaNamapi, kSaNamapi kuryAnmano nirAlambam / ityanubhavaparipAkAdAkAlaM syAnirAlambam // 16 // mUlArtha : manane kSaNavAra AlaMbanavALuM karavuM ane kSaNavAra AlaMbana rahita karavuM. ema karatAM karatAM anubhavano paripAka thavAthI mana jiMdagI paryata AlaMbanarahita thAya che. bhAvArtha : yogAbhyAsIoe AlaMbana laIne paNa kSaNavAra AlaMbanarahita thavAno abhyAsa karavo. punaH punaH ema karatA mananI sthiti yogya thavAthI AlaMbanarahita thaI jAya che. prAraMbhamAM koI para dravyanuM avalaMbana levAthI citta temAM ekAgra thAya che. vaLI pAchuM citta viSayane choDI de che. paraMtu punaH punaH ema abhyAsa karavAthI mana ekAgra thAya che. [905] AlambyaikapadArthaM, yadA na kiJcidvicintayedanyat / anupanatendhanavahniva-dupazAntaM syAttadA cetaH // 17 // anubhavAdhikAra arajI
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlArtha : jyAre mana eka padArthano Azraya karIne te vinA bIjuM kAMI paNa ciMtave nahIM, tyAre jene Idhana prApta thayAM nathI evA agninI jema te mana (pariNAma) zAMta thAya che. - bhAvArtha : te kevI rIte te kahe che ke jema agnine baMdhana na maLe to te zAMta thAya che tema citta jyAre eka ja avalaMbanamAM sthira thAya che, cittamAM kaMI paNa vikalpa na UThe tyAre citta paNa zAMta thaI jAya che kAraNa ke tene vikalponuM kAraNa maLatuM na hovAthI svaye zAMta thaI jAya che. [906] zokamadamadanamatsara-kalahakadAgrahaviSAdavairANi / lIyane zattaharAmanumava vAtra sAkSI naH || 1 // mUlArtha : zAMta hRdayavALAnA zoka, mada, kAma matsara, kalaha kadAgraha viSavAda ane vaira ene sarve kSINa thAya che. A bAbatamAM amAro anubhava ja sAlIrUpa che. bhAvArtha : aho ! graMthakAre A zlokamAM anubhavavANI uccArI che, ke vikalpa rahita zAMta cittavALA yogIne zokAdi sarva prakAranA vibhAva kSINa thAya che. tema amAro (zAstrakAra - yogIono) anubhava che. yogIone jagatanA jIvo sAthe rAgAdi saMbaMdha na hovAthI temanA viyogano zoka Upajato nathI. kaSAyono parihAra thayo hovAthI mada ke kAma uttejita thato nathI. anya jIvo sAthe samabhAva hovAthI temanA pratye dveSa ke ahaM pedA thatA nathI. koI padArthamAM mArApaNAno bhAva na hovAthI kaleza thato nathI. zubha ho, azubha ho cittamAM koI AkAMkSA na hovAthI Agraha paNa nathI ane koI sAthe mata bheda na hovAthI yogI sadAya vikhavAda rahita prasanna che, te anubhavasiddha che. [907] zAnte manasi jyotiH, prakAzate zAntamAtmanaH sahajam / mammImavatravidyA, modaddhAnta vinayati 12 mUlArtha : mana zAMta thaye chate AtmAnI svAbhAvika ane zAMta jyoti prakAze che. avidyA bhasmIbhUta thAya che ane moharUpI 436 : adhyAtmasAra
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMdhakArano laya thAya che. upara kahyA te doSonAM kSINa thavA jenA cittamAM samatA pedA thaI che tevA yogIjanomAM jJAnarUpa prakAza pragaTe che. bhAvArtha mana nirvikAra thatAM AtmAnuM sahaja zuddha svarUpa caitanya prakAza pAme che, arthAta pragaTa thAya che. tyAre moha ane ajJAna nAza pAme che, kAraNa jJAnanA pragaTavAthI aMdhakAra samA te zatruo TakI zakatAM nathI. [908] bAhyAtmano'dhikAraH, zAntahadAmantarAtmanAM na syAt / paramAtmA'nudhyeyaH, sannihito dhyAnato bhavati // 20 // mUlArtha zAMta hRdayavALA aMtarAtmAne bAhya AtmAno adhikAra (avarodho hoto nathI. ane dhyAna karavA yogya paramAtmAnA dhyAna vaDe tene samIpavartI thAya che. bhAvArtha : jagatanA prapaMcathI mukta evA zAMta citta yogIne ahIM bahirAtmaka bhAva hoto nathI, te ja tenI phaLazruti che. te yogI zAMta hRdayavALA thaI aMtarAtmapaNAne pAmI zuddha caitanyanA dhyAnathI paramAtmapadanI samIpa jAya che. Ama jIva bahirAtmabhAvane tyajI adhyAtma rasa dvArA aMtarAtmapaNAne pAme che. tyAre paramAtmAnA dhyAna vaDe svayaM paramAtmasvarUpa thAya che. [909] kAyAdirbahirAtmA, tadadhiSThAtAntarAtmatAmeti / ane zeSopa, paramAtmA vartitastableH | 20 | mUlArtha zarIrAdika bAhyAtmA che, temano adhiSThAtA aMtarAtmapaNAne pAme che, tathA samagra upAdhi rahita evo AtmA te paramAtmA che, ema AtmajJAnIoe kahyuM che. bhAvArtha arthAta dehamAM AtmabuddhivALo bahirAtmA che, AtmAmAM radhiSThita sAbhibhUta te aMtarAtmA che ane samagra upAdhirahita zuddhAtmA paramAtmA che. yogIonuM citta paramAtmA sanmukha thayeluM che, jethI svayaM paramAtmasvarUpane pAme che. anubhavAdhikAra : 437
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ [910] viSayakaSAyAvezaH, tattvA'zraddhA guNeSu ca dveSaH / AtmA'jJAnaM ca yadA, bAhyAtmA syAttadA vyaktaH // 22 // mUlArtha : jyAre viSayo ane kaSAyono Aveza thAya che, tattvane viSe azraddhA thAya che, guNa para dveSa thAya che, ane AtmAnuM ajJAnapaNuM hoya che, tyAre bAhyAtmA spaSTa thAya che. bhAvArtha : A pramANe bahirAtmapaNAnI dazA jaNAve che ke aho ! paramAtmasvarUpa sattAvALo AtmA ajJAnavaza viSaya kaSAyathI parAjita thAya che, tyAre vaLI tene tattvanI zraddhA kyAMthI thAya ? ane ratnatraya jevA guNo pratye rUci paNa kema thAya ? Avo jIva aMtarAtmabhAvane cUkIne kevaLa bahirAtmapaNAne pAmIne paribhramaNa kare che. [111] tatvazraddhAjJAnaM, mahAvratanyapramAparatA 2 | mohajayazca yadA syAt, tadAntarAtmA bhavedvayaktaH // 23 // mUlArtha : jyAre tattva para zraddhA, AtmAnuM jJAna, mahAvrato, apramAdIpaNuM tathA mohano jaya thAya che, tyAre aMtarAtmA spaSTa thAya che. bhAvArtha : bahirAtmapaNAne tyajIne je jIva aMtarAtmapaNuM pAme che, tenI uttama dazA hoya che. sau prathama tene sarvajJanA kahelAM tattvo para ruci thAya che, ruci zraddhAnA baLe te AtmajJAna pAme che. vikasatI dazAmAM vrato ke mahAvratone dhAraNa kare che ane sarva saMga parityAga karI apramAdapaNe rahI mohano kSaya karavA udyamI thAya che, te aMtarAtmA che. [12] jJAna vahaMsanuM, yonirodhaH samagrarmatiH / siddhinivAsazca yadA, paramAtmA syAttadA vyaktaH // 24 // mUlArtha : jyAre kevaLajJAna, yogano nirodha, samagra karmano kSaya ane mokSamAM nivAsa thAya che, tyAre paramAtmA spaSTa thAya che. bhAvArtha : A pramANe paramAtmapaNAnI sarvocca dazA jaNAvI che ke aMtarAtmApaNe pragaTelo dIvo ghAtI karmano nAza karI kevaLajJAna 438 : adhyAtmasAra
