Book Title: Sangrahaniratnam Bruhat Sangrahani Sutra
Author(s): Yashovijay
Publisher: Muktikamal Jain Mohan Mala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005475/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ re mAtra te cothI bAramI sadInA maharSizrImad caMdrasUrIzvara praNita prAkRtabhASA saMkalita saMgrahaNIratnam suprasiddha aparanAma zrIbRhasaMgrahaNI sUtra gujarAtI bhASAMtara, vividharaMgI 75 citro sAthe -siddhazilA udgaloka | 8 | madhyaloka- || ticchaloka-4 jyotiSI merUparvata | adhAloda | E caudarAjalokarUpa virATavizva jaina khagoLa-bhUgoLa saha virATa vizvano vyApaka paricaya Apato priya ane AkarSaka grantha che . e Da yu mu2i] yama -14mAM beDarama , rasa pula sAhityakAra -- ArasAra Toya!ddha2i0) sias AR vAdikAzikakanadhIniSANAdazAmAjI sarvilacazanasanaulNayathI {L. sIrAdhanAmakalamAcathAvakavayimiAnyA mIkSaziatI[imzatAbrasa mAvataHpAkSisirayavIyamAnAkimapivi yAdavalinavanAyatargaNIvahamAnAni emAdaparivahicahAvAlyANDatimudhi ghAyAginAcavitAyakvardachAtravadhAraNazrIma dachayAsyAmakAmavakAyapadhayAyAmA barAmikSanarUdI bodhidhyANamAmAnavAbhi For Personal & Private Use Only URHI RE M342 - Awww.lamellores.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ***** // 3 ahaM nama: // zrImad muktakamala jaina mohanamALA puSpa-47 pravacanaprabhAvakasaddhAMtamahodadhi zrImad zrIcaMdrasUri puMgavapraNIta - prAkRtabhASA-saMskRtachAyA saMkalita saMgrahaNIra suprasiddha gAma || pRhatsaMgrahaNI sUtra ||. - gujarAtI anuvAda sahita ( jemAM bhUlamAthA, chAyA, mAthArtha, zabdArtha, visArArtha, pAMca pariziSTo, manthamAMAvelAM raMgaberaMgI kula 7Sa citro, saMkhyAbaMdya yaMtro, DhagalAbaMa TippaNIo, AkRtio, prAMte mUla mAthAo saMkSipta arthasaha, suvistRta upodyAta temaja atyaMta upayogI carcAvicArA darzAvavAM vaijJAnika lekho AdinI. saMkalaoll karavAmAMAvI che.) A manthamAM jaina khamola-kUmoLa aMge jaina zAstro zuM kahe che tenAM saMdara, priya ane mahatvanI jANakArI. :anuvAdaka: pUjyapAda samarthavaktA AcArya mahArAja 1008 zrImadavijaya mohanasUrIzvarajI mahArAjazrIna paTTadhara pU. AcAryazrI vijaya pratApasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna paM. zrI gharmavijayajI gaNi ziSya|. munizrI yazovijayujI (vartamAnamAM AcArya zrI yazodevasUrijI) AvRti - yauthI vi. sa. 259 kiM. rUA. 2O1=00 I. sana903 ain Education International For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 prakAzaka zrI muktikamala jaina mohanamALA The. 2AvapurA, koThIpoLa, vaDodarA (gujarAta) yuka: smRti ophaseTa sonagaDha-34 250 anya prAptisthAno ssss a * jaina sAhitya maMdira talATI roDa, pAlItANA-34 270. *sughoSA kAryAlaya talATI roDa, pAlItANA-364 270, *kanubhAI e. pArekha C/o. vikrama selsa enDa sarvIsa 330, narazI nAthA sTrITa, masjIda baMdara, muMbaI - 400 009. phona : 342 32 82 zrI kAMtilAla sukhalAla C/o. kresanTa opTIkala kahyuM., saMdIpa menzana, bhAMgavADI, kAlabAdevI 2oDa, muMbaI - - YO0002. phona: 208 75 79 For Personal & Private Use Only lesara TAIpa seTiMga: arihaMta kompyuTara grAphiksa jaina vidyArthI gRha kampAunDa, sonagaDha-34 250. TODODE Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM aha~ nmH|| ||shriimn muktikamala jaina mohanamAlA pussp-47|| pravacanaprabhAvakasidhdAntamahodadhi zrImadzrIcandrasUripuGgavapraNIta prAkRtabhASA-saMskRta chAyAsaMkalita saMgrahaNIratna suprasiddha nAma // bRhatsaMgrahaNI suutr|| gujarAtI anuvAdasaha (jisameM mUla gAthA, chAyA gAthArtha, zabdArtha, vistarArtha, pA~ca pariziSTa, raMga-do-raMgI kula milAkara 75 citra, saMkhyAbandha yantra, vipula saMkhyAmeM TippaNI, AkRtiyA~, prAnte mUla gAthAsaMkSipta artha saha, suvistRta upodghAta tathA atyanta upayogI carcA-vicAraNAtmaka vaijJAnika lekha AdikI saMkalanA kI hai|) tathA isa graMtha meM jaina khagola-bhUgoLa ke bAre meM / jaina zAstro kyA kahate haiM isakI suMdara, priya evaM mahatvapUrNa samaja : anuvAdaka: pUjyapAda samarthavaktAAcArya mahArAja 1008 zrImad vijaya mohanasUrIzvarajI mahArAjake padharapU. AcArya zrI vijaya pratApasUrIzvarajI mahArAjake ziSyaratna paM. zrI dharmavijayajI gaNi ziSya munizrI yazovijayajI (vartamAnameM AcArya zrI yazodevasUrijI). AvRtti-cauthI vi.saM.2016 kiM.ru.201-00 i.san2003 For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pragALa zrI muktikamalamohana jaina jJAnamandira vi. ru. 201-00 prAptisthAna jaina sAhityamandira, pAlItAnA- 364270 * zrI muktikamala mohana jaina jJAnamandira rAvapurA, koThIpola, vaDodarA * sughoSA kAryAlaya, pAlItAnA AvRtti-cauthI K+K+K+K+K >> Pl-2000 A bRhatsaMgrahaNIratnanuMaMgrejI bhASAMtara karavuM azakya ke duHzakya che. kemake A jainadharmano khAsa graMtha che ane temAM seMkaDo zabda pAribhASika che. bIjA dezanA vidvAna te lokothI sarvathA ajJAta che. jainadharmanA tattvajJAnanake tenA pAribhASika zabdonuM lezamAtra jJAna hoya nahIM eTale aMgrejI bhASAmAM jaina pAribhASika zabdo yojelA maLe ja kyAMthI? eTale aMgrejI DikSmarIomAM paNa te kyAMthI maLe? aMgrejImAM navA zabdo taiyAra karavA hoya to jainadharmanA vidvAno sAthe tenA arthane samajI carcA-vicAraNA karI pachI kaMIka Ayojana thaI zake kharUM! paNa te kAma ghaNuMja muzkela che. jainadharmanA UMDA rahasyothI sabhara zabdonA artha karavAnuM kAma AjanI paristhitimAM azakya jevuM lAge che. amoe anukULa zabdo meLavavA jaina vidvAnonA lakhelAM aMgrejI pustako ApIne eka lekhakane saMgrahaNInuM bhASAMtara karavAnuMkAma saM. 2041 AsapAsamAM sopyuM. 810 gAthAnuM aMgrejI paNa karyuM. meM ane mArA anya sAthIe vAMcyuM paNa lAgyuM ke mUla arthanA bhAvane barAbara sparzatuM na hatuM. ulaTuM gerasamaja UbhI thAya tevuM ane apUrNa hatuM, eTale aMgrejI bhASAMtara karavAnuM mAMDI vALyuM. eka upAya che kharo ke pAribhASika zabdo na vAparatAM temA bhAva ne cAlu bhASAmAM rajU karI viSayo samajAvI zakAya ane lakhI paNa zakAya. paradezanA jaina vidyArthIone, vAcakone ane ajaina vAcakone aMgrejImAM jainadharmanuM tattvajJAna, tenI philosophI ane tenA AcAra-vicArone jANavAnI bhUkha khUba ughaDI che. tyAre paristhitivaza meM e dizAmAM AgaLa vadhavAnuM mAMDI vALyuM. saM. 2049 -cazodevasUri For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM arha namaH| bhAga jeozrInuM jIvana sAgarasanuM gaMbhIra che, jeozrInI sumedhA aneka viSayomAMvidyuttama sahasA praveza karavAvALI che. jemanI dArzanika viSayonI vidvattA ghaNI ja prazaMsanIya che. jeozrInuMkarmaviSayaka sAhityanuM prakhara suniIAtapaNuM suprasiddha che, jeo vyAkaraNa-yAya-sAhityAdi zAstraviSayonA sujJAtA che, AmamamanthonA sadabhyAsI che, jeo aneka grantha-TIkA ane lekhonA kartA che, ane jeonuM tatvajJAnanA kSetramAM uccasthAna jaina samAjamAM jANItuM che. jeozrInuM AtmajIvana ahoniza sadgurusevAmAMja jhukeluM che, jemanA vinaya-viveka, audArya, zAMtipriyatA, ane nispRhatAdi sadguNo anyane preraNAtmaka temaja bodhapATha samAnache. jeozrI mArA paramAraka che, ane mArA uparanA jemanA mahAna upakAro sadA aviAraNIya che, jemanI satkRpAthI ja A graMtho dareka rIte mUrta svarUpa maLI zakyuM che; teozrInA AvA aneka sadguNo ane upakArothI AkarSAI aMze aMze paNa aTTaNI thavA bRhasaMmahI sUtra nAmano A mantha parama murudeva vidhrUvarya pU. paMnyAsajI zrImAn dharmavijayajI mahArAjanA zubha caraNakamalamAM vinIta ane namrabhAve sAhara samarpaNa karI kRtakRtya thAuM chuM. yazovijaya (vijaya yazodevasUri) vi. sa. 1995 For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya saMgrahaNInI A trIjI AvRtti kompuTara paddhatie taiyAra karavAmAM AvI che. atyAre vi.saM. 2054nI sAla cAle che. vi.saM.1988 nI sAlamAM meM mArA hAthe karelAM citro lItho presanI paddhatie taiyAra karAvyA hatA. paNa te vakhate lItho presanuM kAma joIe tevuM saMtoSakAraka thatuM na hatuM. eTale pachI amArA eka citrakAra pAse amoe A citro vi.saM. 2003 mAM bahu suMdara rIte paddhatisara navA karAvarAvyA. pachI te citronAM blokonuM kAma vi.saM. 2017 mAM muMbaImAM karAvarAvyuM e blokonuM prInTa saMgrahaNInI bIjI AvRttimAM mukavA mATe karAvarAvyuM. tyAra pachI kompuTara TAIpathI suMdara rIte saMgrahaNI taiyAra thaI tyAre saune ema thayuM ke citrone ophaseTa paddhatithI thoDA navA svarUpamAM chapAvAya to sArUM. eTale A trIjI AvRttimAM saMpUrNa rIte nahI paNa thoDI ghaNI rIte ophaseTa paddhatie thoDuM citronuM kAma karAvyuM che. vAcakone te jarUra gamaze ja. bIjI vAta khAsa e jaNAvavAnI ke lAkho-karoDo ke abajo mAIlanI vastune eka nAnakaDI sAIjhamAM batAvavI e koI rIte jarA paNa zakya nathI ja. ema chatAM vastuno kAMIka sAmAnya khyAla ApavA mATe nAnI sAIjhamAM citro ahI ApavAnuM kyuM che. vidyArthIone, saMgrahaNInA prazaMsakone thoDIghaNI paNa AchI jhAMkhI thAya e mATe bAlaceSTA jevo prayatna ryo che. A jAtanAM paNa citro Aja sudhInAM seMkaDo varasomAM koIe ryAM nathI. amArA kSayopazama pramANe pahelI ja vAra traNeya AvRttimAM pragaTa ryA che. A citrone kalaraphula banAvavAmAM muni zrI jayabhadra vijayajIe tathA uSA ArTanA zrI amISa kApaDIyAe puro sAtha ane sahakAra Apyo che. te badala temane dhanyavAda ghaTe che. citrAlekhanamAM je kAI kSatio, DIjhAyananI ke raMganI lAge to te mATe amane kSamya kare. For Personal & Private Use Only saMpAdakavijaya yazodevasUri Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zrIcandrasUrijI viracita, saMgrahaNIra9nam grantha paricaya zaka saMghapriya kRtinI kartA zrI zrIcaMdrasUrijI zaka bhASA - prAkRta * mUlagAthA - 349 zaka samaya - bAramI sadI anuvAda paddhati 1. mUlagAthA 2. saMskRtachAyA 3. zabdArtha 4. gAthArtha 5. vizeSArtha anuvAdanAM pRSTha - pAMca pariziSTonAM pRSTha - # bhUgoLa-khagoLa sahita traNeyalokane lagatA 696. 75 citra pa0 mUlagAthA - saMkSipta artha saha pRSTha - yajJo - koThAo - 124 TIppaNIo - o9 A prastAvanInAM pRSTha - 1 vijJAnano lekha pRSTha - kula pRSTha - 1032 3c anuvAdakartA : bAlamuni zrI yazovijayajI (vartamAnamAM A. zrI yazodevasUrijI) anuvAda saMvata - 18thI0 anuvAda kartAnI umara 18 thI 20 For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T saMgrahaNI grantha aMgenI tathA anya vicAraNA ~ lekhaka: vijaya yazodevasUri jainadharmamAMpadArthavijJAna ane karmavijJAna upara vipula sAhitya sarjAyuM che. A saMgaThaNI padhAnapaNe padArthavijJAnano paricaya ApatI ajoDa ane anupama kRti che. caudazAjaloka svarupa akhila brahmAMDa ane tadvartI 2helA aneka padArthono paricaya Apato A grantha che eTale jaina ke ajaina koIpaNa vyakitane jainadharmanuMvirATa vizva kevuM che eno sAro evo khyAla abhyAsIone managamatI AkRtithI maLI raheze. A granthamAManeka bAbato evI paNa che ke je jaladI na samajAya, jaladI sAcI na lAge. aneka zaMkA-kuzaMkAo paNa utpanna kare. AvI zaMkAspada aneka bAbatonI praznottarI varaso pahelAMbanAvI hatI paNa takAlahAthamAM na AvavAthI AgranthamAM2jU thaI zakI nathI. A svarga ane naraka apratyakSa che eTale apratyakSa bAbato pratye aneka zaMkAo ane jijJAsAo khaDI thAya te svAbhAvika che. paNa zAstro sImita che. vANI sImita che, zabdo paNa sImita che eTale jevuM ane jeTaluM hoya tethI bahu ja ochuMrajU thaI zake che. bAkI virATa vizva aneka rahasyothI bhareluM che eno tANalevozakya nathI. A bIjuM AjanI vaijJAnika khagoLa-bhUgoLa sAthe jaina zAstrIya khagoLa-bhUgoLa sAthe tulanA karavAnI koziza karavI e magajane khAlI kansa2taka2vAjevuM thaze. vijJAna ane TekanolojInA yugamAM reDiyo, Telivijhana, kopyaTa2 robeTa, viDiyo, Teliphona, esa.TI.DI., phalekSa - AvI AvI aneka zodhoe Azcaryajanaka AviSkAze saryA che tyAre enA AdhArarUpa pAyAmAM jaina karmavAda. aNavijJAna vagerenI thiarI kaI kaI che? te mATe jaina-vaijJAnika bhejAoe khoja ka2vI jarUrI che. vaijJAnika zogho jyAre jainazAstranAManeka tathyone sAcA The2vI 2hI che tyAre jainazAstranAM bIjAM aneka tathyone pUravAra karI ApavA mATe paNa jaina vaijJAniko UbhA thavA joIe! For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda - prAtaHsmaraNIya zAsanaprabhAvaka-vyAkhyAna vizArada-ArAdhyapAda janma saM. 1935 siddhakSetra-pAlItAnA * dIkSA saM. 1957 mahesANA paMnyAsapada saM. 1973 rAjanagara * AcAryapada saM. 1980 rAjanagara jainAcArya zrI 1008 zrI vijaya mohanasUrIzvarajI mahArAja (svargavAsa saM. 2001 DabhoI) RTEducationparational Facfirstinativaltaronly Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma saM. 1947 AdarI (verAvala) * dIkSA saM. 1963 lIMca (mahesANA) ****************** ******* pUjyapravara prAtaHsmaraNIya vidvavarya ***** AcArya zrImad vijaya pratApasUrIzvarajI mahArAja For Personal & Private Use Only ******* AcAryapada saM. 1992 prabhAsapATaNa * svargavAsa saM. 2034, mAMgarola Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only leuoneuvaruuomeonpauier AcArya zrI vijaya dharmasUrIzvarajI mahArAja 2 . DDDDDDDDDDDDDDDU 1 1 ....... .. ........................ DOOOOOOOOOOOOODDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD DDDUDUNDUADUNDUAYAYAYAYA TAVATATATATAVATATAMATA .. .. ...... . .. paMnyAsapada saM. 1992 pAlItAnA * AcAryapada saM. 2007 muMbaI * svargavAsa saM. 2038 muMbaI WAVAVAVAVAVAVAVA RAMAAAAA 111111AAAA janma saM. 1960 vaThavANa * dIkSA saM. 1976 sAMgaNapura * pravartakapada saM. 1987 pAlItAnA AAAAAAAAAAAAAAAAAY DDDDDDDDDD 000 paramapUjya yugadivAkara Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bRhatsaMgrahaNIsUtragranthanA anuvAdaka sAhityakalAratna janma saM. 1972 darbhAvatI (DabhoI) * dIkSA saM. 1986 kadaMbagiri sAhityakalAratnapada saM. 2026 * AcAryapada saM. 2035 pAlItAnA pUjya AcArya zrI vijaya yazodevasUrIzvarajI mahArAja (bhUtapUrva munizrI yazovijayajI) For Personal & Private use only www.jalinelibrary.org Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te "saMgrahaNIgrantharatna'nI viziSTa prakAre ApelI anukramaNikA , nodha -jaina paribhASAmAM jainazAstra pramANe dazya-adazya virATa vizvane 'loka' zabdathI ane te mApamAM caudAja pramANa hovAthI "caudarAja loka" A zabdothI oLakhAvavAmAM AvyuM che. A virATa vizva-lokamAM je jIvo che te cAra gati-cAra vibhAgamAM vibhakta thaelA che. vibhAga' zabda zabdamAM 'gati' arthamAM samajavo. gatio-naraka manuSya, tiryaMca ane deva A cAra che ane UdhvakiAre rahelA virATa lokane antima che. "mokSa sthAna AveluM che jyAM longavizvanI samApti thAya che. A saMgrahaNI anyamAM mukhyatve cAra gati aMge ane mokSa aMge jarUrI evuM varNana karavAmAM AvyuM che. emAM svarga mRtyu ane pAtAlalokano samAveza AvI jAya che. TUMkamAM kahIe to jaina vizva ane jaina tattvajJAna ane tenA vividha padya sthAnonuM jANapaNuM meLavavA mATe A grantha khuba ja mahattvano ane upayogI che. jainasaMghamAM ati pracalita pAThaya pustaka tarIke gaNAtAM suprasiddha evA A saMgrahaNI nA bhASAMtaranI anukramaNikA ApavAmAM Ave che ' balAsa-mArA ghaNA vidvAna mitronA ane AjanA zikSita lokonA ane mArA anubhavanI vAta che ke hAlamAM moTAbhAganA loko granthaparicaya, granthanI anukramaNikA ane granthanI prastAvanA prathama jue che, ane e dvArA anya pratyenI zraddhA keLave che A khyAla mane hovAthI A vakhate anukramaNikA dvArA vAcakone granthanA padArtho-viSayono zIgha khyAla maLe eTale vacce vacce lekhananI navInatA dAkhala karIne anukramaNikAne upayogI ane AkarSaka banAvI che. A viSayanA rasiyAne te gamaze paNa saMbhava che ke keTalAkane anukramaNikAmAMno mAro A umero na paNa game vevalAveDA jevo paNa lAge paNa e to sahunA samajanA gaja judo hoI zake che. paNa buddhimAna suto AjanA jhaDapI yuganA anusaMdhAnamAM mArA A prayatnane zraddhA che ke jarUra AvakAraze. vijayaniksa gAthA saMsthA kRSTha saMkhyA - graMtha mATe Avazyaka anubaMdhacatuSTayamAM prathama maMgala 1 - 4 - anabandha eTale maMgalAcaraNa, e nimitte navakAramaMtrano mahimA 4 - 8 maMgalanA prakAro Adi -granthano prAraMbha-gAthA pahelI maMgala artha ane paMca 8 - 11 parameSThIonA svarUpanI jhAMkhI - A granthanuM baMdhAraNa navadvAro upara che. granthakAra Are gatinI 11 - 13 vyAkhyAo navakAro ke prakAro dvArA karavAnA che. tethI navadvAronA nAmono ullekha ane bAkI rahelA traNa anabandhanI vyAkhyA For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] sthitidvAra viSayanirdeza gAza saMdhyA pRSTha saMdhyA devAdhikAra - sthiti eTale AyuSyanI vyAkhyA 14 prathama cAra gati paikI prathama devagati saMbaMdhI deva-devIonA karoDo varSanA apAra-lAMbA AukhAnI vAta kare che Ti devalokanI prathama bhavanapatinikAya ? - prathama adholoka eTale pAtAlamAM AvelI bhavanapatinikAyanAM deva- 4 14 - 17 devIonAM AyuSyanuM varNana no -bhAratIya kAlamAna mujaba A dezamAM vipala, 1La, , muhUta ghaDInAM mAno hato, ane Aje che. vizvanI dharatI upara brITIza sAmrAjya sthapAyuM tyArathI tisekanDa, sekanDa, mInITa kalAkanAM mAna dAkhala thayAM Aje sekanDa mInITanAM mAna sarvatra prasiddha che paNa jainavijJAnagaNita sekanDano aneka abajomo bhAga mApyo che ane te mAnane mATe 'samaya' evo jaina pAribhASika zabda yojyo che. eka samaya eTale sekanDano asaMmtamo bhAga. saMkhyAvAcaka kharva nikharva zabdothI gaNAtI saMkhyA pUrNa thAya pachI asaMkhyAtanI saMkhyA zarU thAya che. jo ke AjanA vaijJAnikoe IlekaTronika vagere sAdhano dvArA eka sekanDano aneka karoDamo bhAga mApI batAvyo che. IlekTronika ane vIjANu sAdhanoe 1 Icano 10 karoDathI vadhu sUkSma bhAga mApyo che ane jAte divase vadhu sUkSma yaMtro zodhAtAM samayane mApI to nahIM zake paNa samayanI sUkSmatAnI jhAMkhI karAvIne jaina vijJAnanI samaya, zabdanI yathArthatAne jarUra puravAra karI deze A mATe mAtra samayanI ja rAha jovAnI rahI.. samA e kALanuM attimamAM antima mAna che have emAM be bhAga pADavAnI jagyA nathI hotI. have ahI samayanI vyAkhyA, kALa zuM pArtha che te ane samayathI laIne kazIrSaprahelikA sudhInI gaNanApAtra saMkhyA ane tyArapachI palyopama sAgaropama chevaTe jaina vijJAnamAM kALano prAraMbha samaya zabdathI thAya che ema eno antima cheDo putaparAvartana nAmanA mAne pUrNa thAya che. ahIMyA lakhANamAM enI paNa vAta karaze. e daramiyAna AvalikA vagere mApanI vyAkhyA batAvaze. vijayanirdeza gAthA saMdhyA kRSTha saMbbA valyopama sAgaropamanuM savistRta svarUpa - kALa-vakhata zuM che tenI vyAkhyA sAthe samayanI vyAkhyA 17 - 25 - A 'samaya' mAnathI laIne zIuhelikA sudhInAM kALa pramANonuM rara - rapa jena kALanI bIje bhAgyeja jANavA jovA maLe tevI saMkhyAone dazAvatuM Azcaryajanaka koSTaka - 'samaya' pachIthI Ave AvalikA, pachI zvAsocchavAsa, pachI prANa, ra1 - 25 * zIrSaprahelikA aMkomAM prathama 54 AMkaDA lakhAya pachI 140 mIMDA caDhAvI devA eTale teTalI saMkhyA Ave. vAcanA bhedanA kAraNe 70 aMka 180 mIMDA maLIne 250 nI saMkhyA paNa batAvI che. x x For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha saMkhyA 21 - 25 ra5-ra7 ra7-38 [3] viSayanirdeza gAza saMkhyA stoka, lava, ghaDI, muhUrta divasa mahino varNa yuga dareka kALamAnanI vyAkhyA yuga pachIthI TheTha zIprahelikA sudhInI jaMgI saMkhyAo, te pachI palyopama sAgaropama ane TheTha pagalaparAvata sudhInA mahAkAya jevA kALanuM varNana - palyopama mATe prathama palya kuvAmAM bharavAnA vALanA dAMtathI prAraMbha uda palyopama sAgaropamanuM svarUpa ra ahIMthI cha prakAranAM palyopama ane cha prakAranAM sAgaropamanuM varNana zarU avasarpiNI nAmanA utaratA) kALanuM svarU5 varNavatAM tenAM cha ArAonuM svarUpa. Aro eTale vibhAga.) -prathama 10 prakAranAM devatAdhiSThita kalpavRkSo strI-puruSanI kalA, tIrthakara Adi 63 zalAkA Adi puruSo kayAre janme che ane pralayakALa vagere aneka hakIkato - avasarpiNI pachI AvatA utsarpiNI (caDhatA) nAmanA kALanA che ArAonuM svarUpa -5Dato samaya ane caDhato samaya baMne malIne eka kAlacaka thAya che. emAM paDato kALa ane caDhato kALa eTale avasarpiNI kALa, utsarpiNI kALa. baMne kALanA bhegAM thavAthI sajAtA jaina gaNita mujabanA RtvijhanI (eTale mahAkALanI) vyAkhyA , - uddagalaparAvata' A nAmanA akalpanIya evA antima koTinA mahAtimahAkALanI vyAkhyA prasaMge ATha prakAranAM yugalaparAvatanI samaja viziSTa prakAranA jainakALamAnanI samApti thaI 3ra-38 38-40 38-40 4-43 5 6, 7 44-47 pahelo devagati adhikAra -devanI bIjI vyaMtara ane trIjI jyotiSa A baMne nikAyanAM deva-devIonAM AyuSya -cothI vaimAnika (vimAnavAsI) devonAM prakAro ane te nikAyanAM devonAM AyuSyanI utkRSTa AyuSya sthiti - e ja devonI jaghanya sthiti - vaimAnika devIonI jaghanya-utkRSTa AyuSyasthiti 47-5ra 9-40 1ra-14 11-1ra 24-57 For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha saMdhyA 57-58 58-60 ( 4 ) viSayanirdeza * sthitikAramAM ja bIjI prakIrNaka hakIkato che, -dareka devalokanA IndronI agamahiSIonI saMkhyA -vaimAnika kalyanA judA judA devalokamAM pratara saMkhyA satara-eTale majalAo-mALAo) keTalI te - have te judA judA prataro-majalAomAM rahetA deva-devIonAM jaghanya- 15-16 daitkRSTa AyuSya jANavAnuM karaNa-upAya zo ? - bAra devalokanA IndronAM nivAsa sthaLo - devalokamAM vartatA lokapAlonAM nAma ane AyuSya * vaheluM sthitihAra samApta thayuM 60-66 66-67 67-68 27. dvitIya bhavanadAra rahevAnAM mukAyo-AvAso) ja devanI pahelI bhavanapatinikAyanuM varNana ja ApaNI dharatInI nIce-adholokamAM vasatA bhavanapati devonI daza 19 6-90 nikAyo (vibhAgo) nAM nAmo daze nikAyonAM vIza Indro (mukhya mAliko)nAM nAma ane prAsaMgika ra0-rara 70-73. te devanI sAmAnya tAkAta keTalI jabarajasta che te devonAM sarvopari mAlika gAtA IndronAM bhavano-mukAmonI kula ra3-ra6 u3-77 saMkhyA ane tenuM sthAna vibhAgavAra kayo deva koNa che ? te oLakhI zakavA mATe mugaTamAM 77-78 rahelAM oLakha cihno kayA che te kahe che daze nikAyavartI devonAM zarIrano ane temanAM vastrono varSa-raMga 28-29 u8-80 kayo ? IndronA parivAramAM sAmAnika' zabdathI oLakhAtA devo tathA 30 883 IndranuM dhyAna rAkhanArA "AtmarakSaka daLanA devonI saMkhyA ja bIjA vyattara nikAyanA devono adhikAra che bhavanapatinA thova adhikAra sAthe) noMdha - dharatI upara AvIne sukha:dukha ApanArAM keTalAka je deva-devIo che te mukhyatve vyattara nikAyanA vizeSa hoya che. kemake cattara devo ane manuSyajAta vacce vizeSa aMtara nathI hotuM. e devo bhavasvabhAve manuSyanI vastImAM kutuhalavRttiI, manamojathI AvIne vasavAnuM ThIka ThIka pasaMda karatA hoya che tethI ja te vyaMtara' kahevAya che bhUta vaLage che jhaMDa vaLage che melaDIo Ama bhUta, preta, DAkaNa rAkSasa For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRSTha saMkhyA 22 86 vagere je vaLage che-manuSyanA zarIramAM praveza kare che gharavAsa kare che te deva-devIo prAyaH 9ttaranikAyanAM dhyeya che. - ra4 tIrthakaranA yakSa-yakSiNI te lattaranI vakSa nAmanI nikAyanA ja hoya che. vijayaniksa zALa saMkhyA - vyattaranAM nagaronuM varNana ane sthaLa 31 84-85 - vyuttaronAM nagarovata bhavano ane bhavanapatinAM bhavano ane tenA 85-86 AkAronuM varNana - cattaradevonAM devAMganA sAthenA vilAsIsukhanA varNanano nirdeza mAtra 33 - cattaronAM nagaro kevAM kevAM moTuM hoya che te 86-87 - pizAca, bhUta, preta rAkSasa, kinnara gaMdharva ItyAdi devo jamInanA 34-35 87-89 bhUgarbhamAM ati dUra rahelI) cattara nikAyanAM hoya che enAM nAma zuM che te - ATha nikAyanAM adhipati gaNAtA 16 IndronAM nAmo 36-37 89-90, - alaga alaga nikAyanAM vyattarone oLakhavA mATe vimAnanI 38 91 - dhvajAmAM kayA cihno hoya che ? - vyattaronAM zarIrano varNa kevo che ? 39 91-9ra vANavyattaronuM varNana sAthe spaSTa rIte pahelIjavAra vAcakone caudarAjalokanuM samabhUtalA nAmanuM dhavalevala sthAna jANavA maLaze - vyattaranA peTAjoda gaNAtA ATha jAtanA vANacattaronAM nAmo 40-41 9ra-97 - vijJAne nakkI karelAM sI-levala-dariyAI dhruvamApanI jema jainavijJAnamAM 40-41 9ra-97 bhUgoLa-khagoLanuM levala 'samabhUlA' zabdathI oLakhAtuM levala che te A pRthvImAM kaI jagyAe che ? tenuM zAstrIya purAvAo sAthe vistRta varNana - vANavyattaranA 8 vibhAganA 16 IndronAM nAmo 4ra-43 97-98 - vyattara-jyotiSa A baMne nikAyanA IndronI temaja tenA sAmAnika 44 98-99 tathA AtmarakSaka devonI saMkhyA devono prAsaMgika prakIka adhikAra che - cAre nikAyanAM devonAM kArya ane kakSAne anulakSIne zAsanavyavasthA 99-10ra vagere mATe pahelA 10 vibhAgonAM nAma ane tenuM varNana - potAnA devalokanI surakSA-vyavasthA mATe sAta prakAranI senA 10ra-103 (klakajI kaI kaI che te For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + [6] vijayaniksa za saMvyA pRSTha saMkhyA - dareka IndranA salAhakAra tarIke niyukata thaelA (AjanA saMsada 47-48 103-104 sabhyo jevA) 33-trAyazciMzaka devonuM varNana - bhavanapativyattara nikAyAzrayI laghupariziSTa' ne 1-ra 105-106 ja devalokanI trIjI jyotiSI nikAya ja nodha- dharatInA devonI vAta paNa thaI. have ApaNI upara vati AkAzamAM rahelA roja dekhAtA sUrya-candra graha, nakSatra, tArAnAM devo' temanAM vimAno vagerene lagatuM varNana. vijayanika A saMkhyA pRSTha saMkhyA - Azai &khAtuM tilaka jaina rAmAnya khagoLanA hisAbe 107-108 samabhUtelA pRthvI' levalathI binduthI) tArA 'sUrya candra, nakSatra, graho vagere keTalAM dUra che te jainaparibhASAnA mApa mujaba jaNAve che AkAzamAM dekhAtuM tArA, sUrya candra graha, nakSatrayukta evuM 107-108 jyotiSacaka jaina khagoLanI mAnyatA pramANe samajUtA pRthvI' levala (ba) thI AkAzamAM uce keTale dUrathI zarU thAya che ? ane te pachI keTalI uMcAIe te pUrNa thAya che tenuM varNana - svAti ane abhijita nakSatranI cAragatinI vyavasthA 108 - tArA, surya candra Adi pAMca prakAranA jyotiSI devonAM vimAnono 109-110 , krama kevI rIte che ? ane paraspara ekabIjAthI keTale aMtare dUra rahIne phare che te noMdha-jyotiSI devo be prakAre che. cara ane sthira. manuSyalokamAM cara che ane tethI bahAra lokAtta sudhI sthira che. - meru parvatathI cara-gnatimAna jyotiSacaka keTaluM dUra rahIne phare 11-111 ane sthira jyotiSacakra caudarAja lokanA madhyabhAganA aMtima cheDAthI aMdara keTale dUra rahIne phare che te - jyotiSI vimAnonI AkRti kevI che ? ane te zenAM banelAM che te 53-54 111-113 jyotiSIonAM vimAnonuM mApa keTaluM? 55 114 - manuSya jAtine utpanna thavAnuM kSetra kayuM ane keTaluM? 11pa-1 18 - manuSyakSetramAM cara-pharatA jyotiSI vimAno che jyAre manuSya kSetra 1 12-118 bahAra sthira che to A sthira vimAnonuM pramANa keTaluM ? 1. AjanuM vijJAna vimAno ane temAM devo rahe che te vAta mAnatuM nathI. jo ke Aje te prayogazIla avasthAmAM che. paNa eka divasa Avaze ke teo AkAzI grahomAM jIvana che, vasatI che ane je che te mAnavI karatAM buddhi-zakti badhAmAM vadhu caDhIyAtAM che ema pUrUM svIkAraze. 2. AjanA vijJAna sAthe jaina vijJAnanI vAta meLa khAtI nathI. For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6 ] viSayanirdeza gAza saMkhyA - manuSyonAM janma maraNa (45 lAkha yojanA) manuSyakSetramAM ja ja cAjajanA) manuSyakSetramAM ja 56 115-118 thAya tethI bIje kayAMya nahi te vAta --- aDhIdvIpa pramANa manuSyakSetramAM avazya ka bhAvo pravarte che ane 1 15 -- 118 aDhIdvIpanI bahAra kaI kaI bInAo-bAbato kadI banatI nathI tenI vigato - 2ra jyotiSI vimAnonI gatimAM kevI tarataratA che te ane 57-58 119-120 pazunuM rUpa dhAraNa karI vimAnane upADI vahana karanArA abhiyaugika devo kevAM rUpo kare che vagere - eka candrane hAdikano parivAra keTalo che ? 1ra1-1rara - tArAonI saMkhyA nizcita kSetramAM kaI rIte samAI zake ? 1rara-1ra3 - rAhu graha koNa che ? teno varSa ane tenI gati zuM ? te candramAnI 1ra4-1ra8 sAthe phare che ? - rAhunA prakAro, rAhunA kAraNe ja tithio, zuklapakSa ane kRSNapakSanuM 1ra4-1ra8 sarjana tathA grahaNa thAya che vagere bAbatonuM varNana - jaMbUdvIpanA AkAzamAM eka tArAthI bIjA tArA vaccenuM aMtara 1ra8-1ra9 keTaluM ? -jaMbudvIpamAM AvelA meruparvatanI najIkanA niSadha ane nIlavaMta 1ra9-138 nAmanAM jaMgI parvato AgaLanA AkAzamAM pharatA tArAo vacce aMtara keTaluM che ? - vacamAM parvatanA zikharono vyAghAta thatAM ane nighiAta rahetAM 130 tArAo vacce janya-utkRSTa aMtara keTaluM hoya che ? - manuSyaloka (kSetra)nI bahAra sthira rahelAM candro ane sUryo vacce 131-13ra paraspara aMtara keTaluM ? - manuSyakSetra bahAra candrathI caMdranuM sUryathI sUryanuM aMtara keTaluM? 66-67 13ra-133 * trIjI jyotiSI nikAlano adhikAra pUrNa thayo * noMdha - ApaNI vidyamAna duniyA samudra AgaLa bindu jeTalI ja che. jaina bhUgoLa to kahe che ke A dharatI upara A duniyAnI bahAra dUra dUra ghaNAM ghaNAM dezo, nadIo, pahADo dvI-samuko che ane te asaMkhya jevI virATa saMkhyAmAM che. te badhAM goLAkAre che paNa Aje teno kema kazo aNasAra maLato nathI. AjanI bhUgoLa AgaLa A vAta sAva ja khoTI ane kAlpanika lAge tyAre asaMkhya dvIpa-samudranI vAta kaI rIte zraddheya bane ? paNa A vAtanI ahIM carcAI ke javAbane avakAza nathI. ahIM to mAtra anukramaNikAnA vAcakane mAtra IsAro karavA pUratI ja vAta lakhI che. For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 ) # prAsaMgika tapa-samudrAdhikAra viSayazci gAza saMkhyA pRSTha saMkhyA - madhyaloka vicchaloka ke matsya-manuSyalokathI oLakhAtI dharatI 68-69 134-136 upara dvIpa-samudronI saMkhyA keTalI che te te dvIpo kevA AkAre che ? kevI rIte che ? vaLI sarva dvIpa-samudronA kendrIya madhyabindu sthAne rahelA prathama jaMbUtIpane pharatAM vIMTaLAelA che ane te sAthe jaMbudvIpanuM pramANa paNa kahe che. dvIponAM nAmo zuM che te ane te nAmo zAthI paDaza che vagere 90 136-14o bAbato 4 zrI naMdIzvaradvIpanuM jarUrI varNana noMdha - jaMbudvIpa pachI asaMkhya eTale abajonA abajo dvIpa-samuko che paNa emAM mAtra eka naMdIzvaradvIpa sarvottama ane sarvocca koTinuM sthAna dharAve che. anAdikALathI sahuthI vadhu sugRhIta nAmadheya ane sanmAnya A dvIpa rahyo che. prazna thAya ke kAraNa zuM? uttara- jyAre jyAre tIrthakaradevanA janmAdi kalyANakonA prasaMgo Ave tyAre IndrAdika devo kalyANaka ujavavA A dharatI upara Ave tyAre jaMgI virATa vimAnomAM besIne Ave che e vimAno aDhIdvIpa karatAM moDyuM che eTale sIdhA jaMbudvIpamAM utarI ja na zake eTale AkAzamAMthI sIdhA ja naMdIzvara jAya che ane tyAMthI nAnAM navA vimAnane banAvIne pachI aDhIdvIpa-jaMbUdvIpamAM Ave che mATe naMdIzvara vikhyAta dvIpa che. vaLI bAvana jinAlayothI maMDita che tyAM Indro-devo bhakti utsavo paNa ujave che. devonuM A khAsa tIrtha vijayaniksa gAza saMdhyA cha4 saMkhyA - naMdIzvaradvIpa saMbaMdhI kiMcita varNana 138-14) - kayo samudra kayA dvIpane vIMTIne rahyo che ? 71 140-141 - dvIpa-samakonAM anya nAmo kayA che te ane tenI gaNatrI vyavasthA ura-75 141-146 ane nAmakaraNa aMgenI vizeSatAonuM darzana asaMkhya samudronAM jalanA svAdanI vyavasthA ane moTAM mAchalAonuM 76-77 146-148 pramANa tathA temanuM sthAna - dvIpa samudrAdhikAre pariziSTa - 3- temAM batAveluM bharatI oTanuM 149-15ra kAraNa vagere sarvadvIpasamudrAzrayI candrasUryanI saMkhyAM lAvavAnuM karaNa-upAya tathA nakSatragrahanuM svarUpa - candra sUrya saMkhyA jANavAnI triguNakaraNa ghaTanA ane e triguptakaraNa 78-79 157-158 kema ghaTAvavuM te saMbaMdhI varNana For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayanirdeza - manuSyakSetramAM candrasUryanI zreNi-paMkitanuM svarUpa manuSyakSetramAM nakSatrapaMktinuM varNana nakSatra vicAranuM laghupariziSTa-naM 4 nakSatranAM nAma, tenuM kSetra temaja tenA maMDalonI vividha vicAraNA presanAM sAdhano dvArA muzkelIthI goThavelI 28 nakSatronI AkRtiono nakazo - manuSyakSetre grahanI paMkti ane dhruvanA tArAnuM svarUpa -manuSyakSetra bahAra sadA sthira rahelI candra sUryanI zreNio--paMktionuM svarUpa [ 9 ] - viSayanirdeza - sUrya-candranA vartulAkAre gati karatA tenAM keTalAM maMDalo (vartulAkAro) paDe che te - prathama jaMbudvIpathI lai aDhIdvIpa sudhIno adhikAra prathama sUrya-candranAM maMDalo aMge saMyukta nirUpaNa maMDala eTale zuM ? sUrya-candra kevI rIte gati kare che ? - sUrya-caMdranA maMDalo vacceno taphAvata 2 gAthA saMkhyA 80 // sUryamaMDalAdhikAra: | * prathama sUrya-maMDalano adhikAra 8 judA judA vidvAnonA matAMtaro 83-85 171-183 noMdha - jo ke A saMgrahaNI granthamAM to buddhinI amuka kakSA ane vayanI amuka maryAdAne anulakSIne sUrya-candranA paribhramaNa aMge maryAdita varNana karyuM che, paNa mane thayuM ke vizeSa buddhimAno ane pukhtavayanA jijJAsuo mATe sUrya-candra vagere aMge vistArathI viSayo rajU karavAmAM Ave to te lokone ghaNo lAbha thAya. te badhA karyAMthI ane kayAre moTA saMdarbhagrantho meLavaze ane joze eTale meM sUryaprajJapti, caMdraprajJapti, jaMbudrIpaprajJapti vagere Agamagrantho, jyotiSa kareMDaka, lokaprakAza, maMDala prakaraNa vagere prakaraNa granthomAM je vistRta varNana ApyuM che te joIne vistRta varNana sarala bhASAmAM abhyAsIo mATe ahIM ApyuM che. For Personal & Private Use Only X X A maMDalo samajavA mATe pAyAnA jJAna tarIke jaMbudvIpathI lai aDhIdvIpa sudhInuM jJAna meLavavuM khUba ja jarUrI hovAthI prathama aDhIdvIpano atisaMkSepamAM adhikAra jaNAvIne pachI mukhya sUrya-candranA maMDalono mahattvano adhikAra vistArathI zarU thaze. * candra-sUryanAM maMDalono adhikAra che X dara 83-85 186 pejathI 248 peja sudhI gAthAo nathI phakta vivecana che. gALa saMkhyA 86-90 pRSTha saMkhyA 158-159 160-161 162-165 162-165 166-168 X 169-171 171-183 200 pRSTha saMkhyA 184-186 ra01 186-199 200-201 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha saMdhyA 20ra 203 203 204 204-208 208-210 ra10 ra10 ra1 1 2 11-213 213 ( 10 ) vijayari 1. sUryanAM maMDalonuM cArakSetrapramANa - sUryamaMDalanuM rakSedmANa lAvavAno bIjo upAya 2. sUryamaMDalanuM be yojananuM aMtastramANa lAvavAnI rIta - sUryamaMDalonuM aMtaraniHssAraNa lAvavAnI anya rIti 3. sUryamaMDala saMkhyA ane tenI vyavasthA - te te kSetromAM udayAstavipayasino hetu - merunI apekSAe maMDala-abAdhAnirUpaNa - merune AzrayI o thI abAdhA-1 - merune AzrayIne pratyeka maMDala saMbaMdhI abAdhA-2 - have baMne sUryonI pratimaMDale paraspara abAdhA ane vyavasthA - eka bIjA maMDala vaccenI antastrANA 1. maMDalacAra-ardhamaMDalasaMsthiti - dakSiNAyana-uttarAyaNa prasaMge sUryanI maMDalomAM gati - bharata, airavata temaja mahAvidehamAM sUryodaya 2. prativarSe sUryamaMDalonI gati ane saMkhyAprANA - dakSiNAyana-uttarAyaNanuM svarUpa 7. saMvatsaranA pratyeka rAtri-divasonI pramANa prANA 1. videhAdikSetramAM traNa muhUrta aMge vicAraNA 2. divasa temaja rAtrinuM kAraNa 3. rAtri temaja divasanA phALa saMbaMdhI samAdhAna 4 bharatakSetramAM sUryodayanI gati 5. bharatakSetranA judA judA dezomAM sUryodayAdi samayanAM viSayasi-pheraphAranA hetuo 6. vartamAnamAM vidyamAna pazcimanA dezono samAveza kayAM karavo ? che. amerikAdi pAzcAtyakSetrane zuM mahAvidehakSetra mAnI zakAya ? 4. cAra-gatinI prarUpaNA (pratimaMDalamAM kSetra vibhAgAnusAra rAtri-divasa prANA) - prakAzya kSetranI AkRti saMbaMdhI vicAra AtakSetranI laMbAI tathA vistAra Ata kSetrano pahoLAI-vistAra - aMdhakArakSetrAkRti vicAra - sarvabAhyamaMDala prANA ra13-14 ra14-216 ra 16 ra17 217-219 220-22 1 221-223 rara3-rara4 rara4-rara6 rara6-228 228-229 229-ra30 23-ra3ra ra3ra ra3ra ra3ra-ra33 233 233-234 ra34 For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha saMkhyA 235 ra35-236 236-238 238 ( 11 ) vijayaniksa 2. timaMDalamAM parikSepa-pattarodha prarupaNA 6. pratimaMDalamAM muhUrtagatimAna-apaNA 7. pratimaMDalamAM daSTipathaprApti karuNA * ahIM sUryamaMDelano adhikAra pUrNa thayo ke * || vandramanAraH | have candranAM maMDalonuM varNana kare che. 4 bIjo candramaMDalano adhikAra che - sumaMDalathI candramaMDalanuM bhinnapaNuM 1. candranAM maMDalonuM cArakSetra pramANa - cArakSetrano bIjo upAya 2. candramaMDalonI attara- nissAraNa rIti - attarapramANaprApti-anya rIte 3. meruthI rAjamaMDala-abAdhA prANA - merane Azrita oghathI abAdhAnuM nirUpaNa-1 - merune Azrita pratimaMDalanI abAdhA-ra - candra-caMdra vacce pratimaMDalanI paraspara abAdhA ane vyavasthA 1. candramaMDalonI pariuipaNA 2. candranI murtagati 3. candranI daSTipathaprApti 4 candranAM sAdhAraNAsAdhAraNa maMDalo - jaMbudvIpavartI samagra samaya (aDhITIpa) kSetre sUrya-candra maMDAdhikAra - pratyeka dvIpa-samudrAzrayI graha-nakSatrAdi pramANa--karaNa - - 28 nakSatro tathA 88 grahonA nAmo - prathama svayaM prakAzamAna sUrya (graha) vimAna aMgenI 80 bAbatonI tAravaNI svayaM prakAzamAna caMdra (graha) vimAna aMgenI mAhitInI noMdho tathA graha nakSatra aMgenI kula 61 nodho - jyotiSInikAyAzrayI laghupariziSTa-naM 5 ra39240 24-241 ra4ra ra4ra-243 ra44 244 ra44 ra44-246 ra46 246 ra47 ra47 ra47-48 248-rapa0 249-250 251-254 254-256 ra57 For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * L[ 12 ) Urdhva AkAzamAM vimAnomAM rahenArA vaimAnikathI oLakhAtA devonI cothI vaimAnikanikAyano adhikAra vijayariza zALA saMdhyA 9 saMkhyA - pratyeka kalve vimAna saMkhyA keTalI ? 92-93 ra58-259 - samagra nikAyanI vimAna saMkhyA keTalI ? ra59-260 - pratyeka karbhe vimAna saMkhyA jANavAnuM karaNa-gaNita upAya 95 260 - te kalyanAM vimAno kayA AkAre ane kevA kare che ? 96-97 261-26ra - vimAnonA dvAra-daravAjAo keTalA? 98 ra6ra-263 AvalikAgata tathA puSpAvakIrNa eTale paMktibaddha ane paMkti 99 ra63 vagaranAM chUTA chUTA vimAnonuM paraspara attara kayA kayA dvIpa samudra upara paMkitagata kayuM vimAna Ave che te 100-101 ra63-264 - vimAnAM gaMdha, sparzadika kevo hoya ? 10ra ra64-265 - AvalikAgata vimAnanA svAmitvanI vahecaNI 103-105 ra62-ra67 - AvalikAgata vimAnanI prAkAra-killAnI vyavasthA 16-17 267-ra68 - koIpaNa ka baMne prakAranI vimAnasaMkhyA jANavAnuM karaNa ra69-ra7ra - samagra nikAyAzrayI vimAnasaMkhyA prApti rIta ra7ra - pratipratare vimAnasaMkhyAnuM pramANa ra7ra pratipratare trikoNAdi vimAnasaMkhyA jANavAno upAya 109-110 ra73-ra76 - IutaramAM trikoNAdi saMkhyAnA upAyo ra77 samagra nikAyamAM trikoNAdi vimAnasaMkhyA 278 vaimAnika devone oLakhavA mATenAM cilo kayAM che ? 278-279 - vaimAnika IndronA sAmAjika-AtmarakSakadeva saMkhyA keTalI ? 112 ra79-280 - vaimAnika kalyo kayA kayA konA konA AdhAre che? 113 ra80-281 - te vimAnonAM pRthvIpiMDanI jADAI to vimAnanI UMcAI keTalI ? 114-116 282-283 - te vimAnonAM raMga kevA che ? 117 . 284 - karkasaMkrAntinA prathama divase sUryodaya-sUryAstanuM aMtara 118 284-285 - te pramANane viguNa, paMcaguNa, saptaguNa tathA navaguNa karavAnuM pramANa 1 19-122 286-287 - vaimAnika vimAnone devo caMDAdika gatithI mApI zake ke nahi ? 1ra3-14 287-289 - kevI rIte karatAM kaI gatine keTalI grI karatAM vimAnanA 1rapa-1ra6 ra89-291 vikhaMbhAdino pAra pamAya ? 108 111 For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha saMdhyA ra91-ra9ra [ 13 ] viSaya nirdeza gAza saMkhyA - jainaparibhASAmAM AvatA ekarAjanA mApamAnane jANavAnI rIta- 127 vyavasthA - pahelAM ane chellAM prataranA Indraka vimAnanuM pramANa 1 28 - 62 IndronAM 6ra Indraka vimAnonAM nAmo 129-135 AvalikAgata 6ra vimAnonAM nAmanI vyavasthA 45 lAkha ane eka lAkha yojanA pramANavALA virATa vizvamAM 136 kaI kaI vastu che ? - caudarAja=navizvanI mApamAna vagerenI vyavasthA 137 # trIjuM avagAhanA-zarIra pramANAtAra - cAre nikAyanA devonuM bhavAzrayI dehamAna keTaluM ? 138 - vaimAnika devonuM zarIpramANa jANavAnuM karaNa-gaNita 139-141 - vaimAnika devonAM uttara vakriyanuM mAna - bhavadhAraNIya ane uttaravaikiyanuM navuM banAve tenuM) jAnyamAna 143 * trIjuM avagAhanA dvAra samApta thayuM ke * ra9ra-93 ra93-296 23-296 296 296-28 29 ra9930ra 30ra-304 142 304-706 2 cothuM upapAtaviraha, pAMcamuM cyavanaviraha, chaThTha upapatasaMkhyA, sAtamuM cyavanasaMkhyadvAra che - cAre nikAyanA devono upayata viraha 144 307 - cAre nikAyAzrayI cyavanaviraha tathA upapAta-cyavananI saMkhyA 145-148 u09-31 1 AThamuM gatidvAra che - adhyavasAyanI-mananA pariNAmanI vyAkhyA 149 31ra-314 jIvanA ISTa ane aniSTa saMyogonuM pariNAma 313-314 - kayA kayA ane kaI kaI sthitivALA jIvo devalokamAM Ave te 150-151 314316 - asure (pAtAlavAsIo) nI adhyavasAyAzrayI gati kahe che 15ra 316-318 - cattaragati kayAre prApta thAya? 153 318-319 - jyotiSI ane vaimAnikanA azruta devaloka sudhI koNa jAya ? 154 319-3ra 1 - raiveyakamAM koNa utpanna thAya te 155. 3ra1-3rara - sUtra' koNe kahevAya tenI vyAkhyA ke 156 3rara-325 - savathisiddha tathA saudharma vimAnamAM jAnyathI koNa ulyana thAya ? 157-158 3ra 5-3ra6 For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 14 ] noMdha :- jaina mAM che ? kyAthI vedha jAtanA sarIranA baMdhAro hovAnuM batAvyuM che. te zarIrana racanA keTalA prakAre hoya che kevI rIte hoya che te jAve che. nA baMdhAraNa bhAyane ja hoya tevuM na samajyuM cha saMgha - kayA ne ke sa ya che - - - - ninirdeza - devo marIne kAM kAM janma le che te devone devAMganA sAthenA viSaya-sora avasthAnuM niyamana kokksa kevuM hoya ? - zarIranI sthi racanTa vizenuM svarupa saMzAao udhva gatinuM niyamana cha saMsthAnanuM svarUpa tathA vyavasthA - * navamuM khAtarara je OM gati uparAMta bIjI jANavA yogya upayoga aneka hakIkato ke kilbiSika devonA prakAra ane tenA nivAsasthAno aritA derIonA vAno ane bAjumAna -cAre nikAyAzrayI cha lezyAnI ghaTanA levA eTale zuM vaizvika devonA sarIrano raMga (va) kevo hoya ? - devonA AdhAra tathA zvAsozvAsa levAnI vyavasthA-pAdara zuM che ? zvAsozvAsanI gaNatrI vyavasthA viSayasukha kevuM tuccha che ? devIonI utpatti ane tenuM ujaranA devalokamAM javuM AvavuM kAM sudhI hoya devonA jAhera tatha rana *** traNa prakAranA AhAranuM svarupa kone karyo. AhAra che ? te saritta, zisAda temaja bhoga anAja jAranA ro - temAM kone karyo hoya te ? te - kayA vo karyo hAra dasa kare che naraka, manuSya, tiryaMconA AhAranuM pramANa anAhAraka vo ka ? ene anArakanuM kAre ja 159-160 16 1 162 6316* For Personal & Private Use Only 166-167 168 169 170 171 172-175 176-17 177 178 17-18 181-182 183 184 185 Ye 187 188 pRSTha saMkhyA 326-329 329 330 330-33ra 333-334 334-337 330-338 339 339341 34-343 343-345 344-345 345 346-347 347-348 348-351 351-353 353-355 356 356-358 358-360 3ra Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19ra = x [ 15] vijayaniksa gAthA saMdhyA pRSTha saMkhyA -Rju ane kAgatinuM svarUpa 188 36361 daivonAM bhavamayika dehanI saMpatti-mahattA 189-191 36ra-365 -devonI upapAta samayanI sthiti 364-365 -devo kayA kAraNe manuSyalokamAM Ave che ? 365-366 -manuSyalokamAM kayA kAraNe nathI AvatA ? 193-194 366-368 -cAre gatinA jIvonA avadhijJAnano AkAra 195-199 368-37ra -kayA devone keTaluM avadhijJAna-parokSajJAna hoya ? 371-37ra -kayA devane kaI dizAe vadhAre hoya te 200 373 cothI vaimAnika nikAyAzrayI pariziSTa-6 375-377 * cAre nikAyanA devonA 198 bheda kevI rIte che ? 377 --devo saMbaMdhI saMkSipta samajaNa 378779 # bIjo narakagati adhikAra # | noMdha :- sAta narako ApaNI dharatInI nIce pAtAlalokamAM AvelI che te asaMkhya yojana sudhI laMbAelI che. eka narakathI bIjI naraka alaga che. pahelI narakane choDIne bAkInI badhI narako cAre bAjuethI AkAzamAM-avakAzamAM ja che mahA-ghora apa karanArA vajIvo narakamAM janma le che. devalokamAM sukhanuM prAdhAnya che paNa narakamAM utpanna thaelA jIvone saMpUrNa duHkha ja bhogavavAnuM sthAna che. teno adhikAra ahIMthI zarU thAya che. # prathama sthiti-AyuSya varNanadvAra # viSayanirdeza gAthA saMdhyA pRSTha saMkhyA - sAte narakanI utkRSTa AyuSya sthiti keTalI ? 201 381 - te pratyekanI jaghasthiti jANavAno upAya ane madhyama sthiti kahe ra0ra 381-38ra x x 203-204 382-383 205 - prathama nArakInA dareka prataramAM rahela nAraka jIvonI utkRSTa, jaghanyasthiti - sAte narakanA pratyeka pratare sthiti jANavAnuM karaNa-gaNita - sAte narakavartI traNa prakAranI vedanA - daza prakArano duHkhamaya azubha yugala pariNAma - narakamAM zIta-uSNAdika deza prakAranI kAtila vedanA - aokRta eTale nAraka-nArako vacce vedanA kevI kevI hoya ? - nArakone bhogavavI paDatI paramAdhAmI vedanA 206 207 208-9 384-386 386-387 387-388 389-391 391-793 393-394 For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRi saMdhyA 395 396-397 37 397-399 39 (39-401 401-40ra 40ra 16 ) viSayanirdeza gAza saMdhyA -nAraka jIvone prApta thatuM acittva duHkha 208 - 2009 che narakanuM bIjuM bhavanadvAra che - sAte nArakInAM gotranAM nAma tathA tenI sAntarthakatA ra1e - sAte nArakInAM mukhya nAma tathA sAtenA saMsthAnano AkAra ra11 sAte narakanI jADAI keTalI ? 21ra-213 - lokamAM rahelI e narakamRthvI alokane sparze ke nahi ? - dareka nArakInI cAreya bAjue pharatA nArakInA AdhArarU5 rahelA 217 ghanodadhi AdinAM mAna - pratyeka narakavartI narakAvAsAo keTalA ? 218 - prativaraka pratara saMkhya 219 - kendrIya 49 Ijaka narakAvAsAonAM nAma rararara9 sAtamI narakanA apratiSThAna nAmanA narakAvAsanuM svarupa 23) prathama pratare dizA-vidizAgata paMkitao tathA temAM AvAsa saMkhyA 231 - bIjAM pratarathI mAMDIne teno saMkhyA jANavAno niyama ra3ra - pratipratare ATha paMkitanI bheLI saMkhyA lAvavAnuM karaNa-upAya 233-233 - bhUmi tatha mukhanI saMkhyAnuM karaNa tathA vyavasthA 234 - prAsaMgika AvAsonuM svarUpa-pariziSTa naM-7 - AvalikA-puSpAvakIrNa narakAvAsAonuM vizeSa varNana - AvalikAgata narakAvAsAonAM nAmonI oLakhANa - AvalikAgata temaja puSpAvakIrNa nArakAvAsAonI kula saMkhyA ra35 - pratyeka nArakImAM vRttAdinArakAvAsAonuM yatra - narakAvAsAonuM mApa tathA sthAna ra36-ra37 - narakAvAsAonuM pramANa ane te pRthvIpiMDamAM kayA sthaLe hoya? ra38 - pratyeka prataro vacce raheluM aMtara jANavAnuM karaNa-gaNita ra39 - e karaNa-gaNita dvArA pratinarake prApta thatuM pratara aMtara 248-ra43 4 trIjuM zarIra-avagAhanAkAra # ratnaprabhA nArakInA dehanI bhavadhAraNIya avagAhanA prathama narakanA ra44-245 pratyeka pratare dehamAna 44-406 Yox 406-407 sa09-408 48-49 41-411 41ra-413 41ra-413 413-14 414 415-418 418-420 420-421 4ra1-4rara 4rara-423 425-4ra6 For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4ra9 [ 17 ] viSayazi gAza saMdhyA pRSTha saMkhyA - zeSa nArakInuM utkRSTa dehamAna jANavAno upAya 246-ra48 4ra6-428 - bIjuM banAvavAmAM AvatuM uttaravakriya dehanuM jaghanyotkRSTa dehamAna ra49 4ra8-430 - sAte narakanA pratyeka pratare' nArakIonAM dehamAnanuM utkRSTa yatra cothuM uSapAta ane pAMcamuM cyavana virahAra ja - eka samayamAM nArakonA upapAta temaja cyavana saMbaMdhI samajaNa 250-250 - nArakono uparAta tathA cyavana A baMneno virahakALa keTalo ? * chaThTha upakAta, sAtamuM cyavana nAmanuM saMkhyAkAra # nodha :-manuSyamAM janma-mRtyu zabdo che teno ja khyAla ApatA devaloka mATe uparAta ane cyavana zadhe che - nArakonI upapAta tathA cyavana saMkhyA 432 # AThamuM gatidvAra ja - kayA kayA jIvo narake jAya ? te ra51 43ra-433 - kevA jIvo narakagatino baMdha kare ? ra5ra 433-435 - nArakane sukha kayAre paNa hoya kharuM? 434 - adhyavasAyanI vicitratAthI te te narakagatinuM niyamana ra53 435-436 - narakathI AvelA punaH narakagatie javAvALA jIvo koNa hoya ? ra54 436 - kayA nAraka jIvane kayuM saMghayaNa ane leDyA hoya ? 255-256 433-438 - deva tathA nArakonI bhAvalezyA ra57 438-440 # navamuM AgatikAra - nArakajIvonI Agati, marIne kayAM janma le. kaI labdhi prApta 258 441-442 thAya ? - nArakone avadhijJAnanuM keTaluM kSetra pramANa hoya? 259 442-443 - narakagati adhikAramAM AThamuM pariziSTa 444-446 - narakagati-bhUminI sAbitI 445-446 ka trIjo manuSagati adhikAra ja manuSya ane tiryaMcane viSe zAzvata gRha-bhavanonA abhAve temanuM bhavanadvAra na hovAthI ATha dvAra hoya che. For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha saMdhyA 448-451 [ 18 ] # prathama sthitihAra tA bIjuM avagAhanAkAra 4 viSayanirdeza gAthA saMdhyA - saMpUcchika (svayaM utpana thanArA) to garbhaja manuSyonI AyuSya- 260 sthiti tathA dehapramANa | # trIjuM cothuM upapata-cyavana viraha to pAMcamuM chaThuM saMkhyAkAra # - upayata cyavanaviraha tathA saMkhyA ane gatidvAra vicAra 261 ja sAtamuM gatikAra ja -- o dvAramAM cakravartI AdinuM varNana jawvaze. - manuSyagatimAM AvIne koNa utpanna thAya? ra6ra-263 - cakravartI temaja vAsudevonAM ratno tarIke koNa upaje ? 264 - cakravartInA cauda ratnonuM pramANa ane utpatti 265-66 - te cauda ratno kAM utpanna thAya che ane teno zuM upayoga hoya ra67 421-45ra 45ra-453 53-454 454-455 456-460 268 269 ra90 461-463 463-464 464-465 ra71 465-467 ra7ra 467-47) 273 470-47ra - cakInI navanidhinI vyAkhyA ane tenI utpatti - jaMbUdvIpamAM samakALe jaghanya to utkRSTathI keTalAM ratno hoya ? - vAsudevAM sAta ratnonAM nAma tathA varNana ja AThamuM AtihAra ja prAsaMgika mokSasthAna ane tene lagatuM varNana - manuSyo karIne kayAM utpanna thAya che te - kayA liMge ane kayA vade keTalA mokSe jAya? ane temanuM svarUpa - bhinna bhinna avagAhanA tathA sthAnAzrayI siddha thanArA jIvonI saMkhyA keTalI ? - traNe lokamAMthI keTalI saMkhyA eka samaye siddha-mokSa pAme ? - cAre ti AzrayI eka samaye siddhanI saMkhyAno vicAra - vedane AzrayIne eka samaye keTalA siddha thAya ? - navabhAMgA dvArA siddha thatI saMkhyA - siddhagati AzrayI uparAtaviraha tathA cyavana abhAva - maryAdita saMkhyAe keTalA samaya yathAvat jIvo siddha thAya - mokSa pAmelA jIvo jyAM AgaLa hoya che te siddhazilAnuM mAna tathI siddhonI sthiti kahe che 273 ra74-27 276-276 47ra 47ra-473 474-476 476 476 277 278-279 476-477 ra80 478 For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRi saMdhyA 478-479 409-481 481 483-484 485-491 493-495 [19 ] para vijayaniksa gAza saMdhyA - te siddhazilAnI jADAI keTalI ? ra81 - siddhanA jIvonI utkRSTa tathA madhyama avagAhanA 282 - siddhanA jIvonI jaghanya avagAhanA 283 * ahIMyA manuSya adhikAra pUrNa thayo * - manuSyagati aMgenuM pariziSTa-9 - siddho, temanuM sthAna ane paristhiti aMgenuM pariziSTa-10 cotho tiryaMcagatino adhikAra che - prathama tiryajIvo koNe kahevAya ? tenI saMkSipta oLakhANa - pariziSTa-11 za tiryaMca jIvonuM prathama sthitidvAra ja - pRthvIkAyathI laI paMcendriya sudhInA tiryaMconuM AyuSyamAna 284 - pRthvIkAyamAM rahelI vizeSatA 285 - paMcendriya tiryaMcanA AyuSyamAM rahelI vizeSatA . 286 - pUrvathI oLakhAtI saMkhyAnuM mAna keTaluM? 287 - saMmUcchima tivacapaMcendriya sthalacarAdikanI bhUmica) sthiti 288 - cAra sthAvara jIvonI utkRSTa kAyasthiti - vanaspatikAyanI utkRSTa kAyasthiti - asAMtyavahArika ane sAMtyavahArika eTale zuM ? - vikalendriyanI tathA paMcendriyanI kAyasthiti - devanArakanI kAyasthiti hotI nathI te vAta 20 - jaghanyathI bhaviita tathA kAyasthiti ra0 # tiryaMconuM bIjuM avagAhanA dvAra che - oghathI ekendriyAdika tiryaMconI utkRSTa avagAhanA 291-292 - ekendriyane viSe vizeSa spaSTa karI kahe che. ra93-294 - pAka ane vanaspatinuM mAna kaI rIte ghaTI zake ? 295 - beIndriyI laI tiryaMca paMcendriya jIvonI utkRSTa avagAhanA 296-17 - beinDiyAdi temaja saMmUcchima garbhajanuM dehamAna - becaranI utkRSTa avagAhanA tathA savanI jaghanya avagaNanA 496-497 497 8699-8CC 48 498-499 49500 500-103 501-103 504-506 504-506 506 506-507 500-108 508-509 510-511 510-511 211 For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 ( 20 ) viSayanirdeza gAthA saMdhyA | pRSTha saMkhyA 4 trIjuM cothuM upapAtaavanaviraha pAMcamuM-chaThTha upapAtavana saMkhyAdvAra ja - tiryaMcono upapAta-cyavanaviraha tathA tenA upapAta cyavananI saMkhyA 298-298 511-51ra - ekendriyamAM upapAta-vanaviraha nathI te 299-800 512-513 - nigodanA goLAonuM svarUpa 301 513-515 - asAMvyavahArika jIvo keTalA che? tenuM mAna 30ra 51 5 - pratyeka vanaspati anaMtakAya kayAre hoya ? 303 - jIva ekendriyapaNe kA kAraNe ame ? 304 516-17 ja sAtamuM gatidvAra ja - tiryaMcamAM AvIne koNa utpanna thAya te 305 517-18 AgatidvAra ja - tiryaMco karIne kayAM jAya ? ane kaI labdhi-zakitane meLave te 386-307 518-1ra0 - tica-manuSyane keTalI vezyAo hoya te 308 para0-1ra 1 - lezyAnA pariNAma kayAre parAvartanane pAme te 309 para 1 - antima samaye kaI lezyAo kema pariNAme te 310 para 1-522 - tiryaMca tathA manuSyonI lezyAvasthitikALa 311 parara-1ra3 * cAre gatinuM varNana svataMtra samApta thayuM * - are gatinA jIvo AzrayI sarva sAmAnya varNana 31ra para3-1ra6 - tiryae jIvonuM ATha dvAranuM yaMtra 1ra4-5ra 5 ja have cAre gatimAM lAgu paDatI sarva sAmAnya hakIkato ja - cATaeNgati AzrayI kone kayo veda hoya te 313 - AtmAMgula, utsadhAMgula pramAAMgulanI vyAkhyA 314 ra6-1ra9 - aMgulanA prakAro ane mApaddhati 1ra7-1ra9 - sUkSma paramANunI vyAkhyA 315 para9-530 - utsadhAMgulanI vistAra vyAkhyA 316-317 530-13ra - pramADyAMgulanuM zaMkA samAdhAna pUrvaka vistArathI varNana 318 532-536 - aMgula aMgenI carcA-samAdhAna 318 533-136 - cAregati AzrayI jIvonI yoni eTale utpatti sthAnanI saMkhyA 319320 233-138 - yoninI vyAkhyA tathA kulakoTInuM varNana 3ra 1-3ra 538-539 - yoninA utpanna thavAnA sthAnonAM saMvRttAki bhedo 323 539-540 For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA saMkhyA 3ra3 3ra4 pRSTha saMkhyA 539-540 540-54ra 540-541 241-54ra 542-243 543 244-545 326 3ra6 327-328 3ra9 330 545-548 548-151 551-55ra 51ra-553 ( 21 ) vijayanirdeza - Abhyattara yoninuM vividha svarupa - yoninA sacittAdika bhedo - yoni saMbaMdhI vividha samajaNa - yoninA zItAdika sparza prakAra ane tenA adhikArI - manuSyanI yoninA utpanna sthAnanA bhedo - bAhyayoninuM svarupa - AyuSyamImAMsA ane tenA sAta prakAro - dravya ane kALa AyuSyanI samajaNa parabhavAyuSyano baMdhakALa AyuSyano abAdhAkALa temaja aMtasaMmayanI vyAkhyA - baMne gatimAM parabhavAyuSyano udaya ane AhAra kayAre ? - parabhavAyuSyamAM AhAraka tathA anAhArakapaNuM - eka, dvi ane vivakA kevI rIte ? - vakrAgatimAM AhAra ane anAhArapaNuM - apavatana eTale zuM ? AyuSyamAM tenuM kArya zuM? ' ' pAMcamAM anAvartana AyuSyanI vyAkhyA - apavartanIya ane anapavatanIya AyuSyavALo kayA jIvo ? - chaThTha upakrama ane sAtamuM anupama dvAra - upakramanA sAta prakAronuM svarupa - baMdhAeluM AyuSya kA sAta kAraNothI khaMDita thAya che te - AyuSyanI ghaTanA sAthe saMbaMdha dharAvatI je bAbato agAu kahI tenI punaH tAravI ahIM ApI che - pati zuM che ? - paryAptinuM svarupa ane cha yatio - cha payaktionI vyAkhyA - manaHpti ane tenI jIvo vacce vahecaNI - labdhi ane karaNa paryApta aparyAptanI vyAkhyA - - payApti saMbaMdhI vizeSa svarUpa - anjAntargata batAvelA payAptinA vibhinna artho 331 332-333 334 335 556-558 558-560 56-56ra 562-263 564 564-565 566-567 567-573 573 336 337 574-576 576-577 577-580 58-58ra 582-584 584-588 588-589 For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha saMkhyA 1957 594-613 613-616 616-620 621-681 621-681 [ rara ) vijayaniksa aA saMdhyA - pati saMbaMdhI ghaNuM mananIya pariziSTa -12 - daza prakAranA prANonuM svarUpa 3Xo - daza prANa eTale-pAMca Indriya mana vagere traNa baLa, zvAsozvAsa ane AyuSya) - soLa prakAranI saMjA-vyAkhyA 341-342 - A saMgrahaNInA racayitA koNa ? ane anya racavAnuM prayojana zuM? 343 -vadhArAno saMkSipta viSaya -covIza dvAra-kaMDakonuM suvistRta varNana 344-345 vizvamAM jIvo keTalA prakAranAM zarIrone dhAraNa kare che ? e 344-345 zarIronuM pramANa zuM che? jIvomAM hADakAMnI racanA kevI rIte che ? jIvonI vividha prakAranI saMjJAo IcchAo. jIvonA zarIranI racanAnA prakAro kaSAya vagere keTalA prakAranA? legyA eTale AdhyAtmika pariNAma keTalA prakAre che? Indriyo ane tenA prakAro koNe lI hoya? te jIva tathA majIvanI sahuddAta eTale ke viziSTa prakArano mAtmajanya thato eka ajabano prayoga samyagRSTi mithyAdi vagerenuM darzana, jJA-yoga, upayoganI vyAkhyA tenI ghaTanA koIpaNa gatimAM eka sAthe keTalA jIvo utpanna thAya ane eka sAthe keTalA mare te kayA jIvonuM keTaluM AyuSya ? pati eTale ke jIvana jIvavAnI zaktio kaI ? jIvone avakAza-AkAzamAMthI AhAranuM grahaNa kaI kaI dizAmAMthI hoya che te saMjJI eTale ke manavALA jIvono vicAra, kA jIvo karIne kayAM kayAM jAya ane kayAM kayAM Ave che te eTale ke gati-Agati veda eTale strIne puruSa pratye puruSane strI pratye bhoganI-milananI IcchA-jhaMkhanA thavAmAM kayuM karyuM kAraNa che ? te badhI bAbatono vistAra - prabhAtamAM uThIne bhAvavAnI avara bhavanAo 346 - keTalI AvalikAonuM eka muhUrNa thAya ? 347 - eka muThThamAM phullaka bhava keTalA te u48 - granthakatanI oLakha ane pratthanAma tarIke karelo saMgrahIratnano 349 ullekha -jaina gazcitanAM pAponA AdhAre Ica ane mAIlonI gaNatarI zuM che te 4 -zAstrIya mAponAM Ica mAIla konA keTalAM che te 681-683 683-685 685 692-694 695-696 696 For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayanirdeza - bRhatsaMgrahaNI sUtra granthanAM pAMca pariziSTo [23] caudarAjaloka ane tenI vyavasthAnuM vistRta varNana eka rAjanI vyAkhyA codarAjaloka mATenuM udAharaNa caudarAjalokanI AkRtino paricaya - lokanuM svayaMsiddha ane zAzvatAdipa caudarAjalokavartI paMcAstikAya khAsa jANavA jevI hakIkata loka hAnivRddhi krama traNe lokane dhAraNa karanArI trasanADI pariziSTa saMkhyA-1 prati rajjusthAne khaMDuka saMkhyA vicAraNA madhyalokanuM sthAna samajavA mATe rUcaka sthAna adholoke, tiloke, urdhvaloke zuM zuM vastu che ? te loka mahattA sUcaka deSTAMta pariziSTa saMkhyA ra saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMtanuM savistara svarUpa saMkhya, asaMkhya, tathA anaMtanuM svarupa saMkhyAta svarUpa vicAra asaMkhyAtI saMkhyAnA bhedonuM svarupa karmagraMthAzrayI saMkhyAtAdi saMkhyAnuM nirupaNa pariziSTa saMkhyA - 3 tIrthaMkara-cakravartI vAsudeva-prativAsudeva-baladevAdi tresaTha zalAkA puruSono saMkSipta paricaya For Personal & Private Use Only pRSThasaMkhyA 699 909 902-903 73-74 Go 705-713 713 713-714 71 5 715-719 71-720 7ra0-721 721 hara 723 723-727 727-78 729-333 734 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 734-738 739-743 743-744 744-745 [ ra4 ) - ra4 tIrthakaronuM varNana - sArvabhauma-kavataonuM svarupa - nava vAsudeva nava baladevanuM saMkSipta svarUpa - prativAsudeva, nArada tathA mahAdevanuM svarUpa pariziSTa saMkhyA - 4 - taraskAya-akSayanuM vivecana - tamaskAyanuM sthAna, saMsthAna tathA pramANa tamaskAyano vistAra dekhAva tathA bhinna bhinna nAmo pariziSTa saM - 2 - aSNa rAjInI vyAkhyA - aSTa kRSNarAjInuM svarupa - vidizAgata dizagata vimAno - lokAMtika devano zAzvata AcAra zuM che te 989 747-748 749 749 950 75-751 75-754 955-757 7pa8 - saMgrahaNIratna granthanA citro aMgenI mArI kathA - bRhat saMgrahaNI graMthanI 75 citronI anukramaNikA - munizrI yazovijayajIe 18 varSanI umare traNa akSaramAM saMpUrNa daMDakanI gAtha ' lakhelI teno bloka - 1 thI 75 citrono bloko - saMgrahaNIratnanI bhUla gAthAo saMkSipta artha saha - saMgrahaNI gAzaonI akArAdikama sUci - *bhASAMtara karanAra munizrI yazovijayajIe saMskRtamAM lakhelI prazasti 1-75 1-5) 51-59 60 * munijIe jyAre A saMgrahaNInuM bhASAMtara karyuM te vakhate sAdhu saMsthAmAM gujarAtI bheguM kyAMka kyAMka saMskRta bhASAno upayoga karavAnI eka zokhIna cAlI hatI. emAM mahattva gaNAtuM eTale prazasti saMskRta bhASAmAM lakhI hatI. For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 25 ) ( 124 yagnonI anukramaNikA | noMdhaH- granthanA lAMbAM lAMbAM lakhANo ochA samayamAM jaladI samajAI jAya e mATe ApaNe tyAM granthakSetre yo eTale koSTako (koThAo) banAvavAnI varaso jUnI prathA cAlI Ave che. e prathAne mAna ApIne AjathI bAvana varasa upara jyAre bhASAMtara karyuM tyAre sAthe sAthe meM A koSTako taiyAra karyo tyAre te vakhatanI umaramAM hoMza-utsAha evA hatAM ke bahu lAMbuM vicAravA mATe mana eTaluM keLavAyeluM na hatuM eTale jyAM yaMtra-koSTaka banAvavAnI khAsa jarUra na hatI tyAM paNa nAnA nAnA yaMtra-koThAo banAvI nAMkhelAM. te vakhate mAtra A yaMtronI ja svataMtra-judI copaDI chapAvavI hatI. paNa te banI na zakayuM. ahIMyA e vastronI anukramaNikA ApI che yaMtra saMkhyA yatra viSaya-prakAra kayA pAne che? bhavanapatinikAyanA deva-devIonAM jaghanya utkRSTa AyuSyanuM yaMtra 17 samayathI laI muddagala-parAvarta sudhInI kALa-saMkhyAnuM AkarSaka koSTaka 22-25 - vyaMtaranikAyanA devonI utkRSTa AyuSasthitinuM yaMtra jyotiSI nikAyagata deva-devIonAM jaghanya-utkRSTa AyuSyanuM yatra vaimAnikanikAyamAM jAnya-utkRSTa AyuSasthitinuM yaMtra saudharmaizAna devalokasthita parigRhItA aparigRhItA devIonuM jaghanya-utkRSTa AyuSasthitinuM yatra vaimAnikanikAyanAM pataronI saMkhyAnuM yaMtra saudharma-izAnakalyanAM pratyeka pratare jaghanyotkRSTa AyuSyanuM yaMtra sanakumAra tathA mahendra kalpanAM pratyeka prataramAM jaghanya-utkRSTa AyuSyanuM yaMtra 10-11 brahmakalyalAMtake AyuSyanuM yaMtra 12-17 mahAzu sahastrAre Anarta prANata, AraNe azrute AyuSyanuM yaMtra 18-19 navaraiveyaka ane anuttare AyuSyanuM yaMtra 20 bhavanapati nikAyA vIza IndronAM nAmanuM yatra bhavanapatinI pratyeka nikAyanI bhavanasaMkhyAnuM yaMtra bhavanapati devonAM cihUno tathA deha-14nA varSanuM yatra 23 bhavanapatinA IndronA sAmAjika tathA AtmarakSaka devonI saMkhyAnuM yatra cattara nikAyanAM 16 IndronAM nAmanuM yaMtra 25 vyattara nikAyone viSe cihna tathA dehavaNanuM yaMtra pratyeka vyattarendrAzayI sAmAnika tathA AtmarakSaka devonI saMkhyAnuM yaMtra jyotiSI nikAyanA IndrAzrayI sAmAnika-AtmarakSaka devonI saMkhyAnuM yaMtra 22 ra6 For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) yaMtra saMkhyA canna viSaya-prakAra 28 bhavanapati tarI prAsaMgika ) nikAsamAM Indra vagere daza prakAranA devonuM kayA pAne che ? 101 yaMtra 29 110 118 1rara 131 13ra 144-145 148 158 166-168 171 13 38 , jyotiSI nikAyanuM sthAna tathA jyotiSacakanI ucAI pramANanuM yaMtra manuSyakSetra bahAra sthirajyotiSInAM vimAnonuM pramANa manuSyakSetravata carotiSInI saMkhyA tathA vimAnonuM pramANa vagerenuM yatra meru tatha niSadhAdiparvata tyAghAte tathA tyAghAta vinA tArA-nakSatronuM aMtara-yaMtra manuSyakSetra bahAra candrathI sUryanuM paraspara tathA aMdaroaMdara aMtarapramANa 34 tisthalokavartI kramazaH dvIpa-samudra sthApanA yaMtra savasamudrAzayI jalasvAda tathA matsya pramANanuM yaMtra A saMgrahaNI granthakAranA mate keTalAka dvIpa-samukava-candra-sUrya-saMkhya yaMtra 28 nakSatronI AkRti vagere viSayo saMbaMdhI yaMtra manuSyakSetravartI candrAdi paMkitaonuM yaMtra , batrIza vijayonAM nAmo cha mauparvata tathA kaumANa yaMtra kulagirinuM yatra sAta () mahAkSetronuM yaMtra manuSyakSetramAM praha-nakSatra-tArA saMkhyAnuM yaMtra 44 vaimAnikanikAyamAM pratikalyamAM vimAna saMkhyAnuM yaMtra te te dvIpa-samudramAM pratiSThita vimAna saMkhyAvabodhaka yaMtra dvimAnikanikAyAzrayI AvalikAgata tathA puSpAvakIrNavimAna saMkhyAnuM yaMtra 47 vaimAnika nikAmAM mukha bhUmi saMkhyA yaMtra 48-57 pratyeka matamAM AvalikAgata trikoNAdi vimAnasaMkhyAdazakayaMtra 58 pratikalpa trikoNAdi vimAna saMkhyA yaMtra vimAnikarikAmAM bAra devalokanAM cihna-sAmAjika-AtmarakSaka deva saMkhyA yaMtra 60 vaimAnikanikAyamAM vimAna-pRthvIpiMDa tathA UcAI pramANa sAthe vimAnAdhAra-vAdika 194 196 197 ra50 ra59 ra62 ra90 - ra71-ra7ra ra75-276 ra78 281 ra85 59 yaMtra 305 6ra Urdhva devalokamAM AyuSyAnusAre dehapramANanuM yaMtra cAre nikAyanA devonuM zarIramANa yaMtra devalokamAM pratyeka kalyamAM utkRSTa upapAta-cyavanaviraha' kALa saMbaMdhI yaMtra 306 31 1 For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA pAne che ? GU GU GJ 330 331 33ra 334 337 341 343 345 : 6:- - 349 L[ ra7 | yaMtra saMkhyA candra vijaya-prakAra 64 cAre gatyAzrayI sAmAnya-utkRSTa avanaviraha kALanuM yaMtra devalokamAM jAnyotkRSTa upapAta-cyavana saMkhyA yaMtra devagatimAM kayA kayA jIvo AvIne upaje? tenuM yaMtra kayA jIvane keTalAM saMghayaNa hoya? tenuM yaMtra saMghacaNAzrayI gati tathA saMghayaNa-saMsthAna nAmanuM yaMtra kayA jIvane karyuM saMsthAna hoya? tenuM yaMtra Agati dvAre cAre nikAyanA devonuM yaMtra kayA kayA devane kevI rIte devIo sAthe upabhoga che tenuM yaMtra vaimAnikamAM kilbiSikonuM utpattisthAna AyuSyanuM yaMtra devI AyuSyamAne devabhogya yaMtra cAre nikAlamAM vezyA ane vaimAnikamAM dehavarNa sthApanAnuM yaMtra saMkSipta kAlamAna ane zvAsozvAsa saMkhyAnuM yaMtra caturnikAyamAM zvAsozvAsa-AhAra aMtaramAna yaMtra cAre gatimAM AhAraka-anAhAraka vyavasthA viSayaka yaMtra cAregatine viSe avadhikSetrano AkAra ane dizAAzrayI a2bahunta vyavasthA yaMtra cAre nikAsamAM avadhijJAnanuM jaghanya-utkRSTa pramANa yaMtra 80 sAte nArakInI jaghanyotkRSTa sthitinuM yaMtra 81 ratnaprabhA narakamAM pratipratare jaghanyotkRSTa AyuSyasthitinuM yaMtra 82 zarkaraprabhAmAM pratiprata jAnyotkRSTa AyuSyanuM yaMtra 83-84 vAlukAprabhamAM, paMkaprabhAmAM jaghanyotkRSTa AyuSasthitinuM yaMtra 85-87 dhuprabhA, tama:prabhA tathA tamastama:prabhA AyuSyanuM yaMtra 88 sAte narakamAM pRthvInAM nAma-gotra-pratara-narakAvAsanI saMkhyA tathA pRthvIpaMDa ghanodadhyAdivalayonuM parimANa yaMtra pratyeka narakAzrayI tathA ekatra) Avalika-puSpAvakIrNa AvAsa saMkhyAnuM yaMtra pratyeka narakAzathI vRtta-trikoNa-corasa narakAvAsAonI saMkhyAnuM yaMtra pratyeka nArakImAM vRttAdi narakAvAsAonuM yaMtra, prathama ratnaprabhA narakane viSe bIjI narakamAM vRttAdi saMkhyA yaMtra 35ra 359 373 374 38ra 385 385 386 386 Yo3 41 1 898 416 For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayA pAne che ? 417 418 karaja * ra9 437 443 461 464 467 [ ] yad saMkhyA candra vijaya-prakAra 93-94 trIjI-cothI narakamAM vRttAdi saMkhyA yaMtra 5-96 pAMcamI chaThThI ane sAtamI narakamAM vRttAdi narakAvAsAonI saMkhyAnuM yaMtra 97 dareka pRthvIva prataronuM paraspara attara 98-104 sAte narakanA pratyeka pratare nArakIonA dehamAnanuM utkRSTa yaMtra 105 sAte narakane viSe upautaviraha-avanaviraha-upapatasaMkhya-vanasaMkhyA ane temanA gatidvAra saMbaMdhI yaMtra 106 sAte narakavatInI legyA, attara bhave thatI lapriApti tathA temanuM avadhijJAnanuM kSetra viSayaka yaMtra 107 cakInAM cauda ratnonI dIrghatA-uttisthAna-upayoga viSayaka yaMtra 108 navanidhinAM nAmo ane tadvijaya pradarzaka yaMtra 189 manuSyagati AzrayI aTakAra vyavasthA pradarzaka yaMtra 110 naraka vagere gatithI AvelA jIvonI eka ja samaye aghathI ane vizeSathI siddha saMkhyAnuM yaMtra 111 navabhaMga yaMtra 11ra siddhasthAnAzrayI yaMtra 113 cAgatinA jIvonuM kAyasthiti pradarzaka yaMtra 114 tiryajIvonA ATha dvAranuM yaMtra 115 paramANuthI AraMbhI aMgula-yojana sudhInAM pramANanuM yaMtra 116 cAregati AzrayI veda-yoni-kulakoTI saMkhyA tathA yonibhedo ane prakAranuM yaMtra 117 haju-vakrAtimAM parabhavAyuSyanA udaya samayamAM AhAraka ane anAhAraka samayanirNayanuM yaMtra 118 ju-vakragatimAM AhAramAna yaMtra pati-apati bheda vyavasthA yaMtra 120 pAMca zarIrone viSe aneka vijaya sthApanA pradarzaka yaMtra DralezyA vadi viSayaka yaMtra 122 saptasamuddaghAtamAM saptaviSaya sthApanA yaMtra 1ra3 pAMce Indriyone viSe bhinna bhinna viSayonuM sthApanA yaMtra 124 covIza daMDakamAM 24 dvAranI sthApanAnuM vistRta yaMtra 476 48ra 505 524-525 536 554-555 555 686 119 1ra1 686 687 688 688 689 60-691 For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [29 ] ra sUrIzvarajIno saMkSipta jIvanapaTa . jIvanajaMgalano vanarAja to te ja kahevAya! ke, je suramya ghaTAomAM paribhramaNa karI jaMgalanI jaDIbuTTI zodhe. zodhI sevana karI zArIrika saundarya saMpAdana kare. jaDIbuTTI maLI ane sAcavI, sevana karI to pachI bhAvArogya saubhAgyanA sauSThava mATe prazna ja kayAMthI udbhave ? jagata jyotidharInA jIvana ghaDatara paNa maharSionI jIvanarekhA samI jaDIbuTTIothI ja ghaDAela che. jijJAsu jo e jaDIbuTTI zodhe, acAnaka bhAgyapUrNimA thakI maLatAM, rage rage tenuM sevana kare to jarUra te paNa eka jyotirdhara ja thAya. je surIzvarajInAM jIvana rasAyaNe aneka AtmAone prabhuvIra vinIta banAvyA, jemAM vijayI jIvanapalaTa prasaMgoe, vilAsIone vairAgyavettA banAvyA, jenI dharmaraMgI madhura vAku moralIe che padavIra, hai mavIranA ja zvAsozvAsathI, bhaktabhAvikone jIvanaparyata maMtramugdha karyuM. jenI jainAgama otaprota amIdaSTie nRpamaMDaLa, rAjamaMDaLa, zrImaMta, buddhivaMta aneka dhamAnurAgI AbAla vRddhavaMdane paramamahAvIradevapraNIta dhamasiddhAMtomAM himagirivat sthira karyo, te sUrIzvarajInI jIvana jaDIbuTTI prati kone moha na hoya ? koNa. te saMgraha karavA ullasita na hoya ? te jIvana jaDIbuTTI te AcArya zrI vijaya mohanasUrIzvarajInAM jIvanAzramaMDaLe alaukika jIvana prasaMga tArakothI guMthAela, jIvanacaMdraka jaDIbuTTI. tIrthAdhirAja pAdaliptapura (pAlItANA)nI zItala chAyAmAM saMvata 1935nA vaizAkha zukala trayodazInA zubha samaye janmadhArI, buddhisiMhajI jaina pAThazALAmAM kamaLakuMja bALaabhyAsaka motIcaMdabhAI saM. 1980nA mAgha dazamInA suvarNa prabhAte, vIradharmazAstromAM buddhisiMhanuM ja birUda dhAraNa karI, paramotkRSTa jainAcAryapade virAjI, vijaya mohanasUrijIe, potAnAM janmadAtA pitAzrI mULacaMdabhAIne temaja mAtuzrI jaDAvabAIne puNyavaMta mAtApitA tarIke yazaHujjavalita karyo. muktipurI siddhakSetranA zrI goDI pArzvanAthajI maMdiranA ja paramANu poSita vIrabALa motIcaMdabhAIe potAnA jIvananAM lagabhaga bAvIsamAM varSanA praveza samaye akhaMDa pratApI zrImAnuM (guru zrI mULacaMdajI) muktivijayajIgaNInA paTTadhara zAMtamUrti bAlabrahmacArI zrImad vijayakamalasUrIzvarajI jevA dharmadhuraMdhara nAvikane potAnI jIvanadorI soMpI, umaMgabhera potAnuM jIvananAva jainadharma sAgare jhukAvI saMvata 1957nA mAghakaSNa dazamInA zubhadivase kevaLa mokSaprApti arthe dIkSA aMgIkAra karI. yuvAvasthAmAM AlekhAyelA jaina pAThazALAnA abhyAsaka temaja dhamajJAnAbhyAsa bALavRddhanA adhyApaka, sAdhu-sAdhvI samudAyanA dhArmika temaja saMskRtanA pradhAnazikSaka have AtmazikSakano Adarza siddha karavA parAkASThAnI kasoTIe caDhyA. motIcaMdabhAi punita vijayavargamAM munizrI mohanavijayajI tarIke saMbodhAyA. vIra dharmanI gaLathuMthI surIzvaranAM rageragonAM raktamAM bAlyAvasthAthI ja eTale aMze to vyApaka thai gaI hatI ke, sAMsArika guhAvasthAno premavega paNa aMte netra palakArAmAM ja kevaLa zuSka raNavat nIvaDayo. saMyamaraNakSetre jhukelA munirAje aharniza jJAnAbhyAsamAM mazagula banI eka eka vyAkaraNa, nyAya, sAhitya, For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3 ) siddhAMta, karmagraMtha, dravyAnuyoga Adi viSayomAM niSNAta thaI jenAgama vizArada tarIkenI jaina AlamamAM ajoDa khyAti meLavI. ogaNasATha varSanI prauDhAvasthAmAM paNa sUrIzvarajInI jJAnAvasthAmAM taravaratI yuvAvasthA samayanI dhagaza, gItArtha guruvaryanI divya amApa zaktinuM darzana darzanAbhilASIone Azcaryacakita!!! banAve che. jinAjJAgarbhita zAstrajJAna bhaMDAranI sAthe sUrIzvarajInI lohacuMbaka samI advitIya prakhara dezanA zaktithI, tatkALa zrotAvargamAM prerAtI vijaLIka zaktino camatkAra, svAnubhava dvArA ja thAya che. jJAtA zakti to puNyavaMto prApta karI zake, paraMtu jJAtA ane amogha jJAnadAtA zaktino gaMgAyamunA saMyoga to koIka (zrI mohanasUrIzvarajI jevA) maharSinA paramapuNyavaMta bhAgya lalATe ja yojAelo hoya. sUrIzvarajInI dhamaraMgI nobatone rAjarSi birUdathI alaMkRta karavA kAje mukhya maMtrI zrI mAnasiMhajI sahita, dhrAMgadhrA nareza zrI ghanazyAmasiMhajI jaina gurumaMdire (upAzraye) padhAyAM, e sUrIzvarajInI vizvavikhyAta tattvajJAnanI sudhAsiritAmAM snAna karI gohilavADamAM gohila rAjamaMDaLa patitapAvana thayuM. sUrIzvarajInI vairAgyamaya duMdubhinAdanA pUjana Dabhoi tAlukAnA ThAkora zrI moTAbAvA tathA motIsiMhajI sahita 500 kSatriyoe kayAM, ke jeoe yAvata jIvanaparyata zikAra, mAMsa, dArU, vyasanAdi tyAganA vrata sUrIzvarajInI sAkSIe uccarI, vratapAlananI bhISmapratijJA lIdhI. sUrIzvarajInI vAphavANInA sUre surata jIllAnA A. kalekaTara mI. mAstaranA hRdayamAM, temaja unAnA adhikArI maMDaLanA aMtaramAM, jenadarzananA tAttvika siddhAMtono tanamanATa macAvI mugdha karyA. cacaspida viSayomAM-devadravya, dIkSA, lAlana-zivajI prakaraNAdi vivAdagrasta viSayomAM aneka Agamika zAstrAdhAro khaDA karI jaina samAjamAM sUrIzvarajIe temanI lAkSaNika cAkacikyavRttithI sAmAM virodhI pakSanAM hRdayo harI lIdhAM hatAM.. jainAgamonA akhaMDa abhyAsIonI nAnakaDI nAmAvalImAM e prathama paMktimAM sanmAnAelAM sUrIzvarajInI daivika dezanAzakti samIpa, adyApi bhAratavarSa jainonAM zira umaMgabhera jhUke che. dharmarasika puNyAtmAone to sUrIzvarajInAM pratibiMbanA paDachAyAno viyoga paNa asahya thaI paDe che. e to anubhavasiddha ukti che. jIvananI vRddhigata avasthAmAM paNa sUrIzvarajIno zAstrajJAnAbhyAsano vidyuta vega paMDitone paNa preraNArUpa che. jainAgamanA niSNAta (evA) AriNAbhavanamAM birAjatAM sUrIzvarajInI jinAjJArAdhaka cAritra parAyaNatAnA camatkArathI aMjAi, svargastha gurudeva bAlabrahmacArI AcArya zrI vijayakamalasUrIzvarajIe pU. munirAja mohanavijayajIne saMvata 1973nA mAgha suda 6nA dine paMnyAsapadathI vibhUSita karyA. jotajotAmAM paMnyAsajInI zAsanarakSaka staMbha tarIkenI yogyatA nihALI, mAtra sAta varSanA aMtare ja, tapAgacchAdhipati akhaMDa bAlabrahmacArI zAsanasamrATa zrI vijayanemisUrIzvarajI mahArAjazrIe saM. 1980nA mAgha vadi dazamInA mAMgalika prasaMge paMnyAsajI zrI mohanavijayajI gaNine rAjanagaramAM sarvotkRSTa AcAryapadathI alaMkRta karyo. sUryacandrasamAM bAlabrahmacArI zAsana jyotidhara AcArya maharSionI divyAziSathI jhagamagatAM sUrIzvarajInAM vairAgyamaMdiranI utkRSTa cAritra prabhAthI raMgAela vinIta ziSya samudAyanA darzanathI bhAvikajanonAM aMtara tatpaLe harSonmAdamAM praveze che. For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [31] guruRNa mukti arthe ziSyasamudAyanI gurubhakti, dainika kriyAnuSThAnazuddhi, vinayAdika guNa nimagnatA kAyarone paNa zUravIra dharmasubhaTo banAve che. dharma subhaTonA saMghamAM paNa zikhararUpa sAcA subhaTanuM digdarzana karavuM hoya ! to sUrIzvarajInA vinIta ziSya paMnyAsa zrI dharmavijayajI Adi AbAla ziSyavaMdanA bArIkAIthI darzana karo, e ja ziSyaratnomAM svayaM cakSadvArA ja joI zakAze ke emAM to avanavA guNa raMgonI Tazaro ja bhAse che ane te ja ziSyaratnonA cakramaMDalanA zirachatrarUpa gurudeva AcAryazrI vijayapratApasUrIzvarajI ane teozrInA guruvarya te ApaNA pUjya zrI mohanasUrIzvarajI mahArAja !!! | vikrama saMvata 1977nuM sUrIzvarajInuM muMbaI nagarI madhyenuM cAturmAsi samayanuM vasaMtavarNana to koI mahAkavi ja karI zake ! caturaMgI senAnI nagarImAM sUrIzvarajInI kalpavRkSa chAyAmAM sAtakSetra poSaNAdi aneka dhArmika lAbho yojAyA. caudapUrva, pIstAlIza Agama, akSayanidhi, mahAmaMgalakArI zrI upadhAnatapanI gaganabhedI (karmabhedI) dharmakriyAo AraMbhAI. muMbaI bhAyakhalAnI jamIna saMrakSaNArthe rUpiyA cAlIza lAkhano zirapAva cataraMgI saMghane arpaNa thayo. ekAeka vacano ubhayAM. e ja caturaMgI mahArAjane saMgaThita svAmivAtsalya (navakArazI)nA te ghaDI payata sevelAM svapnono sAkSAtkAra thayo. eka samayano mohamarata muMbaI nagarIno jaina samudAya vairAgyamaya vIra siddhAMtavAdI mahAvratadhArI zrAvaka zrAvikAnA janmasiddhahakkonI yogyatAvALo thayo. jayAM jyAM sUrIzvarajInAM pAdApUro skUyAM tyAM tyAM uparokta kalpavRkSanAM phaLo phalita saMcita thayAM. e phaLonuM rasa pUNasvAdana pAlItANA, talAjA, mahuvA, dhrAMgadhrA, mahesANA, vijApura, boTAda, khaMbhAta, chANI, verAvaLa, mAMgaroLa, porabaMdara, amadAvAda, vaDodarA, surata, bAraDolI, buhArI, mAMDavI, navasArI, jUnAgaDha, rAjakoTa ityAdi dharmakSetranA saMghoe karyuM. teone to have cakravAka sama sUrIzvara samAgamanI tRSAnuM aharniza raTaNa thayA kare che. e mahAtmAnA samAgamanA svAtinakSatranI aNamolI paLano lAbha rAjanagara nAgajIbhUdharanI poLa zrIsaMghanA prayAsathI amadAvAdanA nagarajanoe saM. 1979nA cAturmAsamAM lIdho. cAtumasa artheno sUrIzvarajIno nagara praveza jeTalo bhavya gaurava bharyo hato tenAthIe adhika svargIya dezyanI racanA to cAtumati pUNahuiti pachI guruvaryanA AcArya padAropaNa mahotsava prasaMge rAjanagaranA nAgarikoe zrIsaMghe karI. sUrIzvarajI pratye mamatAbharI hArdika gurubhaktinuM AbehUba te citrapaTa hatuM. zrI AcArya padArpaNa nimittanA mahotsava prasaMge aSTApadajI, samavasaraNa, meruparvata, tAladhvajagiri, pAvApurI tIrthonI suMdara racanA, zAntisnAtra samayano utsAha, jenapurInI jAhojalAlIne jvalaMta karato apUrva varaghoDo, IndramaMDapa samo bhagubhAInA vaMDAmAno mahAmaMDapa darzanArthe pracaMDa mAnavamedanInI umaMgabhera bharatI, na prasaMge amadAvAda temaja dezadezAdikathI hajAronI saMkhyAmAM padhAreluM agragaNya netAonuM mahAmaMDaLa. pUrNa bhAvanAyukta AMgI racanA, pUjA, prabhAvanAdika raMgothI raMgAeluM sarvaraMgI dezya rAjanagaranAM AMgaNe so baso varSanA samayamAM sau koie prathama ja nihALyuM. niSNAtonI nipuNatAnAM pUjana jijJAsuo mATe cirakALa paryata hoya, paNa svayaM niSNAtanI Atmavat thI paNa adhika pUjananI tamannA to potAne varAyela vidyA paratve ja hoya. jinAjJAparAyaNa zAstravizArada sUrIzvarajInI anupama jJAnabhaktinI urmione mArtaDa opa Ajeya For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 3ra / meghadhanuSya triraMgI vaTapura (vaDodarA), pAdaliptapura (pAlItANA) ane dhrAMgadhrA jaina sAhitya jJAnamaMdiro apI rahyAM che. vizvavikhyAta vidyAvizArada vaDodarA nareza zrImaMta sarakAra sayAjIrAva gAyakavADa sUrIzvarajInAM upadezathI sthApita vaDodarAnA sarasvatImaMdire padhAya sarasvatIvAsita rAjadhAnImAM sUrIzvarajI hastaka, mahAmUlyajainadharma graMthamaMDita zAstra zAradAnAM utkRSTa pUjana nihALI mahArAjA gAyakavADa harSagarbhita thaI. surIzvarajIne AtmavaMdana kIdhAM. dhrAMgadhrA nareze surIzvarajInA zubhopadezathI jJAnamaMdiranI sthApanA samaye uddaghATana kriyA karavApUrvaka maMdiropayogI keTalIka bheTa karI, ane vaDodarAnA jJAnamaMdire to aneka jaina AcArya mahArAjAo aneka vakhata padhArI saMkhyAbaMdha bhavyAtmAone prabhuvIranAM vacanAmRtonuM pAna karAvyuM. pAlItANAnI pavitra bhUmimAM teozrInA ja amogha upadezathI cAlu sAlamAM ja taiyAra thayela AlizAna ane bhavya "jaina sAhitya maMdira' teozrInI anupama sAhityavatsalatAno sariyAma pUrAvo che. e sAhitya maMdiranA darzanIya bhAgamAM, harakoI prekSakone ghaDIbhara AMjI nAkhe tevAM, avanavA kalAtmaka ane AkarSaka dazyonI vaividhyatAbharI goThavaNo pAchaLa vaparAelI dIrghadraSTi ane khacaeilI buddhimattA mATenAM sanmAna, pU. viddhadUvarya zrI dharmavijayajI tathA kalArasika munipravara zrI yazovijayajI mahArAjAdine ghaTe che. pAlItANA nareza tathA samagra rAjamaMDaLe jaina sAhityamaMdiranI udghATana kriyA prasaMge padhArI pUjya AcAryazrIjInA anupama dezanAmRtanuM khUba ja pAna karyuM , ane tyAre sAhityamaMdiranI vyavasthA ane bhavyatA nihALI prazaMsAnAM paMcaraMgI puSpo varasAvyAM, e cirasmaraNIya prasaMga suvarNAkSare kotarAI raheze. - pUjya AcAryazrIjIno lAkSaNika ane kadAvara deha temanI padapratiSThAmAM bhAre opa caDhAvI rahyo che, sAthe sAthe temanuM gaMbhIra ane audAryabharyuM anokhuM vyaktitva suvarNa ane sugaMdhanA saMyoganI yAdI ApanAra sAthe anyane dIvAdAMDI samAna preraNAtmaka che. prabhu mahAvIradeva praNIta jaina jJAnarUpa vidyAvADIne sUrIzvarajInI svayaM prerita zrImad muktikamala-jaina-mohanamALAnA navajIvana puSpothI vikasAvavA ziSya samudAya sahita svayaM Atmazakti jharaNAM pUravege phUrAvI rahyAM che. sUrIzvarajInI jinAjJAgarbhita lohacuMbaka zaktithI lagabhaga savAso jeTalA bhavyAtmAone muktimArgamAM mugdha karI, paMcaparameSThImaMtranA paMcamapade ArUDha karyo che. vIradharmabharata bhUminA lalATe pratApI sUrIzvarajInuM yazocaMdraka akhaMDa saubhAgyavaMta rahe ke jenA janmadAtA mULacaMdabhAI hoya ane muktidAtA pU. zrImad mULacaMdajI gaNIjI mahArAja jevA maharSi kamaLakuMja hoya mArA pUjya pitAjI sahakuTuMba ane mane dharmarasAyaNathI AtmadharmapoSaka e pUjyapravara sUrIzvarajI mahArAjane mArI sadA vaMdanAvali. vaDodarA, naMdasUnu-- nagIna zAha For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 33 ] jika mAruM namra nivedana lekhana saM. 1995 * bIjI AvRttimAM chapAyeluM A nivedana sudhArAvadhArA sAthe punaH uddhata karyuM che. A zrI candrIyA saMgrahaNI ratna granthanuM adhyayana atyAre savizeSa pracArane pAmyuM che. khAsa karIne zramaNavargamAM teno adhika phelAvo thayela che. Ama chatAM adyAvadhi AvA mahattva ane gauravabharyuM viziSTopayogI grantha upara eka saraLa, spaSTArthaka, subodha ane vistRta bhASAnuvAdanI khAmI cAlI AvatI hatI, e khAmIne yathAzakti dUra karavAnI eka puNyapaLe mane sadbhAvanA thai. te agAu mArA parama upakArI, prAtaHsmaraNIya, viziSTa koTinA ajoDa pravacanakAra ArAdhdhapAda AcArya zrImad vijaya mohanasurIzvarajI mahArAjazrInI A saMgrahaNI kaMThastha karavAnI ananya preraNAe te grantha paratve bahumAna pedA karAvyuM hatuM. tyArabAda meM tenA bhASAMtaranuM sAmAnya avalokana karavA cAlu buka maMgAvI, temAM AvatA vividha viSayone aMge aMtaramAM khUba ja AhulAda thayo, paNa koi prakAzanamAM pustakanI kadrupatA, asuMdara bhASA ane arthanI dRSTie ghaNI azuddhio, vyavasthA vinAnuM AMtarika mudraNakArya. vaLI bIjA anya prakAzanamAM suvistRta vivecananI khAmI, ityAdi kAraNe te bhASAMtaro badhA asantoSaprada-aNagamatA jaNAyA, temAM vaLI citronI paNa nahIM calAvI zakAya tevI kSatio A badhI bAbatoe mArA hRdayamAM janmelI bhASAMtara karavAnI sadbhAvanAne vadhu vegavaMtI banAvavAnuM kArya karyuM. huM sajja to thayo paNa mArI zizuvaya, vizALa vAMcana, ane haju zAstrIya abhyAsanI nyUnatA vagere kAraNe huM svayaM saMkucita to thato ja hato, temAM vaLI pUjya AcAryazrIjI taraphathI te vicAramAM saharSa Teko na malyo, emAM kAraNa mArA taraphathI lakhAeluM pustaka sarvagrAhya ane AdarzabhUta nIvaDe e jovAnI mArA pratyenI zubha lAgaNI sivAya bIjuM kaI ja na hatuM. ane teozrInuM A mantavya vizALa ane dIrdhadaSTibharyuM hatuM. mane paNa thayuM ke kharekhara ! eka sAhasa karI rahyo chuM. vaLI pUrI zakti ane sAmarthya bahAranuM kArya e ghaNIvAra niSphaLa thavAne ja sarjAyuM hoya che. chatAM mArI bhAvanAne vadhu dabAvI rAkhavA huM asamartha hato. temAM vaLI pUjya AcArya zrI vijaya pratApasUrIzvarajI mahArAje, potAnA udAtta svabhAva pramANe huM nAhiMmata na thaI jAuM eTale protsAhana ApyuM. dAdAguruzrI-moTAsAhebane kaLathI samajAvI dIdhA, eTale meM saM. 1986 mahuvAmAM A kArya AraMbhya. - bhASAMtara thayuM. avakAze keTalAMka yatra-citro paNa sAmAnya rIte AlekhyA, tyArabAda pAcho cAlu vidyAdhyayana krama zarU thayo. tyArapachInA vihArAdikanA pratikULa saMyoge saM. 1988 thI 1989 sudhImAM e kArya AgaLa dhapAvavA ane thaelA kAryane parimArjana karavAno samaya ja na malyo. te pachI 1990mAM verAvaLathI muni saMmelana prasaMge rAjanagara-amadAvAda javuM paDyuM. dIrgha ane satata ugra vihArAdikane kAraNe amadAvAda pahoMcatA mAre lAMbI mAMdagInA duHkhada bhoga thavuM paDayuM. ema chatAM paNa mAruM aMtara to Adarela kArya AgaLa dhapAvavA satata talasatuM hatuM. hRdayamAM e ja bhAvanA guMjArava karI rahI hatI, paNa tabiyatanA kAraNe cikitsako taraphathI zrama levAno manAI hukama thavA chatAM meM to khAnagI rIte judA judA zAstrIya granthonuM saMgrahaNInA For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 34 ] viSayane lagatI noMdho karavApUrvaka avalokana ane enI sAthe sAthe ja yathocita lekhanakArya paNa maMda vege AdaryuM. punaH saMgrahaNIne lagatA viSayonuM suvistRta jANapaNuM meLavavA tathA mata-matAMtaronuM ekIkaraNa karavA ghaNAM AgamonA TIkA-grantho tathA anya aneka granthonuM avalokana tathA daSTipAta karI gayo. sAthe saMgrahaNI granthane lagatAM sthAno, mata-matAMtaro vagerenI saMkSipta noMdho karavAnuM paNa na cUkayo. tyArabAda meM prathamanuM lakheluM jUnuM bhASAMtara kholyuM tyAre te mArA vadhatA jatA zAstrIya abhyAsa AgaLa adhUrUM ane khAmIbharyuM lAgyuM. dAdAgurujInI dIrdhadaSTi te avasare khare ja yAda AvI. thoDuM bhASAMtara rada karI navesarathI ja bhASAMtara karavuM zarU karyuM. varSamAM comAsA vagereno adha bhAga vidyAbhyAsamAM jAya, zeSa adha bhAga rahyo te khAsa karIne vihArAdikamAM vItAvavAmAM jAya, temAM kyAreka samaya maLe tyAre avalokana karavA mATe jarUrI anya granthonuM anukUlya pAchuM na maLe ane mArI bhAvanA suvistRta anveSaNapUrvaka bhASAMtara karavAnI zIghecchA, paNa te bara na Ave e svAbhAvika hatuM! chatAM mAro daDha saMkalpa hato ke Adarela kArya pUrNa to avazya karavuM ja. mArI e mAnasika aTala pratijJAnA pratApe, zarIranA tathA bIjA pratikULa saMyogo chatAM 1992nI sAlamAM saddagurudeva kRpAe e bhASAMtara pUrNa karavA samartha banyo. mArA paramatAraka, karuNAvatsala, mArA pratye atisabhAva, Adara dharAvanAra mArA gurudevane AkhuM bhASAMtara batAvI dIdhuM. ghaTatA sudhArA-vadhArA jarUrI hatA te sUcavyA, karyA, pachI te chApavA ApyuM. saM. 1993mAM bhAvanagara mahodaya prinTIMga presamAM pUrNa karyuM. tyArapachI citronAM prinTamAM ja eka varSa vItyuM, Ama thatAM pustaka prakAzana saM. 1995mAM thavA pAmyuM. bhASAMtaranuM kArya ghaNuM kapaDuM che, te tenA anubhavIo ja samajI zake, zabda kAThinya na thAya, SAsauSThava jaLavAya. azaddhi thavA na devAya. zAstrIya bAdha na pahoMcADAya ane aneka granthonuM anveSaNa dvArA jarUrI upayogI padArthonA te te viSayone bhASAMtaramAM mUkAya, tyAre te rucikara ane lokabhogya thAya. sAmAnya lokadaSTi bhASAMtara eTale "ThIka have' ema bhale samajatA hoya paNa e to khoTI samaja che, kalpita ke svecchApUrvakanA lakhANane bhale evuM mAne che tema samaje, paNa zAstrIya praNAlikAne nirAbAdha rAkhI karavAnuM kArya thoDuM kapaDuM che. A bhASAMtaramAM ghaNI ghaNI hakIkato granthAntarathI upayogI jANI bhASAMtara karIne ApavAmAM AvI che. mArI icchA to haju asaMkhya-anaMta caudarAjaloka samaskAyAdi vyAkhyA tathA bRhamaMDalAdika yaMtro A granthamAM nAMkhavAnI hatI. viSayo taiyAra paNa karI rAkhelA paNa granthanI vadhu paDatI jADAI thAya to granthasauSThava ghaTe ane rUcikara na thAya eTale e viSayone to jatA karyA paNa devAdhikAra pachInuM ane khAsa karIne pAchalA bhAganuM bhASAMtara thoDuM TUMkAvyuM. navI TIppaNIo paNa ApavI baMdha karI. Ama chatAMya A granthanuM pramANa lagabhaga 105 phamAM jeTaluM daLadAra thaI gayuM. ghaNIvAra vidhArthIone lAMbo grantha akaLAmaNa kare che paNa sAcI paristhiti samajyA bAda teo mane upAlaMbhapAtra nahIM gaNe. A kAryamAM mane uranA UMDA zabhAzIvadi ApanAra, parama vAtsalyanI varSA karanAra, gItArthavarya pravacana prabhAvaka pUjya AcArya zrImad vijaya mohanasUrIzvarajI mahArAja tathA teozrInA paTTadhara vineyaratna vihita sadugaNanidhi AcArya zrImad vijaya pratApasUrIzvarajI mahArAja tathA vidhvaMdvaye mArA paramatAraka guruvarya pUjya zrI dharmavijayajI mahArAja, A sahuno mastake paramAbhAra mAnI teozrInI kRpAdaSTi ane madadathI A kAryamAM phlehamaMda thayo te badala bhAvabhavAM koTIzaH vaMdana karUM chuM. For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 35 ] have chellAmAM chello ane moTAmAM moTo upakAra to mAre mAnavo joIe mArA jIvanoddhAraka paramagurudeva vidvadUvarya sadgaNazAlI pUjya paMnyAsajI zrI dharmavijayajI mahArAjazrIno, jeozrIe sArAe pustakanuM sAdhanta saMzodhana karI, potAno samaya ane zaktino bhoga ApI sahAya karI ane jeoe prathamathI ja A pustaka savAMga suMdara ane AdarzabhUta temaja sarvopayogI bane te jovAnI udAtta bhAvanA pradarzita karI che, ane jeoe bhASAMtara daramiyAna thayela zaMkAonA samAdhAna paNa ApyA che. sthaLe sthaLe kiMmatI sUcanAo paNa karI che, vividha rIte sahAyaka thavA dvArA mArA upara je asIma ane amApa upakAra karyo che, tethI to kharekhara mane teoe hoTA RNanA bhArataLe mUkayo che, teozrInI jo madada na hota to A kAryane pahoMcI zakavA huM kharekhara azakta banyo hota! paNa AvA jJAnI upakArIonAM RNa koInAthI mukta karyAM thayAM che kharAM? to pachI teozrInA upakArano badalo huM zabdomAM ane bIjI rIte paNa kevI rIte vALI ja zakuM? chatAM sahunI jema alpAMze RNamukta thavA mATe ja A sauMdaryasampana ane daLadAra grantha teozrIjInA ja zubha karakamaLamAM saharSa arpaNa karI kRtakRtya thavAnI moMgherI taka lauM chuM. pUjya gurudevonI kRpAthI A mahAna sUtra granthanA bhASAMtaranuM sadbhAgya mane sAMpaDyuM. teozrInI amUlya sUcanAo ApelAM samAdhAno dvArA abhyAsIone dareka rIte sugama thAya tevuM vyavasthita bhASAMtara thai zakahyuM, yathAmati ane yathAzakti zAstrIya ane mudraNa saMbaMdhI zaddhi jALavavA prayatna sevavA chatAM kaMIpaNa alanAo daSTigocara thAya to sudhArI levA ke jaNAvavA sajjana vAcakone mArUM sAdara nivedana che. anne mArA paramArAdhya, sahAyaka, savibavinAzaka, akhaMDaprabhAvaka, ardha padmAsane birAjamAna dabhavatI (DabhoI) maMDana zrI loDhaNa pArzvanAtha bhagavAnanuM tathA zrI sarasvatIdevI tathA samagra ISTadeva-guruvaMdanuM smaraNa karI-zaraNa svIkArI A mArUM namra nivedana samApta karUM chuM. phalitamAM A granthanuM adhyayana khUba vRddhivALuM thAo ane traNe lokanuM svarupa ane mAhitI meLavI, preraNA laI muktimArganA paramopAsaka banavA ujamALa thAo e ja aMtima abhyarthanA !!! prathama mudraNa saM. 1995, le., anuvAdaka-yazovijaya' dvitIya mudraNa saM. 2044, tRtIya mudraNa saM. 2053 ja vAcako! khAsa vAMco che A saMgrahaNInA pustakamAM samudranA taLiye kevAM kevAM ramaNIya, citra-vicitra, jAtajAtanAM vRkSo. ugelAM hoya che, tyAM kevI vividharaMgI Azcarya upajAve tevI mAchalIo pharatI hoya che, samudranA taLiyethI agAdha pANIne pasAra karIne mAchalIo kevI rIte upara caDhatI hoya che, te kudakA kevA mAre che? kudakA mArIne kevI rIte bahAra Ave che tenAM tathA vividha zArka ane vahela mAchalIonA tathA eka juo ane eka bhUlo tevI aneka prakAranI mAchalIonA temaja citra-vicitra pakSIonA, te uparAMta eka moMDhAthI laI aneka moMDhAnI mAchalIo, sarpo vagerenA phoTAo chApavAno khUba ja vicAra hato paraMtu kheda che ke mArI A tIvra IcchA pUrI karI zakayo nahIM. vAcako A agAdha, aATa samudranI rahasyamayI duniyAnI ochI jANItI jIvasRSTithI vaMcita raheze teno mane khUba kheda che. For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 16 ] Dang Xing Xue Xue Te Xing Deng Te Te prakAzakanuM nivedana Dai Rao Rao Rao Juan Te Dai Bu Qi [pahelI, bIjI AvRttimAM je chapAyuM hatuM te ja pharI ahIM chApyuM che] zrImAnuM muktikamalajainamohanamALA taraphathI AjasudhImAM dravyAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dharmakathAnuyoga saMbaMdhI nAnAM moTAM saMkhyAbaMdha pustakonuM prakAzana thayuM che, ane te pratyeka prasaMge grantha prakAzaka tarIke meM abhyAdhika AnaMda anubhavyo che, to paNa saMgrahaNIratna aparanAma bRhatsaMgrahaNI athavA vailokyadIpikA nAmanA A suvizAla-sacitra grantha sandarbhanuM prakAzana karatAM mane je AnaMda thAya che te akSarAtIta che-avarNanIya che. prakaraNAdi viSayonA abhyAsIo keTalAya samaya thayAM je granthanA prakAzananI ekadhArI pratIkSA karI rahyA hatA tevA paThana-pAThananA kramamAM prathama kakSAe gaNAtA atyaMta upayogI A granthanuM suvistRta anuvAda seMkaDo yaMtro ane saMkhyAbaMdha raMgIna citro sAthe lagabhaga 100 phorma-800 pRSTha jevA moTA pramANamAM prakAzana karavuM e granthamAlA mATe, temaja prakAzaka tarIke mArA mATe paNa eka gauravano viSaya gaNAya. zrI maklikamalajainamohanagranthamAlAnA preraka-janmadAtA zAsanaprabhAvaka, samartha vyAkhyAnakAra, paramagItArtha pUjya prAtaHsmaraNIya AcArya mahArAja 1008 zrImAnuM vijaya mohanasUrIzvarajI mahArAja che. teozrInI satreraNAthI temaja teozrInA ananya paTTAlaMkAra pU. AcArya zrImad vijayapratApasUrIzvarajI ma. tathA pU. zrI dharmavijayajI mahArAjAdinA lAgaNIbharyA sahakArathI amo Aja sudhImAM vividha sAhityano nAnakaDo rasathALa jaina samAja pAse rajU karI zakyA chIe, e sAhitya rasathALanI vividha vAnagIomAMthI zrIupadezapada mahAgrantha (mUlakAra-zrImAnuM haribhadrasUri pramANa 14000 zloka) pratimA zataka, saTIka karmagrantha 1 thI 4, vipAkazrata, upadezasAra, abhidhAnaciMtAmaNI (hemakoza), kSetrasamAsa-jainabhUgoLa, paMcama karmagrantha SatrizikA catuSka prakaraNa, praznottara mohanamALA, AtmakalyANamALA vagere svAdiSTa ane saurabhasaMpanna vAnagIoe vidvatsamAjanuM A granthamALA pratye khUba AkarSaNa karyuM che. Aje prakAzana pAmato railokyadIpikA-bRhatsaMgrahaNI nAmano amUlya grantha pUrvokta AkarSaNamAM khUba ja vRddhi karaze ema granthAntargata viSayonI bahulatA, anuvAdanI ghaNI ja spaSTatA. yaMtronI khUba ja vizadatA ane lakhANano sAkSAtkAra thAya tevAM pahelIjavAra pragaTa thatAM vividha raMgIna citronI asAdhAraNa upayogitA, suMdaratA jotAM amane kahyA sivAya cAlatuM nathI, to paNa amArA kathananI yathArtha parIkSA ane saphaLatA abhyAsakone AdhIna hoI A bAbatamAM vadhu lekhana karavuM te jarUrI nathI. saMgrahaNIsUtranuM paThana-pAThana caturvidha saMghamAM ghaNuM ja pracalita che, ema e saMgrahaNIgrantha uparanA aneka prAcIna-arvAcIna hastalikhita-mudrita sAhityathI sAbita thAya che. AgamasiddhAntonI jANakArI mATe A grantha ghaNo upayogI che ema amAre kahevuM paDaze. A bAbatamAM savistara samajaNa prastAvanAmAM anuvAdaka pUjya munizrI yazovijayajI mahArAja karavAnA hovAthI ahIM lakhavAnI jarUra nathI. saMgrahaNI granthanA jUnI DhabanAM saMkSepa arthavALA ane vizeSa yantro-citro vinAnAM be cAra jAtanAM bhASAMtaro mudrita thayAM che, chatAM te sahune DhAMkI de tevuM. lagabhaga 105 phorma jeTalA daLadAra granthanuM vistRta For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 3 ] bhASAMtaravALuM, vyavasthita DhabapUrvakanuM navIna paddhatinuM mudraNakArya anuvAdanI saraLatA, suspaSTArthatA ane savistRtatA temaja 103 jeTalAM yatro ane pacaraMgI lagabhaga 70 citro-AkRtio vagere ajoDa sAmagrIthI A granthanuM prakAzana anokhuM ja tarI Avaze e niHzaMka che. A jAtanuM prakAza pahelIjavAra thAya che. ethI ja amArI hArdika urmio kahe che ke abhyAsIvargane asAdhAraNa AlaMbanabhUta thavA sAthe mahAna AnaMdadAtA thaI paDaze. aitihAsika anveSaNa karatI ane te yuganuM tAdaza citAra rajU karatI ane navayuganI navIna preraNA ApatI, nAnI vayamAM lakhAelI, A granthanI suMdara ane suvistRta prastAvanA paNa "anuvAdakazrIe pote ja lakhI hovAthI A prasthAnuvAdano sAdyanta zrama teone ja phALe jAya che. A granthano anuvAda, temAM AvatAM prAsaMgika yaMtro ane raMgIna citro e badhuM sAhitya saMgIna paddhatie taiyAra karanAra pU. zAsanamAnya AcArya mahArAja zrImAnuM vijaya mohanasUrIzvarajI mahArAjanA paTTAlaMkAra pU. AcArya zrImad vijaya pratApasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna paMnyAsajI zrI dharmavijayajI mahArAjanA ziSya pravara bALayogI munivarya zrImAnuM yazovijayajI mahArAja che. teozrIe dabhavitI-Dabhoi nagarane svajanmathI pavitra karela che, jaina jevA uccakula ane vizALa-zrImaMta kuTuMbamAM punyodayathI janmanI prApti chatAM koI azubhodaye bAlyavayamAM ja mAtA-pitAno viyoga thatAM vaDIlabhAI zrIyuta nagInadAsa nAthAlAla ke jeo jainasaMghamAM agragaNya vyakti gaNAya che temanI chatrachAyAmAM vRddhi pAmyA, kramazaH dhArmika-vyavahArika abhyAsamAM joDAyA ane e anuvAdaka saMgItakalAmAM paNa nipuNa banyA. saMvata 1984mAM pU. A. ma. zrI vijaya mohanasUrIzvarajI mahArAjanuM cAtumati dabhavitI-DabhoimAM thatAM pU. AcAryadivano, pU. pratApavijayajI ma. tathA pU dharmavijayajI mahArAjano punyasaMsarga ane vairAgyamaya sadgodhe temanA hRdayamAM saMyamAbhilASa pedA thayo. hAma, dAma ane ThAmathI pahoMcatuM kuTuMba, kuTuMba dharmiSTha ane zraddhALu paNa dIkSA mATe jaladI saMmati maLe e zakya na hatuM. cha mahinA sudhI gurunizrAmAM abhyAsa, vairAgyamaya saMskAro meLavyA pachI poSa mahinAmAM gurudeva vihAra karI gayA. pachI potAnA moTAbhAIne dIkSAnI saMmati ApavA vinaMti karatA rahyA. gurudevoe vihAra karI vaDodarA koThIpoLa sthiratA karI hatI. kuTuMbane narama pADavA sattara vakhata nAsabhAga,karI vaDodarA jatA AvatA rahyA. saMsAranA mojazokha badhA tyajI dIdhA. saMsArI kapaDAmAM paNa sAdhu jevuM jIvana jIvavA mAMDyuM. savAra-sAMja pratikramaNa, be kalAka pUjAmAM ane cAra thI cha sAmAyika, temAM vAMcana ane jApa e pramANe ArAdhanA cAlu rAkhI hatI. chevaTe cha vigaInA paNa tyAga karavA paDyA paNa rajA na ja maLI. chaeka mahinA thavA AvyA. comAsA pahelAM koIpaNa rIte dIkSA levI hatI. rAjIkhuzIthI maLe tema na hatI eTale khAnagI rIte saMmati meLavIne chANI jaIne dIkSA lIdhI. pAchaLathI kuTuMba pharI beThuM. koipaNa hisAbe chokarAne ghera lAvavo eTale korTa caDhyA, voraMTa kaDhAvyuM. vaDodarA bhadranI korTamAM traNa divasa kesa cAlyo. hajAro mANasonAM ToLeToLAM ubharAtA hatA. 13 varSano chokaro vAlInI rajA sivAya koI kAma karI zake nahi e kAyadA nIce munijIne emanA bhAIne soMpI devAmAM AvyA. pachI bIje divase Dabhoi pahoMcI gayA. kalpanA na hatI ke AvI paristhiti UbhI thaze. pachI cha mahinA gharamAM rahIne gurudevo vaDodarAthI vihAra karI pAlItANA jatAM bhAlamAM gurudevane bhegA thaI gayA. pAlItANA pahoMcyA. gurudeva sAthe ekAda varSa rahyA. chevaTe paMdara varasa jevI nAnI vayamAM abhedya bhAvanAnA pratApe tathadhirAja zrI zatruMjaya girirAjanA 108 zikharo paikI sajIvana zikhara tarIke jagamazahura thayelA zrI kadaMbagirirAjanI pAvanakArI zItala chAyAmAM saMvata 1987nA varSanI akSayatRtIyAnA maMgaladivase saMyamAbhilASA saphaLa thai, ane tyArathI teo munizrI yazovijayajI tarIke prasiddha thayA. For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 38 ) bAlyavaya, kuzAgrabuddhi, adhyayana ruci. gurudevonI kapA e badhAya anukUla saMjogoe alpa samayamAM ja teone sAdhu samAcArI uparAMta vyAkaraNa, kAvya, koSa, jIvavicArAdi prakaraNo, bRhatsaMgrahaNI, cha karmagrantha pramukha viSayomAM niSNAta banAvyA. daramiyAna bRhatsaMgrahaNInA abhyAsa prasaMge ja e ati upayogI granthanA suvistRta anuvAda mATe rUci jAgRta thaI. dIkSA grahaNa karyA bAda prathama cAtumasa mahuvAmAM ja thayuM ane tyAM ja e granthAnuvAdanI rUcinA zubha maMgalAcaraNa karyA, paraMtu cAlu satata abhyAsa, vacce vacce zArIrika pratikuLatAo temaja gurudeva taraphathI pannavaNAdi Agamagranyo ane lokaprakAzAdi vadhu granthonuM avalokana karyA bAda anuvAda karavAnA hitakArI AgrahathI kAryamAM vilaMba karAvyo. chatAM 1991nI sAlamAM mudraNa kArya zarU thayuM. be varSamAM mudraNa kAryanI samApti lagabhaga thaI to paNa citrone taiyAra karAvavAmAM keTalAka anivArya saMjogone aMge ghaNo ja vilaMba thayo. chevaTe bhAvanagara nivAsI zrIyuta gulAbacaMda devacaMdanA sahakArathI e kArya pUrNa thatAM, A vizALa ane tattvajJAnabharyo grantha prajJAzIla zrutaabhyAsIo ane vidvat samAja pAse ame rajU karI zakyA chIe, te badala prathama naMbare anuvAdaka mahArAjazrIno jeTalo upakAra mAnIe teTalo ocho che, teozrInA caraNAraviMdamAM koTIzaH vaMdanApUrvaka temane amArI namra vijJapti che ke haju paNa AvA uttamottama abhyAsopayogI anuvAda grantho taiyAra karI jaina samAjane sadAya lAbha ApatA rahe. A granthanA mudraka mahodaya presanA mAlika zrIyuta, gulAbacaMda lallubhAI ke jeoe ghaNI ja kALajIpUrvaka granthamudraNamAM dhyAna Apela che, ane mudraNakaLAnA saundaryamAM sAro vikAsa sAdhyo che temano AbhAra mAnavAmAM Ave che. pU. munijInI eka viziSTa dRSTi che. kalAtmaka sUjha ghaNI hovAthI gulAbacaMdabhAie paNa pU. munijInI icchA-mArgadarzanane mAna ApI ati suMdara mudraNa karI ApyuM che. phoTAo paNa munijInI icchA mujaba chApyA che, ane vadhumAM sAmethI mAgaNI karIne A grantha maMgAvI granthane sUkSma dRSTie sAvaMta tapAsI yogya sUcanAo ane kSatio jaNAvanAra vidvAna suzrAvaka zrImAna kuMvarajIbhAI ANaMdajIno AbhAra mAnavAnuM paNa amArAthI bhUlAtuM nathI. chevaTe granthamALAnA janmadAtA pU. AcAryazrIno, ananyabhAve upayogI pustakonA prakAzanamAM sahakAra ApanAra pU. AcArya zrI vijayapratApasUrIzvarajIno, granthanA saMzodhanAdi kAryamAM saMpUrNa sahAyaka paM. mahArAja zrI dharmavijayajI mahArAjano, A granthanA anuvAdaka munirAja zrI yazovijayajI mahArAja Adino ane grantha taiyAra thatAM abhyAsarUpe prathama maMgala karanAra bAlamuni zrI jayAnaMdavijayajI mahArAjAdi gurudevono upakAra mAnavA sAthe pAdapaMkajamAM vaMdana karI jaina zrIsaMgha tathA anya janatA A saMgrahaNIratna (aparanAma railokayadIpikA ke bahata saMgrahaNI) granthanA adhyayana adhyApana dvArA yAne paraMparAe railokyadIpakasamAM akSaya anaMta lokAloka vyApI kevaLajJAnane prApta kare e ja hRdayecchA !!! akSaya tRtIyA, saM. 1995 nivedaka vaDodarA mohana pratApI naMda-caraNopAsaka lAlacaMda For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 39 / sarvavighnaharaNAya zrIzaMkhezvarapArzvanAthAya namaH bIpIvIDIyo ahIM saMgrahaNIgranthanI bIjI AvRttinI ja prastAvanA sudhArAvadhArA sAthe chApI che. le. AcArya zrI yazodevasUrijI-pAlItANA je noMdhaH-pahelI AvRttimAM 19pAnAMnI prastAvanA lakhI hatI, e prastAvanA kensala karI bIjI AvRttimAM navesarathI saM. 2044mAM prastAvanA lakhI hatI. te sudhArA vadhArA sAthe trIjI AvRttimAM chApI che. saM. 2013 meghAcchanno yathA candro na rAjati nabhastale / upayataM vinA zAa na rAti tathavidha}IchA eka prAcIna padya noMdhaH-e ApTokti anusAra koIpaNa pustaka game teTaluM mahattvanuM ke gauravabharyuM hoya paNa tenA upara sacoTa prakAza pheMkato, grantha viSayono talasparzI parAmarza karato ane granthanA sArabhUta navanIta dazavito eka suMdara ane suvistRta upodaghAta ke prastAvanA jo na hoya to te pustaka joie tevuM zobhatuM nathI, vAcakone saMtoSa ApatuM nathI. temAMya atyAre to upodaghAta ke prastAvanA vizada chaNAvaTa ane vigato pUrNa hoya teTaluM graMthagaurava vadhe. huM paNa te niyamane mAna ApIne yathAmati thoDI lAMbI prastAvanA lakhuM chuM. A granthanI pahelI AvRttimAM je prastAvanA chApI hatI te eka to 21 varSanI sAva nAnI ummare lakhelI, e vakhatanI ummara, abhyAsa temaja saMjoga ane paristhiti A badhAne anulakSIne lakhelI hatI. navuM lakhavAnA TAImanA abhAve ane mAtra prastAvanAnA lIdhe prakAzana aTakI na paDe eTale bIjI AvRttimAM jUnI ja prastAvanA chApI devI Avo vicAra karelo, parantu chelle prastAvanA upara najara karatAM lAgyuM ke A prastAvanAnI (48 varSa pahelAMnI) have vizeSa agatyatA nathI rahI eTale pharI navI ja lakhavI. sAthe ema nakkI karyuM ke prastAvanA ane sAthe granthano paricaya vagere ApatAM pahelAM te aMgenI thoDI bhUmikA paNa lakhavI. pAyAnI vAta jainadharmanA ane jaina tattvajJAnanA Adya prakAzaka vItarAga, sarvajJa evA tIrthakaro hoya che. teozrInA ApelA jJAnane temanA Adya gaNadharaziSyo grahaNa kare che, ane te pachI e jJAna uparathI ja zAstro race che. pachI e zAstro dvArA tIrthaMkaradevanA jJAnano jadI judI rIte vistAra thato rahe che. samyagadI jIvo, teozrInI vANIne yathArtha-sarvathA satya mAnIne svIkAre che. prazna -tIrthakaro je jJAna Ape athavA je kaMI kahe te badhuM sAcuM ja, vizvasanIya ane zraddheya ja hoya che evuM kahevAmAM Ave che temAM pramANa zuM? uttara : --pramANamAM tIrthakarono vikAsa krama, sAdhanA ane siddhi. For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [40 ) jaina tIrthakaro potAnA aMtima bhavamAM tIrthakararUpe tyAre ja jAhera thAya che ke rAga-dveSano kSaya karI vItarAga avasthA prApta karI kevalajJAna, kevaladarzana eTale trikAlajJAna prApta karI lIdhuM hoya. trikAlajJAnano artha e ke dazya-adazya akhila brahmAMDane temAM rahelA dravyo-padArtho, te padArthonA payio, vividha avasthAo, padArthonA guNo vagerene saMpUrNa AtmapratyakSa jovA ne jANavA. AthI jJAnanA baLe samagra vizvanuM yathArtha darzana teo karI zake che. A zakti prApta thayA pachI ja teo jAhera pravacano Ape che. jethI temanA pravacanamAM asatyano aMza AvavAnI jarApaNa zakyatA hotI nathI, ane AthI vizvane heyopAdeyanuM sAcuM jJAna maLe che. tIrthakaro satyavAdI ja hoya che. asatya bolavAnuM temane koI kAraNa ja hotuM nathI. mAnavajAta traNa kAraNothI juThuM bole che mAnavajAta traNa kAraNothI juThuM bole che. kAM rAgathI, kAM dveSathI, kAM ajJAnathI. A traNeya karmo AtmAmAMthI sarvathA naSTa thaI jAya pachI kAraNano nAza thatAM tenA kAryarUpa asatya paNa naSTa thaI jAya che. AvI rAga-dveSa vinAnI je vyakti hoya tene ja vItarAga kahevAya che, Apta kahevAya che. Apta eTale yathArthavaktA. vyakti vizvasanIya hoya tenA vacana upara jarUra vizvAsa bese che. yathArtha vacana jeone rAga-dveSa na hoya tevA vItarAga puruSo ja bolI zake che. puruSavizvAse vanavizvAsa:o e nyAye. uparanI vAta kahevAnuM kAraNa e che ke A saMgrahaNI granthano saMbaMdha tIrthaMkaradevanI vANI joDe joDAyelo che. tyAre tIrthakara kevA hoya che teno khyAla ApavA uparokta sAmAnya izArApUratI bhUmikA jaNAvI che. * saMgrahaNIratna' nAma zAthI? prastuta granthane loko moTIsaMghayaNI, ke saMgrahaNInA nAmathI jANe che paNa tenuM eka svataMtra nAma saMgrahaNIratna' che. A saMgrahaNInI racanA bAramI zatAbdImAM zrIcandra nAmanA munIzvare karI che. saMgrahaNIno artha e ke AgamazAstramAM rahelA vividha padArthono jemAM saMcaya-saMgraha karAyo hoya te. vAta evI che ke je sAdhu-sAdhvIo (game te kAraNe) Agama vAMcananA adhikArI na hoya teone AgamanuM thoDuM ghaNuM jJAna koipaNa rIte upalabdha thAya to sArUM! AvI hitabuddhithI pannavaNA Adi Agama zAstromAMthI keTalAka padArthone tAravIne tenI navI gAthAo racI jethI te bhaNavAthI doSa na lAge ane tethI tenI jJAnamAtrAmAM vadhAro thaI zake. jainasaMghamAM saMgrahaNI granthanI racanA karanAra tarIke be AcAryo jANItA che. eka to sAtamI zatAbdImAM thayelA zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNajI ane bIjA bAramI zatAbdImAM thayelA zrIcandramaharSi. jinabhadragaNi kSamAzramaNanI saMgrahaNInuM gAthAmAna 270 AsapAsanuM hatuM paNa vidyArthIoe navI navI gAthA ke juo saMthatharathai |gAthA 349. A prakSepa gAthA che.. * saMgrahaNI prasthamAM je viSayo ApyA che te aneka jAtanA che. A badhA viSayo judA judA AgamomAMthI laine ApyA che. e AgamonI yAdI ahIM Apato nathI. A viSayane lagatA A saMgrahaNInI racanA pachI ghaNAM varaso bAda caudarAjalokanA viSayane lagatA aneka grantho nirmANa thayA che. e badhAyanI yAdI ahIM Apato nathI. temaja bhUgoLa khagoLane lagatuM vaidika, bauddha sAhitya paNa che. vaidikomAM viSNupurANa Adi purANo ane anya grantho che. bauddhomAM abhidhammakoza Adi che paNa te nAmonI yAdI ahIM Apato nathI. jainajyotiSa ane thoDoka gaNitano viSaya che eTale laukika, lokottara gaNita, vagere gaNitanA aneka prakAro jaina, vaidika, bauddha saMskRti A aMge kevI kevI samaja Ape che te paNa ahIM ApavuM jarUrI nathI. For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 41 ] umerIne seMkaDo varasomAM tene 400-500 gAthA sudhI pahoMcADI dIdhuM. e pramANa navI navI gAthAono umero, anya granthonI gAthAone prakSepa karavAthI vadhyo hato. 500 varasa pachI janmelA zrI caMdramaharSine thayuM ke ochI gAthAvALI saMgrahaNI banAvavI joIe eTale emaNe ochI buddhivALA mATe upakAra karavAnI buddhithI arthagaMbhI2 273 gAthA pramANa saMgrahaNInI racanA navI karI. jemAM artha ghaNo rahe ane zabdo ochA vAparavA paDe evI gAthAonI navI racanA karI ane prAcIna saMgrahaNIthI A judI che evo khyAla rahe e khAtara temaNe tenI sAthe ratna' zabda joDIne 'saMgrahaNIratna' evuM nAmakaraNa karyuM che. jo ke A mudrita saMgrahaNImAM 273 nahIM paNa vadhArAnI gAthAo sAthe 349 gAthA anuvAda sAthe chApI che. tenuM kAraNa eka to A gAthAvALI saMgrahaNI chapAelI hatI ane ame ghaNA sAdhusAdhvIjIo e ja bhaNatA hatA tethI te chapAvavI paDI che. jo ke hAlamAM jinabhadrIyA saMgrahaNI karatAM zrIcandramaharSinI saMgrahaNI vadhu pramANamAM bhaNAya che. jaina tattvajJAnamAM samaya-kALanI viziSTa philasUphI eTale prarUpaNA che, je tamane A dharatI uparanA koi dharmazAstra dvArA prAyaH jovA-jANavA nahi maLe. vijJAna dvArA paNa nahi jANI zakAya. saMgrahaNInA vidyArthIo tathA abhyAsIone kALanuM svarUpa jANavuM anivArya rIte jarUrI hovAthI bIjA jainadharmanA granthonA AdhAre samayathI laine aMtima saMkhyAta saMkhyA sudhI, tethI AgaLa vadhIne TheTha palyopama yAvat sAgaropama sudhInuM jANavA jevuM svarupa 14mAM pAnAMthI laine 43mAM pAnAM sudhI ApavAmAM AvyuM che ane vacce vacce AnuSaMgika bAbato paNa lakhavAmAM AvI che. vaLI asaMkhya koTAnukoTI yojana dUra UrdhvakAzamAM caudarAjane aMte brahmAMDano jyAM aMta Ave che tyAM jainadharmanI dRSTie mokSanuM sthAna siddhazilAnA pratIkarUpe AveluM che. tyAM anaMtA jIvo deharUpe nahi paNa jIvatAM jyoti svarupe chatAM saMpUrNa dRSTA tarIke rahelA che. jainadharmamAM jIvano mokSa tyAre ja thAya che ke, jIva sArAM narasAM tamAma karmono kSaya karI sadAne mATe videhI banI potAnA AtmAne saMpUrNa karmarahita karI nAMkhe tyAre. jIva eka palakArAmAM avazya mokSe cAlyo jAya che ane jainadharmanI dRSTie mokSe gayelA AtmAone kadI janma levA A saMsAramAM punaH AvavAnuM hotuM nathI. saMsAranA tamAma duHkhono aMta Ave e mATe AtmA mokSanI sAdhanA kare che, pachI ene saMsAramAM kheMcI lAve evuM koi karma-kAraNa vidyamAna rahetuM nathI. e mokSasthAnathI eTale ukAzathI nIce utaratAM aphATa AkAzamAM ja uttama koTinA vividha prakAranA devonAM sthAno ane tenA asaMkhya vimAno hoya che. te pachI nIce AvatAM sUrya-candra vagereno jyotiSaloka Ave che. ethI nIce utaratAM atyArano manuSyaloka je dharatI upara ApaNe beThAM chIe e sthAna Ave che. A dharatInA kendramAM meruparvata rahelo che, je lAkho mAila dUra che jene ApaNe joi zakatA nathI. ApaNe je rahIe chIe e dharatInI nIce hajAro mAila nIce jaie tyAre nIce vartatI sAta naraka-pRthvI paikInI pahelI naraka pRthvI Ave che. te pachI abajonA abajo mAila sudhI avakAzamAM bIjI cha naraka pRthvIo rahelI che. bhayaMkara pApo karanArA jIvone tyAM utpanna thayA pachI jIvane apAra duHkhanA anubhava karavA paDe che. e sthAna tarIke narakanA sthAnanI je prasiddhi che te ApaNI dharatInI nIce ja AvelI che. jenuM varNana A granthamAM ApeluM che. A saMsAra cAragatimAM saMkaLAelo che. 1. devagati 2. manuSyagati 3. tiryaMcagati ane 4. narakagati. ApaNI dharatInI upara rahelA AkAzamAM abajonA abajo mAila sudhInA vistAramAM be prakAranA devo vaselA che. 1. vaimAnika 2. jyotiSa, ane bIjA be prakAranA devo eTale bhavanapati tathA vyantara A baMne prakAranA devo ApaNI dharatInI ghaNA nIce pahelI narakanI pRthvInI aMdara, uparanA bhAge vacamAM rahelA For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 4ra ] che. devone ApaNe pratyakSa joi zakatA nathI. maMtrasAdhanA dvArA ke sAmethI devanI kRpA thAya to ja tenuM darzana thai zake che. AkAzanA devo ghaNI uMcI kakSAnA hoya che ane emanI zakti-tAkAta badhI rIte nIcenA devo karatAM aneka gaNI vadhAre hoya che, kemake tevuM puNya bAMdhIne janmyA che mATe. tIrthaMkaradevane meruparvata upara abhiSeka karavA bhagavAnane khoLAmAM laine prAraMbhamAM je indra bese che te uparano saudharmaindra hoya che. covIza tIrthaMkaranA yakSa-yakSiNIo tathA bhUta, preta, pizAca, rAkSasa, kinnara, gAMdharva vagere jAtajAtanAM sArAM, halakAM badhI jAtanAM deva-devIo jeo manuSyalokamAM AvIne sArAM-narasAM phaLo Ape che, te badhA deva-devIo ApaNI dharatI nIce AvelI (prAyaH) vyantara nikAyanAM hoya che. jyotiSIdevonAM varNana prasaMge rAtri-divasa kema thAya che, tenuM kALamAna sUrya, candra, graha, nakSatra ane tArAne lagatuM varNana karaze. je AjanI vaijJAnika mAnyatA sAthe jarApaNa meLa khAya tema nathI. devagati pachI A granthamAM manuSyagatinuM varNana ka2ze jemAM prAsaMgika granthAntarathI jaMbUIpa sahita aDhIdvIpanuM paNa thoDuM vistArathI varNana ka2ze. manuSyalokanA varNana prasaMge jaMbudvIpane pharatA eka pachI eka asaMkhya dvIpa samudro A dharatI upara abajo mAila sudhI kevI rIte rahelA che teno Acho khyAla Apaze. A saMgrahaNImAM mahattvano vibhAga jo koi hoya to sUrya-candrano adhikAra che. jo ke saMgrahaNImAM to Ane lagatI gAthAo 10-12 ja che, parantu sUryaprajJapti, caMdraprajJapti, lokaprakAza vagere grantho dvArA meM sUrya-caMdranA maMDaLo, tenI tamAma jAtanI vyavasthAnuM varNana khUba vistArathI jaNAvyuM che. A vibhAga ja sahuthI vadhu peja (100 pAnAM) roke che. pahelI AvRttimAM A vibhAga mATe ghaNA AcAryo temaja jaMbudrIpa ane khagoLa zAstranA athAga abhyAsI dharmasnehI munirAja zrI abhayasAgarajI vagere sAdhuo, munirAjo taraphathI ghaNA abhinaMdana malyA hatA. tyArapachI sAte sAta naraka ane temAM rahetA nArakIonuM vistArathI varNana che. tiryaMcagatimAM ekendriyathI laine paMcendriya sudhInA vividha prakAranuM tathA nigodanA jIvonuM, zarIra, AyuSya, prakAro vagerenuM varNana vistArathI karavAmAM AvyuM che. cakravartInuM, siddhazilAnuM, vAsudevanuM varNana, utsedhAMgulanI pramANAMgulanI vyAkhyA, AyuSyanA prakAro, paryAptinA prakAro, vividha prakAranAM zarIro vagerenuM svarUpa, Ama nAnI moTI ghaNI ghaNI vyAkhyAone saMgrahaNImAM guMthI devAmAM AvI che. vadhu mATe A pachI Apelo grantha paricaya vAMco. * mUla granthanI zarUAta kyAMthI ? A granthanA prAraMbhamAM meM thoDI maMgalAcaraNanI carcA granthAntarathI karI. te pachI AThamA pRSThathI pahelI gAthA zarU thAya che. A gAthAnA arthamAM jainadharmanI dRSTie samaya-kALanuM svarupa kevuM jANavA jevuM che, te keTaluM badhuM upayogI che ? samayathI lai pudgala parAvartananuM saMkSipta svarupa granthAntarathI upayogI vigato pramANabhUta TIppaNIo sAthe ApyuM che. * pahelI AvRttimAM saMkSipta artha sAthe saMgrahaNInI 349 gAthAo chApI hatI. bIjI AvRttimAM saMgrahaNInuM kada ghaNuM vadhI javAthI te vibhAga rada karyo hato paNa trIjI AvRttimAM saMkSipta artha sAthe saMgrahaNInI 349 gAthAo chApI che. * mUla ane bhASAMtarano zabdakoSa chapAvavA vicAra hato, te paNa samayanA abhAve rada karela che. For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43] * hindI bhASI prAMtonI phariyAda hatI ke gujarAtI sAdhuo hindImAM pustako chapAvatA nathI. tethI amo jaina tattvajJAnathI vaMcita rahIe chIe. A vAtane dhyAnamAM rAkhI gujarAtI anuvAdanuM hindI karAvI tenI prathamavRtti prakAzita karAvI che. ke A pustakanI AvRtti aMgrejI bhASAmAM karavI che paNa aMgrejImAM je tattvajJAnanA zabdo na hovAthI bhASAMtara kema karI zakAya? e prazna che eTale e prayAsa hAla sthagita rAkhyo che. A atiparizrama sAdhya kArya che. aMgrejImAM dhUnI lagAvIne kAma karanArA kyAM che? * digambara saMpradAyamAM saMgrahaNInI jema tino paUUttI vagere grantho che. je bhASAMtara sAthe pragaTa thaelA che. | pahelI AvRttinuM prakAzana anaMtA AtmAone mokSa prAptimAM kAraNarUpa zatruMjaya mahAtIrthanI pavitra bhUmi upara ane tIthiidharAja sudedIpyamAna mukhamudrAvALI bhagavAna zrI RSabhadevanI tejasvI ane prabhAvaka chatrachAyAmAM vi. saM. 1995mAM pAlItANAmAM caMpAnivAsanI dharmazALAmAM thavA pAmyuM hatuM. jogAnujoga bIjI AvRttinuM prakAzana paNa A ja pavitra bhUmi upara thavAno yoga banyo hato ane trIjI AvRttinuM prakAzana paNa e ja bhUmi upara thaze e paNa eka subhaga saMyoga che. tIthadhirAjanI amogha kRpA ane kalikAlamAM kalpadruma jevA purisAdAnIya bhagavAnazrI pArzvanAtha tathA jAgRtajyoti mA bhagavatI zrI padmAvatIjI tathA mArA traNeya tAraka parama upakAraka gurudevo A badhAyanI kRpA varSAnA kAraNe bhale ghaNuM moDuM moDuM paNa prakAzana thavA pAmyuM te badala sahune bhAvapUrvaka natamastake namaskAra karuM chuM. amArA samudAyanA dharmazAsanaprabhAvaka zatAvadhAnI A. zrI jayAnaMdasUrijI Adi munirAjo jeo eka yA bIjI rIte sahAyaka banyA haze teo paNa dhanyavAdAI che. bhASAMtaramAM zAstranA ke granthakAranA Azaya viruddha ajANatAM ke presadoSathI kaMI lakhAI gayuM hoya to jJAnIo pAse kSamA mAguM chuM. sahu koi A granthanuM adhyayana karI samyagu jJAna darzana cAritranA jJAnano prakAza prApta karo e ja zubhakAmanA ! A AvRttimAM khAsa khAsa vizeSatA zuM che? 1. A AvRttinI anukramaNikA viziSTa prakAre taiyAra karavAmAM AvI che. A jAtanI vizeSatA bIje kyAMya tamane (prAyaH) jovA nahIM maLe. sAmAnya rIte vAcakone anukramaNikAnuM koI mahattva nathI hotuM paNa A anukramaNikA jozo to tamane jarUra gamaze. ghaNIvAra saraLa, spaSTa anukramaNikA grantha bhaNavA mATe preraNAtmaka banI jAya che. 2. A AvRtti chapAI gayA bAda cAreka varSa pachI sUrya, candranAM maMDaLo ane graho vagerenI 164 AITamonI yAdI navI umeravAmAM AvI hatI. te granthanA pRSTha naMbara 280 pachI tenA pAnAM joDavAmAM AvyAM hatA, paNa trIjI AvRttimAM pRSTha naMbara judA ApyAM nathI. paraMtu 251 thI 2pa6 sudhInA pAnAmAM 164 AITamo ApI che. A cha pAnAMnI noMdha abhyAsIone pahelIjavAra jovA maLaze. khagoLanA abhyAsIone ghaNI rIte upayogI thaze evI zraddhA che. 3. grathanA antamAM 344-345 A baMne gAthAnuM vivecana pustakanuM kada vadhI jAya ane vidyArthIone For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [[ 44 ] bahu lAMbuM bhASAMtara bhAre paDaze e hetuthI pahelI AvRttimAM bhASAMtara maryAdita rAkhyuM hatuM paNa A bIjI AvRttimAM e Akho vibhAga pharIthI ane vistArathI Apyo che. bIjI AvRttinI ja lagabhaga A nakala che eTale bIjI navInatA nathI. AtmArthI munirAjazrI abhayasAgarajI joDenI vAtacIta jainasaMghanA tejasvI vidvAna munipravarazrI abhayasAgarajI, jeo saM. 2000 nI AsapAsa mAlavA udepuramAM comAsuM hatA tyAre teo bhUgoLa khagoLane lagatAM prazno mane pUchIne khulAsA mAgatA hatA. saM. 1997mAM zrI caMdramunIzvarajInI moTI saMgrahaNInA bhASAMtaranI 60 thI vadhu citro sAthenI buka prakAzita thaI tyAre temane te maMgAvIne joI, amArI saMsthA taraphathI bahAra paDelA kSetrasamAsa granthanI pUjya gurudeve lakhelI prastAvanA ane saMgrahaNInI prastAvanA paNa temane vAMcI, bhUgoLa khagoLanA viSayamAM munijIno abhyAsa uttama hato eTale emane thayuM ke jenazAstro ane AjanA vijJAna vacce keTaluM moTuM aMtara paDayuM che ! temane manomana jena bhUgoLanA kSetramAM jhukAvavAno nirNaya karI dhIme dhIme potAnuM vAMcana ciMtana e dizAmAM vadhAratA gayA. vacamAM vacamAM keTalAka praznonA samAdhAna mATe mane prazno paNa pUchatA hatA. varaso bAda pAlItANAmAM jaMbUdvIpa banAvavAnuM nakkI karyuM tyAre temanI saMsthAnA TrasTIo mAro aMgata mata jANavA muMbaI AvyA hatA emAM mArA jANItA suzrAvaka dilhIvALAthI oLakhAtA kapaDavaMjanA vatanI zrI ramaNabhAI paNa hatA. teoe abhayasAgarajI ma. pAlItANAmAM zuM karavA mAge che tenI badhI vAta karatAM mane kahyuM ke tulanAtmaka dRSTie jena mAnyatA ane vijJAnanI mAnyatA vacce zuM taphAvata che e racanA karIne racanAtmaka rIte batAvavAnI icchA rAkhe che to tema karavuM yogya che kharUM? tyAre meM emane kahyuM ke tulanAtmaka dRSTie prayAsa hAlamAM na karavo joie. kAraNa ke vijJAnanI vAta evI che ke jema jema zodha thatI jaze tema tame jUnI mAnyatAo badalAtI jaze. tyAre jUnI mAnyatAo pramANe jo karIe to kareluM badhuM khoTuM Thare ane taiyAra karelI badhI vastuo nakAmI thaI paDe. vaLI e paNa kahyuM ke "bhUbhaugolika varasa" zarU thavAnuM che. bhUgoLane lagatuM vyApaka ane UMDuM saMzodhana sAtathI daza varasa mATe zarU thavAnuM jANyuM che. e vakhate Aja sudhI bhUgoLane lagatI keTalIka mAnyatAo cAle che temAM keTalAka pheraphAro thai javA mATe phakta saMbhava che. jaina grantho zuM kahe che te batAvavAmAM kazo vAMdho nathI paNa huM to sApekSa daSTie evI paNa salAha Ape ke : teo eka mahino vaijJAniko joDe rahe ane grahonI vithIo, paribhramaNa vagere badhuM jue, eno anubhava kare pachI AgaLa vadhe. alabatta emAM sAdhudharmanI mayadA vicAravAnI rahe. e lokone mArI vAta gaLe utarI, temane ThIka lAgyuM. ane TrasTIoe vidAya lIdhI. tyArapachI traNeka varasa bAda meM abhayasAgarajI ma.ne mArA ciMtanamAM uThelA be prazno pUchayA. e prazno bhAgyeja koine uThayA haze. mArA praznothI mahArAjazrIne ghaNI navAI lAgI. kemake temane paNa A bAbatano jarA paNa khyAla na hato. be praznamAMthI pahelo prazna e hato ke-dareka mahinAnI pUnamanA divase pazcimamAM caMdramAnuM darzana thayA pachI rAtanA bAra vAgyA sudhI to caMdramAmAM rahela cihna jene haraNanuM cihna kahevAmAM Ave che, te savaLuM ja hoya che, savaLuM eTale ke ApaNI sAme beThuM hoya tevuM. eTale zIMgaDA uMcA ane paga nIce vALelA, paNa bAra vAgyA pachI e ja candra dhIme dhIme ulaTavA mAMDe che eTale mRganuM cihna paNa khasatuM khasatuM UMdhuM thavA lAge che. savAre pAMca vAge tame juo to haraNanA paga uMcA ane mAthuM temaja zarIrano For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 45 / bhAga nIce Ama AkhuM haraNa ulaTAi jAya che. pAMca ja kalAkanI aMdara A ghaTanA kevI rIte bane che eno huM tAga kADhI zakyo nahi eTale meM e prazna munizrI abhayasAgarajIne pUchayo hato. prathama to mAro savAla sAco che ke kema? teno javAba ApavAmAM varasa doDha varasano samaya vItyo. tyArapachI mane lakhyuM ke jApAnathI TelIskopa AvavAno che, te AvyA pachI nirIkSaNa karIne jaNAvIza. TelIskopa AvavAmAM bIjA be varasa gayA, chevaTe nirIkSaNane anta mAro savAla sAco che eTale emane jaNAvyuM ane A bAbatamAM vicAra karIne pachI jaNAvIza ema lakhyuM. emanI sAme mAro bIjo prazna e hato ke--pRthvIne munizrI abhayasAgarajI sahita ApaNo sAdhu samAja thALI jevI goLa ane capaTI mAne che. A eka adhUrI samaja che ane gatAnugatie pachI sahu "lola lola' kare che. pRthvIne capaTI mAnI laie to bIjI ghaNI muzkelIo UbhI thAya tema che. A vAta paNa meM emane kahI hatI tyAre teo pAlItANAmAM hatA. avaranavara javAba mATe Takora karato paNa mauna rahetA. kayAreka kyAreka teo mAre tyAM suvA athavA rokAvavA mATe paNa padhAratA tyAre temane yAda Apato. chevaTe meM emane ema paNa kahyuM ke tamane 17 varasathI be prazna pUchelA che, ApanI pAse jo tenuM samAdhAna na hoya to jarAe ciMtA karavA jevuM nathI. ApaNA jJAna, sAdhanonI maryAdA che, eTale gahana, kUTa ane adezya padArthonuM samAdhAna meLavavuM koIne mATe paNa kaparUM che ukela na jaDayo hoya to temAM jarApaNa. saMkoca rAkhavAnI jarUra nathI, ApaNe chI chIe. saM. 2035mAM prAyaH kalyANabhuvanamAM comAsu hatA. motIsukhIyAmAM vyAkhyAna rAkhatA hatA. teoe mane AvIne kahyuM ke AvatIkAle sabhAmAM Apane jarUra AvavAnuM che. bIje divase temane jAhera sabhAmAM UbhA thaine bhUgoLane lagatI keTalIka vAto karI ane temAM rAjagRhI vagere nagarIo uttaradhruva pAse hatI ema temane kahyuM. emanI keTalIka dhAraNAo sAthe huM jarApaNa sahamata na hato. temane meM pUchayuM kayo AdhAra tamane malyo che ? tyAre kavi dIpavijayajI mahArAjanI pUjAnuM nAma ApyuM. meM kahyuM ethI prabaLa AdhAra malyo che kharo ? tyAre teoe kahyuM ke tapAsamAM chuM. bAkI A viSayanA abhyAsIoe UMDo abhyAsa karI zodha karavI jarUrI che. tyArapachI paryuSaNa pachI bhAratanA tIrthonI maukhika yAtrAno pUrNAhutino chello divasa hato. chelle mahAvidehanA zAzvatA tIrthonI vaMdanA rAkhI hatI. yAtrAno chello divasa moTA samAroha sAthe uja pablikane paNa AmaMtraNa ApyuM hatuM. zrI sImaMdharasvAmIjInuM vizALakAya jaMgI suMdara oila peinTa citra AgamamaMdiranI bAjumAM jaMbUdvIpanI jagyAmAM laTakAvyuM hatuM. sabhAmAM pU. A. zrI hemasAgarasUrijI mahArAjanuM netRtva hatuM. 60thI vadhu sAdhuo ane lagabhaga 300 sAdhvIjIo ane 1500 thI 2000 yAtriko hatA. mane hAjarI ApavA mATe khUba Agraha karela eTale huM paNa hAjara hato. zarUAtamAM vidvAna munirAje UbhA thaIne sabhA bolAvavAno hetu jaNAvIne pachI temane tarata ja jaNAvyuM ke "bhUgoLa khagoLanA kSetramAM dAkhala thavAmAM jo koI paNa nimitta banyuM hoya to atre padhArelA pUjya AcArya zrI yazodevasarijInuM saMgrahaNInuM pustaka ane tenI tathA kSetrasamAsanI prastAvanA che. A pramANe teoe kRtajJatA vyakta karI potAnI udAtta guNadRSTinuM darzana karAvyuM hatuM. meM sUcavelI bAbato upara vidvAna vAcako parAmarza kare ane samAdhAna zodhI kADhe mATe uparanI vigato ApI che. ke 'digaMbarIyagraMtha' tiloyapannatI vacamAM unnata jaNAve che. tethI pAchaLathI emane vacamAM UMcI hovAno svIkAra karyo hato. For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 46 / ( saMgrahaNInI hastalikhita prato kayA saikAnI maLe che? zrIcandramunIzvaranI hAjarI daramiyAna lakhAelI bAramA saikAnI eka paNa prati maLI nathI. tyArapachInA 200 varSa daramiyAnamAM lakhAyelI prati mArI najare caDhI nathI eTale bAramAMthI paMdaramA saikA sudhInI prata jovAmAM AvI nathI. saM. 1453mAM 6-7 Ica pahoLA ane paMdareka phUTa lAMbAM kapaDAM upara baMne bAjue saMgrahaNInAM raMgaberaMgI citro doreluM oLIyuM (joSI TIpaNuM rAkhe che tenA jevuM) mArI pAse che. jemAM saMgrahaNI mUlanI sAthe teno saMkSipta artha lakhyo che. 1693nI sAlanI suvarNa mizrita sAhIvALI mogala kalamathI cItarelI dilhImAM lakhAelI kAgaLanI prati maLI che. prAyaH A prata purAtana citrakalA ane maMtrazAstro vagerene prakAzamAM lAvavA bhagIratha prayatna karanAra dharmasnehI zrI sArAbhAi navAbanI che. jaina bhaMDAromAMnI saMgrahaNInI sacitra prationI sarve karavI hatI. thoDI karI paNa pachI kArya na thayuM. bhaMDAromAM citra vinAnI pothIo to moTI saMkhyAmAM che paNa sacitra pratio so-doDhaso hovI joie. haju vyaktigata saMgrahomAM, khAnagI saMgrahomAM, tALAbaMdhI saMgrahomAM ane jAhera saMgrahomAM saMgrahaNInI sacitra pratio malI Ave kharI ! ArTapepara upara saMgrahaNI ane tenAM citro sAthenuM atibhavya upayogI volyuma taiyAra na thaI zakayuM te vAta AjathI 25 varSa upara muMbaImAM hato tyAre eka paradezanA pustaka prakAzake, te pachI muMbaInA eka pustaka prakAzake kalpasUtranI sacitra pratio upara ThIka ThIka sAhitya prakAzana karyuM che. te pramANe saMgrahaNI. grantha upara tenA raMgIna citro sAthe eka zreSTha volyuma pragaTa karavA bhAvanA pradarzita karI hatI. mArI paNa thoDI IcchA hatI ke saMgrahaNI upara vyApaka rIte prakAza pADavAno koi prayAsa nathI thayo to mAre sevA ApavI. A mATe aneka bhaMDoranI saMgrahaNI prato maMgAvavI paDe. phoTAo levarAvavA, te prationo paricaya lakhavo ane saMgrahaNI granthano paricaya taiyAra karavo. taiyArI paNa karI, parantu bIjAM kAmo vacce A kAryane nyAya ApI zakyo nahi. daza varasa upara atre pAlItANAthI amArA dharmamitra bhAizrI sArAbhAie paNa khuba kahyuM , mArA kAmamAM potAnI banatI sevA ApavA paNa kahyuM paranuM zakya na banyuM. have to bhaviSyamAM koi virala vyakti A kAma karavA jarUra kaTibaddha thAya to saMgrahaNInI moTI sevA karI gaNAze. ( saMgrahaNI grantha viSaya paricaya) A trailokyadIpikA aparanAma bRhat saMgrahaNI ke saMgrahaNIratna jenA upara A anuvAda karavAnuM sAhasa kheDayuM che tenI gAthAo 349 che. A bhASAMtara TIkAnA zabda zabdanA ja arthasaMgraha tarIke ema nathI tema A granthanuM bhASAMtara 349 gAthAmAM ja AvatA viSayonuM che evuM paNa nathI, kintu A granthano anuvAda 349 gAthAnA artha uparAMta aneka anya granthomAM malatA upayogI viSayone daSTipathamAM rAkhIne karyo hovAthI keTaluMka varNana navIna ja umeravAmAM AvyuM che. jyAre keTaleka sthaLe aMdaranI ja vAtone caca dvArA vistRta svarupa ApavAmAM AvyuM che. Ama ghaNA upayogI viSayo, adhikAro ane pariziSTono paNa samAveza karavAmAM Avyo che. abhyAsIvarganI saralatA. * saM. 1766nI ane 1878nI hastapratiomAM A nAma lakheluM che. saM. 1811nI pratimAM saMgrahaNIratna paNa lakheluM hatuM. For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 47 ] sugamatA mATe sthaLe sthaLe heDIMgo, judA judA aneka yaMtro, AkRtio, pRthak pRthak periApho sahita viSayonI vibhAgavAra kramabaddha vyAkhyAo vagere ApavAmAM AvyuM che, jethI A grantha sahu koine rUcikara thaze. A granthamAM caudarAjaloka (akhila brahmAMDa)mAM cAre gativartI rahelA ekendriyathI laine paMcendriya sudhInA jIvonuM vividha prakAre varNana karavAnuM anukULa rahe eTalA mATe pahelI ja gAthAmAM virdU mavaLo0 A paMkti dvArA kahevAnA nava dvAro nakkI karyA, je A pramANe che 1. sthitine te bhavamAM vartatA te te jIvonuM jaghanya temaja utkRSTa AyuSyapramANa. 2. mavana--deva--nArakI jIvone utpanna thavAnAM sthAno. 3. avAnA--jIvonuM jaghanya temaja utkRSTa zarIra pramANa. 4. 3papAta vida--eka jIva utpanna thayA bAda bIjo jIva kayAre utpanna thAya te saMbaMdhI jaghanya temaja utkRSTa AyuSya aMtara. 5. avaviH-eka jIvanuM (mRtyu) cyavana thayA bAda bIjo jIva kayAre ave (mRtyu pAme) te saMbaMdhI jaghanyotkRSTa aMtara. 6. 355Ata saMbA devAdi gatimAM eka samayamAM eka sAthe keTalA jIvo utpanna thAya te. 7. cyavana saMjJA--devAdi gatimAMthI eka samaye keTalA jIvo eka sAthe cyate (mRtyu pAme) te. 8. ti-ko jIva mRtyu pAmIne kaI gatimAM utpanna thAya te. 9. Apati devAdi gatiomAM kai kai gatimAMthI jIvo Ave te. A nave dvAro cAre gatine lAgu pADaze. e dvArA caudarAjalokanI paristhitino Acho khyAla baMdhAze. nava dvAranI vyAkhyA to badhAnI karaze ja. tyArabAda bIjA ghaNAM viziSTa varNano ka2ze. vidyArthIone vadhu jJAna thAya te mATe anya granthamAMthI ApelI keTalIka vigato jANavA maLaze. cAre gati AzrayI vicArIe to e nava dvAro deva ane narakagatine saMgata hovAthI baMnenAM maLIne 18 dvAro ane zeSa manuSya-tiryaMcagatimAM zAzvatA bhavanonA abhAve bhavanadvAra sivAyanAM ATha ATha dvAro ghaTatAM hovAthI baMnenAM maLIne 16 dvAro, cAre gatinAM (18+16) malIne kula 34 dvAronI vyAkhyA A granthamAM darzAvelI che. temaja prasaMge prasaMge saMgata ane jarUrI evo anya viSaya paNa Apavo granthakAra cUkayA nathI. te saMkSepamAM A pramANe-- prathama cAra gatinI vAta- 1. devagati- prathama A adhikAranA nave dvAronI vyAkhyA karaze. emAM nava dvAro uparAMta prAsaMgika devonI kAyA, cihna, vastrAdika varNa, aSTarUcaka ane samabhUtalA sthAna nirNayanI carcA, manuSya kSetra varNana, asaMkhya dvIpa-samudronI vyAkhyA, prAsaMgika aDhIdvIpanA AkArAdinI saMkSipta vyAkhyA, maMDalAdhikAra, dakSiNAyanauttarAyaNa kema thAya che, lAMbA-TUMkA rAtri-divaso thavAnuM kAraNa, judA judA dezo AzrayI rAtri-divasanA udayAstamAM rahetA taphAvatano samanvaya ityAdi tathA ante UrdhvakAzavartI vaimAnika nikAyanuM suvistRta svarupa Adi paNa ApavAmAM Avela che. temaja bIjAM dvAronI vyAkhyAnA prasaMgomAM saMghayaNa-saMsthAnanuM aparigRhItA devIonuM, kilbiSikonuM, lezyAonuM, AhAra-zvAsocchvAsamAna ghaTanA, traNa prakAranA AhAranuM, devonI utpattithI mAMDIne sarvakrama vyavasthA temaja teonuM avadhijJAna kSetra kayA AkAre che ityAdi svarupa ApavAmAM AvyuM che. For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) 2, narakagati- A adhikAramAM ukta nave dhAronI vyAkhyA, tatrasaMge temanI vedanAnA prakAro, temanAM duHkhonAM paripAko, temano AkAra vyavasthA, naraka vistAra, ghanodadhyAdinI vyavasthA, narakAvAsAonuM sthAna tathA AkRti svarupa ane vezyAnuM svarupa vagere dazAvela che. 3. manuSyagati- A adhikAramAM bhavana vinA ATha dvAronI vyAkhyA daramiyAna cakravartI vAsudevanuM svarupa tathA temanA ratnonI suvistRta vyAkhyA, liMga-vedAzrayI gati, ekasamaya siddhisaMkhyA tathA siddhazilA temaja siddhanA jIvonuM varNana tathA prAsaMgika siddhanA jIvono paricayAdi ApavAmAM Avela che. 4. tiryaMcagati- A adhikAramAM prathama granthAntarathI tiya jIvono saMkSipta paricaya dazavI bhavana vinA AThe dvAronI vyAkhyA, taprasaMgamAM temanI kAyasthiti saMbaMdhI suMdara varNana, bhavasthitinuM svarupa tathA nigoda, vezyAdikanuM varNana paNa ApavAmAM AveluM che. tyArabAda cAre gatyAzrayI sAmAnya adhikAramAM traNa prakAranA aMgulanI, kulakoTI, yoni bhedonI, AyuSyanA vividha prakAronI, abAdhAkALa, RjuM-vakrAgati, AhArI--anAhArI, cha prakAranI payapti tathA daza prakAranA prANo vagerenI savistRta vyAkhyAo, bAda 16 prakAranI saMjJAo, granthakAra ane grantha racavAnuM prayojana temaja 24 daMDakonI vistRta vyAkhyA vagere dezaviluM che. tyArabAda prakSipta gAthA dvArA 18 bhAlarAzi tathA granthakAra ane granthakAranA guruono paricaya ApI granthanI samApti karI che. grantha paricayanuM uDatuM avalokana karAvyuM. have bhASAMtara mATe zuM paddhati svIkArelI che te joIe. (anuvAdano paricaya) A saMgrahaNInI dareka gAthAno anuvAda pAMca vibhAge karyo che. pAMca bhAga kevI rIte ? to 1. saMgrahaNInI bhUla gAthA, te pachI 2. gAthA prAkRtamAM hovAthI prAkRta bhASAnA aNajANa vAcakone mUlagAthAno bodha thAya e mATe mUlagAthAnI saMskRta chAyA, te pachI 3. vidyArthIone prAkRta zabdonA arthanuM jJAna thAya eTalA mATe tenA zabdanA artho. te pachI 4. mAtra gAthAno ja mUla artha, TUMkA gAthAthathI arthano vizeSa khyAla na Ave eTale chelle pa. vizeSArtha Apyo che. Ama mUla gAthA saha pAMca vibhAga dvArA anuvAda karavAmAM Avyo che. gAthAno vizeSArtha mAtra gAthAnA bhAvane lakSyamAM rAkhIne lakhavAmAM nathI Avyo paraMtu judA judA granthonA AdhAre jyAM jyAM viSayano vistAra karavAno hato tyAM yathocita rIte karyo che. ( koThAo-catro aMge yatno eTale je gAthAo hoya tenI je vAta, tene koThA-catro dvArA DAyarInI jema rajU karavI te. A paddhati viSayanI jaladI jANakArI mATe tathA yAda rAkhavA mATe sArUM sAdhana gaNAya che. koThAo-catro karavAnI prathA seMkaDo varasa jUnI che ane tethI amoe pahelI AvRttimAM vadhumAM vadhu saMkhyAmAM yatro banAvI chApyAM hatAM. keTalAMka vatro mATe khUba ja parizrama karavo paDayo hato. vartamAnakALamAM mane evuM lAgyuM che ke have paristhiti-ruci badalAi che. vAcako mATe yantronI upayogitA ghaTI gai che, eTale na ApavA evuM vicAreluM paNa pachI thayuM ke ema karavuM ucita nahIM rahe, eTale A vakhate to te chApavA eTale ahIM chApyAM che. bIjI AvRttimAM lagabhaga 127 vastro che. ATalI moTI saMkhyA pAThaya pustakamAM bhAgyeja jovA maLe. For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 49 / have saMgrahaNI granthanA kartA sAthe saMbaMdha gharAvatI bAbato tathA teozrInI guru paraMparA joIe granthakartAnA dAdAguru zrI abhayadevasUrijI saMgrahaNInA racayitA zrI candramaharSinA guru hemacandrasUrijI hatA. emanA guru zrI abhayadevasUrijI hatA. teo praznavAhanakulanI madhyama zAkhAmAM sthapAelA harSapurIya gacchanA agraNI puruSa hatA. A zAkhAno saMbaMdha te gacchavALA, zrutakevalI sthUlabhadrasvAmI sudhIno jaNAve che. atityAgI vairAgI zrI abhayadevasUrijI vadhAre paDatA malIna vastra paheratA hatA, tethI rAjA karNadine temaNe mAladhArI gurudeva kahyA. tyArathI harSapurIya gaccha maladhAri gaccha' tarIke oLakhAto thayo. jUnAgaDhanA rAjavI kheMgAre jemanuM bahumAna karyuM hatuM. teozrIe rAjA karNa, siddharAja jayasiMha tathA anya rAjavIo dvArA jIvadayA, ahiMsAnA ghaNAM kAryo karAvyAM hatAM. aneka derAsaronI aMjanazalAkA-pratiSThAo paNa karAvI hatI. vaLI temanA upadezathI zAkaMbharInA rAjA pRthvIrAja pAse raNathaMbholamAM jinAlaya upara suvarNakaLaza caDhAvarAvyo hato. temanI pATe zrI hemacaMdrasUrijI temanI pATa upara zrI hemacaMdrasUrijI thayA. teo saMsArIpaNAmAM pradyumna rAjAnA dIvAna hatA. sUrijI eka samartha vidvAna hatA. vAdI zrI devasUrijI ane digambarAcArya vAdI kumudacaMdrasUrijI joDe jyAre vAdavivAda thayo tyAre madhyasthI tarIke zrI hemacaMdrasUrijIne nImavAmAM AvyA hatA. e vAda-vivAdamAM digambarono sakhata parAjaya thayelo ane zaratAnusAre teone gujarAta choDIne bIjA pradezamAM jatuM rahevuM paDyuM hatuM. zrI hemacaMdrasUrijIe vizeSAvazyaka bhASya jevA mahAna grantha upara 28000 zloka pramANa TIkA racI che. pAMcamA karmagranthanI vRtti, anuyogadvAra sUtranI TIka, saM. 1571 mAM jIvasamAsa vivaraNa, bhavabhAvanA TIka, puSpamALA prakaraNa, naMdIsUtra TIppaNa vagerenI racanAo karI che. kahevAya che ke teozrIe badhA thaIne eka lAkha zloka pramANa grantharacanA karI che. pATaNa nareza siddharAjanA rAjamahelamAM rAjAne pratibodha karavA avaranavara jatA hatA. siddharAja dvArA jinamaMdiro upara sonAnA kaLazo caDhAvarAvyA. jIvadayAnA ghaNAM kAryo karAvyAM hatAM. gujarAtamAMthI saMgha kADhIne zatruMjayanI yAtrAe AvyA ane teo pAlItANAmAM kALadharma pAmyA hatA. A AcArya bAramI sadImAM janmyA hatA. zrI hemacaMdrasUrijInI pATe temanA ziSya A saMgrahaNIgranthanA racayitA zrI candramaharSi ane bAramI sadI zrI candramaharSino samaya bAramI zatAbdIno che. teo bahuzruta vidvAna hatA. temaNe dhoLakA nagaramAM dhoLazA zeThanI vinaMtithI zrI munisuvratasvAmInA caritranI racanA karI hatI. Avazyaka vRtti upara, pradeza vyAkhyA upara temane TIkA lakhI che. temane kSetrasamAsa upara TIkA, nyAyapraveza TIppaNa, nirayAvalikA vRtti, naMdI, TIppaNa vagerenI racanAo karI che. kSetrasamAsa ane saMgrahaNInI racanA sahuthI pahelAM zrI jinabhadragaNi. kSamAzramaNajIe karI che. tyArapachI e ja baMne granthanI racanA zrI candramaharSie potAnI rIte karI che. zrI candramaharSinA samakAlIna AcAryo aneka thayA che. emAM babe rAjAone pratibodha karanAra jemanA virATuM vyaktitvanuM ane sarjananI pratibhAnuM mApa kADhI zakAya tema nathI evA anokhA prakAranA mahAna jyotidhara maharSi kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrasUrijI temanA samakAlIna hatA. pachI samartha TIkAkAra zrI 1. navAMgI TIkAkArathI A judA samajavA. 2. sAco zabda maladhAri che paNa malladhAri nahIM. 