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAme che ane Ayu pUrNa thatAM manAdi yogano nirodha thaI, sarva karmakSaya thatAM siddhatva pAme che. graMthakAre A zloka dvArA sAdhakanI vikAsalakSI guNa zreNine yukta avasthAo darzAvI che. tattvanI ruci dvArA samyakta pAmI cothA guNasthAnathI krame karIne caudamAM guNasthAnaka vaDe aMtarAtmA ja svayaM paramAtma svarUpe pragaTa thAya che tenuM rahasya pragaTa karyuM [913] AtmamanoguNavRttI, vivicya yaH pratipadaM vijAnAti / kuzalAnubandhayuktaH, prApnoti brahmabhUyamasau // 25 // mUlAI je puruSa AtmA ane mananA guNonI vRttione dareka pade vivecana karavApUrvaka jANe che, kuzaLa anubaMdhe karIne yukta evo te puruSa brahmapaNAne pAme che. bhAvArtha : aMtarAtma svarUpa vivekI mahAtmAo AtmA ane mananA tamasa, rajasa, ane sAtvika Adi guNonI prakRti jANIne je je guNasthAne jenuM sthApana karavAnuM che, temAM nipuNa che. vaLI heya upAdeyanA viveka sahita AgaLanI bhUmikAne sAdhya kare che. jJAna svarUpa AtmA ane anya padArthono viveka prApta karIne svayaM brahmasvarUpamAM lIna thAya che. [914] brahmastho brahmajJo, brahma prApnoti tatra kiM citram / brahmavidAM vacasApi, brahmavilAsAnanubhavAmaH // 26 // mUlArtha :brahmamAM rahelo brahmajJAnI brahmane pAme temAM zuM Azcarya ? paraMtu brahmajJAnInA vacanathI paNa ame brahmanA vilAsane anubhavIe chIe. bhAvArtha : je zuddha jJAna upayoga vaDe paramAtma svarUpe rahyo che. te svayaM zuddha svarUpanI prApti kare che, evA AtmajJAnIonA upadeza vacanathI ame paNa zuddha caitanyano AnaMda anubhavIe chIe. dIve dIvo pragaTe tema. brahmasvarUpa puruSanA, Apta puruSanA vacanamAM zraddhA rAkhI yogIo kahe che ke ame paNa brahmasvarUpa thaIe chIe. anubhavAdhikAra : 439
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ [11] brahmAdhyavaneSu matuM, brahmASTAvazasahastrapaddamAve| penAsaM tapUrNa, yogI sa brahmaLaH paramaH // 27 // mUlArtha : brahmAdhyayanamAM aDhAra hajAra padanA bhAvo vaDe je brahma kaheluM che, tene je yogIoe saMpUrNa prApta karyuM che, te yogI brahmathI para eTale prakRSTa che. bhAvArtha : AcArAMganA ATha adhyayanamAM je brahmanA svarUpanA aDhAra hajAra vAkyo vaDe bhAva darzAvyA che tevA AcArarUpa brahmane je yogIoe pUrNapaNe prApta karyuM che, te vedane dhAraNa karanArA brahmAthI 52 sarvotkRSTa che. [11] dhyeyoya sevyoya, vAryA mavitaH sudhiyA thaiva| asmigurutvavuA, sutaraH saMsArasindhurapi // 26 // mUlArtha : paMDita puruSe A dhyAna karavA lAyaka che. sevavA lAyaka che, ane tenI ja bhakti karavA lAyaka che. tathA tene viSe guru buddhi rAkhavAthI saMsArasAgara sukhe taravAlAyaka thAya che. bhAvArtha : hajAro AcAranA zubha bhAvavALA brahma AtmasvarUpanuM dhyAna karavA lAyaka, zraddhavA lAyaka, pUjavA lAyaka che. temAM Adara rAkhavAthI saMsAra sAgara saraLatAthI tarI javAya che. yogIjanone e ja iSTa che. [117] avanaghyeSThAyomAM, pUrvAcAra sahiSNavaza vayam / matsyA paramamunInAM, tIyapavImanusarAmaH // 21 // mUlArtha : pUrNa AcArane pALavAmAM asamartha evA ame icchAyoganuM avalaMbana karIne pradhAna munionI bhakti vaDe temanA mArgane ja. anusarIe chIe. bhAvArtha : paraMtu je evA zuddha AcArane sarvAMge pALavA asamartha che, tevA sAdhako ame icchAyoganuM avalaMbana karI te mahAtmAonI bhakti karIzuM, ke je vaDe A saMsArasAgarane saraLatAthI pAra karI zakAya, e icchAyoga kevo che ? AtmasvarUpanA AcArane kahetAM, tenuM ja zravaNa karavAmAM, teno ja upadeza ApavAmAM AdaravALo 440 : adhyAtmasAra
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. jemAM mokSAdikanI prAptinA upAyano Azaya rahelo che. [918] alpApi yA'tra yatanA, nirdambhA sA zubhAnubandhakarI / jJAnaviSayavivecane vAmAvAnA 30 || mUlAI : A icchAyogamAM kiMcita paNa daMbharahita je yatanA te zubha anubaMdhane karanArI che tathA AtmAnA pariNAmanuM je vivecana te ajJAnarUpI viSano nAza karanAruM che. bhAvArtha : A IcchAyogamAM jagatanA koI prapaMcano aMza na hovAthI te daMbha-mAyA rahita che. ane guNane viSe prItivALo che, tethI mokSane anurUpa evA zubha bhAvavALo che te moha ane ajJAnano nAza kare che. [919] siddhAntatadaGgAnAM zAstrANAmastu paricayaH zaktayA / paramAnandranamUno, rarzanapakSo masmavimuM | 30 || mUlArtha zakti pramANe siddhAMta ane tenAM aMgorUpa zAstrono paricaya ho. A amAro parama AlaMbanarUpa darzanano pakSa che. bhAvArtha : Agama Adi zAstrone je na jANyA hoya tene jANavA ane jANelAnuM punarAvartana to ame amArI zakti pramANe karIzuM. paNa A saMsArasAgarane pAra karavA mATe sarvotkRSTa AlaMbanarUpa je darzana-samyakatva che teno amane Azraya ho. [920] vidhikathanaM vidhirAgo, vidhimArgasthApanaM vidhIcchUnAm / avidhiniSedhazceti, pravacanabhaktiH prasiddhA naH // 32 // mUlArtha : vidhinuM kahevuM, vidhiparanI prIti, vidhinI icchA rAkhanAra puruSone vidhimArgamAM pravartAvavA, tathA avidhino niSedha karavo e vigere amArI jinapravacana paranI bhakti prasiddha ja che. - bhAvArtha : jina pravacananI praNAli vidhi niSedharUpa dharmanI che. jema ke Azravano niSedha karavo ane saMyama dharmane Acaravo AvA jinazAsananI bhakti prasiddha che. temAM koI nayanuM ekAMte nirUpaNa nathI. paraMtu gauNatA ane mukhyatArUpa nirUpaNa che tene viSe amane Adara che. anubhavAdhikAra : 441
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ [921] adhyAtmabhAvanojavalacetovRtyocitaM hi naH kRtyam / pUrNakriyAmilASazceti dvayamAtmazuddhikaram // 33 // mUlArtha : adhyAtmanI bhAvanA vaDe ujvaLa cittanI vRttine ogya evuM amAruM kartavya che. tathA amone pUrNa kriyA karavAno abhilASa che. A be bAbato AtmAnI zuddhi karanAra che. bhAvArtha : arthAt adhyAtmamArganI je pUrNa zuddha kriyA karavAno tamAro icchAyoga che te AtmazuddhinA kAraNarUpa che. [922] dvayamiha zubhAnubandhaH zukthArammazca zuddhapakSazca / hetA viparyayaH puna-ritragumavataH pabhyAH + rU4 | mUlArtha ? zakya kriyAno AraMbha ane zuddha pakSa e be ahIM bhAnubaMdharUpa che, ane tethI bIjo mArge ahitakAraka che, e mANe A anubhavasiddha mArga che. bhAvArtha : nizcaya nayanuM lakSya ke pakSa karI je bhUmikA e ' kriyA karavAnuM yogya hoya teno AraMbha karavo AthI viparIta mArga nahitakArI che. mULa tattvanuM lakSya karavuM te nizcaya mArga che, paraMtu te lakSyane anurUpa je koI anuSThAna Adi karavA, ratnatrayanI pArAdhanA karavI te vyavahAramArga che. baMnenuM yathArtha sevana te mokSanI prAptinA hetuo che. [22] tvanumavanizcita-mAritraparitiprAH | bAhyAkriyayA caraNAbhimAnino jJAnino'pi na te // 35 // mUlArtha : jeoe anubhava vaDe mArgano nizcaya nahi karelo ovAthI cAritranA pariNAmathI bhraSTa thaIne mAtra bAhya kriyA vaDe ? cAritranA abhimAnavALA che, teo jJAnI nathI. bhAvArtha : anubhavavaDe ratnatrayarUpa mArgane jANyo nathI. vaLI no nizcaya paNa nathI. tethI teo cAritranA yathArthapaNAthI bhraSTa ya che. kevaLa bAhya kriyAno ADaMbara karIne potAne saMyamI |AnanArA vAstavamAM jJAnI nathI. bAhyakriyA aMtaraMga vairAgyanA vAvane sahAyaka thaI zake, jo te kriyA niSThAbhAve karavAmAM Ave 442 : adhyAtmasAra
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ to. chatAM anubhavajJAnanI mukhyatA che. zuSkajJAna paNa muktino hetu banatuM nathI. e sarva kAraNa svarga sudhInA bane che, eka AtmajJAna ja muktinuM sAdhana bane che. [924] lokeSu bahirbuddhiSu, vigopakAnAM bahiSkriyAsu ratiH / __ zraddhAM vinA na caitAH satAM pramANaM yato'bhihitam // 36 // mUlAI : bAhya buddhivALA lokomAM vidUSakonI bAhya kriyAo upara prIti thAya che, e bAhya kriyAo zraddhA vinA sapuruSone pramANarUpa nathI. kAraNa ke te viSe zAstramAM nIce pramANe kahyuM che. bhAvArtha : bhoLAjanone bAhya ceSTA joIne vidvAno pratye rati Upaje che, paraMtu prAjJa puruSone to te bAhya kriyA mokSanuM kAraNa nahi hovAthI temAM zraddhA thatI nathI. vaLI bAhya kriyA karanArane paNa zuddha mArganI zraddhA nathI, to temanI kriyA pramANarUpa thatI nathI, aMtaraMga vairAgyanuM kathaMcita kAraNa bAhya tyAgAdithI bane te mATe te prAraMbhanI bhUmikA mAtra che. [925] bAlaH pazyati liGgaM, madhyamabuddhirvicArayati vRttam / nAmatad tu yudha, parIkSati sarvatnana || rU7 | mUlArtha : bALaka liMgane jue che, madhyama buddhivALo mANasa AcaraNane vicAre che, paNa paMDita puruSa to sarva prayatna vaDe AgamanA tattvanI ja parIkSA kare che. bhAvArtha : bALabuddhivALo bAhya veSa joIne prIta kare che. madhyama buddhivALo AcaraNa dvArA dharma adharmane jANavA prayatna kare che. ane prAjJa puruSo to sat zAstranA bodhanI kasoTI kare che. arthAt bALa jIvo kadAca bAhya ADaMbarathI AkarSaNa pAme, paraMtu prauDhajano to adharma ke dharmane jANI le che. savizeSa to prajJAvaMta zAstrokta paddhatine svIkAre che. [926] ninyona ko'pi loke, pApiSTeSvapi bhavasthitizcintyA / pUjyA guNagarimADhyA, dhAryoM rAgo guNalave'pi // 38 // mUlArtha : tethI karIne AgamanAM tattvano nizcaya karIne tathA anubhavAdhikAra : 443
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokasaMjJAno tyAga karIne yogIoe niraMtara zraddhA ane viveka paratve yatna karavo. bhAvArtha : vAstavamAM Agama praNita siddhAMtathI paramArthano nirNaya karI, lokasaMjJAno tyAga karI, jina vacanamAM zraddhA ane viveka vaDe svabhAvanI zuddhi thAya tema karavuM. arthAt jaDa kriyAnuM ekAMta ke zAstrajJAna vaDe nirNaya na karatAM jinavacananA AdhAre mArga jANavo. ghaNA loko je kare te barAbara hoya tema mAnI na levuM paNa gItArtha janoe kahyuM hoya tene anusaravuM. [927] nizcityAgamatattvaM tasmAdutsRjya lokasaMjJAM ca / zraddhAvasAraM yatitavya yoninA nitya che rU8 mUlArtha : koI paNa lokanI niMdA karavI nahIM, pApIne viSe paNa bhavasthitinuM ciMtavana karavuM, guNonA gaurava vaDe pUrNa evA janonI pUjA karavI, guNanA lezane viSe paNa rAga dhAraNa karavo. bhAvArthaH yogIe potAnA bhAvanI zuddhi rAkhavI. dharma vihIna duHkhI janonI niMdA na karavI. pApa kArya karatA jIvonI karmanI vicitratA jANI tathA bhavasthitinI yogyatA jANI dveSa na karavo ane je guNIjano che temano Adara karavo. are ! jenAmAM guNano alpa aMza che tenA para paNa pramoda rAkhavo. yogI janonA jIvananI A praNAli che. [928] grAhyaM hitamapi bAlAdAlApairna durjanasya dveSyam / tyaktavyA ca parAzA pAzA iva saGgamA jJeyAH // 40 // mUlArtha : bALaka pAsethI paNa hita vacanane grahaNa karavuM. durjananA pralApa sAMbhaLI veSabhAva na karavo, pArakI AzAno tyAga karavo, sarva saMyogo pAzanI jevA jANavA. - bhAvArtha : jJAnIjanonI udAratA ane bodha kevo che ! teo bALakanA mukhethI nIkaLelA hitavacanane grahaNa kare che, ane durjananA mukhethI niMdaka vacano sAMbhaLIne paNa samatA dhAraNa kare che. para padArthanA sukhanI tRSNAno ke pArakI AzAno tyAga kare che. ane 444 : adhyAtmasAra
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAranA sarva saMyogone baMdhanarUpa mAne che, AthI jJAnIjano chadmastha avasthA chatAM mukta che. [929] stutyA smayona kAryaH kopo'pi ca nindayA janaiH kRtayA sevyA dharmAcAryAstatvaM jijJAsanIyaM ca // 41 // mUlArthaH bIjA mANasoe karelI stuti vaDe garva na karavo, ane temanI karelI niMdAvarDa kopa paNa na karavo, dharmAcAryanuM sevana karavuM, tattvane jANavAnI icchA karavI. bhAvArtha : vaLI anya janoe karelI stutimAM temanI udAratA jovI paNa garva karavo nahIM. ke A sau mane mAna Ape che. ane astuti vaDe manane dubhavavuM nahIM ke A durjano che mArI niMdA kare che. vaLI te kAraNe AkuLa thavuM nahIM. gurujanonA Adara - sevA karavA. ane temanI nizrAmAM tattva jANavAnI ruci rAkhavI, jethI adhyAtma vikAsa thato rahe. [930] zaucaM sthairyamadambho vairAgyaM cAtmanigrahaH kAryaH / dRzyA bhagavatadoSAzcintyaM dehAdivairupyam // 42 // mUlArtha zauca, sthiratA, adaMbha vairAgya ane AtmAno nigraha karavo, saMsAramAM rahelA doSo jovA, ane dehAdikanuM virUpapaNuM ciMtavavuM. bhAvArtha : zauca : vratanI pavitratA, sthiratA : ApattimAM vairya, adaMbha : vartanamAM mAyA rahitapaNuM, vairAgya : saMsArabhAvathI virakta, Atmanigraha : dehAdika, strI, dhana, yauvana, sarvanuM vinAzIpaNuM joI AtmabhAvanA ciMtavavI. saMsAranA doSo : saMsAramAM cAre gatinA bhramaNanA duHkhano vicAra karavo. sudhA, tRSA, daridratAnA duHkhano vicAra karavo. svArtha janita saMbaMdhono vicAra karI Atmahita sAdhI levuM. zarIra che to roga, janma ane maraNa che. parivAra che to bhaya ane ciMtA che. dhana che to rakSaNanI ciMtA che. AvA duHkharUpa saMsAramAM sukha zuM mAnavuM ? anubhavAdhikAra : 445