3. kalikAla sarvajJathI anya samajavA. For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 50] malayagirijI, vAdI devasUrijI, samartha AgamavAdI vardhamAnasUrijI, kharataragacchIya suprasiddha dAdA jinadattasUrijI, jinavallabhasUrijI, dharmaghoSasUrijI vagere aneka samartha vidvAno granthakartAo, rAjapratibodhako vidyamAna hatA. ajana, samAjamAM zrImAna zaMkarAcAryajI jevA samarthatAdavidvAna paNa tyAre vidyamAna hatA. yathArtha rIte kahIe to e yuga badhI rIte eka sonerI yuga hato. saMgrahaNInA TIkAkAra zrI candrIyA saMgrahaNInA TIkAkAra teozrInA ja ziSya zrI devabhadrasUri che. TIkA saraLa ane prasAdapUrNa karI che. grantha viSaya paricaya pUrNa thayo. saMgrahaNInI hastalikhita sacitra prato ane te mArAM citro aMge jarUrI jANavA jevuM mArI lagabhaga 22 varSanI ummare AjathI pacAseka varSa upara eTale lagabhaga saM. 1993 nI AsapAsa saMgrahaNInI hastalikhita prato jovA maLI hatI. mogala jamAnAnI lakhAelI pratanA citro thoDAM sArAM hatAM. bAkInI pratanAM citro sAmAnya kakSAnAM hatAM. jaina jJAnabhaMDAromAM saMgrahaNInI sacitra prato 100-125thI vadhu nahi hoya ane citra vinAnI pratonuM pramANa aMdAje 250-300 haze kharUM. meM saMgrahaNInI sacitra trIseka pratio joI haze. citronuM pramANa pacIsekathI laIne 40-45 AsapAsanuM hoya che. saMgrahaNInI uttama sArA citrovALI 8-10 pratione choDIne bAkInI sacitra badhI prationAM citro sAmAnya citrakAroe doryA hoya evAM grAmINakalAnAM hatAM. A citro lagabhaga AMkhane na game evAM, vaLI pramANabhAna vinAnAM, gAthAno artha kaMI hoya ane citra judI rIte ja banAvyuM hoya, keTalAMka citro moM mAthA vinAnAM, vicitra rIte cItarelAM joine kayAreka atyanta kheda thAya, ane kahevAnuM mana thAya ke zuM kAma AvA citro cItarAvyAM haze, ema kema banyuM haze? jUnA vakhatamAM ApaNe tyAM citrakalAnA mahattvanA pratyekaTIva ke prapozana vagere siddhAntonuM jJAna lagabhaga na hatuM. lAITa-phoDanuM jJAna ochuM hatuM eTale je vastu jevI batAvavI hoya tevI batAvI zakatA na hatA. kahevAnI vAta e ke citro banAvavA mATe prAcIna citrono AdhAra levAnI vAta hatI ja nahi. meM mArA citro mArI ciMtanAtmaka buddhino UMDo upayoga karI banAvyAM hatAM. hA, jyAM jarUra paDI tyAM mArA gurudeva ke mArA vidyAguru caMdulAla mAstaranI salAha leto. bAkI pratomAMthI to anukaraNa karavA jevuM ke levA jevuM lagabhaga kazuM ja nathI. A bIjI AvRttimAM mUkelAM mArAM citro meM mArI kalpanAzakti, buddhi ane bIjA ghaNA anubhavothI karAvyAM che. A bIjI AvRttimAM je citro mUkavAmAM AvyAM che te saM. 2003mAM jANItA DabhoinA kuzaLa citrakAra ramaNalAlane vaDodarA koThIpoLanA jaina jJAnamaMdiramAM rAkhIne mArA kSayopazama pramANe khUba khUba ciMtana, manana ane maMthana karIne seMkaDo varasanA ItihAsamAM thavA na pAmyAM hoya evAM citro taiyAra karAvyAM hatAM. e vakhate saMgrahaNInI pahelI AvRttinI buko khapI javA AvI hatI. saM. 1995mAM prasiddha thayelI saMgrahaNI saM. 2005 AsapAsamAM vecAI gaI. bIjI chapAvyA vinA cAle tevuM na hatuM. haMmezA citro karavAnuM kAma ghaNo samaya mAgI le tevuM ane kaparuM hovAthI e kAma meM mudraNa pahelAM ja karAvI lIdhuM. For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 51 ] A citronI DijhAinanA bloko muMbaimAM saM. 2015mAM karAvI lIdhA hatA. kemake e ja sAlamAM pustaka bahAra pADI zakazuM evI pUrI dhAraNA hatI paraMtu bhAvanagarano mahodaya presa ekAeka vecAi jatAM pharma goDAunamAMthI pAchA meLavavAmAM khUba samaya gayo. pachI ghaNAM ghaNAM aMtarAyo naDatA rahyA. muMbaimAM mArAM navAM citro jovA mATe terApaMthI samAjanA ghaNA saMto AvI gayA. pAlItANAmAM tapAgacchanA vividha samudAyanA keTalAka sAdhuo paNa joi gayA. terApaMthInA sAdhuo to mArA citronI DijhAina joine bhAre mugdha banI gayA, teoe kahyuM ke AvuM kAma amoe kadI joyuM nathI. hajAro varasanA itihAsamAM bhUgoLa khagoLane lagatAM AvAM citro prathama ja joie chIe. ame to sAMbhaLIe chIe ke Apa jAhera jIvanamAM khUba vyasta raho cho. bIjAM ghaNAM kAmomAM rokANa hoya che tyAre Apa kayAre A kAma karI zakyA hazo. tyAre meM kahyuM ke A kAma to saM. 2006nI AsapAsamAM paMdara varSa pahelAM thayeluM, tyAre to teone pAra vinAnI navAi lAgI. saMgrahaNInI prathamAvRttinAM citro saMvata 1990mAM amerIkana DaoN. normana brAuna, tathA sTelA krImalIsa tathA bIjA vidvAnoe mAgelAM, temane meM ApyAM hatAM, kemake teo saMgrahaNImUlanuM saMzodhana ane abhyAsa karatA hatA, ane tenuM prakAzana karavA mAgatA hatA. khulAso--bhUgoLa khagoLanA abhyAsI amerikA rahetA jaina bhAizrI niraMjanabhAie eka pustikA bahAra pADI che, jemAM mArI saMgrahaNInAM thoDAM citro chApyAM che. bhAizrI niraMjane bleka holanI je kalpanA karI ane te sthAna aSTakRSNarAjInuM che evuM je ghaTAve che paNa te aneka kAraNosara baMdhabesatuM nathI. pAlItANAmAM talATI pAse AvelA jaMbUdvIpamAM amArA be granthonAM citronI nakala karIne mUkelAM citro jaMbudvIpa, jenA preraka vidvAna munipravara zrI abhayasAgarajI che. jeo prAyaH saM. 2003 AsapAsamAM amadAvAda mukAme sutarIyA kuTuMbanA upAzrayamAM rahyA hatA tyAre jaina bhUgoLane lagato grantha kSetrasamAsa ane khagoLa temaja traNeya lokanI vigatone rajU karato mAro anuvAdita grantha 'saMgrahaNIratna' arthAt moTI saMgrahaNI A be granthonI mAgaNI karelI tethI huM jAte ApI Avyo hato. A grantho vAMcyA pachI ja temaNe bhUgoLa khagoLanA kSetramAM praveza karyo hato ane Aje paNa jaMbudrIpanI racanAmAM bhIMto upara, derIo upara lagAvelA patarAM upara kalara kAmathI je citro mUkyAM che te lagabhaga moTAbhAganAM A baMne granthomAM ApelAM citro uparathI pUrepUrI nakala karIne ja mUkayAM che. duHkhada Azcarya e che ke A citro uparanA be granthomAM chApelAM citro uparathI saMpUrNa nakala karIne jyAre mUkavAmAM AvyAM che tyAre tyAM AgaLa tenI jANa karatuM eka borDa mUkavAmAM AvyuM hota to mUlapustako vAMcavA mATe vAcako prerAta ane AjakAla keTalAka lekhako, sAhityakAro ane prakAzako mUlavyaktinuM ke mUlagranthanuM nAma lakhavAnI ke AbhAra mAnavAnI naitika javAbadArInI upekSA karatA hoya che te aparAdhamAMthI teo mukta rahI zakata. For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ para ] abhyAsIone khAsa jANavA jevI thoDIka vAto ) prazna- A saMgrahaNI ratna ke saMgrahaNI sUtrathI oLakhAtA A pustakane zuM khagoLa-bhUgoLathI oLakhAvAya kharuM? uttara- Ama to A grantha aneka viSayano che. prAraMbhamAM bhUgoLa ane khagoLanuM varNana karatI gAthAo jarUra ApI che paNa jarUra pUratI ja gAthAo che. parantu meM prasaMga Avyo tyAre lokaprakAza, kSetrasamAsa Adi aneka grantho dvArA TUMkI TUMkI noMdha sAthe aDhIdvIpanuM varNana ApyuM che. e pramANe sUrya-candra Adi jyotiSacakrano prasaMga Avyo tyAre sUryaprajJapti tathA lokaprakAzAdi grantho dvArA vistRta vivecana AmAM umeryuM che. kahevAnuM tAtparya e che ke mUlagranthamAM bhUgoLa ane khagoLano viSaya ati alpa che tyAre jainakhagoLa evuM svataMtra nAma kema ApI zakAya ? chatAM sApekSa daSTie khagoLanA rasika vidyArthIone AkarSavA mATe tathA anya kAraNasara jainakhagoLa tarIke nAma apavAde ApI zakAya. emAM eka kAraNa e paNa che ke ApaNe tyAM vartamAnamAM kSetrasamAsa ane bRhata saMgrahaNI jANe eka ja vRkSanI be zAkhA jevA lAge che. kSetrasamAsane to ApaNe adhikArapUrvaka jenabhUgoLa jarUra kahI zakIe ane Aje kahIe paNa chIe. ene jyAre jainabhUgoLa kahIe tyAre sAmo mANasa tarata prazna kare che to jaina khagoLano grantha kayo? to bhUgoLanI sAme dharavA mATe apekSAe moTI saMgrahaNInuM ja nAma ApavuM paDe. prazna- jainagranthonI aMdara bhUgoLanI je vAto lakhI che te vAto kaI che? uttara Aje skUla ane kolejomAM A vizvanI dharatI upara ApaNI AMkha sAme je bhUgoLa patharAyelI paDI che te bAbatamAM dharmazAstrakAroe kazuM kahyuM nathI. te mATe temane lakhavAnI jarUra paNa na hatI. enuM zuM kAraNa? atyAre vidyamAna vizvamAM padArtho-vastuo be prakAre che. 1. zAzvata ane 2. azAzvata. zAzvata eTale anAdikALathI je padArtho jevaDA ane jevA hoya te anaMtakALa sudhI tevaDA ane tevA ja rahe. dekhItI rIte koI vizeSa pheraphAra na dekhAya tene zAzvata padArtho kahevAya, ane je padArtho ochAvattA thAya, jAte divase khatama thai jAya, nAmanizAna paNa na rahe tevA padArtho azAzvatA kahevAya. zAstrakAro azAzvatA padArthonuM prAyaH karIne varNana karatA nathI. kAraNa ke je kALe varNana karyuM hoya bhaviSyamAM e cIja e rIte na rahe to zAstro asatya Thare, zAstra uparathI vizvAsa uThI jAya ane zAstrakAro jukA paDe eTale sAmAnya rIte vinAzI padArthonuM varNana teo karatA nathI. bhUgoLa evI cIja che ke sthaLa hoya tyAM jaLa thAya ane jaLa hoya tyAM sthaLa thAya. ane e thavAnuM kAraNa dharatIkaMpa, jaLa prakopa, agni, upadrava ane vAyunA vAvAjhoDAnAM mahAna upadravo hoya che. A saMjogomAM jainabhUgoLano AjanI bhUgoLa sAthe saMbaMdha ja kayAM rahyo ? pachI enI sAthe tulanA karavAno vicAra ja kayAM rahyo ? tamane eka ja dAkhalo ApuM vizva ke vizvanA bhAvo satata parAvartanazIla che. vItelA hajAro yugomAM parAvartananI karoDo bAbata banI gaI haze paNa ahIM to zAstranAM pAne lakhAyelo eka ja dAkhalo maLe che te rajU karUM. huM je vAta lakhuM chuM teno khyAla bahu ochI vyaktionA dhyAnamAM haze. tamoe saMgrahaNI ane kSetrasamAsa vagere grantho dvArA jaMbudvIpanI bhUgoLa sArI rIte jANI lIdhI haze. jainazAstramAM jaMbUdvIpanA bharatakSetramAM dariyo che evuM kadI jANyuM ke vANuM nahi hoya ane dariyo che ke nahi tenI kadAca zaMkA paNa thai nahIM hoya. vidyArthIne 1. varNana karyuM haze to apavAde ane jarUra pUratuM. For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 53 ] prazna pUchazuM to ema ja kaheze ke ame kai jANatA nathI, to ApaNI dharatI upara anAdikALathI dariyo nahoto. jo e vAta sarvathA sAcI ja hoya to te Avyo kayAMthI ? tyAre A aMgeno ullekha mAtra eka 'zatruMjaya mAhAtmya' granthamAM noMdhAyelo jovA maLe che. zrI RSabhadeva bhagavAnanA vakhatamAM niyama mujaba jaMbudrIpane pharato lavaNasamudrano dirayo hato ja paNa jaMbudrIpanA killAnA totIMga daravAjAne toDIne lavaNasamudrano pravAha jaMbudvIpamAM praveza karI zake tema na hovAthI dariyAnuM astittva jaMbudvIpamAM hoya ja kayAMthI ? paNa bIjA zrI ajItanAthajI tIrthaMkaranA samayamAM sagaracakravartI thayA. saurASTramAM AvelA zatruMjayatIrthanuM rakSaNa ka2vA mATe samudradevanuM ArAdhana karI pratyakSa karyA ane devane AjJA karI, e deve lavaNasamudranI eka naherane jaMbUnI jagatI--killA nIcethI jaMbUdvIpamAM dAkhala karI tyAre naheranA pANIno jabarajasta pravAha bharatakSetramAM evo pharI vaLyo ke bharatakSetranI bhUgoLa vyavasthAne ghaNI ja hAni pahoMcI. bIjI bAju bhAratanI uttaramAM te vakhatanA tIrtharUpa aSTApada parvata pAse paNa dirayo hato e vAta trizaSTizalAkA granthamAM Ave che. himAlayanI jagyAe ja dariyo hato ema vaijJAniko kahe che, AthI bhaugolika parAvartano kevAM thatAM hoya che teno khyAla Avaze. trizaSTi bAramI sadIno grantha che. * AjanA vaijJAnikonI bIjI vAta kahuM ahIM kahevAtI vAta paNa 99 TakA loko jANatA nathI hotA. jANavAnI jarUriyAta paNa zuM hoya ? duniyAmAM hoya eTaluM badhuM ja jANavuM jarUrI che evuM thoDuM che. bhUgoLanA rasiko hoya tene rasa hoya, bIjAne zuM rasa hoya ? vaijJAnikoe A dharatI uparanA badhA khaMDono khUba UMDo abhyAsa karyo. pahADo, khaDako, nadIo, jaMgalo temaja bIjA aneka sthaLe jAtajAtanA prayogo karIne mAhitIonA DhagalA bhegA karyA, pachI tenI tAravaNI karI ane eka nakazo bahAra pADayo. te nakazAmAM emane eziyA, AphrikA, yuropa khaMDane joDelA batAvyA. e nakazAne temane gauDavAnA* pradeza' evuM nAma ApyuM. A nakazo joie to hindustAnamAMthI pagapALA tame laMDana, yuropa, raziyA badhe jai zako, eno artha e thayo ke A badhA khaMDo vacce dirayo hato nahi. bhAratanA nakazAmAM je saurASTra che, eno bhAga je bahAra nIkaLelo che, eTalo ja bhAga barAbara tenI sAmI dizAmAM rahelA AphrikA khaMDamAM khADAvALo che eTale e sUcave che ke AphrikAnI dharatI bhAratathI khasIne gayelI che. vaijJAniko kahe che ke dareka dezo rojeroja jarA jarA sarakI rahyAM che te rIte AphrikA paNa bhArata sAthenA joDANathI game te kAraNe dharatIne dhakko lAgavAthI bhAratathI AphrikAno vibhAga judo thai gayo che. vAcakoe eka vAta dhyAnamAM rAkhavI joie ke vaijJAniko haMmezA moTAbhAge vaijJAnika sAdhanothIanumAnothI ghaNA nirNayo le che ane lokone jaNAve che. jo ke badhA khaMDo bhegAM hatA te vAta to ApaNane managamatI che. enAM phoTA nezanala jyogrophI vagere patromAM ane bIje pragaTa thaelA che. huM bhUlato na houM ane mArI smRti barAbara hoya to AjathI 50 varSa upara jainasaMghamAM eka evI havA phelAI hatI ke vaijJAnikoe vartamAna peDhInI zAstra uparathI zraddhA uThI jAya eTalA mATe teoe pRthvIne AkAzamAM potAnI dharI upa2 goLa pharatI ane sUrya-candrane sthira kahyAM che. vaijJAniko khristI hovAthI * dakSiNa dhruva vistAramAM baraphanA jaMgI pahADo nIce ane bIjo zodha karatAM vaijJAnikoe jAhera karyuM ke be karoDa varSa pahelAM bhArata, dakSiNa AphrikA, osTreliyA, dakSiNa amerikA vagere pradezo vizALa bhUbhAgathI joDAelA hatA ane te pradezane vaijJAnikoe 'goDavAnA mahAkhaMDa' nAma ApyuM hatuM. For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 54 ) bIjAnA dharmanI mAnyatAne juThThI pADavA ane zAstra pratyenI zraddhA DagamagI jAya mATe khoTuM pracAravAmAM Ave che. mArI samaja mujaba A mAnyatAne vahetI mUkavAmAM ane pracAravAmAM mukhya phALo ApaNA eka dharmazraddhALu paMDitajIno hato. paMDitajI kahetA ke krizciyana lokonuM , ApaNo dharma, ApaNI saMskRti, ane ApaNAM zAstro sAme eka bhayaMkara kAvataruM che. paMDitajIe phelAvelI A vAta bIlakula galata hatI. pRthvI goLa che e enI dharI upara phare che ane sUrya-candra sthira che e mAnyatA to (prAyaH) I.sa.nI pAMcamI sadImAM thaelA khagoLazAstranA prathama paMkitanA vaijJAnika gaNAtA evA AryabhaTTe emanA racelA granthamAM lakhI che. AryabhaTTanI paraMparAmAM emanI mAnyatAne varelA jeTalA ziSyo thayA teoe A mAnyatAne khUba pracArI hatI. keTalAMka varaso gayA bAda AryabhaTTanuM khaMDana karanAro varga paNa A dezamAM ja Ubho thayo. temane AryabhaTTanI mAnyatAone barAbara khaMDana karyuM. sahu eka vAta barAbara dhyAnamAM rAkho ke pRthvI goLa che ane phare che e mAnyatA pazcimanI ja che evuM nathI paNa kharI rIte bhAratanI ja purANI mAnyatA che. hindu, bauddha ane jaina traNeyanI zAstra mAnyatA viruddha mAnyatA dharAvanAra vyakti ApaNA dezanI ja vyakti hatI. pazcimanI mAnyatA to seMkaDo varasa bAda paMdaramI zatAbdImAM gelelIoe jAhera karI hatI. are ! khuda emanA mahAna dharmagrantha bAibalamAM paNa ApaNI ja mAnyatA lakhI che ane AthI khristI vijJAnIo potAnuM ja dharmazAstra khoTuM paDaze ke zuM teo nahotA samajatA? paNa A to eka zodhanI bAbata hatI. mAtra jaino ja nahi paNa vaidika ane bauddho paNa pRthvIne sthira ane sUrya-candrane cara mAne che, e khAsa dhyAnamAM rAkhavuM ghaTe. A saMgrahaNImAM pariziSTarUpe traNeya dharmanI ane vaijJAnikonI mAnyatAnuM taiyAra kareluM vistRta carcA karatuM lakhANa ApavuM hatuM, paraMtu granthanuM kada vadhatuM jatuM hovAthI baMdha rAkhyuM che. samaya yArI Apaze to bhUgoLa khagoLa upara taTastha rIte, tArkika eka lekhamALA lakhavAnuM mana che, te vakhate temAM zeSa rahelI vigato rajU karIza. prazna :- jaina zAstromAM vartamAna bhUgoLa mATe koipaNa jAtano ullekha che kharo? uttara :- A mATeno isArA pUrato eka ullekha AcArAMga nAmanA AgamasUtranI zIlAMkAcArya kRta TIka, prakAzaka Agamodaya samiti, pRSTha 265-266, sUtra 199, tyAM matAMtara ApatAM TIkAkAre lakhyuM che ke-"bhUtiH zAMti mana-nityaM vanavAste, sAhityanu vyavasthita vi' bhUgoLa-pRthvI haMmezA pharatI che ane Aditya-sUrya vyavasthita-sthira che. ATalI ja noMdha maLe che, paNa pRthvI sthira che e vAta sAcI che ke pRthvI phare che te vAta sAcI che? e aMge kazo nirNaya to Apyo nathI paNa kaMipaNa carcA karI nathI. bhUgoLa viSayamAM A eka ja ullekha atyanta mahattvano che. sAtizaya jJAnIo thaI gayA, devatA prasanna evA AcAya paNa thai gayA paraMtu A bAbatamAM javAba kema meLavyo nahi hoya? pariNAme seMkaDo varasothI ApaNI muMjhavaNa UbhI rahI che, ane ugatI yuvAna peDhInI zraddhAne nabaLI pADI rahI che. navAInI vAta e che ke zIlAMkAcAryajIe pRthvIne anya mate goLa jaNAvI aTakI gayA, jarApaNa nUkatecInI na karI. zuM emanI sAme paNa evAM kAraNo haze ke spaSTa kaMI lakhI zakayA nahIM. prastAvanAnA 51mAM peija upara khulAso A nAmanA mathALA nIce niraMjanabhAIe eka aMgrejImAM pustikA bahAra pADI evI je vAta lakhI che te pustakanuM nAma SUPER BLACK HOLE che, ane gujarAtImAM je anuvAda bahAra paDayo che tenuM nAma zyAma-gata avakAzI tamaskAya pradeza rAkhyuM che. tenA kavara peIja upara bhAratIya jainadharmanI prAgu aitihAsika zodha ema chApyuM che. baMne AvRttiomAM saMgrahaNI granthamAM chApelAM mArAM keTalAMka citro paNa temAM chApIne mUkayAM che. For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 55 ] saMgrahaNI vagere grantho samajavA mATe pAyAnI keTalIka vAto samajI levI jarUrI hoI tenI vigato ahIM ApI che pAlItANA, sAhityamaMdira tA. 1-1-89 noMdha :-- A vibhAgamAM ghaNI bAbato samAvI zakAya che, paNa ema karavA jatAM ghaNAM pAnAM vadhI jAya ane pAThaya granthanuM kada maryAdAthI bahAra jAya te paNa ThIka nahIM eTale ahIM chUTI chavAi thoDI thoDI bAbato vAcakonA dhyAna para mUkuM chuM. bhUgoLa-khagoLa bAbatamAM eka judI pustikA lakhavA vicAra che, jethI vyApaka ane vistRta jANakArI ApI zakAya. saMgrahaNI bhaNanArAo mATe prathama pAyAnI keTalIka bAbato jANavI jarUrI che. ahIMyA bIjA granthamAM kahelI traNeka bAbato rajU karIza. jainadharmanA trikAlajJAnI sarvajJa tIrthaMkaroe potAnA jJAnanI sagI AMkhothI nihALelA dRzya adeza evA (antamAM citrarUpe ApelA) vizvanA AkArane vAcako UMDANathI lakSyapUrvaka be miniTa joi lo, pachI AMkha mIMcIne tenI dhAraNA karI lo, jethI moTAmAM moTI eka prAthamika jarUrI jANakArI tame meLavI zakazo. te pachI A saMgrahaNInI thoDI je vAto jANavAnI che te samajavAmAM saralatA thaze ane AnaMda Avaze. A citra caudarAjalokarUpa jaina vizvanuM che. A vizva nIcethI upara sudhI ke uparathI nIce sudhI jainadharmanI pirabhASAmAM caudarAja Urdhva-UMcuM che, bAjunuM citra eka puruSa be paga pahoLAM karIne keDe hAtha dai TaTTAra rIte sIdho Ubho hoya evA prakAre lAgaze. TocanA bhAgane mAthuM, tenI nIce vacamAM peTa ane tenI nIce paga A rIte kalpanA samAyelI che. vizva caudarAja pramANa UMcuM che paNa pahoLAimAM vividha sthaLe bhinna bhinna mApavALuM che. TheTha nIce paganA bhAge sAtamI nArakInA taLIyA nIce (UMcAithI aDadhA bhAge eTale) sAtarAjanI laMbAi pahoLAi che. barAbara madhyamAM kammara pAse mAtra eka rAjanI che, jyAM manuSyaloka patharAyelo che. tethI upara vadhIe to koNI pAse pAMca rAja, ane tethI AgaLa vadhIne lokanI Toce pahoMcIe to eka rAja pramANa laMbAi pahoLAi che. caudarAjanA mApanI vAta karI te mAtra sanmukhanI na samajavI, paNa cAre bAjue sarakhI hoya che. loka saMvaTTiya zaurgo (lo. nA. 28)nA AdhAre goLAkAre che. eka rAja eTale keTaluM mApa samajavuM ? to eka rAja eTale asaMkhya abajonA abajo mAilo samajavA. kalpanA karo ke e saMkhyA caudarAje kayAM pahoMce ? A vizva be vibhAgamAM vibhakta che. tenA eka bhAgane loka kahevAmAM Ave che ane bIjA bhAgane aloka kahevAmAM Ave che. e loka AkAzamAM addhara rahelo che. ApaNe je dharatI upara rahIe chIe te dharatI caudarAjalokanA madhyabhAge che. aDadho bhAga (ApaNI samabhUtalA pRthvIthI) upara che ane aDadho bhAga nIce rahelI sAte narakonA anna che. lokamAM rahelA AkAza-avakAzane lokAkAza kahevAya che ane tethI lokanI bahAranA AkAza-avakAzane alokAkAzathI oLakhAvAya che. lokanA AkAranI laMbAi badhe eka sarakhI che nahi, je citra uparathI tame samajI zako cho. uparanA bhAge eka rAja laMbAi pahoLAi jANavI. barAbara eka rAja lAMbI pahoLI corasa polI bhuMgaLInI kalpanA karo ane e bhuMgaLIne perelala eTale sIdhI lAinathI zarU karI e lAinane sIdhA sAtamA taLIyA sudhI lai jAva. manuSyaloka pAse A bhUMgaLInA be cheDA barAbara For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 56 ] lokanA kinAre aDelA dekhAze. (je pustakamAM citra dvArA batAvyuM che) caudarAja lAMbI ane eka rAja pahoLI jagyAmAM ekendriyathI lai paMcendriya sudhInA-TUMkamAM kahIe to vizvanA tamAma jIvono vasavATa temAM rahelo che. citra sapATa banAveluM che parantu sAcI rIte caudarAjaloka samacorasa che. A lokane pharatuM virAT nahi virATvI anekagaNuM virAT evuM AkAza-avakAza raheluM che, jene aphATa, apAra ane anaMta paNa kahI zakAya. lokanI bahAra rahelA A AkAzane zAstrakAroe aloka zabdathI oLakhAveluM che. lokathI bhinna te aloka. jenI aMdara asaMkhya caudarAjaloka samAI jAya evuM A ati virAT AkAza che. A AkAza kevaLa poluM-khAlI che tyAM eka paNa jIva nathI eTale tyAM jIvana nathI mAtra zUnyAvakAza che. lokanA cheDA upara Ubho rahelo koi jIva taddana joDAjoDa rahelA evA alokanI aMdara AMgaLI paNa laMbAvI zakato nathI. tenuM kAraNa zuM ? to jainadharmamAM saMsArane SaDvavyarUpa kahelo che. 1. dharmAstikAya 2. adharmAstikAya 3. AkAzAstikAya 4. pudgalAstikAya 5. jIva ane 6. kALa. A chae dravyothI A caudarAjaloka bharelo che. A chae dravyo zAzvatA che. A cha padArthomAMthI kayAreya eka paNa ghaTato nathI ane temAM navo koi umerAto nathI. anAdi anaMtakAla sudhI jevA che tevA ja rahe che, jaDa cetana padArtho mATe cha dravyo paryApta che. A loka anAdikALathI jevo che tevo ja anaMtakALa sudhI rahevAvALo che. mAtra trikAlajJAnIo ja potAnA jJAna cakSuthI tene joi zake che. loka sadAne mATe sthira ane zAzvata che. cha dravya paikInA pahelA ane bIjA eTale dharmAstikAya ane adharmAstikAya A be dravyo samagra lokamAM vyApIne rahelAM che. zAzvatA evA pradhamastikAya ane adharmAstikAya A baMne adRzya dravyonI koi upayogitA kharI ? A baMne dravyonI upayogitA asAdhAraNa che. samagra vizva-brahmAMDamAM rahelA tamAma jaDa ane cetana padArthone gati ApanAra ane e padArthone sthiti-sthira rAkhanAra A baMne dravyo hovAthI tenI asAdhAraNa upayogitA che. A vizvamAM jIvonA halanacalanamAM, tamAma gharo, kArakhAnAMo, jaMgalo, vanomAM, halanacalananI tamAma prakAranI je je kriyAo avirata thAya che ane ethI vizvanA je padArtho gatimAna rahe che temAM kAraNa koipaNa hoya to dharmAstikAya nAmanuM adRzya dravya-padArtha che. A dravya mAtra lokamAM ja che. alokamAM cha dravyamAMthI AkAza sivAya eka paNa dravya nathI. dharmAstikAyanA sparzanI sahAya vinA koipaNa padArtha alokamAM eka tasu mAtra jai zakato nathI. A jyAM che tyAM ja gati vahevAra thai zake che. e pramANe dharmAstikAyathI viparIta adhamastikAyanuM che. e paNa samagra lokavyApI dravya-padArtha che. jo adharmAstikAya nAmanuM dravya na ja hoya ane mAtra dharmAstikAya nAmanuM ja dravya hoya to pariNAma e Ave ke jagata satata doDatuM ja rahyA kare. jaDa ke cetana koipaNa padArtha koi ThekANe sthira ja na rahI zake, pariNAme mahAna anartha ane avyavasthA sarjAi jAya. tyAre gatimAna thaelA padArthone sthira rahevuM hoya, UbhA rahevuM hoya, besavuM hoya ke game te rIte rahevuM hoya, te mATe adharmAstikAyanA dravyanI avazya jarUra paDe che. tAtparya e ke dharmAstikAya gatisahAyaka dravya che ane adharmAstikAya sthitisahAyaka dravya che. jo ekalo adhamastikAya hoya to jagatanA padArtho sthira na rahI zake. virATa vizvanI gati-sthiti kriyA mATe dharma, adharma baMne astikAyonI anivArya jarUra che. A baMne mahAna zaktio sarvatra anAdikALathI ja rahelI che. A baMne dravyo-zaktio alokamAM nathI tethI pANInI sahAya vinA jema mAchaluM tarI nA zake te pramANe * A rahasyamaya akaLa vaijJAnika bAbata che. vaijJAnikoe A rahasya khAsa jANavuM jarUrI che. For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 17 ] alokamAM te dravyonI sahAya na hovAthI tyAM AkAza sivAya jaDa cetana koipaNa padArthonuM astitva nathI, khAlI AkAza AkAza ja che. AinsTAina nAmanA mahAna vaijJAnikanA paricayamAM AvelA zrImaMta ane vidvAna eka baMgALI zrAvaka, jeo muMbaImAM rahetA hatA teo mane maLelA ane kahetA hatA ke huM amerikAmAM AinsTAinane maLelo ane teoe mane kahyuM ke A jagatanI gati-sthiti pAchaLa koI zaktio kAma karI rahI che, ane huM tenI zodha karuM chuM. tyAre te zrAvake kaheluM ke amArA zAstramAM enuM nAma dhamastikAya ane adhamastikAya che. aloka lokane pharato rahelo che. samudranI AgaLa jevuM (vahevAre) bindu-muMnuM sthAna che. virATa alokamAM caudarAjanuM sthAna paNa evA bindu jevuM ja che. loka ane aloka anAdikALathI AkAzamAM ja rahelA che. sarvajJa tIrthakaroe pratipAdana karelI lokAlokanI A badhI vAto duniyA uparanA itara dharmonA ke bIjA koi vaijJAnika granthomAM kadI nahIM maLe. - have ApaNI vartamAna duniyA to bindunA bindu jeTalI che. vartamAna duniyAnI cAre dizAmAM ghumI rahelA vaijJAnika kRtrima upagraho ane vimAno tene anukuLa havAmAna hoya che tyAM sudhI ja teo jaI zake che, tethI AgaLa jaI zakatA nathI, evuM vaijJAniko kahe che eTale vaijJAniko kadAca ema mAnatA hoya ke duniyA dekhAya che ATalI ja che paNa evuM nathI. jo ke Aje to keTalAka vaijJAniko uttara tarapha uttara dhruvathI AgaLa jIvana che eTale dharatI che evuM vicArI rahyA che kharA ! caudarAjalokamAM kaI vastu kayAM che te citrathI samajAze. jaina grantho aparAvartita zAzvatA padArthonI vigato rajU kare che paNa parAvartita ke azAzvatA padArthonI nathI karatA. jethI AjanuM vidhAna bhaviSyamAM khoTuM nA paDe. ApaNe tyAM traNa lokanI prasiddhi che. 1. svarga 2. mRtyu ane 3. pAtAla. aDadhA svarganA devonuM sthAna Uddha AkAzamAM ane aDadhAnuM ApaNI A dharatInI nIce che. A eka bhAre rahasyamaya ghaTanA che. dharatInA aDadhA devono ATale badhe dUra vasavATa kema? Avo tarka sujJa vyaktione svAbhAvika rIte ja thAya. mArI daSTie eno khulAso amuka rIte ApI zakAya paNa granthanuM kada vadhI javAnA kAraNe ahIM rajU karato nathI, caudarAja lAMbI ane ekarAja pahoLI samacorasa kAlpanika trasanADImAM bAkInI jaMgI rahetI khAlI jagyA ekendriya jIvothI vyApta che, ane A trasanADInI bahAra bAkInI rahelI lokakAzanI jagyAmAM phakta mAtra sUkSma ekendriya jIvo ja che. akhila brahmAMDarUpa vizva akala, agamya rahasyamaya che. enuM vyApaka ane virATa svarUpa na samajI zakAya tevuM che. trikAlajJAnI tIrthakarothI paNa virATa vizvanA padArtho ane enI saikAlika avasthAo-payionuM varNana karavuM traNeya kALamAM azakya che. potAnA jJAnamAM temaNe vizva je rUpe joyuM-bhAcuM, tenA alpAMza mAtranuM varNana karI zakayA che. chatAM dharatI uparanA mAnavIone cauda rAjaloka rUpI vizvanI alpa ane skUla jhAMkhI karAvavA mATe vizvanI vyavasthAnuM sthala rIte vibhAjana karIne lokone tAttvika vAto samajAvavAnuM kArya sarala karI dIdhuM che. ApaNI daSTie dazya adazya evA vizvanA jIvono potAnA pratyakSa jJAnathI jANIne virATa evuM asaMkhya bAbatonuM vargIkaraNa karIne emane mAtra cAra vibhAga eTale cAra gatimAM vaheMcI nAMkhyA tyAre te bAbata keTalI sukhada, sarala ane AnaMdajanaka banI gaI. ahIM bhUmikArUpe lokAlokanA svarupanI AchI jhAMkhI karAvI. - cAra gatinA jIvonuM je varNana karyuM che te badhuM tamane A prasthamAM jANavA maLaze. For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 18 ] have cAra gatinI vAta saMgrahaNImAM ApI che, te cAra gatinAM nAma A pramANe che. 1. devagati 2. manuSyagati 3. tiryaMcagati ane 4. narakagati. devagatimAM devo rahe che. manuSyagatimAM manuSyo, tiryaMcagatimAM pazu-pakSI ane zudra jaMtuonI virATa duniyA ane narakagatimAM satata duHkhamAM rIbAtA nArakIo vase che. devagatimAM rahenArA devA mATe ema kahevAya che ke teo darzana Ape tyAre manuSyanI jevA ja dekhAya che. pharaka eTalo ja ke badhA devo tejasvI zarIravALA hoya che. manuSyanuM zarIra audArika zabdathI oLakhAtA pudgalonuM baneluM che. jethI e pudgalo hADakAM, mAMsa, lohI, meda, majA, rasa ane zukra A sAte dhAtuonuM nimaNi karI zake che. manuSyanuM zarIra bAlyAvasthA, yuvAvasthA ane vRddhAvasthAvALuM banI zake che ane sAta dhAtuo aneka prakAranA rogo zarIramAM UbhA kare che. parantu pratyakSa nahIM dekhAtA evA devonAM zarIro vizvamAM vyApaka rIte sarvatra patharAelI adazya vaikriya vagaNAnA grahaNa karAelA yugalothI banelA hoya che, eTale A pudgalothI zarIramAM sAta dhAtuonuM nimaNi thaI zakatuM nathI. teone mAthA upara vALa, dADhI, mUcha, nakha, roma hotA nathI, pezAba, jhADo, parasevo thato nathI. vaLI phakta eka ja yuvAvasthAvALA che. A devone mAtAnA garbhamAM utpanna thavAnuM hotuM nathI. manuSya janmamAM je duHkho, pIDAo, trAsa, takalIpho che e prAyaH devalokamAM nathI. sukha ane vaibhava bhogavavAno A janma che. AMkho sadAne mATe khullI hoya che. AMkhano palakAro mAravAno hoto nathI. zvAsa sugaMdhIdAra hoya che. devalokamAM jatAMnI sAthe utpanna thavAnI vasrAcchAdita zayAmAM janma levA jAya che ane jhaDapathI te zayAmAM yuvAna avasthAvALA banI jAya che. devalokamAM vatatI jIvanabhara karamAya nahIM evI mALA teonA kaMThamAM hoya che. phUlonI e mALA jIvanabhara karamAtI nathI. jIvanabhara nirogI evA devo moTAbhAge jamInathI cAra aMgula uMcA cAle che ane teo viziSTa koTinuM parokSa jJAna (avadhijJAna) dharAvanArA hoya che. mAnavajAtathI lAkha guNA sukhI akhUTa Rddhi-siddhithI bharapUra jIvana jIvanArA che. AkAzamAM rahelA devo nIcenA devo karatAM ghaNA ucca koTinA che, ane teo vimAnano vaibhava dharAvanArA che. A dharatI upara tathA nIce bhUta, preta, pizAca, DAkiNI, zAkiNI halakI kakSAnA devo tathA cakrezvarI, padmAvatI, aMbikA, ghaMTAkarNa vagere uMcI jAtanA paNa devo che ane tyAM lAkho deva-devIo che. devone janmatAMnI sAthe vaikriya zarIra sAthe vikriya zakti prApta thAya che, ane e zakti dvArA kuMthuA jIvathI paNa nAnuM ane jarUra paDe to lAkho yojana jevaDuM virATa svarUpa paNa karI zake che. sukha ane duHkha ApavAnI paNa devomAM tAkAta hoya che. devI darzana Ape tyAre teo manuSya jevA paNa atyanta jhaLahaLatA zarIravALA hoya che. sAta dhAtu vagaranA vaikriya pudgalonA banelA zarIra ane enI vizeSatAonI ghaTanA ghaNI ajAyabIbharI che. devanI vAta pachI manuSya ane tiryaMco Ave je jANItA che. pachI nArako Ave. e A dharatI nIce avakAzamAM ghanodadhi, ghanavAta AdinA AdhAre rahelI sAta narakomAM rahe che. sAmAnya janatAne eka navI mAhitI ApavA khAtara uparanI bAbata thoDI thoDI jaNAvI che. have jainadharmanI bIjI TUMkI vAto paNa jANI levI jarUrI che. 1. potAnA eka zarIranA asaMkhya zarIro banAvI zake che. karoDo gAu jevaDA vartulane 21 vakhata pradakSiNA phakta 3 (traNa) sekanDamAM ApI zake che. For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 59 ] # bhegAbhegI bIjI khAsa jANI levA jevI vAta paNa jANI laIe ja | amArA priya vAcako tamo jainadharmanI pAyAnI TUMkI TUMkI ane jADI jADI vAto thoDI thoDI jANI lezo to tamArI daSTinuM phalaka thoDuM vistRta thaze ane zAstronI ke saMgrahaNInI keTalIka vAtone samajavAmAM paNa baLa maLaze. atyAre jaina siddhAntanI jaina tattvajJAnanI cAra bAbatone rajU karuM chuM. jaino 1. AtmA 2. karma 3. paraloka ane 4. mokSa A cArane mAne che. AtmA- AtmA eka zAzvata sanAtana dravya che. te asaMkhya pradeza (-paramANuo) thI yukta che. te jaDa nathI paNa caitanyamaya che. saMpUrNa jJAnamaya che paNa anAdikALathI kamane parAdhIna hovAthI taijasa ane kAmaNa A be jAtanA zarIrathI yukta che, eTale AtmAno mULabhUta svabhAva zuddha, azarIrI, nirmaLa ane saMpUrNa rIte jJAnamaya-caitanyamaya che paNa e jJAnanA prakAza upara mithyA buddhi, ajJAna, asaMyama, kaSAyabhAvo, pramAda, moha, mAyA, mamatA vagere dUSaNo ane pradUSaNone kAraNe prathama to AtmAmAM rahelA jJAnanA mahAna jJAnaprakAza upara aneka himAlayo jevaDA AvaraNo caDhI javAthI teno jJAnaprakAza DhaMkAI jAya che. zarIradhArI hovAthI tenI svAbhAvika zaktio ane svAtaMtrya vagere khatama thaI gayuM che. A AtmA akhaMDa dravya che. koI pUche ke AtmA kevaDo che? to ApaNI eka AMgaLInI pahoLAInA asaMkhyAtamAM bhAga jeTalo che. pote karelA puNya-pApanA karmabaMdhanA kAraNe te te gatinI yonimAM sarakato rahIne vividha zarIro dvArA bhinna bhinna AkRtivALo thato rahe che. sarvajJa sivAya AtmAne koI joI zakatuM nathI. parantu enA caitanya ke enI kriyAothI enuM astitva che evo prAyaH sahune anubhava thAya che. nAstiko bhale AtmAne na mAne paNa te che ne che ja. AtmAnI TUMkamAM oLakhANa karyA pachI karmanI vAta TUMkamAM samajIe. karma - karmano artha ahIMyA udyama, puruSArtha ke kriyA nathI karavAno. kama e paNa eka pagala dravya che. A karmonA prakAro asaMkhya hoya che, parantu tenuM vargIkaraNa karIne phakta ATha prakAranAM karma nakkI karyo che. enuM varNana saMgrahaNImAM pAchaLanA bhAgamAM namUnA rUpe ApyuM che. A karma eka prakAranA sUkSma mugala paramANuo rUpe che. viziSTa jJAnI sivAya e yugalane koi joi zakatuM nathI. A karmanA aNu-paramANuo ke enA jaththAo-skaMdho caudarAjalokarUpa AkAzamAM sarvatra ThAMsI ThAMsIne bhaya che. vizvamAM rahelA A paramANuomAM sukha duHkha ApavAnI svayaM zakti nathI, paraMtu koipaNa jIva sArA-narasA vicAro karato rahyo hoya te vakhate zarIranI aMdara rahelo AtmA adazya rIte AjubAjumAM vartatA pugala paramANuone AkarSe che-kheMce che, ane AtmAnA pradezonI sAthe tenuM joDANa thAya che. e joDANanI sAthe sAthe e karma paramANuomAM sukhaduHkha ApavAnI zakti pedA thAya che, ane baMdhAelAM karmo te te kALe udayamAM Ave tyAre jIvane sukhaduHkhano anubhava karAve che. paraloka - jeno paralokane paNa mAne che. manuSyanI daSTie paraloka eTale bIjuM sthAna eTale ke devagati, narakagati, tiryaMcagati e traNe gatio. sApekSa daSTie manuSya ane tiryaMca ene paNa paraloka kahI zakAya. keTalAka darzanakAro AtmAne mAnatA nathI, karmane mAnatA nathI ane paralokane paNa mAnatA nathI. paNa bhAratIya jaina, vaidika ane buddha traNeya dharmo paralokane mAne che. paraloka che che ane che ja. eka gatimAMthI bIjI gatimAM jo javAnuM na hoya to sArA narasAM karmono bhogavaTo maryA pachI kayAM jaIne kare ? chellAM ghaNAM varasothI jAtismaraNa eTale gayA janmanI ghaTanAonA seMkaDo dAkhalAo akhabAromAM For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L[ 60 chapAtA rahyA che e ja paralokanI sAbitI Ape che. eka janma choDI bIjo evo ja janma levo tene paNa paraloka kahevAya. mola- mokSa eTale azarIrI zarIra vinAnA jyotirUpa aneka AtmAonuM nivAsasthAna. sakala karmano kSaya karIne AtmA siddhazilAe pahoMcI jAya che pachI saMsAramAM pAchA AvavA mATenuM koi kama enA AtmAmAM bAkI rahetuM nathI eTale ene pharI janma maraNa karavA AvavAnuM hotuM nathI. sarva duHkhono kSaya karIne tyAM anirvacanIya AdhyAtmika sukhano zAzvata kALa sudhI anubhava kare che. * have trIjI bAbata paNa jANI laIe 4 - vartamAnamAM jaina abhyAsIone jainadharmanA jJAna mATe prAraMbhamAM maMdira ane upAzrayamAM upayogI sUtro prArthanAo-vidhio zIkhavADAya che. jene paMca pratikramaNa navasmaraNa Adi kahevAya che. tyArapachI vizvamAM vartatA eka indriyavALA jIvothI laI pAMca indriya sudhInA jIvonuM jJAna thAya e mATe jIvavicAra nAmanuM pustaka bhaNAvAya che. te pachI jainadharmanI ImAratanA pAyArUpa-cAvIrUpa navatattvathI oLakhAto tAttvika grantha bhaNe che. jemAM jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, saMvara, baMdha, nirjarA ane mokSa, A nava tattvonuM jJAna meLave che. pachI deDaka, saMgrahaNI, traNa bhASya vagere zIkhIne saMgrahaNI grantha bhaNe che. A eka sAmAnya paraMparA-rivAja che. A lekhamAM be saMketa karyA, have trIjI jANavA jevI vAtano saMketa karUM, jethI jaina tattvajJAna ane jaina zAstranI mahAnatA--prAmANikatA keTalI badhI che tenI jhAMkhI thAya. jainadharmanA prAraMbhamAM bhaNavAmAM AvatA 'navatattva' nAmanA prakaraNa granthamAM eka gAthA-zloka Apyo che "saiMdhayAraujjoapabhAchAyA tavehi ya / vaNNagaMdharasAphAsA puggalANaM tu lakkhaNaM // " jene tattvajJAna yathArtha ane sarvajJamUlaka che tenI pUrNa pratIti karAvanArI ane vaijJAnika dRSTine rajU karatI A gAthA che. dareka vastu-padArthane oLakhavA mATe tenAM lakSaNo nakkI karelAM hoya che. A AtmA che te zAthI kahevAya? A pudgala che te zAthI kahevAya? to tenAM jJAnIoe kahelAM lakSaNo jANIe to tenAthI nakkI thaI zake ane tethI je vastu je rUpe che, teno te ja rIte bodha-jJAna thAya. eTale ziSya prazna karyo ke amAre pudgala' kone kahevAya? te samajavuM che to tenuM lakSaNa batAvo. eTale A gAthAnA uttarArdhamAM jaNAvyuM ke je padArthane pAMca prakAranA raMgamAMthI koIne koI eka raMga hoya. be prakAranA gaMdhamAMthI koI eka gaMdha hoya, cha prakAranA rasa-svAdamAMthI koI eka rasa-svAda hoya ane kaThora komaLa vagere ATha prakAranA sparzamAMthI koI eka sparza hoya tene pudgala kahevAya. uparanAM cAra lakSaNo jene ghaTe te pagala kahevAya. uparanI gAthAmAM vyApaka rIte rahelAM pudgalo kayA kayA prakAranAM che te mATe zabda, aMdhakAra vagere nAmo ApyAM che. gAthA artha- zabda-dhvani, aMdhakAra, udyota, prabhA, chAyA, Atapa-taDako, A cha vastuo pudgala svarupa che. pudgala eTale dravya-padArtha che, e nirvivAda jaNAvyuM. padArtha hovAthI tenA skaMdho-jaththAo paramANuo eka ThekANethI bIje ThekANe gamanAgamana karI zake che. bIjAM keTalAMka ajaina dharmazAstro zabdane AkAzano For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 61] guNa mAnatAM hatAM paNa phonogrApha zodhAyuM ane temAM zabdo pakaDAyA ane sthAyI thayA tyAre satya samajAyuM. e rIte ja teo aMdhakArane prakAzano abhAva kahetA hatA. jyAre jainadarzana aMdhakArane prakAzanA abhAvarUpa nahIM paNa svataMtra dravyarUpa mAnatuM hatuM eTale ja phrAnsanA vaijJAnika olIvaraloje jAhera kareluM ke huM atyAre evA prayogo karUM chuM ke jo temAM saMpUrNa saphaLa thaiza to dhoLA divase AkhI duniyAne aMdhakAramAM DubADI daIza. A tyAre ja bane ke jyAre te vastu-padAthe cIja hoya. chAyA eTale samagra vastunuM pratibiMba. jaDa ke cetana nAnI ke moTI koipaNa vastumAMthI chAyAnAM sAdA ke raMgIna taraMgo-mojAMo satata nIkaLatAM ja hoya che. taraMgo hovAthI tene pakaDI zakAya che eTale ja reDiyo, Telivijhana zakya banyAM. A badhAM ekathI vadhu paramANuonAM banelAM kaMdho-jaththArUpe hoya che. zabda padgala che ane te eka sthaLethI bIje sthaLe jaI AvI zake che. teno anAdi-anaMtakALa sudhI jIvaMta rahenAro zAzvata dAkhalo ApuM. jainadharmamAM dareka mahAkALamAM covIza-covIza tIrthaMkaro thAya che ane dareka tIrthakaranA janma, dIkSA vagere prasaMgonI ujavaNI devone karavAnI hovAthI indra mahArAjA devone AmaMtraNa Ape che tyAre vimAno karoDo-abajo mAIla dUra dUra rahelAM hoya che. asaMkhya vimAnone khabara zI rIte ApavAM? eTale indranAM mukhya vimAnamAM zAzvatI "sughoSA' nAmanI mahAghaMTA che. e ghaMTA Indra prathama tenA adhikArI hariegamelI deva pAse vagaDAve ane pachI saMdezo prasArita karAve. hariegamelI jorathI mahAghaMTA vagADe che. saudharmanA mahAvimAnamAM avAja zarU thatAMnI sAthe ja lAkho-karoDo mAIla dUra dUra rahelAM asaMkhya vimAnonI asaMkhya ghaMTAo eka sAthe ja vAgavA mAMDe che. devone A rivAjanI khabara hoya ja che eTale badhA sAvadhAna thaI jAya che. zAMta thaI jAva. sAMbhaLo, sAMbhaLo. te pachI InDe Apelo saMdezo ghaMTA pAse UbhA rahI deva bole che ke-'jagatanAM jIvonuM kalyANa karavA tIrthaMkara paramAtmAno janma thayo che enI ujavaNI karavA huM parvata upara jAuM chuM. jene bhaktino lAbha levo hoya te jaladI Avajo.' A saMdezo asaMkhya deva-devIo sAMbhaLe che. have ahIM samajavAnuM e che ke eka vimAnathI bIjAM vimAna vacce nathI doraDuM ke tAra, phakta khAlI avakAza ja che, chatAM ghaMTAnA mahAnAda pAse UbhA rahIne bolAto saMdezo sahu sAMbhaLe che. reDiyonI zodha to A saikAmAM thaI paNa zAstramAM to A bAbata anAdikALathI paDelI ja che. jyAre vijJAne vidyut zakti vagere aneka sAdhano dvArA Aje zAstrokta purANI vAtane sAcI karAvI ApI che. eka dhyAna rAkhavuM ke aMdhakAra ane prakAza, dhvani ane prabhA, chAyA A tamAmanAM pagalo eka ja sthAnamAM ekabIjAmAM mizraNa thaIne rahI zake che. kemake pudgalono tevAM prakArano svabhAva hoya che. jema prakAza tyAM ja aMdhakAra hoya che paNa prakAza Ave eTale tenAM tejamAM* aMdhAruM dekhAya nahi, e jAya eTale dekhAya ja. mAtra eka TAMcaNInI Toca jeTalI jagyA upara vizvabharanAM jaDa-cetananA dhvani-zabdo, avAjo, aMdhakAra, chAyA, prakAza vagerenAM asaMkhya pudgala paramANuo hoya che ema jainatattvajJAnanuM vijJAna kahe che. # cothI bAbata jANIe ja sAthe sAthe attamAM samagra vizvamAM sarvatra ThAMsIThAMsIne bharelA evA duniyAnA vaijJAniko ane vidvAnothI prAyaH ajJAta chatAM vaijJAnika vAcako mATe jANavo jarUrI evA sUkSmAtisUkSma jIvono paNa paricaya ApI dauM. sAyansamAM atisUkSma jIvanA prakAramAM vAyarasa prakAranA jIvonI zodha thaI che. e jIvo sAmAnya sUkSmadarzaka yatramAM nahi paNa navAM zodhAelAM yatramAM joI zakAya che. AvA vAyarasathI paNa sUkSmAtisUkSma * A aMge matAMtara che, te tattvArtha TIkAthI jANI levuM. For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | dara ] jIvo A saMsAramAM che, jene koi yantra ke mAnavacakSu joi zake tema nathI. AvA jIvone zAstramAM nigoda' nAma ApyuM che ane te jIvo samagra brahmAMDamAM yatra, taMtra, sarvatra ThAMsIThAMsIne bharyA che. traNeyakALamAM jyAre jyAre prazna thaze ke A saMsAramAM nAnAmAM nAnuM zarIra dhAraNa karanAro jIva koNa ? to traNeyakALamAM teno eka ja javAba haze ke nigodano jIva. have A nigodIyA jIvono atyalpa paricaya ApuM, jethI A mahAsaMsAramAM jIvone, kevAM kevAM karmane AdhIna thaine kevAM kevAM zarIra dhAraNa karavAM paDe che teno khyAla maLe. jaina tIrthaMkaroe potAnA nirAvaraNajJAnathI je kahyuM che tenA AdhAre kahIe to mApanI dRSTie chellAmAM chellI kakSAnA eka aMgUlanA asaMkhyAtamA bhAganuM sUkSmAtisUkSma zarIravALA nigodazarIro tamAma jIvoe asaMkhyavAra grahaNa karyAM che. judI judI prajAnuM AdisthAna jema itihAsamAM noMdhavAmAM Ave che tema saMsArI jIvonuM AdisthAna kAM evo prazna thAya tyAre teno javAba che anAdi nigoda. prazna-- saMsAramAM eka indriyathI mAMDIne pAMca indriyo sudhInA pAMca prakAranA anaMtA jIvo je che temAM nigoda jIvono samAveza zemAM samajavo ? uttara-- mAtra ekendriya prakAramAM ja. ekendriya eTale mAtra eka zarIrane ja dhAraNa karanArA (bAkInI cAra indriyo vinAnA) pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati. A pAMca prakAro paikI chello prakAra vanaspatino che. e vanaspatine jainazAstroe vanaspatikAya' tarIke saMbodhI che. kAya arthAit zarIra. nigodanA jIvono samAveza A vanaspatikAya (vanaspati zarIra)mAM ja thAya che. * have nigodanA svarupanI bIjI thoDI jhAMkhI karI laIe * nigoda eTale anaMtAjIvonuM bhegA maLIne meLaveluM sarvasAdhAraNa eka zarIra. mAtra vanaspatikAyamAM A eka ativicitratA ApaNane jANavA maLe che. A jANapaNuM kevaLajJAnI tIrthaMkaronA jJAna dvArA ja thai zake che. eka zarIramAM rahenArA nigodanA anaMtA jIvo eka sAthe ja utpanna thAya che. tamAma jIvo potAnA zarIranI racanA zvAsozvAsa grahaNa, tatzarIra prAyogya AhAranuM grahaNa ane visarjana badhuM eka sAthe ja samakALe ja kare che. kevI A mahAduHkhada avasthA ! eka zarIramAM anaMtA jIvo zI rIte rahe ? e prazna thAya. to jema eka oraDAnA dIpakanA tejamAM anya seMkaDo dIpakanuM teja zamAi jAya che tema dravyo-pudgalanA sUkSmAtisUkSma svabhAva-pariNAmanI vicitratA evI che te jIvo ekabIjAmAM saMkramIne rahI zake che. vAcakone jANIne Azcarya thaze ke AvA sUkSma jIvonI vedanA kevI hoya ? zAstramAM teno javAba che ke sAtamI narakamAM rahelA nA2ka jIvane je vedanA hoya che tenAthI anaMtagaNI vedanA temane hoya che. eka zvAsozvAsakALamAM to sattara vakhata tenAM janma-maraNa thAya che. ApaNe sahue A nigodano AsvAda asaMkhyavAra lIdho che, paNa have pharI tyAM javuM na paDe mATe AtmajAgRti rAkhIe ! prazna-- ApaNI najara sAme sAdhAraNa vanaspativALI vastuo kaI kaI che? uttara-- Ama to anekAneka vastuo che paNa ahIMyA suprasiddha evAM jANavA jarUrI thoDAM nAma jaNAvuM. tamAma jAtanAM kaMdamULa, sevAla, lIla-phUla, phUgI, bilADInA Topa, lIlI haLadara, gAjara, lIluM Adu vagere vagere vastuo mAtra soyanA agrabhAga upara rahelI hoya to temAM paNa anaMtA jIvo hoya che. A badhA jIvonI hiMsAthI bacavuM e dharmAtmAonuM parama kartavya che. For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 63 ] haju jaina tAttvika vijJAnanI bIjI mukhya mukhya ATha-daza bAbato paNa jANavA jevI che paNa lekha laMbAvavo nathI eTale te bAbato jatI karI che. brahmAMDa apAra, amApa, aphATa ane agAgha rahasyothI bhareluM che jene pUruM jANavAnuM jJAnIo mATe paNa agamya che. ahIMyA phakta jANavA jevI cAra vAto saMkSepamAM jaNAvI. mahA sudi-13, vi. saM. 2047, tA. 28-1-91 --yazodevasUri navI AvRtti aMge saMsthAnuM pUraka nivedana 17-18 jevI nAnI uMmaramAM AvA bRhaspraMthanuM suvistRta ane rocaka citro sAthenuM bhASAMtara karavAnuM je sAhasa munijIe karyuM tenI bhUmikA zuM hatI te ahIM rajU karI che. jaina samAjamAM saMgrahaNI nAmanA ati vikhyAta granthanI racanA bAramI sadInA mahAna AcArya bhagavaMta zrImad caMdrasUrijIe, je sAdhu-sAdhvIo ane gRhastho-saMsArIo AgamazAstronuM adhyayana na karI zake athavA tIvra buddhi na hovAne lIdhe saMkSipta rIte jaina tattvajJAna ane virATa vizvanuM jJAna prApta karavuM hoya to eka ja granthathI sArA pramANamAM karI zake, temaja anekAneka viSayonI mAhitI prApta thAya, evI upakAraka buddhithI AgamamAMthI upayogI viSayone pasaMda karIne, prAkRtabhASAnI navI gAthAo banAvIne A granthanI racanA karI che. A grantha jainasaMghamAM eTalo priya thaI cUkayo hato ke tenuM adhyayana seMkaDo varasothI hajAro vyakti karatI AvI che. e ja kAraNe tenI prato sArI saMkhyAmAM janajJAnabhaMDAromAM maLI Ave che, ane tenI sacitra prato caudamI sadIthI mAMDIne vIsamI sadI sudhInI sArI saMkhyAmAM prApta thAya che. viziSTa prakAranI eTale ke bhAratIya ane irAnIkalAnA mizraNathI navo janma pAmelI citrakalA vaDe racita citrovALo mUrdhanya graMtha jainasamAjamAM prathama kalpasUtra che. tenI suvarNAkSarI, rauNyAkSarI bahumUlya kRtio jena bhaMDAromAM sArI saMkhyAmAM vidyamAna che. AvI ja sacitra prato moTA, mahattvanA jenabhaMDAromAM bIjA krame AvatI hoya to te saMgrahaNInI che, paNa temAM rUpakAmanAM citro bahu ochAM hoya che paNa bIjA viSayonAM ghaNAM hoya che. A AkRtionA aNajANa ajaina lekhako maMtra, taMtra samaje che je khoTuM che. moTAbhAganI pratio madhyamakakSAnA ArTanI hoya che. sonAnA, cAMdInA varakha zAhIthI alaMkRta keTalAMka citrovALI AkarSaka prati amArA pustaka saMgrahamAM che. A saMgrahaNInI bhaMDAromAM mAtra saMkSipta zabdArthavALI prato (TabA) thoDI ghaNI prApya che. paraMtu vistRta bhASAMtaravALI eka paNa prata maLela nathI. A yuganA chellAM 100 varasamAM vistRta bhASAMtaravALuM eka paNa pustaka chapAyuM na hatuM tethI munijIne khUba ja duHkha thayuM ane svaparanA lAbhArthe eka mahAna granthanA anuvAdanuM bhagIratha kArya karavAno mahAna nirNaya karyo. guru Adeza laine anuvAda karyo. A anuvAda kayAre karyo? te samaye temanI keTalI uMmara hatI? kayAre chapAyo ? A badhI ghaTanA romaharSaka ane preraka che tethI tenI jhalaka joie, jethI 16-17 varasanI uMmaramAM temane karelA eka akalpanIya sAhasano paricaya thaze, tenI anumodanA thaze ane yuvAna vAcakone khAsa preraNA maLaze. For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 64 ) munijIe pAlItANAmAM saM. 1986mAM 14 varasanI uMmare saMsArIpaNAmAM prathama saMgrahaNInI 349 gAthA kaMThastha karI, te pachI saMgrahaNI granthanuM adhyayana pU. gurudeva dharmavijayajI mahArAja pAse karyuM. te pachI tenuM bhASAMtara dIkSA grahaNanA prathama varSamAM ja ati saMvata 1987mAM jyAre uMmara mAtra 15 varasanI hatI tyAre mahuvA (saurASTra)mAM zarU karyuM. 1 varasa sudhI thoDuM thoDuM lakhatA rahyA, tyArabAda vihAranA kAraNe be varSa baMdha rahyuM. vaLI pAchuM zarU karyuM ane vi. saM. 1991nA aMtamAM dabhavatI-Dabhoi maMDana paramaprabhAvaka zrI loDhaNapArzvanAtha bhagavAna vagere ISTa devo ane DabhoimAM ja svargavAsI banelA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja tathA pUjya gurudeva, bhagavatIjI mA padmAvatI tathA sarasvatIjI vagerenI kRpA-sahAyathI pUruM karyuM. kaTake kaTake bhASAMtara karatAM 19 varasanI uMmare pUrNa karyuM , lekhakanA samartha vidvAna gurudeva tattvajJa pUjya munizrI dharmavijayajI mahArAje samagra lakhANanuM saMzodhana karyuM ane jarUrI sudhArA karyA. pUjyapravara upAdhyAyajI zrI pratApavijayajI mahArAje paNa siMhAvalokana karI sUcano karyA. pUjya dAdAgurujIe najara nAMkhI, traNeya gurudevoe AzIvadapUrvaka khUba ja prasannatA dazavI. pachI saM. 1993mAM bhAvanagaranA navA ja zarU thaelA suprasiddha "mahodaya' presamAM chApavA mATe dhamatmA zrI gulAbacaMdabhAine presakopI ApI. mudraNa kArya tIvra gatie zarU thayuM. pUpho munijI ane baMne gurumahArAjo paNa jotA hatA. kilaSTa mudraNa hovA chatAM paNa prese A kAryane potAnuM ja mAnIne khUba ja laganIthI A daLadAra graMtha saM. 1995mAM pUro chApI Apyo. pachI uttama bAInDIMga, suMdara geTaapa, zreSTha kAgaLo vagerethI savAMgasuMdara 800 pAnAMno prastuta grantha tIrthakSetra pAlItANAmAM caMpAnivAsa dharmazALAmAM rahelA pUjya gurudevonA netRtvamAM sAnanda prakAzita thayo. te vakhate udghATana samAraMbha karavAnI khAsa prathA na hatI. A grantha munijIne vaividhyano zokha eTale lejhara pepara, cAra raMganA. ArTa pepara, enTika vagere pepara upara paNa chApyo hato. vividha kAgaLonI nakalo Aje paNa vidyamAna che. jyAre sAhityamaMdiramAM A grantha prakAzita thayo tyAre anuvAdaka munijInI uMmara mAtra 22 varSanI ja hatI. A bhASAMtaramAM bhUgoLa, khagoLa ane caudarAjanA sthAnavartI eka kalarathI mAMDI cAra kalaranAM 64 citro hatAM. A citro paNa munijIe khuda potAnA hAthe karelAM che. ATalI nAnI uMmaramAM bhUgoLa, khagoLa vagere viSayone lagatAM citronI kalpanA sAkAra karavI, hAthathI cItaravAM e khUba ja muzkela kArya hatuM chatAM teozrIe te kArya pAra pADyuM. te pachI bIjI AvRtti mATe DabhoinA kuzaLa citrakAra zrI ramaNika zAha pAse navAM citro taiyAra karAvyAM. munijIne citrakalAno rasa kharo paNa skUlamAM bhaNatA tyAre to citrakAmamAM piriyaDa bharatA ja na hatA paNa gatajanmano saMskAra eTale svayaM sUjhathI citronuM kAma pAra pADeluM hatuM. A citromAM je kalaracitro che te raMgIna pensilathI banAvyAM hatAM paNa raMgathI nahi. te vakhate bajAramAM raMgo maLavAnI anukULatA ochI hatI. 12 varasanI uMmarathI ja vaNazIkhyA gatajanmanA kalAnA thoDA saMskAra svAbhAvika hatA ane citronakazAo banAvavAmAM kuzaLa kalArasika potAnA vidvAna gurudeva vagereno pUro sAtha sahakAra hato. e kAraNe potAnI sUjha-bUjha AvaData anusAra citro paNa banAvyAM. jenasamAjanA itihAsamAM prathamavAra AvAM citro banyAM ema kahIe to khoTuM nathI. 15 thI 19 varasa sudhInI nAnI uMmaramAM 349 gAthAvALA mahAna suprasiddha granthanuM bhASAMtara, abhUtapUrva 70 citro, aneka vastro tathA pAMca prakAre mudraNa temaja tattvajJAnanA gaNitAnuyogapradhAna viSayanuM nAnI uMmare bahu ja alpa samayamAM durbaLa zarIra chatAM utkaTa parizrama karIne bhASAMtara karavuM e eka sAdhAraNa bAbata nathI. paraMtu gatajanmanI jJAnasAdhanA, zAsanadeva ane gurukRpAthI maLela vicakSaNa-viziSTa buddhivaibhava, savAMgI sUjhathI atiparizramasAdhya, bhavya kArya pUrNa thayuM , nahIMtara durbaLa For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) munijI AvuM kArya kevI rIte karI zakate ? bhASAMtara karavA mATe munijIne 1990nI sAlamAM 100 thI adhika ajainajaina granthonuM avalokana karavuM paDayuM hatuM. granthanuM saMdara ane AkarSaka madraNa, zreSTha kAgaLa ane saraLa tathA saMskArI gujarAtI bhASA, vividha padArtho viSayonuM vistRta vivecana tathA hajAro varasamAM pahelIvAra banelAM raMga-beraMgI citro vagere joine jaina samAjanA AcAryo, vidvAna munivaro, pU. sAdhu-sAdhvIo ane vidvAna gRhastho sahu koi ATalI nAnI uMmaranA munijInuM AzcaryakAraka sAhasa joine tyAre bhAre mugdha thayA hatA. munijI upara prazaMsAnAM puSpo veyAM hatAM ane munijI upara abhinaMdananI bhAre vaSa thai hatI. vi. saM. 1999mAM pa. pU AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI ma. pAlItANA padhArelA, teo sAhityamaMdiramAM utaryA hatA ane pU. gurudevo-pU. A. zrI vijaya mohanasUrIzvarajI ma. sA. saparivAra paNa pAlItANA sAhityamaMdiramAM birAjamAna hatA. pU. AgamaprabhAkarazrI saMgrahaNInuM pustaka bahAra paDyA pachI bahu sArI rIte avalokana karI gaelA, emane A pustaka AMkhamAM khUba vasI gaeluM. lekhaka yazovijayajI mahArAja paNa potAnA gurudevo sAthe sAhityamaMdiramAM birAjamAna hatA. teozrInI AgaLa AgamaprabhAkarazrIjIe saMgrahaNI graMthanI ghaNI prazaMsA karI. bAhya ane abhyattara baMne daSTie ghaNo UMco abhiprAya Apyo. eka vakhate pU. puNyavijayajI mahArAje sAhityamaMdiramAM birAjatA potAnA AjJAvartI tathA paricita sAdhu-sAdhvIone varasItapanAM pAraNAM prasaMge koI sAruM pustaka bheTa ApavAnI icchA thaI tyAre temaNe kahyuM ke-pustako to ghaNI jAtanAM che paNa 'lenArane lAge ke amane koI umadA bheTa maLI che' evuM jo IcchatA hoya to yazovijayajInA saMgrahaNInuM pustaka bheTa Apo. A pustaka badhI rIte uttama che. saha saMmata thayA ane sAhityamaMdira pAsethI 100 pustako kharIdI tapasvI sAdhu-sAdhvIone bheTa ApyA. bhAvanagaranA suprasiddha vidvAna kuMvarajIbhAI jeo varasothI sAdhu-sAdhvIone bhaNAvatA hatA. teoe lakhyuM hatuM ke "40 varasathI je zaMkAonuM samAdhAna mane nahotuM thatuM te munijInA bhASAMtarathI thayuM.' A pramANe lakhIne ghaNA dhanyavAda ApyA hatA. bhAvanagarathI khAsa pAlItANA AvI munijIne zAbAzI ApI ane karmagrantha vagerenuM bhASAMtara AvI ja rIte karI dezo to moTo upakAra thaze vagere bhAvanA vyakta karI hatI. 8-10 dainika-sAptAhika patroe paNa grantha viSe vistRta abhiprAya chApIne atizaya prazaMsA karI hatI. A abhiprAyo A pustakanA prAraMbhanA bhAgamAM chApyA che. bIjI AvRttimAM gAthAnA ane bhASAMtaranA vizeSa' zabdono zabdakoSa pAThyapustaka hovAnA kAraNe tathA anya kAraNosara Apyo nathI. vaLI vaidika (hindu), bauddha ane dezanA anya dharmagranthomAM ane paradezanA darzanakAronI bhUgoLa, khagoLa aMge zuM mAnyatAo che te vAcakone vividha jANakArI maLe e mATe 30 pAnAMnuM meTara taiyAra karyuM hatuM paNa granthanuM kada vadhI gayuM hovAthI te viSaya ahIM Apyo nathI. vihAramAM sAdhu-sAdhvIjIo saMgrahaNInuM punarAvartana karI zake ane ochA samayamAM vaizvika (traNeya lokanA) padArthonuM jJAna saraLatAthI thAya te mATe prathamavRttimAM mAtra gAthArtha sAthenI badhI gAthAo ApI hatI ane e vakhate tenI chApelI nAnakaDI pustikA khUba ja lokapriya banI hatI paraMtu bIjI AvRttimAM gAthA sAthe gAthArtha ApavAmAM Avyo na hato. * caitanyanI zakti kevI che teno kaMIka svAda mANI zakAya mATe nIcenuM udAharaNa ApyuM che ? vaijJAniko vijJAnanI AMkhathI eTale yAtrika AMkhothI vadhumAM vadhu teo so abaja mAilo sudhI dUranuM joI zakavA kadAca samartha thaI zake paraMtu jainadharmamAM ekarAja pramANa kahyuM che. te teTalA dUra rahelA For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 66 ] AkAzane jovA mATe kayAreya samartha nahIM thai zake. kAraNa e che ke ekarAja e asaMkhya evA abajo mAila pramANanuM che. caudarAja pramANa ane lokaprasiddha bhASAmAM brahmAMDa eTale ke dRzya-adRzya akhilavizvanI khUbI to juo, AvA cauda2Ajaloka pramANa AkAzane taLiyethI Toca sudhI pahoMcI javuM hoya to arthAt mokSe pahoMcavuM hoya to eka zakti evI che ke je AMkhanA eka palakArAnA asaMkhyAtamAnA ekabhAgamAM pahoMcI jAya che. A zakti kaI ? A zakti bIjI koi nathI paNa AtmAnI potAnI caitanyazakti ja. jo ke AtmA taLiyAthI laine sAtarAja sudhInA kSetramAMthI mokSa mATe prayANa karavAno arthAt gati karavAno adhikArI che. kemake mokSa manuSyalokamAMthI ane temAMya manuSyalokanI atimaryAdita jagyAmAMthI ja jai zake che paNa eTalAya manuSyalokathI sAtarAja mokSa dUra che. jIva saMsArano pUrNa anta jayAre kare che tyAre chellI kSaNe kAyamane mATe sthUla ane sUkSma baMne zarIrano saMbaMdha choDI de che. jyAre te azarIrI bane che e ja kSaNe te asaMkhya koTAnukoTI mAilo sudhI eTale eka sekanDanA aneka abajonA ekabhAganA samayamAM mokSe pahoMcI jAya che. ATalI gahana akalpanIya, adbhuta, kayAMya jANavA-vAMcavA na maLe tevI vAta tIrthaMkaronA kevaLajJAne ApaNane jaNAvI che, sarvajJathI ja dRSTa vAta asarvajJo kadI jANI zake nahi eTale A vAta dharatI uparanA koi grantha ke pustakamAM tamane nahIM maLe, e phakta sarvajJopadiSTa jaina AgamAdi zAstromAM ja maLaze. A anAdikALanA mohamAyAmAM paDelo AtmA bAhya dRSTinA AviSkAro ane camatkAro joine mugdha banI jAya te svAbhAvika che paNa sahu koi AtmAnI anaMta-agAdha zaktine jANe, samaje ane aMtima bhavamAM teno sAkSAtkAra karavA zIghra bhAgyazALI bane e ja eka zubhakAmanA ! * jANavA jevI eka agatyanI vAta * manuSyanA zarIrathI eka anya zarIranI vAta A saMgrahaNIno graMtha aneka viSayonI khANa jevo che eTale teno abhyAsa karyA pachI, vAMcana karyA pachI vAcakonA manamAM aneka prazno uThe che. ahIM atyAre buddhimAna vAcako mATe eka nAnakaDo vicAra rajU karyo che. vizvamAM ghaNAM dharmo, ghaNAM samAjo ane ghaNI vyaktio evI paNa che ke je pratyakSa dekhAtI vastumAM ja vizvAsa kare che. jemake-manuSyo, pazu-pakSIo, prANIo ane jaMtuo. e badhAM najare dekhAya che tethI teno te sahasA svIkAra kare che paNa devo ane pAtAlamAM rahelAM nArako dekhAtA nathI tethI tenA upara vizvAsa karatAM nathI. jainoe akhila brahmAMDamAM cAra gatinuM astitva svIkAryuM che. 1. manuSyagati 2. tiryaMcagati (pazu-pakSI-prANIo vagere) 3. devagati (svarga vagere) ane 4. narakagati. ahIM ati saMkSepamAM vaijJAniko, buddhimAno mATe eka navA zarIranA astitva tarapha dhyAna dorUM chuM. A vizvamAM arthAt akhila brahmAMDamAM upara-nIce ke cAreya bAju vizva jAtajAtanAM pudgala paramANuothI bharAI gayuM che, chavAI gayuM che temAM audArika ane vaikriya pudgalo A baMne pudgalonuM sthAna dekhItI rIte ghaNuM moTuM che. For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNe devo ane nArako mATe thoDuM jANavA jevuM che. manuSya ane tiryaMca gati sivAyanI be gati kayAM che ema prazna thAya to jaina zAstro kahe che ke devanI duniyA vizALa che. upara AkAza ane nIce dharatI ema be ThekANe che, ane nArako phakta pAtAlamAM dharatImAM ja che. manuSya ane pazu-pakSI vagerenAM zarIro audArika prakAranAM che, eTale e jAtanAM pagalomAMthI niSpanna thAya che. jyAre devonAM zarIra vizvamAM vartatA jainadharmanI paribhASAmAM vaikriya vargaNA nAmanAM yugalothI banelAM hoya che. nArakonAM zarIra ApaNane jovA maLe tema nathI kAraNake nArako pAtAlamAM tenI dharatI upara janma le che ane seMkaDo hajAro varSanAM AyuSyo pUrNa karIne mare che. e pramANe devonAM zarIro paNa ApaNe joI zakatAM nathI, viziSTa prakAranuM jJAna prApta thAya te jIvo devone joI zake che. ApaNe tyAM jevA manuSyanA AkAra hoya che tevA AkAre devone cItaravAmAM Ave che. A prathA hajAro varasothI cAlI Ave che. vaijJAnikone vaikriya zarIrano khyAla Avyo nathI. vaikriya zarIra viSe jANavA maLyuM haze paNa zarIrane pratyakSa joyA sivAya vizeSa zuM kahI zake ? vaikriya zarIranuM svarUpa kevuM che? manuSyanA zarIrathI kevI rIte juduM paDe che teno kazo khyAla temane nathI. zAstromAM ane A bRhat saMgrahaNInI gAthA 181 thI 191no artha vAMcatA jaNAze ke manuSyone je sAta dhAtuo hoya che te devone hotI nathI. manuSyonAM zarIramAM rasa, rUdhira, mAMsa, meda (carabI), asthi (hADakA), majjA, zuka (vIya), tathA nakha, vALa hoya che, te devonAM zarIramAM hotAM nathI. ema chatAM zAstramAM devone zarIranI AkRtithI ati suMdara, prakAzamAna, sugaMdhI zvAsozvAsavALAM ane prasveda-parasevA vagerethI rahita varNavyAM che. sAta dhAtuono abhAva hovAthI devone kyAreya mAMdagI hotI nathI. koIpaNa jAtanAM dardo thatAM nathI. devone manuSyonI jema kavalathI-koLiyAthI AhAra karavAno hoto nathI eTale temane rasoI mATe agninI jarUra paDatI nathI. chatAM te vaikriya zarIrI devo seMkaDo varasonAM AyuSyavALA nahIM paNa lAkho-karoDo-abajo varasanAM AyuSyavALAM hoya che. je kAMI icchA thAya te mananA vicArothI pUrNa thaI jAya che. A lakhIne jaNAvavA e mAMguM chuM ke vaijJAnikone vaikriya zarIra upara pUro abhyAsa karavA mATe kyAreya taka maLavAnI nathI. uparokta lekha lakhavAnuM kAraNa A akhila brahmAMDamAM ApaNAM zarIrathI bhinna rIte vaikriya nAmanuM zarIra che, e jAheprajAnuM lakSya kheMcavAnuM che. amane potAne paNa kayAMyathI yathArtha hakIkata jANavA maLI nathI eTale vaikriya zarIra aMge vizeSa zuM lakhI zakAya? saMgrahaNIgranthanA viSaya uparathI abhyAsI vAcakonA manamAM aneka prazno che te svAbhAvika che. keTalAMka prazno UbhA karIne tenAM uttaro ApavAno vicAra mAro hato paraMtu tabIyatanI viSama paristhitimAM have te zakya nathI. abhyAsI pAse jaIne zaMkAnuM samAdhAna karI zakAze. le. yazodevasUri saM. 2047, jaina sAhityamaMdira, pAlItANA bhUgoLa-khagoLamAM khAsa viziSTa rasa dharAvatA vAcakone! ahIM dIrgha prastAvanA pUrI karI ane have vaijJAnika dRSTie bhUgoLa-khagoLanI zuM paristhiti che ane jaina bhUgoLa-khagoLanI zuM paristhiti che, te mATe khAsa vAMcavA-jANavA jevA jarUrI lekho ahIM chApyA che te juo. For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 68 ] trIjI AvRtti aMge kaMIka paramapUjya AcArya zrI vijaya yazodevasUrijI mahArAje dIkSA grahaNa karyA bAda 18 varSanI nAnI ummare bRhat saMgrahaNI granthano vistArathI anuvAda karyo hato. te granthano pracAra caturvidha saMghamAM sAro thavA pAmyo ane tenI bIjI AvRttinuM prakAzana vi. saM. 2049mAM thayuM ane vi. saM. 2053nA prAraMbhamAM pUrNa thai. A pAThayapustaka hovAthI tenI mAMga cAlu ja che ane bhAvimAM paNa rahevAnI ane tyAre na maLe to zuM? mATe jainasaMghanA abhyAsIonA hitamAM pUjyazrInI preraNAthI bhAre kharce eka puNyavAna jJAnapremI AtmAnA sahakArathI trIjI AvRtti ophaseTa paddhatie prakAzita thaI rahI che. chellA be varSamAM tenI mAMga paNa sArA pramANamAM cAlu che paNa trIjI AvRttinI saMkhyA maryAdita che. ophaseTa padhdhatimAM kampojha, TAIpa, kAgaLa, chApakAma vagerenuM AkarSaNa suMdara hovAthI abhyAsIone A AvRttinuM prakAzana saMtoSakAraka ane game tevuM banyuM che. trIjI AvRttinuM chApakAma zarU thatA pahelAM nAdurasta tabiyatanA kAraNe muMbaI--vAlakezvara birAjamAna parama pUjya yugadaSTA AcAryazrI vijaya yazodevasUrIzvarajI mahArAjanA zubhAzIvada prApta thatAM A kAryano prAraMbha karyo ane teozrInuM satata mArgadarzana maLatuM rahyuM. jethI A prakAzana AkarSaka ane suMdara thavA pAmyuM che. A pustakanI trIjI AvRttimAM pU. paM. munizrI vAcaspativijayajI ma., pU. munizrI jayabhadravijayajI tathA A pustakanA prako jovA vagerenI tamAma javAbadArI saMbhALI rahelA pU sAdhvIjI zrI punitayazAzrIjI ane temanA gurUNIjI pU. sAdhvIjI zrI puSpayazAzrIjIne paNa khUba dhanyavAda ghaTe che. A pustakanuM chApakAma karI ApanAra dharmAtmA zrI jJAnacaMdajInA suputra zrI nIraja tathA nilaya tathA pAlItANAthI sonagaDha dararoja prapho lAvavA-laI javAnuM kArya karanAra dhamatmiA zrI rohitabhAI temaja aneka rIte sahakAra ApanArA mahAnubhAvono paNa AbhAra mAnIe chIe. have AvuM kharcALa prakAzana bhAvimAM thavuM duzakya banaze ema lAgavAthI bhAvi vidyArthIonA hitane lakSyamAM rAkhIne trIjI AvRttinuM prakAzana karyuM che. --prakAzako For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 69 ) pa. pU. sAhityasamrATa, sAhityakalAratna, rASTrasaMta dharma-saMskRti ane kalAnA saMvardhaka, jIvanakalAdhara, samartha samAjasevI, A saMgrahaNI granthanA bhASAMtarakAra, sAdhuvara AcArya zrI vijaya yazodevasUrIzvarajI ma. sA. nI saMkSipta yazogAthA gujarAtanI ratnabhUmie pratyeka kSetramAM evI mahAna vibhUtio janmAvI che ke jemaNe potAnAM kAryakSetre vizvanA takhtA sudhI vistAyAM hoya, jemanAM kIrtikaLazo yAvacaMdra divAkarI jhaLahaLI rahyAM hoya, jemanI siddhio sthaLakALathI paNa amara banI gaI hoya evA dharmazUra ane karmacUra mahAmanAothI gurjarImAtAnuM kIrtimaMdira zobhI rahyuM che, evA gauravavaMtA kIrtimaMdirano eka suvarNa kaLaza che pUjyapAda AcArya zrI vijaya yazodavasUrIzvarajI mahArAja. A mahAna vibhUti mAtra jaina zAsananA itihAsamAM ja nahIM paraMtu gujarAtanA gauravavaMtA itihAsamAM noMdhapAtra sImA cihuna che. e mahAna tyAgI, jJAnI, saMta, tapasvI ane prabhAvaka sAdhu che temaja sAhitya ane kalAnA prakhara ane parama upAsaka paNa che. pUjayazrInuM bahuvidha kSetromAM amUlya ane avismaraNIya pradAna che ane e teozrInI bhavya yazagAthA samAna che. temano janma aitihAsika nagarI dabhavitI (DabhoI)mAM vi. saM. 1972nA poSa sudi bIjanA tA. 7-1-1916nA divase thayo hato. pitAnuM nAma nAthAlAla vIracaMda ane mAtAnuM nAma rAdhikAbAI hatuM. temanuM saMsArI nAma jIvaNalAla hatuM. teo jJAtie vIzA zrImALI hatA. jIvaNalAle janma pahelAM ja pitAnI zILI chAyA gumAvI ane pAMca varSanI ummare mAtAno vAtsalya bhaya khoLo gumAvyo. temano uchera moTAbhAI nagInabhAIe karyo. pAMca varSanI vaye dhArmika pAThazALAmAM abhyAsa zarU karyo. nava-daza varSanI vaye dharmazikSaNa. uparAMta saMgIta kalAmAM paNa vizeSa abhirUci janmavAthI saMgItazALAmAM paNa javA lAgyA. bhArataratna phayAjakhAnanA bhANeja zrI gulAma rasulakhAM pAse saMgItano abhyAsa karyo. hAramoniyama, phIDala, sitAra, sAraMgI, baMsarI, tabalAM vagere vAdyo ane cAlIsathI vadhu rAga-rAgiNIo noTezana sAthe bAra varasanI nAnI uMmaramAM zIkhIne saMgItakaLAmAM vizArada banyA. saMgItanI parIkSAo paNa pasAra karI. upAdhyAya zrI sakalacaMdrajI mahArAja kRta sattarabhedI pUjAo saMgItanI uccakakSAnI kilaSTa 35 rAga-rAgiNIomAM avatArIne zIkhI lIdhI. suMdara ane madhura kaMTha to izvaradatta hato ja, emAM zAstrIyatAno umero thatAM jIvaNabhAI dhArmika utsavomAM ati priya banI gayA. temane nRtyakalA pratye paNa ghaNuM AkarSaNa hatuM. TUMka samayamAM emAM paNa kuzaLatA prApta karI hatI ane jana samudAyamAM tenuM pradarzana karI lokone maMtramugdha karyA hatA. jIvaNalAlamAM dharma ane kalAnA vizeSa abhyAsathI uttama saMskArono Avibhavi thayo hato. emAM jJAnI ane tapasvI sAdhuono samAgama thavA lAgyo. saM. 1984mAM pU. A. zrI vijaya mohanasUrIzvarajI mahArAja, pU. upAdhyAya zrI pratApavijayajI mahArAja, munivarya zrI dharmavijayajI mahArAja vagere sAdhu samudAyanuM DabhoimAM cAtumasa hatuM. teozrInA samAgamamAM jIvaNalAlane vairAgyanI bhAvanA jAgI. saM. 1985nA poSa mAsamAM pU. gurudevo vihAra karIne vaDodarA padhAryA. te vakhate pAMca mahinAmAM sattara vakhata jIvaNalAla DabhoIthI vaDodarA AvyA. moTAbhAInI saMmati maLe tema na hatI. aMte gurudevo vaDodarAthI chANI pahoMcyA, tyAre jIvaNalAla khAnagI rIte chANI pahoMcyA, ane aSADha sudI 10nA divase thoDA mANasonI upasthitimAM dIkSA aMgIkAra karI. te samaye temanuM nAma munizrI jinendravijayajI rAkhavAmAM AvyuM hatuM. Dabhoi A vAtanI For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 0 ] jANa thatAM mAmalo korTamAM pahoMcyo. bAra varSanA bALakane vAlInI saMmati vinA dIkSA ApavI e guno che ema pheMsalo Avyo ane munirAjane moTAbhAI nagInabhAIne havAle karavAmAM AvyA. paraMtu jIvaNalAlanI bhAvanAmAM jarAya oTa AvI nahIM. cha mahinA ghera rahIne vaLI bhAgyA. pU. gurudevane khaMbhAtamAM maLyA. tyAMthI gurudeva sAthe vihAra karIne pAlItANA AvyA ane saMsArIpaNAmAM gurudeva sAthe raNazI devarAjanI. dharmazALAmAM comAsuM rahyA. pU. gurudeva pAse dhArmika abhyAsa zarU karyo. traNa divasamAM 350 gAthAnuM paphakhIsUtra kaMThastha karyuM. daza divasamAM moTI saMgrahaNInI 348 gAthA kaMThastha karI. haju dIkSA mATe anukULatA maLatI na hatI. anta saM. 1987nA vaizAkha sudi trIja akSayatRtIyAnA maMgala divase zatruMjaya girirAja upara dAdAnA darzana karI, rohIzALe utarI ghoDAgADI dvArA kadambagiri pahoMcyA. gurudeva zrI dharmavijayajI mahArAja paNa kadambagiri pahoMcyA. tIrthanI taLeTImAM vAva pAse Aju bAjunA gAmanA AgevAna zrAvakonI hAjarImAM munizrI dharma vijayajI mahArAje baMne vaDIla gurudevonA AzIrvAda sAthe jIvaNabhAine bhAgavatI dIkSA ApI ane pU. A. zrI vijaya mohanasUrIzvarajI mahArAjanA paTTaziSya upAdhyAya zrI pratApavijayajI mahArAjanA ziSya munizrI dharma vijayajI mahArAjanA ziSya munizrI yazovijayajI nAme jAhera karyA. Ama teozrIne bIjI vAra dIkSA levI paDI paNa paMdara varSanI kumaLI vaye bIjI vAra dIkSA levA sudhInA aDaga nizcayano aMte vijaya thayo e noMdhapAtra ghaTanA che. dIkSA grahaNa karIne pUjyazrI pU. gurudevanI nizrAmAM zAstrAbhyAsa ane kriyAomAM nipuNatA prApta karavA lAgyA. prakaraNa grantho, Agama, vyAkaraNa, nyAya, sAhitya Adi sarva kSetromAM apUrva saMprApti karIne vidvAna tarIke paMkAvA lAgyA. avirAma ane avirata puruSArtha vijayazrIne varAve che. munizrI yazovijayajImAM apUrva pratibhA to hatI ja, emAM apratima sAdhanA-ArAdhanAno umero thayo. pariNAme pUjayazrImAM sarjanAtmaka ane ciMtanAtmaka zaktio vikasavA mAMDI. thoDA samayamAM ja sAhityakSetre kumakuma pagalIo pADI dIdhI. saMgrahaNIsUtra jevA suprasiddha mahAna ane daLadAra granthano anuvAda ApIne potAnI vidvattAno purAvo Apyo. dIkSA lIdhI tenA trIjA varase yuvAnonA AgrahathI verAvaLamAM jAhera vyAkhyAna karyuM hatuM ane te vyAkhyAna mudrita karIne bhAratabharamAM mokalavAmAM AvyuM hatuM je khUba Adarane pAtra thayuM hatuM. AgaLa jatAM pUjyazrI jaina sAhitya uparAMta zilpa, jyotiSa. sthApatya, itihAsa, maMtra zAstra, yoga AdinA utkRSTa abhyAsI banyA. teozrInI vidvattA sarvatomukhI banI rahI ane aneka jaina-jainetara vidvAno, kalAkAro, kAryakartAo, rAjakAraNIomAM AdaraNIya ane AkarSaNanuM kendra banI gayA. dIkSA lIdhA pachI sAta varSe eTale ke mAtra bAvIsa varSanI ummare teozrInI vidvattAthI prabhAvita thai pAlItANAnA ThAkora sAheba zrI bahAdurasiMhajI tathA dIvAna zrI mAnasiMhajIe pUjyazrIne havAmahelamAM pagalAM karavA nimaMtryA hatA. tyArapachI saM. 1994mAM rAjakoTanA cAturmAsa daramiyAna goMDala yuvarAja, bIlakhA nareza, jetapura-sAyalAnA rAjavI, thANAdevaLInA darabAra, rAjakoTa nareza vIrAvALA vageree pU. munijInA darzana karI, vAtacIta karI vAsakSepa lIdho hato. goMDalanA mahArAjA sara bhagavatasiMhajIe potAnI koza-kacerInuM nirIkSaNa karavA nimaMtraNa ApyuM hatuM. kozanI vyApaka pravRttimAM jainadharma viSenI mAhitI umeravAnI vinaMtI karatA. 'bhAgavata-gomaMDaLa' mATe munizrIe lakhelA 800 pAnAM ane citarelAM 60 citro tAtkAlika upalabdha karI ApyAM hatAM. A samaye munizrInI vaya mAtra bAvIsa varSanI hatI. tyArapachI vaDodarA nareza zrI pratApasiMharAva gAyakavADanA For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 71 ) mahArANI zAntAbAI parivAra sAthe koThIpoLamAM naMdIzvaradvIpanI racanAnA darzanArthe AvyA hatA ane munizrInA. darzana karI AzIrvAda lIdhA hatA. vaDodarAnuM rAjakuTuMba jainamaMdiramAM padhAyanio A pahelo prasaMga hato. che AzIrvAda mATe padhArela mahAnubhAvo che rAjAzAhI pachI lokazAhI AvI, azubha karmanA udaye svAcya nAnI uMmmarathI ja asvastha rahetuM hovAthI munizrInuM vihAra kSetra gujarAta-mahArASTra pUratuM sImita rahyuM. te daramiyAna aneka rAjakIya netAo pUjayazrInA darzane AvI gayA che. bhUtapUrva rASTrapati zrI vI. vI. gIrI, bhUtapUrva vaDApradhAno zrI morArajIbhAI desAi, zrI gulajhArIlAla naMdA, zrI vI. pI. siMgha, zrI caMdrazekhara, gujarAtanA bhUtapUrva rAjyapAla zrI Ara. ke. trivedI, gujarAtanA bhUtapUrva maMtrIo sarvazrI bAbubhAI jazabhAI paTela, zrI hitendra desAI, zrI chabIladAsa mahetA. zrI cImanabhAI paTela, zrI mAdhavasiMha solaMkI, temaja zrI naraharI amIna. zrI dalasakhabhAI godhANI. zrI zazIkAMta lAkhANI, zrI popaTalAla vyAsa, zrI zaktisiMha gohila, zrI ratubhAi adANI, zrI rasIkabhAI parIkha, zrI navalabhAI zAha, zrI jasavaMta mahetA, zrI kAMtilAla dhIyA, zrI vijayakumAra trivedI, zrI makaraMda desAI, zrI dalasukhabhAI paTela temaja mahArASTranA bhUtapUrva rAjayapAla zrI prakAzajI, bhUtapUrva mukhya pradhAna zrI yazavaMtarAva cauhANa, zrI zaMkararAva cauhANa, zrI vAnakheDe, zrI kannavaram. zrI madhukara desAi, esa ke pATIla, madhya pradezanA mukhyamaMtrIzrI suMdaralAla paTavA, temaja sarojInI mahiSI, suzIlAbena nAyara, vijayasiMhajI nAhara temaja hAlanA mahArASTranA mukhyapradhAna ane zivasenAnA AgevAna zrI manohara joSI paNa temanA rAjakIya kSetre maMDANa thayA tyAre AjathI 20 varSa pahelAM pUjyazrInA darzanArthe padhArela hatA. A uparAMta aneka anya rAjakIya puruSo pUjyazrInA darzana tathA AzIrvAda mATe padhArela ane dharma tathA rASTranI carcAo karI hatI. vaLI mUrtipUjaka saMpradAyanA keTalAka AcAryo tathA munivaryo paNa pUjayazrI pratye sAro AdarabhAva dharAve che. bhUtakALamAM pU. zAsanasamrATa zrI vijaya nemisurIzvarajI mahArAja tathA Agamo sAgarAnaMdasUrIzvarajI mahArAjanuM sAMnidhya to pUjayazrIe ghaNo samaya bhogavyuM hatuM. AgamamaMdiranA AyojanamAM pUjayazrI nikaTanA mArgadarzaka rahyA hatA. pU. zAsanasamrATanA ziSya samudAyamAM paNa pUjyazrInuM AdarabharyuM sthAna hatuM. muni yazovijayajImAM saMghabhAvanA. udAttatA, AtmIyatA, madhuratA ane vizALatA apUrva che, tethI sarva AcAryo ane sAdhu mahArAjo pUjyazrIne premathI ane nikhAlasatAthI maLe che. pU. A. zrI vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAja, sva. pU. A. zrI labdhisUrIzvarajI ma. sA., pU. A. zrI devendrasAgarasUrIzvarajI ma. sA., pU. A. zrI vallabhasUrIzvarajI ma. sA., AgamaprabhAkara zrI puNyavijayajI mahArAja, pU. A. zrI bhadrakarasUrIzvarajI ma., A. zrI rAmacaMdrasUrIzvarajI DahelAvAlA, pU. A. zrI merUprabhasUrIzvarajI, pU. A. zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI, munipravara zrI jaMbuvijayajI mahArAja uparAMta sthAnakavAsI saMpradAyanA vidvAna AcArya zrI AnaMdaRSijI, zrI puSkaramunijI, zrI devendramunijI, terApaMthI saMpradAyanA pradhAna AcAryazrI tulasIjI, zrI nathamalajI, zrI rAkezamunijI temaja acalagaccha, pAyacaMdagaccha, tristutikagacchanA AcAryo-padastho Adi pUjyazrInA saMparkamAM AvI teozrI pratye AdarabhAva rAkhe che. khyAtanAma AcArya zrI suzIlamunijI varasothI pUjyazrI pratye hArdika anurAga dharAve che. prakhara vakatA zrI citrabhAnujI paNa pUjyazrIne maLatA rahyA che. pUjyazrIe jainetara samAjamAM paNa khUba ja cAhanA prApta karela che, aneka dhArmika sAmAjIka agraNIo paikI hindu dharmanA prathama paMktinA vidvAna saMnyAsI zrI akhaMDAnaMda sarasvatIjI tathA suprasiddha zrI dIkSitajI mahArAja, zrI morArI bApu, temaja dezabharanA aneka rAjyonI yunivarsiTInA cAnsalesaro, dAdA bhagavAna, AcArya For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( ra ) rajanIzajI temaja atyaMta nikaTatA ane AtmIyatAne varelA tAMtrikavarya zrI caMdrAsvAmI, zrI mahAmaMDaLezvara temaja aneka nAmI anAmI dhamatmiAo sAthe carcA-vicAraNA ane mulAkAta thayela che. sAkSaromAM kAkA sAheba kAlelakara, ramaNalAla va. desAi, jayabhikhkha, manubhAI paMcolI, bhogIlAla sAMDesarA, mohanalAla dhAmI, agaracaMdajI nAhaTA, bhaMvaralAlajI nAhaTA, DaoN. ramaNalAla sI. zAha vagere aneka mahAnubhAvoe pUjyazrI sAthe bhinna bhinna viSaye carcA-vicAraNA karI che. e ja rIte jaina samAjanA vividha phirakAnA AgevAno zeTha zrI kasturabhAi lAlabhAi, zrI zAhu zAMtiprasAdajI, zAhu zreyAMsaprasAdajI, cImanabhAi cakubhAI, khImacaMdabhAI vorA, durlabhajI khetANI, ratibhAI caMderIyA (laMDana sthita), zreNikabhAI, dIpacaMdabhAi gArDa. zrI harakhacaMdajI nAhaTA vagere avaranavara maLIne zAsana kAyamAM mArgadarzana prApta karatAM rahyAM hatA ane kare che. pUjyazrI saMgIta, nRtya, zilpa, sAhitya Adi kaLAomAM UMDI sUjha dharAve che tethI aneka kalAkAro pUjyazrInA saMparkamAM AvatA rahe che, ane mArgadarzana temaja AzIvadi prApta karatA rahe che. evA ma kalyANajI ANaMdajI, mahendra kapura, mannADe, mukeza, puruSottama upAdhyAya, devendravijaya paMDita, zAMtilAla zAha, avinAza vyAsa, mAstara vasaMta, pinAkIna zAha, vANI jayarAma, kaumudI munazI, haMsA dave, kamalezakumArI, manubhAI gaDhavI, kailAsa paMDita, manahara udhAsa, paMkaja udhAsa Adi gaNAvI zakAya. "jaina saMskRti kalAkendra taraphathI dhArmika gIta-saMgItanI rekorDajha taiyAra karavAmAM A samAgamo thayA che. prasiddha gAyaka ane gItakAra pradIpajI, zoka-sAmrAjJI mInAkumArI ane padmazrI naragIsa Adie pUjyazrInI mulAkAto laine AnaMda vyakta karyo che. zilpa ane sthApatyakalAnA jJAtAo paNa pUjyazrInA saMparkamAM rahyA che. prabhAzaMkarabhAI, narmadAzaMka amRtabhAi, naMdalAlabhAI vagere pUjyazrI sAthe sAro paricaya dharAve che. agrahayuti ane janasaMparka : vizALa jana saMparkane pariNAme pUjyazrI aneka mahotsavo sahelAithI ujavI zakayA che. aneka mahAna kAryo saraLatAthI sAdhI zakayA che. aSTagrahayuti vakhate muMbaI mahAnagaramAM vizvazAMti jaina ArAdhanA satrano daza divasano bhavya samAroha thayo. e vakhate nIkaLelA varaghoDAmAM eka lAkha lokoe bhAga lIdho hato. AkhA muMbaI zahera para maMtrita jaLanI varSA helIkopTara vaDe karavAmAM AvI hatI. rASTranI sevAnuM advitIya kArya : rUA. 17 lAkhanuM sonuM rASTrane arpaNa : rASTrane suvarNa puruM pADavAnI hAkala paDatAM, pUjyazrInA Ayojanane lIdhe traNa divasamAM 17 lAkhanuM sonuM ekaThuM thayuM hatuM ane gRhapradhAna zrI gulajhArIlAla naMdAne AjhAda medAnamAM lAkho mANasonI medanI vacce arpaNa karAyuM hatuM. eka jaina sAdhu mATe rASTrIya bhAvanAthI prerita A pagaluM itihAsanI abhUtapUrva ghaTanA hatI. bhArata sarakAra AnAthI khUba ja prabhAvita thaI hatI ane munizrIne rASTrIya kakSAnI padavI ApavA mATe vinaMti karI hatI. paraMtu niHspRhI munivare te svIkAravAno spaSTa inkAra karyo hato. te pachI bIjA pAMca lAkhanA suvarNano arpaNavidhi lAlabahAdura zAstrIjI hastaka thavAno hato. paraMtu lokalADIlA zAstrIjInuM raziyAmAM akALa avasAna thavAthI A samAraMbha baMdha rahyo hato. pAMcaso varSanA ItihAsamAM jaina sAdhumAM AvI rASTrIyatAno A virala prasaMga hato. teozrInI AgavI pratibhAne lIdhe ghaNI saMsthAonI sthApanA thaI. dharma, saMskRti, kalA ane sAhityanAM kSetromAM A saMsthAo dvArA lAkho lokone preraNA maLI che. pUjyazrInI nizrAmAM 33 varSa pahelAM jainadharmanA jyotidhara mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjanA jIvana ane kAryonAM guNAnuvAda mATe For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 73 ] yazovijayajI sArasvata satra' nAmanA abhUtapUrva. ajoDa ane akalpanIya atibhavya jJAnotsavanuM Dabhoi khAte Ayojana karavAmAM AvyuM hatuM. A prasaMge temanAM pustako prakAzita karavA mATe yazobhAratI jaina prakAzana' nAmanI saMsthA sthApavAmAM AvI hatI. pUjyazrInA athAga prayatnathI saMzodhita ane saMpAdana karelA upAdhyAyajInA aprApya evA 25 thI vadhu grantho sulabha banyA che. jaina saMskRtinA rakSaNa saMvardhana mATe vAlakezvamAM "jena saMskRti kalAkendra nI sthApanA karavAmAM AvI. A saMsthAne navakAramaMtra, prAcIna sajajhAya, pado AdinI rekar3ajha taiyAra karAvI ghera ghera jainadharmanI madhura bhakti sUrAvali pahoMcADI che. "jaina citrakalA nidarzana' nAmanI saMsthAe aDhI lAkhanA kharce cAra raMganuM 35 citronuM bhagavAna mahAvIranuM citrasaMpuTa pragaTa karyuM che. chellA dasakAthI bhagavAna mahAvIranI zAstrIya kathAone citromAM aMkita karavAno bhagIratha prayatna karI rahyA che, ane A mATe siddhahasta citrakAra zrI gokuladAsa kApaDiyAne ane ramaNIkalAla zAhane mArgadarzana ApI rahyA hatA. A addabhuta sacitra granthanuM bhavya prakAzana tA. 16-4-1974nA roja thayuM hatuM. suratanI mahAvIra hospITalamAM paNa pUjyazrInI preraNAthI citro mUkavAmAM AvyAM. 2500 varSanA itihAsamAM bhagavAna mahAvIranAM jIvanane mUrtarUpa ApatAM citro sau prathamavAra janatAne mANavA maLyA tethI lokomAM atyanta AnaMda vyApI gayo. bhAratanA mukhya zaheromAM ane yuropa tathA amerikAnA jaina maMdiromAM paNa A citronI anukRtio thaI che. pUjyazrIe bhagavAna mahAvIranI 2500mI nirvANa tithi ujavavAmAM bhArata sarakAranI rASTrIya samitimAM sakriya bhAga lIdho hato ane jaina dhvaja ane jaina pratIkanuM Ayojana karyuM hatuM. teozrIe jIvanamAM padavIno haMmezA InkAra karyo che. bhArata sarakAranI icchAno to inkAra karyo hato, paraMtu sakala jaina samAje sAhityakalAratna'nI padavI ApavAnI jAherAta karI teno paNa namratAthI inkAra karyo. pUjyazrIne kalAonuM abhuta jJAna hovA chatAM, niHspRhI ane nirahaMkArI vyaktitva e ja emanA jIvananI mahAna siddhi gaNAvI zakAya. dhArmika kAryomAM paNa teozrInI nizrAmAM abhUtapUrva samAroha thatA rahyA che. saM. 2033nA muMbaIthI zatruMjayano cha'rI pAlita saMgha 700 yAtriko sAthe 73 divase pAlItANA pahoMcyo hato. saM. 2034mAM pAlItANAthI giranArajIno cha'rI pAlita padayAtrA saMgha nIkaLyo hato, jemAM 1000 yAtriko joDAyA hatA, je anne 2500nI saMkhyAmAM yAtriko thayA hatA ane jUnAgaDha pahoMcatA 24 divasa thayA hatA. saM. 2033 ane 2034nA cAtumasa pAlItANAmAM karyA hatA. saM. 2033nA bhAdaravA vadi 10ne divase pAlItANAnA yuvAna bhAvika dhamatmiA zrI naMdalAla devaluka saMpAdita 1800 pAnAMno daLadAra graMtha 'vizvanI asmitA' te samayanA mukhyamaMtrI zrI bAbubhAI jazabhAi paTelanA varada haste uddaghATita karavAmAM pUjyazrInuM mArgadarzana prApta thayuM hatuM. yugadivAkara' A. zrI vijaya dharmasUrIzvarajI mahArAjanI preraNAthI pAlItANAmAM zramaNIvihAra ane zatruMjaya hospITalanA kAryo thayAM che, temAM pUjyazrIno saMpUrNa sahayoga sAMpaDI rahyo che. brahmatejathI prakAzita vadana, jJAna ane kalAthI aMkita saumya draSTi, gaMbhIra ane madhuravANI, vinayayukta. vyavahAra, saMyama saurabhathI maheMkatuM cAritra, avirAma ane avirata zAsana prabhAvanAthI zobhatA jIvanane lIdhe pUjyazrI bhAratanA ja nahi, paraMtu vizva AkhAnA sarvotkRSTa sAdhuvara tarIke khyAta che. samagra jaina itihAsamAM na bhUto na bhaviSyati evo prasaMga teozrInA jIvanamAM ja banyo che. Avo ananya prabhAva pAtharanAra For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74 ] AcAryazrIne Aje paNa pUrA Adara sAthe pUjanArAnI saMkhyA ochI nathI. i. san 1989nA varSamAM eka bhakte 58 lAkha rUpiyA gurucaraNe dharyAno adbhuta banAva banyo, pUjyazrIne AcAryapadapradAna : tA. 4-12-1978ne somavArano divasa vizvanA itihAsamAM khAsa karI jaina samAjanI gauravagAthAmAM suvarNa akSare TaMkAi gayo. jIvanamAM koipaNa padavIno haMmezA inkAra karI dUra rahenAra pUjyazrIne bhagavAna mahAvIrasvAmInI 2500mA nirvANa mahotsava prasaMge rASTrIya pada ApavAnI hilacAla thayela, 17 lAkhanuM sonuM dezane caraNe dharatA rASTrane chAje tevI rIte sanmAna ane padavInI temaja anya aneka vakhate padavI ApavAnI vAtane nakArI kADhanAra temaja i. san. 1961mAM pravartaka padavIne inkAra karanAra pUjyazrIe dAdAguru pratApasUrIzvarajInI aMtima icchA temaja yugadivAkara AcAryazrI vijaya dharmasUrIzvarajI mahArAje mAMdagImAM Apela AjJAne ziromAnya karI, AcArya padavI svIkAravA anumati ApI. tA. 4-12-18nA roja pAlItANAmAM gujarAta sarakAranA 13 lAkhanA kharce te vakhatanA vaDApradhAna zrIyut morArajIbhAinA haste jAte kAMtela khAdInA kapaDA (zAla) oDhADI AcAryapada samAroha ujavAyo hato. je eka advitIya, ajoDa ane adbhUta jainasamAjanA gauravasamo prasaMga hato. AvA jaina samAja ane dharmanA mahAna upakArI pUjyazrIne AjathI eka varSa pahelA aSADha sudI 14nA roja acAnaka gaMbhIra mAMdagI AvI paDatA muMbai hospITalamAM dAkhala karavA paDayA, paraMtu yazanAmI DokaTaronI suyogya TrITamenTa, jaina samAjanA AbAla, yuvAna, vRdhdho darekanI hRdayapUrvakanI pUjyazrI pratyenI lAgaNI, bhAvanA ane prArthanA tathA dharmamAM atUTa zraddhAnA kAraNe A gaMbhIra mAMdagImAMthI bahAra AvyA. teozrIne poSa suda-2, saM. 2051nA roja 80mAM janmadinanA praveza prasaMge zAnadAra rIte janmadinanI ujavaNI sAthe sAhityasamrATanI padavIthI namAjavAmAM Avela. temanI rASTrabhakti ane rASTra bhAvanA advitIya hatI. eka saMta ke sAdhu thai potAnA AtmAnuM ja kalyANa karavA sAthe samagra rASTranuM hita temanA haiye vasela. A bhAvanAne mUrtimaMta karavA tAjetaramAM tA. 27-5-95nA roja a. bhA. samagra jaina cAtumasi sUcI prakAzana pariSadanA upakrame yojela jaina ekatA sanmAna samAroha prasaMge jainonA cAreya phirakAo taraphathI pUjyazrIne "rASTra saMta"nI viziSTa padavIthI sanmAnita jAhe2 ka2vAmAM Avela. paraMtu teozrI AvA sanmAna samAraMbhamAM ke jAhe2mAM na Ave tethI muMbai jaina patrakAra saMghanA upakrame jainonA cAreya phirakAonA pratinidhionI upasthiti sAthe tA. 30-5-1995nA roja muMbainA meyara zrI Ara. TI. kadamanI hAjarImAM dAnavIra ane jaina agraNI zrIyuta dIpacaMdabhAi gArDInA varaddahaste "rASTra saMta"nuM birudavALuM sanmAnapatra arpaNa karavAmAM Avela. A prasaMge muMbai jaina patrakAra saMghanA pramukhazrI naTavaralAla esa. zAhe prAsaMgika pravacanamAM pUjyazrInI dIrghakALa paryantanI rASTrasevA ane bhAvanAne biradAvela. A prasaMge muMbai jaina patrakAra saMghanA mAnada maMtrIo zrI dineza vIracaMda zAha, zrI jayaMtilAla ema. zAha, yuvA kAryakartAzrI prazAMta jhaverI, jaina agraNIo zrI vasanajI lakhamazI zAha, zrI sI. ena. saMghavI, zrI dAmajIbhAi eMkaravAlA zrI sI. je. zAha, zrI bhadreza zAha, zrI jayaMta sI. zAha vagere aneka upasthita hatA. AvA yugapuruSa, jainadharmanA tAraka, pUjya yazodevasUrIzvarajI ma. sA. potAnA jIvanano amUlya phALo rASTra, samAja ane dharmanI pragatimAM ApI rahyA che. temane amArA koTi koTi vaMdana. For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TikiTaTikikakakakakakakakakakakakakakakakakamiTirivaTikiTiTakiTa vijJAna-sAyansane lagatI jaina abhyAsIo mATe khAsa jANavA jevI, thoDAka jarUrI viSayo ane vigatonI nAnakaDI ja lekhamALA 1. A lekhamALA caturvidha saMghanA cAreya aMganA vidyArthIo jarUra vAMce, jethI temane ghaNo prakAza maLaze ane navA navA khyAlo Avaze. 2. samayanA abhAve huM vijJAnano pUrato abhyAsI thaI zakyo nathI chatAM lakhavAno tIvra vega Avyo eTale lakhI nAMkhyuM che. saMbhava che ke kyAMka kyAMka hakIkatadoSa ke kSati rahI paNa hoya to te vAcako sudhArI le ane mane jaNAve. yazodevasUri pAlItANA sAhityamaMdira tA. ra-pa-91 *************************************** For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74 ] ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ OM namaH jaina bhUgoLa-khagoLa tathA vaijJAnikonI bhUgoLa-khagoLa aMge vividha mAhitIo rajU karatA ane vijJAna vagerenI anya vigatonI jANakArI ApatA upayogI lekho (bIjI AvRttimAMthI uddadhRta) bhUmikA-saMgrahaNInuM prakAzana karavAnI AkharI taiyArI cAlatI hatI, tyAM eka vicAra Avyo ke ApaNA jaina sAdhu-sAdhvIjIone tathA keTalAka zikSita zikSakavargamAM jaina bhUgoLa-khagoLanI bAbatamAM "vijJAna' kharekhara zuM kahe che te viSayamAM joie tevI jANakArI hotI nathI ane teo vijJAnanI sAthe tulanA ke sumeLa karavA jAya, to teno meLa kayAMthI bese? vaLI vijJAnanI keTalIka jarUrI prAthamika bAbatonuM jANapaNuM thAya, vijJAnanA akalpanIya AviSkAro jANIne jaDa-pugalanAM vaizvika gahana rahasyo kevA kevAM che, paMcabhUta vagerenAM pudgalonI ane tenI parAvartana avasthAonI kevI kevI abhuta-Azcaryajanaka ghaTanAo che, tenI kaMIka jhAMkhI thAya e mATe meM bhUgoLa-khagoLanA judA judA viSaya upara vAcakone jarUra upayogI thAya tevA lekho lakhyA, te bRhat saMgrahaNI granthanI A bIjI AvRttimAM khAsa pragaTa karIe chIe. - vizva amApa, aparimita ane atyanta gahana rahasyothI bhareluM che. emAM rahelI sarjanAtmaka kRtio tathA racanAo pratyeka aNumAM ke kRtiomAM kSaNe kSaNe parAvartana pAme e eka ajabagajabanI rahasyamaya bAbata che. enA ataLa UMDANano tAga koithI laI zakAya tema nathI. vaLI paudgalika padArthanI citravicitra camatkArika lIlAo jANavA maLe e mATe A lekho lakhyA che. bahu khedanI vAta e che ke huM A badhA lekho kaTake kaTake lakhI zakayo, lakhyA pachI lekho barAbara ceka karI zakyo nahi eTale A lekhomAM koI koI viSayo ke bAbato bevaDAI gayela haze, vaLI ekadhAruM lakhAyuM nathI eTale ekasarakhuM saMkalana ane vyavasthA jALavI zakANI nathI te mATe dilagIra chuM. | Q bhaviSyamAM samaya maLe vijJAna ane jainadharmanI vaijJAnika bAbato sAthe AjanA ja vijJAnano kyAM kyAM ane kevI kevI rIte meLa khAya che te darzAvavA sAthe AjanA vaijJAnikoe pudgala vijJAna upara karelI zodho mATe lakhavA vicAra che. pAlItANA, i. san 1990 cazodevasUri ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 77 ] ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ lekhAMka-1 | vaijJAnikonI mAnyatAvALI pRthvI ane jainazAstronI mAnyatAvALI pRthvI temaja tene sparzatI bIjI keTalIka bAbato viSe baMne pakSo zuM kahe che tenI TUMkamAM sthUla pUla bAbato jaNAvI che. noMdhaH vijJAna je pRthvInI vAta kare che te ja pRthvInI vAta jainazAstro kare che paNa baMnenI mAnyatA vacce AkAza-pAtALa jeTaluM aMtara che. vaijJAniko pRthvIne AkAzamAM addhara rahelI, vaLI te pharatI ane lagabhaga daDA jevI nahi paNa have jamarUkha ke nAsapatI AkAra jevI goLa mAne che. jyAre jainazAstranI bhUgoLa e pRthvInI sAthe karoDo mAilanI bIjI lAMbI pRthvI joDAyelI che ema kahe che. jenuM nAma pahelI naraka che), ane e pRthvI pUrI thayA pachI AkAza-avakAza jarUra Ave che. joDAyelI saMyukta pRthvI AkAzamAM che ema jarUra kahI zakAya. AthI eka vAta nizcita samajI levI ke jenonI pRthvI bIjI pRthvI sAthe joDAyelI che, ane pRthvI pharatI nahi paNa sthira mAne che. jeno pRthvIne goLa mAnatA nathI. te kevI rIte mAne che te aMge A viSayathI aNajANa evA sahu mATe ane vizeSa to jaina vidyArthIone vAstavika paristhitinI jANa karavA ahIM prathama lekhamAM jarUrI vigato nIce ApI che. ja ahIMthI mULa lekha zarU thAya che ja vaijJAniko je pRthvInI vAta kare che te ja pRthvInI vAta ApaNe karavAnI che, paNa baMne vacce je pharaka che te pharaka ApaNane dhyAnamAM rahe e mATe ahIM jarUrI vigato jaNAvuM chuM. jo ke pRthvI ane tene sparzatI bAbatomAM jaina bhUgoLa ane vijJAna vacce eTaluM badhuM aMtara che ke ApaNI sAthe kazo meLa khAya tema nathI, eTale e aMge kazuM lakhavAnuM che nahi. ahIM to phakta vijJAnanI bhUgoLano jarUrI khyAla ApI jainamAnyatA zuM che te jaNAvI dauM jethI abhyAsIone khUba ja saMtoSa thaze. jainadharmanI daSTie pathvI goLa nathI, te potAnI dharI upara ghUmatI nathI ane AkAzamAM pharatI. nathI paNa te AkAzamAM sthira rahelI che. je pRthvIne AkAzamAM mAnIe chIe te AkAzamAM jarUra che paNa pRthvInI sAthe eka bIjI pRthvI joDAyelI che ema ApaNe mAnIe chIe. pahelI pRthvI ane bIjI pRthvI 1. pRthvI cArebAjuthI daDA jevI goLa che. te vAta pazcimanA vaijJAniko 500 varasathI nizcitapaNe kahetA rahyA hatA paNa AjathI trIseka varasa pahelAM vaijJAnikoe sudhAro jAhera karyo ke pRthvI uparanA bhAge sAva goLa nathI, paraMtu uparano thoDo bhAga UMco che tethI te jamarUkha jevI che. Ama varasothI sthApita thayelo mata pheravavAmAM kAraNa banyuM navuM zodhAyeluM rokeTa, rokeTa je sthaLethI choDAya che ane je sthaLethI pasAra thAya che enuM mApa ane gaNatarI vizvanAM aneka dezonAM yatno noMdhatA hoya che. amerikAthI chUTelA rokeTane pRthvInA uparanA bhAgamAM thaIne nIce utaratA rokeTanI gati mATe jeTalI kSaNo nizcita karI hatI tenA karatAM rokeTe kaMika vadhAre TAima lIdho. te pachI te aMge vicAraNA, saMzodhana karatAM aMke thayuM ke rokeTa thoDuM UMcuM caDhIne nIce utaryuM che, eTale nakkI karyuM ke pRthvI uparathI sAva goLa nathI paNa aNiyALI che. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 78 ] pUrI thayA pachI ghanavAta, tanuvAta ane ghodidha jenA AdhAre A pRthvI rahelI che te traNeya padArtho pUrNa thayA pachI asaMkhya yojana (abajo mAila) pachI naryuM AkAza Ave che. vaLI dekhAtI pRthvI to jaMbudrIpano ja sAva nAnakaDo bhAga che eTale vijJAna ane jainamAnyatA vacce pUrva-pazcima jevo jabarajasta taphAvata che. pRthvInI ATalI skUla bAbata jaNAvIne je vAcako pazcimanA vaijJAnikoe nizcita karelI pRthvInI vyavasthAne (mudrita pustako dvArA) jANatA nathI evA sAdhu-sAdhvI ane zrAvaka-zrAvikAone vijJAne pRthvInuM je svarUpa jaNAvyuM che, e u52thI tenI khAsa khAsa jarUrI bAbatone ja ahIM jaNAvuM chuM, jethI vaijJAnikoe nakkI karelI pRthvInI paristhitino khyAla jaina vAcakone Ave, ane e khyAla maLe to ja jainadharmanI pRthvInI sAtheno pharaka buddhizALI vidyArthIonI samajamAM Ave. prathama uttaradhruva ane dakSiNadhruva vaijJAnikoe kyAM AgaLa mAnyA che te joie je pRthvI AkAzamAM goLAkAre phare che te pRthvInA uparanA bhAge barAbara kendramAM uttaradhruvanuM sthAna AveluM che. vaLI e ja daDA jevI mAnelI pRthvInA taddana nIcalA bhAge kendramAM dakSiNadhruvanuM sthAna che. uparanuM uttaradhruvanuM sthAna jyAM pUruM thAya che tyAM pRthvInI samApti thai jAya che ane nIcenuM dakSiNadhruvanuM sthAna jyAM purUM thAya che tyAM tyAMnI pRthvI samApta thai jAya che. AthI vaijJAniko nizcitapaNe mAne che ke uttaradhruva pachI ane dakSiNadhruva nIce ane pRthvInI bIjI baMne bAju ema cAre bAjue karoDo-abajo mAila sudhI avakAza-AkAza ja che. jema atyAre ApaNe AkAzamAM banAvaTI daDA jevo jaMgI goLo laTakAvIe e rIte ja AkAzamAM laTakatI pharatI pRthvI rahelI che. AthI baMne dhruvo pachI upara nIce vadhArAnI dharatI laine A pRthvI pharatI nathI e vAta taddana spaSTa thai jAya che. jaina vijJAnamAM dhruvanI vAta nathI. have enI sAme jainazAstronuM vijJAna zuM kahe che te ApaNe jANI laie jainazAstranI bhUgoLa nirvivAdapaNe ema kahe che ke vaijJAnikonI prastuta vAta taddana khoTI che. uttaradhruva AgaLa bhale pRthvInI samApti mAnI che paNa jainadharmanI dRSTie uttaradhruvathI AgaLa aDadhuM uttara bhArata, te pachI vaitADhaya parvatathI laine mahAvidehakSetra ane te pachI airavatakSetra vagere eTale lagabhaga 400 lAkha yojana (4 gAuno eka yojana mAnIe to 1600 lAkha gAu) lAMbI goLAkAre virATa dharatI patharAelI che. A vAta jainadharme mAnelA eka lAkha jaMbudvIpane anusarIne che, jema uttaradhruva pachI 1600 lAkha gAu jeTalI lAMbI dharatI che tema dakSiNadhruva pachI paNa seMkaDo gAu-mAilanI dharatI vidyamAna che. dakSiNadhruvanuM je sthAna vaijJAnikoe mAnyuM che te jainadharmanI dRSTie tyAM AgaLa pRthvInI samApti nathI paNa tyAMthI seMkaDonA seMkaDo mAila sudhI pRthvI patharAelI che, ane te pRthvI pUrI thayA pachI tarata ja jaMbudrIpane pharato moTo killo Ave che. e killAnI dharatI pUrI thAya tyAre eka lAkha yojana (kharekhara to 400 lAkha yojana) nA jaMbudrIpanI maryAdA pUrI thAya che. uttaradhruva taraphanI uttaradizAnI dharatI abajonA abajo mAilanI dirayAi dharatI che. jyAre vaijJAnikoe mAnelA dakSiNadhruvanuM sthAna dakSiNa jaMbUdvIpanA cheDA upara che, eTale paNa zeSa dharatI uttaradhruvanI dharatInI apekSAe bahu ochI che. AthI samajI zakAze ke jaina bhUgoLamAM uttaradhruva ke dakSiNadhruvanA sthAnanI vAta ja AvatI nathI. jainadharmanI bhUgoLanI dRSTie uttaradhruva ke dakSiNadhruvanuM sthAna e pRthvIno cheDo nathI, A vAta vAcakoe khAsa dhyAnamAM rAkhavI ghaTe. jainoe to 400 gAunA yojananA hisAbe 400 lAkha yojananA jaMgI vistAravALo goLAkAre jaMbudrIpa mAnelo che. e jaMbudrIpanA uttara ane bIjI bAjunA dakSiNanA cheDA For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 79 ] ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ upara uttara-dakSiNa pahoLAM pa26 yojana, 6 kaLAnA ane pUrva-pazcima 14471 yojana lAMbAM vistAravALAM be kSetro che. jaMbUdvIpanA dakSiNa cheDe je kSetra AveluM che tenuM nAma bharatakSetra ane uttara cheDe je kSetra AveluM che tenuM nAma airAvatakSetra che. baMne kSetro samAna mApavALAM che paNa atyAre ApaNI pRthvInI vAta karIe chIe eTale bharatakSetra sAthe ApaNe saMbaMdha che. nAnakaDA bharatakSetranA madhyamAM lAMbo-dIrgha vaitADhaya nAmano parvata Avelo che, tethI bharatakSetranA be bhAga paDI jAya che. vaitADhaya parvatanA uparanA bhAgane uttarabhArata ane nIcenA bhAgane dakSiNabhArata kahevAmAM Ave che, ane ApaNe atyAre dakSiNAI 'bharatanI vAta karI rahyA chIe, je 263 yojanano che. (eka yojana eTale 400 'gAu samajavA.) nIcenI vigato loko dvArA tathA vaijJAniko dvArA jAherapatramAM rajU thaelI che noMdha -jo ke ApaNI bhUgoLanI paristhitinA viSaya sAthe sIdhI rIte nIce jaNAvAtI vAtono saMbaMdha nathI, paraMtu ADakatarI rIte nIcenA viSayone jANavAnI koipaNa vidyArthI mATe anivArya jarUra che. # dakSiNadhruvano paricaya ahIMyA dakSiNadhruva zuM che, tyAMnI paristhiti zuM che, cha-cha mahinA sudhI A dharatI upara divasa ja hoya che rAtri paDatI nathI ane cha-cha mahinA sudhI rAtri ja hoya che, sUrya dekhAto nathI. to e dharatI kaI kaI che? kevaDI che? e dharatI upara vasavATa che ke kema? tyAM jaI zakAya che kharUM? e badhI bAbatonI thoDI jhAMkhI karI laie. dharatIkaMponA kAraNe tathA koi AkAzI ghaTanAnA kAraNe dakSiNadhruvanI dharatI baraphathI DhaMkAI gaI na hatI tathA nirjana thai gai na hatI tyAre hajAro varSa pahelAM te dharatI vastIthI kevI gAjatI haze ? jyAre Aje A dharatI vikarALa ane verAna thai gai che. vAraMvAra thaelA bhayaMkara dharatIkaMpo, ulkApAto, vAvAjhoDAMo ane jAtajAtanAM havAmAno vagerenAM kAraNe samagra dharatInA vividha vibhAgo upara kevAM kevAM parivartano thayAM che ane vividha sthaLonI kevI dharamULathI kAyApalaTa thai jAya che. nagaro, zahero ane nadIo vagere hatuM na hatuM kevuM thai jAya che. jaLa tyAM sthaLa, sthaLa tyAM jaLa thai jAya che. himAlaya jevA pahADo dharatIkaMpanA kAraNe AkhA ne AkhA dharatImAM UtarI jAya che. dharatImAM UtarI jaine dharatI kevI sapATa thaI jAya che, ane lAkho varasa pachI (sAta poInTathI vadhu poInTa sudhIno dharatIkaMpa thatAM) jamInamAM garakAva thaI gaelA jaMgI pahADo pAchAM kevI rIte bahAra AvI jAya che. navI-navI nadIonA janma kevI rIte thAya che tenI romAMcaka AnaMdajanaka vigato jANavA jevI che. aSTApada parvata kayAM? ApaNo aSTApada parvata kayAM? jenasamAjamAM A saLagato prazna che. RSabhadeva hinduonA paNa eka avatArI bhagavAna che eTale ziva-bhAgavata purANomAM emanI chUTI-chavAi vAto lakhI che, emAM be jagyAe ; 1. ApaNA zAMtisnAtra vagere anuSThAnomAM 'asmin bUDhIpe bharatakSetre dakSiNAdhabharata' je bolAya che te A ja bharatakSetra che. 2. jaina samAjamAM koI koI varga yojana 3600 mAilano gaNe che. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [80 / kakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakaka RSabhadevane kailAsavAsI batAvyA che. A kailAsaparvata kyAM che? to himAlayanA vacce guMbajanA AkAre Aje je pahADa dekhAya che te kailAsamAM RSabhadevanuM sthAna che ema jaNAve che, ane tyAM aSTApada haze ema kalpanA kare che. parvata upara baraphanA Dhaga caDhI gayA haze ema paNa bolAya che. paNa himAlaya mATe banyuM hatuM ema dharatIkaMpa thatAM aSTApadanuM sthAna zUnya banyuM hoya tevuM bane kharUM? A anumAnano viSaya che, satya je hoya che. bAkI A badhI vicAraNA vacce UMcAinI vAta bahu ja ciMtA upajAve tevI che. yojanAnI sAcI vyAkhyA zuM che te vicAravuM khAsa jarUrI che. jainadharmanAM tattvajJAnanI dRSTie pRthvI uparanA paudgalika padArthonI thoDI vAta samajIe jainadharmanI daSTie sacetana, acetana pudgala paramANuothI baneluM A bhautika samagra vizva kSaNe kSaNe (samaye samaye) parAvartana pAmatuM ja rahe che. jIva ke ajIva tamAma padArtho palaTAyA ja kare che. AnuM kAraNa pagalono potAno ja (adhruva pariNAma) parivartanazIla svabhAva hovAthI pugalonI potAnI svayaMbhU kriyA avirata cAlatI ja hoya che. ene bIjA koI nimittanI jarUra rahetI nathI. savAranA bAra vAgyA upara eka miniTe je pudgala paramANuothI zarIra baMdhAeluM che, te badhAM jUnAM pagalo nIkaLIne tenI jagyAe navAM pugalo goThavAI jAya che. A parAvartana eTalI jhaDape thatuM rahe che ke tame tamArI AMkhathI joi-jANI zakatA nathI, A eka ati Azcaryajanaka ane jaina tattvajJAna sivAya kayAMyathI paNa jANavA na maLe tevI, tema sAthe sAthe sAmAnya vAcakone jaladI gaLe na Utare tevI prAkRtika prakriyA che. jo ke vyaktine parAvartana jevuM kazuM dekhAtuM nathI hotuM paNa parAvartana akalpanIya rIte thatuM ja rahe che te hakIkata che. parivartanazIlatAno vicAra anya dhamamAM paNa darzAvyo che. vizvavartI padArthonI A parivartananI ajaba-gajabanI prakriyAnA kAraNe eka vakhatanI dharatI jyAM hajAro dharo, pahADo, nadIo ane karoDo lokonI vastIthI gAjatI hatI. karoDo loko AnaMdathI potAnuM jIvana jIvatAM hatAM e dharatI upara kudaratI prakopajanya tathA bIjI trIjI zuM zuM ghaTanAo ghaTI haze te to ApaNe jANatA nathI, paraMtu vijJAnanI dRSTie kudarate UbhI thaelI AphatonA kAraNe bhAratanI dakSiNa dizAmAM seMkaDo mAilano vistAra nAza pAmyo ane tyAM baraphIluM pracaNDa vAtAvaraNa evuM UbhuM thayuM ke jenA kAraNe cAreka hajAra mAilano Akho dakSiNa vibhAga paththara jevA jabarajasta baraphonI jADI evI cAdarothI ekadhAro chavAi gayo. A uparathI parivartananI bhayAnakatA ane kudaratanI adUbhUta lIlAno khyAla Avaze ane tamo ghaNuM vicAratA thaI jazo. vaijJAniko dvArA najare jovAyeluM dakSiNadhruvanuM varNana nIce ApuM chuM te vAMco. # dakSiNadhruvanI vaijJAnikoe jAte joIne jaNAvelI vigato joie ja vaijJAnikoe dakSiNadhruvanI dharatIne "mahAdvIpa" nAma ApyuM che paNa tenuM jagaprasiddha aMgrejI nAma enTArkaTikA (Antarctica) che. A dakSiNadhruvanI jANakArI seMkaDo varSa sudhI koie meLavI nahIM. e vakhate tyAM javA mATenAM sAdhano paNa na hatAM. sAdhana vinA javuM e to jIvanuM jokhama hatuM eTale koie 1. sacetana padArthonA parAvartanano artha e jIvonI kAyAne anulakSIne samajavo. 2. bhAratIoe dakSiNadhruvanA bhAratIya mathakane gaMgAnI yAdamAM dakSiNagaMgotrI nAma ApyuM che. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L[ 81 ) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ sAhasa karyuM nahi hoya, chatAM dharatI upara eka sAhasika janmyo ane tene 100 varasa upara dakSiNadhruvano pradeza kevo che te jovAnuM mana thayuM. mAnavInI navuM navuM jANavAnI jijJAsA, zodha ane sAhasikavRtti adamya che eTale teNe akalpanIya sAhasa kheDayuM paNa te pachI to moTA moTA tamAma dezonA vaijJAniko kudaratanI jaMgI Aphato vacce saMzodhana mATe potapotAnAM vasavATo bAMdhIne beThA che, dakSiNadhruvanI dharatInI nIce rahelI khANo vagerenAM AkarSaNanA kAraNe karoDo-abajo rUpiyAnA kharce tyAM jabarajasta saMzodhano cAlI rahyAM che. dakSiNadhruvamAM lagabhaga be-be hajAra phUTa eTale aDadho mAIla jeTalA baraphanA jADA thara patharAelA che. kinArAo upara jabarajasta eka-eka mAila ke tethI vadhu mApanAM baraphanA pahADo tyAM rahelA che. jagatanI pRthvI upara jeTalo barapha che te paikI 90 TakAthI vadhu barapha baMne dhruvo upara che. hajAro mAilanI 90 TakA jamIna baraphathI chavAyelI che. dakSiNadhruva upara dara varSe bhayaMkara baraphanI varSo satata avirata thayA ja kare che. kudaratanAM rahasyo ajaba-gajabanAM che, ene mahAjJAnI (kevaLajJAnI) sivAya koI joI-jANI zake nahi. dakSiNadhruvanI jANa koine na hatI. ATalo moTo khaMDa 19mI sadI sudhI ajJAta rahyo hato. dakSiNadhruvamAM durgama, vikarALa ane bhayaMkara lAge evo, AkAzamAM raMgaberaMgI vividha AkAravALA sajatAM vAdaLothI nayanaramya A khaMDa che. Azcarya thaze ke dakSiNadhruva bhAratathI pAMca gaNo moTo che. osTreliyA khaMDathI paNa dakSiNadhruva moTo che ane tyAM sarvatra hajAro-lAkho phUTanI baraphInI cAdarothI AMkho khaMDa DhaMkAelo che. cAre bAju jyAM juo tyAM sapheda barapha sivAya kazuM ja na dekhAya, paga mUkAya nahi, vAhana cAle nahi, have to enA mATe baraphane kApIne sarakatI jatI evI khAsa banAvelI sTImaro mAraphata jaI zakAya che. tyAMnI ThaMDI ke tyAMnA susavATA dUra dUra rahelAMothI paNa sahana thaI zakatA nathI. AvI prAkRtika paristhiti jovAnuM mane koNe na thAya? cAra hajAra mAIlanA patharAyelA pragADha baraphanA kAraNe tyAM vahela mAchalI, IMgvIna pakSIo vagere sivAya khAsa koI jIvajaMtu ke vanaspatine sthAna nathI. hA, phakta tenA kinArAnA bhAga upara dharatInA thoDA jIvo ane thoDAM jhADa-pAna jovAM maLe che. tyAM lAkho pakSIo rahe che. cha mahinAnI rAta ane cha mahinAno divasa jyAM thAya che te A mahAdvIpanA dakSiNadhruva upara temaja uttaradhruvanA vibhAgo upara thAya che. are ! rAtre UgIne be-traNa kalAkamAM AthamI paNa jAya che, evuM 'paNa tyAM cAle che. jaina bhUgoLanI daSTie AnuM koI sacoTa kAraNa zodhI zakAyuM nathI ane samAdhAna meLavavuM azakya na kahetAM ghaNuM ja duHzakya kahuM te ThIka che. dakSiNadhruvamAM barapha upara mAtra kUtarAothI cAlatI slejagADI pravAsa mATe kAmamAM Ave che. # have uttadhruvano paricaya karI laIe ? ApaNI dekhAtI pRthvInA uparanA bhAge Toce A sthAna che. A uttaradhruvane paNa 'ArkaTIka' nAmathI oLakhavAmAM Ave che. dakSiNadhavamAM saghana baraphamaya dharatInA kAraNe sajIva sRSTi rahI zake nahi eTale tyAM pahelethI ja vasavATa jevuM hatuM ja nahi paNa uttaradhruvamAM thoDAka ja mANaso ane pazuono vasavATa rahyo che. uttaradhruvanA kendrane pharato uttaradhruva mahAsAgara che. eskimo jAtanA loko tyAMnI paristhitine anukULa ghara bAMdhIne vasavATa kare che. tyAM kUtarAMo, pheMgvIna prANIo evAM thoDAM pazu-prANIonI vastI hoya che. jyAre barapha paDe che tyAre tApamAna zUnya nIce pahoMcI jAya che. barapha paDavAnI rAto ghaNI lAMbI hoya che. kemake ahIM mahinAo sudhI sUrya Ugato nathI chatAM AkAzamAM eka prakArano prakAza phelAyelo hoya che. kyAreka For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [82 ] +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ sUraja dekhAya che tyAre AkAzathI bahu nIce Ugelo hoya ema dekhAya che. uttaradhruvamAM baraphanA taratA pahADo che. tenA saghana baraphanI nIce dariyo che. amerikAnI aNasabamarIna pRthvInI saphare nIkaLI tyAre uttaradhruvanI nIcenA baraphanI cAdara nIce thaine pasAra thaI hatI. cha mahinAnI rAtanI ane cha mahinAnA divasanI asaro uttaradhruvanI pAsenA svIDana norve vagere dhruvapradeza pAsenA pradezomAM paNa varatAya che. uttaradhruvanI najIka AvelA norve dezanA 'boDo' gAmamAM jUnanI trIjI tArIkhathI cha mahinAnA divasano prAraMbha thAya che, tyAM sUraja aDadhI rAte paNa hoya che. dhruvapradezamAM rAtre raMgaberaMgI adUbhUta dazyo dekhAya che evuM jonAre lakhyuM che. cha mahinAnI rAta ane cha mahinAnA divasanI ghaTanA jaina vAcako mATe bhAre Azcaryajanaka ane ghaNuM UMDuM saMzodhana mAge tevI che. e saMzodhana norvenA uttara bhAgamAM jAte rahIne ja thai zake tyAre tenAM kAraNo kadAca zodhI zakAya. bAkI sUryanA cAranI jainadaSTie kAraNa zodhI kADhavAnuM kAma bhAre parizrama mAMgI le tevuM che. bIjI eka vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke ApaNA bhAratamAM sUrya-caMdra mATenI AkAzI paribhramaNanI paristhiti judA judA sthaLonAM-dezonA AdhAre pheraphAravALI hoya che. dareka ThekANe bAra vAge eTale sUrya mAthe ja dekhAya evuM nathI hotuM. mahArASTra jevA pradezamAM mAthe na dekhAtA sAiDamAM jovA maLe che. paradezamAM keTalAMka sthaLe bIjanA candramAnI lakIra UbhI jovA maLe che. AvI badhI ghaNI citra-vicitra AkAzI vividhatAo pravarte che. badhe eka ja jAtanI paristhiti hotI nathI. prakhara buddhizALIo dvArA samagra vizvanI paristhitino AmUlacUla abhyAsa ja karavAmAM Ave to kayAreya vicAryuM na hoya evI badhI Azcaryajanaka ghaTanAo, jAtajAtanI viSamatAo ane vicitratAo jANavA maLe. e badhuM zAthI thAya che e sAcI rIte nakkI karavAnuM kAma AjanA mAnavIthI azakya che. alabatta vijJAnIo Ano khulAso dUrabIno vagere dvArA prApta mAhitInA AdhAre ja thoDo ghaNo Ape che. so varSa pahelAM uttaradhruva ane dakSiNadhruva vizvanI mAnavajAtathI sAva ja ajJAta ane atyanta bhayaMkara temaja jokhamI pradeza hato. tyAM javAno koI vicAra suddhAM karI zakatuM na hatuM. samaya jatAM sAhasika jJAniko javA thanaganatA hatA paNa hajAro mAIlamAM patharAelA barapha upara cAlIne zI rIte javuM? e emanI sAme bihAmaNo-vikarALa prazna hato. atyanta bhayAnaka ThaMDI, vAtAvaraNa paNa bhayaMkara ane saMdezAnA Apa-le karavAno koI sAdhana nahIM ThaMDImAM garamI Ape evAM hITara ke IlekaTrIka sAdhano nahIM. dhIme dhIme e sAdhano vikasAvyAM ane pariNAme judA judA dezanA vaijJAniko saMzodhana mATe jatAM thayAM. pachI to plenanI sagavaDa vadhI ane javAnI aneka suvidhAo khaDI thatAM sAhasikonA jUtho bane dhruvo upara utarI paDyA ane ajJAta jaMgI sRSTino jagatane paricaya Apyo. uttaradhruvanA vizALa pradeza sAthe uttaranI dharatInA traNa khaMDo ane sAta rASTro sparza kare che. vaijJAniko uttaradhruva pradezane "madharAtano surajano pradeza tarIke oLakhAve che. unALAmAM covIse kalAka prakAza rahe che tyAre rAta hotI ja nathI. jyAre ziyALAmAM sUraja DokAto ja nathI. uttaranA keTalAka bhAgomAM to mahinAo sudhI sUrajanI kora paNa dekhAtI nathI tema chatAM tyAM saMpUrNa aMdhakAra nathI hoto paNa jhAMkho ujAza hoya che." uttaradhruva ane dakSiNadhruvanA ane tyAMnA sthAnanA raMgIna-sAdA phoTAo pragaTa thayelA che. A viSaya upara svataMtra pustaka lakhavAno jo samaya maLaze ane jo te chapAze tyAre phoTA chapAvazuM. +++nanana+nananana+++++++++++++++++++ +++++nananana+nanananana For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 83 ] upara jaNAvelI vigato vAMcyA pachI bhUgoLa-khagoLanA abhyAsIo sAdhu hoya ke zrAvaka, temane jarUra ema thaze ke baMne mAnyatAo vacce AkAza-pAtALa jeTaluM ke tethI vadhu aMtara che. jemake vijJAne sauramaMDaLa banAvIne sUryane kendramAM rAkhIne bAkInA badhA grahone sUryane pradakSiNA ApatA jaNAvyA che. bIjA grahonI mAphaka pRthvIne paNa graha mAnIne AkAzamAM pharatI che ema kahyuM, jyAre jainazAstroe cAraso lAkha yojananA jaMbUdvIpanI mAnyatAne rajU karI tenA kendramAM meruparvata mAnyo ane tamAma sUrya, caMdra, graha, nakSatra, tArA e badhuMya jyotiSacakra, sUryane nahIM paNa merune pradakSiNA ApatuM batAvyuM che. A jyotiSacakra jainamAnyatA mujaba merunI cAre bAjue AkAzamAM 510 yojanamAM ja vistareluM che, jyAre vaijJAnikonuM jyotiSacakra AkAzamAM abajonAM abajo mAila sudhI vistareluM batAvyuM che. eka grahathI bIjA grahanA aMtara paNa lAkho-karoDo mAilanAM batAvyAM che. jainadharme AkAzamAM sUrya, caMdra, maMgaLa, budha, guru, vagere je graho dekhAya che te sphaTikaratnanAM vimAno ja che ane e sphaTikaratna prakAzamAna hovAthI ApaNe tene tejasvI joie chIe, ane emAM devono vasavATa che. A vimAno anAdikALathI svAbhAvika rIte ja avirata gati karatAM ja hoya che. jyAre vijJAne A grahone emanAM dUrabInothI ke bIjAM sAdhanothI vimAno che evuM svIkAryuM nathI. temaNe to grahone agni, pahADo, paththaro, kuMDo, khADAo vagerethI yukta goLA jevA ja mAnyA che. jainoe grahone AkAzamAM eka upara eka rahelA mAnyA che ane ekabIjA graho vacce phakta 10 yojanathI laine 80 yojananuM aMtara batAvyuM che. jyAre vaijJAnikoe eka grahathI bIjA graha vacce lAkhathI laine karoDonuM aMtara ane maMgaLa, guru jevA graho mATe karoDo-abajo mAilanAM aMtara batAvyAM che. jainagranthoe grahanAM vimAnone ochAM vyAsa-mApanAM batAvyAM che, jyAre vijJAne seMkaDo mAila moTAM batAvyAM che, eTale AvI badhI ghaNI vAto atyanta visaMvAdI che eTale ApaNe ApaNI zraddhA pramANe jainazAstroe je kahyuM che te vAtone kendramAM rAkhIne je vicAravuM ghaTe te vicAravuM. vijJAnanI mAnyatAo kai sAcI ane kai khoTI ? teno nirNaya zI rIte karI zakAya ? khuda vaijJAniko pote paNa kahe che ke AjanuM amAruM saMzodhana AvatIkAle khoTuM paDI zake che ane pheraphAra paNa thai jAya. vijJAna e vikasatuM jJAna che. tenAM nirNayo yantro, gaNita ane anumAnonAM AdhAre eTale parokSa AMkhe levAyA hoya che, sva AMkhe pratyakSa joine levAtA nathI. jemake pRthvI seMkaDo varasa sudhI daDA jevI barAbara goLa kahI. rokeTa, upagraha, avakAzayAnono yuga zarU thatAM uttaradhruva pAse goLa nathI paNa nAsapatInI jema thoDI UMcI che ema emaNe ja jAhera karyuM eTale khagoLa vagere bAbatamAM pheraphArone jyAM pUro avakAza rahe che. alabatta badhI rItanuM parIkSaNa karIne je bAbatamAM 100 TakA sAcA nirNayo lIdhA hoya emAM pheraphArone avakAza (prAyaH) na hoi zake. chatAM vAcakoe dareka bAbato vivekapUrvaka grahaNa karavI. vaijJAnikonI vAto teoe pratyakSa nahIM paNa dUrabIna, gaNita vagere sAdhanono sahAro lai nakkI karI che, pratyakSa AMkhe joelI vastu nathI. ApaNe tyAM dharatImAM sAta (naraka) pRthvIo jaNAvI che paNa te najare ke sAdhanathI joi-jANI zakAtI nathI eTale vijJAnanI najaramAM e pRthvIo na ja Ave te svAbhAvika che ane AkAzamAM jyotiSacakra pRthvInI najIka hovAthI ane graho prakAzamAna hovAthI emanI najaramAM e dekhAyuM ane enI pAchaLa satata lAgI rahyA. temaja 1. vijJAna vikAsanI sAthosAtha avakAza saMzodhane bhAre vega pakaDyo che. dhIme dhIme badhA grahonI mAhitI meLavavA avakAzayAno vahetAM mUkyAM che. For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 84 ) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ vizvanAM badhAM rASTro enAM saMzodhana pAchaLa jhUkI paDyAM ane DUbI gayA che. abajo rUpiyAnA kharcA thaI gayA ane thaI rahyA che. dUrabInathI jevuM dekhAtuM gayuM tevA nirNayo karatA rahyA, paraMtu jainazAstroe AkAzamAM jyotiSacakra pUruM thAya te pachI UMce UMce AkAzamAM ja abajo mAIlanA vistAramAM vimAnadhArI ane vimAnavAsI asaMkhya devonA asaMkhya vimAno sthira rahyAM che. te vimAno anAdi-anaMtakALa sudhI eka ja sthitimAM rahevAvALAM che. virATa AkAzamAM abajo mAIla dUra rahelAM vimAnonAM astitvanI upagraho ane avakAzayAno noMdha na laI zake te paNa svAbhAvika che. bAkI sAte graho ane pRthvI vaijJAnikoe jeTalI joi che te badhuM virATa jena brahmAMDa AgaLa to biMdu jeTaluM paNa nathI. prazna-koI pUche ke jaina bhUgoLanuM pramANa-mApa zuM? uttara-bhUgoLa zabdathI bhU eTale pRthvI sAthe saMbaMdha dharAvatI vAta. e dRSTie vicArIe to mAtra manuSyalokanI dharatInuM grahaNa karAya to eka rAja eTale asaMkhya koTAkoTI arthAt abajo mAIlanuM pramANa gaNAya, ane A abajo mAIlamAM asaMkhya dvIpa-samudrovALI pRthvI goLAkAre che. have AgaLa vadhIe to ApaNI dharatInI nIce pAtAlamAM rahelI sAta narako e paNa sAta pRthvIo che, hakIkatamAM e dharatI ja che. AkAzamAM paNa pRthvI che ane siddhazilAne pRthvI ja kahI che. prazrakArano prazna A dharatI uparanI bhUgoLa pUrato che jethI eno javAba mAtra upara kahyuM tema manuSyalokanA mApe samajI levo. paNa jo bhUgoLa zabda na vAparIe to alaga alaga pRthvIothI vartatuM samagra vizva jemAM siddhazilA, devaloka, jyotiSacakra, manuSyaloka, adholoka-pAtAlaloka arthAt svarga, mRtyu ane pAtAla traNeyano vicAra karIe to samagra vizva caudarAjalokarUpa kahevAya. eka rAja eTale abajonA abajo mAilano vistAra samajavAno eTale A vizva TheTha nIce pAtALanA taLiyAthI laIne TheTha upara cheDA sudhI pahoMceluM che. caudarAjalokarUpI vizvano AkAra kevo hoya tenuM citra A saMgrahaNI granthamAM ApyuM che te joI levuM. caudarAjalokarUpa vizvanI laMbAi-pahoLAI badhe ThekANe ekasarakhI nathI, ochIvattI che. A pramANe keTalIka chUTaka chUTaka vigato pUrI thaI. lekhAMka-2 | noMdha-jyotiSacakra e AkAzI vastu che. A AkAzI badhI vastuone jainazAstra kevI kevI rIte samaje che, teno TUMko jarUrI khyAla nIce Apyo che. AkAzI bAbatamAM AjanA vijJAna sAthe AkAza-pAtAlanuM aMtara che, lagabhaga badhI ja bAbatamAM janamAnyatAthI virUddha che, eTale tenI joDe vicAraNA ke tulanA karavAno kazo artha nathI. ++++++++++++++++++++++++++++++++++ffffffffffffffffff For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L[ 85) +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ -sarvajJapuruSokathita jainazAstrakAro jyotiSacakrane pAMca vibhAgamAM vibhakta thaeluM mAne che. jenAM nAma anukrame sUrya, candra, graha, nakSatra ane tArA che. -asaMkhya koTAnakoTI yojana-mAilomAM patharAelA AkAzamAM pratyeka vastuo asaMkhya asaMkhya saMkhyAmAM che. e pAMce vastuo svataMtra che, ekabIjAthI bhinna che. te sadAya cara--*gatimAna ja hoya che. anAdikALathI ja svataMtra che ane anaMtakALa sudhI te rIte ja raheze, temAM kazA pheraphAro thavAnA nathI. e. kadI utpanna thatA nathI tema kyAreya vinAza pAmatA nathI. e to zAzvata padArtho che. pAMceya je dekhAya che te vimAno che. -e padArtho koI koInI sAthe joDAyelA nathI temaja ekabIjAmAMthI chUTA paDIne alaga thayA che tema paNa nathI. -vaLI sadAkALa eka ja nizcita mApavALAM ja rahevAnAM che. koipaNa saMjogamAM tenA mApamAM hAni-vRddhi thavAnI nathI. -AkAzamAM divase atispaSTapaNe ApaNe je tejasvI padArtha joie chIe, te sUrya nAmanA devanuM tenA ja nAmathI oLakhAtuM sphaTikaratnanuM baneluM vimAna ja che ane tenI aMdara aneka deva-devIono nivAsa che. rAtanA AkAzamAM zItaLa prakAza ApatA aneka tejasvI padArtho ApaNe spaSTapaNe joIe chIe. e badhAya sphaTika vimAno che, ane te caMdra, graha, nakSatra ane tArAonAM che ane tenI aMdara te deva-devIono nivAsa che. - A pAMceya padArtho potapotAnA mArganI nizcita karelI AkAzI rekhAo upara prativarSe niyama mujaba gamanAgamana kare che, jethI divasa, mAsa, Rtuo ane varSanA bhedo utpanna thAya che. - jainadaSTie sRSTi asaMkhya koTAnakoTI mAilo pramANa che. jemAM pRthvI, pANI ane prANIono samAveza thAya che. emAM asaMkhya pRthvIo che ane asaMkhya samudrono paNa samAveza che. A sRSTino jamIne jeTalo bhAga rokyo che tethI adhika bhAga pANI (samudro) e rokelo che. - A surya-caMdra vagere pAMceya vastuo sadAye paribhramaNa karavAnA svabhAvavALI che. tathApi (aDhIdvIpa tathA aDhIdviIpa bahAranA AkAzamAM) tArA vagere amuka vastuo sthira rahIne paNa prakAza ApavAvALI che. -jainazAstro mukhyapradhAna grahonI saMkhyA 88nI kahe che. temAM nava grahone agrasthAna Ape che. te sUrya, caMdra, maMgaLa, budha, guru, zukra, zani, ravi, rAhu ane ketu che. nakSatronI saMkhyA 28nI che, ane tArAnI saMkhyA to abajonI che. -ApaNI bhUmithI taddana najIkamAM najIka prathama tArAmaMDala AkAzamAM vyApta thaeluM che, eTale ApaNI A (samabhUtalA) pRthvIthI 790* yojana UMce jaIe tyAre tArAnAM tejasvI vimAno AvI pahoMce. 1. carajyotiSInuM sthAna aDhIdvIpamAM ja che. tenI bahAra jyotiSIo sadAkALa sthira ja hoya. * juo A saMgrahaNIgranthanI gAthA 49 thI 51. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ e tArAnAM vimAno jAtajAtanAM sphaTikaratnanAM tejasvI che, tyArabAda grahonI zarUAta thAya che. emAM tArAthI 10 yojana dUra prathama sUrya graha, tyArabAda 80 yojana dUra caMdra graha, tyAMthI 4 yojana dUra UMce budha ane tyAMthI traNa traNa yojanane aMtare anukrame zukra, guru, maMgaLa ane zani graho che. -pRthvInI sahuthI najIka graha sUrya, pachI caMdra, pachI kramazaH budha, zukra, gurU, maMgaLa ane zanizcara che. ApaNI pRthvIthI sUrya 800 yojana dUra, caMdra 880, budha 888, zukra 891, guru 894, maMgaLa 897, zani 900 yojana dUra che. samagra jyotiSacakramAM sahuthI chello ane sahuthI UMco zanizcara che. -28 nakSatronuM sthAna caMdra ane budha graha vacce AveluM che, je ApaNI pRthvIthI 884 yojanA dUra che. nakSatronAM maMDalo che ane te meruparvatane pharatAM goLAkAre paribhramaNa karatAM hoya che. -samagra jyotiSacakranA pAMca aMgo meruparvatane pradakSiNA detA goLAkAre potAno cAra kare che ane bhinna bhinna kALa mayadAonI sthitione pedA kare che ane jagatanA aneka vyavahArone pravatavi che. aMgata noMdha -jainazAstromAM jyotiSacakra bAbatamAM je kaMI thoDI ghaNI vigato maLe che tenA AdhAre thoDI sthUla skUla mAhitI ApI che. bAkI AkAzamAM ke sUrya, caMdra Adi graho vageremAM keTalIka rahasyamaya ghaTanAo avaranavara sarjAya che ke kema ! e bAbato jainazAstromAM lakhI hotI nathI ane prAyaH evuM lakhavAnI prathA paNa nathI. jyAre bIjI bAju paradezanA vaijJAniko emanAM virATa dUrabIno dvArA sUrya vagere vastuomAM sUryamAM dhaDAkA thAya che, avAjo thAya che, jAtajAtanI paristhitio sarjAya che tema avaranavara jaNAvatA hoya che. judA judA grahomAM paNa citravicitra paristhitio sarjAya che ema teo kahe che. jenA abhyAsIo mATe A bAbato ciMtana karavA jevI ane saMzodhana mAgI le tevI che. lekhAMka-3 A saMgrahaNIgraMthamAM bhUgoLa-khagoLano viSaya mahattvanuM sthAna dharAve che eTale saMgrahaNI granthanA bhUgoLa-khagoLanA vAcakone jaina bhUgoLa-khagoLa ane vaijJAnika bhUgoLa-khagoLa vacce AkAza-pAtALa jeTaluM je aMtara che, te aMtara zuM che? kevuM che? bhAratanI jaina, hindu ane bauddha traNeya samAjanI je mAnyatAo che tethI viparIta rIte vaijJAnikoe je varNana karyuM che te badhuM zuM che tenI vAcakone kaMIka jhAMkhI thAya tevI vigata ahIM ApuM chuM. te pahelAM vaijJAnikonI Aje eTale i. san 1990 ane vikrama saM. 2046 sudhImAM zuM paristhiti che te thoDuM joie. te pahelAM eka vAtanuM spaSTIkaraNa vAcakoe samajI levuM joie ke chellAM 500 varSathI khagoLanA kSetramAM vaijJAnikoe padArpaNa karyuM ane chellAM lagabhaga 200 varSamAM bhUgoLa-khagoLanAM kSetramAM vadhu saMzodhano thayAM. temAM Adhunika rIte navI vedhazALAonI zarUAta thai. AkAzane jovA mATe navAM dUrabIno taiyAra thayAM ane te vedhazALAomAM mUkavAmAM AvyAM. tyArapachI khagoLanA kSetramAM vaijJAnikoe AkAzavartI surya, caMdra, aneka graho, nakSatra, tArAo, AkAzagaMgA vagere padArthonI bAbatamAM khUba khUba +++++++nananana+ na nananana+nananana+nananana++++++nananana+nanananana++ For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 87 ] saMzodhano karyAM. enjiniyarIMga vijJAna ane TekanolojImAM dharakhama vikAsa sAdhyo ane te pachI AkAzanA vadhu saMzodhana mATe amerikAnI pAlomara vedhazALAmAM 200 iMcanA vyAsavALuM navuM dUrabIna karoDo rUpiyAnA kharce UbhuM karyuM. AvI nAnI-moTI vedhazALAo duniyAbharanAM moTAM moTAM zaheromAM sthapAi gai. badhI vedhazALAo rAta-divasa kAryarata che. A badhAM dUrabInothI pRthvIne pharatuM evuM je saghana vAyumaMDaLa che te vAyumaMDaLane bhedIne ghaNAM dUra UMDANamAM je vastu jovI hoya te vastu joi zakAtI nathI. vaijJAniko pAsenAM dUrabIno vAyumaMDaLane vIMdhIne joi zake te zakyatA na hovAthI varasothI mUMjhavaNabharI sthitimAM mUkAyA hatA. temAM vIjaLIne vege doTa mUkI rahelA vaijJAnikoe varSonI bhAre jahematane ante eka mahAna siddhi prApta karI. pUrva-pazcimanI mAnyatAnusAra dharatI upara ke AkAzamAM sarvatra gurutvAkarSaNa raheluM che ane tenAM kAraNe jeTalI cIjo upara mokalavAmAM Ave te amuka maryAdA sudhI gayA pachI te AgaLa vadhI zake nahi paNa pAchuM UtaravuM ja paDe eTale nIce ja paDe tevI paristhiti vartatI hatI. prathama *gurutvAkarSaNa eTale zuM? te samajIe pRthvI upara gurutvAkarSaNanuM jabarajasta adRzya vyApaka baLa je raheluM che te baLa dUra gaelI koipaNa vastune nIce kheMcavAmAM, najIka lAvavAmAM (lohacuMbakanI jema) bhAre tAkAta dharAve che. jema eka daDo upara pheMko eTale upara enI meLe AgaLa nahi jAya, jeTalI tAkAta pheMkanAre ajamAvI che tyAM sudhI dUra pahoMcyo. te pachI tarata ja gurutvAkarSaNanA baLathI nIce kheMcAine dharatI upara Ave che. vaijJAniko aMtarIkSanA grahomAM pahoMcavA mATenAM svapnAM seMkaDo varasathI sevatAM hatAM, ane tenA mATe jAtajAtanAM vicAro temaja aneka jAtanuM saMzodhana karyAM ja karatA hatA. aMte temaNe zodhI kADhayuM ke AkAzamAM gurutvAkarSaNa jyAM sudhI raheluM che te gurutvAkarSaNanI hada oLaMgIne jo koi cIja AkarSaNanI bahAra nIkaLI jAya to aMtarIkSanI duniyAne jovA mATenA tamAma daravAjA khullA thai jAya eTale emane varasothI ghaNA ghaNA prayogone anne eka jaMgI rokeTa (pensila ghATanuM) banAvyuM, ane e rokeTane eTalI jhaDapathI AkAzamAM caDAvI devuM joie ke je gurutvAkarSaNane bhedIne te AgaLa nIkaLI jAya. rokeTa upa2 kazI asara na kare eTale emane jAtajAtanAM yAtrika sAdhanothI paripUrNa zaMku AkAranuM lAMbuM rokeTa banAvyuM. vidyuta zakti bharI dIdhI. e rokeTane* dhakko mAravA mATe lokhaMDa vagerenAM majabUta jaMgI sthaMbho sIDI jevAM yAtrika sAdhano UbhAM karyAM. enI upara rokeTane caDAvyuM pachI svIca dabAvIne rokeTane choDavAmAM AvyuM. e rokeTa jabarajasta vidyutavegI gatithI gurutvAkarSaNane bhedIne-AkAza cIrIne bahAra nIkaLI gayuM ane aMtarIkSamAM pahoMcI gayuM. A joi-jANIne eka virala siddhi prApta karyAno vaijJAnikoe asIma AnaMda anubhavyo. vaijJAnikonAM aMtarIkSa saMzodhana mATe rokeTanI zodha pAzerAmAM pUNI jevI hatI paNa emane je jANavuM hatuM te jANI lIdhuM ke rokeTa evuM zaktizALI sAdhana banyuM che ke te gurutvAkarSaNane bhedIne aMtarIkSamAM pahoMcI zake che, eTale vaijJAnikone have AkAzanI aMdara rahelI havA, vAyu, AkAzamAMthI AvatAM jAtajAtanAM kiraNo, sUryamaMDaLanI paristhiti, gurutvAkarSaNanI bahAranA aMtarIkSamAM manuSya kevI rIte rahI zake, AvI aneka * jaina granthomAM A aMgenA saMketo che ke kema ! te jovA maLyA nathI paNa A dezanA vaijJAnika AryabhaTTe dharatIne gurutvAkarSaNa che e siddhAnta zodhI kADhayo ane pustakastha paNa karyo, je vAta ahIM apAtA lekhamAM alaga chApI che te juo. * rokeTa kema bane che, zenuM bane che, ene jabarajasta dhakko ApavA zuM yojanA che te romAMcaka che. For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L[ 88 ) jAtanuM saMzodhana karavuM jarUrI hatuM eTale e mATe temane aneka jAtanAM saMzodhanonAM sAdhanothI sajja goLAkAra sAdhana vikasAvyuM. zarUAtanA prayogo karavA vaijJAnikoe je sAdhana banAvyuM tenuM nAma yAna-avakAzayAna rAkhavAmAM AvyuM. sauthI paheluM skUTanika nAmanuM avakAzayAna raziyAe choDayuM hatuM. pachI raziyAe mahinAothI tAlIma ApelI kUtarIone avakAzayAnamAM mokalI. AkAzanA havAmAnanA vAtAvaraNamAM gurutvAkarSaNanA abhAve kUtarIonAM upara zuM asara thAya che te badhAM mApavAnAM vastro spaTanikamAM ja goThavavAmAM AvyAM hatAM ane upara je kaMi ghaTanAo banatI tenAM chAyA pugalonAM citro dharatI upara raziyAnI vijJAnazALAomAM goThavelAM sAdhanomAM hajAro mAIla dUrathI UtaratAM rahyAM hatAM. tyArapachI to amerikAe paNa A dizAmAM dharakhama rIte jhukAvyuM ane amerikAe rokeTa ane avakAzayAna banAvyAM. aMtarIkSa kSetre baMne dezo vacce hariphAI vadhI ane tAlIma pAmelI amerikAnI be vyaktione ane e rUTanikane rokeTa upara besADI devAmAM AvyA ane nIcethI rokeTane evo dhakko mAryo ke avakAzayAna sahita rokeTa aMtarIkSamAM pahoMcI gayuM ane aMdaranI yAtrika goThavaNa mujaba avakAzayAna AkAzamAM pahoMcyA pachI rokeTa oTomeTika chUTuM paDI gayuM ane avakAzayAna AkAzamAM ghUmatuM thaI gayuM. amerikAe pote banAvelAM avakAzayAnamAM besADI ane rokeTane mokalavAnA dhakkA dvArA rokeTa sahita avakAzayAnane AkAzamAM pheMkavAmAM AvyuM ane AkAzanI aMdara pRthvIne pharatI seMkaDo pradakSiNA daine e avakAzayAna dharatI upara samudra upara cokkasa jagyAe UtAravAmAM AvyuM ane avakAzayAnamAM pravAsa karI AvelA baMne yAtrikone jahAjamAM besADIne amerikAmAM lAvavAmAM AvyA. tyArapachI ghaNAM yAno-upagraho AkAzamAM ghUmatAM thayAM, epolo, voyejara vagere uDADayAM. A zodhakhoLathI khagoLanA vaijJAnikomAM asIma utsAhanuM mojuM pharI vaLyuM. kemake have teo dhAya nizAno laI zakaze. rokeTa ane avakAzayAnano vadhu itihAsa lakhavA mATenuM A sthAna nathI. mAre je vAta kahevI che tenA anusaMdhAna pUratI uparanI vAta lakhavI paDI che. vaijJAnikonA hAthamAM have aMtarIkSamAM cetana ke jaDa game te vastu laI javA mATenA dvAra khullAM thai gayAM. pRthvI uparanA dUrabInathI aMtarIkSane spaSTa jovAmAM AkAzamAM keTalIka muzkelIo thayA karatI eTale vaijJAnikoe nakkI karyuM ke have vedhazALAne AkAzamAM ja laI javAya to AkAzI dUrabInathI khagoLanAM ghaNAM satyo jANI zakAya. have avakAzayAnanuM sAdhana taiyAra hatuM paNa avakAzayAnamAM kAma karI zake tevuM dUrabIna jo taiyAra thAya to aMtarIkSamAM dUra dUra UMDe joine vizvanAM ajJAta rahasyone zodhI zakAya, eTale amerikAnI spesa saTala DiskavarIe A sAlanA (i. san 1945) eprila mahinAmAM habala nAmanA dUrabInane spesa saTala dvArA AkAzamAM caDAvI dIdhuM ane A saMzodhanAtmaka krAMtikArI dUrabInane pRthvImaMDaLanA vAyumaMDaLanI aMtarIkSamAM tenI kakSAmAM taratuM mUkAyuM. A dUrabIna vizvanA tAga kADhaze ane navAM navAM rahasyo zodhI kADhaze ema vaijJAniko jaNAve che. A habala dUrabIna kevAM krAMtikArI pariNAmo lAvaze tenA mATe vaijJAnikoe je tarko karyo che, je kalpanAo karI che, te nIce mujaba jaNAvI che. 1. AjasudhInAM vizva aMgenA vicAromAM jaDamULathI pheraphAra karaze. 2. tArAone grahamALAo che 1. vizvanAM mAtra pAMca rASTro potAnAM rokeTo dvArA upagraho caDhAve che. emAM bhArate paNa naMbara noMdhAvyo ane rohiNIne AkAzamAM pheMkayuM, te upagraha banI gayuM. tyArapachI bhArate epala, AryabhaTTa, bhAskara nAmanAM upagraho caDhAvyAM. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 89 ] +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ ke nahi te jaNAvaze. 3. vizvanAM ghaNAM ghaNAM ajJAta rahasyone chatAM karaze. 4. keTalAka vaijJAniko ema mAne che ke A dUrabIna ApaNAM vizva viSenA keTalAya khagoLa siddhAntone jUnAM sAbita kare to nA nahIM. pa. A habale vizva keTaluM moTuM che, te vAta vaijJAnikoe paNa jaNAvI che. A habala dUrabIna "A vizva mahAvisphoTathI utpanna thayuM che ke anAdikALathI jevuM che tevuM ja Aje che' te upara prakAza nAMkhaze. vaijJAnikone sUryamaMDaLanI racanAnI keTalIka gUMcavaNa che te haju pUrepUrI samajANI nathI ane tethI AkAzavartI maMdAkinIonI racanA ane gUMcavaNa khagoLa vaijJAnikone mUMjhavI rahI che. vizvane potAnuM janma-maraNanuM cakra che ke nahi, bIje kyAMya jIvana che ke nahi, vizva keTaluM moTuM che te have cokasAibharI rIte A dUrabIna zodhI kADhaze. uparanI vigatomAM ApaNA mATe be bAbato khAsa mahattvanI che. jaina khagoLa-vijJAna ema kahe che ke A pRthvInuM astitva to anAdikALathI anaMtakALa sudhI rahevAnuM ja che. samagra pRthvIno koi divasa saMpUrNa vinAza thato nathI, paraMtu pRthvI upara rahelI jaDa ane cetana vastuo eTale ke prANIo, pRthvI, jaLAzayo, pahADo vagereno yogya samaye rUpiye bAra-tera AnI pramANamAM vinAza sarjAya che, jene jena vijJAnIoe pralayakALa kahyo che. jaina vijJAnIoe amuka abajo varSanAM anne pRthvI upara pralayakALo avazya Ave ja che ane AkhI dharatIno vinAza sarjAya che ema jaNAvyuM che. bahu ja maryAdita saMkhyAmAM mANaso-prANIo jIvatAM rahe, bAkI samagra dharatI uparanuM caitanyajIvana eTale ke manuSyo, pazuo, prANIo, vanaspatio, nadIo vagere lagabhaga nAza pAmI jaze. phakta gaMgA nadIno eka nIka jevo nAnakaDo pravAha vaheto raheze. ahIM prazna thAya ke A badho nAza koNa karaze? zI rIte thaze? e mATe jenazAstramAM evuM jaNAvyuM che ke pralayakALanA divaso jyAre AvI pahoMcaze tyAre kudaratIsvabhAve ja anAdikALanA sthApita zAstrakathita niyama mujaba 49 divasa sudhI kSAra, agni, viSa vagere sAta jAtanI pratikUla vRSTio sAta sAta divasa sudhI varasaze ane te A dharatI uparanI vidyamAna tamAma vastuone khatama karI nAMkhaze. je loko jIvatA haze te nadItaTanI guphAomAM vasavA cAlyA jaze ane teo gaMgAnA pANImAM utpana thatAM macyo-mAchalAM vagere khAIne potAno nihi karatA raheze. A pralayakALanI mayadA lAkho-karoDo varasonI hoya che. te kALa vItyA pachI anAdikALanA jagatanA niyama mujaba pharI A dharatI upara dharatIne navuM sarjana ApavA mATe ane dharatI upara navI jIvasRSTi ane jIvana UbhuM karavA mATe kudarate ja jAtajAtanI anukULa vRSTio varasavA mAMDaze. temaja karoDo varasathI sarvathA rasa-kasahIna thayelI zuSka dharatIne pharI anAja utpAdana yogya ArTa banAvaze ane bAkInI jIvasRSTi paNa dhIme dhIme utpanna thavA mAMDaze. hajAro varSa pachI pralayakALa pahelAM vizva je rIte dhabakatuM hatuM te rIte pAchuM dhabakatuM--vidyamAna thaI jaze eTale punaH sRSTinuM navasarjana thaze. A pramANe *saMhAra ane sarjananI prakriyA pRthvI upara rahelI che ema jaino cokkasa mAne che. vaijJAniko jo habala dUrabInathI anAdikALathI vizva jevuM che tevuM ja Aje che ane bhaviSyamAM paNa raheze tevuM zodhI kADhaze to jainadharmanI mAnyatAne moTo Teko maLaze. vAcako e paNa khAsa dhyAna rAkhe ke vaijJAnikoe je kaMI zodhyuM che, jANyuM che te phakta dUrabInanI * anya dharmanI mAnyatAo bhinna bhinna che. +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ 12 For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 90 ) nanananana+na+nanana++++++++++++++++++nanananana AMkhe joyeluM kahyuM che. potAnI sagI AMkhe joyeluM, kahyuM nathI ethI ja upara meM jaNAvyuM te pramANe A habala dUrabIna vijJAnanA keTalAya siddhAntone kadAca khoTA pADe. sUryamALAnI keTalIka zodhakhoLomAM paNa navI krAnti sarjAya. emAM paNa yathArtha-satya keTaluM haze te to jJAnI ja jANI zake. anya sAdhano dvArA thatI zodho vAMcavI-jANavI kharI paNa kharekhara zodha sAcI che tenI khAtrI thayA pachI ja svIkAra karavo joie. A uparathI ApaNe samajavAnuM e che ke jainadharmanI mAnyatAthI viparIta mAnyatAo badhI ja sAcI che evuM mAnavuM jarUrI nathI. emanI ghaNI mAnyatAo sAthe anumAna ane kalpanAo ghaNI joDAyelI che. kadAca eka divasa evo paNa Ave ke jainadharmanI bhUgoLa ane khagoLanI mAnyatAo mahattvanI ane mukhya mukhya bAbato je che te sAcI che evuM puravAra thAya to navAI nahIM. eka vAta samajI levI joie ke jaina tIrthakaroe je kahyuM teno jainAgamomAM moTAbhAge saMgraha karavAmAM Avyo che. jaina tIrthakaroe dUrabInathI jaNAvyuM nathI paNa temaNe je kevaLajJAna thayuM hatuM, jene trikAlajJAna kahevAya che e jJAnacakSuthI traNeyakALanI vizvanI vyavasthA, samagra brahmAMDanI vyavasthA, jaina bhUgoLa-khagoLanI zuM sthiti che te badhI najaronajara joi che ane pachI bhUla sthala jarUrI bAbato jaNAvI che. jo vijJAnanI mAnyatA svIkArIe to tene to jaMbUdvIpa sAthe kazuM sagapaNa ja nathI rahetuM. e na rahe eTale mahAvideha, meruparvata badhI bAbato uDI jAya. vijJAnakathita pRthvI to AkAzamAM addhara ghUme che. pariNAme asaMkhya dvIpa-samudronuM, pahelI naraka vagere badhAnuM astitva ja khatama thaI jAya, te ApaNe calAvI zakIe tema nathI. tIrthakaronI vANI asatya, bhramaNAtmaka ke adhUrI hoya te svIkArI zakIe tema nathI. alabatta bhUgoLa aMge vizeSa jANakArInI jarUra nathI hotI, kemake A dharatI uparanI bhUgoLa azAzvata che paraMtu khagoLa e zAzvata cIja che. khagoLa bAbatamAM jainadharma jeTaluM jaNAvyuM che tenI AgaLa AjanA vijJAne sUryamaMDaLa AkAzI grahothI vadhu kazuM ja jaNAvyuM nathI. jyAre jenakhagoLakAroe to grahothI upara asaMkhya vimAno, devonI mahAtimAsRSTi vagere varNavyuM che. lekhAMka-4 | gurutvAkarSaNa zakti ane pRthvI aMgenI mAnyatAnuM sahuthI paheluM (eTale ke I. san 475nI AsapAsamAM) kathana karanArA vaijJAniko bhAratanA che noMdha-jenagranthomAM gurutvAkarSaNanI vAta jovA maLI nathI tema chatAM gurutvAkarSaNanI vAta paradezanA vaijJAnika prathama jAhera karI che. Ane keTalAka samaje che te vAta barAbara nathI. A zodha bhAra vaijJAnike seMkaDo varasa upara kahelI che. pRthvI phare che ane te goLa che, te vAta sahuthI pahelI bhAratanA vaijJAnike karI che te ane bIjI bAbato A lekhamAM lakhI che. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 91 ) pRthvI goLa che ane pRthvImAM AkarSaNazakti che. A baMne bAbato nyUTana ane geleliyoe kahI che tema nathI, paraMtu hajAra varSa pahelAM bhAskarAcArya nAmanA bhAratIya vaijJAnika siddhAntaziromaNi graMthamAM jaNAvelI che. pRthvImAM AkarSaNazakti che ane te potAnI AsapAsanA padArthone kheMcyA kare che. pRthvInI najIkamAM AkarSaNazakti vadhu che paNa dUra dUra jatAM te zakti ghaTatI jAya che. koI sthAna uparathI halakI ke bhAre vastu pRthvI upara choDavAmAM Ave to te baMne ekasAthe samAna kALamAM pRthvI upara paDe che paNa evuM nathI banatuM ke bhAre vastu pahelAM paDe ane halakI pachI paDe. AthI ema kahevAya che ke graho ane pRthvI 'AkarSaNazaktinA prabhAvathI ja potapotAnI maryAdA jALavIne paribhramaNa kare che. AthI keTalIka vyaktionI samajamAM evuM che ke uparokta mAnyatA paradezanA vaijJAnikoe zodhI kADhI che ane emane ja batAvI che paNa tevuM nathI. A dezanA prakhara vaijJAnikoe varaso pahelAM A vAta jaNAvI che. AryabhaTTa prathamano janma samaya I. san 475 che. tenA banAvelA AryabhaTTIya graMthamAM pRthvI cala ane pRthvInI paridhi 4967 yojana batAvI che. e graMthamAM kALanA be bhAga pADayA che. pUrvabhAgane utsarpiNI ane uttarabhAgane avasarpiNI nAma ApyuM che, ane pratyekanA cha bheda kahyA che. AryabhaTTe kALanA je be bhAga pADayA te jainadharmanI kALagaNanAne barAbara anusaratA che. jainadharme paNa eka kALacakranA be vibhAga pADayA che. prathama bhAgane utsarpiNI ane bIjA bhAgane avasarpiNI nAma ApyuM che. kALanAM A nAmo ane vigata jainadharmanI mAnyatA sAthe khUba ja sAmya dharAve che, tenuM zuM kAraNa che te zodhano viSaya che. chatAM lAge che ke prAcIna kALamAM vidvAno vacce jJAna-vijJAnanI AdAna-pradAnanI athavA eka bIjA dharmanA graMtho vAMcavAnI prathA cAlu hatI. bhAratamAM pahelA "AryabhaTTa pachI I. sanuM pa58mAM brahmagupta nAmanA vidvAna thayA. jeoe 30 varSanI ummare brahmakUTa siddhAnta nAmanA graMthanI racanA karI che. temAM temane pRthvIne sthira jaNAvI AryabhaTTanI mAnyatAnuM joradAra rIte khaMDana karyuM che ane pRthvI cala che e siddhAntanI jorazorathI dalIlo karIne TIkA karI che. tyArapachI bhAskarAcArya nAmanA bhAratIya jyotiSa vaijJAnike paNa pRthvI sthira kahI che. jema agnimAM uSNatA ane jaLamAM zItalatA svAbhAvika che tema pRthvImAM sthiratA (acalapaNuM) e paNa svAbhAvika che ema jaNAvyuM che. vaLI bhAskarAcArye pRthvIne (daDA jevI nahIM paNa) kadamba puSpanA jevA AkAravALI kahI che ane tenI upara gAma, nagaro vaselAM che ema jaNAvyuM che. 1. sattaramI sadImAM nyUTananA gurutvAkarSaNanA ane gatinA niyamono vyavasthita janma thaI gayo hato. 2. jApAnanA be vaijJAnikoe 1990mAM gurutvAkarSaNanA niyamo sAcA che ke kema ? evo prazna karyo che. * AryabhaTTa ghaNA thayA che tethI. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ lekhAMka-5 ja jainadharmanI ane vijJAnanI jANavA jevI bAbato A graMtha aneka viSayonA saMgraharUpa hovAthI enuM 'saMgrahaNI' nAma ApyuM che, ane e saMgrahamAM samagra jainavizvanI vyavasthAnI atialpa jhAMkhI karAvI che, eTale ke samagra jenaloka-vizva TheTha brahmAMDanI Toce AvIne siddhazilAthI laIne TheTha nIce UtaratAM 22 devaloka, te pachI jyotiSacakra, te pachI manuSyaloka ane te pachI pAtAlaloka, A badhAM sthAnonI mukhya mukhya bAbatonuM dhUla-sthUla varNana karavAmAM AvyuM che. manuSya, deva, tiryaMca ane naraka A cAra prakAranI vastIthI caudarAjaloka bharelo che, jemAM pazu-prANInI sRSTi paNa bhegI AvI jAya che, tathA nAnI-moTI bIjI aneka bAbatono khyAla ApavAmAM Avyo che. jo ke A badhuM varNana ati atisaMkSepamAM karavAmAM AvyuM che. jainadarzana vizvanI bhautika bAbatonI vizeSa vAta kare nahi kemake jAte divase vaijJAniko dvArA temAMthI AraMbha-samAraMbha ane hiMsAno janma thavAno. A rIte A saMgrahaNI grantha samagra vizva ane vizvavartI padArthonI jhAMkhI karAve che. vijJAnanI AMkha sAme pRthvI ane camakatA sUrya Adi graho hatA eTale te aMge teoe khUba khUba saMzodhana karyuM paraMtu jaina khagoLanI dRSTie jyotiSacakrathI abajonA abajo mAIla dUra UMce zarU thatAM devalokanAM asaMkhya je vimAno che, te aMge koI jANakArI teo meLavI zakyA nathI. jema AkAza uparathI UMce Urdhvaloka tarapha vijJAna AgaLa vadhI na zakyuM, tema adholoka eTale pAtAlamAM sAta narako rahelI che te aMge kaMipaNa mAhitI meLavI zakyuM nahIM paNa teo chellAM 30-40 varSathI AkAzamAMthI AvatA reDiyomAM jhIlAtA zabda saMdezAo dvArA saMdeha kare che ke bIjA grahomAM vastI hoya, kemake tyAMthI na samajAya tevI bhASAnA saMdezAo ahIMnA yaMtramAM jhIlAyA kare che, paNa bhASA samajAtI nathI. je loko upara vase che te ahIMnA manuSya karatA. vadhu buddhizALI ane vadhu sukhI che, evI kalpanA paNa kare che, paNa avakAzayAno taiyAra thayA eTale vaijJAnikoe AkAzI graho guru, zani vagerenA abhyAsArthe ravAnA karyuM. graho zenAM banelAM che, vastI che ke nahi te mATe amerikAe A yAno ravAnA karyo. tene mokalelA saMdezA-phoTAo dvArA nakkI karyuM ke upalabdha graho upara jIvana nathI. A vAnoe patro dvArA navAM caMdro zodhI kADhyAM. voyejaranAmanuM yAna to i. san 1977mAM ravAnA karyuM. A voyejaranI gati kalAkanAM 45255 mAilanI hatI. traNa varasathI AkAzamAM gati karatuM ja rahyuM che. 1 abaja 30 karoDa mAilanuM aMtara vaTAvI che. sana 1989mAM zani graha upara pahoMcyuM haze. vijJAne pRthvIthI graho eTalA badhA dUra batAvyA che ke tamane Azcarya pAmI jAva ! jainoe eka lAkha* yojanano jebUdvIpa che ema jaNAvyuM che. e jabUdvIpanA kendramAM eka lAkha yojane meruparvata che temaja temAM saMkhyAbaMdha pahADo, parvato, nadIo ane vividha nagaro, zahero ane kSetro. che. vaijJAnikazakti mukhyatve yAtrika che ane tethI te maryAdita che eTale A badhAno yatkiMcita khyAla na Ave te svAbhAvika che. ApaNI vartamAna duniyA A jaMbUdvIpanA TheTha cheDe AvelA bharatakSetranA dakSiNa 1. neccanagrahanI mAhitI meLavavA mATe amerikAe mAnava vagaranuM A yAna 13 varasa upara choDyuM che. pAMca abaja kilomITarano pravAsa karI cUkayuM che. * pramANAMgule mApIe to 400 lAkha yojana thAya. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 93) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ vibhAgamAM AvelI che, ane dakSiNa vibhAga jyAM pUro thAya che tyAM cheDe ja jaMbUdvIpano 12 yojana UMco jaMgI killo Avelo che. dakSiNa bhAratamAMthI mahAvideha pahoMcavA mATe uttaradizAmAM prayANa karavuM paDe. e uttaradizAmAM jaIe to vacce vacce moTAM moTAM pahADo, kSetro che ane dvIpanA senTaramAM mahAvidehakSetra, meruparvata vagere vastu-sthAno jovA maLe. have ahIM prazna ema thAya ke aneka avakAzayAno, jaMgI upagraho ane rokeTo vagerenAM jaMgI prayogo. cAlu rahyA che chatAM paNa teo vartamAnadazya pRthvIthI uttaramAM kaMika AgaLa che evo aNasAra paNa meLavI zakyA kema nathI? te vicAramAM mUke tevI bAbata che. muzkelI e che ke vijJAne ApaNe je pRthvI upara rahIe chIe te dazya pRthvIne AkAzamAM goLAkArarUpe addhara che ema svIkAryuM che, eTale pRthvInAM dakSiNa ane uttara bhAganA be cheDA pRthvInI sAthe ja saMlagna che ane A saMjogomAM A pRthvI sAthe adazya evI pRthvInA joDANano ApaNe vicAra ja karavAno kayAM rahyo ? pRthvIne daDA jevI goLa mAnI, goLo mAnyo, AkAzavatI (be rIta) pharatI mAnI. e goLAnI cArebAjue khAlI AkAza-AkAza ja che. A pRthvI joDe upara nIce bIjI moTI koI vastuno saMbaMdha nathI. svAbhAvika rIte vaLI emaNe tenuM mApa paNa nakkI karI nAMkhyuM eTale uttara, dakSiNa, pUrva, pazcima cAre dizAmAM jainadharmanI daSTie jaMgI virATa dharatInuM joDANa hovA chatAM vaijJAnikone to A vAtanuM svapna paNa kyAMthI Ave ? dakSiNamAM jaMbudvIpano killo ane killA pachI lAkho yojanAno lavaNasamudra che. je ApaNI dharatI sAthe ja joDAelo che paNa vaijJAnikoe kalpelI je pRthvI che te pRthvInA dakSiNano cheDo jene dakSiNadhruva kahevAya che, tyAM AgaLa hajAro phUTanI UMcAimAM barapha patharAelo che ane tyAM AgaLa vaijJAnika pRthvIno goLo samApta thAya che, eTale AkAzamAM addhara ghUmatA pRthvInA goLA sAthe jaMbUdvIpanA killA vagere sAthe vicAravAnI ke sarakhAvavAnI vAta ja kyAM rahI ! ApaNe tyAM thoDI ghaNI bhUgoLa viSayanI abhyAsI vyaktio che. teo taraphathI evuM kahevAmAM Ave che ke uttaradhruvathI AgaLa uttara tarapha vimAno gayAM hatAM paNa tyAM eTalo badho ghora aMdhakAra, havAnI viSama paristhiti ane ati ThaMDI e badhuM evuM hoya che ke vimAno e dizAmAM AgaLa vadhI zakatA nathI. A vAto karanArA koi AdhAre kahe che ke kalpanAthI te khabara nathI. have A bAbata sAme vijJAne mAnya karelI pRthvInI paristhitino thoDo khyAla ApuM. pRthvIne goLArUpe kalpelI che. goLAkAra pRthvIne be dhruva che, eTale ke be nizcita sthAno che. pRthvInA uparanA cheDAno bilakula uttaramadhyabhAga uttaradhruvarUpe che ane te ja rIte pRthvIno dakSiNamadhyabhAga dakSiNadhruva rUpe che. dakSiNadhruva seMkaDo varasathI baraphathI chavAi gaelo che. te ja pramANe uttaradhruva dakSiNadhruvanI jema baraphanA tharathI chavAI gaelo che. eka-eka mAilathI vadhu pramANamAM jADA baraphanA tharo che. baMne dhruvomAM baraphanA jaMgI pahADo paNa taratA hoya che. vidyamAna pRthvInA cheDe uttaradhruvanA sthAna pachI vartamAna (ApaNe je joie-jANIe chIe te) duniyAnuM sthAna samApta thaI jAya che. to prazna thAya ke uttaradhruva pachI zuM hoya? uttaradhruva pachI lAkho-karoDo mAilanuM phakata khAlI For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 94 ) AkAza-avakAza ja hoya che. avakAzayAno, upagraho vagere uttaradhruva uparathI ja pasAra thatAM hoya che, eTale uttaradhruva pachI ApaNe tyAM je vaitADhaya vagere parvatonI vAto kahI che te ApaNI zAstra mAnyatA sAthe vijJAnanI mAnyatA meLa khAtI nathI. lAkho mAila AkAzamAM uDatAM yAno, upagraho dvArA upagrahoe uttaramAM vaitADhaya Adi) parvato-kSetro Adi hovAnuM jaNAvyuM nathI. goLa pRthvIno uttarabhAga pUro thaI gayA pachI dharatIno koi bhAga AgaLa che ja nahi, cAre bAju AkAza ja che. jemaNe pRthvIne AkAzamAM laTakatA goLAnI mAphaka rahelI mAnI hoya tene bIjI dharatI hoya ja kyAMthI? AkAza ja hoya. ATalI vAta ahIM pUrI karI pRthvI aMge bIjI thoDI vAta jANIe. prazna ATalo badho barapha baMne dhruvomAM kyAMthI patharAI gayo haze ? kyAre patharAyo haze ? AvA aneka prazno paNa ApaNA manamAM UbhA thAya. jo ke uttaradhruva samudrarUpe che, dharatIrUpe nahIM. uparanI sapATI barapha banIne taratI rahe che ema kahe che jyAre dakSiNadhruvane khaMDa kahe che. khaMDa eTale dharatI. uttara A baraphanI jamAvaTa kayArathI thaI tenI cokkasa maryAdAnI khabara nathI paNa vaijJAniko ema cokkasa kahe che ke lAkho-karoDo varSa upara atyAre jyAM barapha che tyAM zahero, gAmo ane jaMgalo vagere hatAM, paraMtu pRthvI ane AkAzanI AbohavA ane bhejamAna vagere kAraNe baraphanI jamAvaTa thavA pAmI che dakSiNadhruvamAM tamAma rASTranAM vaijJAniko chellAM 100 varSathI bhayaMkara ThaMDImAM dharatInI aMdara zuM che tenA aneka prayogo karI rahyA che. e saMzodhanamAM emane mAlama paDyuM ke prAcInakALamAM vanaspati ane jIvasRSTi hatI ane suvarNa Adi aneka dhAtuonI kimatI khANo ane anagala tela, kolasA badhuM A dharatImAM rahyuM che. e lAlace vaijJAniko saMzodhana mATe dakSiNadhruva pAchaLa lAgyA che, eTalA uttaradhruva tarapha lAgyA jANyuM nathI. A paristhitimAM jaina vijJAne jaNAvelI manuSyalokavartI ekane pharatA eka, e. rIte valayAkAre rahelA asaMkhya dvIpa-samudronI vAta vaijJAniko kyAMthI svIkAre ? bhagavAna mahAvIrane thaye 2500 varasa thayAM. te vakhate A dharatInI zuM sthiti hatI te jANavA mATe ApaNe tyAM koI sAdhana upalabdha nathI. adhyAtmapradhAna jainadharmamAM bhautika ke aitihAsika bAbatonI agatya , khAsa na hovAthI A kSetra aNasparyuM hatuM eTale zAstromAM bhUgoLa-khagoLanI vAto thoDI ane sthUla sthUla ja maLe che, je hoya te. bhagavAna mahAvIranA samayamAM A baMne dhruvo baraphanI cAdarathI atyAre jevA chavAi gayA che, tevA te vakhate hatA ke nahi? teno javAba eka ja apAya ke jenazAstroe pRthvIne sthira mAnI che, vaLI tene goLa kahI nathI. vijJAna jema AkAzI goLo mAne che tema mAnatA nathI, eTale vijJAnanI mAnyatAo sAme meLa ke tulanA karavAnuM sthAna ja nathI. prAcInakALamAM A pRthvIne kevA AkAranI mAnatA hatA ? teno alpa izAro A saMgrahaNInI prastAvanAmAM pa3mAM pAnAMmAM karyo che. karoDo varSa pahelAM A pRthvI upara je bhayaMkara *uthalapAthala thaI te akalpanIya hatI. e uthalapAthala pachI samagra pRthvInA bhUstaronuM saMzodhana karIne bhUstaravijJAnIoe pRthvIno je nakazo taiyAra karyo che te deza-paradezanI bhUgoLane lagato tathA anya mAsiko ka Sabhadeva bhagavAne abajonAM abajo varSa pUrve ayodhyAmAM rAjya karyuM. te vakhate ayodhyA je sthAne hatI te ja sthAne Aje che kharI ? aneka dezo, nagarIo pratye paNa AvA savAlo uThe paNa teno javAba zAnIgamya che. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 ) kakakakakakakakakakakakana+nanananana+nanana+nanananana+nananana +nananana+ temaja pustakomAM chapAI gayo che. bhUstarazAstrIoe pracaMDa ane vyApaka saMzodhanane anne jaNAvyuM che ke dharatI upara thaelI bhagIratha uthalapAthala pahelAM duniyAnA moTAbhAganA khaMDo, eka bIjAne aDIne rahelA ane akhaMDa hatA athati uttara amerikA, dakSiNa amerikA, AphrikA, dakSiNadhruva khaMDa, osTreliyA, yuropa, bharatakhaMDa ane grInalenDa e badhA ekabIjA sAthe joDAyelA hatA, vacce vacce kyAMka kayAMka nAnA nAnA samudro paNa hatA. ApaNA bharatakhaMDanI dakSiNe dakSiNadhruva khaMDa ane osTreliyA hatA. jo ke Aje to te baMne hajAro mAila dUra cAlyA gayA che. (vacce samudranAM jaLa ghUsI gayAM) e vakhate vacce vacce je samudro che te tyAre na hatA paNa tyAM dharatI hatI ane pAMceya khaMDomAM pagethI cAlIne javAtuM hatuM. bhUtakALanA A khaMDane vaijJAnikoe "goMDavAnA* mahAkhaMDa' evuM navuM nAma ApyuM. kAlAMtare A goMDavAnA khaMDamAM paNa aneka sthaLe dharatIkaMpo thayA, eTale dharatImAM rahelA pravAhI lAvArasa upara A khaMDo sarakatA sa2katA ekabIjAthI cheTA javA lAgyA. pariNAme goMDavAnA A mahAkhaMDamAM bhaMgANa paDayuM. jaLa tyAM sthaLa ane sthaLa tyAM jaLa vahetAM thayAM. dezonI ADAza jyAM jyAM dUra thaI ane khAlI jagyA thaI tyAM tyAM samudranAM pANI ghUsI gayAM ane kAyama mATe te jaLa sthira thai gayAM. bhArata ane AphrikA khaMDa dUra dUra thatA gayA. baMne vacce jagyA khAlI paDI gaI ane tyAM samudranAM pANI pravezI gayAM. vaijJAniko potAnI dhAraNA sAcI che tenA purAvAmAM nakazAmAM bhAratamAM saurASTrano AkAra ane enI sAme AphrikA dezanI dharatIno saurASTranA AkAra jevo kapAelA bhAga tarapha dhyAna kheMce che. saurASTra jevo ja khaMDita bhAga AphrikAnA kinAre najare paDe che. vaLI uparanI vAtanA anusaMdhAnamAM ApaNA prastuta mahAkhaMDamAM kevI kevI uthalapAthalo thai, kevAM kevAM parivartano AvyAM, kevI kevI akalpanIya kudaratI Apattio ane AphatothI kevI rahasyamaya ghaTanAo banI te jANavA nIce vistRta upalabdha akhabArI noMdha TAMkI che te vAMco. nIcenI prastuta noMdha sAMyogika purAvAo ane anumAno dvArA levAyelA nirNayathI nizcita karelI che, mATe te badhI ja sAcI che tevuM sarvathA svIkArI levAnI jarUra nathI. phakta dharatInA bhUtakALanuM samagra citra tamArA khyAlamAM Ave ane tamArI samajanuM phalaka vistRta bane e khAtara ApI che. dharatIno itihAsa paNa kevo hoya che te vAMcI vAcako sAzcarya anubhavaze. sUcanA--prastuta noMdha nIce mujaba che. AjathI Azare 35 karoDa varSa pUrve khaMDo ekabIjAthI dUra khasI gayA hatA. paraMtu goMDavAnA khaMDa, dakSiNa pUrvamAM nyUjhIlenDa ane osTreliyAthI mAMDIne hindI mahAsAgara viMdhyAcalathI dakSiNano bharatakhaMDa, dakSiNa arabastAna, sahArAnI dakSiNano AphrikA ane dakSiNa amerikAnA pUrvabhAgane AvarI leto hato. baMgALano upasAgara ane arabI samudra paNa e khaMDamAM samAI jatA hatA. te pachI vadhu uthalapAthalo thai. ApaNA dezanI ja vAta karIe to sATha karoDathI so karoDa varSa pahelAM kacchathI meghAlaya sudhI rekhA doro to tenI uttare samudra hato, eTaluM ja nahIM paNa AMdhrapradeza, madhyapradeza, mahArASTra ane karNATakanA keTalAka bhAga samudramAM DUbelA hatA. sATha karoDa varSa pahelAM A samudra * goMDa nAmanI AdivAsI prajA uparathI A nAma pADavAmAM AvyuM hatuM. +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " [ 96 ) nAno thato gayo ane kacchathI meghAlaya sudhInI rekhAnI uttare je samudra hato te vistarato gayo. te pachI 44 karoDathI pa0 karoDa varSa pahelAMnA bharatakhaMDamAM dakSiNa bhAratanA samudrano lopa thayo. 22 karoDathI 28 karoDa varSa pahelAM bharatakhaMDanA TukaDA thai gayA hatA. kaccha, saurASTra, uttara gujarAta vagara samudramAM hatA ane A samudra bharatakhaMDanA be TukaDA karIne AsAmamAM jato hato. ApaNe ema kahI zakIe ke AsAmamAM ane gujarAtamAM tela banAvanAra jIvo ane vanaspati A samaye kAme lAgI gayAM hatAM. 