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ [931] bhaktirbhagavati dhAryA sevyo dezaH sadA vivikazca / sthAtavyaM samyaktve vizvasyo na pramAdaripuH // 43 // mUlArtha : bhagavAna jinezvara upara bhakti dhAraNa karavI, ekAMta pradezanuM niraMtara sevana karavuM, samyaktane viSe sthira rahevuM, pramAda-rUpI zatruno vizvAsa karavo nahIM. bhAvArtha : paramAtmasvarUpa jinezvaranI bhaktimAM lIna thavuM. paramAtmasvarUpa e sAdhaka AtmAnA zuddhasvarUpanuM darzana che, tenI bhakti karavAthI svayaM AtmA pragaTa thAya che. vikalpa rahita Atma-ciMtana karavA mATe pavitra sthAnamAM ekAMte karmano kSaya thAya che, teTalo saMsAranAM sthAnomAM thato nathI. mATe tIrthasthAnamAM rahI AtmaciMtana karavuM. zraddhArUpa samyaktamAM pUrNatA pAmatA sudhI zuddhi ane sthiratA rahe tema ArAdhanA karavI. pramAdarUpa zatruthI sadA jAgrata rahevuM. nahIM to sevelo saMyama paNa hAni pAmavA saMbhava che. [932] dhyeyA''tmabodhaniSThA sarvatraivAgamaH puraskAryaH / tyaktavyAH kuvikalpAH stheyaM vRddhAnuvRtyA ca // 44 // mUlArtha AtmajJAnanI niSThAnuM dhyAna karavuM, sarvatra Agamane AgaLa karavA, kuvikalpono tyAga karavo, vRddhajanonI anuvRttithI rahevuM. bhAvArtha : AtmasvarUpanI pUrNatA ciMtavavI. tenuM ja dhyAna karavuM, temAM ja sthira thavuM. sarva vidhi niSedharUpa dharmamAM Agamane pramANa rAkhavA. Arta ke raudradhyAna jevA durgAnathI dUra rahevuM ane jJAna vRddhajanonA mArge pravartavuM. temanI AjJAne tapa mAnavuM. [33] sAkSAtkArya tatva, vidrapAnameraIvyam | hitakArI jJAnavatA-manubhavavedyaH prakAro'yam // 45 // mUlArthaH tattvano sAkSAtkAra karavo, AtmAnaMda vaDe pUrNa thavuM. A anubhava vaDe jANavAlAyaka prakAra jJAnIone hitakArI che. bhAvArtha : jinavara praNita jIvajIvAdika nava tattvonuM parizIlana karI tenI mAnyatAmAM AvatI bhUlanuM zodhana karI, yathArtha zraddhA
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ karavI. jIvane jIvarUpe ane ajIvane ajIvarUpe jANI banne vacce bhedajJAna karI Atmatatvano sAkSAtkAra karavo. zubhAzubha AzravathI paNa AtmAno bheda grahaNa karavo. saMvara nirjarAnA zubha adhyavasAya dvArA karmanI nirjarA karI zuddha pariNAma dvArA AtmasvarUpane prApta karavuM. arthAt AtmAdika tattvano anubhava karavo, temAMthI cittanI nirdoSa prasannatA dhAraNa karavI. AvA bodhanA anukramathI anubhava vaDe karelA AtmasvarUpane anurUpa AcaraNa te jJAnI puruSone hitakArI che, ane siddhine ApanAra maMgaLakArI che. anubhava adhikAra pUrNa - - - - - - - - - - - anAsaMga mati viSayam, rAga-dveSako cheda, sahaja bhAvameM lInatA, udAsInatA bheda. jyAre IndriyonA viSayomAM anAsakti-anAsaMga pragaTe che ane rAga-dveSa khUba maMda paDI jAya che tyAre yogI sahaja AtmabhAvamAM lIna bane che ! A lInatAnuM nAma che udAsInatA. AvI udAsInatA pragaTa thayA pachI yogIno viSayopabhoga paNa anAsakta bhAve thAya che ane cidAnaMdanI mastI akhaMDa rahe che. A udAsInatAne "samAdhizatakamAM udAsInatA sukhasadana udAsInatA jJAnaphaLa udAsInatA suralatA kahevAmAM AvI che. kAraNa ke AvI udAsInatAmAMthI ja cidAnanda pragaTe che. graMthakAra AvA cidAnandano jaya pokAre - - - - - - sAmyazatakamAMthI - - - - - - - - - - - - -nA tAra ja mA - ja najara - - - - - anubhavAdhikAra : 447
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ sajjanastuti-prazasti Akharano A adhikAra sajjanonI stuti guNagAna yukta che. graMthakAranI vinamratA che ke adhyAtmanA kaThina viSayanI racanA pote karI tenI kasoTI sajjanone soMpI. e soMpaNImAM evo vizvAsa mUkyo ke sajjano A adhyAtma rasano AdarapUrvaka mahimA karaze, prasAra karaze, tenA sUkSma siddhAMtone samajaze. tethI annajano paNa prabhAvita thaI adhyAtmasArane pAmavA udyamI thaze. evA satpuruSonI kRpAne icchatA graMthakAra kahe che ke kadAca thoDA durjano A vacanano svIkAra na kare to mane tenuM zuM prayojana che ? athavA mane temano zuM bhaya che ? adhyAtmanuM amRtapAna karIne satpuruSo svayaM prasannatA pAme che. adhyAtmano rasa sAdhakanA AtmAne zuddhatAmAM paripakva kare che. jenA vaDe rAgadveSa ane ajJAna nAza pAme che. te satpurUSo niHspRhatAvALA ane karuNAzIla che. durjanonI dayanIyadazA joI temanA netromAMthI azrubiMdu vahe che. A adhyAtma 2sa devo, dAnavo, ane mAnavo saune zreyakartA thAya tevI bhAvanA karI harSa pAme che. Akhare laghutAmaya vinayavaMta graMthakAra yazovijayajI potAnA guruvarya paMDita zrI navijyajI mahArAjanI caraNasevAnA RNArthe graMthanI racanA karI hoya tema prazasti karI che. - vizvamAM mAnava samAjamAM mAtA bALakane janma Ape, uchere, saMbhALa rAkhe, paNa gurujano to mAnavane sajjana tarIke janma Ape. ane maraNathI mukta thavAnuM zikSaNa Ape. adhyAtmanuM rasapAna karAvI tenA AtmAne zuddha ane puSTa kare. jethI te sAdhakAtmA saMsAranA paribhramaNathI mukta thAya. 448 : adhyAtmasAra
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabaMdha 7mo adhikAra 21mo atha prazasti (sajjanastuti) ratnatrayAdi guNone prApta anubhavI sAdhakonI sarjanonI stuti karavAmAM Ave che. [934] yeSAM kairavakundavRndazazabhRt karpUrazubhrA guNAH / mAlInyaM vyapanIya . cetasi nRNAM vaizayamAtanvate // santaHsantu mayi prasannamanasa-ste ke'pi gauNIkRta svArthA mukhyaparopakAravidhayotyucchRGkhalaHkiM khalaiH // 1 // mUlArtha : jenA kairava ane kuMdanAM puSpo jevA caMdra tathA kapUranI jevA ujvaLa guNo manuSyonA cittamAM malinatAne dUra karI nirmaLatAne vistAre che, te svArthane gauNa karanArA ane paropakAranI vidhine mukhya gaNanArA koIka puruSo mArA para prasanna manavALA thAo. uddhata evA khaLa puruSo vaDe zuM ? (khaLa puruSonuM zuM prayojana che ?) kAMI ja nahIM. bhAvArtha : graMthakAre graMthano prAraMbha adhyAtma mAhAsyathI karyo hato, ane tenI ItizrI adhyAtmanI pAtratAvALA guNIjanonI stutithI kare che. kAraNa ke "uttama saMge uttamatA vadhe" guNIjanonA guNanI prazasti, prazastabhAve karelI prIti paNa sAdhakane adhyAtmarasanI vRddhi kare che. te prazasta, satparuSo kevA che ? A satparuSonuM jIvana niHsvArtha che. temanA cittanI nirmaLatA koI pratye levAdevAnI svArthajanita vRttine pedA karatI nathI. vaLI niSkAraNa karUNAzIla evA te satparuSone paropakAra sahajapaNe pragaTa thayo che. temanA jIvanamAM tapa tyAgathI thayelI siddhio paNa paropakAra mATe ja hoya che. jema dharmapremI dhanikane prabhAte nidrAmukta thatAM cittamAM bhAva UThe ke Ajano divasa tanathI dhanathI ke manathI anya mATe paropakAra mATe yojAya. tema sapuruSonI paropakAravRtti atha prazasti (sajjanastuti) : 449
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyane paNa preraNArUpa bane che. aneka prakAranA guNorUpI puSponA samUhathI jemanuM jIvana suvAsita che, teono saMparka paNa manuSyonA cittanI malinatAne dUra karI nirmaLatAno prasAra kare che. tevA sapuruSo mArA para prasanna thAo. saMtuSTa thAo. pachI A jagatamAM dharmamaryAdAthI rahita durjanonI astino ke temanI aprasannatAno mane bhaya nathI. [935] granthArthAn praguNIkaroti sukaviH, yatnena teSAM prathA mAtanvanti kRpAkaTAkSalaharI-lAvaNyataH sajanAH // mAkandadrumamaJcarI vitanute, citrA madhuzrIstataH / saubhAgyaM prathayanti paJcamacama-tkAreNa puMskokilA // 2 // mUlAI : satakavi yatnavaDe graMthanA arthone sarala (taiyAra) kare che, paNa temanI khyAti to sajjanonI kRpAkaTAkSanI laharInA lAvaNyathI vistAra che. jema suMdara vasaMta RtunI lakSmI AmravRkSanI maMjarIne vistAre che, paNa tenA saubhAgyane to kokila pakSIo paMcama svaranA camatkAravaDe sarvatra prasiddha kare che. bhAvArtha : jema vasaMtaRtunA AgamanathI AmravRkSa mahora-maMjarInI zobhAthI vRddhi pAme che. chatAM tenI zobhAnI vAstaviktA, pracuratA to kokila pakSIonA madhura svarathI janasamuhamAM prasiddhi pAme che. te pramANe zuddha dharmane varelA kavi, zAstranA sUkSma tattvane jANatA paMDito gUDhArthane pragaTa kare che. te gUDhArthathI bharapUra graMthonI prasiddhi sajjano ke satapuruSanA anugrahathI, nirmaLa dRSTinA lakSyavaDe, anubhavavaDe pariNAma pAmelA bodhanI zreNIvaDe, tathA atyaMta AdaravaDe teno prasAra kare che. [936] doSollekhaviSaH khalAnanabilAdu-tthAya kopAjjvalan / jihvAhi~nanu ke guNaM na guNinAM, bAlaM kSayaM prApayet // na syAccetprabalaprabhAvabhavanaM divyauSadhiH sanidhau / zAstrArthopaniSadvidAM zubhahRdAM, kAruNyapuNyaprathA // 3 // mUlArtha : jo zAstrArthanA upaniSadane jANanArA ane zubha
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ hRdayavALA puruSonI kRpArUpI puNyanI khyAtirUpa moTA prabhAvanA sthAnavALI divya auSadhI samIpamAM na hoya, to doSanA uccAraNarUpa viSavALo ane kopathI jAjvalyamAna thayelo jidvArUpI sarpa khaLa puruSanA mukharUpI bilamAMthI nIkaLIne guNe puruSonA vRddhi pAmatA kayA guNane kSaya na pamADe ? sarva guNone kSaya pamADe. bhAvArtha : kahevAya che ke sArA kAmamAM saM aMtarAya. tema che bhavyAtmA ! tArA koI aMtarAyakarmanA yoge tArI adhyAtma sAdhanAmAM, jJAnaArAdhanAmAM vibanI saMbhAvanA che. A jagata zatru-mitra, upakArI-apakArI jevA prakArothI vaMdhAtmaka che. harSa ane zoka anyonya sthAna jALavI rAkhe che. zatru ane mitranA RNAnubaMdha jovAmAM Ave che. rUdana ane AnaMda eka ja AMkhanA camakArA che. zukala ane kRSNapakSanI jema sajjana ane durjananuM hRddha prasiddha tethI te sAdhaka ! tArA guNane paNa doSarUpe jonArA tathA viSa vamanArA sarpanI jema doSanuM ja uccAraNa vamanArA durjano vase che. te kathaMcita guNone hAni kare ! graMthakAra kahe che ke bhale teo potAnI durjanatAne vame paraMtu jo Atma svarUpane jaNAvanArA, AtmAdi astitvane prasiddhi ApanArAM zAstro, Agamo ke upaniSadano yathArthapaNe jANanArA, zuddha hRdayavALA sajjanonI tArA para kRpA haze to tArA guNonI zuM hAni thAya ? amRtanI hAjarImAM viSano prayoga vyartha jAya che, tema paropakAravRttiyukta kalyANakAraka puruSonA kRpAmRtanI tane thayelI prApti te durjanonA doSAropaNanA viSane naSTa karaze. jo tArI pAse puruSonI kRpAdRSTi na hoya to tArA guNone hAni pahoMcADI zake. [37] uttAnAmAM hatoSathavAtuM, niHsAratAM nira, gammIrArthasamarthane bata khalAH, kAThinyadoSaM daduH // tatko nAma guNo'stu kazca sukaviH kiM kAvyamityAdikAm / sthityucchedamatiM haranti niyatAM dRSTA vyavasthAH satAm // 4 // mUlArtha : aho ! khaLa puruSo sugama arthavALI vANIne potanI
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ meLe ja jANavAthI niHsAra mAne che, ane gaMbhIra artha kahevAmAM kaThinatAno doSa Ape che. tethI karIne evo kyo guNa, kyo satkavi ane kyuM kAvya hoya ? ke je AvA prakAranI sthitine uccheda karanArI buddhine satpuruSonI niyata vyavasthA jovAthI haraNa kare. bhAvArtha : AMkhe kamaLo hoya to pILuM dekhAya. motiyo hoya to jhAMkhuM dekhAya. kALAM cazmAMthI jue to kALuM dekhAya. tema kahe che ke jene zAstrokta kathanamAM ruci nathI. satpuruSonI vANImAM Adara nathI, tevA kSudrajano jyAre gadya ke padya racanAnA zAstrArthane sAMbhaLe che, tyAre jo atyaMta sugama ane saraLa paddhativALA hoya to kahe che ke 'A pravacana AdimAM kaMI sAra nathI. taddana tuccha ane niHsAra che.' vaLI jo zAstranA gUDhArthanI ke sUkSma bhAvArthanI racanAvALI vANI sAMbhaLe to tene te kaThina lAge che. ane tethI tene te nirUpayogI jaNAya che. ane kahe che e zAstronI zailI kaThaNa che. have saraLa che te kSudra lAge, gUDhArtha kaThina lAge to kyo graMthakAra ke sajjana tenuM samAdhAna kare ? prAkRtamAM samajAya nahi, gujarAtImAM kSudra lAge, tyAre bhAI tAre mATe kaI bhASA nirmANa karavI ? jene dharmamArge javuM nathI, guNo pratye prIti nathI tenI doSAropaNa yukta buddhinuM samAdhAna koNa kare ? chatAM satpuruSonI zuddha paraMparA zAstranA siddhAMtonA mahimA dvArA tenuM nivAraNa karavA samartha che. [26] adhyAtmAmRtarSiLIti thA-mApIya santaH sucandra | gAhante viSamudgaranti khalAH, vaiSamyametatkutaH // nedaM cAdbhutamindudIdhitipibAH prItAzcakorA bhRzam / kiM na syurbata cakravAkataruNAH tvatyantakhedAturAH // 5 // mUlArtha : adhyAtmarUpI amRtanI vRSTi karanArI kathAnuM pAna " 452 : adhyAtmasAra
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ karIne satparuSo sukha pAme che, ane te ja kathAnuM pAna karIne khaLa puruSo viSane kADhe che. A pramANe temanI viSamatA kyAMthI thaI ? athavA to te kAMIpaNa adbhuta nathI. kema ke caMdranA kiraNonuM pAna karatAM cakora pakSIo atyaMta prasanna thAya che, paNa yuvAna cakravAkanA mithuno zuM atyaMta khedayukta nathI thatA ? thAya che ja. bhAvArtha : aho ! cakravartI jevo adhipati paNa chatra, zastra, ke astra sahita hovA chatAM nirbhaya ke sukhI nathI, jyAre satpuruSo chatra, zastra ke astra rahita chatAM nirbhaya ane sukhI che. kAraNa ? e satpuruSo rAga dveSa moha hiMsA viSaya kaSAya jevA bhayanA sthAnono parihAra kare che. ane adhyAtmarUpI amRtanuM pAna kare che. janma jarA maraNAdi duHkha ane bhayanA kAraNono nAza karI, Agama vacanonuM AdarapUrvaka zravaNa kare che. tethI teo sadA sukha ane AnaMdamAM rahe che. saMsAranA ajJajanone e zAstranA vacanomAM Adara na hovAthI teo temAM tarka ane vilpa karI amRtane badale viSanuM pAna karI pote ja duHkhanuM bhAna bane che. zAstravacana to enA e ja che, paNa jema gulAba jotAM koIne gulAbanuM sauMdarya dekhAya, ane koIne kAMTA dekhAya, tema zAstravacana sAdhakane tAranArA ane durjanane viSamatA pedA karanArA thAya che, temAM durjananI durmati ja kAraNa che. paraMtu sAdhaka to sajjanonA zuddha kAvya vyAkhyAdine jANIne prasanna thAya che. [938] adhyAtmAmRtavarSiNImapi kathA-mApIya santaH sukhm| gAhante viSamugiranti tu khalAH, vaiSamyametatkutaH // nedaM cAdbhutamindudIdhitipivAH, prItAzcakorA bhRzam / kiM na syurbata cakravAkataruNAH tvatyantakhedAturAH // 5 // mUlArthaH jeo kAMIka sadazapaNuM joIne kAca tathA indranIla maNino abheda kare che, te maMda buddhivALAne kavionI gUDha kRti atha prazasti (sajjanastuti) : 453