18 karoDathI 122 karoDa varSa pahelAM kaccha, saurASTra ane gujarAta samudramAMthI bahAra AvI gayAM hatAM, paraMtu 13 karoDathI 18 karoDa varSa pahelAM teo pharIthI DUbI gayA hatA. A badhA samaya daramiyAna TApu tarIke lekAnuM alaga astitva na hatuM, te dakSiNa bhArata sAthe joDAyela hato. sAta karoDathI 13 karoDa varSa pahelAM bharatakhaMDamAM pharIthI pracaMDa utpAto thayA. Aje himAlaya che tyAM samudramAMthI jvALAmukhIo bhabhukatAM hatAM. saurASTramAM jyAM tyAM dharatImAM tirADo paDI hatI ane temAMthI lAvArasa vaheto hato, paraMtu pUrva saurASTra ane kaccha temaja taLa gujarAtano ghaNo pradeza dariyAmAM DarbI gayo hato. laMkAno TApu bhArata sAthe sarva rIte hajI joDAyela hato ane gujarAtanA kAMThAthI laMkA sudhI samudra na hato. dharatIno vizALa khaMDa AphrikA bhaNI patharAto hato. mahArASTra (dakhkhaNa), viMdhyapradeza, choTAnAgapura (dakSiNa bihA2) vagere pradezonI dharatImAM tirADo paDI hatI ane temAMthI lAvArasa vaheto hato. pAkistAna, kAzmIra, himAlaya vagere badhA samudramAM DUbelA hatA. baMne baMgALa ane AsAma paNa samudramAM hatAM. A yugamAM paNa kudarata tela banAvavAnI prakriyA karI rahI hatI. Azare cha karoDa varSa pahelAM viMdhyAcalanI uttaranA chIcharA TIthIsa (bhUmadhya) samudramAMthI himAlaya uMcakAyo. dakSiNanA bhUpRSThanA uttaramAM gati thavAthI ane uttaranA bhUpRSTha sAthe athaDAvavAthI TIthIsanuM taLiyuM bevaDAIne UMcakAI rahyuM hatuM. A hilacAla daramiyAna Aje narmadA ane tApI che tyAM paNa bhaMgANa paDyuM. tethI temAM pANI vahetuM thayuM ane e rIte narmadA ane tApIno janma thayo. cAra karoDathI sAta karoDa varSa pahelAM gujarAtanuM nAmanizAna na hatuM. muMbaithI kAzmIra sudhI samudra ghUghavato hato. baMgALa ane AsAmamAM paNa. | doDha karoDathI cAra karoDa varSa pahelAM A samudro pIchehaTha karavA lAgyA. madhya-saurASTra samudramAMthI TApurUpe bahAra AvyuM. dakSiNa bhArata ane laMkA vaccenI dharatI samudramAM DUbI gaI ane laMkA TApu banyo. kaccha, siMdha, pazcima rAjasthAna ane baMgALa hajI samudramAM DUbelA hatA. be lAkhathI 140 lAkha varSa pahelAM bharatakhaMDa Ajano AkAra dhAraNa karI rahyo hato. siMdha, paMjAba ane uttarapradezathI AsAma sudhI zivAlika mahAnada nAmano mITho maherAmaNa hato. laMkA alaga thai javAthI jyAre sAibiriyAmAMthI cIna ane AsAmanA mArge vAgha ApaNA dezamAM AvyA tyAre dakSiNa bhAratamAM TheTha sudhI phelAyA. paraMtu vacce samudra hovAthI laMkA jaI zakyA nahi. AthI Aje paNa laMkAmAM vAgha nathI dIpaDA che. saurASTra beTa hato paNa gujarAtano moTobhAga samudramAM hato. bharatakhaMDano ghaNo pUrva kAMTho samudramAM DUbelo hato. be lAkha varSa upara himayuga tenI parAkASThAe hato tyAre mANasa pragaTI cUkayo hato. himayuganA ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 97 ] kAraNe samudramAMthI ghaNuM pANI barapharUpe dharatI upara ekaThuM thavAthI samudranI sapATI nIce utarI gai hatI ane kanyAkumArIthI siMdha sudhI Aje samudra che, tyAM page cAlIne jai zakAya tema hatuM.. ema mAnavAmAM Ave che ke AdimAnavo A pradezamAM rakhaDatA hatA ane jyAre himayugano aMta Avyo, tathA samudranI sapATI caDavA lAgI tyAre teo bhAgavA lAgyA haze. Aje bombe hAi, kaccha ane khaMbhAtanA akhAta tathA baMgALanA upasAgaramAM navo khodAyela tela kUvo che tyAM dharatI hatI. himayugamAM himAlayanI himasaritAo (glesiasa) duniyAmAM sauthI moTI hatI. TIthIsa samudra chIcharo hato ane jIvasRSTi tathA vanaspatisRSTinA vikAsa mATe Adarza hato. himAlaya ane tenI pazcimanI parvatamALAonA UMcakAvAthI teno lopa thayo, paraMtu A prakriyA to thoDAMka karoDa varSa cAlI, jyAre teno lopa thayo tyAre tenAM taLiyAnAM peTALamAM daTAi gayelI sRSTi tela ane gesamAM pheravAi gai hatI ane pheravAi rahI hatI. brahmadeza ane AsAmathI irAna ane Araba dezo sudhI A tela ane gesa samRddha kSetro dharatI sAthe samudramAMthI bahAra AvyAM athavA chIcharA samudramAM rahyAM. Aje irAnI akhAtamAM ane kAspiyana samudramAM telanAM kUvA khodAya che te A TIthIsa samudranI bheTa che. Ama inDoneziyana ane brahmadezathI zarU thato tela kSetrono paTa AsAmamAM che. kAraNake AsAma karoDo varSa sudhI samudramAM rahelo, paNa meghAlayamAM nathI. kAraNake te agnikRta khaDakono banela che. tripurAmAM gesa nIkaLyo che ane baMgALamAM paNa tela nIkaLavAnI AzA che. evI rIte kAzmIramAM paNa AzA che ane pazcima rAjasthAnamAM gesa hovAnuM jaNAya che. ApaNane tela ane gesa maLe te mATe kudarate karoDo varSa sudhI kevI uthalapAthala karI che ? upara jaNAvyuM tema parAvartano thatAM ja rahe che." (lekhakanI vAta pUrI thai) Aje koi ema kahe ke ATalo moTo himAlaya A dharatI upara hato ja nahi, to te vAta tamArA mAnavAmAM Ave kharI ? prathama dRSTie to A vAta koi paNa nA mAne paraMtu mahAna vaijJAnikoe, itihAsakAroe saMzodhana karIne jAhera karyuM che ke, doDha karoDa varSa pahelAM himAlayanI jagyAe tenI AsapAsa uttarapradezamAM chIcharo 'TIthIsa' samudra hato, tyAM joradAra dharatIkaMpa thayo, dharatI phATI ane emAMthI himAlaya dhaDAka laIne bahAra nIkaLI Avyo. zarUAtamAM thoDo bahAra nIkaLyo pachI vAraMvAra dharatIkaMpa thavAnA pariNAme te dhIme dhIme bahAra nIkaLato gayo ane UMco nIkaLato gayo temaja sthira thayo. tyAM rahelAM samudranAM jaLa dharatImAM UtarI gayAM ke dharatI bahAra phelAi gayAM. AjanA himAlayanI utpatti A rIte mAnavAmAM AvI che. himAlaya ane himAlayanI AsapAsamAMthI samudranAM jIvajaMtuonA avazeSo Aje paNa maLe che. amArI pAse ghaNA saMnyAsIo, vepArIo nAnA nAnA paththaranA zaMkho laine vecavA Ave che. A zaMkho navI jAtanA joyA. te mATe pUchaparacha karI tyAre jANyuM ke A zaMkho bIjA paththaranI sAthe joDAyelA hovAthI tene kApIne judA pADavAmAM Ave che, eTale A zaMkhonI dhAra kApelI ja rahe che ema saMnyAsIonuM * te rIte zatruMjaya dharatImAM garakAva thato jAya che. A parvatano taLa vistAra AdikALamAM 50 yojanano ane UMcAi 8 yojana hatI, ane A avasarpiNImAM pAMcamA ArAnA aMte sAta hAthano raheze. 13 For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 98 ) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ kahevuM thayuM. uttarapradezamAM vizALa samudra hato, e to ghaNAM varasothI jANyuM hatuM. kemake seMkaDo zaMkho e dharatI upara coMTI gaelA ane pachI paththara jevA thai gaelA patharALamAMthI kApI kApIne maLatA ja rahyA che. zaMkho samudro-jaLanI pedAza che dharatInI nathI, e nizcita hakIkata che. A badhA zaMkho jamaNA hoya che. e zaMkhanuM daLa khUba jADuM hoya che ane tenI aMdara hIrAkaNI jevI camakatI retI bharelI hoya che. A zaMkho Aje saMgraharasika jaina sAdhuo ane gRhastho pAse che. uttarapradezanA uparanA vibhAgamAM samudra hato. teno eka purAvo zrI hemacaMdrAcAryajI kRta triSaSTizalAkA'mAM AdIzvara caritramAM noMdhAyelo maLe che. karoDo varSa pachInI vAta zrI hemacaMdrAcAryajIe koI granthanA AdhAre ja noMdhI haze. seMkaDo abajonAM abajo varasomAM A vizALa dharatI upara zuM zuM Aphato utarI haze ane kevAM kevAM pralayo thayAM haze tenI to kalpanA ja karavAnI rahI ! sarjana-visarjananI, vikAza-vinAzanI, unnati-avanatinI prakriyA badhAM kSetromAM anAdikALathI thatI ja rahe che. jainatattvajJAne vizvane avirata parAvartanazIla jaNAvyuM che tenuM rahasya A ja che. lekhAMka-6 jaina, bauddha ane vaidika (hindu) bhUgoLanI bAbatamAM matamatAMtaro ghaNA hovA chatAM nAmo ane sthAnathI keTalIka bAbatomAM te paraspara thoDuMka sAmya dharAve che, koI koI bAbatamAM bAibala paNa sAmya batAve che. ema chatAM moTAbhAge mAnyatAomAM saravALe ekabIjAthI ghaNAM dUra che e hakIkata che. jenabhUgoLanI mAnyatAone vijJAnanI mAnyatAo sAme sumeLa tathA samanvaya sAdhavAno prayatna karavo e magajanI arthahIna kasarata karavA jevuM ane samayano vyartha vyaya karavA jevuM mane lAgyuM che. kemake jenazAstramAM A vizvanI dharatI uparanI bhUgoLanI AkRti-AkAra bAbatamAM koI bAbatano ullekha nathI. enuM kAraNa e paNa hoI zake ke bhUgoLa-dharatI kayAreya paNa ekasarakhI rahetI nathI. ativRSTi, dharatIkaMpo vagerenAM kAraNe jaLa tyAM sthaLa ane sthaLa tyAM jaLa banI jAya che. Aje paNa dharatIkaMpathI keTalAMya zahero nAza pAmyAM, keTalIya nadIo dhULa-paththarothI bharAI gaI, sadAne mATe lupta thaI gaI ane enuM vaheNa dUra dUranI dharatI upara phUTI nIkaLyuM. AvI paristhiti eTale parAvartanazIla bhUgoLanI bAbatamAM jainAcAryone lakhavAnuM kazuM ja kAraNa na hatuM. sahu ema kahe che ke je kALe jevI bhUgoLa-dharatI dekhAya te pramANe tevI bhUgoLa samajI levAnI. A saMgrahaNInuM pustaka pAThyapustaka che ane kadamAM ghaNuM moTuM che. pachI bIjI-trIjI bAbato vadhArI pustakavajana vadhAravuM iSTa nathI, chatAM abhyAsIone keTaloka khyAla ApavA thoDI thoDI bIjI vAto saMkSepamAM lakhavA sivAya cAle tema nathI. 60-70 varSathI jainasaMghanA eka paMDitajIe keTalAka lekho lakhelA, temAM temaNe lakheluM ke, paradezanA isukhrista dharmanA khristI vaijJAniko jainadharmanI (temaja bhAratIya zAstronI) bhUgoLa-khagoLanI mAnyatAone +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 99 ] fofs of khoTI batAvIne jainonAM zAstro khoTAM che ema jAhera karIne jainazAstronI hAMsI uDAvavA mAMge che paNa A emanI dhAraNA sarvathA sAcI na hatI. isuno ane isunA dharmano mahimA vadhAravA teo ApaNI mAnyatAone khoTI pADI rahyA che. e vAta tyAre ja yathArtha lAge ke isunI mAnyatA badhI ja rIte ApaNAthI judI hoya. bAibalamAM isue A pRthvIne sthira kahI che. vaLI goLAkAre che ema kahyuM nathI to isunA ja anuyAyIo potAnA ja izvara isunI mAnyatAo sAme avAja UThAve ane mAnyatA virUddha lakhe te kema bane ? paNa vijJAna AMkhe ke dUrabInathI dekhAtI pratyakSa vastune ja sAcuM mAne che, eTale vijJAna vijJAnanI rIte ja vAta kare te svAbhAvika che. vaLI ApaNe tyAM thoDAM varaso pahelAM ApaNA nAnakaDA samAjanA thoDA abhyAsIonA manamAM jAheramAM lakhAtAM lekho ane pustako dvArA evI eka havA UbhI thai hatI ke pRthvI goLa che ane te phare che ane A mAnyatA pazcimanA vaijJAnikonI che. bhAratamAM 2000 varSamAM koie paNa AvI mAnyatA jaNAvI nathI ema ja samajatA hatA paraMtu samaya jatAM bhAratanA vaijJAnikoe racelAM pustako pragaTa thayAM ane tenuM vAMcana vadhatAM enA abhyAsIone navo khyAla malyo ke ApaNA vaijJAnika AryabhaTTe to paMda2so varasa pahelAM ja potAnA granthamAM jaNAvyuM che ke pRthvI goLa che ane te phare che. AthI eka vAtanI atispaSTatA thai gaI ke pRthvI goLa che ane sthira nathI eTale te phare che te mAnyatAno (prAcInakALamAM pazcimanI A mAnyatA hatI ke nahi te huM nakkI karI zakyo nathI) janma ApaNA dezanA ja vaijJAnike Apyo hato. tyArapachI dazamI zatAbdImAM AcArAMga nAmanA jainazAstranA TIkAkAra pU. zIlAMka nAmanA AcAryazrIe TIkAnI aMdara e vakhate janatAmAM prasarelI-cAlatI anyanI mAnyatAnI noMdha letAM--"mUnonaH reSAMcit matena nityaM ranovAste, gAvityastu vyasthita ' pRthvI goLa che ane sUrya sthira che evo mata noMdhyo che. je vAta A ja granthanI prastAvanAnA 54mAM pejamAM jaNAvI che. pRthvI goLa che, te phare che ane sUryAdi graho sthira che. Avo mata paNa paMdaramI zatAbdImAM (saM. 1564-1642 samaya daramiyAna) thayelA aMgreja vaijJAnika geleliyoe jAhera karelo. te pahelAM 600 varSa upara zIlAMkAcAryajIe prastuta mAnyatA jaNAvelI. have AryabhaTTanI pahelAM AvI mAnyatA hatI ke kema ? hatI to kyAre hatI ? e vAMcavA ke jANavA maLyuM nathI. zIlAMkAcAryajIe te vakhate pracalita banelI AryabhaTTanI mAnyatAne khyAlamAM rAkhIne zuM A ullekha karyo haze ? zIlAMkAcAryajIe bIjo mata rajU to karyo paNa e mata sAco che ke khoTo e aMge teozrIe tyAM kazI nukatecInI (saMketa) karI nathI. A bAbata jainazAstronI mAnyatAthI sarvathA viparIta hovA chatAM teoe A vAta vicAraNIya che ke A vAta ucita nathI evuM paNa jaNAvyuM nathI. tyAre ApaNA manane prazna thAya ke Ama kema ? jaina jyotiSacakra AkAzamAM kevI rIte che ? te. jainazAstronI mAnyatA pramANe jyotiSacakra ApaNe atyAre je dharatI upara rahyA chIe, te dharatInI nIce thoDAM mAila dUra AkAzI padArthonuM dUravartIpaNuM keTaluM te nakkI karavA mATe zAstramAM 'samabhUtalA pRthvI'nuM For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 100 / ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ sthAna mApanA dhruvabiMdu tarIke nakkI thayuM che. jema vaijJAnikoe dariyAne mApanuM dhruvabiMdu banAvI "sI-levala" nAma ApyuM tema jainazAstronuM levala samabhatalA che. have A samabhUtalAthI laine vizvanI cAre dizAmAM vatatA padArtho mApavAmAM AvyA che. emAM samabhUlAthI jyotiSacakra keTaluM dUra che? to jaNAvyuM ke AkAzamAM 790 yojana UMce jaIe eTale prathama tArAonuM maMDaLa Ave, pachI tArAthI 10 yojana UMce jaIe eTale sUrya sUryathI 80 yojana UMce jaIe eTale caMdra, caMdrathI 4 yojana UMce nakSatra, nakSatrathI 4 yojana UMce budha, budhathI 3 yojana UMce jaIe eTale guru, guruthI 3 yojana UMce maMgaLa, maMgaLathI 3 yojana UMce zanizcara Ave. samagra jyotiSacakra 790 yojanathI zarU thAya. upara vadhatA 900 yojana jyAM pUrNa thAya tyAM te pUrNa thAya che, eTale sIdhI lAinamAM UMcAimAM mAtra 110 yojana jeTalo ja nAnakaDo vistAra jyotiSacakra mATe jenazAstroe jaNAvyo che. 1 A vAta ahIM eTalA mATe ApI ke have pachI huM vijJAnanI jarUrI vAto ahIM lakhavAno chuM. te vAto jene mAnyatAthI keTalI badhI judI paDe che, are ! jarAtarA paNa meLa khAya tema nathI. teno sacoTa khyAla Ave ane tethI vAcakone samajAze ke vijJAnanI mAnyatAone jaina mAnyatA sAthe baMdhabesatI karavAno prayatna karavo te pANInAM valoNAM jevuM ke havAmAM bAcakA bharavA jevuM lAgaze ! jenonuM jyotiSacakra jebUdvIpanA madhyamAM AvelA meruparvatane pradakSiNA ApatuM che. samagra jyotiSamaMDaLanuM paribhramaNa meruparvatane kendramAM rAkhIne ja pharatuM jaNAvyuM che. jyAre vaijJAnikoe kendramAM mAtra sUryane madhyabindu rAkhI grahonAM sthAna ane tenAM aMtara vagere nakkI karyo che. samagra maMDaLane sUryamaMDaLa ke sUryamaulA kahe che. 8 vijJAna pRthvIno paricaya zuM Ape che te joIe ja pRthvInI vAta zarU karI che ke vaijJAnikonI daSTie pRthvI zuM che ? vaijJAnikoe je pRthvI mAnI che te ApaNe rahIe chIe te ja pRthvI che, paNa temaNe te pRthvI AkAzavartI che, vaLI te phare che ane vaLI te goLa che ema kahyuM che. ApaNe pRthvI sthira che, te pharatI nathI ema mAnIe chIe. AkAzamAM rahelI to ApaNe mAnIe chIe paNa vartamAna pRthvInI sAthe joDAyelI prathama naraka pRthvI sAthe te AkAzamAM che ane te sthira che. jainazAstronI daSTie pRthvInI AkRti nizcita karI zakAya tema che ja nahIM. temAM be kAraNo che. paheluM kAraNa e che ke jaMbudvIpanuM bharatakSetra jenAM dakSiNArdha bhAgamAM ApaNI A pRthvI AvelI che e pRthvI to ghaNI jaMgI ane vizALa che. abajo varSa pahelAM zrI AdinAtha bhagavAnanA kALamAM sagara cakravartI dakSiNAdhabharatamAM jaMbUdvIpane pharatA lavaNasamudranAM jaLa bharatakSetramAM kheMcI lAvyAM, tyArathI pRthvInI je vyavasthA hatI te badhI te vakhatathI ja chinnabhinna thaI gaI hatI. abajo varSamAM ghaNI uthalapAthalo. thaI haze. ApaNA vartamAna dezanuM nAma bhArata che, paNa jainazAstramAM jaMbUdvIpanA dakSiNa cheDe bhAratavarSa nAmanuM eka abajo mAilanuM kSetra batAvyuM che. e bhAratanI vacce vaitADhaya nAmano parvata Avyo hovAthI be bhAga paDI gayA che. uparano bhAga uttarabhArata ane nIceno bhAga dakSiNabhArata tarIke oLakhAya che. AjanI duniyA dakSiNa bhAratamAM che emAM ApaNo bhAratadeza AvI jAya che. paNa vidyamAna duniyA dakSiNabhAratamAM cokkasa kaI jagyAe mAnavI te nakkI karI zakyo nathI, paNa aMdAje madhyabhAgathI DAbI bAju tarapha vadhu che ema tAravaNI karI che. jainazAstronI daSTie parAvartanazIla azAzvata manAtI A dharatI pramANamAM bahu ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 101 ) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ nAnakaDI rahI che. jenonI mAnyatA mujaba haju vartamAna bhUgoLanI cArebAjue jaMgI dharatI vidyamAna che, eTale prAcInakALanI daSTie eno koI AkAra ke mApa hatuM ja nahIM. bIjI bAju dharatIkaMpo, vAyu, garamI ane bhejanAM moTAM ulkApAto vagerenAM kAraNe dharatI sadAkALa ekasarakhI rahetI ja nathI eTale dharatInuM mApa sadAya asthira ja hoya che tyAre jainazAstro dharatI-bhUgoLanuM mApa zI rIte jaNAve ? prAsaMgika keTalIka vAto karIne punaH vaijJAnikoe pRthvI kevI mAnI che te vAta pUrI karIe. vaijJAnikonI mAnyatA goLAkAra evI pRthvI potAnI dharI upara phare che. sAthe sAthe sUryane paNa pradakSiNA kare che. vaijJAnikoe sUryane pradhAnasthAna ApyuM ane tene kendrIya banAvI graho ane upagraho sAthe sauramaMDaLanI kalpanA karI che. A sauramaMDaLamAM vaijJAnikoe anukrame "budha, zukra, pRthvI, maMgaLa, guru, zani, yurenasa, nezmana, pleTo ane poliDona' ema daza graho mAnyA che. emAM budha, guru, zukra, maMgaLa, zani e pRthvI uparathI narI AMkhe joi zakAya che. bAkInA zodhI kADhelA navA graho dUrabInathI joI zakAya che. badhA ja graho laMbagoLAkAre sUryane pradakSiNA Ape che. sUryamaMDaLamAM bIjA 34' upagraho che ane te grahonI AsapAsa phare che. Ama to vaijJAnikoe asaMkhya graho mAnyA che. jenonI daSTie AzcaryanI vAta to e che ke pRthvIne vijJAne sUryamaMDaLanA daza graho paikIno eka graha mAnyo che. pRthvI sUrya karatAM 13 lAkha gaNI nAnI che ane te sUryathI 15 lAkha kilomITara dUra che. pRthvInI sapATInI AjubAju lagabhaga 800 kilomITaranI UMcAI sudhI jIvana jIvavA mATenAM aneka jAtanAM vAyuo rahelAM che. vaijJAnikoe caMdrane pRthvIno upagraha tarIke oLakhAvyo che. pRthvIthI sauthI najIka caMdra che. pRthvIthI caMdranuM aMtara lagabhaga 385000 kilomITara che. A rIte jaina mAnyatAthI sarvathA bhinna evI vaijJAnika mAnyatA mujaba pRthvIno paricaya pUro thayo. # bhAratIya ane abhAratIya vaijJAniko samAna mAnyatAo dharAve che # pRthvI sthira che ane sUryAdi graho cara che eTale phare che tathA pRthvI phare che ane sUryAdi graho sthira che. A baMne prakAranI mAnyatA bhAratamAM ane bhAratanI bahAra seMkaDo varasothI cAlI Ave che. A baMne mAnyatAone khagoLazAstrIo potAnA tarka ane dalIlothI sAbita karI batAve che. emAM jaina bhUgoLa-khagoLazAstrIo pRthvIne sthira ane sUrya-caMdra phare che evo eka ja mata dharAve che. 1. Ama to vijJAnamAM karoDo graho ane grahone paNa be-cAra ke tethI vadhu caMdro che. A badhI vAto jaina khagoLa sAthe jarApaNa meLa khAtI nathI. jainazAstromAM bhUgoLa-khagoLa aMge vizeSa varNana nathI. +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 102 ) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ lekhAMka-7 jo ke sAmAnya prasiddhi e che ke bhUgoLa-khagoLanA viSayamAM chellAM pacAseka varasathI jaina samAjamAM je kAMi uhApoha jAgyo che te paradezI vaijJAnikonAM nirNayo sAme jAgyo che. paraMtu hakIkatamAM joie to ekaMdare jaina, vaidika (hindu), bauddha, islAma, khristI vagere dharmoe potapotAnA dharmagranthomAM bhUgoLa-khagoLane lagatI bAbato jaNAvI che. e badhA dharmagranthomAM je vigato ApI che te matamatAMtaravALI, vismayajanaka ane keTalIka buddhithI na samajI zakAya tevI che. AthI eka vAta e upasI Ave che ke bhUgoLa-khagoLanI bAbata upara dharmanetAone kaMine kaMI lakhavAnI agatya samajANI hatI, tyAre ja dharmagranthomAM tene sthAna ApavAmAM AvyuM che. eka ja dezamAM utpanna thaelA dharmanetAone ekabIjA vacce kazo meLa na khAya evI temaja ramUja prere tevI vigato kayA AdhAre lakhI haze ? zI rIte jANI haze ? te to jJAnI jANe, paNa sAmAnya niyama mujaba dareka dharmazAstra pote je lakhyuM te saMpUrNa sAcuM ja che tevuM nizcitapaNe teo mAne che. A paristhitimAM koNa sAcuM ane koNa khoTuM e nakkI karavAnuM kAma ghaNuM ja muzkelIbharyuM uparAMta azakya paNa che. jainazAstroe paNa bhUgoLa-khagoLanI vAto potAnA aneka granthomAM chUTI-chavAi lakhI che. jainadharma tyAga, tapa ane AcArapradhAna hovAthI bhUgoLa-khagoLanA viSaya sAthe teno sIdho AdhyAtmika saMbaMdha nathI, chatAM ADakatarI rIte e saMbaMdha AdhyAtmikaciMtana mATe khUba ja jarUrI lekhAyo che. prazna- jaina zAstronI vAta sAcI che kharI? uttara- jaina zAstroe badhI vAtonuM kathana kahenAra vyakti tarIke sarvajJane svIkAryo che. jainadharmanI sarvajJavyakti janmI tyArathI sIdhI sarvajJa nathI hotI paNa tyAga, tapa, saMyama dvArA jJAnanI ADe AvelAM AvaraNabhUta karmono kSaya karIne saMpUrNa AvaraNa khasI jatAM, vItarAga avasthA prApta thatAMnI sAthe tarata ja kevaLajJAnano virATa prakAza pragaTa thAya che. te pachI vizvanI, vizvanA padArthonI traNeyakALanI samagra vyavasthAne AtmapratyakSa jue che ane te pachI ja temanA jJAnamAM je joyuM te zakya eTaluM jagata samakSa jaNAvatA rahe che eTale temanAM kathana upara temanA anuyAyIo saMpUrNa vizvAsa kare te svAbhAvika che. prazna- to zuM zAstrIya bhUgoLa sAcI mAnavI? sAcI mAnavI to saMpUrNa rIte mAnavI ? ane vaijJAnika bhUgoLa mATe zuM? to teno javAba ahIM mulatavI rAkhI AgaLa joie. bhUgoLa-khagoLanI amuka bAbatamAM bhAratIya-abhAratIya keTalAMka zAstro lagabhaga eka ja matavALAM rahyAM che. e tamAma zAstromAM pRthvI sthira che ane sUrya phare che. A vAta badhAe ekasarakhI kahI che. paradezI khristI dharmagrantha bAibalamAM paNa e ja vAta lakhI che. badhAya vaijJAniko te jANe che. prazna- seMkaDo varSathI A mAnyatA cAlI AvatI hatI, te mAnyatAnuM khaMDana karIne pRthvI goLa che, sUyadi phare che A vAta koNe UbhI karI ane zI rIte karI? uttara- pastako ane akhabArI lekho dvArA vAMcavA maLyuM che ke A vAta soLamI zatAbdImAM paradezamAM janmelA geleliyoe potAnA saMzodhanane aMte jAhera karI. tene jAherAta karyA pachI krizciyanasaMghanI aMdara +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 103 ] +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ jabarajasta virodhanA dharatIkaMpo thayA. dharmagurue sakhata virodha karyo ane geleliyone tenI mAnyatA pheravavA ane mAphI mAgavA kahyuM. te paNa tene svIkAryuM nahi ane chevaTe dharmaguruo sAthe rahIne khristI samAje pharamAvelI phAMsInI sajA svIkArI lIdhI. prazna- geleliyo pahelAM A vAta paradezamAM bIjA koie karelI kharI? uttara- geleliyo pahelAM yuropa, amerikAmAM prastuta vAta koie karI hatI ke kema ? tenI mane jANa nathI, paNa "ApaNA ja bhArata dezanA brAhmaNa khagoLazAstrIe lagabhaga pAMcamA saikAmAM jarUra jAhera karyuM hatuM ke pRthvI goLa che, te phare che, sUyAdi sthira che vagere...' AthI evuM nakkI thaI zake ke pRthvI goLa che, phare che ane sUryAdi sthira che. A mAnyatA kadAca bhAratamAM ja janma pAmI. A mAnyatA AryabhaTTa pahelAM A dezamAM janmI hatI ke kema? te kahI zakuM nahi, paNa vizvamAM mAnyatA tarIke AryabhaTTanI mAnyatA jANItI che. AthI eka vAta e nakkI thAya che ke uparokta mAnyatA ApaNA AdizanA vatanInI paNa hatI. prazna- A mAnyatA bhAratanA jyotiSaviSayaka vaijJAnikoe svIkArI hatI kharI? uttara- AryabhaTTanI mAnyatAne paNa Teko Apato varga to hato ja, paraMtu temanI mAnyatA khoTI che. pRthvI sthira che, surya-caMdra phare che e mAnyatAnuM samarthana karanArI eka moTI paraMparA AryabhaTTa pAchaLa cAla rahI, vaLI enuM khaMDana karanArA paNa te vakhate hatA eTale A dezanI aMdara A baMne prakAranI mAnyatAo khUba jorazorathI phelAI gaI hatI. jema paradezanI aMdara baMne prakAranI mAnyatA dharAvanAro varga hato tema ApaNA dezamAM paNa baMne prakAranI mAnyatAo dharAvanArA vidvAno hatA ja. A vAta vAcako barAbara yAda rAkhe. jenasamAjanI A viSayanI abhyAsI koi koi vyakti ema kahe che ke ApaNAM jainadharmanAM zAstrone khoTAM pADavAM ane khoTA paDe to janatAne zAstro uparanI zraddhA UThI jAya. A jAtanI paradezI lokonI cAlabAjI che. lokonI zraddhA khatama karavA mATe bhUgoLa-khagoLa A eka ja viSaya saphaLa nIvaDe evo che, eTale paradezanA vaijJAnikoe pRthvI ane sUrya aMgenI bhAratanI mAnyatA sAme potAnI virodhI mAnyatA jorazorathI jAhera karI. e jAherAta mATenA purAvAmAM jabarajasta dUrabIno ane anya sAdhanonI sagavaDa UbhI thaI cUkI hatI eTale temaNe kahyuM ke amoe to vedhazALAnAM dUrabIno dvArA ane judI judI gaNita paddhati dvArA cokkasa nirNaya upara AvyA chIe ke pRthvI goLa che, phare che ane sUrya sthira che. paNa bhAratanI prajAe AryabhaTTane joyA nathI, AryabhaTTane thaye seMkaDo varasa thayAM. kahe che ke AryabhaTTa vakhate dUrabIna vagere kAMI hatuM nahi, teno janma ja thayo na hato, je jamAnAmAM pRthvI goLa che ane phare che AvI havA ja na hatI, tevA yugamAM AryabhaTTe zI rIte zodhI kADhyuM haze ? zI rIte nakkI karyuM haze ? ke pRthvI goLa che, phare ye sthira che) A ghaTanA asAdhAraNa Azcarya upajAve tevI che. vagara vedhazALAe, vagara dUrabIne e jamAnAmAM pustaka vagerenAM sAva TAMcAM sAdhano hatAM, tyAre gaNitapradhAna UMDuM cintana-manana vagerenA baLathI kahyuM haze ke saMzodhananI daSTie. jo ke jainadRSTie AryabhaTTanI vAta khoTI che ema chatAM temaNe je kahyuM te ghaDIbhara UMDuM Azcarya janmAve tevuM che. AthI samajI zakAze ke ApaNe tyAM paNa bhaTTa vijJAnanI A mAnyatA jorazorathI phelAyelI hatI. AthI vAcakone mAre e kahevAnuM che ke zAstra uparanI zraddhA UThI jAya mATe ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 104 ) +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ paradezIoe bhUgoLa-khagoLanI mAnyatA UbhI karI che, paradezIoe jANIjoine A mAyAjALa UbhI karI che, evuM ekAMte mANI levuM barAbara nathI. geleliyoe jyAre jAhera karyuM tyAre tenI najaramAM A bhArata na hatuM ane bhAratanI prajA paNa na ' hatI. bhAratanAM zAstro paNa na hatAM. 500 (pAMcaso) varasa pahelAMnI A vAta che. e jamAnAmAM ane e jamAnA pachI paNa seMkaDo varSa sudhI emanI mAnyatA bhArata pahoMce te paNa zakya na hatuM. A eka vAta. bIjI vAta e ke e jamAnAmAM jainadharma zuM hindu dharma zuM evA kazA khyAlo pahoMcyA na hatA. vaijJAnikonA mana upara AvA khyAlo hotA paNa nathI. je loko bhAratIya zAstrone khoTAM pADavAM mATe ja geleliyoe A mAnyatA UbhI karI che tema kahe che. to huM puchuM chuM ke geleliyoe potAnuM ja dharmazAstra jemAM isakhristanI vANI saMgharAelI che, jenuM nAma bAibala che, e bAIbalane paNa khoTuM pADayuM to tenuM zuM ? bAIbalanI mAnyatA bhAratIya mAnyatA mujabanI ja che. to e krizciyana vaijJAnike potAnuM dharmazAstra khoTuM paDaze eno vicAra karyA vinA potAnAM saMzodhanane mahattva ApIne e vAta jagajAhera kare tyAre mAtra bhAratIya zAstrone khoTAM pADavAM mATe ja karyuM che tevo AkSepa zI rIte karI zakAya? ane upara kahyuM tema bAibalanI mAnyatAne khoTI pADI eTale to tene mArI nAMkhavAmAM Avyo. prazna- AryabhaTTanA samayamAM A mAnyatA jorazorathI prasarI haze tyAre ApaNAM potAnAM zAstro khoTI vAta kare che evuM mAnatA jaina lokonI zraddhA dharmazAstro uparathI UThI gaI haze evuM kharuM? uttara- samAjamAM haMmezA jAtajAtanI zraddhAvALA mANaso hoya ja che. kAcI zraddhAvALA, aparipakva zraddhAvALA, uttama zraddhAvALA, alpa buddhivALA ane zreSTha buddhivALA paNa hoya che. uttama kakSAthI nIcI kakSAnA loko thoDAghaNA doravAI gayA hoya evuM bane chatAM lokone potAnA Izvara upara, potAnA dharmapraNetA upara eTalI badhI daDha zraddhA hoya che ke emaNe lakhelI mAnyatA pratye aparipakva mANasonAM manamAM kadAca saMdeha thAya ke A sAcuM ke khoTuM chatAM potAnA Izvara pratyenI jAmelI zraddhA ane mAnyatA choDavA bhAgyeja taiyAra thAya che. hA, apavAda hoI zake che. prazna- ATalAM badhAM varaso jUnI AryabhaTTanI mAnyatA hinduothI ulaTI hatI to pachI hinduoe ane jainoe A sAme virodha UThAvyo haze kharo? uttara- A bAbatamAM vAMdho uThAvyAnA koI purAvA jANavA maLyA nathI, ane e vakhate to virodha karavA mATenI anukuLatA paNa na hatI. kemake virodha karavAnAM sAdhano tyAre upalabdha na hatAM, tyAre virodhanI patrikA ke pustaka kADhavA mATe koi presa na hato, chApAM na hatAM, TapAla na hatI. e jamAnAmAM virodha karavo hoya to rUbarU maLIne zAstrArtha karAto hato athavA tenI nakalo bIjAne pahoMcADAtI hatI, eTale virodhanI saMkhyA bahu TUMkI rahetI hatI. Ama chatAM brahmagupta jevA khagoLa-gaNitazAstrIoe potAnA pustakamAM AryabhaTTanI vAtanuM khaMDana karyuM hatuM chatAM jIvananA aMtimakALamAM temaNe AryabhaTTano mata svIkAryo hovAnI vAta paNa maLe che. prazna- AryabhaTTe je mata pravatavyo emAM jainagranthomAM e matano koi ullekha ke koi abhiprAya noMdhAyo che kharo? ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 105 ] uttara- AryabhaTTe je grantho lakhyA tenA uparathI bIjI hastalikhita nakalo lakhIne pracArArthe te mokalavAmAM AvatI haze. jainAcAryo pAdavihArI hovAthI badhe vihAra karatA hoya che. vaLI anya matamatAMtaronuM paNa jJAna prApta karatAM hoya che, ane potAne jarUrI lAge te dharmanA granthono saMgraha karatA hoya che tethI te grantha dvArA eka hajAra varSa pahelAM ApaNA saMghamAM, sAdhu saMsthAmAM AryabhaTTanA matanI sArI jANa thayelI haze eTale jainadharmanAM Agamo paikInuM bIjuM mahattvanuM mAnanIya Agama jenuM nAma "kAvAra' sUtra che, te granthanA TIkAkAra zIlAMkAcArya che, je eka samartha vidvAna TIkAkAra hatA. temane 'AcArAMganI arthagaMbhIra TIkA lakhI che. e TIkAmAM eka sthaLe prasaMga AvatAM loka kevo che? tyAre enA javAbamAM tyAM koIno mata caMkatA lakhyuM che ke -"bhUgoLa eTale goLa evI pRthvI pharatI che ane sUrya sthira che." saMbhava che ke A noMdha AryabhaTTanA matanI hoya ! prazna- AjanA jamAnAmAM (prAya) eka paMDite ane eka munirAje geleliyonI paradezanI mAnyatA sAme virodha karyo ane potAnI badhI zakti ane tAkAta kAme lagADI, jainazAstro pratyenI potAnI aDaga zraddhA hovAnA kAraNe sakhata virodha karyo paNa mAro savAla e che ke hajAro varSa vItyAM chatAM geleliyo jevI ja mAnyatA dharAvatA AryabhaTTanI mAnyatA sAme koie virodha kema na karyo? uttara- tenuM kAraNa e samajAyuM che ke AryabhaTTane koI jANatuM nathI. AryabhaTTanI mAnyatAo paNa Aje khoraMbhe paDI gaI che eTale. paraMtu paradezI vaijJAnikonI mAnyatA ApaNA dezamAM zAsana karI rahelAM paradezI zAsakoe bhUgoLa-khagoLanAM pustakomAM A mAnyatAo dAkhala karI dIdhI ane hajAro chokarAMo bhaNavA mAMDayA eTale amArA mahAnubhAvone dharakhama ciMtA thaI ke bhUgoLa-khagoLanI paradezI mAnyatA zIkhIne ApaNI jainadharmanI mAnyatA hAMsIne pAtra banaze. ApaNAM zAstro pratye azraddhALu banI jaze eTale prastuta mahAnubhAvoe jainadharmanI sAcI mAnyatA rajU karI. paradezI mAnyatAo khoTI che ane bhAratIya saMskRti ke AryasaMskRtine dhakko pahoMcADavA mATeno emano kuTa ane mAyAvI prayatna che evuM teoe potAnA taraphathI pragaTa thatAM lekho ane pustakomAM jaNAvyuM che. prazna-zuM paradezIo AvuM kare kharA? uttara- karavuM hoya to ghaNuM badhuM karI zake che, paNa geleliyonI mAnyatA ApaNI sAme hatI e kahevuM nyAyI nathI. bAkI bhAratIya saMskAra, saMskRti ane siddhAnta temaja zraddhAnAM mULa eTalAM UMDAM che ke hajAro virodhI prayatnothI paNa te khatama thai zake tema nathI. prazna- zuM paradezI mAnyatAo jANIne ApaNo jaina vidyArthIvarga jainazAstro pratyenI zraddhAthI vicalita thaI jAya kharo? uttara- Ano javAba TUMkANathI ApI zakAya tema nathI ane vistArathI lakhavAnI ahIM jagyA nathI. bAkI ApaNA vidyArthIone bhUgoLa-khagoLamAM keTalo rasa hoya che te sarve thAya tyAre khabara paDe. parIkSA pUratuM bhaNe che, moDhe kare che bAkI vizeSa rasa nathI. skUlanI aMdara bhUgoLa-khagoLano sabajekTa (subject) 1. juo zIlAMkAcAryanI TIka, 199mAM sUtranI cakA. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ 14 For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L[ 106 ] ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ emanA mATe mahattvano nathI hoto, chatAM amuka TakA nIkaLe. bAkI huM prazna e karyuM ke AjanA vidyArthIo paralokane mAne che kharA? mokSane mAne che kharA? devalokane mAne che kharA? narakane mAne che kharA? karmasattAne mAne che kharA? Aje to AtmA che, te zAzvata che, paraloka, mokSa, devaloka, naraka ane karmasattA AvI badhI bAbato upara vidyArthIone zraddhA kema thAya enI cintA karavAnI vadhu ane khUba jarUra che. lekhAMka-8 jainadharmamAM deza ane kALanA aMtimamAM aMtima vibhAgo jaNAvyA che. temAM kALanuM sarva aMtima eTale sakamamAM sukSma mAna samayanuM che. samaya pachI tenAthI paNa sukSma koI kALa che nahi. e pramANe deza eTale koIpaNa padArthanuM aMtima pramANa. tyAre padArthano aMtima aNu jenA pachI be bhAga thaI zake tevA bhAgane paramANa kahevAya che. paramANu pachI koI pramANa bAkI rahetuM nathI. jainadharmanA tamAma tattvajJAnanI ImArata pAyAmAMthI laine Toca sudhInI bAbatomAM samaya ane paramANu vyApaka rIte rahelAM che. prazna- samaya kone kahevAya ? uttara-e mATe zAstramAM daSTAna ApyuM che ke tame AMkha mIMcIne ughADo emAM keTalA samaya jAya? tyAre sarvajJa bhagavAne kahyuM ke asaMkhyAtA samaya jAya. asaMkhyAtA eTale lAkho, karoDo, abajo, kha, nikharva ethI paNa anekagaNI saMkhyAmAM AgaLa vadho tyAre asaMkhyAtA samaya Ave. atyanta sukomaLa kamaLanAM so pAMdaDAM jamIna upara mUkavAmAM Ave ane eka majabUtamAM majabUta mANasa tIvra aNIdAra bhAlo laIne tene pAMdaDAmAM ghoMce. dekhItI rIte to ATaluM karavAmAM kadAca 0 sekanDa thAya parantu sarvajJanI daSTie to phakta pahelAM eka pAMdaDAMthI bIjuM pAMdaDuM bhedAyuM eTalA kALamAM asaMkhyAtA samaya gayA. so pAMdaDAM bhedatAM so guNA asaMkhyAtA samaya jAya. have tame vicAra karo ke asaMkhyAtA samayamAMthI eka samayanI tame kalpanA karI zako kharA? te kadI zakya nathI. evI rIte paramANu e dravya-padArthano chellAmAM chello bhAga che, jene paramaaNu-chellAmAM chello nAno bhAga kahevAya, pachI enAM kadI be bhAga thaI zakatAM nathI. AjanI sekanDa to samayanAM mApa karatAM lAkhogaNI moTI che. vaijJAnikono Ajano aNu te paramANu karatAM ghaNo ja moTo che. jenadharmanA anaMtakALathI thatAM sarvajJa tIrthakaroe jJAnacakSuthI A vAta joI che. A kAMi dUrabInothI ke komyuTarothI akhatarA dvArA nakkI thayelI vAta nathI. ApaNI potAnI cakSu to carmacakSu che, ane A vAta cAmaDAMnI cakSuthI nakkI thayelI nathI. jainadharmanI eka ja vAta kahuM je sAMbhaLI tame tAjuba thai jazo. je buddhithI bese tevI paNa nathI, chatAM sarvajJoe potAnAM jJAnathI joyelI che eTale nirvivAda satya che. e vAta kai ? to manuSyalokamAMthI eka jIva sarvakarmano kSaya karIne dehane tyajIne eno AtmA cokkasa mokSe pahoMcI ja javAno hoya tyAre te ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 107 ] bana checheche AtmA eka ja samayamAM mokSe pahoMcI jAya che. manuSyalokathI mokSa seMkaDo, abajo mAila nahi paNa aneka abajonA abajo mAila dUra che. asaMkhya mAila kahIe to paNa cAle. ATale dUra raheluM mokSanuM sthAna upara jaNAvyuM te mApavALA samayamAM pahoMcI jAya to jaDa padArtha karatA caitanya evA AtmAnI kevI apratihata ane akalpanIya gati che eno paNa khyAla AvI jaze. samaya ane paramANunI vAta sAmAnyarIte manamAM vasavaso Ubho kare paraMtu A badhI vastuo aMte sAcI che, tenI khAtarI AjanI prajAne thAya ane jainadharmanI sarvajJamUlaka vAto sAcI tathya che evuM puravAra ka2vA mATe vijJAna kharekhara ! Aje jainazAstronI madade AvI Teko ApI rahyuM che. 1989nI sAlamAM raziyAnA zAMtinA mahAdUta jevA ahiMsA ane vaizvika zAMtinA ajoDa himAyatI AjanA pradhAnapuruSa gorboceve pote ja eka sabhAmAM kompyuTaranA samAcAra jAhera karatAM kahyuM ke raziyAe eka sekanDamAM bAra karoDa, pAMca lAkha kAryo karI zake evuM kompyuTara vikasAvyuM che ane have pachInAM eka varSane ante eka sekanDamAM eka abajathI vadhu kAryo karI zake ane i. san 1995nI sAla pahelAM eka sekanDamAM daza abajathI vadhu kAryo karI zake evuM su52kompyuTara vikasAvaze. vijJAna kayAM pahoMcaze ! bhautika kSetramAM kevA kevA AviSkAro ane camatkAro sarjaze tenI kalpanA Ave ema nathI. uparanI jema vaijJAniko eka iMcano vIza karoDamo bhAga 1989 nI sAlamAM mApI zakyA che. 50 varSa pahelAM eka iMcano daza hajAramo bhAga mApI zakyA hatA paNa 50 varSamAM vijJAna ane TekanolojI temaja vartamAnamAM bhAre Azcarya janmAve tevAM kompyuTaronAM sahakArathI eka iMcano vIza karoDamo bhAga mApI zakAyo che. phUTapaTTI upara tame eka iMca mApeluM juo. e eka IMcanA tame 500 bhAga paNa kalpI zako tema nathI to eka IMcano vIza karoDamo bhAga zI rIte mAnavInA gaLe utare ? Aje teo vIza karoDamo bhAga mApe che paNa samaya jatAM eka iMcano abajamo bhAga paNa mApI zakaze. A vAta 50 varSa pahelAM jo koie karI hota to loko tene pAgala kaheta. ApaNA zarIramAM rahelo AtmA zarIra vinA ekalo hoya tyAre te keTalo hoya Avo bhagavAnane prazna karyo tyAre bhagavAne kahyuM ke aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalo. jarA vicAra karavA jevI vAta che. ApaNA eka AMgaLAnI pahoLAimAM ApaNe vadhumAM vadhu basothI traNaso AMkA pADI zakIe paNa ahIM to AgaLa vadhIne asaMkhyAtamA bhAganI vAta che. haju vijJAna to karoDanI vAta karI rahyuM che jyAre jainadharme to abajothI AgaLa vadhIne TheTha asaMkhyAtAnI vAta karI che. eka aMzula eTale lagabhaga tra iMca ane tra iMca jeTalA bhAgamAM asaMkhyAtamo bhAga kalpavAno. kaho, tamo kalpI zakazo kharA ?tamArUM magaja kSaNabhara vicAra karatuM baMdha ja thai jaze. AvAM ghaNAM dRSTAnto ApI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 108 ) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ lekhAMka-9 saMskRtamAM sthaLa vagerenuM aMtara batAvanAra ghaNA zabdo che, emAM gAu vAcaka Dhola zabda che. jainadharmamAM pramANo mATe koza zabdano prayoga bahu ocho jovA maLe che, paNa yojana zabdano upayoga ghaNo thayo che. A ApaNuM bhAratIya mApa che. briTiza rAjyanA AvyA pachI ApaNe tyAM mAilanuM mApa zarU thayuM. jo ke Aje ApaNA dezamAM gAu zabdano vaparAza gAmaDA pUrato rahyo che. bAkI gAunuM sthAna mAila zabda lIdhuM che. eka gAunA keTalA mAila thAya? to 1 mAila thAya. jo ke saurASTranA keTalAka pradezomAM keTalAka loko 1 gAu barAbara 2 mAilanI gaNatarI mUke che. have ApaNe to mukhya vAta karavAnI che yojananI. yojana eTale zuM? athavA yojanAnA gAu karavA hoya to keTalA gAu thAya? atyAre vyavahAramAM prasiddhi 4 gAunA 1 yojananI che, ane te ApaNA zAstrIya sarvasaMmata mApa mujaba cAra hAthano eka dhanuSya kahevAya. be hajAra dhanuSyano eka gAu thAya. ApaNI A zAstrIya gaNatarInA anusAre 8000 dhanuSyanA athati 4 gAu thAya ane tene ja yojana kahevAya. huM nAno hato tyAre vihAramAM gujarAtamAM pUchIe tyAre keTalAka 1 mAIlano gAu kahe ane kAThiyAvADamAM pUchIe tyAre 2 mAIlano gAu kahe. ApaNA dezamAM vajananAM mApo ane aMtaranAM mApo judA judA pradezone AzrIne bhinna bhinna cAlatAM hatAM. lalitavistarA granthamAM magadhadezamAM 1000 dhanuSyano gAu gaNAto hato, jyAre vaijyantIkozamAM magadhamAM 4000 dhanuSyano yojana gaNAto hato. (kauTilya arthazAstrathI A vAta jANavA maLI zake che) have zAstramAM sarvasAmAnya aMtaro mApavA mATe 4 gAuno 1 yojana e niyama nakkI thaelo che. paraMtu zAstrakArone thayuM ke jaMgI pahADo. pRthvIo ane vimAno mATe navuM moTuM, pramANa hoya to jaladI gaNatarI thaI jAya. eTale zAstrakAroe jaNAvyuM ke pahADI, pRthvIo, vimA bIjI koI moTI vastuo hoya tenAM zAstrakAroe jeTalAM yojana batAvyA hoya teTalA yojana 4 gAunA nahi samajavA, paraMtu nApUDhavI vimAII A ja saMgrahaNI granthamAM ApelI 314 mI gAthAnA AdhAre 400 gAuno 1 yojana gaNIne gaNatarI karavI. jainazAstramAM "utsAMgala, AtmAMgala ane pramANAMgula traNa jAtanAM pramANa kahyAM che. e traNe jAtanAM pramANo paNa thoDAM vivAdAspada che. A mATe eka pUvacAryajIe e vivAda dUra karavA aMgulasittarI nAmano grantha lakhyo che. utsadhAMgulanI bAbatamAM ApaNe eka dAkhalo laIe. meruparvatanI UMcAI eka lAkha yojananI kahI ane upara kahyuM te pramANe pramANAMgulanA mApavALA yojana batAvyA tyAre meruparvata cAraso (400) lAkha yojana UMco thayo. buddhithI A vAta zakya che kharI? 1. A mudrita pustakamAM AnA varNana mATe juo pRSTha pa27. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 109 ] ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ jabUdvIpano pharato killo 12 yojana che ane te pramANAMgulane badale utsadhAMgulathI cAra gAunA yojananA mApa laIe to paNa 1244=48 gAu UMco thayo. tenA mAIla karo to keTalA badhA thAya? lavaNasamudranI bharatInuM pANI aTakAvavA mATe killAnI jarUriyAta hatI. e mATe 500 dhanuSyanI UMcAI ghaNI thaI paDe to paNa adhadha bolI javAya. AvI aneka bAbato kaI rIte baMdhabesatI karavI te vicAra mAge che. yojana koNe gaNavo? e prazna jaina samAjamAM seMkaDo varasathI saLagato rahyo che. eka pUvacAryuM to enA upara aMgulasittarI nAmano khAsa grantha lakhyo che, emAM mApanI carcA karI che. eno artha e thayo ke ApaNe tyAM yojanAnuM koI nizcita mApa nathI. ATalA badhA sAtizayajJAnI pUrvAcAryo thayA paNa joradAra avadhijJAna dharAvatA evA koI deva dvArA Ano ukela thavA pAmyo nathI. lekhAMka-10 ApaNA jaina graMthomAM gAu tathA yojana vagere mAponI bAbatamAM matamatAMtaro pravarte che. jenazAstro pramANa aMge 400 gAuno eka yojana kahe che. keTalAka 1600 gAuno ane keTalAka 10 gAunI yojanA gaNavAnI vAta kare che. prAcInakALamAM A dezamAM judA judA prAMtomAM vajana ane mApanI gaNatarImAM judA judA dhoraNo pravartamAna hatA. A saMjogomAM zAstramAM kahelI gaNatarI sAthe keTalIka bAbatono meLa khAto nathI. jemake-tIrthakaronA dIkSAnA varaghoDAnI AgaLa mahendradhvaja cAle che. te mahendradhvaja zAstrakAroe eka hajAra yojana UMco jaNAvyo che. sAmAnya niyama evo che ke UMcAinA pramANamAM ja pahoLAI hovI joie nahIMtara te cIjanuM samatolapaNuM (belensa) jaLavAya nahi. to hajAra yojana UMcAI sAme keTalA yojananI pahoLAI gaNavI joie e prazna Ubho thAya. e to sahune khyAla haze ja ke jUnA zaheranI galIo dazathI paMdara phUTa mAMDa mAMDa pahoLI rahetI hatI to A mahendradhvaja kalpanAthI ochAmAM ocho vA yojanA pahoLo gaNo to paNa A kSatriyakuMDa nagaranI zerImAMthI zI rIte pasAra thAya? nirAkaraNa" mAMge tevI A vAta che. AmAM daivika zaktine kAraNa gaNIe to azakya zakya banI zake ! mApanI ekavAkyatA na hovAnA kAraNe bhUgoLa-khagoLanA zreSTha abhyAsI eka munirAje eka pUjAnA AdhAre rAjaMgRhI TheTha uttaradhruva pAse hatI ane bhagavAna zrI mahAvIra tyAM vicaratA hatA. emanA sAdhu-sAdhvIo paNa e tarapha vicaratA hatA evo vicAra dharAvatA hatA. thoDA samaya pachI meM temane savAla paNa karyo kahevAnI vAta e che ke yojanAnI gaNatarI nakkI nahi thAya tyAM sudhI ghaNI badhI bAbatono nirNaya thai zake tevuM nathI. emAMya khAsa karIne AkAzamAM rahelA grahonI bAbatamAM to nahIM ja. jamIna uparanA * ApaNe tIrthakarone lagatI Azcarya ane camatkArapUrNa bAbatamAM daivikazakti ke tIrthakaronA atizayaprabhAvane ja kAraNa mAnI saMtoSa laI zakIe paNa sarvasAmAnya vAcakane ATalAthI saMtoSI zakAya nahIM. For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 110 ] padArtho mATe to vAcakone thoDo ghaNo khulAso karI saMtoSa ApI zakAya paNa AkAzI padArtho mATe ApaNe vijJAnanI mAnyatAo sAme kazo javAba ApI zakIe tevI sthiti nathI. kemake vijJAne to AkAzanA padArthonAM mApa mATe ke aMtara mATe hajAro, lAkho ane karoDo mAilanI vAta karI che. ApaNI mAnyatA sAthe AkAza-pAtAla jeTaluM aMtara rahe che. hamaNAM ja chApAmAM samAcAra AvyA che ke nepcyuna grahanI mAhitI meLavavA mATe AjathI 13 varSa upara choDAelA mAnava vagaranA voyejara' nAmanA yAne sADAcAra abaja kilomITarano pravAsa kheDayo che. abajo mAilo dUra dUra grahanI vAta vijJAna jaNAvatuM hoya tyAre lAge che ke AkAzI padArthanI tulanA ke bhAMjagaDamAM ApaNe paDavuM ucita nathI. lekhAMka-11 * graho vaccenuM aMtara ane grahonuM mApa 1. jainazAstromAM grahano krama che tethI judo ja krama vijJAne mAnyo che. jaina khagoLamAM grahone vimAno mAnyA che paNa te vijJAnanI sarakhAmaNIe kadamAM sAva nAnA kahyA che. have vijJAna zuM kahe che te joie. AkAzamAM sUrya je sthAne che te sthAnathI budhano graha lagabhaga cha karoDa kilomITara dUra che ane teno vyAsa 4868 kilomITarano che. *zukra sUryathI lagabhaga 11 karoDa kilomITara dUra che ane teno vyAsa sADA bAra hajAra kilomITarano che. maMgaLa pRthvI karatAM jarAka nAno che, sUryathI lagabhaga 22 karoDathI vadhu kilomITara dUra che ane teno vyAsa 7000 kilomITarano che. guru sUryathI lagabhaga 78 karoDa kilomITara dUra che, pRthvIthI ghaNo moTo che. zina sUryathI lagabhaga 143 karoDa kilomITara dUra che ane zani pRthvInA vyAsathI moTo che. A badhA grahomAM koipaNa graha upara jIvana-prANI vastI nathI. dareka graho sUryane pradakSiNA ApatA jaNAvyA che. vaijJAniko sUryane tArA zabdathI paNa oLakhAve che. sUrya pRthvIthI cauda karoDa aThayAsI * amerikAe i. san 1988mAM zukra graha zuM che ? tyAMnI paristhiti zuM che ? teno tAga kADhavA megelAna nAmanuM avakAzayAna ravAnA karyuM che. abajo mAilano pravAsa karIne i. san 1995mAM rijhalTa ApavAnuM che. ko joie. aMtaramAM jaina khagoLa sAthe jarApaNa meLa khAya tema che ? A yAna atyanta sUkSmagrAhI reDAra yantrarUpe che. graho upara yAno mokalavAno amerikAno uddeza pRthvI upara jevI mAnava vastI ane jIvasRSTi tyAM che ke kema ! te zodhI kADhavAno che. A megelAna nAmanuM yAna 15 karoDanA kharce taiyAra thayuM che. te lagabhaga 6 mITara UMcuM ane 4 mITara pahoLuM temaja 3454 kilogrAma vajananuM che. te AkAzamAM paribhramaNa karI rahyuM che. A zukra eka tejasvI tAro che. ApaNA dezamAM khUba ja prasiddha che ane paradezamAM 'vinasa' tarIke oLakhAya che. For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 111 ) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ lAkha kilomITara dUra che. sUrya pRthvIthI 13 lAkha gaNo moTo che. vaijJAnikoe sUryane vAyuno dhagadhagato eka virATa goLo kahyo che ane vaijJAniko kahe che ke sUryanAM kiraNo pRthvI upara Ave che tene lIdhe prakAza ane garamI maLe che. enA kAraNe pRthvI uparanI tamAma jIvasRSTi TakI rahe che. vijJAnanI bukamAM grahonA aMtara bAbatamAM matAMtaro jovA malyA che. # tArAo viSe ja 2. vaijJAnikoe tArAne graho karatAM ghaNA moTA ane sthira mAnyA che. graho tArAo karatAM ghaNA nAnA che. graho svayaM prakAzita nathI paNa sUryanA prakAzathI prakAze che ema jaNAve che. mArA jaina vAcako ! tamo AgaLa vAMcI AvyA tethI samajAyuM haze ke jainadharmanI khagoLa vacce vijJAnano jarApaNa meLa maLe tema nathI. vaijJAnikoe AkAzI khagoLane (ApaNAthI taddana judI rIte ja) dUrabIno, komyuTaro ane anya yAtrika sAdhanothI judI ja rIte joyuM che ane varasothI jAhera kareluM che. A saMjogomAM ApaNA jyotiSacakra sAthe aMzamAtra paNa meLa khAya tema nathI mATe jainoe khagoLa bAbatamAM paNa vijJAna eka svataMtra darzanarUpe samajI tenI sAthe tulanA karavAno ke samajAvavAno vyartha prayatna karavo jarUrI nathI. 3. bhUgoLa-khagoLanI bAbata sAthe saMbaMdha dharAvanArA sAdhu mahArAjo tathA zikSako vagere eka moTo bhaya vyakta karyA kare che ke paradezanI bhUgoLa jANIne ApaNAM bALako-yuvAnonI zraddhA ApaNAM zAstro uparathI UThI jaze. apAce re A vAta thoDI ThIka che paNa A bhaya thoDo vadhu paDato che. | pahelI vAta e che ke skUlamAM bhaNatA jaina vidyArthIone ane bhaNI lIdhA pachI moTA thayA hoya tyAre bhUgoLanuM jJAna be-cAra AnI paNa hotuM nathI, pachI kayuM sAcuM ane kayuM khoTuM enI tulanA karavAnuM sUjhe ja kyAMthI? zraddhA khasI javAnI bAbatamAM joIe to Aje skUlamAM bhaNelA hajAro sAdhu-sAdhvIo che, koinI zraddhA khasI gaI nathI. enuM bIjuM kAraNa moTuM e che ke jene prajAne potAnA bhagavAna mahAjJAnI, sarvajJa hatA tenI pUrI zraddhA che. jene bhagavAna khoTuM bole nahIM tenI paNa pUrI zraddhA che. jyAre vaijJAniko to gRhastho che, saMsArIo che, pustakIyA ke dUrabIna jJAnavALAM che ane anumAnothI je nakkI kareluM hoya te kaMI sAcuM thoDuM hoya ! AvI paNa sAmAnya samaja hoya pachI zraddhA uThI javAnuM sthAna ja kyAMthI hoya ! apavAde hoya te judI vAta che. 4. vaijJAniko potAnAM jaMgI dUrabIno dvArA graho mATe 50-100 ke vadhu varaso pachI graho aMge bananArI ghaTanA bAbatamAM cokkasa nirNayo Ape che. 60-70 varSa pachI paNa helIno dhUmaketu kayAre pRthvInI najIka Avaze enI AgAhIo karI che ane te sAcI paDI che. paradezanA ane ApaNA dezanA vaijJAniko paNa je je graho pRthvInI najIka AvavAnA hoya tenI jAherAta kare che. te kaI tArIkhe Avaze, AkAzamAM kayA raMgano dekhAze te paNa jaNAve che. hamaNAM ja ApaNA beMgaloranA vaijJAnikoe chApAmAM jaNAvyuM ke navembaranI 20mI tArIkhe karoDo mAIla dUra rahelo maMgalano graha che te graha pRthvIthI mAtra sAta karoDa, trIsa lAkha ane trIsa hajAra mAilanA aMtare haze. ATalA badhA vizALa aMtaronI vAta jaina-ajena koI granthomAM jaNAvI nathI, eTale AkAzI bAbatomAM dharmazAstro sAthe mulavaNI karavAno kazo ja artha nathI. For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 11ra ) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ che eka vicAravA jevI vAta ? 5. eka vicAra evo Ave che ke eka bAju khagoLanI bAbatamAM baMne pakSe ghaNA moTA matabhedo pravarte che, chatAM bhAratIya jyotiSazAstra ane vaijJAnika jyotiSazAstra A baMne dvArA keTalIka AkAzI gaNatarI so e so TakA ekasarakhI nIkaLe che. jemake-- 1. dariyAnI rojeroja je bharatI-oTa thAya che te kayA kayA TAIme bharatI ane kayA kayA TAIme oTa thaze tenI nodha vijJAna ane bhAratanA jyotiSInA granthomAM Ave che ane muMbaI samAcAra jevA patramAM rojeroja Ave che. paraMtu baMne pakSanI noMdho ekadama sarakhI ane sAcI hoya che. 2. kyA divase kaI tithi haze te, grahaNa kayA divase, kayA TAIme thaze, kevuM thaze, kayAM dekhAze, kayAM nahi dekhAya ane tene lagatI bIjI vigato, A badhI vAto baMne pakSe barAbara maLatI Ave che. A paNa eka noMdha levA jevI sukhada bAbata che eTale A bAbatamAM vaijJAniko paNa ApaNI sAthe ja che. 3. A bAbatamAM gaNita baMnenuM lagabhaga sAcuM paDe che. to tenuM samAdhAna zuM? * bhAratanA suprasiddha vijJAnI jagadIzacaMdra bojhe nirjIva ane sajIva padArtho vacce vanaspatisRSTi madhyamakakSAe astitva dharAve che. baMne vaccenI rekhA atyaMta pAtaLI che ane abhedya nathI. A mAnyatAnI AdhArazilA upara teoe vanaspatinI jIvaMta prakriyAono ane temanI saMvedanAono vyApaka temaja UMDo abhyAsa karyo. te pachI temaNe potAnI mAnyatAnA AdhAre khAsa yantro banAvyAM ane pachI vanaspati upara e yaMtra dvArA prayogo karIne siddha karyuM ke vanaspatisRSTi mAnavInI jema ja tamAma prakAranI lAgaNI ane saMvedanAo anubhave che. vRkSane kApavA kuhADInA ghA karo tyAre kuhADInA ghAthI manuSyane jevI pIDA thAya ke duHkha thAya tevI ja pIDA ane tevuM ja duHkha vanaspatine thAya che. koI mANasa dAtaraDuM laine jhADa kApavA vRkSa pAse Ave tyAre vRkSamAM tenAM pAMdaDAMomAM adazya bhayanI dhrujArIo, ciMtA ane vedanA thAya che. AthI jagadIzacaMdra nakkI karyuM ke vanaspatimAM jIva eTale ke te sajIva vastu che. pachI paradezamAM jaIne potAnAM yatro dvArA vanaspati sajIva che e joradAra rIte sAbita karI ApyuM ane samaya jatAM lagabhaga duniyAbharanA tamAma vaijJAnikoe pahelIvAra vanaspatimAM paNa jIvAtmA che teno svIkAra karyo. jaina granthomAM to vanaspatimAM apragaTapaNe rahelI sukha, duHkha moha, rAga, dveSa, hiMsA, krUratA, bhaya, ciMtA, kAmecchA Adi aneka saMjJAo hovAnuM spaSTa jaNAvyuM che. sarvajJa jaina tIrthakaroe kahelI bAbato keTalI badhI yathArtha che te AjanA yAtrika sAdhano ane vaijJAnika vizleSaNo dvArA ghaNuM badhuM puravAra thayuM che, thaI rahayuM che ane thaze. brahmaka For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 113 ) +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ lekhAMka-12 ka vijJAna ane vaijJAniko aMge avanavuM kaMIka jANavA jevuM ja seMkaDo varSa pahelAM bhUgoLa-khagoLanI bAbatamAM vaijJAniko vadhumAM vadhu cokasAIbharyuM jJAna bahu ochuM dharAvatA hatA. vijJAnamAM rasa lenArA paNa tyAre bahu na hatA. buddhino vikAsa tyAre eTalo thayo na hato. AkAza saMzodhana mATe vedhazALAo na hatI. temaja jovA mATe dUrabIno na hatAM, bhUgoLa pravAsa karanArA sAhasiko ane anukULa sAdhano khAsa na hatAM. eTale A kSetramAM bahu ochA vijJAnanA rasiko pravRtti karatA hatA, paNa samaya jatAM khagoLazAstrIo ane sAhasiko janmyA ane te divase saMzodhananAM daravAjA khUlI jatAM vijJAnanAM kSetro khUba vikasatAM ane vistaratAM rahyAM. temaja chellA saikAomAM saMzodhanane mATe anivArya evAM dUrabIno paNa taiyAra thayAM. jenA pariNAme vijJAne jaMgI kUca karI, doTa mUkI ane pachI haraNaphALa bharI. pariNAme vijJAna ane TekanolojI purabahAramAM khIlI uThayuM. pRthvI, pANI, agni, vAyu ane AkAza vagere zuM che, e upara talasparzI saMzodhana karyuM. A tattvo upara sAro rAbU dharAvyo. aneka kSetromAM na kalpI zakAya evI siddhio prApta karI. TekanolojI kSetre aneka camatkAro sajya, mAnavabuddhine stabdha banAvI dIdhI ane duniyAne daMga karI, duniyAne paNa sAMkaDI banAvI dIdhI. eka vakhata vaijJAnikone thayuM ke eka varSa samartha dezo badhA bhegA thaIne pRthvInAM aneka rahasyone 2 lAvavA mATe nirNaya kare ane jo badhA dezonA vaijJAniko kAme lAgI jAya to pRthvI sAthe saMbaMdha dharAvatI aneka bAbato-rahasyo bahAra Ave jANavA maLe. chevaTe 70 rASTrono sahakAra maLyo, ane I. sanuM 1957thI lai i. sana 1958nAM samayamAM eka varSa sudhI avirata kAryo karI navAM rahasyo zodhavA mATe sahue bhegAM maLIne AMtararASTrIya (International Geophysical Year) bhUbhautika varSa ujavavAnI jAherAta karI. i. sana 1957nA jUlAithI laine i. san 1958 nA Disembara eTale 17 mahinA sudhI pRthvInI cAre dizAmAM aneka sthAno upara jAtajAtanAM prayogo ane saMzodhano Adaya. emAM dhruvIya prakAza, pRthvInI cuMbakatA, kosmika kiraNa vagerenuM saMzodhana thavA pAmyuM. vAyumaMDaLanuM jJAna prApta karavA mATe ane aMtarIkSanA saMzodhanomAM ghaniSTha vAyumaMDaLa ane gurutvAkarSaNanA niyamone bhedavA mATe mAnavanuM magaja stabdha thaI jAya evI jAtanAM mAnavasarjita kRtrima upagraho UbhAM kayA rokeTo taiyAra karyA. prathama raziyAe duniyAnA itihAsamAM ane pRthvInA AkAzI itihAsamAM pahelIvAra upagraha skUTanikane avakAzamAM caDhAvIne vizvane stabdha karI dIdhuM. rokeTa ane upagraho choDavAmAM AvyAM. dakSiNadhruva pradezanuM anveSaNa temaja bharatI-oTanI dhArAonI parIkSA vagere aneka bAbatonuM jJAna prApta karavAmAM AvyuM. mAnavanI buddhi sthagita thaI jAya, jenI kalpanA paNa na Ave evI evI zodho thavA pAmI, te pachI vijJAnanI tAkAta, zakti vadhI, te pachI tenAM nirNayo paNa vadhu cokasAIbharyA ane vadhu vizvasanIya gaNAvavA lAgyA. I. sana 1957nA 4thI okaTombare raziyAe mAnavasarjita upagraha syuTanikane avakAzamAM prakSepita +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L[ 114 ) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ karI jagatane Azcaryacakita karI dIdhuM. te joine raziyAno praca7 harIpha kaMI besI rahe kharo? eTale amerikAe paNa A kSetramAM jhukAvyuM. ane I. san 1970-1979 sudhImAM mAnavasahita yAno taratAM mUkyAM. vizva punaH stabdha banI gayuM. kaMIka loko tarka-vitarka karatAM rahyAM. pachI to baMne dezo vacce sAmasAmI avakAzI spadha cAlI. avakAzayAno, upagrahonI hAramALAe vijJAnanAM kSetramAM eTalI badhI siddhio meLavI che ke jenI mAnavajAta kalpanA paNa nahi karI zake. vijJAna haMmezAM jUnAM nirNayo upara vadhu saMzodhana karIne navI navI kSitijo zodhI kADhavA tarapha ane navI navI zodho-AviSkArone janma ApavA mATe te rAta-divasa dhamadhokAra prayatno karatuM ja rahe che. vaijJAnikonI eka rasama evI sArI che ke pote ja potAnI pahelAna vaijJAnikoe nakkI karelI keTalIka bAbatone khoTI paNa batAvI, keTalAka niyamo adhUrA hatA te paNa jAhera karyo che ane Aja sudhI aneka vakhata kahyuM che ke amArA badhA nirNayo sanAtana ane zAzvata banI jatA nathI. AjanuM satya kAle asatya thaI UbhuM rahe ane gaIkAlanuM asatya Aje satya banI rahe, mATe amArI badhI ja vAto sAcI mAnI levI nahi vagere. badhA vaijJAniko badhI ja bAbatamAM vizvasanIya hoya che evuM nathI hotuM emane paNa virodhI dezothI ke prajAothI ghaNuM chupAvavuM paDe che. vijJAna e vikasatuM jJAna che eTale gaIkAlanA nirNayo paristhitivaza badalAI paNa jAya ema vaijJAniko pote ja jAheramAM kahetA ja rahyA che. vijJAnanI badhI ja vAta sAcI che ke barAbara che ema ekAMte na samajavuM paNa vivekapUrvaka svIkAra karavo. lekhAMka-13 # jaina samAjanA bhUgoLa-khagoLanA abhyAsIoe vicAravA jevuM 4 lagabhaga trIseka varasathI nIce jaNAvelA praznonuM samAdhAna svayaM karI zakayo nathI temaja bhUgoLa-khagoLanA abhyAsI munirAjo dvArA paNa thavA pAmyuM nathI. vaijJAniko pRthvIne have daDA jevI sAva goLa nahIM paNa jamarUkha jevI mAnavA lAgyA che, jyAre ApaNe-zAstro goLa mAnatA nathI. A eka moTo visaMvAda che. 1. pRthvInA goLA jevA phUlAvelA phuggAnI uparanI Tocane jyAre hathelIthI dabAvazo tyAre phuggo jamIna upara besI jaze eTale nIceno bhAga vadhu pahoLo thaI jatAM be cheDA vaccenuM aMtara vadhI jaze paNa uparano bhAga akabaMdha rAkhyo hovAthI uparanA bhAganI vyavasthAne kazo bAdha Avato nathI. ghaNAM varaso pahelAM pRthvIne capaTa-sapATa cItaravA mATe akSAMza-rekhAMzane kAgaLa upara jyAre goThavyA tyAre paristhiti e nimaNi thaI ke pRthvInA uparanuM joDANa to sAbUta rahyuM paNa pRthvInA dakSiNArdha bhAgamAM ekabIjA vaccenuM aMtara ghaNuM dUra thavA pAmyuM. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 115) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ A vAtane jarA spaSTatAthI samajIe. atyAre vaijJAnikoe nimaNi karelA pRthvInA nakazAmAM temaja pRthvInA goLAkAre taiyAra thaelA goLAmAM pRthvInA uttarArdhanA TocanA bhAge eka bAjue raziyAno cheDo, bIjI bAju amerikAnA uparanA bhAgamAM keneDA AveluM che ane e keneDAnI sAthe joDAelo alAskAno jANIto pradeza che. alAskAnI dharatIno eka cheDo, bIjI bAju raziyA uttaradhruva mahAsAgarathI pazaelo che. e raziyAnA jamaNA cheDe uttaradhruvavRtta A nAmanI dharatI che ane A dharatInA cheDA upara iesa karIne gAma che, e gAmanI najIkano cheDo, A rIte raziyA ane keneDAnA baMne bAjunA cheDA najIka najIka AvelA che. A baMne dezanA baMne cheDAnI vacce nAnakaDI sAmudradhunI che, jene berIMganI sAmudradhunI kahevAmAM Ave che. A rIte pUrvagoLArdha ane pazcima goLArdhano uparano cheDo baMne sAmasAme AvI jAya che. paraMtu jyAre goLAne capaTa karIe tyAre dakSiNa goLArdhanA bhAgomAM rahelA pradezo vaccenuM aMtara ekadama vadhI jAya che. osTreliyA ane nyUjhIlenDa vaccenuM aMtara ghaNuM vadhI javAthI bhUgoLanA vaijJAnikoe vaijJAnika sAdhana dvArA eka dezathI bIjA deza vacce mApeluM dariyAI aMtara te khoTuM paDI jAya che. e khoTuM paDe e cAlI zake nahi. kemake sTImaromAM aMtara mApavAnAM vastro hoya che ane dUra dUranI ophiso aDadho aDadho kalAke sTImare keTaluM aMtara kApyuM tenA riporTa paNa meLavatI hoya che. pRthvIne vartuLAkAranI gaNatarIe nizcita kareluM aMtara baMdhabesatuM thAya che to samAdhAna zuM? 2. AjathI 30-35 varasa upara rAtanA nava vAge agAzInA chAparA nIce beTho hato. pUnamano caMdramA Ugyo hato. lagabhaga bAra vAgyA hatA ane mArI najara caMdramA upara hatI. caMdramA Ugyo tyArathI pAMca kalAka sudhI ekadhAro gatimAna rahyo. ekadhAro gatimAna eTale ke caMdramAmAM je cihna dekhAya che te prasiddha mAnyatA mujaba haraNa kahIe chIe, te haraNanAM zIMgaDAM mAthe dekhAya ane paga nIce vALelA hoya. varasothI ApaNe e rIte jotA AvyA chIe paNa pahelIvAra Aje mane navo anubhava thaI rahyo hato. rAtanA bAra pachI dhIme dhIme haraNe UlaTAvAnI zarUAta karI. rAtanA bAra pachI ja ghaTanA banatI hoya tyAre mukAmamAM sutA hoya eTale khyAla zI rIte Ave eTale pahelo ja anubhava thaI rahyo hato, tethI mane vadhu rasa paDayo, eTale huM savAra sudhI jAgato ja rahyo ane A caMdramAnA haraNanI cAlane joto ja rahyo. A haraNa dhIme dhIme UlaTAtuM UlaTAtuM savAre pAMca vAgyA tyAre to sAva UlaTAI gayuM hatuM. pachI to bIjA divasomAM rAtanA be-cAra vakhata nirIkSaNa karyuM ane vAta aMke karI. | caMdra vartuLAkAre paribhramaNa karato hoya to haraNane UlaTuM thavAnuM koi ja kAraNa nathI dekhAtuM ane emAMya atyanta vicAramAM mUkI de tevI bAbata e che ke udaya thayA pachI rAtanA bAra vAgyA sudhImAM kazo jarAtarA paNa pheraphAra na thAya ane bAra vAgatAMnI sAthe ja eTale bAra vAgI gayA pachI dhIme dhIme caMdramAMnuM haraNa pradakSiNA zarU karatuM karatuM savAranA pAMca vAge pUrepUruM pharI jAya che, tenuM zuM kAraNa? caMdramA UlaTAI nathI jato paNa pharI jAya che. to A bAra vAgyA pachI evuM zuM kAraNa AkAzamAM roja bane che? evI zuM paristhiti bane che te A eka na samajI zakAya tevI ghaTanA che. koIpaNa vyakti pUnamanI rAtre A anubhava karI zake che. 1. judA judA pradezomAM judI judI rIte caMdramAM jovA maLe che. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 116 ) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ -keTaloka samaya gayA bAda mahArASTranA eka kheDUta jevA jaina bhAI (atyAre nAma bhUlI gayo chuM) jeo digambara jaina hatA, bhUgoLa-khagoLanA 30 varasathI abhyAsI hatA. e bhAI mArA paricayamAM hatA eTale temaNe meM uparokta bAbata kAgaLa lakhI jaNAvI. tyAre te paNa Azcarya pAmyA. mane lakhyuM ke A vAtanI jANa mane pahelIjavAra thAya che. pachI teoe kahyuM ke vicAravuM paDaze. teo cintana, manana kara rahyA paranuM saMtoSa thAya e rIte mane samAdhAna jaNAvI na zakyA. haju huM AnuM samAdhAna zodhI rahyo chuM. 19bhI sadImAM vijJAna prakAzanI gati mApavA samartha banyuM ane eka sekanDamAM 186000 mAIlanI. tenI gati che. AnA AdhAre prakAza varSanuM gaNita astitvamAM AvyuM. lekhAMka-14 jANavA jevI chUTIchavAI jAtajAtanI TUMkI TUMkI thoDI vigato ja lesara kiraNa noMdha-game teTale dUra rahIne ekadama jhaDapathI sahIsalAmata rIte duzamananA AkramaNane khatama karI nAMkhe tenI zodha moTAM rASTro varasothI karI rahyA hatA. ghaNAM akhatarAne anne lesara kiraNanI zodha hAtha upara AvI. je dUrathI ja badhuM bALIne khAkha karI nAMkhe ane choDanAra salAmata rahI jAya, pheMkanArano vijaya gaNAya. vaijJAnikoe gAmAkiraNa, kSa kiraNa (ekSare) vagere kiraNo pedA karyA che. have lesara nAmanA kiraNanI zodha chellAM pacAseka varSathI thai che ane tamAma kSetromAM tamo vicArI na zako ke kalpI na zako evA camatkArika lAbho sarjavA mAMDayA che. A kiraNano upayoga aneka rIte thaI rahyo che. rakSaNa ane bhakSaNa, sarjana ane saMhAra baMnemAM thaI rahyo che. jotajotAmAM AMkhanA motIyAne kADhI zake che. aneka dardI upara, padArthonA parAvartanamAM akalpanIya camatkAro batAve jAya che. lesaranA kiraNanI tAkAtano eka dAkhalo joie. pUrva-pazcima sAmasAmI dizAmAM rahelAM chatAM vizvanI uttaradizAmAM cheDA upara baMne dezo bhegA thaI jatAM raziyA ane amerikA baMne mahAsattAo lazkarI tAkAtamAM lagabhaga sarakhI tAkAta dharAve che. amerikAthI 4000 mAIla dUra rahela raziyA potAnA zastra bhaMDAramAMthI kalAkanA 18 thI 25 hajAra kilomITaranI gatithI praca7 uSNa kiraNo AkAzamAM jevAM prasArita kare che te khabara amerikA potAnuM kaTTara duzamana raziyAnI lazkarI hilacAlanI covIze kalAka AkAzamAM dhyAna rAkhatAM yAtrika sAdhanothI amerikAne tarata ja khabara ApI de ane khabara paDatAMnI sAthe ja AkAzamAM ghUmatAM raziyAnA zastrane jotajotAmAM lesara kiraNo pheMkI AkAzamAM ja khatama karI nAMkhe. amerikA sAme AvI ja kiraNo choDavAnI tAkAta raziyA pAse paNa che. * amerikAmAM amAnava avakAzayAna pAyoniyara naM. 10 badhA ja grahothI khUba dUra dUra pravAsa ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 117 ] karI rahyuM che. karoDo mAila cheTethI pAyoniyaramAM cAlu rahelo reDiyo pRthvI upara amerikana vaijJAnikone saMketo mokalI rahela che. * AlbarTa AinsTAine nava graha uparAMta dazamo graha paNa che evuM potAnA anumAna dvArA kahyuM hatuM. te nakkI karavA thoDAM varaso pahelAM pAyoniyarane mokalavAmAM AvyuM hatuM. pAyoniyara atyAre to AkAzamAM dazeka abaja kilomITara dUra pahoMcI gayuM che. kalAkanA 48000 mAilanI gatie te dhasI rahyuM che. * jaina vAcako ! A nAnakaDI pAyoniyaranI vAta uparathI samajI zakAze ke AkAzamAM ekabIjA graho vacce kalpI na zakAya evAM aMtaro paDayAM che. A sthitimAM jaina khagoLa sAthe zI rIte samanvaya thai zake ? vijJAna grahone aneka caMdrano piravAra che ema mAne che, eTale caMdra aneka che. caMdrane pRthvIthI chUTo paDelo TukaDo mAne che. * raziyAe hamaNAM ghaNuM moTuM dUrabIna banAvyuM. enI jovAnI zakti eTalI badhI pAvaraphUla che ke AkAzamAM 15000 mAila UMce eka saLagatI mINabattIne joi zake che. eka ja sekanDamAM lAkho bAbato jaNAvI zakatuM kompyuTara banAvyuM che. * kompyuTaranI zodha e ajabagajabanI zodha che. aneka jAtanAM, aneka viSayanAM kompyuTara banI gayAM che. eka divasa evo Avaze ke vizvano badho vyavahAra kompyuTaro ja calAvaze. vijJAna ane TekanolojI paMcabhUta tattvo dvArA dina-pratidina navA navA AviSkAro ane camatkAro sarjI rahyA che. kompyuTara mazIna sAme tamo gujarAtImAM bolo. tamAre te gujarAtInuM tarata ja hindI joituM hoya to baTana dabAvo eTale aMdarathI eka sAthe mazInanI aMdara ja bhASAMtara chapAine bahAra AvI jAya. prAyaH pAMceka bhASAmAM bhASAMtaro thai zake che. kevI gajabanI A racanA che ! kompyuTaronI mAhitI, camatkAro ahIM TUMkamAM lakhavA besuM to ghaNAM pAnAM thai jAya jethI mulatavI rAkhuM chuM. * aNu-paramANu vijJAna * paramANu ane aNunI vAto jaina granthomAM sArA pramANamAM jovA maLe che. prathama jarmana vaijJAniko aNumAM zaktino keTalo agAdha bhaMDAra bharelo che teno prathama khyAla bIjA vizvayuddhanA anne meLavI cUkayA hatA. tyAM ekAeka laDAino aMta Avyo ane jarmana vaijJAnikone vijetA banelA amerikA ane raziyA potapotAnA dezamAM upADI gayA. amerikAmAM pahoMcelA jarmana vaijJAnikoe bAkI raheluM aNunuM saMzodhana pUrUM karyuM ane temAMthI pracaMDa garamInA bhaMDArasamA aNubombanuM sarjana karyuM. vaijJAnikoe eka ja aNumAM ilekaTrona, proTona ane nyuTronanAM aNu-paramANuo kevI rIte rahyAM che tenuM vijJAne bhagIratha saMzodhana karyuM che ane tenI kalpanA na Ave tevI thiarI sarjI che. tenI gati-zaktinAM mApa nIkaLyAM che ane A aNu saMzodhane to vijJAnanA ghaNA daravAjA kholI nAMkhyA che. A to bhautika dRSTie aNuzaktinI vAtano izAro karyo paNa tattvajJAnanI dRSTie aNu-paramANu zuM che ? tenAM banelAM skaMdho vagere zuM che ? te u52 jaina vidvAno sAro prakAza pAtharI zake. jainadharmamAM ati jaMgI mApane mApavA mATe eka lokhaMDanA goLAnI vAta A saMgrahaNI granthamAM pRSTha naMbara 513mAM lakhI che te jovI. AjanAM rokeTo, upagraho ke yAno A goLAnI gati pAse sAva sAmAnya For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAge. are ! eka deva abajo mAilanuM aMtara AMkhanA palakArAmAM kApI zake che. A caitanyanI tAkAta che. devonAM zarIro manuSyonA zarIrathI taddana dAM ja vaikriyathI oLakhAtAM pudgala paramANunAM hoya che ane aneka camatkAro sarjI zake che. [ 118 ] ahIMyA vijJAnanI bahu ja thoDI jAtajAtanI TUMkI TUMkI vAto ApI che. vijJAnanI bAbato haju ghaNI ghaNI jANavA jevI che paNa graMthanuM kada maryAdA bahAra jatuM rahe. A mATe to khoLa-bhUgoLa vagerenAM citro sAthe svataMtra pustaka lakhavAno yoga bane tyAre ghaNuM badhuM ApI zakAya ane vAcakone temAMya khAsa karIne jaina sAdhu-sAdhvIjIone bhautika rahasyo, pudgala vagerenI agAdha tAkAtanI jANakArI karI zakAya. atyAre vijJAnanI ghaNI ghaNI AzcaryakAraka ghaTanAo lakhavA kalama thanaganI rahI che paNa have kalamane parANe myAna karavI rahI. vAcakone jaina mAnyatA ane vijJAnanI mAnyatA vacce kevI bhinnatA che teno tarata khyAla Ave mATe ahIM jarUra pUratI thoDI vigato ApI che. sUcanAH-ahIM bleka eTale moTA TAipanuM lakhANa jainadarzananI mAnyatAne jaNAve che ane nAnA TAipanuM lakhANa vijJAnanI mAnyatAne jaNAve che. 1. jaina darzana AtmA, karma, paraloka ane mokSa A cAreyanA zAzvata astitvane svIkAre che. * jyAre paradezanA badhAM darzano ane vaijJAniko A cAreyanA astitvane barAbara svIkAratA nathI. 2. jaina darzana deva-devIothI yukta evA devalokane eTale devonA vasavATa sthAnane mAne che. emAM be prakAranA devonuM sthAna dharatI-pAtAlamAM che ane be prakAranA devonuM sthAna AkAzamAM asaMkhya abajo mAilanA vistAramAM raheluM che. * jyAre vaijJAniko devalokane ja mAnatA nathI pachI AgaLa vAta ja kyAM karavAnI rahI ! 3. jaino A dharatInI nIce bhUgarbhamAM abajonA abajo mAilanA dIrdha avakAzamAM sAta narakapRthvIo che evuM mAne che. 4. * jyAre paradezanA ajaina darzano ke vaijJAniko A dharatInI nIce naraka jevI vastu che evuM mAnatA ja nathI. ApaNe eka lAkha yojana (400 lAkha yojana) nA jaMbudrIpane mAnIe chIe ane A kAraNe jaMbudrIpanA kendramAM AvelA meruparvata ane mahAvidehane paNa mAnIe chIe ane tenA cheDe AvelA bharatakSetrane paNa mAnIe chIe. * jyAre vijJAnane tyAM jaMbudvIpa jevI koi mAnyatA nathI, enuM svapnuM paNa nathI eTale meruparvata vagerenI vAta ja kayAM karavAnI rahI! For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 119 ] 5. ApaNe atyAre je dharatI upara rahyA chIe e dharatInI nIce hajAro mAila gayA bAda ApaNI dharatIne cheDe ja joDAyelI sAta narakapRthvI paikI pahelI narakapRthvI rahelI che. A ja pRthvImAM bhavanapati ane vyaMtara devo rahelA che. * jyAre vijJAna ApaNI dharatInI joDe joDAyelI koi jaMgI pRthvI che evuM svIkAratuM nathI eTale nako jevI sRSTi nIce che enuM to ene svapnuM paNa nA Ave. 6. ApaNe (jaino), vaidika hindu grantho, bauddha grantho ane isukhristanuM lakhela bAibala vagere prAcIna badhA dharmo pRthvI sthira che ane sUrya-caMdra phare che evuM jaNAve che. * jyAre vijJAna pRthvIne pharatI ane goLAkAre mAne che ane sUrya-caMdra vagere sthira che ema mAne che. 7. jaina khagoLa AkAzamAM dekhAtA sUrya, caMdra, graha, nakSatra, tArA je dekhAya che te badhA ja sphaTikaratnanAM tejasvI vimAno hovAthI tene joie chIe arthAt je dekhAya che te badhA sphaTikaratnanAM banelAM jaMgI vimAno ja che ane tenI aMdara asaMkhya deva-devIo Amoda-pramodamAM jIvana vItAvI rahyA che. anAdithI anaMtakALa sudhI A vimAnono dharma ghumatA ja rahevAno che ema mAne che. * jyAre vijJAna AkAzamAM dekhAtA camakatA sUryAdi graho vagerene vimAno che evuM mAnatA nathI. sUryane agnino dhagadhagato goLo mAne che. caMdra, maMgaLa vagere khaDako, pahADo vagerenA banelA che ema mAne che. tyAM koi sajIva vastu nathI, deva-devI, prANI, vanaspati ke nAnuM-moTuM koipaNa jAtanuM caitanya jIvana nathI ema mAne che. 8. jaino caMdra svayaM prakAzita che, caMdranuM vimAna sphaTikaratnanuM baneluM che ane e mahAna ratnano mahAna prakAza ja dharatI upara Ave che evuM mAne che. * jyAre vijJAna e caMdrane pRthvIthI chUTo paDelo TukaDo che ema mAne che. caMdra khaDako, paththarano banelo che eTale teo caMdrane svayaM nisteja mAne che. tyAre caMdramAM prakAza dekhAya che tenuM zuM kAraNa ? tenA kAraNamAM kahe che ke sUryanuM teja caMdra upara pratibiMbita thAya che ane tethI caMdra prakAzita thAya che. 9. ApaNI A dharatIthI UMce hajAro mAila dUra jaie tyAre jyotiSacakra AkAzamAM patharAyeluM Ave che. seMkaDo mAilanA kSetramAM rahelA jyotiSacakrane vaTAvIne AgaLa jaie to karoDo mAila gayA pachI sthira evA bAra devaloka paikInA pahelA devalokanAM vimAnonI zarUAta thAya che. pahelA devalokathI lai A vimAno abajonA abajo mAila UMcA rahelAM che, ane te ekabIjAthI khUba ja dUra dUra hoya che. bAra devaloka, te pachI nava caiveyaka devo ane te pachI anuttara vimAna Ama 22 prakAranA devono vasavATa pUro thai jAya, te pachI phakta anuttaranA madhyastha vimAnanI jagyAthI bAra yojana eTale 48 gAu dUra anaMta jyotirUpa mokSanuM sthAna raheluM che. tenI nIce e sthAnanuM sUcana karatI 45 lAkha yojana lAMbI-pahoLI ane ATha yojana jADI mahAna siddhazilA AkAzamAM addhara rahelI che. (ATalI moTI vizALa jaMgI siddhazilA AkAzamAM nirAdhAra rahI che) For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 120 ) ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ * jyAre uparokta vigatonuM jANapaNuM AjanA vijJAnane jarApaNa thayuM nathI. abajo ja nahi paNa asaMkhyavAra abajonA abajo mAIlamAM UMce ne UMce AkAza ke avakAza vistAra pAmeluM che, e bAbatamAM vaijJAnikone khyAla malyo che ke kema ! te mane jANavA maLyuM nathI. 10. jaina jyotiSacakra ApaNI dharatIthI UMce 790 yojanA gayA pachI zarU thAya che, ane 110 yojanamAM graho, nakSatra, tArA badhuM samApta thAya che. * jyAre vijJAna e pramANe mAnatuM nathI. 11. jaino grahone uparAuparI rahelA mAne che ane eka prahathI bIjA graha vacce bahu ja ochuM mApa darzAve che. * jyAre vijJAna prAyaH grahone uparAuparI che, evuM ochuM mAne che ane eka grahathI bIjA graha vacce lAkhokaroDo. abajo mAilanuM aMtara batAve che. 12. jaino sUrya, caMdra vagerenuM baneluM jyotiSacakra meruparvatane pradakSiNA ApatuM avirata gati kya kare che ema mAne che. * jyAre vijJAne A badhAnA kendramAM sUrya mAnyo che. sUryane kendrIya rAjA banAvyo che ane tamAma praha cara sUryane pharatA batAvyA che ema mAne che. jene vaijJAniko sUryamaMDaLa ke sUryamALA kahe che. 4 gurutvAkarSaNanI zeSa vAta ja A vijJAnapUrtinA 13mAM pRSThamAM gurutvAkarSaNanI vAta lakhI che. A gurutvAkarSaNanI vAta ApaNe tyAM jANavA maLI nathI. A vAta sAcI che ke khoTI te vAta vijJAnanI dRSTie paNa praznArthaka banI che. - je loko gurutvAkarSaNano siddhAMta yuropanA vaijJAniko paikI nyUTane zodhI kADhyo che evuM samaje che teo gurutvAkarSaNano siddhAMta khoTo che evuM mAne te svAbhAvika che. vaijJAniko pratye napharata ane avizvAsa dharAvatA hovAthI jaNAvuM ke gurutvAkarSaNano siddhAMta eTale cuMbakIya asaranI bAbata. paMdaraso varSa upara thaelA bhAratIya vaijJAnika bhAskarAcArya siddhAMta ziromaNInA granthamAM goLAdhyAyamAM mAivitta mahItayA yadu vagere lakhI gurutvAkarSaNano siddhAMta 1500 varSa pahelAM rajU karyo che. (je vAta 13mAM pRSThamAM jaNAvI che.) bhAskarAcArye 1500 varSa pahelAMnA prAcInakALamAM jyAre mahattvanI koI vaijJAnika zodho yAtrika sAdhanonA abhAve zodhI zakAtI na hatI, evA samaye bhAskarAcArye kaI zakti dvArA pRthvImAM AkarSaNa-cuMbakIya zakti che evuM zodhI kADhyuM haze? te khUba ja Azcaryajanaka bAbata che. duniyAnA koI vaijJAnike A zodha karI nathI. seMkaDo varasa bAda AkhI pRthvI cuMbakIya vAtAvaraNa vacce gherAyelI che. A vAta nyUTane zodhI kADhI che. gurutvAkarSaNanA sidhdhAntane Aje keTalAya vaijJAnikoe dalIlo pUrvaka mAnavAno inkAra karyo che. thoDAM varSa upara kaTikanA hubalI khAtenA eka vaijJAnika navIna ke. zAhe paNa A niyamane paDakAryo che, ane nyu yunivarsala lo (navo vizva niyama) rajU karyo che. navIna zAhe jaNAvyuM che ke gurutvAkarSaNano siddhAnta badhe jo lAgu paDato hota to vizva saMkocAI javuM joie, ene badale vizva vistRta banatuM hoya tema dekhAya che. 23 varSa AkAzamAM nirIkSaNa karyA pachI emane A rajUAta karI che. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 1ra1 ) . ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ uparathI pheMkatA je cIja nIce Ave che tene gurutvAkarSaNa sAthe koI saMbaMdha nathI. te prAkRtika banatI ghaTanA che. vaijJAnikonI zodhakhoLo pratyakSa anubhavelI nathI hotI paNa yAtrika AMkho ane gaNatarI dvArA nakkI thatI hoya che. emAM khoTI rajUAto paNa thaI javAno pUro saMbhava che, ane evuM ghaNuM badhuM banyuM che. ja mArI eka AzA-apekSA ane vinaMti ja jaina darzana-dharmanA siddhAMto, niyamo sAthe vijJAnanI keTalIka bAbato bilakula baMdhabesatI nathI. jyAre keTalIka bAbato ochevatte aMze nikaTavartI sAmya dharAvatI hovAthI ane te aMge vadhu vicAraNA karavI jarUrI lAgavAthI mArUM lakhANa prAyaH vAMcana ke zravaNa mAtra banI raheze ema jANavA chatAM mArA svabhAva pramANe eka aMgata vicAra rajU karUM chuM. jo ke chellAM daza varSa daramiyAna huM samartha agraNI AcAryapravaro jeo potAnA sujJa ziSyo pAse kaMika kAma karAvI zake evA AcArya mahArAjone khAsa vinaMti karato rahyo chuM ke huM mArA potAnAM aneka kAmomAM rokAelo chuM. uMmaranA kAraNe paNa jhAjhuM kArya karavAnI paristhiti rahI nathI. A saMjogomAM huM pote jainadharmanI bhUgoLa-khagoLa sivAyanI keTalIka mAnyatA sAthe vijJAnanuM nikaTapaNuM kevuM che? e aMge lakhavAnI tIvra icchA chatAM lakhI zakuM tema nathI mATe buddhizALI, catura, hoziyAra ane TekanIkala samaja dharAvanArA je koi sAdhuo hoya evAM be-traNa suyogya sAdhuone te te saMghADAnA agraNIo A kAma mATe jo roke ane temane joitAM pustako, sAmAyiko, sAhitya vagerenI sagavaDa pUrI pADavAmAM Ave ane emane jaNAvavAmAM Ave ke be varasamAM vijJAnanI bAbatonuM jene tattvajJAna sAthe kayAM kyAM najIkapaNuM ke sAmyapaNuM dekhAya che te zodhI kADhe jethI jainatattvajJAnanI bAbato so TakA sAcI che evI pratIti lokone karAvavAmAM baLa maLe. vijJAne evI kaI kaI bAbato zodhI che eno teo saMgraha kare ane e saMgrahane vidvAna, adhikArI sAdhuo tathA bhAratIya koipaNa adhikRta vaijJAnika joI jAya. te pachI ApaNA abhyAsI vidvAno cakAsaNI kare ane pachI e saMgrahane gujarAtI, hindI ane aMgrejI traNeya bhASAmAM prasiddhi Ape to bhAratIya jainavijJAna ane pAzcAtya vaijJAniko vacce thoDuM setu (pula)nuM kAma karaze. jaina-ajaina prajA khUba AkarSaze. tethI jANakArI vadhaze, pracAra vadhaze, jainadharmanA siddhAMto pratye mAna ane gaurava vadhaze. jenatattvajJAna vAMcavAnI bhAvanA jAgaze. jo ke AjanI viSama paristhitimAM bhUgoLa-khagoLanA gRhasthavidvAno A kAma jo karI zake tema hoya to chUTathI paisA kharacI zake tevI saMsthA ke vyaktioe A dizAmAM prayatna karI jovo jarUrI kharo ! vijJAnI nathI. vijJAnano ghaNo ja sAmAnya abhyAsI chuM jeTaluM jANya, vAMcyuM tenI jarUrI vAtanI noMdha 46 pAnAMmAM ApI che. lakhavAmAM jANe-ajANe khoTuM vidhAna thaI gayuM hoya, khoTI rajUAto thaI gaI hoya to kSamArthI che. vAcako mane jANa kare tevI vinaMti. yazodevasUri * Ama te 30-40 varSa daramiyAna bhUgoLa-khagoLa aMgenI je noMdho karI, vijJAnane lagatA jarUrI prantho joyA tenA AdhAre mArA vicAronI buka lakhavAnI icchA beThI che paNa have zakyatA nathI. ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phiTikiTaTikiTaTikikakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakara mudrita thaelA saMgrahaNI grantha upara vartamAna patroe ApelA abhiprAyo // sarvavighnaharaNAya darbhAvatImaNDana zrIloDhaNapArzvanAthAya namaH // // pUjyapAdavyAkhyAnakovidAcArya 1008 zrImadvijayamohanasUrIzvarebhyo namonamaH // bAramI sadImAM thaelA prakASTha vidvAna zrImad candrasUripuraMdara viracita, sAhitya rasika munivara zrImadda yazovijayajI anuvAdita, sacitra sayaMtraka zrI railokaya dIpikA yAne zrI bRhata saMgrahaNI sUtra' athavA jaina khagoLa nAmanA mahAna ane AdarzabhUta grantha paratve, ane tenI Abhyantarika mahattA, upayogitA temaja bAhya savAMga saundaryatA mATe, pUjanIya mahAna jainAcAryoe, vaMdanIya vidvAna munivaroe. saMkhyAbaMdha sAhitya upAsakoe, aneka abhyAsIoe, aneka prophesaro-sAkAroe, pazcimAtya vidvAnoe, temaja aneka jAhera sAhitya saMsthAoe, jenI bhUri bhUri prazaMsA bahumAnabharyA zabdomAM karIne je saMtoSa vyakta karyo che tenI noMdha ahIMA na ApatA-- mAtra sArvajanika daSTie vartamAnamAM jAhera matano paDagho pADanAra tarIke gaNAtAM suprasiddha sAmAyiko, vartamAnapatroe, je bahumUlya granya prakAzanane vadhAvI laine prazaMsanIya zabdomAM ekI avAje je udgAro uccAya che, te paikI keTalAka jANItA patromAMnA prakAzita abhiprAyomAMthI jANavA yogya kaDikAo ahIM pragaTa karI jAheranuM ane khagoLa-bhUgoLanA abhyAsIonuM te tarapha lakSya kheMcIe chIe. vAcako, dareka abhiprAyo ekavAra jarUra vAMce! saM. 1993 pAlItANA prakAzaka :--lAlacaMda kIririka kakakakakakakakakakakakakakadi For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0000000nuM [ 123 ] bhAvanagara nivAsI zrutajJAnanA UMDA abhyAsI sva. zeTha zrI kuMvarajI ANaMdajIno abhiprAya temanA 45 varSa jUnA patramAMthI noMdha-vi. saM. 1993mAM pU. muni zrI yazovijayajIe lakhelA bhASAMtaranA pharmio vAMcI pa. pU. AcArya zrI vijaya mohanasUrIzvarajI mahArAja upara kuMvarajIbhAie lakhelA kAgaLo paikI eka kAgaLano sAra. * * ghaNI nAnI uMmaramAM pU. munizrI yazovijayajI mahArAje karelA bhASAMtaranA badhA pharmio ApazrInA AdezathI mahodaya-prese mane mokalI ApyA che, tethI AnaMda thayo. * lakhANa vAMcI gayo, vAMcatA aneka zaMkAo uThI, te zaMkAo meM munizrI yazovijayajIne samAdhAna mATe lakhI jaNAvI ane teozrIe paNa tenA ghaNA saMtoSakAraka javAba ApyA tethI mane ghaNo ja saMtoSa thayo. Ape ane emanA gurudeve emanA jJAna vikAsa pratye je dhyAna ApyuM tethI ane dravyAnuyoga ane gaNitAnuyoga upara tathA prAkRta, saMskRta ane gujarAtI bhASA upara vizALa vyutpanna sphurti joi ghaNA Azcarya sAthe AnaMda thAya che. AvA munizrI mATe Apa sahu ane jainasaMgha jeTaluM gaurava le teTaluM ochuM che. mArA naMdana pAThavajo. eka vAta khAsa lakhavI joie ke meM ghaNuM vAMcyuM vicAryuM ane chellAM keTalAMe varSothI pU. sAdhu-sAdhvIjIone huM bhaNAvuM chuM. mArA bhaNavA ane bhaNAvavA daramiyAna keTalIe bAbato pratye mane ghaNI zaMkAo thaelI, te bAbatanuM kyAMya samAdhAna vAMcavA na maLyuM, bIjA vidvAnone pUchatAM saMtoSakAraka javAba maLyo na hato, tenAM gaLe utare tevAM samAdhAno munizrIjInA bhASAMtaramAMthI maLI AvyA tethI mane anero AnaMda thayo. have mArA taraphathI vinaMti eTalI ke A bhASAMtara supAcya che. badhI rIte Adara pAtra che. khUba ja vizALa karyuM che. bhASA saraLa, sAdI ane samajAvavAnI zailI paNa khUba ja suMdara che. to have karmagrantho-prakaraNo-bhASAMtaro A paddhatie ja jo thAya to bhaNanAra varga u52 moTo upakAra thaze. yogya lAge to mArI vAta temane jaNAvajo. citro to buka prakAzita thaye jovA maLaze. pharI mArAvatI munirAjane khUba dhanyavAda kahejo. lI. kuMvarajI ANaMdajInI vaMdanA jainadharmanuM tattvajJAna saMpAdana karatAM pahelAM Avazyaka kriyAnA pATho pachI jIvavicAra, navatattva, saMgrahaNI, kSetrasamAsa, karmagraMtha vagere praka2NonA graMthomAM prathama praveza karavo paDe che. AjakAla keTalIka jaina zALAomAM tevAM prakaraNo zIkhavavAmAM Ave che ke jenAM mULasUtro, avara, TIkA vagere mAgadhI ane prAkRta bhASAmAM hovAthI ane keTalAkanAM gujarAtI bhASAMtaro saMkSiptamAM thayela hovAthI te alpa hoya che, ke jethI tenA vistRta vivecananA abhAve mAtra zabdajJAna thavA jeTaluM bane che. vaLI prAkRta saMskRtanA abhyAsI mAtra gaNyAgAMThyA munimahArAjAo hovAthI te te prakaraNonI aneka saMkhyAmAM TIkAo hovAthI tenuM jJAna saMpUrNa lai zakAtuM nathI. dhArmika zALAomAM abhyAsa karatA gujarAtI bhASAnuM ja jJAna dharAvanAra bALako temaja munimahArAjAo AvA prakaraNa ane tenA vistArapUrvaka artha sAthe tevA graMtho pragaTa thatA nahi hovAthI, tevA abhyAsIo ane jijJAsuo saMpUrNa jJAna prApta karI zakatA nathI. A khoTa pUrI pADavAmAM AvA prakaraNonuM zuddha, saraLa For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane sAdI gujarAtI bhASAmAM vistArapUrvaka vivecananuM kArya A. zrI vijaya mohanasUrIzvarajI mahArAja ane teozrInA ziSya-praziSyoe upADI lai, tevA aneka graMtho lakhI jaina samAja upara mahad upakAra karyo ra che. te paikIno A bRhat saMgrahaNIno graMtha che ke jenuM zuddha, vidvattApUrvaka suMdara bhASAMtara karI mULa sAthe pragaTa di karavAmAM Avyo che. AvA gahana prakaraNanuM bhASAMtara dravyAnuyoga ane gaNitAnuyoganA temaja aneka prakaraNonuM saMgIna hara zikSaNa meLavI zake tevI rIte vivecana gujarAtI bhASAmAM karavuM te kArya saheluM nathI, phakta saMgIna abhyAsIo ke vidvAno mATe ja te sarala che. A graMthanuM vivecana munirAja zrI yazovijayajI mahArAje kareluM che ke jeozrI AcArya mahArAja zrImad vijayamohanasUrIzvarajI mahArAjanA ziSya A. zrI vijayapratApasUrIzvarajI mahArAjanA ziSya paMnyAsazrI ja dharmavijayajI mahArAjanA vidvAna ziSyaratna che. teoe mAtra sumAre vIza-paccIsa varSa jeTalI laghu vayamAM bhASAonuM ane dravyAnuyoga temaja prakaraNonuM kevuM ane keTaluM saMgIna jJAna meLaveluM che te A graMtha mananapUrvaka vAMcanAra ane zikSaNa lenAra samajI zake tema che. zrImAnuM vijaya mohanasUrIzvarajI mahArAja vidvAna che ane teozrIno uttarottara ziSyasamudAya paNa vidvAna ane satata abhyAsI che. AvI rIte uttarottara ziSya-praziSya ke tenA ziSyavargamAM saMgIna dhArmika jJAna upArjana karAvavuM ane taiyAra thayA pachI maLela jJAnarasane pustako dvArA jaina samAjane pIrasavuM-pAvuM te jaina samAja mATe atyaMta upakAraka che. A graMthamAM mULa gAthA-chAyA-gAthArtha-zabdArtha-vistarArtha ane aneka sthaLe abhyAsIone saraLa paDe teTalA mATe viSayane lagatAM aneka vividharaMgI citro tathA saMkhyAbaMdha yaMtro temaja vipula saMkhyAmAM TippaNIo, AkRtio ane chevaTe bhAvArtha sahita mULa gAthAo temaja sAdI gujarAtI bhASAmAM vistArapUrvaka upodyAta ApavAmAM Avela che. jaina dharmanuM tattvajJAna ke prakaraNo AdinuM jJAna prApta karavA mATe mULa graMthonA anuvAdo AvI rIte suMdara zailImAM racavA mATe anuvAdaka munirAjazrIno jaina samAja upara upakAraka prayatna che. abhyAsa karavAnA graMthone prasiddha karavAnI A uttamaulI che, ane tevI ja rIte bIjA abhyAsanA graMtho paNa racAvA joIe. - have ApaNe A graMthamAM zuM che? te upara AvIe. A graMthamAM mULa gAthAo 349, raMgaberaMgI citro 70 ane yaMtro 103 ApavAmAM Avela che. temaja vividha raMganA phoTAo mUkIne gurUbhakti paNa sAthe darzAvI che. A graMthano upodughAta graMthamAM ajavALuM pADavAne mATe eka dIpaka samAna che, je khAsa vAMcavA yogya ane mananIya che. te upoddAta vidvattApUrNa suMdara gujarAtI bhASAmAM lakhAyela che ke jethI anuvAdaka che mahArAjazrI eka sArA lekhaka paNa kahI zakAya. sAthe viSayAnukrama ane TippaNIo paNa ApIne A graMthane eka namUnArUpa banAvyo che. A graMthano viSaya mukhyatve karIne dravyAnuyoga temaja gaNitAnuyoga che ane temAM AvelA viSayo khAsa karIne jaina khagoLa paNa kahI zakAya. temAM uddezarUpa 36 dvArA ApavAmAM AvelA che. A graMthanI vastu jema suMdara ane uttama che tema tenA prakAzananuM kArya eTale sArA kAgaLo, aneka ja prakAranA TAIpo ane tenuM bAIDIMga paNa tevuM ja suMdara banAvI gRho, jJAnabhaMDAro ane pustakAlayonA zRMgArarUpa A graMtha pragaTa karavAmAM Avyo che. For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnI samAlocanA kharekharI rIte to munirAjazrI yazovijayajI mahArAja jevA vidvAnuM hai munivaro ke paMDito ja karI zake, tevo A graMthano viSaya che, ame to mAtra alpamatithI paNa che kaMIka samAlocanA mATe lakhyuM che. vidvAna munirAjazrI yazovijayajI mahArAjanA hAthe A graMthanI je zailI che te ja pramANe AvA abhyAsanA saMdara graMtho teo lakhI jaina samAja upara vizeSa upakAra kare tevuM aMtaHkaraNathI IcchIe chIe. dirghajIvI mAsika patra jaina AtmAnaMda prakAza" bhAvanagara.] ekAvana pRSTha upara upodughAta paNa zrI yazovijayajI mahArAje vidvattApUrNa lakhela che, AmAMthI ghaNuM jANavAnuM maLe che. vAyaralesa, reDiyo, phonogropha, yaMtrono zAstrIya dRSTie samanvaya, jala-vAyunuM ekIkaraNa-pRthakkaraNa phoTogrApha ane TelIvijhana, Arya saMskRtinA vikAsamAM jaina prajAno phALo, jaina samAjanuM nUtana kartavya vagere viSayo AmAM khUba vicAravA jevA che. khAsa karIne pAzcAtya ane zAstrIya mAnyatA sAthe visaMvAda to khUba khUba vicAravA yogya che. A granthamAM citra kalAne suMdara sthAna maLyuM che. * A bahata saMgrahaNInI racanA ajAyabIbharI karI che. A upakAraka mahAgraMthamAM ekaso satyAvIsa to yaMtro ApelA che, sittera jeTalAM AkarSaka citro paNa mUkelAM che, ethI A mahAgrantha samajavAmAM bhAre saraLatA thAya che. A mahAgrantha jainabaMdhuo mATe ghaNo ja upakAraka che. AmAMthI ghaNuM jANavAnuM maLI Ave che. A granthano vizeSArtha lakhavAmAM zrI yazovijayajI mahArAje bhAre parizrama uThAvyo che. zrI yazovijayajI mahArAjanuM zAstrIya jJAna behamAna upajAve che. A prayatna hareka rIte saphaLa thayo che; ethI ame lAgatA vaLagatA tamAmane aMtaHkaraNapUrvaka dhanyavAda ApIe chIe. [dainika patra muMbaI samAcAra'mAM pragaTa thaelA doDha kalamanA abhiprAyamAMthI jarUrI bhAga]. For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana [ 126 ] jaina sAdhu saMtonI vijJAnadRSTi * khagoLa vidyAno abhyAsapUrNa grantha che jaina darzanamAM jeTaluM vaijJAnikatAnuM tattva che teTaluM bIjA bhAratIya darzanomAM nathI, ane e vijJAnaprema tenA syAdvAdanA siddhAntanA pariNAmarUpa che. A prakAranuM e darzana che eTale to jIvanane sparzatAM keTalAMye vijJAnomAM saMzodhanakArya karavA jainAcAryo prerAyA che. khagoLanA viSaya paratve evuM mahattvanuM kArya sAtasothI vadhAre pRSThano A mahAgrantha kare che. * * * huM AvA granthanA prakAzanane AvakAra ApuM chuM. zA mATe ? kAraNake AvA grantho vijJAnanI paddhationI rajUAta kare che; vijJAne kyAre ane kevI bhUlo karI che te batAve che ane vijJAnanI zakyatAono khyAla ApI 2he che. ane eka bIjuM paNa A AvakAranuM kAraNa che. khagoLa vidyAno A grantha mAtra e vijJAnanuM ja nirUpaNa karI nathI aTakI jato; tenAthI ghaNuM vadhAre e ApaNane Ape che. mAtra vijJAnano e grantha na banI jatAM e sAthe sAthe darzana, tattvajJAna ane nIti zAsrano graMtha paNa banI rahe che. * * * * saMzodhana graMtha tarIke to A granthanuM mUlya atighaNuM che. emAM mULasUtrano anuvAda ja mAtra apAyo nathI; e anuvAda uparAMta e viSaya paratve bIjAM jaina granthomAM je nirUpaNa che tenI noMdha paNa temAM levAmAM AvI che, ane tenI khagoLanA prazna paratve jaina siddhAMtanI je je mAnyatAo che tevI saLaMga sUtra rajUAta ApaNane maLI rahI che. cha rUpiyAmAM AvaDA moTAM kadanAM sAtaso AThaso pAnAnAM bahumUlya pustakane devanAgarI lipimAM ApIne zrI muktikamala jaina mohanamALAe prathama kakSAnI sAhitya sevA karI che. A bahumUlya ati kiMmatI pustaka che. * * A pustakamAM gAthAonuM vistRta bhASAMtara uparAMta anya graMthomAM maLatA upayogI viSayone dhyAnamAM rAkhIne A gAthAono anuvAda karavAmAM Avyo che. te sivAya keTaluMka navIna varNana umeravAmAM AvyuM che, keTaleka sthaLe gAthAnI aMdaranI hakIkatane carcA dvArA vistRtarUpa ApavAmAM AvyuM che. Ek * vividha viSayo dvArA 70 citrovaDe 800 pAnAnAM A mahAgranthane samRddha banAvavAmAM Avyo che. * * * zrI yazovijayajI mahArAje A eka bhavya grantha taiyAra karelo che. [dainika 'janmabhUmi' patra kalama kitAba vibhAga -(saMpAdaka suprasiddha zrI jhaveracaMda meghANI) muMbai.] * * ni For Personal & Private Use Only * Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 825 pAnAMno A daLadAra graMtha amane abhiprAya arthe maLyo che. A graMtha pAchaLa apAra ane jahemata kharcAyA haze ema A graMtha jotAM ja pratIti thAya che. A graMthamAM koi havAI kalpanA nathI ke nathI emAM galagalIyA thAya evI koI vevalI vAta, di parantu e pustakamAM jaDa ane cetana vastuonAM svarUpone spaSTa batAvI ApatI vAnIo che. TUMkamAM kahIe R to zAstrIya tattvonI vAnIothI pIrasAyelo eka mahAna rasathALa che. e pustakamAM gAthAo mAgadhI mizrIta che, darekanI saMskRta chAyA, tyArabAda kaThina zabdonA artho, ja mULa gAthAno saMkSipta bhAvArtha, pharI te upara teno vistRta artha, ema saghaLuM gujarAtI bhASAMtara saraLa ane samajabharI paddhatie karavAmAM AvyuM che. khagoLazAstranA A graMthamAM aneka mahattvanI vAto che. emAM mukhyatve karIne naraka, deva, manuSya ane tiryaMca e pratyeka gatinA jIvAdika padArthonuM, sthiti, AyuSya, avagAhanA, upapAtaviraha, avanaviraha, upapAta saMkhyA, avana saMkhyA, gati-Agati e nava dvAronA vibhAgadvArA vistRta varNana karavAmAM AvyuM che. ane prasaMge prasaMge rAtri ane divasa dakSiNAyana ane uttarAyana kema thAya che, sUrya candra kema phare che, dareke dareka dezamAM udaya ane astamAM thatA pheraphAro ane vRddhi-hAninAM kAraNo, AjanI duniyA kyAM ane keTalI samajavI ? temaja graha, nakSatra, tArA vagere khagoLanA eka eka viSayane bahu ja spaSTa rIte citro sameta carcavAmAM Avyo che. eTaluM ja nahi paraMtu emAM samayathI mAMDI pudgala parAvartananuM svarUpa, aDhI dvIpAdhikAra, asaMkhyadvIpa, samudronI vyavasthA, bharatI-oTanuM kAraNa, samabhUtala rUcaka carcA, te te jIvone aMge AhAra, zvAsozvAsa, nigoda, kAyasthiti, bhavasthiti, paryApti, prANa, anAhArakapaNuM, Rju-vakrAgati, narakanA duHkho, cakravartInI vijayayAtrA. cauda ratno, navanidhi, AyuSyanA prakAro vagerene paNa vistArathI ApavAmAM AvyA che. emAM pariziSTa temaja zAstrokta pramANa ane DhagalAbaMdha TippaNo ane bIjA seMkaDo viSayo aneka granthomAMthI tAravIne ApyA che. suMdara mudraNa ane sarasa geTaapa pustakanA suzobhitapaNAmAM vadhAro kare che. A granthamAM 70 citro ApavAmAM AvyAM che, temAM AkAza, devaloka, manuSyaloka ane naraka pRthvInA judA judA vibhAganA citro, judA judA nivAsasthaLo, jyotiSacakra, tathA surya candra maMDaLanAM saMkhyAbaMdha citro temaja bIjAM aneka vyavasthita Dhabe bhASAMtarakAre ela. mujaba AlekhelAM, ane moTe kharce taiyAra thaelAM hUbahu citro jotAM ja A pustaka pAchaLa che levAyelI jahematano khyAla AvI jAya che. vidyArthIAlamane to A bhAre AzIrvAdarUpa thaI hai paDe tevuM che. A pustakamAM vividha Dhabe chapAyelAM mAhitIpUrNa 124 yaMtro e pustakanI upayogitAmAM huM khUba vadhAro kare che. janatA samakSa AvuM suMdara gujarAtI bhASAMtaravALuM pustaka rajU karavA badala prakAzakone A dhanyavAda ghaTe che. daiinika "saMdeza" patra amadAvAda) For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cI ga bIpIbIpIsIela [ 128 ] A granthamAM navadvAro bAMdhIne vyAkhyA karavAnI suMdara ane vyavasthita prathA svIkArI che. khagoLanA upara A eka jaina zAstrIya grantha che, ane tethI tenI mahattA vadhAre che. khagoLanA abhyAsIo, temaja jyotiSIone paNa A viSayamAM jainadRSTibiMdu jANavAthI avazya lAbha thaze. AvA zAstrIya granthano anuvAda karavAnuM kAma atizrama sAdhya che. tethI anuvAda karanAra ane prakAzaka bannene abhinaMdana ghaTe che. anuvAdake vistRta upodghAta sAthe joDyo che. temAM emaNe khagoLanA viSayanI sArI carcA karI che. jaina dRSTie A graMthamAM vistRta vicAraNA karavAmAM AvI che. [sacitra sAptAhika prasiddha 'gujarAtI' patra muMbai] * yaMtracitra sametano A anuvAdagraMtha che. khagoLano viSaya evo gahana che ke tenA abhyAsIo bahu thoDA hoya, ane teno abhyAsa karI samajIne graMtha lakhavA jeTalI niSNAtatA prApta karavI e to virala abhyAsIne phALe ja jAya, eTale A anuvAda mAtra vIza varSanI vayanA eka yuvAna munie karelo che te jotAM emanI dhIraja, abhyAsarati ane cokkasAinI prazaMsA ja karavI joie. jaina khagoLa vaidika khagoLathI anerUM hovA chatAM pAzcatya khagoLathI juduM ja che. tenA nirNayo AjanA vijJAnasiddha khagoLathI ghaNA ja judA paDe che. anuvAdaka eno khulAso Ape che ke "vijJAnasiddhatA e kAMi aMtima nirNaya nathI. kAraNa ke vijJAna AgaLa vadhe che ane nirNayo badalAya che. paraMtu jaina nirNayo sarvajJanA che ane te acaLa che.' A vijJAnano jamAno AvI vAtone zraddhAnI AMkhe joi zake tema nathI, chatAM jaina khagoLa eTale upalakIuM kapoLakalpita zAstra nathI, paNa raje rajano hisAba gaNIne kALa ane sthaLanAM sUkSma aNuone mApI mApIne racavAmAM AveluM eka vistRta zAstra che, e A grantha ane temAMnI AkRtio jotAM jaNAi Ave che. vaijJAnika khagoLanA praznonA javAbo A zAstrakathita khagoLa na Ape, to paNa te UMDA utaravA jevI, abhyAsa karavA jevI eka vastu che. pheMkI devA jevI ke upalaka dRSTie joIne nirNaya ApI devA jevI vastu nathI, alabatta, vijJAnayuga carmacakSuthI je batAve che te A zAsra sarvajJanI cakSuthI jovAyeluM mAnya rAkhIne ane bane teTalA pramANamAM gaNita-mApathI karI ApIne ja virame che. granthane taiyAra karavA pAchaLa jeTalo anuvAdake ane citra karanArAoe zrama lIdhelo che, teTalo ja prakAzake tenA raMgIna citro-yaMtro vagere chapAvIne prasiddha karavAmAM zrama lIdho che. chUTe hAthe kharca karavAmAM Avyo che. anuvAdakanA zramanI kadara vastutaH abhyAsIo ja karI zake tema che ane evA abhyAsIo-AvA gahana viSayanA abhyAsIo jainomAM ke jainataramAM keTalA haze tenI kalpanA karI zakAya tema che. jeo AvA viSayanA rasika hoya che te bahudhA paMDito ja hoya che. cIrIo sa eveteleve For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIrasanAra nIrave bIla 129 ] [ sAmAnya vAcakanA rasano viSaya te hoi zakato nathI. eTale evA paMDito mULa saMskRta graMtho paNa vAMcI zake, parantu anuvAdakanA prasiddhikaraNanI upayogitAnuM mApa to anuvAda uparathI ja jaina khoLano rasa ane abhyAsano viSaya banAvanArAo uparathI nIkaLI zakaze. [jANItuM sAptAhika prajAbaMdhu' patra-amadAvAda] samIkSaka suprasiddha lekhaka cunIlAla vardhamAna zAha zrImad caMdrasUrIzvarajI mahArAja racita A grantha pUjya sAdhu-samAja ane jJAnapipAsu samAjamAM eka abhyAsanA grantha tarIke pracalita che. daivAdi cAra gati AzrayI AyuSya, zarIra pramANa vagere 34 tAronuM vistAra yukta varNana mukhyatve A graMthamAM karavAmAM Avela che, eTale cAre gatinI paudgalika ane bhaugolika mAhitI AmAMthI maLI Ave che. bIjI rIte kahIe to jaina-bhUgoLa ane vijJAnanI dRSTi A graMthamAMthI maLI rahe che. sAmAnya rIte kathAnuyoga tarapha janatAne jeTalI rUci hoya che teTalI rUci AvA gaNita tattvanA graMtho tarapha hotI nathI. eTale A graMthanuM mahattva bahu ja ochA pramANamAM janatA samaje che. bIjI rIte A graMthanA viSayane Adhunika dRSTie samajAvavAmAM Ave to AjanI vaijJAnika zodho sAthe saMbaMdha dharAvatA, ane evI zodhonI preraNA janmAvatA ghaNA mahatvanA tAttvika siddhAnto AmAM rahela che. bhaugolika dRSTie paNa ghaNA jANavA jevA ane AjanI bhaugolika zodhakhoLamAM navI ja preraNA ApatA prasaMgo paNa AmAM rahelA che, paNa te jANavA, vicAravA ane teno yugaSTie upayoga karavAnI taka Apo lai zakyA nathI. tenuM kAraNa AvA sAhitya paratvenI ApaNI udAsInatA, ane rocaka zailIno abhAva che. A udAsInatA TALavA ane vastune vadhu rocaka, vadhu saraLa temaja vadhu rasika banAvavA mATe bhASAntarakAre sArI prayAsa karyo che. jyAM jyAM viSayanI gahanatA jaNAI che tyAM tyAM AbehUba citrI ApI vastu sarala karavAmAM AvI che. jyAM jyAM tattvone Adhunika vijJAnanI daSTie ke bhaugolika dRSTie ghaTAvavAM jevuM jaNAyuM che tyAM tyAM suogya rIte ghaTAvavAmAM Avela che, ane jarUrI vivecana paNa sAthosAtha karavAmAM Avela che. A rIte A grantha tenA cAlu abhyAsakone eka sarala zikSaka rUpa banyo che, jyAre anya vargane jainadRSTi jANavA mATe eka upayogI sAmagrIrUpa banyo che. lekhake jaNAvyuM che tema, eka vastu samAje vicAravI jarUrI che ke, ApaNI pAse evuM ghaNuM sAhitya paDayuM che ke jenA AdhAre vijJAnane navo prakAza maLe, zodhakone navI daSTi maLe, paNa AvA sAhityanA gadveSInI Aje khAmI che. A khAmI dUra karavAno gaMbhIra vicAra ApaNe karyo nathI. vadhu nahi to AjanA vijJAna kSetranA be-cAra abhyAsIone ApaNA sAhityano tulanAtmaka abhyAsa karavA, ane teno yogya upayoga karanA mATe besADavAmAM Ave to navI zodhakhoLano keTaloka yaza jainasamAjane phALe noMdhAvI zakAya. eka vAta tarapha haju amAre dhyAna kheMcavuM joIe ke AvA sAhityane sarva sAmAnya banAvavAnI jarUra che. rUDha bhASAthI A pustakane para rAkhavAnI dRSTi rAkhavAmAM Avela haze. temaja sarva sAmAnya bhASAIlI rAkhavAno saMketa paNa haze, paraMtu haMmezanA vAtAvaraNathI TevAelI bhASAno raMga koI koI sthaLe AvI gayo che ke je vastu sAdhAraNa samAjane samajavAmAM jarA AkarI paDe. AvI agavaDa dUra karavAmAM ZAMANIZMIM For Personal & Private Use Only doodl www.jainellbrary.org Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000pIpI [ 130 ] Ave to AvI amUlya sAhitya sevAno lAbha janatA vadhAre pramANamAM lai zake e niHzaMka che. prAnta anuvAdakanA A prazaMsanIya prayAsane AvakAratA AkhuM upayogI sAhitya saMsthA pragaTa karatI rahe tema icchIe chIe. [sAptAhika jaina' patra--bhAvanagara] viSayanuM spaSTIkaraNa karavA mATe 127 yaMtro, ne sittera citro ApelAM che. lagabhaga AThaso pAnAMno Avo daLadAra ne manohara rIte chApelo graMtha pragaTa karavA mATe ane mAtra cha rUpiyA jeTalI najIvI kiMmate ApavA mATe vAcako anuvAdaka munizrInA sadaiva RNI raheze. aprakAzita jaina sAhityano bhaMDAra vizALa che, emAMthI bhASAMta2rUpe paNa jo prajAne eno paricaya karAvavAnuM kAma munizrI uThAvI leze to teozrIne jaina darzana"nI sevA bajAvavA uparAMta gurjara sAhityanI sevA karavAnuM mAna maLaze. aMte Avo upayogI grantha, aneka varasonI mahenata uThAvyA pachI, pragaTa karavA mATe munipravara zrImad yazovijayajI mahArAjane dhanyavAda ApIe chIe, ane samAlocanA mATe amArAthI e graMthanuM vAMcana thayuM e mATe munimahArAjanA ame AbhArI chIe. aMte vAcakone A graMtha vAMcI javAnI bhalAmaNa karIne viramIe chIe. dravyAnuyogano A suMdara graMtha che. prakaraNanA abhyAsIoe khAsa abhyAsa karavA yogya che. anuvAdakano prayAsa khUba ja prazaMsApAtra che. [prasiddha mAsika patra citramaya jagat'pUnA, 150 lITInA pragaTa thayelA abhiprAyamAMthI] khagoLanuM svarUpa batAvavA mATe bahu ja upayogI che. AvA graMtho vAMcyA sivAya dravyAnuyoganuM praveza jJAna thai zakatuM nathI. tethI ame A grantha sAdyaMta vAMcavAnI bhalAmaNa karIe chIe ane anuvAdaka munirAjane abhinaMdana ApavA sAthe AvA aneka grantho prasiddha karavAnuM sUcavIe chIe. [dIrghajIvI mAsika jaina dharma prakAza' bhAvanagara] 825 pRSTha, 70 citro ane 124 yantrothI zobhato daLadAra graMtha prathama najare to akhuTa prazaMsA AmaMtrI le che. * paccIsa varSa pahelAM A saMgrahaNIsUtra mULagraMtha ane zrImad devabhadrasUrinI vRtti sAthe devacaMda lAlabhAi granthamALAmAM pragaTa thai cUkela che, ane anuvAdanI eka yA bIjA svarUpamAM tenI bIjI be traNa sabasIDI sIdhI For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 AvRttio paNa bahAra paDI cUkI che. Ama chatAM vistAra, vivecana, bhavyatA, citro, suMdaratA vagere gaNatarIe para ame A granthane AvakAra pAtra lekhIe ja chIe. * * ekaMdare A graMtha jaina daSTie cAregatinI paugalika temaja bhaugolika sthiti samajavAmAM khUba ja upayogI thaI paDe tema che. [jANItuM mAsika patra-suvAsa' [vaDodarAnA vistRta abhiprAyamAMthI] jainadharmanAM zAstrIya tattvone saralatAthI rajU karanAra gujarAtI bhASAmAM Avo graMtha huM taiyAra karavA mATe sAhitya ane kalApremI muni zrI yazovijayajI mahArAjane amArA abhinaMdana. jemane kaMI jANavAnI jijJAsA che evA sahune rAtri ane divasa, nakSatra ane tArA, sUrya ane caMdra e sarva bAbatamAM bahu ja saralatApUrvaka samajaNa Apato A graMtha gujarAtIoe vadhAvI levA jevo che. guruvaryonA kalAmaya AkarSaka phoTAo, raMgIna citro-yaMtro AdithI vibhUSita A daLadAra graMtha bAhya daSTithI jonAra prekSakonuM paNa sahasA dhyAna kheMce tevo ane pustakAlayone dIpAve tevo che. te te prakAranA abhyAsIone graMtha upayogI thAya te rIte anuvAdake parizrama karyo jaNAya che. traNe loka saMbaMdhamAM jainonI zuM mAnyatA che? e saMbaMdhI bIje na maLI zakatuM jANavAnuM A graMtha dvArA maLI zake tema che tethI jaino sivAya anya jijJAsu adhikArIone paNa A graMtha upayogI thaI zake tevo che. A gujarAtI bhASAMtarakAra tarUNa muni abhinava yazovijayajI vaDodarA rAjyanA C vatanI hoI gujarAta gaurava levA jevuM che. [mAnItuM mAsika patra-zAradA vaDodarA] For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhanakAla mudraNakAla mUla graMtha racanA bAramI zatAbdI vi.saM. 1989 vi.saM. 1991 888888888888888888888888888888888 1 zrI davitImaNDana-mahAprabhAvaka-zrImalloTaNapArthanAthasvAmine namo nmH|| DAUN pUjyapAda-sugRhIvanAmadheya-zAsanaprabhAvaka-suvizuddhacAritracuDAmaNi vyAkhyAnavizArada-jainAcArya 1008 zrImadvijayamohanasUrIzvarasadgurubhyo nmH|| 2888888888888888 siddhAntamahodadhi pUjya zrImaccandrasUrIzvaraviracita // bRhat-saMgrahaNI-ratnam / / 4 anuvAdake taiyAra karelA 75 citro yukta / gU-rja-ra-bhA-ghA-nu-vA-da-vi-bhU-Si-ta-m / / anuvAdakaH bAlamunizrI yazovijaya 828280 racanAsamaya vi.saM. 1989 / A anuvAda munijIe potAnI 18 varasanI umare karelo ch| 33838 | aiM namaH vIra saMvatanI 12mI ne vikrama saMvatanI chaThThI sadImAM thayelA, pujyapravara bhASyakAra bhagavAna 4 zrImAnu jinabhadragaNI kSamAzramarajI mahArAjAe, zrI pannavaNA sUtra tathA " zrI jIvAbhigamasUtra vagere Agama graMthomAMthI sArasAra ne upayogI viSayano saMgraha karI, bhavyajIvonA kalyANArthe saMgrahaNI nAmanA eka atiupayogI dravyAnuyoga-gaNitAnuyogapradhAna mahAna graMthanI je racanA karelI che, te saMgrahaNI graMthanuM pramANa kaMIka moTuM-arthAtu 500 gAthA A graMtha saMgrahaNIratna, zrI candriyA, lokyadIpikA, bRhatsaMgraharI, moTI saMgrahaNI Ama vividha nAme oLakhAya che. For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatasaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha uparAMta hoI "A viSayanI haju paNa saMkSipta racanA thAya to bAlajIvone vizeSa lAbhakAraka thAya e abhiprAyathI deva, nArakI, tiryaMca ane manuSya A cAreya gatinA jIvonA AyuSya, bhavana, avagAhanA, gati, Agati vagere viSayo upara 273 gAthA pramANa "saMgrahaNIratna' A nAme grantharacanA karI che. jo ke zrI bhagavatIjI, zrI daMDaka prakaraNa (laghusaMgrahaNI] vagere granthonI jema, A granthamAM covIza daMDakanAM nAma levApUrvaka vyAkhyA karI nathI, paraMtu devAdika cAra gati AzrayIne AyuSya, zarIrapramANa ityAdi prathama gAthAmAM nirdiSTa karelAM dvAronuM, ghaNI sarala ane suMdara, vyavasthita ane AkarSaka paddhatithI varNana karyuM che. have A granthamAM kahevAno dvAronuM pratipAdana karanArI gAthA, prAraMbhamAM iSTadevane namaskAra karavArUpa maMgalAcaraNa sAthe kahevAya te pahelAM, maMgala eTale zuM? maMgala karavAnuM zuM prayojana ? maMgalanA prakAra keTalAM? te saMbaMdhI saMkSipta svarUpa jANavuM ucita mAnI ahIM ApavAmAM Ave che. || maMttara varavAnuM prayonana vora || A gailokyadIpikA apanAma bRhat saMgrahaNI sUtranA kata bAramI sadImAM thayelA parama kAruNika zrImAnuM maladhAragacchIya zrImAnuM candrasUrIzvarajI mahArAje sakala2. mAchIvAra pAna zAstranA nicandra vA navanItarUpa A granthane racatAM prAraMbhamAM ja nahi rihaMta' e padathI arihaMtane ane "mArUM zabdathI siddha-AcAryAdi paramapuruSone namaskAra karyo che. namaskAra karavAnuM prayojana zuM? e praznanA samAdhAnamAM samajavAnuM ke AptapuruSo koIpaNa granthanA prAraMbhamAM bhAvamaMgala avazya kare che, ane te bhAvamaMgala mukhyatve iSTadevane namaskAra karavArUpa che. ethI bhAratIya prAcIna paraMparA mujaba pUvaparathI cAlyo Avato je ziSTAcAra tenuM pAlana paNa sacavAya che. ziSTAcAra eTale zuM? e praznanA uttaramAM kahyuM che ke - ziSTAnAmayamAcAro, yatte saMtyajya dUSaNam / nirantaraM pravartante, zubha eva prayojane / / bhAvArtha - "ziSTapuruSono e AcAra che ke teo dUSaNane tajIne sat kAryamAM ja niraMtara 1. yadyapi jaMbudvIpasaMgrahaNIne vartamAnamAM laghusaMgrahaNI tarIke oLakhavAmAM Ave che, paraMtu vAstavika rIte te saMgrahaNImAM jaMbUdvIpanuM ja varNana AvatuM hovAthI 'jabUdvIpasaMgrahaNI' e nAma te graMthanuM ucita che. jyAre 'daDakaprakaraNa'ne ladhusaMgrahaNI kahevAmAM kazI bAdhA jaNAtI nathI, kAraNake bRhat saMgrahaNImAM je viSaya vizeSa karIne varNavavAmAM Avyo che, te ja viSayane saMkSepathI sugamatA mATe covIza daMDakanI apekSA rAkhI te granthamAM varNavyo che. vadhumAM zrI daMDakaprakaraNanI gAthAmAM AvatuM "saMvittayarIno rUHT' e pada paNa deDakaprakaraNane 'laghusaMgrahaNI' kahevAmAM vizeSa puSTi karatuM hoya tema spaSTa dekhAya che. vaLI zrI deDakaprakaraNanA vRttikAra maharSi zrI rUpacaMdramuninA prAraMbhanA"prnnmy parayA bhaktyA, jinendracaraNAmbujaM / laghusaMgrahaNITIkA, kariSye'haM mudA varAm / / 1 / / " A zlokathI daMDakanuM asala nAma 'laghusaMgrahaNI' hatuM te spaSTa thaI jAya che. keTalAka AcAryo A prakaraNane "zrIvivASatrizA'nA nAmathI paNa saMbodhe che. 2. maMgalazabdasya ko'rtha :- pUrNatAM maGgati "gacchati-gamayati vA" (maGgeralac-sUtrAt-pA0 u paJcamapAde crmsuutrm)| maMgati duradRSTamanena asmAd veti maMgalam athavA maGgaM dharmaM lAtIti maGgalam, dharmopAdAnahetuH athavA mAM gAlayati pApAditi maphattazAIH || A pramANe maMgala zabdanI aneka rIte siddhi thAya che. For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala vagere anubaMdhacatuSTaya pravRtti kare che, arthAt 'dUSaNane varjIne zubha kAryamAM ja sarvadA pravRtti karavI te ziSTAcAra gaNAya che." zrI tIrthaMkara paramAtmA jevA puruSo paNa amRtarasajharaNI, vairAgyavAhinI, bhavyAtmAone saMsArasAgaramAMthI uttIrNa karanArI sarvaviratipradhAna dezanArUpa amogha meghadhArA varSAvatAM prAraMbhamAM ja "namo tiththasa' padoccAraNa kare che. A paramAtmAo sarvajJapaNuM pAmelA che, koIpaNa prakAranAM vighnono temane saMbhava hoto ja nathI, eTaluM ja nahi paNa jeo trikAlajJAnI hovAnI sAthe te sarvadarzipuruSo zubhAzubha sarva bhAvo joI rahelA hoya che, AvA taddabhavamokSagAmI paramAtmAo paNa ukta namaskAra karavArUpa bhAvamaMgala vidhinuM AcaraNa kare che, emAM kAraNa koIpaNa hoya to ziSTAcAranA pAlana sivAya kazuMya nathI. A ziSTAcAra pAlana anAdisiddha che, kAraNake atItakALamAM thaI gayelA anaMtA jJAnIo ane anAgatakALe thanArA anaMtA jinezvaradevo, te badhAya ukta ziSTAcAranuM pAlana avazya karanArA che, to pachI chaghasthamaharSi AtmAo te ja jinezvaranAM mukhAraviMdamAMthI pragaTa thayelI utpAda, vyaya ane dhrauvyasvarUpa tripadI ane te upara racAyela sArIe dvAdazAMgInA AdhAre bhavyAtmAonA kalyANArthe zAstraracanAo kare, ane tevAM zubha kAryamAM ISTadevAdine namaskAra karavArUpa maMgala kare, emAM vicArone avakAza paNa zuM hoya ? ethI ja ApaNe joI zakIzuM ke prAyaH sakalasAdhuziromaNi ziSTapuruSoe siddhAntAdi te te granthonA prAraMbhamAM ThekANe ThekANe maMgalAcaraNarUpa ziSTAcAranuM je pAlana karyuM che te eTalA ja mATe che ke "ziSTAcAranuM pAlana e ziSTapaNuM prApta karavAno hetu che." kahyuM che ke "zikAnAM ziSTatvamA yati ziSTamAnupAttinA" ane tethI ja teonuM ziSTapaNe paNa jhaLakI UThe che. "mahInano vena tiH sa pADa' e kathana mujaba uttama puruSo ziSTapuruSonA mArganuM AcaraNa avazyameva kare che. A niyamAnusAra A granthakartAe paNa tenuM anukaraNa kareluM che, kAraNake puNyAtmAo ISTadevAdine karavAmAM AvelA namaskArarUpa nAvavaDe saMsArasAgarano teimaja koIpaNa kAryano sahelAIthI pAra pAmI zake che. are ! ApaNe niraMtara Avazyaka kriyA karatAM bhaktibhAvapUrvaka uccAra karIe chIe ke - "ikko vi namukkAro, jiNavaravasahassa vaddhamANassa / saMsArasAgarAo, tArei naraM va nAriM vA / " bhAvArtha - jinezvaromAM vRSabha samAna evA vardhamAnasvAmIne karelo eka paNa namaskAra nara ke nArIne saMsArasamudramAMthI tAre che, to pachI sakala arihaMtAdi devane karelo namaskAra zuM phaLa na Ape ? AthI ja namaskAra karanArA AtmAo vinonI paraMparAno pAra pAme te to sahaja che, kAraNake arihaMtadevane namaskAra karavArUpa bhAvamaMgala to iSTakAryanI siddhine ApanAruM che, je kathana sarvamAnya ne suprasiddha che, ane ethI ja te maMgala granthanI AdimAM maMgalarUpe avazya karAya che. kahyuM che ke - " raiva zAstrAvI, vAdhyamidArthasiddha ' artha sugama che. e ja vAtane puSTa karatAM bhagavAna jinabhadragaNI kSamAzramaNa mahArAjA paNa lakhe che ke - te maMgalamAdIe majjhe pajaMtae ya satthassa / paDhamaM satthatthAvigghapAragamaNAya niddiddhaM // For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha "te maMgala sUtranI AdimAM, madhyamAM ane granthAnte paNa karavuM joIe. sUtrArthanI racanA nirvighnapaNe pAra paDe te hetu Adi maMgalano che." A namaskAra karavArUpa ziSTAcAranA pAlana vinAnuM karAtuM kArya iSTasiddhine nathI ApI rU. namalhAranuM prayonana zakatuM, mATe arihaMtAda paMcaparameSThIne namaskAra karavArUpa maMgalAcaraNa sarvatra ka2vAnuM zAstromAM vAraMvAra jaNAvyuM che, ethI e to siddha ja thAya che ke, koIpaNa granthanA prAraMbhathI te parisamAptiparyanta AvatAM vighnone dUra karavA arthAt granthanI nirvighna samAptirUpa phalanI siddhi mATe namaskArarUpa maMgala RSi--maharSiyAvat paramarSi badhAyane yathAsaMbhava avazya karavuM paDe che, kAraNake kalyANakArI kAryomAM vighno rahelAM hoya che. kahyuM che ke-- zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM kvApi yAnti vinAyakAH || 4 "kalyANakArI kAryomAM mahAtmA puruSone paNa vighno Ave che; jyAre azubha kAryomAM pravRtti ka2nA2 durAtmAonAM vighno kyAMya naSTa thaI jAya che." vaLI namaskArAtmaka maMgala e vighnopazAmaka hovA sAthe, zAstramAM zraddhA--Adara karmanirjarAnI utpatti ane paraMparAe yAvat mokSaprApti vageremAM kAraNabhUta che. A pramANe grantha racavo e paNa eka uttamottama kalyANakArI kArya hovAthI zrImAn granthakAra maharSie prAraMbhamAM ja 'hiMtAk' e padathI arihaMtAdi paMcaparameSThIne namaskAra karavArUpa maMgaLanuM AcaraNa karyuM che, ema A granthakAra maharSie karela bhAva namaskArarUpa 'bhAvamAta' karavAnuM kAraNa jaNAvyuM. zaMkA H -- tamoe uparanI sarva vAta kahIne tAtparya e darzAvyuM ke vighnonI zAntine mATe granthanA prAraMbhamAM avazya maMgala karavuM joIe, e vidhAnano to amoe svIkAra karyo, paraMtu arhat, siddha, AcArya, upAdhyAya ane sarvasAdhune uddezIne karavuM joIe tenuM zuM kAraNa ? ane teone namaskAra karavAthI phaLanI prApti paNa zI ? samAdhAna :- arhat, siddha, AcArya, upAdhyAya ane sarvasAdhu e paMcaparameSThI gaNAya che. vizvanI mahApavitra vyaktio A pAMca ja che. vaLI guNo guNI vinA rahI zakatA nathI mATe sArAe jaina siddhAntanuM tattva e pAMcamAM samAyeluM che, eTalA mATe ja e mahAmaMtrarUpa che. jIvo iSTasiddhine arthe cahAya tevA maMtro bhale gaNe paraMtu A navakAramaMtrathI adhika koI maMtra nathI. e rIte kahIe to anya stotra, mantratantrAdi to A mantranA prakArarUpa che. A navakAramantranuM mahAtmya jainazAsanamAM ThAMsIThAMsIne bharyuM che. A mantra sarvottama ane sarvazreSTha hovAthI ja zrIbhagavatIsUtra jevA mahAna granthanA prAraMbhamAM teno Adara karAyo che. vaLI A parameSThImantra caudapUrvanA sArarUpa che. je mATe kahyuM che ke-- 4. namaskAra mantra zA mATe maMgalarUpa che ? 3. koI zaMkA kare ke tamo maMgala karo cho to racAtA te te grantho zuM amaMgaLarUpa che ? to nA. grantha svayaM maMgaLarUpa chatAM ziSTAcArapAlana vagere aneka kAraNothI maMgala karavAnI AvazyakatA che. A saMbaMdhI vizeSa varNana mATe vizeSAvazyaka bhASya jovuM. For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra-navakAra mantrano mahimA ane prabhAva "jiNasAsaNassa sAro, caudasapuvvANa jo samuddhAro / nasa mane navakAro, saMsArane tasa vuiM ?" artha :- jinazAsanano sAra caudapUrvamAMthI uddhata [athavA 14 pUrvanA uddhArasvarU5] evo navakAramaMtra jenA hRdaya-maMdiramAM guMjArava kare che, tene saMsAra zuM karI zake ?" arthAt kaMI paNa karavA samartha nathI. saMsArasAgaramAM jhaDapAelo AtmA A navakAramagnanA dhyAnarUpI nAvavaDe uddhAra pAme che, eTaluM ja nahi paNa game tevA duHkhI saMyogamAMthI bacavA A navakAramaMtranuM smaraNa koI ajaba prakAza pADanAra thaI paDe che. cauda pUrvadharo paNa antakALe pUrvanA navanIta samAna navakAramaMtranuM ja ve che. A maMtranA prabhAvathI kaMIka AtmAo saMsArasAgarane tarI gayA ane taraze. kaMIka AtmAo to saMsAranA duHkhadAyI pAzane A manvanA smaraNadvArA chedavA sAthe Adhi, vyAdhi ane upAdhirUpa saMsAravyathAne naSTa karI sukhAnaMdano anubhava lenArA nIvaDyA che. kaMIka AtmAo A matranA smaraNarUpa prabala sAdhanavaDe Atmasiddhio paNa sAdhI rahyA che. A ubhaya loke eTale A loke ane lokAntare [anya janmomAM] hitakArI che. kahyuM che ke 'harai duhaM kuNai suhaM, jaNai jasaM sosae bhavasamudaM / ihaloe paraloe, suhANa mUlaM namukkAro // 1 // ' artha :- duHkhane hare che, sukhane Ape che, yazane utpanna kare che, bhavasamudrane zoSI nAMkhe che. vadhu zuM kahIe? A loka ne paralokamAM sarva sukhanuM mULa navakAramaMtra ja che. A paMcaparameSThI navakAranuM smaraNa gauNapaNe bAhya kAryasiddhimAM mannarUpe che, paraMtu mukhyatayA - saMsArarUpI vyAdhine maTADavAmAM mukhya auSadharUpa che. jema kheDUta dhAnyano 5. navakAra mantra mAhAtmya. - pAka taiyAra karavA aneka prakAranAM bIjo vAvI, vRddhigata karavA jalasiMcana kare che, tethI tene dhAnyanI prApti to thAya che, paNa sAthe sAthe ghAsa vagerenI prApti jema vinA prayatna saheje maLe che, tene utpanna karavA kaMI juduM bIja vAvavAnI jarUra nathI rahetI, tema mokSasiddhine arthe smaraNa karAtA A matrathI, bAhya upadravo saheje dUra thAya temAM kaMI vicAravA jevuM che ja nahi. paraMtu zuddha bhAvathI trikaraNayoganI ekAgratAthI ArAdhelo A mahAmaMtra muktisukhanuM to avazya sAdhana bane che. A mAtra koI paNa kAryanA prAraMbhamAM vizeSa gaNAya che, A manna sarvakalyANakArI hovAthI jarUra paDe koIpaNa kALe ke sthAne gaNavAmAM mahApuruSoe AjJA ApI che. jema ke- "bhoyaNasamaye sayaNe, vibohaNe pavesaNe bhae vsnne| paMcanamukkAro khalu, samarijA svvkaale'pi||" artha :- "bhojana vakhate, zayana samaye, jAgatAM, pravezatAM, bhayakALa, vasavATa karatAM ema sarvakALe A paMcanamaskArarUpa maMtrane jarUra yAda karavo." vadhumAM A navakAramaMtrano mahAna prabhAva varNavatAM eka maharSi lakhe che ke - For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha " apuvvo kappataru ciMtAmaNI kAmakumbhakAmagavI / jo jjhAyaI sayalakAlaM so pAvai sivasuhaM viulaM // 1 // nAsei corasAvaya-visaharajalajalaNabaMdhaNabhayAI / ciMtijjaMtorakkhassaraNarAyabhayAiM bhAveNa // 2 // " artha :-- "A mantra apUrva kalpavRkSa, ciMtAmaNi, kAmakumbha, kAmadhenu samAna che. je manuSya sadAkAla tenuM dhyAna kare che te anaMta zivasukhane prApta kare che. (1) vaLI tenuM smaraNa cora, siMha, sarpa, jala, agni, baMdhananAM bhaya vagere tathA rAkSasa, raNa, rAjyAdi bhayono nAza kare che. (2)" navakAramantra u52 ghaNuM lakhI zakAya tema che. vaLI navakAramantranA prabhAvathI sarpa paNa phUlanI mALArUpa thavAnA ane taduparAMta bIjAM aneka dRSTAMto paNa prasiddha che paNa ahIM e badhuM aprastuta che, mATe anya graMthothI jANI levuM. AthI eTaluM to cokkasa ja che ke 'so maMnittayo' vacanathI A mantra sakala siddhinA 6. sarvavighnavidAraka e mantra mULarUpa sarvottama che ane sarvamaMgalomAM zreSTha che e siddha thAya che. AvA AvA aneka kAraNothI A paMcaparameSThImahAmantrano aneka paramarSi-- puruSoe jema prAyaH pratyeka graMthanA prAraMbhamAM svIkAra karelo che tema A granthanA raciyatA maharSi zrI candrasUri mahArAjAe paNa te vighnavidA2ka mantrano prAraMbhamAM ja maMgalarUpe Adara karela che. 7. maMgalanA prakAro A maMgala be prakAre che : dravya ane mAva, emAM bhAvamaMgala e, aneka maMgalo paikI sarvapradhAna maMgala che. ethI ja dareka pUjyAtmAoe te bhAvamaMgalano prathama pade svIkAra karela che. iSTadevane namaskAra e paNa eka bhAvamaMgalano prakAra che ane dravyamaMgala to prasiddha che. emAM iSTadevane bhAvamaMgalarUpa karela namaskAra avazya phaLasiddhidAyaka che. je agAu jANI AvyA. paraMtu dravyamaMgalathI eTale ke kaMI paNa goLa-kaMsAra, dahIM Adi vastuthI karelAM laukika maMgaLothI, lAnumeyarUpe cittvana karAtI kAryasiddhimAM saMzaya che. ghaNIvAra pratyakSa 4. koI eka nagaramAM eka zrAvikA che. teno pati mithyAdaeNSTi che. vartamAna patnIne putra na hovAthI te anya strIne lAvavAne icche che, paraMtu jyAM sudhI A patnI hayAta che, tyAMsudhI anya strInI prApti durlabha hovAthI, potAnI strIne mAravAno upAya ciMtave che ke kevI rIte Ane mArI nAMkhuM ? eka divasa koIka sthAnethI kALA sarpane pakaDAvI eka ghaDAmAM te sarpane pUrI te ghaDAne gharanA khUNAmAM lAvIne mUkyo. bhojana karyA bAda potAnI strIne kahyuM ke--khUNAmAM rahelA ghaDAmAMthI puSpanI mALA lAva! patinA vacanane sAMbhaLIne aMdhArAmAM phAMphAM mAratI ane bhaya dUra karavAne manamAM navakAramantranuM smaraNa karatI te strI ciMtave che ke 'aMdhArAmAM koI jherI jaMtu karaDatAM kadAca mRtyu thaze to paNa navakAramantranA prabhAvathI mArI vaimAnikadevagati thaze.' strIe ciMtavelA navakAramaMtranA prabhAvathI najIkamAM rahela koI devatAe ghaDAmAM rahela sarpane sthAne puSpamALA sthApana karI dIdhI. te strIe paNa ghaDAmAMthI te puSpanI mALA laIne potAnA svAmIne ApI. patine atyaMta Azcarya thatAM je ghaDAmAM sarpa mUkela hato te ja ghaDAmAMthI te puSpamALAne levA saMbaMdhI temaja navakAramaMtranA smaraNa saMbaMdhI vRttAMta strI pAsethI jANIne pati strInA caraNamAM paDyo. ane pote ciMtavela azubha vicAra saMbaMdhI kSamA mAgavA lAgyo. pachI te banneno saMsAra sukhI thayo. [navArthAvatI apabhraMza] vizeSa jANavA mATe navakAramaMtra uparanAM mudrita--amudrita aneka kalpo, maMtro, yaMtro ane stotronuM sAhitya avalokavuM. 5. maMgalanI caubhaMgI paNa paDe che, te gurugamathI samajI levI. For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lobhane vaza thaelA sabhUma cakravartI na anubhavIe chIe ke ISTasiddhine mATe prayANa karanAra vyakti dahIM vagere sArAM sArAM mAMgalikarUpe kathana karAtAM dravyonuM bhojana karIne prayANa karavA chatAM, atizaya AhArAdinA kAraNe mArgamAM ja ajIrNAdi vyAdhi thatAM ISTakAryasiddhi thatI jovAtI nathI. are ! ApaNe eka sAmAnya dAkhalo apekSA rAkhI vicArIe, vAdI ane prativAdI baMne | vijaya meLavavAnI AzAe sArAM sArAM dravyamaMgalo karI nyAyAlaye javA 8. subhUma cakravartI chatAM vijaya kAM to vAdIno ane kAM to prativAdIno. bemAMthI thavAno to ekano ja. e zuM batAve che ke dravyamaMgala kAryasiddhi kare kharuM yA na paNa kare. cakravartI cha khaMDanI sAdhanA avazya kare ane ethI sArvabhaumapaNuM prApta paNa thAya, A cha khaMDanI sAdhanA e ja cakravartInI sArvabhaumapaNA saMbaMdhI utkRSTa maryAdA ! chatAM A maryAdAnuM ullaMghana karI aDhAramA ane ogaNIsamA tIrthaMkaranA vacalA kALamAM thayelA subhUma nAmanA cakravartI lobhathI sAtamo khaMDa sAdhavA taiyAra thayA. kharekhara lobha e sarva duHkhanuM mULa che! lobhane paravaza banelA subhUme hAthe karIne haiye cAMpavA jevuM dhAtakIkhaMDanA bharatakhaMDane sAdhavAnuM kArya karavA pahela karI ane vicAra karyo ke koIe jyAre AvI rIte hAma nathI bhIDI ane huM taiyAra thayo chuM mATe sArAmAM sArA maMgala karavApUrvaka prayANa karuM ane kAryasiddhi karuM. AvI manogata vicAraNAnI phUraNAthI sArAmAM sArA mAMgalika padArthono AhAra karyo, tyArabAda bhATa-cAraNo jayapatAkAnuM sUcana karatAM bulaMda avAje biradAvalI gAvA lAgyA. aneka manohara kAryasiddhinAM bIjasUcaka saubhAgyavatI sannArIoe tilakadi sarva maMgala kAryo paNa karyA. tyAra pachI cha khaMDa sAdhIne bIjA dhAtakIkhaMDanA bharatakhaMDane sAdhavAne utsuka thayo ane devAdhiSThita carmaratna vaDe lavaNasamudra taravAno hovAthI ratnanA taliyA upara samagra sainyane besADI carmaratnarUpI jahAja jyAM cAlavA mAMDyuM ane thoDe dUra gayA, tevAmAM ekAeka e ratnane upADanArA devonA aMtaramAM evI dubuddhi utpanna thaI ke "A ratnane bIjA ghaNA devo upADe che tyAre huM kSaNavAra visAmo laI lauM' AvI buddhi samakALe te ratnane upADanArA badhAya devonI thavAthI sahu visAmo levA gayA ane te ja vakhate cakravartInA anya ratnAdikane aMge tenI sevAmAM rahenArA bIjA soLa hajArane paNa tevI ja bhAvanA pragaTI, tethI te paNa carmaratnane choDIne cAlyA gayA, jethI nirAdhAra thayeluM carmaratna samudramAM DUbI gayuM ne tenI sAthe ja tenI para beThela cakravartI subhUma ane tenI senA DUbI maraNazaraNa thaI. cakrI marIne narakagatimAM gayo. lobhane vaza thayelA A cakravartIe vinA vicAre pagaluM bharyuM ane karela bhUlano daMDa bhogavavo paDyo. kharekhara lobhane thobha nathI. lobhane paravaza thayelA kaMIka AtmAo bhUtakALamAM dAruNa duHkha-durgatimAM jhaMpalAyA ane kaMIka AtmAo vartamAnamAM jhaMpalAI rahyA che. je mATe zAstromAM kahyuM che ke- . 'AkaraH sarvadoSANAM, guNagrasanarAkSasaH / kando vyasanavallInAM, lobhaH sarvArthabAdhakaH // ' lobha sarva doSonI khANa, sadgaNone khAI javAmAM rAkSasa, saptavyasanarUpa latAnuM mULa ane sarva saMpattino pratibaMdhaka che." For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha lobhane paravaza banelA subhUmanI kAryasiddhi to na thaI kintu saMkhyAbaMdha maMgalo karyA chatAM pAcho paNa na AvI zakayo, ane kALamahArAjAnA sabaLa sapATAmAM kheMcAI gayo. AthI kahevAnuM tAtparya e che kedravyamaMgalamAM kAryasiddhino saMzaya che, jyAre tathA prakAranuM bhAvamaMgala avazya kAryasiddhine karanAruM che. AthI ja amArA ziSTapuruSo koI paNa kAryanA prAraMbhe bhAvamaMgala avazya kare che. tethI graMthakAra bhagavAne paNa "mAvAnasvarUpa' "mAya namajjAra' karyo. te namaskAra paNa dravyathI ne bhAvathI be prakAre che. te dravyabhAvanamaskAranI caubhaMgI anya graMthothI jANavA yogya che. A pramANe maMgala karavAnuM prayojana jaNAvavA sAthe dravya ane bhAva ema be bheda jaNAvavApUrvaka bhAvamaMgalanI mahattAnuM digdarzana karAvIne, have mULa gAthAno prAraMbha karAya che. namiuM arihaMtAI, ThiI-bhavaNogAhaNA' ya patteyaM / sura-nArayANaM vucchaM, nara-tiriyANaM viNA bhavaNaM // 1 // uvavAya-cavaNa-viraha, 'saMkhaM "igasamaiyaM gamAgamaNe // 1 // saMskRta chAyAntvaa arhadAdIn, sthiti-bhavanA'vagAhanAzca pratyekaM / suranArakANAM vakSye, nara-tirazcAM vinA bhavanam // 1 // upapAta-cyavanavirahaM, saMkhyAmekasAmayikAM gatyAgatyoH // 1 // zabdArtha :- nahiM namaskAra karIne naratiriyANaM manuSya ne tiryaMcanuM rihaMtADuM arihaMta vagerene visivAya risthiti bhavabhavana mavana=bhavana vimAna uvavA upapAta, janma, utpatti to IITT=zarIranuM pramANa vaV=Avana, mRtyu =ane vihaM virahakALa payaM pratyeka saMvaM=saMkhyA suranArayAdideva-nArakInuM samadya=eka samaya saMbaMdhI puchuM kahIza tamAma=gati Agati bhAvArtha :arihaMtAdi paMcaparameSThine namaskAra karIne deva, nArakI saMbaMdhI pratyekanI sthiti, bhavana ane avagAhanA, temaja manuSya tathA tiryaMcanI bhavana sivAya mAtra sthiti tathA avagAhanAne kahIzuM. vaLI upapAtaviraha temaja avanaviraha, tathA eka samayamAM keTalA jIvo Ave, temaja eka samayamAM keTalA jIvo upaje che, ane gati AgatidvAra paNa kahIzuM. For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvamaMgalarUpa paMcaparamechinuM svarUpa vizeSArtha - AryamahApuruSonI prAcIna paddhati pramANe A saMgrahaNIratna sUtranA kartA paramopakArI prAtaHsmaraNIya zrImAnuM candrasUrIzvarajI mahArAjA graMthanA prAraMbhamAM nahiM rihaMtA padathI ISTadevane bhAvanamaskArarUpa-bhAvamaMgaLa karavApUrvaka saMgrahaNI sUtrano prAraMbha kare che. rAga, dveSa ane moha nAmanA durdhara zatruono jeoe nimUla nAza karyo che, aDhAra dUSaNathI jeo rahita che, azokavRkSAdi aSTamahAprAtihAryanI zobhAthI jeo vibhUSita che, 34 atizaya temaja vANInA pAMtrIza guNone jeo dhAraNa kare che. kevalajJAna |trikAlikajJAnInA bala vaDe jeoe loka ane alokanA sarvabhAvo hastAmalakatata yathArtharUpe joyelA che evA "arihaMta paramAtmAne, tathA 6 zabdathI jJAnAvaraNIyAdi aSTakarmano saMpUrNa kSaya karI, anantajJAnAdi mahAna aSTaguNo prApta karIne jeoe zAzvataavyAbAdha anaMta mokSasthAna prApta kareluM che, have jeone janmajarAmaraNano abhAva hoI, saMsAramAM punarjanma karavApaNuM rahyuM nathI evA siddha paramAtmAone, temaja jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ane vIcAra e pAMca prakAranA AcArane pAlanArA, e paMcAcAranuM pAlana karavA mATe bhavya AtmAone upadeza ApanArA, tIrthaMkarAdi atizayavaMta puruSonA abhAvamAM zAsananAyaka samAna, gacchanI dhUrAne vahana karanArA, TUMkamAM AcAryapadanA 1136 guNe karI birAjamAna evA pUjyapravara AcAryadeva jeo zAsanaprabhAvako gaNAya che temane, tathA agiyAra aMga, bAra upaga vagere 6. bhAvamaMgaLanuM vizeSa varNana AvazyakAdika ghaNA graMthomAM Apela che mATe tyAMthI jovuM. 7. azokavRkSaH surapuSpavRSTi-divyadhvanizcAmaramAsanaM ca / mAmaMDa<< dumitipatra, sAtihAryA vinezvara/VTIX ||1|| 8. arihaMta kone kahevAya? arihaMti vaMdaNa-namaMsaNANi, arihaMti pUya-sakkAraM | siddhigamaNaM ca arahA, arahaMtA teNa vuccaMti / / 1 / / aTTavihaM piya kammaM, aribhUaM hoi sayalajIvANaM / te kammamarihaMtA arihaMtA teNa buccaMti ||2|| zrI bhagavatI TIkA 9. siddhanA ATha guNo kayA? athASTa siddhaguNA :-nANaM ca daMsaNaM ciya, avvAbAhaM taheva saMmattaM / uTi-svavI, nirdU vIrike havaIt9l. 10. romRtyunara/rtihInA punaruddhavA, mAvanjirmadAnAM ghe vIje di nAra: |9|| to prava dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmabIje tathA dagdhe, nArohati bhavAGkuraH / / 1 / / 11. AcAryanA 36 guNo- paMciMdiya saMvaraNo 5, taha navavihabaMbhaceragattidharo / cauvihakasAyamukko 4, ia aTThArasa guNehiM saMjutto 18 ||1|| paMcamahavvayajutto 5, paMcavihAyAra 5-pAlaNasamattho / paMcasamio 5 tigutto 3, chattIsaguNo guru majjha / / 2 / / 18-36 For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 14 AgamonA jJAtA, bhavyajanone sUtrArthanA upadezaka, 425 guNe yukta pAThakapravara ``upAdhyAyamahArAjAne vaLI svaparakalyANakasAdhaka, paMcamahAvrata ane chaThThA rAtribhojana vratanA pAlaka, chakAyajIvonA rakSaka, aSTa pravacanamAtApAlaka, bAhyAnvaMtara graMthirahita, paMcendriyano nigraha karanAra, pariSaha upasargone sahana 12. AcAryanuM lakSaNa eTale zuM ?-- suttatthaviU lakkhaNajutto gacchassa meDhibhUo a / gaLatattivimuddo, atyaM vAd Ario ||9|| paMcavihaM AyAraM AyaramANA tahA payAsaMtA / AyAraM daMsaMtA, AyariyA teNa vuccati ||2|| 13. ATha prabhAvaka kayA ?-- sammaddaMsaNajutto sahasAmatthe pabhAvago hoi / so puLa phLa visiTTo, niddiko gaTTA mutte ||9|| 'pAvavaLI, jedhammadI, vaivArpha "mitto tavastI 6 | "vijjA "siddha "ya kaI, aTTheva pabhAvagA bhaNiyA ||2|| 14. upAdhyAya zabdanI vyutpatti-- upa-samIpametya adhIyate chAtrA yasmAditi upAdhyAyaH [samya0 saptatiH ] upAdhyAyanuM lakSaNa zuM ? bArasaMgo jiNakkhAo sajjhAo kahio buhe, taM uvaisaMti jamhA uvajjhAyA teNa vaccati // 1 // temanA 25 guNa. A pramANe agiyAra aMga tathA bAra upAMgane bhaNe ane bhaNAve te upAdhyAya kahevAya. agiyAra ajJa-- AcArAMga, sUtrakRtAMga, sthAnAMga, samavAyAMga, bhagavatI, jJAtAdharmakathAMga, upAsakadazAMga, antakRddazAMga, anuttaropatikadazAMga, praznavyAkaraNa, vipAkazruta. je nAmo pAkSikasUtramAM paNa kahevAmAM AvyAM che. "AyAro, sukADo, TALuM, samavAo, vivAhapannatti, nAyA dhammahAgo, vAsAvasAno, bantADavabhAgo, aNuttarovavAidasAo pahAvAgaraNaM, vivAgasuaM / ' uktaM ca haimakoSe'pi cArA sUtrakRtaM sthAnAnaM samavAyayuk / paJcamaM bhagavatyaGgaM jJAtAdharmakathA'pi ca 191 upAsakAntakRdanuttaropapAtikAd dazAH / praznavyAkaraNaM caiva vipAkazrutameva ca ||2|| bAra upAGga-- aupapAtika, rAjapraznIya, jIvAbhigama, prajJApanAjI, jaMbudrIpaprajJapti, sUryaprajJapti, caMdraprazapti, niriyAvalikA, (kalpi) kalpAvataMsikA, puplikA, pucUlikA ane vRSNidazA. tene bhaNe ane bhaNAve. siddhAMtarUpa zarIranA agiyAra aMga ane aenA hastapAdarUpa bAra upAMga--ema siddhAMtarUpa zarIra baneluM che. e zarIrane aMgopAMgarUpI ghaNA graMtho che. 11 aMga, 12 upAMga maLI 23 guNo thayA ane caraNasittI' 'karaNasittarI' ema 2, guNa punaH umeravAthI 25 guNo upAdhyA. bhagavAnanA jANavA. 15. upAdhyAyajInuM lakSaNa zuM ? jema rA'kyamAM rAjA pAse je sthAna maMtrInuM che tevuM ja sthAna AcArya pAse upAdhyAyajI parameSThInuM che. For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navadvAro kayA kayA te karanArA, saMjamayoganA sAdhaka, jinAjJAnA akhaMDapAlaka, ityAdi sattAvIza guNe yukta sAdhu mahArAjAone, ema 108 "guNe yukta paMcaparameSThIne trikaraNazuddhithI namaskAra karIne saMpraphaLInA apanAma vRhatasaMgrahaNI nAmanA A graMthamAM varNavavA yogya dvAronuM saMkSepathI vivaraNa karIza. cauda rAjalokavartI sadehI sarva saMsArI jIvono deva, nArakI, tiryaMca ane manuSya e cAra vibhAgamAM samAveza thaI jAya che. devomAM bhavanapati, vyaMtara, jyotiSI, vaimAnika vagere bhedo che. dhama, vaMzA, zelA, aMjanA, riSTA, maghA ane mAghavatI ema sAta narakapRthvImAM sarva nArakI jIvono samAveza che. jalacara, sthalacara, khecara, uraparisarpa, bhUjaparisarpa, ekendriya, beindriya, te indriya, caurindriya, asaMjJI tiryacapaMcendriya ane saMjJI tiryaMcapaMcendriya e sarva bhedo tiryaMcagatinA che. manuSyo paNa karmabhUminA, akarmabhUminA, aMtardIpanA ane te saMmUcchima ane gaja, ema bhinna bhinna vibhAgomAM vibhakta thayelA che. e pramANe e sarva jIvono samAveza deva, nAraka, manuSya ane tiryaMca ema cAra vibhAgamAM thato hovAthI e cAra vibhAga teimaja temAMnA peTAbhedo AzrayI kyA jIvanI keTalI AyuSya sthiti? keTalI avagAhanA-zarIrapramANa vagere che? ItyAdi mukhya 9, ane peTA 34 dvAronI vyAkhyA, "' zabdathI bIjI paNa keTalIka upayogI ne prAsaMgika jANavAlAyaka vyAkhyAo granthakAra karavAnA che. te A pramANe - mukhya nava dvAro ane peTA 34 tAro * 1 sthitine te bhavamAM vartatA jIvonuM jaghanya temaja utkRSTa AyuSyapramANa. 2 pavana--deva tathA naraka gatinA jIvone utpanna thavAnAM sthAno. 3 avAhanA-jIvonuM jaghanya [ochAmAM ochuM] temaja utkRSTa zarIrapramANa. 4 35 vida- eka jIva utpanna thayA bAda bIjo jIva kyAre utpanna thAya? te saMbaMdhI jaghanya temaja utkRSTa aMtara. 16. sAdhu mahArAjanA 27 guNo kayA? chavvaya chakAyarakkhA paMceMdiya 'loha'niggoha khaMti, 'bhAvavisuddhI 'paDilehaNAikaraNe visuddhI a // 1 // 'saMjamajoe jutto' akusalamaNa-'vayaNa-'kAyasaMroho, 'sIAIpIDasahaNaM ca maraNaMtuvasaggasahaNaM ca // 2 // 17. sAdhunuM lakSaNa zuM? nivvANasAhae joe, jamhA sAhati sAhuNo | samA ya savvabhUesu, tamahA te bhAvasAhuNo ||1|| asahAe sahAyattaM, kareti me saMyamaM kareMtassa | eeNa kAraNeNaM NamAmi haM savvasAhUNaM ||2|| 18. paMcaparameSThInA 108 guNo :*vArasaguNa rihaMtA, siddhAM sapheva sUrijIttI kavansayA vLavI, sAdu samavIra jAphasAM || For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 5 vanavirada- eka jIvanuM mRtyu [cyavana] thayA bAda bIjo jIva kyAre Ave, mRtyu pAme] te saMbaMdhI jaghanyotkRSTa aMtara. 6 355tisaMdhyA-devAdika vivati gatimAM eka samayamAM eka sAthe keTalA jIvo utpanna thAya te. 7 vyavanasaMdhyA-devAdi gatimAMthI eka samaye keTalA jIvo eka sAthe ane mRtyu pAme] . 8 ti-kaI kaI gatinA jIvo, mRtyu pAmIne kyA kyA gati-sthAnakomAM jAya te. 9 sAti-devAdika gatiomAM kaI kaI gatimAMthI jIvo utpanna thavA Ave che. e pramANe mukhya nava - ro thayAM. te nave dvArA deva, naraka, tiryaMca ane manuSya, ema cAre gati AzrayI varNavavAnAM hovAthI, navane cAre guNatAM [9*4=36] chatrIza dvAro thAya; paraMtu manuSya ane tiryaMcone utpanna thavAnAM sthAno je che te upapAtazayyA ane nArakonA narakAvAsAnI jema zAzvatAM na hovAthI manuSya ane tiryaMca saMbaMdhI bhavana dvAranuM vivecana karAze nahi, mATe e be [manuSya bhavana, tiryaMca bhavana dvAra [36mAMthI] bAda karatAM ekaMdara cotrIza dvAronI vyAkhyA A saMgrahaNI graMthamAM karAze. e cotrIza dvAronI spaSTatA A koSTakathI jaladI samajAze. 19 pheva. sthiti | bhavana | ava- | upapAta| avana | upapAta | avana | gati | Agati | gAhanA | viraha | viraha | saMkhyA | saMkhyA 2 nArakI 3 tiryaMca 4 manuSya bhAratIya paraMparA mujaba dareka graMthanA prAraMbhamAM maMgaLa, viSaya, prayojana ane saMbaMdha A anubaMdhacatuSTaya kahevAno niyama che. yadyapi A graMthakAre te spaSTa zabdothI nathI kahyA chatAM ApaNe bIjI rIte vicArI laIe. upara jaNAvelAM 34 dvAronI vyAkhyA e A graMthano viSaya che. ane e cotrIza dvAronuM varNana ane "gha' zabdathI prAsaMgika devAdikanAM varNa, cihna ityAdi prakIrNaka viSayo te abhidheya che. prazna :- A graMtharacanAnuM prayojana zuM? uttara :- prayojana be prakAranuM che. eka kata saMbaMdhI ane bIjuM zrotA saMbaMdhI, te pratyeka punaH be prakAranA che. kartAnuM anantaraprayojana ane paramparaprayojana, temAM graMthakatane anantaraprayojana 1.9, anaMtara tathA paraMpara baMne prayojana zrotAnA yathAyogya ghaTAvavA. For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A grantharacanA zAnA AdhAre karI che ? bhavyAtmAone upakAra karavo e che. (arthAt zubha karmano Azrava ane azubha karmanI nirjarArUpa,) ane paramparaprayojanamAM mokSanI prApti che. siddhAMtamAM kahyuM che ke H-- 'sarvajJovatopavezena yaH sattvAnAmanupram | roti duHvatattAnAM, sa prAnovicchivam / / artha :-- saMsAranA trividha tApathI tapelA, duHkhI thayelA prANIone sarvajJa bhagavaMte kahelA upadeza dvArA je upakAra kare che te zIghra mokSasukhane pAme che. have graMthanuM zravaNa karanAra zrotAne anantaraprayojana devAdi jIvonAM AyuSya vagerenuM jANapaNuM ane parampaprayojana mokSanI prApti che. je mATe kahyuM che ke :- 'samyagbhAvaparijJAnAd, viraktA bhavato janAH / kriyAsaktA avighnena, gacchanti paramAM gatim // ' artha je vastu je pramANe hoya te vastunuM te pramANe jANapaNuM thavAthI virakta thayelA, ane sar jhiyArata AtmAo nirAbAdhapaNe paramagati--mokSane prApta kare che. e pramANe A graMthanA praNetA zrI caMdrasUri mahArAjAe paNa sva-52prayojana AzrayI A granthanI racanA karI che. prazna H-- A graMtharacanA zrImAn caMdrasUri mahArAjAe svabuddhi kalpanAthI karI che ke bhagavaMtanI dvAdazAMgInA saMbaMdhathI karI che ? 13 uttara H -- saMbaMdha be prakArano che. upAya-peya (upAyopeya) ane guruparvana, emAM A grantha te 'upAya' ane temAM raheluM sarvaprakAranuM tattvajJAna-rahasya te 'peya' che. baMnenA sahayogathI '3pAyopeya' saMbaMdha sUcavAya che. bIjo puruSarvama te anaMtajJAnI paramAtmA mahAvIradeve deva, nArakI vagere jIvonuM AyuSya, zarI2pramANa ityAdi kevI rIte ? keTaluM hoya che? te deva, manuSyarUpI bAra parSadA samakSa yorjanagAminI, sudhAsyandinI dhIra-gaMbhIra vANIdvArA artharUpe prakAzyuM, zrI sudharmAsvAmI vagere gaNadhara bhagavaMtoe 22 arthanI dvAdazAMgIrUpe sUtraracanA karI. tyArapachI temanI paraMparAmAM thayelA zrImAn AryazyAma mahArAjA vagere maharSioe e arthano prajJApanAdi sUtra--granthomAM uddhAra karyo, ane temAMthI sArasAra vastuo grahaNa karI. zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa mahArAjAe saMgrahI ? graMthanI racanA karI. te racanA vadhu gAthA pramANanA vistAravALI hovAthI bALajIvonA bodhane arthe, temAMthI paNa saMkSepa karI zrImAn caMdrasUri mahArAjAe, A anuvAda karAtA saMgrahaNIratna granthanI racanA karelI hovAthI, A graMtha paNa paraMparAe zrIbhagavaMtanI dvAdazAMgIsvarUpa sUtraracanA sAthe saMbaMdha batAve che. arthAt A graMtha bhagavaMtanI dvAdazAMgInA AdhAre racAyelo che, paraMtu svamatikalpanAthI racAyela nathI, ema spaSTa thAya che eTale guruparvama--gurunI paraMparArUpa saMbaMdha paNa A graMtha racavAmAM barAbara sacavAyelo che. e pramANe maMgala, abhidheya, prayojana ane saMbaMdha e anubandhacatuSTaya ke je graMthanA prAraMbhamAM avazya kahevuM joIe tenuM digdarzana karAvyuM. [1] 20. sUtta maLahararaDyuM. 21. atyAre paNa te vidyamAna che. For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u4 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha gataraNa je pramANe "uddeza hoya te mujaba ja nirdeza thaI zake e nyAyane anusAra devonAM sthiti pramukha dvAranI zarUAta karatAM granthakAra bhagavAnuM prathama cAra prakAranA devo paikI bhavanapati devonI jaghanya sthiti ardha gAthAvaDe varNave che - dasavAsasahassAI bhavaNavaINaM jahannaThiI // 2 // saMskRta chAyA - dazavarSasahasrANi, bhavanapatInAM jaghanyA sthitiH // 2 // zabdArtha - sa-dasa avanavaM=bhavanapati devonI vAsa-varSa naha#=jaghanya-ochAmAM ochI sadasADuM hajAro risthiti bhAvArtha bhavanapati devonI jaghanya AyuSyasthiti daza hajAra varSa pramANa hoya che. rA. vizoSArtha - asurakumArAdika daze prakAranA bhavanapati devonI tathA tenI devIonI jaghanya AyuSyasthiti dasa hajAra varSanI hoya che. ethI jUna AyuSyasthiti bhavanapatinikAyamAM hotI nathI. 22. prazna :-deva eTale zuM? kAraNa ke siddhAMtamAM devo pAMca prakAranA kahelA che to atra tame kyA deva saMbaMdhI varNana karavA Iccho cho ? uttara :-jo ke siddhAMtamAM dravyadeva, naradeva, dharmadiva, devAdhideva ane bhAva deva ema pAMca prakAre deva kahyA che temAM--- (1) dravyadeva-eTale zubhakarma karavAArA devagati saMbaMdhI AyuSyano baMdha pADI dIdho hoya te manuSya athavA tiryaMca paMcendriya. (2) naradeva te sArvabhauma cakravartI rAjA, jene cauda ratna, nava nidhi temaja cha khaMDanuM svAmitva prApta thayela hoya che. anya manuSyo karatAM je paugalika RddhimAM sarvottama varte che. | (3) dharmadiva--jeo zrItAraka jinezvara devanA punita pravacananA arthane anusaranArA ane uttama prakAranA zAstrokta AcArane pALanArA AcAryamahArAjAdi. (4) devAdhideva-ne tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI jeo potAnI sudhAsamI vANIthI bhavyAtmAno upara asIma upakAra kare che tevA paramapUjya-sarvottama AtmAo. (5) bhAvedeva--jeo nAnA nAnA prakAranI krIDA karavAmAM lubdha che ane devagati nAmakarmano udaya temaja devAyuSyane vedI rahelA che te prathamanA je cAra deva che te ApekSika devo che, paraMtu ahIM to upara jaNAvyA pramANe bhAvadeva ja levAnA che. arthAt - 'dIvyantIti devAH, svacchandacAritvAt anavaratakrIDAsaktacetasaH kSutpipAsAdibhirnAtyantamAghrAtA iti / dyotante vA bhAsvarazarIratvAdasthimAMsAhaprabandharahitatvAt sarvAGgopAGgasundaratvAcca devAH || "jeo svacchedapaNe niraMtara kriIDAmAM Asakta cittavALA che, kSudhAtRSA jeone ghaNI ja ochI lAge che, dedIpyamAna ane hADa-mAMsa-rudhirAdi dhAtuothI rahita vaikriya zarIra hovA sAthe jeo savAMgasuMdara che, teone ja deva kahevAya che, ane ahIM tevA devonI vyAkhyAnuM prakaraNa che. For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanapati deva-devInI jaghanya tathA utkRSTa AyuSya sthiti 9' prathama bhavanapati eTale mavanavasanazInA ti bhavanavatavaH' arthAt bhavanomAM vasanArA te bhavanapati kahevAya che, jo ke asurakumAra prathama nikAyanA devo gaibahulatAe svakAyamAna-pramANavALA paramaramaNIya cAre bAju bhityAdI AvaraNa vagaranA khullA mahAmaMDapo hoya che temAM rahenArA che, bhavanomAM to kadAcit nivAsa kare che, ane bAkInI nAgakumArAdi nikAyanA devo prAyaH karIne bhavanomAM vizeSe rahe che ane kadAcit AvAsomAM hoya che, tathApi sAmAnyataH moTo bhAga bhavanomAM vasanAro hovAthI te bhavanapati devo tarIke oLakhAya che. [2] avataraLa :-- be gAthAthI bhavanapati deva-devIonI utkRSTa AyuSya sthiti varNave che-- taddevINaM tu tinni cattAri / camara - bali-sAramahiaM, = paliyAI saGghAI, sesANaM nava-nikAyANaM // 3 // . dAhiNa divaDa - paliyaM, uttarao huMti dunni desUNA / taddevI - maddhapaliyaM, desUNaM AumukkosaM // 4 // saMskRta chAyA : camarabalinoH sAgaramadhikaM taddevInAM tu trINi catvAri / palyAni sArdhAni, zeSANAM nava-nikAyAnAm 11311 dAkSiNAtyAnAM dvayarddhapalyaM, uttarato bhavato dve dezone / taddevInAmarddhapalyaM, dezonamAyurutkRSTam // 4 // zabdArtha : samaracamarendra vaNabalIndra sAgaramusAgaropama jhahi=adhika 23. prazna :svargavAsI thayela koI paNa jIva manuSyaavatAre tarata avatarI zake ? uttara H--svargaloka arthAt devabhUmimAM gayelA jIvane ochAmAM ochuM dasa hajAra varSanI AyuSyasthiti bhogavavAnuM sthAna bhavanapati tathA vyaMtaranikAyamAM che. eTalI athavA ethI vadhAre (eTale jenI jeTalI utkRSTa sthiti hoya teTalI) sthiti bhogavIne pachI ve, paraMtu ochAmAM ochI dasa hajAra varSanI jaghanyasthiti bhogavyA vinA nizcayathI mare nahi. AjakAla 'amuka AtmA devaloka pAmyo' ema duniyA kahevA taiyAra thAya che ane e ja svarge gayelAono janma turatamAM ja amuka sthAne amukane tyAM thayo ityAdi bhaviSyAbhiprAyo saMbaMdhI carcAno uhApoha vartamAnapatromAM paNa chapAya che, paraMtu e vAta ucita nathI. jo teonuM 'svargagamana,' te devaloka sthAna samajIne kahevAtuM hoya to te devalokamAM janArA jIvane devazayyAmAM utpanna thayA bAda ochAmAM ochuM dasa hajAra varSa to rahevuM ja paDe che. tevI bhavanapati ke vyaMtaranI jAtimAM utpanna thayo hoya to, manuSyarUpe turata kyAMthI janmI zake ? hA, manuSyalokamAMthI jo teNe pUrve manuSyagati yogya AyuSyAdino bandha pADela hoya to manuSyabhavamAM koI paNa sthAne te jIva utpanna thaI zake e vAta saMbhavita gaNavI yogya che, paraMtu manuSyabhavamAMthI svarge gayela AtmA mRtyu pAmI turata (daza hajAra varSa agAu) ja manuSyarUpe janma laI zake, e vAta paramatAraka zrIsarvajJabhagavaMtano siddhAMta mAnya rAkhato nathI. For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidoDha che te saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha tadvIpa -tenI devIonuM pattiryApalyopama tuto, paNa uttaro uttara ti itraNa hRti hoya che vAri=cAra zi=Le pattiyAjhuMpalyopama kesUST=kAMIka nyUna saThThADuM adha sahita tavI temanI devIonuM resA bAkInI saddhapatiyaM adhoM palyopama nava-nijhAyANaM nava nikAyanuM phesUi=kAMIka nyUna hAri=dakSiNa mA mu=AyuSya uo utkRSTa gathArtha - camarendra ane balIndranuM anukrame sAgaropama temaja sAgaropamathI kAMIka adhika utkRSTa AyuSya. te baMne indronI devIonuM anukrame sADAtraNa palyopama tathA sADAcAra palyopama, bAkI rahelA nava nikAyanA dakSiNa dizAmAM rahelA bhavanapati devonuM doDha palyopama ane uttara dizAnA bhavanapati devonuM kAMIka nyUna be palyopama ane temanI devIonuM anukrame adha palyopama temaja kAMIka nyUna eka palyopama-pramANa utkRSTa AyuSya che. 3-4nA viroSArtha - bhavanapati devo daza prakAranA che, je vAta 19mI gAthA-prasaMge graMthakAra kahevAnA che. bhavanapatinI e dazeya nikAyane viSe, dakSiNa dizA taraphano ane uttara dizA taraphano, ema ekeka nikAyamAM be be vibhAgo joDale rahelA che. e pramANe daze nikAyanA maLI vIza vibhAgo che. pratyeka vibhAganA madhye Indrano eka eka nivAsa che. ema vIza vibhAganA maLI ekaMdara vIza indro bhavanapatinikAyanA kahelA che. temAM pahelA asurakumAra nikAyane viSe dakSiNa dizAnA vibhAgamAM rahenAra asurakumAra devonA adhipati camarendranuM utkRSTa AyuSya eka sAgaropamanuM che. e ja asurakumAra nikAyanI uttara dizAnA Indra balIndranuM utkRSTa AyuSya eka sAgaropamathI kAMIka vizeSa che. amarendranI IMdrANInuM utkRSTa AyuSya sADAtraNa* palyopamanuM che, ane balIndranI devInuM utkRSTa AyuSya sADAcAra palyopamanuM che. e pramANe pahelA nikAyanA dakSiNendra tathA uttarendranI AyuSya sthiti kahI. bAkInA nava nikAyanA dakSiNendro tathA uttarendronI sthiti kahe che. dakSiNa dizA taraphanA nave nikAyanA dharaNendra pramukha nava indronuM utkRSTa AyuSya doDha palyopamanuM jANavuM, eTale te pratyeka indronI Ayu-sthiti samAna che. e pramANe uttara dizA taraphanA nave nikAyanA bhUtAnanda-pramukha nave indronI utkRSTa AyuSya sthiti deze eTale kaMIka UNA be palyopamanI jANavI. vaLI dakSiNa dizAnA dharaNendra pramukha nave IndronI devIonuM utkRSTa AyuSya 24. dareka nikAyamAM paryAlocana karIzuM to devo karatAM devIonuM AyuSya bahu ochuM jaNAze. enuM kAraNa vicAratA lAge che ke devaloka e bhogaloka che, tethI utkRSTAyuSI devonA jIvanakALa daramiyAna aneka navanavI devIonA saMyoga ne vaiSayika sukhonAM bhogavaTA mATe te Avazyaka che ane te dvArA devo pUrvanAM puNyano bhogavaTo karI nAMkhe che. For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ palyopama ane sAgaropama aTale zuM? 17 adha palyopamanuM che. uttara dizA taraphanA bhUtAnanda-pramukha nave indronI IndrANIonuM AyuSya deze UNA eka palyopamanuM jANavuM. e pramANe te te nikAyamAM vasanArA indra ane indrANI sivAyanA anya bhavanapati devo, tathA temanI devIonuM jaghanya tathA utkRSTa AyuSya upalakSaNathI pUrvokta kathanAnusAre yathAyogya samajI levuM. [3-4]. bhavanapati nikAyanA deva-devIonAM jaghanya utkRSTa AyuSya- yaMtra nikAya dizAnA deva-devI jaghanya-AyuSya ___utkRSTa AyuSya asurakumAra dakSiNa dizAnA devanuM daza hajAra varSa 1 sAgaropama dakSiNa dizAnI devInuM palyopama asurakumAra uttara dizAnA devanuM 1 sAgaropamathI kAMIka adhika uttara dizAnI devInuM jA palyopama dakSiNa dizAnA devanuM daza hajAra varSa 15 palyopama nAgakumArAdi dakSiNa dizAnI devInuM nA palyopama nava nikAyo uttara dizAnA devanuM deza UNA be palyopama uttara dizAnI devInuM deza UNA eka palyopama / palyopama tathA sAgaropamana savistara svarUpa noMdha : A graMthamAM bhavanapati vagere devonAM AyuSya prasaMge tathA anya padArthonA vivaraNa prasaMge palyopama, sAgaropama, utsarpiNI, avasarpiNI, pudagala-parAvarta vagere zabdono ullekha Ave che; paraMtu tene samajAvanArI mUla gAthAo A candrIyA saMgrahaNImAM nathI. jo ke sAmAnya rIte asaMkhyAtA varSano eka palyopama ne daza koDAkoDI palyopamano eka sAgaropama thAya che. paraMtu asaMkhya saMkhyA keTalI moTI che ne palyanI upamA dvArA ne sAgaranI upamA dvArA e kALa pramANo kevI rIte lAvI zakAya che te samajavuM khUba ja jarUrI hoI granthAntarathI tenuM vistRta svarUpa ahIM ApavAmAM Ave che. sarvathI alpa [jaghanyamAM jaghanya] kALa eka samayano che jene sarvajJa bhagavaMto ja jANI zake che ane e ja atyanta sUkSmakALane 'samaya' kahevAya che. eka nimeSa [AMkha mIMcIne ughADIe teTalo kALa] mAtramAM asaMkhyAtA samaya vyatIta thAya che, ema sarvadarzI paramarSi puruSoe prakAzya che. 3, For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha / mahAnubhAvo! vicAro, eka nimeSamAtramAM asaMkhyAtA samayo cAlyA jAya to samayarUpa kALa keTalo sUkSma haze? A vAta sAmAnya buddhivALAone Azcaryano udbhava karanArI che, paraMtu vItarAga paramAtmAnuM vacana anyathA hotuM ja nathI. "vItarAgA hI sarvajJA mithyA na bruvate kvacit / yasmAttasmAdvacasteSAM tathyaM bhUtArthadarzanam / / " artha - rAga-dveSa rahita sarvajJa paramAtmAo kadApi, asatya pratipAdana karavAnAM kAraNothI rahita hovAthI asatyanuM pratipAdana karatA ja nathI, mATe teonuM vacana "yathArtha-sAcuM che." A kALa e dravya che tathApi pradezonA samudAyarUpa na hovAthI tene dhamastikAyanI mAphaka "astikAya kahela nathI. vAstavika rIte vicAratAM A kALa bhedonA abhAvavALo che eTale kALanA bhedo nathI, to paNa nizcaya ane vyavahArarUpe be bhedo zAstromAM kahyA che. gatyupakAraka dhamastikAya ane sthityupakAraka adhamastikAyanI mAphaka A kALa dravya paNa upakArI che. ane e ja vAtane zrI tattvArthasUtranA pAMcamA adhyAyamAM 'vartanA pariNAma kriyA paratvIparatve vAnasya' e sUtra upara samartha TIkAkAra zrI siddhasenagaNi mahArAje savistara vyAkhyAthI siddha karI che. jenuM svarUpa zarUAtanA abhyAsI mATe atikaThina hovAthI ahIM ApyuM nathI. jijJAsuoe tyAMthI joI levuM. ahIM to vyAvahArika kALa darzAvavAnuM prayojana hovAthI vyAvahArika kALanuM svarUpa ja saMkSepamAM apAya che. vyAvahArika kALa eTale zuM? kahyuM che ke'jyotiHshaastre yasya mAnam, ucyate samayAdikam / sa vyAvahArikakAlaH, kAlavedibhirAmataH // ' A vyAvahArika kALa samayathI mAMDIne zIrSaprahelikA (saMkhya), asaMkhya ane anaMta sudhI athavA zIrSaprahelikAthI palyopama, sAgaropama, utsarpiNI, avasarpiNI, kALacakra, pudgalaparAvatadi aneka prakAre che. A vyAvahArika kALa manuSyakSetravartI tirtho 4500000-pIstAlIsa lAkha yojanapramANa ane udhvadhaH 1800 yojana pramANa kSetramAM hovAnuM zAstromAM pratipAdana karela che. vyAvahArikakALa saMbaMdhI 25. AjanA vaijJAniko eka miniTanA karoDomAM bhAganuM jJAna dharAve to, kSaNabhara vicAra karIe ke sAmAnya mAnavI jaDa yaMtranI madada vaDe miniTano karoDomo bhAga samajI zake to trikAladarza puruSo tethI ati sUkSma samayane jJAnathI kahe ne jANe temAM lezamAtra zaMkAne sthAna ja zuM hoya? 26. tasmatu mAnuSatto-vyApa rU samaya a da | ekatvAcca sa kAyo, na bhavati kAyo hi samudAyaH / / 1 / / 'samayAdyAzca kAlasya, vizeSAH sarvasaMmatAH / jagaprasiddhAH saMsiddhAH, siddhAntAdipramANataH // 1 // 'logANubhAva-jaNiaM joisa-cakkaM bhaNaMti arihaMtA | savve kAlavisesA, jassa gai visesaniSphannA' / / jyotiSkaraMDako 'lokAnubhAvato jyotiScakra bhramati sarvadA / nRkSetre tadgatibhavaH, kAlo nAnAvidhaH smRtaH // ' "sUryAdikriyayA vyaktIkRto nRkSetragocaraH / godohAdikriyAniLapekSo'ddhAkAla ucyate / / ' "yAvatkSetraM svakiraNaizcarannudyotayedraviH / divasastAvati kSetre parato rajanI bhavet / / " lokaprakAza) For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAvahArika kAlano paricaya A maryAdAnuM kathana eTalA ja mATe che ke je kSetramAM sUryacaMdrAdi jyotiSyakra cara hovA sAthe potAnAM dedIpyamAna kiraNo vaDe prakAza Ape che, te kSetramAM vyAvahArikanI gaNatrI karavAnI che ane samayAdika sarvakALane karanAro cara sUrya ja che, ethI ja ene Aditya kahevAya che. zrIbhagavatIsUtramAM prazna thayo cha 3-se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaI (sUre) Aicce sUre ? goyamA ! sUrAdiyA NaM samayAi vA AvaliyAi vA jAva ussappiNIi vA avasappiNIi yA se teNaTeNaM jAva Aicce / paMcamAMzIbhagavatIjI za0 12, u0 6) prazna - kALanuM kSetra upara mujaba jo maryAdita che to devaloka vagere anya sthAnomAM devo vagerenA AyuSyanuM pramANa kaI apekSAe gaNavuM? kAraNa ke te sthAnomAM vyAvahArika kALano to abhAva hoya che. uttara :-devaloka vagere sthAnomAM vartatA jIvonAM AyuSya vagerenI gaNanA upara jaNAvelA maryAdita kSetramAM vartatA vyAvahArika kALathI ja karavAnuM che. tyAM sUrya-caMdranA paribhramaNanA abhAve samaya, Avali, muhUrta, divasa, mAsa, varSa vagere kALanI utpatti nathI, paraMtu ahIM vartatA vyAvahArika kALa vaDe ja tyAMnA jIvonuM AyuSya vagere gaNavAnuM zAstromAM aneka sthaLe pratipAdana kare che. devalokamAM sUrya caMdrAdinA abhAve aMdhakAra hoya tevI zaMkA karavAnI paNa jarUra nathI, kAraNake devonAM divya vimAnomAM rahelAM maNiratnonI adbhuta kAMti, sAthe devono potAno paNa puNyaprakarSa [udyotanAmakarmano udaya hoya che ke tyAM sarvadA udyota ja hoya che. ahIM sAthe eTaluM samajavuM Avazyaka che ke upara jaNAvelAM maryAdita kSetramAM jema vyAvahArika kALa hoya che te pramANe naiRyika (vartanA pariNAma-svarU5) kALa te maryAdita kSetramAM temaja anyatra devaloka vagere sarva sthAnomAM paNa hoya che. A vyAvahArika kALa "atIta, anAgata ane vartamAna bheda vaDe traNa prakArano che. temAM atIta ane anAgatakALa anaMtasamayAtmaka che. vartamAnakALa eka samayarUpa ja che, kAraNake kALanI vartanA eka samayarUpa vyavahAravALI che. pratyeka dravya-payiomAM rahevAvALI tathA eka samaya jeTalA ja kALamAM svasattAno anubhava karavAvALI, je vartanA te utpanna thatA ane vinAza pAmatA bhAvonA prathama samaya saMbaMdhInA saMvyavahArarUpa che. ane te taMdula (cokhA)nA vikAravat anumAnathI samajavA yogya che. arthAta utpanna thatA ane vyaya. pAmatA padArthono prathama samayano vyavahAra eTale ke je kALe padArthanI utpatti thaI tathA je kALe vinAzabhAva thayo te prathama samaye ja vartanAno saMvyavahAra che. e vartanA kALa, samaya pramANa atisUkSma hovAthI sarvajJa puruSothI ja grAhya che. je mATe kahyuM che ke "avadhIkRtya samayaM, vartamAnaM vivakSitam / bhUtaH samayarAziyaH, kAlo'tItaH sa ucyate / / " 'avadhIkRtya samayaM vartamAnaM vivakSitam / bhAvI samayarAziyaH, kAlaH sa syAdanAgataH / / ' "vartamAnaH punarvarttamAnaikasamayAtmakaH / asau naizcayikaH sarvo'pyanyastu vyAvahArikaH / / " [kAlalokaprakAza, sarga 28] For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra0 saMgrahaNIrala.(bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 'bisasya bAlA iva dahyamAnA, na lakSyate vikRtirihAgnipAte / tAM vedayante mitasarvabhAvAH, sUkSmo hi kAlo'numitena gamyaH // 1 // artha :- kamaLa nALanA taMtuo agni saMyoge dahyamAna thavA chatAM ApaNane jaNAtA nathI, temaja tenA vikArarUpa je rAkha te paNa carmacakSuthI daSTigocara thaI zakatI nathI, tathApi sarva bhAvone jANanArA sarvajJa-paramAtmAo to te vikArAdine jANe che. te ja pramANe sUkSmakALane sarvajJo to jANe ja che paNa ApaNA mATe to te anumAnathI ja jANavA yogya che. e sUkSmamAM sUkSma kALano khyAla ApavA zAstramAM nIce mujaba daSTAMto ApyAM che. nimeSa (AMkhano palakAro) mAtra thatAM jeTalo kALa lAge che, te kALano asaMkhyAtamo bhAga tene samaya kahevAya che, arthAt eka AMkhanA palakArAmAM asaMkhyAtA samayo thAya che. te upara daSTAMta ApeluM che ke koI taruNa puruSe koI paNa atijIrNa vastrane jorazorathI zIghra phADI nAMkhyuM. e vakhate e vastranAM eka taMtathI bIjA saMtane phADavAmAM asaMkhya samaya vItyA hoya che. to pachI kalpanA karo ke te jIrNa vastrane AkhuM phATatAM to keTalA samaya vItI jAya ? athavA bIjI rIte vicArIe to seMkaDo kamaLanAM patrone koI baLavAna puruSa svasAma vaDe tINa bhAlo upADIne te soe pAMdaDAMne eka sAthe bhedI nAMkhe, temAM e bhAlo eka pattAne bhedI bIjA parNamAM gayo, teTalAmAM asaMkhyAtA samaya cAlyA jAya che. bhedanArane cUladaSTithI ema ja lAge che ke meM ekIsAthe ja vastubheda karyo, paraMtu sUkSmadaSTivALA sarvajJo asaMkhyAtA samaya vyatIta thayA che, ema jJAnathI jANe che. Avo sUkSmamAM sUkSma kALa te samaya che. pUrve kahelA varNanavALA samayo cothA jaghanyayukta asaMkhyAtAnI saMkhyA jeTalA thAya tyAre eka AvalikA thAya che. AvI 256 AvalikA jeTaluM AyuSya sUkSma-nigodAdi jIvonuM hoya che, ethI alpa AyuSya koIpaNa jIvanuM hotuM ja nathI. A kAraNathI 256 AvalikA jeTalo kALa eka kSullaka--bhavarUpe lekhAya che. eka muhUrtamAM evA 65536 kSullakabhavo thAya, kAraNake eka muhUrtamAM 1,67,77,216 AvalikAo hoya che. 44462458 AvalikA jeTalo kALa te eka prANa vA zvAsocchavAsa kahevAya che. ahIMA 3773 29. "nI re kimane, taruna vatIyasa | chAnena yAvatA tanuSuTatye nAtura: " 'saMvatamo mALo, ca: cAhAtasya tAvata: | samaye samaya: saiSa, tistattvavidhiH ||' 'tasmi~stantau yadekasminpakSmANi syuranekazaH / pratipakSma ca saMghAtAH, kSaNacchedyA asaMkhyazaH / / ' 'teSAM kramAtchedaneSu bhavanti samayAH pRthak / asaMkhyaiH samayaistat syAttantorekasya bhedanam // " lokaprakAza garga 28] gvaM patrazatoAthe vadhuneSa | mAvyAWpuSTivAyAM vAsaMgheyA: samaya yuH || kiAlaloka.) uktaM ca-'egA koDI satasaTThI lakkhA sattahuttarI sahassA ya / doya sayA solahiyA AvaliyA iga muhuttammi / / For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samaya' nAmanA kAlathI lai TheTha zIrSaprahelikA sudhInA kAlanuM svarUpa 21 zvAsocchvAsa nIrogI, sukhI ane yuvAvasthAne pAmelo hoya tevA puruSano levo, paraMtu rogI ke duHkhI "mANasano zvAsocchvAsa na levo; kAraNake tenA zvAsocchvAsa aniyamitapaNe cAlatA hoya che. 33 ucchvAsa te UrdhvagamanavALo ane nIce mUkIe te adhogamanazIla jainiHzvAsa jANavo. e ucchvAsa ane niHzvAsa banne maLIne prANa [zvAsocchvAsa] thAya che. [A eka zvAsocchvAsamAM athavA eka prANamAM 17thI adhika 1713pa kSullakabhava thAya che.] evA sAta prANa jeTalA kALane 1 sToka kahevAya, evA 7 stoke [49 prANe] 1 lava thAya, evA 77 lava thAya tyAre 1 muhUrta thayuM kahevAya. A muhUrto caMdramuhUrta ane sUryamuhUrta ema be prakAranAM che. e muhUrtamAM eka samaya ocho hoya te utkRSTa antarmuhUrta kahevAya. ane nAnAmAM nAnuM (jaghanya) aMtarmuhUrta 2 thI 9 samayanuM hoya che, 10 samayathI laIne utkRSTa antarmuhUrtamAM eka samaya nyUna paryaMta madhyama antarmuhUrta gaNAya che. ethI A antarmuhUrta asaMkhya prakAre' che ema siddhAMtomAM kaheluM che te barAbara ghaTI zake che. 30 muhUrta [60 ghaDI]no 1 sUrya-divasa thAya, AvA 15 sUrya-divasano 1 sUryapakSa thAya che ane 15 cAndra-divasano paNa 1 cAndra-pakSa kahI zakAya che, jene vyavahAramAM pakhavADiyuM' kahevAya che. evAM be pakhavADiye 1 mAsa thAya, 12 mAse 1 sUrya-saMvatsara thAya, pAMca sUrya-saMvatsarano 1 yuga thAya, 84 lAkha sUryasaMvatsare 1 pUrvAMga, 84 lAkha pUrvAMge 1 pUrva, 84 lAkha pUrve 1 truTitAMga thAya, [ATaluM AyuSya zrI RSabhadevasvAmInuM hatuM.] 84 lAkha truTitAMge-1 truTita, 84 lAkha truTine 1 aDaDAMga, ema corAzI lAkha corAzI lAkhe guNAkAra karatAM zIrSaprahelikA Ave. jemake "aDaDAMga, aDaDa, avavAMga, avata, huhukAMga, huhuka, utpalAMga, utpala, padmAMga, padma, nilanAMga, nalina, arthanapUrAMga, anapUra, ayutAMga, ayuta, prayutAMga, prayuta, nayutAMga, nayuta, cUlikAMga, cUlikA, zIrSaprahelikAMga ane zIrSaprahelikA. e pramANe zIrSaprahelikA sudhInI saMkhyA thaI. tyArabAda asaMkhyAtA varSano eka palyopama thAya che, jenuM svarUpa kahevAya che, 31. 'haTTamsa baLavAnamsa, niruvakitta jaMtuLo | puro kalAsa nIsAme pusa pALutti vudgha | 32. 'soDantarmuha ucchvAsaH' 'vahiEvastu niHzvAsa:' / [haimajoSa] 33. kALanuM vizeSa varNana taMtujIvaivArija, jAto, khaMvRdvIpaprajJapti, nyotiraMDaLa ityAdi graMthomAM vistArathI ApeluM che. jijJAsuoe tyAMthI jovuM. 34. caMdramuhUrta pachI rAtrinAM muhUrtonAM nAmo judA judA prakArovALAM che te tathA sUyana--dakSiNAyanAdi prakAronuM vistRta svarUpa 'Anopraza'mAMthI jovuM. 35. "punatuDiyADaDAvavartuhUva, taha-35te ya-paName haiM / aThThAvIsuM ca ALA, vaNaLavayaM hoD La-sayaM' 36. jyotiSkaraNDakAdi anya graMthomAM A saMkhyAnAM nAmo judI rIte kahelAM che. 37. bAjanA pracalita gaNitanI peThe jainazAstramAM 18 aMka sudhInI ja saMkhyA ke tenAM nAmo nathI, paraMtu 194, athavA mAMtare 250 aMka sudhInI saMkhyAo tenA nAmo sAthe che. emAM eka mate zIrSaprahelikAno aMka, 758263253073010241157973569975696406218966848080183296, A 54 AMkaDAo upara 140 mIMDAM jeTalo thAya che, arthAt kula 194 aMka-pramANa che. A pramANe mAthurIvAcanA prasaMge anuyogadvAramAM kahela che. zrIbhagavatIjI, jaMbudrIpaprajJapti, sthAnAMgAdi Agama graMthomAM A ja abhiprAya jaNAvela che. For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khukhu saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha "palyopama cha prakAre che,-1 uddhArapalyopama, 2 addhApalyopama, 3 kSetrapalyopama, pratyekanA sUkSma ane bAdara ema be bheda che. ekaMdara cha bheda thayA. e ja rItie "sAgaropamanA paNa che prakAra samajavA, je vAta AgaLa kahe che. samayathI lai pudgala-parAvarta sudhInI kALa-saMkhyA- koSThaka nirvibhAjya kALa pramANa te . ... 1 samaya 9 samayanuM .. * * * 1 jaghanya aMtarmuhUrta cothA jayuasaMkhyAtAnI saMkhyA pramANa samayonI ... 1 AvalikA 256 AvalikAno ... * 1 kSullaka bhava - jyAre anya jyotiSkaraNDakAdigranthomAM tethI paNa bRhat saMkhyA gaNAvI che, eTale 70 aMkane 180 zUnyo mUkavAthI 250 aMkapramANa saMkhyA prApta thAya che. je A rahI-18795517955011259541900969981343 07707974654942619777476572573457186816 (kula 70 aMkasaMkhyA) ane upara 180 zUnya mUkavAM, jethI 250 aMkasaMkhyA Ave che. e pramANe 'valabhI' (valabhIpura nagaramAM thayelI) vAcanAmAM kahevAyela che. A sivAya bIjAoe paNa bIjI ghaNI judI judI rIto batAvI che, te mATe zrI mahAvIrAvARta-zita saMprada vagere jovA bhalAmaNa che. - 38. patna-eTale vAMsanI cIpothI banelo pyAlo, athavA palya eTale kUvo, athavA khADo paNa kahevAya, te upamA vaDe apAtuM pramANa te "pajyopama-pramA' kahevAya. 39. saropama eTale ke-jema sAgara (samudra)no pAra pAmI nathI zakAto, tema A pramANano paNa pAra pAmI zakAto nathI, jethI sAgaranI upamAvALo evo kALa te sArAropama na kahevAya. 40. cothA jaghanyayukta asaMkhyAtAnI je saMkhyA che te saMkhyA pramANa samaya maLIne 1 AvalikA thAya che, 256 AvalikAno 1 kSullaka--bhava thAya, 445616 AvalikA-kALe 1 sToka thAya, 7 stoke 1 lava thAya, 77 '3773. lave eka muhUrta thAya. vaLI eka muhUrtamAM 65536 kSullaka bhava paNa thAya. muhUrtanA bhedo ghaNA hovAthI 3773 bhava paNa ghaTe che. [asaMkhyAtA samayonuM eka nimeSa pramANa paNa thAya che. aSTAdaza nimeSe eka kAThA, 2 kASThAe eka lava, 15 lave 1 kalA, 2 kalAe 1 leza, 15 leze 1 kSaNa, 6 kSaNe 1 ghaTikA (nADikA), 2 ghaTikAe 1 muhUrta.] 30 muhUrta 1 ahorAtra, (divasa), 15 ahorAtre 1 zukalapakSa, tevI ja rIte bIjA 15 ahorAtrano 1 kRSNapakSa, 2 pakSo maLIne 1 mAsa thAya, 2 mAsa maLIne 1 Rtu thAya, (bAra mAsanI be mAsanI eka tuM lekhe 6 Rtu hoya che, 1 hemaMta, 2 zizira, 3 vasanta, 4 grISma, 5 varSa, 6 zarada Rtu) traNa Rtu maLIne 1 ayana, 2 ayane 1 saMvatsara, 5 saMvatsare 1 yuga. 20 yuge 1 zata (100)varSa, dazazata (100)varSe eka sahasra (1000) varSa, zatasahasra varSe eka lakSa varSa 84 lAkha varSe eka pUvaga, 70 lAkha kroDa 56 hajAra kroDa varSe 1 pUrva thAya, 84 lAkha pUrve 1 truTitAMga thAya, A truTitAMganI saMkhyAne 84 lAkhe 25 vAra guNIe tyAre zIrSaprahelikAnuM pramANa AvIne UbhuM rahe. A sarva ane tenI AgaLanuM pramANa uparanA cAlu vivaraNamAM jovuM. aSTAdaza nimeSAH syuH kASThA-kASThAdvayaM lavaH / kalA taiH paJcadazabhirlezastadvitayena ca // kSaNastaiH paJcadazabhiH, kSaNaiH Sabhistu nADikA | sA dhArikA-ghaTikA ca muhUrtastadvayena ca / / trizatA saira hIrAtra:, ... [4zahorAtra: cAt pakSa:, sa vadutogaNita | pakSI mAsa: | ko hI mahiAvRta: te zizirAtrima: trimaH kathana[, mane ke vatsara: hiMmakoSache For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3773 3773 1 kASThA bIjI rIte kAlamAnanI vyAkhyAo 23 2223446 AvalikAno ... ... ... 1 ucchavAsa athavA niHzvAsa 446458 AvalikAno athavA sAdhika 17 kSullaka bhavano athavA ucchavAsa niHzvAsa maLIne) * 1 prANa (zvAsocchavAsa) 7 prANano . ... 1 sToka 7 stoke ... ... 1 lava 38 lave (24 miniTanI je ghaDI thAya che te) .... 1 ghaDI 77 lave athavA 2 ghaDIe athavA 65536 - 1 (cAMdra)muhUrta thAya kSullakabhave athavA 16777216 AvalikAe } (eka sAmAyika vrata jeTalo kALa) athavA 3773 prANe samayona 2 ghaDInuM - 1 utkRSTa aMtarmuhUrta thAya anya rIte kAlanI vyAkhyA nirvibhAjya asaMkhya samayano 1 nimeSa 18 nimeSe 2 kASThAe 1 lava 15 lave 1 kalA 2 kalAe 1 leza 15 leze 1 kSaNa 6 kSaNanI 1 ghaTikA 2 ghaTikAe 1 muhUrta 30 muhUrtano... 1 divasa (ahorAtra) 15 divasano 1 pakSa [pakhavADiyuM) 2 pakSe [30 divase 1 mAsa 2 mAse 1 Rtu 3 Rtue [183 divase, vA 6 mAse 1 ayana [6 mAsa] 2 ayane [12 mAse) athavA ''cha Rtue 1 varSa 5 (saura) varSe 1 yuga 20 yuge 1 zata varSa [100] daza zata varSe 1 sahastra varSa zata sahastra varSe 1 lakSa varSa 41. je mATe kahyuM che ke-"VISsa vArata sarako demaMta vasaMta ziST | ee khalu chappi uU, jiNavara-diThThA mae siTThA / / ' ja na na na For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 84 lakSa varSe 84 lAkha pUrvAMge [70 lAkha kroDa 56 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 1 pUrvAMga 1 pUrva 1 truTitAMga [prathama prabhunuM AyuSya] 1 truTita 1 aDaDAMga 1 aDaDa 1 avavAMga 1 avava DE hajA2 kroDa sUryavarSe] 84 lAkha pUrve 84 lAkha truTitAMge 84 lAkha truTine 84 lAkha aDaDAMge 84 lAkha aDaDe 84 lAkha avavAMge 84 lAkha avave 84 lAkha huhukAMge 84 lAkha juhuke 84 lAkha utpalAMge 84 lAkha utpale 84 lAkha padmAMge 84 lAkha padma 84 lAkha nalinAMge 84 lAkha naline 84 lAkha arthanipUrAMge 84 lAkha arthanipUre 84 lAkha ayutAMge 84 lAkha ayute 84 lAkha prayutAMge 1 huhukAMga 1 huhuka 1 utpalAMga 1 utpala 1 padmAMga 1 padma 1 nalinIMga 1 nalina 1 arthanipUrAMga 1 arthanipUra 1 ayutAMga 1 ayuta 1 prayutAMga 1 pradyuta 1 nayutAMga 84 lAkha prayute 84 lAkha nayutAMge 1 nayuta 1 cUlikAMga 84 lAkha nayute 84 lAkha cUlikAMge 84 lAkha cUlikAe 84 lAkha zIrSa-prahelikAMga asaMkhyAtA varSano (palya prarUpaNAe) 1 cUlikA 1 zIrSaprahelikAMga 1 zIrSa-prahelikA (saMkhyAtAM varSa) 1 palyopama (cha bhede) 1 sAgaropama (kula 6 prakAre) 1 utsarpiNI athavA teTalA ja kALanI 1 avasarpiNI (te cha cha ArA pramANa) 10 koDAkoDI palyopamano 10 koDAkoDI ahvA-sAgaropamanI For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. 20 koDAkoDI aTThA-sAgaropamanI athavA 1 utsarpiNI ane 1 avasarpiNI maLI anantA kALacakra.... 1 kAlacakra thAya 1 pudgala-parAvarta thAya ane te cAra prakAre che. / / vAva -uddhAra-palyopama 9 || **** "utsedhAMgulanA pramANavaDe niSpanna 1 yojana [cAra gAu] UMDo ghanavRtta kUvo [laMbAI, pahoLAI ane UMDAI traNenuM pramANa samAna hovAthI ghanavRtta kahevAya che] jeno paridha 3 yojana lagabhaga thAya che te kUvo siddhAMtokta abhiprAya mahAvideha kSetravartI merunI samIpe AvelAM devakuru ane uttarakurukSetranA yugalika manuSyonAM muMDAvelA "mastakanAM ekathI sAta divasanA UgelA "vAlAgna vaDe bharavo. 25 pravacanasArodvAra tathA saMgrahaNIvRttimAM to mastaka muMDAvyA bAda eka, be yAvat utkRSTathI sAta divasanA UgelAM vAlAo levAM eTaluM ja mAtra kathana kareluM che, eTale ke amuka kSetrAzrayI levAnuM sUcavyuM nathI. kSetrasamAsasvopakSavRttinA abhiprAye devakuru---uttarakurumAM utpanna thayelAM [A kSetravartI yugalikonA vALa sUkSma che mATe] sAta divasanA gheTAnAM eka utsedhAMgula pramANa eka ja romanAM sAta vAra, ATha ATha khaMDa karIe tyAre 1 utsedhAMgula mApanA eka vALanAM sarva maLIne 20,97,152 cema-khaMDo thAya. AvA atisUkSma karelAM roma-khaMDo vaDe A palyane bharavo, ityAdi sAMpradAyika [guruparaMparAno] artha che. A pramANe eka utsedhAMgulapramANa vALanA sAta sAta vAra ATha ATha TukaDA karIne, te palyane khIcokhIca bharatAM, eka utsedhAMgulapramANa jADA palyanA taLiyAnA kSetramAM 20,97,152 romakhaMDo samAya. ekeka aMgulanA karelA romakhaMDonI rAzine covIza aMgulano eka hAtha hovAthI 24, guNAM karIe to eka hAtha jeTalI jagyAmAM 5,03,31,648 [5 kroDa, 3 lAkha, 31 hajAra chaso ne 48] romakhaMDo samAya, punaH ene ja cAra hAthanuM dhanuSya hovAthI cAraguNAM karIe to 20,13,26,592 [vIza kroDa, 13 lAkha, 26 hajAra pAMcaso, 92]omakhaMDo 1 dhanuSya palyakSetramAM samAya, punaH tene ja 2000 daMDa [athavA dhanuSya]no gAu thato hovAthI 2000 guNA karIe tyAre 42. ApaNuM cAlu mApa te. 43. A abhiprAya kSetrasamAsa ne jaMbudrIpaprajJaptinI vRttino che. temaja jinabhadragaNi kSamAzramaNano paNa e ja abhiprAya che. 44. yugalikone muMDAvAnuM hotuM nathI paNa dRSTAMta khAtara jaNAvyuM che. 45. vAlAgna eTale vALano agraja bhAga ema nahIM paNa 'amuka pramANa vALa' levo eTale 1thI 7 divasa sudhIno vadhelo vALa te vAlAgra. 46. vivakSita eka romanA prathama vAra 8 khaMDa karyA, tene bIjI vAra dareka 8 khaMDanA ATha ATha vAra kaTakA karyA tyAre 64, 64 khaMDamAM pratyeka khaMDanA trIjI vAra ATha ATha khaMDa karIe tyAre 512, cothI vAra 4016, pAMcamI vA2 32768, chaThThI vAra 262194 ane sAtamI vAra karIe tyAre 2097152 khaMDo, 1 utsedhAMgula-pramANa eka vALanAM thAya. For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 4,02,65,31,84000 [4 kharva, 2 abaja, 65 kroDa, 31 lAkha, 84 hajAra] roma-rAzi 1 gAu jeTalA palyanA kSetramAM samAya. cAra gAunuM eka yojana hovAthI ukta saMkhyAne cAra guNI karIe tyAre 1,6,10,61,27,36000 [1 nikharva, 6 kharva, 10 abaja, 61 kroDa, 27 lAkha, 36 hajAra] romakhaMDo phakta palyanI eka yojana lAMbI zreNImAM samAya jyAre bIjI keTalIe zreNI bharIe tyAre to phakata kUvAnuM taLiyuM ja DhaMkAya. tethI te samagra taLiyAne vAlAgro vaDe saMpUrNa bharavA mATe 1610612736000 nI ukta saMkhyAno varga karIe eTale ke punaH teTalI ja saMkhyAe guNIe tyAre 2594073385365405696 romakhaMDo vaDe kevaLa taLiyuM ja patharAI rahe. ATalI vALa--saMkhyAe eka ja prata2racanA thaI kahevAya. pUrvokta saMkhyA pramANa bIjA vALanAM prato (paDo) bharIe to samagra kUvo bharAI rahe. A gaNatrI ghanavRtta karavAnI hatI, paraMtu atra dhanorasa kUvAnI thaI. tyAre have e cemakhaMDane teTalA ja romakhaMDa vaDe punaH guNIe to 41780476325 88158427784540256000000000 ATalA romakhaMDa vaDe dhanorasa kUvo bharAya. ghanavRtta kUvo bharavA mATe Avela saMkhyAne 19 4guNI karI 24 vaDe bhAgIe to 33 kroDa, 7 lAkha, 62 hajAra, 104 koDAkoDI koDAkoDI, 24 lAkha, 65 hajA2, 625 koDAkoDI koDI, 42 lAkha, 19 hajAra 960 koDAkoDI, 97 lAkha, 65 hajAra, 600 kroDa,48 (330762104 koDAkoDI koDAkoDI 2465625, koDAkoDI koDI, 4219960 koDAkoDI, 9753600,0000000) ATalI vAlAgnonI rAzio vaDe saMpUrNa kUvo bharAI rahe. A vALone khIcokhIca bharavAnA, ne te evI rIte nibiDa khIcokhIca bharavA ke te vAlAgrane agni bALI zake nahIM, pANI palALI zake nahIM ane cakravartI jevAnI mahAsenA te vAlAgra upara sparza karatI pasAra thaI jAya, to paNa te vAlAgra name nahIM (dabAya nahIM). AvI rIte vAlAgrothI nibiDa bharelA kUvAmAMthI ekeka samaye ekeka vAlAgra samudbhuta karavo arthAt apaharavo, ema samaye samaye vAlAgra apaharatAM jeTalA kALe te pahya sarvathA vAlAgraMthI rahita thAya teTalA kALane vAvara dvArapopana' kahevAya. 26 kUvA bahAra udghAra karavAnI mukhyatAthI A nAma ApeluM che, A palyopamanuM kALamAna saMkhyAtA samaya mAtra che, yataH ekeka samaye vAlAgra kADhavAno che. vAlAgnonI saMkhyA maryAdAvALI che ane eka nimeSamAtramAM asaMkhyAtA samaya thaI jAya che. A nimeSa-kALa karatAM paNa A palyopamano kALa ghaNo alpa che. A kALa--pramANa jagatanI koIpaNa vastuno kALa batAvavAmAM upayogI nathI. kevaLa AgaLa kahevAto sUkSma-ddhAra popama sukhethI jANI zakAya mATe ja bAdara 49 47. zataka karmagraMtha TIkAne viSe corasanuM vRtta karavA mATe A viSaya cAlatAM 19 vaDe guNI ane 22 vaDe bhAgavAnuM jaNAvela che. 48. je mATe lokaprakAzamAM kahyuM che ke '"tritrikhAzvarasAkSyAzAvArddhayakSyabdhirasendriyAH / SadvipaJcacatudvaryekAM-kAMkaSaTkhAMkavAjinaH // 1 // paJca trINi ca SaT kiJca navakhAni tataH param | AditaH palyaromAMzarAzisaMkhyAMkasaMgrahaH ||2||" 49. je mATe anuyogadvAramAM kahyuM che ke "hiM vAvahAriyadhArapatiovamasAgarovameniM ji pa[oyAM ? "eehiM vAvahAriya-uddhArapaliovamasAgarovamehiM Natthi kiMcippaoyaNaM, kevalaM pannavaNA pannavijai / [gA. 107] For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 vividha prakAre palyopama tathA sAgaropamanu svarUpa raha uddhAra palyopamanuM svarUpa jaNAvavAmAM AveluM che. AvA daza koDAkoDI vAra-uddhAra-patyopane eka vArauddhArasIpopa thAya che. iti bAdara-uddhAra-palyopama-svarUpam / / ne sUkSmauddhAra popaman rA sUkSma uddhArapatyopa-pUrve bAdara uddhAra palyopamanA nirUpaNamAM je pramANe kUvo bharelo che tevI ja rIte ahIM bharelo samajavo. have e kUvAmAM pUrve je sUkSma vAlAjho bhaya hatAM, emAMnA pratyeka vAlIgronAM buddhimAnuM puruSoe buddhinI kalpanAthI asaMkhya asaMkhya khaMDo kalpavAM. dravyapramANathI te romakhaMDo kevA hoya? to vizuddha locanavALo chadmastha jIva jevA sUkSma AipekSika sUkSma] pudgala-skaMdhane joI zake che tenA asaMkhyAtamA bhAga jevaDAM sUkSma A vAvAjho hoya che, kSetrathI A vAvAjhanuM pramANa jaNAvatAM kahe che ke sUkSmasAdhAraNa vanaspatikAyanigoda)nA jIvanuM zarIra jeTalA kSetramAM samAIne rahe, te karatAM asaMkhya guNa adhika kSetramAM A romakhaMDo samAI zake che. vaLI anya bahuzruta bhagavaMto kathana kare che ke asaMkhyAtamA bhAga-pramANa je vAlAjho te paryAptA bAdara pRthvIkAyanA zarIratulya hoya che. A sarve romakhaMDo paraspara samAna pramANavALAM ane sarva anaMta-pradezAtmaka hoya che. ( A pramANe pUrvanI rItie pUrvapramANavALAM te palyane viSe rahelAM je vAlAjho jenAM sUkSma uddhAra palyopamanuM pramANa kADhavA mATe (pratyeka)nA asaMkhya asaMkhya khaMDo kalyalAM che, e kalpelAM vAlAjhomAMthI, pratisamaye, eka eka vAlAjhane palpamAMthI bahAra kADhIe, ema karatAM jeTalA kALe te palya vAlAgrovaDe niHzeSa thaI jAya, te kALane sUkSma-uddhA-popama kahevAya che. A palyopama saMkhyAtA kroDa varSa pramANano che. AvA daza koDAkoDI sUkSma-uddhAra-palyopamavaDe eka sUkSma- 3ra-sAgaropama thAya che. A sUkSmauddhAra palyopama ane sUkSma-uddhAra-sAgaropamavaDe ticchalokavartI asaMkhyAtA dvIpa-samudranI saMkhyAnI sarakhAmaNI thaI zake che, kAraNake paccIza koDAkoDI [25000000 00000000] sUkSma uddhAra palyopamanA jeTalA samayo teTalA ja dvIpasamudro che, eTale to 25 "koDAkoDI kUvAomAM pUrvarItie karelAM asaMkhya asaMkhya khaMDavALA romakhaMDonI jeTalI saMkhyA thAya teTalA dvIpasamudro che eTale ke-sAgaropama vaDe aDhI sUkSma uddhAra sAgaropamanA jeTalA samayo teTalA dvIpasamudro che. || rUti sUkSma-uddhAra-popamasvarUpam | sUkSma vAlAjho vaDe uddhAra karatAM kALa pramANa nIkaLatuM hovAthI A nAma sAnvartha che. 50. koDAkoDI eTale koI paNa mUla saMkhyAne eka kroDe guNatAM je saMkhyA prApta thAya te samajavI. jema 100000000 daza koDane 10000000 eka koDe guNIe to 10000000000000000 (daza koDAkoDI) saMkhyA Ave, paraMtu varga gaNitanI jema teTalI saMkhyAne teTalAe guNavA tema nahi. 51. "pf suduHuddhAra: nivamasIrIvahiM kIvasamuddA uddhAro ' siddhAntaDathuvataM- "vaphA vi For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha | vAra-saddhApalyopamanuM rUA. pUrve vAra uddhAra patyopama vakhate je mApanA palyamAM je rIte vAlAjho bhaya hatAM, tevI ja rIte ahIM paNa kalpanA karavI. te vakhate e palpamAMthI prathama pratisamaya-uddhAra kriyA karI hatI, tyAre ahIM bAdara addhApalyopama kADhavA mATe, so so varSe eka eka vAlAjha mAtra kADhavo, eTale ke so varSa thAya eTale eka vAra eka vAlAjha apaharavo, bIjAM so varSa thAya tyAre eka bIjo vAlAgra bahAra kADhavo, A pramANe kriyA karatAM jyAre te palya vAlAgrothI rahita thAya tyAre vAra-saddhA-popama thAya. A palyopama saMkhyAtA kroDa varSa pramANa che ane AnuM nirUpaNa AgaLa kahevAtAM sUkSmauddhApalyopama samajavAne mATe ja che. AvA daza koDAkoDI sUkSma addhApalyopame eka sUkSma dvArA ropama thAya che. ahIM 'addhA' eTale samayanI sAthe sarakhAvAtaoN kALa. || sUkSma-ddhApatyopaman IIkI. pUrve sUkSma uddhAra palyopamanA prasaMge pratyeka bAdara romakhaMDonA jevI rIte asaMkhyAtA asaMkhyAtA khaMDo kacyAM hatA te ja pramANe ahIM kalpavAM, (palya pramANa pUrvavat samajavuM) kalpIne pratisamaye nahi kADhatAM so so varSe eka eka vAlAjha kADhavo, kADhatAM kADhatAM jyAre te kUvo khAlI thAya tyAre eka sUkSmadvApajyopama thAya che. AvA daza koDAkoDI sUkSma addhA palyopame eka sU ddhIsArAropama thAya che. A sUkSma-addhA-palyopama athavA sAgaropama vaDe naraka vagere cAre gatinA jIvonI Ayurasthiti [bhavasthiti] tathA jIvonI svakIya sthitio vagere mapAya che. | vIra-kSetra-patyopaman IIo. pUrve je mApanA vAlIgrone sAta vAra, ATha ATha khaMDa karavA dvArA kUvo bharelo che te ja palyamAM rahelA pratyeka romakhaMDomAM, asaMkhya asaMkhya AkAza-pradezo aMdara ane bahArathI paNa sparzIne rahelA che ane asparzIne paNa rahelA che, temAM sparzIne rahelA AkAzapradezo karatAM nahi sparzelA AkAzapradezo asaMkhyAtA che, te vAlIgrothI sRSTabaddha AkAzapradezone pratyeka samaye ekeka bahAra kADhIe, kADhatAM kADhatAM sparzelA sarva AkAzapradezo jyAre khAlI thAya tyAre teTalo kALa vAra-kSetra-patyopama kahevAya. A palyopama asaMkhya kALacakra pramANa che. AvA daza koDAkoDI bAvakSepalyopame eka vAra kSetrasArAropama thAya che. A bAdara bhaMte! dIva-samuddA uddhAreNaM pannattA ? goyamA ! jAvaiANaM aDDAijANaM uddhArasAgarovamANaM uddhAra samayA, evaiyANaM dIvasamuddA uddhAra pannA ! " mance thAdu - "nAvo uddhAro, phijhA sArIkha ve | tAvapharyuM hatuM to, havaMti tIva-samu 1 ||" (aa. saro. ta. 166) pa2. je mATe kahyuM che ke "TUrdi sumaraddhApatigovasArIvahiM rativinoLiyaHthavA " mAdyAruM mAviSaMti" ti | For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ palyopama tathA sAgaropamanuM svarUpa palyopama-sAgaropamanA kathananuM prayojana sUkSmakSetrapalyopama samajavA mATe ja che. // sUkSma-kSetra-palyopamanliddA sUkSmabAdarakSetrapalyopama prasaMge jevA prakAranAM vAlIgrothI ukta-pramANa palya bharela hato tevI ja rItie bharelA palyamAM pratyeka romakhaMDonI aMdara sparzelA tathA nahi sparzelA AkAzapradezanuM vivaraNa karela hatuM. cAlu prasaMge eTaluM vizeSa samajavuM ke vAlAjho eTalAM to khIcokhIca bharelAM che ke, pracaMDavAyuthI paNa UDI zake nahi, to paNa agAdha jJAnadaSTivALA trikAladarzI puruSoe yathArtha dekhyuM ne tethI yathArtha prakAzya che. nibiDa rItie bharelAM ane asaMkhyavAra khaMDita karI kalpelAM e vAlAjhomAM paNa eka vAlAjhathI bIjo vAlAjha, bIjAthI trIjo, ema sarvanA aMtaramAM asaMkhyAta asaMkhyAta AkAzapradezo rahelA che. ethI kharI rIte jovA jaIe to spaSTa karatAM aspaSTa AkApradezo ghaNA (asaMkhyaguNA) maLI Ave, A rItie sRSTapRSTa AkAzapradezo be prakAranA thayA, eka sparzelA ane bIjA nahi sarjelA, banne prakAranA AkAzapradezomAMthI pratisamaye sRSTa ane aspaSTa AkAzapradezane apaharatAM jyAre te palya jJAnInI daSTie sRSTAskRSTa baMne prakAranA AkAzapradezothI niHzeSa thaI jAya tyAre "sUkSmakSetrapajyopama' thAya che. jo ke ahIM vAlAonAM asaMkhyavAra khaMDa karavAnuM kaMI paNa prayojana nathI kAraNake te pramANe khaMDo karavAthI palyamAM vartatA AkAzapradezo vadhavAnA nathI, tema nahi kare to kaMI ghaTavAnA nathI, paraMtu pravacanasAroddhAravRtti vagere graMthomAM je kathanapaddhati svIkArela che, tene ja huM paNa anusaryo chuM. ahIM vAlAgra bharavAnuM upara jaNAvyA pramANe to kaMI paNa prayojana nathI kAraNake AkhA palyamAM rahelA sarva AkAzapradezone ekaMdare to kADhavAnA che ja, chatAM vAlIgronAM asaMkhyAtA khaMDa karavA sAthe bharavAnuM zuM kAraNa? e zaMkAnA samAdhAnamAM samajavAnuM je daSTivAda nAmanA bAramAM sUtrAMgamAM keTalAMka dravya pramANo pRSTa AkAzapradezothI, keTalAMeka mAtra askRSTa AkAzapradeza-pramANathI ane keTalAMeka sRSTAskRSTa AkAzapradezothI ema traNa rItie mapAtAM hovAthI traNe rItie kAlanuM mAne samajavA sAru ukta "prarUpaNA karelI che. prazna-e palyamAM rahelAM vAlAjho evI rIte nibiDa bharelAM hoya che ke cakravartInuM sainya ekavAra kadAca cAlyuM jAya to paNa te vAlAjho jarA paNa dabAI zake nahi, tyAre evA palyamAM paNa askRSTa AkAzapradezo zuM saMbhavI zake? uttara- hA! patyamAM rahelA romakhaMDo hoya tevA khIcokhIca bharelAM hoya to paNa te romakhaMDa vasta ja audArika vargaNAnI hovAthI evI bAdara pariNAmavALI che ke jeno skaMdha. evA prakArano ghana-pariNAmI hoI zakato nathI ke je skaMdha sva-sthAnavarsI AkAzapradezomAM vyAvRtta (vyApta) thaI jAya, tethI dareka vAlAjha aneka chidravALo che. te chidromAM paNa AkAzapradezane askRSTa hoya che. koIpaNa audArikAdi zarIra skaMdhanA avayavo sarvathA nicchidrako thatA nathI, e kAraNathI pRSTa 53. te mATe juo bRhat saMgrahaNI, anuyoga dvArasUtra, paMcama-karmagranya vRtti vagere. For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha karatAM aspaSTa AkAzapradezo asaMkhyaguNa paNa saMbhavI zake che. bIjuM romakhaMDo jyAre bAdara pariNAmI che tyAre AkAzapradezo to ati sUkSmapariNAmI ane arUpI che. AthI bAdara piraNAmavALI vastumAM ati sUkSmapariNAmI aspaSTa AkAzapradezo saMbhave temAM koIpaNa prakArano visaMvAda che ja nahi. eka bAhya dAkhalo laie to samajI zakAze, ke koLAvaDe bharelI koThImAM paraspara polANa raheluM hoya che ane te polANamAM ghaNAM bIjorAnAM phaLo samAi zake che, e bIjorAnAM vartatAM polANamAM haraDe rahI zake che, haraDenAM polANa bhAgomAM caNIbora rahI zake che, boranAM polANamAM caNA samAi zake che, caNAnAM AMtarAmAM tala, tenA AMtarAmAM sarasAda sUkSma-sUkSmatara vastuo samAi zake che; to pachI eka ati sUkSmapariNAmI AkAzapradezo vAlAgraMthI bharelA pyAlAmAM aspaSTapaNe rahe te kema na saMbhavI zake? bIjuM udAharaNa laie,-sthUladaeNSTie atyaMta ghana-nakkaramAM nakkara evA sthaMbhamAM paNa seMkaDo khIlIono samAveza khuzIthI thai zake, to pachI A palyamAM aspaSTa AkAzapradezono sadbhAva kai rItie na saMbhavI zake ? arthAt saMbhave ja. AvA daza koDAkoDI sUkSma kSetra-palyopame sUkSma kSetra sAgaropama thAya che. A sUkSmakSetrapalyopama tathA sAgaropama, bAdara kSetrapalyopama-sAgaropamathI asaMkhyaguNa pramANavALAM che. A sUkSmakSetrapalyopama ane sAgaropama trasAdi eTale hAlatA cAlatA jIvonuM parimANa darzAvavAmAM upayogI jaNAvyAM che. // iti sUkSmakSetrapalyopamasvarUpam // // e pramANe palyopama -sAgaropamanuM vivaraNa samApta thayuM // A pramANe samayathI prAraMbhI palyopama tathA sAgaropama sudhInuM svarUpa jaNAvAyuM. have sAgaropamathI adhika gaNAto je kALa utsarpiNI ane avasarpiNIrUpa, tene darzAvAya che ane sAthe sAthe temAM vartatA bhAvonuM kiMcit svarUpa paNa kahevAya che;-- avasarpiNIsvarUpam daza koDAkoDI sAgaropamanI eka avasarpiNI ane teTalA ja kALa pramANanI eka utsarpiNI thAya che, ema zAstrakAroe kaheluM che. A avasarpiNI ane utsarpiNI anAdi-saMsiddha evA cha cha prakAranA ArAnA [yuganA] bhedathI paripUrNa thAya che. avasarpiNInA cha ArA kramAt hInahIna bhAvavALA hoya che. AvI avasarpiNIo ane utsarpiNIo bhUtakALamAM anaMtI vahI gai ane bhaviSyamAM anaMtI pasAra thai jaze ! A ghaTamALa tathAvigha jagat svabhAve cAlu ja che. 54. 'tattha NaM coae paNNavagaM evaM vayAsI- asthi NaM tassa pallassa AgAsa-paesA je NaM tehiM vAlaggehiM aNApphuNNA ? haMtA atthi, jahA ko diTTaMto ? se jahAnAmaNAe koTThae siyA kohaMDANaM bharie tattha NaM mAuliMgA pakkhittA te vi mAyA, tattha NaM billA pakkhittA tevi mAyA, tattha NaM AmalagA pakkhittA tevi mAyA, tattva NaM bayarA pakkhittA tevi mAyA, tattha NaM caNagA pakkhittA te vi mAyA, tattha NaM tilA ( muggA ) ya pakkhittA te vi mAyA, tattva NaM gaMgAvAluA pakkhittA sA vi mAyA, evameva eeNaM diTTaMteNaM atthi NaM tassa pallassa AgAsapaesA je NaM tehiM vAlaggehiM aNApphuNNA' iti // anuyogadvAra sUtra 140 For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avasarpiNInuM svarupa 31 e avasarpiNI-utsarpiNI paikI prathama avasarpiNInA cha ArAnuM svarUpa darzAvAya che. 1. suSama - suSama - Aro- - sukha sukha. jemAM kevala sukha ja vartatuM hoya te. A Aro sUkSmaadvA 4 koDAkoDI sAgaropama pramANa che. A ArAnA prAraMbhamAM manuSyanuM AyuSya 3 palyopama ane zarIranI UMcAi 3 gAunI hoya che. A ArAnA manuSyo trIje trIje divase eka tuvaranA dANA pramANa kalpavRkSanAM patra-puSpaphaLAdino AhAra kare che, ane teTalA pramANa AhAranA tathAvidha sattvathI teone traNa divasa sudhI kSudhA lAgatI paNa nathI. A ArAmAM vartatA manuSyonI pAMsaLIo 256 hoya che. kRpA ro 2. suSama go-- je Aro sukhamaya che eTale ke prathama ArAnI apekSAe sukha alpa hoya che to paNa A ArAmAM duHkhano abhAva che. A Aro traNa koDAkoDI (sUrva a0) sAgaropamano che. A ArAnA prAraMbhamAM manuSyanuM AyuSya 2 palyopama, zarIranI UMcAi 2 gAu ane pAMsaLIo 128 hoya che. A ArAmAM utpanna thayelA manuSyone babe divasane AMtare khAvAnI icchA thAya che; ane icchAnI sAthe bora pramANa vastuono AhAra karI tRptine pAme che. 3. suSama--duHSama--gAro-- jemAM sukha ane duHkha banne hoya te. eTale ke sukha ghaNuM ane duHkha thoDuM hoya tevo kALa te avasarpiNIno trIjo Aro samajavo. A ArAno kALa be garopamano che. A ArAnA prAraMbhamAM utpanna thayelA manuSyonuM AyuSya 1 palyopama, dehanI UMcAi 1 gAunI ane pAMsaLIonI saMkhyA 64 hoya che. A manuSyo borathI vizeSa pramANavALuM je AmaLuM teTalA pramANano AhAra ekeka divasane AMtare grahaNa kare che. A traNe ArAmAM ahiMsakavRtivALAM garbhaja paMcendriya tiryaMco (catuSpado ane khecaro) ane manuSyo yugaladharmI hoya che. eTale tathAvidha kALabaLe ja strIpuruSa [nara-mAdA] banne joDale ja utpanna thAya, ane te te kSetrayogya divaso vyatIta thaye, te ja yugala pati-patnIrUpe sarva vyavahAra kare. tathAvidha kALaprabhAve yugalika manuSyano A ja dharma hoya che, parantu koI paNa be puruSa ke be strI athavA ekalo puruSa ke ekalI strI utpanna na thAya. AvI rIte utpanna thayelAM bALakabALikAno patipatnI tarIkeno saMbaMdha, ke prema vivAha vinA paNa TakI rahe che tethI ja te 'yugalikadharmI' kahevAya che. A yugaliko vajaRSabhanArAcasaMghayaNanA dhAraka, samacaturastrasaMsthAnavALA hoya che. aneka prakAranAM dhAnyano sadbhAva chatAM tene nahi vAparatAM daza prakAranA kalpavRkSathI potAnA sarva vyavahArane calAvanArA hoya che. A yugalikakSetranI bhUmi kSudrajaMtuonA upadravathI tathA grahaNAdi sarva ulkApAtothI rahita che ane zarIre taddana nIrogI hovA sAthe judAM judAM daza prakAranAM kalpavRkSothI sarva prakArano nirvAha kare che. e kalpavRkSanAM 1 mattAMga, 2 bhRtAMga, 3 TitAMga, 4 jyotiraMga, 5 dIpAMga, 6 citrAMga, 55. susama susamA ya susamA, susama dusamA ya dusama susamA ya / dusamA yadusamadusamA vasappiNusappiNukkamao ||1| [kAlasaptatikA] 56. vartamAna yuddhamAM paNa sainikone evA prakAranAM sattvavALI goLIo ApavAmAM Ave che ke jethI temane eka eka aThavADiyA sudhI kSudhA lAgatI nathI to pachI kudaratI zaktinuM zuM pUchavuM ? For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 7 citrarasAMga, 8 mayaMga, 9 gRhAkAra, 10 anagna kalpavRkSa. e daza nAmo che, tenuM kaMIka svarUpa A pramANe che. 1 "mAMeTale A kalpavRkSa pAse yAcanA karatAM tenAM phaLo ne puSpo ahIMnA svAdathI anekaguNa vizeSa svAdavALI madirAne tathA Arogya tuSTi-puSTine karanArA madhurarasone pUruM pADanAra. 2 "mRtA' sapta dhAtunAM temaja lAkaDA vagere icchita prakAranAM sarvajAtanAM bhajano-vAsaNone pUrA pADanAra. 3 "tUna' kUidita ] A kalpavRkSanAM phaLo, vINA, sAraMgI vagere sarvajAtanAM vAjiMtronI garaja sAre che. 4 vIzilAM jyAM jyotiraMgano prakAza na paDato hoya te sthAnamAM dIpakanI garajane sAranArAM dIpAMga kalpavRkSo prakAza ApI rahyAM che. 5 cotiSina' prakAza karanArAM A kalpavRkSo sarva prakAranAM dedIpyamAna tejanI garaja sAravAvALAM hoya che, temAM rAtrie to koI mahAna tejane denArAM hovAthI tyAMnA nivAsIono gamanAgamanavahAra vagere sukhethI thaI zake che. 6 "vitrAM kalpavRkSo citravicitra puSponI mALAone ApavAmAM upayogI che. 7 "vitraratAM' vicitra rasavaMta bhojanane ApanArA, vaLI aneka prakAranI mIThAIne ApanArAM che. A mIThAIno svAda cakravartI mATe banatI mIThAI jevo hoya che. 8 "martha' kalpavRkSo maNi vagere sarvaprakAranAM AbhUSaNone ApanArAM che. 9 "hAra' kalpavRkSo-vividha AkAranA icchita mALavALAM gRho mATe upayogI che. 10 "niyara kalpavRkSo-khUTatI koI paNa prakAranI vastunI pUrti karanArAM ane sarvaprakAranAM vastrAdine ApanArAM hoya che. A dazamAM kalpavRkSanuM "nayana' evuM paNa nAma che ane te vividha prakAranAM vastra vagere ApavAvaDe sAntartha che. ane tethI yugalikone anagna rahevuM paDatuM nathI. - A yugaliko potAnAM saMtAnono nivaha pahelA ArAmAM 49, bIjA ArAmAM 64 ane trIjA ArAmAM 79 divasa paryata kare che. tyArabAda teone apatya paripAlananI jarUra nathI hotI. trIjA ArAne aMte daDAdi nIti pravartaka kulakaronI utpatti ane te pachInA samayamAM zrI RSabhadevano janma thAya che. - 57. A daza jAtimAM pratijAtIya kalpavRkSo paNa ghaNAM hoya che. A kalpavRkSo devAdhiSThita nahi paNa tathA prakAranA svAbhAvika prabhAvayukta hoya che. A sivAya bIjI ghaNI jAtinI uttama vanaspatio paNa hoya che. 58. tesiM maiArSiT, tamiM-noDu tIva-vitta pittarasa chinnA, gerArA-nivayavaG |' 'pANaM-bhAyaNa-picchaNa, ravi-paha dIva-paha kusummaajhro| bhUsaNa giha vattyAsaNa, kappadumA dasavihA diti // (laghukSetrasamAsa gAthA 96-7] For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___avasarpiNInuM svarupa jyAre yugalikomAM kALakrame mamatvAdi doSo vizeSa vadhI paDe che tyAre kuLanI maryAdAne karanArA je viziSTa puruSo utpanna thAya che tene kuLakara kahevAya che. A A puruSo paribhASAdi cAra prakAranI daMDanIti pravatAve che. trIjA ArAne aMte zrI RSabhadeva prathama tIrthakara tarIke utpanna thayA. jeo 84 lAkha pUrvanuM AyuSya pUrNa karI tadbhava mokSagAmI thayA. tIrthakara zrI RSabhadevasvAmIe 20 lAkha pUrva kumAra avasthAmAM gALyAM, 63 lAkha pUrva rAjya avasthAmAM ane 1 lAkha pUrva zramaNa sAdhuparyAya pALI, trIjA ArAnAM 89 pakhavADiyAM bAkI rahyAM tyAre teo siddhipadane pAmyA. dezavirati, ''sarvaviratinI utpatti kSetranA kALa-doSe viccheda pAmelI te cAlu avasarpiNImAM zrI RSabhadeva prabhuthI zarU thaI. avadhijJAna AdinI paNa utpatti thaI.* puruSanI 7ra kaLAo, strInI cosaTha kaLAo paNa te prabhue ja pravatavI, aneka prakAranI 58. 'tathA coktam-'dudu-tiga kulagaranII-ha-ma-dhikkArA tao vibhAsAI / cauhA sAmAIyA-bahahA, lehAi vvhaaro||1||' ra, bhAra, 1002 ane pachI una. 60-61. dezathakI (amuka aMze) tyAga te dezavirati. ane savAze prANAtipAta mRSAvAda adattAdAnamaithuna-parigrahanAM pApanuM viramaNatyAga te sarvavirati. dezavirati paMcamaguNaThANe ane sarvavirati chaThThA pramattaguNaThANAthI hoya che, dezavirativALA zrAddho-gRhastho hoya che ane sarvavirativALA sAdhupuruSo hoya che. 62. 'avadhi' te rUpI-padArtha viSayaka mayadAvALuM jJAna. Adi zabdathI mana:paryavajJAna ane kevaLajJAnanuM paNa ravuM. 'mana:paryava jJAna te aDhIdvIpavartI saMza-paMcendriya jIvonA manogata bhAvone jaNAvanAruM jJAna ane kevaLajJAna te lokAlokavartI atIta, anAgata ne vartamAnanAM anaMta dravyo ane paryAyone jaNAvanAruM jJAna. 63-puruSonI 72 thA:-likhitaM' gaNitaM gItaM nRtyaM vAdhaM ca paThana-zikSe ca / jyoti zchando:__ 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 'laGkRti-vyAkaraNanirukti kAvyAni // 1 // kAtyAyanaM nighaNTurgajaturagArohaNaM tayoH zikSA | zastrA'bhyAso rasamantra21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34.35 36 37 yantraviSakhanyagandhavAdAzca // 2 // prAkRtasaMskRtapaizAcikA'pabhraMzAH smRtiH purANavidhI / siddhAMtatarka-vaidyaka vedA''gamasaMhite38 39 40 41 43 4445 46 47 45 tihAsAzca // 3 // sAmudrikavijJAnA''cAryakavidyA rasAyanaM kapaTam / vidyAnuvAdo darzana-saMskArau dhUrtazambalakam // 4|| maNikarmatarucikitsA, khecaryamarIkalendrajAlaM ca / pAtAlasiddhiyantraka-rasavatyaH sarvakaraNI ca // 5 // prAsAdalakSaNaM paNa56606162 636465 66 67686670 citropalalepacarmakarmANi / patracchedanakhaccheda-patraparIkSA vazIkaraNam // 6 / / kAThaghaTanadezabhASA, gAruDayogAnadhAtukarmANi / 71 72 kevalividhizakunarute..., iti puruSakalA dvisaptatii~yAH / / 7 / / 64.zrImonIyosAmoApramA:-'jJeyA nRtyaucitye, citraM vAditramantratantrAzca | ghanavRSTiphalAkRSTI, 6 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 / saMskRtajalpaH kriyaaklpH|1| jJAnavijJAnadambhAbustambhA gItatAlayonim / AkAragopanArAmaropaNe kAvyazaktivakrokti||2|| 21 22 23 24 25 26 27 28 26. 30 strI-naralakSaNe gajahayaparIkSaNe vAstusiddhi-paTubuddhI | zakunavicAro dharmAcAro'jjanacUrNayoryogAH ||3|| gRhidharmasuprasAdanakarma 31 32 33 34. 35 36 37 38 39 kanakasiddhivarNikAvRddhI | vAkpATavakaralAghavalalitacaraNa-tailasurabhitAkaraNam // 4|| bhRtyopacAra gehAcArI, vyAkaraNapara40 41 42 43 44 45 46 47 48 nirAkaraNe / vINAnAdavitaNDAvAdo'sthitijanAcArAH ||5|| kumbhabhramasArizramaralamaNibhedalipiparicchedAH / vaidyakriyA For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha kalA-kArIgarIo (zilpo) A kALamAM prathama te ja prabhue gRhasthAvasthAmAM jagatane batalAvI, A avasarpiNI AzrayI sarvaprakArano prathama vyavahAra temaNe ja pragaTa karyo, ane teoe uttama naitika niyamo ane AcaraNo sarva jagata samakSa pravatavyiAM. hajAro prakAranA vyavahAro, sarvaprakAranAM gaNito, kuMbhakAranI kaLAo, mUla paMcaprakAranAM (uttarabhede so) zilpo eTale ke vagere vartamAnamAM jIvanopayogI vastuo dekhIe chIe te sarva tathA sarva prakAranI mUlabhASA-lipio paNa teozrIthI (putrI brAhmI-suMdarIthI) pravartelI jANavI. avasarpiNInA trIjA ArAnA aMte tIrthaMkaradevanI utpattino prAraMbha thAya che, A trIjA ArAnA manuSyo vaja-Sabha-nArA saMghayaNavAlA, samacaturastra- saMsthAnavALA ane A ArAnA prAraMbhamAM eka palyopamanA AyuSyavALA hoya che. trIjA ArAthI cothA ArAmAM, cothA ArAthI pAMcamA ArAmAM, pAMcamAmAMthI chaThThAmAM anukrame saMghayaNa, saMsthAna, UMcAI varNa-rasa-gaMdha-sparza--hIna, hInatara, hInatama samajavA. jyAre rAga-dveSa kaSAyonI kramazaH vRddhi samajavI. ethI to atyAre paMcamakALamAM ApaNane chelle 'sevAta'-chevaTuM saMghayaNa (hADakAMnI saMdhino bAMdho vizeSa) varte che, jethI zarIranA bhAgane svalpa upadrava thavAthI hADakuM bhAMgI jAya che ane aneka prakAranAM tela vagerenAM sevanadvArA mUlasthitimAM lAvavA prayatna sevavo paDe che. vaLI kaSAyono udaya paNa savizeSa jovAya che. 4 yuvAnanuSama :- A cothA ArAmAM duHkha vizeSa, te pachI sukhaduHkhanI mizratA. A Aro 42000 varSa jUna 1 koDAkoDI sAgaropama pramANa che. A ArAmAM utkRSTa AyuSya ca kAmAviSkaraNaM randhanaM cikurabandhaH ||6|| zAlIkhaNDanamukhamanDane, kathAkathanakusumasugrathane / varaveSasarvabhASA-vizeSavANijya 60 bhojyAni 7/ abhidhAnaparijJAnA''bharaNa yathAsthAna-vividhaparidhAne / antyAkSarikA praznaprahelikA strIkalAzcatuHSaSTiH / / 65.-'iMtivI mUtivI, navA tada ravaravI ma vogha I gii navani turuM, kIrI vahI yA siMdhava // 1 // mAlaviNI naDi nAgari, lADalivI pArasI ya bodhavvA | taha a nimittI ya livI cANakkI muladevI ya vartamAna jagatamAM sAtaso uparAMtanI saMkhyAmAM mahattvanI bhASAo pravarte che te, temaja je navIna navIna lipio-bhASAo nIkaLe che te mUlalipionA amuka aMze apabhraMzarUpe hovA sAthe te te dezamAM navIna pravatavilI paNa hoya che. AthI amuka kALamAM ja te lipionuM calaNa hoya che jyAre uparokta mULa sarvabhASA ne lipio jUnAdhikatAvaha avaranavara cAlatI hoya che. 66.-"saMgha saMDhA, 34tta ja makAna sasamAM di6, gausaLinI jAta roga III koha-maya-mAya-lohA, osannaM vaDDae maNuANaM / kUDatUla-kUDamANaM, teNANumANeNa savvaMpi ||2|| jaMbUdI-unnatI). 67. je mATe haimakoSamAM kahyuM che ke;-"tabaijAntasuSamArazcatatta: zoTivoTsaH | saTRIMAM suSamA tu tisrastatkoTikoTayaH ||1|| suSamaduHSamA te dve duHSamasuSamA punaH / saikA sahasrairvarSANAM dvicatvAriMzatonitA // 2 // atha duHSamaikaviMzatirabdasahasrANi tAvati tu syAt / ekAntaduHSamApi hyetatsaMkhyAH pare'pi viparItAH ||3|| prathame'ratraye mAstrivyekapalyajIvitAH / tridvayekagavyUtocchrAyAstridvyekadinabhojanAH // 4|| phalpadruphalasaMtuSTAzcaturthe tvarake narAH / pUrvakoTyAyuSaH paJcadhanuHzatasamucchrayAH // 5 / / paJcame tu varSazatAyuSaH saptakarocchrayAH / SaSThe punaH SoDazAbdAyuSo hasta samucchrayAH // 6 / / ekAnta duHkhapracitA utsarpiNyAmapIdRzAH / pazcAnupUrvyA vijJeyA areSu kila SaTsvapi // 7 // ' For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avasarpiNInuM svarupa 1"pUrvakroDanuM hoya che. pUrve trIjA ArAne aMte RSabhadevasvAmI thayA, temane kevaLa-saMpUrNa jJAna thayA bAda temanA mAtAjI marudevA, tIrtha sthapAyA pahelAM ja aMtakRta kevaLI thaI mokSe gayA. tyArathI mokSamArga zarU thayo. A mArga cothA ArAmAM cAlu rahyo. " ' prathama tIrthaMkara sivAyanA degzrI ajItanAtha pramukha 23 tIrthakaro A cothA ArAmAM ja mokSe gayA che ane te te avasarpiNImAM thanArA 24 tIrthakaro paikI trevIsa tIrthakaronuM to A kALamAM ja siddhi gamana hoya che. vaLI prathama cakravartI zrIbharata mahArAjA trIjA ArAmAM thayA che ane bAkInA 11 cakravartI, 9 vAsudeva, 9 prativAsudeva 9 baladeva, e sarve caturtha ArAmAM utpanna thayA che. e sahune 63 zalAkA puruSo kahevAya che. A zalAkApuruSo sivAya je nava nArada, agiyAra rUdra vagere viziSTa puruSa thayA che te paNa caturtha ArAmAM thayA che. A avasarpiNImAM ja A pramANe thayuM che ema nahIM, paraMtu je pramANe A avasarpiNInA trIjA ArA ane cothA ArAmAM jeTalA tIrthakaro, cakravartIo vagere mahAna puruSo thayA che, teTalA ja pratyeka avasarpiNImAM samajavA. pa-suSama-jemAM kevaLa duHkha hoya che. A duHSama Aro 21000 varSa pramANano che. A 68.-'puvvassa u parimANaM sayariM khalu vaaskoddilkkhaao| chappanaM ca sahassA bodhavvA vAsakoDINaM / / ' 69.--marudevA mAtAnA suputra RSabhadevasvAmIjIe dIkSA grahaNa karI, tyAre teonA viyoge eka hajAra varSa sudhI raDI raDIne mAtAnI AMkhe paDala AvyAM. evAmAM te ja prabhu cAra ghAtakarma khapAvI kevalajJAna pAmI, je nagaramAM mAtA rahe che te ja nagaranI bahAra padhAryA. devoe pravacana mATe samavasaraNasiMhAsana racyuM. e vakhate pautrapreraNA thatAM marudevA mAtA potAnA putranI samavasaraNanI ddhi jovA vaMdanArthe hAthInA skaMdha para besI nagara bahAra AvyA, tyAM AvatAM ja prabhunA prabaLa atizayanA prabhAve ane tenA haSaniMde AMkhanA paDaLa tarata ja khasI gayAM, putranI sAkSAt ddhinuM nirIkSaNa karatAM atyuttama bhAvanAnA yogamAM ja aMtakatu kevaLI thayAM ane tyAM ja mokSagamana thayuM. kharekhara bhAvanAyogano mahimA varNavatAM kalikAlasarvajJa bhagavAna zrI hemacaMdrasUri yogazAstramAM ThIka ja kahe che ke 'pUrvamaprAptadharmA'pi prmaanndnnditaa| yogaprabhAvataH prApa marudevA paraM padam' / / 1 / / ' 70-"patasthAmavaSyiAmRSaDanitasaMbhava | manandanaH sumatistataH pramAdhi : 9ll supArzvazcandraprabhazca suvidhizcAtha zItalaH / zreyAMso vAsupUjyazca vimalo'nantatIrthakRt // 2 / / dharmaH zAntiH kunthuraro mallizca munisuvrataH / namirnemiH pArtho vIrazcaturviMzatirarhatAm' ||3|| A ja pramANe utsarpiNImAM paNa 24 tIrthakaro thAya che, Ama baMne kALamAM anAdikALathI tIrthaMkarAdi zalAkA puruSonI utpatti cAlI AvI che ane cAlaze, phakta te te kALanA zalAkA puruSo judA judA nAmovALA hoya che. ' 71.--A kALamAM vIranirvANathI amuka varSa pachI kalaMkI nAmano rAjA thavAno che. je mahAadharmI, mahApApI, mahAghAtakI ane samagra pRthvInA nagara grAmo sarvane ukheDIne pheMkI deto lokone herAna herAna karaze, yAvatuM sAdhuo pAsethI paNa kara mAMgaze. A trAsathI trAsa pAmelA sAdhuo tathA zrAvako jyAre indramahArAjAnuM ArAdhana karaze tyAre saMtuSTa thayelo indra A pRthvI upara vRddha bAhmaNanA rUpe AvI kalaMkIne haNIne tenA putra dattane gAdI soMpaze. tyArapachI punaH sarvatra zAMti phelAze. kalaMkI eka ja janme che ke aneka, kalaMkI thayo ke have thaze vagere bAbatamAM itihAsavido bhinna bhinna mato dharAve che, mATe vizeSa khulAso tavido pAsethI meLavI levo. For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha ArAnA prAraMbhamAM manuSyanI UMcAI utkRSTa sAta hAthanI che ane utkRSTa AyuSya bahulatAe 130 varSanuM hoya che. cothA ArAnA aMte utpanna thayelA zrI mahAvI25ramAtmA cothA ArAnA traNa varSa ane sADA ATha mahinA bAkI rahyA tyAre 72 varSanuM AyuSya bhogavI siddhipada pAmyA. tyArapachI temanI trIjI pATe zrIjaMbusvAmIjI thayA. teonA siddhigamana pachI A paMcamakALamAM mana:paryavajJAna, kevaLajJAna, mokSagamana ityAdi 10 vastuno viccheda thayo. arthAt tadbhava mokSagAmIpaNAno abhAva thayo che. A viccheda bharata, airavata kSetrAzrayI jANavo, paraMtu mahAvidehakSetramAM ke jyAM haMmezAM caturtha ArAnA prAraMbhanA bhAvo varte che. tyAM mokSamArga sadAcAlu ja che. jo ke A kALamAM A kSetramAMthI sIdhuM mokSagamana nathI, tathApi ahIMyA AtmakalyANArthe ke puNyopArjanArthe karelI sarva AcaraNAonuM phla AgAmI bhavamAM thanArI siddhiprAptimAM prabala kAraNarUpa bane che. A kALanA jIvo alpAyuSI, pramAdI, zithilAcArI, zarIrabaLamAM nirbaLa hoya che. aneka prakAre anItio-prapaMcAdi pApakarmone karanArA ane mamatvAdibhAvomAM Asakta temaja dharmadharmano viveka nahi rAkhanArA hoya che. A pAMcamA ArAne aMte, kSAra, agni, viSAdinI mukhya pAMca jAtanI kuvRSTio sAta 72. A paMcama ArAmAM vizeSe pAzcAtya dezomAM kacit 200 varSa sudhInAM AyuSyo paNa jAhera thayelAM sAMbhaLyAM che. AthI bhaDakavAnI kaMI ja jarUra nathI; kAraNake, ukta 130 varSanuM vacana che te prAyaH samajavuM, eTale tevA manuSyo alpa hoya ane kadAcit koIka jIva vizeSe pUrvabhave tathAprakAranuM uttamottama jIvadayA--rakSAdinuM kArya tanmayapaNe karyuM hoya to vadhAre AyuSya paNa saMbhavI zake che. je mATe yogazAstramAM kahyuM che ke-- "dIrghamAyuH paraM rUpamArogyaM zlAghanIyatA / ahiMsAyAH phalaM sarvaM kimanyatkAmadaiva. sA" / / vaLI ApaNe jo zrIvIranirvANathI pAMcamI sadInA itihAsa tarapha dRSTipAta karIzuM to jANavAmAM Avaze ke, jyAre indra mahArAjA, paMcamInI saMvatsarI caturthIe karanArA zrImAn kAlikAcArya mahArAjanI parIkSA nimitte manuSyalokamAM vRddha brAhmaNanuM rUpa dhAraNa karI AcArya bhagavaMta samIpe hAjara thayA hatA, tyAre teonA jJAnanI parIkSA mATe potAno hasta laMbAvI 'he gurudeva ! mAruM AyuSya keTaluM varte che te mArI rekhA tapAsIne kaho' ema jyAre kahyuM tyAre tenI vijJaptithI zrIkAlikAcArya mahArAja AyuSya rekhA jotAM jotAM 300 varSa sudhI pahoMcyA, tyAM sudhI teoe zaMkA paNa na karI, ke A manuSya che ke anya ? paNa rekhAmAM jyAre jJAnadRSTie 300thI AgaLa AyuSya joyuM tyAre teozrIe zrutanA upayogathI kahyuM ke, he Atman ! tuM manuSya nahIM paraMtu saudharmadevalokano khuda indra cho. A uparathI ApaNe to e sAra levAno che ke 300 varSanuM AyuSya A kALamAM saMbhaLAya tyAM sudhImAM kaMI Azcarya pAmavA jevuM nathI. vartamAnamAM paradezamAM eka mANasa 250 varSa jIvyo evuM lakhANa vartamAna chApAmAM bahAra paDyuM hatuM, vaLI gujarAta--kAThiyAvADamAM 150 varasanAM manuSyo vartamAnamAM paNa jIvatAM sAMbhaLyAM che. dIrgha AyuSyavALA manuSyonA ullekha ghaNIvAra sAMbhaLavA maLe che; paraMtu 300 varSathI uparanAM AyuSyavALA manuSyanI vAta haju jANavA maLI nathI. 73.--te kaI kaI ? to 9 2 3 4 F maLaparamohi pujJApu, parihAraviyuddhI pravasame bve) saMgamati-vana-'siddhaLA' ya khaMvummi vaicchinnA)'' 74. A kALamAM kALaprabhAve temaja ApaNI tevA prakAranI sAdhanA--zaktinA abhAve devadarzana durlabha hoya che. kavacit saMbhavita paNa bane paraMtu tevI sAtvikatA ne zraddhA kyAM che ? ke jethI devonuM AkarSaNa thai zake. A huMDA For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcamA ArAnuM svarupa 27 sAta divasasudhI paDe che, ethI vIjaLInA bhayaMkara trAso utpanna thAya che ane bhayaMkara vyAdhione utpanna karanArI jherI jalanI vRSTi paDe che. tathA pRthvI upara rahelI vastune khedAna medAna karI nAMkhanAra bhayaMkaramAM bhayaMkara vAyarAo vAya che. ane ethI loko mahotrAsane pAmatAM karuNa svare AkraMda kare che. pRthvI upara rahevA mATe ke paheravA mATe gRha, vastrAdi koI paNa vastuo, jamInamAMthI. pedA thatAM dhAnya-phaLo vagere paNa naSTaprAyaH thaI jAya che. vaLI sarva nadIonAM pANI paNa sukAI jAya che. mAtra zAzvatI hovAthI gaMgA ane siMdhu nadIno pravAha gADAnA cIlA pramANa vistAramAM ane UMDAImAM paganuM taLiyuM DUbe teTalo ja hoya che. te vakhate manuSyo potAnuM rakSaNa karavA gaMgA ane siMdhu nadInA kAMThAo upara rahelI bhekhaDomAM guphA jevAM bIlonAM sthAno hoya che tyAM jaIne rahe che, ane tyAM duHkhI avasthAmAM vastrAbhAve strI-puruSanI maryAdArahita nagnapaNe vicare che. tathA gaMgA nadInA pravAhamAM rahelA malyonuM bhakSaNa karIne jIvananirvAha kare che. te vakhate caMdra paNa atyaMta zItala kiraNone ane sUrya ati uSNa kiraNone pheMke che. A sarva bhAvo paMcama ArAnA aMte krame krame prAraMbhAya che. temaja caturvidhasaMgha, gaNa, itara darzanonA sarva dharmo. rAjyanIti, bAdara agni, rAMdhavuM vagere pAka (rasoI)-vyavahAra, cAritradharma sarva krame krame viccheda pAme che. tathA carama tIrthapati zrI mahAvIra prabhunuM zAsana ke je avicchinnapaNe cAlyuM Ave che, jenA chellA samaye paNa "zrIduppasahasUri, phalgazrI sAdhvI, nAgilanAmAM zrAvaka ane satyazrI nAmanI zrAvikA te rUpa caturvidhasaMgha je vidyamAna haze te zAsana ane caturvidha saMghano paNa A paMcama ArAnA aMtima divasano prathama prahara pUrNa thaye viccheda thaze. arthAta paddhikALe zratadharma AcArya. ra jainadharmano viccheda thaze; madhyAhune vimalavAhana rAjA, sudharmamaMtrI ane teno rAjyadharma viccheda thaze ane saMdhyAkALe bAdara agni viccheda pAmaze. atyAre pAMcamA ArAno prAraMbha che jene lagabhaga 2500 varSa thayAM che, haju lagabhaga 18500 varSa bAkI che. te pUrA thavAnA kALamAM uparokta banAvo banavA pAmaze. hAla to kramazaH hAsa dareka kSetramAM thato jaze. ' '' . suNa-suSama :- jemAM duHkha duHkha hoya, arthAt sukhano bilakula abhAva hoya che. A Aro paNa 21000 varSa pramANano che. A ArAnA manuSyonuM utkRSTa zarIrapramANa be hAthanuM, AyuSya avasarpiNI kALanA vizeSabhAvo mATe "caMdragupta' nRpatine AvelAM 16 svapno ane tenA upara racAyela svapnaprabaMdha 'vyavahAra cUlikA' mAM tathA upadezaprAsAdamAM jANavA jevo che. 75. kalikAlanA kAraNe vartamAnamAM paNa rudhira,matsya, paththara tathA citravicitra paMcavaNa masyAdino varasAda ghaNe ThekANe paDe che, ema anekazaH vartamAnapatromAM jAhera thayeluM che. koI koI anArya dezomAM AkAzamAMthI agni vagere citra-vicitra padArthonI vRSTi thayAnA banAvo paNa kyAM nathI sAMbhaLatA ? 76. 'taha saggacuo sUrI duppasaho, sAhuNI a phaggusiri / nAilasaDDo-saDDI saccasiri aMtimo saMgho / ' 'sua-sUri-saMgha-dhammo-puvaDhe chijjihI agaNi sAyaM / nivavimalavAhaNo suha-mmati nayadhammamajjhane / ' kiAlasaptatikA) For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha puruSanuM 20 varSanuM ane strInuM 16 varSanuM hoya che. paMcama ArAnA cheDe kahelA sarva dAruNa upadravo. tethI vizeSa pramANamAM chaThThA ArAmAM varte che. A ArAmAM strIo atyanta viSayAsakta ane zIgha yauvanane pAmanArI hoya che. chaTTe varSe garbhane dhAraNa karanArI ane nAnI ummaramAMthI ja ghaNA bALaka-bALikAone duHkhe karIne janma ApanArI hoya che. Ama A bicArA, niSpaNIyA jIvo A ArAno kALa duHkhethI-mahAkaSTa pUrNa kare che. I ti vaLISakAra svarUpamII utsarpiNInuM svarUpa pUrve avasarpiNInA cha ArAnuM svarUpa TUMkamAM darzAvyuM, tethI viparIta pazcAnupUrvIe utsarpiNInA che ArAnuM svarUpa darzAvAya che. 1. suSama-suSamagAra- jemAM duHkha ghaNuM hoya che. A Aro 21000 varSa pramANano che. avasarpiNInA chaThThA ArAnA prAraMbhathI te paryata sudhI dareka padArthonA bhAvo krame krame hIna thatA jAya che, jyAre utsarpiNInA prathama ArAmAM dinapratidina varNa-galpAdi-rasa-sparza AyuSya, saMghayaNa, saMsthAnAdimAM krame krame zubhapaNAnI vRddhi thatI jAya che. A Aro sarva prakAranA kALabhedanA Adya samaye ja prAraMbhAya che, ethI prathama utsarpiNI, pachI avasarpiNI evo krama varte che. 2. suSamagAro - A ArAmAM duHkha hoya che paraMtu atizaya duHkhano abhAva varte che. avasarpiNIno pAMcamo ane utsarpiNIno bIjo Aro ghaNIkharI bAbatamAM samAnatA dharAvanAro che. A ArAnA prAraMbhamAM purIvartamAme mUzaLadhArAe sAta divasa sudhI akhaMDa varase che, ane tenI zItalatAthI pRthvI upara sarva AtmAone atyanta zAnti pedA thAya che. tyArabAda kSIramahAya sAta divasa sudhI akhaMDa varasI jamInamAM zubha varNa--gaMdha-rasa spazadi pedA kare che. tyArabAda kRtame sAta divasa varasI pRthvImAM snigdhatA pedA kare che. tyArabAda amRtame paNa teTalA ja divasa gAjavIja sAthe varasI auSadhionA temaja vRkSa-latAnA aMkurone utpanna kare che. tyArapachI rameya suMdara rasavALA jalanI vRSTine sAta divasa sudhI varasAvIne vanaspatiomAM tiktAdika pAMca prakAranA rasone utpanna kare che. A pramANe saMpUrNa bharatakSetramAM ekIsAthe varSatA meghavaDe aneka jAtanI vanaspatio aneka prakAre suMdara suMdara rItie khIlI nIkaLe che ne pRthvI rasakasathI bharapUra banI jAya che. [ava0 nA chaThThA ArAnA atte jo ke sarva vastuno vinAza kahyo che paNa bIjarUpa astitva to sarvanuM hoya ja che.] A megha varasI rahyA bAda sava bIlavAsIjano bIla bahAra nIkaLI atyanta harSane pAmatAM jAtajAtanI suMdara vanaspati vagerenI lIlAone anubhavatA paraspara bhegA thaI "havethI 77. sAMbelAnA jevI viSkalpavALI dhArA. For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utsarpiNI-kAlanu svarupa 26 ApaNe dAruNa durgatinA heturUpa mAMsAhArane varjIne vanaspatyAdikano AhAra karavo" ityAdi vividha niyamo ghaDe che. A Aro avasarpiNInA pAMcamA ArA samAna hovAthI AyuSya vadhatAM 130 varSanuM thAya che. saMghayaNa saMsthAna, zarIranI UMcAI vagere sarva krame krame vRddhivALuM thatuM samajavuM. 3. suSama-suSamagAro - jemAM duHkha ghaNuM, sukha ghoDuM hoya che. bIjA ArAnA 21000 varSa vItyA bAda trIjo Aro pravarte che. A ArAmAM AyuSya vadhatuM vadhatuM trIjA ArAne aMte pUrva koDa varSa pramANa ane manuSyonI UMcAI 500 dhanuSyanI thAya che. A ArAnA manuSyone tathAvidha sAmagrIne pAmI siddhigamanamokSaprApta karavuM hoya to karI zakavA mATeno siddhimArga khullo hoya che. A Aro avasarpiNInA cothA ArA samAna hovAthI sarva bhAvo te pramANe samajavA. A ArAmAM sarva nItinuM zikSaNa, zilpakaLAdi sarva vyavahArone jinezvaro pravartAvatA nathI, paraMtu loko tathA prakAranI vyutpannabuddhivALA hovAthI ja pUrvanA kSayopazame ane sAthe te kSetranA adhiSThAtAnA tathAvidha prabhAve sarve anukULa vyavahAro pravartamAna thAya che. AthI ja "avasarpiNIvat utsarpiNImAM sarva vyavahAro kulakaro pravartAvatA nathI' evuM je zAstrIya kathana che te yogya ja che. jo ke kulakaro A utsarpiNInA cothA ArAnA prathama vibhAgamAM utpanna thAya che, paNa vyavahAra pravartAvavAnuM te kALamAM kulakarone prayojana rahetuM nathI, kAraNake sarva vyavahAro trIjA ArAmAMthI ja zarU thaI cUkelA hoya che. ahIMyA keTalAka AcAryo utsarpiNInA cothA ArAmAM 15 kulakaronI utpatti mAne che ane tethI te vakhate dhikkArAdi traNa daMDa nIti pravatave che ema kahe che. jo kulakaranI utpatti mAnavAmAM na Ave to saMpUrNa utsarpiNI kulakara rahita thaI jAya ane kulakaranI utpattivALI mAtra avasarpiNI ja rahe ! mATe kulakaronI utpatti mAnavI anucita nathI ja. utsarpiNInA trIjA ArAmAM prathama tIrthakara "padmanAbhAdi vagere 23 9tIrthakaronI utpatti kahelI che. avasarpiNInA je chellA tIrthakara tenA sarakhA utsarpiNInA pahelA tIrthakara hoya. e pramANe zAstromAM jevI rIte krama kahyo che tevI rIte yathAsaMbhava vicAravo. A utsarpiNIkALamAM paNa 24 tIrthakara, 12 cakravartI, 9 vAsudeva, 9 prativAsudeva, 9 baLadeva, 9 nArada ane 11 rUdro utpanna thAya che. emAM 11 rUdro ne nava nArado sivAyanA 63, "zalAkA puruSo tarIke gaNAya che. emAM 23 tIrthakaro A ArAmAM ja utpanna thAya che. 4. suSama tuSA bAro-sukha ghaNuM, duHkha thoDuM te. A Aro avasarpiNInA trIjA ArA 78. bhAvinyAM tu padmanAbhaH zUradevaH supArdhakaH // svayaMprabhazca sarvAnubhUtirdevazrutodayo / peDhAlaH poTTilazcApi zatakIrtizca suvrataH / / 1 / / amamo niSkaSAyazca niSNulAko'tha nirmamaH / citraguptaH samAdhizca saMvarazca yazodharaH // 2 // vijayo malladevau cAnantavIryazca bhadrakRt / evaM sarvAvasarpiNyutsarpiNISu jinottamAH ||3|| haii ko. sarga 1/ 79. uvAM "junava vavasele, phuda vIro nimo vahAre | satiphare, gaU 3 parva manakhkho ||' [kALa sa0-30] 80. A graMthamAM to prasaMga pUratuM ja avasarpiNI-utsarpiNInuM svarupa batAvyuM che. savirtara svarUpa graMthAntarothI joI levuM. For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 'sarakho samajavo. A ArAmAM traNa bhAganI kalpanA karavI. emAM pahelA vibhAgamAM rAjadharma, cAritra, anya darzanIyonA sarva dharmo tathA bAdara agni viccheda pAmaze. A ArAnA prAraMbhanAM 89 pakhavADiyAM vItye utsarpiNInA 24mA tIrthaMkara tathA chellA cakravartI utpanna thAya che. tyArapachInA bIjA ane trIjA bane bhAgamAM avasarpiNImAM kaheluM che tema yugalikadharmanI pravRtti punaH zaru thAya che. 5. suSamagAro - A Aro avasarpiNInA bIjA ArA sarakhA bhAvovALo samajavo. A ArAmAM kevaLa sukha ja hoya che. 6. sumasuma bArI- A Aro jemAM kevaLa ghaNuM sukha hoya te. avasarpiNInA prathama ArA sarakho sarva rIte vicAravo, jenuM svarUpa avasarpiNInA varNana prasaMge kahevAI gayuM che. pAMcamA chaThThA bane ArAmAM yugalika manuSyo ane tiryaMconuM astitva vicArI levuM. e pramANe utsarpiNInA cha ArAnuM svarUpa kahyuM. A pramANe daza koDAkoDI sAgaropamanI avasarpiNI ane daza koDAkoDI sAgaropamanI utsarpiNI maLI eka kAlacakra thAya che. je mATe kahyuM che ke"kaalo dvividho'vsrpinnyutsrpinniivibhedtH| sAgarakoTikoTInAM, viMzatyA sa samApyate / / 1 / / avasarpiNyAM SaDarA utsarpiNyAM ta eva vipriitaaH| evaM dvAdazabhirarairvivartate kAlacakramidam / / 2 / / " " hima. ko. ka. 2) pudgalaparAvartana saMkSipta svarUpa pUrve avasarpiNI ane utsarpiNInuM svarUpa darzAvyuM. have tethI vadhato kALa pudgalaparAvatI nAmano che. ane te cAra athavA sUkSma-bAdara bhede karI ATha prakArano che, tenuM yatkiMcit svarUpa daviAya che vA-dravya-putta-vattAzA pudgalaparAvarta bheTale. pudgalAnAM parAvartaH yasmin kAlavizeSe saH pudgalaparAvartaH / pudgalAnAM eTale caudarAja pramANa lokavartI samasta pudgalonuM-varta eTale audArikAdi zarIrapaNe grahaNa karI varSavArUpa parAvartana, bhi-jemAM te punarAvarta * kahevAya che. tenAM dravya-kSetra-kALa 81. 'suhumaddhAyaradasakoDAkoDI, chaarA'vasappiNusappiNI / tA dunni kAlacakkaM, vIsAyarakoDikoDIo / / 1 / / kiAlasaptatikA) 82. A artha jo ke kevaLa dravyapudagalaparAvartana aMge ja lAgu paDe che to paNa kSetrAdi bhedavALA bAkInA traNeya anantakALa pramANamAM paNa 'pudgalaparAvarta' zabda rUDha thayelo hovAthI vAstavika rIte kSetrAdibhedamAM to kSetraparAvarta, kALaparAvarta, bhAvaparAvarta zabdano prayoga hovo joIe. parantu tema na karatAM kSetrapugalaparAvarta, kALapudgalaparAvata ane bhAvapudgalaparAvarta evo vyapadeza karAya che. For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgalaparAvarta svarupa 41 ane bhAva ema cAra prakAro che. punaH e darekanA sUkSma ane bAdara evA be-be bhedo che. temAM dareka pudgalaparAvarta sthaMladaSTie anaMta utsarpiNI avasarpiNI pramANa hoya che. -saMsArarUpI bhayaMkara aTavImAM bhramaNa karato koI paNa AtmA jyAre caudarAjalokavartI je sarva pudgalo varte che te sarva pugalone, anaMta janma-maraNa karavAvaDe, sva-svayogya audArikAdi zarIrapaNe anukrame, grahaNa karIne mUke, temAM jeTalo kALa lAge tene "vAra-dravya-puniparIvarta' kahevAya. | [A pudgalaparAvartamAM eka samaye audArikapaNe je pudgalo grahaNa karyA te audArikanI gaNatrImAM gaNavA. vaikriyapaNe rahyAM te vaikriyamAM, punaH taijasakAmaNanAM pratisamaye je pugalo grahaNa karAya te taijasakAmaNamAM gaNI levAM. AmAM navIna-navIna grahaNa karAtAM (pRhIta) audArikAdi pudgalonI gaNatrI levAnI che, paNa gRhItaprahAnI nahIM.] sUkSma-dravya--pusta-pavittIrA upara kahelA bAdara pudgalaparAvartamAM krama vinA sarva pugala grahaNa hatuM, ane te gaNatarImAM levAtuM hatuM. paraMtu A bIjA bhedamAM to audArika, vaikriya,* taijasa, bhASA, zvAsocchavAsa, mana ane kAmaNa e sAta "vagaNAmAMnI koI paNa eka vargaNApaNe, sarva pudgalone grahaNa kare ane mUke, tyAre ja A sUkSma dravya pudgalaparAvarta thaI zake, paraMtu amuka vakhate vivakSita vargaNAnAM pugalone pharasI, bIjI vaikriyAdi bhinna-bhinna vagaNAvaDe pudgala grahaNa karavA lAgyo, vaLI punaH prathamanI jei vivakSita hoya tevuM vargaNAvaDe pudgala grahaNa zaru karyuM. A pramANe vacce vacce bIjI vargaNAnAM pudgalo grahaNa kare to te gaNatrImAM na levAya arthAt te gaNatrI khoTI Thare, paNa lokAkAzavartI sarva pudgala paramANuone vivakSita koI paNa eka ja vargaNApaNe pariNamAvIne mUke tene "sUkSmadravyapustaparAvarta' kahevAya. A pramANe vaikriya vargaNAvaDe pudgalone grahaNa karIne mUke tyAre "kriya-dravya-pullAparavarti kahevAya. ema je je vargaNAvaDe lokAkAzavartI pudgalone grahaNa karavApUrvaka mUke tyAre te te prakArano puttiparIvarta' kALa thAya che. | vari-kSetra-putti -{varta rUA. kSetra'thI lokAkAza levAnuM che ne tenA pradezo zreNIbaddha ane asaMkhya che, eTale ke koI 83. je mATe zataka karmagranthamAM kahyuM che ke "davve khitte kAle bhAve, cauha duha bAyaro suhumo / ___ hoi aNaMtussappiNIparimANo puggalaparaTTo // 1 // " 84. vaikriya pachI AhArakavaNA grahaNa kema na karI? to e praznanA uttaramAM samajavAnuM je AhAraka zarIra [eka jIvAzrayI] samagra bhavacakramAM phakta cAra ja vAra prApta thAya che tyArabAda te jIva mokSe janAro hoya che.) tethI A vargaNApaNe sarvapudgalo grahaNa ja thaI zakatAM nathI, tethI tenuM grahaNa karyuM nathI. 85. sAta vargaNAonuM alpabahurgha zatakakarmagraMthAdi vRtti dvArA jANavuM. 86. anya AcAryo sAta vargaNAthI pudgalaparAvarta nahIM gaNAvatAM audArika, vaikriya, taijasa ane kAmaNa e , cAra ja vargaNAzrayI sUkSmadravyapustaparAvartanuM pramANa jaNAve che. For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha eka jIvavizeSa, caudarAjalokanA sarva AkAzapradezone mRtyakALe, mRtyuvaDe evI rIte sparze ke te eka AkAzapradeza gaNatarImAM Ave paNa eTaluM vizeSa ke prathama je AkAzapradezo upara mRtyu thayela hoya temAMnA ja koI AkAzapradeza upara punaH mRtyu thAya to te AkAzapradeza gaNatarImAM na Ave. ema krame ke utkrame [game te sthAne] lokano koI paNa AkAzapradeza maraNavaDe spezya vinA na rahe tyAre vAvAkSetraputtiparIvarta" thAya.. prazna :- jIvanI avagAhanA asaMkhya AkAzapradeza pramANa che tethI jIva maraNa--kALe asaMkhya AkAzapradezone sparze che to pachI tame eka AkAzapradezanI sparzanAthI gaNatrI kevI rIte gaNAvo cho ? uttara :- jo ke maraNakAle avagAhanAzrayI jIva asaMkhya AkAzapradezone sparze che, paraMtu ahIM to temAMno koI paNa eka ja AkAzapradeza gaNatrImAM levo, paNa sarva sRSTapradezo na gaNavA, ane vaLI maraNakAle spazayeilA AkAzapradezo paikI je pUrvano vivakSita sRSTaAkAzapradeza te ahIM gaNatrImAM na letAM pUrve aspaSTa [koI paNa maraNakAle nahi spazayeila evo apUrva ja AkAzapradeza levo. e pramANe paMcasaMgrahano mata che. zatavarSathavRtti nA mate to maraNakAlanI avagAhanA pramANa sarva pradezo gaNatrImAM levA ema jaNAve che, AthI kALa alpa thAya che ane prathamanA mate ghaNo kALa thAya che ema yathAyogya svataH vicArI levuM. // sUkSma "kSetra' pusta { varta' ||4|| pUrve bAdarakSetrapudgalaparAvartamAM to, koI paNa sthAnavata navIna navIna je AkAzapradeze jIva mRtyu pAmato, te te AkAzapradeza gaNatrImAM levAto hato, paraMtu AmAM to eka jIva prathama je AkAzapradeze maraNa pAmI punaH "koi paNa sthAnanA AkAzapradezo upara maraNa pAme te gaNatrImAM na letAM" jyAre prathama mRtyu pAmela AkAzapradezanI joDenA ja (bIjA) AkAzapradeze mRtyu pAme tyAre te AkAzapradeza gaNatrImAM levAya, arthAt aneka maraNovaDe dUradUranA spaSTaAkAzapradezone gaNatarImAM na letAM, AkAzapradezonI paMktimAM vartatA AkAzapradezo upara pahelA, bIjA, trIjA ema kramazaH AkAzapradezane mRtyuvaDe sparze evI rIte anukrame mare, ema AkAzapradezone sparzatAM samagra AkAzapradezo jyAre kramazaH maraNavaDe sparzAI jAya tyAre sUkSmakSetraputaparAvarta thAya. | vAvara-'vAna-putrA-parIvarta phA koI paNa eka jIva utsarpiNI athavA avasarpiNInI zaruAtanA prathama samaye maraNa pAmyo, e ja jIva bIjIvAra dUranA eTale 100mA samaye maraNa pAmyo, vaLI punaH tethIe dUranA 500mAM samaye maraNa pAmyo, ema anulkame askRSTa (nahi spazayeilA) apUrva samayomAM maraNa pAme, ema eka kALacakranA (utsarpiNI-avasarpiNInA) sarva samayo maraNavaDe (krama vinA) sparzAI rahe tyAre vAta-vAtA'-putti-parAvarta thAya. For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgalaparAvartana svarupa //TU-javAta-pu -parAvarta dA pUrve anulkame kAlacakranA samayonI sparzanA vaDe gaNatrI lIdhI. A bhedamAM to utsarpiNI athavA avasarpiNInA prathama samaye eka jIva maraNa pAmyo, punaH keTaleka kALe e ja utsarpiNI athavA avasarpiNInA bIjA samaye maraNa pAmyo, trIjI vAra keTaleka kALe trIjA samaye maraNa pAmyo, ema ahIM traNa samayo gaNatrImAM levAya. paraMtu pahelo, bIjo, trIjo vagere samaya varjIne kALacakranA koI paNa samayomAM jeTalIvAra maraNa pAmyo, te sarva gaNatrImAM na levA. eka jIvAzrayI ochAmAM ocho eka samaya gaNatrImAM letAM eka kALacakra to chevaTa thAya ja ! ema karatAM jyAre te jIva kALacakranA samagra samayone anukrame sparzI rahe tyAre "sUkSma-jUna- punarAvarta" thAya. || vAra-"bhAva"--purA-parAvarta karI saMyamanA asaMkhyAtA sthAnakothI tIvra maMdAdibhede rasavaMdhanA adhyavasAyasthAnako asaMkhyAtaguNA [asaMkhya lokAkAzapradezapramANa] che, emAM pratyeka adhyavasAya sthAnake marato jyAre rasabaMdhanA sarva adhyavasAyone krama vinA maraNavaDe jIva sparzI rahe tyAre "vAra-bhAva-punarAvarta thAya. // sUkSma-"mAva'-pu -pavita Isll pUrve krama vinA maraNasparzI adhyavasAyonI gaNatrI karavApUrvaka kALa vaktavyatA batalAvI, paraMtu sUkSma bhAva-pudgalaparAvarta kALamAM to je vakhate jIva prathama sarvamanda (sarvajaghanya) adhyavasAyasthAnake maraNa pAmyo hato, punaH kALAntare tethI adhika kaSAyAMzavALAM bIjA adhyavasAyasthAnake mare. ema keTaleka kALAMtare tethI adhika kaSAyAMzavALAM trIje adhyavasAye mare. ema kramazaH rasabaMdhanAM adhyavasAyasthAnakone maraNavaDe sparze te gaNatrImAM levA. (AghA-pAchA adhyavasAye mare te gaNatrImAM na levA) ema karatAM sarva-adhyavasAyo kramazaH sparzI rahe tyAre "sUkSma-bhAva-putti-parAvarti" thAya. A pudgalaparAvarte anaMta utsarpiNI avasarpiNIpramANa samajavA, paraMtu anaMtamAM anaMta bhedo hovAthI bAdara pudgalaparAvarta karatAM sUkSma pudgalaparAvarta anaMtaguNAdika samajavA. (arthAt bAdara-dravya-pudgalaparAvarta karatAM sUkSma dravya-pudgalaparAvartanI anaMtI utsarpiNI ane avasarpiNI pUrva karatAM anantaguNI jANavI). upara zuM zuM vastusvarUpa kahI gayA? tenA saMgraharUpe gAthA 'samayAvali ya muhuttA, divasamahoratta-pakkha-mAsA ya / saMvachara-gu--niyA-sAra-go -payiA || ll' (jhanuvAda%) A pramANe samayathI prAraMbhIne pudgala-parAvarta sudhInA kALanuM TUMkamAM vivecana karyuM. // iti samayAdikaM pudgala-parAvartAntaM kAlasvarUpam samAptam / / 'ussappiNI aNaMtA! puggalapariyaTTao muNeyavyo / teDaritAnI saddhA, uM/+1 sapata [T ||' navatatva). 87. For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha avataraNa :- 4ve. vyaMta2 heva-hevAmAna dhanya tama4 utkRSTa mAyu:sthiti. 43vApUrva yotiSI devadevIonuM jaghanyotkRSTa AyuSya varNave che - vaMtarayANa jahannaM, dasa-vAsa-sahassa-paliyamukkosaM / devINaM paliaddhaM, paliyaM ahiyaM sasi-ravINaM // 5 // lakkheNa sahasseNa ya, vAsANa gahANa paliyameesiM / Thii addhaM devINaM, kameNa nakkhatta-tArANaM // 6 // paliaddhaM caubhAgo, cau-aDabhAgAhigA u devINaM / caujuale caubhAgo, jahannamaDabhAga paMcamae // 7 // saMskRta chAyA :vyaMtarANAM jaghanyaM, daza-varSa-sahastraM palyamutkRSTam / devInAM palyArddhaM, palyamadhikaM zazi-ravINAm // 5 // lakSaNa sahastreNa ca, varSANAM grahANAM palyameteSAm / sthityarddhaM devInAM, krameNa nakSatra-tArANAm // 6 / / palyarddhaM caturbhAgazcaturaSTabhAgAdhikAyurdevInAm / caturyugale caturbhAgo jaghanyamaSTamabhAgaH paJcamake / / 7 / / zArtha :vaMtarayANa=vyatarIna devINaM havAmAna jahannaM dhanya krameNa anubha paliyaMpalyApama nakkhatta nakSatra ukkosaM utkRSTa tArANaM tArAmAnu devINaM hevAbhAnu paliaddhaMsa palyA5ma paliaddhaM madhalyopama caubhAgopalyopabhanI yotho bhAga paliyaMpalyopama cau-yotho ahiyaM ghi aDAmo sasi-ravINaM-caMdra-sUryona bhAgAhiga=ziSS mata mAga lakkheNa sAsava AuAyuSya vAsANa=qAna caujuale yAra yugasane vire gahANa-DInu caubhAgo-yotho mAga paliyaMpalyopama aDabhAga=08mo mAga eesiM- yaMdra sUrya ho 473-. paMcamae=viyamA yurAsamA addhaM gAthArtha :- vyaMta2 4o tathA hevAmAnu, dhanya mAyuSya 42 12 varSa prabhA bhane For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyantaradeva-devIonuM jaghanyotkRSTa AyuSya 46 vyaMtaradevonuM utkRSTa AyuSya palyopama pramANa che, vyaMtaradevonI devInuM utkRSTa AyuSya ardha palyopama jeTaluM che. caMdranuM eka lAkha varSa adhika eka palyopama ane sUryanuM eka hajAra varSa adhika eka palyopama pramANa utkRSTa AyuSya che. grahonuM utkRSTa AyuSyapramANa eka palyopama che. vaLI caMdra, sUrya ane grahonI devIonuM temanA karatAM adhuM che. nakSatra ane tArAnuM anukrame, ardhI palyopama tathA palyopamanA cothA bhAga pramANa utkRSTa AyuSya che ane te baMnenI devIonuM anukrame kaMIka adhika palyopamano cotho bhAga, kaMIka adhika palyopamano AThamo bhAga pramANa utkRSTa AyuSya che. temaja cAra yugalane viSe jaghanya AyuSya palyopamano cotho bhAga che ane pAMcamA yugalamAM jaghanya AyuSyanuM pramANa palyopamano AThamo bhAga che. //pa-6-NA vizeSArtha - vyaMtara nikAyanA devo tathA temanI devIonuM jaghanya AyuSya bhavanapatinikAvat daza hajAra varSanuM hoya che, jyAre utkRSTa AyuSya eka palyopamanuM hoya che. ane e ja vyaMtara devonI devIonuM utkRSTa AyuSya "ardhA palyopamanuM che. prazna :- vyaMtaradevo tathA devIonI jaghanya tathA utkRSTa AyuSya sthiti to kahI, paNa madhyamasthiti keTalI samajavI? uttara - jaghanya sthiti je daza hajAra varSanI kahI che tethI eka samayAdhikathI prAraMbhIne [eka palyopamapramANa] utkRSTa AyuSya saMpUrNa na thAya tyAM sudhI yathAyogya je vacalI sthiti te madhyama sthiti jANavI. je je ThekANe madhyama sthiti samajavI hoya tyAM A khulAso samajI levo. * vyaMtaranikAyanA devonI utkRSTa AyuSyasthitinuM yaMtra * nizAyonAM nAma | phaLadronuM .. 3e-yuSya | uttaradronuM ... utkRSTa-gAyuSya 1 pizAca nic kAlendranuM 1 palyopama | |mahAkAlendranuM | palyopama 2 bhUta ni. svarUpendranuM 10 pratirUpendranuM 3 yakSa ni. pUrNabhadranuM 11 maNibhaddendranuM 4 rAkSasa ni. bhImendranuM 12 mahAbhImendranuM 5 kinnara ni kinnarendranuM 13 kiMpuruSendranuM 6 kiMpuruSa ni sapuruSendranuM 14 mahApuruSendranuM 7 mahoraga ni atikAyendranuM 15 mahAkAyendranuM 8i gandharva nijha 18 | gItaratIndranuM 16 gItayazendranuM 88. "zrI phrI vRti' vagere devIone koI vyaMtaranikAyanI mAne che, paraMtu tema mAnavuM e ucita nathI, kAraNake te devIonuM AyuSya eka palyopamapramANa hovAthI te devIone vyantaranikAyanI na mAnatAM bhavanapatinikAyanI mAnavI e ja ucita che, kAraNake vyattaranI devIonuM utkRSTa AyuSya paNa ardha--palyopamanuM che. - * ja Ta For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A yaMtramAM jo ke vyantarendronuM AyuSya kahyuM che, to paNa te te nikAyanA vimAnavAsI devonuM paNa utkRSTa AyuSya uparokta rIte samajI levuM. * jyotiSI nikAyanA devonI utkRSTa AyuSyasthiti 46 jyotiSI eTale zuM ? dyotanuM byotiH, taveSAmastIti byotiSThAH jyoti eTale prakAza, te prakAza jeone hoya arthAt prakAzane karanArA hoya te jyotiSI vimAno, temAM rahenArA te jyotiSka devo kahevAya. jyotiSI devatAo be prakAranA hoya che, cara ane sthira. temAM aDhIdvIpamAM rahelAM 1 uttaradizAvartI dhruvatArAcakra sivAyanAM jyotiSInAM vimAno merune pradakSiNA ApatAM hovAthI "cara che eTale je pharyA ja karavAnAM svabhAvavALAM te ca2 ane je kAyama eka sthAne ja rahe te sthira. aDhIdvIpa bahAranAM te sthira jyotiSI kahevAya che arthAt sadAkALane mATe te eka sthAne ja rahIne niyatakSetramAM ja prakAza ApanArAM hoya che paraMtu aDhIdvIpamAM rahelAM cara caMdra--sUryAdinAM vimAnonI jema pharatAM hotAM nathI. have te sarva (cara ane sthira) jyotiSImAMhenA caMdrendra tathA candra vimAnavAsI devonuM utkRSTa AyuSya eka palyopama ane eka lAkha varSa adhika hoya che, tathA sUryendra ane sUryavimAnavAsI devonuM utkRSTa AyuSya eka palyopama ane eka hajAra varSa adhika hoya che. grahonAM adhipatinuM tathA graha-vimAnavAsI devonuM utkRSTa AyuSya eka palyopamanuM hoya che. nakSatranA adhipati tathA nakSatra-vimAnavAsI devonuM utkRSTa AyuSya eka palyopamanA ardhA bhAganuM hoya che, ane tArAnA adhipati ane tArA vimAnavAsI devonuM utkRSTa AyuSya - palyopamanuM che. * jyotiSI nikAyanI devIonI kramazaH utkRSTa AyuSyasthiti ja pUrve kahelA candrandra tathA sUryendra tathA grahAdhipati e traNe temaja e sarva vimAnavAsI devonI devIonuM AyuSya anukrame ardha jANavuM arthAt caMdrendra tathA caMdra vimAnavAsI devonI devIonuM utkRSTa AyuSya ardha palyopama ane pacAsa hajAra varSa u52 hoya che. sUryavimAnanA sUryendra tathA sUryavimAnavAsI devonI devIonI utkRSTa AyuSyasthiti ardha palyopama ane upara pAMcaso varSapramANa hoya che. tathA grahAdhipatinI devInuM tathA graha-vimAnavAsI devonI devIonuM utkRSTa AyuSya ardha palyopamanuM hoya che. nakSatrAdhipati tathA nakSatranAM vimAnavAsI devonI devIonuM utkRSTa AyuSya eka palyopamano cotho bhAga ane te upara kAMIka adhika hoya che. ane tArAnA adhipati ane tArAnA vimAnavAsI devonI devIonuM utkRSTa AyuSya eka palyopamano AThamo bhAga ane te upara kaMIka vizeSa pramANa hoya che. 89. gharantIti vAH--je care--pharyA kare te cara kahevAya. 90. titti tachInAni sthirAni || For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaimAnika nikAyanA devInI utkRSTa AyuSyasthiti e pramANe jyotiSI nikAyanA devonA pAMce yugalonI utkRSTa AyuSya sthiti kahI. have-- * jyotiSI nikAyanA pAMce yugalanI jaghanya sthiti ja jyotiSI devo pAMca prakAranA che, temAM caMdra ane sUrya e be to svayaM indra che ane teone indra yogya sarva riddhisiddhi hoya che. potAnAM nAma pramANe ja teonAM vimAnonI oLakhANo che; bAkInAM traNe vimAnamAM adhipati hoya che. e be indra tathA traNa adhipati ema e pAMcenuM jaghanya tathA madhyama AyuSya che ja nahi. temane varjIne te pAMca paikI (1) prathama caMdranA vimAnavAsI devo ane te devonI devIonuM, (2) sUryanA vimAnavAsI devo ane te devonI devIonuM, (3) grahanA vimAnavAsI devo ane te devonI devIonuM, (4) nakSatranA vimAnavAsI deva ane te devonI devIonuM, e pramANe e cAre yugalanuM jaghanya AyuSyapramANa eka palyopamano cotho bhAga hoya che, ane pAMcamA tArAnA vimAnavAsI deva ane te devonI devIonuM jaghanya AyuSya eka palyopamanA AThamA bhAga jeTaluM hoya che. e pramANe jyotiSI nikAyanA pAMca yugalanI utkRSTa ane jaghanya sthiti kahI ane madhyamasthiti mATe to pUrve je khulAso karyo che, te pramANe sujJajanoe ahIMyA paNa samajI levo. sUrya--candranI AyuSyasthiti mujaba sAmAnikAdi devonI AyuSyasthiti jANavI. [5-6-7] avataraNa : -- pUrve bhavanapati, vyaMtara, jyotiSI e traNe nikAyonI AyuSya sthiti varNavI. have doDha gAthA vaDe cothI vaimAnika nikAyanA devonI utkRSTa AyuSya sthiti varNave che. dosAhi - sattasAhiya, dasa - caudasa - sattara - ayara jA sukko / ikkikkamahiyamitto, jA igatIsuvari vijJe tittIsaNuttaresuM, sohammAisu imA ThiI jiTThA // 8 // saMskRta chAyA H-- dvau sAdhika-saptasAdhika- daza- caturdaza-saptadazAyarANi yAvat zukraH / ekaikamadhikamito yAvadekatriMzaduparigraiveye // 8 // trayastriMzadanuttareSu, saudharmAdiSu iyaM sthitirjyeSThA // 8 // zabdArtha : nobe sAhi=sAdhika satta=sAta sAhitya=sAdhika navasa=cauda sattarasattara gavar=sAgaropama nAyAvat sudhI subro=zukra devaloka chiLa eka eka hto ahIMthI phAtIsa=ekatrIza vari uparanI vijJe-traiveyakamAM tittIsa tetrIza khuttaretu=anuttara vimAnomAM 47 For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha sodamArUMkuM=saudharmAdi devalokamAM niddA utkRSTa rUmA=A pramANe * jyotiSI nikAyagata deva-devIonAM jaghanya-utkRSTa AyuSyanuM yaMtra ke jyotiSI nAma jaghanya AyuSya utkRSTa AyuSya candra-indranuM nathI 1 palyopama-upara 1 lAkha varSa candranI IndrANInuM vaLa palyopama 50) (tethI ardha)-nA palyopama upara 50 hajAra varSa candranI prajA-devonuM 1 palyopama upara 1 lAkha varSa candranI prajA-devInuM (tethI ardha)-nA palyopama upara 50 hajAra varSa sUrya IndranuM 1 palyopama uparAMta 1000 varSa sUryanI IndrANInuM palyopama nA palyopama upara 500 varSa sUryanI prajA-devanuM 1 palyopama upara 1000 varSa sUrya prajA-devInuM nA palyopama upara 500 varSa graha adhipatinuM 1 palyopama grAdhipatinI IndrANInuM nA palyopama prahaprajA-devanuM 1 palyopama grahaprajA-devInuM vApalyopama nakSatra adhipatinuM nA palyopama nakSatrAdhipatinI devInuM palyopama sAdhika nakSatra devanuM nA palyopama nakSatra devInuM vA palyopama-sAdhika tArA adhipatinuM palyopamano AThamo bhAga vi palyopama tArA adhipatinI devInuM 1 palyopama sAdhika bhAga tArA devanuM vo palyopama tArA devInuM - palyopama mAthArtha - be sAgaropama, sAdhika be sAgaropama, sAta sAgaropama, sAdhika sAta sAgaropama, daza sAgaropama, cauda sAgaropama ane sattara sAgaropamapramANa utkRSTasthiti anukrame saudharmadivalokathI zarU karIne zukra devalokaparyata jANavI. ahIMthI eka eka devaloka ekeka sAgaropamapramANa AyuSyasthitimAM For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 vaimAnika deva-devIonuM utkRSTa AyuSya vRddhi karavI te yAvat uparanI navamI raiveyakamAM 31 sAgaropamapramANa utkRSTa sthiti thAya tyAM sudhI, tyArabAda anuttara vimAnamAM tetrIza sAgaropamapramANa utkRSTasthiti samajavI. A pramANe saudhamadi devalokamAM utkRSTa sthitinuM pramANa kahyuM. 8-8nA viroNArya - cothI vaimAnika nikAyanA devo be prakAranA che. 1 jyopatra ane 2 vanyAtIta. 'tvopapanna e pada be zabdathI saMkalita che. eka venDa ane bIjo 355tra, temAM "T' kahetAM AcAra-sthita-jItamayadA athavA spaSTa arthamAM vyavasthA, ane 355% eTale yukta-prApta athati vyavasthAthI yukta che, eTale ke Indra, sAmAnika, AtmarakSakAdi daze prakAranI vyavasthAo jene viSe rahelI che te kalpopapana" kahevAya. jema manuSyalokamAM rAjA ane prajA aMgenI rAjakIya ne prajAkIya sarva prakAranI AcAravyavasthAo hoya che, lagabhaga tevI ja vyavasthAo devalokamAM paNa rahelI che. ane te daze prakAranA devo potapotAnI pharajo dvArA samagra devalokanuM taMtra calAve che. e daza prakAranA devo kayA? te 45mI gAthAmAM kahevAze. A kalpopapana devo saudharmAdi devalokathI laI bAramA azruta devaloka sudhImAM hoya che. e bAre devalokamAM paraspara svAmIpaNuM, sevakapaNuM, nAnA-moTAno sarva prakArano vyavahAra ityAdi sarva jAtinA svAmi-sevaka vagere bhAvo-vyavahAro (manuSyalokamAM rAjA ane prajA vacce hoya tema) hoya che. - 2. nyAtIta: e zabda paNa "vaphA" ane "atIta' evA be zabdothI saMkalita che, temAM ' kahetAM kalpopapana zabdanI vyAkhyAmAM kahevAyelA sarva prakAranA mayadA vagere AcAro tethI atIta kahetA rahita te chAtIta kahevAya. ' arthAta jyAM paraspara svAmI sevakabhAva jato rahyo che, jyAM paraspara nAnA-moTApaNAnI maryAdA hotI nathI, jeone jinezvaronA kalyANakAdi prasaMgomAM AvavAnI maryAdA sAcavavAnI nathI. teo kalpAtIta kahevAya. A kalpAtItapaNe nava vaiveyaka ane pAMca anuttaramAM che athata sarvanuM samAnapaNuM [ahamiMdrapaNuM che. devalokamAM eka vyavasthA-vyavahAravALA deva ane bIjA vyavasthA vinAnA deva. AthI e nizcita thayuM ke vaimAnika nikAyamAM be prakAranA devo che. jyAM azAMti, kleza ke paraspara saMgharSaNa vagere thavAnI saMbhAvanA hoya tyAM sulehazAMtinI 91. 'ttvana-vAre 35patra petA ti zrI pannA: || 92. "tpAvIramatInA uttathatA ti nyAtItA: " 3. AthI ja bAra devalokone vanya siaudharma vatva vagere) tarIke saMbodhI zakIe chIe, paraMtu raiveyaka tathA anuttarane kalpa vizeSaNa joDatA nathI. 7. For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha sthApanA mATe tamAma vyavasthAnI jarUra UbhI thAya che ne tyAM te pramANe vyavasthA hoya ja che. eTale (bhavanapatithI laI) vaimAnika nikAlamAM bAre devalokanA devone paraspara maLavA haLavApaNuM temaja anyatra gamanAgamana karavAnA prasaMgo rahelA che. vaLI devAMganAo sAthenA snehasaMbaMdho paNa rahelA che ne tenAM AkarSaNo paNa rahelAM che. A rIte jyAM parasparanA samAgamo hoya tyAM rAgadveSa nimittaka saMgharSaNo UbhA thAya ne saMgharSaNamAMthI ja saMklezonI cakamaka jhare ne yuddhonI nobato paNa gagaDI UThe. AvuM banavA na pAme mATe tamAma vyavasthA hovI joIe, tethI manuSyalokanA rAjataMtranI mAphaka tyAM paNa daza prakAranI vyavasthA hovAthI teo kalpopapana kahevAya che. 05 eTale AcAra ane 3papanna eTale yukta, AcAra sahita te. bAra devalokathI AgaLa vaimAnika nikAyanA ja bIjA nava raiveyaka ane anuttara devalokamAM e vyavasthA nathI, kAraNake te devone potAnuM samagra jIvana potAnA ja vimAnamAM pasAra karavAnuM hoya che. vimAnamAMthI kadI bahAra nIkaLavApaNuM ja hotuM nathI. eTaluM ja nahIM, paralokathI AvIne je zayyAmAM utpanna thayA hatA tyAre sUtelA ja hoya tevA AkAre utpanna thayA hatA, tyArapachI kadI UThavApaNuM paNa nathI hotuM evA e mahAbhAgI hoya che ane tene tevI jarUra paNa nathI hotI. tyAM sarva kleza ne soMpAdhinA mULarUpa nathI devAMganAo ke tenI sAthenA snehasaMbaMdho, temane uThavuM ja nathI eTale nathI nokara, cAkara ke salAhakAra sarakhA devo. eTale badhAya devo potapotAnI zayyAmAM ja jIvana vyatIta kare che eTale devIo to che ja nahIM ane devone paraspara maLavApaNuM nathI eTale koIno samAgama nathI, ethI saMgharSaNa nathI ane tethI vyavasthAnI jarUra rahetI nathI. A parama kANika sarvajJa tIrthakara bhagavaMtonA kalyANakAdi prasaMgomAM temane AvavApaNuM nathI. phakta je samyagadaSTi devo hoya teo zayAmAM sUtA sUtA ja mAtra be hAtha UMcA karI namaskAra kare che. anuttaradevone to vaLI hAtha paNa UMcA karavApaNuM nathI. janmAMtaramAM karelI cAritranI uttamakoTinI ArAdhanAnA pratApe ja AvI uttamakoTinI sthitine pAmyA che, ke jyAM AgaLa potAnA para koInI mAlikI ja nahIM. tema nathI pote koInA mAlika. vaLI kleza, kaMkAza, azAMti nahi. tamAma devo samAna, sarva svataMtrapaNe hovAthI tyAM vyavasthAnI jarUra nathI. anuttaravAsI devo eka paDakhAbhara zayAmAM vartatA dravya-guNa-paryAyanA ciMtananI UMDI vicAraNAmAM samaya pasAra kare che. temAM (savarthasiddhanA) 33 sAgaropamanAM AyuSyavALA devo sADA soLa sAgaropama sudhI eka ja paDakhe sUI rahe. tyArabAda ekavAra paDakhuM pherave ne bAkInuM adhuM AyuSya pUrNa kare che. AvI to mahApunyanA pratApe atisukharUpa AyuSyanA bhogavaTAnI mahattA sAMpaDI che. temAM kAraNa kevaLa uttamakoTinI cAritranI ArAdhanA che. have te baMne prakAranA vaimAnika nikAyanA devonI prathama utkRSTa AyuSyasthiti kahe che - For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67. [ahIM je AyuSya kahevAya che te dareka devalokanA chellA prataramAM nivAsa karanArA devonuM jANavuM ane bAkInA pratiromAM vasanArAonI sthiti tathA te pratironuM svarupa AgaLa kahevAmAM Avaze.] # vaimAnika nikAyanA devonI utkRSTa AyuSya sthiti ja pahelA saudharma devalokane viSe sAmAnyathI utkRSTamAM utkRSTa be sAgaropamanI AyuSyasthiti che. A je sthiti kahI te samuccaye kahI ane A be sAgaropamanI sthiti te saudharma devalokanA chellA tiramAM] prataranI jANavI. bIjA izAna devaloka utkRSTa AyuSyasthiti sarmuccaye be sAgaropama ane eka palyopamano asaMkhyAtamo bhAga adhika jANavI. A sthiti paNa saudharma devalokanI jema IzAna devalokanA chellA pratare hoya che. e pramANe trIjA sanatkumAra devaloke utkRSTa AyuSyasthiti sAta sAgaropama, cothA mAhendra devaloke sAta sAgaropama ane eka palyopamano asaMkhyAtamo bhAga adhika, pAMcamAM brahma devalokanA devatAnuM utkRSTa AyuSya daza sAgaropama, chaThThA lAMtaka devaloke cauda sAgaropama, sAtamA zukra devaloke utkRSTa AyuSya sattara sAgaropama, AThamA sahastrAra devaloke aDhAra sAgaropama, navamA Anata devalokamAM ogaNIza sAgaropama, dazamAM prANata devalokamAM vIza sAgaropama, agiyAramA AraNa devalokamAM ekavIza sAgaropama ane bAramA acuta devalokamAM bAvIza sAgaropamanI AyuSyasthiti hoya che. zaiveyaka eTale zuM? samagra cauda rAjaloka vaizAla saMsthAne rahelA puruSanA AkAre che. jema puruSonA gaLAmAM, vakSasthale, kaTie ityAdi sthAne AbhUSaNo hoya che, tema A caudarAjalokarUpI puruSanAM AbhUSaNo kayAM che? to je vimAnAdi che te ja tenAM AbhUSaNorUpe che, emAM nava raiveyakanAM vimAno cauda rAjalokarUpI puruSanA gaLAnA sthAne AbhUSaNarUpe vartatAM hovAthI tene raiveyaka tarIke oLakhavAmAM Ave che. raiveyaka "zabdanI vyutpatti paNa te ja artha pragaTa kare che. e nava raiveyako UbhA karelAM daMDanI jema, uparA-uparI sthita thaIne rahelAM che. anya granthakAro e navano traNa vibhAgothI paricaya karAve che. emAM pahelI traNane "adhatana traNa,' vacalI. traNane "madhyama traNa' ane te uparanI traNane 'uparitana traNa' e rIte oLakhAve che. temAM pahelA tripuTImAMnA pahelA ("adhastanaadhastana) sudarzana caiveyake trevI sAgaropama, 84. graiveyakAstu-lokapuruSasya grIvAbharaNabhUtAH upacArAlloka eva puruSastasya grIveva grIvA tasyAM bhavA graivA graiveyA graiveyakA vA || athavA grIveva grIvA, caturdazarajjvAtmalokapuruSasya trayodazyA rajjo gastanniviSTatayA atibhrAjiSNutayA ja tApamUtA gayA: A pramANe paNa vyutpatti thAya che. 5 anya sthAne anya maharSio nava jhaveyakanAM nAmonI oLakhANa mAgadhI-prAkata bhASAnA zabdomAM Ape che, jemake 9-himi, radigrima-madhyama, rUDhimiDavarama, 4-madhyami , madhyamamadhyama, 6madhyamavaMrima, jhaverImi, Rbhimadhyama, 6-3rimaDeva. phakta bhASAne aMge judI rIte bolAya che, paNa matAMtara na samajavuM. A nAmo te vaiveyakonAM sthAna sUcaka che. For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha bIjA [adhastana madhyama] supratiSTha raiveyake covIza sAgaropama, trIjI [adhastana-uddha] manorama raiveyakamAM pacIza sAgaropama. bIjI tripuTImAMnA cothA [madhyamAdhastana sarvabhadra raiveyake chavvIsa sAgaropama, pAMcamA [madhyamamadhyama] suvizAla raiveyake satyAvIza sAgaropama ane chaThThA [madhyamothvI saumanasa gaiveyake aThThAvIza sAgaropama. trIjI tripuTInA pahelA athata kramathI sAtamA sumanasa raiveyake ogaNatrIza sAgaropama, AThamAM priyaMkara raiveyake trIza sAgaropama ane navamA Aditya raiveyake ekatrIza sAgaropamanI utkRSTa_AyuSyasthiti hoya che. e nava raiveyakathI upara rahelAM pAMca anuttara devalokamAMnA (1) vijaya (2) vaijayaMta (3) jayaMta ane (4) aparAjita e cAre vimAnomAM 3ra ane pAMcamA sarvArthasiddha nAmanA vimAnamAM devonI utkRSTa AyuSyasthiti tetrIza sAgaropamanI jANavI. A pramANe saudharma devalokathI mAMDIne pAMce anuttara vimAna sudhInA devonI athati vaimAnika nikAyanA devonI upara mujaba utkRSTa AyuSyasthiti kahI. [8-8]. navatara -pUrva gAthAmAM vaimAnika devonI utkRSTa sthiti kahI. have be gAthAvaDe te ja vaimAnika devonI jaghanya sthiti kahevAya che. sohamme IsANe, jahanna-Thii paliyamahiaM ca // 6 // do-sAhisattadasa cau-dasa, sattara ayarAI jA sahassAro / tapparao ikkikaM, ahiyaM jA'Nuttaracaukke // 10 // igatIsa sAgarAiM, sabaDhe puNa jahanna-Thii natthi // 10 // - saMskRta chAyA :saudharme IzAne, jaghanya-sthitipalyamadhikaM ca | dvau-sAdhikasaptadazacaturdaza saptadazAni ayarANi yAvat sahastrAram / tatparata ekaikamadhikaM, yAvadanuttaracatuSke // 10 // ekatriMzatsAgarANi, sarvArthe punarjaghanyA sthiti sti // 10 // zabdArtha :sodame saudharma devalokamAM taparokta thakI AgaLa =izAna devalokamAM nA puttaravaha anuttaracatuSka sudhI nahastrakijaghanya sthiti sadgadde sarvArthasiddhamAM araDuM sAgaropamAM pukha vaLI nA sadasahastrAra devaloka sudhI nathi nathI For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaimAnika devonI jaghanya AyuSyasthiti mAthArtha - saudharma tathA IzAna devalokamAM anukrame palyopama temaja sAdhika palyopamapramANa jaghanya sthiti che. tyArabAda sanatkAra, mAheMdra, brahmaloka, lAntaka, zukra tathA sahastrAra devalokamAM anukrame be sAgaropama, sAdhika be sAgaropama, sAta sAgaropama, daza sAgaropama, cauda sAgaropama tathA sattara sAgaropama-pramANa jaghanya sthiti kahI che. tyArabAda AnatAdi cAra devalokamAM, nava raiveyakamAM tathA vijaya, vaijayanta, jayanta ane aparAjita e cAra anuttara vimAnamAM anukrame eka eka sAgaropama adhika jaghanyasthiti che. yAvat anuttara devalokanAM cAra vimAnamAM ekatrIza sAgaropama pramANa jaghanyasthiti jANavI. savarthasiddhamAM jaghanyasthiti nathI. II9-10-10dhA vizeSArtha - vaimAnika nikAyanA pahelA saudharma devalokanA (r)devatAonI jaghanya AyuSya sthiti eka palyopamanI che, A sthiti saudharma devalokanA tere prataramAM nivAsa karanArA sarva devonI jANavI. IzAna devalokanA devatAonI jaghanya AyuSyasthiti eka palyopama ane eka palyopamano asaMkhyAtamo bhAga adhika hoya che. A jaghanya sthiti saudharma devalokanI jema IzAna devalokanA "sarva pratare samajI levI. trIjA sanakumAra devalokamAM jaghanya AyuSya be sAgaropamanuM, cothA mahendra sarva pratare jaghanya AyuSya be sAgaropamathI kaMIka adhika, pAMcamAM brahma devalokamAM jaghanya AyuSya sAta sAgaropamanuM. chaThThA lAMtaka devalokamAM jaghanya AyuSya daza sAgaropamanuM, sAtamAM zukra devaloke jaghanya AyuSya cauda sAgaropama, AThamA sahastrAra devaloke jaghanya AyuSya sattara sAgaropama, navamAM Anata devaloke jaghanya AyuSya aDhAra sAgaropama, dazamA prANata devalokamAM jaghanya AyuSya ogaNIza sAgaropama, agiyAramA AraNa devalokamAM jaghanya AyuSya vIza sAgaropama, bAramA ayyata devalokamAM jaghanya AyuSya ekavIza sAgaropama, tyArabAda nave raiveyake ekeka sAgaropamanI saMkhyA vadhAratA javI, arthAt pahelI raiveyakamAM bAvIza sAgaropama ane navamI Aditya raiveyake trIza sAgaropamanI jaghanya sthiti AvIne UbhI raheze. tyArabAda pAMca anuttara vimAnanuM jaghanyasthitinuM pramANa kahe che. temAM anuttara eTale zuM? - 96. saudharma-izAnamAM jaghanyasthiti palyopama tathA adhika palyopama mAtra kahI che ane sanaskumAramAM turata ja be sAgaropama jevI moTA pramANavALI jaghanya sthiti kahI, tethI jarA Azcarya lAge paNa jJAnInuM kathana yathAtathya hoya che. 97. jaghanyasthiti badheya sarakhI che, paNa utkRSTa sthitimAM taphAvata che. saudharma indrano nivAsa chellA (teramA) pratare ja hoya che, ethI pUrve samuccayapaNe saudhamadi pratyeka devalokAzrayI je utkRSTa sthiti kahI che te aMtima pratare rahenArA indra tathA anya sAmAnika Adi devonI paNa teTalI ja samajavI. mAtra temane AjJA aizvaryAdipaNuM hotuM nathI. pUrve kahelI sAmudAyika utkRSTa sthiti te dareka devalokanAM aMtima prataranI samajavI, te ja devalokanAM anya anya pratiromAM to pheraphAravALI hoya che. 98. anya AcAryo dareka prataranI jaghanyasthiti anya rIte paNa kahe che, je 15-16mI gAthAmAM kahevAze. cAlu gAthAmAM je jaghanya sthiti kahe che te te devalokanA samagra pratarAzrayI samuccaye kahI che. For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha to jenA uttare have koI paNa jAtanuM viziSTa paulika sukha nathI athati e devalokathI AgaLa koI paNa jAtanA paudgalika sukhano vadhu AsvAda vartato nathI. tethI te devaloka anuttara devaloka tarIke oLakhAya che. te "anuttara devalokanA vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita e cAre vimAnane viSe jaghanya AyuSyasthiti ekatrIza sAgaropamanI che. paraMtu pAMcamA savathisiddha nAmanA vimAnane viSe jaghanya AyuSyasthiti nathI, e te sthAnanA viziSTa prabhAvasUcaka che. savarthasiddha vimAnanA devone siddhAntakAroe nizcayathI ekAvatArI jaNAvelA che. [9-10-10] avataraNa -have vaimAnika devIo keTalI jAtanI ? tathA tenI jaghanya ane utkRSTa AyuSya-sthiti keTalI ? te kahevAya che - paridigAgiyarALa 1, sIdIsA-relI che? paliyaM ahiyaM ca kamA, ThiI jahannA io ya ukkosA / paliyAI satta-pannAsa, taha ya nava paMcavannA ya // 12 // saMskRta chAyA :parigRhItetarANAM ca, saudharmezAnadevInAm // 11 // palyamadhikaJca kramAt, sthitirjaghanyA itazcotkRSTA / palyAni sapta-paJcAzat, tathA ca nava paJca-paJcAzacca. // 12 // zabdArtha :parihimAparigRhItA rUSo ahIMthI vaLI pharajignaparigRhItA. pannAsa-pacAsa sodaWIsAga=saudharma tathA izAna devalokanI. tattemaja zrama anukrame paMDyAHpaMcAvana 99, athavA anuttara eTale 'vighAnamutyu vimAnAddhi ceSAM teDanArA:' eTale ke vidyamAna nathI anya vimAnAdi jenA uttare te anuttara. athavA bAhyasukhanI apekSAe jenAthI zreSTha sthAna cauda rAjalokamAM bIjuM nathI. caudarAjalokamAM saMsArI jIvanI apekSAe sarvottama AyuSyane dhAraNa karanAra sthAna te ja che ne UMcAmAM UMco devaloka paNa e ja che mATe anuttara kahevAya che. 100. pra. tattvArthasUtranA a. 4. sU. 42nuM bhASya savathasiddhanA devonI jaghanya sthiti 32 sAga.nI ane utkRSTa 33 sAga.nI ema baMne prakAre kahe che. ane e vAta siddhAMtakAra sAthe maLatI nathI, tethI ja TIkAkAra zrIsiddharSijIe paNa tyAM savAla uThAvyo che. satya zuM che? te to jJAnIgamya che. bAkI siddhAntakAra to sarvArthasiddhanI ajaghanyotkRSTa 33 sAga.nI eka ja sthiti kahe che. pra.-'savvaTThasiddhagadevANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA? u.-goyamA! ajahannamaNukkosa tettIsaM sAgarovamAI ThiI pannattA / / pinnavaNA sUtra pada 4. sU. 102) For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaimAnika devonA jaghanya-utkRSTa AyuSyanuM yaMtra _| vaimane nijAmAM nathaaSTa sAyuSyasthitinuM yaMtra | devalokanAM nAma jaghanya AyuSya utkRSTa AyuSya saudharma devaloke 1 palyopama 2 sAgaropama IzAna 1 palyopama thI adhika 2 sAgaropama sAdhika sanakumAra , 2 sAgaropama 7 sAgaropama mAhendra 2 sAgaropama sAdhika 7 sAgaropama sAdhika 10 sAgaropama lAMtaka zukra sahastrAra hatuM. Anata prANata 19 20 sAgaropama sAdhika raiveyake che AraNa, azruta sudarzana pratibaddha manorama 4 sarvabhadra 5 suvizAla sumanasa saumanasa priyaMkara Aditya 1 vijaya vaijayaMta vimAne 32 matAMtare 33 sAgaropama jayaMta aparAjita sarvArthasiddha.. 5 nathI, mitAMtare 32] For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha gAthA - saudharma tathA izAna devalokanI parigRhItA tathA aparigRhItA devIonuM jaghanya AyuSya anukrame palyopama temaja sAdhika (kAMIka adhika) palyopama pramANa jANavuM. teonuM utkRSTa AyuSya saudharma devalokanI parigrahItA devInuM sAta palyopama ane aparigrahItA devInuM pacAza palyopama pramANa utkRSTa AyuSya jANavuM. IzAna devalokanI parigRhItA devInuM nava palyopama ane aparigRhItAonuM paMcAvana palyopama pramANa utkRSTa AyuSya samajavuM 11-12aaaa viroSArtha - devagatimAM devIonI utpatti bhavanapati nikAyathI laIne izAna devaloka sudhI arthAt bhavanapati nikAya, vyaMtara nikAya, jyotiSka nikAya ane vaimAnika nikAyamAM saudharma tathA IzAna e be devaloka sudhI ja hoya che. sanakumArathI AgalA AgalA devalokane viSe devIonuM upajavuM hotuM nathI, kAraNake uparanI nikAyanA devo alpaviSayI che mATe tyAM devIonI utpatti nathI hotI. vaimAnika nikAyanA prathamanA be devalokamAM devIo be prakAranI che. eka "parigRhItA' ane bIjI "aparigRhItA'. parigRhItA te kulAMganA arthAt kulIna paraNelA sarakhI maryAdAzIla jANavI; aparigRhItA te gaNikA (vezyA) sarakhI svecchAcAriNI jANavI. te devIonI jaghanya AyuSyasthiti kahe che. saudharma devalokane viSe parigRhItA ane aparigRhItA devIonI jaghanya AyuSyasthiti eka palyopamanI che ane IzAna devalokane viSe parigRhItA ane aparigahItA devIonI eka palyopamathI kaMIka adhika samajavI. have utkRSTa AyuSyasthiti kahe che -- saudharma devalokane viSe parigRhItA devIonI utkRSTa AyuSyasthiti sAta palyopamanI, ane aparigRhItA devIonI pacAsa palyopamanI hoya che. tathA bIjA IzAna devalokane viSe parigRhItA devIonI utkRSTa AyuSyasthiti nava palyopamanI ane aparigRhItA devIonI paMcAvana palyopamanI hoya che. ethI uparanA devaloke devIonI utpatti nathI. 101. eka indranA bhavamAM indrane potAne keTalI devIo utpanna thaIne maraNa pAme che ? te saMbaMdhamAM jaNAvyuM che ke dokoDAkoDIo, paMcAsI koDIlakkha igasayarI / koDIsahassa caukoDI, sayANa aDavIsa koDINaM / / 1 / / sattAvannaM lakkhA caudasa, sahassA ya dusaya paMcAsI / iya saMkhA devIo cayaMti iMdassa jammaMmi / / 2 / / artha :-eka IdranA bhavamAM be kroDAkoDa, paMcAzI lAkha kroDa, ekottera hajAra kroDa, cAraso kroDa, aThThAvIsa kroDa, sattAvana lAkha, cauda hajAra ne baso paMcAzI--(2,85,71,4,28,57,14,285) ATalI devIonI saMkhyA utpanna thaine avana-mRtyu pAme che. 102. kulAMganA sarakhI, eTale ke kulanAM bhUSaNarUpa. jema manuSyalokamAM je strIo svakIya jIvanane pavitra rAkhI, svapatimAM saMtoSa mAnIne, kulAcAranI maryAdA pramANe vartamArI suzIla hoya tene kulAMganA kahevAya che, tema devalokamAM paNa te ja pramANe vartana rAkhanArI devIo hoya che tene kulAMganA kahevAya che. 103. trIjA sanakumAra devalokathI laI amRta devaloka sudhI aparigrahItA devIonuM saMbhogAdi kAraNe javuM For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asurakumArAdi indronI agramahiSInI saMkhyA 57 vizeSamAM bhavanapatithI laI vyantara, jyotiSI, saudharma-izAna nikAyomAM devo karatAM devIo batrIzaguNI, batrIza adhika kahelI che. [11-12] "" saudharma - IzAna devalokasthita parigRhItA - aparigRhItA devIonuM jaghanya - utkRSTa AyuSyasthiti yaMtra 1 saudharma devaloke devaloka nAma 39 2 IzAna devaloke "" kahe cheH ,, 104, devInI jAti parigRhItA aparigRhItA parigRhItA aparigRhItA jaghanya AyuSya 1 palyopama qq=pAMca cha=cha sapha=ATha poya=pratyeka 39 1 palyopama sAdhika madhyamasthiti--jaghanyotkRSTanI vacalI yathAsaMbhava vicAravI. avataraNaH-- -devIonA adhikAramAM prAsaMgika asurakumArAdi indronI agramahiSInI saMkhyA ,, utkRSTa AyuSya 7 palyopama 50 palyopama 9 palyopama 55 palyopama pA-cha-vvasa-24-16 ya, meLa patteyamAnahitIo / asura - nAgAivaMtara - joisakappadugiMdANaM // 13 // saMskRta chAyA :- paJca - SaT - catasrazcatasro'STau ca krameNa pratyekamagramahiSyaH / asura - nAgAdivyantara - jyotiSkakalpadvikendrANAm 119311 zabdArtha : bAhitIno agramahiSIo nAnAgakumAra vagere nosa=jyotiSI vruttivALuM be devaloka sudhInA indronI gAthArya vizeSArtha pramANe. / / 13 / vizeSArtha H-- jema manuSyalokamAM je rAjAone aneka rANIo hoya che tyAre temAM amuka rANIonI mukhyatA hoya che, ane e pradhAnatAne aMge ja tene paTTarANI' tarIke oLakhAvAya che. tema devalokamAM paNa pradhAna paTTarANIne 'agramahiSI' [mukhyadevI] zabdathI saMbodhIne oLakhAvAya che. AvavuM thAya che, keTalAM AyuSyavALI kayA kayA devaloke jaI devo sAthe kevI rIte viSayAdi sukhano vyavahAra kare che ? te AgaLa 168mI gAthA prasaMge kahevAze. 104. AyuSya sthitidvAranA prakaraNamAM A gAthA jarA aprastuta lAge che, paNa mUla graMthomAM e ja pramANe cAlI AvI che eTale ApaNe paNa svIkAravI ja rahI. .. For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatasaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha temAM bhavanapatinikAyomAM pahelI asurakumAra nikAyanA dakSiNendra camareMdrane ane uttarendrabalIndrane pratyekane pAMca pAMca agramahiSIo hoya che. bAkInI nAgakumArAdi nave nikAyanA dharaNendra tathA bhUtAnaMdendra pramukha aDhAra indro che, te dareka indrane cha cha ajhamahiSIo hoya che. tathA ATha prakAranA vyaMtara, ATha prakAranA vANavyaMtara-ema vyaMtaranI soLa nikAyanA uttarendra tathA dakSiNendra maLI kula batrIsa indro che. te pratyekane cAra cAra ajhamahiSIo hoya che. trIjA jyotiSI devalokanA caMdra ane sUrya e be indrane paNa cAra cAra agramahiSIo hoya che. " ane cothA vaimAnika devalokamAMnA saudharma devalokanA saudharmendrane ane bIjA izAna devalokanA IzAreMdrane ATha ATha agramahiSIo hoya che. uparanA sanakumAradi devalokane viSe devIonuM upajavuM hotuM nathI tethI tyAM parigRhItA devI nathI paraMtu te te devalokanA Idrone athavA devone jyAre viSayasukhanI icchA udabhave che tyAre temanA upabhogALuM saudharma ane izAna devalokanI ja aparigrahItA devIo pratyakSa ke parokSa rIte upayogI thAya che. prathamanA be devalokathI uparanA devalokamAM devIonI utpattino abhAva hovAthI agamahiSIono saMbhava nathI. [13] avataraNa-vaimAnika devone devIonI pratidevaloke yathAsaMbhava AyuSyasthiti kahI. have pratidevalokanAM pratyeka prataromAM jaghanyotkRSTa AyuSyasthiti batAvavA mATe prathama kayA devalokamAM keTalAM pratiro hoya ? te varNave che- dusu terasa dusu bArasa, cha ppaNa cau cau duge duge ya cau / gevija-Nuttare dasa, bisaTTi payarA uvari loe // 14 // saMskRta chAyAdvyostryodsh dvayorvAdaza, SaTpaJcacatvAri catvAri dvike dvike ca catvAri / graiveyA-nuttareSu daza, dvASaSTiH pratarANyupari loke // 14 // zabdArthakusube devalokamAM vinnattara-zaiveyaka ane anuttara vimAnamAM terasattera visadi=bAsaTha kutU=be divaloka)mAM yara=pratiro vArasa bAra hari upara-Urdhva kuro bemAM nIylokamAM pathArtha- saudharma tathA izAnadevalokamAM tera prataro che. tyArapachInA trIjAcothA e be devalokamAM bAra prataro che. pAMcamA devalokamAM cha pratiro, chaTTAmAM pAMca prataro, sAtamAmAM cAra prataro, AThamAmAM cAra prataro, navamA tathA dazamA devalokamAM cAra ane agiyAra tathA bAramA devalokamAM For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayA devalokamAM keTalAM pratara hoya? te paNa cAra prataro che. tyArabAda nava raiveyakanAM nava ane anuttara vimAnanuM eka maLIne ekaMdara daza pratiro che. e pramANe UdgalokanA devalokamAM bAsaTha prataro che. 14mAM vizoSArtha pratara eTale zuM? to manuSyalokamAM vartatAM gharomAM "so-so upara majalA hoya che. e mALonI gaNatrI karAvanAra athavA vibhAga pADanAra je talapradeza-vastu, tene devalokaAzrayI zAstrIya paribhASAmAM pratara' zabdathI saMbodhAya che. paraMtu vizeSa e che ke-manuSyalokanAM majalAo, pATaDAo vagere sAmagrInA AlaMbane rahelA che, jyAre devalokamAM rahelAM pratiro-tharo-(pAthaDAo) svAbhAvika rIte vinA AlaMbane ja rahelAM che. raMtu eTaluM vizeSa samajavAnuM ke-devalokanAM pratiro judAM ne vimAno paNa judAM, (eTale ke pATaDA upara vimAno judAM) ema be judI judI vastu nathI kintu samagra kalpanA vimAno nIcethI samasapATIe hovAthI e vimAnanA adhatana taLiyAthI ja (vimAnanA kAraNe ja) vibhAga paDatA pATaDAo samajavA. evA pATaDA ke tharo AMtare AMtare teranI saMkhyAmAM rahelAM che. temAM prathama saudharma tathA izAnadevalokanAM maLI tera pratiro (talapradezo) valayAkAre che, eTale baMne devaloko ekasarakhI sapATImAM vinA vyAghAte joDAyelA che ane tethI te saMpUrNa valayAkAra bane che. A devaloka pUNendranA AkAre hovAthI kahelAM tera pratiro valayAkAre che ane e paNa tyAre ja laI zakAya ke re bane devalokanAM pratiro bhegA gaNIe to, eTale A devaloka mahAvideha kSetranI Urdhva dizAe sIdhI sapATIe hovAthI te kSetranI apekSAe pUrva mahAvideha taraphano ane pazcima mahAvideha taraphano, temaja madhyabhAgathI ardha ardha vibhAga karIe to eka meruthI dakSiNa dizAno ane eka meruthI uttara dizAno ema be vibhAga paDe, emAM dakSiNa vibhAganAM ardha valayAkAra khaMDanAM tera prataro saudharmanAM ane uttara vibhAganAM ardha valayAkAra khaMDanAM tera prataro izAnendranAM jANavAM. ) e ja pramANe sanaskumAra ane mahendra devaloka mATe samajavuM, athati ahIM paNa baMne devalokanAM maLI bAra prataro valayAkAre levAnAM che, emAM dakSiNa vibhAganAM bAra pratarono mAlika sanakumArendra ane uttara dizAnA bAra prataro mATendranAM samajavAM. pAMcamA brahma devaloka khaMDa vibhAga nathI tethI tyAM cha pratiro valayAkAre jANavAM. e ja pramANe lAMtake pAMca, zu devalokamAM cAra pratara ane sahastrAre cAra prataro valayAkAre samajavAM. Anata ane prANata-devalokamAM saudharmadivalokata baMnenAM maLI cAra prataro valayAkAre samajavAM. AraNa ane ayyata e bannenAM maLI AvatA prANatavat cAra prataro valayAkAre jANavAM. A pramANe bAra devaloka sudhImAM bAvana prataro thayAM. 105. bhAratavarSamAM muMbaI vagere moTA zaheramAM sAta, ATha, ne tethI vadhu majalAnAM makAno che. paradezamAM moTA moTA dezanI rAjadhAnIo laMDana, perIsa, mosko, barlIna, voziMgTana vageremAM to 50, 75, 80, 100, 125 majalAnI gaganacuMbI ImArato che. nyUyorka zaheramAM cu empAyarasTeTa nAmanI bIlDIMga 125 majalAnI Aje vidyamAna For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hR0 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha AgaLa cAlatAM pratyeka raiveyakanuM eka eka pratara gaNatAM nava raiveyakanAM nava prataro thAya ane pAMca anuttara devalokanuM eka ja pratara eTale ekaMdara daza prataro pUrvanAM bAvana prataromAM umeratAM bAsaTha prataro vaimAnika devalokanAM jANavAM. pratyeka devalokanAM pratironuM paraspara aMtara prAyaH dareka kalpa samAna che. [ahIM prAyaH lakhavAnuM kAraNa saudharma karatAM izAnakalpanAM vimAno UrdhvabhAge kiMcit UMcA* rahe che mATe] paraMtu upara-uparanA devalokomAM pratironI saMkhyA thoDI ane vimAnonI UMcAI vadhAre hovAthI nIcenA devalokanA pratara saMbaMdhI aMtaranI apekSAe uparanAM devalokanAM prataranuM aMtara moTuM hoya che. [14] vaimAnikanikAyanAM prataronI saMkhyA- yaMtra vaimAnika nikAyanAma pratara saMkhyA vaimAnika nikAyanAma || . saMdhyA 1 saudharma | devaloke 8 sahastrAra devaloka 2 IzAna che 9i Anata 3 sanakumAra 10 prANata | 4 mAhendra | 11 AraNa 5 brahma 12 azruta 6 lAMtaka 9 saiveyaka 7 mahAzukra 5 anuttara avataraNa-saudharma tathA izAna devalokanAM prati prataromAM jaghanya temaja utkRSTa AyuSya jANavA mATe "karaNa' (upAya) pradarzita kare che - sohammukkosaThiI, niyapayaravihatta icchasaMguNiA / payarukkosaThiio, savvattha jahannao paliyaM // 15 // saMskRta chAyAsaudhrmotkRssttsthitiN, nijapratarairvibhajya iSTa (pratara) saMguNitA / pratarotkRSTasthitiH, sarvatra jaghanyataH palyam // 15|| zabdArthani=potAnA posa=prataranI utkRSTa vidatta vaheMcIe Tijhonasthiti (Ave) phuccha=ISTa (pratara) savvattha sarvatra saMni=sAthe guNIe. namo jaghanyathI * jUo tattvArthasUtra siddhasenIyA tathA haribhadrIyA TIkA. bhagavatIjI sUtra 138-TIkA. pIThabhAgathI izAna kalpa unnata jaNAve che. ane bIjI rIte paNa prathama pratara karatAM vizeSa che. For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saudharma-IzAnamAM jaghanyotkRSTa AyuSya jANavA mATe karaNa pathArtha-saudharma devalokavAsI devonI utkRSTa sthitine saudharma devalokanAM prataranI saMkhyAvaDe vaheMcI ApI je prataranuM AyuSya kADhavuM hoya te prataravaDe pUrvokta saMkhyAne guNatAM ISTapraharanI utkRSTa sthiti prApta thAya. jaghanya sthiti to badhAya prataromAM palyopama pramANa che. 1pa. viroSArtha-have AyuSya-sthitinI tere pratare vaheMcaNI karavAnI hovAthI, vaimAnika nikAyanA prathama saudharma devalokane viSe utkRSTa AyuSasthiti (teramA pratare) be sAgaropamanI che, tene tera pratara vacce vaheMcI ApavI joIe. tethI eka sAgaropamanA tera bhAgo karIe, tyAre be sAgaropamanA chavvIza bhAgo thAya. e chavvIza bhAgone saudharmakalpanA tera pratiro sAthe vaheMcIe eTale saudharmanA pahelA pratare eka sAgaropamanA terIA be bhAganuM AyuSya Ave, (eTale be sAgaropamanA karelA chIza bhAgomAMthI be bhAganuM AyuSya ochuM thavAthI bAkI covIza bhAganuM rahyuM.) tevI ja rIte bIjA prataranuM AyuSya kADhavuM hoya tyAre tene te sAthe guNIe tyAre terIyA cAra bhAganuM AyuSya Ave. prathamanA bAkI 24 bhAgamAMthI be bhAga AyuSya ochuM thavAthI 22 bhAganuM rahyuM.) AvI. rIte dareka pratare kADhavuM. jethI trIje pratare terIA 6 bhAga Ave. (pUrvanA 22 bhAgamAMthI 2 bAda javAthI 20 rahyA.) cothe terIA ATha bhAga, (20mAMthI 2 bAda javAthI 18 bhAga rahyA.) pAMcame pratare guNAkAra karavAthI terIA dasa bhAgAyuSya Ave, (18mAMthI be bAda javAthI 16 rahyA) chaThe pratare terIyA bAra bhAga, (16mAMthI 2 bAda javAthI 14 bhAga rahyA)sAtame terIyA cauda bhAganuM AyuSya Ave. ApaNI rIti pramANe 1 sAgaropamanA tera bhAga thAya eTale pUrNa sAgaropama gaNI levAno, tethI sAtame pratare 1 sAgaropama ane terIyA 1 bhAganuM AyuSya kahevAya, (pUrvanA 14mAMthI 2 bhAga bAda javAthI 12 rahyA). AThame 1 sAgaropama ane terIyA traNa bhAganuM, (12mAMthI 2 bhAga bAda gaye 10 bhAga rahyA.) navame eka sAgaropama ane terIyA pAMca bhAgAyuSya Ave, (10mAMthI 2 bhAga bAda yA 8 bhAga vaheMcavA rahyA.) dasame 1 sAgaropama ane terIyA sAta bhAga Ave, (8mAMthI be bAda gayA 6 rahyA.) agiyArame 1 sAgaropama ane terIyA 9 bhAganuM (6mAMthI be bhAga gayA 4 rahyA.) bArame 1 sAgaropama ane terIyA 11 bhAganuM. (4 mAMthI 2 bhAga gayA tathA be bhAga ja vaheMcavA bAkI rahyA.) terame pratare 1 sAgaropama 13 bhAga, tera bhAge eka sAgaropama hovAthI 2 sAgaropama utkRSTasthiti aMtima pratare AvI. (ane bAkI vaheMcavA rAkhelA be bhAga paNa vaheMcAI gayA.) A pramANe saudharmakalpanA tere pratiromAM utkRSTa sthiti darzAvI. saudharmadevalokanA sarva pratiromAM jaghanyasthiti 1 palyopamanI samajavI. A pramANe izAnadevalokanI utkRSTa sthitinuM pramANa kADhavuM. phakta pharaka eTalo samajavo ke izAnanAM pahelA pratare, saudharmanA pahelA pratare je sthiti varNavI hoya tethI kaMika adhikAMza samajavI. ema saudharmanA je pratare jeTalI sthiti tethI 'adhika' zabda te te pratara prasaMge lagADavo. AthI zuM thaze ke izAna devalokanA aMtima pratare be sAgaropamathI adhika AyuSya sthiti utkRSTa AyuSya dharAvanArA indra vagere devonI prApta thaze. [15] For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha avataraNa - have sanaskumArAdi devalokanAM pratiromAM jaghanya utkRSTa AyuSyasthiti jANavA mATe paNa karaNa'-upAya kahe che - surakappaThiIviseso, sagapayaravihattaicchasaMguNio / hiDillaThiIsahio, icchiyapayarammi ukkosA // 16 // saMskRta chAyAsurklpsthitivishessH, svakapratara-vibhakteSTasaMguNitaH / adhastanIyasthitisahitaH; iSTapratare utkRSTaH / / 16 / / zabdArtha - suraq=kalpopapanna devo diki7=nIcenI Tiviselo sthiti vizeSa saho sahita sapiyara=potapotAnA prataravaDe icchiyvidatta=bhAga ApIne payaf=pratarane viSe vAcArya- sanaskumAra vagere kalpopapana devonI utkRSTa sthitine, potapotAnA devaloka saMbaMdhI prataranI saMkhyAvaDe bhAga Apavo. je saMkhyA Ave tene ISTaprataranI saMkhyAvaDe guNavA, je javAba Ave te-temaja nIcenA prataranI sthiti bane meLavavAthI ISTaprataramAM utkRSTa sthiti prApta thaze. 16 vizeSArtha - pUrvagAthAmAM saudharmanAM tere prataramAM utkRSTa sthiti batAvIne have sanaskumAra devalokanA prataromAM utkRSTa AyuSyasthiti jANavAnuM karaNa jaNAve che- saudharmadevalokanAM teramA pratare utkRSTa AyuSyasthiti be sAgaropamanI AvelI che. have sanakumAra devalokanAM pahelA prataranI utkRSTa AyuSyasthiti kADhavAnI che. sanakumAre utkRSTa sthiti 7 sAgaropama che ane saudharma devalokanA 13mA pratare 2 sAgaropamanI che teno vizleSa-[bAdabAkI] karavo eTale sAta sAgaropamamAMthI be sAgaropama bAda karavA, eTale pAMca sAgaropama AvyA, tene 12 pratare bhAga ApavA mATe 1 sAgaropamanA 12 bhAga karavAthI pa sAga0 nA 68 bhAga thayA, te 60 bhAgane pratyeka pratare sarakhe bhAge vaheMcI nAkhatAM pratyeka pratare bArIyA pAMca bhAga (6) Ave. have saudharmanA teramA pratare 2 sAgaropama utkRSTa sthiti AvI che, temAM ukta rItie sanaskumAranA pahelA prataramAM bArIyA pAMca bhAga umeravA eTale 2 sAgaropama ane bArIyA pAMca bhAga Ave, (60 bhAgamAMthI pAMca bhAga javAthI pa5 bhAga AyuSya bAkI rahyuM.) bIje pratare 2 sAgaropama ane bArIyA 10 bhAga AvyA, (papa mAMthI pAMca bhAga javAthI 50 rahyA,) trIje pratare 2 sAgaropama ane bArIyA 15 bhAga AvyA, ahIM 12 bhAge 1 sAgaropama thato hovAthI trIje pratare 3 sAgaropama ane 3 bhAga kahI zakAya (50mAMthI pAMca bhAga ochA thavAthI 45 bhAga rahyA.) cothe pratare 3 sAgaropama ne - bhAganuM utkRSTa AyuSya jANavuM. (45 mAMthI pAMca gayA 40 rahyA.) pAMcame pratare 3 sAgaropama 1 bhAga athavA 4 sAgaropama ane bhAga pramANa AyuSya 1ra. For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUra saudharma IzAnanA jaghanyotkRSTa AyuSyanuM yantra jANavuM. (40 mAMthI pAMca gayA 35 bhAga rahyA.) chaThe pratare 4 sAgaropama * bhAganuM utkRSTa AyuSya jANavuM. (3pa mAMthI 5 jatAM 30 rahyA.) sAtame pratare 4 sAgaropama ane 11 bhAganuM jANavuM. (30mAMthI 5 gayA 25 rahyA). AThame pratire 4 sAgaropama ane 16 bhAganuM eTale punaH pUrvanA niyama mujaba 5 sAgaropama ane te bhAga pramANa AyuSya jANavuM. (25 mAMthI 5 gayA ane 20 bhAga vaheMcavA rahyA) navame pratare 5 sAgaropama ane 1 bhAganuM utkRSTa AyuSya Ave (20 mAMthI pAMca ghaTatAM 15 bhAga rahyA.) dasame pratare 5 sAgaropama 14 bhAganuM athavA 6 sAgaropama ane 3 bhAganuM utkRSTa AyuSya jANavuM. (1pamAMthI 5 gayA 10 bhAga rahyA) agiyArame pratare 6 sAgaropama ane bhAganuM AyuSya jANavuM. (10 mAMthI 5 bhAga AyuSya ochuM karatAM 5 bhAga rahyA) bArame pratare 6 sAgaropama ane 13 bhAga athavA saMpUrNa 7 sAgaropamanI sthiti sanakumAranA aMtima pratare AvI. A ja pramANe AgalA devaloka mATe upara pramANe vizleSa karI pratara sAthe bhAga ApatAM icchita pratare utkRSTa AyuSya sthiti prApta thAya. [16] / saudharma-IzAnakalpanA pratyeka pratare jaghanyotkRSTa AyuSyanuM yaMtra // pratara utkRSTa sthiti jaghanya sthiti saudharmamAM-IzAnamAM saudharmamAM-IzAnamAM sAgaro. teriyAbhAga 2 te ja sAdhika 1 palyopama te ja sAdhika 0. 0 8 0 1 6 8 2 8 %i For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha // sanatkumAra tathA mAhendra kalpanA pratyeka prataramA / / utkRSTa sthiti jaghanya sthiti sanatkumAramAM-mAhendramAM sanatkumAramAM-mAhendramAM sAgaro0 bArIyA bhAga - 5 te ja sAdhika 2 sAgaro. te ja sAdhika 2 - 10 na <<Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAzukra Adi devalokamAM jaghanyotkRSTa AyuSyanu yantra // mahAzukra devlokmaaN|| // sahasrAra devalokamAM // pra0 utkRSTa sthiti jaghanya sthiti pra0 utkRSTa sthiti jaghanya sthiti sAgaro0 cArIyA bhAga sAgaro0 caturthAMza bhAga | 14 17 sAgaro, - 15 - 3 2 ra ||aant devalokamAM // ||praannt devalokamAM // utkRSTa sthiti jaghanya sthiti pra0 utkRSTa sthiti jaghanya sthiti sAgaro0 caturthAMza sAgaro0 caturthAMza bhAga bhAga 18 sAgaro] 18 - 1 | 19 sAgaroLa 0 ra 18 - 0 | 0 | pra0 ||aarnn devlokmaaN|| ||acyut devalokamAM // utkRSTa sthiti jaghanya sthiti pra0 utkRSTa sthiti jaghanya sthiti sAgaro0 caturthAMza sAgaro0 caturthAMza bhAga 20 sAgaro, 21 - 1 21 sAgaro0 - 2 For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha // navaraiveyakrama utkRSTa sthiti | jaghanya sthiti 23 sAgaro 22 sAgaro, | anuttara revatomAM | utkRSTa sthiti jaghanya sthiti na. 32 sAgaro, 31 sAgaro, 31 ) 28 , | 27 , 8 | 30 | 29 , [A gAthA candrIyA saMgrahaNImAM nathI tethI prakSepaka gAthA' samajavI.] avataraNa-bAra devalokanA Indrone rahevAnAM sthaLo batAve che : kappassa aMtapayare, niyakappavaDiMsayAvimANAo / iMda nivAsA tesiM, cauddisiM logapAlANaM // 17 // [prakSe. gA. saM. 1] saMskRta chAyAklpsy antyapratare, nijakalpAvataMsakavimAnAni / indranivAsAsteSu, caturdikSu lokapAlAnAm // 17 / / zabdArtha-- pasa-devalokanAM dra=IdronAM maMtare antima prataramAM nivAsa-raheThANo 'niya potAnAM nAmavALA) tesiMkhtamAM upUrvahiMsa=kalpAvataMsaka siMcAre dizAmAM vimAWITo vimAno tonApatinAM lokapAlonAM pathArtha-pratyeka devalokanA chellAM prataramAM potapotAnAM nAmavALAM kalpAvataMsaka vimAno hoya che, temAM indranAM raheThANo hoya che, ane tenI cAre bAju lokapAla devonAM raheThANo hoya che. [1NA viroNArtha-devalokamAM pratara saMbaMdhI je vyavasthA che te vaimAnika nikAyamAM ja che, paraMtu anya nikAyomAM nathI. 106, anya-nikAyomAM pratiro na hoya te saheje samajI zakAya tema che kAraNake bhavanapati ane vyaMtarone For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokapAlonuM utkRSTa AyuSya vaimAnika nikAyanA pratyeka devalokamAM keTalAM keTalAM pratiro hoya che e pUrve jaNAvyuM. e kalpopapana devalokanA aMtima prataranAM arthAt je devalokanAM je pratare idranivAsa che te te vibhAganAM prataranA dakSiNa vibhAganA madhyabhAgane viSe potapotAnAM kalpanAM nAmathI aMkita evA avataMsaka (vimAnomAM zreSTha) nAmanAM vimAno rahelAM che. te paMktigata nahIM paNa puSpAvakIrNa tarIke che ane te madhyanA indrakavimAnathI asaMkhya yojana dUra ane paMktigata vimAnonA prAraMbhathI pUrve rahelAM che. jemake--saudharma devalokanA tera pratara, te teramAM prataranAM dakSiNa vibhAgamAM saudhamavitaMsaka nAmanuM vimAna che ane te vimAnamAM rahenAro Indra saudharma che. te pramANe izAna devalokanAM aMtima prataranAM uttara vibhAge IzAnAvatuMsaka nAmanuM vimAna che, temAM rahenAra Idra izAnendra kahevAya che. e mujaba sarvatra AgaLa AgaLa samajavuM, tathApi navamA tathA dazamA devaloka-(Anata, prANata)no Idra eka che. e idra prANata devalokanAM cothA pratare prANatAvatuMsaka nAmanuM vimAna che temAM rahe che. e ja pramANe AraNa ane ayyata mATe jANavuM. A pramANe te sarva avataMsaka vimAnone viSe idronAM nivAso che. ane te avataMsaka vimAnonI cAre dizAomAM soma vagere lokapAlonAM vimAno rahelAM che, ema sarvatra samajI levuM. [17] (pra. gA. saM. 1). prikSepagAthA saMkhyA 2] avatAra-Indra temaja lokapAlanA nivAsonuM sthAna jaNAvIne have saudharmendranA cAra lokapAlonuM utkRSTAyuSya kahe che - soma-jamANaM satibhAga, paliya varuNassa dunni desUNA / vesamaNe do paliyA, esa ThiI logapAlANaM // 18 // [prakSe. gA. saM. 2] saMskRta chAyAsoma-camo: trimA-: vAstha kI dezonI ! vaizramaNasya dvau palyau, eSA sthitirlokapAlAnAm / / 18 / / zabdArtha- somasoma vesUT=kAMIka nyUna naHINcamanuM vesamauo vaizramaNa satimA-trIjA bhAga sahita to tayA=be palyopama vAstavaruNanuM paNa A dunni-be (palyopama) to pAnAnaM=lokapAlonI nAthArtha- soma tathA yama nAmanA lokapAlanI AyuSyasthiti trIjA bhAga sahita eka palyopama rahevA mATe to bhavano temaja nagaro che. ane te sarva viprakIrNa (vikharAyelAM) arthAt judAM judAM che ane jyotiSInAM vimAno paNa pRthaka pRthaka che. For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha (13) pramANa che. varuNa lokapAlanI sthiti kaMIka nyUna be palyopama ane vaizramaNa lokapAlanI be palyopamanI che. e pramANe lokapAla devonI sthiti jANavI. 18 vizeSArtha-svasva devalokanA Indro potapotAnA devalokanA aMtima pratare devalokanA nAmathI aMkita avataMsaka vimAnone viSe rahelA che ane te vimAnonI cAre dizAe indronA rakSaNArthe lokapAlo hoya che. temAM pahelA saudharma-devalokanA aMtima pratare rahelAM, saudhamavataMsaka nAmanA vimAnanI pUrvadizAno lokapAla soma che ane dakSiNadizAno lokapAla yama che, te bannenuM utkRSTa--AyuSya eka palyopama ane eka palyopamanA trIjA bhAga sahita eTale 1 palyopamanuM hoya che. pazcimadizAno lokapAla varuNa che, tenuM utkRSTa--AyuSya dezaUNA be palyopamanuM che ane uttaradizAnA vaizramaNa nAmanA lokapAlanuM utkRSTa--AyuSya be palyopamanuM che. e pramANe saudharmadevalokanA lokapAlonI sthiti varNavI.' anya nikAyomAM paNa lokapAlo hoya che, teonI sthiti, tenAM nAma, te lokapAlonI parSada, temanuM aizvarya, temanuM nityakartavya vagere svarUpa anya graMthothI jANavA yogya che. [18] (pra. gA. saM. 2). A pramANe devonuM prathama "sthitidvAra' samApta thayuM. | ti sevAnAM prathama sthitikAra samAptam | 107. je je devaloke lokapAlo che tyAM tyAM AyuSyasthiti tathA teonAM nAmo bhinna bhinna hoya che. dareka lokapAlone traNa prakAranI parSadA hoya che, tenI mAhitI mATe juo zrInIvAminIma tathA zrIno ziki. For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanapati devonuM varNana | dvitIya bhvndvaar| avatara-have devagatine viSe bIjuM "bhavanadvAra' varNave che, temAM prathama bhavanapatinikAyamAM keTalA prakAranA devo hoya ? te varNavavA sAthe temAM Indra keTalA hoya? tenuM nirupaNa kare che - sunA*-suvA, viSna vI vI ka | disi -pavarNa-thaNiya dasaviha, bhavaNavaI tesu du du iMdA // 16 // saMskRta chAyA'bahurA nA suparbo_*vighuni zrI udhizva | dik-pavana-stanitA dazavidhA bhavanapatayasteSu dvau dvAvindrau / / 16 / / zabdArtha- sura asurakumAra visidizikumAra nAnA-nAgakumAra pavana vAyukumAra suvannI suvarNakumAra thAya stanatakumAra vizvavidyuta kumAra vida-dasa prakAre =agnikumAra avanavabhavanapati hIva-dvIpakumAra teNu-temAM 3I=udadhikumAra yu Tu be be pathArtha-vizeSArtha pramANe. ||1lA. vizeSArtha - graMthakAra maharSie prathama sthiti-dvArano uddeza karelo te pramANe te devonI sthiti saMbaMdhI nirdeza thaI cUkyo. have bIjuM je bhavanadvAra zarU karAya che emAM bhavanapati-nikAyanA devonAM bhavana kahevAne vAste, prathama te bhavananI daze nikAyanA devonAM nAmo tenA sAmAnya varNana sAthe jaNAve che. 1 "asurakumAra" A devo savagopAMge parama lAvaNyavALA, suMdara, dedIpyamAna mukuTane dhAraNa karanArA, moTI kAyAvALA ane zyAmakAMtivALA hoya che. 2"nAgakumAra' mastaka tathA mukha upara adhika zobhAyukta, mRdu ne lalitagativALA, zvetavarNIya hoya che. 3 "suvarNakumAra' Doka tathA udara vaDe zobhAyamAna, kanaka gauravarNamaya hoya che. 4 vidyuta kumAra' snigdha avayavo vaDe suzobhita, jItasvabhAvI-jyotisvabhAvI, tapelA kanaka (suvaNa) varNamaya hoya che. 108. meLavo-'sura nAstaDitA:, supafchA valayoganinA: svanitA: | 3fdha-dvIpa riza Taza, bhavanAtha : mArAntA: 9ll' himakoSI. For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 5 "agnikumAra' savagopAMge mAnonmAna pramANavALA, vividha prakAranAM AbhUSaNone dhAraNa karanArA, tapelA suvarNa samAna varNayukta hoya che. 6 dviIpakumAra' skandha ne vakSasthala, bAhu ne agra hastamAM vizeSa karIne zobhA sahita, uttama hemaprabhA sarakhA varNavALA hoya che. 7 "udadhikumAra' uru ne kaTibhAgane viSe adhika zobhAvALA, zvetavarNa hoya che. 8 "dikakumAra' jaMghA ne pagamAM atyaMta zobhAvALA, jAtivaMta svarNa sarakhA gauravarNI hoya che. 9 "vAyukumAra' sthira-puSTa-suMdara ne goLa gAtrovALA, gaMbhIra ne nata udarayukta, nirmaLa evA priyaMgu vRkSanA jevI zyAma kAMtivALA hoya che. ? 10 "svanitakumAra' snigdhAvayavI, mahAnagaMbhIra nAdavALA, jAtivaMta suvarNa sarakhI kAMtivALA gaura hoya che. A bhavanavAsI devo haMmezAM vividha prakAranAM AbharaNo ane zastro vaDe atyaMta zobhAyamAna hoya che. prazna-bhavanapatinA dazeya prakAranA devone 'kumAra' zabdathI kema saMbodhavAmAM AvyA? uttara-lokamAM mojazokhamAM, aTakacALAomAM, cheDatI karavAmAM, krIDA karavAmAM je AnaMda mAne tene kumAra ke bALaka kahIe chIe. evAM bALako raste cAlatAM janAvarone vinA vAMke paththara mAre, lAkaDI mAre, kUtarAnA kAno cImaLe, bakarInA zIMgaDA ne DhoranAM puchaDAMo sAthe ceSTAo paNa kare ema kutuhalathI aneka rIte ramata-gamato, khela, kUda karI khuzI thAya che. te pramANe A devo paNa bALa-kizoravaya yogya ceSTA eTale khelavuM, kUdavuM sArAM sArAM vastrAdi paheravAM, vaLI "nArakInA jIvone mAravA -jhUDavAchedana-bhedana karavuM vageremAM AnaMda mAne che. kAraNake janmAMtaranA saMskAro devagatimAM sAthe ja laI AvyA che. are ! enA prabhAve to A sthAna pAmyA che. avataraNa-pUrvokta daze nikAyanA dakSiNa--uttara vibhAganA indronAM nAmo kahe che :camare balI a dharaNe, bhUyANaMde ya veNudeve ya / / tatto ya veNudAlI, harikate harissahe ceva // 20 // 109. koIne zaMkA thAya ke A to devatA jevI ati samajupaNAnI avasthA chatAM AvI bALaceSTA kema karatA haze to rAjAno kUtaro halakuM bhojana na kare paNa jAta kUtarAnI eTale mojaDI to karaDe, te rIte devatva meLavyAM chatAM narakanA nirAdhAra, nibala, parAdhIna ne duHkhI jIvo upara sattA ne balano krUratAthI upayoga karI krIDA-kutuhala dvArA manane AnaMda manAve che. For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 bhavanapatidevonA indronAM nAma tathA zaktivarNana aggisiha aggimANava, punna visiDhe taheva jalakaMte / jalapaha taha amiyagaI, miyavAhaNa dAhiNuttarao // 21 // velaMbe ya pabhaMjaNa, ghosa mahAghosa esimannayaro / jaMbuddIvaM chattaM, meruM daMDaM pahU kAuM // 22 // saMskRta chAyA camaro balI ca dharaNo, bhUtAnandazca veNudevazca / tatazca veNudAlI, harikAnto harissahazcaiva // 20 / / agnizikho'gnimAnavaH, pUrNo viziSTastathaiva jalakAntaH / jalaprabhastathA'mitagatiH, mitavAhano dakSiNottarataH // 21 // velambazca prabhajano, ghoSo mahAghoSaH eSAmanyataraH / jambUdvIpaM chatraM melaM, daNDaM prabhuH kartum / / 22 / / zArthadharaNe dharaNendra amiyagaI-amitAtindra bhUyANaMde bhUtAnanhendra miyavAhaNa-mitavAhanendra veNudeve-vazudevendra dAhiNuttarao=kSi tathA uttara zimai tatto-nyAre pachI velaMbe vasaMmendra veNudAlI-vahAdIndra pabhaMjaNa-praminendra harikaMte-2itandra ghoSadhopendra harissaherissaDendra mahAghoSa mAdhopendra ceva-nizcayathA esiM-samAdhA aggisihanizijendra annayaro=505 50 aggimANava-nibhAnavendra jaMbuddIvaMdvIpane punnapUrNendra chattaM chatra visiDhe viziSTendra meruMbherune tahevama4 daMDaMha jalakate-tindra pahU-samartha jalapaha-pramendra kAuM-42vA bhATe taha tathA gAthArtha-vizeSArtha prabhAe. // 20-21-22 // 110. sa24AvI-'jaMbuddIvaM kAUNa chattayaM maMdaraM ca se daMDaM / pabhU annayaro iMdo, eso tesiM balaviseso / / pabhu annayaro iMdo jaMbuddIvaM tu vAmahatyeNa / chattaM jahA dharijjA, annayao maMdaraM dhittuM / / 1 / / bhavanapatinA pratyeka indronI zaktio kevI kevI che tenuM sAmAnya jANapaNuM meLavavA mATe juo uparanI gAthAnI saMgrahaNI sUtranI TIkA tathA devendrastava. For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vizeSArtha- bhavanapatinI pratyeka nikAyo dakSiNa tathA uttaravibhAgamAM vaheMcAyelI che, eTale daza dakSiNavibhAga ane daza uttaravibhAga kula vIza vibhAga che. pratyeka vibhAgamAM ekeka indra rahela hoya che eTale kula vIza indro thayA. 72 te indronAM nAma jaNAvatAM prathama asurakumAranikAyanI dakSiNadizAnA vibhAgane viSe camarendra ane uttaradizAne viSe balIndra, bIjI nAgakumAranikAyanI dakSiNadizAno dharaNendra ane uttaradizAno bhUtAnaMdendra, vaLI trIjI suvarNakumAra nikAyanI dakSiNadizAno veNudevendra ane uttaradizAno veNudAlIndra, cothI vidyutakumAranikAyanI dakSiNadizAno hirakAMtendra ane uttaradizAno harimsahendra, pAMcamI agnikumAranikAyanI dakSiNadizAno agnizikhendra ane uttara dizAno agnimAnavendra, chaThThI dvIpakumAranikAyanA dakSiNavibhAgano pUrNendra ane uttaravibhAgano viziSTendra, temaja sAtamI udadhikumAranikAyanA dakSiNavibhAgano jalakAMtendra ane uttaravibhAgano jalaprabhendra, AThamI dizikumAranikAyanA dakSiNavibhAgano amitagatIndra ane uttara vibhAgane viSe amitavAhanendra, navamI pavanakumAnikAyanA dakSiNavibhAgano veleMbendra, ane uttara vibhAgano prabhaMjanendra, dazamI stanitakumAranikAyane viSe dakSiNavibhAge ghoSendra ane uttaravibhAge mahAghoSendra e pramANe kula vIza iMdro kahyA. uSNaRtumAM athavA cAturmAsamAM jema koI mANasa hAthamAM dAMDo pakaDIne potAnA mastakane chatravaDe DhAMke che. tema A iMdramAMthI koI paNa iMdranI eka sAdhAraNa zaktimAM eka lAkha yojana lAMbA ane pahoLA goLAkAre rahelA evA jaMbUdvIpane chatrAkAra karavo hoya ane eka lAkha yojana UMco ane dasa hajAra yojananA gherAvAvALA mahAna meruparvatano daMDa karIne chatrInI jema mastake dhAraNa karavo hoya to, teTaluM sAmarthya teomAM raheluM che. Avo mahAna prayAsa kare to paNa tene jarAe thAka lAgato nathI. jo ke AvuM kArya karatA nathI ane karaze paNa nahi, paraMtu AvI zaktio temanAmAM rahelI che. A to temanI sAdhAraNa zakti paNa kevuM sAmarthya dharAve che te kahyuM. are ! eka maharSika devanI zaktinuM varNana karatAM siddhAMtakAro jaNAve che ke--eka maharSikadeva, eka lAkha yojanano jaMbudvIpa, jeno piridha (gherAvo) 111316227 yojana 3 gAu 128 dhanuSa 14aa aMgula 5 yava 1 cUkA jeTalo che, evA vizALa jaMbudrIpane paNa eka mAnava traNa capaTI vagADI rahe teTalIvAramAM to ekavIza vAra pradakSiNA ApI rahe. eTaluM ja nahi paNa e indrAdika devone samagra jaMbudvIpane vaikriyazaktidvArA bALako ane bALikAothI jo bharI devo hoya to te paNa zaktisAmarthya dharAve che; paraMtu teo te zakti``` phoravatA nathI. "parihI tilakkha solasasahassa do ya saya sattavIsahiyA / kosatigaTThAvIsaM dhaNusaya teraMguladdhahiyaM || 1 || " laghu saMgrahaNI) 112. 19mI sadImAM vaijJAnikoe tejanI gati mApI, tyAre eka sekanDamAM 186000, mAilanI hatI. ApaNI pRthvIno vyAsa 25000 mAilano che, tethI tejanuM eka ja kiraNa potAnI drazya zaktithI pRthvI AsapAsa phare to eka sekanDamAM sAtavAra pradakSiNA Ape, A karatAMya vadhu gativALAM banAvo siddha thayA che ane te paNa jaDa padArthamAM, to pachI caitanya zaktinI gati mATe to pUchavuM ja zuM? 111. For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga bhavanapatidevonAM bhavanonuM varNana 7ra A sivAya bhagavatIjI sUtramAM [za. 14, u. 8] "tyi bha' ityAdi sUtranAM vivaraNamAM paNa jaNAvyuM che ke-eka deva eka puruSanI pAMpaNa upara divya, ne ati uttama-batrIzabaddha evuM nATaka viturvI zake che. keTalI divya zakti? te vicAro ! chatAM te puruSane jarA paNa bAdhA thAya nahi, AvI AvI zaktivALA te devo che. A kathanane puSTi Apato prasaMga dazArNabhadrarAjA vagerenAM daSTAMtomAMthI paNa jANI zakIe chIe. pratyeka IdranI kaI kaI ane kevI kevI zaktio che? e siddhAntomAMthI jANI levuM. graMthavistArane kAraNe ahIM Apela nathI. [20-21-22] ___ bhavanapati nikAyanA vIza indronAM nAmarnu yaMtra nikAyanAM nAmo dakSiNendra uttarendra asura kumAra nikAya 1 camarendra balIndra dharaNendra bhUtAnaMdendra suvarNa veNudevendra veNudAlIndra vidyuta harikAMtendra harisTahendra agni agnizipendra agnimAnavendra dvIpa pUndra viziSTandra udadhi jalakAMtendra jalapratyendra dizi amitagatIndra amitavAhanendra vilaMbendra prabhaMjanendra 10 svanita , _ 19 ghoSendra mahAghoSendra avatA-asurakumArAdi bhavanapatidevonAM dakSiNa dizAmAM vartatAM bhavanonI saMkhyA kahe che. cautIsA-caucattA, advatIsA ya catta-paMcaNhaM / pannA-cattA kamaso, lakkhA bhavaNANa dAhiNao // 23 // saMskRta chAyActustriNshcctushcttvaariNshdssttaatriNshcc catvAriMzat paJcAnAm / paJcAzat catvAriMzat kramazaH, lakSANi bhavanAnAM dakSiNataH // 23 // pavana 20 zabdArtha - vaDatIsagnotrIza vahevattA cummAlIza atIsA=ADatrIza vatta=cAlIza vaMduM-pAMca nikAyanA panna=pacAsa For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha maso anukrame mavA =bhavanonAM navIlAkha hiSako-dakSiNa dizAnA pathArtha-vizeSArtha pramANe. 23ii vizeSArtha-pUrve kahelI dazeya nikAyamAM dakSiNa tathA uttara--vibhAgamAM devone rahevA mATe bhavano AvelAM che. jema eka rAjA amuka nagarano svAmI hoya che, tevI rIte dareka nikAyonAM bhavanonA svAmIo paNa hoya che. temAM dakSiNa taraphanA asurakumAranAM tAbAnAM bhavanonI saMkhyA cotrIza lAkha che. nAgakumAra nikAyamAM cummAlIza lAkha, trIjI suvarNakumAra nikAyamAM ADatrIza lAkha, cothI vidyutakumAra nikAya, pAMcamI agnikumAra nikAya, chaThThI dvIpakumAra nikAya ane sAtamI udadhikumAra nikAya, ane AThamI dizikumAra nikAya e pAMce nikAyomAM pratyekanAM cAlIza cAlIza lAkha bhavano hoya che. navamI pavanakumAra nikAyamAM pacAsa lAkha bhavano ane dasamI svanitakumAra nikAyamAM cAlIza lAkha bhavano hoya che. e pramANe kramazaH dakSiNa dizAnI nikAyonAM lAkho bhavanonI saMkhyA kahI. [23] avataraNa- have uttaradizAnAM bhavanonI saMkhyA varNave che - cau-caulakkha-vihUNA, tAvaiyA ceva uttara disAe / sabvevi sattakoDI, bAvattarI huMti lakkhA ya // 24 // saMskRta chAyActushcturlkssvihiinaani, tAvanti caiva uttaradizi / sarve'pi saptakoTayo-dvisaptatirbhavanti lakSANi ca // 24 / / zabdArtha 13-13=cAra cAra sattachorIsAtakroDA nava vidUTlAkha jUna vAvettarI bahoMtera tAva jeTalA hRti thAya che saLeva badhA taq=lAkha thArtha - vizeSArtha pramANe. 24 vizeSArtha- pUrve dakSiNa dizAnA nikAyonAM bhavanonI je saMkhyA kahI che te pratyekamAMthI cAra cAra lAkha bAda karatAM je je nikAyanAM jeTalAM jeTalAM bhavano zeSa rahe te saMkhyA tenI uttaradizAnI nikAyanAM bhavanonI nizcaye jANavI. te A pramANe, uttaravibhAganI asurakumAra nikAyamAM trIsa lAkha, nAgakumAramAM cAlIza lAkha, suvarNakumAramAM cotrIsa lAkha, vidyuta kumAra, agnikumAra, dIpakumAra, udadhikumAra ne dizikumAra nikAya e pAMce nikAyamAM pratyekanAM chatrIza chatrIsa lAkha bhavano hoya che. navamI pavanakumAra nikAyamAM chetAlIza For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dakSiNa-uttaradizAnAM daza nikAyanA bhavanonI saMkhyA lAkha ane aMtima stanitakumAra nikAyamAM chatrIza lAkha bhavano uttaravibhAgane viSe hoya che. e pramANe pUrva gAthAmAM kahelAM dakSiNanikAyanAM ane cAlu gAthAmAM kahelAM uttaranikAyanAM, e banne zreNIonAM sarva maLIne sAta kroDa ane upara bahotera lAkha bhavano hoya che. 'zrIsakalatIrtha'mAM ApaNe bolIe chIe ke "sAta kroDa ne bahoMtera lAkha bhavanapatimAM devaLa bhAkha." [24] naMbara 1 U che 4 5 6 7 8 C 10 dakSiNazreNi saMkhyA uttara zreNi saMkhyA 34 lAkha 30 lAkha 44 lAkha 40 lAkha 38 lAkha 34 lAkha 40 lAkha 36 lAkha 40 lAkha 36 lAkha 40 lAkha 36 lAkha 40 lAkha 36 lAkha 40 lAkha 36 lAkha 50 lAkha 46 lAkha 40 lAkha 36 lAkha 406 lAkha 366 lAkha gavatara- dakSiNa-uttaradizAnAM daze nikAyanAM bhavanonI kula saMkhyA kahe che;-- cattAri ya koDIo, lakkhA chacceva dAhiNe bhavaNA / tiNNeva ya koDIo, lakkhA chAvaTThI uttarao // 25 // saMskRta chAyA---- catasrazca koTayo, lakSANi SaT caiva dakSiNasyAM bhavanAni / tisrazcaiva ca koTayo, lakSANi SaTSaSTiruttarattaH ||25|| zabdArtha / bhavanapatinI pratyeka nikAyanI bhavanasaMkhyAnuM yaMtra / nikAyanAM nAma |asura nAga suvarNa vidyuta agni dvIpa |udadhi dizi vAyu |stanita kumAra nikAya ,, 33 , 99 19 99 .. 99 22 vattAri=cAra hoDIo=kroDa 39 .. 