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSa ApanArI thatI nathI. paraMtu jeo viSamatA rahita vastune viSe paNa rekhAnA aMzanA paNa aMzathI vizeSane jANe che, te kuzaLa buddhivALA satpaSone A kRtithI moTo utsava ho. bhAvArtha : jene ratnonI parIkSA nathI, ke maNinAM mUlyathI ajJAna che, tevA koI govALanA hAthamAM mUlyavAna maNi Ave to tene kAcano camakato TukaDo jANe che. nIlamaNi ke kAcanA TukaDAno tene koI bheda samajAto nathI. kadAca pheMkI na de, to te bakarIne koTe bAMdhI de che. tema mAnavajanmanA mUlyavAna samayane viSayI jIvo viSayanI pAchaLa gALe che. zAstrakAra kahe che ke A dRSTAMtanI jema maMdabuddhivALAne sakavionI, jJAnIjanonI gUDhArthavALI zAstranI kRtio prasannatA ApatI nathI. teone lAge che. A sAMsArika vaibhava AgaLa A sarva vyartha che. paraMtu jeo kuzAgra che, sanmatimAna che, tevA puruSone dazyamAna samAna vastumAM paNa teno sUkSmAMza ke tenA gUDhArtha samajAya che. vaLI eka aMzamAtrano bheda hoya to teno bheda paNa samajAya che. zAstra vacanamAM heya - upAdeyano viveka rAkhe che. vidhi ane niSedhane, apavAda ane utsargane jANe che tethI teone zAstro gUDhArtha prasannatA Ape che. [31] vizvasAmaverA vite, venIlAm | teSAM na pramadAvahA tanudhiyAM, gUDhA kavInAM kRtiH // ye jAnanti vizeSamapyaviSame, rekhoparekhAMzataH / vastunyastu satAmitaH kRtadhiyAM, teSAM mahAnutsavaH // 6 // mUlArtha : saMpUrNa adhyAtma padArthanA samUhanI racanA paMDitonI jema mohathI jemanI dRSTi DhaMkAyelI che evA alpa buddhivALAnA cittane camatkAra karanArI thatI nathI. kAminI (yuvatI)nI kAku uktivaDe vyAkula, kAmanA madavaDe gahana ane aprabaLa evI vacanacAturI catura puruSonI jema grAmya janone atyaMta AnaMda 454 : adhyAtmasAra
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApatI nathI. bhAvArtha : saMsAranA viSayomAM Asakta thaI jenI viveka dRSTine AvaraNa thayuM che evA alpajJajanone adhyAtma rasathI bharapUra, racanA kaMI hitakArI nathI thatI. ane saMpUrNapaNe AtmasvarUpane AzrayI evA paMDitone priya zAstronI kRti adbhuta che tevuM jaNAya che. AthI have sajjanonI stuti karavI ja ucita che. ema amane jaNAya che. [940] pUrNAdhyAtmapadArthasArthaghaTanA, cetazcamatkAriNI / mohacchannadazAM bhavettanudhiyAM, no paNDitAnAmiva // kAkuvyAkulakAmarga gahana-proddAmavAkcAturI / kAminyAH prasaMbha pramodayati na, grAmyAn vidagdhAniva // 7 // mUlArtha siddhAMtarUpI kuMDane viSe caMdranAM kiraNonI jevA nirmaLa adhyAtmarUpI jaLanA samUhavaDe snAna karIne saMtApane, saMsAranA duHkhane, kaLI ane pAparUpI melane tathA lobharUpI tRSA (tRSNA)ne tajI daIne jeo zuddharUpa thayA che, tathA zama, dama ane pavitratA rUpI caMdanavaDe anulepavALA thayA che, tathA zIlarUpI alaMkAravaDe sArabhUta thayA che tevA samagra guNonA nidhi samAna sajjanone ame namaskAra namana karIe chIe. bhAvArtha : uttama guNothI saMpanna evA sapuruSo, vidvAno jinAgamanA siddhAMtomAM apUrva zraddhAvALA che. jema svaccha jaLAzayomAM caMdranAM kiraNonI nirmaLatA che. tethI paNa vizeSa adhyAtmabhAvarUpI nirmaLatAmAM teo sadA lIna rahe che. ethI temanA saMsAranuM bhavabhramaNarUpI duHkha, tathA kaleza viSayatRSNArUpI saMtApa, pAparUpa doSo nAza pAme che. tenA pariNAme AtmanuM zuddhasvarUpa prApta thayuM che. teo zAMta pariNativALA thayA che. iMdriyonA vijetA che. vrata sahita tathA kalaMka rahita thayA che. zIla-brahmacaryaniSTha che. AvA aneka guNavALA te satparuSone ame namana karIe chIe. atha prazasti (sajjanastuti) : 455
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ [941] snAtvA siddhAntakuNDe vidhukaravizadA-dhyAtmapAnIyapUraiH / tApaM saMsAraduHkhaM kalikaluSamalaM, lobhatRSNAM ca hitvA // jAtA ye zuddharupAH zamadamazucitA candanAliptagAtrAH / zIlAlaGkArasArAH sakalaguNanidhIna sajjanA~stAnamAmaH // 8 // mUlArthaH graMthakartArUpI megha padyabaMdha karIne vipula rasanA samUhane varasAve che, ane sArI pariNativALA hRdayarUpI sarovarane A megha vRSTimAM vegavALAM premanAM pUravaDe pUrNa kare che; tathA guNone viSe atyaMta dveSa karanArA durjanonA hRdaya baMdhano truTI jAya che, ane tattva jANanArAnA netramAMthI premarasanA paravazapaNAne lIdhe premAzrujaLa nIkaLe che, e Azcarya che. bhAvArtha : A zAstranI prazastimAM cAra padavALA zlokanI racanA eka dhArA pravAhavALI che. temAMthI satyavio, sajjano zAMta rasapratipAdaka bodhano dhArAbaddha vistAra kare che. vaLI nirdoSa manavaDe chevaTa sudhI tene yogya nyAya Apelo che. tethI virodhI janonI ke durjanonI tene jotAM ke vicAratA utkaTatA zame che. temanA virodhanuM baLa tUTI jAya che. teo tyAM TakI zakatA nathI. paNa A adhyAtmazAstrone netrayugala vaDe jotAM paramArthane jANanArAne hRdayano nirmaLa prema uchaLe che. temanA nayano harSAzruthI ubharAya che. kevuM Azcarya che ke eka ja sAdhana pAtra jIvone amRta samAna nivaDe che. ane apAtrane te sAdhana viSarUpe dekhAya che, temAM sAdhanano doSa nathI paNa dRSTino vikAra che. madhupramehanA dardIne sAkarano upayoga hAni kare che. ane sazaktane puSTi Ape che. temAM sAkarano zuM doSa ? [942] pAthodaH padyavandhairvipularasabharaM, varSati grathanakartA / premNAM puraistu cetaH sara iha suhRdAM, plAvyate vegavadbhiH / / truTyanti svAntabandhaH punarasamaguNa- dveSiNAM durjanAnAm / citraM bhAvajJanetrAt praNayarasavazAt, niHsaratyazrunIram // 9 // mUlArtha satakavionA UMcA prakAranA graMthanA bhAvArthane vistAravAthI 456 : adhyAtmasAra