99 ,, 39 39 33 22 17 tavAlAkha chatteva cha vAhine=dakSiNa dizAmAM taLeva traNa joDIe kroDo chAvakachAsaTha uttaro uttara dizAmAM For Personal & Private Use Only 7' [pra. . saM. rU] Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha mAthArtha vizeSArtha mujaba. //rapI. vizeSArtha - pUrvagAthAmAM dakSiNa-uttara bhavanonI kula saMkhyA kahI paraMtu dakSiNavibhAganI ekaMdara keTalI? ane uttaravibhAganI keTalI? te alaga alaga nathI jaNAvI, te mATe jaNAve che kedakSiNavibhAganI daze nikAyonAM maLIne kula cAra kroDa ane cha lAkha bhavano thAya che. ane uttaravibhAganI daze nikAyanAM bhavanono kula saravALo karIe to traNa kroDa ane chAsaTha lAkhano thAya che. cAra kroDa ane cha lAkha temaja traNa kroDa ane chAsaTha lAkha e baMneno saravALo karatAM sAta kroDa ane bahoMtera lAkhanI bhavana-saMkhyA barobara maLI rahe che. [4,0600000+3,660) 000=77200000] prazna - bhavanapatinikoyamAM dareka vakhate prathama dakSiNavibhAga ane pachI uttaravibhAga ema krama kema rAkhyo? uttara- uttaradizAmAM rahelA devonI AyuSyAdi sthitionI vizeSatA che mATe athavA to graMthakAranI vivakSA e ja pramANa che. [25] [pra. gA. saM. 3] navatara - e pUrvokta bhavano kayAM rahelAM che ? te sthAnanuM nirUpaNa kare che. rayaNAe hiTuvariM,joyaNasahasaM vimuttu te bhavaNA / jaMbuddIvasamA taha, saMkhamasaMkhijjavitthArA // 26 // saMskRta chAyArtnprbhaayaamdhupri yojanasahasraM vimucya tAni bhavanAni / jaMbUdvIpasamAni tathA, saMkhyA'saMkhyeyavistarANi // 26 // zabdArtha - rayA=ratnaprabhA pRthvImAM naMbuddIva sA=jabUdvIpa sarakhA viri-nIce tathA upara tatathA noyasahasaM hajAra yojana saMvamavijJasaMkhyAtA tathA asaMkhyAtA yojanA vimuhu=mUkIne vityAra vistAravALA nAthArtha- ratnaprabhAnArakInA piMDamAMthI, upara ne nIcenAM hajArahajAra yojana varjIne, bAkI rahelA vacalA gALAmAM, bhavanapatinAM bhavano Avelo che. te bhavano jaghanyathI jaMbUdvIpa jevaDAM, madhyama pramANathI saMkhyayojana vistAravALAM ane utkRSTa pramANathI asaMkhya-yojana vistAravALAM hoya che. 26o. vizeSArtha -adholokamAM ratnaprabhAdi sAta pRthvIo rahelI che. jemAM bhavanapati, vyaMtara, paramAdhAmI devo temaja narakAvAsAomAM utpanna thatA nArako vagere vastuono samAveza thAya che. temAM prathama ratnaprabhA pRthvI che ane ratnaprabhApRthvInA piMDamAM ja bhavanapati ane vyaMtarAdi For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 bhavanapatidevIne oLakhavAnAM AbhUSaNa-cihno devonAM nivAsasthAno che. e ratnaprabhApRthvIno piMDa jADAImAM eka lAkha ane eMzI hajAra yojana hoya che. e pramANamAMthI upara ane heThe eka eka hajAra yojana choDIne bAkI rahelAM eka lAkha ane aThThotera hajAra [178000] yojanamAM te bhavanapatidevonA bhavano rahelAM che. eTale ratnaprabhApRthvInAM eka lAkha ane eMzI hajAra yojanamAM tera pratiro che. e pratiro eTale pAthaDA traNa traNa hajAra yojana UMcA (madhyamAM polANavALA) che. e pAthaDAnA polANabhAganI bhIMtIomAM narakAvAsAo che jemAM nAraka jIvo utpanna thAya che. temAMthI mahAkaSTa bahAra nIkaLI polANavALA bhAgamAM paDe che. tyAM paramAdhAmI devo vagere dvArA pIDA bhogave che. e tera pAthaDAnA AMtarAM bAra ane te bAra AMtarAmAMthI upara nIcenuM eka eka AMtaruM choDI bAkInA 10 AMtarAmAM bhavanapatidevo hoya che, temAM eka pATaDAthI bIjA pATaDA sudhInA vibhAgamAM e bhavanapatidevonAM bhavano AvelAM che. temAM nAnAmAM nAnAM bhavano eka lAkha yojana pramANavALAM (eTale jaMbUdvIpa jevaDAM) che, madhyama bhavano saMkhyAtA koTI yojana pramANavALAM ane sahuthI utkRSTa pramANavALA bhavano asaMkhyAtA yojananAM hoya che. [26] avatara-asurakumAra-nAgakumArAdi devone oLakhavA mATe, teonA mukuTa vagere AbhUSaNomAM rahelAM cihnonuM nirUpaNa kare che - cUDAmaNi-phaNi-garuDe, vaje taha kalasa-sIha asse ya / gaya-mayara-vaddhamANe, asurAINaM muNasu ciMdhe // 27 // saMskRta chAyA- cUDAmaNi-phaNi-garuDAn, vajraM tathA kalaza-siMha-adhAMzca / gaja-makara-vardhamAnAni, asurAdInAM jAnIhi cihnAni // 27 / / zabdArtha - vUDAmaNi cUDAmaNi mase yu=azva tathA ET=sarpanI phaNA hAthI mAra=magaramaccha vaSe vajU vaddhanA zerAvasaMpuTa taduMvaLI tathA sasurAnaM asurakumAra vagere devonAM nasa=kaLaza muLasu jANo sadasiMha viMdhe cihno mAthArtha- vizeSArtha mujaba. ||27 vizoSArtha- jema ghaNI vastIvALA eka moTA zaheramAM vasatA mANasone, potapotAnAM dezanAM 113. keTalAka AcAryo ratnaprabhApRthvInA piMDa pramANamAM rucakathI nIce nevuM hajAra yojana gayA bAda bhavanapati devonAM nivAsasthAno che ema kahe che. For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha ziroveSTana eTale pAghaDIthI ApaNe jaladI oLakhI zakIe chIe ke--A gujarAtI, A suratI, A mAravADI, A mevADI, A kAThIyAvADI, te rIte rAjakIyakSetramAM tapAsIe to amuka vibhAganA polIsonI TopI upara amuka jAtanA billAnuM cihna, amuka vibhAgavALAo mATe amuka nizAnIo hoya che. te pramANe devalokamAM paNa devo asaMkhyAtA che, emAM kaI nikAyano koNa ? te sahelAIthI oLakhI zakAya tene aMge pratyeka nikAyanA devonAM muguTAdine viSe cihna hoya che. 78 prathama asurakumAranA mugaTane viSe cUDAmaNi eTale mugaTamAM ratnamaNinuM cihna hoya che. bIjA nAgakumAranAM AbhUSaNane viSe phaNidhara-sarpanuM cihna hoya che, trIjA suvarNakumAranAM AbhUSaNane viSe garuDanuM cihna hoya che, cothA vidyuta kumAranA mugaTamAM vajra (zakrAyudha)nuM cihna hoya che, te pramANe pAMcamA agnikumAranAM AbhUSaNamAM pUrNakaLazanuM cihna hoya che, chaTThA dvIpakumAranAM AbhUSaNamAM siMhanuM cihna hoya che, sAtamA udhikumAranAM mugaTamAM azvanuM cihna hoya che, AThamA dizikumAranA mugaTamAM hAthInuM cihna hoya che, navamA pavanakumAranAM AbhUSaNane viSe magaramacchanuM cihna hoya che ane dazamA stanitakumAra nikAyanA devonAM mugaTamAM 114zarAva-saMpuTa eTale u52 nIce saMpuTa eTale joDelAM be koDIyAnA AkAranuM cihna hoya che. e pramANe daze nikAyo alaga alaga oLakhAya e mATe muguTAdimAM cihno kahyAM. keTalAka graMthakAro mugaTamAM nahi paNa daze nikAyanA devonAM AbhUSaNamAM cihno jaNAve che. [27] avataraNa-- have bhavanapatidevonAM zarIrano varNa kahe che = asurA kAlA nAgu- dahi paMDurA taha suvanna - disi - thaNiyA / kaNagAbha vijju -sihi- dIva, aruNa vAU piyaMgunibhA // 28 // saMskRta chAyA-- asurAH kAlAH nAgo-dadhayaH pAMDurAH suparNa - dik- stanitAH / nAmA: vidyukili-dvIpA, garubA: vAyavaH (mArA:) priyakrunimAH / / 26 / / zabdArtha-- AnA-kRSNavarNanA nAnuhi=nAgakumAra tathA udadhikumAra paMDurAgaura hrAma=suvarNanI kAMti sarakhA gAthArtha-vizeSArtha pramANe. / / 28 / sidi=agnikumAra saharaktavarNavALA vAjha=vAyukumAra viyaMmunimA=prayaMgu varNa sarakhA vizeSArtha-- keTalIkavAra dehanA raMga uparathI paNa amuka manuSya kaI jAtino--kayA dezano che ? te ApaNe kahI zakIe chIe. jema ati gauravarNathI bahulatAe yuropiyana--gorA loko, ghauM jevA varNathI bhAratIya mANasa, pILA varNathI cAInIjha, jApAnIsa, ati kALA varNathI sIdI (Aphrikana) 114. zarAvano artha mATInuM koDIyuM tathA rAmapAtara thAya che, teno saMpuTa eTale baMnene joDavuM te, tethI banato je AkAra thAya te, tenuM bIjuM nAma 'vardhamAna' che. For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asurakumArAdi bhavanapatidevonAM vastrono varNa loko ityAdi oLakhAya che, tevI rIte devalokamAM paNa deha-varNathI nikAya kahetAM jAti oLakhAya che. te A pramANe- asurakumAra nikAyanAM devonAM zarIro zyAma varNavALAM hoya che, nAgakumAra-udadhikumAra e baMnenAM zarIro ati zveta varNanAM che. tathA trIjA suvarNakumAra, AThamA dizikumAra, dazamA svanitakumAra e traNenAM zarIro suvarNanI kAMti sarakhAM gaura-tejasvI hoya che, cothA vidyutakumAro, pAMcamAM agnikumAro ane chaThThA dvIpakumAronAM zarIro udaya pAmatAM lAlasUryanA jevAM, athavA ukaLatA suvarNanI kAnti jevAM kaMIka rakta varNanAM hoya che. ane navamA vAyukumAranA zarIranI kAMti priyaMgu vRkSanA varNa sarakhI zyAma che athavA mayUranI DokamAM vartatA raMga jevo paNa kahI zakAya che, kAraNake te paNa zyAma kahevAya A varNa svAbhAvika bhavadhAraNIya zarIrane aMge samajavo. uttaravaikriya zarIranI racanAmAM zarIrano game tevo varNa karI zakavA teo samartha hoya che. [28] avatA-have asura-kumArAdi bhavanapatidevonAM vastrono varNa kahe cheH asurANa vattha rattA, nAgudahI-vijju-dIva-sihi nIlA / lisi-niva-suvatrA, ghavatA vALA saMphA rahA saMskRta chAyAasuraannaaN vastrANi raktAni, nAgodadhi-vidyud-dvIpa-zikhInAM nIlAni / dik-stanita-suparNAnAM dhavalAni, vAyUnAM saMdhyArocIMSi // 26 // zabdArtha - vahunDasTra ghavA-ujjavala-zveta RTI raktavarNanAM vA vAyukumAranA niItA=zyAmavarNanAM saMjJarU saMdhyAnI zobhA jevAM nAthArtha - vizeSArtha pramANe. 2lA vizeSArtha-manuSyalokamAM paheravezathI paNa mANasone oLakhavAmAM Ave che. jema zvetavastravALA 115. "priyalsa'thI zyAma, lIlo ane bhUro traNeya raMga levAnuM koSa, graMtho, stotro, yatrapaTo AdinA AdhAre prApta thAya che. e carcA lAMbI hovAthI ahIMyA to eTaluM samajavuM ke zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe saMgrahaNI gAthA 46mAM "samA tu priyavI ' ane candrIyA TIkAkAra zrI devabhadrasUrijInI gAthA 25nI TIkAmAM "vAyava: priyavatu rAma'nA karelA ullekhathI ahIMyA zyAma artha levo ghaTita che. 116. "ma: zivAma:' durgakoSa) mecaka eTale zyAma varNa, te konA jevo to mayUranA kacchanA varNa jevo. A kathanathI mayUrakacchane zyAma kahyo jyAre koSAdi aneka graMthomAM bhUro varNa kahyo che. For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha hoya te amuka saMpradAyanA sAdhu, raktavastravALA amuka saMpradAyanA, kALA jhabhAvALA hoya to te phakIro vagere. te rIte devone paNa tenAM vastro uparathI oLakhavAno eka prakAra che. temAM pahelA asurakumAranAM vastro raktavarNanAM hoya che. bIjA nAgakumAro, sAtamA udadhikumAro, cothA vidyuta kumAre, chaThThA dvIpakumAro ane pAMcamA agnikumAro, e pAMceyanAM vastrono varNa zyAma hoya che. AThamo dizikumAra nikAya, dazamo svanitakumAra nikAya ane trIjo suvarNakumAra e traNeya nikAyonA devonAM vastro ujjavala varNavALAM hoya che, temaja navamo vAyukamAra nikAyanA devonAM vastrono varNa, sUryAsta thayA bAda khIlelI vividharaMgI saMdhyAnA jevo raMga hoya tevo che eTale ke tenA varNanAM vastronuM paridhAna kare che. e pramANe bahulatAe devonAM cihna, zarIra, vastra, varNa vagerenuM varNana karyuM. ahIM paNa A varNa vyAkhyA bhavadhAraNIya zarIrane aMge paherAtAM vastronI apekSAe samajavI ane te sAmAnyatayA samajavI. kAraNasara athavA uttaravaikriyamAM tethI anya varNanAM vastro paNa hoya. [29] / bhavanapati devonAM cihno tathA deha-vastranA varNanuM yaMtra / nAma mukuTamAM cihno deha-varNa vastra-varNa 1 asura kumAro cUDAmaNinuM zyAma varNa 2 nAga kumAro sarpanuM gaura varNa nIlo 3 suvarNa kumAro garuDanuM suvarNa varNa ujvala 4 vighukumAro rakta varNa 5 agni kumAro kalazanuM 6 dviIpa kumAro siMhanuM 7 udadhi kumAro azvanuM gaura varNa 8 dizi kumAro hAthInuM suvarNa varNa ujjavala 9 pavana kumAro magaranuM nIla varNa saMdhyAvarNa 10 svanita kamAro]. zarAvasaMpuTanuM suvarNa varNa ujvala avatara- have e bhavanapati nikAyanA. indronA sAmAnika devo temaja AtmarakSaka devonI saMkhyA kahe che, causaTTi saTThi asure, chacca sahassAI dharaNamAINaM / sAmANiyA imesiM, caugguNA AyarakkhA ya // 30 // rAto nIlo For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iMdranA sAmAnika tathA AtmarakSaka devonI saMkhyA 81 saMskRta chAyActuHssssttiH SaSTirasure, SaT ca sahasrANi dharaNAdInAm / sAmAnikA ebhyazcaturguNA AtmarakSakAzca // 30 // zabdArtha - raheTricosaTha gharamAM dharaNendra vagerenA sasATha sAmaLiyA=sAmAnika devo sasuraasurakumAra nikAyamAM siM=ethI vaDApaIT=cAra guNA sadasADuM hajAra upAyaRvallA AtmarakSaka devo nAthArtha- asurakumAra nikAyanA, amarendra tathA balIndra be Indrone anukrame 64 hajAra tathA 60 hajAra sAmAnika devo che. bAkInA dharaNendra vagere indrone cha-cha hajAra sAmAnika devo che. ane sAmAnika devonI je saMkhyA kahI, tenA karatAM cAraguNI saMkhyA AtmarakSaka devonI che. [3nA vizeSArtha-prathama sAmAnika eTale zuM? phaLa sada samAne tu zutivimavAlI bhava: sAmaniH athati indranA sarakhI kAMti-vaibhavadi-RddhisiddhivALA te sAmAnika devo kahevAya. A devomAM phakta indrapaNuM eTale te devalokanuM adhipatipaNuM hotuM nathI, bAkI sarva Rddhi indra samAna hoya che. vaLI rUdrAmamAtyapitR:purupAdhyAyamadattaravata pUnanIyA: svayaM rAjA chatAM rAjAne jema maMtrIzvara, pitA, guruvarga-upAdhyAya (pAThaka) ane vaDilo pUjanIya hoya che, te pramANe indrane A sAmAnika devo pUjanIya (Adara ApavA yogya) hoya che. bhale indra mahArAjA Avo Adara rAkhe chatAM te | indrane svAmI tarIke mAnIne tenI AjJAnuM pAlana kare che. sArAMzamAM indrone A devo Adara yogya che ema jaNAvI tenI mahattA batAvI ane tema chatAM A devo tene svAmIpaNe ja mAne che ema jaNAvI paraspara svAmI-sevakabhAva paNa jaNAvyo. AtmarakSaka eTale zuM? rUdrAnabhA kSantItyAtmarakSA: indranA AtmAnI rakSA kare che. ahIM Atma zabdathI indranuM aMga-zarIra samajavuM. AtmarakSaka devo dhanuSyAdi sarvazastro grahaNa karI Indra mahArAjAonI rakSAne mATe sarvadA sajja rahe che. jema rAjAmahArAjAone tyAM aMgarakSako (boDIgADa-Body guard) zastrasajja banIne potAnA mAlikanI, dattacittavALA thaIne satata rakSA karyA kare che tevI ja rIte indranA AtmAnI rakSA mATe te AtmarakSaka devo paNa, indramahArAja sabhAmAM beThelA hoya ke vicaratA hoya, game te sthAne hoya, tyAre aneka prakAranAM zastrAdithI yukta thaIne potAnA svAmI indranI rakSAmAM satata parAyaNa rahe che. Ayudha bakhtarathI sajja banI indra mahArAjanI eka sarakhI rakSAmAM ja tatpara hoya che. zatrudevo te aDIkhama AtmarakSakone dekhatAM ja kSobha-trAsa pAmI 11. For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha jAya che ane te devo potAnAM kartavyamAM parAyaNa hovAthI IndranA premanuM paNa bhAjana hoya che. uparanI hakIkata vAMcatA ja zaMkAno uddabhava thAya ke indra jevA samartha ane devomAM sarvottama puruSane paNa AtmarakSakonI zI jarUra haze? tenuM samAdhAna e ke mahAzakti sAmarthyavaMta indrane rakSaNanI kaMI ja jarUra nathI, kAraNake zatruo taraphathI upadravono khAsa saMbhava nathI, paraMtu "indra e devalokano sarvasattAdhIza mAlika che. vaLI amAro A mahAna svAmI che." svAmIpaNAnI e maryAdA, tenuM paripAlana ane svAmInI prItinuM saMpAdana karavA sadA zastrasajja banIne khaDakhaDA hAjarAhajUra rahe che. vaLI sevaka tarIkeno dharma (pharajo bajAvavo e paNa temanuM kartavya che. jema vartamAnamAM rAjA-mahArAjA ke sattAdhIzo jeo prabaLa zaktisaMpanna chatAM temanI zreSThatA ane mahattA pradarzita karavA, temanuM gaurava vadhAravA ane svAmIpaNAnuM sUcana karavA jema moTA moTA zUravIra aMgarakSako sAthe ja rahe che tema ahIM paNa samajavuM. ja sAmAnika tathA AtmarakSakadevonI saMkhyA ja bhavanapatinikAyomAM prathama asurakumAra nikAyanI dakSiNadizAnA camarendrane cosaTha hajAra ane uttaradizA nivAsI balIndrane sATha hajAra sAmAnika devono parivAra che. bAkInI nave nikAyanA dharaNendrAdi pramukha aDhAre IndromAM pratyeka indrane cha cha hajAra sAmAnika devono parivAra varte che. upara je je indrane sAmAnikadevanI je saMkhyA kahI che te saMkhyAne cAraMgaNI karatAM je je saMkhyA Ave, te te saMkhyA te te indranA AtmarakSaka devonI samajavI. jemake camarendranA sAmAnikadevo 64000 che ene cAraguNA karIe tyAre 256000 AtmarakSakonI saMkhyA Ave. A pramANe sarvatra vicAravuM. A pramANe cAra nikAya paikI pahelI bhavanapatinikAyanA devonI AyuSyasthiti, nikAyonAM nAma, IndronAM nAma, bhavana saMkhyA, temanAM cihna, dehavarNa, vastravarNa, sAmAnika ane AtmarakSakanI saMkhyA kahI. have granthakAra bhavanapatinikAyanI jema krama prApta bIjI vyaMtaranikAyanuM varNana zarU kare che. [30] For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanapatinA sAmAnika AtmarakSaka devonI saMkhyAno yantra bhavanapatinA indronA sAmAnika tathA AtmarakSaka devonI saMkhyAno yaMtra Atma0 saM0 uttarendra nAmo balIMdrane nAma 1 asukumAranikAya 2 nAgakumAranikAya 3 suvarNakumAranikAya 4 vidyutkrumAranikAya 5 agnikumAranikAya 6 dvIpakumAranikAya |7 udadhikumAranikAya 8 dimiAranikAya 9 pavanakumAranikAya 10 stanitakumAranikAya dakSiNendra sAmA0 nAmo saM0 camarendrane 64 hajAra dharaNedrane 6 hajAra veNudeveMdrane harikAMtendrane agnizikheMdrane pUrNendrane jalakAMteMdrane amitagatIMdrane veNudeveMdrane ghoSaMdrane "3 35 77 39 kula saMkhyA 118000 2 lA. 56 ha. 24 hajAra 19 * "" " "1 .. 472000 bhUtAnaneMdrane veNudAlIMdrane harissaOdrane agnimAnaveMdrane viziSTadrane jalaprabheMdrane amitavAhaneMdrane prabhaMjaveMdrane mahAghoSaMdrane kula saMkhyA sAmA0 saM0 60 hajAra 6 hajAra 37 35 For Personal & Private Use Only 114000 Atma0 saM0 2 0.40 3. 24 hajAra ye strazastrAkSasUtrAdirAgAdyaMkakalaMkitAH / nigrahAnugrahaparAste devAH syurna muktaye / nATyATTahAsasaGkItAdyupaplavavisaMsthUlAH / labhbhayeyuH padaM zAntaM prapannAn prANinaH katham ? || 27 upasaMhAra-- 'dehavarNAGka varNaH / iti bhavanapatInAmA' rAkhyendrasaMkhyA - bhavana' gaNanavAso' api ca 'samavibhUtInAM tathA 'AtmarakSA " - pravaNasuravarANAM varNanaM cAbhirAmam ||1|| 10 [anuvAvata-saMgrahajjo] " 83 4560000 artha-- je devonI pAse strIo hoya, jeo hAthamAM cakra, gadA, trizULa vagere zasro ane mALA dhAraNa karI rAga-dveSa Adi doSothI kalaMkita thayelA hoya, temaja ukta doSathI nigraha ane anugraha karavAmAM tatpara rahetA hoya teonI upAsanA kadI paNa mukti mATe thatI nathI. vaLI jeo nATya, aTTahAsya, saMgIta vagere sAMsArika ceSTAomAM magna banelA che teo potAnA Azrita bhaktone kevI rIte zAMtipada-mokSa ApI zake? arthAt na ja ApI zake. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Da saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha atha prastuta dvitIya bhavanadvAra prasaMge / ( vyaMtaronAM bhavano vagerenuM varNana avatAra have vyaMtaradevo saMbaMdhI vaktavyano prAraMbha karatAM prathama vyaMtaradevanAM bhavano (nagaro)nuM sthAna kahe che, rayaNAe paDhamajoyaNa,-sahasse hiTuvari saya saya vihUNe / vaMtarayANaM rammA, bhomA nagarA asaMjJA // 31 // saMskRta chAyArtnaa (ratnaprabhA)yAH prathamayojana-sahasre adha upari zata-zatavihIne / vyaMtarANAM ramyANi, bhaumAni nagarANi asaMkhyeyAni // 31 / / zabdArtha - rayaUTIg=ratnaprabhA pRthvInA vaMtarayApa vyaMtaradevonAM padamano pado prathamanA (uparanA) rA=ramya suMdara hajAra yojanamAM moma=pRthvIgata hiri upara-nIce nIra=nagaro-zahero sayasa so so saMjJA asaMkhyAtA vihUne mUkIne thArtha ratnaprabhA nArakImAM prathama eTale uparanAM hajAra yojanamAM nIce tathA upara so so yojana mUkIne, zeSa rahelA AThaso yojanamAM vyaMtaradevonAM bhUminI aMdaravartI asaMkhyAtAM suMdara nagaro che. [31 vizeSArtha--"vyaMtara" e zabdano artha zo ? "vivighamaMtaraM vanAntaradimAzrayetiyA reSAM te vyaMtara :"-- arthAt judA judA prakAranAM vana vagerenAM je AMtara, te ja AMtarA jeone AzrayarUpe che eTale ke tevAM vana vagerenA AMtarAone viSe, vizeSa karIne jeo rahenArA che tethI te vyaMtara kahevAya che. vyaMtaro vananI aMdara temaja parvato ane guphAo vagere sthaLomAM rahe che, je vAta lokamAM paNa prasiddha che. athavA jo bIjo artha laIe to "no vitimattAM te vyaMtarA?" arthAt "manuSyapaNe vartatA cakravartI vagerenI sevAmAM, deva chatAM rahevApaNuM hovAthI, manuSya ane deva saMbaMdhInuM je aMtara, te gayuM che jeonuM ethI paNa vyaMtaro kahevAya che. kAraNake devo hovA chatAM manuSyo sAthe bhaLatA-haLatA-maLatA rahenArA che. For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanonuM svarUpa ane varNana caudarAjalokane viSe Urdhvaloka, tiSNuloka ane adholoka ema traNa loka AvelA che. UrdhvalokamAM deva-nivAsa vizeSa che, tithyalokamAM manuSya tiryaMcano nivAsa vizeSa che ane adholokane viSe nAraka jIvo jemAM rahelA che-te ratnaprabhAdi naraka-pRthvIo AvelI che. temAM pahelI ratnaprabhAnArakanA eka lAkha eMzI hajAra (1,80000) yojana jADA piMDa-pramANamAMthI upara ane nIce eka eka hajAra yojana choDIne, bAkI rahelA eka lAkha aThotera hajAra pRthvIpiMDamAM bhavanapatidevonA bhavano AvelAM che. have e upara choDelA eka hajAra yojanamAMthI ja pUrvanI jema ubhayasthAnethI nIce uparathI) so so yojana choDI devA eTale bAkI rahelA AThaso yojanamAM vyaMtaradevonA ratnaprabhApRthvInI aMdara ramaNIya-suMdara evAM asaMkhyAtAM nagaro AvelAM che. * vaLI manuSyakSetranI bahAranAM dvIpa-samudromAM A ja vyaMtaronI asaMkhyAtI nagarIo AvelI che, jenuM svarUpa zrI jIvAbhigamAdi zAstrothI jANI levuM. bALaka moTI uMmaranuM thAya eTale bhaTakatuM thAya ane jyAM sAruM lAge ke sAruM dekhAya tyAM doDyuM jAya yA tyAM besI jAya. tema devatAnI jAtimAM paNa vyaMtaro evA devo che ke jyAM tyAM bhaTakavuM ne sAruM lAgyuM tyAM ghusI javuM agara tyAM paga jamAvI devo. vRkSo, bagIcA, khAlI mukAmo, pahADo-parvato-kotaro para potAnuM sthAna jamAvI de che. eTaluM ja nahIM paNa manuSyanI vastImAM jaMgalamAM sArI jagyA maLI ke pesI jAya che ane ghaNI vAra anyane trAsarUpa paNa banI jAya che. [31] navatara e vyaMtaronAM nagaravartI bhavanono temaja bhavanapatinAM bhavanono bAhya temaja aMdarano AkAra kevo hoya ? te jaNAve che - bAhiM vaTTA aMto, cauraMsa aho a kaNNiyAyArA / navA varSanA tada vaMtarA, hRta bhavana 3 nAthavA bharUrA di. ja. . saMskRta chAyAbhirvRttaani antazcaturastrANi adhazca karNikAkArANi / bhavanapatInAM tathA vyantarANAM, indrabhavanAni jJAtavyAni // 32 / / zabdArtha- vahiM bahAra kaho nIce vaTTA-goLa fmyAyArI karNikAnA AkAravALAM saMto aMdara DuMdra-mavaVITo Indrabhavano ra3raMsaM=corasa nAyabbA=jANavA thArtha - vizeSArtha pramANe. 3rA vizeSArtha - te vyaMtaradevonA bhavano bahAranA bhAgamAM goLAkAravALAM hoya che ane aMdaranA bhAgamAM cokhUNAM hoya che, temaja adhobhAgamAM kamalapuSpanI karNikAnA AkAre rahelAM che. For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha uparyukta AkRtivALAM bhavano te bhavanapatinA indronAM temaja vyaMtarendronAM jANavAM. A bhavanone pharato koTa ane khAI hoya che. te nagarone bhavya daravAjA hoya che. kiMkaradevo enuM satata rakSaNa kare che. [32] (pra. gA. saM. 4) navataraNa-te bhavanomAM vyaMtaradevo kevA AnaMdamAM potAno kALa vyatIta kare che? te kahe che - taraM sevA vaMtariyA, varataLI-Iya-vaDa-ravevi | nirca sudiya-muphA, pi vArtA re vAghati rUrU ki. T. . ] . saMskRta chAyAttr devA vyaMtarA, varataruNI-gIta-vAditraraveNa / nityaM sukhita-pramuditAH, gatamapi kAlaM na jAnanti // 33 / / zabdArtha - tahiM jyAM vevi-zabda vaDe levA devo nighaM nitya vaMtariyA vyaMtaro suphiyA sukhI vara=uttama pramuphayA=pramuditaAnaMdI taruNa yuvatI-devAMganA caMpakagayelAne paNa nIya gIta vAtaMtryakALane vAya vAjiMtra na yAti= nathI jANatA. thArtha-vizeSArtha mujaba. 33 ' vizeSArtha - te bhavanomAM rahelA vyaMtara devo-satata cAlI rahelA, atyaMta suMdara, taruNa devAMganAonAM atimadhura, karNapriya ne AphlAdaka gItagAnothI, tathA bherI, mRdaMga, vINA vagere aneka jAtanAM manoraMjana karI uttejita karanArAM divya vAjiMtronAM madhuranAdathI, premarasane puSTa karanArAM, dilane bahelAvanArAM, vividha prakAranAM uttama ane divya nATakone lIdhe, niraMtara sukhamAM tallIna ane Amoda-pramodanI sAmagrIothI eTalA AnaMdamAM nimagna rahe che ke mAro keTalo kALa pasAra thayo, tene paNa jANatA nathI. jagatamAM paNa atyaMta sukhI mANasonI AvI ja sthiti hoya che. [33] [pra. gA.saM. pa. avataraNa-te nagaro kevaDAM moTA hoya che te aDadhI gAthAthI jaNAve che. te jaMbudIva-bhAraha-videhasama guru-jahanna-majjhimagA // 33 // saMskRta chAyAtAni nanUdIpa-bhArata-vidatamane sunnadhanya madhyamani //rUrUA. 117. bharataTuM bhAratanuM | AvI vyutpatti saMgrahaNI TIkAkAre karI che. For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te te bhAraha=bhAratavarSa viveha=mahAvideha gAthArtha vizeSArtha mujaba. // 33 // vizeSArtha jema manuSyalokamAM keTalAMka zahero 100 mAIla eTale 4 gAunuM yojana e hisAbe 25 yojana pramANanAM che. nyUyorka, mosko, laMDana vagere zahero eMsI eMsI nevuM nevuM mAIla uparAMta vistAravALA saMbhaLAya che, te rIte ahIM devalokamAM paNa devonAM nagaronuM pramANa batAvavAmAM AvyuM che. vyaMtarajAtinA devonuM svarUpa zabdArtha temAM vyaMtaradevonAM moTAmAM moTAM nagaronuM pramANa utkRSTathI jaMbUdvIpa jeTaluM eTale ke eka lAkha yojana jevaDAM-mahAtimahApramANavALAM che. jyAre nAnAM nAnAM nagaro bharatakSetra jevaDAM eTale ke 5266 yojana pramANanAM, ane madhyama nagaro mahAvidehakSetra sarakhAM eTale ke 336844 yojana pramANa che. [33] 19 19 sama=sarakhA guru=utkRSTathI muslima =madhyama noMdha-1. ahIM eka yojana eTale 4 gAunuM mApa nahIM paraMtu 10 gAuno athavA anya mate 400 gAuno eka yojana evuM zAstrIya mApa samajavAnuM che. 2ApaNe rahIe chIe te pRthvI nIce eka adbhuta sRSTi rahelI che. te asaMkhya koTAnukoTI yojanapramANa che, eTale AvAM moTAM asaMkhya nagaro hoya temAM navAI nathI. avatara-- have vyaMtaronA bhedo batAve che temaja tenA indronI saMkhyA kahe che. // 24 // vaMtara puNa aTThavihA, 'pisAya - bhUyA' tahA jakkhA ' karavavasa vijJara -vipurisA, mahorAdeg laThThamA ya rAMdhavA / vAhiLa--pattarameyA, sonasa teEi [suM] me rUMvA // 3 // JadRvihA=ATha prakAre visAva=pizAca saMskRta chAyA-- aMtarAH punaravidhA:, pizAca-bhUtAtathA vRkSA: rU 4|| rAkSasa-bhinna-puiruSA:, mahoryA pramAtha rDA:| dakSiNottarabhedAt SoDaza teSu ime indrAH || 35 // zabdArtha mU=bhUta navA=yakSo ravata=rAkSasa nirakanara tripurA kaMpuruSa 87 mahora=mahoraga saddana=AThamA rAMdhavA=gaMdharva meyAbhedavaDe sona=soLa tesiM teonA me=A For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ss saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha mAthArtha-vizeSArtha pramANe. ll34-3pA vizeSArtha-te vyaMtaradevo ATha prakAre che. temanAM 1 pizAca, 2 bhUta, 3 yakSa, 4 rAkSasa, 5 kinnara, 6 DiMpuruSa, 7 mahoraga ane 8 gaMdharva e nAmo che. e ATha prakAranI nikAyanA dakSiNa-uttara bhedavaDe soLa indro che. jenAM nAmo AgaLanI gAthAmAM kahevAze. e ATha prakAranA vyaMtaronA pratibhedo keTalA keTalA che? te temanAM varNana sAthe saMgrahaNI TIkAnA AdhAre jaNAvAya che. 1. *pizAca nikAyanA devo paMdara prakAranA che. 1 kuSmAMDa, 2 pATaka, 3 joSa, 4 Atvika, 5 kALa, 6 mahAkALa, 7 cokSa, 8 acokSa, 9 tAlapizAca, 10 mukharapizAca, 11 adhastAraka 12 deha, 13 mahAdeha, 14 tUSmIka, ane 15 vanapizAca. A devo svAbhAvika rIte ja atyaMta rUpavaMta, saumyadarzanavALA, dekhanArane AnaMda upajAvanAra, hasta-kaThAdisthAne ratnamaya AbhUSaNone dhAraNa karanArA che. 2. bhUta nikAyanA devo nava prakAranA che. 1 svarUpa, 2 pratirUpa, 3. atirUpa, 4 bhUtottama, pa skaMdika, 6 mahAtkaMdika, 7 mahAvega, 8 pratichanna ane 9 AkAzagA. - A devo suMdara, uttama, rUpavaMta, saumya, sundara mukhavALA ane vividha prakAranI racanA ane vilepanane karanArA che. 3. yakSa nikAyanA devo tera prakAranA che. 1 pUrNabhadra, 2 mANibhadra, 3 cetabhadra, 4 haribhadra, 5 sumanobhadra, 6 vyatipAkabhadra, 7 subhadra, 8 sarvatobhadra, 9 manuSyayakSa, 10 dhanAdhipati, 11 dhanAhAra, 12 rUpayakSa ane 13 yakSottama. A devo svabhAve gaMbhIra, priyadarzanavALA, zarIrathI "mAnonmAna pramANavALa, jeonAM hastapAdonAM taLIyAM nakha, tAlu, jIbha, hoTha rAtA che. mastaka upara dedIpyamAna mukuTa tathA citra-vicitra ratnanAM AbhUSaNone dhAraNa karanArA jANavA. 4. rAkSasa nikAyanA devo sAta prakAranA che. 1 bhIma, 2 mahAbhIma, 3 viba, 4 vinAyaka, 5 jalarAkSasa, 6 yakSarAkSasa ane 7 brahmarAkSasa. A vyaMtaradevo bhayaMkara che. bhayaMkara rUpane dhAraNa karanArA hovAthI jonArane bhayaMkara, lAMbA ane vikarALa lAge evA, raktavarNanA hoThane dhAraNa karanArA, tejasvI AbhUSaNone paheranArA, temaja zarIrane judA judA prakAranA raMgo ane vilepanothI zaNagAranArA che. 5. kinnara nikAyanA devo daza prakAranA che. 1 kinnara, 2 jiMpuruSa, 3 kiMpuruSottama, 4 * pannavaNAnI TIkAmAM 16 prakAro batAvyA che. 118. jalathI bharelA kuMDamAM praveza karatAM jeTaluM jaLa bahAra nIkaLe ane te jaLane mApatAM 'koNa' pramANa thAya to te deva mAna pramANano gaNAya ane trAjavAthI mApatAM ardhabhAra thAya to unmAna prApta gaNAya. For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 vyantaranikAyanA indronAM nAmo hRdayaMgama, 5, rUpazAlI, 6 aniMdita, 7 kinnarottama, 8 manorama, 9 ratipriya ane 10 ratizreSTha. A devo zAMta AkRtivALA, adhika sundara mukhAkRtivALA ane mastaka upara jhaLahaLatA mugaTane dhAraNa karanArA che. 6. kiMpuruSa nikAyanA devo-1 puruSa, 2 sapuruSa,3 mahApuruSa, 4 puruSavRSabha, 5 puruSottama, 6 atipuruSa, 7 mahAdeva, 8 marut 9 meruprabha ane 10 yazasvatuM ema daza prakAranA che. A devo paNa adhika sundara ane manohara mukhAkRtivALA, jeonA sAthaLo ane bhujAo atyaMta zobhAyamAna, jeo vividha prakAranAM AbhUSaNo ane vicitra prakAranI mALAo ne lepane dhAraNa karanArA hoya che. 7. mahoraga nikAyanA devo paNa 1 bhujaMga, 2 bhogazAlI, 3 mahAkAya, 4 atikAya, 5 skaMdhazAlI, 6 manorama, 7 mahAvega, 8 maheSpakSa, 9 mejIkAMta ane 10 bhAvaMta ema daza prakAranA che. A devo mahAvegavALA, mahAzarIravALA, saumyadarzanavALA, mahAkAya, vistRta ne majabUta Doka-skaMdhovALA ane citravicitra AbhUSaNothI vibhUSita che. 8. gaMdharva nikAyanA devo 1 hAhA, 2 hUha, 3 tuMbaru, 4 nArada, 5 RSivAdaka, 6 bhUtavAdaka, 7 kAdaMba, 8 mahAkAdaMba, 9 revata, 10 vizvAvasu, 11 gItarati ane 12 gItayaza ema bAra prakAranA che. A devo paNa prayadarzanavALA, suMdara rUpavALA, uttama lakSaNayukta suMdara mukhavALA, mastakane viSe mukuTane paheranArA ane kaMThamAM hArane dhAraNa karanArA hoya che. [34-35 covIza tIrthaMkaranA yakSa-yakSiNIo yakSanikAyanA hovAthI baMtara jAtinA hoya che. temaja chappana "dikumArikAo ane sarasvatI (zrutadevI) te paNa vyaMtaranikAyanI kahevAya che. avataraNa-ATha prakAranI vyaMtaranikAyanAM indronAM nAmo kahe che. kAle ya mahAkAle, suruva paDirUva puNNabhadde ya / taha ceva mANibhadde, bhIme ya tahA mahAbhIme // 36 // kinnara kiMpurise sappurisA, mahApurisa taha ya aikAe / mahakAya gIyaraI, gIyajase dunni 120dunni kamA // 37 // saMskRta chAyAkaalshc mahAkAlaH, surUpa-pratirUpa pUrNabhadrAzca / tathA caiva mANibhadraH, bhImazca tathA mahAbhImaH // 36 / / kinnara-kiMpuruSAH, satpuruSA mahApuruSastathA ca atikAyaH / mahAkAya-gItaratI, gItayazA dvau dvau krameNa // 37|| 119. AvazyakacUrNimAM "vahaM vApamaMtahiMnA pAThathI jaNAya che. si. pra. 437] 120. rotri rogni pi pATha: | For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zabdArtha chAne kAla trira=kinnara mahAna=mahAkAla jiMpuruSe jhiMpuruSa suvannurUpa sapurasAkasapuruSa paDiskava=pratirUpa mahApurisa=mahApuruSa puouTHdde pUrNabhadra mA=atikAya vananizcayathI mahA =mahAkAya mAjika-mANibhadra nIyara gItarati pIne bhIma zayanase gItayaza mahamIma=mahAbhIma kutri Tugni-babe pathArtha-vizeSArtha pramANe. 36-3NA vizeSArthapUrve bhavanapatinI daze nikAyanA dakSiNa -uttarabhedavaDe jema vaza indro kahelA che tema vyaMtaronI AThe nikAyanA dakSiNottarabhedavaDe sola indro kayA kayA che te jaNAve che. pahelA pizAcanikAyanI dakSiNadizAnA IndranuM nAma kAla ane uttaradizAne viSe mahAkAla, bIjA bhUtanikAyanI dakSiNadizAne viSe surUpa ane uttaradizAne viSe pratirUpa, trIjA yAnikAyanI dakSiNadizAne viSe pUrNabhadra ane uttaradizAne viSe mANibhadra, cothA rAkSasanikAyanI dakSiNa dizAne viSe bhIma ane uttaradizAne viSe mahAbhIma, pAMcamA kinnaranikAyanI dakSiNadizAne viSe kinnara ane uttaradizAne viSe kiMpuruSa, chaThThA jhiMpuruSanikAyanI dakSiNadizAne viSe sapuruSa ane uttaradizAne viSe mahApuruSa, sAtamAM mahoraganikAyanI dakSiNadizAne viSe atikAya ane uttaradizAne viSe mahAkAya ane AThamA gAMdharvanikAyanI dakSiNadizAne viSe gItarati ane uttaradizAne viSe gItayaza che. e pramANe ATha nikAyanA dakSiNottarabhedavaDe soLa indro kahyA. A soLe indro mahAparAkramI, saMpUrNasukhI, atiRddhivaMta, saMpUrNotsAhI ane apUrva sAmathyAdi yukta che. [36-37]. * vyaMtara nikAyanAM 16 indronAM nAmarnu yaMtra ke nikAya dakSiNendro ____ uttarendro pizAca nikAya |1 kAlendra mahAkAle bhUtanikAya svarUpendra 4 pratirUpendra yakSanikAya. pUrNabhadrandra mANibhaddendra rAkSasanikAya bhImendra mahAbhImendra kinnaranikAya kinnarendra kiMpuruSendra kiMpuruSanikAya 11 sapuruSendra mahApuruSendra 7 mahoraganikAya 13 atikAyendra 14 mahAkAlendra 8 gAMdharva nikAya 15 |gItaratIndra 16 |gItayazendra 121-sarasvatI devIA indranI agamahiSI che ema kSetrasamAsa tathA bhagavatIjInI TIkAmAM kahyuM che. [se. pra0 236] 2 0 0 = Ta 1 For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyantaranikAyanA devonA dhvajA-cihna tathA dehavarNatuM varNana avataraNa- e AThe nikAyanA devonI dhvajAnAM cihno kahe che - -ciMdhaM kalaMba-sulase, vaDa-khaTuMge asoga-caMpayae / nAge tuMbaru a jjhae, khaTTaMga vivajjiyA rukkhA // 38 // saMskRta chAyAviddha -sutarI, vada-"vaphavazompI | "nAgastumbaruzca dhvaje, khaTTAGgavivarjitA vRkSAH // 38 // zabdArtha - ttipaMcita. raMpaUcaMpakavRkSa vartava=kadaMbavRkSa nA nAgavRkSa sunAse sulasavRkSa tuvara 8 =ane tuMbaru vRkSa vaDa vaTavRkSa kV=dhvajAmAM raho khaTvAMga, mahAtapasvI tApasa navadaM=khaTvAMga vizeSanA upakaraNanuM cihna. vijhiyarahita, sivAya sonA azokavRkSa TadvRkSo zALA vizeSArtha pramANe. 38 vizeSArtha-pUrve sattaramI gAthAmAM bhavanapatinikAyanA devone oLakhavA mATe jema mukuTAdimAM cihno kahyAM hatAM, tema vyaMtaranikAyane oLakhavA mATe svasva vimAnonI dhvajAmAM rahelAM cihnone kahe che.. te pahelA pizAcanikAyanA devonI dhvajAne viSe kadaMba nAmanA vRkSano jevo AkAra hoya tevA AkArano Alekha hoya che. 2. bhUtanikAyanA devonI dhvajAne viSe sulasa nAmanA vRkSavizeSanuM cihna hoya che. 3. yakSanikAyanA devonI dhvajAne viSe vaTavRkSanuM cothA rAkSasanikAyanA devonI dhvajAne viSe tapasvI tApasanuM upakaraNa vizeSa khavAMganuM cihna, pAMcamA kinnaranikAyanA devonI dhvajAne viSe azokavRkSanuM, chaThThA kiMguruSanikAyanA devonI dhvajAne viSe caMpakavRkSanuM, sAtamA mahoraganikAyanA devonI dhvajAne viSe nAganAmA vRkSanuM ane AThamA gAMdharvanikAyanA devonI dhvajAne viSe tuMbaru nAmanA vRkSanuM cihna hoya che. upara kahelAM cihnomAM phakta eka cothA rAkSasa nikAyanuM cihna khAMga bhikSApAtra vizeSano AkAra sivAya bAkInA nikAyonAM cihno vividha jAtinAM vRkSonAM che. [38]. avatara-prastuta vyaMtaradevonAM zarIrano varNa kahe che jakkha-pisAya-mahoragagaMdhavvA sAma kiMnarA nIlA / rakkhasa-kiMpuruSA vi ya, dhavalA bhUyA puNo kAlA // 36 // For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha saMskRta chAyAykss-pishaac-mhorg-gndhrvaaH zyAmAH kinnarA nIlAH / rAkSasa-vipuSA , thavA mUtA: punaH jAtA: rU6ll. zabdArtha - sarala che. prathama kahevAI paNa gayo che. thArtha-- vizeSArthavat. 3lA viroSArtha- pUrve bhavanapatidevonAM varNana prasaMge, jema te devonAM zarIrano varNa kahevAmAM Avyo hato tema bhaMtaranikAyanA devonAM zarIrano varNa kevo hoya che te kahe che. pahelA pizAcanikAyanA devono, trIjA kSanikAyanA devono, sAtamA mahoraga ane AThamA gAMdharva e cAre nikAyanA devono dehavarNa zyAma eTale kRSNavarNa samajavo. pAMcamA kinnaronA dehano varNa zyAma, tathApi kiMcit nIlavarNanA AbhAsa sahita jANavo. cothI rAkSasanikAya ane chaThThI kipuruSanikAyanA devono dehavarNa ujvala hoya che ane bIjI bhUtanikAyanA devonA dehano varNa paNa kRSNa (zyAma) hoya che. [39] vyaMtara nikAyone viSe cihna tathA dehavarNanuM yaMtra nikAya nAma dhvajacihna dehavarNa 1-pizAca nikAya kadaMba vRkSa zyAma 2-bhUta sulasa vRkSa 3-yakSa vaTa vRkSa zyAma 4-rAkSasa tApasa pAtra ujvala pa-nira azoka vRkSa zyAma (nIla) 6-kiMguruSa , caMpaka vRkSa ujvala 7 mahorama , nAga vRkSa 8-gAMdharva tuMbaru vRkSa zyAma * vyantaranikAyAntarvarti-'vANa-vyaMtara' nikAya, svarUpa * avataraNa--have vANavyaMtaranA ATha bhedo kahe che, ane teo jyAM che te sthAnanuM nirUpaNa zyAma kare che- aNapannI paNapannI, isivAI bhUyavAie ceva / kaMdI ya mahAkaMdI, kohaMDe ceva payae ya // 40 // For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANavyantara devonuM sthAna iyapaDhama joyaNasae, rayaNAe aTTha vaMtarA avare / tenuM rUda sosirA, "cA" ho tayttarago 41 saMskRta chAyAannpnii paNapatrI, RSivAdI bhUtavAdI caiva / kandI ca mahAkandI, kohaNDe caiva pataGge (prayate) ca // 40 // iha prathama-yojanazate, ralAyAmaSTau vyantarA apare / teSviha SoDazendrA, rucakAdho dakSiNottarataH // 41 // zabdArtha - sApatrI aNapanI paDhama-no saT=prathamanA so yojanamAM rayA=ratnaprabhA pRthvImAM sivA-rUSIvAdI saTTa=ATha mUyavIrUpa bhUtavAdI kavare=bIjA $vI-maMdI =A mahadaMtI mahAmaMdI soliMvA=soLa indro hoiMDekakohaMDa THho rucakapradezanI nIce pathaI=pataMga hAdittaro dakSiNa ane uttara dizAmAM TyArtha--aNapanI, paNapanI, rUpIvAdI, bhUtavAdI, kaMdita, mahAkaMdita, kohaMDa ane pataMga e ATha vANavyaMtaranA bhedo che. te AThe vANavyaMtara nikAya rucakapradezanI nIce, ratnaprabhA pRthvInA prathamanAraso yojanamAM rahelA che ane temAM dakSiNa-uttara bheda vaDe ekaMdara soLa indro che. //40 -4nA vize vArtha-pUrve ATha prakAranI vyaMtaranikAyonuM alpa varNana karyuM. e ja vyaMtara jAtimAM eka avAjora (bIjA prakAranA) vyaMtaro paNa che ane tethI teo vANavyaMtara tarIke oLakhAya che. vyaMtaronA sthAnathI A vANavyaMtara devonuM sthAna juduM che ane tethI pratyeka nikAyanAM nAmo tathA sthAna vagerenuM varNana kare che. 'vaNathaMtara eTale zuM?-vanAnAnantapu vizeSa mavA: vANavyaMtara-vano (jaMgalo)nA madhyabhAgomAM vizeSa karIne thanArA (vasanArA) te vANavyaMtara kahevAya. te ATha prakAranA che- 122. yogazAstrakAra mahArAjA zrImad hemacaMdrAcArya yogazAstramAM tathA zrImAnuM jinabhadramaNikSamAzramaNa mahArAjA saMgrahaNI graMthamAM vANavyaMtaronuM sthAna uparanA choDelA so so yojanamAMthI punaH temAM ja upara nIce daza daza yojanA choDIne bAkI rahelA eMzI yojanamAM jaNAve che. A candrIyAsaMgrahaNIno paNa e ja abhiprAya che, jyAre prajJApanAupAsamAM zrI gautamasvAmI mahArAjAe karelA praznanA uttaramAM trikAlajJAnI paramAtmA mahAvIradeve ema jaNAvela che ke, prathamathI choDAyelA uparanA hajAra yojanamAMhethI ja upara nIce so so yojana choDI bAkInA AThaso yojanamAM vANavyaMtaro che. A sthaLe gItArtha puruSo evo paNa samanvaya kare che ke, vyaMtarone paNa siddhAMtomAM vANavyaMtara zabdathI koI koI sthaLe varNavyA che. A samanvayathI zAstrIya virodhano parihAra thAya che. For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 1 aNapanI nikAya, 2 paNapanI nikAya, 3 RSIvAdI nikAya, 4 bhUtavAdI nikAya, 5 kaMdita nikAya, 6 mahAkaMdita nikAya, 7 kohaMDa nikAya, 8 pataMga nikAya. agAu vyaMtaronuM sthAna batalAvatAM je so so yojana choDelAM hatAM emAM phakta uparanI ja so yojana pRthvImAM ja daza-daza yojana upara ne nIce choDatAM madhyanI eMzI yojana pRthvImAM vANavyaMtara devo vase che, jenI nikAyonAM nAmo upara jaNAvyAM che. e AThe nikAyanA dakSiNa-uttarabheda vaDe soLa indro che. e nikAyo samabhUtalAnA rucaka sthAnethI dakSiNa-uttaradizAmAM jANavI 1. prazna-samabhUtalA eTale zuM? uttara- jema laukika vyavahAramAM vijJAnIoe prAyaH ghaNIkharI pRithvI-nadI-parvatAdi] vastuonI UMcAInIcAInAM mApa mATe dariyAnI sapATI nakkI karI che eTale ke tenuM samabhUtalasthAna kAlpanika dRSTithI dariyAI sapATI rAkhyuM che, tema jainasiddhAMtomAM Urdhvaloka, adholoka ane ticchaloke rahelI (prAyaH) zAzvatI je vastunuM jeTaluM jeTaluM UMcAI--nIcAInuM pramANa darzAvyuM che te badhuMe sarvajJokta vacanAnusAra A samabhUtalAnI apekSAe rAkhavAmAM AvyuM che. 2. prazna - A samabhUlA pRthvI kayAM AvI? rucakapradezo kyAM AvyA? samabhUtalA ane rucaka pradezo e banne eka ja sthAnavata che ke anya anya sthAna sthita che? uttara-eka lAkha yojananI laMbAI pahoLAIvALA jaMbudvIpanA madhyabhAge AvelA mahAvideha kSetramAM mandara-meru nAmano parvata Avelo che. jene Itara darzanakAro paNa mAne che. te UMcAImAM mULabhAga sAthe 1 lAkha yojanAno che ane kaMdathI laIne 99000 yojana bahAra che. jethI bAkInAM eka hajAra yojana mULamAM (ratnaprabhA pRthvImAM) pahoMcelo che. A meru kaMdabhAge eTale ratnaprabhAno piMDa pUro thAya tyAM daza hajAra yojanAnA gherAvAvALo che, tyArapachI AgaLa krame krame ghaTato che. [jenuM karaNAdi savistara svarUpa zrIjabUdvIpaprajJaptithI jANavA yogya che.] pUrve samajI AvyA ke ratnaprabhA pRthvIno piMDa 1 lAkha 80 hajAra yojanano che. emAM urdhva adhaH eka hajAra yojana choDI, bAkInA vacalA bhAgamAM bhavanapati devo ane nAraka jIvo rahe che. punaH choDelAM kevaLa uparanA ja hajAra yojanamAMthI upara-nIce so so yojana mUkI detAM bAkInAM 800 yojanamAM vyaMtaro rahe che.ane e choDelA uparanA so yojana paikI punaH upara nIcethI daza daza yojana choDIne bAkInA 80 yojana pRthvImAM prastuta vANavyaMtara devo vase che. AthI saMgrahamAM je " do vahipurasko' pada darzAvyuM te yukta che, kAraNake choDelA e 10 yojana, merunA kandathI vANavyaMtara sthAna sudhInA che ane e daza yojana uparanA UrdhvabhAga madhye rucaka sthAna AveluM che. ane tyArabAda 80 yojanamAM vANavyaMtaro rahe che. A meruparvata ratnaprabhA pRthvInA piMDamAM 1000 yojana UMDo gayelo che eTale TheTha uparathI (kandabhAgathI) nIce For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rucakapradezonuM svarUpa 65 AvatAM vyaMtara sthAna pUrNa thayA bAda, so yojanAne anne meru pUrNa thAya che ane jema jema nIce jAya tema tema teno paridhi paNa vRddhi pAmato jAya che te paNa spaSTa samajAya tema che. have bIjA praznanA samAdhAna parve e paNa nirNaya karI levo Avazyaka che ke samabhatalA sthAna e ja rucaka sthAna che ke anya? to samajavAnuM ke samabhUtala ane rucaka sthAna e eka ja vastu che, paNa anya anya sthAnavALI vastuo nathI. se vAta. spaSTatauthI. zrI bhagavatIjI, sthAnAGga, nandIvRtti, nandIcUrNi, jaMbUdvIpaprajJapti, tattvArthavRtti, Avazyaka, vizeSAvazyaka, lokaprakAza, kSetrasamAsa, saMgrahaNI, jIvAbhigama, pannavaNA, sUryaprajJapti, caMdraprajJapti, maMDalaprakaraNAdi bhane sUtra-12thAma samAvI. cha. 'samabhUtalA-rucaka' sthAna yA mAvyu ? noMdhaH-samabhUtala e ja rucakasthAna che te, ane te dharmAnA kSullaka pratare ja che, te baMne vAtanuM kathana karanArI siddhAMtonI mukhya mukhya sAkSIo ahIM ApavAmAM Ave che. 1.23. zrI bhagavatIjI sUtramai zrI gautamasvAbhImeM pUche. yandra-sUrya saMoil. 6ttara prasaMga ya2. tapati. zrI mahAvIradeve jaNAvyuM che ke - 1 goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo ukhu caMdimasUriya-gahANa-nakkhatta-tArAruvANaM...ityAdi [zrI bhagavatI sUtra] 2 'kahinnaM bhaMte tiriyalogassa AyAmamajje paNNatte?' "goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa bahumajadesabhAe imIse rayaNappabhAe puDhavIe uvarimaheTThillesu khuDDagapayaresu etthaNaM tiriyalogassa majjhe aTThapaesie ruyae paNNatte, jao NaM imAo dasa disAo hati" [zrIbhagavatIsUtra] 3 "kevaiyANaM bhante! joisiyA vAsA pannatA? goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo sattaNauiM sae uDDe uppaittA'....ityAdi [zrIsamavAyasUtra] 4 'kahiNaM bhante! joisiyA devA parivasaMti? imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahura sattaNauiM joyaNasae uDDe uppaittA'..... [zrIpannasUtra 5 'asyA ratnaprabhApRthivyA bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAdUrdhvaM saptayojanazatAni utplutya gatvA atrAntare adhastanaM tArAvimAnaM cAraM caratItyAdi.' [zrIsUryaprapti] 6 tatra tiryaglokasyovadhio'pekSayA'STAdazayojanazatapramANasya madhyabhAge dvau laghukSullakapratarau, tayormadhAbhAge jaMbUdvIpe ratnaprabhAyA bahasame bhUmibhAge merumadhye'STaprAdeziko rucakaH tatra gostanAkArAzcatvArauparitanAH pradezAzcatvArAdhastanAH eSa eva rucakaH sarvAsAM dizAM vidizAM vA pravartakaH, etadeva ca sakalatiryaglokamadhyam [zrInanhI sUtra-21st] 7 4 mA 'zrI nandIcUrNI'mA 59 uthana.cha. 8 "sthAnAjI"400 bhAgamA 59 mA 4 pramANe samarthana cha. nizeSAvazyakabhASya-652nI 'ziSyahitA' mA zrImAna bharadhAra zrI. ubhayandrasarime 55 // 652 pramA ja ullekha karela che. [je mATe juo gAthA 2700 uparanI TIkA] 10 'ralaprabhAyA upari kSullakAtarabayau / mervantaH kandolabhAge rucakoSTapradezakaH // 1 // tasmiMzca lokapuruSakaTItaTapaTIyasi / madhyabhAge samabhUmijJApako rucako'sti yaH // 2 // " zrIlokaprakAza kSetra loka sarga 12) For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha samabhUtala-cakasthAna, e merunA daza hajAra yojanAnA gherAvAvALA merunA kandanA UrdhvabhAge dhamAM-ratnaprabhA pRthvImAM AvelAM be kSullaka pratiro che teno madhyabhAga che. A pratiro cAre bAjuthI lokAntane sparzIne rahyAM che. A pratiro caudarAjalokavartI sarva pratiro paikI laMbAI pahoLAImAM kSullaka eTale nAnA hovAthI kSullaka pratiro tarIke oLakhAya che. AthI ja rucakaprastAra te ja prataraprastAra ema paNa kahevAya che. A banne prataro sAmasAmA (upara nIce) rahelA che. temAM adhaHsthAnethI upara AvatAM je kSullaka pratara Ave, tenA uparanA bhAge cAra iMcaka pradezo AvelA che ane tenI sanmukha rahelA (UrdhvanA) bIjA kSullaka pratare (nIcenA bhAge saMbaddha.) cAra rUcakapradezo AvelA che. te rucako sAmasAmI jotAM jANe paraspara spardhA karatA rahyA na hoya? tema dekhAya che. A sthAna dhamapRithvImAM gayelA merunA kandanA madhyabhAgamAM samajavuM. A aSTacakapradezone jJAnI puruSo vIrasava' e nAmathI saMbodhe che. A pradezo gostanAkAre che. A sthAnane rucakasthAna tarIke oLakho ke samabhUtala tarIke kaho te eka ja che. eka vAta samajI rAkhavI joIe ke, koI paNa prasthamAM koI paNa vastunA nirdezamAM 'sanamUnA IC' zabda mAtra kahyo hoya, to temAM cakasthAna antargata AvI jAya che ane jyAM rujhAtu eTaluM mAtra kahyuM hoya to tethI samabhUtalA sthAna paNa kahI zakAya che, kAraNake samabhUtala ane rucaka e eka ja sthAnavAcI zabdo che. A pramANe saghaLA "siddhAnto "dhamapRithvImAM ja (ratnaprabhAmAM) kSullakapratara ane aSTarucaka pradezo mAnavA" evuM sUcana kare che ane sAthe sAthe te ja samabhUtala sthAna che. te ja dizA ane vidizAnuM prabhavasthAna che tathA te ja tiryalokanuM madhya che, eTale ke rucakasthAna-samabhUtalasthAna ane dizAbhavasthAna e traNenuM sthAna eka ja che ema spaSTapaNe jaNAve che. A samabhUtala-cakasthAna te ja tithvIlokanuM madhya che, eTaluM ja nahi paNa meruparvatanA vanakhaMDAdinI UMcAI vagere tathA adhogrAmanI zarUAta paNa A cakathI ja prAraMbhAyelI che ane tyAMthI ja eka hajAra yojana UMDApaNuM levAnuM che. maMDaHprakaraNamAM spaSTa jaNAvyuM che ke "samUtatApekSA yonanasadasyamathothAmA:" zrInavukSetrasamAsa mUnamAM paNa e ja vAtanuM samarthana kareluM che. (5) 11. merumadhyasthitASTapradezAtmakarucakasamAnAdbhUtalAdAbhyo dazonayojanazatebhya Arabhyopari dazottarayojanazate tiSThAstiintIti' miMDalaprakaraNa AvA ja ullekho zrI jIvAbhigama, jaMbUDhIprajJapti, tattvArthasUtra bhASA-TIka, saMgrahaNI-TIkA, kSetrasamAsa-TIkA, lokanAlikA, jyotiSakaraNDaka, devendrastava, AvazyakanI TIkAo vagere aneka granthomAM jaNAvela che. 124. yAhu :-" Datra zAnAM ya ghatuka citam | tatsamaforOM tai viyaM pratidvayam ||' 125. tattvArthasUtra a0 3, sU. 6nI siddhasenIya TIkAmAM samatATu bhUmA IC....e paMktimAM ratnaprabhAvartI kSullaka pratarInI vAta karI che. paNa lAge che ke te "uparitana adhistana' nAmathI sUcita pratironI vAta che, nahIM ke sarvathI 'laghukSullakapratiro'nI vAta. For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANavyantara devonA soLa indronAM nAma joyaNasayadasate, samagharaNIo aho ahogAmA / bAyAlIsasahassehiM, gaMtu merussa pacchimao // 1 // [artha sugama che. ] khA. 129 aSTaruya'sthAna te 4 'samabhUtalA - rucakapRthvI' yA ruyapradezotha ardhva-adho hizA tathA vidizAonI utpatti che, je mATe Avazyaka niyuktimAM kahyuM che ke H 'aTThapaeso ruago, tiriyalogassa majjhayAraMmi / esa pabhavo disANaM eseva bhave aNudisANaM // 1 // [ 40-41] avataraNa-- vAlAvyaMtara hevonA soja indronAM nAma uhe che. saMnihie sAmANe, dhAi vihAe isI ya isivAle / Isara - mahesare vi ya, havai suvatthe visAle ya // 42 // hAse hAsaraI viya, see ya bhave tahA mahAsee / payage payagavaI vi ya, solasa iMdANa nAmAI // 43 // [pra. gA. saM. 6-7] saMskRta chAyA-- sannihitassAmAnaH, dhAtA vidhAtA RSizca RSipAlaH / Izvara - mahezvarAvapi ca bhavati suvastro vizAlazca // 42 // hAsyo hAsyaratirapi ca, zvetazca bhavettathA mahAzvetaH / pataGgaH pataGgapatirapi ca SoDazendrANAM nAmAni // 43 // zabdArtha saMnihie=saMnihita sAmANe sAmAna ddhAi=ghAtA vihAe vidhAtA isI RSi isivAle RSipAsa Isara =6zvara mahesare vi= mahezvara havai hoya che suvatthe suvastra visAle - vizAsa hAse hAsya hAsaraI vivalI hAsyarati seve bhave-hoya tahA=tathA mahAsee=mahAzveta payage = pataMga payagavaIvi = pataMgapati solasa sosa 67 iMdANa=ndronAM nAmAI =nAbhI 126, rucakonI sthApanA kevI rIte che ? ratnaprabhA pRthvInA baMne laghukSullakaprataromAM Urdhva ane adhaH sthAnavartI gostanAkAre rahelA aSTarucakapradezonuM svataMtra saMsthAna ke paraspara saMsthAna kaI rIte samajavuM? zuM nIce H AvA cAra rucako sthApI tenA upara ja bIjA UrdhvavartI cAra rucaka sthApavA ke bIjI rIte ? te vicArAspada che. tethI ahIM spaSTa nirNaya lakhI zakAya tema nathI. 23. For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ es saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha gAthArtha- vizeSArtha mujaba. 142-4aa vizeSArtha vANavyaMtaronI AThe nikAyonA uttarabhedavaDe soLa indro che. temAM pahelA aNupatnI nikAyanA dakSiNendranuM nAma saMnihitaindra che ane uttarendranuM nAma sAmAna indra che, bIjA paNapannI nikAyanA dakSiNendranuM nAma dhAtA ane uttarendranuM vidhAtA, trIjA RRSIvAdI nikAyanA dakSiNendranuM RRSi indra ane uttarendranuM RSipAlaindra, cothA bhUtavAdI nikAyano dakSiNendra izvaraindra ane uttaradizAno mahezvaraindra, pAMcamA kaidita nikAyano dakSiNendra suvatsaindra ane uttaradizAno vizAlaindra, chaThThA mahAyaMdita nikAyano dakSiNendra hAsya ane uttarendra hAsyarati, sAtamA koheMDa nikAyano dakSiNendra zveta ane uttaradizAmAM mahAzveta indra ane AThamA pataMga nikAyanA dakSiNendranuM nAma pataMga ane uttara dizAmAM pataMgapati indra ema sola indro jANavA. [42-43] (pra. gA. saM. 6-7) A pramANe bhavanapatinA daze nikAyonA maLIne vIza indro tathA vyaMtara ane vANavyaMtaranA ATha ATha nikAyanA maLI soLa nikAyanA batrIza indro, jyotiSInikAyanA be indro ane vaimAnikanikAyanA daza indro eTale ke cAre nikAyanA thaI kula cosaTha indro thayA. A indro avazya samakatavaMta hoya che ane paramakAruNika jagat jaMtunuM kalyANa icchanArA paramatA2ka tIrthaMka2 5ramAtmAonA janmakalyANakAdi avasare karAtI te te prakAranI ucita bhaktisevAmAM sadA tatpara hoya che. // kRti vALavRMtAdhiAra: / / avataraLa-- have vyaMtarendronA tathA (sarakhuM vaktavya hovAthI) candra sUryanA sAmAnika devo tathA AtmarakSaka devonI saMkhyAnuM nirUpaNa kare che -- sAmANiyANa cauro, sahassa solasa ya AyarakkhANaM / patteyaM savvesiM, vaMtaravai - sasiravINaM ca 544 // saMskRta chAyA-- sAmAnikAnAM catvAri, sahasrANi SoDaza ca AtmarakSakANAm / pratye sarveSAM, vyaMtarapati-zi--vILArce / / 44|| zabdArtha savvesiM=sarva nikAyane viSe gAthArtha--vizeSArtha pramANe. / / 44 // aMtarava=tyaMtarendrapati vizeSArya pUrve bhavanapatidevonA sAmAnika tathA AtmarakSaka devonI saMkhyA kahI che te ja pramANe vyaMtaranI A nikAyanA batrIze indro tathA jyotiSI nikAyanA sUrya ane candra (e be ja indrapaNe hovAthI) ema kula cotrIza indro thayA. te pratyeka indrane cAra cAra hajAra sAmAnika devo hoya che ane sAmAnika devothI cAraguNA eTale sola sola hajAra AtmarakSaka devo pratyeka indrone hoya che temaja pUrvokta kathanAnusAra teonI sevAmAM te devo nimagna hoya che. [44] For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalpopapanna devonA daza prakAra ane tenuM svarUpa // pratyekavyaMtarendrAzrayI'27 sAmAnika tathA AtmarakSaka devonI saMkhyAne yaMtra // nikAya nAma - uttarendra | sAmAnika | AtmarakSaka dakSiNendra | sAmAnika AtmarakSaka 1 pizAcaniva kAla 4OOO 16OOO mahAkAla 4000 16OOO 2 bhUtaniba svarUpa pratirUpa 3 yatio pUrNabhadra maNibhadra 4 rAkSasani. bhIma mahAbhIma 5 kinnarani. kinnara kiMpuruSa 6 DiMpuruSaniva satyaruSa mahApuruSa 7 mahoraganidra atikAya mahAkAya 8 gAMdharvani |gItarati | cAra hajAra | soLa hajAra | gItayaza | cAra hajAra | soLa hajAra, // jyotiSI nikAyanA indrAzrayI sAmAnika-AtmarakSaka devonI saMkhyA- yantra // jyo0 nAma | sAmAnika saMkhyA | AtmarakSaka saMkhyA 1 sUryendrane | cAra hajAra soLa hajAra 2 canTendrane | cAra hajAra | soLa hajAra // iti prastuta bhavanadvAre vyaMtarAdhikAraH samAptaH // ___ * prAsaGgika prakIrNaka-adhikAra * [kalpopapanna devonA daza prakAro ane tenuM svarUpa] avataraNa-prathakAra bhavanapati tathA vyaMtaranikAyAzrayI devonA prakAro, temanI vyavasthAo tathA kalpasaMbaMdhI vyavasthAo jaNAvavAnI icchAthI, prastuta adhikAra cAre nikAyamAM ghaTato hovAthI cAre nikAyAzrayI prakAdhikArano prAraMbha karatAM prathama kalpapapana devonA ekaMdara prakAra keTalA? te jaNAve che. te DuM sana tAtIsA, rita-tiya vara to pAtA ca | aNiya paiNNA' abhiogA, kibbisaMdeg dasa bhavaNa vemANI // 45 // [y. T. saM. s] saMskRta chAyA indra-sama (sAmAnika) trAyastriMzAH, parSatrika-rakSa-lokapAlAzca / anIka-prakIrNA-bhiyogAH, kilbiSikA daza bhavana-vaimAnikAH // 45 // 127, vANavyaMtaronI sAmAnikAdi saMkhyA baMtarendro mujaba samajavI. For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zabdArtha- hRdaM=Idra ni=kaTakanA devo sama=IndranA sarakhA eTale sAmAniko pauT=prakIrNa-prajAsarakhA devo tAtIsA-trAyasiMzaka devo mikona=Abhiyogika devo fsatiyA traNa parSadAnA devo zibisaMtakalbiSika devo ravauAtmarakSaka devo temALImAnika to pAnA lokapAla devo mArya-vizeSArtha mujaba. II4pI. vizeSArtha-manuSyalokamAM rAjA, jAgIradAra mahAmAtya, nagarazeTha, purohita-rAjagora, phojadAra, sabhAsado ane caMDAla vagere judI judI jAtanI vyavasthA ne pharajone bajAvanArI vyaktio hoya che, ane teo dvArA rAjA ane prajAnI sarva vyavasthAo, saMrakSaNa ane sarva vyavahAro sulabha rIte calAvI zakAya che. te pramANe devalokamAM paNa indra, sAmAnika, trAyasiMzaka, traNa parSadAmAM besavA yogya adhikArI devo, AtmarakSaka devo, lokapAla devo, senAnA devo, prakIrNa, Abhiyogika ane kilbiSika ema daza prakAranA devovaDe bhavanapati, vaimAnikAdi cAre nikAyanA devalokanuM taMtra suvyavasthita rIte cAlI rahyuM che. te dareka devo nIce jaNAvelAM potapotAnA adhikata kartavyamAM sadA parAyaNa rahe che. te daze prakAranA devonI saMkSipta vyAkhyA ane teonuM kartavya A pramANe 1 rU-je devalokanuM svAmitva potAne prApta thayeluM hoya che tyAM vartatA sarva devo jemane potAnA svAmI tarIke svIkAre te indrA kahevAya. 2 sInivA- kAnti-vaibhava vagere sarvamAM indranA sarakhI Rddhi jeone prApta thayela hoya ane indrone paNa te te kAryomAM salAha levA lAyaka hoya te "sAmAnika' kahevAya. A devo IndrasamAna riddhivAlA hoya che, to paNa indrone potAnA svAmI tarIke mAne che. A devo potAnAM vimAnomAM vasanArA hoya che. 3 gArivaMzavaH- (eka IndranI apekSAe) jeonI tetrIzanI ja saMkhyA hoya ane jeo indranI mAlikInAM vimAno, devo vagere sarvanI ciMtA karanArA hovAthI maMtrI sAthe zAMtika-pauSTika karma ane purohita rAjagoranuM kAma paNa karanArA hoya che. te tetrIza ja hovAthI trAyazika' kahevAya. A devonAM svataMtra vimAno hoya che. 4 pArSavA-parSadAmAM besADavA yogya IndranA mitra sarakhA devo te "pArSadya' kahevAya. A parSadA eTale ke sabhA traNa prakAranI hoya che. jaghanya, madhyama ane uttama athavA bAhya, madhyama ne AtyaMtara. temAM besanArA devo te pArSadyA kahevAya. jema rAjazAsanamAM paNa atyAre Ama sabhA, umarAva sabhA, ane pArlAmenTanI vyavasthA che tema. 5 bhAratavA - jeo IndronuM rakSaNa karanArA hoya athata indro svayaM zaktisaMpana hovApUrvaka For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // bhavanapati [tathA prAsaMgika cAre] nikAyamA indra vagere daza prakAranA devonuM yantra // 1 indra 2 sAmAnika 3 trAyastriMzaka 4 pArSadya 5 AtmarakSaka 6 lokapAla 7 anIka 8 prakIrNa 6 Abhiyogika 10 kilbiSika asurakamArAdi 10 nikAya pratyeka indranA 33 asaMkhyAtA. asaMkhyAtA. soma yama varuNa kubera | dakSiNendra 10. uttarendra 10 | bAhya madhyama atyaMtara (pratyekamAM asaMkhya) gaMdharva mahiSa (athavA vRSabha) subhaTa asa20 nATaya ! For Personal & Private Use Only nAgakumArAdi nave asurakumAra zeSa nava nikAyamAM nikAyamAM 6000 pratyeka Indrane 24000 indra vagere daza prakAranA devonuM yantra azva | ratha gaja camarendranA 64000 balIndranA 60000 camarendranA 256000 balIndranA. 24OOO sUcanA-baMtara ane jyotiSIdevomAM trAyaSThizaka ane lokapAladevono vibhAga nathI, jyotiSI devone mahiSa (athavA vRSabha) sivAya cha prakAranuM sainya che. vaimAnikadevonA (anIka) vibhAgamAM sAtamo vibhAga vRSabhano che. 606 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha prAyaH nirbhaya hoya, chatAM A AtmarakSaka devo potAnA AcAranuM pAlana karavA mATe haMmezA zastra, bakhtara, vagerethI sajja rahevA sAthe IndranI pAse haMmezA khaDA khaDA-UbhA rahe che, jene dekhatAM ja zatruo trAsa pAme che, tene AtmarakSaka devo kahevAya che. 6 novAna- indramahArAjAe pharamAvyA pramANe te te vibhAganuM rakSaNa karanArA ane corI, jArI vagere gunhA karanArAone yathAyogya zikSA karanArA te lokapAla" kahevAya. jene manuSyalokanA sUbAnI upamA ApI zakAya. 7 zanIva-te sainya, hAthI [gajAnIka], ghoDA hiyAnIka]. ratha [rathAnIka], mahiSa-pADA ( [mahiSAnIka], pAyadala [padAtyanIka], gaMdharva [gandhavanIka], nATya niATyAnIka] e sAta prakAranuM sainya jarUra paDe tyAre vaikriya zaktidvArA rUpo vikuvane sainyanuM kAma karanArA te "sainyanA devo' kahevAya. ahIM vaimAnikamAM athata saudharmathI azruta devalokamAM "mahiSa'nA sthAne "vRSabha" samajavo. e dareka sainyanA judA judA adhipatio hoI sAta adhipatio hoya che. prathamanAM pAMca sainya saMgrAmamAM upayogI che ane gaMdharva tathA nATya e banne upabhoganAM sAdhano che. - 8 pachI-manuSyalokamAM nAgarika loko sarakhA, prajA sarakhA devo te "prakIrNa kahevAya. 9 gAmo-i nokara, cAkara vagere yogya kAmamAM jeone joDavAmAM Ave te dAsa sarakhA "Abhiyogika devo che. 10 vitviSi- manuSyalokanA cAMDAlonI mAphaka azubha-ninda kArya karanArA te kilbiSika' devo kahevAya. bhavanapati ane vaimAnikamAM A daza prakAranA devo che, jyAre vyaMtara tathA jyotiSamAM trAyasiMzaka ane lokapAla devo sivAyanA ATha prakAranA devo che, arthAt pUrve jaNAvelA daza prakAra paikI trAyazciMzaka ane lokapAla devo vyaMtara ane jyotiSamAM nathI. tyAM tevI vyavasthAnI apekSA nathI. [45] [pra. gA. saM. 8] avataraNa- sainya saMbaMdhI sAta prakAranA devonAM nAma kahe che. vAMdhava-nadR-ra-Aya, hamada-gAya saMvaDuMlA | vemANiyANa vasahA, mahisA ya ahonivAsINaM // 46 // [pra. gA. saM. 6] saMskRta chAyAntharva-----manIjAri sarvedrAm | vaimAnikAnAM vRSabhAH, mahiSAzcAdhonivAsinAm // 46 / / zabdArtha - gaMdharva gaMdharva jayeSThAthI naTTa naTa (=ratha =ghoDA. maDe pALA sainika-pAyadaLa For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrane trAyastriMzaka vagere devo keTalA hoya? 103 ziyALi sainyo-kaTako vasahI vRSabha sabApasarva indronuM mahisA=pADA mALiyAna vaimAnikane udanivAsIvi-adhonivAsI bhavanapati vyaMtaranuM mAthArtha-- vizeSArtha mujaba. |46 vizoSArtha-devalokanI cAra nikAya paikI traNa nikAyomAM sAta prakAranuM kaTaka--sainya che ane jyotiSIne cha prakAranuM kaTaka che, temAM pahelo prakAra gaMdharvano che. bIjA prakAramAM nRtya karanArA devonuM sainya, trIjA prakAramAM azvarUpa sainya, cothA prakAramAM gajo (hAthIo)nuM sainya, pAMcamuM ratha sainya ane chaThuM pAyadaLa sainya; A cha prakAranuM sainya to jANe sAmAnyathI sarva indrone hoya che. temAM paNa vaimAnikanikAyavartI indrone sAta prakAranuM sainya hovAthI temane sAtamuM vRSabhanuM sainya adhika hoya che ane adholokavAsI bhavanapati tathA vyaMtarendrono sAtamo prakAra mahiSa (pADA)nA sainyano che. phakta jyotiSInA indrone cha prakAranuM sainya hoya che. zaMkA-Indra mahArAjAne vaLI sainyanI jarUra zI ? samAdhAna- jema rAjA samartha hoya chatAM zatranA parAbhavamAM sainyanI sahAya haMmezAM jarUrI che, tema IndramahArAjA bhale samartha hoya tathApi devalokamAM devAMganAdinAM apaharaNane aMge thatAM bhayaMkara yuddhonA prasaMge A sainyanI jarUra paDe che. zaMkA-deva game te prakAranA cahAya te rUpa karavA zaktimAna che, pachI amuka prakAra rAkhavAnuM prayojanazuM? samAdhAna-eka rAjAnA rAjyamAM gaMdharvo, naTo, gaja-hAthI, azvAdi sarva hoya, paraMtu laDAI prasaMge to rAjAnA je azva, gajAdi hoya e ja upayogamAM laI zakAya che. kaMI zeThiyAonA ke anyanA ghoDA laDAImAM upayogI thatA nathI, mATe sainyane aMge svataMtra devonI jarUra avazya joIe, ane tethI zIghra upayogI paNa thaI zake. [46] (pra. gA. saM. 9) avataraNa-pratyeka indrane trAyazcizaka vagere devonI keTalI saMkhyA hoya ? tenI prarUpaNA kare chetittiis tAyatIsA, parisatiA logapAla cattAri / aNiyANi satta satta ya, aNiyAhiva sabaiMdANaM // 47 // [pra. gA. saM.10] navaraM vaMtara-joisa, iMdANa na haMti logapAlAo tAyarImahApa, tilasA vi Sa taihiM na du hRti Isl [ . . 99] saMskRta chAyAtrystriNsht trAyastriMzakAH, parSatrikaH lokapAlAzcattvAraH / anIkAni sapta sapta ca, anIkAdhipAH sarvendrANAm // 47 // navaraM vyaMtara-jyotiSendrANAM, na bhavanti lokapAlAH / trAyastriMzAbhidhAnAH, tridazA api ca teSAM na bhavanti // 48 // For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zabdArtha - tittIttetrIza saLaMDuMvsarva indrone tAtIsA-trAyazika devo vaMtara-no vyaMtara tathA jyotiSInA paritimA-traNa parSadA togapaInAgolokapAla devo gaLiyAbi=kaTaka, sainyo tAttiIsamAM trAyazciMzaka nAmanA devo satta satta-sAta sAta prakAranuM tithI vi-devo paNa LiyAdivasainyanA adhipati siM-temane nAthA-tetrIza trAyasiMzaka devo, traNa traNa parSadAo, cAra cAra lokapAla devo, sAta prakAranuM sainya, sAta sainyanA adhipatio eTalo parivAra sarva indrono hoya, paraMtu, vyaMtara tathA jyotiSInA Indrone lokapAla devo temaja trAyazika nAmanA devo hotA nathI. II47-48 viroSArtha-pUrve devonA prakAra varNavyA hatA, paraMtu saMkhyAnI vaktavyatA kahI na hatI, te mATe have saMkhyA kahe che. "trAyazciMzaka nAmanA devo tetrIza hoya che, A devonI salAha IndramahArAjA prasaMge prasaMge le che. dareka devalokane viSe bAhya, madhyama ane atyaMtara ema traNa traNa parSadA eTale ke sabhAo hoya che. A parSadAnAM nAmo nikAyavAra judAM judAM hoya che. je je devasthAnamAM parSadA che te te parSadA paikI pratyeka parSadAnA devo ane devIonuM AyuSya juduM juduM hoya che. pratyeka indronA AvAsanI cAre bAju lokapAlo hoya che, e lokapAlone paNa parSadA hoya che, te te lokapAlanA vimAno nIce ja ticchalokamAM potapotAnA nAmanI temanI nagarIo paNa AvelI che. temanAMvimAnonuM pramANa paMktibaddha vimAnothI adhuM hoya che. vaLI sAmAnika vagere devono paNa parivAra che. A lokapAlonAM nAma anya nikAyavartI judAM judAM hoya che, AyuSya paNa bhinna bhinna hoya che tevI ja rIte pUrve kaheluM te te sAta prakAranuM sainya dareka indrane hoya che. ane pratyeka nikAyanA kaTakanA sAta sAta senApatio paNa hoya che, tenAM nikAyavAra judAM judAM nAmo che. A pramANe upara kahelo parivAra sarva indrone sAmAnyathI kahyo. paraMtu eTaluM vizeSa samajavuM ke vyaMtarendro tathA jyotiSInA indrone lokapAla tathA trAyazciMzaka devo hotA nathI. 47-48 (pra. gA. saM. 10-11) upasaMhAraiti vyantarANAM surANAM-surAyu-nagaryo vapurvastravarNAdivyAkhyA / api vyaMtarendrAtmasaMrakSakANAM, tathA saptasainyAdhipAnAM ca saMkhyA // 1 // [iti saMgraha lokaH] | | ti prastutamavanadAre pravIchadhavAra: samApta: || 128. A devonAM svarU sthAnAzrayI vartatAM nAmo traNe kAlamAM zAzvatAM (ekasarakhAM) hoya che. parSadAnuM vistArathI varNana zrI jIvAbhigamAdithI jANavuM. 129 sarakhAvo. tatvArthavatA -"trAaiAnopAttavana yaMtaLyotizAda' | For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanapati temaja vyantaranikAyAzrayI pariziSTo 10 | zrI zailezvara pArzvanAthAya namaH | bhavanapati tathA vyaMtaranikAyAzrayI laghupariziSTo * prathama bhavanapatinikAyAzrayI pariziSTa naM. 1 * 1. bhavanapatinA pratyeka IndronI kevA kevA prakAranI zakti che? tathA kaI nikAyanA devono kyA kyA dvIpa samudrAzrayI kyAM kyAM nivAsa che? te mATe juo saMpradavInI "baMnuddIrgha chatta--gAthAnI laghuTIkA tathA bRhat TIkA tathA kendrastava, to prAza, navamA pro. 2. bhavanapati devonAM bhavano (AvAso) paMktibaddha na samajavAM paNa viprakIrNa-chUTAM chUTAM samajavAM. 3. bhavanapati devonAM cihnAdikanuM je varNana karela che te mATe keTalAMka matAMtaro varte che. juo zIvapati tathA prajJApanAdri grantho. 4. narakanA jIvone tathAvidha pIDA ApanArA, paMdara prakAranA paramAdhAmI devo te bhavanapati nikAyAntargata ja jANavA. 5. camarendrAdi Indrone bAhya, madhyama, atyaMtara ema traNa prakAranI parSadA hoya che, emAM jo koI devane atyaMtarasabhAmAM saMdezo pahoMcADavo hoya to prathama bAhyasabhAmAM mokalAve, teo madhyamasabhAmAM mokale ane madhyamasabhAvALA atyaMtaraparSadAmAM mokalI Ape ane teo tenI yogya vyavasthA kare, temaja atyaMtara sabhAmAM pAsa thayela kArya madhyamasabhAne amala karavA soMpAya. madhyamasabhAvALA bAhyasabhAvALAne (bAhyasabhAsadone) soMpe, ane te bAhyasabhAnA devo AjJAnusAra amala kare. e pramANe dareka devalokamAM jaNAvela parSadAno vyavahAra samajI levo. emAM jaghanya, madhyama ane utkRSTa AyuSyavALA tathA traNe prakAranI saMkhyAvALA devo hoya che. ane A camarendrAdinI rAjadhAnInuM varNana AvatI sAHi sUtramAM tathA kSetrano prakAzamAMthI jovuM. A camarendra, devadevIonA parivArathI samagra jaMbUdvIpa tathA ticcha asaMkhyAtA dvIpa samudrone paNa bharavA samartha che. are ! A sAmarthya to tenA sAmAnika athavA trAyazika devomAM paNa raheluM che. nAva 2 naMgUvIvo nAva camarassa camaracaMcAo! asurehiM asurakannAhiM asthi visao bhareo se // 1 // [devendra0 stava kAmakrIDAvidhimAM catura evA A Indro lAvaNya ane sauMdaryayukta devAMganAo sAthe bhogasukhone bhogavatAM AnaMdamAM vihare che. For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udda saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha * dvitIya vyaMtaranikAyAzrayI pariziSTa naM. 2 * 1. A vyaMtaronI paNa asaMkhyAtI vizALa nagarIo aDhIdviIpa bahAra AvelI che. jenuM vistRta varNana jIvAbhigamAdi AgamagraMthothI jANI levuM. 2. vyaMtaronAM nagaronI cAre bAju valayAkAre pharatI rakSaNArthe UMDI khAI ane suMdara koTa zobhI rahela che, tenA koThA upara topo vagere goThavela che; majabUta killA zatruothI duSpavezya hoya che. A nagaro jhaLahaLatAM dedIpyamAna ane mahAna ratnamaya toraNothI zobhatA daravAjA yukta che ane daMDadhArI devathiMkaro nagaranuM rakSaNa karavAmAM nizadina sajja rahe che. vaLI A nagaromAM paMcaraMgI puSponI mahAsugaMdhathI ane agaru tathA kiMdaru-dazAMgAdi zreSTha dhUpAdinI suvAsothI sugaMdha sugaMdha prasarI rahelI hoya che. A devo atisvarUpavaMta, svabhAve tathA dekhAvamAM saumya, aMgopAMgane viSe ratnamaya alaMkArothI vibhUSita, gAMdharvonAM gItomAM prItivALA ane kautuka jovAnI ati icchA karanArA hoya che, A devone krIDA, hAsya, nRtyAdi para atyaMta Asakti hovAthI anavasthitapaNe jyAM tyAM bhaTakayA kare che ane kautukanI khAtara zarIaveza vagere karavA dvArA anyane pIDA paNa pedA kare che. 3. manuSyalokamAM bhUta, pizAca, rAkSasAdi kahevAya che te A vyaMtaranikAyanA te te nikAyagata vyaMtaro ja hoya che. A devo vizeSe karIne jIrNasthAno (gRhamaMdirAdi)mAM nirjana sthAna thaI javAthI nivAsa karI rahe che. ethI te sthAnavartI nivAsa karanArA mANasone yA anyajanone pUrvanA rAgathI yA dveSathI keTalIkavAra mahAvyathA utpanna kare che. vaLI A lokomAM prAyaH krIDA ane vinodArthe AvatAM te devono vizeSa vakhata krIDA, hAsyAdimAM nirgamana thaI javAthI potAnAM mULasthAno paNa visarI jAya che, jethI jyAM tyAM jenA tenAmAM praveza karI rahe che. A devo svecchAcArI vizeSa hoya che. 4. pratyeka Indrane traNa prakAranI parSadA hoya che. traNemAM jaghanya-madhyama-utkRSTa AyuSya saMkhyAvALA deva-devIo hoya che. A parSadA agramahiSI lokapAlAdi devomAM paNa potapotAnA pramANAzrayI yathAyogya hoya che. 5. ApaNI A pRthvInI nIce eka adbhuta jIvasRSTi rahelI che. e sRSTimAM narakagativartI nArakajIvo tathA cAra prakAranA devomAM bhavanapati ane vyaMtara e be prakAranA devo temaja bhavanapatinA peTA prakAra tarIke paramAdhAmIo paNa nIce ja AvelA che. Aje jagatamAM matro ane vastronI ArAdhanA ane upAsanAo cAlI rahI che ane temAM sahAyaka tarIke je je deva-devIo thAya che, te moTAbhAganA to A baMne nikAyonA hoya che. yakSa-yakSiNIo, ghaMTAkarNa, mANibhadra, kSetrapAla, bhairava, sarasvatI, lakSmI, cakrezvarI, padmAvatI, vidyAdevIo vagere ukta nikAyanA che. For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyotiSI nikAyanuM varNana uot7 / tRtIya jyotiSI-nikAyavarNanam ) avatara-pUrve bhavanapati tathA vyaMtaranikAyanuM yathAyogya diggadarzana karAvyuM. have trIjI jyotiSInikAyanuM svarUpa vavAya che. A jyotiSI devonuM sthAna Urdhva, adho ane tika ema traNe lokanA vibhAgathI vaheMcAyelI trasanADInA tiryalokamAM che. A tiryaloka UMcAImAM 1800 yojana pramANa gaNAya che ane tenI gaNatrI samabhUtalAthI adhasthAne 900 yojana ane e ja samabhUtalabhAgathI UrdhvasthAne 900 yojana e pramANe karAya che. ethI ja jyotiSI devo ticchalokavAsI kahevAya che - have A jyotiSI devo kayAM ane ahIMthI keTalA yojana dUra che? te darzAvavA mATe prathakAramaharSi "samAnAro e gAthAnI racanA kare che. samabhUtalAu aTThahiM, dasUNajoyaNasaehiM Arabbha / uvari dasuttarajoyaNa-sayaMmi ciTThati joisiyA // 46 // saMskRta chAyAsmbhuutlaadssttaabhiH, dazonayojanazatebhya Arabhya / upari dazottarayojanazate, tiSThanti jyotiSkAH // 46 // zabdArtha - ahiM ATha sura-dasa adhika sUdaza nyUna noyasayaMmikso yojanA sardi=so vidyuti=rahelA che. Araba=zarU karIne nokiyA=jyotiSI devo 3vari upara yArtha- samabhUtalApRthvIthI daza ochA evA AThaso yojana (sAtaso nevuM yojana)thI zarU karIne, upara ekaso daza yojana sudhImAM jyotiSI devo rahe che. ll4lA viroNArtha- jyotiSI eTale atyantakAzitvAkyoti zAmithena vimAnane tevu javA devAste jyotiSkAH' // atyaMta prakAza karanArA hovAthI "jyoti zabda vaDe kahevA lAyaka vimAno te jyotiH kahevAya ane temAM vasanArA divo) te jyotiSThA: A devo atyanta jvalaMta tejavALA, dedIpyamAna kAntivALA, digumaMDalane svaprabhAva: ujvala tejomaya karanArA hoya che. prathama tenuM varNana kahevAeluM che. teo merunA goLAkAra madhyabhAgavata ratnaprabhApRthvImAM rahelI samabhUtalApRthvIthI laIne sAtaso nevuM (790) yojana jaIe tyAM sudhI nathI, e sAtaso nevuM yojana choDyA ke tUrta ja jyotiSI devonuM sthAna zarU thAya che, e zarUAtathI For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha laIne uparanA ekaso daza (110) yojanamAMhe (eTale tilokanA antabhAga sudhI) pAMca prakAranA jyotiSI devo vase che. 790mAM 110 umeratAM 900 yojana pramANa tiryalokano UrdhvabhAga saMpUrNa AvI rahe. [49] avata-uparanI gAthAmAM jyotiSIdevono vasavATa 110 yojanA kSetramAM jaNAvyo. have 50mI gAthAvaDe sAmAnyataH sUrya, candranuM sthAna batAvI je nakSatronI gatinI vizeSatA che te kahe che, ane tyArapachI 51mI gAthAmAM pAMceya jyotiSInuM sthAna, teno krama ane paraspara aMtara kahe che. tattha 130vI dasajoyaNa, asIi taduvari sasI ya rikkhesu / aha bharaNi-sAi uvari, bahi mUlo'bhiMtare abhiI // 50 // tAra-ravivaMda-vivA, yusual nIva-maMti-sAyA | sagasayanauya dasa-asii, cau cau kamaso tiyA causu // 51 // ki. mA. saM. 12] saMskRta chAyAttr ravirdazayojanAni, azItistadupari zazI ca rikSeSu / adho bharaNiH svAtirupari, bahirmUlo'bhyantare'bhijit // 50 // tA-vi-vandra-rikSA, sudhI nIva-ma-zanizcara: saptazatanavatirdazAzItizcatuzcatuH, kramazastrisazcaturSu // 51 // zabdArtha - hanoyadasa yojana sIeMzI rivarava=nakSatro taduritenA upara kubudha divasu nakSatro su -zukra kadaadho-nIce nava-guru-bRhaspati mani=bharaNI mAna=maMgala sAsvAti saLiyA zani vahiM bahAra sAyana=sAtaso nevuM mUd=mUla tiyA-traNa traNa yojanA kiMtare aMdara vAsucArane viSe maabhijit jAdhArya- tyAM samabhUlA pRthvIthI (700) sAtaso nevuM yojanA gayA pachI daza yojanane aMtare sUrya che. tyAMthI eMzI yojana upara candra che. ane tyArapachI nakSatro che. temAM sarvathI nIce 130. pacAsamI tathA ekAvanamI A baMne gAthAmAM sUyAdinuM sthAna graMthakAre be vakhata batAvyuM che. be vakhata batAvyuM to tethI gAthAnA kartA eka ja haze ke bemAMthI eka prakSepa gAthA haze ? tArajJAca For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayA nakSatra keTalI UMcAie rahelAM cha? 106 bharaNI ane sarvathI upara svAti nakSatra che. sarva bAhya bhAgamAM mUla ane sabhyatara bhAge abhijit nakSatra che. samabhUlA pRthvIthI 790 (sAtaso nevuM) yojane tArA, tyArabAda dasa yojanane aMtare sUrya tyArabAda eMzI yojana gaye candra, tyAMthI cAra yojane nakSatra maMDala, tyAMthI cAra yojane budha, tyAra pachI traNa yojanA ullaMdhyA bAda guru, tyArapachI traNa yojane maMgala ane tyArabAda traNa yojane zanizcara che. pa-pA. vizeSArtha - ekAvanamI prakSepa gAthA dvArA anya AcAryo ema kahe che ke ratnaprabhAgata samabhUtalA pRthvIthI sAtaso nevuM yojanA pUrNa thaye tarata ja koTInakoTI tArAonuM maMDala-prastara AveluM che, tyAMthI daza yojana dUra UMce jaIe (AThaso yojana pUrNa thaye) tyAM sUryendra Avelo che. tyAMthI AgaLa eMzI yojana dUra jaIe (88) yojana pUrNa thaye) tyAM caMdra Avela che, vaLI tyAMthI cAra yojana UMce aThThAvIsa prakArano nakSatragaNa Avelo che. e nakSatrono je paribhramaNa krama che temAM bharaNI nakSatra sarva nakSatrothI adhaHsthAne care che, tyAre svAti nakSatra sarva nakSatrothI UrdhvasthAne (upara) cAle che. mUlanakSatra anya 11 nakSatronI apekSAe sarva nakSatronI dakSiNe bAhyamaMDale cAle che ane abhijita nAmanuM nakSatra sarva nakSatrothI aMdaranA bhAge uttaramAM bAhyamaMDale cAle che. A nakSatronA sthAnathI cAra yojana dUra UMce jatAM grahonI saMkhyAmAM mukhya mukhya gaNAtA graho paikI prathama budhagrahamaMDala Ave che, tyAMthI traNa yojana dUra UMce zukragrahamaMDala Ave che, tyAMthI traNa yojana dUra bRhaspati-gurugrahamaMDala che ane tyAMthI punaH traNa yojana UMce maMgalagrahamaMDaLa che ane tyAMthI traNa yojana UMce zanizcaragrahamaMDaLa Avela che. A saMbaMdhamAM zrI haribhadrasUrijI sahuthI nIce bharaNI Adi nakSatro, tyArabAda sarvathI UMce svAti Adi nakSatro jaNAve che. 131. Itara darzanakAro prathama caMdra mAne che ane pachI sUrya mAne che eTaluM ja nahIM paNa sUryanArAyaNa' tarIke moTebhAge ghaNAM anuSThAnomAM temane pUjanIya tarIke mAnya karavAnuM vizeSe rAkhe che. prathama caMdra ane pachI sUrya, e mAnyatA saMbaMdhI AgaLa-"jyotiSI pariziSTa'mAM vicAra karazuM. 132. samabhUtalApekSA maMgaLagraha-pramANAMgule yukta evA 887 yojana eTale ke cAra gAunAM yojananAM mApe 35480 yojana UMco che, chatAM enA anabhyAsI AjanA pAzcAtya vaijJAniko, te maMgaLasthAne pahoMcyAnI vAto kare che, eTaluM ja nahIM paNa maMgaLagraha kevA AkArano che? kevA raMgano che? tenA upara zuM zuM vastuo rahI che? aMdara zuM zuM caya che te badhuM ame dekhyuM ema kahe che, vaLI rokeTa nAmanA havAI yAtrika sAdhanadvArA manuSyone mokalavAnA prayAso vartamAnamAM cAlI rahyA che paraMtu hajjAro mAIla dUra pahoMce tevI zakyatA jarA paNa lAgatI nathI. 133. vyavahAramAM budha, zanizcarAdi graha chatAM je zanizcarano tAro, ItyAdi 'tArA' zabdathI saMbodhAya che tenuM kAraNa ema jaNAya che ke tArAbahala vimAnomAM Avela grahavimAnano AkAra tArAvimAnAkAra jevo hovAthI, temaja te vimAnanI tejasvI prabhAthI, dUrathI dekhanArane tArAvatuM AbhAsa thato hovAthI tevuM kahevAno rivAja paDI gayo hoya to te sahaja che. vadhumAM soma, maMgaLAdi grahonAM nAma uparathI kahevAtA somavAra, maMgaLavAra ityAdi vAro paNa prasiddha gelA che. For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 990 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zrI gaMdhahastIjI mahArAja prathama maMgalAdigraho sUryanI nIce hovAnuM jaNAve che. [50-51] (pra. gA. saM. 12) * jyotiSI nikAya, sthAna, tathA jyotizcakranI UMcAI pramANa- yaMtra 1 samajUtA pRthvIthI 70 yojana UMcuM tArAmaMDala thI 10 yojana UMco sUrya yojana UMce sUrya thI 80 , , candra che ke caMdra nakSatraparimaMDala , nakSatramaMDala budhagrahAdi " -budhAdigraho zukragrahAdi -zukrAdigraho bRhaspatyAdi , , -bRhaspatyAdi graho thI 3 , , maMgalagrahAdi , -maMgalAdigraho thI 3 zanizcara , -zanizcarAdigraho AvelAM che. kula 110 yojanA pUrNa thayAM. avatAra-carajyotiSInAM vimAno, manuSyakSetramAM jaMbUdvIpanA meruparvatathI keTalAM dUra rahe? tathA sthira jyotizcakra manuSyalokanI bahAra alokAkAzanI keTalI abAdhAe sthira che? te varNave che- ekkArasajoyaNasaya, igavIsikkArasAhiyA kamaso / merualogAbAhaM, joisacakkaM carai ThAi // 52 // saMskRta chAyAekaadshyojnshtN, ekaviMzati-ekAdazasAdhikaM kramazaH / meru-alokAbAdhaM, jyotizcakraM carati tiSThati // 52 // zabdArtha- paIRR=agiyAra meru meruparvata novAsa yojanAnA seMkaDo to vAhaM alokanI abAdhAe rUAvIekavIza. OM cakra znAra-agiyAra rara phare che sahiyA=sAdhika UbhuM rahe che vArya-agiyAraso ekavIza yojana tathA agiyAraso agiyAra yojana anukrame meru tathA alokanI abAdhAe jyotizcakra phare che ane sthira rahe che. //parA. vizeSArtha-pUrve kahI gayA ke aDhIdvIpamAM carajyotiSIo che ane tyArapachI aDhIdviIpa bahAra sarvatra sthira jyotiSIo rahelA che. emAM aDhIdviIpavartI carajyotiSI meruthI keTalI abAdhA varjIne For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyotiSacakranuM paribhramaNa ane sthiratva 3,9 cAle che ? (arthAt abAdhA keTalI ?) te praznanA samAdhAnamAM samajAve che kemerunI cAre bAju agiyAraso ekavIsa (1121) yojana kSetrane choDIne (teTaluM dUra) carajyotiSamaMDaLa meruparvatane pradakSiNA ApatuM phare che. have alokathI aMdara tirthyalokamAM keTalI abAdhAe sadAkALa sthira evAM jyotiSkavimAno hoya che ? to lokano cheDo athavA to alokanI zarUAta eTale lokAntathI athavA to alokanA AraMbhathI aMdaranI korethI cAre bAjue pharatA agiyAraso agiyAra yojana dUra (1111) sthira jyotiSIo varte che. [52] gavataraLa-- jyotiSIdevonAM vimAnonI AkRti kevI hoya che ? e vimAno zenAM banelAM hoya che ? temaja saMkhyAmAM te keTalAM te kahe che ? addhakaviTThAgArA, phalihamayA rammajoisavimANA / vaMtaranagarehiMto, saMkhijjaguNA ime huMti // 53 // tAI vimANAiM puNa, savvAI huMti phAlihamayAI / dagaphAlihamayA puNa, lavaNe je joisavimANA // 54 // [pra. . saM. 12] saMskRta chAyA-- arddhakapittyAkArANi, sphaTikamayAni ramyANi jyotiSkavimAnAni / vyaMtara nagarebhyaH, saMkhyAtaguNAni imAni bhavanti // 53|| tAni vimAnAni punaH sarvANi bhavanti sphaTikamayAni / ( u ) dakasphaTikamayAni punaH, lavaNe yAni jyotiSkavimAnAni // 54|| zabdArtha-- addhavijJAArA=ardhakoThAnA AkAravALA patimayA=sphaTikaratnamaya tArUM savvA sarve nihamayAI=sphaTikamaya drAtijJamayA=pANIne phoDI nAMkhe tevAM udakasphaTika ratnamaya navaLe ne lavaNasamudrane viSe je ramma=suMdara aMtaranayarahito aMtaranAM nagaro karatAM saMvijJamuLA=saMkhyAtA guNa me=A gAthArtha jyotiSIdevonAM vimAno ardhakoThAnA AkAravALAM, sphaTika ratnamaya temaja ghaNAM suMdara hoya che, vaLI vyaMtaradevonAM nagaronI apekSAe A jyotiSInAM vimAno saMkhyaguNAM che, te jyotiSInAM vimAno badhAM sphaTikaratnamaya che. temAM paNa je vimAno lavaNa samudra upara AvelAM che te udakasphaTikamaya eTale pANIne paNa phoDIne--bhedIne prakAza ApI zake tevAM udakasphaTikaratnanAM che ||53-54nA For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara saMgrahapIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha viroNArtha- jyotiSIdevo aMddhakapitthAkAravALAM vimAnomAM vase che. zaMkA jyotiSInAM vimAno jyAre adha koThAnA AkAravALAM che, to jyAre mastake (madhyAhe) vartatAM hoya tyAre te koThAno uparano ardhabhAga joI zakAto na hovAthI nIceno goLabhAga vartulAkAre dekhAya, A vAtane to mAnI laIe paraMtu jyAre udayAstakAle athavA caMdra sUryanuM tirthaka paribhramaNa thAya tyAre vartulAkAra na bhAsatAM adhakapitthAkAra jarUra upalabhya thavo ja joIe, paraMtu tema to thatuM nathI to tenuM samAdhAna zuM? samAdhAna kharekhara uparanI AzaMkA vyAjabI che, paraMtu jyotiSInAM prAsAdo je pITha upara rahelAM che te pIThano AkAra adhiI koThA sarakho che paNa samagra prAsAdano AkAra adhakoThA jevo nathI ane tethI te pIThanI lagabhaga prAsAdo evI rIte caDhatI UtaratI rIte rahelA che ke te zikharanA bhAgo paNa lagabhaga goLAkAra banI jAya che eTale (citra juo) ane tethI dUra hovAnA kAraNe udayAsta samaye goLAkAra ja dekhAya che. A sphaTikaratnamaya vimAno atyaMta tejamaya, jhaLahaLatA prakAzavALAM ramaNIya, cakSu tathA manane atyaMta AlAda ApanArAM ane pUrve kahelAM vyaMtara nagaronI saMkhyAthI saMkhyAtaguNAM vadhAre te jyotiSInAM sarva vimAno sphaTikaratnamaya hoya che. vaLI lavaNasamudramAM rahelAM jyotiSIonAM vimAno udakasphaTikamaya kahevAya che. prazna- lavaNasamudramAM kahevAnuM athavA udaka sphaTikamaya kahevAnuM tAtparya zuM che? uttara- jaMbudvIpane pharato lavaNasamudra che ane tene pharato dhAtakIkhaMDa hovAthI lavaNasamudranuM jaLa A bAju jaMbudvIpanI jagatIne ane sAmI bAju dhAtakIkhaMDanI jagatane eTale be dvIpanI baMne jagatIne sparzIne rahyuM che, temAM jaMbudvIpane sparzela jalavALo kinAro te atyaMtara ane dhAtakIkhaMDane sparzI rahela kinAro bAhya gaNAya. tyAM jaMbudvIpanI jagatIne sparzelA A atyaMtara kinArAthI 95000 yojana samudramAM dUra jaIe tyAre te sthAne jagatIthI samudranI bhUmi anukrame nIcI nIcI UtaratI UtaratI 1000 yojana UMDI thavA pAme che. tevI ja rIte dhAtakIkhaMDanI jagatInI bAjuthI jaMbUdvIpanI jagatInI dizA tarapha 95000 yojana samudramAM AvIe tyAre te sthAne paNa pUrvanI mAphaka 1000 yojana UMDAI thavA pAme che, jo ke jebUdIpanI tathA dhAtakIkhaMDanI jagatI pAse aDatuM jaLa to yojananA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa UMDuM hoya che, paraMtu AgaLa jatAM jatAM UMDAI vadhatI vadhatI hovAthI madhyanA daza hajAra yojanamAM 1000 yojana UMDAI hoya che eTale lavaNasamudranA be lAkha yojananA vistAramAMthI banne bAjunA 95000 yojana bAda karIe tyAre atimadhyabhAge 10000 134. A bAbatamAM zrImAna bhadragaNi kSamAzramaNa mahArAjA vizeSaNavatImAM zaMkA karI samAdhAna Ape che ke;pr0 'addhakaviTThAgArA udayatthamaNami kiha na dIsaMti? | sasisUrANa vimANA tiriyakkhitte ThiyAiM ca // 1 // u0 uttANakaddhaviTThAgAraM pIDhaM taduvariM ca pAsAo | vaTTAlekheNa tao samavaDheM dUrabhAvAo // 2 // For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lavaNasamudranI jalazikhA ane udakasphaTikamaya vimAnonuM varNana yojana vistAra rahe ane teTalA vistIrNa bhAgamAM 1000 yojananI UMDAI cAre bAjue ekasarakhI rIte hoya. citra juo.] have banne bAjue jema 95000 yojana bhUmi UtAra kahyo che tema bane bAjunI jagatIthI (atyaMtara tathA bAhya kinArethI) 95000 yojana sudhI jaLanI anukrame samabhUminI sapATIthI caDhatuM caDhatuM jaLa 700 yojana UMcuM thavA pAme che jethI te sthAne 1000 yojana UMDAI ane 700 yojana uparanI jalavRddhi thavAthI ekaMdara 1700 yojana pramANa UMcuM jaLa samudranA taLiyAnI apekSAe hoya che. | lavaNasamudramAM madhyanA daza hajAra yojananA vistAramAM eka hajAra yojananI je UMDAI jaNAvI te ja daza hajAra yojanAnA vistAramAM sAmAnyataH jaLanI sapATIthI soLa hajAra (16000) yojana UMcI jaLazikhA UbhI caNela bhIMta athavA gaDhanA AkAra sarakhI vadhe che. A pramANe samudranA taLiyethI laI 17000 yojana UMcuM jaLa thayuM. uparathI laI 16000 yojana zikhA thaI, te zikhA ukta rIte nIce ane upara bane sthAne 10000 yojana pahoLI hoya che, A zikhAnuM jaLa pratidina be vakhata be gAu UMcuM caDhe che ane oTanI mAphaka punaH UtaratuM jAya che. ema thavAnuM kAraNa lavaNasamudramAM rahelA pAtAlakalazAono vAyu che. pUrve kahelAM jyotiSInAM vimAno A jaLazikhAmAM phare che. ahIM zaMkA thaze ke-jyAre zikhAmAM phare che to lavaNasamudranI zikhA samabhUtalAthI 16000 yojana UMcI hoya che ane jyotiSIo samabhUtalAthI 790 yojanathI 900 yojana sudhImAM che to lavaNasamudragata zikhAmAM rahelAM vimAno zikhAmAM pharatAM hovAthI tenuM pANImAM kevI rIte gamana thatuM haze ? e zaMkAnA samAdhAnamAM samajavuM joIe ke lavaNasamudranI zikhAmAM pharatAM vimAno eka to udakasphaTika ratnanAM che, A sphaTikaratnano svabhAva pANIne kApavAno che jethI te udakasphaTikamaya vimAno zikhAnA jaLane bhedatAM bhedatAM, kaMI paNa vyAghAta vinA asmalita gatie jema anya sphaTikaratnamaya vimAno gamana kare che tevI ja rItie nirvighnapaNe zikhAmAM gati kare che. to zuM pANInA sadAkALa sparzathI sphaTikaratnane kaMI bAdhA pahoMcatI haze kharI ? ane temAM pANI koI kALe bharAI nukazAna karatuM haze ke kema? tenA khulAsAmAM te ratnanA tejane pANIthI koI paNa prakAre hAni thatI nathI temaja koIpaNa vakhate temAM pANI paNa bharAtuM nathI. A 135. jaLano sahaja svabhAva to sama sapATImAM rahevAno che, chatAM jaLano caDhAva kaho cho te kema bese ? te zaMkAnA samAdhAnamAM samajavAnuM che ke-kudaratI rIte ja jaLa tathA prakAranA kSetrasvabhAve ja lavaNasamudranuM kramazaH caDhatuM hoya che. . AmAM daivIzakti, tathAvidha jagata svabhAva temaja sphaTikaratnAdikanI viziSTatAnA yoge kaMI paNa vicAravA jevuM rahetuM nathI. vartamAnayugano dAkhalo vicArIe to-pahelA tathA bIjA vizvayuddhamAM Submarine (sabamarIna) nAmathI oLakhAtI yuddhasTImara samudranA agAdha jaLamAM DUbakI mArI mArIne jhaDapathI seMkaDo mAIla kApI nAkhe che. jaLamAM rahevA chatAM te sTImaronAM dvAromAM jalapraveza thato nathI. havA prakAza vagere sarva prakAranI anukULatA rahe che to pachI A zAzvatAM vimAno mATe to vicAravA jevuM zuM hoya? vaLI voTaprUpha vastrone varasAdanI asara kyAM thAya ? 1L, For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha udakasphaTikamaya vimAno lavaNasamudramAM ja che ane te UrdhvalezyA (=prakAza) vizeSavALAM che. [53-54] (pra. gA. saM. 13) 99* avatara-- caMdra--sUrya vagere jyotiSInAM vimAnonuM pramANa kahe che joyaNigasaTThibhAgA, chappanna'DayAla gAu-du-igaddhaM / caMdAivimANAyA - mavitthaDA "k" addhamuccattaM saMskRta chAyA-- yojanaikaSaSTibhAgAH, SaTpaJcAzadaSTAcatvAriMzat gavyUte dve ekamarddham / ||kkI candrAdivimAnyAyAma-vistarAbhyAmarddhamuccatvam khosiTTiyojananA ekasaThIyA mAyAmAga chappana=chappana baDayA aDatAlIza jJAnuM=eka ane ardha zabdArtha paMvADcaMdra vagerenA vimALAyAmavityA vimAnonI laMbAI pahoLAI ga.ardha padmatta UMcAI = gAthArtha eka yojananA ekasaThIyA chappana bhAga (), eka yojananA ekasaThIyA aDatALIza bhAga (<), be gAu, eka gAu, temaja ardha gAu pramANa anukrame caMdra, sUrya, graha, nakSatra, tathA tArAnAM vimAnonI laMbAI pahoLAI jANavI ane UMcAI tenAthI ardhapramANa jANavI. A yojana pramANAMgulano samajavo. / / 5 / / vizeSArca have te jyotiSInAM vimAnono AyAma vikhuMbha ane UMcAInAM pramANonI vizeSa RddhivaMtanA krama pramANe vyAkhyA karatAM eka yojananA ekasaTha vibhAga pADIe tevA ekasaTha vibhAgo paikI 56 bhAga pramANa lAMbuM caMdranuM vimAna che. tevI ja rIte eka yojananA ekasaThIyA aDatAlIza bhAga pramANa sUryanuM vimAna lAMbuM che. grahonAM vimAno be gAu lAMbAM hoya che. nakSatranAM eka gAu pramANa ane pAMcamA tArAnAM vimAno advegAu pramANa lAMbAM hoya che. pahoLAI paNa jeTalI laMbAI kahI teTalI ja samajavI, AthI A vimAno cAre bAju sarakhA pramANavALAM thAya. te vimAno UMcAImAM potapotAnA AyAma tathA vikhuMbhathI ardha pramANavALAM jANavAM eTale caMdranAM vimAno UMcAImAM eka yojananA ekasaThIyA 28 bhAge (), sUryavimAno UMcAImAM eka yojananA ekasaThIyA covIza bhAge (), grahonAM vimAno eka gAuM UMcAM, nakSatranuM vimAna adha gAunuM ane tArAnuM eka caturthAMza gAu (4) eTale tra gAu UMcuM hoya che. A traNe prakAranuM pramANa manuSyakSetramAM vartatA carajyotiSIonuM jANavuM. eTaluM vizeSa samajavuM ke aDhIdvIpanI bahAranAM nakSatro bhinna bhinna AkAranAM ane tapanIya varNanAM che. [55] For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyotiSInAM vimAnonuM varNana avataraNa--manuSyakSetranuM pramANa kahevA sAthe manuSyakSetramAM jyotiSInAM vimAno cara hoya che te batAvavApUrvaka manuSyakSetrathI bahAra jyotiSInAM vimAno sthira che te ane tenuM pramANa keTaluM che? te varNave che paNayAlalakkhajoyaNa, narakhettaM tatthime sayA bhamirA / narakhittAu bahiM puNa, addhapamANA ThiyA nicaM // 56 // saMskRta chAyApnycctvaariNshllkssyojnN, narakSetraM tatremAni sadA bhramiNaH / narakSetrAt bahiH punaH, arddhapramANAni sthitAni nityam // 56 / / zabdArtha - pAyAtAvau=pIstAlIza lAkha mirAM bhramaNa karavAvALA (cara) narataM manuSyakSetra navarAmanuSyakSetrathI tasthiomAM A vyAsthira thAI-pIstAlIza lAkha (4500000) yojana pramANa manuSyakSetra che, temAM A jyotiSInAM vimAno sadAkALa paribhramaNa karavAvALAM che ane manuSyakSetranI bahAra je jyotiSInAM vimAno che te pUrvokta laMbAI, pahoLAI temaja UMcAInI apekSAe ardha pramANavALAM temaja sadAkALa sthira che. pa6 vizeSArtha- gAthAthamAM pIstAlIza lAkha yojananuM manuSyakSetra kahyuM te kevI gaNatrIe che? te ahIM batAvAya che. mAlapuDAnA AkAre rahelA eka lAkha yojanapramANa jaMbUdvIpa pachI be lAkha yojananA vistAravALo lavaNasamudra che, tyArabAda tethI bamaNA eTale cAra lAkha yojanAnA vistArano dhAtakIkhaMDa Avelo che ane tyArabAda tethI bamaNA eTale ATha (8) lAkha yojanAnA vistAravALo kAlodadhisamudra che, tyArabAda tethI bamaNA eTale soLa (16) lAkha yojanAnA vistAravALo puSkaravaradvIpa Avelo che. ApaNe to manuSyakSetranuM pramANa kahevAnuM hovAthI manuSyakSetra adhapuSkaravaradvIpa sudhI che jethI ATha (8) lAkha yojana pramANa ardhapuSkaravaradvIpa parvata manuSyakSetra kahevAya che-arthAt jaMbUdIpathI eka tarapha ekaMdara 22 lAkha yojana ardhapuSkaravaradvIpa sudhInAM thayAM, tevI ja rIte jaMbudvIpathI bIjI bAjunAM paNa adhapuSkaravaradvIpa sudhI 22 lAkha yojana thayAM, banne bAjunA bhegA thaI 44 lAkha yojana kSetra thayuM, ane eka lAkha yojanapramANa kSetra jaMbUdvIpanuM, ema sarva maLI kula 45 lAkha yojananuM manuSyakSetra che. e manuSyakSetrane pharato athavA puSkarAI pUro thayo ke tarata ja tene pharato mAnuSottara nAmano parvata ardha yavAkAravALo athavA siMhaniSAdI AkAravALo manuSyakSetranA (jANe) rakSaNa mATe killA sarakho hoya tema zobhe che. prasaMgAnusAra mAnuSottara parvatanuM yatkiMcit svarUpa ahIM kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha prazna-mAnuSottara eTale zuM? uttara-mAnuSottara eTale jenI uttare manuSyo che tethI mAnuSottara kahevAya che, athavA je kSetranI bahAra manuSyonAM janma tathA maraNa na thAya te kSetranI maryAdA bAMdhanAra je parvata te mAnuSottara kahevAya che. A parvatanI pahoLAI pUrNa thayA bAda eTale te parvatanI aMtima sImAthI laI pratipakSI dizAmAM (sAmI dizAmAM) tiSNulokanA antabhAga sudhImAM madhyanA koI paNa sthAnamAM manuSyonI vastI nathI, hoya to mAtra mAnuSottara parvatanI aMdaranA kSetrane viSe. jyAre vastI ja nathI to pachI manuSyanAM janma--maraNa to kyAMthI ja saMbhave? astu. zaMkA - bhale vastInA abhAve janma-maraNa na hoya paraMtu ahIMthI koI eka manuSya aDhIdvIpa bahAra koI paNa kAraNavazAt gayela hoya ane tyAM ja tenAM AyuSyanI samAptino avasara thavA Avyo hoya to teTalA TUMkA samayamAM zuM mRtyu pAmavAno prasaMge upasthita na thAya? samAdhAna- sAmAnya manuSya to ahIMthI tyAM javAnuM sAmarthya svayaM dharAvI zake nahi, paraMtu koI deva, dAnava tathAvidha vaira-virodhAdinA kAraNe potAnuM vaira vALavA mATe, te manuSyane potAnA sthAnethI upADI manuSyakSetra bahAra mUke, kAraNake tema karavAthI te mANasa koI paNa prakAranA sukhAzrayo vinA sUryanA pracaMDa tApathI athavA vizeSa ThaMDIthI Ubho Ubho zoSAI jaI mRtyune pAme athavA anyavidha prANaghAtaka upadravo thAya' A prakAranI buddhithI manuSyakSetra bahAra teo laI jAya tathApi lokAnubhAvathI ane tathAvidha kSetranA prabhAvathI te bahAra laI janAra devane athavA anya koI gamanAgamana karatA deva, dAnava athavA vidyAdharAdine duHkhamAM rIbAtA evA te manuSyane dekhI sanmati sUjhe ane AtmAmAM dayAno prAdurbhAva thavAthI tene pAcho manuSyakSetramAM mUkI de che. | munaH zaMkA- tamAruM kahevuM ThIka che paraMtu naMdIzvarAdi dvIpe gaelA vidyAdharo vagere narakSetra bahAra potAnI strIo sAthe saMbhoga kare che to tyAM manuSyano garbharUpe janma zuM na thAya ? temaja manuSyalokanI koIpaNa strI ke jenI prasUti tarata thavAnI hoya evI strInuM koI eka deva apaharaNa karI narakSetra bahAra mUke, Avo prasaMge upasthita thAya to tyAM manuSyano janma zuM na saMbhave? . samAdhAna- bhale vidyAdharo svabhAya sAthe saMbhogavyavahAra kare, paraMtu garbhadhAraNano to saMyoga kSetraprabhAve prApta ja na thAya (arthAta garbha rahe ja nahi.). - have strInI prasUtino prasaMga prAyaH bane nahIM to paNa kadAca janma thavAno avasara najIka AvI jAya to, te lAvanAra devanuM mana ja tathAvidha kSetraprabhAve vipayasabhAvane pAmyA vinA rahI zakatuM ja nathI. kadAca te niSphara-hRdayI deva teNIne narakSetramAM lAvI na mUke to anya koI paNa deva yA vidyAdhara akasmAta AvI ja caDhe ane te garbhavatI strIne tyAMthI upADI manuSyakSetramAM mUkI de che. paraMtu manuSyakSetra bahAra janma to koIno kadI thayo nathI, thato nathI, temaja thaze paNa nahi. 137. aDhIdvIpamAM manuSyakSetro amuka amuka che temAM paNa amuka samudra tathA varSadharAdi parvato vagere sthAnamAM janmano abhAva che. koI vidyAdharAdinA apaharaNathI athavA svayaM gayela hoya ane pAcho AvI zakavA asamartha hoya to aDhIdvIpavartI te te kSetromAM tevAonuM mRtyu temaja janma kadAca saMbhave. For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aDhIdvIpanI bahAra manuSyanAM janma-maraNano abhAva ' 999 zaMkA- to zuM maraNa koI rIte saMbhave kharuM? eTale ke aMtamuhUrtamAM ja jenuM AyuSya samApta thavAnuM che evA koI manuSyanuM koI labdhidhArI deva apaharaNa kare ane narakSetra bahAra mUke to maraNa saMbhave ke kema? samAdhAna-maraNa kadApi kAle na ja thAya. pUrvanI mAphaka apaharaNa karanAra devanuM citta avazya pharI jAya che ane tethI te athavA anya koI devAdikanA sahakArane pAmI manuSyakSetramAM tarata ja Ave ane tyAM ja mRtyune pAme, paraMtu A aDhIdvIpa bahAra koI kALe koI paNa manuSyano janma yA maraNa thayuM nathI, thatuM nathI ane thaze paNa nahi, ema sarvajJaparamAtmAnuM trikAlAbAdhita zAsana kathana kare che. jo ke vidyAdharo, jaMghAcAraNo tathA vidyAcAraNamunivaro temaja anya koI labdhidhArIo utkRSTa prakAranA taponuSThAnathI prApta karelI yathAyogya labdhidvArA naMdIzvarAdi dvIpa paramapavitra zAzvatI jinapratimAonAM darzanArthe bhaktisevA karavA jAya che paraMtu teonAM paNa janma maraNa to A kSetramAM jaM thAya che. AvAM AvAM ghaNAM kAraNothI ane tenI uttaradizAmAM ja manuSyo vasatA hovAthI te parvatane mAnuSottara kahevAya che. jema manuSyakSetranI bahAra manuSyonAM janma--maraNa nathI te pramANe manuSyakSetra bahAra AgaLa kahevAtA padArtho-bhAvo paNa hotA nathI. jema aDhIdviIpamAM gaMgA, siMdhu Adi mahAnadIo zAzvatI varte che, tevI zAzvatI nadIo, padmadraha Adi zAzvatadraho, sarovaro, puSkarAvatAdi **svAbhAvika megho, meghanA abhAve meghanI svAbhAvika 138-139. phakta maharSi puruSonAM kathanAnusAra eka ja apekSAe arthAt upapAta ane samudyAtanA prasaMge manuSyakSetra bahAra paNa janma yA maraNa siddha thAya che eTale ke koI AtmA maraNa samaye mAraNAnikasamudyAta karavA dvArA potAnA ghaNA Atmapradezone kSetra bahAra, utpanna thavAnA sthAne pheke, e vakhate ghaNA Atmapradezo bahAra prakSepAya tyAre samughAta avasthAmAM manuSya-AyuSya tathA manuSyagati bhogave che ane ilikAgati vaDe Atmapradezo tyAM pheMkAI javAthI manuSyanuM maraNa manuSyakSetra bahAra thayuM ema kahI zakAya che. tevI rIte manuSyakSetra bahAra vartato koI eka jIva mRtyu pAmyo, have vakrAgatithI tene manuSyakSetramAM manuSyarUpe samutpanna thavuM che, paraMtu vakrAgati eka samayathI vadhAre samayavALI hovAthI manuSyakSetra bahAra bIjo samaya rahI, pachI ene je kSetramAM utpanna thavuM hoya tyAM thAya, Avo prasaMga bane tyAre vakrAgatimAM parabhavanuM AyuSya (utpanna thavAnI je manuSyagati tenuM ja) gaNatrImAM levAtuM hovAthI manuSyagatino udbhava aDhIdviIpa bahAra svIkRta karelo che. 140. azAzvatI nadIo hovAno niSedha saMbhave nahi, temaja azAzvatAM sarovara Adi jaLAzayo sarvathA na hoya ema paNa nahi, paraMtu zAstramAM je nadI, sarovara Adino niSedha che te aDhIdvIpamAM je vyavasthApUrvaka zAzvata nadIo, sarovaro Adi kahyAM che tevAM (vanavedikA ItyAdi saha) vyavasthApUrvakanAM zAzvata nadI sarovaro na hoya ane jo sarvathA nadI, sarovarAdino abhAva mAnIe to hIpanuM svarUpa ja avyavahAruM thAya che, eTaluM ja nahi paraMtu tyAMnA nivAsI pazupakSIo pANI kayAM pIe? temaja sarvathA jaLAzayonA abhAve dvIndriyAdi vikasendriyo ane sakkima paMcendriyono paNa abhAva thAya, mATe azAzvatAM sarovaro, pANInAM jharaNAMo ane nAnI nAnI nadIo paNa hoya. tathA asaMkhyAtamAM dIpe uttaradizAmAM asaMkhya yojanAnuM mAnasarovara zAzvata che, paraMtu alpa (phakta eka ja) hovAthI avivakSita 141. ahIM "svAbhAvika' kahevAnuM kAraNa e ke aDhIdvIpanI bahAra asurAdi devoe vikarvela meghagarjanA ane For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha garjanAo, vijaLIo, bAdaraagni, tIrthakara, cakravartI, vAsudeva, baLadeva Adi uttamapuruSo tathA koI paNa manuSyano janma athavA koI paNa manuSyanuM maraNa, temaja samaya AvalikA-muhUrta-divasamAsa--ayana-varSa-yuga-palyopama-sAgaropama avasarpiNI-utsarpiNI Adi sarva prakArano kALa vagere padArtho aDhIdvIpamAM ja che, paraMtu aDhadvIpanI bahAra hotA nathI. taduparAMta aDhIdvIpanI bahAra bharatAdi sarakhAM kSetro, varSadhara sarakhA parvato, gharo, gAma, nagaro, caturvidha saMgha, khANo, nidhio, caMdra-sUryAdi jyotiSI vimAnonuM bhramaNa, grahaNo nathI. jethI caMdrasUryanA pariveSa (maMDalo) paNa nathI, IndradhanuSa, gAMdharva nagarAdi [AkAzamAM thatAM utpAtasUcaka cilo] nathI, paraMtu samudramAM dvIpo che, temaja koI koI dvIpa-samudramAM zAzvatA parvato paNa che, paraMtu alpa hovAthI ahIM vivakSA karI nathI, ane (aDhIdviIpa bahAra) dvIpo ghaNAM hovAthI gAthAmAM dvIpono abhAva kahela nathI. je mATe laghutrasamAsamAM kahyuM che ke "Nai-daha-ghaNa-thaNi-yAgaNi-jiNAi, Narajamma-maraNakAlAI / paNayAlalakkhajoyaNa-NarakhittaM muttu No pu(pa)rao // 256 / / " A pramANe upara kahelA bhAvovALA 45 lAkha yojananA manuSyakSetrane viSe rahelA carajyotiSI devonAM vimAno niraMtara jaMbUdvIpanA merune pradakSiNA ApatAM paribhramaNa karyA kare che. [56] pUrve aDhIdviIpavartI carajyotiSInAM vimAnonuM je pramANa kahyuM che tethI sarva rIte ardha adha pramANavALAM sthirajyotiSInAM vimAno samajavAM. te A pramANe chemanuSyakSetra vadAra sthira thotiSInAM vimAnonuM pramANa che jiMlA paroThA 1 caMdravimAna eka yojananA ekasaThiyA aThThAvIsa bhAganuM bhAga 2 sUrya vimAna-eka yojananA ekasaThiyA covIza bhAganuM 12 bhAga 3 grahavimAna eka gAunuM bA gAu 4 nakSatravimAna ardhA gAunuM gAu 5 tArAvimAna- (500 dhanuSya) gAu lAMbu gAu (250 dhanuSya) avatara-e manuSyakSetramAM rahelAM cara jyotiSI vimAnonI gati saMbaMdhI taratamatA, temaja te vimAnone vahana karanAra devonI saMkhyA, tathA vahana karanArA deva kayuM rUpa dhAraNa kare che te varNave che - vijaLIo tathA varasAda e sarva hoI zake che. 142. bAdara' kahevAnuM kAraNa e ke sUkSmaagni to caudarAjalokamAM sarvatra vyApta hovAthI aDhIdvIpanI bahAra paNa hoya che. 143. samaya, Avali Adi vyAvahArika kALa caMdra-sUryanA bhramaNathI che ane tyAM caMdra-sUyAdi sarva jyoticakra sthira che mATe vyAvahArika kALa nathI paraMtu vartanA lakSaNavALo nizcayakALa to che ja. [vA For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyotiSInA devonAM vimAnone vahana karanAra devanI saMkhyA ane svarUpa 396 sasi-ravi-gaha-nakkhattA, tArAo hu~ti jahuttaraM sigghA / vivarIyA u mahaDDiA, vimANavahagA kameNesiM // 57 // solasa-solasa-aDa-cau, do sura sahassA puro ya dAhiNao / pacchama-vattA-sIhA, hI-saha-dayA maro phaDA saMskRta chAyAshshi-rvi-grh-nksstraanni, tArA bhavanti yathottaraM zIghrAH / viparItAstu maharddhikA, vimAnavAhakAH krameNaiSAm // 57 / / SoDaza-SoDaza-aSTa-catvAri dvau sura-sahastrANi purazca dakSiNataH / pazcimottarayoH siMhA, hastino-vRSabhA-hayAH kramazaH // 5 // zabdArtha - uttara yathottara-anukrame eka pachI eka | sahAhajAra sirathI zIghragativALA puro =pUrva ane vivarIyA viparIta hino dakSiNa dizAmAM makriyA mahartika sIdAnasiMha vimAnavA =vimAnane vahana karanArA dIlhAthI hiM eonA anukrame vasAvRSabha sonasa soLa hai=ghoDA kaDa ATha gAthArya--sUrya-graha-nakSatra ane tArAo e anukrame eka pachI eka zIdhra gativAlA hoya che, ane RddhinI apekSAe (arthAt mahartuikapaNe) viparIta hoya che eTale eka pachI eka anukrame alpa Rddhi yukta hoya che, te pAMce jyotiSIdevonAM vimAnone vahana karanArA devonI saMkhyA anukrame soLa hajAra, soLa hajAra, ATha hajAra, cAra hajAra ane be hajAra hoya che. temaja pUrva dakSiNa, pazcima ane uttaradizAmAM anukrame siMha, hAthI, vRSabha ane azva (ghoDA)nAM rUpane dhAraNa karavAvALA devo hoya che. pa7-18 vizoSAI-- sarva jyotiSIomAM caMdra atyanta maMda gativALo che, caMdrathI sUrya tvarita gativALo che, sUrya karatAM graho utAvaLI gativALA che, (e grahamaMDaLamAM parasparamAM paNa budha nAmano graha zIdhra gativALo, zukra tethI paNa vadhAre gativALo, ema maMgaLa, bRhaspati-guru, zanizcarAdi graho kramazaH zIdhra gativALA che) prahathI nakSatro vizeSe zIdhra gativALA che, nakSatrathI tArA vizeSa zIgha gati karanArA che. - have mahartuikapaNAno krama gatithI viparIta rIte jANavo eTale ke jenI gati jema jema manda hoya, tema tema mahartikapaNuM vadhAre hoya che. gatino krama candrathI mAMDIne AgaLa AgaLa kahyo, tevI rIte ahIM maharlDikapaNAno krama pazcAnupUrvIe levAno hovAthI tArAno gatima atizIdhra hovAthI For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra0 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha tArA alpa RddhivALA che, tethI nakSatra vadhAre RddhivaMta, tethI graho vizeSa RddhivALA, tethI sUrya vadhAre RddhizAlI che ane tethI caMdra vaLI mahAddhivaMta che. vyavahAramAM paNa mahAnapuruSo temaja rAjA-mahArAjAo ane mahAlakSmIvaMto manda manda gamana karanArA, zubhavihAyogativALA prAyaH hoya che, jyAre madhyama ane alpa RddhivALA moTebhAge doDadhAma karI cAlanArA hoya che. vimAnane vahana karanArA devo kevI rIte hoya te kramazaH varNave che candra-sUyadi jyotiSIdevonAM vimAno tathA prakAranA jagat svabhAve ja svayameva nirAlaMbapaNe phare che, tathApi phakta Abhiyogika (dasa) devo tathAvidha nAmakarmanA udayathI svasamAnajAtimAM athavA to potAthI hInajAtinA devomAM nija kIrtikaLA prakaTa karavA mATe atyanta pramodapaNe candrAdinA vimAnanI nIce siMhAdi rUpane dhAraNa karIne vimAnone satata vahana kare che. AvuM kArya karavA chatAM teone jarApaNa duHkha thatuM nathI kAraNa ke teo manamAM gaurava dharAve che ke ame dAsapaNuM karIe chIe paNa te konuM? sakala lokaprasiddha evA candrasUrya jevA indronuM amo kaMI jevA tevAnA sevako nathI, ema svajAti athavA anyane nija samRddhi darzanArthe samasta svocitakArya pramuditapaNe kare che. jema A lokamAM paNa svopArjita karyodayathI dAsapaNuM anubhavato hoya paNa jo koI samRddhivaMtane tyAM hoya to potAnA dAsapaNAno kheda na karatAM ulaTo rAjI thato garviSTha thaI sarva kArya kare che temAM kAraNa eka ja ke huM sevaka, paNa kono? to vikhyAta nAyakano chuM, jethI anya dAsajano karatAM to huM vizeSa sattAvALo chuM. vyavahAramAM paNa ApaNe prasaMge bolIe chIe ke-bhAI nokara kharo paNa rAjAno.' have te vahana karanArA devo kevAM rUpane dhAraNa karanArA, keTalA ane kaI dizAmAM hoya? te kahe che. candranAM vimAnane vahana karanArA soLa hajAra (16000) devo che temAM te devo caturdizAmAM vaheMcAyelA eTale ApaNI kalpanAthI pUrvadizAnAM nAke 4000 devo siMhanA rUpane dhAraNa kare che. dakSiNadizAmAM moTA zarIravALA hAthIonA rUpane dhAraNa karanArA 4000 devo hoya che. pazcima dizAmAM vRSabhanA rUpane dhAraNa karanArA 4000 devo ane uttaradizAmAM azvanA rUpane dhAraNa karanArA paNa 4000 devo che. A pramANe sUrya temaja grahavimAnone mATe paNa samajavuM. phakta grahanAM vimAno mATe cAra hajAra devone badale babe hajAra devo vahana karanArA hoya. nakSatronAM vimAnane viSe eka hajAra devo ane tArAnA vimAnane viSe pAMcaso pAMcaso (500) devo pratyeka dizAmAM, uparokta krame siMhAdi rUpane dhAraNa karIne vimAnane vahana karavA chatAM paNa mastakAminInI jema eTale madonmatta thayelI strI jema ghaNAM AbhUSaNo zarIra upara dhAraNa kare to paNa bhArane bhArarUpa na samajatI UlaTI pramudita thAya che tema A devo vimAnanA bhArane bhArarUpe na samajatAM AnaMdapUrvaka vahana kare che. [57-18] For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdramAno parivAra 9ra9 avatAnae sarva jyotiSI devAmAM atisamRddhivaMta caMdramA che, tethI temano parivAra varNave che - gaha aTThAsI nakkhatta, aDavIsaM tArakoDikoDINaM / chAsadvisahassanavasaya, paNasattari egasasisinnaM // 56 // saMskRta chAyAgrhaa aTAzItirnakSatrANi, aSTAviMzatistArAkoTikoTInAm / SaTSaSTisahastranavazata-paJcasaptatirekazazisainyam // 56 // zabdArtha - kaDavIsa aThThAvIza paNa sattarapaMcotera voDijoDIf=koTakoTa eka chAsa chAsaTha sighaM sainya-parivAra navasa navaso jayArtha--adyAzI (88) praha, aDhAvIza (28) nakSatra ane chAsaTha hajAra navaso paMcotera (66975) koDAkoDI tArAo-ATalo eka candrano parivAra hoya che. palA vizeSArtha-maMgaLa, budha ItyAdi graho adyAzI prakAranA che. abhijita Adi nakSatro aThThAvIza che. ane tArAonI saMkhyA chAsaTha hajAra navaso ne paMcotera (eTalA) koDAkoDI eTale chAsaTha hajAra koDAkoDI navaso ne paMcotera koDAkoDI che. A sarva parivAra eka candrano che. candra vadhAre RddhizALI hovAthI A parivAra temano varNavAyo che. sUryano parivAra candranI mAphaka judo kahyo nathI mATe je candrano parivAra te ja sUryano paNa gaNAya. candra sarvarItie mahaddhika temaja vizeSa RddhivaMta che, AkAzavartI nakSatrAdi paNa candranA parivArarUpa gaNAya che. sUrya e paNa Indra hovAthI teno bIjo svataMtra parivAra haze evuM samajavuM nahi, kAraNa ke "A parivAra candrano ja che' evA kathananuM tAtparya e che ke-nakSatrAdi jyotiSIo - 144. grahonAM nAmo aMgArakavi kAlaka-lohityaka--zanaiyara_Adhunika-mAdhunika-kaNa-kaNaka-kaNakaNakakaNavitAnaka-kaNasaMtAnaka-soma-sahita azvasena-kAyapaga-kabUraka-ajakaraka-duduzmaka- zaMkha-zaMkhanAbha-zaMkhavaNabha-kaMsakiMsanAbha-kaMsavaNabhinIla-nIlAlabhAsa-rUpI-rUkhAvabhAsa-bhasma-bhasmarAzitala tilapuSpavarNa-daka- dakavarNa- kAyavaMdhya-IndrAgni-dhUmaketu-haripiMgalaka budha-zuka-bRhaspati rAhu agasti-mANavaka-kAmasparza dhura- pramukha- vikaTa- visaMdhikalpa-prakalpa-jaTAla-aruNa-agni-kALamahAkALa-svastika-sauvastika-vadhamAna-pralaMba-nityAlokanainityodyota svayaMprabha avabhAsa-zreyaskara-kSemakara--AbhaMkara--prabhaMkaaraja-viraja azoka-vItazoka vimaLa-vitata vivastravizAla-zAla-suvrata anivRtti ekajaTI-dvijI-karakarika rAjA argala-puSyaketu tathA bhAvatu A pramANe adyAzI graho che. 145. abhijita zravaNadhaniSThA-zatabhiSaka-pUrvAbhAdrapadA-revatI-uttarAbhAdrapadA azvinI bharaNI- kRtikArohiNI mRgazIrSa Adra-punarvasu-puSya AzleSA maghA pUrvAphAlganI-uttarAphAlganI hasta-citrA svAti vizAkhAanurAdhA-yeSThA mULa- pUvaSADhA ane uttarASADhA. For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara. saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha upara svAmipaNAnI AjJA candranI hoya che. bAkI indro to bane che. mAtra parivAranuM svAmitva ane mahartuikapaNAmAM taphAvata che. zaMkA-itara granthomAM temaja jyotiSkAro prathama azvinIthI laI pachI bharaNI ityAdi krama gaNe che ane jenAgamomAM abhijit thI prAraMbhI nakSatrakrama darzAvAya che tenuM kAraNa zuM? samAdhAna - kAraNa eka ja che ke avasarpiNI yuga vagere mahAna kALabhedono palaTo jyAre thAya tyAre tenA prAraMbha samaye abhijit nakSatranA yogamAM ja candra Avato hoya che. punaH zaMkA- jyAre abhijit thI mAMDI krama darzAvo cho, to te nakSatra vyavahAramAM kema pravartatuM nathI? samAdhAna- candramAnI sAthe A abhijita nakSatrano yoga svalpakAla rahI caMdramAM sadya anya nakSatramAM praveza kare che jethI svalAkAlIna hovAthI avyavahArya* gayuM che. grahonAM nAma uparathI ApaNA sAta vAranA nAma paDelA che. jemake sUrya ke ravi graha uparathI ravivAra, caMdra ke soma graha uparathI soma, maMgaLathI maMgaLa, budhagrahathI budhavAra, guruthI guru, zukrathI zukra, zani uparathI zanivAra. [19]. // manuSyakSetravartI carajyotiSInI saMkhyA tathA vimAnonuM pramANa vagerenuM yaMtra // jyo0nAM nAmo | AyA0viSkambha | UMcAI pramANa | vi0 vA- | gatikrama | Rddhikrama jaMbUdvIpa pramANa hakasaM0 saMkhyA 1 candra vimAna 1 yo0nA 61 | 1 yonA 61 | 16000 maMda adhika ThiyA 56 bhAga | ThiyA 28 bhAga tethI 2 sUrya vimAna | 1 yohanA 61 | 1 yo0nA 61 adhika alpa ThiyA48 bhAga | ThiyA 24 bhAga tethI 3 graha vimAna 2 gAu 1 gAu 800 adhika alpa 176 4 nakSatra vimAna 1 gAu Oaa gAu | 4000 5 tArA vimAna nA gAu | gAu | 200 133950 koDAkoDI avatAra - agAunI gAthAmAM kahelA candranA parivArane sAMbhaLI ziSya prazna kare che kemanuSyakSetra to pIstAlIza lAkha yojana pramANa che ane tArAnI saMkhyA to tame ghaNI kaho cho, teTalA kSetramAM te tArAono samAveza zI rIte thAya? ziSyanI zaMkAnuM samAdhAna karavA mATe zAstrakAra mahArAjA gAthA kahe che- * 146. jema eka kSetranA be rAjA hoya, banene rAjyasukhano bhogavaTo hoya tethI rAjA to baMne kahevAya, paraMtu prajA upara ANa to moTo je RddhivaMta-puNyazALI hoya tenI ja vartatI hoya che tevI rIte. 147. A mATe zrI samavAyAMga sUtra mudrita patra sattAvIsamuM jovuM. suiratavALuM] tethI For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koDAkoDInI saMkhyAnuM pramANa 123 koDAkoDI sanaM-taraMti manaMti khittathovatayA / kei anne usse-haMgulamANeNa tArANaM // 60 // . saMskRta chAyAkottaakottiH saMjJAntaramiti manyante kSetrastokatayA / kecidanye utsedhAGgulamAnena tArANAm // 60 // zabdArtha - hoDAkoDI-kroDAkroDA govatI-alpapaNAne lIdhe savaMta bIjI saMjJA hastehaMgunamAja-utsadhAMgulanAM pramANavaDe mannati=mAne che nAthArtha koIka AcArya koDAkoDIne saMjJAMtara-nAmAMtara kahe che, kAraNake manuSyakSetra thoDuM che. vaLI koI AcAryo tArAonAM vimAnone utsadhAMgula vaDe mApavAnuM kahe che. //6nA viroSArtha-pUrvakRta zaMkAnuM samAdhAna karavA mATe granthakAra AcAryonA abhiprAya darzAvI samanvaya karavApUrvaka samAdhAna kare che.' 1-keTalAka AcAryabhagavaMto ema kahe che ke-vartamAnamAM to eka koDane (10000000)kroDe guNIe eTale koDAkoDI thAya che, paraMtu koDanI vartamAna prasiddha saMkhyAne grahaNa na karavI, paraMtu jema vyavahAramAM vIzanI saMkhyAne paNa koDI kahevAya che. tema ahIM paNa tenA jevI koI alpasaMkhyAne koDI gaNIe ane te pramANavaDa tArAnuM koDAkoDI saMkhyApaNuM grahaNa karIe, to A jaMbUdvIpamAM teTalA tArA sukhapUrvaka samAI rahe.28 2-vaLI anya eka AcArya ema jaNAve che ke-koDAkoDInI prasiddha 14 zUnya (bhIMDA)vALI je saMkhyA che te ja levI ane tArAnAM vimAnonuM pramANa "nApuvavimApha mikha, pAbaMne tu ityAdi pATha pramANe pramANAMgule je levAya che, te pramANAMgula) vaDe na letAM utsadhAMgulathI grahaNa karavuM, jethI jambudvIpanuM 7905694150 yojana kSetraphaLa che te pramANAMgulanA hisAbe che ane utsadhAMgulathI pramANAMgula 6cArasoguNo (athavA hajAraguNo) hovAthI jaMbUdvIpanuM uparokta kSetraphaLa (tArAnAM utsadhAMgula vimAnothI) 400 gaNuM athavA hajAragaNuM karIe to teTalA moTA AkAzakSetramAM prasiddha evI koDAkoDInI saMkhyAvALA (66975 koDAkoDI) tArAonAM vimAno sukhapUrvaka samAI rahe temAM kazI bAdhA jaNAtI nathI. [60]. avataraNa-candranA parivAranA vaktavyaprasaMge parivAramAM rahelA rAhugraha saMbaMdhI varNana kare 148. koI AcArya (jinabhadragaNi kSa0) tArAnI saMkhyAne koDAkoDI na mAnatAM koDI ja mAne che ane saMzaya TALe che. tattva devatIrAm. 149. utsadhAMgulathI pramANAMgula rA guNo, 400 guNo ane 1000 guNo moTo che, AthI khAsa dhyAna rAkhavuM ke-je ThekANe jevAM pramANa mATe je yogya hoya teTalA guNo tyAM tyAM ghaTAvavo. For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra4 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha kiNhaM rAhuvimANaM, nicaM caMdeNa hoi avirahiyaM / cauraMgulamappattaM, hiTThA caMdassa taM carai // 61 // saMskRta chAyAkRssnnN rAhuvimAnaM, nityaM candreNa bhavatyavirahitam / vatana prApta, azcandrae tat rAti //dchA zabdArtha diM kRSNavarNanuM aa[acAra aMgula vaMde caMdra sAthe kapUrUM aprApta-dUra virahiyaM avirahita-satata hiTTA nIce | TyArtha- kRSNavarNanuM rAhunuM vimAna niraMtara caMdranI sAthe ja hoya che eTale tenAthI dUra thatuM nathI eTale ke cAra AMgaLa vegaLuM rahyuM thayuM haMmezA caMdranI nIce cAle che. II61 virovArya gAthArthavat sugama che, chatAM prAsaMgika kaMIka kahevAya che. caMdramAnI sAthe rAhuno saMyoga thatAM zI zI sthitio utpanna thAya che te jaNAvAya che. samagra jaMbUDhIpamAM, divasa ane rAtri evo vibhAga utpanna karanAra, be sUryano prakAza che. ane tithionI vyavasthAne utpanna karanAra, be caMdrano prakAza che. emAM sUryanA biMbanI hAni-vRddhi haMmezA kaMI thatI nathI je ApaNe pratyakSa anubhavIe chIe, kAraNake tene rAhu jevI rojanI koI naDatara nathI. alabatta, lAMbA vakhate Ave te judI vAta che. paraMtu caMdranA biMbanI thatI hAni-vRddhi to ApaNe pratyakSa nihALI zakIe chIe, jemake bIjane divase phakta dhanuSyanI paNachanA AkAre caMdramAnuM biMba hoya che ane tyArabAda kramekrame vRddhi pAmatuM zudi pUrNimAe saMpUrNa caMdrabiMba daSTigocara thatuM joIe chIe. jo ke mUlasvarUpe to caMdramAM sadAye avasthita svabhAve ja che, emAM kaMI paNa vadhaghaTa thatI ja nathI, paraMtu amuka AvaraNanA saMyogone pAmIne ja haMmezA vAstavika hAnivRddhi utpanna thayA kare che. e hAnivRddhi kevI rIte ane zAthI thAya che? tathA koNa kare che? vaLI tethI kevI kevI dinamAnAdinI bAbato upasthita thAya che, vagere prasaMga pAmIne prasthAntarathI kiMcita varNavAya che. candranA biMbanI zukalapakSamAM krame krame vRddhi thavI ane kRSNapakSamAM kramekrame hAni thavI tenuM kAraNa rAhunA vimAnanuM AvaraNa ane anAvaraNa mAtra ja che. e rAhu be prakAranA che 1-nityadu ane 2-parvAdu. parvarakuM- A rAhu koI koI vakhate ekAeka potAnA vimAnavaDe candra ke sUryanAM vimAnane DhAMkI de che eTale te vakhate lokomAM grahaNa thayuM ema kahevAya che. A parvarAhu jaghanyathI cha mAse caMdrane tathA sUryane grahaNa kare che. eTale ke svavimAnanI chAyA vaDe caMdra-sUryanA vimAnanuM AcchAdana kare che, ane utkRSTathI te ja parvarAhu candrane beMtAlIza mAse ane sUryane aDatAlIza varSe AcchAdita kare che. For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1rapha nitya - A rAhunuM vimAna kRSNavarNanuM che. te vimAna tathA prakAre kudaratI rIte ja candramAnI sAthe ja avirahita hoya che. candranA vimAnanI nIce niraMtara cAra baMgala dura rahI cAlatAM candramAnAM biMba (vimAna)ne amuka amuka pramANamAM dhIme dhIme kramazaH pratidina Avare che tethI kRSNapakSanI utpatti thAya che ane punaH pUrve jevI rIte candramAnAM biMbane pratidina jeTalA jeTalA pramANamAM DhAMkyuM te ja pramANe teTalA teTalA ja bhAgapramANa biMbanAM AvaraNavALA bhAgane kramazaH choDatuM jAya che, jethI 15zukalapakSanI utpatti thaelI gaNAya che. - ukta gatie sadAkALa candravimAnanuM ane rAhuvimAnanuM paribhramaNa A aDhIdvIpavartI kSetromAM thayA kare che. ane e kAraNe ja candramAnAM vimAna saMbaMdhI tejanI hAni-vRddhipaNAno vAstavika AbhAsa thAya che. cAMdramAsa vagereno prabhAva paNa ethI ja thaelo che. hanivRddhiAraNa-candramAnA vimAnanAM bAsaTha bhAga kalpIe ane e bAsaTha bhAgane paMdara tithio sAthe vaheMcatA eka tithi dITha cAra cAra bhAga vaheMcAya, (bAkI be bhAga rahyA te rAhuthI avarAtA ja nathI jethI te paMdara tithinA bhAgonI gaNatrIthI bahAra samajavA) e cAra cAra bhAgapramANa candramAnuM vimAna haMmezA nityarAhunA vimAnathI DhaMkAtuM jAya che eTale 15 divase (15*4=60) 60 bhAga avarAya che ane bAkI rahelA be bhAga jeTalAM candra vimAnane rAhunuM vimAna kadApi kALe DhakI zakatuM ja nathI ane tethI ja te bhAga candramAnI soLamI kaLA tarIke prasiddha che. je mATe kahyuM che ke "joDazoMDazaH vattA vilaM" athavA bIjI rItie rAhunA vimAnanAM paMdara bhAga kalpIe eTale ke rAhu potAnA ekeka bhAgavaDe niraMtara candravimAnane Avare to paMdara divase, vimAnanA paMdara bhAga vaDe paMdara tithio avarAya te A pramANe- vAvasthA--candramAnAM vimAnanA pUrve kalpalA-(anAvaraNIya) evA be bhAga choDIne sATha bhAgo paikInA cAra cAra bhAgone (athavA to ' bhAgane) rAhunA vimAnanA paNa pUrve kalpAyelA 15 bhAgo paikInA eka eka bhAga vaDe (1 bhAge) kaNapakSanI pratipadAe rAhu AcchAdita kare che. bIjane divase te ja rAhu potAnA be bhAgovaDe (2) candravimAnanA ATha bhAgane (2 bhAgane) Avare che. ema pratyeka divase krame krame candramAnAM vimAnane cAra cAra bhAgone rAhu potAnA vimAnanA eka eka bhAga vaDe DhAMkato jAya che ema karatAM karatAM amAvAsyAne divase caMdramAnAM samagra biMbane (vimAnanA 60 bhAgone) rAhu potAnA paMdara bhAgo vaDe Avare che tyAre jagata sarvatra aMdhakArathI chavAI jAya che. amAvAsyAne divase candramAnuM (60 bhAganuM) sakala biMba rAhue potAnA vimAnanA paMdara 150. sasilUrAmAM satirasADAnavarileTiM aa udyogo meSa, nanno mAsa chai Illii. maMDalaprakaraNa 151. uvAM 4-"rAhuvika kirda, sasi kSiI mA muDuM, sApha ghaMTo vImA, tijosu po hava tanhA / / 1 / / bAvahi~ bAvahi~ divase u sukkapakkhassa | jaM pariSDDai caMdo khavei taM ceva kAleNa ||2|| 152. ekama, bIja, trIja, ItyAdi tithino lokavyavahAra cAle che te paNa eka bhAgavaDe DhAMke tyAre ekama, be bhAga vaDe DhAMke tethI bIja, ema rAhunA cauda bhAga vaDe DhaMkAya tyAre caudaza A AzayathI ja che. For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha bhAgo dvArA DhAMkI dIdhuM jethI jagatamAM aMdhakAra phelAI gayo; bAkI rahelA be bhAga to anAvaraNIya rahetA hovAthI e bhAgo tithinI gaNatrImAM bhegA gaNavAnA nathI. A pramANe kRSNapakSa pUro thayo. vanapalavyavasthA- have e DhAMkelA 60 bhAgo paikI zukalapakSanI pratipadAne divase rAhunuM vimAna (carasvabhAve) pAchuM khasatuM jAya to te keTaluM khase? to pUrvavat eka divase cAra bhAga jeTaluM khasIne candramAnA bhAgane rAhu potAnA A bhAgavaDe pragaTa kare e pramANe zudi bIjane divase bIjA cAra bhAgane pragaTa kare (eTale 62 bhAga AzrayIne to bIjane divase 10 bhAga jeTaluM biMba pragaTa thAya) jene ApaNe bhASAmAM bIja UgI' kahIe chIe, ane jenA upara mAsa vaSadinAM zubhAzubhaphalAdinI gaNatrIo aMkAya che. vaLI bIjano caMdra kramazaH vRddhi pAmavAvALo hovAthI, tenuM darzana sarva prakAre vRddhikAraka gaNAya che. A pramANe kRSNapakSamAM pratidina cAra cAra bhAgane rAhu jema candramAne jevI rIte jeTalA bhAgane Avarato hato, zuklapakSamAM tevI ja rIte teTalA bhAgone pratidina pragaTa karato jAya, jethI divase divase candramAnuM biMba vizeSa vizeSa khulluM thatuM jAya ane temAM paNa kramazaH vRddhi thatI jAya, A pramANe rAhunuM AvaraNa khasatuM khasatuM zudi pUrNimAe candramAnA sakala biMbathI dUra thaI jatuM hovAthI candramAnA 62 bhAgarUpa saMpUrNa biMbane ApaNe pratyakSa joI AnaMdanI koI anerI Urmio anubhavIe chIe. - candramAno e cAra bhAga pramANa aMza rAhu jeTalo kALa Avare ane te jeTalo vakhata lokamAM pragaTa tarIke rAkhe teTalA kALane eka tithi kahevAya, rAhu je cAra cAra bhAgane Avarato jAya te badhI tithio anukrame kRSNapakSanI samajavI ane te ja rAhu punaH DhAMkelA bhAgo paikI cAra cAra bhAgone nitya prakaTa karato jAya tyAre te pratipadA vagere tithio zukalapakSanI samajavI.] athavA candravimAnanA soLa bhAga karIe temAM pratidivase rAhu ekeka bhAgane Avarato jAya tyAre ekeka bhAga Avare te eka tithi ema paMdara bhAga avarAI jAya tyAre amAvAsyAno divasa AvI rahe. soLamo bhAga to jagatasvabhAve avarAto ja nathI. have tevI rIte zuklapakSe pAcho ekeka bhAga mUkAto jAya ema paNa kaheluM che, athavA to jeTalA kALamAM candramAno soLamo bhAga ocho thAya athavA jeTalA kALe te vadhe, te kALa pramANane eka tithipramANa kahevAya. AvI trIza tithino eka cAMdramAsa gaNAya che. rUti tirathamava: A zaMkA- amAvAsyAne divase rAhu candravimAnane Avare che tethI pRthvI para sarvatra aMdhakAra 153. "layo ri sarI visa rAhuvimukSo ja punamahimA sUrathama haro, putre pubriAntaguttI Il ll maMDalaprakaraNa) koI zaMkA kare ke cAra cAra bhAga khullA karavAne hisAbe ATha bhAga pragaTa thAya tyAre to zudi bIja kahevAya, paraMtu ghaNIvAra pratipadranA divase ja bIjano udaya hoya che to te mATe zuM? vaLI bIjI tithionI thatI vadhaghaTa tathA tithimAna amuka ghaDI sudhInAM Ave che, to pachI cAra cAra bhAga pramANano nityAvaraNa krama vagere kathana. kema saMgata karavuM? AnA samAdhAna mATe jijJAsuoe "jAtanokAza' vagere grantho jovA. ahIM to ATalo paNa viSaya prAsaMgika abhyAsakone upayogI hovAthI ja varNavyo che. 154. juo-'tamAro cho, DuvaDuM hAthapatha punnarasaM / tattimitte mAne, pukhavi pariva8U nopaNa II9ll For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grahaNasaMbaMdhI kiMcita svarUpa 127 chavAI jAya che ema pUrve kahyuM, paraMtu rAhu karatAM caMdranuM vimAna lagabhaga bamaNuM hovAthI bAkInA vimAnabhAganuM teja to koI paNa vibhAgamAM avazya pragaTa thavuM ja joIe. samAdhAna-rAhanuM vimAna adha yojananuM che ane candravimAna 56 yojana pramANa (lagabhaga bamaNuM) che. have rAhunuM vimAna candramAnI nIce jeTalA bhAgamAM rahyuM hoya teTalA bhAga nIce aMdhakAra chavAya te mATe koIno paNa virodha hoI zake nahIM paraMtu bAkI rahelAM candravimAnano prakAza kema koI paNa kSetre anubhavAto nathI? e praznanA uttaramAM samajavuM joIe ke, rAhunuM vimAna candravimAnane saMpUrNa DhAMkI zakatuM to nathI paraMtu jema dAvAnaLathI uchaLelA dhUmADAnA samUhavaDe mahAvistAravALuM evuM AkAzamaMDaLa jema aMdhakArathI chavAI jAya che tema rAhuvimAna zyAma hovAthI atyaMta zyAmavarNanA "vistRta kAntisamUhathI mahat pramANayukta evuM paNa zazimaMDaLa samagra AcchAdita thaI jAya che. jethI ahIM sarvatra zyAmakAnti dekhAya che." ema keTalAka prAjJa puruSo samAdhAna Ape che. bIjA vibudhajano evuM samAdhAna kare che ke grahanAM vimAnanuM gabhUta (ardhA yojana) pramANa te prAyika che. te prAyaH zabda e nizcita arthano darzaka nathI jethI gabhUta pramANathI paNa rAhugrahanuM vizeSa pramANa laIe eTale 1 yojana lAMbuM, pahoLuM ane batrIza bhAga jeTaluM jADuM laIe to koI paNa prakAranI prAyaH zabdanI apekSAe harakata upasthita thatI nathI. ukta pramANe rAhunAM vimAnanuM levAthI zazimaMDaLa karatAM paNa tenuM pramANa vadhI javAthI zazimaMDalane, ravavimAnathI sukhethI AcchAdita kare, temAM koI paNa prakArano virodha saMbhavato nathI. jinabhadragaNI mahArAjA saMgrahaNInI gAthAmAM rAhanA vimAnanuM pramANa ApatAM eka yojana AyAma- viSkabha ane tethI triguNa paridhi ane 250 dhanuSyanI jADAI jaNAve che. [ grahaNasaMbaMdhI kiMcit svarUpa grahaNanI utpatti parvarAhunA ja saMyoga upara AdhAra dharAve che. caMdragrahaNa parvarAha potAnI gati karatAM karatAM jyAre caMdramAnI kAntine Avarato, yathoktakALe candranI nIce saMpUrNa AvI jAya tyAre candrane yathAyogya DhAMke che, tyAre lokamAM grahaNa thayuM ema kahevAya che. sUryaprakA-pUrvokta rItie parvarAhu jyAre sUryanI vezyAne yathokta kALe AcchAdita kare che tyAre sUryano uparAga thavAthI sUryagrahaNa thAya che. A sUryagrahaNa jaghanyathI cha mAse ane utkRSTathI aDatAlIza varSe thAya che, ema jainazAstra kahe che. candragrahaNa pUrNimAe thatuM hovAthI ane sUryagrahaNa amAvAsyAe thatuM hovAthI parvarAhuthI thatA AcchAdanamAM koI paNa prakArano virodha jaNAto nathI. jyAre grahaNayoga amuka pramANamAM 155. zrI bhagavatIsUtranA TIkAkAra grahanA vimAnanuM gabhUta pramANa paNa prAyika batalAve che. ane bAramA zatakanA pAMcamAM uddezAmAM rAhunuM vimAna candravimAnathI laghu che tema sUcave che, e sUcavIne vimAnathI nahi paNa te vimAnanI vistRta zyAmaprabhAthI ja AcchAdana jaNAve che. satya sarvajJagamya. For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha amuka rItie hoya che tyAre tene khagrAsa' [khaMDa-graha] vagere nAmo ApavAmAM Ave che. zaMkA---- jaMbudrIpamAM jyAre grahaNa thAya tyAre eka sAthe baMne sUryonuM hoya ke nahi ? hoya to samagra kSetronA caMdrAdinuM grahaNa paNa eka sAthe thaI zake ke kema ? samAdhAna-- jyAre ApaNe ahIM grahaNa thAya che tyAre jaMbudrIpamAM to zuM paNa samagra manuSyakSetromAM rahelAM 132 candronuM ane 132 sUryonuM paNa grahaNa ekI sAthe ja thAya che, kAraNa ke manuSyakSetramAM amuka nakSatrano yoga Ave che tyAre grahaNa thAya che. AthI sakala calita candrasUryano eka ja nakSatra sAtheno yoga sarva ThekANe samazreNImAM vyavasthita hovAthI carajyotiSIono cara krama vyavasthita rItie ja Ave che tethI sarvanuM grahaNa paNa ekIsAthe thAya che. A grahaNa koIpaNa kSetrane viSe hoI zake che. A grahaNanI zubhAzubhatA upara lokomAM paNa sukhAsukha vagere kevuM thaze ? te saMbaMdhI bhaviSyano ghaNo AdhAra rakhAya che. zaMkA-- yugalikakSetre grahaNa thatuM hoya ane tyAM azubha grahaNa hoya tyAre zuM zubhabhAvavALA kSetromAM paNa azubhapaNuM prApta thAya kharuM ? samAdhAna-- jo ke te kSetromAM candrAdinI gati hovAthI grahaNano saMbhava to che, paraMtu teonA mahAna puNyathI tathAprakAre kSetraprabhAvathI athavA keTalIkavAra grahaNadarzananA abhAvathI teone kaMI paNa upadravanuM kAraNa thatuM nathI. A pramANe zrI nIvAmiAmasUtramAM khulAso Apyo che. [61] - kAvatarA jaMbUdvIpane viSe eka tArAthI bIjA tArAnuM aMtara keTaluM hoya ? tArassa ya tArassa ya, jaMbuddIvammi aMtaraM guruyaM / bArasa joyaNasahasA, dunni sayA ceva bAyAlA // 62 // saMskRta chAyA-- tArAyAzca tArAyAzca, jaMbUdvIpe'ntaraM gurukam / dvAdaza yojanasahastrANi dvizatAni caiva dvicatvAriMzat ||62|| zabdArtha guruvaM=utkRSTa vArasa noyansahasA=bAra hajAra yojana vAyAnA=beMtAlIza gAthArtha jaMbudrIpane viSe eka tArAvimAnathI bIjA tArAvimAna vaccenuM aMtara bAra hajAra baso ne beMtAlIsa yojananuM che. 62aa tArasatArAnuM naMbudrImi=jaMbudvIpamAM aMtara=AMtaruM vizeSArtha jaMbudrIpanA meruparvatano samabhUtalApRthvInA sthAne vyAsa (gherAvo--jADAI) daza hajAra yojanano che, tyAMthI 790 yojana UMcuM tArAmaMDaLa patharAyeluM che. te sthAne paNa merunA 156. candra, sUrya, graha, nakSatra, tArA saMbaMdhI thato viparyAsa krama, tithinI vadhaghaTa, adhika mAsAdinuM kAraNa vagere 'kALalokAdi' granthothI athavA te viSayanA jJAtAothI jANI levuM. For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSadha ane nIlavaMta parvata vyAghAtAzrayI aMtara ra6 vyAsamAM jADAImAM) 15khAsa phera paDato nathI. AthI tyAM AgaLa meruparvatanI eka dizA sanmukha 1121 yojana dUra tArAmaMDaLanuM paribhramaNa hoya che tevI ja rIte tenI pratipakSI (sAmenI) dizAmAM paNa meruthI 1121 yojana dUra tArAmaMDaLa paribhramaNa kare che. banne bAjanuM 1121 yojanA aMtara ane vacalA merunI 10000 yojananI pahoLAI e traNeno saravALo karIe eTale ke pUrvadizAnA tArAnA sthAnathI pazcimadizA sanmukha 1121 yojana dUra jaIe tyAre meru Ave, merunA punaH 10000 yojana vaTAvIe tyArabAda 1121 yojana bIjI bAjue (pazcimadizA tarapha) jaIe tyAre tArAonAM vimAno Ave. A pramANe merunuM ane merunA baMne bAjunAM aMtara pramANano saravALo karatAM 12242 yojana pramANa aMtara merunI apekSAe (vyAghAtabhAvI) eka tArAthI bIjA tArA vaccenuM jANavuM. [62] avatAra - niSadha ane nIlavaMta parvata vyAghAtAzrayI aMtarane kahe che. nisaDho ya nIlavaMto, cattAri saya ucca paMcasaya kUDA / saddha kare rivA, pati mayaMkuvAsaNa [. T. 4. 04] saMskRta chAyAnissdhshc nIlavAn, catvAri zatAni uccAni paJcazatAni kUTAni / arddhamupari RkSANi, caranti ubhayatrA'STabAhAyAm // 63 / / zabdArtha - niso niSadha parvata 3=UMco nIravaMto nIlavaMta parvata 3mayarda banne bAjue ATha yojananI vastAra sancAraso vAhAI vyAghAta thArtha niSadha ane nIlavaMta parvato bhUmithI cAraso yojana UMcA che ane tenA upara pAMcaso yojana UMcAM nava nava zikhara-kUTo che. te kUTo uparanA bhAgamAM aDhIso (250) yojana pahoLAM che ane te kUTothI ATha ATha yojananI abAdhAe nakSatra, tArAo vagere paribhramaNa kare che. 63 niSadha-nIlavaMta AzrayI vyAghAta nirNAghAta aMtara 4 viroSArtha- jaMbUdvIpanA madhyavartI rahelAM mahAvidehakSetranI eka bAjue niSadha parvata Avelo che ane te ja kSetranI bIjI bAjue mahAvidehane sparzI rahelo, tenI sImA karanAro nIlavaMta parvata Avelo che. 157. chatAM jeTalo phera paDe che te jANavA mATe gaMDU0, prajJa0, kSetraphu), to Adi graMtho jovA. 158. eka tArAthI bIjA tArAvimAna vacce ATaluM aMtara chatAM ahIMthI AkAzamAM joIe to eka bIjA taddana najIka najIka dekhAya che te kema? e ApaNo dRSTidoSa che. dUra rahelI vastuo svarUpe svataH moTI aMtaravALI hovA chatAM dUrathI pAse pAse dekhAya che. jema koI eka gAmanAM vRkSo ke mukAmo paraspara dUra hovA chatAM dUrathI to jANe ekabIjAne sparzIne ja rahyA na hoya tevAM ja lAge che, to pachI 790 yojana dUra rahelI vastu pAse pAse dekhAya temAM zuM Azcarya ! 17, For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A banne parvato bhUmithI 400 yojana UMcA che. e 400 yojana UMcA banne parvata upara punaH pa00 yojananI UMcAIvALAM nava nava kUTo (zikharo) cheTe cheTe AvelAM che. 130 kUTa eTale parvatanA u52 bhAge UMco gayelo ane alaga dekhAI Avato bhAga. parama punita zatruMjaya parvata upara, uparanA taLIye pahoMcyA bAda navaTUMkanI je TekarI dekhAya che, te nIce pahoLI ane upara jatAM TUMkI thayelI dekhAya che tevI ja rIte, paNa A TekarIo pramANamAM vadhu moTI ane nIcethI upara jatAM dIpizakhAvat AkAravALI thayelI TekarIone kUTo kahevAya che. A kUTo sahita parvatanI UMcAI 900 yojana thavAthI tArAnA sthAnathI paNa UMcAImAM A parvata vadhAre gayelo che. A kUTo uparanAM zikhara bhAge 250 yojana pahoLAM che. A kUTonI banne tarapha ATha ATha yojana dUra nakSatranAM vimAno che. [63] (pra. gA. saM. 14) gavataraNa-- vyAghAte jaghanya aMtara keTaluM ? ane nirvyAghAte jaghanya utkRSTa aMtara keTaluM ? chAvaTThA dunnisayA, jahannameyaM tu hoi vAghAe / nivvAghAe guru lahu, do gAuya dhaNusayA paMca // 64 // saMskRta chAyA-- SaTSaSTAni dvizatAni, jaghanyametattu bhavati vyAghAte / nirvyAghAte guru-laghu, dve gavyUte ca dhanuHzatAni paJca // 64 // zabdArtha-- chAvaThThA=chAsaTha yutritayA baso vAyALu vyAghAtavaDe nivvASA=nirmAghAtavaDe gurunaduutkRSTa--jaghanya ghaNutA paMcapAMcaso dhanuSya gAcArya-- vyAghAtavaDe jaghanya AMtaruM (250+8+8=266) baso chAsaTha yojana pramANa thayuM, nirvyAghAtamAM utkRSTa aMtara be gAunuM ane jaghanya aMtara pAMcaso dhanuSyanuM hoya che. 64 vizeSArtha-- eka nakSatra vimAnathI ATha yojana dUra phUTa ane e kUTanI pahoLAI 250 yojana te vItyA bAda bIjI (sAme) bAjunAM ATha yojana jaIe tyAre nakSatranuM vimAna Ave. tethI traNeno saravALo karIe to 266 yojananuM eka nakSatrathI bIjA nakSatranuM niSadha ane nIlavaMta parvatanI apekSAe (vyAghAte) jaghanya aMtaramAna jANavuM. tevI ja rIte tArAvimAnanuM aMtara paNa 266 yojananuM samajI levuM. parvatAdikanA vyAghAta vinA eka tArAthI anya tArAnuM tathA eka nakSatrathI anya nakSatranuM utkRSTa aMtara be gAunuM ane jaghanya aMtara laIe to pAMcaso dhanuSya paDe che. nakSatro tArAonA samudAyathI ja banelAM hoya che. [64] For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra-sUryonuM paraspara aMtara 131 // meru tathA niSadhAdiparvatavyAghAte tathA vyAghAta vinA tArA - nakSatronuM aMtara-yaMtra // meruvyAghAte niSadhAdivyA0 vyAghAta vinA vyA0-vinA ja0 aM. 12242 yo0 266 yo0 2 gAu 500 dhanuSya 1 gAu 4 nAma tArA tArAnuM nakSatra--nakSatranuM 39 22 avatarana-- e pramANe tArA tathA nakSatra vaccenuM vyAghAtika nirvyAghAtika jaghanyotkRSTa aMtara kahIne, have manuSyakSetranI bahAra jANe laTakAvela ghaMTAnI mAphaka sthira laTakatA caMdra sUryonuM paraspara aMtara kahe che. P mANusanagAu bAhiM, caMdA sUrassa sUra caMdassa / joyaNasahassapannA- sa'NUNagA aMtaraM vivuM ddA mAnusanA'=mAnuSottara parvatathI sUrasa=sUryanuM sUr=sUryathI saMskRta chAyA-- mAnuSanagato bahiH, candrAt sUryasya sUryAccandrasya / yojanasahastrapaJcAzad anUnamantaraM dRSTam // 65 // zabdArtha-- sahasapannAsa=pacAsa hajAra (S)khUNA=anyUna--saMpUrNa vigjoyeluM che gAthArtha mAnuSottara parvatathI bahAra vivakSita candrathI sUryanuM temaja sUryathI candranuM aMtara saMpUrNa pacAsa hajAra yojananuM sarvajJoe joyeluM che. / / 6 / / vizeSArtha-- manuSyakSetranI maryAdAne karanArA, mAnuSottaraparvatanI bahAra rahelA candra, sUrya ane tArA vagere sarva jyotiSIonAM vimAno tathAvidha jagat svabhAve acala (sthira) rahIne sadA prakAza Ape che. A sUrya ane candrAdinAM vimAnonuM carAca25NuM na hovAthI paraspara rAhu Adino saMyoga temane nathI. tethI grahaNanI utpattino abhAva hovAthI koI divase tenA tejamAM ane varNamAM vikRti-pheraphAra thato nathI. tethI sadAkALa te vimAno paikI sUryavimAnono prakAza agninA varNa sarakho dekhAya che, jyAre candrano prakAza ghaNo ja ujvala hoya che, ane cara tathA sthira tArA vagerenAM vimAno pAMce prakAranAM varNavALAM hoya che. A pramANe manuSyakSetranI bahAra rahelAM sthira candra sUryAdi jyotiSInuM paraspara aMtara pacAsa hajA2 (50000) yojananuM che, ema zrI jinezvaradevoe kahyuM che. ma+ cara ane sthira banne prakAranAM vimAno paikI suMdara kamalagarbha sarakhA, gauravarNIya, viziSTa prakAranAM vastrAbharaNabhUSaNone dhAraNa karanArA candramAnA mukuTanA agrabhAge, prabhAmaMDaLa sthAnIya candramaNDalAkAranuM cihna hoya che, sUryane sUryamaNDalAkAranuM cihna, grahane grahamaNDalAkAranuM, nakSatrane For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0rara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha nakSatramaSThalAkAranuM ane tArAne tArAmaSThalAkAranuM cihna hoya che. - A badhAM vimAno ja hoya che. paraMtu keTalAka loko kahe che ke pratyakSa dekhAtA sUryAdi pAMce svataH devasvarUpa ja che, to A mAnyatA ajJAnanA gharanI che. vaLI candranAM vimAnanI nIce rahelAM citrarUpa mRgacihnane paNa loko aneka prakAranI kalpanA karI aneka rIte oLakhAve che. paraMtu pratyakSa dekhAtAM je jyotiSIo AkAzamAM joIe chIe te to, te te vimAno ja che. te tathA prakAranA karmodaye tejasvI hovAthI ApaNe dUrathI joI zakIe chIe. sUrya candrAdi devo ane temano anya deva-devI parivAra to te vimAnonI aMdara rahelo che. sarvajJa bhagavaMtanuM zAsana to e ja pratipAdana kare che ke, candramAnAM vimAnanI pIThikA nIce sphaTikamaya "mRganuM ja cihna kotareluM che, mATe ApaNe paNa te mRgAkArane dekhIe chIe. I6pA // manuSyakSetra bahAra candrathI sUryanuM paraspara tathA aMdaroaMdara aMtarapramANa // nAma nAma candrathI sUryanuM sUryathI candranuM aMtarapramANa 5000 yo0 candrathI candranuM sUryathI sUryanuM aMtarapramANa || 1 lAkha yo0 48 1 lAkha yo0 56 avatara-manuSyakSetranI bahAra candrathI sUryanuM temaja sUryathI candranuM aMtara kahyuM, have candrathI candranuM aMtara temaja sUryathI sUryanuM aMtara pradarzita kare che. sasi sasi ravi ravi sAhiya-joyaNalakkheNa aMtaraM hoi / raviaMtariyA sasiNo, sasiaMtariyA ravI dittA // 66 // saMskRta chAyA zazinaH zazino rave ravessAdhikayojanalakSamantaraM bhavati / viH-antaritA: zazinaH, zazi-3ntaritA vayo vINA: /daddA zabdArtha - raviNaMtariyA=jyAMtarita sijhaMtariyA-candrAMtarita sAsaNo candro dvittA=prakAzavaMta gAthArtha - eka candrathI bIjA candranuM temaja eka sUryathI bIjA sUryanuM aMtara sAdhika lakSayojana pramANa che, candro sUryathI aMtarita che ane sUryo candrathI aMtarita che. ||66aaaa. 159. eka bAbatanuM sUcana karavuM asthAne nathI ke-pUrNimAnA divase sAMje candrano udaya thAya che tyAre mRgacihna savaLuM dekhAya che. paraMtu rAta vadhatI jatAM madhyarAtrie te citra avaLuM thatAM pAchalI savAre pUrNa ulaTuM eTale paga UMce ne pITha nIce dekhAya che. AvuM zuM kAraNa? AthI caMdranI gati kevI rIte nakkI karavI? A bAbata vicAraNA mAge che. For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyakSetra bahAranA candra-sUryanuM svarUpa viroSArtha-manuSyakSetra bahAra eka candrathI bIjA candranuM paraspara aMtara eka lAkha yojanA upara eka yojananA ekasaThIyA aDatAlIza bhAga jeTaluM sAdhika che, kAraNa ke tyAM sthira jyotiSIo hovAthI pacAsa hajAra yojana pUrNa thaye sUryavimAna avazya Ave, eTale te vimAnanI 48 bhAganI pahoLAI adhika gaNavAnI hoya che. e ja pramANe eka sUryathI bIjA sUryanuM paNa paraspara aMtara pramANa sAdhika lakSa yojana che arthAt eka sUryathI bIjA sUrya pAse pahoMcatAM vacamAM (50000 yo. pUrNa thaye pUrvagAthAnusAra) candravimAna Ave, tyArabAda sUryavimAna Ave che, AthI eka sUryathI bIjA candra pAse ja pahoMcatAM prathama pa0000 yojana aMtara thAya. e candranI bhAganI pahoLAI vaTAvyA bAda punaH pa0000 yojanA pUrNa thAya tyAre sUrya Avato hovAthI eka lAkha yojana adhika 35 yojananuM sajAtIya aMtara jANavuM. [66] avatara-manuSyakSetra bahAranA candra tathA sUryanA svarUpanuM varNana kare che. bahiyAu mANusuttara, caMdA sUrA avaDhi-ujjoyA / vaMlA mIDa-guttA, sUra pukha kuMti purohiM hAM [. T. . 16] saMskRta chAyAbhirmaanussottraat, candrAH sUryA avasthitodyotAH / / candrA abhijidyutkAH, sUryAH punarbhavanti puSyaiH // 67 / / zabdArtha phijhIyA=avasthita sthira prakAzayukta athavA guHIkayukta eka sthaLe rahIne ja udyota karavAvALAM hiM puSya nakSatravaDe mIThu=abhijita nakSatra nAthArtha mAnuSottara parvatathI bahAra candro tathA sUryo avasthita sthira prakAzavALA hoya che arthAta eka sthaLe sthira rahIne prakAza Ape che temaja candro abhijita nakSatravaDe yukta hoya che ane sUryo puSyanakSatravaDe yukta hoya che. 67thI vizeSArtha- gAthArthavat sugama che. phakta nakSatra yukta' ema kahevAno Azaya e che ke, manuSyakSetramAM to carabhAva hovAthI aThThAvIza nakSatro paikI pratyekano yathA-vAre (yathA-dine) candrAdi sAthe saMyoga thayA kare, paraMtu manuSyakSetra bahAra to jyotiSIo sthira hovAthI teo anAdisiddha evA je nakSatranA yogamAM paDyA hoya te nakSatrano ja tene sahayoga sadAne mATe kahevAya che. (A banne nakSatro jyotiSazAstramAM paNa zreSTha gaNAya che.) [67] (pra. gA. saM. 15) iti jyotiSInikAyAdhikArAntarvatijyotiSINAM vimAnAdiviSayavyAkhyA samAptA // For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha mutha prAphikI-samudrAvihAra | [avataraNa-A pramANe manuSyakSetrabahirvata candra-sUryAdikanuM kiMcit svarUpa jaNAvyA bAda, AgaLa pratidvIpe keTalA sUrya hoya? te ane te jANavAnuM karaNa tathA te candra-sUrya-grahAdinI paMkti vagerenuM varNana karavAnuM che, te pUrve jo dIpa-samudranA sthAna ane saMkhyAdi varNana samajI levAmAM Ave to Avato viSaya sarala thaI paDe te mATe granthakAra maharSi prathama dviIpa-samudranuM saMkhyA pramANa ane vistAra pramANa keTaluM che? te yukti ApI nIcenI gAthAothI samajAve che. prathama dvIpa-samudra keTalA ane kevaDA moTA che? tenuM nirUpaNa kare che. uddhArasAgaraduge, saDhe samaehi~ tulla dIvudahI / duguNAduguNapavitthara, valayAgArA paDhamavajaM // 6 // paDhamo joyaNalakkhaM, vaTTo taM veDhilaM ThiyA sesA / paDhamo jaMbuddIvo, sayaMbhuramaNodahI caramo // 66 // saMskRta chAyAuddhaarsaagrdvike, sADhe samayaistulyA dvIpodadhayaH / dviguNa-dviguNapravistArA, valayAkArAH prathamavarjAH // 68 / / prathamo yojanalakSaM, vRtto taM veSTayitvA sthitAH zeSAH / prathamo jambUdvIpo, svayambhUramaNodadhizvaramaH // 66 // zabdArtha - uddhAra-uddhAra viFravistAravALA sAra sAgaropama paDhamavanaM prathama varjIne =dvika-benA noyAuM eka lAkha yojanA sa=ardhA sahita vaTTa=vartula-goLa samaUhiM samayo sAthe tulta=sarakhA DhiAM vIMTIne TIvudI dIpa-samudro sayaMmUramohIsvayaMbhUramaNa samudra TupiDugu bamaNA bamaNA (ThANa bamaNA) gathArtha - aDhI uddhArasAgaropamanA samayonI jeTalI saMkhyA thAya teTalI saMkhyAvALA dvIpa samudro che ane pUrva pUrva karatAM pachI pachInA dvIpa-samudro bamaNA bamaNA vistAravALA che tathA prathama dvIpane vajIne samagra dIpa-samudro valayAkAre che. prathama (jabUdvIpa) lAkha yojana pramANavALo che, tathA te vRtta-goLAkAre che ane bIjA badhA For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpa- samudranI saMkhyA ane tenuM pramANa 135 dvIpasamudro tene vIMTIne valayAkAre rahelA che. temAM pahelo jaMbudvIpa ane chello svayaMbhUramaNa samudra che. 168-6lA vizeSArtha-- pUrve sUkSma--bAdara bhedovaDe cha prakAranA palyopama ane cha prakAranA sAgaropamanuM savistara svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che. tevA aDhI uddhArasAgaropama jeTalA kALamAM jeTalA samayo thAya teTalI dvIpa-samudronI saMkhyA jinezvaroe kahI che. athavA eka sUkSma uddhAra 16 sAgaropamanAM 10 koDAkoDI sUkSmodvAra palyopama thAya che, tethI aDhI sUkSma uddhArasAgaropamanAM 25 koDAkoDI sUkSma uddhAra5lyopama thAya. A 25 koDAkoDI palyopamamAM pUrve jaNAvela kathanAnusAra jeTalA vAlAgro samAya teTalA 16%dvIpasamudro (banne maLI) che. dvIpasamudronuM pramANa :~ telapula (mAlapuDA)nA AkAre athavA pUrNimAnA candrAkAre sarva dvIpasamudrAbhyantaravartI rahelA, pahelA jaMbudrIpane varjIne valayAkAre rahelA zeSa (sarva) dvIpasamudro pUrva--pUrvathI dviguNa vistAravALA che. jemake-jaMbudrIpa eka lAkha yojanano, tyArabAda Avelo lavaNasamudra tethI dviguNa be lAkha yojanano, tethI dviguNa dhAtakIkhaMDa 4 lAkha yojanano ema uttarottara dviguNa dviguNa (bamaNA) vistAravALA sarva dvIpasamudro jANavA. sakala dvIpasamudrano AkAra H-- utsedhAMgula (ApaNuM je cAlu aMgulapramANa te)thI pramANAMgula cAraso guNo athavA hajAra guNo moTo che eTale cAraso utsedhAMgulano eka pramANAMgula thAya, te pramANAMgula vaDe niSpanna eka lAkha yojana pramANavALo pahelo jaMbudrIpa Avelo che. A jaMbudrIpa jainazAstranI mAnyatA mujaba vRtta vikhaMbhavALo che arthAt thALI athavA mAlapuDA sarakho goLAkAravALo che, paraMtu pAzcAtya vaijJAnikanI mAnyatAvat daDA jevo ke nAraMgI jevo nathI. A AkArane pratavRtta kahevAya che. prataravRtta vastunI laMbAI ane pahoLAI pramANamAM ekasarakhI thAya che, AthI ja vRttivima (prataravRtta)vALI vastune madhya binduthI game te dizA athavA vidizAmAM (sAmasAmI) mApIe to paNa tenuM ekasarakhuM pramANa AvI raheze. samapratavRtta (samagoLa) vastuno vyAsa (vistAra) sarakho hoya che. AthI jaMbudrIpa paNa viSamapratavRttAvi (laMbagoLa vA ardhogoLa) nathI paNa samaprataravRtta che. A samavratavRtta evA jaMbUdvIpanI cAre bAju pharato rimaMDaLAkAre (cUDI sarakhA AkAre) navaLasamudra Avelo che, eTale cUDImAM cAre bAju kAMTho ane vacce polANa bhAga hoya tevI rIte jaMbUne pharato cUDI sarakhA valayAkAre lavaNasamudra Avelo che. vacce polANa hoya tevA goLAkArane maMDaLa athavA vattaya kahevAya che. A lavaNasamudra paNa tevA ja AkAre che ane teno vAstavima 160. palyopama-sAgaropamanuM varNana pRSTha 17 thI 30 sudhImAM kahevAyela che. 161. dvIpa eTale zuM ? jenI cAre bAju pANI hoya ane madhyamAM raheThANa yogya bhUmi hoya tene dvIpa kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha eTale valayAkAra vastunI eka dizA (bAju) taraphanI pahoLAI eTale jaMbudrIpanI ekabAjunI jagatIthI laI TheTha lavaNasamudranI jagatI sudhI athavA to dhAtakIkhaMDathI zarUAtanA kSetra sudhInI be lAkha yojana vima pramANa thAya che. ga i ka a A u gha kha tyArapachI lavaNasamudrane pharato dhAtakIkhaMDa valayAkAre Ave che. A khaMDa cAra lAkha yojana viSlebhavALo che. tene pariveSTita maMDaLAkAre ATha lAkha yojana pramANa valaya viSmabhavALo kAlodadhi rahyo che, ane te kAlodadhine cAre bAju vIMTAine soLa lAkha yojana cakravAlavikhaMbhavALo puSkaradvIpa Avelo che. A pramANe jaMbUdvIpane vIMTIne parimaMDaLAkAre pUrva pUrvathI bamaNA vistAra (vikhaMbha)vALA dvIpasamudro che, temAM jene viSe ApaNe rahIe chIe te sarvathI pahelo jaMbudrIpa che ane chellAmAM chello tiliokanA aMte svayaMbhUramaNa nAmano samudra Avelo che. A samudranI jagatI pUrNa thaI eTale (A ja samudranI pUrvadizAnI vedikAthI laI pazcima vedikA paryaMta eka rAja pramANano) titiloka samApta thayo, tyArabAda banne bAjue alokAkAza Avelo che. [68-69] bAjunA citramAM jaMbudrIpa ane lavaNasamudra che. 6 thI JA sudhI athavA rU thI 3 sudhI jaMbUdvIpa 1 lAkha yojana vRttavikhaMbhe che ane lavaNasamudra A thI sva sudhI athavA to rU thI 7 sudhI be lAkha yojana pramANa che. A cakravAtavima kahevAya che paraMtu thI 6 sudhI athavA 1 thI 6 sudhI to pAMca lAkha yojana pramANa thAya che. avatara :-- have keTalAMka dvIponAM nAma kahe che-(sAthe sAthe granthAntarathI te te dvIponuM kiMcit svarUpa paNa kahevAya che.) khaMq=jaMbudvIpa dhAya=dhAtakI khaMDa naMva-dhAyajJa-puvavara-vALi-vIra-ya-hoya-navisarA / aLa-LavAya- kevuMhata-saMva-vA-muyA-ta-vuMnA 70thI saMskRta chAyA-- navrUdhAtI-pura-vAruLI--kSIrakRteSu nanIdhA / aruNA - SruNopapAta - kuNDala - zaGkha- rucaka- bhujaga - kuza - krauJcAH ||70|| zabdArtha pujvara=puSkaravara dvIpa vAsaLIvAruNI dvIpa 162. ahIMyA 'jhaLahaLavAya' zabdanI vyutpatti candrIyA TIkAkAre--'guruzavatva 35-sAmIvyena prApAta:-patanuM nAni yati' A pramANe karI che. te hisAbe to ahaLapapAta evuM svataMtra dvIpanAma nathI; jyAre ThANAMgajImAM e nAma svataMtra dvIpa tarIke varNavyuM che. For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpornu saMkSipta svarUpa 1ra7 vIrakSIra dvIpa kuMDana kuMDala dvIpa gha=vRta dvIpa saM=zaMkha dvIpa vora IkSa dvIpa =caka dvIpa naMdrisarI naMdIzvara dvIpa muyA=bhujaMga dvIpa karuNa aruNa dvIpa =kuza dvIpa chavAya aruNa zabdanuM pUrvamAM che patana jemAM $vA=krauMca dvIpa evA 'vara' Adi zabdathI yukta mAthArtha--ahIM mUlagAthAmAM dvIponAM vizeSanAma mAtrano ja ullekha karyo che, paraMtu artha vakhate yathAyogya te nAma sAthe kramazaH dIpa, va6 tathA vara zabdo yojI levA. I7nA viroNArtha-- sarvathI vacce, madhyamAM ne sahuthI prathama jaMbUdvIpa che. enuM jaMbU nAma kema paDyuM? te saMbaMdhamAM jaNAvavAnuM ke sarvadvIpasamudrAbhyantaravartI jabUdIpanA madhyabhAgamAM AvelAM uttarakurukSetranA pUrvAdhabhAgamAM jAMbUnadasuvarNanI jebUpITha AvelI che. e pITha upara be yojananAM mULiyAM yukta ane sAdhika aSTa yojana UMcuM gayeluM trikAla zAzvatuM evuM "sudarzana' nAmanuM jaMbUvRkSa che. e vRkSanAM mULakaMda thaDa zAkhA vagere sarva avayavo vividha ratnanAM ane tethI judA judA prakAranAM raMgaberaMgI varNamaya che. A jaMbUvRkSanI vacalI je viDimAzAkhA te upara eka jinacaitya AveluM che, te sivAya bAkInI je cAra zAkhAo te vRkSamAM vistarelI che. temAM pUrvadizAnI zAkhA upara "anAddata' devanuM bhavana hoya che, jyAre bAkInI traNe dizAnI pratyeka zAkhA upara prAsAda hoya che. temAM A jaMbUvRkSanI pUrvazAkhAnA madhyabhAge A dvIpanA adhipatino nivAsa hovAthI A dvIpanuM jaMbU evuM zAzvata nAma kahevAyeluM che. te adhipatine yogya 500 dhanuSya vistAravALI ane 250 dhanuSya UMcI maNipIThikA upara vyattaranikAyanA anAdRta devanI zayyA varte che. A zayyAmAM vartato, aneka sAmAjika, AtmarakSaka tathA devadevIonA parivAramAM vicarato, pUrva puNyathI prApta thayelAM sukhone puNyAtmA anAdatadeva bhogave che. A jaMbUvRkSa jabUdvIpanI vedikA pramANa evI bAra vedikAothI veSTita che. A vedikA pachI te vRkSane pharatAM anya jaMbU nAmanA vRkSonAM traNa (athavA koI mate be) valayo AvelAM che. A pramANe jaMbudvIpanA adhipatinuM sthAna jaMbUvRkSa upara hovAthI A dIpanuM jaMbU nAma kharekhara guNavAcaka che." kahevAno Azaya e che ke AvA prakAranuM devakurukSetrane viSe zAlmalI' nAmanuM vRkSa paNa AveluM che ane tenA upara paNa adhiSThAyaka devono nivAsa to che, paraMtu te jaMbUdvIpano adhipati deva nathI. 2. ghAtakIvaMDa-dhAvaDInI jAtanA suMdara puSpathI sadA vikasita thayelAM vRkSonAM ghaNAM vanakhaMDo hovAthI tathA pUrva ane pazcimadizAnAM khaMDamAM sudarzana tathA priyadarzana devano nivAsa dhAtakI nAmanA vRkSa upara hovAthI A dvIpanuM dhAtakIkhaMDa evuM nAma sAntartha che. 3. puratI - A dvIpamAM tathA prakAranAM ativizAla "pA" (padma-kamaLa)nAM vanakhaMDo hovAthI 163. vartamAnano anAdata' deva te jabUsvAmInA kAkAno jIva samajavo. 164. AnuM vizeSa svarUpa to prakAza sarga 17 tathA kSetramAthiI jANavuM. For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha tathA mahApavA devanA nivAsathI A nAma paNa guNavAcaka che. 4. vALa vakIpa (vALI madirA vara zreSTha) A dvIpavartI vAvaDIo vagerenuM jala uttama "madirA jevuM hovAthI A nAma paDyuM che. pa. lIvaratI-A nAma dvIpanI vAvaDIo vagerenuM jaLa vizeSa karIne "kSIra-dUdha jevuM hovAthI saphala lekhAya che. 6. kRtavalI- A dvIpanI vAvaDIo paNa vizeSe "vRta sarakhA svAdavALA jalayukta hovAthI ukta nAma kahevAyuM che. 7. suvaratI-A dvIpanI vAvaDIo Izu-zelaDI rasanA svAdavALI vizeSa hovAthI dvIpanuM A nAma rAkhavAmAM Avela che. 8 navIzvakInaMdI- nAma "vRddhi-samRddhate vaDe zreSTha hovAthI A nAma yogya che. A |i zrI navIzvara dvIpa saMghaMthI vivi vana ) nahI eTale (sarva rIte) vRddhi temAM phara-zreSTha, te naMdIzvara kahevAya che. prathama 1 jambudvIpa, 2 lavaNasamudra, 3 dhAtakIkhaMDa, 4 kAlodadhi, 5 puSkaradvIpa, 6 puSkarasamudra, 7 vAruNIvaradvIpa, 8 vANIvarasamudra, 9 kSIravaradvIpa, 10 kSIravarasamudra, 11 dhRtavaradvIpa, 12 dhRtavarasamudra, 13 ikSuvaradvIpa, 14 ikSuvarasamudra. A pramANe sAta dvIpa ane sAta samudra ullaMghana karyA bAda AThamo naMdIzvadIpa' Ave che. A dvIpamAM cAre dizAnA maLIne bAvana (52) jinAlayo teima ja AgaLa AvatA kuMDala tathA caka dvIpanAM cAra cAra maLI kula 60"jinAlayo manuSyakSetra bahAra AvelAM che. A dvIpa 1638400000 yojana pahoLo che. A dvIpanA madhyabhAganI apekSAe cAra dizAmAM zyAmavarNanA vAra aMbara AvelA che, te 84000 yojana UMcA che ane cAre upara ekeka jinabhavana che. rUti gaMnanarithratyAni || / A aMjanagirinI cAre dizA tarapha eka eka lAkha yojanane aMtare ekeka lAkha yojanA lAMbI pahoLI tethI ja virATa svarUpanuM digdarzana karAvatI vAvaDIo che. eka aMjanagirinI apekSAe cAra vAvaDIo hovAthI cAra aMjanagirinI apekSAe 16 vAvaDIo thAya che. A vAvaDIonI cAre dizAe pa00 yojana dara jaIe tyAre eka lAkha yojana lAMbu eka vana Ave eTale ke eka vAvaDIne cAre bAju cAra vano hovAthI eka aMjanagirinI cAra dizAe rahela cAra vAvaDInAM 16 vano thAya, ane cAra cAra aMjanagirinI soLa vAvaDIonAM thaI 64 vano thAya. A vAvaDInA madhyaka5 upara sphaTika ratnamaya uttala varNanA 64000 yojana UMcA, 1000 yojana UMDA gayelA ane dhAnyanA pyAlAnI mAphaka vartulAkAre rahelA "mullara'o AvelA che. ekaMdara soLa vAvaDIo hovAthI 'dadhimukha' parvata paNa soLa hoya che ane pratyeka upara ekeka zAzvata jinacaitya hoya che. iti 16 dadhimukhacaityAni // 165. "vAvatra naMlIsafja 43 32 iMDaste yo' | [zAzvata caityastava] For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI naMdIdharadvIpa saMbaMdhI kiMcita varNana 16 A aMjanagirinI cAre dizAmAM je vAvaDIo kahI temAM eka vAvaDIthI bIjI vAvaDIe pahoMcatAM vacagALAnA bhAge be be "tivara' parvato AvelA che. 16 vAvaDIonAM AMtarAnA 32 tAra thAya che. pratyeka upara eka eka zAzvata jinacaitya che. rUti rUra rativarazAzvatajinacaityanA A pramANe 4 naMganAra, ud mud, rU5 rativaityAni | ema (bAvana) zAzvata jinAlayo zAzvatI jinapratimAothI suzobhita AvelAM che, jenuM varNana siddhAMtamAM suMdara rIte ApavAmAM AveluM che. prati saMvatsaramAM AvatI zAzvatI aThThAIonA mahAmAMgalika prasaMge athavA kalyANakano mahotsava ujavavAno hoya te avasare saudharmadivalokano svAmI saudharmendra sughoSA ghaMTA dvArA sarva devone utsava prasaMganA samAcAra jaNAvI ekaThA kare. pazcAt eka lAkha yojananuM "pattaR' nAmanuM vimAna vikarvI AtmakalyANanI AkAMkSA rAkhanArA aneka deva-devIo saha parivarelA IndramahArAjA naMdIzvaradvIpe Ave che. tyAM zAzvatacaityone viSe birAjamAna paramatAraka zrI jinezvaradevonI anupama pratimAone tana-mana-dhananA atyAnaMdathI-hRdayollAsapUrvaka aneka prakAranI bhakti-sevA karI pote tathA anya parivAra bhAvanA bhAve che ke avirativaMta-atyAgI evA ApaNane AvA avasaro kharekhara koI pUrvanA puNya pratApe ja prApta thAya che ane haju paNa prApta thAo, ityAdika bhAvanAone bhAvI te AtmAo katakanyatAne pAme che. vrata-paccakhkhANAdinI virati (niyama)ne tathAvidha bhavaparatve ja nahi pAmanArA evA devo jyAre bhaktibhAvanAnA AvA suramya ane durlabha avasarane pAmI te jagadava paramAtmAonI bhaktimAM kazI ya kamInA rAkhatA nathI, to pachI ApaNe pUrvanA puNya pratApe cauda guNasthAnakonA adhikAravALA thayA chIe, mATe haMmezA na bane to paNa mukhya mukhya avasaronA prasaMgomAM aneka prakAranuM dharmAnuSThAna karavAmAM puNyAtmAoe lezamAtra kamInA rAkhavI, e kharekhara mahApuNyanA pratApe prApta thayelI savanukUla sAmagrIne, sadupayoga karyA vinA ja niSphaLa banAvavA sAthe sAthe ciMtAmaNiratnatulya evI A mAnava jiMdagIne ajagalastanavatuM nirarthaka-barabAda karavA samAna che. 9. bAkI-A dvIpamAM sUryanA prakAza jevAM raktakamaLo vipula pramANamAM che. tethI, ane sarva vajUratnamaya parvatAdinI prabhAvaDe rakta thavAthI A nAma guNavAcaka che. tyArabAda dasamo vira aruNopapAtadvIpa, ane agiyAramo navarAvamA nAmano dvIpa che. e ja pramANe bAramA kuMDala dvIpathI laIne rucaka, bhUjaga, kuza, kauca vagere dvIpo tripratyavatAra samajavAnA che. jemake bAramo kuMDaladvIpa, teramo kuMDalavara, caudamo kuNDalavarAvabhAsa, 15 rucaka, 16 cakavara, 17 rucakavarAvabhAsa ane 18 bhUjaga, 18 bhUjagavara ane 20 bhUjagavarAvabhAsa, e pramANe kuza ane kauMcane tripratyavatAra ghaTAvI levA. emAM eTaluM vizeSa samajavAnuM ke 12mA kuMDala dvIpanA madhyabhAge mAnuSottaranI jema valayAkAre paDelo "hari' che jethI A dvIpanuM kuMDala' nAma yogya che. A girinA madhyabhAge cAredizAvartI 44 (cAracAra) zAzvata jinAlayo che, jemAM paramatAraka paramAtmAnI zAzvatI pratimAo zobhI rahI che. For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 saMgrahaNIrala (bRhatasaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A ja pramANe mAnuSottaranI jema 13 mA vakI'nA atimadhyabhAge 84 hajAra yojana UMco vari Avelo che, jethI A dvIpanuM nAma paNa saphala gaNAya che. tenI upara madhyabhAge cAre dizAmAM cAra zAzvata jinacaityo che. A pramANe samagra tiSNulokamAM "mAnuSottara-jhuMDana-va' e traNa ja parvato valayAkAre che, bAkInA parvato judA judA saMsthAnavALA che. A pramANe naMdIzvaradvIpanuM varNana kahevA sAthe manuSyakSetra bahAranAM jinacaityonI TUMkI vyavasthA daviI. upara kahyA te guNothI te te dvIponAM nAmo sAnvartha che, athavA to dareka dvIpa-samudranAM nAmo te te dvIpa-samudromAM nivAsa karanArA devonAM nAmo uparathI paDyAM hovAthI te rIte paNa anvarthaka che. cakadvIpathI AgaLanA bhujaga, kuza ane kauMcavara ItyAdi sarva dvIpa-samudro te te devanivAsanA nAmathI ja prAyaH guNavAcaka che, ema sarvatra vicAravuM. [70] avataraNa--kayo samudra kayA dvIpane vIMTIne rahelo che ? te kahe che- paDhame lavaNo jalahi, bIe kAlo ya pukkharAIsu / dIvesu huMti jalahI, dIvasamANehiM nAmehiM // 71 // saMskRta chAyAprthme lavaNo jaladhiH, dvitIye kAlazca puSkarAdiSu / dvIpeSu bhavanti jaladhayo-dvIpasamAnairnAmabhiH // 71 / / zabdArtha nahi samudra vIve dvIpomAM vAto kAlodadhi tIvasamohiM dvIponAM sarakhAM purAsupuSkaravara vagere dvIpone viSe pathArtha-pahelA jaMbUdvIpane vIMTAine lavaNasamudra rahelo che. bIjA dhAtakIkhaMDane vIMTAIne kAlodadhi rahela che. tyArapachI puSkaravara vagere dvIpone vIMTAIne te te dvIpanAM nAma sarakhAM ja nAmavALA samudro rahelA che. I71aaaa viroSArtha- jaMbUdvIpaveSTita prathama lavaNasamudra Avelo che, tyArabAda dhAtakIkhaMDane vIMTAIne rahelo kAlodadhi samudra che, tyArapachInA samudro je je dvIpane vIMTAelA che te sarva te te dvIpanAM samAna nAmavALA ja jANavA. phakta aDhIdvIpamAM rahelA be samudrono krama tevo nathI arthAt pheraphAravALo che. bAkI puSkaradvIpane pharato puSkarasamudra, vAruNIvaradvIpane pharato vAruNIvarasamudra e pramANe asaMkhyAtA samudro dvIpasamAna nAmavALA che. yAvat chellA svayaMbhUramaNa dvIpane vIMTAIne rahelo antima svayaMbhUramaNa samudra che. For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 dvIpa-samudronAM nAma ane varNana lavaNasamudra- samudrak us. 18253 yuta. ane tathA gaNamai uo tej dles, , bharatIoTa vagerethI athaDAtAM mojAMothI DoLAyeluM, kAdavavALuM thayeluM, vaLI temAM vasanArA prANIo sivAya anyane pIya nathI; 482413 mA samudranu, 45 -10' cha tathA. 'lavaNasamudra' nAma paNa sArthaka che. kAlodadhi- samudranu usa. stu 36 // zyAma vAthI tama4 tenA. pUrva-pazcima dizAmAM kAla-mahAkAla nAmanA devono nivAsa hovAthI A samudranuM vAto nAma paNa sArthaka che. tyArapachInA samudro tenI joDenA dvIponAM sarakhAM ja nAmo parathI oLakhAtAM hovAthI, samudranAM nAmonI saphaLatA paNa lagabhaga dvIpanI mAphaka samajI levI. [71] avataraNa- dvIpa-samudrona amu namo 4i, austri lusamudrona nAma. Bai cha tanu nirupae 3 cha AbharaNa-vattha-gaMdhe, uppala-tilae ya pauma-nihi-rayaNe / vAsahara-daha-naIo, vijayA vakkhAra-kappiMdA // 72 // kuru-maMdara-AvAsA, kUDA nakkhatta-caMda-sUrA ya / anevi evamAI, pasatthavatthUNa je nAmA // 73 // tannAmA dIvudahI, tipaDoyArAya huMti aruNAI / jaMbUlavaNAIyA, patteyaM te asaMkhijA // 7 // tANaMtima sUravarA-vabhAsajalahI paraM tu ikkikkA / deve' 'nAge 'jakkhe, bhUye ya 'sayaMbhUramaNe ya // 7 // saMskRta chaAbharaNa-vastra-gandhA-utpala-tilakau ca padma-nidhi-ralAni // varSadhara-draha-nadyaH, vijayA vakSaskAra-kalpendrAH // 72 / / kuru-mandarA-''vAsAH, kUTAni nakSatra-candra-sUryAzca / anyAnyapi evamAdIni, prazastavastUnAM yAni nAmAni // 73 / / tannAmAno dvIpodadhayastripratyavatArA bhavanti aruNAdayaH / jambUlavaNAdayaH, pratyekaM te'saMkhyAtAH // 74 / / . teSAmantimaH suravarAvabhAsajaladhiH paraM tu ekaikaH / devo nAgo yakSo-bhUtazca svayambhUramaNazca // 75 / / zabdArtha AbharaNAbhUSa uppalabhasa For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara saMgrahaNIrala (bRhatasaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha titaUtilaka tannAmattenAM nAmavALA pa3ma=pA DhIvudI dvIpa-samudro nidi nidhAna tipaDoyAyAvatripratyavatAra rayo=ratna karuNADuMaruNadvIpa vagere vAsaNA varSadhara baMgUnavaVIsyA=jaMbUdvIpa-lavaNasamudra vagere vinaya vijaya tApane tripratyavatAra viSe vavavAra vakSaskAra aMtima= chello EivA bAra kalyo ane tenA indro suravarAvamAsa suravarAvabhAsa pdya devaguru, uttarakuru rUDhi ekeka maMra=meruparvatanAM devadvIpa mAvAsInatacchalokavartI indrAdikanAM nivAso nAno-nAgadvIpa vimAxe pramANe anya nava yakSadvIpa pasarva=prazasta-uttama mUbhUtadvIpa vadhULavastuo sayaMmUramasvayaMbhUramaNa samudra thAI-- vizeSArtha pramANe. || 72-73-74-75 II vizeSArtha jagatamAM je je prazasta vastuonAM nAmo tathA je je uttama zAzvata padArtho vagere che te sarva nAmavALA-dIpasamudro che ema zrI jinezvaradevano siddhAMta bole che. saptadhAtunAM nAmo, ratnonAM nAmo, tathA tenAthI banelAM sarva a bharaNa-AbhUSaNanAM nAmo, jevAM ke ratnAvalI, kanakAvalI, veDha_vIMTI ItyAdi, vastra eTale rezama, sUtara-sarva prakAranI vastranI jAtinAM nAmo tathA tethI banatI sarva vastuonAM nAmo, vaLI dha-sarva prakAranAM dhUpa vagere gaMdha nAM nAmo, 3ppana-sarve prakAranAM kumudAdi vividha kamaLonAM nAmo, tirUpatilaka nAmanA vRkSanuM 1, pahema-padma eTale zatapatra-puMDarIkAdi kamaLa vizeSanAM nAmo, nidine nava prakAranAM vajUnIlAdiratnanidhi tathA cakrInAM navanidhAnanAM nAmo, 21-cakravartI saMbaMdhI cauda prakAranAM ratnonAM nAmo, vAsada himavaMtAdi sarva varSadharaparvatonAM nAmo, da-padmadrahAdi sarvadraho tathA paghasarovarAdi zAzvatAM sarovaronAM nAmo, nago--gaMgA sindha pramukha sarva nadIonAM nAmo, vinayA-kacchAdi 34 vijayonAM nAmo, vanavA-citrAdi 16 vakSaskAra parvatonAM nAmo, pa_saudhamadi 12 kalponAM nAmo, raMvA-zakAdi sarva indronAM nAmo, zu-devakuru tathA uttarakuru Adi-kSetranAM nAmo, maMDhAmeruparvatanAM paryAyavAcaka 11 nAmo, mAvAsa-tiryaloke bhavanapati vagere pAtAlavAsI devonAM AvAsonAM nAmo, phUDa-himavaMtAdi parvatonAM kUTo tathA rUSabhakUTonAM nAmo, naravatta--azvinI-kRtikA vagere 28 nakSatronAM nAmo, (upalakSaNathI grahonAM nAmo) vaMlA-sUra-caMdra tathA sUryanAM nAmo, e pUrve kahela sarva nAmovALA temaja te sivAya jagatamAM je koI prazasta nAmavALA padArtho che, te sarva nAmavALA hIpa-samudro che. tripratyavatAra dvIpa-samudra--vicAra amuka dvIpa-samudrane varjIne bAkInA sarva dvIpa-samudra tripratyavatAra che eTale "ra' nAmavALo varadIpa, tyArabAda te ja nAma vara padavaDe yukta te bIjo "gharavara' dvIpa, tyArabAda varavamAna padavaDe For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpa-samudronI vyavasthAmA vizeSatA 143 yukta te trIjo "vavamA' dvIpa, A pramANe dareka dvIpa-samudro che, jemAMthI mUlanAma, zaMvavaradIpa bIjuM nAma ane havAmAna dvIpa e trIjuM nAma ema tripratyavatAra eTale mUlanAma kAyama rAkhI anya vizeSaNo lagADI traNavAra te nAmane utAravuM te. e pramANe samudro mATe paNa samajavuM. AvA tripratyavatAra dvIpa-samudro dazamAM -dvIpathI mAMDIne chellA devAdi pAMca dvIpathI arvApha AvelA suvarAvamAsadI sudhI jANavA. tAtparya e che ke-uparanI 72-73 gAthAmAM kahevA pramANe prazasta sarva vastuonAM nAmavALA sarva dvIpo upara jaNAvyA mujaba tripratyavatAra jANavA, paraMtu A niyama dazamA aruNadvIpathI zarU karI suravarAvabhAsa samudra sudhI samajavo. jema jaMbUdvIpa tathA lavaNasamudro e asaMkhyAtA che eTale pahelo jaMbUdvIpa che te ja nAmavALo priyavatAra yukta jaMbUdIpa asaMkhyAtA dvIpasamudro vyatIta thayA bAda Ave, ema bIjo trIjo vagere asaMkhyAtA jaMbU, asaMkhyAtA dhAtakI, asaMkhyAtA puSkaravAra, asaMkhyAtA vRtavara Adi sarve dvIpo mATe jANavuM paraMtu eTaluM vizeSa samajavuM ke asaMkhyAtA anya nAmavALA asaMkhya dIpa-samudro vyatIta thAya tyAre bIjo jaMbu, bIjIvAra dhAtakI ane bIjo lavaNa Ave, eTale ke e sarakhA nAmavALA dviIpa athavA samudro sAthe sAthe ja hotA nathI, paraMtu asaMkhyAta asaMkhyAta dvIpa-samudronA aMtare rahelA che. evI rIte sarva degdvIpAdi mATe vicAravuM. dvIpasamudronI vyavasthAmAM vizeSatA- zrI "jIvasamAsa' vRttimAM to evuM jaNAvyuM che ke-cakadIpa sudhInA dvIpa-samudro to upara je krama kahyo te krama pramANe ja che, paraMtu tyArabAda asaMkhya dvIpa samudro vyatIta thaye chate bhujagadvIpa Ave che, tyArapachI asaMkhya dvIpa-samudro vyatIta thayA bAda kuzadvIpa Ave che, tyArabAda asaMkhyAtA dvIpa-samudronuM ullaMghana thAya eTale hIMcadvIpa Ave che, tyAra bAda asaMkhya dvIpanuM ullaMghana thAya eTale aneka jAtanAM je AbharaNa AbhUSaNa che temAMthI koI paNa eka AbhUSaNanA nAmavALo dvIpa Ave che, tyArabAda asaMkhya dvIpa-samudronuM ullaMghana thatAM aneka prakAranAM vastro paikI koI eka vasAnA nAmavALo dvIpa Ave che. ema asaMkhya asaMkhya dvIpa-samudronuM ullaMghana thatAM 'kAmarAvasthAMdhe' e gAthAmAM je je nAmo ApelAM che, te te nAmavALA aneka prakAromAMthI anukrame koI paNa eka dvIpa Ave che. ahIM e zaMkA thaze ke-jyAre asaMkhya asaMkhya dvIpa-samudrone AMtare AbharaNa-vastra-gaMdha vagere nAmavALA dvIpa-samudro che to vacamAM je asaMkhya asaMkhya dvIpa samudro che te kayA nAmavALA che? te zaMkAnA samAdhAnamAM samajavuM joIe ke-vacamAM vartatA te te asaMkhya dvIpa-samudro zaMkhadhvaja svastika ityAdi zubha nAmavALA ja che. ahIM tAtparya eTaluM ja che ke vacamAM asaMkhya dvIpa-samudro game te nAmavALA hoya (tenuM ahIM prayojana nathI, paraMtu asaMkhya asaMkhya dvIpa-samudrone aMtare 'Amara-vastha-idha' ityAdi gAthAmAM kahelA nAmavALA dIpo anukrame AvavA joIe. 166. uparavAsa' evuM paNa nAma che. 167. 'navUThIpAvAvA: gumanAmAno lIpasamudrA: [tattvArthaa0 3] For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 886 | vinokravartI mazaH dvIpa-samudra thApanA | | For Personal & Private Use Only ( 1 jaMbudvIpa. 2 lavaNasamudra. 3 dhAtakIkhaMDa. 4 kAlodadhisamudra. 5 puSkaravarakIpa. manuSyakSetra bhaar6 puSkaravarasamudra. 7 'vAruNIvaradvIpa. 8 vAruNIvarasamudra. 9 akSaravaradvIpa. 10 lIvarasamudra. 11 kRtavaradvIpa. 12 dhRtavarasamudra. 13 IsuvaradvIpa. 14 izkavarasamudra. 15 "naMdIzvaradvIpa, 16 naMdIzvarasamudra have kadathI trikavatAra dIpa-samudro zarU thAya che. 17 "arUNadvIpa. 18 aNasamudra. 19 aNavaradvIpa. 20 aNavarasamudra 21 aNavarAvabhAsadvIpa 22 aNavarAvabhAsasamudra. 23 kuMDaladvIpa. 24 kuMDalasamudra. 25 kuMDalavaradvIpa. ra6 kuMDalavarasamudra. 27 kuMDalavarAvabhAsakrIpa. 28 kuMDalavarAvabhAsasamudra. 29 aruNopapAtadvIpa. 30 aruNopapAtasamudra. 31 aruNopapAtavaradvIpa. 3ra aruNopapAtavarasamudra. 33 aruNopapAtavarAvabhAsaddhIpa. 34 aruNopapAtavarAvabhAsasamudra. 35 zaMkhalIpa. 36 zakhasamudra. 37 zaMkhavaratIpa. 38 zaMkhavarasamudra. 39 zaMkhavarAvabhAsadvIpa. 40 zaMkhavarAvabhAsasamudra. 41 rUcakadIpa. 42 rUcakasamudra. 43 rUcakavaradvIpa. 44 rUcakavarasamudra. 45 rUcakavarAvabhAsadvIpa. 46 rUcakavarAvabhAsasamudra. 47 bhujagadvIpa. 48 bhujagasamudra. 49 bhujagavaradvIpa. 50 jagavarasamudra. 51 bhujagavarAvabhAsaddhIpa. para bhujagavarAvabhAsasamudra pa3 kuzadvIpa. 54 kuzasamudra. pa5 kuzavaradvIpa. pa6 kuzavasamudra. pa7 kuzavarAvabhAsaddhIpa. 58 kuzavarAvabhAsasamudra. 59 DhIMcadvIpa. 60 krauMcasamudra. 61 krauMcavaraDhIpa. 62 krauMcavarasamudra. 63 krauMcavarAvabhAsadvIpa. 64 krauMcavarAvabhAsasamudra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19* punaH-ahIMthI pratyeka zubha vastunA nAmavALA sarve tripratyavatArI asaMkhyAtA dvIpa-samudro, temaja pratyeka nAmavALA dvIpa-samudro AMtare AMtare asaMkhyAtA AvelA che; jema ke :mUladvIpa. mUlasamudra. mUlavaradvIpa, mUlavarasamudra. mUlavarAvabhAdvIpa mUlavarAvabhAsasamudra. hAra , hArasamudra. hAravaridvIpa, hAravarasamudra. hAravarAvabhAdvIpa. hAravarAvabhAsasamudra. gaMgA , gaMgAsamudra. gaMgAdvIpa. gaMgArarasamudra. gaMgAvarAvabhAsaddhIpa. gaMgAvarAvabhAsasamudra. merusamudra. meruvaradvIpa, meruvarasamudra. mevarAvabhAsadvIpa meruvarAvabhAsasasamudra. jaMbusamudra jaMbUvaradIpa. jaMbUvarasamudra. jaMbUvarAvabhAdvIpa jaMbUvarAvabhAsasamudra. meru , jaMbU - For Personal & Private Use Only - a - e - ga - dhI - 5 - sa - mu - dro - A pramANe ahIM asaMkhyAtA dvIpa-samudro AvelA che. temAM sarvathI chello tripratyavatAra sUrya nAmano dvIpa-samudra Avela che. ythaa;sAtamo-sUryadvIpa. sUryasamudra. sUryavaradvIpa. sUryavarasamudra. sUryavarAvabhAsadvIpa. sUryavarAvabhAsasamudra iti tripratyavatArAH dvIpasamudrAH samAptAH // have ahIM aMtima pratyeka nAmavAlA pAMca dvIpa-samudro, te A; 1 devadvIpa-devasamudra. 2 nAgadvIpa-nAgasamudra. 3 yakSadvIpakSasamudra. 4 bhUtadvIpabhUtasamUdra. aMtima pa svayaMbhUramaNadvIpa ane svayaMbhUramaNasamudra. // iti tirchAlokavartI dvIpa-samudrasthApanA yantraM samAptam // ticchAlokavartI dvIpa-samudra sthApanA 386 # ## ### ka ke Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vaLI prastuta granthanA hisAbe 'cakadvIpa teramo Ave che. jyAre zrI anuyogadvAra sUtranA hisAbe "cakadvIpa' agiyAramo che. A pramANe kahelA tripratyavatAra dvIpa-samudro te sUryavarAvabhAsa samudra sudhI jANavA, tyArapachI 1 devadvIpa, 2 nAgadvIpa, 3 yakSadvIpa, 4 bhUtadvIpa, 5 svayaMbhUramaNadvIpa. (attarAle te ja nAmovALA samudro samajI levA) A pramANe "pAMca dvIpa-samudro che. A dvIpa-samudro tripratyavatAra nathI, temaja A nAmavALA dvIpa-samudro asaMkhyAtA paNa nathI, eTaluM ja nahi paNa asaMkhyAtA dvIpa-samudromAM A nAmanA bIjA dvIpa yA samudro paNa nathI, enI e vizeSatA che. aMtima svayaMbhUramaNadvIpa pachI te nAmavALo svayaMbhUramaNasamudra Avelo che. A samudranI jagatI bAda jeno aMta nathI tevo aloka Avelo che. A pramANe sarva dvIpa-samudranuM svarUpa varNavyuM. vizeSa "zrI dIvasAgarapanattI' AdithI jANI levuM. [72-73-74-75] avataraNa- have sakala dvIpa-samudrAdhikAranI prazastie pahoMcelA granthakAra maharSi pratyeka samudravartI jala kevA svAdavALuM che? tathA temAM rahelA matsAdikanuM pramANa keTaluM che? te kahe che- vAruNivara khIravaro-ghayavara lavaNo ya huMti bhinnarasA / kAlo ya pukkharodahi, sayaMbhUramaNo ya udagarasA // 76 // ikkhurasa sesajalahi, lavaNe kAloe carimi bahumacchA / paNa-saga-dasajoyaNasaya taNu kamA thova sesesu // 77 // saMskRta chAyAvaarunnivrH kSIravaro-ghRtavaro lavaNazca bhavanti bhinnarasAH / kAlazca puSkarodadhiH, svayaMbhUramaNazcodakarasAH // 76 / / ikSurasAH zeSajaladhayaH, lavaNe kAlode carime bahumatsyAH // paJca-sapta-dazayojanazata-tanavaH krameNa stokAH zeSeSu // 77 / / zabdArtha - vAvaravANIvara samudra puraurohI-puSkaravara samudra vIravaro kSIravara samudra sayaMmUramo svayaMbhUramaNa samudra ghayavara=dhRtavara samudra 3nArasI=pANInA svAdavALA navagolavaNa samudra purasa=IkSarasanA kinnarasA bhinnarasavALA sesananahi zeSa samudro jAno kAlodadhi rimi=cchellAmAM 168. "ve nA navaSe, mUU sayaMmUramo . vi veva mALiyatre, tipobArA nathi lll' divendra0 narava pra0) For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha samudrajalanA vividha prakAro 47 pasaT-Tasa noyasa pAMca-sAta ma=anukramavaDe dasa yojanazata josesu-zeSamAM ta"alpa mAthArtha-vizeSArthavat . li76-77ii vizeSArtha-pahelo lavaNasamudra, cotho vAruNIvara samudra, pAMcamo khIravara ane chaThTho vRtavara eTalAM samudronAM pANI potapotAnAM nAmo pramANe guNavALA-athar bhinna bhinna rasavALA che eTale ke navaI-khAruM eTale khArApANIvALo te lavaNa samudra. vArunIvara madirA eTale ke zreSTha madirA 69 (dArU) sarakhuM jala che, jemAM te. vIravara zreSTha dUdha sarakhA svAdavALuM pANI jemAM che te, ane dhRtavara te uttama 11thI samAna svAdavALuM jala jemAM hoya che te. bIjo kAlodadhi, trIjo puSkaravara ane carima eTale chello svayaMbhUramaNa e traNe samudro kudaratI pANI sarakhA svAdavALA che, ane bAkInA samagra (asaMkhyAtA) samudro su-zelaDInA rasa sarakhA AsvAdavALA che. A sarva samudro paikI lavaNasamudramAM utsadhAMgulanAM mAnavaDe 500 yojananA, bIjA kAlodadhi samudramAM 700 yojanAnA ane chellA svayaMbhUramaNa samudramAM 1000 yojananA utkRSTa pramANavALA matsyo (magaramaccho) vagere hoya che. te sivAyanA zeSa samudromAM ukta pramANathI krame krame alpa ane bhinna bhinna pramANavALA masyAdi hoya che. upara kahelA traNe samudromAM vizeSa karIne ghaNA matsyo hoya che, jyAre anya samudromAM alpa hoya che. vizeSamAM lavaNasamudramAM sAta lAkha kulakoTI masyo hoya, kAlodadhimAM nava lAkha kulakoTI ane svayaMbhUramaNasamudramAM sADAbAra lAkha kulakoTI matsyo hoya che. 169. caMdrahAsAdi uttama madirAvALuM paraMtu ahIMnI jema gaMdhAtA durgadhI dArU sarakhuM nahi. 170. A pANI dUdha sarakhuM che paNa dUdha samAna nathI-dUdha jevuM zveta varSe che. cAra zera dUdhamAMthI traNa zera bALIne zera dUdha rAkhI temAM zarkarA nAkhI pItAM jevI mIThAza labhya thAya tevI mIThAzavALuM A pANI che. tathA cakravartI jevAnI gAyanA dUdhathI paNa adhika mIThAzavALuM A pANI pInArane lAge che. tathApi A dUdhathI dUdhapAkAdi na thAya. A samudranA uttama pANIne indrAdika devo paramatAraka devAdhidevonAM janmakalyANaka prasaMge abhiSekamAM vApare che. 171. A pANI ghI sarakhuM eTale ghI nahi paraMtu tenA jevA svAdavALuM. kAraNake ghI jevuM hoya to to tethI pUrI vagere taLAya paraMtu tevuM banatuM nathI. 172. atizaya nirmaLa, suMdara ane halakuM (AhAra zIdhra pacAve tevuM) temaja amRta jevI mIThAzavALuM pANI samajavuM. 173. A pANI zelaDInA rasa sarakhA svAdavALuM, paraMtu zeraDIno rasa na samajavo. A pANI caturnAtaka (taja, IlAyacI, kesara ane marI) vastune, cAra zera zelaDInA rasamAM nAMkhI ukALatAM traNa zera baLavA daI eka zera bAkI rAkhIne pIvAthI, temAM jevA prakAranI mIThAzano anubhava prApta thAya, tethI adhika mIThAza A sarva samudronAM jalanI jANavI. For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha // sarvasamudrAzrayI jalasvAda tathA matsya pramANa- yaMtra // nAma jalasvAda matsyapramANa vaLa samudranuM | lavaNa (khAsa) pANI che, 500 yojana utkRSTa kAlodadhi meghajalavat 700 yo0 utkRSTa puSkaravara nAnA nAnA pramANavALA vAruNivara madirA samAna kSIravara dUdha samAna ghRtavara gAyanA dhRta samAna saMdhyatA , sarva Isu rasa samAna | judI judI jAtanA pramANavALA vayaMmUranA , | varasAdanA vArivat | 1000 yojana utkRSTa pramANavALA pratyeka dvIpa-samudro vajUmaya jagatathI vIMTAelA che, jema nagarane killo rakSaNArthe hoya che, tema A jagatI mULamAM bAra yojana, madhyabhAge ATha yojana ane zikhara upara cAra yojana pahoLI hoya che tathA ekaMdara vajaratnathI zobhatI A jagatI ATha yojana UMcI hoya che. A jagatI upara aneka prakAranA vividha varNamaya ratnothI suzobhita padmavara nAmanI vedikA che. A vedikA be gAu UMcI ane 500 dhanuSya vistAravALI che. A vedikAnI banne bAju uttama prakAranAM judI judI jAtanAM vRkSovALAM, ghaNI jAtanAM dekhAvovALAM zreSTha vano AvelAM che. A vanakhaMDomAM vyaMtara deva-devIo aneka prakAranI krIDAo kare che. A jagatInA madhyabhAge cAre bAju pharatuM ukta vedikAnA pramANavALuM gavAkSakaTaka (jharUkho) AveluM che. e kaTakamAM vyaMtara deva-devIo samudranI lIlA-suMdara laherone anubhavatAM, vividha prakAranI hAsyAdi krIDAo karatAM, aneka jAtanAM sukhone anubhave che. [76-77], // iti prastutadvitIyabhavanadvAre prAsaGgikadvIpasamudrAdhikAraH samAptaH // antarnimagnaH samatA sukhAbdhI, bAhye sukheno ratimetiyogI / aTatya'vyAM ka ivArthalubdho, gRhe samutsarpati kalpavRkSe / / bhAvArtha- samatA sukharUpa sAgaramAM nimagna thaela yogI bAhya vastunA sukhamAM rati dhAraNa karato nathI. potAnA gharamAM kalpavRkSa utpanna thatAM koNa bAhya aTavI vageremAM paribhramaNa kare, samatAbhAva utpanna thatAM sarva Rddhi ghaTamAM bhAse che mATe samatA yoganuM vizeSataH sevana karavuM. For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatI-oTanuM kAraNa / / dvIpasamudrAdhiAre tRtIyaM navu pariziSTam naM. rU // jaina dRSTie bharatIoTanuM kAraNa-- tiliokavartI asaMkhyAtA dvIpasamudro paikI phakta eka lavaNasamudramAM ja bharatI-oTano prasaMga varte che. ApaNe eka lAkha yojananA jaMbudvIpamAM AvelA nAnakaDA bharatakSetra mAtramAM rahIe chIe. A bharatakSetranI (uttara dizA sivAya) traNe dizAe lavaNasamudra Avelo hovAthI A bharatakSetravartI mAnavone lavaNasamudramAM thatA bharatI oTanA prasaMgo vizeSa prakAre jovAmAM Ave che. lavaNasamudra jaMbudvIpanI cAre bAjuethI vIMTAIne valayAkAre rahelo che ane teno cakravAla eka bAjuno (pahoLAI) vikhaMbha be lAkha yojana pramANa che. A samudramAM eka hajAra yojananA vistAravALI ane samabhUtalAnI samasapATIthI soLa hajAra yojana ane samudratalathI sattara hajAra yojana UMcI jalavRddhi thAya che. e jalavRddhinI nIce cAre dizAomAM eka eka moTA pAtAlakalazo AvelA che. A kalazA moTA ghaDAnA AkAra sarakhA ane vajraratnanA che. AnI DhIMkarInI jADAI eka hajAra yojananI, daza hajAra yojana baMdhe--nIce pahoLA ane teTalA ja UrdhvasthAne paNa pahoLA eTale ke daza hajAra yojananA pahoLA mukhavALA, madhyabhAge pahoLAImAM eka lAkha yojana bhUmimAM gayelA che, jethI samabhUminI samasapATIthI eka lAkha yojana uparAMta eka hajAra yojana pramANa pUrNa thaye nIcenuM kaLazanuM taLIyuM Ave che, ane uparathI cAre kaLazAo samasapATImAM rahelA che. 646 pUrva dizAnA kaLazanuM nAma 'vaDavAmula', dakSiNa dizAno 'yUpa', pazcima dizAno 'yUpa' ane uttara dizAno 'ghara' A pramANe mahAkalazo AvelA che. eka kaLazathI bIjA kaLazanuM aMtara 219265 yojananuM che. ane te dareka aMtaranI pahoLAI vistAramAM daza hajAra yojananI che. e vistAramAM laghu pAtAlakalazonI nava paMktio samAya che. (je citro jovAthI vizeSa khyAlamAM Avaze) e nave paMktinA thaI eka kaLazanA AMtarAnAM 1971 laghupAtAlakalazo che, ema cAre kalazanA AMtarAnI nave paMktinA kula 7884 laghupAtAlakalazo AvelA che. pratyeka kaLazo upara ardho palyopamanAM AyuSyavALA adhipati devo hoya che. A laghupAtAlakalazo moTA cAra kalazonI apekSAe pramANamAM tenAthI somA bhAge jANavA. A kalazo citta pRthvInA vajraratnamaya che. A cAre mahApAtAlakalazo upara anukrame eka palyopamanAM AyuSyavALA kAla-mahAkAla-velaMba-prabhaMjana e cAre devo adhipati tarIke hoya che. A cAre mahAkalazonI eka lAkha yojananI UMDAIne traNa bhAge vaheMcatA 33333 yojana pratyeka bhAgamAM prApta thAya che. temAM prathamabhAganA 33333 bhAgamAM kevala vAyu bharelo che, madhyanA 33333 bhAgamAM vAyu ane jaLa banne hoya che; ane uparanA 33333 bhAgamAM kevaLa jaLa hoya che. (laghu kalazAomAM paNa A ja krama samajavo, paraMtu pramANa ochuM samajavuM.) have nIcenA baMne bhAgamAM vAyu rahelo hovAthI vAyunA svabhAva mujaba-kudaratI rIte ja temAM moTA vAyarA vAya che ane te vAyu atyanta kSobha pAme che. kSobha pAme eTale AjubAju nIkaLavAno mArga paNa joIe ane mArga to che nahi, tethI UMco uchaLe che. (jema manuSyonAM udaramAM rahelo zvAsozvAsa-prANavAyu svAbhAvika Urdhva thaI ucchvAsarUpe bahAra nIkaLe che tema.) bahAra nIkaLavAne icchato evo vAyu nIcethI uchaLato uchaLato trIjA bhAgamAM rahelA jaLane ane paraMparAe kaLazanI uparanA jaLane uchALe che, jethI samudragata 16000 yojananI zikhArUpe raheluM UMcuM jaLa te paNa zikhAnA aMtathI upara be gAu sudhI vRddhi pAme che. A jaLavRddhi, kudaratI rIte temaja velaMdhara nAgakumAra devonA174 traNe dizAvartI prayatnathI traNe bAjue 174. A jalavRddhine aTakAvanArA nAgakumAra nikAyanA 174000 devo hoya che. zrIsaMghanA prabaLa punyodaye For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha temaja samudranI bahAranA pracaMDa vAyarAothI AgaLa vadhatI aTake che, kAraNake te devo moTA kaDachAvaDe AgaLa vadhatA pANIne aTakAve jAya che. nahi to e samudravelanI vRddhi aneka nagarone eka ja sapATAmAM jalamaya banAvI nAMkhe. paraMtu samudra mayadA choDato ja nathI. jethI nagarAdi sthaLo vagere jalamaya thaI zakatA nathI e eno anAdisiddha svabhAva che. A kalazAno vAyu jyAre zAnta thAya che tyAre jalavRddhi ane dUravartI gayeluM chIcharuM pANI krame krame ghaTatuM svasthAna upara AvI jAya che. A jalavRddhi pratyeka divasamAM be vAra thAya che, temAM paNa anukrame aSTamI caturdazI ane pUrNimA vagere divasomAM to te vAyu svAbhAvika rIte ja atyanta-vizeSa kSobha pAme che tethI jalavRddhi te divasomAM ghaNI joradAra hoya che. A pramANe pAtALakaLazAmAM rahelA vAyunA kSobhathI soLa hajAra yojana UMcI lavaNasamudranI jaLazikhA upara be gAu UMcI pANInI vela vadhavI ane tenA pariNAme lavaNasamadranA dareka vibhAgamAM taraMgo-mojAMo sAthe pANInuM jaMbUdhAtakInI jagatI tarapha vadhavuM maratI kahevAya che ane te zAMta thaye poTapa kahevAya che. prazna-lavaNasamudramAM thatA bharatI oTa sAthe ahIMnA samudrano zuM saMbaMdha che? uttara-ahIMyA je samudra ApaNe joIe chIe tene ApaNe eka agAdha samudra tarIke ApaNI sthUladaSTithI kahI zakIe, bAkI lavaNasamudranI apekSAe dekhAto A samudra e to eka khADI mAtra che. kAraNake A samudra e lavaNasamudranI ja naherarUpe Avelo che, ema nIcenI bInA puravAra kare che. jyAre asaMkhya varSo upara thayelA sagara nAmanA cakravartIe saurASTra (kAThiyAvADa)mAM vartatA zrI zatruMjaya parvata upara rahelA maNiratnamaya jinabiMbonuM-kalikAlanA jIvonI vadhatI lobhavRttinA kAraNe-rakSaNa karavA A zAzvata ane mahApavitra pahADanI pharato huM samudrane mUkuM ! jethI A ratnamayabiMbonuM bhaviSyamAM lobhAsakta thanArA paMcamakALanA jIvothI rakSaNa thAya, e bhAvanAthI lavaNasamudranA adhiSThAyaka susthita devanuM ArAdhana karI, lavaNasamudranAM jaLane zatruMjaya parvatanI pharatuM mUkavA te devane pharamAna karyuM AjJAne tAbe thayelA deve jaMbUdvIpanA pazcimadvArethI lavaNasamudranuM jaLa vALyuM. ane TheTha hAlamAM zatruMjaya-pAlItANA pAse AvelA tAladhvaja parvata (gAma talAjA) sudhI lAvyA, evAmAM IndramahArAjAe bhAratamAM vartatA bhAvonuM nirIkSaNa karavA upayoga mUkyo, mUkatAM A anicchanIya banAvane joI tUrta ja svargamAMthI pRthvI upara AvI te cakravartIne uddezIne kahyuM ke he sagara ! kalikALamAM thanArA jIvone zrIsiddhAcalatIrtha e A saMsArasamudramAMthI chUTavA mATe aNamola kAraNa che. jo kalikAlanA jIvo e tIrthanA darzanane nahi pAme to teone taravAnuM prabaLa sAdhana kayuM? A zatruMjaya parvata to anaMtA siddhajIvonuM sthAna hovAthI tenI raje raja pavitra che, ApaNe paNa bolIe chIe ke 'kAMkare kAMkare anaMtA siddhayA." A parvatane sparza karanAra koI paNa jIvamAtrane avazya bhavya' kahelo che. sarva parvatomAM A pahADa pavitra che. AnA vimalAcala, zatruMjaya, siddhakSetra ityAdi aneka nAmo paDelAM che, mATe jo A tIrtha pharato samudra mUkAze to AvA prabaLa AlaMbana vinA kalikAlanA bhavyAtmAonI zI dazA thaze ! A pramANe tenI AgaLa sarva mAhAbhya varNavatAM tarata ja te samudrane zatruMjaya pharato mUkatAM aTake che, ane ethI atyAre paNa joI zakIzuM ke e samudra talAjA sudhI Avelo che ane jANe pAcho vaLI gayo ja ane tathAvidha jagat svabhAve ja jalavRddhi vRddhi pAmatI aTake che. 175. jo kevaLa candrakaLAnI hAni-vRddhine aMge ja bharatI oTa thatA hoya to candrakaLAthI bilakula rahita amAvAsyAnI rAtrie bharatInuM pramANa kema vadhAre hoya che? temaja akSayatRtIyA vagere bharatInA divasomAM candrakaLAnI vRddhinuM kAraNa kyAM rahyuM? tathA divase paNa bharatI oTa thAya che to te vakhate candrakaLA to dekhAtI ja nathI to tenuM zuM? vagere vicAraNIya che.. For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta dvIpanuM maMtavya ane tenu nirasana hoya tevo lAge che. tyAM AgaLa sAmo kinAro paNa dekhAya che. vizeSa mATe juo zatrunayamahAbhya-sa ] A Avela samadra je ApaNe dekhIe chIe enA vibhAgo oLakhI zakAya te mATe te te sthAnonI apekSAe janatAe aneka nAmo pADyAM che. A pramANe A dazyamAna samudrano saMbaMdha lavaNasamudra sAthe hovAthI AvI mahAna jalavRddhinuM jaLa badheya asara kare emAM vicAravA jevuM rahetuM nathI. A pAtAlakaLazAo anya koI samudramAM nathI. jethI lavaNasamudra sivAya anya samudromAM bharatI-oTa paNa nathI. ticchalokavartI asaMkhyAtA dvIpa-samudro AvelA che. anya darzanakAro sAta dvIpa (ane sAta) samudro mAne che, tema mAnavAmAM zuM kAraNa banyuM te AgaLa Ave che, paraMtu ahIM eTaluM jaNAvavuM jarUrI che ke-sarvajJa bhagavaMto kadApi anyathA bolatA ja nathI. jeoe rAgadveSano nimUla kSaya karyA pachI ja, je vacanoccAra karyo hoya te sarvathA satya ja hoya che, kAraNa ke asatya bolavAnAM kAraNono teoe sarvathA kSaya karyo che, te sarvajJa prabhunA vacanamAM saMzayane to sthAna ja hotuM nathI. jeoe alpabuddhi ke alpajJAnathI je je vastune jeTalA rUpamAM dekhI tethI teTalI kahI, tethI te vastu teTalI ja che ema kema ja kahevAya ? | sAta dvIpanuM maMtavya || A sAta dvIpa samudranI prarUpaNA bhagavAna mahAvIra mahArAjAnA samakAlIna zivanAmAM rAjarSithI cAlI AvatI jaNAya che. e rAjarSine ugra tapasyA tapatAM alpapramANanuM virbhAgajJAna thayuM. te jJAnathI thAva dvIpa-samudro dekhI zakyA, AgaLa jovAnI zakti jeTaluM jJAna nahi hovAthI na dekhI zakyA, tethI te rAjarSie 'sAta dvIpa-samudro ja mAtra lokamAM che,' evI prarUpaNA sarvatra prasarAvI. loko to gADariyA pravAha jevA che tethI te hakIkata vyApaka banI gaI. A vAta bhagavAna mahAvIra mahArAjAe jANI ane sarvajJa bhagavaMte te vastuno satyasphoTa karyo. te vAta kaNopakarNa zivarAjarSie paNa jANI. teoe paNa bhagavAna samIpe AvIne 19"prazno karyA. chevaTe temanuM samAdhAna thayuM ane potAne thaela zaMkAnuM nivAraNa karanAra paramakAruNika paramAtmA 19mahAvIradeva upara parama bhakti jAgI. bhAvanA bhAvatAM temaNe paNa te vastu dekhI zakavAne samartha evuM kevalajJAna prApta karyuM jethI svazaMkA dUra thaI, paraMtu pUrve prasarelI vAta pUrajozamAM phelAyelI te pravAha atyAra sudhI cAlyo Avyo che. A vAtane mAnya karanArAo ghaDIbhara vicAra kare ke jyAre e rAjarSine jyAM sudhI jJAna nahotuM thayuM ane dvIpa-samudranI prarUpaNA karI na hatI tyAre dIpa-samudrane aMge teo zuM mAnatA haze? are ! hamaNAMno dAkhalo vicArIe ke, jyAre kolaMbase amerikA zodhyo na hato, tyAM sudhI pRthvI viSe zuM mAnyatA hatI? jema jema saMzodhanakAryano vikAsa thato gayo tema tema teo AgaLa vadhatA gayA ne thoDAMka varSo pahelAM pAzcAtyoe amerikAthI paNaWAgaLanI bhUminuM zodhana karyuM che ane haju paNa saMzodhana karI rahelA che. tema ahIM paNa jeTale jeTale aMze jJAnazaktino vikAsa vRddhi pAmato jAya eTale teTale aMze atIndriya vastuo paNa avazya AtmasAkSAta thatI jAya, ethI vastuno abhAva to na ja kahI zakAya. 176. juo bhagavatIsUtra za. 11, u. 9 977. zivarAjaRSi viparyaya dekhato re, dvIpasAgara sAta sAta re, vIrapasAye doSa vibhaMga gayo re, pragaTyo avadhiguNa vikhyAta re. [jJAnapaMdevavaMdrana] 178. nyUjhIlenDa deza. For Personal & Private Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha atIndriya vastune jo zraddhagamya na gaNavAmAM Ave ane tenI sAme yuddhAddha dalIlo rajU karAya to te kema cAle ? najare na dekhAtI evI ghaNIya bAbato jema bIjAnA kahevAthI mAnIe ja chIe tema ApaNane AtmapratyakSa jJAna na hovAthI dareka vastu ApaNane AtmapratyakSa thatI nathI te vakhate jemane AtmapratyakSa thaI hoya temanA kahevAthI ApaNe tene mAnya rAkhavI ja joIe. atIndriya evI vastuo paNa zraddhAthI ke yuktithI mAnya na rAkhIe to parabhavane viSe paNa zaMkA utpana thaze, ane nAstikavAdIonA matamAM UbhuM rahevuM paDaze. jena siddhAMtakAroe bALajIvonA hitArthe AzcaryarUpa evA padArtho paNa yukti-zraddhagamya thAya te mATe anekAneka yuktio ApI che, paraMtu je padArtho yuktithI paNa na samajAvI zakAya evA hoya tyAM zraddhA' e ja pramANa che. ethI ja kSetrasamAsanA katAM jaNAve che ke - 'sesANa dIvANa tahodahINaM viAravittthAramaNorapAram / sayA suyAo paribhAvayaMtu, savvaMpi savvannumaikkacittA / / 1 / / ' arthazeSa dvIpa-samudronI buddhithI pAra na pAmI zakAya tevI apAra vicAraNAnA sarva svarUpane sarvajJanI matamAM ekacittavALA thaIne zratanA anusAre paribhAvo (vicAro).' A kathanamAM gaMbhIra uddeza samAyelo che. maharSie ApaNane TUMkAmAM samajAvI dIdhuM che ke-jo AgamapramANa yA sarvajJapramANa vastuo upara zraddhApaNuM nahIM rAkhIe, to to samagra caudarAjalokanuM svarUpa evuM AzcaryakAraka che ke je svarUpa koIpaNa darzanamAM koI paNa ThekANe nathI, mAtra jainadarzanamAM ja che, kAraNa ke e sarvajJa bhagavaMtanuM kathana che.) pachI to te badhA sthAne zraddhA ja UDI jaze, kAraNa ke jyAM yuktio kAma karatI na hoya evA atIndriya padArthone yuktithI samajAvAya kyAMthI? vaLI ApaNI buddhi keTalI? kUpamaMDUka jeTalI ane jJAnInA jJAnanI agAdhatA keTalI? gAmaDAnA gAmaDIyAo laMDana, perisa, nyUyorka jevA zaheronI mahAnatA ne suramyatAne grAmyApekSAe samajI paNa zuM zake ? atIndriya padArthonI zraddhA mATe saMtIvRttimAM zrImAnuM malayagirijI mahArAjAe paNa kahyuM che ke : 'samAnaviSayA yasmAdvAdhyabAdhakasaMsthitiH / atIndriye ca saMsAre, pramANaM na pravartate / / 1 / / ' e vacanane anusarI he bhavyAtmAo! tame sarvajJabhASita vacanamAM zraddhAvALA thAo; je zraddhAne pAmI, paraMpara karmakSaya karatAM kevalajJAna prApta karI, svataH sarvajJapaNuM prApta karI, sarvavastune AtmasAkSAt jonArA thaI zako. vadhumAM A asaMkhyAtA dvIpa-samudronI ratnamaya jagatIonuM pramANa ekasarakhuM hovAthI devone athavA tevA viziSTajJAnIone te kevuM Azcaryajanaka lAgatuM haze ! || ti vIra-samudrAdhikA tRtIyaM navuvzaSTa II For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra-sUrya saMkhyA tathA antara vicAra // sarvadvIpasamudrAyAzrayI candra-sUryasaMkhyAkaraNa tathA antara vicAra // avatara-pUrve asaMkhyAtA dvIpasamudranuM varNana karyA bAda punaH jyotiSInikAyano viSaya grahaNa karatAM prathama manuSyakSetramAM keTalA candra-sUrya hoya? te batAvavA pahelAM asaMkhya dvIpa-samudro paikI kayA dvIpa-samudramAM keTalA keTalA candra-sUrya hoya? te mATe be gAthAvaDe karaNa'-upAya batAve che. A bAbatamAM traNa mato pravarte che temAM graMthakAra maharSi prathama potAno mata jaNAve che- 176do sasi do ravi paDhame, duguNA lavaNammi dhAyaIsaMDe / bArasa sasi bArasa ravi, tappabhii nidiTTha sasi-raviNo // 7 // tiguNA pubillajuyA, aNaMtarANaMtaraMmi khittammi / kAloe bAyAlA, bisattari pukkharaddhammi 76 // saMskRta chAyAdvau zazinau dvau ravI prathama, dviguNA lavaNe dhAtakIkhaNDe / dvAdaza zazino dvAdaza ravayastaprabhRtinirdiSTazazi-ravayaH // 78 / / triguNAH pUrvayuktA, anantare'nantare kSetre / kAlode dvAcatvAriMzat, dvisaptatiH puSkarArdhe / / 7 / / | zabdArtha - navaji -lavaNasamudrane viSe pubriAntanuyapUrvanA bhegA karIe ghArDa dhAtakIkhaMDamAM vitarataja AgaLa AgaLanAM tamitte dhAtakIkhaMDa pachIthI laIne vibhikSetromAM nihidR sUcitA visattarI=bahoMtera sasirIvaLa sUrya candro puvaGrabhi puSkarAImAM pAtharya-pahelA jaMbUdvIpane viSe be candra ane be sUrya hoya, bIjA lavaNasamudramAM cAra candra tathA cAra sUrya, dhAtakIkhaMDamAM bAra candra ane bAra sUrya hoya. A dhAtakIkhaMDanA candra-sUryanI saMkhyAne traNa guNI karatAM je saMkhyA Ave te saMkhyAmAM pahelAnA dvIpa-samudronA candra-sUryonI saMkhyAne (arthAta jaMbU ane lavaNanA bhegA thaI cha cha candrasUryanI saMkhyAne) umeratAM beMtAlIza ca-sUryo kAlodadhisamudramAM che. A AvelI saMkhyAne triguNI karI pUrvanA dvIpa-samudragata sUrya candronI saMkhyAne umeratAM je saMkhyA prApta thAya tenuM ardha karavAthI ardha puSkaravara dvIpe 72-7ranI candra-sUryonI saMkhyA Ave. 78-7lA. 179. sarakhAvo-"ghAyaleMDaufma, fTTA tiLiyA ane rantA | AillacaMdasahiyA, te huMti aNaMtaraM parato // 1 // AIcANaMpi bhave, eseva vihI aNeNa kAyavyo / dIvesu samuddesu ya, emeva paraMparaM jANa // 2 // ' 20 For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha viroNArtha-pahelA jaMbUdvIpane viSe be candra ane be sUrya che, temAM divasa rAtrine utpanna karanArA be sUryo che ane tithione utpanna karanArA be candro che. A jaMbUdvIpamAM jyotiSInAM vimAno candra ane sUrya saMbaMdhI ja che tema nathI paraMtu pratyeka candranA parivArarUpa 88 grahonAM, 28 nakSatronAM ane 66975 koDAkoDI tArAonAM vimAno paNa che ane te ratnaprabhAgata samabhUtalA. pRthvIthI 790 yojanA gayA bAda zarU thAya che ane 110 yojanAmAM samApta thAya che. aDhIdvIpavartI manuSyakSetramAM kRtrima nahIM paraMtu, svabhAvasiddha A jyotiSI vimAno, anAdikALathI acaLa evA. meruparvatanI cAre bAjue parimaMDalAkAra gatie (valayAkAre) paribhramaNa karatAM, svaprakAzya kSetromAM divasa ane rAtrionA vibhAgone kare che, eTaluM ja nahIM paNa aDhIdvIparUpa A manuSyakSetramAM anantasamayAtmaka je kALadravya, te A sUrya candranI paribhramaNarUpa kriyAthI ja vyakta thAya che ane vartanAdi anya dravyonA pariNAmanI apekSAthI rahita je addhAkALa te A manuSyakSetramAM ja varte che." vaLI samagra manuSyakSetramAM samaya-AvalikA-muhUrta-divasa-mAsa-saMvatsarAdi sarva kALane karanAra mukhyatve carasUrya (nI gatikriyA) ja che, ane te cara sUryanI gatithI utpanna thatA kALanI apekSA rAkhI jJAnI maharSioe manuSyakSetranuM samayakSetra evuM bIjuM nAma paNa ApeluM che. vadhumAM e samaya-AvalikAdi sarva vyAvahArikakALa A manuSyakSetramAM ja che. aDhIdvIpa bahAranA dvIpa-samudromAM A vyAvahArika kALa vartato nathI, paraMtu te aDhIdviIpa bahAranAM kSetromAM koI paNa sthAne paMcAstikAyanA paryAyarUpa pAriNAmika kALa (kALAzudravya) to che ja. uparanA lakhANathI kadAca koIne zaMkA thavAno saMbhava che ke-jyAre vyAvahArika kALa aDhIdvIpa bahAra nathI to te aDhIdviIpa bahAra rahenArA tiryaMconuM temaja deva-nArakonuM AyuSya vagere sthitikALanuM pramANa je siddhAMtomAM Ave che te pramANa kayA kALanI apekSAe samajavuM? A zaMkAnA samAdhAnamAM samajavAne je cahIlikA nyAyathI samayakSetramAM rahela vyAvahArika kALa dravyathI te te vastuno pAriNAmika kALa ghaTAvI zakAya che. e samayAdi kALane karanArA sUryo paikI eka sUrya merunI dakSiNadizAmAM hoya tyAre bIjo sUrya uttaradizAmAM hoya. eka cakra merunI pUrvadizAmAM hoya tyAre bIjo pazcimadizAmAM hoya. ema teonI paraspara pratipakSI dizAmAM cArakriyA hoya che. A be candra ane be sUrya jaMbUdvIpamAM rahelAM kSetrone prakAzita kare che. eka candra-sUrya keTaluM kSetra prakAzita kare ? te to AgaLa prasaMga upara kahevAze. lavaNasamudra jaMbUthI dviguNa (2 lAkha) pramANavALo hovAthI temAM candra-sUryanI saMkhyA paNa jaMbUnA candra-sUryanI saMkhyAthI dviguNa eTale cAra candra ane cAra sUryanI che. tyArabAda dhAtakIkhaMDanuM kSetra tethI paNa dviguNa (cAra lAkha yojana) che. A dhAtakIkhaMDamAM candra-sUryanI saMkhyA bAra-bAranI che. 180. juo-"sUrariyAlisikko, novohAriyAsu niravallo | kaddhAto majha, samayakSettama samayAn ||1|| vizeSAvazyaka bhASyo 181. juo-'samayAvattiApakSa sarvacanasava: | gRha gva kAnajI, vRtticitra kRtravita ll l' For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra-sUrya sambandhI samajaNa 166 have kAlodadhi samudrathI antima svayaMbhUramaNa sudhInA dvIpa-samudromAM caMdra-sUryanI saMkhyA jANavAnuM "karaNa batAve che. ' je dvIpasamudronA candra-sUrya vagerenI saMkhyAnuM pramANa kADhavuM hoya tenI pahelAno je dvIpa athavA samadra hoya. temAM vItI candra ke sUryonI saMkhyAne traNagaNI karavI, ane je dvIpanI candra ane sUryanI saMkhyAne traNagaNI karI che temAM tenI pahelAnA (jabUdvIpathI laIne) badhAya dvIpa-samudronA candra-sUryonI saMkhyAne umeravI. ema karatAM je saMkhyA prApta thAya te saMkhyA iSTadvIpa ke isamudranA candra-sUryonI jANavI. jema ke kAlodadhisamudranA candra-sUryonI saMkhyA jANavI hoya to, dhAtakIkhaMDanA bAra candra-bAra sUryanI saMkhyAne traNagaNI karatAM (12*3=36) chatrIza Ave, temAM jaMbU ane lavaNanA maLIne cha candra ane cha sUryanI saMkhyAne umeratAM (36+4=42) beMtAlIza candra ane beMtAlIza sUrya ATha lAkha yojanAnA vistAravALA kAlodadhi samudramAM Ave. te ja pramANe adhapuSkaravara dvIpa mATe paNa samajavuM. te A pramANe,kAlodadhi samudranA-42 candra ane 42 sUryane traNaguNA karI pUrvanA dvIpa-samudromAMnA 18 candra ane 18 sUrya umeratAM soLa lAkha yojanAnA vistAravALA puSkaravaradvIpamAM 144 candra ane eTalI ja sUryonI saMkhyA prApta thAya. ApaNane to atyAre ardhapuSkaradvIpanA candra-sUryanI saMkhyA ISTa hovAthI 144nuM adha karatAM 72 candra ane 72 sUryanI saMkhyA "puSkarArdhamAM prApta thAya. A karaNa' vaDe asaMkhyadvIpa-samudra paikI game te iSTa dvIpa-samudranI candra-sUryanI saMkhyA sahelAIthI prApta thaI zake che. manuSyakSetra bahAranA dvIpa-samudromAM vartatA candra-sUryonuM paraspara aMtara saMgrahaNInI gAthA 65-66mI pramANe pacAsa hajAra yojanAnuM hovAthI temaja kSetravistAra vizeSa pramANano hovAthI, candra-sUryonI samazreNI athavA parirayazreNI saMbaMdhI vyavasthA mATe koI paNa prakArano nirNaya karavo suduSkara jaNAvavAthI prati dvIpa-samudramAM candra-sUryonI saMkhyA jaNAvanAruM A triguNIkaraNa' manuSyakSetramAM ja samajavuM ke pratyeka dvIpa-samudro mATe samajavuM? evA prakArano tarka koI vicArazIla vyaktine thAya te asthAne nathI, to paNa TIkAkAra tarIke khyAtanAmAM zrImalayagirimaharSie temaja candrIyA TIkAkAre zrIsaMgrahaNIvRttimAM jaNAvelA nimna pAThathI triguNIkaraNa'nA viSaya mATe pUrvokta tarka-vicAra karavo te vAstavika lAgatuM nathI. te pATha A pramANe- 'mUlasaMgrahaNyAM kSetrasamAse ca sakalazrutajaladhinA kSamAzramaNazrIjinabhadragaNinA srvdviipoddhigt182. "sasiravi so raho, vAra Tu vattA visara ma ma jaMbUlavaNAisu paMcasu gaNesu nAyavvA // 1 // ' maMDaprakaraNa) 183, "vaha ra vArasa vArasa, nava tai ghAyaba si phUT I parao dahidIvesu, tiguNA pubillasaMjuttA / / 1 / / trisamAsa) For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha candrArkAbhidhAyakamidameva karaNamabhihitaM yadi punarmanuSyakSetrAdbahizcandrAdityasaGkhyA'nyathA syAt tata AcAryAntarairiva tatpratipattaye karaNAntaramapyabhihitaM syAt, na cAbhihitaM, tato nizcIyate sarvadvIpodadhiSvidameva karaNamanusarttavyamiti, kevalaM manuSyakSetrAdbahizcandrArkAH kathaM vyavasthitA iti candraprajJaptyAdI noktam ?' tyAvi 156 artha "mUla saMgrahaNI tathA kSetrasamAsamAM samagrazrutamahodadhi zrIjinabhadragaNI kSamAzramaNajIe sarva dvIpa--samudramAM candra sUryanI saMkhyA jaNAvanAruM A triguNakaraNa ja kaheluM che. jo manuSyakSetrathI bahAranA dvIpa--samudromAM candra sUryanI saMkhyA bIjI rIte hota to jema bIjA AcAryoe kahyuM che te pramANe te saMkhyAne jaNAvanAruM (triguNakaraNa sivAya) bIjuM koI karaNa paNa kahyuM hota ? ane kahyuM to nathI; mATe nizcaya thAya che ke sarva dvIpasamudromAM candra sUryanI saMkhyA jANavA mATe A triguNakaraNa ja samajavAnuM che. phakta manuSyakSetra bahAra candra--sUryonI vyavasthA kevI rIte che ? te candraprajJapti vagere granthomAM kahyuM nathI" vaLI zrImAn malayagirimahArAjAe temaja candrIyA TIkAkAramaharSie zrIcandraprajJapti, sUryaprajJapti temaja jIvAbhigama pramukha sUtronA AdhAre pUrvokta ullekha karyo hoya tema spaSTa samajAya che; kAraNa ke zrI gautamamahArAjAe bhagavAna zrI mahAvIradevane karelA praznonA teozrI taraphathI maLelA uttaramAM puSka2va2dvIpamAM 144-144 candra sUryanI saMkhyA jaNAvelI che. A viSaya zrI jIvAbhigamasUtramAM savistara5Ne jaNAvela che. pUrvokta 144-144 candra sUryanI saMkhyA triguNakaraNa'thI gaNatarI karavAmAM Ave to ja prApta thAya che. zrI candraprajJaptimAM jaNAvyuM che je voJAnuM vaMvatayaM cobAAM ceva sUribaLa sarva / puttvavami TIve pati paNa vamAseMtA / / 9 / / ' arthAt puSkaradvIpamAM 144-144 candra sUrya hoya che. zrI jyotikadaMDakamAM paNa kahyuM che ke--'dhAyamaMDami{ uddikA timunibA mave caMvA | AillacaMdasahiA tai huMti anaMtaraM parato || 1 || AiccANaM pi bhave eseva vihi aNuNago savvo / vIvesu samuddepu ya meva paraMpara nALa |1||' eTale ke emane paNa sarva dvIpasamudromAM A 'triguNakaraNa' ja mAnya che. vadhumAM zrI saMgrahaNIgranthanA prAcIna TIkAkAra zrI haribhadrasUrijI paNa 'vaM anaMtarAAMtare vitte puvatIne cokhAnuM vaMvasayaM hava' e paMktinI sAkSIthI puSkarava2dvIpamAM 144-144 candra--sUryanuM grahaNa jaNAve che. AvA siddhAMtonA spaSTa pAThothI ane tenA ja AdhAre karelA ukta ullekhothI siddha thAya che ke "manuSyakSetra bahAra candra sUryanI vyavasthA kevA prakAranI hoya ? te viSayane jJAnIgamya jaNAvI A 'triguNakaraNa' sarvadvIpasamudrone lAgu paDI zake che." vaLI je je viSayane aMge je je karaNo ApavAmAM Ave che prAyaH te te viSayane aMge te ekadezIya hotA nathI, kiMtu savadezIya--sarvavyApaka hoya che. have A manuSyakSetramAM vartatA sUrya--candrAdi cara jyotiSI vimAnonI vyavasthA saMbaMdhI vicAra karavo kaMIka ucita lAgavAthI saMbaMdhI yatkiMcit vaktavya ahIM rajU karAya che. A aDhIdvIparUpI manuSyakSetramAM ca2 jyotiSI vimAnono vyavasthAkrama vicAraNA karatAM For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra-sUrya saMkhyA ane vyavasthA 167 samazreNIe levo vizeSa ucita samajAya che, kAraNa ke siddhAMtomAM sthaLe sthaLe samazreNI krama jaNAvela che. jo ke kAlodadhi--puSkarAI vagere dvIpomAM kahelI candra-sUryanI saMkhyAne te te samudranA valayavikhaMbha (pahoLAI)nI apekSAe kevI rIte saMgata karavI? te vicAraNIya che, kAraNa ke siddhAMtamAM prAyaH koI paNa sthaLe manuSyakSetravartI candra-sUryanuM paraspara aMtara keTalA yojana pramANa che? te spaSTa rIte jaNAvyuM nathI. tethI A viSayane aMge zAstrIya pramANa sivAya vizeSa ullekha karavo asthAne che to paNa bIjI rIte sUkSmadaSTie vicAra karatAM jyotiSavimAnono vyavasthAkrama samazreNIe gaNavo vizeSa ThIka lAge che, chatAM A viSaya paratve bahuzruta maharSio kahe te pramANa che. - granthakAra maharSie ISTa dvIpa-samudranA sUrya--candronI saMkhyA jANavAnuM je karaNa' batAvyuM te karaNa dvArA ApaNe AgaLa spaSTa samajI zakyA chIe ke manuSyakSetra bahAranA puSkarArdhamAM 72 candro ane 72 sUryo che. A 72 candra ane 72 sUrya manuSyakSetra bahAranA puSkarArdhamAM kevI rIte rahelA che te saMbaMdhI ahIM vicAra karAya che. A puSkarAIno valayavikhaMbha ATha lAkha yojanAno che, temAM mAnuSottaraparvatathI pacAsa hajAra yojana dUra jatAM prathama candra ane prathama sUryanI paMktionI zaruAta thAya che. arthAt mAnuSottaraparvatathI cAre bAjue pharatA pacAsa hajAra yojana dUra jaIe tyAre amuka amuka aMtare candra-sUryo rahelA che. manuSyakSetra bahAranA A puSparAdhamAM vartatA 72 candro ane 72 sUryo kaI vyavasthAe rahelA che te saMbaMdhI kaMI paNa cokkasa nirNaya jANI zakAyo nathI. "maMDaBraLa, towAza, gaMgUdIpaprata, sUryaprajJapti ane A cAlu bRhat saMgrahaNI' vagere graMthomAM paNa sUryacandronI vyavasthA saMbaMdhamAM svayaM koi mata jaNAvavAmAM Avelo nathI. yadyapi digaMbarIya mata temaja anya mata dazavelo che. je AgaLa 83mI gAthAmAM AvavAno che paraMtu te mata pramANe sUrya candranI saMkhyA ATha paMktie gaNavAnI sAthe prathama paMktimAM ja (145 matAMtare 144 vagere ghaNA judA prakAranI Ave che.) A 72 candra ane 72 sUyane manuSyakSetranI paMktionI citra naM. 1 pramANe goThavIe to pacAsa hajAra yojanane aMtare sUryathI candra hovA joIe, te to koI rIte vyavasthitapaNe rahI zakatA nathI. vaLI citra naM. 2 pramANe parirayAkAre paMktio goThavIe to paNa te te sthAnonA paridhi vagere vizeSa vizeSa pramANavALA thatA hovAthI pacAsa hajAra yojanAnuM temaja sUryathI sUryanuM athavA candrathI candranuM eka lAkha yojanAnuM aMtara je nirNata kareluM che tenI vyavasthA sAcavI zakAtI nathI. e jotAM granthakAranA mata pramANe A vyavasthA kevA prakAranI haze? te bahuzrutagamya che. [78-79]. || rUti vandra-sUrya-saMdhyAvaraNaM vyavasthA 2 || 184. aDhIdvIpamAM te te kSetranuM mApa laI te mApane te te dvIpagata candra sUryanI saMkhyAthI bhAga ApIe to aMtara pramANa prApta thAya ke kema? te vAta pariziSTamAM vicArAze. ooOOO o 0 0 0. | -00 001 0 0 '00 0 0 0 DOGO 9ooooo Poso on a cos 001 Poeo . Poeo AS 'Lao For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma 158 saMgrahaNIratla (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A saMgrahaNI graMthakAranA mate keTalAka dvIpa-samudravartI candra-sUrya-saMkhyAyaMtrakam // saMkhyA nAma saMkhyA jaMbUDhIpa 2 candra | 2 sUrya || kAlodadhi | 4ra candra | 42 sUrya lavaNasamudra 4 candra | 4 sUrya || puSkaravadvIpa 14 candra | 14 sUrya dhAtakIkhaMDa 12 candra | 12 sUrya || puSkaravarasamudra 492 candra | 492 sUrya sUcanA :- AgaLanA asaMkhyAtA dvIpa-samudro mATe saMgrahaNI graMthamAM Apelo karaNa-upAya joI levo. manuSyakSetramA candra-sUryapaMktinuM svarUpa avataraNa- sarva dvIpa-samudromAM candrAditya saMkhyA jANavAnuM karaNa AgaLanI gAthAmAM jaNAvIne have e caMdra-sUryo manuSyakSetramAM kevI rIte rahelA che te jaNAve che do do sasi-ravipaMti, egaMtariyA chasadvisaMkhAyA / meru payAhiNaMtA, mANusakhitte paribhamaMti // 50 // saMskRta chAyAdve dve zazi-ravipaGktI, ekAntarite SaTSaSTisaMkhyAke / meruM pradakSiNayantyau, manuSyakSetre paribhrAmyataH5 // 50 // ' zabdArtha pati-paMktio meruM pAhiitA=merune pradakSiNA detI gitathi eka ekane AMtare mAgulitte manuSyakSetramAM chAyA chAsaTha saMkhyA ramati paribhramaNa kare che vAyA- chAsaTha chAsaTha candranI saMkhyAvALI ane chAsaTha chAsaTha sUryanI saMkhyAvALI baMne paMktio manuSyakSetramAM merune pradakSiNA ApatI sadAkALa paribhramaNa kare che !!8nA. viroSArtha- A- manuSyakSetramAM samazreNIgata 132 candra ane 132 sUryonI saMkhyA prathama batAvI che. have te kevI rIte vyavasthita che? te jaNAvavAmAM Ave che. jaMbUdvIpanA madhyabhAge rahelA merunI dakSiNottaradizAmAM rahelI baMne samazreNInA sUryo 13ra gaNavAnA che. ane e ja meruparvatanA pUrva-pazcima samazreNInA thaI 132 candro levAnA che. emAM merunI dakSiNadizAmAM eka sUryapaMkti ane uttaradizAnI eka sUryapaMkti kula be sUryapaMktio temaja merunI pazcime eka candrapakti ane eka pUrvamAMnI caMdrapakti, ema be candrapaMktio hoya che. A candra-sUryanI pratyeka paMktinA baMne bAjue vibhAgo thavAmAM kAraNa, vacce Avelo meruparvata che. pratyeka paMktimAM chAsaTha candro ane chAsaTha sUryo hoya che. te A pramANe 185. sarakhAvo--"vAri paMtago, magyoni | chAvI chAvI, dor3a vivilaNa paMtI chA For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyakSetramA candra-sUrya paMktinuM svarUpa jyAre jaMbUdvIpano eka sUrya merunA dakSiNa bhAge hoya tyAre A ja sUryanI samazreNIe dakSiNadizAmAM lavaNasamudranA be, dhAtakIkhaMDanA che, kAlodadhinA 21, ane puSkarAdhanA 36 ema ekaMdare chAsaTha sUryo (dakSiNadizAmAM) hoya. jyAre jaMbUdvIpanI dakSiNadizAmAM 1 sUrya hoya tyAre eka sUrya uttaradizAmAM hoya, ane prathama kahyA pramANe lavaNasamudranA 2, dhAtakIkhaMDanA 6, kAlodadhinA 21, ane puSkarAdhanA 36 sUryo, badhA maLIne 66 uttaradizAmAM samazreNIe ahIM paNa samajavA. e mujaba uttara ane dakSiNadizAnA maLI 132 sUryo thAya. vaLI e ja pramANe merunI pUrvapazcimadizAmAM 66-66 candrapaktinI vyavasthA paNa pUrvokta rItie barAbara samajI levI. ahIM eTalo khyAla rAkhavo ke sUryapaMkti dakSiNottaradizAmAM ane candrapakti pUrvapazcimadizAmAM kahelI che te kAyama mATe tyAM ja rahI prakAza kare tema na samajavuM; paraMtu, aDhIdviIpanA candra-sUyadi jyotiSI vimAno cara hovAthI jyAre paMktigata sUryo dakSiNottaradizAmAM hoya tyAre paMktigata candro pUrvapazcimadizAmAM hoya ane sUryo pharatA pharatA pUrvadizAmAM Ave tyAre caMdro pharatA pharatA dakSiNadizAmAM AvelA hoya che. ema kula 132 18candra ane 132 sUrya rAtri divasanA vibhAga karavApUrvaka manuSyakSetramAM haMmezAM paribhramaNa kare che. A paMktimAM rahelA candra-sUryo kyAreya kSaNamAtra paNa sthira rahetA nathI, satata paribhramaNa karatA ahorAtrane kare che, temaja svapaMktimAMthI koI eka paNa candra-sUrya AghopAcho khasato nathI. 66-66 candra-sUryonI be be paMktio ja A manuSyakSetramAM merune pradakSiNA Ape che. te uparAMta eka candrano je 28 nakSatra, 88 graha ane 66975 koDAkoDI tArAo jeTalo parivAra kahyo che te mujaba ekaso ne batrIse candrono potapotAno ukta parivAra paNa paribhramaNa kare che, arthAt 3696 nakSatravimAno, 11616 "grahaparivAra ane 88407000000000000000 koDAkoDI (dhruva tArA sivAya) "tArAno parivAra manuSyakSetramAM sadAkALa merune pradakSiNAvarta maMDalavaDe paribhramaNa kare che tathA svaprakAzyakSetramAM prakAza kare che. ahIM eTaluM vizeSa samajavuM ke, candra-sUrya ane graho pRthaka pRthaka maMDale paribhramaNa karanAra hovAthI anavasthita yoge paribhramaNa kare che. jyAre nakSatro ane tArAo svasvamaMDalamAM ja paribhramaNa karanArA hovAthI teonuM paribhramaNa avasthita yoge che. [0] | rUti va-sUryapattisvarUpam | 186. "vIsa vaMzaya vattI veva sUyAna sa | saya? mAgulano vati mAneMtA || [sU. .] 187. saphArIrti 4 nahIM maThThAvI 4 IMti navauttA / pu sarI parivAro patto tArIkha succhAmi llll chAvaTThIM sahassAiM Naba ceva sayAi paMca satarAI / egasasI parivAro tArAgaNa koDikoDINaM ||2|| [sU. pra.] 188. ekkArasa ya sahassA chappiya solA mahaggahANaM tu | chaccasayA chaNNauyA NakkhattA tiNNi ya sahassA ||1|| 189. saTTANI savasahassAruM magyoni | satta 2 saMya kapUMT tArIkhoDiphoDavi | [[. .] For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udda saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha * manuSyakSetramA nakSatrapaMktinuM svarUpa * navatara-prathamanI gAthAmAM manuSyakSetravartI candra-sUryanI paMktio temaja paMktigata candrasUryanI saMkhyA ane te candrasUryanI samazreNImAM rahevA saMbaMdhI vyavasthA jaNAvI. have nakSatrapaMktio kevI rIte vyavasthita hoya te jaNAvAya che, chappannaM paMtIo, nakkhattANaM tu maNuyalogammi / chAvadI chAvadI, DhoDuM zikSikA vatI IInA [pra. jA saM. 16] saMskRta chAyAssttpnycaasht paGktyo, nakSatrANAM tu manuSyaloke / SaTSaSTiH SaTSaSTirbhavanti [nakSatrANi] ekaikasyAM paGktau // 1 // zabdArtha - mayyogni-manuSyalokamAM | zikSikAeka eka vAvArya- vizeSArtha pramANe. I81aaaa vizeSArya manuSyakSetramAM nakSatranI chappana paMktio che, ane te pratyeka paMktio methI cAre dizAmAM mAnuSottaraparvata sudhI sUryakiraNonI mAphaka athavA kadambapuSpanI vikasvara pAMkhaDIo mAphaka gayelI che. te pratyeka paMktimAM 66-66 nakSatro hoya che. A paMktio UrdhvalokamAMthI jotAM jaMbUdvIpanA lagabhaga antabhAgathI zarU thatI hoI jaMbUdvIpanA madhyabhAge rahelA merUparvatarUpI sUrye potAnI Rddhi pragaTa karavA mATe ja jANe mAnuSottaraparvata sudhI potAnA kiraNo pheMkyA hoya ! tevI ramaNIya lAge che. prAraMbhamAM A paMktio paraspara alpa aMtaravALI-pAse pAse che. ane AgaLa AgaLa eka paMktithI bIjI paMktinuM aMtara vRddhi pAmatuM jAya che. A aDhIdviIpavartI je 132 candra ane 132 sUrya che temAM be candranuM athavA be sUryanuM eka piTaka kahevAya che. ahIM nakSatrAdi parivAranuM svAmipaNe candranuM hovAthI vizeSa vyavahAra candrapiTaka sAthe levAno che. manadhyakSetramAM candrasaryanI saMkhyA 132-13ranI hovAthI temaja be candra-be sUryanuM eka eka "piTaka' thatuM hovAthI 13ranI saMkhyAne be vaDe bhAga ApatAM 66 candrapiTaka ane 66 sUryapiTaka thAya. vaLI eka candrathI bIjA candra vacce baMne dizAnAM maLIne pa6 nakSatro hoya, te 56 nakSatronuM paNa eka "nakSatrapiTaka' kahevAya. be candranI apekSAe eka nakSatrapiTaka thatuM hovAthI 132 candranI apekSAe 66 nakSatrapiTaka thAya. jemake lavaNasamudramAM cAra candra hovAthI be candrapiTakanI apekSAe be nakSatrapiTaka thayAM, kula nakSatrasaMkhyA 112nI thaI, dhAtakIkhaMDamAM 12 candra hovAthI cha candrapiTakanI apekSAe cha nakSatrapiTaka thayAM, kula nakSatrasaMkhyA 336,kAlodadhi samudramAM 42 candra hovAthI ekavIzacandrapiTakanI apekSAe 21 nakSatrapiTaka thayAM, kula nakSatrasaMkhyA 1176 ane ardha puSkaravaradvIpamAM 72 candra hovAthI chatrIza candrapiTakanI apekSAe 36 nakSatrapiTaka thayAM, kula nakSatrasaMkhyA 2016 thaI, ema sarva maLI manuSyakSetramAM 66 nakSatrapiTako hoya ane badhAM maLIne For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatrapaMktinuM svarUpa traNa hajAra chaso ne cha- (3696) nakSatro che. * A 56 nakSatromAMthI eka candranA parivArarUpe 28 nakSatro jaMbudvIpanA dakSiNAI valayamAM hoya che ane uttarArdhamAM paNa te ja nAmavALAM bIjAM 28 nakSatro hoya che. vaLI e nakSatronI pa6 paMktiomAM dakSiNadizAmAM jyAM abhijita nakSatra hoya che tenI samazreNIe 2 lavaNasamudramAM, 6 dhAtakIkhaMDamAM, 21 kAlodadhimAM ane 36 puSparAdhamAM hoya che. e pramANe uttaradizAmAM rahela abhijit nI samazreNIe lavaNAdinA abhijita nakSatro paNa svayaM samajI levAM. tAtparya e che ke, abhijita nakSatranA prAraMbhavALI paMktimAM samazreNIe TheTha mAnuSottara sudhI 66 nakSatro abhijita ja hoya. azvinInA prAraMbhavALI paMktimAM samazreNIe 66 azvinI nakSatro ja hoya. eka ja nAmanA nakSatronI eka dizAmAM kula saMkhyA chAsaTha hoya, ane te pramANe pratipakSI dizAmAM paNa eka ja nAmavALAM 66 nakSatronI paMkti hoya che. A sarva nakSatrapaMktio paNa jaMbUdvIpanA ja meruparvatane pradakSiNA ApI rahela che. candra-sUryanAM maMDaLonI mAphaka A nakSatronAM paNa maMDaLo che, te saMbaMdhI kiMcit varNana bAjunA pariziSTamAM ApavAmAM Avela che. tyAMthI jANI levuM. [41] [pra. gA. saM. 16] | || rati nakSatrapavittasvarUpam | ka nANeNa jANai bhAve, daMsaNeNa ya saddahe / caritteNa nigiNhAI, taveNa parisujjhaI / / artha- jJAnathI padArthone jANI zakAya che. cAritrathI kamano Azrava rokAya che, tapathI AtmAnI saMpUrNa zuddhi thAya che. jJAnanA keTalA bheda che? tattha paMcavihaM nANaM, suyaM AbhiNibohiyaM / ohinANaM tu taiyaM, maNanANaM ca kevalaM // artha-- jJAna pAMca prakAranuM che. (1) Abhinibodhika (2) zrata 3) avadhi (4) mana:paryava ane (5) kevaLa. jenAthI vastu jaNAya-oLakhAya ke samajAya te jJAna. : :: 21. For Personal & Private Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zrIsthammanapArzvanAthAya namonamaH // * nakSatravicAre-caturthaM laghupariziSTam * [ahIM anya prasthAntarathI nakSatramaMDaLa' saMbaMdhI upayogI vivecana saMkSepathI ApavAmAM Ave che nakSatramaMDalonI sngkhyaanakSatronAM nAma uparathI mahinAonAM nAma paDyAM che. kRttikA uparathI kArtika, mRgazIrSa uparathI mAgazara, puSyathI poSa, maghAthI mAgha, uttarAphAlganIthI phAgaNa, citrAthI caitra, vizAkhAthI vaizAkha, jyeSThAthI jeTha, pUvaSiADhAthI aSADha, zravaNathI zrAvaNa, pUvabhiAdrapadAthI bhAdaravo ane azvinIthI AsomAsa paDayuM che. dareka mahinAnuM nakSatra te mahinAmAM sAMje Uge che ane savAre Athame che. jaina siddhAMtAnusAra nakSatronI kula saMkhyA aDhAvIza che, te A pramANe- 1 abhijituM, 2 zravaNa, 3 dhaniSThA, 4 zatatArA, 5 pUrvAbhAdrapadA, 6 uttarAbhAdrapadA, 7 revatI, 8 azvinI, 9 bharaNI, 10 kRttikA, 11 rohiNI, 12 mRgazIrSa,13 Adra, 14 punarvasu, 15 puSya, 16 AzleSA, 17 maghA, 18 pUrvAphAlganI, 19 uttarAphAlganI, 20 hasta, 21 citrA, 22 svAti, 23 vizAkhA, 24 anurAdhA, 25 jyeSThA, 26 mULa, 27 pUrvASADhA, 28 uttarASADhA. jo ke laukika krama to prathama azvinI pachI bharaNI-kattikA-rohiNI evo che, chatAM ahIM Apelo uparokta krama je siddhAMtamAM rAkhavAmAM Avyo che tenuM kAraNa e che ke yuga vagerenI AdimAM candra sAthe prathama nakSatrano yoga "abhijit 'no ja hoya che ane tyArabAda anukrame anya nakSatrano yoga thato hovAthI abhijit thI mAMDI ukta krama rAkhavAmAM Avyo che. vadhumAM kRttikAdi nakSatrano krama to lokamAM kevaLa zalAkAcakrAdika sthAnakomAM ja upayogI che. zaMkA-jyAre abhijita nakSatrathI AraMbhI nakSatrakramanuM maMDANa karo cho to anya nakSatronI jema abhijit nakSatra vyavahAramAM kema pravartatuM nathI ? samAdhAna candramAnI sAthe abhijita nakSatrano yoga svalpakAlIna che, pachI candramA te nakSatrane choDI sadhaH anya nakSatramAM praveza karI jAya che, mATe te nakSatra avyavahAru che. ahIM eTaluM vizeSa samajavuM ke-jabUdvIpamAM to abhijita sivAya 27 nakSatro vyavahAramAM varte che, (paraMtu dhAtakIkhaMDAdimAM tema nathI) kemake abhijita nakSatrano uttarASADhAnA cothA pAdamAM samAveza thAya che, ane lokamAM tethI paNa ochI athati vedhasattA Adi jovAmAM uttarASADhA sAthe abhijita nakSatrano sahayoga aMtimapAdanI je cAra ghaDI teTalo ja kahevAya che. upara kahelAM aThThAvIza nakSatronAM maMDaLo to phakta ATha ja che, ane e AThe maMDaLonI potapotAnA niyatamaMDaLamAM ja gati che. rUti saMdhyAkapaUT || * maNDalakSetra ane meru prati abAdhA * sUryanI peThe nakSatranAM maMDaLone ayanano abhAva hovAthI ane tethI te nakSatramaMDaLo potapotAnAM maMDaLasthAnamAM ja gamana karatA hovAthI A nakSatramaMDaLo avasthita kahevAya che ane tethI dareka-pratinakSatrAzrayI. maMDaLakSetra saMbhavatuM nathI. jo dareka nakSatrone svasvamaMDaLa sthAna choDIne anya maMDaLasthAnomAM gamana karavAnuM For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra saMbaMdhI pariziSTa 163 hoya to te maMDaLakSetranI vAta saMbhavita hoI zake paNa tema to nathI ja eTale tenuM kSetra paNa saMbhavatuM nathI. aThThAvIza nakSatronAM sAmudAyika ATha maMDaLo che. emAM be maMDaLo jaMbudvIpamAM che ane te candra-sUrya maMDalavata 180 yojana maLe che. jyAre bAkInAM cha nakSatranAM maMDaLo lavaNasamudra upara che ane te paNa candra-sUryamaMDaLavat 330 yojanA kSetra maLe che. pratyeka nakSatramaMDaLano cakravAlaviSkarbha eka gAuno ane jADAI adhaI gAunI hoya che. A AyAma ane viSkanma saMbaMdhI hakIkata pUrve (nA ....gAthAnA prasaMge) AvI gayelI che. nakSatronAM ekaMdara ATha maMDaLa jaNAvyAM che ane te maMDaLo avasthitiyoge jabUdvIpanA merune dakSiNAvarte pradakSiNA ApatAM phare che, A nakSatramaMDaLo candramaMDalanA sthAnamAM paDe che, eTale ke je ThekANe candramaMDaLa hoya che te sthAne ja paDe che athati nakSatronuM sthAna candrathI cAra yojana UMcuM hovAthI teTalA Ucca sthAne ja (candramAnA maMDaLanI Urdhva samazreNIe) paDe che. te A pramANe nakSatranuM prathamamaMDaLa candramAnA prathama sabhyantara maMDaLa sthAne upara bhAge hoya che, jethI sarvathI prathama nakSatramaMDaLa methI candramaMDaLavat 4820 yojana dUra hoya che te sahaja che. bIjuM nakSatramaMDaLa (bIjA candramaMDaLane choDIne) trIjA caMdramaMDaLanAM sthAna upara paDe che. trIjuM nakSatramaMDaLa (trIjA, cothA, pAMcamA candramaMDaLane choDIne) lavaNasamudragata AvelA chaThThA candramaMDaLanAM sthAna upara paDe che. cothuM nakSatramaMDaLa sAtamA candramaMDaLanAM sthAna upara, pAMcamuM nakSatramaMDaLa AThamA candramaMDaLanAM sthAna upara, chaThuM nakSatramaMDaLa (navamA candramaMDaLane varjIne) dazamA candramaMDaLanA sthAna upara, sAtamuM nakSatramaMDaLa agiyAramAM candramaMDaLanAM sthAna upara ane aMtima AThamuM nakSatramaMDaLa (12-13-14 candramaMDaLa varjIne) paMdaramAM candramaMDaLa sthAne paDe che. AthI zuM thayuM? ke 3-4--9-12-13-14 A sAta candramaMDaLa sthAno nakSatramaMDaLathI zUnya hoya che ane bAkI rahela ATha candramaMDaLasthAno nakSatramaMDaLathI yukta hoya che. vaLI aMtima nakSatramaMDala lavaNasamadragata candranA aMtimamaMDaLa sthAne kahela hovAthI candramaMDaLavata A aMtima sarvabAhya nakSatramaMDaLa meruthI abAdhAe 45330 yojana dUra che, e siddha thAya che. ethI 4pa330 yojanamAMthI 44820 yojana bAda karatAM nakSatramaMDaLonuM ekaMdara kSetra je 510 yojanapramANa kahyuM che te paNa barAbara AvI rahe che. ti kSetramANa || nakSatramaMDaLonA mAthAna-vikramAhive dareka nakSatramaMDaLano AyAmavikalpe ane paridhi keTalo hoya? to sUrya athavA candranuM sabhyantaramaMDaLa je sthAne hoya che te sthAne ja prathama nakSatramaMDaLa hoya che; tethI candra-sUryanA savabhyintaramaMDaLano meruparvatanA vyAghAta jeTalo vistAra prathama kahyo che te pramANe meruparvatanA vyAghAte nakSatronA savabhiMtaramaMDaLano vistAra, temaja sUryanA sabhyantaramaMDaLanA paridhinI mAphaka nakSatronAM savabhintaramaMDaLano paridhi vagere vicAravuM. e ja pramANe athati, suryanA sarvabAhyamaMDaLanuM je paridhipramANa prathama jaNAvela che te ja pramANe nakSatronAM sarvabAhyamaMDaLanA paridhinuM pramANa samajavuM. vizeSamAM eTalo khyAla rAkhavo ke sUryanA maMDaLano AyAma viSkanma yojana vagere che te pramANe ahIM nakSatramaMDaLano AyAma viSkanma vagere nakSatronAM vimAnanuM je A yojana pramANa (eka gAunuM) kaheluM che te pramANe samajavo. prathama nakSatramaMDaLamAM abhijita, zravaNa, dhaniSThA, zatatArA, pUvabhiAdrapada, uttarAbhAdrapadA, revatI, azvinI, bharaNI, pUrvAphAlganI, uttarAphAlganI, ane svAti e bAra nakSatro AvelAM che. A bAra nakSatro For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha savavyaMtara nakSatramaMDaLe eka bAju adhamaMDaLa bhAgamAM gamana kare che jyAre bIjA adhamaMDaLa bhAgamAM tenI sAme te ja nAmanAM nakSatro anukrame gamana kare che. savabhiMtaramaMDaLa pachInA bIjA nakSatramaMDaLamAM haMmezA punarvasa ane maghAno cAra che. trIjAmAM kRttikA, cothAmAM citro ane rohiNI, pAMcamAmAM vizAkhA, chaThThAmAM anurAdhA, sAtamAmAM jyeSThA ane AThamAmAM athati, sarva bAhya aMtimamaMDaLamAM Adra, mRgazIrSa puSya, AzleSA, mULa, hasta, pUvaSADhA, ane uttarASADhA e ATha nakSatronuM gamana hoya che. emAM eTaluM vizeSa jANavuM ke savabhiMtaramaMDaLanAM 12 nakSatro paikI abhijit nakSatra sarvathI aMdara cAle che, eTale svamaMDaLanI sImAne choDIne jabUdvIpa tarapha rahetuM aMdara bhAge cAle che.) mULa nakSatra sarva nakSatrothI bahAra cAle che. (eTale svamaMDaLa sthAnathI abhijitavat sImA choDIne lavaNasamudra tarapha rahetuM cAle che, te) svAti nakSatra sarva nakSatronI je sapATI tethI thoDuM UMce rahyuM thayuM cAle che, ane bharaNI nakSatra svamaMDaLa sthAnamAM anya nakSatronI apekSAe nIce cAle che. rUti gAthAna- vimAdri prahapa che. nakSatronuM paraspara saMtA-maMDaLavartI nakSatronAM vimAnanuM paraspara aMtara be yojananuM kahevuM che, A ja abhiprAyane anusaratuM kathana zrI zAntivandranI sapAdhyAyata jaMbU prajJaptinI vRttimAM che temaja zrI dharmasAra LinI ta TIkAmAM paNa e ja abhiprAya TAMkyo che, paraMtu prathama nakSatramaMDaLanA mahAna gherAvAnI yogya pUrti karavA nakSatronI kahela prathama maMDaLa saMkhyAnA hisAbe AvuM be yojananuM vimAna aMtara letAM nakSatra vimAna rahita maMDalakSetra ghaNuM khAlI rahI jAya che. are ! AgaLa AgaLanA maMDaLe jyAM be be ke eka eka nakSatro Ave che tyAM zuM karavuM? e paNa vicAraNIya che. ti nakSatrayo parasparantara che. nakSatramaMdonI mahati sabhyantara maMDaLe nakSatranI muhUrtagati pa2659 yojanAnI hoya che. ane sarva bAhyamaMDaLe nakSatronI gati pa31916365 yojana hoya che, te paridhinI vRddhinA hisAbe sahaja samajAya tema che. zeSa 6 maMDaLonI gati te sthAnanA candramaMDaLanA gherAvA uparathI sUrya-candramaMDaLanI rIti anusAra vAcakoe jarUra jaNAya tyAre kADhI levI. ti nakSatrAnAM muhUrta tiH || nakSatronI grAphijhalapa -aThThAvIse nakSatrono AkAra prAyaH judo judo ane pratyekanI vimAnaparivAra saMkhyA paNa bhinna bhinna che, je bAjunA yaMtramAM yathAzakya rIte badhuM ApavAmAM AvyuM che. A aThThAvIze nakSatro "kusaMjJA' "pasaMjJa' ane kuttopavukutasaMjJa' ema traNa prakAranAM che. emAM azvinI, puSya, maghA, mUla, uttarAbhAdrapadA, 'uttarAphAlganI, uttarASADhA, vizAkhA, "mRgazIrSa, citrA, 11kRttikA, ane dhaniSThA A bAra nakSatro kulasaMzaka che ane A nakSatranA yoge janmelo jIva dAtAra temaja saMgrAmAdine viSe jaya pAmanAro thAya che. bAkImAMthI bharaNI, rohiNI, pUrvAbhAdrapadA, pUrvAphAlganI, "pUrvASADhA, hasta, yeSThA, punarvasa, AzleSA, svAti, 11revatI, "zravaNa e bAra nakSatro kulopasaMzaka che. zeSa Adra, abhijit, anurAdhA, *zatatArA e cAra kalokalasaMzaka che. A baMne prakAranA nakSatromAM jIva janma pAmela hoya to te jIvane parAdhInatA AdimAM pIDAvuM paDe ane saMgrAmAdi kAryomAM teono jaya anizcita hoya che. ti nakSatranAM kulAdikaprarUpaNA // nakSatravimAnanA azvaskaMdha vagere rUpa dvArA je AkAro kahyA che te aneka tArAonA milanathI thayelA AkAro che. pratyeka tArAnA vyaktigata AkAro to judA judA hoya che, paraMtu te sarva tArAono adhipati deva eka nakSatradeva ja hovAthI eka nakSatra kahevAya che. jemake zatatAraka nakSatra 100, tArAorUpa vimAnonuM 21960 For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra sambandhI pariziSTa 161 chatAM te soe vimAnono adhipati zatatAraka nAmakarmodayI eka ja nakSatra deva che; mATe samudAyatArakone eka ja "zatatAraka' nakSatra gaNavAmAM Ave che. tadRvat azvinI AdimAM samajI levuM. tArAonA samUhane nakSatra kahevAya che. ti nakSatravyAvyA vadhumAM ahIM e paNa samajavuM ke jaMbudvIpamAM je divase azvinyAdi koI paNa nakSatra dakSiNAdhabhAgamAM eka candranA paribhoga mATe hoya che, te ja divase te nakSatranI samazreNIe uttarAdhabhAge bIjA candrane te ja nAmanAM nakSatro paribhogane mATe thAya che. praznaH--nakSatrabaLa kyAre sAruM hoya? uttara divasanA pUvadhi bhAge tithi tathA nakSatra saMpUrNa baLavALuM, tyArabAda dubala gaNAya che, rAtrie kevaLa nakSatra baLavAna gaNAya ane divasanA aparAdha bhAgamAM kevaLa tithi ja baLavAna gaNAya che, mATe vyavahArasAramAM kahyuM che ke 'tithirdhiSNyaM ca pUrvArdhe balabadurbalaM tataH / nakSatraM balavadrAtrau, dine balavatI tithiH / / 1 / / ' vadhumAM A nakSatronuM prayojana "pauruSI pratIti-praharanuM jJAna thavA mATe che. A sivAya nakSatranI savizeSa mahatagati. nakSatranA maMDaLono candramAnAM maMDaLo sAthe Aveza, e maMDaLono dizAo sAthe candrayoga, emanA adhiSThAyaka devatA, emanA tArA-vimAnonI saMkhyA, (teonI AkRti) e maMDaLonuM candra-sUrya sAthe saMyogakALanuM mAna, emanAM kulAdikanAM nAmonI vicAraNA, eno amAvAsyA tathA pUrNimA sAtheno yoga, pratimAse ahorAtra saMpUrNa karanArAM nakSatro koNa koNa che te prahara vicAraNA, kayA kayA mAse kayuM karyuM nakSatra keTalA keTalA kALe hoya ? ityAdi sarva vyAkhyAM. savistarapaNe jaMbakIpaprazati, sarNaprazakti tathA lokaprakAza ane maMDaLaprakaraNAdi granthothI jANI levuM. | | ti nakSatravivAre vaturtha raghupariziSTam | kusagge jaha osa biMdue thova ciTThai laMbamANae / evaM maNuyANaM jIvIyaM, samayaM goyama mA pamAyae // . artha-kuzanA agrabhAga upara paDeluM jhAkaLanuM biMdu sUryanAM kiraNo jyAM sudhI paDyAM nathI ke jyAM sudhI ene koI halAvatuM nathI tyAM sudhI ja Take che. jJAnIo kahe che ke jhAkaLa biMda sthira nathI tema mAnavInuM jIvana paNa sthira nathI. jIvana kyAre paDI jaze te kahevAya nahi. mATe AvatIkAlanI rAha jotAM besI na rahetA Aje ja karavA yogya karI lo. jo tamane vItarAganA vacana upara zraddhA haze to tame tamArA jIvananI kSaNikatA samajI A moMghI jiMdagImAMthI AtmAnuM sAcuM dhana laI lezo, For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 28 nakSatronI AkRti vagaire viSayo saMbaMdhI yaMtra // 166 nakSatranAM nAma AkRti nakSatranA Arambhasiddhi / 'ralamAlAnA' AdhAre | nakSatra TIkAnA AdhAre | AdhAre nakSatronI janmAkSaro | saMkhyA nakSatronI AkRti AkRtinAM nAmo ju je jo khA 3 zRGgATakavat gozIrSAvaLI 'abhijit 2 zravaNa khI khU khe kho 3 trayapAdavat kAsAra dhaniSThA gA gI gU ge | 5 mRdaGagAkAravat pakSipaJjara For Personal & Private Use Only saMgrahaNIrala.(bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha . . 4 zatabhiSak . 1-vyavahAramA abhijit sivAya 27 nakSatrAnusAre sarva vyavahAra pravarte che; kAraNa ke abhijit nakSatrano candramA sAtheno sahayoga svalpakAlIna hovAthI tenI vivakSA nathI, to paNa nakSatro to 28 ja che ane aThThAvIzane AdhAre levAmAM Avela gaNatrI zrI AraMbhasiddhi-zrI nAracandrAdi jaina jyotiSa graMthomAM prasiddha che. . go sA sI sU 100 vartulAkAravat puSpopacAra ......... ......... ....... ....... . . :..... ....... ....... ...... . o/ 5 pUrvAbhAdrapada se so dA dI 2 dviyugalavat vApyarddha 6 uttarAbhAdrapada dU ja jha thA 2 paryaGkavat ardhavApI 7 revatI de do cA cI 32 murajavatnaukAsaMsthAna Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azvinI cu ce co lA 3 azvamukhavat azvaskaMdha bharaNI. TED +E. naTa 3 (yonisaMsthAna) bhagAkAra(yoni)vat kRttikA A I U e 6 kSura (astra)vat kSura (astra)dhArA 00 11 rohiNI o vA vI vU 5 zakaTAkAravat zakaToddhisaMsthAna 2-uktaM ca-tiga tiga| paMcagasayaM, duga duga battIsaga tigaM taha tigaM ca / chappaMcaga tiga ekkaga, paMcaga tiga chakkagaM ceva ||1 // sattaga duga duga paMcaga ekkekkaga paMca cautigaM ceva / / ekkArasaga caukkaM caukkakaM ceva tAraggaM ||2|| [jyo. ka.] 3-uktaM ca-hayavadanabhaga 10kSura 11zakaTa 12mRgaziro | 13maNi 14gRheSu5 16cakrANAm / | 17prAkAra 1zayana 16paryaGka 20hasta | 2"muktA 22pravAlAnAm // 1 // | 23toraNa 24maNi 25kuNDala | siMhavikrama26 27svapana 2 gajavilAsAnAm / 'zrRGgATaka trivikrama | mRdaGga vRtta 'dviyamalAnAm // 2 // | "paryaGka murajasadRzAni bhAni kathitAni cAzvinAdIni // 12 mRgazIrSa ve vo kA kI | 3 mRgamastakavat mRgazira 0-0-0 For Personal & Private Use Only 28 nakSatronI AkRti vagere viSayo sambandhI yantra rudhirabindu ku gha Ga cha 1 ke ko hA hI 5 / maNyAkAravat gRhAkAravat punarvasu tulA 15 puSya he ho DA 3 zarAkAravat vardhamAnaka 00 16 AzleSA DI DU De Do 6 cakravat patAkA 17 maghA mA mI mU me 7 prAkArAkAravat zAlavRkSa 167 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |18 pUrvAphAlgunI mo TA TI TU 2 zayyAkAravat palyaMkArddha 168 16 uttarAphAlgunI Te To pA pI 2 palyaMkAkAravat arddhapalyaMka pU SA NA ThA 4-gosIsAvalIkAhAra sauNi puSphovayAra vAvI ya / nAvA AsakakhaMdhe bhaga churadhArA ya sagaDuddhI // 1 // migasIsAvali ruhirabiMdu tula vaddhamANaga paDAgA pAgAre paliyaMke hatthe muhapupphae ceva // 2 // kIlaga dAmaNi egAvalI ya gayadaMta vicchuaale ya / gayavikkame ya tatto sIhanisAI ya saMThANA // 3 // [jyo. ka. pR. 73] hastAkAravat pe po rA 1 mauktikAkAravat mukhamaMDana 1 pravAlAkAravat kIlaka -07 For Personal & Private Use Only 23 vizAkhA toraNAkAravat saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 0000 nA anurAdhA 25 jyeSThA nA nI no yA yI yu 3 pazudamanAkAra ekAvalI gajadaMtAkAra maNyAkAravat kuMDalAkAravat ye yo bhA bhI 11 siMhapaMjAkAravat pucchAkAra 27 pUrvASADhA bhU dhA pha DhA 4 zayyAkAravat gajavikramAkAra 10-0.. // iti caturthaM nakSatravicAre laghupariziSTam // -0-6 28 uttarASADhA bhe bho jA jI 4 siMhaniSadanAkAra jhulatA gajAkAravat -0 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grahanI paMktionuM svarUpa 166 * atha grahapaMktisvarUpam * avataraNa-pUrve nakSatrapaMktinI vyavasthA jaNAvyA bAda have anukrame prApta grahapaMktinI vyavasthAne jaNAvanArI gAthA prathakAra maharSi jaNAve che evaM'60 gahAiNovi hu, navaraM dhuvapAsavattiNo tArA / taM ciya payAhiNaMtA, tattheva sayA paribhamaMti // 12 // saMskRta chAyA- evaM grahAdayo'pi hu, navaraM dhruvapArthavartinyastArAH / taM caiva pradakSiNayantyaH, tatraiva sadA paribhramanti // 2 // | zabdArtha - mahAkavi dugrahAdika paNa pAhiitA=pradakSiNA ApatA pAsavatti tArI pArzvavartI (najIkanA) tArAo parimaMtiparibhramaNa kare che gAthArtha-nakSatronI paMkti saMbaMdhI je pramANe vyavasthA karI e ja pramANe graha vagerenI paMktivyavasthA samajavI. eTaluM vizeSa che ke, be candrano parivAra 176 grahono hovAthI grahonI paMktio paNa 176 hoya che ane pratyeka paMktimAM 66 grahanI saMkhyA hoya che. ahIM e paNa vizeSa samajavuM ke acaLa evA dhruvatArAonI samIpamAM vartatA anya tArAnAM vimAno te dhruvatArAne ja pradakSiNA detA phare che. 8rA vizeSArtha-prathamanI gAthA pramANe sugama che, to paNa prAsaMgika kaMIka kahevAmAM Ave che. manuSyakSetramAM grahonI paMktio 176 che, ane te pratyeka paMktio jaMbUdvIpanA prAnta bhAgathI prAraMbhAIne mAnuSottara parvata sudhI pahoMcelI che, tathA te pratyeka paMktimAM prahasaMkhyA to 66nI ja che. A paMktio paNa nakSatrapaMktionI mAphaka sUryanAM kiraNo jevI dekhAtI hoya tema bhAse che. eka candranA parivAramAM 88 graho hovAthI jaMbUdvIpanA be candranI apekSAe 176 graho thAya che. 88 grahapaMktio dakSiNadizAmAM hoya che ane 88 grahapaMktio uttaradizAmAM hoya che. vaLI nakSatrapaMktinA vivaraNa prasaMge nakSatrapiTakanI vyavasthA pradarzita karI hatI te pramANe ahIM grahapiTako paNa samajI levAM. temaja je paMktinA prAraMbhamAM je graha hoya che te ja nAmavALA grahonI 66 jeTalI saMkhyA mAnuSottaraparvata sudhI pahoMcelI hoya che. jaMbUdvIpamAM be candranA eka candrapiTakanI apekSAe eka grahapiTaka (grahasaMkhyA 176), lavaNasamudramAM be candrapiTakanI apekSAe be grahapiTaka (grahasaMkhyA-3pa2,) dhAtakIkhaMDamAM cha candrapiTakanI apekSAe cha grahapiTaka, (grahasaMkhyA 1056) kAlodadhimAM 42 candranA 21 candrapiTakanI apekSAe 21 grahapiTaka (grahasaMkhyA 3696) ane adhapuSkaranA 72 candrAzrayI 36 candrapiTakanI apekSAe 36 grahapiTaka (kula prahasaMkhyA 6336) che. 190. sarakhAvo- "chAvattaradA tila ror3a magyatorfbha | chAvI chAvaThThIma, doDu kSidhinA paMtI chA' sUiryaprajJapti) * 22. For Personal & Private Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha ema sarva maLI 66 grahapiTako tathA 8856276 kula grahasaMkhyA manuSyakSetramAM hoya che. ane te sarva graho meruparvatane pradakSiNA ApatA sadAkALa paribhramaNa kare che. 191. candrasUrya--graha ane nakSatronAM vimAnonI paMktio jaMbudrIpanA merune pradakSiNA ApatI anavasthita yoge arthAt ekabIjAthI judI judI rItie paribhramaNa kare che, je vastusthiti ApaNe upa2 samajI gayA chIe. tArAonAM vimAno mATe paNa temaja che, to paNa temAM eTaluM vizeSa che ke je dhruva'nA tArAo che te jagatanA tathAvidha svabhAvathI ja sadA sthira che. te uparAMta tenI najIkamAM vartatA tArAonuM maMDaLa merune pradakSiNA na ApatAM te sthira evA dhruva'nA tArAne ja pradakSiNA ApatuM tyAM ne tyAM ja phare che. A dhruvano tAro ApaNA bharatakSetranI apekSAe uttaradizAmAM che. AvA dhruvanA tArAo ekaMdara cAra che ane te cAreya dhruvanA tArAo te te kSetranI apekSAe uttaradizAmAM ja rahelA che. arthAt bharatakSetranI apekSAe jema dhruva uttaradizAmAM che tema bAkInA traNa dhruvatArAo airavata, pUrvamahAvideha ane pazcimamahAvidehanI apekSAe anukrame uttaradizAmAM ja che. 'sarveSAmeva varSALAM meruttarataH sthitaH' e vAkyathI jema pratyeka kSetranI apekSAe meruparvata uttaradizAmAM ja che tema A dhruvatArAo mATe paNa samajavuM. [juo bAjunI AkRti] A dhruvatArAo upara janasamudAya aneka prakArano AdhAra rAkhe che. samudramAM cAlatAM vahANo, sTImaro, havAI vimAno vagerene dizAnA jANapaNAmAM A dhruvano tAro 'hokAyaMtra' Adi dvArA ghaNo ja upayogI che, vahANa vagere game te dizAmAM jAya to paNa temAM rahela hokAyaMtrano kAMTo sadAkALa uttaradhruva tarapha ja hoya che, jethI rAtrie vahANa kaI dizAmAM jAya che te barAbara khyAlamAM AvI zake che. pUrva mA vi dhruva uttara Ppte Chang eg merU parvata For Personal & Private Use Only uttara dhruva bharata -~ pUrve gAthA 57mAM candra-sUryAdi jyotiSI devono je gatikrama batAvavAmAM Avyo che te sAmAnyataH jANavo. ahIM vizeSatA eTalI samajavI ke, candrathI zIghra gativALA sUryo che, sUryothI zIghra gativALA (57mI gAthAmAM kahyA mujaba graho nahi paraMtu) nakSatro che, ane nakSatrothI zIghra gativALA anavasthita yoge paribhramaNa karatA graho samajavA. vaLI A graho vakrAticAra-mandagativALA 5. mahA viva hovAthI teonI niyamita gati nathI ane tethI teonuM muhU gatimAna--paribhramaNakALapramANa- maMDaLaviSkAdi mAna vagere prarUpaNA vidyamAna zAstromAM upalabhya hoya tema jaNAtuM nathI. nakSatronI mAphaka tArAnAM paNa maMDaLo che, ane te maMDalo potapotAnAM niyatamaMDalamAM ja cAra karanArA hovAthI sadA avasthita hoya che. ahIM evI zaMkA karavAnI jarUra nathI ke tArAmaMDaLonI 191. maMDaLaprakaraNamAM kahyuM che ke-te meru giDatA, yAdiLAvattamaMDanA sarve / aNavadviajogehiM, caMdA sUrA gahagaNA ya // 1 // ' Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra temaja sUryanI paMktinuM svarUpa ane matAMtaro 999 gati ja nathI, kAraNa ke tArAo paNa jaMbUdvIpavartI meruparvatane pradakSiNA ApavApUrvaka paribhramaNa kare che, phakta sUrya--candranAM ghaNAM maMDaLo hovA sAthe sUrya-candranuM uttarAyaNa-dakSiNAyana jema thAya che tema A tArAmaMDaLonuM thatuM nathI. je tArAmaMDaLo dakSiNadizAmAM rahIne merune pradakSiNA Ape che te sadAkALa tevI ja rIte Ape che, koI paNa vakhate te tArAo uttaradizAmAM AvatA nathI. ane je tArAo uttaramAM rahIne merune pradakSiNA Ape che te haMmezA uttaramAM ja rahe che, koI vakhate paNa dakSiNadizAmAM jatA nathI. A tArAmaMDaLonI saMkhyA keTalI che te tathA te maMDaLonuM viSkanmAdipramANa vartamAnamAM upalabhya granthomAM jovAmAM AvatuM nathI. [2] rUtigrahapavittasvarUpanuM ! | | manuSyakSetravartivandrAvivistakonuM vastra | nAma | nAri paMktisaMkhyA pratyekapaMktigata sarvasaMkhyA candra-sUryAdi saMkhyA manuSyakSetramAM candranI 132 sUryanI 132 grahanI 176 11616 nakSatranI 56 3696 tArAonI paMktio nathI | paraMtu viprakIrNa | 8840700 saMkhyA884070 koDAkoDI koDAkoDI sUcanA-manuSyakSetra bahAranA dvIpa_samudromAM candra-sUyadinI saMkhyA jANavA mATe gAthA 79-80nA vizeSArthamAM ApeluM karaNa jovuM. * matAMtare manuSyakSetra bahAra candra-sUryapaMktinuM svarUpa * [antargata paMktivyavasthA tathA matAntara nirupaNaM] - kavara- grahanI paMktio saMbaMdhI vyavasthA tathA graho saMbaMdhI anya vicAra, pUrva gAthAnA vizeSArthamAM yathAyogya jaNAvyo. 78-79mI gAthAmAM dvIpasamudrAzrayI candra-sUrya saMkhyA jANavAnuM je karaNa jaNAvyuM che te saMgrahaNI granthakAre jaNAvyuM hatuM. te gAthAnA vizeSArthamAM te sUryacaMdranI saMkhyA bAbatamAM-temaja paMkti viSayamAM anya prasiddha mata AgaLa jaNAvIzuM ema jaNAveluM te ja matanuM nirupaNa kSepaka gAthAothI kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha cauyAlasayaM2 paDhamillayAe, paMtIe caMda-sUrANaM / teNa paraM paMtIo, cauruttariyAe vuDDIe // 3 // [pra.gA.] bAvattari'63 caMdANaM, bAvattari sUriyANa paMtIe / paDhamAe aMtaraM puNa, caMdAcaMdassa lakkhadugaM // 54 // [pra.gA.] jo jAvai lakkhAI, vittharao sAgaro ya dIvo vA / tAvaiyAo ya tahiM, caMdAsUrANa paMtIo // 8 // [pra. gA.] pra. gA. saM. 17-18-16] saMskRta chAyAcatuzcattvAriMzat zataM prathamAyAM, paGktau candra-sUryANAm / tataH paraM paDUtayaH, caturuttarayA vRddhayA // 3 // dvAsaptatizcandrANAM, dvAsaptatiH sUryANAM paGktI / prathamAyAmantaraM punaH candrAccandrasya lakSadvikam // 14 // yo yAvanti lakSANi, vistarataH sAgarazca dvIpo vA / tAvatyazca tasmin, candra-sUryANAM paGktayaH // 85 / / zabdArthacauyAlasayaMgaso yumbhAza vuDDIe=vRddhithA paDhamillayAe prathama tima jo jAvai lakkhAiMle 20 AM prabhAsa teNa paraM paMtIo=tyA256 timI vittharao-vistAravAgo cauruttariyAe=6t2 6ttara yArI tAvaiyAo ya tahiM-dil saMdhyA prabhAra gAthArtha- manuSyakSetra mAranA puSparAdha- prathama paMDitama 144 yandra-sUrya saMdhyA choya cha ane te paMktithI AgaLanI pratyeka paMktimAM 4 candra ane 4 sUryanI vRddhi karavI. prathama paMktimAM 72 candra ane 7ra sUrya hoya, e prathama paMktimAM candrathI candranuM be lAkha yojanAnuM aMtara hoya che. je dvIpa athavA je samudra jeTalA lAkha yojana vistAravALo hoya tyAM teTalI saMkhyA pramANa candra-sUryanI paMktio jANavI. 183-84-8pA. - vizeSArtha- 06 78-78 meM manne uthA43 Art2 maDabi manuSyakSetra para yandra-sUrya vyavasthA ane te apekSAe prahAdi saMkhyA jANavAnuM 'karaNa' vagere hakIkata darzAvI che. have A cAlu traNa gAthAvaDe bIjA eka matanuM vivaraNa karavA pahelAM ahIM upayogI evo 182-'battIsasayaM caMdA, battIsasayaM ca sUriyA sayayaM / samaseNIe savve, mANusakhitte paribhamaMti // 1 // [...] 193-gAthA 83-84-85 digambara saMpradAyanI hoya tema paNa kRtavRddhonuM kathana che. For Personal & Private Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyakSetra bahAra sUrya-candranI paMkti saMbaMdhamAM matAMtaro 9LarU ane A candrIyA saMgrahaNI granthanI cakAmAM jaNAvelo eka digambara mata joI laIe # [hitI] vizvarIyamanirUpa che manuSyakSetra bahAra kyA dvIpasamudramAM keTalI keTalI candra-sUryanI paMktio hoya ? te paMktio kevI rIte vyavasthita hoya? temaja pratyeka paMktimAM keTalA keTalA candra tathA sUrya hoya ane te candra-sUryavimAnonuM paraspara aMtara keTaluM hoya? te digambarAcAryanAM mata pramANe jaNAvAya che. manuSyakSetra bahAra candra-sUryanI vyavasthA saMbaMdhamAM traNa mato pravarte che. temAM eka mata cAlu granthakArano, je agAu 78-79 gAthA vaDe kahevAI gayo che. atyAre kahevAto digambarIya mata te bIjo ane trIjo 83-84-85 e traNa gAthAnA vivecana vaDe kahevAze. manuSyakSetra bahAranuM ardhapuSkaravara kSetra ATha lAkha yojana pramANa valayaviSkanmavALuM che. temAM A bIja (digambarIya) mata pramANe ATha paMktio rahelI che. ahIM eTaluM khAsa dhyAnamAM rAkhavAnuM che ke atyArasudhI je candra-sUrya--nakSatrAdinI paMktio samazreNIe levAmAM AvatI hatI te pramANe na letAM parirayAkAre (vartulAkAre) levAnI che ane goLa ke mALAkAre rahelI te pratyeka paMktio eka eka lAkha yojanane aMtare rahelI che. manuSyakSetra bahAra puSkarArdhadvIpamAM vartatI ATha paMktio paikI prathama paMktimAM 145 candro ane 145 sUryo AvelA che. A mALAkAre rahela paMktimAM candrathI sUryanuM aMtara sAdhika 50000-pacAsa hajAra yojana che ane candrathI candranuM athavA to sUryathI sUryanuM aMtara sAdhika 100000 (eka lAkha) yojana che. upara jaNAvyA pramANe jyAre A prathama paMktimAM 145 candro ane 145 sUryo che eTale ke bannenI ekaMdara saMkhyA 290nI che ane eka candrathI sUryanuM aMtara sAdhika pacAsa hajAra yojananuM che, to 145 candro ane 145 sUryone mALAkAre rahevAmAM keTaluM kSetra joIe? athavA candrathI candranuM ane sUryathI sUryanuM aMtara sAdhika eka lAkha yojana che to 145 candrane athavA 145 sUryane parirayAkAre goThavavAmAM keTaluM kSetra joIe? e praznano uttara e che ke te mATe 14546477-eka kroDa, pIstAlIza lAkha, beMtAlIsa hajAra, cAraso ne sIttotera yojana pramANa kSetra joIe. arthAt manuSyakSetra bahAra puSkarArdhamAM vartatI candra-sUryanI mALAkAre rahelI prathama paMktino paridhi 14546477 yojana pramANa hoya. have bIjI rIte prazna thaI zake ke eka caMdrathI eka sUryanuM aMtara pacAsa hajAra yojana che to 14546476 yojana pramANa kSetramAM keTalA candra athavA sUryano samAveza thaI zake? athavA eka sUryathI bIjA sUryanuM ane eka candrathI bIjA candranuM aMtara sAdhika eka lAkha yojana che to 194. digambara saMpradAyanA matanI prakSepelI "rmaprakRtiprAkRta'nI je mULa gAthAo te A rahI- caMdAo sUrassa ya, sUrA caMdassa aMtaraM hoi / pannAsasahassAiM, tu joaNAI, samahiAI // 1 // paNayAlasayaM paDhami-lluyAI paMtIe caMdasUrANaM / teNa paraM paMtIo, chagasattagavuDio neyA / / 2 / / caMdANa savvasaMkhA, sattattIsAiM terasasayAiM / pukkharavaradIviaraddhe, sUrANa vi tattiA jANa // 3 / / For Personal & Private Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 14546477 yojana pramANa paridhikSetramAM keTalA candra athavA sUryano samAveza thaI zake? A banne prakAranA praznanA uttaramAM '145 candra athavA 145 sUryano samAveza thaI zake' evo javAba Avaze. A pramANe prathama paMktimAM 145 sUryo ane 145 candro hoya che. 174 have bAkI rahelI sAta paMktiomAM sUryacandranI saMkhyAno vicAra karIe. bIjI paMkti prathama paMktithI eka lAkha yojana dUra jaIe tyAM parirayAkAre rahelI che. te sthAnano paridhi gaNitanI rItie prathama paMktinA paridhinI apekSAe kSetranA viSkambhamAM vRddhi thavAthI prathama paMktinA paridhinI apekSAe moTo thAya che. evo sAmAnya niyama che ke je kSetrano jeTalo viSkambha hoya tethI lagabhaga triguNa uparAMta paridhi hoya.' A niyama mujaba bIjI paMktino paridhi 15178932 yojanapramANa Ave che. ane candrathI candranuM ane candrathI sUryanuM temaja sUryathI sUryanuM ane sUryathI candranuM aMtara to prathama paMktimAM jaNAvyuM (ekabIjAne 50 hajAra, paraspara sAdhika lAkha yojana) teTaluM ja che. ethI (A bIjI paMktino paridhi vizeSa hovAthI) A paMktimAM prathama paMktinI apekSAe cha candra tathA cha sUrya vadhAre hoya che. ahIM vicAra karatAM spaSTa samajAya tema che ke--prathama paMktinA paridhi karatAM bIjI paMktino paridhi sAdhika cha lAkha yojana vadhAre che. eTale banne bAjue lAkhalAkha yojana pramANa kSetraviSkambha vadhavAthI 2 lAkha yojana kSetra vadhe tyAre triguNa' niyama pramANe te sthAnano paridhi 632455 yojana, 2 gAu, 54 dhanuSya, 27 aMgula thAya. eka candrathI sUryanuM aMtara pacAsa hajAra yojana che, eTale teTalA adhika kSetramAM cha candra ane cha sUryanI saMkhyAnI vRddhi thaI, ane te paNa vAstavika che. arthAt prathama paMktimAM jema 145 candra ane 145 sUrya che tema bIjI paMktimAM 151 candra ane 151 sUrya che. trIjI paMkti bIjI paMktithI eka lAkha yojana dUra che. teno piridha sAdhika 15811387 yojana pramANa thAya che, jethI bIjI paMkti karatAM sAta candra ane sAta sUryanI saMkhyAno vadhAro thAya, eTale trIjI paMktimAM 158 candra ane 158 sUrya hoya. A pramANe AgaLanI paMktio mATe vicArI levuM. eTale ke be paMktimAM cha cha candra sUryanI saMkhyA vadhAravI ane tyAra bAda eka paMktimAM sUryacandranI sAta saMkhyAne vadhAravI. e pramANe karavAthI cothI paMktimAM (trIjI paMktinA 158+6=) 164 candro ane 164 sUryo Avaze. pAMcamI paMktimAM (cothI paMktinA 164+6=) 170 co ane 170 sUryo prApta thaze. chaThThI paMktimAM (pAMcamI paMktinA 170+7=) 177 candro ane 177 sUryo prApta thaze. sAtamI paMktimAM (chaThThI paMktinA 177+6=) 183 candro ane 183 sUryonI saMkhyA Avaze, ane AThamI paMktimAM (sAtamI paMktinA 183+6=) 189 candra ane 189 sUryanI saMkhyA prApta thaze. A pramANe AThe paMktinA maLI kula 1337 candro ane 1337 sUryo (=kula saMkhyA 2674) manuSyakSetra bahAranA ardhapuSka2va2 dvIpamAM rahelA che. A pramANe ukta digambarIya matAnusAre manuSyakSetra bahAra bAhyapuSkarAvartI candra sUryanI paMktivyavasthA darzAvI. For Personal & Private Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyakSetra bahAra samagra dvIpa-samudra viSe candrAditya saMkhyA vicAra 976 have AgaLa AgaLanA dIpa-samudromAM yAvat lokAtta sudhI sUryacandranI saMkhyA keTalI che? te jaNAvAya che. * manuSyakSetranI bahAra samagra dvIpa-samudrane viSe candrAdityasaMkhyAvicAra * upara kahyA pramANe manuSyakSetra bahAranA ardhapuSkaradvIpamAM AThamI paMkti pUrNa thayA bAda pacAsa hajAra yojana gayA pachI puSkaravaradvIpa samApta thAya che. tyArabAda puSkarasamudramAM pacAsa hajAra yojana jaIe eTale prathamanI mAphaka parirayAkAre valayAkAre) candra-saryanI paMktino prAraMbha thAya che. bIjI candra-sUryanI valayAkAre rahelI paMktinuM aMtara eka lAkha yojana pramANa upara kaheluM che. te A rItie barAbara Ave che. have e puSkarasamudramAM rahelI prathama paMktimAM keTalA candra-sUryo hoya? te saMbaMdhamAM vicAra karatAM evuM jaNAveluM che ke-prathama dvIpa athavA samudranI prathama paMktimAM jeTalA sUrya ane candranI saMkhyA hoya tethI bamaNI saMkhyA AgaLanA dvIpa athavA samudranI prathama paMktimAM hoya. samayakSetra bahAra adhapuSkaradvIpanI prathama paMktimAM 145 candro ane 145 sUryonI saMkhyA hovAthI puSkarasamudranI prathama paMktimAM 290 19"candro ane 290 sUryo hoya. e pramANe pratyeka dvIpa-samudranI prathama paMkti mATe samajavuM. have A puSkarasamudra batrIsa lAkha yojanAno pahoLo 15. dvitIya digambara matamAM jaNAvyuM che ke ISTa dvIpa athavA samudranI aMtima paMktigata candrathI sUryanI saMkhyA AvyA bAda te ISTa dvIpa athavA samudrathI AgaLanA dvIpa athavA samudramAM rahelI prathama paMktigata candra-sUryanI saMkhyA jANavA mATe prathamanA dvIpa athavA samudranI prathama paMktigata candra-sUryanI saMkhyAne dviguNa karavI, ane tema karatAM (manuSyakSetra bahAranA puSparAdhanI prathama paMktimAM 145 candra ane 145 sUrya hovAthI) puSkarodasamudranI prathama paMktimAM 290 candra ane 290 sUrya saMkhyA AvI, ahIM khAsa vicAraNA UbhI thAya che, kAraNake digambara mata pramANe A prathama ja kahevAyuM che ke jo paMktigata candra-sUryanI saMkhyA jANavI hoya to teno paridhi kADhyA bAda temAM eka eka lAkha yojanA aMtare candra ane eka eka lAkha yojanA aMtare sUrya rahI zake, eTale ke candrathI sUryanuM aMtara pacAsa hajAra yojana, ane candrathI candranuM athavA sUryathI sUryanuM aMtara eka lAkha yojana rahe te pramANe vyavasthA karatAM jeTalI saMkhyA Ave teTalI vivakSita paMktimAM candra-sUryanI saMkhyA jANavI. have ApaNe vicAra karazuM to A mata pramANe AgaLa AgaLanI paMktiomAM kramazaH cha-cha ane sAta candra-sUryanI vRddhi karatAM manuSyakSetra bahAra puSkarAImAM AThamI paMktimAM 189 candra ane 189 sUrya che jyAre upara kahela dviguNa karavAnI paddhatie puSkarodasamudranI prathama paMkti (145423) 290 candra ane 290 sUryanI saMkhyA kahevAmAM Ave che. be lAkha yojanAno viplabha vadhAre thavAthI paridhimAM vRddhi thAya, ane te hisAbe cha cha ane sAta candra-sUryanI kramazaH pUrva saMkhyAmAM vRddhi thAya te barAbara che. paraMtu manuSyakSetra bahAranA puSparAdhanI aMtima paMktimAM 189 candra-sUrya che, ane dviguNa karavAnI upara jaNAvela paddhatie puSkarodasamudranI prathama paMktimAM 290 candra ane 290 sUrya Ave che to eka sAthe 101 candra-sUryanI vRddhi zI rIte thaI ? athavA vRddhi thaI to candrathI sUryanuM pacAsa hajAra yojana ane candrathI candranuM athavA sUryathI sUryanuM eka lAkha yojanapramANa aMtara zI rIte AvI zake? kAraNake teTalA aMtaranI te vyavasthA pramANe te puSkarodasamudranI prathama paMktino paridhi 63 lAkha yojanapramANa viSkambanI apekSAe lagabhaga 20000000 (be kroDa) jeTalo thavA jAya che. teTalA yojanapramANa paridhimAM 290 candra ane 290 sUrya pacAsa pacAsa hajAra yojanane aMtare zI rIte rahI zake? te saMbaMdhI khAsa vicAra karavAnI jarUra che. candra-sUryanI saMkhyA nyUna thAya to ja teTalA paridhimAM pacAsa hajAra yojanA aMtaranuM vyavasthitapaNuM rahe athavA candra-sUryanI saMkhyA 290 levAmAM Ave to pratyeka dIpa-samudromAM aMtaranA vyavasthitapaNAno niyama nahi rahI zake. For Personal & Private Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udda saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha hovAthI lAkha lAkha yojanane aMtare rahelI bAkInI 31 paMktiomAM keTalA keTalA candro ane sUryo hoya? te ahIM kahevAya che. agAu manuSyakSetra bahAranA puSkarArdhamAM sUrya--candranI saMkhyA mATe je vyavasthA batAvI che te vyavasthA ahIM paNa samajavAnI che, eTale ke eka eka lAkha yojanA aMtare rahelI paMktiono jeTalo paridhi thAya ane te paridhimAM sUryathI candranuM pacAsa hajAra yojana aMtara temaja sUryathI sUryanuM athavA candrathI candranuM eka lAkha yojanapramANa aMtara rahe tevI vyavasthA karatAM jeTalA sUryo athavA candrono samAveza thaI zake teTalA sUryacandronI saMkhyA jANavI.A pramANe karatAM prathama paMktigata sUrya-candronI saMkhyAnI apekSAe bIjI paMktimAM cha candro ane cha sUryonI saMkhyAnI vRddhi thAya che, arthAt prathama paMktimAM 290 candra-sUryo che jyAre bIjI paMktimAM 296 candro ane 296 sUryo che. trIjI paMktimAM sAta candro ane sAta sUryonI vRddhi thavAthI 303 candro ane 303 saryo che. cothI paMktimAM cha cha candro suryonI vRddhi thatAM (30+6s) 309 candro ane 309 saryo hoya, pAMcamI paMktimAM punaH cha cha candro saryonI vRddhi thavAthI (3096=)315 candro 315 suryo thAya. punaH chaThThI paMktimAM sAta sAta candra-sUryanI vRddhi thatAM (315+7=) 322 candro ane 322 sUryo hoya. tyArapachInI paMktiomAM paNa prathamanI mAphaka be vakhata cha cha candra-sUryonI ane ekavAra sAta candro ane sAta sUryonI vRddhi karatAM javuM. ema karatAM jyAre ISTadvIpa athavA samudranI chellI paMkti AvyA bAda AgaLanA dvIpa athavA samudramAM vartatI prathama paMktigata candra-sUryonI saMkhyA jANavA mATe pUrvanA dvIpa athavA samudranI prathama paMktigata candra-sUryonI saMkhyAne dviguNa karatAM je saMkhyA Ave te saMkhyA te dvIpa athavA samudranI prathama paMktigata candra-sUryanI jANavI. tyArabAda ekavAra chanI vRddhi, pachI ekavAra sAtanI vRddhi, tyArabAda be paMktimAM cha chanI vRddhi ane ekavAra sAtanI vRddhi, e pramANe yAvat iSTa dvIpa athavA samudranI aMtima paMkti sudhI vicAravuM, e pramANe pratyeka dvIpa-samudramAM vartatI candra-sUryanI saMkhyA svayaM vicArI levI. // iti digambaramatena manuSyakSetrabahirvarticandra-sUryapaMktivyavasthA saMkhyAkaraNaM ca // [A pramANe prAsaMgika digambaramatanuM nirUpaNa karyuM. have A prathakAra maharSie 83-84-85 gAthAvaDe je koI eka prasiddha AcAryanuM matAMtara jaNAveluM che te tRtIya matanuM nirupaNa karavAmAM Ave | | tRtIyamaniTa66 | manuSyakSetra bahAra ATha lAkha yojana pramANa valayaviSkambhavALA ardhapuSkaradvIpamAM valayAkAre eka eka lAkha yojanane aMtare ATha paMktio rahelI che. prathama paMkti mAnuSottaraparvatathI pa0000 (pacAsa hajAra) yojana dUra rahelI che. degmanuSyakSetra (pIstAlIza lakSa yojanapramANa viSkanmavALuM hoI te)no paridhi 14230249 yojanapramANa che. banne bAjunAM pacAsa pacAsa hajAra yojana pramANa kSetranI vRddhi thavAthI paridhimAM vRddhi thatAM prathama paMktino paridhi 14546476 yojana jeTalo thAya. 196. A matane trilokasAra' granthanA kaI digambarAzAyI saMmata che. 197, 'UT no choDo, navA vAyAta tIsa sahassA / samarivarararamo yo veva sa sa3panna llll For Personal & Private Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyakSetra bahAra sUrya-candranI paMkti saMbaMdhamAM matAMtaro . 177 e paMktimAM 72 candro ane 72 sUryo rahelA che. candra-sUrya baneno saravALo karatAM(727raka) 144 thAya, e 144nI saMkhyA vaDe 14546476 yojanapramANa paridhine bhAga ApatAM candrathI sUryanuM aMtara eka lAkha ane eka hajAra sattara yojana ane upara ogaNatrIsa bhAga pramANa-101017) Avaze, ane eka candrathI bIjA candranuM athavA eka sUryathI bIjA sUryanuM 20203429 yojanapramANa aMtara Avaze. "no nAvaDuM nava .....gAthAne anusAra je dvIpa athavA samudra jeTalA lAkha yojanapramANa viSkarbhavALo hoya te dvIpa-samudramAM teTalI candra-sUryonI paMktio parirayAkAre vicAravI. A manuSyakSetra bahAranuM puSparAdhakSetra ATha lAkha yojana pramANa viSkalpavALuM hovAthI (pratyeka dvIpasamudramAM Adi ane aMtanuM 50 hajAra yojanakSetra bAtala rAkhI) temAM valayAkAre ATha paMktio eka eka lAkha yojanane aMtare rahelI che je sahaja samajAya tevI spaSTa vAta che. AgaLa AgaLanA pratyeka dvIpasamudramAM, te te paMktimAM rahelI candra-sUryonI saMkhyAne to sugamatAthI jANI zakAya, paraMtu samagra dvIpa athavA samudramAM vartatA badhA candro tathA sUryonI saMkhyAne zI rIte jANavI? te mATe bALajIvone atizaya upayogI evuM karaNa' batAvavAmAM Ave che, te A pramANe- je je dvIpa samudramAM jeTalI paMktio hoya te te paMktinI sarva saMkhyAne "cha" evI sAMketika saMjJA apAya che, ane AgaLa AgaLanI paMktiomAM je cAra cAra candro sUryonI vRddhi karavAnI che, te cAranI saMkhyAne "uttara' evI saMjJA ApavAmAM Ave che. have 'gaccha'no 'uttaranI sAthe guNAkAra karavo, tyArabAda prApta thayela saMkhyAmAMthI 'uttara' athati cAranI saMkhyAne bAda karavI, pachI je dvIpa athavA samudrane aMge candra-sUryanI saMkhyA jANavI hoya te dvIpa-samudranI prathama paMktimAM je candra-sUryanI saMkhyA hoya te saMkhyAno prathama Avela saMkhyAmAM prakSepa karavo. ema karatAM je saMkhyA Ave te saMkhyA te dvIpa athavA samudranI chellI paMktimAM samajavI. have dvIpa-samudranI sarva paMktiomAMnA candro-sUryonI saMkhyA lAvavA mATe chellI paMktimAM je saMkhyA Avela che tene prathamanI paMktinI saMkhyAmAM umeravI. e pramANe karatAM je saMkhyA Ave teno je dvIpa athavA samudramAM jeTalI paMktinuM guccha hoya tethI ardhaguccha eTale jeTalI paMktio hoya tenI ardha saMkhyAvaDe guNAkAra karavAthI ISTa dvIpa athavA samudramAMnI sarva paMktiomAM vartatA sarva candra-sUryanI saMkhyA Avaze. te saMbaMdhI udAharaNa A pramANe- utAharaNa- jemake puSkarasamudramAM ATha paMktio che, te AThane "gaccha' kahevAya. e gacchano 'uttara' eTale cAravaDe guNAkAra karatAM (884=) 32 Ave, temAMthI cAra bAda karIe eTale (32-40) 28 Ave, e aThThAvIsamAM prathama paMkti saMbaMdhI 144 candra-sUryanI saMkhyAno prakSepa karyo eTale AThamI paMkti saMbaMdhI 172 candra-sUryanI saMkhyA prApta thaI. punaH 172mAM 144 prathama paMktinI saMkhyA umeratAM (172+1440) 316 thAya, tene "guccha' je ATha tenuM ardha je cAre te vaDe guNavAthI (31644) 1264 saMkhyA samagra puSkarAImAM vartatA sUryacandronI prApta thAya che. emAM 632. candro ane 632 sUryo jANavA. 23. For Personal & Private Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha e AThe paMkti paikI prathama paMktimAM 144 candra sUryo (candra 72x72 sUrya) che, bIjI paMktimAM be candro tathA be sUryonI vRddhi thatAM 148 candra sUryo hoya. trIjImAM 152, cothImAM 156, pAMcamImAM 160, chaThThImAM 164, sAtamI paMktimAM 168, ane AThamI paMktimAM 172 candra sUryonI saMkhyA hoya che. A pramANe pratyeka iSTa dvIpa athavA samudramAM vartatA sarva candra sUryonI saMkhyA jANI zakAya che. kRti tRtIyamanirupaLam // 178 A pramANe manuSyakSetra bahAra pariyapaMktivaDe sUryacandranI vyavasthA saMbaMdhI kathana karanAra eka digambarIya mata temaja bIjo prasiddha AcAryano mata darzAvavAmAM Avyo. pariraya paMktinI mAnyatAvALA A banne matakAro vacce te te dvIpasamudramAM vartatI pariya paMktinI saMkhyA sivAya sUrya--candrAdi saMkhyA, sUrya--candranuM aMtara ityAdi sarva bAbatamAM prAyaH bhinnatA rahe che. te uparAMta keTalAka vicAraNIya sthaLo paNa upasthita thAya che. jeno savizeSa khyAla nIcenI 198-199 naMbaranI TippaNI vAMcavAthI AvI zakaze. 188. AzAmbarIya ane prasiddhamatakAra bacce paDatI bhinnatAo 1-manuSyakSetra bahAra je dvIpasamudra jeTalA lAkha yojanano hoya tyAM candra sUryanI paMktio hoya' A kathana bannene mAnya che. 2digambaramata pramANe bAhya puSkarArdhanI prathama paMktimAM 145-145 candra sUryo kahelA che; jyAre prasiddha mata pramANe e ja prathama paMktimAM 72 candro ane 72 sUryo kahelA che; ane ethI ja digambara matakAre svokta saMkhyAne saMgata karavA candra--candranuM paraspara aMtara sAdhika lAkha yojanapramANa jaNAvyuM che te pramANe prasiddha matakAre svokta 72-72 candrasUryanI saMkhyAne saMgata karavA sAdhika be lAkha yojananuM aMtara kahyuM che. AgaLanI anya paMktio mATe yathAyogya svayaM vicArI levuM. 3-e ja puSkarArdhanI bIjI paMktithI laI pratyeka paMktimAM pUrvapaMktigata candra sUryonI ekaMdara je saMkhyA hoya tenAM karatAM cha cha athavA sAta sAtanI vRddhi karavAnuM jaNAvyuM ane te anusAre AThamI paMktimAM 189-189 candra-sUryanI saMkhyA prApta thaI. jyAre A prasiddhamatakAre AgaLa AgaLanI pratyeka paMktimAM prathamanI paMktinI apekSAe (be candra ane be sUrya) cAranI saMkhyAno vadhAro karavA jaNAvyuM, jethI chellI AThamI paMktimAM (86+46 candra sUrya=) 172-candra sUryanI saMkhyA Ave che. 4-A pramANe thatAM digaMbara matAnusAre bAhyapuSkarArdhanI AThe paMktinA candra sUryonI kramazaH saMkhyA kula 1337-1337nI Ave che. jyAre prasiddha matakAranA abhiprAya pramANe bAhyapuSkarArdhamAM kula 632 candro ane 632 sUryonI saMkhyA prApta thAya che. 5-vaLI digambara matakAre puSkarava2samudronI prathama paMktimAM sUryacandronI saMkhyA prApta karavA mATe evuM jaNAvyuM ke puSkaravaradvIpanI prathama paMktimAM candra sUryonI je saMkhyA hoya tene dviguNa karavI, tema karatAM puSkarava2samudramAM prathama paMktigata caMdra sUryonI saMkhyA prApta thAya. tyArabAda paMktiomAM cha cha athavA sAta sAtanI vRddhi karavI, ane e pramANe pratyeka dvIpasamudro mATe samajavuM. eTale ke prathama paMkti mATe AgalA dvIpasamudranI prathama paMktithI dviguNapaNuM ane tyArabAda cha cha sAta sAtanI vRddhi samajavI. jyAre prasiddha matakAre pratyeka dvIpasamudromAM prathama paMkti mATe temaja AgaLanI paMktio mATe cAra cAranI vRddhi karavAnuM jaNAvyuM. sUcanA--"triguNakaraNa'no je saiddhAMtika mata te svataMtra hovAthI ukta banne matakAronI sAthe tenI sarakhAmaNI ka2vAnI jarUra nathI kAraNake te 'triguNakaraNa' pramANe manuSyakSetra bAra candra sUryanI koI paNa prakAranI nizcita vyavasthA batAvavAmAM AvI nathI. For Personal & Private Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 manuSyakSetra bahAra sUrya-candranI paMkti saMbaMdhamAM matAMtaro / digaMbarIyamata karmaprAbhRta' granthamAMthI udbharelo che, jyAre 83-84-85 gAthAvaDe kahevAyela prasiddha AcAryano mata kayA grantha uparathI kahevAmAM Avelo che tenI mAhitI nahi maLatI hovAthI jJAnIgamya che; to paNa A banne matadAro manuSyakSetra bahAra sUryacandranI vyavasthA parirayAkAre jaNAve che te vAta to cokkasa che. manuSyakSetra bahAra sUrya-candronI saMkhyA temaja vyavasthA bAbatamAM je bane mato upara jaNAvyA te apekSAe sUryacandranI saMkhyAnA viSayamAM bahuzruta puruSo "tilu pubriksanuyA' e gAthAvaDe prApta thatuM je triguNakaraNa tene ja sarvamAnya jaNAve che. je bAbata prathama kahevAI gaI che. A triguNakaraNa pramANe puSkaravadvIpamAM prApta thatI 144-144 candra-sUryonI saMkhyAne kevI rIte vyavasthita karavI te bAbata vicAra karavAnI AvazyakatA che. 144-144 candra-sUryonI saMkhyA paikI manuSyakSetramAM AvelA atyaMtarapuSkarAdhanA 72-72 candra-sUryonI vyavasthA prathama jaNAvela hovAthI manuSyakSetra bahAranA paptarArdhamAM bAkInA 72-72 candra-sUryone pUrvokta bane mata kAronAM mantavya pramANe parirayAkAre ke sUcIzreNIe samajavA? e prazna Ubho rahe che. yadyapi paMktinI vyavasthA to parirayAkAre temaja samazreNIe ema banne prakAre thaI zake che, to paNa 72-72 candra-sUyanI parirayAkAre vyavasthA karavA jatAM sUrya-candranuM temaja sUrya-sUryanuM ane candra-candranuM pacAsa hajAra yojana temaja eka lAkha yojanapramANa je aMtara nizcita kareluM che, te nizcayamAM bhaMga thavAno prasaMga prApta thato hovAthI paricaya 199-3zAvarIya ane prasiddhamatAne saM vandra-sUryanI satpavirAra || prasiddha matakAranI apekSAe e vicAravAnuM che ke jyAre gAthA 65mImAM manuSyakSetra bahAra nizcayathI koIpaNa paMktisthAne candra-sUryanuM pacAsa hajAra yojana pramANa aMtara jaNAvavAmAM AvyuM che tyAre A 83-84mI gAthAmAM candra-sUryanuM pacAsa hajAra yojanA aMtara na kahetAM tamatAMtare) 101017 yojana bhAga (athavA 29 bhAga) pramANa aMtara prApta thAya tevI rIte sUrya-candranI vyavasthA jaNAvela che. vaLI gAthA 66mImAM candrathI candranuM ane sUryathI sUryanuM sAdhika eka lAkha yojapramANa aMtara kahyuM che jyAre A 83-84 gAthAonA mata pramANe 2020346 yojanapramANa aMtara prApta thAya che ane te paNa prathamanI paMktio mATe ja. tethI AgaLa AgaLanI anya paMktiomAM sUrya-candranuM aMtara jANavA mATe to evI vyavasthA jaNAvI che ke te te pariraya paMktisthAne jeTalo paridhi Ave te paridhine te paMktigata candra-sUryanI saMkhyAvaDe bhAga ApatAM javAbamAM je rAzi Ave teTaluM candra-sUryanuM aMtara samajavuM. A pramANe digambara matakAre to gAthA 65-66mAM kahyA pramANe pacAsa hajAra yojana temaja sAdhika lAkha yojanA aMtara jaNAveluM che arthAt te aMtara A matakArane mAnya che, paraMtu A mAnyatA temanI prathama paMkti mATe ja che ke sarva paMkti mATe che? bAhyapuSkarArdhadvIpa mATe ja che ke koI paNa dvIpa-samudra mATe che? e to bahuzruta puruSo pAsethI vicAravAnuM rahe che. kAraNake jo prathama paMkti mATe hoya to anya paMktio mATe zuM samajavuM? vaLI puSkarArdhadvIpa pachInA puSkarasamudra vagere dvIpasamudromAM teonA mata pramANe prathama paMktimAM pUrva dvIpa athavA samudranI prathama paMktinI apekSAe dviguNa (jema puSkarasamudramAM 290) saMkhyA AvavAthI temaja te prathama paMktisthAne paridhinuM amuka pramANa hovAthI pacAsa hajAra temaja lAkha yojananuM aMtara zI rIte saMgata thaI zake? ityAdi sarva vicAraNA gItArtha bahuzrutone AdhIna che. (A aMge 129mI TippaNI vAMcavAthI vizeSa khyAla Avaze.) sUcanA 'triguNakaraNanA mata pramANe to 50 hajAra yojanAnuM aMtara temaja lAkha yojananuM aMtara je kahyuM che te nizcita che. paMktivyavasthA saMbaMdhI jo ke anizcitapaNuM che to paNa "sUryaprazasi' vagere granthonA pATha pramANe manuSyakSetra bahAra te ja ukta aMtara samajavAnuM che. For Personal & Private Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha paMktinI vyavasthA ucita jaNAtI nathI, jyAre sUcI zreNInI vyavasthA mATe zrI sUryaprajJapti pramukha granthomAM spaSTa pATho hovAthI (sAmAnya doSa prApta thato hovA chatAM paNa) sUcI zreNInI vyavasthA ja mAnya rAkhavI ucita lAge che. A sUcIzreNI-samazreNInI vyavasthA paNa be traNa prakAre thaI zake 200-triguNakaraNa pramANe manuSyakSetrabahAra candra-sUryanI vyavasthA saMbaMdhI alpavicAra // prathama-mukhya saiddhAntika mata "tiguITI puzvinanuya'no je che te matane anusAre bAhyapuSkarArdhamAM 72 candra ane 72 sUryanI kula saMkhyA kahI athati ATha lAkha yojana pramANa bAhyapuSkarArdhamAM 72 candra ane 72 sUrya jaNAvyA. digambarIya mata pramANe temaja prasiddhamata pramANe te ja bAhyapuSkarArdhakSetra (ATha lAkha yojapramANa viSkammamAMthI prAraMbhanA ane aMtanA pacAsa pacAsa-hajAra yojana bAda karatAM bAkI rahela sAta lAkha yojanapramANa kSetra)mAM lAkha lAkha yojanane aMtare parirayAkAre candra-sUryanI ATha paMktio jaNAvavAmAM AvelI che, ane te pratyeka paMktimAM vartatI te te candra-sUryanI saMkhyAne ukta aMtara pramANe saMgata karI batAvI che, te pramANe A siddhAMtakAranA triguNakaraNanA mata pramANe prApta thatI candra-sUryonI saMkhyAne pariraya-valayAkAre saMgata karavI vicAra karatAM ucita lAgatI nathI, kAraNake parirayAkAre jo levAmAM Ave to lAkha lAkha yojanane aMtare ATha paMktio mAnavI paDe. ane e pramANe mAnatAM candra sUryanI ekaMdara saMkhyA je 144nI che teno bAhyapuSkarArdhamAM samAveza karavAno hovAthI pratyeka paricaya paMktimAM ekaMdara candra sUryanI saMkhyA 18 jeTalI alpa prApta thAya. e 18 candra-sUryonI saMkhyAne prathama kahelA 14546476 yojanapramANa paridhimAM pacAsa pacAsa hajAra yojananA hisAbe vicArIe to pUrvokta kahela paridhimAM ghaNuM kSetra khAlI rahI jAya. vaLI AgaLa AgaLanI pariraya paMktino paridhi vizeSa pramANavALo hovAthI te paridhinuM to ghaNuM kSetra candra sUrya vinAnuM, rahe. mATe parirayAkAre paMktio mAnavI e vicAraSTie yogya jaNAtuM nathI. have sUcI zreNInI vyavasthA mATe vicAra karIe manuSyakSetramAM vartatI sUcIzreNI pramANe rahelI candra-sUryanI paMktinI mAphaka, A bAhyapuSkarAImAM 36-36 sUryonI be ane 36-36 candronI be paMktio paNa ghaTI zakatI nathI, kAraNake te pramANe karavA jatAM ATha lAkha yojana pramANa kSetramAM-36 sUryo athavA candrone sUcIzreNIe goThavatAM candrathI candranuM, sUryathI sUryanuM temaja candrathI sUryanuM zAstramAM jaNAvela ISTa aMtara prApta thatuM nathI tathA sUryantarita candro ane candrAntarita sUyoM hovA joIe te paNa maLI zakatA nathI. have bIjI rItie sUcIzreNinI vyavasthA saMbaMdhI vicArIe- jo ke A pramANe vyavasthA karatAM amuka virodha to Ubho ja rahevAno che; to paNa prathamanA banne pakSomAM jeTalA virodho jovAya che, tenI apekSAe to A vyavasthApakSamAM ekAda virodhano ja ukela karavAno avaziSTa raheto. hovAthI A pakSa kaMIka ThIka lAgato hoya tema samajI zakAya che, to paNa jyAM sudhI siddhAMtamAMthI koI tevo yathArtha nirNaya hastagata na thAya tyAM sudhI AvA vivAdAspada sthaLomAM bhavabhIru cha%Do koI paNa nirNaya kema ApI zake ? ahIM je AkRti batAvavAmAM Avela che tenI vyavasthA A pramANe karIe to kathaMcit kSetravistAra ane candrasUryanI saMkhyAnuM saMgatapaNuM thaI zakaze. ATha lAkha yojana pramANa bAhyapuSkarAImAM prAraMbhanA ane aMtanA pacAsa-pacAsa hajAra yojana varjIne bAkI rahelA sAta lAkha yojanapramANa kSetramAM sUryanA kiraNanI mAphaka cAre dizAvatI sAta lAkha yojana lAMbI candra-sUryanI nava-nava zreNIo kalpavI, pratyeka zreNImAM ATha candro athavA ATha sUryone lAkha lAkha yojanane aMtare sthApita karavA, ema karatAM 72 candro ane 72 sUyonI saMkhyA prApta thaze, candrathI candranuM temaja sUryathI sUryanuM eka lAkha yojanapramANa aMtara ghaTI zakaze ane eka apekSAe 'sUyantirita candro ane candrAntarita sUryo hoya' e vacana paNa saphaLa thaI zakaze, phakta 'vaMlAgo sUrasa 5 phUra vaMsa jhaMtara ho! patrAsasahassAruM noyaDuM [pAchuM Ill' A gAthAnA artha pramANe candrathI sUryanuM athavA sUryathI candranuM je pacAsa hajAra yojana pramANa aMtara jaNAveluM che te aMtarane saMgata kema For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyakSetra bahAra sUrya-candranI paMkti saMbaMdhamAM matAMtaro 99 che, temAMthI amuka prakAranI vyavasthA viSe ja iSTa hoya tema AjubAjunA te te sAkSIbhUta pATho hovAthI jarUra kabUla karavuM paDe che, je 200 naMbaranI TippaNI vAMcavAthI vizeSa khyAlamAM AvI zakaze. ahIM zaMkA thAya ke manuSyakSetra bahAranA dvIpasamudromAM ATalA badhA caMdra-sUryo che, to tyAM * * * 0 * * 0 0 0 0 * * * 0 0 0 0 * * 0 0 * * 0 0 0 * 0. ja 0 * * * * * * 1 0. sa 0 0 0 0 J ja che # * * * * * * * * * * * * 0 0 * 0 0 * * * 0 0 * 0 0 * 0 * * = 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 * * * * * * * * * * * 0 ka 0 * * * 0 0 * 0 0 * * * 0 mA * * karavuM? te ja eka prazna Ubho raheze. (kAraNake pratyeka paMkti candra-sUryathI samudita hovAthI) ane te prazna Ubho rahe tyAM sudhI A sUcIzreNInI vyavasthAne paNa Adara ApI zakAya nahi. athavA prAraMbhanA ane aMtanA pacAsa pacAsa hajAra yojana bAda karIne bAkI rahelA sAta lAkha yojanapramANa kSetramAM candranI temaja sUryanI upara pramANe judI judI paMktio na goThavatAM candra-sUryanI samudita paMkti rAkhIe, arthAt bAhya puSkarArdhamAM ekaMdara nava paMktio kalpavI, te nava paMktio paikI pratyeka paMktimAM eka candra eka sUrya eka candra eka surya ema pacAsa -pacAsa hajAra yojanane aMtare aMtare ghaTADatAM sAta lAkha yojana sudhI jatAM ATha candra ane sAta sUryano sAta lAkha yojana lAMbI eka paMktimAM samAveza thAya che. prathama candra rAkhavAmAM Avela che tene badale prathama sUrya rAkhavAmAM Ave to ATha sUrya ane sAta candrano eka paMktimAM samAveza thAya che. A pramANe karatAM nave paMktiomAM pratha, candranI sthApanApekSavA candranI 72 saMkhyAno samAveza thAya che, paraMtu sUryanI saMkhyA je 72nI kahelI che temAMthI 63no samAveza thAya che jyAre nava sUryo bAkI rahI jAya che. paMktimAM prathama sUrya rAkhavAmAM Ave to 72 sUryono samAveza thAya, paraMtu nava candranI saMkhyA avazeSa rahe che, arthAt malayagiri mahArAja temaja candrIyA TIkAkAra maharSinA abhiprAya pramANe sUcIzreNinI vyavasthA jo ke ghaTI zake che, candrathI candranuM, sUryathI sUryanuM, temaja candrathI sUryanuM ISTa aMtara paNa A vyavasthAmAM prApta thAya che, chatAM paMktimAM prathama candra levo ke sUrya ? e zaMkAnuM For Personal & Private Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vartatA jajuo te, candrasUryanI zItalatA temaja uSNatA zI rIte sahana karI zakatA haze ? tenA samAdhAnamAM jaNAvyuM che ke manuSyakSetra bahAranA candrasUya svabhAvathI ja atizIta temaja atiuSNa prakAzane ApanArA nathI, arthAt manuSyakSetranA candra-sUryo jema vizeSa pramANamAM zIta temaja uSNa lezyAvALA hoya che tevI viziSTa zIta-uSNa vezyAvALA manuSyakSetra bahAranA candra-sUryo hotA nathI. je mATe zrI sUryaprajJaptimAM jaNAvyuM che ke'suurNtriyaa caMdA, caMdaMtariyA ya diNayarA dittA / cittaMtaralesAgA suhalesA maMdalesA ya // 1 // bhAvArtha sugama che. tattvArthasUtranI TIkAmAM paNa uparano ja abhiprAya darzAvyo che. [83-84-85] samAdhAna bAkI rahI javA uparAMta upara jaNAvavA mujaba nava candra athavA nava sUryano paMktimAM ISTa aMtara rAkhavA jatAM samAveza thato nathI, e virodha khaDo rahe che. ema chatAM- ]000000000000000 00000000000000] j000000000000000 000000000000000 000000000000000 0 saryuM 0 candra 0 0 0 0 000000 000000000000000 1000000000000000 0000000000000005 "caMdAo sUrassa ya sUrA caMdassa aMtaraM hoi / pannAsasahassAiM tu joyaNAI aNUNAI // 1 // sUrassa ya sUrassa ya sasiNo sasiNo ya aMtaraM hoi / bahiyAu mANusanagassa joyaNANaM sayasahassaM // 2 // sUraMtariA caMdA caMdaMtariA ya diNayarA''dittA / ktiMtaralesAgA suhalesA maMdalesA ya // 3 // " A siddhAMtanI traNa gAthAnA anusAre jaNAvelA-- 'tataH samAte sUvIcethI ja yathathA anyathA vA vakuauryathArA parimAvanIyam' ubhaya TIkAkAra maharSionAM AvAM vacanothI chellA banne pakSomAM sUcizreNInI vyavasthA to ghaTI zake che, paraMtu koIne koI ekAda virodha AvIne raheto hovAthI-jyAre eka bAjuethI koI paNa prakArano cokkasa nirNaya ApI zakAto nathI, tyAre bIjI bAjuethI zrI sUryaprajJapti-TIkAnA nIce jaNAvelA banne pAThathI zrI TIkAkAra bhagavaMtane A chello pakSa ja yathArtha mAnya che e mAnyA vinA paNa cAle tevuM nathI. te pATho A pramANe- For Personal & Private Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyakSetra bahAra sUrya-candranI paMkti saMbaMdhamAM matAMtaro 183 (pra. gA. saM. 17-18-19) || rUti prastutimavanA tRtIyotiSInivAdhijAra, prAsaMgikadvIpasamudrAdhikAraH teSu candra, sUrya-graha-nakSatrapaMktisaMkhyAdhikArazca samAptaH // "sUrassa ya sUrassa ya" ityAdi, mAnuSanagasya-mAnuSottaraparvatasya bahiH sUryasya sUryasya parasparaM candrasya candrasya ca parasparamaMtaraM bhavati yojanAnAM 'zatasahastraM' lakSam tathAhi-candrAntaritAH sUryAH sUryAntaritAzcandrAH vyavasthitAH candrasUryANAM ca parasparamantaraM paJcAzat yojanasahastrANi (50000), tatazcandrasya sUryasya ca parasparamantaraM yojanAnAM lakSaM bhvtiiti| samprati bahizcandrasUryANAM pAvavasthAnamAha'sUraMtariyA' ityAdi, nRlokAdahiH paGkatyA sthitAH sUryAntaritAzcandrAzcandrAntaritA dinakarA dIptAH xxxxx| kathaMbhUtAste candrasUryAH ityAha-'citrAntaralezyAkAH' citramantaraM lezyA ca-prakAzarUpA yeSAM te tathA, tatra citramantaraM candrANAM sUryAntaritvAt sUryANAM ca candrAntaritatvAt citralezyA candramasAM zItarazmitvAt sUryANAmuSNarazmitvAt / / " [mudrita patra 161]. _ "candramasAM sUryANAM ca pratyekaM lezyA yojanazatasahastrapramANavistArAzcandrasUryANAM ca sUcIpaGktyA vyavasthitAnAM parasparamantaraM paJcAzadyojanasahastrANi, tatazcandraprabhAsammizrAH sUryaprabhAH sUryaprabhAsammizrAzcandraprabhAH" [patra 282]. bhAvArtha--"mAnuSottaraparvatathI bahAranA dvIpasamudromAM sUryathI sUryanuM temaja candrathI candranuM paraspara aMtara (sAdhika) eka lAkha yojanapramANa che, te A pramANe-sUya candrAntarita arthAt candranA AMtarAvALA che, eTale ke be sUryanI vacce eka candra che ane candro sUyantarita che. candrathI sUryanuM aMtara pacAsa hajAra yojana pramANa che, ethI sUrya sUryanuM candra- candranuM paraspara aMtara eka lAkha yojana pramANa kahyuM te barAbara che. have mAnuSottara parvata bahAra candra-sUryanI paMkti vyavasthA jaNAve che-manuSyakSetra bahAra paMktivaDe rahelA sUryantarita candro ane candrAntarita tejasvI sUryo vicitra aMtaravALA ane vicitra prakAzavALA che, temAM vicitra aMtaravALA eTale be conI vacce eka sUryanuM aMtara che ane be sUryonI vacce eka candranuM aMtara che tevA candrasUryo hoya che, temaja vicitra prakAzavALA eTale candro zItakiraNavALA ane sUryo uSNakiraNavALA che." * "candra-sUrya pratyekano prakAza eka lAkha yojana vistAravALo che, sUcIzreNIvaDe vyavasthita candra-sUryonuM aMtara pacAsa hajAra yojana che. tethI candraprabhAthI mizrita sUryaprabhA che ane sUryaprabhAthI mizrita candraprabhA che." vadhumAM manuSyakSetra bahAranA vimAnopapana jyotiSI devonAM vimAno, pAkI iMTa sarakhA laMbacorasa AkAranA hoya che, ane te vimAnonuM AtaSakSetra-prakAzyakSetra vistArathI (pahoLAImAM) eka lAkha yojana pramANe che, ane AyAma-laMbAIthI aneka lAkha yojana pramANe che. - vadhumAM e paNa vicAravAnuM rahe che ke bAhyapuSkarAI mATe 72 candra, 72 sUryanI saMkhyAne saMgata karavA mATe anyamatAzrayI eka vAra Adi ane aMtanA 50 hajAra yojana varjavAmAM Ave che. te A matamAM na varjIe to 72 candra tathA 72 sUryanI saMkhyA yathArtha samAI rahe che, paraMtu AgaLa pratidvIpa samudranA saMdhisthAnomAM candra-sUryano sahayoga thaI jaze ane tethI ukta aMtaradi vyavasthAno bhaMga thavA jAya che, jo te bhaMgane bAjue rAkhI pratidvIpasamudranA Adi ane aMtakSetra sudhImAM rahelA candra-sUryanI aMtara pramANAdi vyavasthA te te kSetrAzrayI ja vicArIe to aMtarAdi pramANanuM niyamitapaNuM rahevAmAM prAyaH doSa utpanna na thAya; paraMtu prathama to triguNamate AgaLa AgaLanI AvatI bahata, saMkhyAno samAveza kema karavo? te ja vicAravAnuM che. vadhumAM prasiddha matakAranI valayapaMkti jeTalI buddhi yuktigamya ane niyamita rahe che tevuM AmAM jaLavAtuM nathI. tattva jJAnI jANe. cAlu viSayane aMge zakti pramANe judI judI rIte vicAra karavo jarUrI lAgavAthI phakta A viSaya paratve bhinnabhinna prakArathI vicAro mAtra jaNAvelA che. temAM chello pakSa zAstrIya hovAthI yogya jaNAya che. prathamanA traNa pakSo to vicAra pUratAM ja ApavAmAM AvyA che, chatAM e vicAromAM paNa zAstrIya virUddhapaNuM jaNAya to trividha trividhe mithyAdukRta ApI A viSayane aMge ahIM ja virAma pAmIe chIe. A badhI vicAraNAne sthAna bAhyapuSkarAI mATe to maLI zake paNa AgaLa AgaLanA dvIpasamudromAM kevI rIte saMgata karavuM te jJAnIgamya. For Personal & Private Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha // candra-sUryamaNDalAdhikAra // avataraNa-pUrva (EL TEL mAyAryo matapUrva3) kSepa 5 uthA. 43 prasiddha mAyAyarnu matAMtara, (tArAo paMktibaddha na hovAthI tene varjIne) candra-sUrya-graha tathA nakSatrapakti saMbaMdhI sarva vicAraNA, ane candrAdi pAMce jyotiSInI sarva prakAranI saMkhyA lAvavA saMbaMdhI upAya bitalAvI adhikAra samApta karyo. have te candra-sUryanA maMDaLo [paribhramaNa saMbaMdhI varNana zarU karAya che - temAM pAMca jyotiSI paikI candra-sUrya ane grahanAM cAramaMDaLo che. temaja te candra-sUryAdi, anavasthita maMDaLavaDe paribhramaNa karatAM merune pradakSiNA ApI rahyA che. nakSatra tathA tArAonAM maMDaLo che, paNa te cara hovA chatAM svasva maMDaLomAM sthAnamAM ja gati karatA hovAthI avasthita maMDaLavALAM che. e pAMca prakAranAM jyotiSIonAM maMDaLo paikI nakSatramaMDaLonuM kiMcit varNana nakSatra pariziSTamAM ApyuM che, ane tArA tathA grahonAM maMDaLonuM varNana aprApya hovAthI te saMbaMdhI ullekha na karatAM have candra-sUryamaMDaLo saMbaMdhI adhikAra zarU karavAmAM Ave che. A adhikAra saMkSipta ane vistArathI kahevAze. pannarasa culasIi sayaM, iha sasi-ravimaMDalAiM takkhittaM / joyaNa paNasaya dasahia, bhAgA aDayAla igasaTTA // 86 // sasi-raviNo lavaNammi ya, joyaNa saMya tiNNi tIsaahiyAiM / asiyaM tu joyaNasayaM, jaMbUddIvammi pavisaMti // 7 // tIsigasaTThA cauro, egigasaTThassa sattabhaiyassa / paNatIsaM ca dujoyaNa, sasi-raviNo maMDalaMtarayaM // 8 // [pra. gA. saM. 20] paNasaTThI nisaDhammi ya, tattiyabAhA dujoyaNaMtariyA / eguNavIsaM ca sayaM, sUrassa ya maMDalA lavaNe // 86 // [pra. gA. saM. 21] maMDaladasagaM lavaNe, paNagaM nisaDhammi hoi caMdassa / maMDalaaMtaramANaM, jANapamANaM purA kahiyaM // 60 // [pra. gA. saM. 22] saMskRta chAyA- paJcadaza caturazItazataM, iha zazi-ravimaMDalAni tatkSetram / yojanAni paJcazatAni dazAdhikAni bhAgA (zca) aSTAcatvAriMzat ekaSaSThikAH // 86| For Personal & Private Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrya tathA candranAM maMDalo llll zazi-ravyorlavaNe ca, yojanAni zatAni trINi triMzadadhikAni / gazItaM tu (6) yonanazata, navUdvIpe, pravijJatti || triMzadaikaSaSThikAzcatvAra (zca), ekaikaSaSThikasya saptena bhaktasya / paJcatriMzacca dve yojane (krameNa ) zazi - ravyormaNDalAntaram paJcaSaSThirniSadhe ca, trINi bAhAyAM dviyojanAntaritAni / ekonaviMzaM ca zataM, sUryasya ca maMDalAni lavaNe ||26|| maMDaladazakaM lavaNe, paJcakaM niSadhe ca bhavati candrasya / maGAntaramAnaM, yAnapramALa (ca) purA hrathitam ||60nA zabdArtha-- pArasa=paMdara putalIpha sayaM ekaso corAzI maMDatArUM=maMDaLo tavitta tenuM kSetra paLa-saya-vasahiga=pAMcaso dasa yojana phTMsaTTAekasaThIyA boya--sayati--i traNaso yojana tIta sahiyArUM trIza adhika gasIyaM tu khoyaLasayaM=180 yojana visaMti praveze che tI-sisaTTA ekasaThIyA trIsa bhAga zikSakassa=eka evA ekasaThIyAnA satta-maDvasa=sAta vaDe bhAgela paLatIsaM=5+30=pAMtrIza maMDajaMtarayaM=maMDaLonuM aMtara paLasakrI=pAMsaTha nisarjamni niSadhaparvata upara tattiyavAhA=traNa bAhAmAM muLavIsa-sayaM ekaso ogaNIza maMDAvatAM=maMDaLo daza paf=pAMca nALa--pamAAMyAna(vimAna )pramANa purA=pUrva himaM=kahyuM che gAthArtha-- A jaMbudrIpavartI candranAM 15 maMDaLo che, ane sUryanAM 184 maMDaLo che. temaja te bannenAM maMDaLonuM cArakSetra (jaMbU lavaNanuM thaI) 510 yojana ane eka yojananA ekasaThIyA aDatAlIza bhAga teTaluM adhika che. 866) kRti prathama thArtha:|| 185 AthI sUryanuM ane candranuM 510 yojana 4 bhAganuM kula je cArakSetra che temAM 330 yojana lavaNasamudramAM che ane pAchAM pharatAM A banne jyotiSIvimAno jaMbudrIpamAM ekaso eMzI yojana sudhI praveza karI aTake che. A tenuM cArakSetra kahyuM. 58lA kRti dvitIyathArthaH / / 35 yojana ane eka yojananA ekasaTha bhAga karIe tevA trIza bhAga ane ekasaThIyA eka bhAganA sAta bhAga karIe temAMthI cAra bhAga (35 yojana - bhAga)nuM paraspara candvamaMDaLanuM aMtara hoya che, ane sUryanAM maMDaLonuM paraspara aMtara be yojananuM che. 588aa kRti tRtIyathArthaH || [.. gA. saM. 20] vaLI sUryanAM 184 maMDaLo paikI 65 maMDaLo jaMbudrIpe che, temAM 62 niSadhaparvata upara paDe che, jyAre traNa maMDaLo te ja parvatanI bAhAmAM paDe che, ane 119 maMDaLo lavaNasamudramAM paDe che. A maMDaLonuM paraspara antara be yojananuM che. 8lA || rUti vaturthAthArtha: II [pra. gA. saM. 21] 24. For Personal & Private Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha candranAM 15 maMDaLo paikI 10 maMDaLo lavaNasamudramAM ane pAMca maMDaLo jaMbUdrIpamAM niSadhaparvata upara che, A maMDaLonuM paraspara aMtaHpramANa pUrve kahevAyeluM che. htA | kRti parzvanAthArthaH // [pra. gA. saM. 22] 186 vizeSArtha-- ahIMthI maMDalaprakaraNano adhikAra zarU thAya che. temAM prathama niSadha ane nIlavaMta parvatathI maMDaLono prAraMbha gaNavAmAM Avelo che, temaja puSkarAdi dvIpa saMbaMdhI paNa kiMcit adhikAra AvavAno che. AthI te te parvato tathA dvIpanA sthAnonI mAhitI ApavAnuM ucita samajI prAsaMgika aDhIdvIpanuM kiMcit svarUpa ahIM jaNAvAya che-- prathama aDhIdvIpAdhikAra 201 202 gaMtUdvIpanuM varNana-- ApaNe je kSetramAM rahIe chIe te jaMbudrIpanAM sAta mahAkSetro paikI 'bharata kSetra' nAmanuM eka mahAkSetra che. A jaMbudrIpa pramANAMgulathI 1 lAkha yojanano ane thALI sarakhA goLAkAra jevo athavA mAlapuDAkAra jevo che ane teno *paridha athavA tenI jagatInuM pramANa 316227 yojana, 3 gAu, 128 dhanuSa, 13aa aMgula che. gaNitanI rItie koI paNa vRtta kSetranA paridhinuM pramANa potAnA vikhuMbhanI apekSAe triguNAdhika hoya che; ane te vRtta padArthanA vyAsano varga karI 10 vaDe guNI vargamULa kADhavAthI te kSetra saMbaMdhI paridhinuM pramANa Ave che, jema ke; jaMbUdrIpano che. vyAsano varga kADhavA mATe baMne sarakhI saMkhyAno guNAkAra karyo (jethI varga saMkhyA prApta thaI.) 205, 206 vyAsa- 100000 x100000 10000000000 jaMbudrIpanA vyAsano varga "dasa abaja" pramANa thayo. tene dase guNatAM vargamULa yogya bhAjya rakama so abajanI AvI. have vargamULa kADhavA AMkaDAone samaviSama. karavA te A pramANe-- 201. ApaNuM je aMgula te utsedhAMgula kahevAya ane tevA 400 (athavA 100) utsedhAMgule eka pramANAMgula 202, phaLamo 3 samuddiko naMbuddIvo rahAsaMbaLo | vizvamasavasahassuM noyaLAnuM mane puchyuM [khyo hi.] 203. taLAto mAlapuDo jotAM vacalA mAlapuDo jevo jaMbUdvIpane kalpavo ane cAre bAjunuM ghI, tenI lavaNasamudra tarIke kalpanA karavI. 100000000000 thAya. vRtta. 410 204. koI paNa vRtta (goLa) padArthano gherAvo te 'ridhi' kahevAya. 205. je padArthane koI paNa dizAthI yA cheDethI sAmasAmuM mApIe to sarva ThekANe eka ja mApa Ave te 206. vRtta vastunI sarakhI laMbAI pahoLAInA pramANane vijnma athavA vyAsa kahevAya che. 207 be sarakhI saMkhyAno paraspara guNAkAra te 'varga.' 208. koI paNa be saMkhyA kaI be sarakhI saMkhyAnA guNAkAra jeTalI che ? tenI mULa saMkhyA zodhI kADhavAnI je rIti te vargamULa (raLi) kahevAya che. 209. jeno bhAgAkAra karavo hoya te rakama mAnya ane je rakamavaDe bhAjyane bhAgavI hoya te rakama mAna ane je javAba Ave te mAnAgara kahevAya. For Personal & Private Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMbUdvIpano paridhi kevI rIte kADhavo?? urs 1lo bhAjaka = 3) 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 (3 yojana 3 9 2 jo bhAjaka= 6,1 01,00 (1 yojanA Avela javAbano AMka sarakhI +1 61 rIte mUkatAM 316227 yojana jeTalo Avyo. 3 jo bhAjaka= 62,6 3,900 (6 yojana +6 3756 4tho bhAjaka= 632,2 0144,00 (2 yojana iti pridhi| +2 12644 pamo bhAjaka= 6324,2 11756,00 (2 yojana +2 126484 6ThTho bhAjaka= 63244,7 04911600 (7 yojana +7 4427129 7mo bhAjaka= 632454 484471 zeSa vadhyA -dhruva bhojaka 484471 zeSa vadhyA che tene cAra gAuno eka yojana hovAthI 4 vaDe guNavA- 4 4 dhruvabhAjaka 632454) 1937884 (3 gAu AvyA 1897362 0040522 be hajAra dhanuSyano (daMDano) 1 gAu hovAthI x 2000 dhruva bhAjaka=632454) 8104ja000 ( 128 dhanuSya 632454 1779860 1264908 05149520 pa0pa9632 0089888 dhanuSyanI zeSa saMkhyA rahI cAra hAthano 1 dhanuSya hovAthI dhruva bhAjaka=632454) 3pa95para (0 hAtha (bhAga na cAlyo mATe) For Personal & Private Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uss saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 000000 3595para hAthanI zeSa saMkhyA rahI 24 aMgulano 1 hAtha hovAthI 24 vaDe guNavA 24 1438208 71910404 dhruva bhAjaka = 632454) 8629248 (13 aMgula AvyA 632454 2304708 1897362 0407346 316227 0091119 aMgula saMkhyAnA zeSa rahyA ahIM ATaluM gaNita upayoganuM hovAthI ApyuM che. tethI adhika sUkSma pramANa yava, jUlikhAdi kADhavuM hoya to te svayaM kADhI levuM. upara pramANe gaNita karatAM jebUdvIpano paridhi 316227 yojana, 3 gAu, 128 dhanuSya, 13ii aMgula pramANa Avyo. e triguNAdhika paridhivALo eka lAkha yojanano jaMbudvIpa, pUrvasamudrathI pazcimasamudra sudhInI laMbAIvALa sAta varSadhara (kulagiri) parvato, temaja tenAM AMtare rahelAM sAta mahAkSetro tathA te kSetromAM rahelI mahAnadIo vagerethI saMpUrNa che. ApaNe jemAM rahIe chIe te bharatakSetra, ardhacandrAkAra sarakhuM meruthI dakSiNadizAmAM AveluM, traNe dizAe lavaNasamudrane sparzIne raheluM, pa26 yojana 6 kaLA vistAravALuM ane 144715 yojana pUrvasamudrathI pazcimasamudra sudhInI dIrgha jIuvALuM (lAMbuM), temaja utsarpiNI avasarpiNInA cha chA ArAnA bhAvothI vAsita che. dareka kSetro tathA parvato pUrvasamudrathI pazcimasamudra sudhI laMbAyelA samajavA. mAtra jaMbUdvIpanA vistArAzrayI laMbAIpramANamAM taphAvata paDaze. A bharatakSetranI sImAe rahela laghuhimavaMta parvatanA madhya bhAge 10 yojana UMDo, 1000 yojana lAMbo, 500 yojana pahoLo, vedikA ane vanathI parivarelo ane jenA madhyasthAne judA judA vaiDUyadi ratnanA vibhAgamAM vaheMcAyelAM zrIdevInA prathama ratnakamaLathI yukta, vaLI te mULa kamaLane pharatAM bIjAM cha valayothI suzobhita evo 210. "iqdIva rimo, tiri sonALi sayasahasAba I soyasa paripuchaUTI sattAvIsA sahiyA 5 9ii. tiNNi ya kosA ya tahA, aTThAvIsaM ca dhaNusayaM ekkaM / terasaya aMgulAi, addhaMgulayaM ca savisesaM // 2 // ' jyiotiSa-karaMDako For Personal & Private Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatakSetranuM saMkSipta svarUpa 16 zrI devInA nivAsavALo "T' nAmano draha Avelo che. emAMthI nIkaLatI gaMgA ane siMdhu svasvadizA tarapha, parvata upara vahIne, gaMgA nadI uttarabharatArdha tarapha 14000 nadIonI sAthe maitrI karatI dakSiNasamudramAM maLI jAya che. e ja pramANe 14000 nadIo vaDe parivarelI bIjI sindhanadI pazcima dizAe dIghavaitADhya parvata nIce thaI, dakSiNabharatArdha tarapha vahIne dakSiNasamudrane maLI jAya che. A zAzvatI gaMgA ane sindha bane nadIoe temaja bharatakSetranA madhyamAM rahelA dIIvaitADhya parvate eTale ke be nadI tathA parvata maLIne A bharatakSetranA cha vibhAgo pADyA che. ApaNe dakSiNa bharatAdhanA madhyakhaMDamAM rahIe chIe ane eziyA, yuropa, AphrikA, amerikA, osTreliyA vagere vartamAna duniyAno dakSiNabharatArdhamAM samAveza thAya che. A jaMbudvIpa bharatakhaMDanA pramANa jeTalA 19okhaMDa pramANa hovAthI A bharatakSetra 1 khaMDa pramANa che. A kSetranA madhyamAM ayodhyA nagarI AvelI che. temaja 63 razalAkA puruSo paNa A kSetramAM utpanna thAya che. A bharatakhaMDanI uttaradizAe vaitADhya oLaMgI tyArapachInuM bharatakSetra vaTAvyA bAda bharatathI dvigaNa vistAravALo (105ra yojana 12kaLA pramANa), vedikA ane vanathI suzobhita, pIta savarNamaya, laMbacorasAkAre jinabhavanAdithI vAsita. 11 kaTavALo. sAdhika 2493ra yojana lAMbI jIvAvALo, 2 khaMDa pramANe, "tapuhimavaMta' parvata Avelo che. A parvata upara AvelA pAdrahamAM zrIdevIno nivAsa che. A parvata upara caDhI, teTaluM ja bIjI bAjue utarIe tyAre tarata ja, pUrvanA parvatathI dviguNa (2105 yojana 5 kaLA) vistArayukta ane 3867416 yojanA dIrgha jIvAvALuM, cAra khaMDa pramANa avasarpiNInA trIjA ArAnA prAraMbhanA bhAvavALuM "himavaMtakSetra' AveluM che. A kSetramAM pUrve "ditA ane pazcime "ohitAzA' nadI vahe che. A kSetranA madhyamAM athavA A be nadIono jyAM najIka saMyoga thAya te sthAne zApatI nAmano vRtavaitADhya Avelo che. A kSetra saMpUrNa thayA bAda tarata ja pUrvakSetrathI dviguNa (4210 yojana 10 kaLA) vistAravALo, sAdhika 53931 yojana dIrghajIvAvALo, 8 khaMDa pramANa, 200 yojana UMco, pItasuvarNano, 8 phUTa-zikharavALo, laMbacorasa (pUrvethI pazcima sudhI gayelo) vedikA ane vanathI suzobhita, "mahAdinavaMta' nAmano parvata Avelo che. A parvata upara be hajAra yojana lAMbo, 1 hajAra yojana pahoLo, 10 yojana UMDo "DhI devInA nivAsavALo mahApA nAmano draha Avelo che. A parvata upara caDhIne teTaluM ja nIce utaratAM tUrta ja mahAhimavatanI uttara pUrvathI dviguNa (8421 yojana 1 kaLA) vistAravALuM, 73901 yojana pUrva-pazcima dIrghajIvAvALa, 16 khaMDa pramANa, pUrvadizAmAM vahetI harisanitA ane pazcimamAM vahetI dariAntA nadIthI yukta, kSetramadhya rahelA gaMdhAtI nAmanA vRttavaitAdyavALuM, avasarpiNInA bIjA ArAnA prAraMbhanA bhAvo sarakhuM harivarSa nAmanuM yugalika kSetra AveluM che. 211. [3yasa taMdA, bharapamAna mAphag | davA navaya sarve, gu maradapamAAM dava6 navauM || kiMjU. saMgrahaNI) 212. zalAkApuruSonI utpatti airAvata ane mahAvidehamAM paNa hoya che ane tyAM teo yathAyogya vijayone paNa sAdhe che. 213. dareka varSadharo vedikA vana sahita samajavA. 