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ utpanna thayelA yazanA samUharUpa kSIra samudra vivekavALA paMDito rUpI devoe varNanarUpa merUvaDe maMthana karAya che, temAMthI utpanna thayelo phINano samUha e caMdranI kAMtinA maMDaLa tulya che, ane atyaMta uchaLelA uccAra dhvanirUpa biMduo e tArAmaMDaLa ane kailAsa parvata vagere A kSIrasAgarane viSe taraMgonI lIlA dhAraNa kare che. bhAvArtha : satpuruSo racita A graMtho zAstrono samUha ane vistAra kevo che ? kSIra samudra jevo ujjvaLa che. satpuruSoe racelA e zAstronA siddhAMto sarUpa che. satpuruSoe anubhava vaDe maMthana karIne tenI gahanatAne pragaTa karI che. temAMthI je sarvatomukhI rahasyorUpI dhvani pragaTa thayo te jANe kSIra sAgaranA UchaLatA taraMgonI lIlA hoya evA jaNAya che. arthAt A adhyAtmazAstronA gahana ane amRtasamAna rahasyonuM varNana kevI rIte karavuM ? gUDhArthane paNa jemaNe sa2LabhAve prasiddha karyA che te atyaMta prazaMsanIya che. dhavala - [ 943] uddAmagranthabhAvaprathanabhavayazaH, saJcayaH satkavInAm / kSIrAbdhirmadhyate yaH sahRdayavibudhaiH, meruNA varNanena // etaDDiNDIra piNDIbhavati vidhuruceH, maNDalaM vipluSastAH, tArAH kailAsazailAdaya iha dadhate vIcivikSobhalIlAm // 10 // mUlArtha : satkavionA uMcA prakAranA graMthanA bhAvArthane vistA2vAthI utpanna thayelA yazanA samUharUpa kSIra samudra vivekavALA paMDito rUpI devoe varNanarUpa merUvaDe mathana karAya che, temAMthI utpanna thayelo phINano samUha e caMdranI kAMtinA maMDaLa tUlya che, ane atyaMta uchaLelA uccAra dhvanirUpa biMduo e tArAmaMDaLa ane kailAsa parvata vigere A kSIra sAgarane viSe taraMgonI lIlAne dhAraNa kare che. - bhAvArtha : satkavio eTale dharmapradhAna ke adhyAtmanA rahasyothI bharelA che tevA graMthonA, zAstronA tathA bhAvArthonA artha karavAmAM teo prasiddha che, te kAraNe temanA yazakIrti kSIrasamudra jevI vizALa che. evA vivekavaMta satkavio-paMDitoe zAstro dvArA adhyAtmanA rasane mathana karIne pragaTa karyo che. tenI sajjano prazaMsA kare che. atha prazasti (sajjanastuti) : 457
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ te prazaMsArUpa zuddhabhAvanAno virATa rAzi jANe uchaLIne AkAzamAM caMdramaMDaLa rUpe AkAra leto hoya tevuM jaNAya che ane te rAzirUpa phINamAMthI uDatA biMduo ja jANe tArArUpe prakAze che. evo adhyAtmarasanA utkRSTa rahasyorUpI taraMgonI pavitratA kailAsa parvatone paNa pavitra kare che. [944] kAvyaM dRSTavA kavInAM hRtamamRtamiti khaHsadApAnazaGkI / kheda dhatte tu mUrnA mUdutarahRdayaH, sajjano vyAdhute na // jJAtvA sarvopabhogyaM prasRmaramatha, tatkIrtipIyUSapUram / nityaM rakSApidhAnAniyatamatitarAM, modate ca smitena // 11 // mUlArtha : atyaMta komaLa hRdayavALA sajjana puruSo kavionA kAvyane joIne ""devonuM amRta jANe haraNa karyuM e rIte amRtapAnanI zaMkAvALA thaIne mastaka kaMpAvI khedane dhAraNa kare che. ane te kAvyanI kIrtirUpI amRtano samUha sarvane upabhoga karavA yogya tathA prasAra pAmato jANIne sadA rakSA ane vidhAnanA aniyatapaNAne jANIne atyaMta hAsyavaDe harSa pAme che. bhAvArtha : sajjanonA hRdayanI udAratA paNa Azcarya upajAve che. adhyAtmagraMthanI rasamaya racanA joIne sajjanone svayaM vicAra thaI paDyo ke A amRta to ame corI lIdhuM have A devo zuM pIze? jANe kavinI kaLAnI ahIM maryAdA AvI gaI. paraMtu vicakSaNa evA e sakavione phuraNA thaI ke A graMtharacanAnI kIrtinuM, prasiddhinuM amRtarUpI pUra mAtra amane ja nahi paNa devone mAnavone saune mANI zakAya tevuM che. A to amRtasAgara che. havA-pANInI jema saunuM che. tyAre te sajjano AnaMdita thaI UThyA. [945] niSpAdya zlokakumbhaM nipuNanayamRdA, gujarAH vIdrAH | dATUrya cAropya tasmin kimapi paricayAt, satparIkSArkabhAsAm // 458 : adhyAtmasAra
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ evI avinamAM nI A kRtione pakvaM kurvanti bADhaM guNaharaNamati pravanoda- || jvAlAmAlAkarAle khalajanavacana vAgaDhe nivezya / 12 che mUlArtha : kuMbhakArarUpI vIMdro nipuNa nayarUpI mATIvaDe zlokarUpI ghaDAone banAvIne tene saparIkSArUpI sUryakiraNonA paricayathI kAMIka daDhapaNuM karIne pachI guNone haraNa karanArI buddhivaDe jAjvalyamAna evI doSadRSTirUpI jvALAnA samUhathI bhayaMkara evA baLa puruSanA vacanarUpa agnimAM nAMkhIne atyaMta pakva banAve che. bhAvArtha H have ahIM A kRtione suMdara upamA Ape che. jema kuMbhAra mATImAMthI vividha ghaDA ghaDe che. pachI tene ukhA ApIne pAkA banAve che, ane Akhare agnimAM tapAvIne tene panihArInA mastaka upara caDhe tevA zobhAyamAna kare che, tema A sakavio aneka naya nikSepA vaDe, syAdvAdarUpI apekSita zailI vaDe, anekadharmone darzAvatA anekAMtavaDe zlokonI racanA karI. pachI tene guNadoSanI parIkSAmAMthI pAra utAre che. ane te pachI doSane bALIne kevaLa zobhAyamAna evA guNone pragaTa kare che. je durjanone paNa upakArI bane che. [946] ikSudrAkSArasaudhaH kavijanavacanaM, durjanasyAgniyantrAt / nAnArthadravyayogAtsamupacitaguNo, madyatAM yAti sadyaH // santaH pItvA yaducya'dadhati hRdi mudaM, dhUrNayantyakSiyugmam / svairaM harSaprakarSAdapi ca vidadhate nRtyagAnaprabandhAn // 13 // mUlArtha : kavijananA vacanarUpI Izu ane drAkSanA rasano samUha durjananA mukharUpI aniyaMtramAMthI vividha prakAranA artharUpI dravyonAM saMyoga vaDe guNanI vRddhi pAmIne tatkALa madharUpa bane che. te madhanuM pAna karIne satparuSo hRdayamAM atyaMta harSa pAme che, baMnne netrone ghumAve che, ane svacchaMdapaNe adhika harSane lIdhe nRtya ane gAyananA prabaMdhane kare che. atha prazasti (sajjanastuti) : 459
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha kavi-sajjanonA adhyAtma vacanonI zI upamA ApavI ? jagatamAM zeraDI ane drAkSanA rasanI madhuratA pracura hoya che. durjano ke jemane A adhyAtmarasamAM kaDavAza lAgatI hatI. temanA mukhamAM A madhura vacanone mUkavAthI teomAM paNa guNavRddhi thaI athavA bhalene te durjano paNa A vacano sAMbhaLe, temanAmAM paNa guNavRddhi thaze. e joIne sajjano AnaMdathI nAcavA lAgyA. [947] navyo'smAkaMprabandho'pyanaNuguNabhRtAM, sajjanAnAM prabhAvAt / vikhyAtaH syAditime hitakaraNa vidhau, prArthanIyA na kiM nH|| niSNAtA vA svataste ravirucayA ivA-mbhoruhANAM guNAnAm / ullAse'pekSaNIyo na khalu pararuceH, kvopi teSAM svbhaavH||14|| mUlArtha : A amArI racanA navIna chatAM paNa moTA guNone dhAraNa karanArA sajjanonA prabhAvathI khyAti pAme, mATe zuM hita karavAnI vidhimAM te sajjano amAre prArthanA karavA lAyaka nathI ? che ja. athavA to kamaLone praphullita karavAmAM sUryanAM kiraNonI jema guNono ullAsa karavAmAM te sajjano svayameva vicakSaNa che. kema ke te sapuruSono svabhAva kadApi ajananI icchAnI apekSA rAkhato nathI. bhAvArtha : graMthakAra kahe che ke amArI graMtharacanA navIna nathI chatAM adhika jJAnavALA puruSo dvArA teno mahimA vadhaze. ame to amArA zreya mATe A graMtha racanA karI che. teo Ano mahimA gAya, prasiddhi Ape tevI prArthanA karavI jarUrI che ? vAstavamAM to sUryanAM kiraNothI kamaLo jema khIlI UThe che. tema guNa vikAsamAM te satparuSo svaye udyamavaMta che. teo haMmezAM saunA kalyANa mATe tatpara che tene zuM amAre amArA zreya mATe prArthanA karavAnI hoya ! teo paNa adhyAtmavacanonI prIti ane bhaktivALA che. ethI amane pUrNa zraddhA che ke teo A graMthano mahimA karaze. 460 : adhyAtmasAra