214. A chae kSetromAM rahenArA yugaliko svabhAve saraLa, bhoLA ne sarva rIte sukhI temaja divyasvarUpI hoya che. ane e chae yugalika mahAkSetromAM rasa (zastra vyavahArAdi), masi (lekhana kaLAdi), RSi (kheDUta vyApArAdi) For Personal & Private Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 960 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A kSetra saMpUrNa thayA bAda tUrta ja meruthI dakSiNe (rivarSottara) pUrvathI dviguNa 16842 yojana-2 kaLA vistAravALo, sAdhika 94156 yojana dIrgha jIvAvALo, 400 yojana UMco, 32 khaMDa pramANa, 9 kUTavALo, tapanIya-rakta suvarNano, ane sUryacandra maMDalonA AdhAravALo (ane tethI ja A graMthamAM A aDhIdvIpanuM varNana karavAmAM sahAyaka banelo) 'niSadha' nAmano parvata Avelo che. A parvata upara vyaMtaranikAyanI "dhI" nAmanA devInA nivAsavALo, 4000 yojana lAMbo, 2000 yojana pahoLo, 10 yojana UMDo 'tinichidra Avelo che. A parvata upara A bAjuthI caDhIne pelI bAju utarIe ke tarata ja niSadhaparvatathI dviguNa 33684 yojana 4 kaLA vistIrNa ane madhyamAM 1 lAkha yojana dIrgha, 64 khaMDa pramANa, niSadha ane nIlavaMta vaccenA bhAgamAM raheluM "mahAvidakSetra' AveluM che. A kSetranI madhyamAM eka lAkha yojana UMco, pIta suvarNamaya, zAzvato evo meruparvata Avelo che. A parvata navANuM hajAra (99000) yojanA jamInanI bahAra che, jethI jyotiSInikAyanA madhyabhAgane paNa vaTAvI AgaLa UMco cAlyo gayo che, tenuM 1000 yojana jeTaluM mULa jamInamAM gayeluM che, ethI te raprabhA pRthvInA pahelA kAMDanA aMta sudhI pahoMcelo che, tethI e parvatanuM hajAra yojana pramANa jyAM pUrNa (samabhUtala sthAne) thAya che te sarva bhAgane iMdra kahevAya che. e kaMdasthAne teno vistAra 10000 yojanano che. ane upara jatAM ghaTato ghaTato zikharabhAge 1000 yojana pahoLo rahe che, tethI A parvata UMcA karelA gopuccha' sarakho dekhAya che. A parvata traNa vibhAgathI vaheMcAyelo che, eTale ke-jamInamAM gayelo hajAra yojanathI hIna je kAMDa (bhAga) te prathamavAkhavuM kahevAya. A kAMDa-kAMkarA, paththara ane ratnAdithI banelo che. hIna evAM 1 hajAra yojanathI laIne (ratnaprabhAgata samabhUtalA rucakathI) 63 hajAra yojana pramANa sphaTikaratna ekaratna tathA rUpuM suvarNa mizrita dvitIyApaNuM che. emAM samabhUtalAthI 500 yojana pachI "naMdunavana' AveluM che, nIce kandabhAge "bhadrazAta' vana che ane 63 hajAra yojanA pUrNa thAya tyAM "somanasa' vana che. A somanasa vanathI zikhara sudhIno 36 hajAra yojanano bhAga te trIno vAMDa kahevAya che ane te jAMbUnada rikata] suvarNano banelo che. A trIjA kASTha upara "pAMDuvana' AveluM che. A vanamadhye eka cUlikA AvelI che. te 40 yojana UMcI, mULamAM 12 yojana pahoLI, zikhare 4 yojana pahoLI, vaiDUrya ratnanI, zrIdevInA bhavana sarakhI vRttAkAra ane upara eka moTA zAzvata caityagRhavALI che. - A cUlikAthI 50 yojana dUra pAMDukavanamAM cAre dizAe cAra jinabhavano che. A cAre bhavanonI bahAra bharatAdikSetronI dizA tarapha 250 yojana pahoLI, 500 yojana dIrgha, 4 yojanA e traNeno vyApAra na hovAthI teone karmabaMdhana alpa hoya che. A yugaliko marIne avazya deva thAya che. A kSetro akarmabhUminAM samajavAM. kula aDhIdvIpamAM 5 haimavaMta, 1 harivarSa 5 devakuru, 5 uttarakuru, 5 ramyapha ane 5 hairaNyavat thaI trIsa akarmabhUmio samajavI. te mATe kahyuM che ke - - "hemavayaM harivAsaM devakuru taha ya uttarakuruvi | rammaya eraNNavayaM iya cha byUmio paMcaguNA / / 1 / / eyA akammabhUmIo tIsa sayA juyaladhammajayaThANaM / dasavihakappamahadumasamutthabhogA pasiddhAo // 2 // privacanasAroddhAra For Personal & Private Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meruparvatanuM ane abhiSeka zilAonuM varNana 949 UMcI, aSTamInA candrAkAra sarakhI, zvetavarNIya arjunasuvarNanI cAra abhiSeka zilAo varte che. pratyeka zilA vedikAsahita vanavALI che. emAM pUrva dizAmAM 'pAkku MvA', pazcima dizAmAM rattavanA', uttaramAM 'ativRttavattA ane dakSiNadizAmAM 'atipA u MvattA' nAmanI zilAo che. emAM pUrva-pazcimanI be zilAo upara 500 dhanuSa dIrgha, 250 dhanuSa vistIrNa ane 4 dhanuSa UMcAM evAM be be siMhAsano che, ane uttara tathA dakSiNavartI zilAo upara ukta pramANavALuM ekeka siMhAsana che. emAM pUrva dizAnI zilAnA be siMhAsana upara pUrva mahAvidehanI 16 vijayomAM utpanna thatA jinezvaradevone, anAdikALanA tathAvidha AcAravALA saudharma indra prabhune potAnuM ahobhAgya vicAratAM paMcarUpa karI, paMcAbhigama sAcavI, meruparvata upara laI jAya che. jyAM mahAna kaLazAdi sAmagrIthI aneka jAtinA ThAThamAThathI yukta, aneka devadevIothI piravarelo mahAbhAgyazALI saudharmendra prabhune potAnA ja khoLAmAM le che, te vakhate mahAna abhiSekAdi kriyAo thAya che, ane te dvArA bhaktivaMta indro, deva devIo "amane Avo sonerI avasara prApta thayo, dhanya che amArA AtmAne ke Aje AvA paramapavitra trilokanAtha paramAtmAnI bhaktino mahad suyoga prApta thayo." ityAdika anumodanAone karatA anagala puNyopArjana karI kRtakRtya bane che. A ja pramANe pazcima mahAvidehanI 16 vijayomAM utpanna thatA jinezvarono pazcima dizAvartI zilA upara ane dakSiLa dizAnI zilA uparanA siMhAsana upara bharatakSetramAM utpanna thayelA prabhuono temaja uttara dizAnI zilA upara airavata kSetravartI paramAtmAono janmAbhiSeka thAya che, AvA jyAM mahAnubhAva 5ramAtmAonA janmAbhiSeka jevAM kalyANaka kAryo thaI rahelAM che, evo A 215mandara-meru parvata sadA acaLa ane jayavaMto varte che. A merunI dakSiNa taraphanA niSadhaparvatamAMthI nIkaLelA niSadhaparvatanA ja saMbaMdhavALA be rAkhavaMtagiri ane uttara taraphanA nIlavaMta parvatamAMthI nIkaLelA be gajadaMtigira ema kula cAra gajadaMgirio che. teo gajanA daMtUzaLAkAre athavA raNazIMgaDAkAravat thatA meru pAse pahoMcelA che, ane tethI ja merunI utta2nA temaja dakSiNa dizAnA be be gajadaMtigiraonA cheDAo paraspara bhegA maLavAthI ardhacandrAkAra sarakho AkAra thAya che. A banne parvatanI vacce merunI dakSiNa dizAe avaru nAmanuM yugalika kSetra AveluM che, evI rIte uttaravartI be gajadaMtonI vacce uttararu nAmanuM kSetra che. banne kSetromAM sadAkALa prAraMbhanA bhAvoyukta pahelo Aro varte che, temaja 200 kaMcaniMgara tathA anya parvato, daza daza draho ane naghAdikathI yukta che. emAM uttarakuru kSetramAM jaMbUdrIpanA adhipati anAdata devanA nivAsavALuM, jenAvaDe A jaMbudrIpa evuM nAma prasiddha thayuM che te zAzvata 'naMvUvRkSa' AveluM che ane devakurumAM paNa jaMbUvRkSanA sarakhuM 'zAbhaLI' vRkSa AveluM che. 215. A parvatano svAmI mandara' nAmano deva hovAthI 'mandara' evuM nAma paDyuM che A nAma zAzvata samajavuM. meruparvatanAM 16 prakAranAM nAmo che, je nIce pramANe-- vivAya 'manvaro me:` suvarNana: svayaMpramaH / 'manoro 'girino todhayazitoco ||9|| "lokamadhyo "lokanAbhiH " sUryAvarto'stasaMjJitaH' 12 / 'aivizAvisUryAvarakhAvata" sarjana""gottamaH" A badhAM nAmo sAnvartha che. .16 For Personal & Private Use Only IIRII Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A madhyamathI pUrvadizAmAM .ane pazcima dizAmAM vistAra pAmeluM tethI ja pUrvamahAvida ane pazcimamahAvida evI prasiddha saMjJAvALuM "mahavikSetra AveluM che. A kSetranI baMne dizAe madhyabhAge sItA tathA sItavA nadI vahe che. jethI pUrva-pazcima videha be be bhAgavALA thavAthI mahAvidehanA ekaMdara cAra vibhAga paDyA che, emAM pUrva pazcima dizAvartI ekeka bhAga airAvata kSetra taraphano ane ekeka bharatakSetra taraphanI dizAno temaja ekeka vibhAgamAM kacchAdi ATha ATha vijayo hovAthI cAra vibhAgamAM 32 vijayo thAya che. e vijayonI pahoLAI 2212 yojana che, ane laMbAI 16592 2 yojana che. vijayonI paraspara maryAdAne batalAvanArA 100 yojana pahoLA, vijaya tulya lAMbA, be be vijayone gopavIne azvaskaMdhAkAre rahelA citrakUTAdi 16 vakSaskAro AvelA che, eTale pratyeka vibhAge cAra cAra thayA. e pramANe A kSetramAM be be vijayanI vacamAM be vakSaskAranA aMtara vistAronI madhyamAM 125 yojana pahoLI grAhavatyAdi 12 nadIo AvelI che, eTale ke ekeka vibhAge traNa traNa thaIne 12 nadIo thAya che. A nadIo bIjI nadIonI mAphaka ochAvattA pramANavALI na thatAM TheTha sudhI ekasarakhA pramANavALI ane sarvatra samAna UMDAIvALI rahe che. A kSetranI bane dizAe moTAM vanamakho rahelAM che. cakravartIne vijaya karavA yogya je vijayakSetro tene viSe bharatakSetravata, utsarpiNI avasarpiNInA cha cha ArA saMbaMdhI bhAvono abhAva hovAthI tyAM " noLI nomavarSanI' (cothA ArA) jevo kALa che. tenuM svarUpa pUrve kaheluM che, te cothA ArAnA kALanA prAraMbhanA bhAvavALo sukhamaya che, tethI ja te kSetramAM siddhigamana kAyamane mATe khulluM ja che. kAraNake te kSetramAM siddhigamana yogya kAryavAhInI saghaLI sAnukULatA sadAya varte che. jyAre ApaNe tyAM to te te sAmagrInuM, te te kALAzrayI parAvartana thayA kare che; tethI ApaNe tyAM mokSamArga sadAya khullo raheto nathI. A kSetra cothA ArA sarakhuM hovAthI tyAM 500 dhanuSapramANa UMcA ane pUrvoDa varSanA AyuSyavALA jIvo hoya che. ityAdi svarU5 cothA ArA pramANe vicAravuM. A mahAvidehakSetranI 32 vijayonAM nAmo A pramANe che. mama puSkalAvatI vayama sImaMdharasvAmIjI, vatsAmai zrIyugamaMdharasvAmIjI, nalinAvatIjImai zrI vAsusvAmInI ane cothI vajhAvatImAM zrIkuvAduvANInI ema cAra tIrthakaro atyAre potAnA upadeza dvArA aneka jIvone karmasattAthI nimukta karAvIne mokSamahelamAM mokalatA thakA, mahAvidehakotramAM vicare che. A tIrthakaro viharamAnajina tarIke oLakhAya che ane temano mahimA prasiddha che. atyAre bharatakSetramAM to prabhunAM kalyANakArI darzanano sAkSAt abhAva che, jethI viharamAnajinone bhAvapUrvaka namaskAra karI AtmAnuM sAphalya mAnavAmAM Ave che. 216. mahAvidehakSetra, bharatakSetra, airAvatakSetra, e traNe kSetro karmabhUminAM kahevAya che, kAraNake tyAM si, nasa, RSinA vyApAro cAlu che ane ethI ajJAnAtmAone sarvaprakAranA saMsAravRddhinA kAraNabhUta bane che, jyAre puNyAtmAo mATe A ja bhUmi paraMparAe anaMtasukhanA sthAnarUpa bane che. AthI A bhUmi sarva prakAranAM anuSThAnone yogya temaja zalAkA puruSonI utpattivALI che. ekaMdara karmabhUmi 15 che- marata, phoravata, 6 mahAvideha, je mATe kahyuM che ke bharahAiM videhAI eravvayAiM ca paMca patteyaM / bhannaMti kammabhUmio dhammajogAu pannarasa / / 1 / / For Personal & Private Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8i puSkalAvatI yugalikonuM zarIrapramANa, AyuSya ane apatyapAlana 163 * batrIza vijayonAM nAmo * uttara dizAvartI / dakSiNadizAvartI / dakSiNadizAvartI | uttaradizAvartI 1 kaccha 9 vatsa 17 pA 25 vama 2 succha 10 suvatsa 18 supA 26 sukha 3 mahAkaccha 11 mahAvatsa 19 mahApadma 27 mahAvapra 4 kacchAvatI 12 vasAvatI 20 padmAvatI 28 vaprAvatI 5 Avata 13 ramya 21 zaMkha 29 valtha 6 maMgalAvata 14 ramyaka 22 kumuda 30 suvallu 7 puSkalAvarta 15 ramaNika 23 nalina 31 gaMdhila 16 maMgalAvatI 24 nalinAvatI 32 gaMdhilAvatI A pramANe mahAvidehakSetra saMbaMdhI saMkSipta svarUpa kahyuM. A kSetra saMpUrNa thaye tarata ja sarva rIte niSadhaparvata sarakho, mAtra vavaDe nIlo-vaiDUryaratnano "nIravaMtaparvata' Avelo che. A parvatopari 8000 yojana lAMbo, 2000 yojana vistIrNa ane dIti' devInA nivAsavALo 'sara' nAmano draha Avelo che. A parvata maMDaLaprakaraNanAM varNana prasaMge khAsa upayogI thavAno che. (je vAcako prasaMga pAmIne svayaM samajI zakaze.) A parvatathI AgaLa vadhyA ke tarata ja harivarSa kSetra sarakhI vyavasthAvALuM "cakSetra' AveluM che. A kSetramadhye bane dizAmAM narAntI, ane nArIvAstA nadI vahe che. tathA A kSetranA madhyabhAgamAM ja mAnyavaMta nAmano vRttavaitADhya Avelo che. A kSetra pUrNa thaye tarata ja mahAhimavaMta parvata sarakhI vyavasthAvALo zveta rUpAno vizva parvata Avelo che. A parvata upara "guddhi' devInA nivAsavALo "mahApuMDaridra' Avelo che, tenuM pramANa mahApadmadraha sarakhuM samajavuM. parvata vItAvyA bAda rivarSa kSetra sarakhI vyavasthAyukta hiSyavaMta' kSetra AveluM che temAM pUrve suvarNajUnA ane pazcime geQtI. nadI che ane A kSetra madhya " viTApAtI' nAmano vRttavaitADhya Avelo che. A kSetra pUrNa thayA bAda tarata ja himavaMta sarakhI vyavasthAvALo zillI parvata Avelo che. A parvata upara "nakSmI devInA nivAsasthAnavALo DuMdarIdrada padmadrahavat Avelo che. A parvatathI AgaLa vadhatAM bharatakSetra sarakhI sarva vyavasthA tathA sarva bhAvovALuM airAvatakSetra raheluM che. te te kALamAM vartatA bhAvomAM banne kSetro paraspara samAna sthiti dharAvanArA hoya che. A kSetranA madhyabhAge ayodhyA nagarI che, A kSetra paNa rUpyamaya-daI vaitADhyathI tathA gaMgAsiMdhu jevI sattA ane rastavatI nadIthI 6 vibhAgavALuM che. A kSetra samApta thaye tarata ja A kSetranI traNe dizAe sparzIne rahela pazcimalavaNasamudra Ave che. A pramANe pUrvasamudranA madhya kinArAthI nIkaLI pazcima samudranA kinAre AvatA sudhInAM sarvakSetrano vistAra bhego karatAM eka lAkha yojana pUrNa thAya che, jethI tyAM jaMbUdvIpa kSetra paNa samApta thAya che. mahAvidehakSetranI banne bAju rahelAM 6 kSetrone 6 varSadhara parvato paikI traNa traNa parvato tathA traNa 25, For Personal & Private Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha . traNa kSetro sarakhA pramANavALAM ane vyavasthAvALAM che. ahIM eTaluM samajavuM ke dakSiNottaranAM samAna vyavasthAvALAM hairavaMta ane haimavaMta e be kSetro yugalika manuSya tiryaMconAM che, ane emAM rahenArA yugalika manuSyonuM zarIrapramANa 1 gAu, AyuSya 1 palyopama eTale trIjA ArA sarakhuM hoya che. temane ekAMtare AmaLA jeTalA AhAranI icchA thAya che. tyAM saMtAnanI paripAlanA 79 divasanI hoya che. A pramANe apatyapAlanA karyA bAda te yugaliko svataMtravihArI temaja bhogane samartha thAya che. pachIthI teonuM pAlana karanArA mAtA-pitAo alpa mamatva bhAvavALA hovAthI te apatyo kyAM rahe che? kema varte che? te saMbaMdhI ciMtA karatA nathI. A pramANe racandra ane darivarSa e be kSetromAM yugalikonuM zarIramAna 2 gAu, AyuSya 2 palyopama, be divasane AMtare bora jeTalA AhAranI icchA thAya ane 64 divasa saMtAnanI paripAlanA hoya. devaguru ane uttaravuM e banne yugalika kSetromAM yugalikonuM zarIrapramANa 3 gAu, AyuSya 3 palyopama, Aro pahelo, traNa divase tuveranA dANA jeTalA AhAranI IcchA ane 49 divasa saMtAnapAlanA samajavI. * cha mahAparvata tathA drahapramANa yantra * parvatonAM nAmo | parvatanI | drahanuM nAma | drahanI dazaguNI | drahano vistAra | drahanI UMDAI UMcAI pramANa dIrghatA | hato? laghu himavaMta 10) yojana padmadraha 1000 yojana 500 yojana 10 yojana zikharI parvata puMDarIka draha 1000 , 500 , mahAhimavaMta parvata mahApadmadraha 2000 , rUkamI parvata mahApuMDarIdraha 2000 , 1000 , niSadha parvata tigichidraha 4000 2000 ,, nIlavaMta parvata kesarI draha 4000 , , 2000 ,, have parvatanA viSayamAM eTaluM vizeSa samajavuM ke bhAratanI uttaravartI je himavaMta ane airAvatanA uttaravartI je zivarI e bane parvato pUrva samudrathI pazcimasamudra sudhI lAMbA che. e parvatonA chellA bhAge ekeka dizAnA mukha tarapha parvatanI be be dADhAo che ane te raNaziMgaDAkAre lavaNasamudramAM gayelI che. ema bIjI dizAmAM paNa be dADhA svadizAmAM lavaNasamudramAM gayelI che. ema be parvatanI banne dizAnI thaI ATha dADhAo che. ekeka dADhA upara sAta sAta aMtardhvapa che, eTale ATha dADhAnA maLI pa6 aMtardhvapa thAya che. A aMtardhvapamAM yugaliko ja rahe che, tenA zarIranI UMcAI 800 dhanuSya ane AyuSya palyopamanA asaMkhyAtamA bhAge hoya che. ekAMtare AhAranI icchA tathA 79 divasa apatyapAlanA hoya che. 217, je kSetromAM je je ArI vartato hoya, te ArAnA yugalikonuM svarUpe pUrve palyopama, sAgaropamanA varNana prasaMge kaheluM che tyAMthI te pramANe joI levuM. 218. vizeSa varNana kSetrasamAsa tathA nIvavivAra vRdaduvRttithI jovuM. 1OOO 8i 8 8 8 8 8 For Personal & Private Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lavaNa samudranuM varNana 166 A aMtardIpone garbhajamanuSyonAM je 101 kSetro gaNAya che tenI gaNatrImAM gaNavAnA che. A jaMbUdvIpa ke jenuM varNana upara karAyeluM te dvIpa 12 yojana UMcI ratnamaya jagatIvaDe viMTAyelo che. A jagatIne pUrvamAM 21vinA, pazcimamAM nAna, uttaramAM 35Unita ane dakSiNamAM vainayana ema cAra dvAro che. pratyeka dvAra cAra yojana pahoLuM ane bane bAjae pA (ba). pahoLI bArazAkhovALuM che, eTale dareka dvAra kA yojanA vistAravALuM hovAthI cAra dvAranI pahoLAI 18 yojananI thAya che. A pahoLAI jebUdvIpanA paridhimAMthI bAda karatAM je saMkhyA prApta thAya tene, pratyeka dvAranuM aMtara kADhavA cAre bhAMgI nAMkhIe tyAre 79052 yojana 1-gAu 1572 dhanuSa-3 aMgula eka dvArathI bIjA dvAronuM paraspara aMtara Ave. koI paNa jagatIonA dvAronI pahoLAI sarva sthAne sarakhI hoya che paNa AgaLa AgaLanA dvIpa-samudronAM kAraNe paridhi vadhato jAya, tema tema dvAronA aMtaramAnamAM vRddhi thatI jAya athati dvArAntaromAM taphAvata paDe. A dvAro maNimaya dehalI (uMbara) ane ramyadvAra kapATa AdithI suzobhita che. jema A sRSTi upara gRhadvArone uMbarA-bhogaLa hoya che, tema A dvArone paNa uMbaro, be be kamADa tathA kamADane majabUta baMdha karanAra bhogaLo paNa hoya che. jagatInuM kaMIka varNana to pUrve kahevAyuM che. rUti naMgUdIpaca gatikSiHvananuM che. hitI navalakutavargana-A jaMbUdvIpane pharato be lAkha yojananA valayavikhaMbhavALo lavaNasamudra che. teno paridhi 15481139 yojanamAM kAMIka nyUna che. A lavaNasamudramAM cAra cAra candra ne suryo tathA gautamadvIpa vagere dvIpo AvelA che. A lavaNasamadramAM bharatakSetranA parvabhAgamAM vahenArI gaMgAnadI je sthAne maLe che tyAM nadI ane saMgamasthAnathI 12 yojana dUra mAgadha nAmanA devanI rAjadhAnIthI prasiddhi pAmela mAgadha nAmano dvIpa jene mAthatIrtha tarIke kahevAya che te Avelo che. evI rIte bhAratanI pazcimadizAe bIjI siMdhanadInA saMgamasthAne 12 yojana dUra prabhAsadevanI rAjadhAnIvALo dIpa je pramANatIrtha kahevAya che. te Avela che. A banne tIrthanA madhyabhAge te be tIrthanI ja sapATImAM (nadI-samudranA saMgamathI 12 yojana dUra samudramAM ja) varadAma nAmanA devathI prasiddha varavAna tIrtha AveluM che. A ja pramANe airAvatakSetramAM raktavatInA saMgamasthAne 12 yojana dUra samudramAM maLatIrtha tathA raktAnA saMgamasthAnathI 12 yojana dUra pramANatIrtha che, te baMnenI vacce pUrvavata samudramAM varalAmatIrtha AveluM che. 34 vijayomAM utpanna thanAra cakravartI jyAre cha khaMDano divijaya karavA nIkaLe che tyAre prathama mAgadhatIrthanI samIpamAM samudra yA nadI kinAre potAnA sarvasainyane sthApI aThThama tapa karIne ekalo pote ja cAra ajavALA rathamAM ArUDha thaI rathano madhyabhAga jyAM DUbe tyAM sudhI samudramAM utarIne ratha upara UbhA thaI, svanAmAMkita je bANa tene mAgadhadevanI rAjadhAnImAM pheMke, te bANa cakravartInI zaktithI 12 219. vijayAdi nAmanA adhipatidevanA nivAsathI A nAmo paDelAM che. 220. "qvNarasa satasahassA, pazcAtIta sa vatInaM 1 $ivivikhUNo, navodino rivadhe 9. 221. jaLAzayamAM utaravA yogya DhALa paDato krame krame nIce nIce gayelo je bhUmibhAga te tIrtha kahevAya. For Personal & Private Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only k kulagirinAM kaye sthAne ? nAmo laghuhimavaMta zikharI mahAhimavaMta phI nidha nIlavaMta merunI dakSiNe ane bharatanI uttare merunA uttara aravatanI riyAsa merunI zera himavaMta ne merunI uttare hiraNyavaMta aMte merunI zo vipa aMta merunA uttara ramyak aMte keTalA khaMDa nA 2 2 da 8 32 32 varNa suvAno (pItavarNa) 33 54 // (6) ziriyatna // zvetavarNIna rUpAno. tapanIya raktamaya vartano dhairya ratnano (nIlavaNa) laMbAI pUrva samudrathI | 1052yo0 12 kalA pazcima samudra 24932 yo0 .. vacat yojana 2 19 94156 yojana .. pahoLAI UMcAI kUTa saMkhyA 11 .. 19 100 jana 4210 yo0 | 200 yojana 10 kalA .. 54 99 16842 yo. | 400 2 kalA yojana 39 11 8 8 9 9 te upara kyuM sarovara padmadraha kuMvArIka mahApadmadraha mahAkuMvarI karata nAkanA kesarIdraha nadIo kaI nIkaLe che ? |UMDAI pUrve gaMgA nadI pazcime siMdhu nadI uttare ii hatAzA nadI. pUrve raktA nadI pazcime raktavatI nadI dakSiNe suvarNakUlA nadI dakSiNe to nadI uttare hirakAMtA nadI uttare ruppakalA nadI dakSiNe narakAMtA nadI sivalA nadI uttare sInogha nadI zikSako uttara tArIkA nadI dakSiNe sItA nadI. 25 yojana 25 yojana 50 yojana 50 yojana 100 yojana 100 yojana 966 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | sAta (7) mahAkSetronuM yatra || sAta mahAkSetronAM nAmo ne? | ma rinAM nAno | mahInavInAM nAmo | vo ? keTalA taMvADuM | pahoLArDa | laMDa | pramA? pUrva samudrathI | yo. kaLA | pazcima samudra sudhI pa26-6 14471 yojana bharatakSetra daI vaitADhyA merunI dakSiNe samudra sparzI pUrve gaMgA nadI | avasa0 utsarpiNInA pazcime sivu nadI | 6-6 ArA hoya airAvatakSetra For Personal & Private Use Only sAta mahAkSetronuM yantra himavetakSetra 376745 vo. | yo. kaLA | pU samudrathI pe. samudra | 2105-5 4 | hiraNyavaMtakSetra 4 merunI uttare samudra sparzI himavaMta parvatanI uttare zikharI parvatanI dakSiNe mahAhimavaMta parvatanI uttare rUphamI parvatanI dakSiNe niSadha tathA nIlavaMtanI vacce pUrve raktA nadI pazcime raktavatI nadI zabdApAtI vRtta | pUrve rohitA nadI | avasarpiNInA trIjA vaitADhya pazcime rohitAzA nadI ArA sarakhuM vikaTApAtI vRtta | pUrve suvarNakUlA nadI vaitADhyA pazcime rUdhyakUlA nadI gaMdhApAtI vRtta | pUrve harisalilA nadI avasarpiNInA bIjA vaitAdya pazcime harikAntA nadI ArA sarakhuM mAlyavaMta vRtta pUrve narakAntA nadI vaitADhya | pazcime nArIkAntA nadI meru parvata pUrve sItA nadI | avasarpiNInA cothA pazcime sItAdA nadI | ArA sarakhuM harivarSakSetra 33901 yojanA | yo. kaLA | 16 8421-1 rAmyakakSetra 16 | mahAvidehakSetra (100000) 1 lAkha yojana yo. kaLA | 33684-4 u67 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha yojana dUra jaI mAgadhadevanI rAjasabhAmAM paDe, paDatAM ja krodhathI kopAyamAna thayelo, paNa bANa upADatAM tenA upara utpanna thayelA cakravartInuM nAma vAMcI tarata ja zAMta thayelo mAgadhadeva aneka prakAranAM bheTaNAM sAthe bANa laIne cakravartI samIpe AvI, tene namaskAra karI, potAnI bhakti batalAvI "tamArI AjJA mAre zire che" ityAdi vacano kahI, cakravartIne te bANa pAchA Ape ane satkAramAM bheTazuM Apa; cakravartI paNa teno AnaMdathI svIkAra karI, te devano yathAyogya satkAra karI, svasthAne javA mATe rajA Ape. e ja pramANe punaH varadAma tathA prabhAsa tIrthane sAdhe che. A pramANe A tIrtho lavaNasamudramAM AvelAM che. e sivAya cAra moTA pAtAlakalazAo, laghupAtAlakalazAo, telaMdharaparvato, lavaNasamudranI jaLazikhA vagere varNana keTaluMka AgaLa kahevAyuM che. vizeSa to anya graMthothI joI levuM. rUti navasamudrI saMkSipta varNanam | dRrIyAtavaMDavarNana- A lavaNasamudra pachI cAra lAkha yojana pahoLo ane paryata 4110961 yojana paridhivALo, ISakAra parvatothI pUrva pazcimavaDe be vibhAgamAM vaheMcAyelo, tethI pUrva pazcima cha cha (kula-12) varSathara parvato tathA sAta sAta (+9 kula 14) mahAkSetrothI vistRta evo dhAtakIkhaMDa Avelo che. A khaMDamAM pUrva pazcimamAM be meru AvelA che. A meru jebUdvIpanA meru karatAM nyUna pramANavALA che, bAkInI sarva vyavasthA jaMbUdvIpanA meru sarakhI samajavI, eTaluM ja nahi paNa kaha-kuMDanI UMDAI, meru vinA sarva parvatonI UMcAI vagere sarva jaMbUdIpa sarakhuM samajavuM. nadI-dvIpa-kaha-kuMDa-vanamukhAdi vistAra-nadinI UMDAI kahonI laMbAI jebUdvIpathI dviguNa jANavI. jema jebUdvIpamAM bharata, mahAvidehAdi je kSetro-parvatAdinAM nAmo che, tevAM ja nAmovALAM kSetrAdi ahIM vicArI levAM. rUti thAtajIvaMDavanam || caturthAtoSivana- A samudra ATha lAkha yojana pahoLo ane 9170605 yojana paryanta paridhivALo che. jema lavaNasamudramAM candra sUryAdi dvIpo che tema ahIM paNa samajavA. lavaNasamudranI mAphaka pAtAlakalazono abhAva samajavo, tethI bharatI oTa paNa thatA nathI, tenuM jaLa paNa uchALA mAratuM nathI, paNa dhyAnastha yogI sarakhuM zAMta varte che. vaLI jaLa caDha utara svabhAva rahita che. rUti #AtodhavarNanam || pramapurAITIpavana- tyArabAda 16 lAkha yojana pahoLo ane triguNAdhika paridhivALo puSkaradvIpa Avelo che. have ApaNe mAtra aDhIdvIpa (samayakSetra)nuM varNana karatA hovAthI mAnuSottaranI aMdaranuM ja kSetra levAnuM hovAthI 8 lAkha pramANa vikhaMbhavALo ane 14230249 yojana paridhivALo abhyattarabhAgano ardhapaSkaradvIpa levAno che. A puSkarArdhamAM paNa be meru che. dhAtakIkhaMDanA parvata kSetronI mAphaka ahIM paNa 12 varSadharo ane 14 mahAkSetro cakrAkAre samajavA. ahIM parvata-kSetrAdinAM nAmo jaMbUdvIpanA parvatAdinAM nAmo sarakhAM hoya che. jema jaMbUvat dhAtakInuM svarUpa 222. ghAyalaMpariro tAnasurA satasadA | WvasathI kR vipi viroi rahI //. 223. "U TS satarADuM sahasA pariro tasa | kahiyAruM cha patarADuM #Atodhivarasa IIchA. koDI bAtAlIsaM sahassa dusayA ya auNapaNNAsA | mANusakhettapario emeva ya pukkharaddhassa / / 2 / / For Personal & Private Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSkarArdhadvIpa tathA mAnuSotara parvatanuM svarUpa TUMkamAM samajAvavAmAM AvyuM che tema ahIM paNa dhAtakIkhaMDavat A dvIpanuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM, eTaluM vizeSa samajavuM ke dhAtakIkhaMDanA sarva padArthothI A dvIpanI vastuo prAyaH dviguNadviguNa pramANavALI vicAravI. kRti purAEdvIpavarNanam // mAnuSottaraparvatavarNanam--A puSkaradvIpanA madhyabhAge valayAkAre eTale ke kAlodadhisamudranI jagatIthI saMpUrNa 8 lAkha yojana paryante A mAnuSottara parvata Avelo che. AthI A mAnuSottarano vistAra bAkInA 8 lAkha yojana pramANa puSkarArdhamAM samajavA yogya che, ane e (mAnuSottara) vistAra 1022 yojana hovAthI 16 lAkha pramANa puSkaradvIpanA (bAhyAdha) ardhabhAganA 8 lAkha yojananA kSetravistAramAMthI 1022 yojana kSetra mAnuSottara parvate rokela che. 966 e pramANe abhyantara puSkarAIne vIMTAyelo mAnuSottara jANe abhyantara puSkarArdhadvIpanuM athavA manuSyakSetranuM rakSaNa karavAmAM jagatI sarakho hoya tevo dekhAya che. 22siMhaniSAnI AkAravALA A parvatanuM pramANa lavaNasamudramAM Avela velaMdha25rvata samAna che, eTale 1721 yojana UMco, mULamAM 1022 yojana pahoLo ane eka bAjue ghaTato ghaTato zikharatale 424 yojana pahoLo che. A parvata paNa jAMbUnada tapanIya suvarNa sarakhA raktavarNano che, mAnuSottara parvatanI upara cAre dizAmAM siddhAyatana kUTo Avela che. rUti mAnuSottaraparvatavarNanam // A pramANe jaMbUdrIpano 1 meru, 2-dhAtakIkhaMDanA ane 2 ardhapuSkaranA thaI-pa meru, e ja pramANe--5 bharata, 5-airavata, -5 mahAvideha, (15 karmabhUmi kSetro) 5 haimavaMta, pa hiravarSa, pa devakuru, pa-uttarakuru, pa-myak, pauraNyavat ema 30 yugalika kSetro, (akarmabhUmi kSetro) karmabhUmi akarmabhUmi thaI 45 kSetro ane 56 aMtardIpo ekaMdara 101 manuSyakSetroma kahevAya che. A pramANe manuSyonAM janmamaraNa aDhIdvIpamAM thatA hovAthI ja manuSyakSetra' tarIke prasiddha thayeluM aDhIdvIpa kSetra (45 lAkha yojana pramANa)nuM kiMcit svarUpa kahyuM. kRti manuSyakSetrasya saMkSiptavarNanam // 226 224. siMhaniSAvI eTale jema siMha AgalA be paga UbhA rAkhIne pAchalA be paga nIce vALI kulAtaLe dAbI saMkocIne bese tyAre pazcAt bhAge nIco (DhaLato) ane krame krame upara jatA mukhasthAne ati UMco thayelo dekhAya, tevA AkArano je parvata te. 225. aDhIdvIpamAM paNa 101 manuSyakSetromAM janma tathA maraNa avazya banne hoya paraMtu varSadha25rvato ane samudrone viSe prAyaH karIne manuSyono janma saMbhavato nathI, haju maraNa kadAca saMharaNa mAtrathI saMbhave. 226. aDhIdvIpa vahAra nahi thanArA pavArtho :--jaMbUdvIpamAM gaMgAdi nadIonI jema zAzvata nadIo, padmadrahAdi zAzvata draho, sarovaro, puSkarAvadi kudaratI megho, meghanI svAbhAvika garjanAo, bAdara agni, (sUkSma to sarvavyApI che) tIrthaMkara cakraviida 63 zalAkA puruSo, manuSyanuM janma tathA maraNa, samaya--AvalikA--muhUrta-mAsa-saMvatsarathI laI utsarpiNyAdi kALa tathA jaMbUdvIpanI jema varSadharAdi sarakhA parvato (keTaleka sthAne zAzvatA parvato che paraMtu alpa hovAthI vivakSita jaNAnA nathI) grAma-nagaro caturvidha saMgha tathA khANa nidhi--candra-sUryAdinuM paribhramaNa tathA kSetraprabhAve ja-prayojanAbhAve indradhanuSyAdi AkAzoSAtasUcaka cihno A sarva vastuo aDhIdvIpa bahAra nathI. idahaghaNathaNiyAgaNi- jiNAi NarajammamaraNakAlAI / paLayA tavanoyana--vitta murtta no pu(pa)ro 6!! [nayukSetrasamAsa] For Personal & Private Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A pramANe aDhIdvIpanuM kiMcit svarUpa jaNAvyA bAda te aDhIdvIpane viSe sUrya tathA candranA maMDalo kevI rIte paDe che te saMbaMdhI varNana kahevAya che. 200 * sUrya-candramaNDala viSayanirupaNam [maMDanAdhiAranI navataraLiA-maMDalAdhikAramAM prasaMga prApta thavAthI aDhIdvIpanuM saMkSipta varNana karyuM. have candra sUryanAM maMDala saMbaMdhI adhikAra zarU karavAmAM Ave che. A viSaya sUryaprajJapti candraprajJapti jaMbudrIpaprajJapti vagere siddhAMtomAM savistRtapaNe AptamahApuruSoe varNavyo che; temaja bAlajIvonA bodhanA arthe pUrvanA prAjJa maharSioe e siddhAntagraMthomAMthI e viSayano udghAra karI kSetrasamAsa-bRhat saMgrahaNI-maMDalaprakaraNalokaprakAza pramukha graMthomAM saMskRta-prAkRtamAM vizeSa spaSTa karyo che, to paNa maMdabuddhivALA jIvo A viSayane rucipUrvaka vadhu samajI zake te mATe zrI sUryaprajJapti Adi graMthonA AdhAre bhASAmAM A maMDalasaMbaMdhI viSayane kaMika sphuTa karIne kahevAmAM Ave che. jo ke A lakhANa vAcakone kaMIka vizeSa paDatuM jaNAze, paraMtu gurjara bhASAmAM haju sudhI A viSaya paratve joIe tevI spaSTatA prAyaH koI anuvAdagraMthamAM kiMvA svataMtra graMthamAM niha jovAtI hovAthI maMDalasaMbaMdhI A viSayane sarala karavo jethI abhyAsIonI jJAnasamRddhi vadhe ane tadviSayaka rasapipAsA tRpta thAya, e icchAthI A vivecanano vistAra sva-para lAbhArthe kaMIka vadhAryo che ane ethI prAyaH mAruM cokkasa maMtavya che ke sva-parabuddhinA vikAsa mATe A viSaya vAcakone vizeSa upayogI thaze. 'anuvAva' 'maMDaLa' eTale zuM? candra ane sUrya meruparvatathI ochAmAM ochI 44820, yojananI abAdhAe rahevApUrvaka merune pradakSiNAnA kramathI saMpUrNa pharI rahe te pradakSiNAnI paMktine eka maMDaLa' kahevAya che. A candra sUryanAM maMDaLo tyAM ne tyAM ja rahevAvALAM kAyamI maMDaLo jevAM (svataMtra) maMDaLo nathI paraMtu prathama candrasUryanuM je sthAna jaNAvavAmAM AvyuM che teTalI (samabhUtalathI sUrya 800, caMdra 880 yojana) UMcAIe rahyA thakA carasvabhAvathI merunI cAre bAju pradakSiNA ApatAM potAnA vimAnanI pahoLAI pramANa jeTaluM kSetra rokatA jAya ane kalpita je valaya paDe te valayane 'maMDaLa' kahevAya che, arthAt candra sUryano merune pradakSiNA ApavApUrvaka cAra karavAno cakrAkAre je niyata mArga te 'maMDaLa' kahevAya. A maMDaLo candranAM 15 che ane sUryanAM 184 che. dakSiNAyana uttarAyaNanA vibhAgo, divasa ane rAtrinA samayamAM nyUnAdhikapaNuM, sauramAsa-cAndramAsAdi vyavasthA vagere ghaTanAo A sUrya--candranAM maMDaLonA AdhAre ja utpanna thAya che. ahIM AgaLa jaNAvavAnuM che te AdhAre, be sUryonAM paribhramaNathI eka AkhuM maMDaLa thAya che. temaja karkasaMkrAntinA prathama divase vAdI-prativAdInI jema sAmasAmI samazreNIe niSadha ane nIlavaMta parvata upara, udaya pAmelA banne sUryo meruthI 44820 yojana pramANa ochImAM ochI abAdhAe rahelA che. For Personal & Private Use Only za Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakramaMs-sUryamaMDanamAM tAvata 20 tyAMthI prathama kSaNasamayathI ja krame krame anya maMDaLanI chattA tarapha dRSTi rAkhatA koI eka prakAranI gativizeSavaDe kalA-kalAmAtra khasatA khasatA (eTale vadhAre vadhAre abAdhAne kramazaH karatA) jatAM hovAthI A surya candranAM maMDaLo nizcayathI saMpUrNa goLAkAra jevAM maMDaLo nathI, paraMtu maMDaLa sarakhAM hovAthI maMDaLa jevAM dekhAya che ane tethI vyavahArathI te maMDaLa kahevAya che. (juo 200mAM pRi upara ApelI AkRti-]. vaLI bharatAdi kSetromAM je uSNa prakAza paDe che te sUryanAM vimAnano che, kAraNake sUryanuM vimAna pRthvIkAyamaya che ane te pRthvIkAyika jIvone pudgalavipAkI AtapanAmakarmano udaya hoya che, tethI svaprakAzyakSetramAM sUryanAM te pRthvIkAyika vimAnano uSNa prakAza paDe che. keTalAka anabhijJajano "A prakAza (vimAnamAM vasatA) khuda sUryadevano che evuM mAne che. paraMtu teonuM te mantavya vAstavika nathI. jo ke sUryadiva che te vAta yathArtha che kiMtu te to potAnA vimAnamAM svayogya divyaddhine bhogavato thako AnaMdamAM kALa nirgamana kare che. A cara jyotiSI vimAnonuM svasthAnApekSayA Urdhvagamana temaja adhogamana tathAvidha jagat svabhAvathI hotuM ja nathI, phakta savabhyittaramaMDalamAMthI sarvabAhyamaMDale temaja sarvabAhyamaMDalethI savabhiMtaramaMDale AvavA-javArUpa vartulAkAre gamana thAya che, ane te prathama jaNAvyA pramANe jyotiSIdevonAM vimAnonuM ja thAya che, ane te vimAnamAM devo sahajabhAve AnaMdathI vicaratA hoya te vastu judI che. paraMtu vimAnonAM paribhramaNanI sAthe devonuM paNa paribhramaNa hoya ja athavA devo, vimAnonuM je 510 yojana pramANa cArakSetra hoya tethI vizeSa kSetramAM na ja jaI zake tevo niyama hoto nathI. svairavihArI hovAthI potAnI maryAdA pramANe naMdIzvarAdi dvIpo vagere sthAne yatheccha jaI zake che. A jyotiSInikAyanA devone kevuM divya sukha hoya che? te bAbata paMcamAMga zrI bhagavatIsUtramAMthI athavA to TUMko khyAla A ja graMthamAM AgaLa ApavAmAM AvanAra jyotiSanikAya-pariziSTamAMthI jANavI. candramaMDaLa ane sUryamaMDaLamAM tphaavtcandranAM 15 maMDaLo che jyAre sUryanAM 184 maMDaLo che. candranAM 15 maMDaLo paikI pAMca maMDaLo jaMbUdvIpamAM ane daza maMDaLo lavaNasamudramAM paDe che. jyAre sUryanAM 184 maMDaLo paikI 65 maMDaLo jaMbUdvIpamAM che ane 119 maMDaLo lavaNasamudramAM paDe che. candravimAnanI apekSAe sUryavimAnanI gati zIdhra che tethI candramaMDaLo karatAM sUryamaMDaLo najIka najIka paDe che. candra ane sUryanuM ekaMdara maMDaLakSetracArakSetra 510 yojana : bhAga pramANanuM che, temAM 180 yojana pramANa cArakSetra jaMbUdvIpamAM che ane 3306 yojanA kSetra lavaNasamudramAM hoya che. sUryamaMDaLomAM dakSiNAyana ane uttarAyaNanA khAsa mukhya vibhAgo che, candramaMDaLomAM tevA be vibhAgo che, paraMtu sUryavatuM nathItemaja vyavahAramAM 227. ravidugabhamaNavasAo, niSphajjai maMDalaM iha egaM / taM puNa maMDalasarisaM, ti maMDalaM vuccai tahAhi / / 1 / / girinisaDhanIlavaMtesu, uggayANaM ravINa kakkaMmi / paDhamAu ceva samayA, osaraNeNaM jao bhamaNaM / / 2 / / to no nicchayarUvaM, niSphajaI maMDalaM diNayarANaM / caMdANa vi evaM cia, nicchayao maMDalAbhAvo ||3|| ravibiMbe u jiyaMgaM tAvajuyaM AyavAu na u jalaNe | jamusiNaphAsassa tahiM lohiyavaNNassa udaotti // 4 // ' 26 For Personal & Private Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 7 ra0ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha paNa AvatA nathI. candramaMDaLo 15 hovAthI pAMca AMgulIonAM AMtarAM jema cAra tema) tenAM AMtara-gALA 14 che, ane sUryamaMDaLonI saMkhyA 184 hovAthI tenAM AMtarAM 183 che. candramaMDaLanA eka aMtaranuM pramANa 356 4 yojana che, jyAre sUryamaMDaLanA eka aMtaranuM pramANa be yojana che. candranuM maMDaLa | yojana pramANa vikhaMbhavALuM che, jyAre sUryamaMDaLa 46 yojanapramANa vikhaMbhasampana che. ityAdi taphAvato svayaM vicArI levA yogya che. [ prathama sUryamaMDalono adhikAra ) [jo ke Rddhi vagerenI apekSAe jotAM candra vizeSa mahaddhika che tethI sAmAnya krama pramANe to candramaMDalonI vaktavyatA prathama kahevI joIe, tathApi samaya AvalikA-muhUrtadivasa-pakSa-mAsaayana-saMvatsara ItyAdi kALanuM mAna sUryanI gatine avalaMbIne raheluM hovAthI temaja sUryamaMDaLono adhikAra savistara kahevAno hovAthI prathama sUryamaMDaLonuM suvistRta varNana karavAmAM Ave che. emAM prathama tenI gati saMbaMdhI varNana pAMca dvArothI karAya che. (1) cArakSetrapramANaprarUpaNA (2) aMtarakSetrapramANaprarUpaNA (3) saMkhyAprarUpaNA (4) abAdhAprarUpaNA. te traNa prakAre. (5) cAragatiprarUpaNAne sAta dvAre karIne kramazaH kahevAze. e paikI cArakSetra, aMtara ane saMkhyA e traNa prarUpaNA to A granthamAM karelI che ja. 9-sUryanAM maMDajJonuM vAkSetramA :candra-sUryanAM maMDaLonI saMkhyAmAM yadyapi ghaNo taphAvata che, to paNa banenuM cArakSetra to 510 yojanA 48 bhAga pramANa sarakhuM ja che. e sarvanuM cArakSetra kevI rIte prApta thAya che te kahevAya che. temAM prathama ekaMdara aMtarakSetra keTaluM thAya? te batAve che. sUryanAM maMDalo 184 ane tenAM AMtarAM 183 che. pratyeka sUryamaMDalanuM aMtarapramANa be yojananuM hovAthI saMpUrNa aMtarakSetra [18342=] 366 yojanAnuM AvyuM. sUryanAM maMDaLo 184 hovAthI ane pratyeka maMDaLano vistAra eka yojananA bhAga pramANa paDato hovAthI sarva maMDalano ekaMdara vistAra lAvavA 184 maMDalo) _448 8832 ekasaThIyA bhAgo AvyA. tenA yojana karavA mATe61) 883ra (144 61 pUrve AvelAM sUryamaMDaLanAM aMtarakSetranAM 366 yojanamAM 273 Avela maMDaLa kSetranAM yo0 144-48 bhAga umeratAM 510 yo0 48 bhAga sUryanuM 292 cArakSetra pramANa. 244 48 bhAga 244 For Personal & Private Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryamaMDalanuM cArakSetrapramANa lAvavAno upAya 203 sUryamaMDalanu cArakSetrapramANa lAvavAno bIjo upaaysUryavimAnano vikhaMbha 48 bhAgano hovAthI ane sUryanAM maMDaLo 184 hovAthI te 184 maMDalasaMkhyAnA ekasaThIyA bhAga kADhavA, eka maMDalano vistAra ekasaThIyA 48 bhAga pramANano hovAthI te bhAgane 184 maMDalo sAthe guNavo, je saMkhyA Ave tene eka bAju mUko. have 184 maMDalanAM 183, AMtarAnA ekasaThIyA bhAga kADhavA, te mATe pratyeka aMtaranuM pramANa je be yojanAnuM che, teno te AMtarAnI sAthe guNAkAra karavo, ema karatAM A aMtarakSetranA ekasaThIyA bhAgonI jeTalI saMkhyA Ave te saMkhyAmAM prathama kADhelA 184, maMDala saMbaMdhI vikhaMbhanA ekasaThIyA bhAgonI je saMkhyA te prakSepI banneno saravALo karavo, je saMkhyA prApta thAya te bhAga saMkhyAnA yojana karavA sAruM tene 61 vaDe bhAgI nAkhavI, jethI pa10 yojana : sUryanuM cArakSetra prApta thaze- te A pramANe :184448=8832 bhAga vimAna vistAranAM; 1838ra4366 yojanA aMtarakSetra vistAranAM, 461 22326 ekasaThIyA bhAga AvyA. 8832 bhAgomAM 61) 31158 (510 yo) +22326 31158 ekasaThIyA bhAgo - 61 305 65 61 = 510 yojana : bhAga cArakSetra pramANa. ti pArakSetraprarUpaNA III 48 2-sUryamaMDalanu be yojananuM aMtarapramANa lAvavAnI riitprathama to sUryamaMDaLonuM pa1 yojana 38 bhAga pramANanuM je cArakSetra tenA ekasaThIyA bhAgo karI nAMkhavA. tyArabAda sUryanAM maMDaLonI 184nI saMkhyA sAthe pratimaMDalanA vistArano eTale ke ekasaThIyA 48 bhAga sAthe gaNAkAra karavo. gaNatAM je saMkhyA AvI che. 510 yo0 48 cArakSetranA AvelA ekasaThIyA bhAgonI saMkhyAmAMthI bAda karavI, jethI zeSamAM kSetrAMza pramANa [183 aMtarakSetra pramANa] raheze. e kSetrAzanA AvelA bhAgo sAthe, pratyeka maMDalanuM [2 yojanAnuM aMtara pramANa lAvavA 183 vaDe bhAga calAvavo, bhAga calAvatAM ekasaThIyA bhAgonI je saMkhyA prApta thAya, tenA punaH yojana karavA sAruM ekasaThe bhAgI nAMkhavA. jethI be yojana (paraspara) sUryamaMDalanuM aMtarapramANa prApta thaze. jemake - 510461=31110 uparanA 48 aMza umeratAM 31158 ekasaThIyA bhAga pramANa cArakSetra For Personal & Private Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha AvyuM, 184 maMDala vistAranA bhAgo kADhavA 184x48=8832 AvyA, te cArakSetranI AvelI bhAgasaMkhyA 31158 che, temAMthI bAda karIe tyAre 22326 kSetrAMza bhAgo bAkI rahyA, AMtarA 183 hovAthI ane pratyekanuM aMtara lAvavAnuM hovAthI 22326ne 183 vaDe bhAgatAM 122 ekasaThIyA bhAga AvyA, tenA yojana karavA 61 vaDe bhAgI nAMkhIe tyAre be yojana pramANa sUryamaMDalanuM aMtarakSetra prApta thAya. sUryamaMDalonuM aMtaraniHsAraNa lAvavAnI anya rIti : sUryanAM maMDaLo 184, aMtara 183 che temaja sUryanuM vimAna 4 yojana pramANa che have maMDalo 184 hovAthI vaDe bhAgatAM-- x48 1472 pratyeka maMDala vistAra sAthe guNatAM-- 736x kula 8832 ekasaThIyA bhAga 184 maMDaLanA AvyA. tenA yojana karavA mATe 61 61) 8832 (144 yo0 61 273 244 292 244 ekasaThiyA yo0 ekasaThiyA sUryamaMDalanuM cArakSetra 510-48 bhAga temAMthI sarva maMDaLonuM 144-48 bhAgapramANa viSmabha kSetra AvyuM, te bAda karatAM 366-0 yo0 AvyA. 48 bhAga zeSa vadhyA have 184 maMDaLanAM aMtara 183 che, 183 aMtaranuM kSetra 366 yo0, to eka aMtaranuM kSetra keTaluM ? e pramANe trirAzI karatAM=2 yojana pramANa aMtarakSetra thAya, evo javAba nIkaLaze. kRti aMtarakSetrapramANaprarUpaNA // 2 // 3 - sUryamaMDaLasaMkhyA ane tenI vyavasthA sUryanAM ekaMdara 184 maMDaLo che, te paikI 65 maMDaLo jaMbudvIpamAM che ane te jaMbudrIpamAM 180 yojana avagAhIne rahelAM che; paraMtu te 65 maMDaLonuM sAmAnyataH cArakSetra ekaso eMzI yojananuM che. ahIMyA zaMkA thaze ke 65 maMDaLonAM 64 AMtarAMnuM pramANa ane 65, maMDaLano vimAnaviSkambha bhego karIe tyAre to kula kSetra 179 yojana bhAga prApta thAya che ane tame to jaMbudrIpamAM 180 yojana kSetra kahyuM, te kema ghaTe ? 61 For Personal & Private Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryamaMDalanI saMkhyA ane tenI vyavasthA 201 te mATe ahIMyA prathama e samajavuM joIe ke 65muM maMDaLa pUrNa kayA sthAnamAM thAya che? to jaMbUdvIpanI cAra yojana pahoLI evI je paryata jagatI, te jyAre 2 bhAga jeTalI bAkI rahe tyAre pUrNa thAya ane tyAM sudhImAM to 179 yojana : bhAga kSetra thAya che. have 65muM maMDaLa pUrNa thaye 66mAM maMDaLe jaMbudvIpanI jagatI upara prAraMbha karyo ane te jagatI upara 24 bhAga jeTaluM cArakSetra pharI (ahIM jaMbUdvIpanI jagatI pUrNa thaI)ne jaMbUdIpanI gatIthI 1 yo) 9 bhAga jeTaluM dUra lavaNasamudra jAya tyAre tyAM 66 maMDaLo pUrNa thayAM kahevAya. (66mAM maMDaLanuM jebUDhIpanI jagatIgata 52 bhAganuM kSetra ane lavaNasamudragata 1 yo0 9 bhAganuM kSetra meLavatAM 65mAM maMDaLathI laI 66mAM maMDaLe vaccenuM 2 yojanA aMtaamANa maLI raheze) have pUrve 65 maMDaLonuM jabUdvIpagata thatuM je 179 yojana : bhAga pramANa cArakSetra temAM 66mAM maMDaLathI rokAtuM jambudvIpa (jagatI)gata je 5 bhAganuM maMDaLakSetra umeratAM. 180 yojanA pUrNa thAya. e pramANe bAkInAM 119 sUryamaMDaLo lavaNasamudragata 330 yojana upara 48 bhAga aMza pramANa kSetra rokIne rahelAM che. jaMbUdvIpagata ane lavaNasamudravartI maMDaLonI saMkhyAno ane te banne kSetrano saravALo karatAM 184 maMDaLanuM 510 yojana 48 bhAga pramANa kSetra barAbara AvI rahe che. A cAlu granthakAranA abhiprAye jambudvIpavata 22bhAratasUryanAM je 65 maMDaLo te paikI 62 maMDaLo to merunI eka paDakhe-bAjue niSadhaparvata upara paDe che ane bAkInAM traNa maMDaLo 228. dareka dvIpa-samudravartI Avela jagatIo-killAonuM kSetrapramANa te te dvIpa-samudranuM je je vistAra-pramANa hoya temAM aMtargata gaNavAnuM hovAthI ahIM paNa 180 yojanamAMhe kSetrapramANa jaMbUjagatIkSetra bheLuM gaNIne kaheluM che. tethI ja jebUdvIpamAM cara rojanane je jannatI pramANe tene harivarSa tathA ramyarUkSetranI laMbAImAM bheguM gaNeluM che juo rasa0 TO ) 229, je sUrya savabhiMtare dvitIyamaMDaLe dakSiNAdhabhAge rahyo thako bharatakSetramAM udaya pAmI nUtana sUryasaMvatsarano prAraMbha kare te "bhAratasUrya ane te ja vakhate je sUrya savabhiMtaranAM dvitIyamaMDaLanA uttarArdhabhAge rahI, airavatAdi kSetromAM udaya pAmI prakAza karato) tyAM vaSariMbha karanAro je sUrya te paravatasUrya' ema samajavuM. A kathana aupacArika samajavuM 230. ahIyAM e samajavAnuM che ke banne saMgrahaNInI mULa gAthAomAM traNa athavA be maMDaLo mATe "vAha' evo zabda vAparyo che, jyAre te graMthanI cakAmAM te bAhA zabdanA spaSTArtha tarIke " he virSanIvAhodyAlo e pramANe jIvAkoTI sthAnano nirdeza karyo che, ethI vicArazIla vyaktine bhrama thAya ke mULa gAthAomAM rahelA "vAha' zabdano artha bahAsthAne' evo phalitArtha na karatAM 'nIvAzI evo kema karyo? A mATe evuM samajavuM ke bAhA' zabda spaSTa sthAnavAcaka nathI, vaLI jIvAkoTI e aupacArika bAhAnI pahoLAIno ja eka dezabhAga che (je jIvA-bAhAnI vyAkhyAthI tathA citra jovAthI spaSTa jaNAI Avaze)eTale ke prasiddha evI bAhAnI laMbAI ane jagatInI pahoLAI (viSkalma nahi) teno dezabhAga te jIvAkoTI kahevAya. kAraNake bAhA te eka pradeza jADI ane te te kSetrAdi jeTalI dIrgha gaNI zakAya ane tenI...trikoNakATakhUNa jevI pahoLAI te bAhAnI aupacArika pahoLAI gaNAya ke jemAM jagatI ane harivarSakSetra paNa che ane ethI ja siddhAMtamAM A vastunA nirdezaprasaMge mukhyatve nIvALoTI zabda ja grahaNa karyo che. A kAraNathI jyAM 'bAhA' zabda Ave tyAM jIvAkoTI sthAnanuM grahaNa karavAmAM anya anucitapaNuM jaNAtuM nathI ane 'jIvAkoTI' evo zabda jyAM Ave tyAre to te spaSTa ja che. ahIMyA ethI ema na samajavuM ke, bAhya ane jIvAkoTI e eka ja che, paraMtu ukta lakhANathI e to cokkasa thayuM ke bAhAthI jIvAkoTI zabdanuM grahaNa anucita nathI. have prathama "jIvAkoTI" tathA "bAhA' zabdano artha samajI laIe. For Personal & Private Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha nIvA dhanuSpAkAre rahela je kSetra tenI aMtima kAmaThIrUpa je sImA hada tenI laMbAIrUpa je dorI te. jemake dhanuSpAkAre rahela bharatakSetra jyAM (meru tarapha) pUrNa thayuM tyAM pUrva-pazcima laMbAIrUpa je maryAdA karanAra dorI te vInA kahevAya, ane e jIvAnA pUrva-pazcimagata je khUNA te koTI kahevAya. arthAt jIvAnI koTI te "jIvAkoTI kahevAya. vAhAlaghuhimavaMta parvatanI pUrva-pazcimanI jIvAthI mahAhimavaMta parvatanI banne dizAmAM raheluM je jIvAsthAna tyAM sudhI krame krame vRddhivALo thato je kSetrapradeza ane tethI thato bAharUpa je AkAra te "vAhA' kahevAya che. ' have te sthAnanA traNa matAMtaro che, temAM prathama beno mata nirdeza karAya che. (1) maladhArI zrImad hemacandrasUrikRta A cAlu saMgrahaNImAM temaja zrImad municandrasUrikRta maMDalaprakaraNamAM 62 maMDalo niSadhanIlavaMte ane 63-64-65 A chellAM traNa maMDaLo bAhasthAne jaNAve che. (2) zrImad jinabhadragaNikSamA, kRta saMgrahaNImAM 64-65 be maMDaLo bAhAsthAne sUcave che. ukta baMne matonuM samAdhAna-bAhAsthAne prathamamate traNa maMDaLo ane bIjA mate be maMDaLo ullekhyA hovAthI vaktavyamAM saMkhyAnuM bhinnapaNuM jaNAya che, chatAM te apekSika kathana hovAthI doSarUpa nathI, tathApi bAhAsthAne be athavA traNa maMDaLo vAstavika chatAM te sthAnanirNaya spaSTa to nathI ja. jyAre 'jIvAkoTI' zabda bane kathanane mATe atyaMta spaSTa ane sthAnasUcaka thAya che. vadhumAM bAhAsthAnanAM traNa maMDaLonuM vaktavya vizeSa spaSTa yukta che eTaluM ja nahi paNa traNa maMDaLo mATe to bAhA-jIvAkoTI ke jagatI traNe zabda upayogI thAya tema che. je nIcenI AkRti jovAthI spaSTa jaNAI Avaze. 64-65mAM maMDaLo harinI jIvAkoTI upara u0 niSadha...parvata. 0 0 0 = harivarSanI- ka jIvA. harivarSa.... kSetra Na che bAhA va 20 la AkRti paricayaH emAM 63muM maMDala niSadha paryanta che, jyAM 64-65muM maMDaLa che te sthAnanuM nAma harivarSanI jIvAkoTI eTale jIvA ane bAhA e benI vacceno khUNo, ane bAhA te - jeTalI lAMbI che, ane te eka AkAzapradeza jADI che ke - jeTalI dIrgha gaNI zakAya, -4 jeTalI bAhAnI aupacArika pahoLAI che ke jemAM jagatI ane harivarSakSetra paNa che. vadhumAM citramAM meruthI pUrva-pazcimamAM savabhyintaramaMDaLanI je abAdhA che tethI kaMIka vadhAre uttara-dakSiNamAM samajavI. For Personal & Private Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryamaMDalo keTalAM kyAM dRzyamAna thAya che ? ra07 agnikhUNe harivarSanI bAhA upara (athavA jIvAkoTI upara) paDe che, athati ApaNe te kSetranI bahA upara pasAra thatAM te be maMDaLone dekhI zakIe chIe. 3. vaLI zrIsamavAyAMgasUtramAM 63 maMDaLo niSadha nIlavaMta upara kharAM, paNa be maMDaLo nAtI upara che evo zabda vAparyo che. A mate 64-65 maMDaLo upara jaNAvela che. A be maMDaLo mATenuM jagatIsthAna vAstavika dRSTie to spaSTa jagatIsthAna nathI. jo jagatIsthAna dazAvavuM hoya to 63-64-65 e traNa maMDaLo mATe vAstavika che. gaNitanI dRSTie baMdhabesato mata A traNa maMDaLo mATe AvI zake che. vadhumAM tethI paNa "jagatI' zabdanI sArthakatA to 62-63-64-65 e cAra maMDalonA kathanamAM che je nIcenA ullekhathI samajAze. saMpUrNa jagatI to bAra yojananI gaNAya. emAM daSTajagatI vaccenA cArakSetranA 173-74-75-76, e cAra yojananI gaNAya kAraNake mUlabhAgathI laI banne bAjue upara jatAM banne bAjuthI jagatI mevata ghaTatI ghaTatI gopucchAkAravat thatI uparitana bhAge cAra yojana pahoLI rahe che ane ApaNane to A madhyabhAganI cAra yojanA jagatI dRSTipathamAM AvatI hovAthI dejagatI kahevAya. sabhyantaramaMDalathI laI jebUjagatI paryanta 180 yojanAnuM cArakSetra dvIpamAM gaNavAnuM spaSTa che. tethI sabhyantaramaMDaLathI laI 173mA yojanathI daSTajagatI zarU thAya che, (temAM vacalI daSTajagatI pUrve bhUla jagatanA cAra yojanamAM) te 173thI daSTajagatI sudhInA cAra yojanamadhya gaNitanA hisAbe 63muM maMDaLa pUrNa udayavALuM ane 64muM maMDaLa 26 aMza jeTaluM udaya pAme che, e daSTajagatInA prAraMbhathI te (ekaMdara) jagatInA ja paryanta bhAga (173thI 180 yojana) sudhImAM vicArIe to paNa 63-64-65 e traNe maMDaLo jagatI upara AvI zake che. have saMpUrNa jagatI AzrayI vicAra karatAM prathama saMpUrNa jagatI 169thI 180 yojana athati bAra yojananI che, ane koI paNa dvIpasamudranuM jagatI kSetrapramANa navukSetrasamasa mUlamAM kahelA "frforga tIvodi mansafNaya mUnAhiM e jagatInA vizeSaNa padathI te te dvIpa-samudranA kathita pramANamAM aMtargata gaNavAnuM hovAthI] savava maM0 thI laI 168 yo) pUrNa thatAM 61 maMDaLo saMpUrNapaNe pUrNa thAya che; e 168 yojana pUrNa thaye vAstavika jagatIno prAraMbha (mUla vistAre) thAya che, te mUla jagatInA prAraMbhathI 169-172 sudhInA cAra yojananA jagatIkSetramAM 62muM maMDala pUrNa udayane pAme ane 63 muM maMDala 1 yojanA 13 bhAga jeTaluM udaya pAmI 173mAM yojana thI AraMbhAtI 176 yojana sudhInI daSTajagatI upara 1 yojana 35 bhAge dUra 63muM maMDaLa pUrNa thAya. bAkI rahelA daSTajagatI kSetramAM 64muM maMDaLa 2 yojana 26 bhAga jeTaluM udaya pAmI bAkI rahela aMtima cAra yojana pramANa-177thI 180 yojana sudhInA jagatIkSetra upara eka yojananA 22 bhAga vItye 64muM maMDaLa pUrNa thAya, tyArabAda te ja jagatI upara 65muM maMDaLa saMpUrNa (2 yojana 48 bhAga) udayavALuM hoya, A 65 maMDaLo pUrNa thaye jaMbUdIpanA 65 maMDaLonuM kaheluM 179 yojana 9 aMza je cArakSetra te yathArtha AvI rahe, ane bAkI rahela bAvana aMza pramANa jagatI upara lavaNasamudramAM paDatA 66mA maMDalanuM bAvana aMza jeTaluM udayakSetra samajavuM. AthI zuM thayuM? ke 169 thI 180 yojanavartI 12 yojana pramANanA jagatIkSetra upara 62-63-64-65 e cAra maMDaLo saMpUrNa udayavALAM hoya (66muM bAvana aMza udayavALuM hoya.). have ahIMyA vicAravAnuM e che ke-zAstrakAre jagatI zabdathI 177thI 180 e chellA cAra yojananuM jagatIkSetra gamyuM hoya tema jaNAya cheH kAraNake aMtima jagatInA sthAne UrdhvabhAge 64muM maMDaLa 22 aMza jeTaluM udaya pAmI saMpUrNa bhramaNa karI 65mAM maMDaLano saMpUrNa udaya thaI bAvana aMza jeTaluM 66mAnuM bhramaNa tyAM hoya, e hisAbe 63 maMDaLa niSadha nIlavaMta upara ane 64-65 e be maMDaLo ja aMtimajagatI sthAne hoya, te kathana vAstavika che; to paNa uparokta kathana mujaba vAstavika rIte to 63-64 maMDaLa dRSTajagatI upara che, ane jyAM 64-65 muM che tyAM to vAstavika jagatIno DhALa che. jo ke tethI jagatI gaNI zakIe to gaNAya, paraMtu 63-64 maMDaLa yogya evI daSTajagatIsthAnane choDIne jagatIno DhALa zA mATe gaNavo? jo jagatInA DhALane paNa gaNavo hoya to to pachI 169 thI For Personal & Private Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 231 maMDaLo tevI rIte (kSetra apekSAe) merunA bIjA paDakhe joIe to airavata sUryanAM bAsaTha nIlavaMta parvata upara paDelAM dekhAya ane 3 maMDaLo ramyakSetranI bAhA jIvAkoTI upara paDelAM dekhAya. (A cAlu granthakAranA mate jANavuM.) 206 A maMDaLo ApaNA bharatakSetranI tathA airavatakSetranI apekSAe meruthI agni tathA vAyavya--koNamAM dekhAya che, paraMtu pUrva mahAvidehanI apekSAe teone nIlavaMta parvata uparanA te ja 63 maMDaLo meruthI izAna khUNAmAM dekhAya che, ane pazcima mahAvidehanI apekSAe niSadhaparvata uparanAM 63 maMDaLo meruthI naiRtyakoNamAM dekhAya che. naMvRddIve N maMte! vIne mUriJA vinAzamunakka pArvaLavAhimA aa Mti, pUrvavivehApekSaye m ||1|| pAINadAhiNamuggaccha dAhiNapaDINamAgacchaMti, bharatakSetrApekSayedam // 2 // dAhiNapaDINamuggacchapaDINaudINamAgacchaMti, pazcimavidehApekSayedam ||3|| paDINaudINamuggacchaudINapAINamAgacchaMti, airavatApekSayedam ||4|| [ sUrya0 pra0 prA0 8 - jaMbU0 prajJa0 ] ATaluM vivecana cAlu gAthAnA arthane uddezIne karyuM. [have ahIMthI anya graMthomAM maMDaLo saMbaMdhI jJAnasamRddhi atipuSTa bane, jijJAsAvRttine tRpta kare tevo adhikAra Ave che. te adhikAra spaSTatAthI ahIM ApavAmAM Ave che.] te te kSetromA udayAstaviparyAsano hetu -- bharatakSetrane choDIne anya anya sarva kSetromAM divasa ane rAtrinA pramANanA pheraphArane aMge, ane tethI bIjA utpanna thatA aneka viparyAsonAM kAraNone aMge, pratyeka kSetrAzrayI niyamitapaNe 180 yojana sudhI 12 yojana jagatI gaNIne 62-63-64-65 e cAra maMDaLo jagatI upara kahIe to jagatI' zabda saMpUrNa sArthaka thAya che, ane jagatInA traNe vibhAganA kathanamAM doSa ja nahIM Ave; mATe 64-65muM maMDaLa DhALanI apekSAe jagatI upara hovA chatAM '64-65muM jagatI upara' ema kahevuM te saMpUrNa sArthaka jaNAtuM nathI. paraMtu 64-65muM 'jIvAkoTI vA bAhyasthAne' kahevuM, te sthAnaspaSTatA mATe vizeSa ucita che ane eTalA ja mATe te sthAna harivarSa athavA ramyak kSetranI jIvAkoTImAM gaNAI jatuM hovAthI te jIvAkoTI' sthAnano graMthakAra maharSio nirdeza kare temAM anucitapaNuM nathI. traNe mato saMbaMdhI rItasara vivecana karI granthakAranA kathanane spaSTa karyuM che. tathApi traNe matamAM, aMtamAM jaNAvyA mujaba te maMDaLo mATe sthAnadarzaka ke sthAnasUcaka atispaSTa zabda to nIvAjoTI grahaNa karavo vizeSa ucita che. A traNe mato mATe vRddhavAda che; granthagauravanA kAraNe A bAbatamAM vadhu ullekha na karatAM viramIe chIe. vadhu spaSTatA jJAnIMgamya. 231. merunI eka paDakhenAM kula 65 maMDaLo ane bIjA paDakhenAM kula 65 maMDaLo ema be vyAkhyA karI, ethI ema na samajavuM ke 130 maMDaLo levAnAM che. maMDaLo AkhAM saMpUrNa to pAMsaTha ja che, paNa pratidizAvartI vyaktine eka bAjuethI svadRSTadizAgata ardha ardha maMDaLo dRSTigocara thAya che, kAraNake jonAra vyaktine saMpUrNa valayAkAra maMDaLa jovAtuM nathI, AthI teo svakSetrathI banne bAjunAM maMDaLo banne vibhAgamAM joI zake che tethI ahIM te rIte vyAkhyA karela che. 232. vizeSamAM ahIM eTaluM samajavuM ke pUrvavadehanAM lokonI je pazcima dizA te bhAratIya lokonI pUrva dizA, bhAratanI je pazcima dizA te pazcimavidehanI pUrvIdezA, pazcimavidehanI pazcimadizA te airavatanI pUrvIdezA, aivatanI je pazcimadizA te pUrvIdehanI pUrvIdezA samajavI. A pramANe te te varSadharAdi yugalikakSetromAM paNa vicAravuM. For Personal & Private Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMDalonI abAdhA ra06 udayAstAdi kALa vagerenuM varNana karavuM te to azakya che. vaLI sarva ThekANe sUryano eka ja vakhate udaya ke eka ja vakhate asta hoya tevuM paNa nathI, paraMtu sUryanI gati jema jema kalA-kalA mAtra AgaLa vadhatI jAya, tema tema AgaLa AgaLanA te te kSetromAM prakAza paDato jAya. tadavasare udayapaNuM. kahevAya ane pazcAta pazcAt krame krame che te kSetromAM sUrya dUra dUra thato jAya tyAre astapaNuM kahevAya. sUrya vAstavika rIte covIse kalAka prakAzamAnavALo ja hoya che. tene kaMI udayAstapaNuM hotuM nathI, paNa dUra javAthI te ane teno prakAza nathI jaNAto tyAre, asta zabdano vyavahAra mAtra karAya che ane jyAre bIjo sUrya dekhIe tyAre udayano vyavahAra karAya che. zaMkA- jyAre AvI aniyamita vyavasthA jaNAvI to zuM dareka kSetrAzrayI sUryano udaya ane asta aniyamita ja hoya ? samAdhAna- hA, aniyamitapaNuM ja che, jema jema samabhUtalAthI 800 yojana UMco evo sUrya samaye samaye je je kSetrothI AgaLa AgaLa vadhato jAya che te kSetronI pAchaLanA dUra dUranA kSetromAM sUryano prakAza AgalA kSetramAM vadhavAthI tyAM prakAzano abhAva vadhato jAya ane anukrame te te kSetromAM rAtri AraMbhAtI jAya, AthI sUryanA sarva sAmudAyika kSetrAzrayI udaya ane astanuM aniyamitapaNuM ja che, paNa jo svasva kSetrAzrayI vicArIe to to udaya tathA asta lagabhaga niyamita che, kAraNake ApaNe paNa jo bharatakSetranA madhyabhAgamAM UbhA rahIne joIzuM to bharatakSetramAM Aje je samaye sUrya udayane pAmyo ane je samaye asta pAmyo, e ja sUryane have AvatIkAle joIzuM to paNa gaI kAlanA udayAstano je samaya hato te ja samaya AjanA sUryanA UdayAsta samaye hoya, paNa AvuM kyAre bane ke jyAre sUrya amuka maMDaLomAM hoya tyAre, amuka divasomAM e pramANe lagabhaga eka ja avasare udaya tathA eka ja avasare lagabhaga asta thAya, paraMtu tyArabAda te sUrya jyAre anya anya maMDaLomAM jema jema praveza karato jAya tyAre krame krame sUryanA udaya-astakALamAM haMmezA vadhaghaTa thayA kare, eTale ke jyAre jyAre sUrya savabhyintaramaMDaLe hoya tyAre divasano udaya vahelo thavA pAme ane asta paNa moDo thato hovAthI rAtri TUMkI hoya [zrAvaNamAsa prAvRt Rtu tathA jyAre sUrya sarvabAhyamaMDaLe hoya tyAre udaya moDo ane asta vahelo thAya temaja rAtri moTI hoya, [mAghamAsa hemanta tuM] ukta kAraNathI rAtridivasanAM udayAstanuM aniyamitapaNuM, temaja tethI ja te rAtri ne divaso lAMbA-TUMkA ane ochAvattA muhUrta pramANavALA thAya che, bAkI udaya ane asta svasva kSetrAzrayI to lagabhaga niyamita hoya che. uparokta kAraNathI e to cokkasa thAya che ke sUrya jema jema AgaLa AgaLa vadhato jAya ane tethI je je kSetromAM prakAza thato jAya che te kSetronA loko krame krame, ApaNe tyAM sUryodaya thayo evuM uccAraNa kare, ane jyAre krame krame AgaLa vadhato jAya tyAre te ja kSetravartI loko prakAzanA abhAve krame krame punaH asta thayo tevuM uccAraNa kare, je mATe pUrva maharSioe kahyuM che ke - jaha jaha samaye samaye purao saMcarai bhakkharo gayaNe / taha taha io'vi niyamA jAyai rayaNI ya bhAvattho / / 1 / / evaM ca sai narANaM udaya-sthamaNAI hoti'niyayAiM / sayadesa[kAla bhee kassai kiMcI vavadissai niymaa||2|| sai ceva ya nidihro bhaddamuhUtto kameNa savvesi / kesiMcIdANiM pi ya visayapamANe ravI jesiM / / 3 / / [ta maLavatI za. 6, 3 9 vRtta] 27 For Personal & Private Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra60 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha AthI ekaMdara je bAju sUryodaya dazya thAya che te kSetronI athavA jonAranI te pUrvadizA ane te kSetromAM je bAju sUryAsta dazya thAya che tenI sthitizA hoya-arthAta koIpaNa mANasa udaya pAmelA sUrya sAmuM Ubho rahe tyAre tenI sanmukhanI dizA te pUrva, tenI pITha pAchaLa sIdhI dizA te pazcima, te ja mANasanI DAbI bAjunI dizA te uttara ane jamaNA hAtha taraphanI dizA te kSaNa hoya, e pramANe mUla cAra dizA che ane te cAra dizA paikI be be dizA vacce je khuNIyA paDe tene vivizA athavA roga tarIke oLakhAya che, eTale pUrva ane uttara vaccenI zAnevizA, pazcima ane uttara vaccenI vAyavyaDhizA, dakSiNa ane pUrva vaccenI nitizA, dakSiNa ane pazcima vaccenI naiRtyavizA ane upalakSaNathI kardhva tathA vizA ema kula daza dizA kahevAya che. // iti sUryamaMDalasaMkhyA-tadvyavasthA prarUpaNA ca // merunI apekSAe mNddl-abaadhaaniruupnn;[ahIM maMDaLonI traNa prakAranI abAdhA kahevAnI che emAM prathama merunI apekSAe (sUryamaMDaLonI) oghathI abAdhA-1, merunI apekSAe pratyeka maMDaLanI abAghA-2, baMne sUryanA parasparanA maMDaLanI abAdhA-3, emAM prathama "oghathI" abAdhA kahevAya che.] merune AzrayI oghathI abAdhA-1 A jaMbUdvIpavartI meruthI savabhaMtara maMDala (athavA prathama maMDala athavA to sUryamaMDala kSetra) 'oghathI' 44820 yojana dUra hoya che. te kevI rIte hoya? to sabhyantara maMDaLa, jaMbUdvIpamAM-jaMbUdvIpanI jagatIthI aMdara khasatuM, jaMbUnA meru tarapha 180 yojana kSetra avagAhIne raheluM che. A 180 yojananI saMpUrNa kSetraprApti sabhyantaramaMDalamAM utpattikSaNe prathama kSaNe prApta thAya te vakhatanI samajavI. cAre bAjue yathArtha na samajavI. tethI e dvIpanA eka lAkha yojanapramANa vistAramAMthI banne bAjunA thaI maMDaLakSetranA 180+187=360 yojana bAda karatAM 9964) yojana bAkI raheze. emAMthI paNa meruno daza hajAra yojana pramANano vyAsa bAda karatAM 8964) yojana avazeSa rahe, tyArabAda A ja (89640) rAzine ardha karavAthI meru parvatanI apekSAe sabhyantara maMDaLa athavA maMDaLakSetranuM oghathI aMtara 44820 yojanapramANa je jaNAvyuM te A pramANe karatAM prApta thAya che. ethI avaki to maMDaLa che ja nahi. AthI e vAta spaSTa thAya che ke-jyAre sabhyantaramaMDaLano (uttarAyaNane samApta karI dakSiNAyananAM pahelA maMDaLane AraMbhato) bhArata sUrya meruthI agnikhUNAmAM niSadha parvate 44820 233. A sthAne meruno ATalo vyAsa yathArtha nathI to paNa pRthvItaLa-samabhUtalA pAse daza hajAra yojanano je vyAsa che, te vyAsa ahIM vyavahAranayathI sAmAnyataH levAya che, anyathA '11 yojane eka yojanA banne bAjue ghaTe ane naMdanavana sthAne to banne bAjue ekI sAthe hajAra yojana ghaTe.' e hisAbe to daza hajAra yojanamAMthI 72 ghaTADavo yogya che. For Personal & Private Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dareka maMDale bane sUryonI abAdhA ane vyavasthA 201 yojana dUra rahyo hoya, tyAre tenI ja pratipakSI dizA (vAyavya)mAM tirkI samazreNIe--nIlavaMta parvate airavata kSetramAM varSAraMbha karato airavata sUrya paNa meruthI 44820 yojana dUra hoya che.] // iti meruM pratItya maNDalakSetrasya oghataH abAdhA // merune AzrayIne pratyeka maNDala saMbaMdhI abAdhA - 2 4 234 61 pUrve meru ane sabhyantaramaMDaLa vaccenI abAdhA kahI. have meruthI pratyeka athavA koI paNa maMDaLanI abAdhA keTalI hoya ? te samajavA mATe sarvAbhyantara--(prathama maMDaLathI bIjA maMDaLanA aMtabhAga sudhInuM antarAla (aMtara) pramANa 2 yo0 ane 48 bhAga pramANa che, tethI A abAdhA--sarvabhyantara maMDaLa ane merunI vacce pUrve je 44820 yojana abAdhA AvI che temAM prakSepavAthI meruthI bIjuM maMDaLa 44822 yojana ane 48 bhAganI abAdhAe raheluM che evo javAba Avaze. e pramANe tRtIya maMDaLanI abAdhA jANavA mATe paNa bIjA maMDaLathI trIjA maMDaLa vaccenA 2 yojana 48 bhAgapramANane punaH bIjA maMDaLanI Avela 44822 yo0 48 bhAga abAdhAmAM prakSepavAthI meruthI trIjA maMDaLanI 44825 yojana 35 bhAga pramANa abAdhA Avaze. e pramANe sarvAbhyantaramaMDaLathI mAMDIne pratyeka maMDaLonI ukta (2 yo4) aMtara pramANa abAdhA pUrve kADhela meru ane sabhyantaramaMDaLa 61 vaccenI (44820) abAdhA pramANamAM vadhAratAM jatAM (ane sAthe sAthe icchita maMDaLanI paNa abAdhA kADhatAM kADhatAM) jyAre sarvabAhya--aMtima maMDaLa sudhI pahoMcIe tyAre tyAM 184muM aMtima maMDaLa-meruthI sarvabAhyamaMDaLa, prathaNa kSaNe, 45330 yojana pramANa abAdhAe raheluM hoya che. e vakhate bhAratasUrya meru parvatathI (45330 yojana dUra) agnikhUNe samudramAM rahelo hoya che ane tenAM ja vakra (khUNAthI khUNo) samazreNIe meruthI vAyavyakoNamAM bIjo airavatasUrya (meruthI 45330 yojana dUra) rahelo hoya che. [ahIMyA AvelI 45330 yojana abAdhA pramANamAMthI meruthI sabhyantaramaMDaLa abAdhA pramANe je 44820 yojana bAda karatAM 510 yojananuM cArakSetra prApta thAya ane temAM aMtimamaMDaLano bhAga vimAna vimbha meLavatAM 510 48 bhAga pramANa sUryamaMDaLonuM cArakSetra paNa AvI zake che. 61 // iti meruM pratItya pratimaNDalamabAdhA // have banne sUryonI pratimaNDale paraspara abAdhA ane vyavasthA jyAre jaMbudrIpanA banne sUryo sarvAbhyantara (prathama) maMDaLe hoya eTale kemeruthI pUrva ane "pazcime pratyeka sUryo sAmasAmI dizAe prathamamaMDala sthAnavartI caratA hoya tyAre (samazreNIe) 234. A 2 yojana ane 48 bhAga upara kahevAno Azaya e che ke-sarvAbhyantaramaMDaLanA aMtima bhAgathI laIne bIjuM maMDaLa 2 yojana dUra che, ane bIjA maMDaLano eka yojananA 48 bhAgano vistAra te abAdhAmAM bhego levAno che. 235. jyAre sUryavimAno uttara dakSiNamAM vartatA hoya tyAre kaMIka adhika aMtaravALA hoya che; kAraNake teo pUrva-pazcimavartI svasvamaMDalasthAnethI prathama kSaNe gati kare tyAre teone 'karNakIlikA' prakAranI gatithI dUra dUra khasatA For Personal & Private Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha teonuM paraspara aMtara 99640 yojana pramANa hoya che. A pramANa jaMbudrIpanA eka lAkha yojana pramANa vistAramAMthI baMne bAjunA jaMbUdvIpa saMbaMdhI maMDaLa kSetranA 180+180=360 yojana bAda karatAM (pUrvokta saMkhyA pramANa) yathArtha AvI rahe che. te A pramANe-- 61 sabhyantaramaMDaLe rahelA banne sUryo jyAre bIjA maMDaLamAM praveza kare che tyAre teonuM paraspara aMtara 99645 yojana bhAga pramANa thAya che kAraNake jyAre pUrva dizAno eka sUrya prathama maMDaLathI bIjA maMDaLamAM gayo tyAre prathama maMDaLanI apekSAe vimAna viSkarmAMsaha 2 yojana 48 aMza pramANa kSetre dUra vadhyo, tyAre tevI rIte pazcima dizAvartI bIjI bAjuno je sUrya te paNa sarvAbhyantaramaMDaLathI svadizAe bIje maMDaLe gayo tyAre prathama maMDaLanI apekSAe A paNa 2 yojana 48 bhAga kSetra jeTalo dUra gayo; A pramANe banne bAjunA e sUryo prathama maMDaLamAMthI bIjA maMDaLamAM pravezyA, ethI dareka maMDaLe banne bAjunuM aMtara-(2, yojana +2 yojana -) ekaThuM karatAM (pratimaMDaLa vistAra saha aMtarakSetra pramANa) 5 yojana 35 bhAga pramANa abAdhAnI vRddhi (pUrve kahelI 99640 yojananI abAdhAmAM) thatI jAya. 61 A pramANe bIjA maMDaLathI laI pratyeka maMDaLe 5 yojana ane 35 bhAga pramANa abAdhAnI vRddhi (99640 yojana pramANamAM) karatAM karatAM ane e pramANe sUryanA paraspara abAdhA pramANane kADhatAM kADhatAM, jyAre (184mAM) sarvabAhyamaMDaLe banne sUryo pharatA pharatA sAmasAmI dizAmAM AvelA hoya tyAre eka sUryathI bIjA sUrya vaccenuM-paraspara aMtarakSetra pramANa 1 lAkha 660 yojana (100660) prApta thAya che. A pramANa maMDaLakSetranI AdithI mAMDI 184muM maMDaLa 510 yojana dUravartI hoya che tyAre samajavuM. tevI ja rIte bIjI bAjue paNa maMDaLakSetranI AdithI aMtima maMDaLa 510 yojana dUra hoya che tyAre samajavuM, kAraNake chelluM maMDaLakSetra pramANa je 48 aMza te gaNatrImAM gaNavAnuM nahIM hovAthI 183 maMDaLa-183 aMta2vaDe banne bAjunuM thaI 1020 yojana kSetra pUrAya, temAM merunI apekSAe vyAghAtika sarvAbhyantaramaMDaLa aMtara je 99640 yojana te prakSepatAM yathArtha 100660 yojanapramANa AvI rahe che. "A vakhate bhAratasUrya merUthI agnikhUNe meruthI 45330 yojana dUra samudramAM sarva bAhyamaMDaLe hoya che; jyAre bIjo airavatasUrya samazreNIe meruthI vAyavyakoNamAM meruthI 45330 yojana dUra hoya che. A pramANe te ja maMDaLasthAne jo candra vartato hoya to candra candrane paNa paraspara aMtapramANa 100660 yojananuM barAbara Ave." AvI rIte sarva bAhyamaMDaLe banne bAjue rahelA lavaNasamudragata sUryo jyAre pAchA pharatAM avik (upAntya-183mAM) maMDaLe praveze tyAre pratimaMDaLe pAMca yojana ane 35 bhAga jeTalI abAdhAnI gamana karavAnuM hoya che ke jethI bIje divase temane anantara maMDaLanI koTI upara be yojana dUra pahoMcI javAnuM hoya che. tethI teo uttara-dakSiNa dizAmAM Ave tyAre meruthI aMtara kaMIka vadhAre rahe che. jo tevA prakAranI gati karato na hoya to pachI jyAMthI je sthAnethI nIkalyo tyAM ja pAcho goLAkAre pharIne Ubho rahe, paNa tema thatuM ja nathI. For Personal & Private Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMDalacAra ane ardhamaMDalasaMsthiti 213 61 hAni thAya, tethI 183mAM maMDaLe sUrya sUryane paraspara abAdhA-aMtara (meravyAghAta saha-170660 temAMthI bAda 5 yojana 35 bhAga) 100654 yojana ane 26 bhAga jeTaluM hoya, A pramANe jema jema sUya aMdaranA maMDaLomAM praveza karatAM jAya tema tema pratimaMDaLe 5 yojana 35 bhAga' abAdhA ghaTADatAM jatAM ane svasvamaMDaLa yogya icchita maMDaLa pramANane prApta karatAM thakAM jyAre banne sUryo punaH sabhyantaramaMDaLe pravezI sAmasAmI dizAgata Ave tyAre ane sUryonI-pUrvokta-99640 yojanA pramANa je abAdhA darzAvI hatI te punaH barAbara AvI rahe. // iti maNDale-maNDale sUryayoH parasparamabAdhAnirupaNam // tasmin samApte ca maNDalAbAdhA prarUpaNA''khyaM caturthaM dvAraM samAptam // vi vinA maThThA vadanI antaraprapa sUryanAM maMDaLonuM paraspara aMtarapramANa be yojana che. tene yuktipUrvaka lAvavuM hoya to sUryanAM vimAna pramANa pADato je sUryamaMDaLanA 4 bhAga pramANa vistAra tene sarva maMDaLonuM kula vistAra pramANa lAvavA sAruM 184e guNIe tyAre 144 yojana 48 bhAga kevaLa sUryamaMDaLono kula vistAra Ave, A vistArane sUryamaMDaLanA pa10 yojana : bhAga pramANa cArakSetramAMthI bAda karatAM 366 yojana bAkI rahe, te kevaLa aMtara kSetrapramANa sUryanAM 183 maMDaLonuM AvyuM, pratyeka maMDaLanuM aMtara pramANa lAvavA sAruM 183 vaDe bhAga calAvIe to 2 yojana pramANa aMtara, pratyeka maMDaLanuM je kahyuM te AvI raheze.] sUicanA-pUrve jaNAvyA pramANe pAMca dvAra paikI cAra dvAranuM varNana karyuM. have pAMcamuM cara athavA gatidvAra prarUpaNA kahevAya che. te prarUpaNA prAzapuruSonA kathana mujaba sAta dvArathI karAya che. emAM prathama sugamatA mATe sUryodaya vidhi sahita ardhamaMDala saMsthiti, 2-prativarSa sUryamaMDaLonI gatinI saMkhyA prarUpaNA, 3-saMvatsaranA pratyeka divasa tathA rAtrinA pramANanI prarUpaNA, 4-pratimaMDaLe kSetra vibhAgAnusAra rAtri-divasa prarUpaNa, pa-pratimaMDaLono parikSepa-paridhi, 6-pratimaMDaLe sUryanuM pratimuhUrta gatimAna ane ka-pratimaMDaLe dRSTipatha prAptiprarUpaNA kahevAze.] 1-maMDaLacAra-ardhamaMDaLasaMsthiti savabhintaramaMDaLe rahelA sUryo paikI eka sUrya (bhAratasUI) jyAre dakSiNa dizAmAM hoya che tyAre bIjo (vatisUrya) sUrya uttara dizAmAM hoya che. e banne sUryo vivakSita maMDaLamAM praveza karatAM te te maMDaLane caratA caratA, pUrvApara banne sUya adha adha maMDaLacArane karatA, je je dizAnA sUryane je maMDaLanI je dizAnI ardha ardha maMDaLonI koTie pahoMcavuM hoya che te te dizAgata maMDaLanI koTine anulakSI pratyeka sUryo vyavahArapUrvaka saMcaratA viziSTa prakAranI viziSTa gativaDe, potapotAne yogya 236. ahIMyA bhedaghATavaDe thatuM saMkramaNa eTale ke vivakSita maMDaLathI anantara maMDalamAM saMkramaNa karavA icchatA sUrya je sthAnethI prAraMbha karyo te sthAne ja AvI te maMDalanA anantara maMDaLa vacce raheluM be yojananuM je aMtarakSetra te kSetramadhye pAcho sIdho cAlI (bAjumAM AkRtimAM jaNAvyA mujaba) pachI bIjuM maMDala zarU kare che tema na samajavuM, A mAnyatA to paratIrthikanI che, ane ethI ja ema letAM moTo doSa Ubho thaI jAya che ke eka maMDaLethI bIjA maMDaLe bhedaghAta For Personal & Private Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha ardha adha maMDaLamAM saMkramIne pratyeka ahorAtra paryanta 2 yojana : bhAga kSetra vItAvatA ane dinamAnamAM pratyeka maMDaLa saMkramatAM, 4 muhUrtabhAgane khapAvatAM thakAM, anya anya maMDaLomAM prathama kSaNe saMkramaNa kare che. te sUryo dakSiNAyanamAM cha mAsane aMte sarvabAhyamaMDaLe pahoMce che. ane jevI rIte sabhyantaramaMDaLathI sarvabAhyasthAne pahoMcyA hatA tevI ja rIte punaH sabhyattaramaMDaLe uttarAyaNamAM cha mAse pAchA phare che. ema te banne sUryo eka saMvatsarano kALa pUrNa kare che. te A pramANe - emAM sarvabAhyamaMDaLethI Avelo ne sabhyattaramaMDaLe dakSiNa pUrvadizAmAM vartato sUrya, prathama kSaNe praveza karato thako te prathama kSaNathI urdhva AgaLa AgaLa dhIme dhIme sabhyattaramaMDaLane carato carato te sabhyantaramaMDaLathI anantara dvitIya maMDalAbhimukha gamana karato thako jyAM pahoMcavuM che te maMDaLanI koTine analakSI koI evA prakAranI ( tti) gativizeSa karIne evI rIte maMDaLa paribhramaNa kare che ke jethI eka ahorAtra cAra paryanta sabhyantara maMDaLathI nIkaLelo te sUrya jyAre savabhyittaramaMDaLanA prathama kSaNasthAnathI 2 yojana : bhAga dUra kSetre pahoMce tyAre dakSiNArdhanA sabhyattaramaMDaLathI saMkramI merUthI vAyavyamAM AvelAM uttara dizAvata AvelAM dvitIya ardhamaMDaLanI sImAmAM Adi pradeza Ave, athati bIjA maMDaLanI koTI upara prathama kSaNe AvI jAya. tyArabAda te sUrya tevA prakAranI gativizeSa karIne prathama kSaNathI AgaLa AgaLa dhIme dhIme gamana karato karato, dIpakanI jema merunA uttara bhAgane prakAzita karato nUtana varSanA ahorAtrAvasAne 2 yojana : bhAga37 kSetra vyatikrame ane dinamAnamAM bhAga muhUrtanI hAni karate thake, te sUrya dakSiNArdha maMDalane vaTAvI punaH dakSiNadizAgata AvelA trIjA adhamaMDaLanI sImAmAM-koTI upara prathama kSaNe Ave. A pramANe nizcayathI ukta upAya vaDe te te maMDaLanA Adi pradezamAM dAkhala thaI prathama kSaNathI AgaLa AgaLa dhIme dhIme dareka (dakSiNa pUrvagata maMDaLomAMthI uttara pazcimagata maMDaLomAM, uttara pazcimagata maMDaLomAMthI dakSiNapUrvagata maMDaLomAM) ardha ardha maMDaLomAM koI eka evA prakAranI viziSTa gatinA gamana vaDe karIne saMkramaNa-paribhramaNa karato, uttarathI-dakSiNamAM ane dakSiNathI uttaramAM gamanAgamana karato, prati ahorAtramAM 2 yojana 48 bhAga kSetra vItAvato, pratimaMDaLe te te utkRSTa dinamAnamAMthI vaDe eTale sIdhuM kSetragamana karavAmAM je kALa jAya teTalo kALa AgaLanA maMDaLamAM caravAne mATe ocho thAya ane tethI bIjA maMDaLano eka ahorAtra kALa te paNa pUrNa na thAya ane bIjuM maMDala pUrNa carI na zakavAthI sakala jagata vidita niyamita rAtri-divasamAnamAM vyAghAta thavAthI ahorAtrone aniyata thavAnA doSano prasaMga AvI jaze mATe A mata ayukta che ane uparyukta mata yukta che kAraNake tethI vivakSita sthAnathI sUrya gamana ja evA prakAranuM karato karato maMDala care che ke eka ahorAtra pate te apAntarAla kSetra sahita anantara maMDalanI koTie eka ahorAtra paryanta pahoMcI jAya che. 237. A saMbaMdhamAM paratIrthikonI viparIta 11 pratipatti che, tevI ja rIte dina-rAtrimAnamAM 18, mu gatimAM 3, tApakSetra viSayamAM 12, tenA saMsthAnA viSayamAM 16, legyAmAM 20, maMDaLa paridhimAM 3, maMDalasaMsthAnamAM 8, jabUavagAhanAmAM 5 ema judA judA viSaya upara judI judI viparIta mAnyatAo che te ahIM na ApatAM zrI sUryaprajJaptithI joI levA bhalAmaNa karIe chIe. For Personal & Private Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 dakSiNAyana-uttarAyaNa prasaMge sUryanI maMDalomAM gati bhAganI hAni karato, jyAre jaghanyarAtrimAnamAM teTalI ja vRddhimAM nimittarUpa thato, evo te sUrya sabhyattaramaMDaLanI apekSAe uttaradizAgata AvelA 18mAM maMDaLe bahirbhata sarvabAhyamaMDaLe uttarArdhamaMDaLe pahoMce che. e ja pramANe sarvabAhyamaMDaLethI Avelo uttara pazcimadizAvartI sUrya paNa jyAre sabhyantaranA uttarArdha maMDaLe prathama kSaNe AvI, prathama kSaNathI urdhva dhIme dhIme koI evA prakAranI gativizeSa vaDe te sabhyantaramaMDaLanAM uttarArdhamaMDaLamAMthI saMkramI pUrvavat sarva vyavasthA karato dvitIya dakSiNAdhI maMDaLanI koTI upara (nUtana saMvatsaranA AraMbha samaye) Ave che. e pramANe te sUrya tyAMthI-uttarapazcimagata maMDalomAMthI dakSiNapUrvagata maMDalomAM-dakSiNa pUrvagata maMDalomAMthI uttarapazcimagata maMDalomAM eka eka ahorAtra paryanta : bhAga dinamAnanI hAnimAM kAraNabhUta thato, pratyeka maMDaLe 2 yojana 4 bhAga kSetra vyatikrAnta karato thako AgaLa AgaLanA ardha ardha maMDaLonI sImAmAM prathama kSaNe praveza karato karato, dhIme dhIme te maMDalone svacArathI carato sabhyattaramaMDaLanI apekSAe 182 ahorAtravaDe dakSiNa taraphanA 18mAM sarvabAhyamaMDale Ave che. A pramANe sabhyantaramaMDaLethI saMkramIne AvelA banne sUryo jyAre sarva bAhyamaMDale uttara-dakSiNa dizAmAM vartatA hoya che tyAre dinamAna jaghanya 12 muhUrtanuM ane rAtrimAna utkRSTa aDhAra muhUrtanuM hoya che. e ja pramANe sarvabAhyamaMDaLe prathama kSaNe AvelA dakSiNa tathA uttaradizA sthAnavartI sUryo prathama kSaNathI AgaLa AgaLa tathAvidha gativaDe dhIme dhIme gamana kare che e paikI uttaradizAgata sUrya eka ahorAtra paryanta be yojana 48 bhAga jeTaluM carakSetra vyatikrame tyAre bAhyamaMDaLa saMkramI sarvabAhyathI avakumaMDaLanA dakSiNArdha (dakSiNadizAgata) maMDaLe prathama kSaNe praveze che, te ja vakhate jyAre bIjo dakSiNadizAgata sUrya eka ahorAtra paryanta 2 yojana 48 bhAga jeTaluM kSetra vyatikrama thayA bAda te avaka maMDaLanA uttarArdha maMDaLe uttarAyaNanA prathama kSaNe vivakSita koTI sthAne Ave che. ema dareka maMDaLomAM jatAM ane AvatAM pratyeka maMDaLa sthAnamAM banne sUyAM prathama kSaNe ekI sAthe praveze che, ane yugapat saMkramaNa kare che. A avaka maMDaLe sUrya AvavAthI sarvabAhyamaMDaLe prApta thatA 12 muhUrta dinamAnamAM uttarAyaNa hovAthI divasa vRddhigata thavAno che mATe je muhUrta bhAga dinamAnamAM vRddhi, jyAre teTalI ja ' bhAga rAtrimAnamAMthI hAni thayelI hoya che. sarvabAhyathI avapha maMDaLe prathama kSaNe AvelA te sUrya svasva dizAgata ardhaardha maMDaLone potAnI anAdisiddha eka prakAranI viziSTa gativaDe pUrNa karatA, pUrvanI jema, paNa viparIta krame karIne uttarArdha maMDaLe rahelo sUrya dakSiNArdhamAM Adi kSaNe pravezI, ane dakSiNArdhamaMDaLe rahela sUrya uttarArdha maMDaLonA Adi kSaNamAM pravezato pratyeka ahorAtra paryanta 2 yojana 48 bhAga kSetra vItAvato thako ane dinamAnamAM bhAganI vRddhi ane rAtrimAnamAM bhAganI hAnimAM nimittarUpa thayo thako, ema anukrame pratyeka sUryo anantara anantara maMDalAbhimukha caratA thakA ane te te maMDalomAM, te bane Adi kSaNe ekI sAthe sAmasAmI praveza karatA ane te te maMDalo carIne saMkramaNa karatA te sUryo sabhyantara avakamaMDaLe 61 61 For Personal & Private Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha uttara-dakSiNa dizAmAM Ave. have e uttarArdhamaMDaLamAM rahelo sUrya te uttaradizAgata maMDalane viziSTa gati vaDe carI saMkramaNa karIne meruthI dakSiNapUrvamAM AvelA savabhyintara maMDaLa-dakSiNArdhamaMDaLe prathama kSaNe Ave che. te vakhate A sUrya niSadhaparvatanA sthAnathI AraMbhAtA savabhyintara maMDaLanA prathama kSaNe nIlavaMta parvata upara Ave che, e vakhate banne sUryoe prathama kSaNe je kSetra sparyuM tenI apekSAe te sabhyantara maMDaLa ema kahevAya che. A pramANe cha cha mAsanA dakSiNAyana-uttarAyaNapUrvaka eka sUryasaMvatsara pUrNa thAya che. sarvabAhyamaMDaLathI AvelA A bane sUryo jyAre abhyattaramaMDaLe prathama kSaNe eka dakSiNamAM ane eka uttaramAM AvelA hoya che tyAre dinamAna utkRSTa 18 muhUrtanuM ane rAtrimAna jaghanya 12 muhUrtanuM hoya che. ahIMyA eTaluM samajavuM ke-sabhyantaramaMDaLe je sUrya dakSiNArdhamaMDalamAM cAra karato merunA dakSiNa bhAgamAM prakAzato hato te ja bhAratasUrya sarvabAhyamaMDalathI avakamaMDaLe dakSiNArdhamaMDaLane saMkramI jyAre chellA sarvabAhyamaMDaLe Adi kSaNe uttarArdhamaMDaLe Ave che tyAre (uttaradizAmAM) prakAzato hoya che. ane je sUrya savabhyintaramaMDaLe uttaradizAgata rahyo thako merunA uttara bhAgane prakAzato hato te ja airAvata sUrya sarvabAhyamaMDaLe dakSiNAmaMDaLa-dakSiNadizAgata prakAzato hoya che. e pramANe te banne sUryo prathama kSaNathI kramazaH caratA caratA sabhyantaramaMDaLe potapotAnA prAraMbhasthAne AvI jAya che. A pramANe teono "maMDaLagaticAra" athavA "adhamaMDala' saMsthiticAra che. sUryodayavidhi jaMbUdvIpamAM rAtri ane divasanA vibhAgane pADanAra bane sUryano prakAza che. e banne sUryo sabhyantaramaMDaLe jyAre hoya che tyAre bharatAdi kSetrasthAnomAM udaya pAmato "bhAratasUrya' te dakSiNapUrvadizAmAM-zuddhapUrvathI aira.mAM udaya avaku dakSiNa tarapha jaMbUnI jagatIthI 180 yojana aMdara niSadha parvate udayane pAme che, tyAre te ja sUrya sthAnathI ti samazreNIe uttara pazcimamAM tevI ja rIte nIlavaMta parvata upara prathama kSaNe airavatAdi kSetrone svaudayathI prakAzita karato jaMbUdvIpano bIjo "ravatasUrya prakAze che.' emAM dakSiNapUrvamAM niSadha parvate rahelo bhAratasUrya jyAre prathama bharatamAM udaya kSaNathI AraMbhI AgaLa AgaLa karNakAlikA DhabanI eka viziSTa gati vaDe bharata tarapha vadhato vadhato merunI dakSiNa dizAe AvelA bharatAdi kSetrone svamaMDala paribhramaNa vaDe prakAze che tyAre bhArata sUryo je vakhate niSadhasthAne prathama kSaNathI AgaLa vadhavA mAMDyuM) te ja vakhate A bAju tirjI samazreNIe uttara-pUrvamAM nIlavaMta upara rahelo cheravatasUrya paNa prathama kSaNathI meru For Personal & Private Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata, airavata temaja mahAvidehamAM sUryodaya 217 Urdhva--A maMDaLathI AgaLa viziSTa prakAranI svamaMDalagatithI merunI uttare AvelA te airavAdi kSetrone prakAzita karato jAya che. u have jyAre bharata tarapha vadhI rahelo te bhAratasUrya bharatakSetramAM AvI tyAM AgaLa vadhyo thako dakSiNa-pazcima dizAmAM Avato ko (dakSiNa--pazcimanA madhyabhAga samIpe) pazcimadizA madhyavartI AvelA pazcima mahAvidehakSetramAM udayarUpa thAya che ane tyAMthI AgaLa AgaLa pU.anantaramaMDaLanI koTIne anulakSI AgaLa vadhavA mAMDe tyAre te saMpUrNa pazcima mahAvidehakSetrane prakAzita karI nAMkhe che. e ja pramANe jyAre nIlavaMta parvata sthAnathI gamana karI rahelo airavatasUrya airavatakSetramAM AvI AgaLa vadhyo ko uttara-pUrva dizAmAM Avato ko (uttara--pUrvamadhya samIpe) pUrvavidehamAM udayarUpa da thAya che ane krame krame aparamaMDalAbhimukha AgaLa AgaLa gamana karato saMpUrNa mahAvidehakSetrane prakAzita karI nAMkhe che tyAre sarvAbhyantaramaMDaLanA banne sUryo paikI eka sUrya sarvAbhyantaramaMDaLanA dakSiNArdhane carI anantara maMDaLe uttarArdha maMDaLanI koTInA prathama kSaNe pahoMcelA hoya che e ja pramANe te ja vakhate bIjo sUrya sabhyantaranA uttarArdha maMDaLane carI anantaramaMDaLe dakSiNArdhamaMDaLanI koTI upara prathama kSaNe pahoMcelo hoya che. 5. mA. vi. mAM udaya meru 39 + ] 9 A pramANe teo prathama maMDaLe caratA hoya tyAre saMpUrNa pramANano (18 muhUrtano) divasa ane jaghanya pramANa (12 muhUrtanI) rAtri hoya che. tyArapachInA maMDaLe uktavat sUryodaya vidhi tathA dinamAna pratimaMDaLe bhAga ghaTADatAM vicAravuM. kRti sarvAmyantAmaMDaLe sUryovavidhiH || kRti prathamadvAra prarUpaNA samAptA // 61 2 - prativarSe sUryamaMDalonI gati ane saMkhyAprarUpaNA sabhyantaramaMDaLe rahelA sUryo paikI eka sUrya jyAre niSadhe eTale bharatanI apekSAe te dakSiNa--pUrvamAM (meru apekSAe uttara--pUrvamAM) hoya tyAre te sUrya merunI dakSiNadizAvartI bharatAdi kSetrone prakAzita kare che, ane bIjo sUrya tenI sAme ticchva dizAmAM--nIlavaMta parvata upara hoya che. temaja te uttarapazcima dizAmAM gamana karato thako merunA uttaradazAvartI airavatAdikSetrone prakAzita kare che. e pramANe mahAvideha mATe vicArI levuM. A banne sUryo potapotAnAM maMDaLonI dizA tarapha-svasthAnathI maMDalano prAraMbha kare, ane pratyeka sUrya sarvAbhyantaramaMDala eka ahorAtramAM ardhuM ardhuM pharIne pUruM kare. AthI pratyeka sUryane samagra sabhyantaramaMDaLa pharI rahevA mATe be ahorAtrano kALa 28 For Personal & Private Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha thAya, paraMtu pratyeka maMDaLa banne sUryone pUrNa karavAnuM hoya che tethI pratyeka sUryane ardha ardha maMDaLa cAra mATe prApta thAya che. (AthI je je dizAmAM sUrya hoya teNe dizAgata kSetre eka eka ahorAtra kALa ardha ardha maMDaLa sUrya carato jAya tema tema prApta thato jAya.) A sarvAbhyantaramaMDaLano prathama ahorAtra te uttarAyaNano aMtima ahorAtra kahevAya che. A pramANe banne sUryo be ahorAtra kALavarDa sabhyantaramaMDaLane pUrNa karI jyAre banne sUryo bIjA maMDaLamAM prathama kSaNe praveza kare tyAre te maMDaLa paNa pUrvavat (prathama maMDaLavat) pratyeka sUryane ardha ardha cAra mATe prApta thAya ane banne sUryo te maMDaLane be ahorAtra kALa thaye pUrNa kare, A pramANe A bIjA maMDaLano je ahorAtra te zAstrIya nUtana saMvatsarano pahelo (zAstrIya zrAvaNa vida ekama, ApaNI gujarAtI aSADha vida ekamathI) ahorAtra kahevAya che. AthI ja jyAre sUrya sarvabAhyamaMDaLe AvI sarvabAhyamaMDaLanA bIjA (183mAM) maMDaLamAM prathama kSaNe praveza karI je ahorAtra vaDe e maMDaLa pUrNa kare te ahorAtra 'uttarAyaLa'nA prAraMbhakALano prathama ahorAtra kahevAya che. jema dakSiNAyanano prAraMbha sarvAbhyantara-prathamamaMDaLa varjIne gaNAya che tema uttarAyaNano prAraMbha paNa sarva bAhyamaMDaLa varjIdvitIya maMDaLathI gaNAya che, ane te yogya ja che, kAraNake sUrya savabhyintaramaMDaLanA dvitIya maMDaLathI mAMDI jyAre aMtima sarvabAhyamaMDaLa (prathama varjIne 183 maMDaLa) pharI rahe tyAre dakSiNAyanano (sUrya dakSiNadizA tarapha rahelA sarva bAhyamaMDala tarapha jato hovAthI) je cha mAsano kALa te yathArtha prApta thAya che. e ja pramANe sUrya jyAre sarvabAhyamaMDaLanA dvitIyamaMDaLathI AraMbhIne jyAre sarvAbhyantaramaMDaLe prathama kSaNe AvI te maMDaLa pharI rahe tyAre uttarAyaNano je cha mAsa kALa te yathArtha pUrNa thAya che. ahIMyA eTaluM vizeSamAM samajavuM ke--prativarSe banne sUryonuM sabhyantaranuM prathama maMDaLa ane sarva bAhya--te aMtima maMDaLa, e be maMDaLo varjI bAkInAM 182 maMDaLe (dakSiNAyana prasaMge) jatAM ane (uttarAyaNa prasaMge) AvatAM, ema be vAra javuM--AvatuM thAya che. jyAre sarvAbhyantara ane sarvabAhyamaMDaLe sUryonuM sArAe saMvatsaramAM eka ja vAra AvAgamana thAya che. [kAraNa ke kalpanA tarIke vicAratAM sarvabAhyamaMDaLathI AgaLa pharavAne anya maMDaLa che ja nahIM ke jethI sUryone AgaLanuM maMDaLa pharIne sarvabAhyamaMDaLe bIjIvAra AvavAnuM bane, tevI ja rIte sabhyantaramaMDaLathI avik--aMdara paNa maMDaLakSetra nathI jethI sarvAbhyantaramaMDaLe paNa be vAra pharavAno avasara prApta thAya, e vastu ja nathI tyAM pachI be vAranA AvAgamananI vicAraNA asthAne che.] 238. atyAre vyavahAramAM besatA varSano prAraMbha koI jagyAe kArtikamAsa temaja koI jagyAe caitramAsanI zukala pratipadAthI gaNAya che. A kArtika mAsathI varSano prAraMbha gaNavAnI pravRtti vikramarAjAnA samayathI zarU thayelI che. je rAjA prajAne anRNI (devA rahita) kare te rAjAno ja saMvatsara prajAjano khuzI thaIne pravartAve evI prathA che. vikrame tema karyuM hatuM. A kArtika mAsathI zarU thatA varSAraMbhanA divase sUrya yugamaryAdA pramANe pahelAM varSe 104 vA 105 maMDaLe, bIjA varSe 93mA, trIjA varSe 81, cothA varSe 89 ane pAMcamA varSe 87mA maMDale hoya; A sthUla gaNita hovAthI kAcit nA-1 maMDalathI vadhu taphAvatano saMbhava kharo. For Personal & Private Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvatsaranA pratyeka rAtri-divasanuM pramANa 216 A pramANe te banne sUryono sabhyantara ane sarvabAhyamaMDaLano thaI be ahorAtra kALa, ane vaccenA 182 maMDaLe sUryanuM saMvatsaramAM be vAra AvavAnuM thatuM hovAthI pratyeka maMDaLAzrayI be ahorAtra kALa thato hovAthI 182 maMDaLAzrayI 364 divasa kALa-temAM pUrvokta be maMDaLano be ahorAtri kALa prakSepatAM 366 divasa kALa eka saMvatsarano prApta thAya. uparokta kathanAnusAre sUryo dakSiNAbhimukha gamana karatA sarvabhyantaramaMDaLanA dvitIya maMDaLathI laI sarvabAhyamaMDaLanA aMtima 184mA maMDaLe pahoMce che. ahIM sarvabAhyamaMDaLa dakSiNe hovAthI sUryanI dakSiNAbhimukha gatine aMge thato cha mAsa kALa te sarva kSiAyanano kahevAya che. A dakSiNAyanano AraMbha thavA mAMDe tyArathI sUrya sarvabAhyamaMDaLa tarapha hovAthI krame krame te sUryano prakAza te te kSetromAM ghaTato jAya che, ApaNe tenA tejanI paNa mantratA joIe chIe, arthAt tethI dinamAna jAya che, ane rAtri 24laMbAtI jAya che. TUMkuM thatuM e sUryo jyAre sarvabAhyamaMDaLamAMthI punaH pAchA pharatA dvitIya maMDaLathI mAMDI uttarAbhimukha gamana karatA jaMbUdvIpamAM pravezI sarvabAhyamaMDaLanI apekSAe uttara dizAmAM rahelA sarvAbhyantare prathama maMDaLe Ave tyAre bIjA maMDaLathI sarvAbhyantaramaMDaLa sudhInAM 183 maMDaLonA paribhramaNano 6 mAsa pramANa kALa te 'uttarAvaLa'no kahevAya che, dakSiNAyana pUrNa thAya--eTale aMtima maMDaLa varjI dvitIya maMDaLe 'uttarAyaLa'no prAraMbha thAya, tyAMthI sUrya sabhyantaramaMDaLa tarapha vadhato hovAthI pUrve te sUryanA prakAzamAM dakSiNAyana prasaMge hAni thatI hatI ene badale have kramekrame tenA tejamAM vRddhi thatI jAya ane prakAzakSetra vadhArato jAya tethI te te kSetromAM kramekrame dinamAna vadhatuM jAya jyAre rAtrimAna ghaTatuM jAya che. vadhumAM ahIMA e paNa samajavuM ke sauramAsa-sUryasaMvatsara-dakSiNAyana--avasarpiNI-- utsarpiNIyuga--palyopamasAgaropama ityAdi sarva kALabhedone samApta thavAno prasaMga koIpaNa maMDaLe jo Avato hoya to sarvabhyantaramaMDaLe pUrNa thatAM ja--eTale kevaLa dakSiNAyana athavA karkasaMkrAMtinA prathama divase ASADhI pUname Ave che. ane vaLI sarva prakAranA kALabhedono prAraMbha sarvAbhyantaramaMDaLathI dvitIya maMDaLe eTale dakSiNAyananA cha mAsika kALanA prathama divasanA prAraMbha sAthe ja zrAvaNa vida 1 me (gujarAtI) aSADha vida 1 me, abhijata nakSatrayoge prAvRT RtunA AraMbhamAM bharata airavatamAM divasanI AdimAM ane videhakSetramAM rAtrinA prAraMbhamAM yuganI zarUAta thAya che. e pramANe sarva bAhyamaMDaLamAMthI Abhyantara maMDale AvatAM pratyeka sUryane pratyeka maMDaLe ekaeka ahorAtrakALa (svasva ardha-ardhamaMDaLa caratA) thato jAya che. e pramANe sabhyantaramaMDaLathI sarvabAhyamaMDaLe janAra sUryane paNa pratimaMDaLe ekaeka ahorAtra kALa thAya che. uttarAyaNa-dakSiNAyanano badho (183+183)kALa bhego karatAM 366 divasa pramANa thAya che. je divaso eka saMvatsara pramANa che. / / vRti dvitIyadvAraprarUpaLA || 2399240. A vakhate dakSiNAyana hovAthI pUrva dizAmAM, paNa dararoja dakSiNa tarapha khasato khasato sUrya dakSiNadizA tarapha udaya pAmato pAmato dekhAya che ane uttarAyaNamAM pUrvIdezAmAM; paNa uttara tarapha khasato khasato sUrya uttara tarapha udaya pAmato hoya tema dekhAya che. For Personal & Private Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 3-saMvatsaranA pratyeka rAtri-divasonI pramANa prarUpaNA jyAre ane sUryo sabhyantaramaMDaLe dakSiNanA tathA uttaranA ardhamaMDaLomAM hoya tyAre dinamAna utkRSTamAM utkRSTa aDhAra muhUrtapramANa hoya che, kAraNake uttarAyaNakALa poSa mAsathI zarU thaI ASADhamAse cha mAsa kALa pramANa pUrNa thavA Ave tyAre te kALa aMtima hade pahoMcyo hoya che ane sarvabAhyamaMDaLanA dvitIya maMDaLathI AraMbhAtA uttarAyaNakALamAM (sUrya jema jema sarva bAhyamaMDaLomAMthI sabhyantaramaMDaLomAM praveza karato jAya tema tema) divasa krame krame vRddhigata thato jAya che. ane A sUrya jyAre sabhyattaramaMDaLe prathama kSaNe Ave tyAre uttarAyaNanI samAptinAM aMtima maMDaLe AvI pahoMcyo kahevAya che, tethI te aMtima maMDaLe dinamAna utkRSTamAM utkRSTa aDhAra muhUrta pramANa hoya te sahaja che. tyArabAda sabhyantaramaMDaLe AvI cUkelA sUya dakSiNAyanano AraMbha karatA sarvabAhyamaMDaLa sthAna tarapha javAnI IcchAthI jema jema anya anya maMDaLamAM gati karatA jAya tema tema niraMtara kramazaH divasa TUMkAto jAya, eTale jyAre te bane sUryo savabhyintaramaMDaLa pharI nUtanasaMvatsarane karanAra dvitIya maMDaLamAM prathama kSaNe praveza kare tyAre eka ja maMDaLa AzrayI, sUryanI gati vRddhimAM eka muhUrtanA bhAga muhUrtanuM dinamAna ochuM thaI jAya, jyAre bIjI bAju sabhyattaramaMDaLa je rAtrinuM pramANa hatuM temAM teTalI ja : bhAga muhUrtanI prathama kSaNe vRddhi thatI jAya [kAraNake ahorAtranuM siddha 24 kalAka-30 muhUrtanuM je pramANa te to yathArtha rahevuM ja joIe], e ja pramANe e sUrya jyAre nUtana sUrya saMvatsaranA bIjA ahorAtramAM athavA to savabhintaramaMDaLanI apekSAe trIjA maMDaLamAM prathama kSaNe praveza karI jAya tyAre bhAga dinamAna bIjA maMDaLanA dinamAna pramANamAMthI prathama kSaNe ghaTe, [sabhyantara' bhAga muhUrta dinamAna ghaTe jyAre rAtri pramANamAM teTalI ja vRddhi thatI jAya. A pramANe pratyeka maMDaLe sabhyattaramaMDaLanA 18 muhUrta pramANa dinamAnamAMthI athavA pUrva pUrva maMDaLanA divamAnamAMthI eka muhUrtanA ekasaThIyA be bhAga : bhAganI prathama kSaNe hAni thatAM thatAM ane te pramANe pUrva pUrvanAM rAtri pramANamAM prathama kSaNe teTalI ja (2 bhAga mu0nI) vRddhi thatAM thatAM, bane sUryo jyAre jyAre tathA prakAranI eka gativizeSavaDe anantara anantara maMDaLomAM dhIme dhIme Adi pradeze thaI, praveza karatAM sUrya saMvatsaramaMDaLanI apekSAe 183mAM maMDaLamAM (sUryasaMvatsara maMDaLano prAraMbha bIjA maMDaLathI zarU thAya che mATe sUryasaMvatsaramaMDaLanI apekSAe 184muM maMDaLa te 183 muM gaNatrImAM Ave) arthAt sarvabAhyamaMDaLamAM savabhintaramaMDaLano dakSiNavartI sUrya uttaramAM ane uttaravartI sUrya dakSiNamAM Ave tyAre pUrve savabhintaramaMDaLe je 18 muhUrtanuM dinamAna hatuM temAMthI ekaMdara, bhAMga muhUrta pramANa dinamAna ghaTe. te bhAgonA muhUrta kADhavA 366 bhAgane ekasaTha vaDe bhAgatAM kula 6 muhUrta pramANa dinamAna sabhyantaramaMDaLanA 18 muhUrta pramANamAMthI ghaTI javAthI 12 muhUrta pramANe dinamAna sarvabAhyamaMDaLe sUrya hoya tyAre hoya. e pramANe pUrvokta niyamAnusAra sabhyantaramaMDaLanAM 12 muhUrta rAtri pramANamAM vadhAro karavAno hovAthI sUrya sarvabAhyamaMDaLe pahoMce tyAre teTalI ja 6 muhUtapramANa vRddhi sabhyantara For Personal & Private Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ videhAdikSetramA traNa muhUrtanI vicAraNA 221 maMDaLanA 12 muhUrta rAtrimAnamAM karavAthI 18 muhUrta pramANa lAMbI rAtri sUrya sarvabAhyamaMDaLe hoya tyAre hoya; A pramANe dinamAnamAM nyUnatA ane rAtrimAnamAM vRddhi "dakSiNAyana' prasaMge thaI. e pramANe sarvabAhyamaMDaLe pahoMcelA sUryo jyAre te aMtima maMDaLathI saMkramaNa karIne tenI pUrvenA-(savabhyintara maMDaLanI apekSAe) 183mAM maMDaLamAM dakSiNavartI uttarArdhamaMDaLamAM-uttaravartI dakSiNArdhamaMDaLamAM praveza kare tyAre uttarAyaNa AraMbhAtI hovAthI temaja divasa vRddhigata thavAno hovAthI (nyUna thayelA) dinamAnamAM muhUtazanI vRddhi sarvabAhyamaMDaLagata je dinamAna hatuM temAM karatAM javuM ane teTalA ja pramANa 2 muhUtazanI sarvabAhyamaMDaLanA rAtrimAnamAM pratimaMDaLe kramekrame ochI karatAM javuM. A pramANe dinamAna vadhatuM jAya ane rAtri TUMkAtI jAya, ema karatAM karatAM jyAre te bane sUryo dakSiNathI uttara ane uttarathI dakSiNArdhanAM maMDaLomAM prathamakSaNe praveza karatA karatA, uttare rahelA sabhyattaramaMDaLe prathama kSaNe Ave, tyAre pUrve 18 muhUrta pramANanuM je dinamAna ane 12 muhUrta pramANanuM rAtrimAna kahyuM hatuM te yathArtha AvI rahe. A pramANe 183 ahorAtra vaDe prathama dakSiNAyana samApta thayA bAda teTalA ja (183) ahorAtra vaDe uttarAyaNa samApta thAya, e bane ayanano (6+6 mAsa kALa vaDe) eka sUrya saMvatsara paNa samApta thAya. ahIM eTaluM vizeSa samajavuM ke-jyAre sUrya sabhyantara maMDaLe hoya tyAre moTAmAM moTo 24118 muhUrtapramANa divasa hoya (zAstrIya gaNitathI pahelAM varSe aSADhI pUname) ane sarvabAhyamaMDaLe sUrya hoya tyAre nAnAmAM nAno 12 muhUrvapramANa divasa thayelo hoya. (zAstrIya gaNitathI pahelAM varSe mAghamAsano chaThTho divasa.) e pramANe jyAre sUrya sabhyantaramaMDaLe hoya tyAre rAtri ochAmAM ochI 12 muhUtapramANa hoya (pahelAM varSe ApaNI zAstrIya ASADhI pUname) ane jyAre sarvabAhyamaMDaLe hoya tyAre rAtrimAna vadhAremAM vadhAre 18 muhUrtanuM hoya (pahelAM varSe zAstrIya mAgha vadi chake). AthI e siddha thayuM ke-samagra saMvatsaramAM moTAmAM moTo eka ja divasa ane nAnAmAM nAno paNa eka ja divasa hoya, bAkInA koI paNa maMDaLe, rAtrimAna tathA dinamAna vadhaghaTa pramANavALuM hoya. * videhAdi kSetramA traNa muhUrta aMge vicAraNA * jyAre meruparvatanA dakSiNArdhabhAge (niSadhathI zarU thayelo sUrya svacArita ardhamaMDalanA madhyabhAge Ave tyAre) ane uttarabhAge-uttarArdha eTale nIlavaMta parvatathI zaru thato sUrya jyAre svacArita uttara 241. savabhyintara maMDaLe sUryanI gati pUnamIyA mahinA pramANe ane jenI paMcAMga pramANe bIjA aSADha sudi pUname, zrAvaNa vadi bArase, zrAvaNa zudi 9 mIe, zrAvaNa vadi che ane zrAvaNa zudi trIje (e ja niyata-mAsa tithiomAM) hoya ane e ja vakhate 18 muhUrta pramANa divasa ane 12 muhUtapramANa rAtrimAna hoya ane e divasomAM prAvaH stano prathama divasa ane 31mo divasa athavA 31mI tithi ja hoya, ane e divasa ke tithi prAyaH pUrNa thayelI hoya. 242. tyAre hemantaRtu mAghamAsa pUnamIyA mahinA tathA jainI paMcAMga pramANe mAgasara vadi 6, mAgha zudi 3 poSa zudi 15, mAgha vadi 12, mAgha zudi 9 e ja niyata divasomAM 12 muhUrta dinamAna hoya ane hemantaRtuno 31mo divasa athavA 31mI tithi, yugaprAraMbhanI apekSAe jANavI. For Personal & Private Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha tarapha caravAnAM maMDaLanA madhyabhAge Ave tyAre--ema banne vibhAgomAM airavata ane bharatakSetre bane sUryo paraspara samazreNImAM AvelA hoya tyAre sUryanA astitvapaNAne aMge divasa vartato hoya te vakhate jANe divasanA tejavI dedIpyamAna-ugra svarUpathI rAtri bhayabhIta banI anya kSetre gaI na hoya? tema sUrya savabhyintaramaMDaLe hovAthI jaghanya-12 muhUrta mAnavALI rAtri pUrva (pUrva videhamAM) ane pazcima (pazcimavidehamAM) dizAmAM gayelI hoya che. have jyAre meruparvatanI pUrva ane pazcima dizAne viSe (bane videhamAM) sUryo vartatA hoya ane tethI tyAM divasanuM astitva hoya tyAre pUrvavat dakSiNa ane uttara dizAgata je (bharatabhairavata) kSetro tene viSe pUrvavidehamAM jema rAtri kahI hatI tema ahIM paNa teTalA ja mAnavALI (12 muhUrtanI) jaghanyarAtri vartatI hoya che. AthI e to spaSTa ja samajavuM ke-je je kSetromAM je je kALe (je je maMDaLe) rAtrimAna 12 muhUrtanuM hoya, tyAM te ja kSetromAM te te kALe dinamAna avazya utkRSTa pramANavALuM (18 muhUta) hoya; kAraNake sarvathI jaghanyamAM jaghanya rAtrimAna-12 muhUrta sudhInuM hoya che, ane sarvathI utkRSTamAM utkRSTa dinamAna 18 muhUrta sudhInuM hoI zake che. A kAraNathI jyAM rAtri sarvathI laghutama-jaghanya hoya tyAre te te kSetragata divasa sarvotkRSTa pramANavALo hoya ja. ane je je maMDaLe-je je kALe rAtri athavA divasanuM pramANa (pUrvokta divasa yA rAtrinA jaghanya 12 muhUrva ane utkRSTa 18 muhUrtanA yathArtha pramANamAMthI) je je kSetromAM jeTalA jeTalA aMze vadhaghaTavALuM hoya, tyAre te ja kSetromAM te kALe rAtri athavA divasanuM dinamAna paNa vadhaghaTavALuM hoya. AthI eTaluM cokkasa samajI rAkhavuM ke koI paNa kSetre-koI paNa maMDaLa-koI paNa kALe ahorAtra pramANa to trIza muhUrta ja hoya che. (jo ke ItaromAM brahmA apekSAe juduM che) koI paNa kSetramAM koI paNa kALe te ahorAtra kALamAM kadI paNa pheraphAra thayo nathI ane thaze paNa nahIM, rAtri athavA divasanuM pramANa bhale vadhaghaTavALuM thayA kare paNa bannenA mAnano saravALo karIe tyAre ukta trIza muhUrtanuM pramANa AvyA vinA nahi ja rahe. zaMkA- uparyukta lakhANa vAMcatAM koIka vAcakane zaMkA thaze ke-jyAre tamoe bharata-airAvatA kSetre sUryano prakAza 18 muhUrta sudhI rahelo hoya tyAre banne pUrva-pazcimavidehamAM mAtra 12 muhUrta pramANavALI (sUryanA prakAzAbhAve) rAtri vartatI hoya, e rAtri pUrNa thaye tyAM kayo kALa hoya ? kAraNake e banne videhagata rAtrimAna pUrNa thaye, tyAM na hoya sUryano prakAza ke na hoya tyAM rAtrikALa, kAraNake tyAM rAtri bhale vItI gaI paNa haju bharata, airAvata kSetre dinamAna 18 muhUrtanuM hovAthI, pUvapara banne videhagata rAtrimAnanI apekSAe haju cha muhUrtakALa sudhI sUryane bharatakSetramAM (athavA airAvatakSetramAM) prakAza ApavAno che arthAt bharata-airAvatakSetre 6 muhUrta pramANa divasa bAkI che, to pachI pUrva-pazcima videhamAM rAtrikALa vItye kayo kALa hoya ? samAdhAna-A praznanA samAdhAnamAM samajavuM ke-bharatakSetre prakAza Apato 'bhAratasUrya krame For Personal & Private Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divasa temaja rAtrinuM kAraNa rarara krame pazcimavidehanI antima hada-koTi tarapha dRSTi rAkhato jyAre bharatakSetramAM paMdara muhUrta pramANa dinamAna pUrNa kare--athata bharatakSetre 3 muhUrta sudhI prakAza Apavo bAkI rahe tyAre pUrva bAjuethI khasatA ane pazcimagata dUra dUra kSetramAM AgaLa AgaLa tejano prasAra karatA bhAratasUryanA prakAze haju videhakSetramAM nahIM paNa videhakSetranI najIkanA sthAna sudhI sparzanA karI hoya che. jyAre A bAju te vakhate videhamAM paNa rAtri pUrNa thaI nathI paNa pUrNa thavAnI koTi upara AvI cUkI hoya che. A vakhate e bhAratasUrya bharatakSetragata saMpUrNa paMdara muhUrta pUrNa karato AgaLa vadhe ke tarata ja teno prakAza paNa teTalo teTalo dUra dUra AgaLa AgaLa pheMkAto -jAya (ane pAchaLa pAchaLathI khasato jAya) kAraNake sUryanA prakAzanI pUrva pazcima-laMbAIrUpa pahoLAI jo ke dara samaye parAvartana svabhAvavALI che, paraMtu be paDakhe to sarvadA sarakhA pramANavALI ja rahe che. tethI sUrya jema jema khasato jAya tema tema jyAM jyAM teja pahoMcI zake evA AgaLa AgaLanAM je kSetro tyAM tyAM prakAza karato jAya. A niyamAnusAra atyAra sudhI paMdara muhUrvakALa pUrNa thavA Avyo hato tyAre sUrya je cheDe prakAza ApI rahyo hato tene badale paMdara muhUrta pUrNa thaye have tenA te ja sUryanA prakAze videhamAM praveza karyo. arthAt bharatakSetre traNa muhUrtanuM dinamAna bAkI rahyuM tyAre tyAM sUryodaya thaI cUkyo. AthI bhAratamAM aDhAra muhUrta dinamAna paikI aMtima traNa muhUrta sudhI divasa hoya tyAre tyAMnA sUryodaya kALanA prAraMbhanA (prabhAtanA) traNa muhUrta hoya. AthI zuM thayuM ke bharata, airAvatakSetranA astasamaya pUrvenA traNa muhUrta je kALa te banne dizAgata videhanA suryodayamAM kAraNarUpa hovAthI te ja kALa tyAM udayarUpe samajavo. A mahAvidehamAM jyAM prakAzanuM paDavuM thAya te sthAna te mahAvidehanA madhyabhAganI apekSAe samajavuM, videhanI pahoLAInI je madhyabhAganI sImA tenA madhyabhAge eTale videhanI pahoLAIgata je 24madhyapaNuM te ja grahaNa karavAnuM che paNa laMbAInI apekSAnuM nahIM, jema bharatakSetramAM paNa dinamAna-rAtrimAna tathA sUryanuM udaya-asta, aMtara, sthAna, pramANa vagere sarva pramANanuM gaNavuM athati te te sUryanA udayAsta sthAnane jovAnI apekSA bharatakSetranA madhyabhAgathI (ayodhyAthI) gaNavAnI hoya che. tevI ja rItie videhamAM paNa samajavAnuM che. zaMkA- tamAre uparyukta samAdhAna karavAnI AvazyakatA paDI, enA karatAM ame pUchIe chIe ke jyAre mahAvidehakSetramAM rAtri hoya tyAre candranuM astitva kema svIkAryuM nahi? zuM sUryanA prakAzAbhAve ja rAtrikALa thAya che ane candranA astitvane aMge thato nathI? samAdhAna - divasa athavA rAtri karavAmAM candrane koI paNa prakAre lAgatuM-vaLagatuM nathI, arthAt sUryamaMDaLothI thatI rAtridivasanI siddhimAM candramaMDaLonuM sAhacarya athavA prayojana kazuM hotuM nathI. kAraNa ke candramaMDaLonI alpa saMkhyA. maMDaLonuM savizeSa aMtara. candranI mandagati. mahartagati AdimAM sarva prakAre vipasa vicitra prakAre viparIta rIte thato hovAthI suryamaMDaLanI gati sAthe sAhacarya maLatuM kyAMthI ja Ave ? ke jethI te candra rAtri yA divasane karavAmAM nimittarUpa bane ? 243. eTale ke mahAvidehagata UbhI paDelI sItA athavA sIsodA 0 +]nadInI pahoLAInuM madhyabindu gaNatrImAM levuM ke vijayonI rAjadhAnIno madhyabhAga gaNatrImAM levo? te sthAnathI spaSTatA jANavA maLI nathI tethI yathAsaMbhava madhyabhAga vicAravo. For Personal & Private Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha AthI candranA udaya ane asta upara kaMI rAtrinA udaya ane astano AdhAra che ema to che ja nahIM. temaja rAtrinA udaya asta upara candranA udaya-astano AdhAra che ema paNa nathI. jo candranA udaya-asvAzrayI rAtrikALanuM saMbhavitapaNuM svIkAratuM hota to bharata vagere kSetromAM zuklapakSa ane kRSNapakSamAM paNa haMmezane mATe sUryAsta thayA bAda candramAnuM darzana avazya thAta ja, jyAre e pramANe banatuM to nathI, vadhumAM pratyeka tithie candranuM daSTigocara thavuM te sUryAsta bAda anukrame vilaMbe vilaMba thatuM jAya che, vaLI kharI rIte vicArIe to haMmezA AkhI rAtri pUrNa thatAM sudhI candramAnuM astitva hovuM ja joIe, chatAM tema na thatAM ahIM to zuklapakSamAM amuka amuka pramANa rAtrikALa rahevAvALo sUryodaya pachI ochevatte kALe paNa daSTigocara thanAro ane te te tithie amuka amuka kALa rahenAro A candra hoya che, AthI zuklapakSamAM candra AzrayI rAtrikALa kema na hoya? vagere zaMkA dUra thAya che. kRSNapakSamAM to pratyeka tithie ba-be ghaDI moDe-moDuM candradarzana thatuM hoi candrodaya sAthe rAtrino saMbaMdha na hoya te spaSTa samajAya tevuM che. AthI sUryAsta thayA bAda (yathAyogya avasare te te divasomAM) candranA udayo hoya che tema nathI, jo sUryAsta thayA bAda candranA udaya thatA ja hota ane svIkArAtA hota to sUrya prakAza Apato hoya tyAre divase paNa candramAnAM biMbanI jhAMkhI dekhI zakIe chIe te paNa dekhI zakata nahIM. AvA AvA ghaNAM kAraNothI rAtrikALane karavAmAM candrodaya kAraNa nathI, ethI ja candramAnA astitvavALo kALa te ja rAtrikALa ema nahi, kintu sUryanA prakAzanA abhAvavALo kALa te rAtrikALa kahevAya che. sUrya sAthe candramAno koI prakArano (khAsa karIne) saMbaMdha na dharAvavAmAM kAraNabhUta candramAnuM potAnuM ja, sUryathI judI ja rIte maMDaLacArapaNuM che. e cArane aMge to sUrya ane candra banneno jyAre rAzi-nakSatrano sahayoga sarakho hoya tyAre te banne eka ja maMDaLe amAvAsyAne divase AvelA hoya che, ane e je divase Ave che te divase manAvAyA' tarIke prasiddha che. ane bIje divase te candra punaH mandagatyAdinA kAraNe haMmezAM eka eka muhUrta sUryathI dUra pAchaLa pUrNimA yAvata raheto jAya che. ATaluM prAstAvika vaktavya jaNAvyuM. astu, have cAlu viSaya upara AvI jaIe. pUrve banne virodhAzrayI zaMkA upasthita thayela hatI tevI rIte jijJAsu bharata airAvata kSetrAzrayI zaMkA upasthita kare che.] zaMkA- have bharata, airAvata kSetramAM jyAre rAtri jaghanya 12 muhUrta pramANavALI hoya tyAre mahAvidehamAM divasa utkRSTa 18 muhUrta pramANavALo hoya, to te prasaMge bharata-airAvatakSetramAM 12 muhUrta pramANano rAtrikALa vItye chate kayo kALa hoya ? . 244. juo mUrakha samaM 36o, vaMsa mAvatI rine doDDA tesiM maMtanizivazaM-effuM tafhae III. 245. AthI ja amAvAsyAnuM bIjuM nAma "sUrNendusaMma:' paDeluM che, tenI sama saha vasatoDAM vandrA rUcamAvasyA A vyutpatti paNa te ja arthane pragaTa kare che. For Personal & Private Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAtri temaja divasanA kAla sabadhA samAdhAna khukhu samAdhAna- A saMbaMdhamAM pUrve kahevAyelo khulAso ahIM paNa samajI levAno che, paraMtu tyAMnA khulAsAthI ahIM viparIta rIte vicAravAnuM che. atha-pUrva-pazcima videhamAM sUyastinAM traNa muhUrtI bAkI rahyAM hoya tyAre bharata-airAvata kSetramAM sUryodaya thaI jAya, (ane bharata-airAvata kSetramAM, sUryastikALanAM traNa muhUrta bAkI hoya tyAre pUrva-pazcima videhamAM sUryodaya thaI jAya) A pramANe banne rIte banne kSetro saMbaMdhI samAdhAna samajavuM. A pramANe banne videhagata udayakALanAM (rAtrinA AraMbhanI pahelAnAM) je traNa muhUrta te ja bharata-airAvata kSetranAM astikALanAM traNa muhUrta. bharata-airAvata kSetranAM astakALanAM je traNa muhUrta te ja pUrva-pazcima videha kSetranAM udayakALanAM kAraNarUpa hoya. A pramANe jyAre dakSiNa ane uttara dizAgata (bharA-airavata) kSetromAM sUryo prabhAta karI rahyAM hoya te prabhAtakALano traNa muhUrta kALa vIto chate, pUrva ane pazcima dizAgata je videha kSetro, tyAM jaghanya rAtrino prAraMbha hoya, e pramANe jyAre bharata-airAvata kSetramAM sUyasti thavAnAM (baporanA pachInAM) 3 mahartA bAkI rahyAM hoya tyAre, banne videhagata kSetramAM prabhAta thayuM hoya. A traNa muhUrto vItyA pachI to ukta dizAomAM sUrya svagati anusAra krame krame divasanI pUrNAhuti karatA rahe che. sAthe sAthe e paNa jaNAvavAnI jarUra rahe che ke-jyAre 24615 muhUrta dinamAna ane paMdara muhUrta rAtrimAna hoya eTale ke banne mAna samAna pramANavALAM hoya tyAre to videhakSetranAM traNa muhUta saMbaMdhI kaMI paNa vicAraNA karavAnI AvazyakatA rahetI nathI. paraMtu AvA divaso varSamAM be ja vAra Ave che, jyAre sUrya sabhyantaramaMDaLanA bIjA maMDaLathI-dakSiNAyanano prAraMbha kare (pahelAM varSe gujarAtI ASADha vada ekame) tyAre te bhAga muhUrta nyUna evuM 18 muhUrtanuM dinamAna hoya ane 12 muhUrta rAtrimAna hoya. have e dvitIya maMDaLathI vadhI sUrya AgaLa AgaLanA maMDaLe jato jAya tema tema dinamAna ghaTe ane rAtrimAna vadhe. ema sUryamaMDaLanI gati anusAra vadha-ghaTa thatAM jyAre sUrya 91AAmAM maMDaLe Ave, tyAre te 184 maMDaLonA madhyabhAge AvavAthI traNa muhUrta dinamAna sarvAbhyantaramaMDaLanI apekSAe ghaTyuM, jyAre rAtrimAM teTalI vRddhi thaI (ApaNo te vakhate pahele varSe mAnyataH kArataka vadi bIja ke trIjano divasa hoya) tyAre evo divasa (IglIzamAM jene Dolstice) Ave che, ke je divasanuM dinamAna 15 muhUrtanuM yathArtha hoya ane rAtrimAna paNa yathArtha 15 muhUrtanuM ja hoya. eTale ke 12, kalAkanuM hoya. je divasa khristI san pramANe tA. 21mI mArcano gaNAya . sabhyattaramaMDaLathI surya jema jema sarvabAhyamaMDaLomAM praveza karato jAya tema tema bharatAdi kSetromAM dinamAna (2 bhAga) ghaTatuM jAya che ane rAtrimAnamAM teTalI ja vRddhi thatI jAya che, e pUrvokta 246. vyavArAdi kAryomAM 60 ghaDI upayogamAM levAya che, vastutaH te paNa eka ja che. kAraNake jyAre be ghaDInuM 1 muhUrta hoya, tyAre 30 muhUrta pramANa ahorAtranI 60 ghaDI yathArtha AvI rahe. AthI '30 ghaDI dinamAna ane 30 ghaDI rAtrimAna' hoya tyAre evo paNa zabdaprayoga vaparAya te eka ja che. kalAkanA hisAbe 12 kalAka rAtrimAna hoya' tyAre--evo zabdaprayoga paNa vAparI zakAya che. kAraNake rA ghaDIno kalAka hovAthI 30 ghaDI dinamAne 12 kalAka barobara dinamAnanA ane 12 kalAka rAtrimAnanA maLI 24 kalAkano eka ahorAtra thAya, tenAM muhUrta 30 thAya che. For Personal & Private Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ radda saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha niyamAnusAra sUryo punaH 91mAM maMDaLe Ave tyAre samAna dinamAna ane samAna rAtrimAna karanArA hoya che, e sUryo ghaNe dUra gayelA hovAthI bhAratamAM 15 muhUrta dinamAna pramANa divasa pUrNa thAya tyAre mahAvidehamAM rAtrimAna paNa samAna pramANavALuM hovAthI tyAM rAtri AraMbhAya, jyAre mahAvidehamAM rAtri AraMbhAya tyAre bharata-airAvata kSetramAM sUryodayano prAraMbha thAya, A pramANe sarakhA pramANamAM dinamAna-rAtrimAna hovA chatAM, muhUrtanI vadhaghaTa na hovAthI koI paNa jAtanI harakata naDatI nathI. e ja sUryo jyAre 91 maMDaLathI AgaLa vadhatAM vadhatAM sarvabAhyamaMDaLanA Adi pradeze-prathama kSaNe pahoMce tyAre, tadAzrayI pUrvokta pramANavALI 18 muhUtapramANanI rAtri ane 12 muhUrtanAM mAnavALuM dinamAna AvI rahe che. e pramANe jyAre sUrya sarvabAhyamaMDaLathI pAchuM saMkramaNa karIne (uttarAbhimukha gamana karato) aMdaranA maMDaLomAM pravezI ( bhAganI) dinamAna vRddhi karato ane rAtrimAnamAM teTalI ja hAni karato karato, pratimaMDaLo carato jyAre 91mAM maMDaLe punaH pAcho Ave tyAre-punaH e uttarAyaNamAM 15 muhUrtanuM dinamAna ane 15 muhUrta rAtrimAna yathArtha hoya tyAre ApaNA pahelA varSanI zaitra vadi 9 hoya) ema karatAM karatAM sUrya jyAre sabhyantaramaMDaLe prathama kSaNe Ave tyAre pUrvokta 18 muhUrtapramANanuM dinamAna ane 12 muhUrvapramANanuM rAtreimAna yathArtha hoya. e pramANe eka saMvatsara kALa pUrNa thAya. A pramANe eka ahorAtra 91aaaa maMDaLe dakSiNAyananuM ane punaH pAcho pharatAM 9aaaa maMDaLe eka ahorAtra uttarAyananuM ema eka saMvatsaramAM be ahorAtra ane 10 ahorAtro judI judI mAsa-tithivALA eka yugamAM samAna pramANavALA hoya. A be divasa (-ahorAtrane) choDIne sArAe saMvatsaramAM evo eka paNa ahorAtra nathI hoto ke je ahorAtra dinamAna ane rAtrimAnanA samAna pramANavALo hoya athar kiMcit kiMcit vadhaghaTa pramANavALo to hoya ja. bAkInAM sarva maMDaLomAM 24rAtrimAna tathA dinamAna yathAyogya vicAravuM. have jyAre bhAratamAM vaM3 muhUrtanuM dinamAna hoya ane mahAvidehamAM 1 kalAkenI rAtri hoya tyAre zuM samajavuM? to bhAratamAM (sUryAsta pUrve) eka muhUrtathI kiMcit nyUna sUyazrayI divasa hoya tyAre videhamAM sUryodaya thAya? AvI carcA pUrve bharatanAM 18 muhUrta dinamAna ane videhanA 12 muhUrtanAM rAtrimAna prasaMge karI che te pramANe ahIM vicArI levI. jyAre jyAre dinamAna ane rAtrimAnanA abhyAdhikyane aMge eka bIjA kSetrAzrayI saMzaya jaNAya tyAre pUrvokta carcA dhyAnamAM laI jeTalo jeTalo jyAM jyAM dina-rAtrimAnano viparyaya thato hoya tenA hisAbe gaNatrI karIne samanvaya yathAyogya karI levo. ahIM ame A carcAno vizeSa sphoTa nathI karatA. bIjuM ahIM bharatakSetramAM je 18 muhUrvapramANa divasa kahyo che te bhAratanA koI paNa vibhAgamAM vartatA prakAzanI apekSAe kahyo nathI, bharatakSetranA koI paNa vibhAgamAM vartatA prakAzanI apekSAe - 247. savabhyittaramaMDaLathI bAhyamaMDaLe jatAM dakSiNAyanamAM 15 muhUrtano divasa ane 15 muhUrtanI rAtri pahelA varSanI kArtika vadi bIje ke trIje hoya. 248. pratyeka maMDaLanuM rAtrimAnadinamAna ahIM ApavA jatAM ghaNo vistAra thaI jAya mATe pAThakoe svayaM kADhI levuM, ane teo ATalo viSaya samajyA bAda jarUra kADhI paNa zakaze. For Personal & Private Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatakSetramA sUryodayanI gati rira7 to AgaLa jaNAvavA pramANe ATha prahara (-30 nuhUrta) sudhI paNa bhAratamAM sUryano prakAza hoI zake che. ApaNe ahIM je 18 muhUrto levAM che te bharatakSetranA koI paNa vibhAgamAM sUryodayathI sUryAsta samaya sudhInA kALanI apekSAe levAnAM che. AgaLa kahevAto 15 muhUrta athavA 12 muhUrtano kALa paNa A rIte ja samajavAno che. niSadha parvata upara jyAre sUrya Ave tyAre bharatakSetranA madhyabhAge rahelI ayodhyA nagarInA ane tenI AjubAjunI amuka amuka pramANa hadamAM rahenArAne te sUryanuM aDhAra muhUrta sudhI dekhavuM thAya, tyArabAda merune svabhAvasiddha goLAkAre pradakSiNA Apato sUrya jyAre niSadhathI bharata tarapha valayAkAre khasyo arthAt AgaLa vadhyo eTale prathama je ayodhyAnI hadamAM ja prakAza paDato hato te have AgaLanA kSetramAM (mULasthAnethI jeTaluM kSetra sUrya valayAkAre A bAju khasyo teTalo ja prakAza A bAju vadhyo) prakAza paDavA maMDyo. te sUrya AgaLa kayuM kSetra prakAzya? bharatakSetranI apekSAe bhArata sUrya niSadhe udaya pAmyo hoya tyAre sUryanA tejanI laMbAI ayodhyA sudhI hovAthI ayodhyAnA pradezamAM rahetA vatanIne te sUrya udayarUpe dekhAya, jyAre ayodhyAnI aMtima hade eTale jyAM sudhI sUryanA prakAzavALuM kSetra hoya che, te kSetra choDIne tyAMthI AgaLanA A bAjunA samagra bhAgamAM (bhArata sUryAsta sthAna sudhInA pAzcAtyakSetromAM) sarvatra aMdhakAra hoya che. ahIM praznapUrvaka samAdhAnanI paddhati eTalA mATe svIkArI ke, ApaNe ahIM sUryodaya thAya che tyAre keTalAka pAzcAtya dezomAM aMdhakAra hoya che tathA amuka judAM judAM kSetromAM rAtri athavA divasanA amuka amuka vAgyA hoya che; A pramANe ApaNI apekSAnA sUryodaya ane sUryAsta, tyAMnA kALanI apekSAe ghaNA aMtaravALA hoya che. tenAM kAraNo khyAlamAM lAvavA mATe che. A pAzcAtya dezo madhyabharatathI (ayodhyAnI) pazcimanI dizA tarapha-pazcima samudra tarapha rahelA che. atyArano pAzcAtya vibhAga te adazya dezonI apekSAe ghaNo thoDo kahI zakAya. astu. tyAre zuM thayuM? pUrva niSadha upara rahelo bhArata sUrya bharatakSetre (ayodhyAmAM) jyAre udaya pAme tyA sarva pAzcAtya dezo eTale atyAranA daSTigocara tathA adaSTigocara sarva sthAne aMdhakAra hoya kAraNake bhAratasUrya hajuM bhAratamAM (ayodhyAmAM) udaya pAmyo che tethI (ayodhyAthI) AgaLa to te sUryanA tejanI laMbAI samApta thavAthI AgaLa prakAza ApI zakato nathI, airAvata sUrya to airAvatakSetra tarapha udaya pAmelo che, ethI A bAju pazcimanA anArya dezo tarapha koI prakAza ApavAnI udAratA karI zake tema nathI eTale bharatathI pazcima dizA taraphanAM samagra kSetromAM ane airAvata kSetrAzrayI pazcima dizA taraphanA kSetromAM ema banne dizAgata kSetromAM banne sUryonAM tejanA abhAve rAtrikALa vartato hoya che. AthI spaSTa jaNAze ke bhAratamAM (ayodhyAmAM) sUryodaya hoya te kALe te dezomAM sarvatra aMdhakAra hovAthI pAzcAtya dezomAM sUryodaya-sUryAstanuM aMtara je che te svAbhAvika che. have bhAratamAM (ayodhyAmAM) udaya pAmato sUrya, jyAre te vikasita maMDaLasthAnanA prathama For Personal & Private Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha kSaNathI AgaLa niSadhasthAnethI khasavA mAMDyo eTale aMdhakAra kSetronI AdinAM prathama-kSetromAM (ayodhyAnI hada choDI najIkanA kSetromAM athata sUrya jema jema niSadhathI jeTalo jeTalo khasavA mAMDe tema tema teTalA pramANa kSetromAM svaprakAzanI sparzanA karato jAya) prakAza paDavo zarU thAya (punaH haju tethI AgaLanA pazcimagata sarva kSetromAM aMdhAruM paDeluM che ja) ema bhArata sUrya, tethI paNa AgaLa bharatakSetra tarapha Avato jAya, tyAre jeTaluM AgaLa vadhyo teTalA pramANamAM aMdhakAravALAM kSetro prakAzita karato jAya. e pramANe sUrya jema jema bharata tarapha Avato jAya tema tema pAzcAtya vibhAgomAM te te kSetra, krame krame prakAzita karato jAya. A pramANe bhAratanA sUryodaya samaye amuka vibhAgamAM taddana aMdhakAra hoya, athavA bharatanA sUryodaya samaye te te kSetromAM divasanA athavA rAtrinA amuka amuka vAgyA hoya che tenuM kAraNa ahIM TUMkamAM pradarzita karavAmAM AvyuM. A uparathI savizeSa sarva vicAra vidvAno svayaM karI leze. bharatakSetranAM judAM judAM dezomAM sUryodayAdi samayanA viparyAsa hetuo vadhu samajaNa mATe bharatanA madhyavartI ayodhyAmAM je kALe sUryodaya thayo te vakhate ja koIpaNa vyakti taraphathI ayodhyAnI amuka hada choDIne pazcima dizAgata prathamanA kSetromAM tAra-TelIphonAdi koIpaNa sAdhana dvArA pUchavAmAM Ave ke tamAre tyAM sUryodaya thayo che ke nahi? tenA pratyuttaramAM javAba e ja maLaze ke nA, haju thoDIka vAra che. prabhAta zarU thaI cUkyuM che. A prazna to ayodhyAnI hadanI samIpavartI deza mATeno ja hovAthI uparokta javAba maLe, kAraNake ayodhyAmAM jyAre sUryodaya thayo eTale A deza tenI najIka hovAthI tyAM sUryanA tejane pahoMcatA vAra paNa keTalI hoya ?athata thoDIka ja. jo ayodhyAmAM udaya thayA bAda amuka samaya thaye (sUrya niSadhathI khasavA mAMDe tyAre) te ja kSetromAM punaH prazna karIe ke have tamAre tyAM udaya thayo ke nahi? tyAre javAba maLaze ke have udaya thayo, (tamAre tyAM te vakhate amuka samaya divasa caDhelo hoya) tethI paNa jo dUra dUranA kSetromAM khabara puchAvatA jaIe tyAre evA khabara maLaze ke haju amAre tyAM amuka vAgyA hovAthI aMdhakAra che, ema kramazaH AgaLa AgaLanA pazcima taraphanA dezomAM puchAvIe to bharatanI apekSAe thato amuka amuka vakhatano vadhato jato pheraphAra ekatra karIe tyAre vilAyata--IglenDa pahoMcatAM ubhaya dezanA sTAnDarDa samayanI apekSAe lagabhaga poNA thI , kalAkanuM aMtara maLI Ave. ethI jyAre dilhImAM savAranA 6 vAgyA hoya tyAre pazcimanA dezomAM (6-pA) sADApAMca kalAka bAda karatAM rAtano doDha vAgyo hoya; kAraNake pazcima tarapha sthAnika kALa pAchaLa pAchaLa thato jAya che tethI bAda karavAnA hoya che. dAkhalA tarIke muMbaIthI eka vyakti pazcima eTale AphrikA-yuropa tarapha musApharI karavA sTImaramAM sAMjanA sAta vAge jAya che tyAre sTImara muMbaInuM baMdara choDIne 15 rekhAMza bhUmi oLaMgI jAya tyAre eka kalAka ghaDiyALa pAchuM mUkAve eTale sTImara cAlatI vakhate sAta hatA te have 15 rekhAMzanI jagyAe pahoMcatAM cha mukAve; kAraNake eka rekhAMza jeTalI bhUmi pasAra thAya tyAre cAra For Personal & Private Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amerikAdi pAzcAtya dezone mahAvidehakSetra manAya? 226 miniTano taphAvata paDato hoya che. ema dara paMdara rekhAMze kalAka kalAka ghaDiyALa pAchuM mukAve che. eTale je vahANa vinA aTakya ekadhArI gatie jAya to vilAyata pahoMcatA baporano (lagabhaga) doDha vAgyo hoya ane amerikA nyuyorka pahoMce to savAranA sADAsAta vAgyA hoya eTale 11aaaa kalAkanuM lagabhaga aMtara paDe. have jo sTImara bhAratanA pUrva kinArAthI pUrva tarapha AgaLa ne AgaLa jAya to e tarapha paMdara rekhAMze ghaDiyALa eka eka kalAka AgaLa mUkAvarAve che, kAraNake pUrvanA dezo tarapha sUrya agAuthI udaya pAmyo hovAthI tyAM divasa ghaNo AgaLa vadhyo hoya che. tyAM paNa eka rekhAMze cAra miniTa AgaLa ghaDiyALa mUkavAnI hoya che. - athAt pUrva tarapha sAMja ke rAtri jevuM hoya tyAre pazcima tarapha divasano prAraMbha, temaja koI koI sthaLe madhyAhna Adi hoya. e ja pramANe jyAre vilAyatathI upaDelI sTImara muMbaI tarapha AvavA lAgI, tyAre ghaTIyancanA kramamAM (viparIta) je ThekANe jatAM jeTalo TAIma ghaTADyo hato, punaH pAchA pharatAM te te sthAne teTalo vadhAratA javo jethI punaH muMbaI AvatAM muMbaI sTAnDarDa TAima maLI raheze. A noMdha zAstrIya kathanane saMpUrNa Teko Ape che e niHzaMka vAta che. A uparathI 18 muhUrtanuM dinamAna vivakSita te kSetromAM sUryodayathI sUryAsta sudhI astitva dharAvatA prakAzAzrayI levAnuM che. zaMkA- ahIMyA jijJAsune kadAca zaMkA thAya ke sabhyattaramaMDale gati karato sUrya jyAre niSadhaparvata upara Ave tyAre bharatakSetramAM thato udaya keTalo dUrathI dekhAya? samAdhAna - AnA samAdhAnamAM samajavuM ke-niSadha upara sUrya Ave tyAre kiraNono prasAra beTarInA prakAzavata, sUnI sanmukha dizAmAM ja hoya che ema hotuM nathI, paraMtu prakAza to cAre mAM hoya che. emAM meru tarapha 4482) yojana, lavaNasamadranI dizA tarapha 33333 yojanA (dvIpamAM 180 yojana) jyAre uttara taraphasiddhazilA, ardhacandra ke tIrakAmaThAkAre bhAratanA mAnavIne te sUrya 472637 yojana dUrathI dekhAya ane te sUrya sthAnanI pAchalI dizAmAM airavata tarapha paNa maMDalakAre teTalA ja pramANamAM kiraNono prasAra hoya. - vartamAnanA pAzcAtya dezono samAveza kayAM karavo? ja prazna- vartamAnanA eziyA-yUropa-AphrikAoNsTreliyAdino samAveza jaina dRSTie gaNAtAM jaMbUdvIpanAM (athavA jaMbudvIpanA sAta kSetro paikI) eka bharatakSetravartI cha khaMDo paikI kayA khaMDomAM thAya che? uttara-vaitADhya parvata temaja vaitADhya parvatane bhedI lavaNasamudramAM maLanAra gaMgA tathA sindhathI bharatakSetranA cha vibhAgo thayelA che. te cha vibhAgo paikI nIcenA traNa vibhAgamAM (dakSiNArdha bharatamAM) pAMca dezono samAveza mAnavo e ucita samajAya che, ane e pramANe mAnavAmAM koI virodha Avato For Personal & Private Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha hoya tema jaNAtuM nathI, kAraNake bharatakSetranI pahoLAI pa26 yojana 6 kaLA che ane nIcenA aDadhA vibhAgamAM rahelA traNa khaMDanI pahoLAI samagra pramANanI apekSAe ardha pramANathI nyUna pramANa che, to paNa pAzcAtya vidvAno dakSiNa dhruvathI uttaradhruvanuM jeTalA mAIla pramANa aMtara mAne che tenA karatAM jarUra dakSiNArdha bharatanA traNa vibhAganuM pramANa vizeSAdhika che, kAraNake pUrva samudrathI pazcima samudraparyata bharatakSetranI laMbAI 144715 yojana pramANa che. jaina gaNita mujaba 400 gAuno eka yojana hovAthI tenA mAIlanI saMkhyA pa788400 che. jyAre samagra pRthvInA eka cheDAthI bIjA cheDA parvatanI (paridhinI) laMbAI lagabhaga 25000 mAIla pramANa manAya che. pUrva-pazcima vyAsa 7926 mAIla ane uttara-dakSiNa vyAsa 7900 mAIla pramANa che. e apekSAe vartamAnamAM zodhAyelA dezono bharatanA nIcenA traNa khaMDamAM samAveza karavo temAM koI paNa bAdhaka hetu jaNAto nathI. uttara 7926 mAIla pazcima hAlanI pRthvI pUrvathI pazcima sudhI 7926 mAIla che ane uttara-dakSiNa 7900 mAIla che. 7900 mAIla kSiNa amerikAdi pAzcAtya kSetrane mahAvidehakSetra mAnI zakAya? prazna - tamoe jaNAvyuM ke pAzcAtya dezono samAveza dakSiNArdha bhAratamAM gaNavo to ApaNe paNa dakSiNArdha bhAratamAM chIe chatAM jyAre jodhapura-amadAvAdanI apekSAe A dezamAM sUryodaya thAya che, te avasare amerikA vagere dUra dezamAM lagabhaga sAMjano TAima thayelo hoya che, ema tyAMthI AvatA vAyaralesa, TelIgrApha AdithI jaNAvavAmAM Ave che eTale amerikAdi dezamAM thatuM sUryodaya tathA sUryAstanuM aMtara A dezanI apekSAe 10 kalAkanuM paDe che. ane te zAthI paDe che te pUrve jaNAvAyuM che, eTaluM ja nahi paNa te mujaba IglenDa, jarmanI, vaLI khuda hiMdustAnamAM paNa cAra-traNa-eka kalAkanA aMtara amuka amuka dezAzrayI paDe che, e vAta jaina zAstromAM noMdhavAmAM paNa AvI che. jyAre bharatakSetramAM dina hoya tyAre mahAvidehakSetramAM rAtri hoya che ane jyAre mahAvidehakSetramAM rAtri hoya tyAre bharatakSetramAM divasa hoya che. evA ekadezIya siddhAntanuM zravaNa karI koI ardhadagdhane ema paNa kahevAnuM mana thAya ke amerikAmAM A dezanI apekSAe lagabhaga udaya-astano viparIta krama hoI te amerikAne mahAvideha kema kahI na zakAya? vaLI zAstranA rahasyane samajanArAo to mahAvidehamAM sadAkALa caturtha Aro, khuda tIrthaMkarano sadbhAva, mokSagamanano aviraha, temaja ahIMnA manuSyane tyAM javAnI zaktino abhAva vagere kAraNothI amerikAne mahAvideha kadI na kahe. tyAre have ukta aMtara paDe che, tenuM kAraNa zuM? For Personal & Private Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amerikAdi pAzcAtya dezone mahAvidehakSetra manAya? uttara-prathama jaNAvI gayA te pramANe bharatakSetranI pUrva samudrathI-pazcima samudra parvata laMbAI 144715 yojana pramANa che. vartamAnamAM jAhera tarIke pragaTa thayelA (eziyAthI amerikA sudhInA pAMca khaMDo) pAzcAtya dezono samAveza paNa bhAratanA dakSiNAI vibhAgamAM hovAnuM yuktipUrvaka ApaNe jaNAvI gayA chIe. uccasthAna upara yaMtrapUrvaka goThavAela pharato dIpaka prAraMbhamAM potAnI najIkanAM prakAzayogya kSetramAM prakAza Ape che, e ja dIpaka yaMtranA balathI jema jema AgaLa khasato jAya che tema tema prathama prakAzita kSetranA amuka vibhAgamAM aMdhakAra thavA sAthe AgaLa AgaLanAM kSetramAM prakAza Ape che. te ja pramANe niSadhaparvata upara udaya pAmato sUrya prAraMbhamAM potAnuM jeTaluM prakAzya kSetra che te kSetramAM AvatA najIkanA bhAgane prakAza Ape che arthAta te sthAnamAM rahelA manuSyone sUryano prakAza maLavAthI sUryodaya thavAnuM bhAna thAya che. merunI pradakSiNAnA krame pharato sUrya jema jema AgaLa Ave che tema tema pAchaLanA kSetromAM aMdhakAra thavA sAthe kSetra saMbaMdhI AgaLa AgaLanA vibhAgomAM prakAza thato jovAthI te vakhate sUryodaya thayo tevo khyAla Ave che. (je vAta pUrve kahevAI gaI) ane e ja kathananA hisAbe bharatakSetranA ardha vibhAgamAM rahelA pAMce dezomAM sUryodaya temaja sUryAsta 12-10-ke 8 kalAka, kiMvA kramazaH kalAka kalAkanuM aMtara paDe temAM koIpaNa prakArano virodha Avato hoya tema jaNAtuM nathI. A ja vastune vizeSa vicArIzuM to cokkasa jaNAI Avaze ke amadAvAda, muMbaI ke pAlItANAdi koIpaNa vivakSita ekasthAnAzrayI divasanuM pramANa bAra kalAka, tera kalAka, cauda kalAka ke temAMya cUnAdhika paNa bhale rahe paraMtu dakSiNArdha bharatanA pUrva cheDA upara jyArathI sUryano prakAza paDyo tyArathI TheTha pazcima sudhInA sUryAstanA samayakALane bhego karazuM to ATha prahara (arthAt 24 kalAka) sudhI samagra bharatakSetranA koIpaNa vibhAganI apekSAe kramazaH sUryanA prakAzanuM astitva hoya temAM koIpaNa prakArano bAdhaka hetu dekhAto nathI. pUrvaniSadhanI najIka jagyAethI sUryano udaya-dekhAva thato hovAthI ane pazcima niSadhanI najIka jAya tyAre adazya thato hovAthI tenuM paridhikSetra lagabhaga savAlAkha yojana pramANa thAya ne kalAkanA pAMca hajAra yojananA hisAbe sUrya:ti gaNatAM covIse kalAka sUrya samagra bharatamAM dekhAya temAM harakata nathI. zrI maMDaLa prakaraNa 46 vagere granthomAM paNa e ja kathananA nizcaya mATe bharatakSetramAM ATha prahara sudhI sUryano prakAza hovAnuM jaNAvavAmAM Ave che, te paNa uparanI vAtane vadhu puSTi Ape che. ethI amerikAmAM amuka sthaLe A kSetranI apekSAe sUryodaya lagabhaga 11 thI 12 kalAka moDo thAya che, kAraNake sUryane potAno prakAza tyAM pahoMcADatAM ApaNI apekSAe vilaMba thAya che, sUrya potAno prakAza vadhAremAM vadhAre viccha zreNIe bharata tarapha 47ra63 yojana Ape che. jyAre A pAzcAtya 249, 58mapadarajjAnA, gaMtUkava itopAsetu tabaMti / samaye, tadeva savyastha narano rUpha (TIka') paDha0 / prathamapraharAdikA udayakAlAdArabhya rAtrezcaturthayAmAntyakAlaM yAvanmeroH samantAdahorAtrasya sarve kAlAH samakAlaM jambUdvIpe pRthak pRthak kSetre labhyante | bhAvanA yathA bharate yadA yataH sthAnAt sUrya udveti tatpAzcAtyAnAM dUratarANAM lokAnAmastakAlaH / udayasthAnAdhovAsinAM janAnAM madhyAhnaH, evaM keSAJcit prathamapraharaH, keSAJcid dvitIyapraharaH, keSAJcittattIyaH praharaH, kvacinmadhyarAtra; kvacitsandhyA, evaM vicAraNayA'STa praharasambandhIkAlaH samakaM prApyate / tathaiva naraloke sarvatra navhIpataroH sanattAnuM sUryamALanAdaprahAna saMbhAvane vijyam | bhAvArtha sugama che. For Personal & Private Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2rUra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha dezo tethI dUra-dUra AvelA che. eTale ke ahIM divasa hoya tyAre tyAM rAtri hoya che ane tyAM rAtri hoya tyAre ahIM divasa hoya che. e kAraNathI amerikAne mahAvideha kalpavAnI mUrkhAI karavI te vicArazUnyatA che. A vicAraNAne vadhu na laMbAvatAM ahIM ja samApta karIe chIe. rUti tRtIyadvAra rUpabA | 4 cAraprarUpaNA [pratimaMDalamAM kSetravibhAgAnusAra rAtri-divasaprarUpaNA- aMtara maMDana pravaMI;-cothuM cAraprarUpaNA'nuM dvAra kahevAya che, emAM prathama savabhyintaramaMDaLanAM 315089 yojanA gherAvAnA daza vibhAga kalpavA jethI pratyeka vibhAga 31508 yojana paridhi pramANano hoya. e daza bhAgamAMthI traNa bhAgane utkRSTa divase eka sUrya prakAzita kare che, jyAre bIjo sUrya enI sanmukhanA teTalA ja pramANanA traNa vibhAgane prakAzita kare che, tethI sAmasAmAM cha vibhAgamAM divasa hoya, bAkI vacce be be vibhAga rahyA emAM (kula cAra vibhAgamAM) rAtri hoya che. A pramANe utkRSTa divase daza vibhAganI vyavasthA sabhyattaramaMDaLe thaI. have sabhyantaramaDaLe jaghanya divasa hoya tyAre beu sUryo sAmasAmI dizAnA babe vibhAgane prakAzita kare che, tethI cAra vibhAgamAM divasa ane zeSa cha vibhAgamAM rAtri hoya che. A prarUpaNA 18 muhUrta dinamAna hoya tyAre samajavI. tyArapachInAM pratimaMDaLe prakAzakSetra kSetrathI ghaTe ane jyAre te pramANe 2 thI rAtrikSetra vadhatuM jAya, ema karatAM sUryo jyAre sarvabAhyamaMDaLe Ave tyAre banne sUryo sarvabAhyamaMDaLa paridhinA bhAgane dipta vezyAthI prakAzita kare ane zeSa bhAgane aMdhakArathI vyApta kare che, e pramANe sUya sarvabAhyamaMDaLethI pAchA savabhiMtaramaMDaLe AvatAM prakAzakSetramAM kramazaH bhAgathI vRddhi kare jyAre aMdhakArakSetramAM : bhAganI nyUnatA kare. jethI ukta kathana mujaba sabhyantaramaMDaLa bhAga dipta vezyA-tejathI prakAzita hoya. A pramANe sUryonAM prakAzakSetranA dazAMzanI kalpanA puSkarArdhadvIpa sudhI vicAravI. prakAzyakSetranIAkRtti saMbaMdhI vicAra; savavyaMtaramaMDaLe rahelA ane sUryAnAM A Atapa-prakAzakSetranI AkRti bhamaraDA jevI, beTarImAMthI nIkaLIne bahAra phelAvatA teja jevI, athavA gADAnI dhuMsarI jevI, temaja Urdhvamukha nALavAvALAM puSpanA jevI che. AthI te meru tarapha adhavalayAkAra jevI rahe che jyAre samudra tarapha gADAnI uMdhInA mULa bhAganA AkAra jevI thAya che, AthI meru tarapha saMkocAyelI ane samudra tarapha vistRta thayelI che. mAtAkSetranI taMvArDa tathA vistA-vaLI bane (pratyeka) AkRti meruthI uttara ane dakSiNa 250. eTale ke pratyeka AkRtimAM sUyazrayI dizA vicAravI ghaTe che athAt te te AkRtimAM sUryane madhyabindu gaNI uttara-dakSiNa laMbAI ane pUrva pazcimagata sarvatra (avyavasthitapaNe) pahoLAI vicAravAnI che, je citra jovAthI spaSTa jaNAI Avaze. 10 For Personal & Private Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atapa - aMdhakAra kSetra 233 dizAmAM laMbAIne rahelI che. pratyeka AkRtinI zarUAta merUnA annabhAgathI zarU thaI lavaNasamudra madhye pUrNatAne pAmelI hovAthI tenI (meruthI mAMDI lavaNasamudraparyaMtanI) laMbAI 78333- yojana che. AmAMthI kevaLa jaMbu--jagatI sudhInuM kSetrapramANa gaNIe to 45000 yojana thAya ane zeSa 33333 yojanapramANa lavaNasamudramAM, pratyeka AkRtinuM eka bAjue hoya. A pramANe jeonA mate sUryono prakAza meruthI pratighAta pAme che temane mate A samajavuM. paraMtu sUryano prakAza pratighAta pAmato nathI, paraMtu merunI mahAna guphAomAM paNa phelAya che teonA mate to meruparvatathI ardha vistAravALI merunI mahAguphAonA pAMca hajAra yojana sahita 45 hajAra yojana bheLavIne 83333 yojana tApakSetra pramANa kahevuM. A tApakSetra pUrva pazcima dizAmAM hoya tyAre te ja pramANe laMbAI (pahoLAI)nI vyavasthA yathAyogya vicAravI. 251 saghaLAya maMDaLomAM vicAratAM tApakSetranI laMbAI haMmezA avasthita rahe che kAraNake viparyAsa to pahoLAImAM ja paridhinI vRddhi anusAra aMdarabahAra maMDaLe AvatAM jatAM sUryanA prakAza--aMdhakAra kSetramAM hoI zake che. bAtapakSetrano pahoLA vistAra;- A tApakSetranI AkRti meru pAse ardha valayAkAra jevI thatI hovAthI tenI meru pAsenI pahoLAI merunI paridhinA traNa dazAMza (3) eTale1486 jeTalI hoya che, tyAMthI mAMDI kramazaH pahoLAImAM vistAravALI thatI samudra tarapha pahoLAI antarmaMDaLanI (savabhyintara) paridhinA traNa dazAMza jeTalI (94526 yojana. bhAganI) hoya che.pa A tApakSetranI banne prakAranI pahoLAI (meru tathA lavaNasamudra taraphanI) anavasthita--anizcita che kAraNake dakSiNAyanamAM prakAzakSetramAM krame krame haMmezAM 2 bhAga kSetra jeTalI hAni thAya che jyAre 61. dakSiNAyananI samApti uttarAyaNano AraMbha thatAM punaH ghaTelA te ja tApakSetranA vistAramAM punaH kramazaH OM bhAge vRddhi thatI Ave che ane ethI mUla pramANa AvIne UbhuM rahe che. AthI sUrya jyAre sarvabAhyamaMDaLe pahoMce che tyAre 1 jeTaluM kSetra ghaTADe che ane pAcho pharI sarvAbhyantaramaMDale Ave tyAre punaH 1 vadhAre che. A 3deg kSetra gamananI hAnivRddhi 6 muhUrtamAM gamana karI zakAya teTalI ja hoya che. kAraNake sADItrIza maMDaLe eka sUrya eka muhUrtamAM gamana karI zakAya teTaluM kSetra vadhAre (ghaTADe paNa) che. kRti jJAtapakSetrAkRtivivAraH / 10 10 aMdhakArakSetrAkRtivicAraH- - have baMne sUryo jyAre sarvathI aMdaranA--[sabhyantara] maMDaLe hoya tyAre andhapuruSanI jema prakAzanI pAchaLa lAgelA aMdhakAra kSetranI AkRti paNa pUrve kahyuM te rIte UrdhvamukhavALAM puSpanAM jevI che, enuM meruthI mAMDI lavaNasamudra paryantanuM laMbAI pramANa Atapavat samAna hoya che. kAraNa dinapati-sUrya asta pAme che, tyAre (prakAzavat) merunI guphA AdimAM 251. paraMtu eTaluM vizeSa samajavuM ke--jema sUrya bahirmaMDaLe jato jAya tema tApakSetra prathama maMDaLanI apekSAe pratimaMDaLe kramazaH dUra dUra khasatuM ane lavaNa tarapha vadhatuM jAya, paraMtu tApakSetranI laMbAInuM pramANa to avasthita ja rahe. 30 For Personal & Private Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha paNa aMdhakAra chavAI jato hovAthI A aMdhakAra kSetranI AkRti prakAzakSetravat samajavI. e aMdhakAra kSetranI sabhyattara pahoLAI merunI AgaLa merunI paridhinA jeTalI arthAt 6324 jeTalI che, ane lavaNasamudra tarapha antamaMDalanI paridhinA jeTalI arthAt yojananI hoya che, kAraNake sabhyattaramaMDaLe utkRSTa dine aMdhakArakSetra nyUna hoya che. A pramANe sabhyattaramaMDaLe utkRSTadivase karkasaMkrAMtimAM sUryanA Atapa tathA aMdhakArakSetranuM svarUpa kahyuM. have sarvabAhyamaMDaLane viSe kahe che. sarvanAmaMDapa- have jyAre banne sUryo sarvathI bahAranAM maMDaLe Ave che tyAre tApakSetra ane aMdhakArakSetranA AkAra AdinuM svarUpa to pUrvavat (tApakSetra prasaMge kahyuM temaja) samajavuM. phakta samudra tarapha pahoLAInA pramANamAM phera paDe eTale sUrya sarvabAhyamaMDaLa dUra gayo, tethI samudra tarapha AtaSakSetranI pahoLAI sarvabAhyamaMDaLa paridhinA 2 jeTalI (63663 yojana) ane tyAM ja aMdhakArakSetranI. pahoLAI (aMdhakAra vyAsa) sarvabAhyamaMDaLa paridhinA 3 jeTalI (5494 yojana) hoya che eTale ke sabhyattaramaMDaLanI apekSAe tApakSetra . nyUna, jyAre aMdhakArakSetramAM nI vRddhi thaI. ti aMdhakArAkRtivicAraH / bahAranAM ane aMdaranAM maMDaLomAM rahelAM sUryonAM tApakSetrane anusAre Atapa ane aMdhakAra kSetranI vRddhi hAni thAya che, AthI jyAre sUryo savathI aMdaranAM maMDaLe Ave tyAre najIka ane tethI ja tIvra teja tApavALA thatA hovAthI divasanA pramANanI vRddhi (grISmaRtu atte 18 muhUrta) thAya che. te kAraNe ahIM tIvra tApa lAge che ane te ja kALe aMdhakAra kSetranuM adbhutva hovAthI rAtrimAna paNa alpa hoya che. vaLI bane sUryo jyAre sarvabAhyamaMDaLamAM hoya tyAre teo ghaNe dUra hovAthI maMda tejavALA dekhAya che, ane ahIM dinamAna TUMkuM thAya che. jyAre aMdhakAra kSetranI vRddhi ane tethI rAtrimAna ghaNuM vRddhivALuM hoya che, jyAre tApakSetra svalpa hoya che te vakhate hiMmatta RtumAM jagatamAM hima (ThaMDI) paNa paDe che. vaLI je maMDaLamAM tApakSetrano jeTalo vyAsa hoya tethI ardha pramANa pUrva ane pazcimamAM sUryanAM kiraNono prasAra-phelAvo hoya ane eTale ja dUrathI sUrya te maMDaLe joI zakAya, jemake savabhyintara maMDaLe sUryo hoya tyAre eka sUryAzrayI pUrva-pazcima kiraNa vistAra 47263 yojana hoya, uttara-dakSiNamAM meru tarapha 44820 yojana, samudra tarapha 33333 yojana ane dvIpamAM 180 yojana hoya che. e pramANe sarvabAhyamaMDaLe bane sUya vicaratA hoya tyAre pUrva-pazcima kiraNa vistAra 31831 yojana meru tarapha samudramAM 330 yojana, dvIpanI aMdara 45 hajAra yojana che ane vaLI lavaNasamudramAM zikhA tarapha 33003 yojana che. rUti tiryahRtivistAra: | For Personal & Private Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeka maMDale paridhinI vicAraNA 226 ane urdhva kiraNavistAra 100 yojana ane adho-nIce vistAra 1800 yojana che, kAraNake samabhUtalathI bane sUryo pramANAMgula vaDe (400, matAMtare 1600 gAunA yojana pramANe) 800 yojana UMcA che ane samabhUtalathI paNa eka hajAra yojana jeTalAM nIcANamAM adhogrAmo AvelA che ane tyAM sudhI te banne sUryonAM tApa-kiraNo prasare che. AthI 800 yojana upara ane 1000 yojanA nIcenA thaI 1800 yojanano adhovistAra thayo. rUti a-thoriTara vistAraH || A pramANe kSetra vibhAgavaDe divasa ane rAtrinI prarUpaNA cothA dvAra vaDe karavA sAthe, prAsaMgika Atapa--aMdhakAranAM AkArAdikanuM paNa svarUpa kahyuM. kRti vaturthadvAraprarUpaNAM || 5 pratimaMDaLamAM parikSepa-paridhi prarUpaNA koIpaNa maMDaLe eka muhUrtamAM sUrya keTalA yojana gati kare te jANavA mATe prathama dareka maMDaLe paridhi kADhavAnI rIta jANavI joIe. e mATe prathama baMne bAjunuM saMyukta jaMbUdvIpagata 360 yojanA je carakSetra tene jaMbUdvIpanAM 1 lAkha yojanamAMthI bAda karIe tyAre 99640 yojana Ave. A saMkhyAne triguNakaraNa paddhatie paridhi kADhatAM 315089 yojanAno paridhi sabhyantaramaMDaLe Ave. bAkI rahelAM bIjA maMDaLathI laIne 183 maMDaLomAM iSTaparidhi jANavA pUrve je maMDaLe paridhi jANavo hoya tenI pUrvanA maMDaLa paridhi pramANamAM vyavahAranayathI 18 yojananI vRddhi karavI. aDhAranI vRddhi karavAnuM sAntarthapaNuM eTalA mATe che ke koI paNa vivakSita maMDaLothI koI paNa anantara maMDaLonuM bane bAjunuM thaI 5 yojana, 35 aMza kSetra vadhavAnuM hovAthI kavaLa e vAta kSetrano paridhi kADhIe tyAre trigaNarIti pramANe 17 yojana 38 aMza Ave. paraMta sthala vyavahAra para nayathI sugamatA mATe paripUrNa 18 yojana vivekSA rAkhI hAla kArya karavAnuM che. A niyama mujaba sabhyantara paridhimAM 18 yojana kSepavIe tyAre kiMcikyUna) 315107 yojanano paridhi dvitIya maMDaLano Ave, trIjA maMDaLe paNa te ja pramANe 18 yojanA kSepavatAM kaMIka jUna 315125 yojana Ave. A pramANe 18 yojanA kSepavatAM icchitamaMDaLe paridhi vicAratAM, sarvabAhyamaMDaLe pahoMcavuM. tyAre te maMDaLe 318381 yojana paridhi 18 yojananI vRddhie Avyo; nahIMtara vAstavika rIte to 17 yojana 38 aMza umaravAnA che ane e hisAbe yathArtha paridhi 318314 yojana 38 aMza Ave, tathApi sugamatA mATe 318315 yojananI vivakSA gaNitajJoe vicAravI. ti paridhinAmakapaJcamadvAraprarUpaNA // 6 pratimaMDaLamAM muhUrtagatimAna-prarUpaNA eka sUrya koI paNa eka maMDaLa be ahorAtramAM samApta kare che. (kAraNake koI paNa sthAne paridhi vadhavA mAtrathI eka ahorAtranAM 30 muhUrta saMbaMdhI mAnamAM vipayara thato nathI paraMtu krame kame paridhi vadhavAthI 60 muhUrtamAM maMDaLa pUrNa karavA sUryanI muhUrta gati pUrva pUrva karatAM vizeSa 252. sattarasa noyaDuM, tIsaM TrimA | yaMti nijhaUUUsaMvadArekha, pukha kArasa nIyaUTIDuM || For Personal & Private Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vRddhivALI thatI jAya che) ane be ahorAtranAM muhUrtI 60 che tethI te te maMDalanAM paridhipramANane sATha vaDe bhAgI nAMkhIe, tyAre eka muhUrtanI gati svataH nIkaLI Ave che, e niyama pramANe sabhyantaramaMDaLanA 315089 yojananA paridhine 60 muhUrtavaDe bhAgatAM parapa129 yojananI gati prApta thAya che. bIjA maMDaLanA 315107 yojana paridhine 60 muhUrta vaDe bhAgatAM pa251 Ave che, ema pratimaMDale vRddhigata thatA paridhi sAthe 60 vaDe bhAga calAvI, muhUrtagatimAna prApta karatAM sarvabAhyamaMDaLe jaIe tyAre te sarvabAhya maMDaLanAM (vAstavika 318314 yojana, 38 aMza, kintu vyavahArathI) 318315 yojananAM paridhipramANane 60 vaDe bhAgatAM pa30pa yojanAnI muhUrtagati Ave che. ane te vakhate dakSiNAyananI samApti hoya che. - tyArabAda sarvabAhyamaMDaLathI pAchA pharatAM paridhinI hAni thatI hovAthI ane tethI ja muhUtI gatinI paNa nyUnatA thatI hovAthI avaku maMDaLe pa30426 muhUrta gatimAna hoya. tyArapachI kramazaH uttarAyaNamAM pAcho AvatAM pUrvavat muhUrtagatimAna vicArI levuM, athavA bIjA maMDaLanI laI bIjI rIte muhUrtagatimAna lAvavuM hoya to pUrvapUrvanAM pratyeka maMDaLanA paridhimAM 18 yojana vRddhi thatI hovAthI kevaLa 18 yojanAnI muhUrtagati kADhavA 60 vaDe bhAgavA, 18no bhAga cAlato na hovAthI 18460=1080 aMza AvyA tene 60 muhUrta bhAgatAM te pramANa muhUrtagati pratimaMDaLe (pUrvapUrvanA maMDaLanI muhUrtagatimAM) vRddhivALI thAya che. rUti pratimuhUrtatimAnanAma-SathadvAraprarUpa || 7 pratimaMDaLamAM dRSTipathaprAptiprarUpaNA koIpaNa maMDaLe daSTipathanuM aMtara kADhavA prathama eka divase sUrya keTaluM kSetra prakAzita kare te jANavuM joIe, e mATe vivakSita je maMDaLa daSTipatha kADhavuM hoya te maMDaLe sUryanuM je muhUrta gatimAna hoya tene eka bAjue mUko, vaLI te ja-IcchitamaMDaLe je dinamAna vartatuM hoya te rakamano muhUrtagatimAna sAthe guNAkAra karo, je mApa Ave teTalA yojananuM kSetra eka divasamAM prakAzita kare. have ahIM evo eka niyama che ke vivakSita je maMDaLe sUrya jeTaluM kSetra prakAzita kare tethI barobara ardhakSetra pramANa dUra | pa251 29 bhAga rahelA manuSyone (jema ke sabhyantaramaMDaLe 18 sUryanI muhUrta gati pa25139 yojana che 42008 ane dinamAna 18 muhUrNa varte che. banne pa2514 294 rakamano guNAkAra karavAthI) 94para64 94518yo0 60) pa22(Tayo bhAga yojananuM tApakSetra athavA udaya-asta 480 vaccenuM (maMDaLazreNIe) aMtara karkasaMkrAMtinA 94526 yo) : aMtara 42 divasoe prApta thAya. have tenuM ardha karIe tyAre sUrya-daSTigocara thAya eTale koI sabhyantara muhUrta gati paNa maMDaLe sUrya adha divasa vaDe (9 mu0) jeTalA kSetrane prakAzita kare che, teTalA kSetranA lokone sUrya teTalA dUrathI daSTigocara thAya che ane vaLI teTale ja dUrathI astapaNe dekhAya che. 418 232 60. 60 60 For Personal & Private Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimaMDale draSTipathaprApti prarUpaNA [x52514=472634] 472634 yojananuM dRSTipatha aMtara sa[bhyantaramaMDaLe hoya. sarvAbhyantarathI bIjA maMDaLamAM dRSTipatha aMtara 47179 yo0 7 ane 19 arthAt lagabhaga 42 47179 yojana rahe che. AthI sabhyintaramaMDaLanA dRSTipathamAnamAMthI lagabhaga 84ra7 yojananI hAni thaI. A 'zodhyarAzi'nI hAni prAyaH pratimaMDaLe karavAnI che, paraMtu prAyaH zabdathI vizeSa e samajavuM ke AgaLanA maMDaLomAM krame kacit 84-85 yojana, chevaTanA maMDaLomAM kyAMka kyAMka vaLI 85; tethI paNa kiMcit adhika hAni karavI) e pramANe trIjA maMDaLamAM te zodhyarAzinI hAni thatAM 4708660 te trIjA maMDaLanuM dRSTipatha aMtara samajavuM, ema ukta AmnAya pramANe pratimaMDaLe dRSTipatha kADhatAM satyamaMDaLe 31831 yojananuM dRSTipathapramANa prApta thaze. 61 sarvabAhyathI pAcho pharatAM gaNitanA hisAbe pUrve dakSiNAyanamAM je zodhyarAzinI hAni karatA hatA tene badale have uttarAyaNamAM te rAzinI pratimaMDaLe vRddhi karatAM javI. (ahIM paNa viparIta krame sAdhika 85-84-834 yonI rIte sabhyantara maMDaLa paryaMta svayaM vicArI levuM.) e niyama mujaba sarvabAhyathI arvak maMDaLe 31916 yojanathI sUrya dekhAya che; e dvitIya maMDaLanA mAnamAM 859 24. yojana umeratAM 49 32001- 23. yojana Avaze, ema sarvAbhyantaramaMDaLa sudhI vicAravuM. 