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ [948] yatkIrtisphUrtigAnAvahitasuravadhU - vRndakolAhalena / prakSubdhasvargasindhoH patitajalabharaiH kSAlitaH zaityameti // azrAntabhrAntadAhagaNakiraNaiH, stApavAn svarNazailo / bhrAjante te munIndrA nayavijayabudhAH, sjjnvaatdhuryaaH||15|| mUlArthaH vizrAmarahita bhramaNa karatAM manohara prahasamUhanAM kiraNo vaDe tApa pAmelo merU parvata te gurunI kIrtinA vistAranuM gAna karavAmAM sAvadhAna evI devAMganAonA samUhanA kolAhalavaDe kSobha pAmelI svarga gaMgAmAMthI paDelA jaLanA pravAhathI kSAlita thayo chato zItaLatAne pAme che, te sajjanonA samUhamAM agresara nayavijaya nAmanA paMDita munirAja zobhe che. bhAvArtha : sajjanonI - anubhavInI stuti karyA pachI graMthakAra have upakArI gurumahArAjanI stavanA kare che. guru mahArAja e to sajjanonA paNa agresara che. e guru mahArAja nayavijayajI paMDita munizvara svayaM potAnA yaza vaDe zobhe che. vizrAma rahita bhamatA sUryAdikanAM kiraNovaDe merU parvata tata thayelo che. yazovijayajInA A adhyAtmanA madhura svaravaDe yukta gIta prabaMdhanA dhvaninuM devAMganAoe zravaNa karyuM tyAre temanA AlApathI kSobha pAmIne svargagaMgAno pravAha merU parvata para UtarI Avyo, ane tamAyamAna thayelo te merU zItaLatA pAmyo. tema A adhyAtmarasano pravAha saMsAranA saMtapta jIvone zItaLatA ApanAro thayo. sajjanone to teno amRta AsvAda maLyo hato, durjano tathA ajJajano paNa A jJAnagaMgAnA jaLapravAhanuM siMcana pAmI jaLanA snAnathI grISmaRtumAM zItaLatAno anubhava kare tema aMtaraMga zItaLatA anubhavavA lAgyA. [949] cakre prakaraNabhaita-tpadasevAparo yazovijayaH / adhyAtmadhRtarucInA - bhidamAnandAvahaM bhavatu // 16 // mUlAI : te gurunA caraNanI sevA karavAmAM tatpara yazovijaye A prakaraNa racyuM che. A prakaraNa adhyAtmane viSe jenI ruci atha prazasti (sajanastuti) : 461
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahelI che evA puruSone AnaMdadAyaka thAo. bhAvArtha : AkharanA A zlokamAM graMthakAra yazovijayajI vAcake A pUrNa thayelA graMthane guruvaryanI sevAmAM samarpita karI dhanyatA anubhavI. teo bhAvanA kare che ke jemane A adhyAtmasAramAM ruci thAya te saune A graMtha AnaMdadAyaka thAo. zreyaskara thAo. adhyAtma jevuM aizvarya ke sArabhUta vastu jagatamAM anyatra aprApya che mATe bhavyAtmAo adhyAtmarasanuM pAna karI zAzvata sukhane pAmo. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - "bhAvanAne vAsanArUpa banAvavI paDe. zubha-prazasta bhAvanAo vAsanArUpa, eTale ke avinAzI banI javI joIe, sudRDha banI javI joIe. e mATe mana-vacana-kAyAthI prayatna karavo joIe. kaSAyo para vijaya meLavavo saraLa nathI. cArecAra kaSAyo para vijaya meLavavAno che. e vijaya, mAtra dharmakriyAothI maLato nathI. enA mATe bhAvanAtmaka puruSArtha karavo paDe che; jJAnAtmaka prayatna karavo paDe che. saMsAranI cAra prakAranI vAsanAono tyAga karIne, enI (kaSAyonI) pratipakSI cAra prakAranI vAsanAone svAdhIna karavAnI che." sAmya zatakamAMthI - ka
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmanuM tima satya "mokSa ApaNuM jIvana traNa prakAranA vyavahArathI cAle che. vyavahAramAM keTaluMka sAMbhaLIne calAvIe chIe, keTaluMka najare joIne calAvIe chIe, to keTaluMka anubhavamAM ANIne jANIe chIe. vAstavika jJAnano krama e ja pramANe che. prathama zrata, pachI daSTa ane aMte anubhUta. kayAM tattvo zruta sudhI kAma lAge, kayAM tattvo zruta pachI diSTa paNa karavAM paDe ane kayAM tattvo zrata ane deSTa thayA bAda anubhUtimAM lAvavAM paDe e vicAravuM paDaze. mukti eTale mokSano paNa A rIte vicAra karavo joIze. ApaNe sahu bhagavAna ! bhagavAna ! paramAtmA ! paramAtmA ! bolIe chIe ane mokSanI vAto karIe chIe. paNa zuM ApaNe bhagavAna joyA ? paramAtmAno sAkSAtkAra thayo ? mokSa joyo ? vyAkaraNazAstranA niyama pramANe mokSanI siddhi karavI joIe. mAtra zAstranA kahyAthI mokSa mAnIe to kema cAle ! ApaNA jIvanathI mokSanI siddhi karavI joIe. zAstramAM mokSa vAMcI-sAMbhaLI zakAya che. paNa sAMbhaLIne mokSa dekhADI zakAya evI cIja nathI. prabhune kevalajJAna thayuM, te zAstra dvArA sAMbhaLIne jANI zakAya. paraMtu te kevalajJAna tattva kevuM che te dekhADI na zakAya. hA ! eno anubhava jarUra karI zakAya. vizvamAM je je padArtha astitva dharAve che te saghaLAya padArtha vyavahArya che. enAM nAma che, ane jenAM nAma hoya te saghaLAMya padArtharUpI-daSTa hoya ke arUpI daSTa hoya. ApaNe tenA nAmoccArathI zabda dvArA sAMbhaLI-jANI zakIe, jaNAvI zakIe ne eno khyAla ApI zakIe. to have ApaNe kahIzuM ke mokSa ame sAMbhaLyo che paNa joyo nathI. vAta barobara che paNa bhAI ! mokSa e jovAnI cIja nathI. e to avasthA che - hAlata che. muktAvasthA e jIvanI avasthA che. e avadazA che ?
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa che ke nahi ? e pUchanAra ane kahenAra jIva hoya. jaDa pudgala padArthane kyAreya Avo prazna thAya nahi ane pRcchA kare nahi ke mokSa che ke nahi. to jo mokSa dekhADI zakAto nahi hoya to prazna kartAne mokSanI siddhi kema karIne karAvavI ? jIva mAtra jIvana jIve che. enA jIvanathI enI mAMga nakkI thAya che. mokSane na mAnanAra ane na samajanAra tathA paramAtmAne na mAnanAra, na svIkAranAra ke na samajanAranI paNa mAMga jo tapAsIzuM to jaNAze ke jIva mAtranI mAMga to mokSanI ja che. paramAtma tattvanI ja che. kevuM Azcarya ! pote jIvana jIvato hoya ane na mAne enuM ja nAma ajJAna ! ajJAnanuM Azcarya AvuM ja hoya ! ajJAnano artha adhyAtmakSetre bhaNyo nathI eTale ke abhaNa nirakSara evo na thAya. ema hota to ApaNA muni-mahAtmA saMto ajJAnI ja Tharata. teo reDiyo-TIvI-Teliphona ke moTara mikenika banI zake ? ApaNe hajuya kadAca banI zakIe. ajJAnano artha evo nathI. ajJAnano artha e che ke je jIvana jIvIe chIe enuM svarUpa jANatAM nathI. - jJAnanuM sAcuM svarUpa che e ja jIvanI mAMga che. evo kayo jIva che, ke jenI mAMga caitanyatAnI, skUrtinI, svAdhInatAnI, nityatAnI, akhaMDitatAnI, avikArItAnI, pUrNatAnI-satyama-zivam-sundaramnI nathI ? samyagujJAna e joDANa (Connection) che ane samyagu darzana e saMdhANa che. bhASAprayogathI anityane anitya kahevuM e mAtra samyagujJAna che ke jyAre anityane anitya jANI enAthI chUTatAM javuM, e prati vairAgyabhAvanA jAgavI ane je nitya che tene nitya jANI tenAthI joDAI javuM te samyagadarzana che, anityamAM nityabuddhi e rAga ane ajJAna che. (paMDita pAlAla gAMdhIlikhita saikAlika AtmavijJAna graMthamAMthI sAbhAra) 464 : adhyAtmasAra
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Private & Persona Use Only