60 60 60 // iti draSTipathanAmakasaptamadvAraprarUpaNA / / 237 A banne sUryo udayAsta samaye hajAro yojana dUra chatAM emanAM bimbonAM tejano pratighAta thato hovAthI sukhethI joI zakAya che tethI jANe najIkamAM hoya tevA dekhAya che, vaLI madhyAhne mAtra 800 yojana dUra chatAM temanA vistarI rahelAM tIvra kiraNone laine duHkhe joI zakAtA hovAthI najIka chatAM ghaNA dUra hoya tema lAge che ane vaLI dUra hovAthI ja banne udayAstakALe pRthvIne aDI rahelA hoya tema ane madhyAhna samaye AkAzanA agrabhAgamAM rahelA hoya tema dekhAya che. 60 ahIMyA koIne zaMkA thAya ke--banne sUryo udayAsta samaye hajAro yojana (47263 yo0) dUra chatAM jANe ApaNI najIkamAM ja udayane pAmatA hoya tema kema dekhAya che ? ane vaLI madhyAhne upara AvatAM mAtra 800 yojana jeTalAM ja UMce chatAM bahu dUrastha jevA kema dekhAya che ? te praznanA khulAsAmAM jaNAvavAnuM ke-udaya ane astakALa vakhate sUryo ghaNe (jonAranA sthAnanI apekSAe 472630 yo0) dUra gayelA hoya che, e dUratvane laIne ja temanAM bimbonAM tejano pratighAta thAya che; tethI jANe teo najIkamAM hoya evo bhAsa thAya che. ane tethI ja sukhethI joI zakAya che. ane vaLI madhyAhne (jonArane thatI pratItinI apekSAe) najIka hoIne teonAM vistAravaMta kiraNonAM sAmIpyane laIne duHkhathI joI zakAtA hovAthI (najIka hovA chatAM) dUra rahelAM hoya tema dekhAya che. jema koI eka dedIpyamAna dIpaka ApaNI dRSTi pAse hoya chatAM te duHkhethI joI zakAya. paNa dUra hoya to te ja dIpaka sukhethI joI zakAya che, tevI rIte ahIM samajI levuM. For Personal & Private Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarU saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha ane dUra hovAthI ja teo bane udayastikALe 53 pRthvIne aDI rahelA hoya ema bhAse che, ane madhyAnheM najIka AvavAthI ja AkAzanA agrabhAgamAM rahelA na hoya? tema ApaNI daSTimAM dekhAya che. A pramANe yathAmati sUryamaMDaLa saMbaMdhI adhikAra kahyo. | ti sUryamaMDanAvihAra: || ( atha zrI vandramaMDatAdhikAra: prAramyate || pUrve sUryamaMDalAdhikAramAM sUryamaMDalono sarva AmnAya kahevAmAM Avyo. have candramAnAM maMDaLa saMbaMdhI je avasthita AmnAya che teno ja adhikAra kahevAya che. // sUryamaMDaLathI candramaMDaLanuM bhinnapaNuM / / candra tathA sUryanAM maMDalomAM moTo taphAvata rahelo che. kAraNake sUryanAM 184 maMDaLo che ane temAM 119 maMDaLo lavaNasamudramAM paDe che ane 65 jaMbUdvIpamAM paDe che. jyAre candranAM mAtra 15 maMDaLo che ane temAM 10 maMDaLo lavaNasamudravartI ane 5 maMDaLo jaMbUDIpavartI che. AthI teonAM 253. Itaro "mIpurAri' granthomAM sUrya-pazcima samudra tarapha astAcaLe asta thAya che te ja sthAne adhaHsthAne UtarI, pAtAlamAM pravezI, pAtALamAM ne pAtALamAM ja punaH pAchuM pUrvadizA tarapha gamana karI pUrva samudra udaya pAme che. A mAnyatA jainadaSTie asaMgata che. kAraNake dRSTinA svabhAvathI athavA daSTinA doSathI ApaNe cakSuvaDe 47263 yojana bhAga pramANathI vizeSa dUra gayelA sUryane athavA tenA prakAzane joI zakavAne asamartha chIe ane e zaktinA abhAve sUrya na dekhavAthI sUryAsta thayo ema kathana karIe chIe, vastutaH te sUryAsta nathI paraMtu ApaNI dRSTinA tejanuM astapaNuM che. kAraNake sUrya ApaNane je sthAne asta svarUpe dekhANo tyAMthI dUra dUra kSetromAM te ja sUryano prakAza to jAya che, e kaMI chupAI jato nathI. jo ApaNe koI paNa zaktidvArA koI paNa vyaktine sUryAsta sthAne mokalIe to sUrya bharatanI apekSAnA astasthAnathI dUra gayelo ane teTalo ja UMco haze, athavA reDiyo athavA TelIphona dvArA je vakhate ahIM sUryAsta thAya te avasare amerikA yA yuropamAM pUchAvIe to "amAre tyAM haju amuka kalAka ja divasa caDhyo che tevA spaSTa samAcAra maLaze. koI paNa vastu dUravartI thAya ethI dekhanArane ghaNI dUra ane adhaHsthAne -bhUbhAge sparzI na hoya ? evI dekhAya; daSTidoSanA kAraNe thatA *vibhramathI te vAtane satyAMzapaNe kudaratanA niyamathI paNa viruddha (sUrya jamInamAM UtarI gayo, samudramAM pesI gayo asta pAmyo) ghaTAvavI te to prAjJa ane vicArazIlo mATe anucita che. jo dUra dekhAtI vastumAM ukta kalpanA karazuM to to samudramAM prayANa karI rahelI sTImara jyAre ghaNI dUravartI thAya che tyAre ApaNe dekhI zakatA nathI to tethI zuM te sTImara samudramAM pesI gaI?, bUDI gaI? ema mAnyatA karAze kharI ? haragIja nahi. vaLI dUra dekhAtAM vAdaLAMo dUratvanA kAraNe ApaNI dRSTi svabhAve bhUsparza karatA dekhIe chIe to zuM ghaNAM UMcAM evAM vAdaLAMo bhU-sAthe sparzelAM haze kharAM? athati nahIM ja, to pachI AvA ghaNA dUrane aMtare rahelA sUrya mATe tema dekhAya ane tethI tenI kalpanA karavI e taddana ayogya che, satyAMzathI ghaNI ja dUravartI che, ane yuktithI paNa asaMgata che. * jema koI eka gAmanA tADa jevAM UMcAM vRkSone (athavA koI mANasane) mAtra be cAra gAu dUra joIe chIe chatAM te vRkSono kevaLa uparano ja bhAga sahaja dekhAya che ane jANe te jamInane aDakyAM hoya tema bhAsa thAya che, paraMtu tyAM to je sthitimAM hoya che te ja sthitimAM ja hoya che. tema ahIM paNa vicArI levuM jarUrI che. For Personal & Private Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 candranA maMDalo, cArakSetra 226 : maMDaLonuM paraspara attara-paraspara AbAdhAdi sarva vizeSa taphAvatavALuM che. candranI gati manda hovAthI candra potAnA maMDaLa dUra dUravartI aMtare karato jAya che. jyAre sUrya zIghragativALo hovAthI potAnA maMDaLo samIpavartI karato jAya che tethI tenI saMkhyA paNa vadhAre thavA jAya che. ukta svarUpa vagere viSayano khyAla sUryamaMDaLAdhikAra vAMcavAthI svayaM samajI zakAya tema che. 1 candranAM maMDalonuM cArakSetrapramANa candranuM. cArakSetra sUryanAM jeTaluM ja eTale pa10 yo048 bhAga pramANanuM che. phakta pramANa kADhavAnI paddhati, maMDaLa saMkhyA ane aMtara pramANanA taphAvatane aMge, mAtra AMkaDAomAM bhinnatA paDaze. have kevI rIte cArakSetramAna kADhavuM te jaNAve che. candranA eka maMDaLathI bIjA maMDaLanuM aMtara 35 yojana ane eka yojananA ekasaThIyA 30 bhAga ane ekasaTTIyA eka bhAganA 7 bhAga karIe temAMnA cAra bhAga (35 yo0 -3) jeTaluM che. have candranAM maMDaLa 1pa che, paraMtu ApaNe prathama teonAM AMtarAnuM pramANa kADhavAnuM hovAthI pAMca AMgalInA athavA UbhI caNelI pAMca bhinnInAM AMtarAM to jema cAra ja thAya tema A 15 maMDaLonAM AMtarAM cauda thAya che. AMtarAnuM mApa kADhavA cauda saMkhyAnI sAthe maMDalAMtara pramANano guNAkAra karavo 14 aMtara 43pa yojanA 490 yojana AvyA. ekasakriyA 30 bhAga upara che. tethI tenA yojana karavA 14 tene guNyA 430 ekasakriyA bhAga 420 ekasaDhiyA bhAgo AvyA. eka yojananA ekasaDhiyA 7 bhAganA 4 bhAga tenA yojana lAvavA prathama 414 pa6 sAtIyA bhAgo AvyA. A pa6 bhAganA ekasakriya bhAga pramANa lAvavA 7)pa6 (8 eka yovanA ekasakriyA bhAga nIkaLyA. 56. pUrve AvelA 61kriyA 420 bhAgamAM +8 UmeratAM 428 bhAga ekasakriyA AvyA, tenA yojana kADhavA mATe 61)428(7 427 =7 yo. yo. bhAga AvyA. 001 aMza zeSa For Personal & Private Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha pUrve AvelA 490 yojanamAM 7 bhAga umeravAthI - 497 yojana ATaluM 14 AMtarAnuM candramaMDaLa sparzanA rahita bhUmikSetra pramANe AvyuM. have candramaMDaLo ukta kSetrapramANamAM pedaravAra paDe che, AthI 15 vAra vimAna vistAra jeTalI jagyA ekaMdara rokAya che tyAre e vimAnanI avagAhanAne aMge kahevAtAM maMDaLonuM pramANa kADhIe. candranuM vimAna eka yojananA ekasakriyA 56 bhAganuM hovAthI pa6415=840 eTalA ekasaDhiyA bhAgo AvyA, tenA yojana kADhavA mATe 61 vaDe 840ne bhAga Apavo. 61)840(13 yojana (61 23) 183 47 bhAga zeSa rahyA. pUrve AvelA cauda AMtarAonuM pramANa 497 yojana ane ekasakriyA eka aMza temAM vimAna viSkanmanAM 13 yo. ane ekasaDhiyA 47 bhAga zeSa rahyA te bhAganuM candranuM cArakSetra AvyuM, 510 yojana ane- / rUti vavArakSetram || cArakSetrano bIjo upAya gaNitanI aneka rIti hovAthI eka ja pramANa judI judI rItie lAvI zakAya che. prathama ekasakriyA temaja sAtIyA bhAgomAM yojana kADhIne cArakSetranuM pramANa jaNAvyuM. have yojananA sAtIyA bhAgo kADhIne cArakSetranuM pramANa jANavAnI bIjI rIta batAvavAmAM Ave che. candramaMDaLonuM aMtara 35 yo0 30 4 bhAga hovAthI prathama e eka ja aMtara pramANanA, sAtIyA bhAgo karavA, 30 ekasaDhiyA bhAgone sAte guNI cAra bhAga uparanAM UmeratAM 214 sAtIyA bhAga Ave. 35 yojananA ekasakriya bhAgo banAvavA sAruM 35461=2135 aMzo ekasakriyA AvyA, te aMzonA 61kriyA sAtIyA (sAta) bhAgo karavA mATe punaH sAte guNatAM 14945 bhAgo Ave, temAM pUrvenA 214 sAtIyA bhAgo umeratAM kula 15159 eTalA sAtIyA cUrNibhAga-pratibhAgo AvyA. A eka ja maMDalAMtaranA AvyA. cauda maMDaLonAM AMtarAM kADhavA sAruM ra5te 15159 cUrNibhAgone caude guNavAthI kula 212226 pratibhAgo AvyA. 254. utaratI bhAMjaNI pramANe A rIte karavuM- yo, bhAga pratio 35 - 30 - 4 eka maMDaLa aMtara 461 35 For Personal & Private Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra maMDalo, cArakSetra 89 have maMDaLo paMdara hovAthI 15 maMDaLa saMbaMdhI vimAna vistAranA pratibhAgo karavA mATe vimAna athavA maMDaLanI ekasaDhiyA pa6 bhAganI pahoLAIne sAte guNIe eTale 392 bhAga Ave. te paMdara vAra kADhavAnA hovAthI 382415=5880 pratibhAgo vimAna vistAranA AvyA. pUrvanAM cauda AMtarAnAM 212226 je cUrNibhAgo temAM A paMdara maMDala vistAranA AvelA kula 5880 pratibhAgo UmeratAM 218106 sarvakSetranA sAtIyA bhAgo AvyA. tenA eka kriyA bhAgo karavA mATe sAta vaDe bhAga ApatAM 31158 AvyA, tenA yojana karavA mATe ekasaThe bhAgI nAMkhatAM kula candranuM je 510 yojana 48 bhAganuM cArakSetra kahyuM che te barAbara AvI raheze. | ti vArakSetramAM l. 35 21Ox 2135 bhAga 30 2165 bhAga 47 15155 sAtIyA bhAgo +4 uparanA umeratAM kula 15159 sAtIyA bhAga Ave 15159 eka AMtarAnA cUrNi vibhAga tenI sAthe 414 maMDaLanI aMtara saMkhyA vaDe guNatAM 212226 pratibhAga eka yojananA +5880 umeya pa6 bhAganA maMDaLa pramANane 218106 ekaMdara pratibhAgo AvyA x7 bhAga 392 tene 415 maMDaLe guNyA 5880 pratibhAga 218106 A bhAgo sAtIyA hovAthI 7)218106(31158 ekasakriya bhAgo thayA. tenA yojana karavA mATe 21 008 8 4 | 61)31158(210 305 0065 048 kula 510 yojana 4 bhAga cArakSetra AvyuM 8 |% phrI 31. For Personal & Private Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 2 candramaMDalonI antara-nissAraNa rIti prathama pa10 yojana 48 bhAganuM je cArakSetra tenA ekasakriyA bhAgo karI je saMkhyA prApta thAya temAMthI, candranAM maMDala 1pa hovAthI paMdaravAra vimAnavistAranA ekasakriyA bhAgo karI, pUrvokta cArakSetrapramANamAMthI bAda karatAM je saMkhyA zeSa rahe te kevaLa aMtarakSetranI (kSetrAMza gaNatrI) AvI samajavI. e aMtarakSetra-kSetrAMza saMkhyAne pratyeka maMDaLanuM aMtara kADhavA 14 vaDe bhAgI prApta thayela je saMkhyA tenA yojana karavAM, jethI pratyeka maMDaLanuM aMtarapramANa prApta thaze. te A pramANe- 510 yo0461=31110+48 aMza UmeratAM 31158 ekasakriya bhAgo AvyA. have 15 maMDala vistAranA kula bhAgo karavA pa6415=840 te 31158 mAMthI * 840 bAda karatAM 30318 kSetrAMza aMtara kSetra AvyuM. pratyeka maMDaLanuM aMtaamANa lAvavA mATe 14)30318(2165 bhAga=2165 bhAga AvyA, 2.8 23 So che B| S 8 pratibhAgo yojana kADhavA mATe - 61)2165(3pa yojanA 183 33pa 35 yo) bhAga pramANa 30pa javAba Avyo 30 yo, bhAga 35 - 30 4 bhAga (3pa yo30) antarapramANaprApti anya rIte : prathama 15 maMDaLano kula vistAra kADhavA eka maMDaLano ekasakriyA 56 bhAgano vistAra to 15 maMDaLano keTalo? trirAzi karatAM javAba (yojana kADhavApUrvaka) 13 yo0 : bhAga Ave, te pUrve kahelA 510 yo: yojana samasta maMDaLakSetranA vistAramAMthI bAda karatAM 497, yo), cauda 61 7 51 For Personal & Private Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candramaMDalonuM aMtara kADhavAnI rIta 243 AMtarAno (maMDaLa rahita kevaLa) kula vistAra Ave. have pratyeka maMDaLano vistAra lAvavA mATe 497 yojananI saMkhyAne 14 aMtara vaDe bhAMgI nAMkhatAM pUrNa 35 yojana ane 30 ekasaDhAMza bhAgo Ave, te A pramANe eka maMDaLa vistArapramANa ekasakriyA pa6 bhAga tene 415 280 pa64 - yojana karavA 61)840(13yo ? paMdara maMDaLakSetra vistAra. 230 183 047 yojanabhAga te pa1-48 mAMthI -13-47 bAda karatAM 497-1-497 bhAga cauda aMtarano kula vistAra, pratyeka aMtarapramANa lAvavA- 14)497(35 yojana 90 07 yojana zeSa. tenA ekasakriya bhAgo karavAx61 427 bhAga AvyA. emAM pUrvano 1 ekasakriya bhAga Avela che te umeratAM +1 428 kula aMza AvyA; te pratyeka aMtaramAM vaheMcI levA mATe- 14)428(30 bhAga ekasakriyA. 42 O08 zeSa yo, bhAga-pratibhAga. eTale kula 35-36 : bhAga eka aMtarakSetra pramANa AvyuM. iti aMtarakSetramAne dvitIyA prarUpaNA // 61 7. For Personal & Private Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra44 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha pUrve candramaMDaLonuM kula cArakSetra tathA pratyeka candramaMDaLanuM aMtarakSetra kADhavAnI rIti kahevAmAM AvI. have "abAdhA' (viSaya) kahevAmAM Ave che. sUryamaMDalavat candramaMDaLonI paNa abAdhA traNa prakAranI che. emAM prathama merunI apekSAe mokSataH savAdha, bIjI merunI apekSAe pratyeja maMDana avAdhA, trIjI pratimaMDaLe vandra-vanI paraspara savAghA ema traNa prakAranI che. emAM prathama "oghathI abAdhA' kahevAya che. 3-meruthI candramaMDala-abAdhA prarUpaNAmerune Azrita oghathI abAdhAtuM nirUpaNa-1 sUryamaMDaLavat candramaMDaLonuM aMtara meruparvatathI cAre bAjue oghathI 44820 yojana dUra hoya che. e sarva vyAkhyA sUryamaMDaLanI oghataH abAdhA prasaMge kahI che te pramANe ahIM vicArI levI. ti koyatoDavAdhA | merune Azrita pratimaMDalanI abAdhA-2 upara je abAdhA kahevAmAM AvI te meru ane savabhintaramaMDaLa vaccenI kahI, kAraNake te maMDaLathI avaku (meru tarapha) have eke maMDaLa hotuM nathI. sabhyantaramaMDaLa pachInAM (arthAt bIjA) maMDaLa sudhImAM jatAM 36 yojana ane 25 bhAga pramANa aMtarakSetra vadhe che; kAraNake kevaLa aMtarakSetra 35 yo0 30 bhAga : bhAganuM temAM prathama maMDaLavimAna vistAra aMtargata levAno hovAthI 56 bhAga ukta aMtara pramANamAM bheLavatAM 36 yojana ekasakriyA 25 bhAga ane 4 sAtIyA pratibhAgapramANa AvI raheze. tethI meruthI bIjuM maMDaLa 44856 yojana ane 25 bhAga pramANa dUra rahe. ema prathama maMDaLanI apekSAe AgaLanAM anantarapaNe rahelAM bIjAM maMDaLomAM 36 yojana ane 25 bhAganI vRddhi karatA javI, te pramANe pratimaMDaLe abAdhA kADhatAM jyAre sarvabAhyamaMDaLe jaIe tyAre sarvabAhyamaMDaLa ane meru vacce 453291che ekasaTTAMza jeTaluM (meruthI banne bAjue) aMtara paDe che. A sarva vicAraNA sUryamaMDalonI abAdhA prasaMge kahI che. te rIte ahIM vicArI levI. ti meruM pratItya pratimaNDalamabAdhAprarUpaNA / / candra-candra vacce pratimaNDalanI paraspara abAdhA ane vyavasthA jyAre jambudvIpavartI banne candro (sAmasAmA) sabhyattaramaMDaLe hoya tyAre te banne vaccenuM aMtarakSetra pramANa sUryonI peThe 99640 yojanAnuM hoya che. A pramANa dvIpanA eka lAkha yojananA vistAramAMthI banne bAjunuM jaMbUdvIpagata maMDaLakSetra(180+180=360 yojana) bAda karatAM prApta thAya che, je hakIkata pUrve sUryamaMDaLa prasaMge kahevAI gaI che. sabhyattaramaMDaLanI pachI jyAre banne candro bIjA maMDaLamAM praveze tyAre teonuM paraspara antara 99712 yo) upara 51 ekasakAMza bhAga pramANa hoya che, je A pramANe eka candra-eka bAjue bIjA maMDaLamAM gayo tyAre sabhyantara maMDaLanI apekSAe (aMtarapramANa ane vimAna viSkanma saha) 33, yo0 ane 25 ekasakriya bhAga pramANa dUra gayo. A bAju For Personal & Private Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candramaMDalonI paraspara abAdhA 245 paNa bIjo caMdra bIjA maMDaLe teTaluM ja dUra gayo che, eTale dareka maMDaLe banne bAjue anantara anantara maMDaLomAM praveza karatA candronI (maMDaLo dUra dUra thatAM hovAthI) banne bAjunI thaI yo0 ane 51 bhAga pramANa jeTalI abAdhAnI vRddhi thatI jAya che. e pramANe pratyeka maMDaLe 72 yopa1 bhAganI vRddhi karatAM jatAM ane pratimaMDaLe parasparanI abAdhA vicAratAM jatAM jyAre sarvabAhyamaMDaLe (paMdaramA) je avasare banne candro sAmasAmI dizAvartI pharatA hoya te vakhate eka candrathI bIjA candrane 10,659 yo nuM aMtara pramANa hoya che. zaMkA-sUryamaMDaLa prasaMge sarvabAhyamaMDale vartatA sUryonI paraspara vyAghAtika abAdhA pUrNa 100660 yojana thAya che, ane bannenuM cArakSetra samAna che to pachI 16 aMza jeTalo taphAvata paDavAnuM kAraNa zuM? samAdhAna--candramaMDaLanuM cArakSetra 510 yojana 48 bhAga che. e kSetranI zarUAta sabhyantaramaMDaLanI zarUAtathI thAya che, te pramANe A ukta abAdhA pramANa prApta karavA mATe candranuM pa6 bhAga vistAranuM prathama maMDaLakSetra e kSetramaMDaLanI Adi (jabUdvIpa tarapha)thI laI (eTale prathama maMDaLa sahita) antima sarvabAhyamaMDaLa 509 yobhAga dUravartI hoya, jyAre sUryamaMDaLa pUrNa 510 yo) dUravartI hoya- A banne vacce ekaMdara 16 aMza taphAvata paDyo temAM kAraNa e che ke-sUryamaMDaLa ekasakriyA 48 bhAga vistAravALuM hovAthI banne bAjunuM pa10 yo48 bhAga je cArakSetra temAMthI uparanA aDatAlIza-aDatAlIza aMzano banne bAjuno aMtima maMDaLano vistAra bAda thAya (kAraNake maMDaLanI prAthamika hada levAnI che paraMtu aMtima maMDaLano samagra vistAra bhego gaNavAno nathI) ema karatAM banne bAjue pa10 yojananuM kSetra rahe, jyAre ahIMA candramaMDaLa ekasakriyA pa6 bhAganuM hovAthI banne bAjue sUryamaMDaLa vistAranI apekSAe candramaMDaLanA ATha ATha aMza vadhe, e aMza paNa 510 yovanA sUryamaMDaLa kSetramAMthI ochA thatAM, sarvabAhyamaMDaLe prati bAjue, savabhyintara maMDaLanI apekSAe 509 yo017 bhAga pramANa kSetra hoya e banne bAjuvartI kSetrano saravALo karatAM 255. yo. bhA. pratibhAga. - 2 anya rIte maMDala aMtara praapti35-30-4 eka bAjunuM aMtara yo. bhA. pra bhA. 35-3-4 aMtara pra0 saravALo karatAM 3pa-30-4 70-60-8 +56 +112 baMne bAju candra maMDaLa 35-86-4 70-172-8 [vistAranA +1 --61. | +1 sAta pra0 bhAgano eka bhAga 36-25-4 70-173-1 [umeratAM +2-122 72-50-8 72-51- paraspara aMtara pramANa +1 72-pa1-1 javAba Avyo yojI ekasaDhiyA bhAga-pratibhAga 72 - 51 - 1 javAba 429-422 For Personal & Private Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 53 [509 +509 = ] 101945 bhAga thAya. [ATaluM kSetra cauda maMDaLa kSetra ane cauda aMtarakSetra vaDe pUrAya che.] e kSetramAM sarvAbhyantara maMDaLanuM paraspara meru vyAghAtika vacaluM kSetra pramANa 99640 yojananuM prakSepatAM [1019 yo. 45 bhAga+99640 yojana=] 100659 yojana 45 bhAganuM sarvabAhyamaMDaLe candracandrane je aMtara kahyuM te yathArtha AvI rahe che. A pramANe candramaMDaLanI adhikatAnA kAraNe ja 16 aMzano paDato taphAvata jaNAvAyo. [bIjI rIte vicArIe to candranA pratyeka maMDale thatuM aMtaravRddhi pramANa maMDaLa tathA aMtara vistAra sahita 72 yo0 51 bhAgane 1 pratibhAga che ane candramaMDaLanA aMtara 14 che tethI te aMtaravRddhi pramANa sAthe caude guNatAM 1019 yo0 45 bhAga pramANakSetra prApta thaze, ityAdika gaNitazAstranI aneka rItio hovAthI gaNitajJa puruSo aMta2vRddhithI maMDaLakSetra, maMDaLavRddhithI aMtarakSetra ityAdika koI paNa pramANa, te te rItio dvArA svataH prApta karI zake che.] iti maNDale maNDale candrayoH parasparamabAdhAprarUpaNA tatsamAptau ca abAdhAprarUpaNA''khyaM dvAraM samAptam / / sUcanA-- have candramaMDaLanI gatine viSe cAra anuyoga dvAro kahelAM che. te nIce pramANe-- 1 candramaMDaLonI paridhiprarUpaNA candranA prathama maMDaLano paridha sUryamaMDalavat jANavo. kAraNake je sthAne candramaMDaLa paDe che te ja sthAne, UrdhvabhAge (80 yo0 UMce) candramaMDaLa raheluM che. anya maMDaLonA paridhi mATe pUrva maMDaLathI pazcima maMDaLanI pahoLAImAM pUrve je 72 yojananI vRddhi kahI che teno judo ja paridhi kADhatAM kiMcit adhika 23 yo0 Avaze. e paridhi pramANa pUrva pUrvanAM maMDaLomAM umeratAM anantara--AgaLa AgaLanAM maMDaLanuM paridhi pramANa Avaze. AthI sarvAbhyantara maMDaLanA piridhamAM 23 yojana umeratAM bIjA maMDalano 315319 yojana, trIjAno pa4315549 yojana, e pramANe karatAM yAvat aMtima maMDaLano piridha 318315 yojana prApta thAya. 2 candranI muhUrttagati 131) savabhyintaramaMDaLe saMkramaNa karatA banne candronI muhUrtagati sUryamaMDalavat paridhinA hisAbe kADhatAM 5073- 7744 yonI hoya che, kAraNake eka candramA eka ardhamaMDaLane 1 ahorAtra-1 mu ane u52 bhAga muhUrta daramiyAna puruM kare che. candra bIjo paNa svacArita ardhamaMDaLa teTalA ja kALamAM pUrNa karato hovAthI te eka-maMDaLane pUrNa karatAM 2 ahorAtra ane 27 mu thAya che. candra vimAnanI maMdagatine aMge te maMDaLa 62 muhUrtathI adhika samayamAM pUrNa kare che. 221 221 256. cauda vAra 230x14=3220 yojana umeratAM 318309 yojana AvavAthI 6 yojana tUTe che, te 230 yojanano dezona nA yojana na vadhAravAthI tUTe che mATe paryante vA madhye pUrNa aMkasthAne dezona nA yojanathI upajato aMka vadhAravAthI yathArtha vidhi prApta thaze. For Personal & Private Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13725 jaMbUdvIpavartI aDhIdvIpakSetre sUrya-candramaMDalAdhikAraH 247 sabhyantaramaMDaLathI anantara maMDalo mATe pUrva pUrvanAM muhUrta gatimAnamAM pratimaMDaLe thatI sAva 230 yojananI paridhinI vRddhi hisAbe 3 yojana 955 bhAga eTale kiMcit jUna 3 yojana jeTalI muhUrtagatinI vRddhi karatAM icchitamaMDaLe muhUrtagati kADhatAM aMtima maMDaLe jaIzuM tyAre tyAM 5125 yojana muhUrtagati Ave che. 3 candranI dRSTipathaprApti savabhyittaramaMDaLe bane candro 47263 yojanathI daSTigocara thAya che ane te aMtimamaMDaLe 31831 yojanathI lokone dekhAya che, bAkInAM maMDaLo mATe svayaM ullekha jovAmAM Avato nathI, paraMtu sUryamaMDalavat upAya yojavAthI AvI zakaze. 4 candranAM sAdhAraNAsAdhAraNamaMDalo -36-7-8-1-11-15 A ATha maMDaLomAM candrane kadI paNa nakSatrano viraha hoto nathI, kAraNake tyAM nakSatrano cAra haMmezA hoya che. je nakSatra pariziSTa' prasaMge kahevAI gayuM che. 2-4-5-9-12-13-14 maMDaLomAM nakSatrano viraha ja hoya che. 1-3-11-15 e cAra maMDaLo sUrya-candra tathA nakSatra badhAne sAmAnya che. A cAremAM rAjamArga upara sarvanuM gamana hoya tema sarvenuM gamana hoya che. 6-7-8-9-10 e candra maMDaLomAM jarA paNa gamana nathI. // iti saMkSepeNa jaMbUdvIpagatacandra-sUryamaMDalAdhikAraH samAptaH // // jaMbUdvIpavartI samagrasamaya (aDhIdvIpa)kSetre sUrya-candramaMDalAdhikAraH // lavaNasamudra-dhAtakIkhaMDa-kAlodadhisamudra ane puSkarAIgata sUryonI vyavasthA jaMbUdvIpagata sUryavat vicAravI, kAraNake manuSyakSetramAM rahelI merunI banne bAjuva paMktimAM rahelA 1325 sUryomAMthI koI paNa sUrya AghopAcho thato nathI, ethI ja jeTalA naraloke sUryo teTalA ja divaso ane teTalI ja rAtri hoya. kAraNake sarva sUnuM gamana ekIsAthe sarvatra hoya che ane ethI ja pratyeka sUryane svasvamaMDalapUrti 60 muhUrtamAM avazya karavAnI ja hoya che. A kAraNathI ahIMyA eTaluM vizeSa samajavuM ke "lavaNasamudrAdivartI AgaLa AgaLanA sUryo pUrva pUrva sUryagatithI zIghra zIdhratara gati karanArA hoya che. kAraNake AgaLa AgaLa te sUryamaMDaLasthAnono paridhi vRddhigata thato hoya che ane te te sthAne koI paNa sUryane maMDalapUrti ekIsAthe karavAnI hoya che. AthI jaMbUdIpanA maMDaLavarNana 257. ahIMyA eTaluM vizeSa samajavuM ke je je sUrya je je sthAne phare che tenI nIce vartatA kSetranA manuSyo. te ja sUryane jue che. 258. A pramANe aDhIdvIpamAM candra-sUyanuM aMtara jaNAvavAmAM Avela nathI, paraMtu abhya0-puSkarAdhanA 8 lAkhanA 36 bhAga karavAthI jeTaluM kSetra Ave teTalA aMtare sUrya sthApavA, temAM mAnuSottara taraphanuM teTaluM aMtara khAlI rAkhavuM. jaMbU0 tarapha puSkarAdhanA prAraMbhathI sUrya sthApavA, mAnuSo pAse aDato sUrya na hoya. kAlodadhi mATe 8 lAkhanA 22mA bhAga jeTalA aMtare sUrya sthApavA, paraMtu prAraMbha-paryanta nahi. 21 sUryo vacce ja sthApavA ema dhAtakI-lavaNAdi mATe paNa ukta rIte vicArI levuM yogya lAge che. tattvajJAnIgamya. For Personal & Private Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 saMgraha gIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha prasaMge kahevAmAM AvelA 184 maMDalasaMkhyA tathA cArakSetrAdithI laI dRSTipatha sudhInI sarva vyavasthA jaMbudvIpanI rIti pramANe paNa te te kSetrasthAnanA paridhi AdinA vistArAnusAre vicArI levI. (phakta gaNitanA aMko moTA Avaze.) A pramANe sUrya tA candvamaMDaLanuM vivecana karavAmAM AvyuM. A sivAya pauruSI-chAyA Adi sarva prakAranuM savistara varNana jANavAnI jijJAsAvALA mahAnubhAvoe sUryaprajJapti--lokaprakAzAdi granthAntarathI jANavA khapI thavuM. // samApto'yaM sArghadvIpavartI sUrya-candramaMDalAdhikAraH // // pratyevjha dvIpa-samudrAzrayI graha-nakSatrAhi pramANa--raLa | avataraN-- maMDalasaMbaMdhI savistara varNana karyuM. pUrve pratidvIpa--samudrAzrayI candrasUryasaMkhyA kADhavAnuM karaNa batAvyuM hatuM. have bAkI rahela graha--nakSatra-tArAnuM koI paNa dvIpa-samudrAzrayI saMkhyAnuM pramANa kADhavA mATe raga batAve che. rAjJa-vizva-tarasavuM, nasthesi nAmuddhi-TIne vA / tassasihiegasa siNo, guNasaMkhaM hoi savvaggaM // 61 // saMskRta chAyA-- 259. graha - RkSa-tArasaMkhyAM, yatrecchasi jJAtamudadhau dvIpe vA / tacchazibhireka zazinaH, guNasaMkhyAM bhavati sarvAgram ||61 || zabdArtha-~ ravunakSatra saMvuM=saMkhyAne nasthesi=jyAM tuM icche nAkhuM=jANavAne mATe dha-vItesamudra dvIpamAM gAthArtha je dvIpa athavA samudre graha nakSatra-tArAonI samagra saMkhyAne jANavA mATe tuM jyAre icche tyAre, te te dvIpasamudravartI candranI saMkhyA sAthe eka candranA parivArabhUta [88 grahAdi] saMkhyAno guNAkAra karavAthI sarva saMkhyA prApta thAya che. / / 9 / tasasihi tyAMnA candronI sAthe VTsio--eka candrano [parivAra] guLasaMhuM=guNasaMkhyAne ho=thAya che. savvamAM=sarvAMga [saravALo vizeSArtha jema jaMbudrIpamAM be candra ane be sUrya che, eka candrano graha parivAra 88no, nakSatra parivA2 28, tArA parivAra 66975 koDAkoDIno che. te dvIpavartI be candranI ukta te te saMkhyAne kramazaH guNIe to (2x88=) 176 graha parivAra, [2x28=] 56 nakSatra parivAra ane [66975x2=] 133950 koDAkoDI [13395'000000000000000] tArAno piravAra Ave. do caMdA do sUrA NakkhattA khalu havaMti chappannA | bAvattaraM gahasataM jaMbUddIve vicANaM ||1|| egaM ca saya sahassaM tittisaM khalu bhave sahassAiM / Nava ya satA paNNAsA tArAgaNakoDikoDINaM ||2| For Personal & Private Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graha, nakSatra ane tArAono parivAra 246 te pramANe lavaNasamudramAM cAra candro hovAthI [4488=] 3para graho, 112 nakSatro ane 267800 1313. [267800000000000000000] tano parivAra thAya. e pramANe dhAtakIkhaMDamAM bAra candro hovAthI teno 1056 graha parivAra, 336 nakSatro bhane 803900 1300 [803900000000000000000] ||2privaar bhAve. cha. tathA kAlodadhimAM 2642 candro hovAthI 3696 graha, 1176 nakSatra ane 2812950 105151 [2812450000000000000000] unno parivAra cha. ane puSkarAIvaradvIpamAM 27ra candro hovAthI teno 6336 grahaparivAra, 2016 nakSatra tathA 4822200 11131 [4822200000000000000000000] to rAnI parivAra cha. // pramANe sarvadvIpa-samudravartI jyotiSInI saMkhyA lAvavA karaNa dAkhavyAM. A pramANe manuSyakSetramAM kula sUryanI saMkhyA 13ranI, candra saMkhyA 132, grahanI 11616, nakSatranI 3696 ane 88407000, 0000000000000 bheTI. unInI. dusasaMdhyA cha. ane te. 2 // o 2954 puSpavat adhaHsthAna saMkIrNa ane UrdhvasthAne vistIrNa hoya che. vaLI tArAonI cara ane sthira jyotiSInI saMkhyA maLIne paNa saMkhyA asaMkhyAtI ja che, kAraNake jyotiSI devo asaMkhyAtA che. ahIMyA je praha-nakSatro kahyAM tenAM nAmo kahe che. nakSatrali namo-- 2672-miti, zrava, dhaniSThA, zatabhiSa, pUrvA56l, GAALF568, 260. cattAri ceva caMdA cattAri ya sUriyA lavaNatoye / bArasa NakkhattasayaM gahANa tiNNeva bAvaNNA // 1 // docceva satasahassA sattaSThiM khalu bhave sahassAI / Nava ya satA lavaNajale tArAgaNakoDikoDINaM / / 2 / / 261. cauvIsa sasi raviNo NakkhattasatA ya tiNNi chattIsA / egaM ca gahasahassaM chappaNaM dhAyaIsaMDe / / 1 / / aTheva satasahassA tiNNisahassAiM sattaya sattAi / dhAyaisaMDe dIve tArAgaNakoDikoDINaM // 2 // 262. bAyAlIsaM caMdA bAyAlIsaM ca diNakarA dittA / kAlodadhiMmi ete caraMti saMbaddhalesAgA ||1|| NakkhattANaM sahassaM egameva chAvattaraM ca satamaNNaM / chacca sayA chaNNavai mahaggahA tiNNi ya sahassA ||2|| aThThAvIsaM kAlodahimi bArasa ya sahassAI / Nava ya sayA paNNAsA tArAgaNakoDikoDINaM / / 3 / / bAvattariM ca caMdA bAvattarimeva diNakarA dittA | pukkharavaradIvaDDhe caraMti ete pabhAsaMtA ||1|| tiNNiya sattA chattIsA chacca sahassA mahaggahANaM tu | NakkhattANaM tu bhave solAI duve sahassAI / / 2 / / aDayAla saya sahassA bAvIsaM khalu bhave sahassAiM / do ya satapukkharaddhe tArAgaNakoDikoDINaM / / 3 / / [sU. pra. 16 prAbhRta sU. 100] 264. battIsaM caMdasataM battIsaM ceva sUriyANa sataM / sayalaM mANusaloe caraMti ete pabhAsaMtA || ekkArasayasahassA chassiya solA mahaggahANaM tu / chaccasatA chaNNauyA NakkhattA tiNNiya sahassA || aThThAsIiM cattAI satasahassAI maNuyalogaMmi / satta ya satA aNUNA tArAgaNakoDikoDINaM / / 265. evatiyaM tAraggaM jaM bhaNiyaM mANusaMmi logammi / cAraM kalaMbuyApupphasaMThittaM jotisaM carati / 266. eso tArApiMDo savvasamAseNa maNuyaloyammi / bahitA puNa tArAo jiNehiM bhaNiyA asaMkhejjAo / sU0 prajJA prAbhUta] 267. abhiI savaNa ghaNiThThA sayabhisayA doya huMti bhaddavayA / revai assiNi bharaNi ya kattiyA rohiNI ceva / / 2 263. For Personal & Private Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha revatI, azvinI, bharaNI, kRtikA, rohiNI, mRgazIrSa, Adra, punarvasu, puSya, AzleSA, maghA, pUrvAphAlgunI, uttarAphAlgunI, hasta, citrA, svAti, vizAkhA, anurAdhA, jyeSThA, mULa, pUrvAiSADhA, uttarASADhA. manuSyakSetramAM prazna--nakSatra-tArA saM(c)A yaMtra // // tArA parivAra grahaparivAra nakSatra parivAra 176 lavaNasamudranA 4 352 dhAtakIkhaMDanA 12 1056 3696 kAlodadhisamudranA 42 puSkarArdha dvIpanA 72 6336 e ja pramANe grahonAM nAmo 26 aMgAraka, vikAlaka, lohityaka, zanaizvara, Adhunika, prAdhunika, kaNa, kaNaka, kaNakaNaka, kavitAnaka, kaNasaMtAnaka, soma, sahita, AzvAsena, kAryopaga, karbaTaka, ajakaraka, duMdubhaka, zaMkha, zaMkhanAbha, zaMkhavarSAbha, kaMsa, kaMsanAbha, kaMsavarNAbha, nIla, nIlAvabhAsa, rUppI, rUpyavabhAsa, bhasma, bhasmakarAzi, tila, tilapuSpavarNa, daka, dakavarNa, kAya, vaMdhya, indrAgni, dhUmaketu, hari, piMgala, budha, zukra, bRhaspati, rAhu, agasti, mANavaka, kAmasparza, ra, pramukha, vikaTa, visaMdhikalpa, prakalpa, jaTAla, arUNa, agni, kALa, mahAkALa, svastika, sauvatsika, vardhamAnaka, pralaMbaka, nityAloka, nityodyota, svayaMprabha, avabhAsa, zreyaskara, khemaMkara, AzaMkara, prabhaMkara, arajA, virajA, azoka, vItazoka, vimala, vivarta, vivatsa, vizAla, zAla, suvrata, anivRtti, ekajaTI, dviTI, karika, kara, rAjAgala, puSpaketu, ane bhAvaketu, e pramANe adyAzI graho che. [91] // iti prastutabhavanadvAre tRtIyajyotiSInikAyavarNanam // migasara addAya puNavvasU ya puso ya taha'silesAya / magha puvvaphagguNI uttarAhattho ya cittAya / / sAI bisAhA aNurAha ceva jeThThA taheva mUlo ya / puvvuttarA asADhA ya jANa nakkhattanAmANi / / - iMgAlae biyAlaye lohiyaMke saNicchare ceva / AhuNie pAhuNie kaNagasanAmAvi paMce va || 1 || some sahie assAmaNe ya kajjovayaNe ya kavvaraNa / ayakaraduduMbhae vi ya saMkhaMsanAmAvi tinneva || 2 || tinneva kaMsanAmA nIle rUppI ya huMti cattAri / bhAsA tila pupphavaNNe dagavaNNe kAlabaMdhe // 3 // iMdaggI dhUmakeu hari piMgalae budhe ya sukke ya / vahasai rAhu agatthI mANavae kAmaphAse ya // 4 // dhura muhe viDe vi saMdhikappe tahA paille ya / jaDiyAlaeNa aruNe aggilakAle mahAkAleyA ||5|| sotthiya sovatthi vaddhamANaga tahA palaMbe y| NiccAloe Niccujjoe sayapaMbhe caiva obhAse || 6 || seyaMkara khemaMkara AbhaMkara pabhaMkare ya boddhavve / arae virae ya tahA asoga taha vIasoge ya ||7|| vimale vitatavivatthe visAla taha sAla suvvae ceva / aNiyaTTI egajaDI ya hoi biyaTTi ya boddhavve // 8 // kara karierAyaggala boddhavve puphphabhAvakeU ya / aThThAsIigahA khalu nAyavvA ANupuvvI // 6 // vimale' e nAma sUryaprajJaptinI mUla TIkAmAM nathI tethI pAThAMtara saMbhave che. tattva jJAnI jANe. lohitAkSa lohitAMka. 268. 269. dvIpa - samudra nAma jaMbudrIpanA candra saMkhyA 2. candrano parivAra ,, 33 "" 33 33 33 22 56 13395 112 267900 336 803700 1176 2812950 2016 48222000 For Personal & Private Use Only koDAkoDI 33 33 33 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51048 yo. maMDalAdhikAranI pUravaNIrUpe atyanta upayogI mAhitI prathama svayaM prakAzamAna sUrya ('graha) vimAna aMgenI 80 bAbatonI tAravaNI noMdha-jaina khagoLanA niyama mujaba jaMbUdvIpamAM ke ApaNe tyAM be sUya sAmasAmI gati kare che ane banne sUryo covIse kalAka jaMbUdvIpanA vividha kSetromAM prakAza ApatA hoya che. ApaNA bharatakSetramAM prakAzanI laMbAIne maryAdA che eTale eka prakAza dUra jAya ane bIjA sUryano prakAza jyAM sudhI AvI na pahoMce tyAM sudhInA vacagALAnA samayamAM aMdhakAra rahe che. jene ApaNe rAtri kahIe chIe. jaMbudvIpamAM prakAza be sUryano paDe che ane tethI bharatakSetramAM prakAza ekAMtare badalAelo sUrya Apato hoya che. 1. sUrya, candranuM prathama Abhyantara maMDala meruparvatathI dUra keTaluM? 44820 yo. 2. sUrya, candranuM sarva bAhya maMDala meruparvatathI dUra keTaluM? 45330 yo. 3. sUrya, candra ane nakSatranuM sarva maMDalanuM kSetra keTaluM? 4. jaMbUdvIpamAM sUryamaMDalakSetra ane candramaMDalakSetrano cakravAla viSkalpa5. pratyekamaMDalano cakravAla viSkanma ane sUryavimAna vikhaMbha 48/61 yo. 6. eka sUryamaMDalathI bIjA sUryamaMDalanuM aMtara keTaluM? to7. pahelA Abhyantara maMDalano viSphanma tathA te ja maMDale eka sUryathI bIjA sUrya vacce eka candrathI bIjA candra vaccenuM aMtara 99640 yo. sarvabAhya chellA maMDalano viSumbha ane e maMDale vartatuM sUrya sUrya vaccenuM candra candra vaccenuM aMtara 108660 yo. 9. sarva prathama maMDalano paridhi 315089 yo. 10. sarvabAhyamaMDalano paridhi 318315 yo. 11. sUryanAM kula maMDalo keTalAM? 184 12. jaMbUdvIpamAM keTalA paDe ? 13. lavaNasamudramAM keTalA paDe? 119 14. meruparvatano viSkanma keTalo? 10000 yo. 15. meruparvatano paridhi gherAvo keTalo ? 31623 yo. 16. 184 maMDalomAM pratyeka maMDala vacce aMtaravRddhi keTalI? 17. prathama maMDalathI laIne sarva bAhyamaMDala sudhImAM pratyeka maMDale sUrya sUryanI 1. jyotiSa cakramAM sIdhI rIte sUryane graha tarIke saMbodhavAnI ApaNe tyAM prathA nathI paNa bIjI apekSAe tene grahathI oLakhAvIe paNa chIe. jemake zAntisnAtra nAmanA anuSThAnamAM navagrahapUjana karavAmAM Ave che. e navagrahanA pATalAmAM bIjA graho sAthe sUrya candranA AkAro paNa hoya ja che. chatAM samuccaye e pATalAne 'grahano pATalo' A zabdathI saMbodhIe chIe ja. A pATalAmAM maMgaLa, budha, guru, zukra, zani paNa banAvelA hoya che. vahevAramAM zukrane graha nahIM paNa "zukano tAro' Ama zukra graha hovA chatAM tArAthI vahevAra kayAM nathI karatA? ane naveyanA banelA pATalAnA pUjanane "navagraha pUjana' tarIke bolIne badhAyane graha tarIke paNa ubodhana karIe ja chIe. 65. For Personal & Private Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 muhUrtano 12 muhUrtano 26ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha aMtaravRddhi keTalI? 18. sabhyattara maMDale sUrya hoya tyAre divasa keTalAM muhUrtano hoya? [18 muhUrtano divasa eTale karka saMkrAntino pahelo divasa] 19. sarva bAhya maMDale sUrya hoya tyAre divasa keTalA muhUrtano hoya? [12 muhUrtano divasa eTale makarasaMkrAMtino prathama divasa) 20. savavyaMtara maMDalamAMthI sUrya sarva bAhya jAya tyAre pratyeka maMDale keTaluM dinamAna ghaTe? 21. sarvabAhyathI savabhintare Ave tyAre dinamAna vadhatuM jAya to keTaluM? 22. savabhintara maMDale sUrya gati karato hoya (kaka saMkrAntinA pahelA divase) tyAre rAtri keTalA muhUrtanI? 23. sarvabAhyamaMDale sUrya gati karato hoya tyAre rAtri keTalA muhUrtanI ? (A rAtri eTale makarasaMkrAMtino divasa ane rAtrinI hAnivRddhinuM pramANa pratimaMDale keTaluM? tApa kSetra ane tama - *aMdhakAra kSetranI noMdha (emAM prathama sarvAbhyantara maMDalanI vAta) 24. prathama maMDale sUrya hoya tyAre-eTale karma saMkrAntinA pahelA divase merune sparzIne rahelA tApakSetrano vartulAkAre mApa vistAra keTalo? 25. prathama maMDale e ja divase merusparzIne rahela aMdhakArano viSphanma keTalo? 26. prathama maMDale gati karatAM sUryano prathama maMDale ja tApavikhaMbha27. prathama maMDale ja tama-aMdhakAra viSkammu28. prathama maMDale sUrya hoya tyAre jaMbUDhIpanA kinArA pAse tApa vidhvaMbha29. prathama maMDale sUrya hoya tyAre jaMbUDhIpanA kinArA pAse tamaH vistAra hive sarva bAhyamaMDalanI vAta] 30. bAhyamaMDaLa sthaLe ja tApa viSkanma keTalo? 31. bAhyamaMDaLa sthaLe ja tamaH viSka* keTalo ? 32. sarva bAhyamaMDale sUrya hoya tyAre pahelAM maMDaLe tApamAna keTaluM? 33. sarva bAhyamaMDale sUrya hoya tyAre merune sparzIne tApaviSkalpa keTalo hoya? 34. sarva bAhyamaMDale sUrya pharato hoya tyAre jaMbUdIpanA cheDe tApa vistAra35. koI paNa maMDale sUrya gati karato hoya tyAre prakAzakSetranI laMbAI * udayAstanuM aMtara ane prakAzakSetra, tApakSetra pramANe ja samajI levuM. 94, 632 945 6-8) fals-6 | 63 948 95494 636 6381748 63245 deg 7833 For Personal & Private Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMDalAdhikAranI puravaNIrUpe atyanta upayogI mAhitI 36. phakta jaMbudrIpamAM te laMbAI keTalI hoya che ? 37. lavaNasamudra tarapha prakAza kSetranI laMbAI keTalI ? 38. sabhyantaramaMDalamAM sUryanA kiraNano uttara vistAra keTalo ? 39. sarvAbhyantaramaMDalamAM sUryanA kiraNano dakSiNa vistAra keTalo ? 40. sarva bAhya maMDala sthAne kiraNono vistAra- 41. Abhyantara maMDalanA prathama maMDalanI paridhino dazAMzabhAga keTalo ? 42. sarva bAhyamaMDale paridhino dazAMza bhAga keTalo ? 43. sUrya vimAnonA kiraNanI uparanA bhAge laMbAI keTalI ? 44. sUrya vimAnonA kiraNanI nIcenA bhAge laMbAI keTalI ? 45. prathama maMDale prAraMbhanA sthAne sUryanI muhUrta gati keTalI ? 46. sarva bAhya eTale sUryanA aMtima maMDale muhUrta gati- 47. dareka maMDale dakSiNAyana kALamAM pratimaMDale muhUrtagatinI vRddhi keTalI ? 48. dareka maMDale uttarAyaNa kALamAM pratimaMDale muhUrtagatinI hAni keTalI ? 49. pahelA maMDaLe (karka saMkrAMti prathama divasa) tyAre udaya--asta vaccenuM aMtara- 50. sarva bAhyamaMDale makarasaMkrAnti divase sUryanuM udayAsta aMtara- 51. prathama maMDale sUrya keTalo dUrathI dekhI zakAya ? 52. sarva bAhyamaMDale dRSTipatha pramANa 53. sUryanA maMDalo 184, prati maMDale sUryavimAna je jagyA roke teno saravALo keTalo ? 54. sUryamaMDalonAM je AMtarA (183) tenuM kSetra-- 55. 184 maMDalanA AMtarA keTalAM ? 56. nakSatra kSetrAMzane sUrya eka ahorAtrimAM keTaluM sparze ? 57. sUryane eka maMDaLa pharIne puruM karatAM keTalo samaya lAge ? 58. sUryano nakSatra bhogakALa keTalA divasano ? 59. eka yuga keTalI aorAtrino thAya ? 60. eka yuga keTalA sUryasaMvatsarano thAya ? 61. eka sUryamAsanI ahorAtrio-- 62. eka yugamAM keTalA sUryamAso thAya- 1. A ja mApa dRSTipathanuM samajavuM. For Personal & Private Use Only 253 45000 yo. 33333 yo. 44820 yo. 33513 yo. 31831 yo. 31508 yo. 31831 ma yo. 100 yo. 1800 yo. 525129 yo. 5305- yo. 60 15 17 1945266 6, 318311 yo. 60 4726321 yo. 31831 yo. 14448 yo. 61 366 yo. 183 yo. 150 yo. 130 mu. (eka varasa) 366 divasa 1830 5 30. 10 20 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 63. sUryanA uttarAyaNa ke dakSiNAyananI ahorAtrio keTalI ? 64. eka RtumAsa ke karkamAsanI ahorAtrio- 65. sUrya eka muhUrtamAM keTalAM nakSatra kSetrAMzane atikrame-- 66. eka yuganA sUryAyano keTalAM thAya ? 67. eka yugamAM sUryaparvo (pakSa)--keTalAM? 68. eka sUryamuhUrtamAM candramuhUrtonuM pramANa zuM ? saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 69. sUryAyananA AraMbha divaso 1 yugamAM keTalA ? 70. eka yugamAM sUryane sarva nakSatrono bhoga keTalIvAra- 71. 29 nakSatramAM paheluM sUrya nakSatra kayuM ? jaMbudrIpa AzrIne 72. jaMbudrIpano viSyambha 73. jaMbudrIpano paridhi-gherAvo-- 74. jaMbudvIpanI piridhano dazAMza bhAga keTalo thAya ? 75. jaMbUkinAre tApaviSkambha (sarva bAhyamaMDale) 76. jaMbUkinAre tamaH aMdhakAra viSkambha 77. teno uttara dizAmAM kiraNano phelAvo keTalo ? 78. sUryanA grahaNano jaghanya aMtara kAla- 79. sUryanA grahaNano utkRSTa aMtara kAla- 80. eka sUrya eka yuganA kAlamAM potAnA keTalA maMDalAne pUrNa kare ? svayaMprakAzamAna candra [ graha] vimAna aMgenI mAhitInI noMdho 1. candranuM prathama Abhyantara maMDala meru parvatathI dUra keTaluM? 2. candranuM sarvathI bAhya eTale aMtima 15muM maMDala keTaluM dUra ? 3. candranuM sarvamaMDalakSetra cakravAla viSkambhe keTaluM ? 183 30 5 10 120 13 * uparAMta graha, nakSatro aMgenI 61 noMdho noMdha AjanuM vijJAna, candra svayaMprakAzamAna che ema nathI mAnatuM, sUryanA prakAzathI ja te prakAzita thAya che ema mAne che. jainadarzana tene svayaM prakAzamAna mAne che. prakAza tenA vimAnano--eTale tene rahevAnA gharano che. jaMbudrIpamAM sUryanI jema ja be candra dvIpane ke bharatakSetrane vArApharatI ekAMtare prakAzita kare che. ApaNe ekAMtare alaga alaga candranA prakAzane joIe chIe. te vAta barAbara lakSyamAM rAkhavI. 10 pAMcavAra puSya 1 lAkha yo. sAdhika 316227 yo. 31622 yo. 63245 yo. 948680 10 yo. 45330 yo. 6 mahinA 49 varSa 1830 jo ke sUrya aMgenI upara noMdhelI bAbatomAM candranI thoDI vigato AvI gaI che. paNa ahIM pharIthI svataMtra rIte te ApIne, sAthe avaziSTa ghaNI anya hakIkato ahIM ApIe chIe. For Personal & Private Use Only 44820 yo. 45330 yo. 5104 yo. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 yo. 33048 yo. 315089 yo. 56 tho. u 315089 yo. 99640 yo. 99640 yo. 100620 yo. 318315 yo. 36 yo. 25 yo. maMDalAdhikAranI pUravaNIrUpe atyanta upayogI mAhitI 4. jaMbUDhIpanI aMdara cakravAla viSkasmathI cadra maMDalanuM kSetra5. lavaNasamudramAM cakravAla viSkanma kSetramAna6. sarvathI pahelA ja candramaMDalano paridhi (goLa gherAvo) keTalo? 7. pratyeka candramaMDalanuM vimAnathI rokAyeluM kSetra keTaluM? 8. pahelA candramaMDalano parigha. 9. pahelAM candramaMDaLano vikalma10. pahelAM candramaMDale eka candrathI bIjA candranuM aMtara- 11. sarvabAhya (eTale chellA 15 mAM) maMDale candra candrane aMtara 12. sarvabAhya--paMdaramAM maMDalano viSphanma paridhi (gherAvo)13. pratyeka candranuM maMDala pUrvanA candramaMDalathI keTaluM dUra hoya ? 14. candranA pratyeka maMDalanI aMtaravRddhi keTalI? 15. candra-candrane AMtara vRddhi keTalI? 16. karkasaMkrAMtinA prathama divase meru pAse candra prakAzano vikalpe- 17. karkasaMkrAMtinA A divase pahelA maMDalanI jagyAe prakAza vistAra18. makarasaMkrAMtinA pahelA divase prathama maMDale prakAza viSkanma- 19. makarasaMkrAMtinA pahelA divase sarvabAhya maMDale prakAza20. karkasaMkrAMtinA pahelA divase aMbUdvIpane cheDe prakAza viSkanma21. makarasaMkrAMtinA pahelA divase jaMbUkinAre prakAza viSkanma22. candraprakAzanI saMpUrNa laMbAI- 23. emAM jaMbUdvIpamAM prakAzanI laMbAI- 24. lavaNa samudramAM prakAzanI laMbAI- 25. eka candranuM vimAna keTaluM kSetra roke ? 26. candranAM kula maMDalo keTalAM? 27. emAM jaMbudvIpamAM keTalAM? 28. ane lavaNa samudramAM keTalAM? 29. candranAM paMdara maMDalanAM AMtarAM keTalAM? 30. eka AMtarAnuM pramANa keTaluM? 31. candranI eka muhUrtamAM gati keTalI ? 32. sarvabAhya maMDale tenI muhUrtagati keTalI? 72 yo 63246 yo. 6301748 yo. 945262 yo. 95494 co. S94868 33333 35304. 5073,3725 sAdhika pa125 yo. For Personal & Private Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 33. kaMIka nyUna 34. eka maMDalArka pUrNa karavA mATe keTalAM muhUrto joIe- 35. saMpUrNa maMDalo keTalA divasamAM pUrNa kare-- 36. candrane eka maMDala puruM karavAmAM keTalAM muhUrto thAya? 37. candrane ardhamaMDala puruM karavAmAM keTalAM muhUrto thAya ? 38. candrane sarvamaMDalono aDadho bhAga pUro karavA keTalA divaso joIe ? bIjI keTalIka vigato 39. nakSatra ane candra baMnenI kayA maMDalomAM sAthe cAra gati hoya ? 1, 3, 6, 7, 8, 10, 11, 15 - 40. kayA maMDale ekalA candrano ja cAra hoya ? 2, 4, 5, 9, 12, 13, 14 41. nakSatra, sUrya ane candra traNeyano cAra kayA maMDale hoya ? 1, 3, 11, 15 42. je maMDalo sthAne sUryano bIlakula cAra na hoya te kayA ? 6, 7, 8, 9, 10 43. eka tithi keTalA muhUrtanI thAya? mu.nI 44. eka cAndramAsa keTalI aorAtrino hoya ? mu.nI 45. candra grahaNano jaghanya aMtarakAla keTalA mAsano 46. candra grahaNano utkRSTa aMtarakAla keTalA mAsano-- 47. candranA badhAya nakSatronA bhoga kAlanA muhUrto keTalA ? 48. candranA badhAya nakSatronA bhoga kAlanA divaso keTalA ? saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha evuM maMDalArka pUrNa karavA keTalo samaya joIe ? 49. eka muhUrtamAM candra nakSatranA keTalA kSetrAMzane atikrame 50. eka cAMdravarSanA divaso keTalA ? 51. eka cAMdrAyananI ahorAtrio keTalI ? 52. eka yugamAM cAMdrAyaNo keTalA ? 53. eka yugamAM candra potAnA keTalA maMDalArkone pUrNa kare-- 54. eka yugamAM Rtuo keTalI ? 55. eka yuganA muhUrto keTalA-- 56. eka RtunA divaso keTalA-- 57. eka Rtu saMvatsara keTalA divasono-- 58. eka abhivardhita varSanA cAMdramAsa keTalAM ? 59. candrabhogya 28 nakSatromAMnuM paheluM nakSatra kayuM ? 60. graha vimAnano viSyambha keTalo ? 61. nakSatra vimAnano vyAsa keTalo ? For Personal & Private Use Only 1 ahorAtri 1 311, 11 31 divasa 442 2 23 2021 9 32, 29 29 23 462 31 62 42 6 919 27 67 2721 67 67 354 13 134 1768 30 54900 67 367 13 abhijita 2 yo. 1 gAu Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyotiSacakra sambandhI vizeSa samajaNa 257 saMprati pragaTaprabhAvakazrIajAharApArzvanAthAya namaH // jyotiSInivAyAzrayI pAMvanuM navupariziSTa-(pha) 1. jyAre jyotiSka indrone devAMganAo sAthe divya viSayAdi sukhone bhogavavAnI icchA thAya tyAre potAnI sabhA madhye vRttAkAre eka bRhad sthAna vikurve (banAve) che. tevA cakrAkAravALA sthAnanI upara suMdara-ramaNIya-manojJa ane divya bhAga rahelo hoya che. je upara te devo eka moTo suMdara prAsAda banAve che. je 500 yo0 UMco, 250 yo) vistRta, divyaprabhAnA pUMjavaDe vyApta hoya che. te prAsAdano uparano bhAga citravicitra padma latA-citrAmaNothI atyaMta suMdara ane darzanIya hoya che, maNiratnonA sparzavALo che. e prAsAda upara ATha yojana UMcI eka maNipIThikA hoya che. te maNipiThikA upara eka moTI devazayyA viSayasukhArthe vikarve che. je zayA atyaMta sukomaLadivya-uttamottama hoya che. je zayAmAM indra potapotAnA parivAra yukta svapaTTarANIo sAthe gAMdharva ane nATyAnIka e be prakAranA anIka yukta AnaMda karato, nATya, gIta, vAdyAdika zabdonAM madhura nAdovaDe praphullita thato, agamahiSI temaja teNIe prema-bhaktithI, indranA sukhArthe vidurvelAM bIjAM hajAro pratirUpo sAthe, indra paNa sva-vedopazamana karavA teTalAM ja rupone vikuvane, te divya-sumanohara manane anukUla evI atyaMta sukomaLa devAMganAo sAthe manuSyanI peThe savAMge yukta thayo thako, aMte devAMganAnAM zarIrone baLa ApanArAM, kAntine-karanArAM vaikriya jAtinAM vIrya-pagalone prakSepato thako viSayopabhogathI nivRtta thAya che. AvI ja rIte yathAyogya anya nikAyomAM viSayabhoga prAsAdikanI vyavasthA vicAravI. 2. pRSTha 183 mAM cAlu TippaNImAM pAchaLathI "vadhumAM e paNa" e parigrApha lakhavAmAM Avyo che. temAM anya dvIpasamudromAM Adi ane aMtanA 50 hajAra yojana varjavAno je niyama che, te niyamane bAjue rAkhIne vicAraNA calAvI che paraMtu tema na vicAravuM kinna Adi ane antanA pa0 hajAra yojana varjIne bAkInA kSetramAM lAkha lAkha yojanA aMtare te te paMktisaMkhyAne yathAyogya saMgata karavI yukta che, jo tema na vicArIe to te ja perigrAphane anusare to svayaMbhUramaNa samudranA antima bhAge (50 hajAra yojana varjavAnuM bAjue rAkhyuM hovAthI) eka paMkti mAnavI ja paDe ane jo tema mAnIe to teno prakAza kyAM nAMkhavo ? kAraNake samudrAnne aloka zarU thAya che, mATe te vicAraNA yogya lAgatI nathI. 2 zare prANIone zubha pravRttimAM sukha-duHkhano anubhava thAya che. te anukULa rAzimAM AvyA hoya to sukha ane pratikULa thayA hoya to duHkha-pIDAone Ape che mATe niHspRha nirmanthone paNa pravajayAdi zubha kAryo sUrya-candragraha-nakSatrAdi bala joIne karavAnuM jJAnI maharSioe zAstramAM kaheluM che. 4. TippaNI 241 (pR. 221) sUrya-candramAM paheluM koNa hoI zake ? teno A pariziSTamAM khulAso ApavAno hato paraMtu te viSaya vadhu carcita hovAthI bIjA paNa keTalAka viSayo samajAvavA paDe ane grantha vistAra vadhato jAya ane tethI ahIM khulAso Apela nathI. samAnaM paMpanaM pariziSTha || 33 For Personal & Private Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha | caturtha vaimAnivanivAyanuM varNana che avataraNa pUrve sUryacandrAdi jyotiSInikAya saMbaMdhI savistara varNana karIne have bIjA bhavana' dvAramAM ja avaziSTa cothI vaimAnikanikAya saMbaMdhI varNana zaru karatAM granthakAra mahArAja prathama be gAthA vaDe pratikalpanI vimAnasaMkhyAnuM pramANa darzAve che. battIsa'TThAvIsA bArasa aDa cau vimANalakkhAiM / pannAsa catta cha sahassa, kameNa sohammamAIsu // 62 // dusu sayacau dusu sayatiga-migArasahiyaM sayaM tige hiTThA / mane saduttarasamuvIratine sayamuvAra paMca /, saMskRta chAyAdvaatriNshdssttaaviNshtiH dvAdazASTa catvAri vimAnalakSANi / paJcAzaccatvAriMzat SaTsahastrANi, krameNa saudharmAdiSu // 62 // dvayorazatacatuSTayaM dvayorazatatrikaM, ekAdazasahitaM zataM trike'dhastAt / madhye saptottarazatamuparitrike zatamupari paJca // 63 / / zabdArtha - vimAnavavADuMvimAna lAkho savaDa cAraso pAsa=pacAsa satii=zatatrika triNaso]. vatta-cAlIsa parahiyaM agiyAra sahita tidikA trika heThalI sahasaM hajAro mitte madhyama sodaHIksasaudhamAdikalpomAM sattattarasaghaM sAta uttara-so=107 kusu be devalokamAM hari ti-uparanI trikamAM gAvAI-- vizeSArthavata . ll92-93ii. viroNArtha-prathama vaimAnika eTale "viziSTapuSyarnannumanta-35mukhyatta rUti vimAnani, tevuM mavA vaimAnijA: ' viziSTa puNyazAlI jIvo vaDe je bhogavavA yogya che te vimAno kahevAya ane temAM utpanna thayelA te vaimAniko kahevAya. e vaimAnikadevanikAya paikI prathama saudharma kalpamAM vimaya banelAM 32 lAkha vimAno che, izAnakalpa 28 lAkha, sanaskumArakalpamAM 12 lAkha, mahendra 8 lAkha, brahmakalpa 4 lAkha, lAMtakakalpa 50 hajAra, mahAzuke 40 hajAra, sahastrAre 6 hajAra, AnaprANata bannenA thaIne 400, AraNa-azruta bane kahyuM thaI 300, navaraiveyakAzrayI pahelI traNe raiveyake thaI 111, madhyama grevaiyaka trike 107 ane uparitana raiveyaka trike 100 ane tethI upara anuttara kalpa pAMca vimAna saMkhyA che. For Personal & Private Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sumanase | 300 vaimAnikanikAyamA pratikalpe vimAnasaMkhyA yantra 216 vizeSa eTaluM samajavuM ke-upara kahelI saMkhyA te puSpAvakIrNa ane AvalikAgata bannenI saMyukta samajavI. te te kalpagata vimAno upara te te nikAyanA IndranuM Adhipatya hoya che. pratyeka trAyazciMzaka ane sAmAnikanuM eka eka vimAna hoya che. trAyaziMzaka vimAna kAMcana,bharatna temaja kaMcanamaya ne sAmAjika vimAno zatakAntaratnamaya ane zatavalaratnamaya hoya che. [92-93. vaimAninidrAmAM prativarAjyamAM vimAnasaMdhyA yaMtra | nAma * vi. saM. | nAma * vi. saM. | nAma * vi. saM. saudharmakalpa 32 lAkha sahAre 6 hajAra sarvabhadde ]. IzAnakalpa 28 lAkha Anata | savizAle ke 107 400 sanatka0kalpa 12 lAkha prANata mahendrakalpa 8 lAkha AraNa che saumanase brahmakalpa 4 lAkha ayyata | |priyaMkare che 100 lAMtakakalpa 50 hajAra sudarzanacaitra | Aditye | zukrakalpa 40 hajAra sukhabhadraai0 111 anuttara ) 5 manoramacai0) avataraNa-pUrve vaimAnika nikAyamAM pratyeka kalpamAM kula vimAnasaMkhyA kahI, have te samagra saMkhyAno kula saravALo vaimAnika nikAye keTalo prApta thAya che te tathA indrakavimAna saMkhyA kahe che. culasIi lakkha sattA-Navai sahassA vimANa tevIsaM / sabaggamuDDalogammi, iMdayA bisahi payaresu // 64 // saMskRta chAyActurshiitirlkssaanni saptanavatiH sahastrANi vimAnAnAM trayoviMzam / sarvAgramUrdhvaloke, indrakAH dvASaSTiH pratareSu // 4 // zabdArtha - puna lIvara corAzI lAkha znano ja udgalokamAM sattAvasahassAlsattANuM hajAra drA Indraka vimAno tevI saMvevIza visarphi bAsaTha salvarajAM saravALo su=prataromAM zALArya-vaimAnikamAM [AvalIgata ane puSpAvakI banne vimAnonI samagra saMkhyAne ekaThI karIe tyAre) 8497023 nI vimAnasaMkhyA Udgaloka prApta thAya che. kalpa | For Personal & Private Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha pratyeka pratare indraka vimAna hovAthI sarva prataronAM 62 indraka vimAno thAya che. / / 4 / vizeSArtha-- sugama che. phakta A nikAyamAM vimAnasaMkhyA maryAdita che, ane indraka vimAno samagra prataranAM madhyabhAge che. [94] 260 avataraNa- -pUrve samagra nikAyAzrayI vimAnasaMkhyA batAvI. have pratyeka kalpe te vimAno kevI rIte rahelAM che ane pratikalpe vimAnasaMkhyA keTalI hoya ? te jANavA 'yukti' batAve che. caudisi caupaMtIo, bAsaTThivimANiyA paDhamapayare / uvari ikkikkahINA, aNuttare jAva ikkikkaM // 65 // saMskRta chAyA-- caturdikSu catuH paGktyo, dvASaSTivimAnamayAH prathamapratare / uparyekaikahInA, anuttare yAvadekaikam ||65|| gAthArya--pratyeka kalpe cAre dizAmAM cAra paMktio hoya che. temAM prathama pratare bAsaTha--bAsaTha vimAnanI cAra paMktio che. tyArabAda upara jatAM prathama pratarathI ekeka vimAna (cA2e paMktimAMthI) hIna hIna karatAM javuM te anuttare yAvat ekeka rahe tyAM sudhI. // 5 // vizeSArtha-- pUrve gAthA caudamAM vaimAnika nikAye kula bAsaTha prataro che tema jaNAvyuM che. te pratyeka pratare cAre dizAvartI cAra paMktio AvelI che ane te te kalpe cAre paMktinI zarUAtanA saMgamasthAne eTale ke prataranA madhyabhAge indrakavimAno AvelAM che. vaLI te te kalpagata pratyeka paMktionA AMtarAmAM puSpAvakIrNa vimAno AvelAM che, tema AvalikAgatavimAnonAM paraspara antaramAM paNa [puSpA] vimAno AvelAM che. emAM jJiAta vimAno zreNIbaddha hovAthI AvRttiAta vimAnonAM nAmathI oLakhAya che. aneM paMktionAM AMtarAmAM tathA vimAnonAM AMtarAmAM rahelAM vimAno te, AvalikAgata (paMktibaddha) nahi paNa ADAavaLAM yatheccha sthAne vikharAyelAM puSpanI' mAphaka judA judA vartatAM hovAthI puSpAvIi tarIke oLakhAya che. AvalikAgata vimAnono AkAra amuka krame niyata che, jyAre puSpAvakIrNonA AkAro vividha prakAranA che. (je vAta granthakAra AgaLa kahevAnA che.) have emAM saudharmakalpe prathama pratare cAre dizAmAM cAra paMktio AvelI che, pratyeka paMktimAM bAsaTha--bAsaTha vimAno che; bIje pratare ukta kathana mujaba paMktinA aMtima cheDethI eka eka vimAna hIna karatAM pratyeka paMktimAM ekasaka vimAno rahe. trIje pratare te pramANe karatAM (cAra paMktimAMthI aMtima bhAgethI eka eka hIna karatAM) sATha sATha vimAno rahe, te pramANe pratyeka pratare karatAM karatAM chelle traiveyake babbe vimAnanI zreNI ane aMtima-sarvArthasiddhi pratare eTale anuttarakalpe cAre bAjue mAtra eka eka vimAna avaziSTa rahe. A dizAgata zreNi sadbhAvanI vAta kahI. [5] navatara-- pUrve prati pratare AvalikAgata vimAnasaMkhyA prApta karavAno krama darzAvIne, have e vimAno kevA AkAre, kayA krame rahyAM che vagere jaNAve che. For Personal & Private Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 vimAnono AkAra ane krama iMdayavaTTA paMtIsu, to kamaso taMsa cauraMsA vaTTA / vivihA pupphavakiNNA, tayaMtare muttu puvadisi // 66 // saMskRta chAyAindrkaanni vRttAni paMktiSu, tataH kramazaH tryastra-caturastra-vRttAni / vividhAni puSpAvakIrNAni, tadaMtare muktvA pUrvadizam // 66 / / zabdArthavaTTa=indrakavimAno goLa vaTTA goLa paMtIsu=paMktione viSe vivihAM vividha to tethI puwvavijhav[[=puSpAvakIrNa vimAno taMtrikoNa tayaMtatte (paMktinA) AMtarAmAM rasIkacokhUNa kutu=mUkIne putvavihiMpUrva dizAne nAthArtha paMktione viSe idraka vimAno goLa che. tyAMthI paMktimAM prathama trikoNa, pachI cokhUNa, ne pachI goLa vimAna evo krama hoya che. ane puSpAvakIrNa vimAno vividhAkAravALAM che ane te puSpAvakIrNa vimAno pUrvadizAnI paMktine varjI zeSa traNe paMktinAM AMtarAmAM jANavA. //96o. vizeSArtha-pratyeka kalpa paMktionA madhyabhAge rahelAM indrakavimAno goLa hoya che. ane te vimAnathI cAre bAju-pratyeka dizAvartI cAre paMktio zaru thAya che emAM pratyeka paMktinuM paheluM vimAna trikoNAkAra ziMgATaka] siMghoDAnA AkAranuM A hoya che. tyArabAda cAre ya paMktiomAM cokhUNAkAravALAM vimAno te kasarata karavAnA akhADAkAra sarakhAM : hoya che. kAraNake akhADAnuM akSapAdaka saMsthAna hovAthI te samacorasa AkAre hoya che. tyArabAda goLAkAravALAM O [cAre paMktimAM vimAno hoya che. punaH cAre paMktimAM trikoNa vimAno, tyArabAda cokhUNa ane pachI goLa. pAchuM trikoNathI mAMDI prastuta AkArakrama 62mA vimAna sudhI laI javo; jethI cAre dizAvartInI paMktiomAM bAsaThamI saMkhyAmAM vimAno trikoNAkAravALAM ja rahe. rUti vaMvitti vimAnochAra | te sivAyanAM puSpAvakIrNa vimAno to svastika-nandAvarta, zrIvatsa, khaDaga, kamaLa, cakrAdi vicitra saMsthAnovALAM pratyeka pratare hoya che. te puSpAvakIrNa vimAno cAre paMktionAM je cAra AMtarA te cAra AMtarAmAMthI pUrva dizAmAM aMtarane varjIne bAkInA traNe AMtarAomAM rahelAM hoya che. mukhya indrakavimAnanI cAre dizAmAM je bAsaTha bAsaTha (athavA uparanA pratiromAM cUna cUna) trikoNa, cokhkhaNa ane goLa e pramANe anukrame je paMktigata vimAno che ane e paMktigata vimAnonuM je asaMkhya asaMkhya yojanAnuM aMtara che temAM puSpAvakIrNa vimAno hoya che. vaLI avataMsakavimAno paNa IndrakavimAna ane paMktinI zarUAtanA For Personal & Private Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vacagALe hoya che, to pUrva dizAnA aMtarane varjIne bAkInAM traNe ya paMktigata vimAnonAM AMtarAmAM puSpAvakIrNa vimAno avazya hoya che. [6] avatara--pUrva gAthAmAM je krama kahyo, te krama dareka pratare samAna che ke viparyAsavALo che ? tenA samAdhAnarUpe A gAthA jaNAve che ke- vaTTaM vaTTassuvariM, taMsaM taMsassa ' uvarimaM hoi / varase carasa, urdu tu vimALaseDhIo 67|| [tra. ga, saM. 24] saMskRta chAyA-- vRttaM vRttasyopari, tryastraM tryastrasyopari bhavati / caturastre caturastramUrdhvaM tu vimAnazreNayaH // 67 // zabdArtha-- tAruM tamamsa trikoNa upara trikoNa harimaM=upara gAthArtha-- prathama pratare je sthAne vartula vimAna che tenI uparanA pratare samazreNIe vartula ja hoya, trikoNa u52 trikoNa ja hoya ane cokhUNA upara cokhUNa vimAno hoya, e pramANe urdhva vimAnanI zreNIo AvelI che. lgA huM Urdhvaloke vimAseDhIo vimAnanI zreNIo vizeSArtha koI eka manuSya athavA deva saudharmanA prathama pratare rahelAM paMktigata je vimAno che temAMthI trikoNa, cokhkhaNa athavA goLa e traNemAMthI koI paNa vimAnanA madhyasthAnethI Urdhva UDavA mAMDe to sIdhA samazreNIe jatAM te deve jo trikoNamAM UDatuM zaru karyuM hoya to, AgaLanA prataragata trikoNa vimAnamAM ja AvIne Ubho rahe, kAraNake prathama prataragata paMktivimAno je sthAne je AkAravALAM hoya te ja sthAne UrdhvabhAge uttarottara prataramAM te AkAravALAM ja vimAno hoya. phakta eTaluM vizeSa ke, AvalikAgata vimAnonI saMkhyAmAM pratyeka pratare eka ekanI nyUnatA samajavI. [97] (pra. gA. saM. 24) avatara-- have te vimAno keTalAM dvAravALAM hoya ? te kahe che. savve vaTTavimANA, egaduvArA havaMti nAyavvA 1 ti--i ya saMsavimALe, 1. 3E || * vighneyA pAAM. / sattAri haiM huMti varase // 6 // [4. nA. saM. 2] saMskRta chAyA-- sarvANi vRttavimAnAni, ekadvArANi bhavanti jJAtavyAni / trINi ca tryastravimAne, catvAri ca bhavanti caturastre ||68 || For Personal & Private Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvalikAgata ane puSpAvakIrNa vimAnonuM antarapramANa 263 zabdArtha - kuvAra[eka dvAravALAM tigi=traNa dvArA nAyabI=jANavA vAricAra dvArA thArtha sarva goLAkAra vimAnone eka ja dvAra hoya che, trikoNa vimAnone traNa dvArA hoya che ane cokhkhaNa vimAnone cAra dvArA hoya che. 98 viroSArtha- sugama che. mAtra goLa vimAnonA eka dvAranI dizA pUrva samajavI ucita che. goLa vimAnane eka ja dvAra hoya che te vAta Avalika praviSTa vRttavimAnanI saMbhave che. bAkInA mATe vadhu dvAra paNa hovAno saMbhava kharo. [98] pra. gA. saM. 25] avataraNa--have AvalikAgata ane puSpAvakIrNa vimAnonuM paraspara attara pramANa dazavi che. AvaliyavimANANaM, tu aMtaraM niyamaso asaMkhijjaM / savikramasaMhiDAM, mALave pupAvavA 66 [y. Fr. 4. ra6] saMskRta chAyAaavlikaa [gata] vimAnAnAmantaraM tuH niyamazo'saMkhyAtam / saMkhyAtamasaMkhyAtaM, bhaNitaM puSpAvakIrNAnAm ||6|| zabdArtha - mAvatti vinAnuM AvalikAgata vimAnonuM | niyaM=kahyuM che niyamo nizcayathI puwAvaviUTTv=puSpAvakIrNonuM TyArtha- AvalikAgata vimAnonuM paraspara attara asaMkhyAtA yojanAnuM hoya che. jyAre puSpAvakIrNa vimAnonuM paraspara attarapramANa saMkhyAtA yojanAnuM tathA asaMkhyAtA yojanAnuM paNa hoya che. keTalA vizeSArtha- sugama che. [9] pri. gA. saM. 26] avatara- have ukta attaravALAM te vimAno paikI kayA kayA dvIpa samudra upara pahelA prataranI vimAnapaMktinAM kayA kayA vimAno Urdhva bhAge Ave che te kahe che. egaM deve dIve, duve ya nAgodahIsu boddhabve / vattara gavavI, mUyasamuhetuM nava 101 [. IT. . ra7] solasasayaMbhUramaNe, dIvesu paiThiyA ya surabhavaNA / 2 vinA, sayaMmUramo samude ya 101 [y. IT. . 24]. saMskRta chAyAekN deve dvIpe, dve ca nAgodadhau boddhavye / catvAri yakSadvIpe, bhUtasamudre aSTaiva // 100 / For Personal & Private Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha SoDaza svayaMbhUramaNe, dvIpe pratiSThitAni ca surabhavanAni / ekatriMzacca vimAnAni, svayaMbhUramaNe samudre ca // 101 // zabdArtha zuM tene vIve eka devadvIpamAM tuve novahIsube nAgadvIpamAM vondvavye jANavA vattAri khavavIne cAra yakSadvIpamAM mUvalamuddenu=bhUta samudramAM paDhiyA=pratiSThita rahelA suramavaLA=devabhavano jJAtIsuM=ekatrIza gAthArtha vizeSArthavat. / / 100-101 // vizeSArtha-- pUrve jaNAvI gayA ke- saudharmanA prathama pratare madhyabhAge vartulAkAre indrakavimAna AveluM che, ane tenI cAre dizAvartI bAsaTha bAsaTha vimAnothI yukta cAre paMktinI cAre dizAmAM zarUAta thAya che. have emAM vacaluM je indrakavimAna te goLa ane 45 lAkha yojananuM hovAthI aDhIdvIpa upara raheluM che tethI te dvIpanAM DhAMkaNa samAna che. vaLI paMktigata vimAno paikI pratyeka paMktinAM pahelAM trikoNAkAra vimAno svasvadizAvartI asaMkhyAtA dvIpasamudra vItyA bAda AvatA devadvIpa upara cAre bAju AvelAM che. [arthAt pratyeka paMktino AraMbha indrakavimAnathI asaMkhya yojana dUrathI thAya che.] tyAra pachI AvelAM cAre bAjuvartI vIMTAyelA nAgasamudra u52 pratyeka dizAvartI pratyeka paMktinAM be--be (goLa ane corasa) vimAno AvelAM che, tevI ja rIte yakSadvIpa upara samazreNIe cAre dizAvartI paMktinAM cAra cAra vimAno AvelAM che, bhUtasamudra upara ATha ATha vimAno, svayaMbhUramaNadvIpa upara soLa soLa vimAno ane svayaMbhUramaNasamudrane viSe UrdhvabhAge cAre dizAvartI pratyeka paMktigata avaziSTa ekatrIza-ekatrIza vimAno jagatsvabhAve UrdhvabhAge pratiSThita rahelAM che. ahIM koI zaMkA kare ke--aDhIdvIpa pachI TheTha devadvIpe paMktivimAnAraMbha kahyo to vacalA asaMkhya dvIpasamudro upara zuM kazuMe na hoya ? to te vacceno pradeza AvalikAgata vimAna vinAno ja hoya. tyArapachI 2-4-8-16-31 vimAno, te te dvIpo asaMkhya asaMkhya yojanavALA hovAthI ane vaLI asaMkhyamAM paNa asaMkhya bhedo hovAthI pUrvapUrvathI bRhat--asaMkhya yojana mAnavALAM hovAthI khuzIthI samAI zake che. dvitIya pratare svayaMbhUramaNa samudravartI eka eka vimAna cAre bAjue hIna vicAravuM, ema pazcAt kramathI eka ekanI hInatA anuttara yAvat bhAvavI. [100-101] (kSe. gA. saM. 27-28) avatara-- vimAnanA gaMdha--sparzAdaka kevA hoya ? te jaNAve che. accaMtasurahigaMdhA, phAse navaNIyamauasuhaphAsA / niccujjoA rammA, sayaMpahAM te virAyaMti // 102 // For Personal & Private Use Only [pra. nA. saM. 26] Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara-dakSiNavartI AvalikAgata vimAnonuM svAmitva // te te dvIpa-samudramA pratiSThitavimAnasaMkhyAvabodhaka yantra // prathamanAM cAre dizAvartI cAra vimAno paikI pratyeka vimAna devadvIpamAM cAre bAjue che tyAra pachInA , be be nAgasamudramAM cAra cAra yakSadvIpamAM ATha ATha bhUtasamudramAM soLa soLa svayaMbhUramaNadvIpamAM 31-31 , svayaMbhUramaNasamudramAM saMskRta chAyAatyntsurbhigndhaani, sparza navanItamRdusukhasparzAni / nityodyotAni ramyANi, svayaMprabhANi tAni virAjante // 102 / / - zabdArtha- kadaMta atyanta suhaBIHI sukhakArI sparzavALA surahi surabhigaMdhavALAM nigaomA nityodyota karanArA EAse sparzamAM rA=ramaNIya navIya=navanIta [mAkhaNa sarakhA] saryApahIM svayaMprabhAvALA ma =mRddha virAtivirAje che nAthA-te vimAno atyanta sarabhigaMdhavALAM ane sparza karatAM mAkhaNanI jema meM vaLI sukhakArI sparzavALAM, niraMtara udyotane karanArAM, ramaNIya ane tathAvidha jagavabhAve svayaMprabhAtejavALAM (gaganamaMDaLamAM) zobhI rahyAM che. / 102aa. vizeSArtha-sugama che. bAkI vimAnanuM vadhu varNana prasthAntarathI jovuM. [102] [pra. gA. saM. 29]. avatAra- have je devaloko saudharmaizAnanI jema joDale rahelA che tyAM kayA vimAnomAM, kaI dizAe, kono, kevI rIte hakka rahelo che? te hakIkatane jaNAvatAM prathama uttara -dakSiNavartI AvalikAgata vimAnonA svAmitvane jaNAvanArI gAthA kahe che. je dakkhiNeNa iMdA, dAhiNao AvalI muNeyavvA / ne puNa vAra kuMvA, *vattaro gAvatI tesiM 10rA . T. saM. 20] saMskRta chAyAye dakSiNasyendrAH dakSiNata AvalI muNitavyA / ye punaruttarasyendrA-uttarata AvalI teSAm // 103 / / * pAThAM0 utarAvalI muNiya tesiM .14 For Personal & Private Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zabdArthache je mugoyalvA jANavI viravaLa dvA-dakSiNanA Indro ne puv=je vaLI tadino mAvatI dakSiNathI AvalI tehiM teonI thArtha- dakSiNa dizAmAM rahelAM AvalikAgata vimAno te dakSiNendronAM jANavA ane uttara dizAmAM rahelAM AvalikAgata vimAno te uttarendronAM jANavAM. ll103 vizeSArtha - sugama che. eTaluM vizeSa samajavuM ke-dareka pratare vimAnonI cAra paMktio che. pratyeka paMkti pUrva-pazcima, uttara-dakSiNa ema cAre dizAmAM vaheMcAyelI hoya che. emAM je paMkti dakSiNadizAmAM gaelI hoya te dakSiNendro, (saudharma sanatka0)nI ja jANavI. evI ja rIte uttara dizAmAM gayelI sIdhI paMkti te dakSiNa dizAgata-samazreNImAM rahelA izAnAdi [izAna-mahendra be je uttarendronI samajavI. [103] . gA. saM. 30) avatAra- have bAkInAM pUrva-pazcima dizAmAM AvalikAgata vimAnonuM svAmitva jaNAve che. puvveNa pacchimeNa ya, sAmaNNA AvalI muNeyavvA / je puNa vaTTavimANA, majjhillA dAhiNillANaM // 10 // [. . saM. rU9] saMskRta chAyApuurvsyaaN pazcimAyAzca, sAmAnyA''valI muNitavyA / yAni punarvRttavimAnAni, madhyAni dAkSiNAtyAnAm // 104 / / zabdArtha purvekapUrva dizAmAM vavibhAgoLa vimAno skimeLApazcima dizAmAM mannitnI madhyamAM te sAmaUTT sAmAnyataH vAhaginnAAM dakSiNendronAM nAthArya pUrva ane pazcima dizAnI paMkti sAmAnyataH jANavI. emAM prataramadhye vartatA goLa indraka vimAno te dakSiNendronAM ja jANavAM. 104tA. vizeSArtha - parva ane pazcima dizAmAM gaelI vimAnanI paMktio sAmAnyathI jANavI. eTale ke adha vimAno saudharmendranI mAlikInAM ane adha zAnendranI mAlikInAM samajavAM. emAM ya eTaluM vizeSa samajavuM ke prataramadhyavartI goLAkAre vartatAM tamAma Idraka vimAno dakSiNendronAM ja svAmitvavALAM ane vacalA goLa indrakavimAno paNa temanI ja mAlikInAM che. ethI ja dakSiNendronuM vaizistra che. [104] [pra. gA. saM. 31] 270. A AvalikA ane puSpAvakIrNavimAna viSayanI sAkSIrupa gAthAo ahIM ame ApatA nathI, kAraNake kendranA prakaraNanI e gAthAo cAlu saMgrahaNInI TIkAmAM che ja. For Personal & Private Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva-pazcimadizAvartI AvalikAgata vimAnonuM svAmitva .. rahUMcha avataraNa--have pUrva ane pazcima paMktinI mAlikImAM thoDIka vizeSatA che te jaNAvIne pUrvagAthAnI vAtane spaSTa kare che. pavveNa pacchimeNa ya, je vaTTA te vi dAhiNillassa / taMsa cauraMsagA puNa, sAmaNNA huMti duNhaMpi // 10 // [ze. va. saM. rU2] saMskRta chAyApuurvsyaaN pazcimAyAM ca, yAni vRttAni tAnyapi dAkSiNAtyasya / tryastra-caturastrANi punaH, sAmAnyAni bhavanti dvayorapi // 105 / / | zabdArtha - puvena chukhapUrva ane pazcima dizAmAM | taMvaraMsa trikoNa cokhUNa teDavikatte paNa sAmausAmAnyathI ttidakSiNa dizAmAM vartatA Tupa bannenA paNa thArtha-pUrva ane pazcima dizAgata paMktiomAM rahelAM je goLa vimAno te dakSiNa dizAmAM vartatAM IndronAM hoya che ane zeSa trikoNa ane cokhkhaNa vimAno te sAmAnyathI bannenAM paNa hoya che. 10pA vizeSArtha - pUrva ane pazcima dizAnI paMktimAM rahelAM goLa vimAnomAM te te kalpayugalovartI dakSiNendro ja adhikArI che, temAM 26uttarendrono kazo hakka hoto nathI. vaLI te ja banne dizAnI paMktimAM rahelAM trikoNa cokhkhaNa vimAnonI je saMkhyA che temAM vimAnonI aDadhI saMkhyA dakSiNendranA tAbAnI ane aDadhI uttarendranA tAbAnI che. A vyavasthA prathamanA be ja kalpayugale (sau) I0 sanatkR0 mAhendra) che; kAraNake banne yugalo paikI pratyeka yugalamAM te te dizAmAM banne IndronuM svAmipaNuM saMkalita che. emAMya punaH amuka paMktigata amuka prakAranAM vimAno upara svAmipaNuM amukanuM ja hoya che. ane Anata-prANata, tathA AraNa-ayyata e kalpayugalo ja che, paraMtu tatravartI sarva pratiromAM svAmipaNuM to eka ja IndranuM hoya che jethI tyAM koI vicArane avakAza nathI. [105] (pra. gA. saM. 32) navataraNa--have ukta vimAnonAM rakSaNArthe zuM che? te kahe che. pAgAraparikkhittA, vaTTavimANA havaMti savve vi / varasavimANA, vahiM vephayA 10ddA [y. T. saM. rU3] 271. jema koI rAjAnI hadamAM bIjA koI rAjAnA tAbAnA paNa grAma-nagarAdi hoya che; vaLI keTalAeka evAM gAma-nagaro paNa Ave ke te gAmanA amuka bhAganA mAlika amuka hoya ane amuka vibhAganI sattA anyanI hoya, tema ahIM vicAravuM. For Personal & Private Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rA saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha saMskRta chAyApraakaarprikssiptaani, vRttavimAnAni bhavanti sarvANyapi / caturastravimAnAnAM, caturdikSuH vedikA bhavati // 106 / / | zabdArtha - paVIRpariviravattA prAkAra killAthI vIMTAelAM | sicAre dizAomAM savisarva prakAre ve -vedikA vAMsavitA cokhkhaNa vimAnanI doDra=hoya che nAthArya-AvalikapraviSTa sarve vartula vimAno cAre bAjue gaDhathI vIMTaLAelAM hoya che. caukhUNA vimAnonI cAre bAjue vedikA hoya che. [106 viroSArtha - sugama che. eTaluM vizeSa ke-goLa vimAnane je gaDha kahyo te zIrSabhAge (73) kAMgarAvALo suzobhita dekhAvavALo hoya che. ane caukhUNA vimAnane je vedikA kahI te kAMgarA vinAnI sAdI bhIttIrUpa samajavI. tethI te gaDhane vedikA kahevAya che. [106] (pra. gA. saM. 33) avataraNa have te pramANe trikoNa vimAnanuM rakSaNa kevuM che? te kahe che. jatto vaTTavimANA, tatto taMsassa veiyA hoi / pAgAro boddhabbo, avasesesuM tu pAsesuM // 107 // [pra. gA. saM. 34] saMskRta chAyAytH vRttavimAnAni, tataH tryastrasya vedikA bhavati / prAkAro boddhavyo-'vazeSeSu tu pArtheSu // 107 / / zabdArthabatto jyAM ji dizAe voddhabbo jANavo tato jyAM te bAjue avazeSetuMavaziSTa taMtrikhUNiyAnI tu=vaLI pAro prAkAra-gaDha pAsuM bAjuomAM pathArtha- je dizAe vartula vimAno che tenI sanmukha trikhUNIyA vimAnone vedikA hoya che. (kAMgarA rahita gaDha) ane bAkInI dizAomAM kAMgarA sahita gaDha hoya che. // 107nA viroSArtha - sugama che. [10] (. gA. saM. 34) avataraNa- have koI paNa kahyuM AvalikAgata vimAnonI (tathA puSpAvakIrNa) saMkhyA prApta karavA ra darzAve che. 272. ghaNA jIrNa nagaranA killAo vividha prakAranAM kAMgarAMothI sahita hoya che, je jagajAhera che. 273. kAThIyAvADamAM mukAmonAM rakSaNArthe ja karAya che tene tyAM 'vaMDI' kahI saMbodhe che jyAre gujarAtamAM "Dhoro' paNa kahe che. ema judA judA deza AzrayI vividha rIte oLakhAya che. For Personal & Private Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 AvalikAgata vimAnonI saMkhyA prApta karavA karaNapaDhamaMtimapayarAvali vimANamuhabhUmi tassamAsaddhaM / payaraguNamiTThakappe, savvaggaM puphakinniyare // 108 // saMskRta chAyAprthmaantimprtraavlii vimAnAni mukhaM bhumiH tatsamAsArddha / pataraguNamiSTakalpe, sarvAgraM puSpAvakIrNetarANAm // 108|| zabdArtha paDhamaMtima=prathama ane aMtima Hddha-ardha parAvati prataranI zreNI pacara gui=utaravaDe guNavA mu=mukha peicchitakalpa bhUmi=bhUmi savva sarva saravALo tasamAjo banneno saravALo puSpavitripuSpAvakI bAkInA thArtha - pahelI pratara zreNInI vimAnasaMkhyA te kula kahevAya ane aMtima pratironI vimAna saMkhyA te tenI bhUmi kahevAya. e banne saMkhyAno saravALo karIne tenuM ardha karI nAMkhavuM. pachI teno icchita kalpanA pratironI saMkhyA sAthe guNAkAra karavo jethI sarva AvalikAgata vimAnasaMkhyA prApta thaze ane bAkInI saMkhyA te tyAM puSpAvakIrNa vimAnonI jANavI. /108ll vizeSArtha--A gAthA je karaNa batAve che te ISTa kalpAzrayI ghaTe che tema upalakSaNathI samagra nikAyAzrayI tathA pratipratarAzrayI paNa vimAnasaMkhyA lAvavA ghaTI zake che. kAraNake "mUa' ane 'mUna" saMjJA saMkhyA *pratikalpa temaja samuccaye (bAsaTha pratarAzrayI) paNa ghaTe che kAraNake koI paNa prakAranuM vimAnasaMkhyatva nikAyasthAna, pratikalpasthAna ane pratipratarasthAna traNe AzrayI ghaTI zake che. ethI ahIMA prathama ukta karaNa-udAharaNa dvArA iSTakalpAzrayI ghaTAve che. surajyamAM vidhAnasaMdhyAtinuM-dira jema saudharma-izAnakalpagata prathama pratare 249 vimAnasaMkhyA che, te devalokanuM "muva' kahevAya ane saudharma--IzAna devalokanA aMtima prataranI 201 vimAnasaMkhyA te "bhUmi' saMjJaka kahevAya che. [249+201=] banneno saravALo karatAM 450nI saMkhyA AvI. ukta kathana mujaba tenuM ardha karatAM 225nI saMkhyA avaziSTa rahI, tene saudharma-izAnanA (13) tera pratara sAthe guNIe eTale [22513=] 292panI AvalikAgata vimAnonI saMkhyA saudharma-izAnanA tere prataranI thaIne AvI. A saMkhyAne pUrvokta saudharma-izAnagata je 60 lAkhanI vimAnasaMkhyA temAMthI bAda karatAM [6000000,-2925=] 1997075 vimAnasaMkhyA puSpAvakIrNonI prathama kalyayugale jANavI. e pramANe AgaLa sanatkamArAdi kalpa paNa ukta karaNavaDe iSTa saMkhyA prApta thAya che, te granthavistAra bhayathI ahIM na jaNAvatAM yatra jovAnI ja bhalAmaNa karIe chIe. | | kRti rUpe vimAnasaMdhyAjhiram | 274. kalpa eTale zuM? sAma varganAtha 4, chatpare che tathA / gaupacce vAdhavAre 2, phrenDazaTuM vidurva: || adhivAsa' arthamAM kalpa zabda vaparAyo che. For Personal & Private Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + ra70 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha / // vaimAnikanikAyAzrayI AvalikAgata tathA puSpAvakIrNavimAnasaMkhyA yantra // mukha bhUmi samAsa ardha guNyapra0 Ava0gata puSpA0 kulavimAna saMkhyA saMkhyA saMkhyA saMkhyA saMkhyA saMkhyA saMkhyA saMkhyA 249 + 201 = 450 - 225 4 13 = 2925 1997075 = 60 lAkha* = 350 - 175 x 12 = 2100 1997900 = 20 lAkha* = 278 - 139 x 6 ' = 834 399166 = 400000 125 + 109 = 234 - 117 x 5 585 49415 = 5OOOO 105 + = 198 - 99 x 4 = 396 39604 = 40000 = 166 - 5668 = 6000 73 + 61 = 134 - 67 - 4 = 268 132 = 400 57 + 45 = 102 - 51 4 4 = 204 96 = 300 41 + 33 = 74 - 37 3 = 111 10 = 111 - 25 x 3 = 75 = 107 - 13 X 3 = 39 5 + 0 = 0 - 0 x 1(0) = 5 nathI 0. + sa + + 5 + + + + + 100 + samAsa pratara puSpA0 samagranikA0 ni0zrayI ni0ni0AzrayI ni0 ni0AzrayI ni0 AzrayI samagra vai0 / 249 | 5 | 254 127 | dura | 7874 | 8489149 18497023 mukha ardha Avagata | nikAyakula saMkhyA saMdhyA | saMdhya | saMdhyA | saMdhyA | saMdhyA | saMdhyA | saMdhyA je devaloke "mulla saMkhyA kADhavI hoya, te | e pramANe je devaloke "bhUmi saMkhyA kADhavI devalokanI nIcenA samagra devalokovartI jeTalI hoya te eka ja devaloke je pratarasaMkhyA hoya pratasiMkhyA prApta thatI hoya te sarva saMkhyAne | temAMthI eka ochI karatAM je saMkhyA rahe tene cAre 5 guNI je saMkhyA prApta thAya tene prathama cAre guNavA, ema karatAM je saMkhyA Ave te saMkhyA prataranI-249 mukhasaMkhyAmAMthI bAda karatAM je te devalokanI mukhasaMkhyAmAMthI bAda karI nAMkhavI saMkhyA avazeSa rahe, te saMkhyA te te devalokanI eTale te kalpa bhUmi saMkhyA prApta thaze. mud saMkhyA kahevAya. * baMnenI bhegI. 4. baMne kalpanI. + trepana-copana-paMcAvane traNa pratare puSpAvakIrNa vimAno nathI. 3 sapatharI RvUUT, ghaDapAyA saudaya samudAmo / naM tAluddhasetuM, chiyaSpakSa sa mUna 19 275. For Personal & Private Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vaimAnikanikAyamAM mukhasaMkhyA saudharmaizAna yugale prathama pratare pra0 saM sanata mAhendra 50-1344-52-2430 vaimAnika nikAyamAM mukha tathA bhUmi saMkhyA .276 * vaimAnika nikAyamAM bhUmisaMkhyA" -277 . pra0 saM mukha saMkhyA 249 che. | saudharma izAna-13-1-1244=48-249 sU 48 201 mU sanaskula mATene 12-1-1144-44-197 brahmakalpe pahoMcatAM-25x4=100-249 para 197 mu. saM0 vAMnakakI pahoMcatA-31244-124-24e 100 140 mu0 zukrakalpe pahoMcatAM-36x4=144-249 144 105 mu. saM sahArakarSa pahoMcatA-404 160249 276. 124 125 mu. saM0 277. Anata prANate pahoMcatA 444-176-249 160 089 AraNa acyute pahoMcatA-48x4=192-249 176 073 adhastana cai0 trike pahoMcatA-5244=208-249 192 057 208 041 devorDa -6-1=544-20-149 lAMtaka kalpe -5-1=4x4=16-125 20 129 mU0 zukra kalpe -4-1=344=12-105 44 153 mU0 16 109 mU sahasrAra kalpe-4-1=344-12-89 12 93 mU 12 77 mU A prANata kalpa-4-1=344=12-73 For Personal & Private Use Only 12 61 mU A0 acyuta kalpe 4-1=3x4=12-57 12 45 aai0 trike kahyuM -3-1=244=8141 ' doNisaya auNapaNNA, sattANauyaM sayaM ca boddhavyaM / auNApaNNaM ca sayaM sayamegaM paNNuvIsaM ca // 1 // paMcuttarasayamegaM, auNANauIyaahoI boddhavvA / tevattari sagavaNNA, IyAlIsA ya hemie // 2 // aDaLatIsA ya mave, sattarasa ya paMca veva AvIo | khetu pathaDALa, - || 8 33 mULa egahiyA doNNisayA, tevaNNasayaM sayaM ca uNatIsaM / tatto navAhiyasayaM, tiNavai sattattarI ceva // 1 // egaDI paNayAlA, tettIsA ekavIsa nava ceda kampesu patthANaM, bhUmIo hoti NAyavvA ||2|| 271 *-[v re vs. . 66-6; %5-5% ? Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra7ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha madhyama 20 trike pahoMcatA -pa584=120-249 | ma0 trika kalpa -3-1=284=8-29 220 029 21 mU0 uparitana zaiva trike pahoM-5844=232-249 u0 gra0 trike kahyuM -3-1= 284=8-17 232 017 mukSetra 8 bhU0 anuttarakalpa pahoMcatAM -6184=144-249 anuttare pratarasaMkhyA eka ja hovAthI bhUmi saMbhave nahi. 244 005 mu0 saM. 2 samagra nikAyAzrayI vimAnasaMkhyA prApti rIti - have samagra nikAya sthAnAzrayI samuccaye banne prakAranAM vimAnonI saMkhyAne prApta karavA be rIto jaNAvAya che. temAM prathama agAunI gAthAnusAre batAvAya che. | sakala vaimAnikAyAzrayI (athavA 62 prataranI apekSAe) prathama pratarasaMkhyAne "mud' saMjJaka samajavI. te mukhasaMkhyA prathama prathama pratare 249nI che, ane samagra nikAyAzrayI "bhUmi saMkhyA (aMtima prataranI) pAMca che, kAraNake mukhamAM Adi pratasiMkhyAnuM ane bhUmimAM aMtima pratarasaMkhyAnuM grahaNa hoya che. tethI mukha ane aMtima prataravartI bhUmisaMkhyAno samAsa karatAM (2495=) 254nI saMkhyA Ave, tenuM ardha karatAM 127nI saMkhyA AvI. bAsaTha prataranI kula saMkhyA lAvavAnI hovAthI 127464=7874nI saMkhyA AvalikAgata vimAnanI vaimAnika nikAye Ave. rUti samanijAye prathamopAlaH | bIjI rIte anuttarakalpanA (62mA) pratare cAre bAju eka eka vimAna che te pratarathI mAMDIne cAre dizAvartI eka ekanI vRddhivaDe eka eka prati pratare vadhAratAM saudharmakalpanAM aMtima (62mA) pratara sudhI pahoMcavuM (athavA 62 pratare eka ja dizAvartI vimAnasaMkhyAno saravALo kADhavo) arthAt 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10-11-12-13-14-15-16-17-18-19-20-21-22-23- 24-25-26-27-28-29-30-31-32-3334-35-36-37-38-39-40-41-4243-44-45-46-47-48-49-50-pa1-para-pa3-54-papa-pa6-pa7-58-59-60-6162. A badhI saMkhyAnI saMkalanAno kula saravALo 1953 Avaze. cAre dizAgata paMktio rahelI che ane tethI cAre bAju saMkalana karavAnI hovAthI 1953*4=7812nI kula paMktigata vimAnasaMkhyA AvI. emAM bAsaTha prataranAM madhyavartI 62 indraka vimAno bheLavatAM 7874nI AvalikA praviSTa vimAnasaMkhyA Ave, bAkInI 8489149 saMkhyA puSpAvakIrNanI Ave. banne saMkhyAne ekatra karatAM 849723nI kula vimAnasaMkhyA Ave. iti samagranikAyavimAna-saMkhyApramANam // 3 pratipratare vimAnasaMkhyA- pramANa have trIjI rIte pratipratara sthAnAzrayI vimAnasaMkhyA jANavI hoya to ISTaprataranI eka ja For Personal & Private Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iSTapratare trikoNa, cokhUNa ane vRttasaMkhyA jANavAnuM karaNa 273 dizAvartI vimAnasaMkhyAne cAre guNI je saMkhyA prApta thAya temAM svasthAnavartI indra vimAna prakSepI devuM jethI iSTapratare AvalikAgata vimAnasaMkhyA prApta thaze. pratipratarAzrayI puSpAvakIrNa vimAna jANavAnuM 'karaNa' ke tenI saMkhyA vartamAnamAM upalabdha jovAmAM AvI nathI. [108] avatA-- pUrve AvalikAgata saMkhyA traNa prakAre ane puSpAvakIrNanI prApta thatI be be sthAnanI saMkhyA jaNAvI. have e ja pramANe iSTa pratare iSTa kalpe trikoNa, cokhkhaNa ane vRtta saMkhyA jANavAnuM karaNa granthakAra kahe che, tyAM samagra nikAyAzrayI, trikoNAdi saMkhyAno upAya che ke nahi te uparathI kahevAze. igadisipaMtivimANA, tivibhattA taMsa cauraMsA vaTTA / taMsesu sesamegaM, khiva sesa dugassa ikkikkaM // 106 // taMsesu cauraMsesu ya, to rAsi tigaMpi cauguNaM kAu / vaTTesu iMdayaM khiva, payaradhaNaM mIliyaM kappe // 110 // saMskRta chAyA ekadizi paGktivimAnAni, trivibhaktAni tryastrANi caturastrANi vRttAni / tryastresu zeSamekaM kSipa zeSadvikasya ekaikam ||106 || tryastreSu caturastreSu ca tato rAzitrikamapi caturguNaM kRtvA / vRtte indrakaM kSipa prataraghanaM mIlitaM kalpe // 110|| zabdArtha to tethI rAptitiAMtti-rAzI traNane paNa caDatuLa jAha=cAraguNI karIne vahetu vRtta vimAnamAM phaivayaM liva IMdraka kSepavavuM vadhaI=prataraghana mIniyaM=meLavavAthI Rgve=kalpamAM gAthArtha-- koI paNa eka dizAgata paMkti vimAno tribhAge sarakhAM vaheMcI nAMkhavAM, vaheMcatAM jo eka saMkhyA zeSa rahe to tene vaheMcatAM AvelI samAna trikoNa saMkhyAmAM umeravI, paNa jo be saMkhyA zeSa rahe to eka trikoNamAM ane eka cokhUNamAM umerI devI. pachI te pratyeka rAzine cAre guNI nAMkhavI, vRttarAzi je Ave temAM indrakane kSepavavuM kAraNake te vRtta che. e pramANe karatAM iSTaprataranI traNe jAtinAM vimAnonI saMkhyA Avaze, ane te te kalpanA yathAyogya prata2nI bhinna bhinna saMkhyAne ekatra meLavavAthI iSTakalse trikoNAdika vimAnasaMkhyA Avaze. ||109-110nA 35 pharisivaMtivimALA=eka dizAgata paMkti vimAnone ttivimattA traNa bhAge vaheMcatAM tamenutrikoNamAM sesameI=zeSa eka vivakSepavavuM 3|sadvika zeSanuM chinna eka eka For Personal & Private Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra74 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vizeSArtha-pUrva gAthAmAM jema traNa rIte AvalikAnI saMkhyAno upAya darzAvyo hato tema ahIM paNa traNa prakAre eTale iSTa prata--ISTakalpa ane samagra nikAyAzrayI upAya batalAvavAno che. temAM iSTakalpa ane ISTapratarano upAya gAthArtha dvArA kahevAze ane upalakSaNathI samagra nikAyAzrayIno khulAso AgaLa kahevAze. ahIM prathama iSTa pratarAzrayI trikoNa, cokhkhaNa ane vRttasaMkhyA jANavAno upAya kahevAya che. 1 pratyekapratare trikoNAdivimAnasaMkhyApramANa jANavAno upAya saudharma izAna kalpanAM prathama pratare 62 vimAnanI AvalikA che, tene traNa vibhAge karatAM 20 trikoNa, 20 cokhkhaNa ane 20 vRtta Ave, ema karatAM be saMkhyA zeSa rahI temAMthI eka saMkhyA trikoNamAM umerI ane eka cokhUNamAM umerI jethI 21 trive, 21 co0 20 vRtta, cAre bAjunI saMkhyA lAvavAnI hovAthI pratyeka saMkhyAne cAre guNatAM (21440)84 2i0 (21443) 84 cokhUNa ane (20*4=) 80 vRttanI saMkhyA Ave. pachI vRttanI 80 saMkhyAmAM gAthAnA niyama pramANe eka saMkhyA indraka vimAnanI umerI devI jethI 81 vRtta saMkhyA AvI. prataraghana prApta karavA mATe traNe saMkhyAne meLavavAthI (84+8+81) 249nI AvalikAgata vimAnasaMkhyA (prataraghana) saudharma IzAnayugalanA prathama prataranI paNa AvI zakaze. e pramANe dareka pratare AvalikAgata saMkhyA paNa saheje prApta thaze. e pramANe sarva pratare trikoNAdi saMkhyA pAThakoe svayaM kADhI levI. ahIM sugamatA mATe yatra ApIe chIe. A yatra dvArA pAThako iSTa-pratyeka prataravartI tathA pratyeka kalpavata trikoNa, cokhkhaNa ane vRttanI bhinna bhinna saMkhyA jANI zakaze. teimaja vaLI prasaMgopAta batAvelI prati prataragata ane prati kalpagata AvalikA vimAnasaMkhyA paNa joI zakaze.] have zeSa rahI samagra nikAyAzrayI trikoNa, cokhaNa ane vRttanI pRthaka pRthaka saMkhyA temaja samagra nikAyAzrayI Avalika vimAnasaMkhyA, te have pachI ApavAmAM AvatuM yatra jovAthI jANI zakAze. manano saMyama e ja sarvottama saMyama che. karmendriyANi saMyamya, ya Aste manasA smaran / indriyArthAn cimUThAtmA, mithyAcAraH sa ucyate // bhAvArtha-je murkha manuSya laMgoTa vagere sAdhano dvArA karmendriyono bAhya saMyama rAkhIne Indriyone anukala viSayonuM satata ciMtana kare che te mithyAcAra gaNAya che. anaMtakALanA viSayabhoganA saMskAro aMge anicchAe koIvAra vikalpa AvI jAya te judI vAta che, paraMtu irAdApUrvaka rAtri-divasa te ja vicAro ane tenA ja vAtAvaraNanA poSaNanI pravRtti karanAra koIpaNa rIte sAco saMyamI gaNAto nathI. For Personal & Private Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 pratyeka pratare AvalikAgata trikoNAdi vimAnasaMkhyA yantra // pratyeka prataramA AvalikAgata-trikoNAdi vimAnasaMkhyAdarzaka yantra // yugale 2 0 0 9 li = | yugale 4 da = izAna - 8 6 2 1 saudharma.. 3 sanaskumAra -- mAhendra .. kRtta pa224712-696-692-2100 | | 7284988-972-965-2925 la eka ja dizAvartI tere prataranI tere paMktinI 728 nI kula saMkhyAne cAre paMktinI saMkhyA lAvavAne mATe cAre guNatAM 2912nI Avalika vimAnasaMkhyA prathama yugale Ave. temAM tere prataranA 13 Indraka umeratAM 2925 thAya. bAre prataranI eka ja dizAvartI pa22nI kula saMkhyAne cAre guNatAM 2088 thAya, temAM 12 Indraka meLavatAM 2100nI Avalika praviSTa saMkhyA Ave. 5 brahma kahyuM 6 lAMtaka kalpa 125 41 | 121. 40 | 37] 117 34 36 [ 37 | 113 35 27 | 36 36 [ 37 | 109 | 36 14520-192-193-585 kula 44 | ja 41 | 129 2074284-276-274-834 kula 207ne cAre guNI 6 Indraka meLavatAM 834 kula thAya. Apr | 145nI saMkhyAne cAre guNI 5 bheLavatAM 585 thAya. For Personal & Private Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 1 2 3 4 1 2 3 4 5 26 kula 98 * 136-132-128396 98nI kula saMkhyAne cAre guNI 4 iM. umeratAM 396. 6 7 ___| 9-10 AnaMta prANata kSe 1 25 2 21 3 16 21 4 21 kula 66* 92-08-880268 66ne cAre guNI 4 indraka umeratAM 268 Ave. 8 2 18 17 24 15 | 3 4 tra w ? jI 10 4 7 mahAzukra kalpe 36 36 32 2 37 38 39 32 32 29 93 40 24 8 2 2 2 24 20 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 36 33 105 32 33 101 32 33 97 x 1 1 1 ka 3 12 9 nava daivayaka che 12 16 12 12 12 * * * * 1 8 8 4 4 4 Ta Ta 6 6 6 OM OM 5 69 65 61 OM dara cha te 37 45 46 21 4 48 54 55 56 57 58 59 13 60 9 61 53 6 9 4 1 kula 54 4 84-72-695225 54nI kula saMkhyAne cAre guNI 9 indraka umeratAM 225 Ave. 1 32 28 2 28 3 28 28 4 28 24 kula 82 - 116-108-108-332 da2nI saMkhyAnecAre guNI 4 umeratAM 332 Ave 22 21 20 19 va ~ " OM che t 8 sahaAra ko 11 28 rlR z 1 11-12 ArA acyutakalpe 20 For Personal & Private Use Only 20 57 49 20 16 53 50 16 16 49 51 4 16 16 13 45 para kula 50 4 72-68-64-204 pane cAre guNI 4 indraka ume 204 Ave. 89 41 DhaDhaDha 85 25 77 81 anuttara kSe 2 4 4 1 4 g 1 i0 kula 5 * 4 - 0 - 1 - 5 eka ja dizAnA ekane cAre guNI 1 indraka bheLavatAM pAMca thAya. phakta phara pratamaMA. 5 62 tA. ka. pratyeka pratare puSpAvakIrNa vimAnasaMkhyA jANavAnuM karaNa granthakAre batAvuM nathI; kAraNake vartamAnamAM upalabdha jovAtuM nathI. Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. iSTaprataramAM trikoNAdi saMkhyAnA upAyo have ahIM gAthAnusAra pratyeka kalpasyAnAzrayI trikoNAdi vimAnasaMkhyA jANavAno upAya kahIe chIe. prathama bIjA trIjA cothA pAMcamA chaThThA sAtamA AThamA navamA dasamA agiya saudharma-izAna yugalanA tere prataramadhye pratyeka pratare eka ja dizAvartI rahela te te vimAna saMkhyAne tribhAge vaheMcI nAMkhavI, jethI-- bAramA teramA prata dara vimAna che jethI 61 39 39 31 99 33 ,, 99 "" 0 9 2 99 58 56 55 99 99 33 ,, ,, 99 19 iSTaprataramAM trikoNAdi saMkhyAnA upAyo 19 99 '' 19 ,, 39 23 54 53 para 51 50 "" ahIM 2 zeSa e evI saMkhyA pAMcavAra che jethI kula 10 saMkhyA thaI che temAMthI ukta kathana mujaba pa trikoNamAM ane 5 cokhUNamAM gaI. eka zeSa cAravAra che te trikoNamAM ja jAya ethI (5+4) 9 trikoNamAM ane pAMca caukhUNamAM ane indraka saMkhyA vRttamAM umerI. e mujaba anya pratyeka kalpa karatAM iSTa278 AvI che. "" "" 39 19 99 39 99 .. 39 39 29 39 99 99 .. 99 .. 19 trikoNa co. 20 20 20 20 20 20 19 19 19 19 19 19 18 18 18 18 18 18 17 17 17 17 17 17 16 16 238 + 247 x4 For Personal & Private Use Only 277 888 tri0 vRtta 20 20 20 19 19 19 18 18 18 17 17 17 16 - zeSa 2 1 ra 0, 1 238 238 14 +5 +0 243 238 x4 x4 972 952 co0 +13 indrako iti saudharme karaNopAyaH / 865 vRtta saMkhyA prApta thaze. je saMkhyA yantramAM ApavAmAM 2 1 0 Om 2 iti iSTakalpe trikoNAdi vimAnasaMkhyAnA upAyo // 278. ahIMyA kalpayugalone viSe bIjI rIte vRttanI traNa AvalikA ane trikoNa cokhUNanI babbe AvalikA gaNI eka ja dizAvartI vRttanI kula saMkhyAne traNa AvalikAe guNI te kalpavartI indraka saMkhyA bheLavatAM kula vRttasaMkhyA dakSiNendranI Ave che. vaLI eka ja dizAvarta trikoNa carcA, vimAnasaMkhyAne be be Azika paMktio vaDe guNAtAM iSTasaMkhyA prApta thaze. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM0 727 170 988 356 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 3. samagranikAyamAM trikoNAdi vimAnasaMkhyA samagra nikAyAzrayI trikoNAdi saMkhyA lAvavAnuM prabala karaNa dhyAnamAM na AvavAthI jaNAvyuM paNa nathI. sAmAnyathI pratyeka kalpanI saMkhyAono saravALo karatAM samagra nikAyanI trikoNAdi saMkhyA AvI zake che, je yatramAM paNa ApI che. [109-110] pratijaje trijogAddhi vimAnasaMdhyA yatra che. kalpanAma triona voQ| vRtta | utta puSpA0 | saM0 A0 saM0 saM0 saMkhyA 1 saudharmakalpa 494 1707 |3198293|3200000 2 IzAnakarbhe 494 486 | 238 238 1218 2798782280000 bannenA maLIne 2925 pa997075 6000000 3 sanaskumAra) 348 para 1226 1198774 1200000 4 mAhendra 356 170 [874 799126 800000 banenA maLIne 712 2100 1997900 2000000 5 brahmaloka0 284 [834 399166 400000 6 lAMtaka0 [585 49415 50000 7 mahAzukra) 39604 40000 8 sahastrAra0 6000 9-10 Anata-prANane 40 11-12 AraNa acyate adhastana naiveyake madhyama raiveyake uparitana raiveyake anuttarakalpa bAsaTha pratare kula saMkhyA 2688 2604 2562 7874 184891498497023 avataraNa - have te pratyeka kalpagata vimAnomAM rahenAra devone oLakhavA mATe cihno dazavi 33ra. 268 300 1OO pa. ' kappesu ya miya mahiso, varAha-sIhA ya chagala-sAlUrA / hayagaya -bhuyaMga-khaggI-vasahA-viDimAiM ciMdhAI // 11 // [pra. gA saM. 35] For Personal & Private Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeka kalpagata vimAnomAM devone olakhavAM mATe cihno . ra76 saMskRta chAyAklpessu ca mRgaH mahiSo, varAha-siMhau ca chagala-zAlUrau / hA-na-munakka-ddhi-vRSama-viDimAna viddhAni ||999ii. zabdArtha - varupesukakalpomAM haya=ghoDo mi=mRga magaja hAthI mahis=mahiSa-pADo. muna=bhUjaMga-sarpa varAha varAha-brUDa ravAnI geMDo sIdAnasiMha vasahI vRSabha--baLada chaIchAga-bokaDo viDimADuM mRgavizeSa sAtUrAM deDako viMdhAcihno mAthArtha-vizeSArthavata. 11nA vizeSArtha-pUrve bhavanapatyAdi nikAyonA jANapaNA mATe jema cihno darzAvyAM che, tenI peThe vaimAnika nikAyamAM pahelA sodhamakalpanA devone oLakhavA mATe teonAM mukuTane viSe mRga (haraNa)nuM cihna che, bIjA izAnakalpanA devone oLakhavAne pADAnuM cihna, trIjA kalyagata devone sUara (bhUMDa)nuM, cothe kalpa siMhanuM, pAMcame kalpa bokaDAnuM, cha kalpa deDakAnuM, sAtame kalpa ghoDAnuM, AThame kalpa gaja (hAthI)nuM, navame kalpe sarpanuM, dazame kahyuM geMDAnuM, agiyArame kalpa vRSabhanuM ane bArame kahyuM eka jAtivizeSa mRganuM cihna hoya che. A sarve cihno ratnamaya mukuTane viSe hovAthI tenA upara mukaTavartI ratnonI kAMti paDavAthI atyaMta zobhe che. prazna-bAra devaloke cihno kahyAM te pramANe nava raiveyaka ane anuttara kalpa kema na kahyAM? uttara-te devalokavartI devone svasthAnathI bahAra javAnuM hotuM nathI, zakti che paNa prayojanAbhAve tathA kalpAtIta hovAthI gamanAgamana nathI, AthI teo koI paNa prakAranA vyavahAramAM vartatA na hovAthI teone oLakhavAno prasaMga hoto ja nathI. tethI cihnonI AvazyakatA paNa nathI. [111] . gA. saM. 35) avatara-cihno darzAvIne pratyeka kalpagata IndronI sAmAjika tathA AtmarakSaka devonI saMkhyAne kahe che. culasi asii bAvattari, sattari saTThI ya pana cattAlA // tullasura tIsa vIsA, dasa sahassA Ayarakkha cauguNiyA // 112 // - 279. A geMDo ApaNe tyAM AsAmanA pradezamAM thAya che. tene eka ziMgaDuM hoya che ane ethI ApaNe tyAM graMthamAM geMDo eka ziMgaDAvALo kahyo che, paNa AphrikAnA jaMgalomAM thato geMDo be ziMgaDAvALo che. te dhyAnamAM rAkhavuM ghaTe ane ziMgaDA dvArA ja potAnI jAtanuM rakSaNa kare che. . For Personal & Private Use Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratu0 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha saMskRta chAyActurshiiti-rshiiti saptatiH SaSTizca paJcAzaccatvAriMzat / tulyasurAH triMzadviMzatirdaza sahastrANi, AtmarakSAzcaturguNitAH // 112 / / zabdArtha - punarI corAzI panna=pacAsa sieMzI vattAnA cAlIza vAvattara boMtera anasuranUlyadevo. sattari sIttera sAyaravarva AtmarakSako sIsATha vaDaLa cAre guNavA yogya thAI-- vizeSArthavat /112aa vizeSArtha-pUrve traNe nikAyamAM jema sAmAnika tathA AtmarakSako kahelA che, tenI mAphaka vaimAnika nikAyamAM pahelA saudharmakalpa 1. saudharmendranA corAzI hajAra sAmAnika devo (84000), 2. izAnendranA eMzI hajAra devo (80000), 3. sanaskumArendranA boMtera hajAra (72000), 4. mAhendranA sIttera hajAra (90000), pa. brahmandranA sATha hajAra (60000), 6. lAMtakendranA pacAsa hajAra (pa0000), 7. mahAzukendranA cAlIza hajAra (40000), 8. sahastrArendranA trIsa hajAra (30000), 9. Anata-prANata-prANatendranA vIza hajAra (20000), 10. AraNa--ayyate-acyatendranA dasa hajAra (10000), e pramANe dase IndronA sAmAnika (indra samAna RddhivALA) devonI saMkhyA kahI. rUti sAmanijAH | jyAre pratyeka indrane tethI cAra guNA karIne AtmarakSako kahevA. eTale saudharmendronI 84 hajAranI sAmAjika saMkhyAne cAraguNI karatAM tenA 3 lAkha, 36 hajAra (336000) AtmarakSako, izAnendranA 3 lAkha, 20 hajAra (322000), sanakumArendranA 2 lAkha 88 hajAra (288000), mahendranA 2 lAkha 80 hajAra (280000), brahmandranA 2 lAkha 40 hajAra (240000), lAMtakendranA 2 lAkha (200000), mahAzukendranA 1 lAkha 60 hajAra (160000), sahastrArendranA 1 lAkha 20 hajAra (120000), Anata-prANatendranA 80 hajAra (80000), AraNa--ayyatenA 40 hajAra (40000) AtmarakSakadevo hoya che. ti yAtmarakSaol: // nava raiveyake tathA anuttarakalpa sarva ahamindra devo che mATe tyAM kalpavyavahArAdi sAcavavAnA kAyabhAve tyAM sAmAnika tathA AtmarakSakAdi devo nathI. [112] avatara-have te te kalpo kone kone AdhAre rahelAM che ? te kahe che. dusu tisu tisu kappesu, ghaNudahi ghaNavAya tadubhayaM ca kamA / suramavA, pApa, lAsAyA kare che113 For Personal & Private Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM0 te te kalpo konA AdhAre rahelAM cha? te // vaimAnika nikAyamAM bAra devalokanAM cihna-sAmAnika-AtmarakSakadeva-saMkhyAyantra // kalpanAma | cihna sAmAnika AtmarakSaka kalpanAma vihna | sAmAnika Atma0 saM. || saMva saMkhyA 1 saudharmaka0 mRganuM |84000 336000 7 mahAzuddha ghoDAnuM 40000 | 160000 2 IzAne. pADAnuM |80000 320000 8 sahajhAre gajanuM 30000 120000 3 sanaskumAre sUaranuM 72000 288000 9 Anate sarpanuM 20000 | 2000 mahendra siMhanuM |80000 28000010 prANane geMDAnuM 5 brahmakalpa bokaDAnuM 60000 240000|11 AraNe vRSabhanuM | 10000 | 40000 6 lAMtaketu deDakAnuM 50000 20000012 azrute mRgavizeSanuM | saMskRta chAyAdvyostrissu triSu kalpeSu, ghanodadhau ghanavAte tadubhaye ca kramAt / surabhavanAnAM pratiSThAnaM, AkAzapratiSThitAnyupari // 113 / / zabdArtha ghaNudighanodadhi suramavApaTTAsurabhuvanonuM pratiSThAna thavAya=ghanavAta lAlapaTTiyA=AkAza pratiSThita takumayaMnne banneno vari upara mAthArya- prathamanA be kalpamAM ghanodadhino AdhAra, tyArapachI trIjA, cothA ane pAMcamAM e traNe kalpamAM ghanavAtano AdhAra, chaThThA, sAtamA ane AThamAM e traNe kalpo dhanodadhi ane ghanavAtanA AdhAre, tyArapachInAM uparanAM sarva kalpo zuddha AkAzadhAre pratiSThita che. 113. viroSArthaghanodha-dhana=kaThana-nakkara kadhi pANI te, kaThaNa majabUtamAM majabUta thIjelA ghI jevuM jagat svabhAve jAmIne raheluM je pANI te apakAyanA bhedarUpa hovAthI sajIva hoya che. nivAta- ThAMsIThAMsIne bhaya jevo majabUtamAM majabUta ghaTTa vAyu te vAyukAyanA bhedarUpa hovAthI sajIva che. If- avakAza ApavAnA svabhAvavALuM eka arUpI dravya te. saudharma ane izAna e kalpayugala mAtra ghanodadhinA ja AdhAre rahela che, sanakumAra-mahendra ane brahma e traNe kalpo vanavAtane AdhAre che, lAMtaka-zukra ane sahastrAra e traNe kalpa prathama ghanodadhi ane pachI 28ghanavAta e bannenA AdhAre che, ane tyArapachInA AnatAdithI laI anuttara 280. ghanavAta sAthe tanavAtanuM kathana jyAM AvatuM hoya to tyAM te banne vicAravA, kAraNake te vastu to AkAzAdhAre che. ane AkAza to svayaM pratiSThita ja che. 281. ghanodadhine AdhAre ghanavAta ane ghanavAtane AdhAre ghanodadhi kevI rIte rahI zake che te mATe eka dRSTAMta TAMkIe chIe. te vicArI manane niHzaMka banAvavuM. 36 For Personal & Private Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha sudhInAM samagra kalpo kevaLa eka AkAzAdhAre pratiSThita che. tyAM nathI ghanodhi ke ghanavAta (ke tanavAta). [113] avatara-- have pratyeka devaloke vimAnonuM jADAIpaNuM tathA tenI UMcAInuM pramANa jaNAve che. = sattAvIsasayAI, puDhavIpiMDo vimANauccattaM / paMcasayA kappaduge, paDhame tatto ya ikkikkaM // 114 // hAya puDhavIsu sayaM, vaDai bhavaNesu du-du-dukappesu / cauge navage paNage, taheva jA'Nuttaresu bhave // 115 // igavIsasayA puDhavI, vimANamikkAraseva ya sayAI / battIsajoyaNasayA, miliyA savvattha nAyavvA // 116 // saMskRta chAyA-- saptaviMzatizatAni, pRthivIpiMDo vimAnoccatvam / paJcazatAni kalpadvike, prathame tatazca ekaikam ||114|| hIyate pRthivISu zataM, vardhate bhavaneSu dvayoH dvayoH dvayoH kalpayoH / catuSke navake paJcake, tathaiva yAvadanuttareSu bhavet // 115|| ekaviMzatizatAni pRthivI, vimAnamekAdazaiva ca zatAni / dvAtriMzadyojanazatAni, militAni sarvatra jJAtavyAni // 116 // zabdArtha sattAvIsa-sayArUM sattAvIza so yojana puvIpiMDo=pRthvIpiMDa vimALa padmatta vimAnanuM uccapaNuM paMcatayA=pAMcaso yojana totyArapachInA vRddhin ekeka kalpe koI eka mANasa cAmaDAnI mazakane patana bharI lAve, pachI tarata ja vAdharInI majabUta gAMThathI mazakanuM mukha uparathI bAMdhI de, e daDA jevI phulelI mazakanA madhyabhAge punaH vAdharInI AMTI mArI majabUta gAMThane bAMdhe, A pramANe thavAthI have mazakamAM rahelo vAyu be vibhAgamAM vaheMcAI gayo, AthI teno AkAra DamarUka jevo banI gayo. A pramANe karyA bAda prathama je mazakanuM mukha bAMdhyuM hatuM te mukha have choDI nAMkhe jethI vaccenI gAMTha uparanA bhAgano pavana badho nIkaLI jAya. have e pavana nIkaLavAthI khAlI thaela mazakanA adhibhAgane pANI nAMkhIne punaH bharI le, bharyA bAda tenuM mukha punaH bAMdhI le. have uparano bhAga pANIyukta ane nIceno bhAga vAyuyukta rahyo. have mazakanI vacce je gAMTha bAMdhelI che tene paNa have choDI nAMkhe eTale nIce vAyu ane tenA AdhAre pANI raheze; nIcenA vAyumAM jala bIlakula praveza nahIM kare. punaH UMdhI vALIe to jalAdhAre vAyu vicArI zakAya. athavA koI eka puruSa cAmaDAnI masakane pavana bharIne phulAve. pachI potAnI kaTIe bAMdhI agAdha jaLamAM praveza kare to paNa te pANInA uparanA bhAgamAM ja rahI zake che, to pachI AvI zAzvatI vastuo tathAvidha jagat svabhAve rahe temAM zuM vicAravAnuM hoya ? For Personal & Private Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeka devaloke vimAnonuM jADAipaNuM tathA uMcAipramANa hAyatrahIna thAya che nA=jyAM sudhI DhavIsupRthvIpiMDo viSe anusu anuttare thAya va vadhe che vIsasayA ekavIsaso yojanA mavasutravimAnone viSe vattInoyasayA=batrIso yojana pramANa Turvesu be kahyuM nitiyA saMvardhI maLeluM sarvatra tahevatte pramANe gAthArtha-pahelAM be devalokane viSe vimAnanA mULaprAsAdanA zikhara sudhInuM piMDapramANa sattAvIso yojanAnuM hoya che. ane vimAnanI UMcAI pAMcaso yojana hoya che. tyArapachInA be kalpa-punaH be kalpa-punaH be kalpa-pachI cAra devaloke-navagreveyaka ane pAMca anuttare jatAM trIjA devalokathI ja mAMDI pUrva pUrva kalpanA pRthvIpiMDamAMthI so so yojana ghaTADatAM ane pUrva pUrva kalpanI vimAna UMcAImAM so so yojana vadhAratAM pratyeka kahyuM ke te pramANa darzAvatAM javuM. jethI anuttare 2100 yojana pRthvIpiMDa pramANa ane 1100 yojana UMcAI AvI raheze. pratyeka kalpagata vimAnanuM pRthvIpiMDapramANa ane vimAna UMcAI meLavatAM 3200 yojana Ave. |114-115-116 vizeSArtha-pRthvIpiMDa eTale vimAnanI bhUminuM jADApaNuM. jemake lokamAM ghaNAM gRho-mahelo vagerene amuka pramANanI UMcI pIThikA (plIntha) hoya che ane pIThikA pramANa pUrNa thayA bAda majalAnI gaNatrI gaNAya che, paraMtu mahelanI bhUmipITha sahita majalAnuM pramANa gaNavAno niyama nathI hoto, tema ahIM paNa pRthvIpiMDa ane vimAnanI UMcAI judI ja gaNAze. saudharma ane izAna e be devalokanA vimAnanI pRthvInuM UMcAI pramANa 2700 yojana ane vimAnanI UMcAI 500 yojana hoya che. (pRthvIpiMDa sahita vimAnanI dhvajA sudhInuM ekaMdara vimAna pramANa 3200 yojana) sanaskumAra mahendra be devaloke 2600 yojana, vimAnanI UMcAI 600 yojana, brahma ane lAMtake 2500 yojana pRthvIpiMDa, 700 yojana vimAna UMcAI, zukra sahastrAre 2400 yojana pRthvIpiMDa, 800 yojana vimAna UMcAI. Anata-prANate, AraNa azrute 2300 yojana pRthvIpiMDa, 900 yojana vimAna UMcAI. navasaiveyake 2200 yojana pRthvIpiMDa ane 1000 yojana vimAna UMcAI, ane pAMca anuttare 2100 yojana pRthvIpiMDa pramANa ane vimAna UMcAI 1100 yojanAnI hoya che. pratyeka devaloke vimAnanA pRthvIpiMDanuM ane vimAnanI UMcAI e bannenuM pramANa ekatra karatAM 3200 yojana Avaze. AthI ekaMdare samagra vimAnonuM pramANa to sarva kalpa samAna ja Ave. A yojana pramANa AgaLa AvavAnI "nADhavI vinAvuiM-miLapUnAgaMguttena tu" e gAthAnA vacanathI pramANAMgulanA pramANa vaDe samajavuM. dareka pRthvIpiMDo vicitra prakAranA bhinna bhinna ratnamaya hoya che. [114-15-16] avatara-pUrve pRthvI piMDa pramANa ane vimAnanI UMcAI darzAvI. have te vaimAnikanA pratyeka devalokagata vimAno kevAM varNavALAM hoya te kahe che. 282. saudharmakalpanAM vimAno karatAM izAna kalpanAM vimAno mApa ane guNathI kaMIka UMcAM samajavAM. e pramANe anya kalpayugale paNa samajavuM. For Personal & Private Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha paNa cau-ti duvaNNa vimANa, sadhaya dusu dusu ya jA sahassAro / uvari siya bhavaNavaMtara-joisiyANaM vivihavaNNA // 117 // saMskRta chAyapaJca-catuHtri-dvivarNAni vimAnAni, sadhvajAni dvayordvayozca yAvat sahastrAram / upari sitAni bhavana-vyaMtara-jyotiSkANAM vividhavarNAni // 117|| zArthasa-dhaya=L4.sahita siyata jA sahassAro saDakhAra sudhA joisiyANaM jyotiSIna uvari-652i vivihavaNNA=vividha alarmi gAthArtha-vizeSArthavat. // 117 / / vizeSArtha--saudhama bhane na devatadsi. vimAna 283zyAma, nIlA, rakta, pIta, zveta bhe. Hiya vana hoya che. sanatkumAra, bhAundra, vimAna nIla, rakta, pIta, zveta me yAra vag[auni Doya cha. hA mane : rakta (rAtA), pIta (lu), zveta (dhoi) [nau Doya, zuI bhane sahastrAre vata ane zveta be ja varNavALAM hoya che. tyArapachInAM AnatathI mAMDI anuttara sudhInAM sarva vimAno kevaLa eka zveta varNavALAM ja hoya che. emAMya vaLI AnatAdicatuSka karatAM navaraiveyaka ane anuttaranAM vimAno paramazukala varNanAM che. ahIM upalakSaNathI bhavanapatinAM bhavano, vyantaranAM nagaro ane jyotiSInAM vimAno vividha varNavALAM ane upara je paMcavarNo kahyA te varNavALAM tathA anya varNovALAM paNa samajavAM. [117] ___ avataraNa-pUrva yAre nayanai vimAnonI 4e hIna. ve. vaimAni yana pratye devalokanAM vimAnonI laMbAI, pahoLAI tathA abhyantara ane bAhya paridhine kaI gatie cAlavAthI mApI zakAya? te darzAvavAmAM nimittabhUta prathama karkasaMkrAntinA divase vartatuM udayAstanuM aMtara jaNAvAya che. raviNo udayatthaMtara cauNavaisahassa paNasaya chavIsA / bAyAla saTThibhAgA, kakkaDasaMkaMtidiyahammi // 118 // saMskRta chAyArveruudyaastaantrN caturnavatisahastrANi paJcazatAni SaDviMzatiH / dvAcatvAriMzat SaSTibhAgAH, karkasaGkrAntidivase // 118|| 283. paDhamesu paMcavaNNA, ekkagahANIu jA sahassAro | do do kappA tullA, teNa paraM poMDarIyAI / / de. pra.-. saM.] For Personal & Private Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padArtha 2500 yo0 vaimAnikanikAye vimAna pRthvIpiMDa uMcAipramANAdika yantra 285 // vaimAnika nikAyamA vimAna-pRthvIpiMDa tathA UMcAI pramANa sAthe vimAnAdhAra-varNAdika yantra // vanya nAmo | vi. pRthvI | vi. jhaMghArDa | chaMdara ! vimAnAdhAra vimAnavarNa piMDa pramANa UMcAI 1 saudharmakalpa 2700 yo0 | pa00 yo| 3200 yo0 ghanodadhi zyAma-nIlA rakta pIta zveta 2-IzAnakalpa 500 yo) 3-sanakumAraka) | 2600 yo| 600 yo0 ghanavAta zyAma, ravata, pIta, zveta 4-mahendrakalpa 5-bahAkalpa ghano ne ghanavAta ravata, lata, zveta 6-lAMtakakalpa (7-mahAzukrakalpa 2400 yo0 pIta zveta 8 sahastrArakalpa 9 Anatakalpa 2300 yo) | 90) yojI AkAzAdhAra zveta 1- prANatakalpa 11-AraNakarbhe 12 azrutakalpa 9-caiveyake | 2200 yo) | 1000 yo) 5-pAMca anuttare 2100 yo0 | 1100 tho0 zabdArtha ravi-sUryanuM chavIsI-chavIza yojana tyaMta udaya astanuM aMtara lAyAnaTTikA sAThIyA beMtAlIza bhAgo vaDAvalahassa=corANuM hajAra rasaMti karmasaMkrAntinA paNa=pAMcaso riyam=(pahelA) divase mAthArtha-- vizeSArthavat . // 118 vizeSArtha karka saMkrAntinA divase (eTale savabhyintara maMDale sUrya hoya tyAre) sUryanA udayasthAna ane astasthAna vaccenuM aMtara 94para6 yoche ane eka yojananA sAThIyA bhAga karIe temAMnA 42 bhAga pramANa hoya che. (94para6 : yojana) ApaNe je sUryane dekhIe chIe te to 47263 yo? bhAga pramANa dUrathI dekhIe chIe. kahyuM che ke -NIgAnIsa sahasA to ya sayA nomana tevakA / igavIsa saTThibhAgA kakkaDamAiMmi piccha narA // 1 // For Personal & Private Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha temAM kAraNa e che ke-udaya ane astanA madhyabhAge ApaNuM kSetra Avela che. [118] avataraNa have te ukta pramANane traNa-pAMca--sAta-navagaNuM karatAM keTaluM thAya te kahetAM prathama triguNa tathA paMcaguNa pramANa darzAvatI be gAthAo kahe che. eyammi puNo guNie, ti-paMca-saga navahiM hoi kamamANaM / tiguNammI do lakkhA, tesII sahassa paMcasayA // 116 // asii cha saTThibhAgA, joyaNa caulakkha bisattarisahassA / chaccasayA tettIsA, tIsakalA paMcaguNiyammi // 120 // saMskRta chAyA etasmin punarguNite tri-paJca-sapta-navabhiH bhavati krameNa mAnaM / triguNite dve lakSe, tryazItisahastrANi paJcazatAni // 116 / / azItiH SaT SaSThibhAgAH, yojanAnAM caturlakSANi dvisaptatisahastrANi / SaT ca zatAni trayastriMzat triMzatkalAH paJcaguNite / / 120 / / zabdArtha bha=e pramANa)ne sasIr3a eMzI gung=guNIe samiA sATha bhAga ti paMta sA nahiM traNe-pAMce sAte-navavaDe vAstavau=cAra lAkha maHINanukrame pramANa visarisahI=boMtera hajAra tiSi triguNa karyuM chate tIra=(sAThIyA) trIsa kalA (bhAga) to ttavava=be lAkha paMkhiyabhipAMcagaNuM karyuM chate teNIH sahasaM=jyAzI hajAra gathArtha-pUrve je udayAstanuM 94para6 yo0 bhAga pramANa kahyuM tene traNagaNuM, pAMcagaNuM, sAtagaNuM ane navagaNuM karavAthI te te pramANa Ave che. emAM udayAsta pramANane triguNa karIe tyAre 283580 yo) bhAga pramANa Ave ane paMcaguNuM karIe tyAre 472633 yo30 bhAga pramANa Ave. 119-12nA vizoSArtha - te A pramANe,-triguNa pramANa paMcaguNa pramANa "capalA gatinuM caMDA' gatinuM 94526 42 45 45 472630 60)210(3 283pa78 60)126(2 180 '60 120 030 472633 bhAga pramANa. 283580 bhAga pramANa. [119-120] 60 94para64ra 43 + 9 +26 60 006 60. For Personal & Private Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaguNa-navaguNa pramANa avatara-have saptaguNa tathA navaguNa pramANa batalAve che ane cAre gatinA nAmapUrvaka yathAsaMkhyapaNuM jaNAve che. - sattaguNe chalakkhA, igasaTThi sahassa chasaya chAsIyA / caupanna kalA taha nava-guNammi aDalakkha saDDhAu // 121 // sattasayA cattAlA, aTThAra kalA ya iya kamA cauro / caMDA-vattA gayA, vega ya ta karo 1922 saMskRta chAyAsptgunne (Nite) SallakSANi, ekaSaSTisahastrANi SaTrazatAni SaDazItiH / catuHpaJcAzat kalAH tathA navaguNite aSTalakSAni sArddhAni // 121 / / saptazatAni catvAriMzat, aSTAdazakalAzceti krameNa catastraH / caMDA capalA javanA, vegA ca tathA gatayazcatastraH // 122 / / zabdArtha - sattAne sAtagaNuM karatAM kaTTAranI=(sAThIyA) aDhAra kalA siddei sadasa=ekasaTha hajAra ya=e pramANe (yathAsaMkhya) chasa chAsIya=chaso chAsI vaMDA=caMDA, varapatravattI=(sAThiyA) copana bhAga vevana=cavalA navA navagaNuM karatAM chatAM nayapaIT=jayaNA uDatatva saTTAu=sADA ATha lAkha ve vegA sattasayA vattAnAsAtaso cAlIza phu gati cAra TyArtha- te udayAta aMtarane sAta gaNuM karatAM 661686 yo) 54 bhAga pramANa Ave. ane te ja pramANe navagaNuM karatAM 850740 yo0 18 bhAga pramANa Ave. te cAre pramANane anukrame caMDA-cavalA-jayaNA ane vegA sAthe (yathAsaMkhya) yojavuM. 121-12rA. vizeSArtha- A pramANe-- navaguNapramANa vegA' gatinuM saptaguNa pramANa "jayaNA" gatinuM 94para6-2 49 850734 47 60)378(6 661682 60)294(4 360 018 240 60 054 850740 bhAga pramANa. 661686 co: bhAga pramANa. [121-122] avatara-anya AcArya vegA gatine anya je nAme oLakhAve che te nAma darzAvIne granthakAra maharSi ukta gativaDe cAlatAM te te vimAnono pAra pAmI zakAya ke kema? te ja kahe che. 4para64ra 42. - Xe to so to +44 For Personal & Private Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2rs saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha ittha ya gaiM cautthiM jayaNayariM nAma kei manaMti / ehiM kamehimimAhiM gaIhiM cauro surA kamaso // 123 // vikkhaMbhaM AyAmaM, parihiM abhiMtaraM ca bAhiriyaM / jugavaM miNaMti chamAsa, jAva na tahAvi te pAraM // 124 // saMskRta chAyAatr ca gatiM caturthI, javanatarI nAma kecit manyante / maH meretAtimitvA: kurA: zamaza: f/12rUll viSkambhamAyAma, paridhimAbhyantarAJca bAhyAm / yugapanminvanti SaNmAsaM yAvanna tathApi te pAram [yAnti] // 124 // zabdArtha stha ahIMA paridiparidhine vathiM cothI gatine bitAM Abhyantarane nayari nAmathavanAMtarI nAmanI vAhiniyaM=bAhyane TTa mannati keTalAka mAne che gumAvaMtrayugapatuM (eka sAthe) hiM kardi e krama vaDe niti=mApe che hiMgatithI cha mAsa nA=7 mAsa sudhI vAro suraV=cAra devo tahAvinno paNa vivaamaMtraviSkanmane (pahoLAIne) te para teo pArane kAyAmaM=AyAmane (laMbAIne) mAthArtha-vizeSArtha pramANe. 123-124 vizeSArtha- ukta cAragatinA nAmamAM cothI ve' gatine anya koI AcArya'AvanAntI' e nAmathI saMbodhe che. ahIM eTaluM dhyAnamAM rAkhavAnuM ke je cAra gatio kahevAmAM AvI, ane 29(8) 223588 vagere saMkhyA kahevAmAM AvI, tene anukrame yojavI eTale eka DagalAmAM 283pa0degyojana bhUmi cAlavAmAM Ave to te vega caMDA gatino cAlavAno kahevAya, e pramANe bAkInI traNe gati mATe samajavuM. have pUrva gAthAmAM kahela caMDA gatinA 283580 yo- bhAga pramANanuM DagaluM bharavA vaDe koI eka deva vimAnanA vistArane mApavo zarU kare, bIjo deva capalA gatinA 472633 yo) 39 pramANanA DagalAM bharavA vaDe vimAnanA AyAmano pAra pAmavA prayANa zarU kare, trIjo deva jayaNo gatinA 661686 yo) 54 yojana pramANa DagalA bharavAvaDe vimAnanA abhyattara paridhine mApavo zarU kare, ane cotho deva vegA gatinA 85074) yo yojana pramANa DagaluM bharavADe vimAnanA bAhya paridhino pAra pAmavA prayANa zarU kare. A cAre devo cAre gativaDe cAre prakAranAM vimAnanA pramANone eka ja divase, eka ja samaye, ekI sAthe mApavA nIkaLI paDe, 284. vaMDAvivaamo vavanAta ya doDuM kAmo | bhiMtara nathaTIU vAhildiIva terA19l. For Personal & Private Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaI gatine keTalI guNI karavAthI vimAnanA viSkaMbhAdino pAra pAme ? 286 nIkaLIne ukta cAre gatinAM pramANavaDe cAlatAM cha mAsa vyatIta thaI jAya, paNa te vimAnanA cAre prakAranA AyAma viSka vagere eke prakAranAM vimAnapramANAntane paNa koI paNa deva pAmI zake nahi. [123-124] avatarA kevI rIte karye chate, kaI gatine keTalI guNI karavAthI vimAnanA viSkambha vagereno pAra pAme ? 37 pAvaMti vimANANaM, kesiMpi hu ahava tiguNiyAe * / kama cauge patteyaM, caMDAI gaIu joijjA // 125 // tiguNeNa kappa cauge, paMcaguNeNaM tu aTThasu miNiJjA / gevije sattaguNeNa navayuLeDaghuttarava||126|| saMskRta chAyA-- prApnuvanti vimAnAnAM keSAJcidapi hu athavA triguNitayA / krameNa catuSke pratyekaM caNDAdigatIryojayet // 125 // triguNitayA kalpacatuSke, paJcaguNitayA tu aSTasu minuyAt / graiveye saptaguNitayA, navaguNitayA'nuttaracatuSke // 126 // zabdArtha pArvati=pAme che vimALAAM vimAnono sipi=keTalAka mahavaathavA timuLiyA triguNAdika vaDe vaDocAremAM patteyaM pratyekane vaMDApha_g=caMDAdika gatine noDvAyojavI tizuLeLatriguNa vaDe pavano cAra kalpe paMcamuLeIpAMce guNavAvaDe bakatu=ATha devalokamAM miLiA=mApavI vi traiveyaka gAthArtha-- prathamanA cAra devalokagata keTalAMeka vimAnone pAra pAmavA sAruM caMDA--cavalA-jayaNA ane vegA, e pratyeka gatinA pUrve kahelA pramANathI pratyeka gatine triguNI vegavALI karIne cAlavA mAMDe to te pAra pAmI zake che. tyArapachInA pAMcamAthI laIne acyuta devaloka sudhInA vimAnono pAra pAmavA pratyeka gatine paMcaguNI karI teTalA yojanapramANa gativaDe cAlavA mAMDe to pAra pAme che. navagaiveyakenAM vimAnone sAtaguNI gatie cAlavA mAMDe to pAra pAme, ane anuttaranAM cAra vimAnonA pAra pAmavA navaguNI gita kare tyAre pA2 pAme che. 125-126aa * timunibApu | sattamuLeLa sAte guNavAvaDe nava muLa nave guNavAvaDe gaLuttarava= anuttaracatuSka For Personal & Private Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra60 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vizeSArtha-pUrve gAthAmAM jaNAvyuM ke-devo ukta cAre gatinA pramANavaDe cAlavA chatAM paNa vimAnono pAra pAmI zakatA nathI, tyAre have kevI rIte karIe to pAra pAme? te mATe nIce mujaba samajavuM. 1. "caMDA gatinA eka DagalAmAM thatA 283580 yojana yojanA pramANane triguNuM karIe tyAre 850740 yojana 18 bhAga pramANa prApta thAya. teTalA pramANavALuM DagaluM bharato thako koI eka deva pahelA cAra devalokanAM vimAnavistArane mApavA mAMDe to chevaTe 6 mAse keTalAMka vimAnono pAra pAmI zake che. 2. "cavalA gatinA eka DagalAmAM thatA 472633 yojana 30 yojana pramANane triguruM karatAM 141790 yojana 30 bhAga pramANa thAya. koI eka deva jo eka ja DagaluM AvA mahatramANavALuM dUra dUra mUkato thako pahelAM cAra devalokagata vimAnonI laMbAI mApavI zarU kare to keTalAMka vimAnono 6 mAse pAra pAme che. 3 "jayaNA' gatinA 661686 yojana 54 yojana pramANane triguNuM karatAM 1985060 yo0 42 bhAga thAya. ATalA pramANane DagaluM bharato koI eka deva pahelA cAra devalokagata vimAnonA Abhyattara paridhi (gherAvA)ne mApe to 6 mAse keTalAMka vimAnone pUrNa kare. 4 "vegA' gatinA Avela 850740 yojanA 1 yojanapramANane triguNuM karatAM 2552220 yojana 54 bhAga pramANa prApta thAya. te vaDe karIne DagaluM mUkato deva cAra devalokagata keTalAMka vimAnono bAhya paridhine 6 mAse pUrNa kare. tyArapachI pAMcamA kalpamAMthI laI amruta kalpa sudhInAM kalpagata vimAnono pAra pAmavA caMDAcavalAdi pratyeka gatine paMcagaNI karI vimAnano viSkasma, AyAma, Abhyantaraparidhi tathA bAhya paridhine yathAsaMge pUrvavat 6 mAsa sudhI Avela pramANavaDe mApavA mAMDe to keTalAMka vimAnono pAra pAme che. vaLI navaraiveyakanAM vimAnono pAra pAmavA pUrvokta gatimAnane sAtaguNuM karI cAlavA mAMDe to pAra pAme che. vijaya-vijayavaMta-jayaMta-aparAjitae cAra anuttaranAM vimAnono pAra pAmavA ukta caMDAdi cAre gatinAM pramANane navaguNuM karI cAre prakAranA paridhine yathAsaMkhyagatie pUrvokta rItie 6 mAsa sudhI mAre to keTalAMka vimAnono pAra pAme che. ahIMyA sarvArthasiddha vimAnanI mApaNI na kahI te eTalA mATe ke te vimAna to maryAdita eka lAkha yojanAnuM ja che, jethI tene kaMI mApavAnuM hoI zake nahIM, ema sarva indraka vimAno mATe samajavuM. A matamAM keTalAka AcAryo asaMmata che. teozrI to jaNAve che ke pUrvokta rItie (caMDAdi triguNAdika) karavA chatAM cha mAsa vyatIta thAya to paNa pAra pAmI zakatA nathI. je mATe kahyuM che ke For Personal & Private Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatinI asat kalpanA dvArA eka rAjanuM pramANa 266 cattArivi sakamehi, caMDAi gaIhiM jAti chammAsaM / tahavi navi jaMti pAraM, kesiMci surA vimANANaM // 1 // prazna- jyAre AvA mahat mahat pramANavaDa cha cha mAsa sudhI cAlavA chatAM te vimAnanA pramANane pAra pAmI zakatA nathI, to siddhAMtonA kathanAnusAra-parama punita sarva jIvone abhayadAna ApanArA jinezvaradevo vagerenA, cyavana-janma-dIkSA-kevaLajJAna ane mokSa e paMca kalyANaka prasaMge saMkhyAbaMdha devo pRthvItala upara AvI kalyANakanI mahAna kriyAone patAvI punaH eka be praharamAM ja pAchA cAlyA jAya che. (rAtrie AvI savAra paDye svasthAne hAjara thaI jAya che.) evo je ullekha che te kema ghaTI zakaze? kAraNake te te vimAno karatAM manuSyakSetramAM AvavAmAM keikagaNuM aMtarapramANa rahyuM che? uttara- upara je gatinuM varNana karavAmAM AvyuM tenuM prayojana mAtra asaMkhyAtA yojananAM pramANovALAM vimAno kevAM mahatramANa sUcaka che, tenuM asatkalpanA dvArA dAMta ApI samajAvavA pUratuM ja che. nahi to te devo kyAre paNa mApavA nathI gayA ke javAnA nathI, mAtra jema palyopamanI sthitinA varNana prasaMge kalpanA dvArA kALanI siddhi karAya che tema ahIM paNa eka jAtanI asat kalpanA ja karI che ke A pramANe paNa cAlavA mAMDe to teo vimAnanA aMtano kayAre pAra pAme ? to jaNAvyuM ke-cha mAse. tyAre ApaNane saheje vicAra Ave ke e vimAno keTalAM moTAM haze? bAkI to devo potAnAM vimAnamAM ja koIkavAra pharatA haze. jo teo dhAre to jotajotAmAM te vimAnanAM antone pAmI zake che; kAraNake teonI zakti acittva che, atyanta zIghatara gativALA ane sAmarthyayukta che. [125-126] | | ti vaimAni vinAnAdhikAra: || avataraNa - have tavat prAsaMgika gatinI asat kalpanAdvArA eka rAjanuM pramANa dazavei che. paraMtu A dRSTAMta ghaTamAna nathI. gatino vega ane samayanI maryAdA jotAM saMkhyAtA yojana ja mapAya tema che. pachI asaMkhyAtuM rAjapramANa zI rIte nIkaLI zakaze ? eTale A gAthA oghathI rAjamApa mahattAsUcaka samajavI. prathamavRttimAM ApI che eTale rada nathI karI. joyaNalakkhapamANaM, nimesamitteNa jAi je devA / kambAse ya mAM, 9 nuM niA viti 127ii [y. T. . 36] saMskRta chAyA- yojanalakSapramANaM, nimeSamAtreNa yAnti ye devAH / / SaNmAsena ca gamanam, ekAM rajju jinA bruvanti / / 127 / / zabdArtha - pramANaM pramANa chaHIMcha mAsathI nimaisamittejanameSamAtrathI | raNuMeka rAja pramANa nA jAya che niIT viMtijinezvaro bole che ne karavAthI ja mAla For Personal & Private Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha pathArtha-- vizeSArthavad. / 12chA vizeSArtha- koI eka deva nimeSamAtramAM jo eka lAkha yojananuM prayANa kare to cha mAse eka rAjanA mArga-pramANano pAra pAme, ema zrI sarvadazI jinezvaradevo kahe che. ratnasaMcayAdi granthomAM eka rAjapramANano citAra rajU karatAM jaNAvyuM che ke koI eka mahardika deva eka atizaya tapAvelA, eka hajAra maNa bhAravALA lohanA nakkara goLAne manuSyaloke pahoMcADavAnI icchAthI uparathI ekadama prabaLa jorathI pheMke, tyAre te goLo caMDAgatinA pramANathI ghasaDAto ghasaDAto, nIce Avato Avato, cha mAsa-cha divasa-cha paLa jeTalA kALe eka rAjapramANa AkAzane vaTAve. A dRSTAMtathI "rAjapramANa'nI mahattAnI kalpanA karI levI. jema eka bALaka pUche ke dariyo kevoka moTo hoya ? tyAre jema be hAtha pahoLA karI batAvIe chIe ke "AvaDoka moTo' dariyAnA apAra mApane be hAthamAM samAvI bALabuddhine saMtoSa apAya che, te ja rIte ahIM vyavahArathI uparanAM daSTAMto ApyAM che, paNa vAstavika na samajavAM; kAraNa ke te rIte to saMkhyAta yojana ja thAya paraMtu asaMkhyAta thAya ja nahIM. [127] pri. gA. saM. 36] avataraNa--Adi ne aMtima prataravartI indraka vimAnanuM pramANa kahe che. paDhamapayarammi paDhame, kappe uDunAma iNdyvimaannN,| paNayAlalakkhajoyaNa, lakkhaM sabUvarisavvaTuM // 128 // saMskRta chAyAprthmprtre prathame, kalpe uDunAma indrakavimAnam / catvAriMzadlakSayojana lakSaM sarvopari sarvArtham / / 128|| | zabdArtha sugama che. jAthArtha- vaimAnika nikAyanA prathama saudharmakalpa, tenA prathama pratare "uDu' e nAmaka indraka vimAna pIstAlIza lAkha yojananuM vRtta eTale goLa AkAre che ane sarvathI upara-bAsaThamAM pratare anuttarakalpamadhye, eka lAkha yojanapramANanuM vRttAkAre sarvArtha siddha nAmanuM vimAna AveluM che. // 128 vizeSArtha - sarvArthasiddha vimAnanA devone "navasamIyA' tarIke oLakhavAmAM Ave che, kAraNake abaddhAyaSka upazama zreNIe caDhelA te devone pUrvabhavamAM karAtA tapa athavA dhyAnamAM jo chaThThano tapa temaja "saptava pramANa dhyAna adhika thayuM hota to te taddabhave sIdhA mokSe ja cAlyA gayA hota paraMtu te pramANe na thatAM upazamazreNImAM ja kALadharma pAmIne zivanagare pahoMcavAmAM visAmArUpa anuttaramAM ekAvatArIpaNe utpanna thAya che. thoDuMka ochuM dhyAna-tapa karavAnA pariNAme tyAMthI cyavIne temane punaH garbhavAsanuM mahAna duHkha eka ja vAra sahana karavuM paDe che, kAraNake 285. jenI sAkSI 35-ranA nI "navasarUdattarIy" "sattadvAgajJAuM tathA sabsaTTasiddhanAma' gAthAo, temaja bhagavatIjInAM "tayva' ityAdi sUtro Ape che. vaLI paM. vIravijaya kata cosaTha prakArI pUjA paikI trIjA vedanIyakarmanI paMcama pUjAnA bhASAkAvyamAM te vAta sarasa rIte varNavI che. For Personal & Private Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAsaTha indraka vimAnonAM nAmo 263 tyAMthI AvI, uttama kule jamI, saMyama svIkArI te ja bhavamAM mokSe jAya che. A devo nizcayathI samyagdaSTi hoya che. vaLI tyAM temanI upapAta zayyA upara je caMdaravA Adi hoya che tenA upara aneka jAtanA batrIsa batrIsa maNa sudhInA mahAna motIo je laTakatA hoya che te badhA pavananA yogathI paraspara athaDAya che temAMthI ati madhura dhvanio-nAdo nIkaLe che. te dhvani temane anantaguNa AnaMda Ape che. [128] __ avataraNa- ve sAta duthAmothI vAsaTendra vimAnanai namo 43 cha. 'uDu-caMda 'rayaya-vaggU-vIriya-varuNe taheva ANaMde / baMbhe kaMcaNa rUileri], "(caM) ce 12aruNe dise ceva // 126 // "veliya "ruyaga-"ruire, aMke 'phalihe taheva "tavaNijje / 2degmehe "agdha- halihe, naliNe taha lohiyakkhe ya // 130 // "vaire 26aMjaNa-27varamAla-*ariTe' taha ya "deva-somedeg a / 'maMgala"-balabhadde2 a, 33cakka gayA "sotthi NaMdiyAvatte // 131 // 37AbhaMkare ya giddhi', 'kaiU-deggarule ya hoi boddhabve / baMbhe 1 42baMbhahie puNa, 43baMbhottara-44laMtae ceva // 132 // "mahasukka sahasAre, 47ANaya taha "pANae ya boddhavve / 4-pupphe'laMkAreM a, "AraNe(ya) tahA accue ceva // 133 // 5"sudaMsaNa-suppaDibaddhe, "maNorame ceva hoi *-paDhamatige / tatto ya savvaobhadde, "visAle ya *sumaNe" ceva // 134 // "somaNase pIikare, 'Aicce ceva hoi taiyatige / 6 savvaThThasiddhinAme, suriMdayA evaM bAsahi // 135 // [pra. gA. saM. 37-43] saMskRta chAyA'uDu-candra-rajata- valgu-'vIrya-varuNAni tathaiva AnnadaH / 'brahma kAJcana- rucire, "vaJco'ruNo2 12dizazcaiva // 126 / / riTe deve ya somamaMgalaNA balabhadde cakkagayA sovasthiya naMdayAvatte / pAThAM0 / + 'NaMgala' -lAGgalaH iti pAThAM0 / x puSphamalaMkAre AbharaNe, taha accue ceva / / - boddhavve / / * visAlae somaNe iya || ete / / For Personal & Private Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra64 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha *q_vavini, du: "RTikaH tathA tapanIH | evo DarNa dAridra, tinastA anAhitA /9rUNA 25vajro6'janavara"mAlA'riSTastathA ca devaH 30somazca / phlo vanamaka, vika-jAvA svastivaH navAvarta rUchA 37AbhaGkarazca 3gRddhi: ketugaruDazca0 bhavati boddhavyaH / adrahmA "hitaH punA, "hmottara: "tAMtava I9rUrI 45mahAzukrasahastrAraiH56, 47ANatastathA 'prANatazca boddhavyaH / "puSpamAphUra vAra: () tathADavyutacaiva I9rUrI sunaH *suprativa, manoramacaiva mati prathamatri | tata sarvatomaH 6, RvizAca gumanAva urUko samana: prIti:, garicava ati tRtIyatri | 62sarvArthasiddhinAmA, surendrakAH eva dvASaSTiH // 135 // | zabdArtha sugama che. gAthArthavizeSArthavatuM. 129-13po vizeSArtha - 62 prataranAM thaI 62 indrako che. te pratyeka indrakonAM ahIM nAmo jaNAvavAmAM Ave che. saudharmanA prathama pratare raheluM Indraka vimAnanuM nAma 1-uDu che. dvitIyAdika pratare anukrame 2-candra, 3 rajata, 4-valtha pa-vIrya,6 varuNa, 7 AnaMda, 8-brahmA, 9-kAMcana, 10rucira, 11-vaMca (caMca), 12aruNa, 13-diza, 14-vairya,15-caka, 16-rucira, 17 aMka, 18 sphaTika, 19tapanIya, 20-meghavimAna, 21agha, 22-hAridra, 23-nalina, 24-lohitAkSa, 25-vajU, 26-aMjana, 27 varamAla, 28 ariSTa, 29-deva,30 sauma, 31-maMgala, 32-balabhadra, 33 caka, 34-gadA. 35 svastika, 36-naMdAvarta, 37 AzaMkara, 38-gRddhi, 39-ketu, 40-garuDa, 41-brahma, 42-brahmahita, 43-brahmottara, 44 lAMtaka. noMdha_AmAM 1lI gAthAmAM kahelAM 13 vimAno saudharma-IzAna devalokanAM tere pratare yojavAnAM che. temaja 14 thI 25 sudhInAM 12 vimAno trIjA-cothA devalokanAM prataravartI jANavA. 26 thI 31 sudhInA pAMcamA devaloke, 31 thI 36 sudhInAM chaThThA devaloke, 37 thI 40 sudhInAM sAtamA devaloka ane 41 thI 44 sudhInAM vimAno AThamA devaloka jANavAM.] 45-mahAzuka 46 sahasAra, 47 Anata, 48-prANata, 49-puSpa,50alaMkAra, pa1-AraNa, para-arcyuta, pa3 sudarzana, 54 supratibaddha, papa-manorama, pa6 sarvatobhadra, pa7 vizAla, 58 sumana, pa9 saumanasa, 60-prItikara, 61 Aditya, 62 sarvArthasiddha, e pramANe 62 indraka vimAno vaimAnika nikAyamAM che. 286. A bAbatamAM nAmamAM kaMIka matAMtaro che. te saMgrahaNI TIkAo tathA devendra-narakendra prakaraNamAMthI joI levAM. For Personal & Private Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAsaTha indraka vimAnonAM nAmo 266 [noMdha-45 thI 48 sudhInAM vimAno navamA-dazamA devaloke, 49 thI para sudhInAM AraNa-azrute, pa3 thI 61 sudhInAM navaraiveyaka ane 62muM anuttara devaloke yojavuM. A pramANe indraka vimAnonAM nAmo kahyAM have cAre bAjue paMktigata rahelAM vimAnonAM nAmo jaNAvIe chIe, temAM jIrAnI vyAkhyA karIne udAharaNapUrvaka jaNAvAya che. je devalokamAM indraka vimAnanuM je nAma hoya te nAma sAthe "ama' zabda joDI tene devalokamAM pUrva dizAe zaru thatI paMktinAM prathama vimAnanuM nAma yojI levuM. bIjA vimAnathI mAMDIne to AgaLa kahevAtA mAtra 61 nAmo aMta bhAga sudhI kahevAnAM che. pazcimadizAgata 62 paMktionAM prathama vimAnanuM nAma jANavA te devalokanA IndrakavimAnonAM nAma sAthe "ziSTa' zabda joDavo, jethI te te devaloke icchita prAraMbhanAM vimAnonAM nAma samajAya, A ja paMktinA bIjAM vimAnathI AgaLa kahevAtAM 61 nAmo sAthe krame krame "ziSTa' zabda lagADatAM 62mAM vimAna sudhI pahoMcavuM. dakSiNa dizAonI paMktionAM pahelA trikoNa vimAnonAM nAma jANavA sAruM che te devalokanAM IndrakavimAnonAM nAma sAthe "naSNa' zabda joDavo. bIjA vimAnathI laIne 62 sudhI nIce kahevAtAM nAmo sAthe "madhya' zabda yojavo. uttara dizAonI paMktionAM pahelA trikoNa vimAnonAM nAma jANavA te te devalokanAM vimAnonAM nAma sAthe bhAvarti" zabda yojavo. bIjAthI mAMDI TheTha paMktinA aMta sudhI nIce kahevAtAM 61 nAmo sAthe anukrame 'Avarta" zabda lagADavo. bIjAthI mAMDIne 62mA sudhI kahevAmAM vimAnonAM nAmo A pramANe - ra-svastika, 3-zrIvatsaka, 4-vadhamAnaka, pa-aMkuza, 6-jhaSa, 7--yava, 8-chatra, 9-vimala, 10-kalaza, 11-vRSabha, 12-siMha, 13-sama, 14 surabhi, 15-yazodhara, 16-sarvatobhadra, 17-vimala, 18-sauvatsika, 19-subhadra, 2 araja, 21-viraja, 22-suprabha, 23-I8, 24-mahendra, 25-upendra, 26-kamala, 27-kumuda, 28-nalina, 29-utpala, 30-padha, 31-puMDarIka, 3ra-saugandhika, 33-tigiccha, 34-kezara, 35campaka, 36-azoka, 37-soma, 38-zUra, 39-zukra, 40-nakSatra, 41-candana, 42-zazI, 43-malaya, 44-nandana, 45, saumanasa, 46.-sAra, 47-samudra, 48ziva, 49-dharma, 50-vaizramaNa, pa1-ambara, para-kanaka, pa3-lohitAkSa, 54-naMdIzvara, papa--amogha, pa6-jalakAnta, pa7-sUryakAnta, 58-avyAbAdha, pa9-dogundaka, 60-siddhArtha, 61-kuMDala, 62-soma. A pramANe saudharma devaloke caritArthapaNuM karI batAvyuM. pahelAM indraka vimAnanuM nAma (saudharmanA prathama pratare) 'DuM che. e vimAnanI pUrvadizAnI paMktinAM prathama vimAnanuM nAma 3Duma', bIjAnuM svastika, trIjAnuM zrIvatsa ema 61 nAmo pUrvadizAnI paMktie kahI devAM. bAkI rahI traNa paMkti, emAM ukta kathana pramANe pazcimadizAnI paMktinAM prathamanA trikoNa vimAnanuM nAma uDDazada, bIjA vimAnanuM svatizada, trIjAnuM zrIvatsara, e pramANe 61 For Personal & Private Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra66 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha nAmone "ziSTa' zabda joDI paMkti samApta karavI. e ja pratare dakSiNa dizAnI paMktinA prathama vimAnanuM nAma hakumathya, bIjAnuM svastivamadhya, trIjAnuM zrIvatsamethya--ema 61 nAmo madhya zabdathI saMbodhI samApta karavAM. have rahI chellI cothI paMkti, te paMktinA prathama vimAnanuM nAma "uDuNAvarta', bIjAnuM nAma svastikAvarta, trIjAnuM zrIvatsarAvarta ema 61 nAmo 'mAvarta' zabda saMbodhIne pUrNa karavAM. e pramANe anyatra ghaTAvI levuM. puSpAvakIrNa vimAno kevAM nAmavALAM hoya? to iSTa vastuonAM jeTalAM nAmo hoya te nAmovALAM, saubhAgyavALI vastuonAM nAmavALAM, je pariNAma vizeSAdi vastuonAM ane chevaTe traNe jagatamAM dravyonAM je koI nAmo varte che te tamAma nAmothALAM puSpAvakIrNa vimAno hoya che. [129-13pa (pra. gA. saM. 37 thI 43). avatara-pUrva 129-1.3pa gAthAmAM indraka paMktigata ane puSpAvakIrNa vimAnonAM nAma darzAvyAM. have lokamAM 45 lAkha yojana ane lAkha yojananA pramANavALI kaI kaI vastuo zAzvatI hoya che? te jaNAve che. paNayAlIsaM lakkhA, sImaMtaya' 'mANusaM 'uDu sivaM ca / 'mapaTTAkho sava6, vaMtUvIvo rUma tavarSa 1rUdA [y. . . 44] saMskRta chAyApnycctvaariNshllkssaanni, sImantako mAnuSamuDu zivaJca / apratiSThAnaH sarvArtha, jaMbUdvIpa imAni lakSam / / 136 / / | zabdArtha sugama che. nAthArtha- A caudarAjalokamAM pahelI narakanA prathama prataramadhye Avelo sImaMta nAmano Indraka narakAvAso manuSyakSetra, uDu nAmanuM vimAna ane siddhazilA A cAre vastuo pIstAlIza lAkha yojana pramANavALI che ane sAtamI narakanA aMtima pratara madhyeno apratiSThita narakAvAso tathA anuttara kalpamadhye rahela sarvArthasiddha nAmanuM vimAna ane jaMbudvIpa A traNe vRtta vastuo eka lAkha yojananAM pramANavALI che. ||136aaaa vizeSArtha- sugama che. [136] [pra. gA. saM. 44] || rUAvanitAna-puSpAvakInAM 2 vimAnAnAM svapam || avatA-have caudarAjanI gaNatrI kevI rIte? te ane pratyekanuM mayadAsthAna kyAM? te kahe che. temaja granthAtarathI kaMIka vadhu svarUpa paNa kahIzuM. aha bhAgA sagapuDhavIsu, rajju ikvika taha ya sohamme / mAhiMda laMta sahasAra'ccuya, gevija logaMte // 137 // For Personal & Private Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudarAjalokanI gaNatrI tathA pratyekanuM maryAdAsthAna saMskRta chAyA-- adho bhAgAH saptapRthivISu, rajjurekaikaM tathA ca saudharme / mAhendre lAntake sahastrArA'cyute graiveye lokAnte ||137|| zabdArtha sugama che. gAthArtha adhobhAge sAte narakapRthvI eka eka rAjapramANa samajavI, jethI sAta naraka pUrI thatAM sAta rAja thAya. A sthUla vyAkhyA samajavI, ane tyAMthI laI saudharmayugale AThamo rAja, mAhendre navamo rAja, lAMtakAnte dasa, sahasrAre agiyAra, AraNa acyutAne bAra, navagaiveyakAnte tera ane tyAMthI lokAnta cauda rAja pUrNa thAya. 'ravruddhira' e pada dehalIdIpaka nyAyanI jema baMne bAjue ghaTAvavAnuM che. [13nA 267 vizeSArtha- Aloka cauda rAjapramANa che. temAM prathama sAtamI nArakInA aMtima taLIyAthI (adho lokAntathI) laI, te ja sAtamI nArakInA uparanA liye pahoMcatAM eka rajju pramANa barAbara thAya, tyAMthI laI chaThThI nArakInA Urdhva cheDe pahoMcatAM be rajju, pAMcamIne aMte traNa rajju, cothIne anne cAra rajju, trIjI nArakane anne pAMca, bIjIne ante cha ane pahelI nArakInA uparitana talIye pahoMcatAM sAta rajju thAya, (A sthUla vyAkhyA samajavI.) tyAMthI AgaLa cAlI tiryakloka vaTAvIne saudharma izAna kalpe uparitana pratare jAtAM ATha, sanatkumAra-mAhendra yugale antima pratare jAtAM nava, brahmakalpa vaTAvI lAMtaka kalpAnte dasa, mahAzukra kalpa vaTAvI sahasrAra devalokanA anve agiyAra, AraNa acyutAnte bAra, caivaiyakAnta tera, anuttara vaTAvI siddhasthAnAtte pahoMcatAM cauda rajju saMpUrNa thAya che. te pUrNa thatAM loka pUrNa thayo ane tyArabAda alokanI zarUAta thAya che. A pramANe dharmanArakInA uparanA bhAga para sAta ane heThaLanA bhAge sAta ema samagra maLI cauda rAja barAbara thaI rahe che. 287 adho, tiryak ane Urdhva e traNe sthAno loka' zabda lagADIne bolAya che, adhobhAge adhika sAta rAja pRthvI che ane UbhAge kaMIka nyUna sAta rAja pRthvI che. banne maLIne cauda rAjaloka saMpUrNa thAya che. A loka 'vaizAva' saMsthAne eTale be hAthone banne keDa upara rAkhI, be paga mokaLA rAkhI Tagara Tagara Ubho hoya tevo puruSanA sarakho che, athavA lAMbA kALa sudhI Urdhva dama levAthI, vRddhAvasthAnA yoge jANe ghaNo thAkIne parizramanI vizrAntine arthe niHzvAsa utArI sahasA zAntine icchato puruSa kaTibhAge hAtha daI, paga mokaLA rAkhI Ubho hoya tevI lokAkRti che. trIjI rIte 287. A abhiprAya A0 niyukti cUrNI tathA jinabhadragaNI kSamAzramaNajI kRta saMgrahaNIno che, paraMtu zrI yogazAstranA abhiprAye to samabhUtala rucakathI saudharmAnte doDha rajju, mAhendrAnte aDhI, brahmAtte traNa, sahasrAre cAra, acyutAnte pAMca, traiveyakAnte cha, ane lokAnte sAta. Avo ja abhiprAya lokanAlikAno samajAya che. vaLI zrI bhagavatIjI vageremAM to dharmA--ratnaprabhA pRthvInI nIce asaMkhya yojane lokamadhya che ema kahyuM che. tenA AdhAre to tyAM sAta rAja pUrNa thAya eTale tyAMthI UrdhvanI gaNanA zarU thAya. A loka bAbatamAM traNe lokanA madhya bhAgano nirNaya karavAmAM keTaloka parAmarza jarUrI che. 38 For Personal & Private Use Only Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha "trizarAva saMpuTAkAra, cothI rIte valoNuM karI rahela yuvAna strIno jevo AkAra hoya tevA AkAra sAthe paNa sarakhAvI zakAya che. A loka koIe karyo nathI, svayaMsiddha-nirAdhAra ane sadAzAzvata che, tethI ItaradarzanonI lokotpAdaka, pAlaka ane saMhArakanI je prarupaNA te asatya svarUpa che. A loka paMcAstikAya eTale dhamastikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya, pudgalAstikAyamaya che ane te te dravyo skaMdha -deza-pradeza-paramANuthI kramazaH vyApta che. te te dravya dravya, kSetra, kALa, bhAva, guNa Adi bhAvothI yukta che. A caudarAjaloka madhye trasajIvonA prAdhAnyavALI, cauda rAja pramANa (56 khaMDuka) lAMbI eka rAja pahoLI trasanADI AvelI che. jemAM ekendriyathI mAMDI paMcendriya paryata jIvonA ane tethI traNe lokanA samAvezavALI che. tenI bahAranA lokakSetramAM kevaLa ekendriya ja jIvo che. samagra caudarAja lokakSetranuM madhya dhamapRthvInuM vIMTAIne rahevuM asaMkhya yojana AkAzakSetra vaTAvyA bAda Ave che. adholokanuM madhya cothI narakanuM asaMkhya yojana AkAza vItye prApta thAya che. ane tiryaku (madhya) lokanuM madhya arUcakapradeza che ane UdgalokanuM madhya brahmakalpanA trIjA riSTapratare kaheluM che. Urdhvaloka sAta rajuthI nyUna mRdaMgAkAra, tiryaloka 1800 yojana DamarUkanA AkAre, adholoka sAta rajuthI adhika adhomukhI kuMbhInA AkAre che. adholoke nArako, paramAdhAmIo, bhavanapati deva-devIo vagerenAM sthAno che. tiSNulokamAM vyantaro, manuSyo, asaMkhya dvIpa-samudro ane jyotiSI devo AvelA che ane A tithyaloka madhye muktiprAptinAM sAdhanono yoga sulabha kahelo che. Urdhvaloke sadAnaMdanimagna uttamakoTinAM vaimAnika devo tathA temanAM vimAno AvelAM che, ane tyArabAda siddhaparamAtmAthI vAsita siddhazilAgata siddha paramAtmAo AvelA che. A pramANe saMkSepathI lokasvarupa kahyuM. taduparAMta savistara svarupa tathA khaMDukavicAraNA sUcI-pratara ghana-2ju AdinuM svarupa "jhaLyAMtarathI (citramAMthI paNa) jovuM. [137] AkAra thaI ke sArA u, teno 288 eka zarAva UMdhuM. tenI upara eka catuM ane tenI upara eka UMdhuM zarAva goThavavAthI saMpUrNa lokano AkAra thaI zake che. 289. prathamavRttimAM taiyAra chatAM ApanuM mulatavI rAkheluM cauda rAjaloka, navalokAntika, tamaskAya AdinuM svarupa pariziSTarUpe paNa A AvRttimAM ApavA vicAra che. For Personal & Private Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devonuM bhavadhAraNIya vaikriyazarInu pramANa ra66 tRtIya avagAhanA dvAra avataraNa-cAre prakAranA devonuM bIjuM bhavanadvAra tathA tadAzrayI anya varNana jaNAvIne te ja devonuM tRtIya (vihinA dvAra zarU kare che, temAM prAsaMgika anya varNana paNa karaze. A gAthAmAM to temanAM bhavadhAraNIya vaikriya zarIranuM pramANa kyAM, keTaluM hoya? te kahe che. bhavaNa-vaNa joi-sohammIsANe sattahattha taNamANaM / du du du caukke gevi-ja'Nuttare hANi ikvikke // 138 // saMskRta chAyAbhvn (pati) vana (cara) jyotiSkasaudharmezAneSu saptahastAstanumAnam / dvika-dvika-dvika-catuSkeSu graiveyAnuttareSu hAnirekaike // 138 / / zabdArtha sugama che. pathArtha- bhavanapati, vyattara, jyotiSI tathA vaimAnika nikAyamAM prathamanA-saudharma-izAna e be devalokanA devonuM dehamAna sAta hAthanuM, tyArabAda traNavAra be be devalokanA joDale, tyArabAda kalpacatuSka, pachI zaiveyaka ane anuttare anukrame eka eka hAthanI hAni karavI. ||138 vizeSArtha-- vizeSamAM sanaskumAra mAhendra devalokamAM cha hAthanuM brahmalAtaka bane kahyuM pAMca hAthanuM, zukra-sahastrAre cAra hAthanuM, Anata-prANata-AraNa--ayyata e cAre kahyuM traNa hAthanuM, navagreveyake be hAtha ane anuttare eka hAthanuM mAtra zarIra hoya che. jema jema upara vadhIe tema tema-dehamAna, nUtana karmabaMdhana, kaSAyabhAvanI pariNati sarva ghaTatuM ghaTatuM hoya. jyAre AyuSyamAna, nirmaLatA, paudgalika sukhAdi kramazaH vadhatuM hoya. [138] avatara-pUrve devonI sAmAnyataH sthiti jaNAvI. have sAgaropamanI vRddhivaDe, pratyeka pratare devonI sthiti jaNAvavA vizleSakaraNane upayogI evI A gAthAne granthakAra race che. jethI punarukti doSa asaMbhavita che. kappaduga du-du-du-cauge, navage paNage ya jiTThaThii ayarA / do satta cauda'ThArasa, bAvIsigatIsatittIsA // 13 // 290. A mAna utkRSTa AyuSyavALA (33 sAgaropama) savathisiddhanA devA mATe che paraMtu jeonI vijayAdine viSe jaghanya 31 sAgaropama sthiti che teo mATe be hAthanuM, ane 32 sA. nI madhyama sthiti che. teonuM zarIra eka hAtha ane eka hAthanA agiyAramA bhAganuM hoya che. ema dareka kalpa-kaiveyake paNa viveka karavAno che, sugamatA mATe gAthA 142no yatra jovo. For Personal & Private Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha saMskRta chAyAklpdvik-dvik-dvik-dvik-ctusskessu, navake paJcake ca jyeSThA sthitiratarANi / dve sapta caturdazA'STAdaza, dvAviMzatirekatriMzat trayastriMzat // 136 / / zabdArtha - paNa pAMcamA mayara sAgaropamAM ni--iutkRSTa sthiti zatIsa=ekatrIza pathArya-vaimAnikanikAyanA prathamanA be kalpane viSe utkRSTa AyuSyasthiti be sAgaropamanI che. tyAra pachInA sanaskumAra-mahendra yugale utkRSTa sthiti sAta sAgaropamanI, brahma ane lAMtakakalpa cauda sAgaropamanI, zukra-sahastrAra yugale aDhAra sAgaropamanI, Anata-prANata ane AraNa--ayyata e cAre kahyuM bAvIza sAgaropamanI, navagreveyake ekatrIza sAgaropamanI ane pAMca anuttare tetrIza sAgaropamanI AyuSya sthiti che. 13lA vizeSArtha-gAthArthavat . [139] avatAra- 138mI gAthAmAM pratyeka kalpagata devonuM sAmAnyataH zarIrapramANa darzAvavAmAM AvyuM che. jema sanakumAra yugale 6 hAthanuM zarIrapramANa te prathama prataravartI sAta sAgaropamanI sthitivALA devonuM mukhyatve kahI zakAya, paraMtu te ja kahyuM anya prataravartI devo ke jeonI 3-4-5-6 sAgaropamanI sthiti che teonuM jaNAvyuM nathI. ema samagrakalpa kalpAzrayI utkRSTa sthiti darzAvI che; paraMtu pratisAgaropamanI vRddhie pratyeka prataravartI devonuM zarIra pramANa keTaluM nyUna thAya che te darzAvyuM nathI. tethI karaNa dvArA yathokta sAgaropamAyuSyanI vRddhinA kramathI AgaLa AgaLa hIna-hInatara thatA zarIra avagAhanAnA yathokta pramANane pratipAdana karanArI be gAthAo kahevAya che. vivare tANikUNe, ikkArasagAu pADie sesA / hatthikkArasabhAMgA, ayare ayare samahiyammi // 140 // caya puvasarIrAo, kameNa eguttarAi vuDIe / pUrva divisenA, samAratamA 141 saMskRta chAyAvivro tasminnekone ekAdazabhyaH pAtite zeSAH / hastaikAdaza bhAgA atare'tare samadhike / / 140 / / tyaja pUrvazarIrAt krameNaikottarayA vRddhyA / evaM sthitivizeSAt sanatkumArAditanumAnam // 141 / / 291. anya sthAne vijayAdi cAra anuttare uo sthiti 32 sAva ane savarthasiddha 33 sAvanI sthiti kahI che jenI sAkSI tattvArtha 4-2, prajJApanA, samavAyAMga Adi grantho Ape che. paraMtu e 32 sAva sthiti sAmAnyataH eka eka sAva nI vRddhinA varaNa krame Ave che, eTale tevI vivakSA karI haze; bAkI 33 sAgaropama yogya che. For Personal & Private Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaimAnika devonuM zarIrapramANa jANavA karaNa 301 zabdArtha vivAre vizleSa-bAdabAkI samayibhinsamadhika chate tALavajUnne eka Une vayajyAgakara-hAnikara phArasa IISayiAramAMthI visarIrAma=pUrva zarIranA mAnamAMthI pagi sesI pADelA bAkI muttaravuv=ekottara vRddhi vaDe hatyikSarasamA=hAthanA agiyAra bhAgo vaM e pramANe mayare mare sAgaropame sAgaropame iiAsA-sthitivizeSathI gAthArtha- uttarakalpagata adhika sthitimAMthI pUrvakalpagata je ochI sthiti tene bAda karavArUpa vizleSa (bAdabAkA) karI, Avela saMkhyAmAMthI ekanI saMkhyA UNI karavI, je saMkhyA Ave te eka hAthanA agiyAra vibhAgo kalpI temAMthI bAda karatAM je saMkhyA zeSa rahe tene punaH pUrva-pUrvakalpagata aMtima prataravartI yathokta zarIrapramANamAMthI bAda karatAM je hasta-saMkhyA ane agiyArIyA bhAgonI saMkhyA Ave te yathottarakalpa prAraMbhanA pratare jeTalA sAgaropamanI sthitivALA devo hoya teonuM zarIrapramANa Ave. punaH te ja pratarathI AyuSyamAM eka eka sAgaropamanI vRddhi karatA javI ane sAthe sAthe (uttarottara dehamAna ghaTavAnuM hovAthI) zeSa rahelA agiyArIyA bhAgomAMthI eka eka bhAga anukrame AgaLa AgaLa hIna karatA javo. A pramANe karatAM karatAM dareka kalpagata yathokta sAgaropamanI sthitivALA devonuM saMpUrNa zarIrapramANa Ave. 140-141 viroSArtha - vizeSArthamAM gAthArthane vizeSa sphaTa na karatAM te gAthArthane dAMta sAthe ja ghaTAvI devAmAM Ave che, vadhumAM saudharma-izAna kalpayugale A vizleSakaraNa (tenAthI pUrve kalpAraMbha na hovAthI) anAvazyaka che, je saheje samajI zakAya tema che, mATe sanakumAra-mahendrAdi yugale batAvAya che. sanakumAra--mahendra yugalakalpa karaNa yojanA;- uttarakalpagata sthiti eTale sanaskumAra-mahendrayugalavartI sAta sAgaropamanI je adhika sthiti, temAMthI pUrvakalpagata ti saudharma-izAnavarsI be sAgaropamanI] je nyUnasthiti, e adhika ane vanasthiti e baMne vacce vizleSa (bAdabAkI) karatAM 7-2=pa sAgaropamanI saMkhyA AvI, temAMthI ekanI saMkhyA UNI karavAnI hovAthI eka UNuM karatAM pAMcamAMthI eka jatAM cAra sAgaropama rahyA. siaudharma ane sanakumAra yugala vacce mAtra eka hAthano phera paDe che arthAt teTalo ghaTADo thAya che. te eka hAthanA pramANane uttarakalpagata vaheMcI ApavAno che. AthI te eka hAthanA amuka bhAgo kalpI, pUrvakalpagata je AyuSyasthiti tenI sAthe vizleSa karyA bAda Avela bhAga-saMkhyAne pUrvakalpagatanA (saudharmayugalanA) zarIra pramANamAMthI bAda karI, uttara (sanakumAra) kalpagata anukrame pratisAgaropamanI vRddhie ane vaLI anukrame te bhAgonI hAni karatAM jaIe eTale te te sAgaropamanI sthitivALA devonuM icchita pramANa Ave che.] upara kahyA mujaba vaheMcaNI karavA yogya eka hAtha pramANanI evI amuka bhAga saMkhyA For Personal & Private Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha kalpavI ke jethI sanakumAra yugale prAraMbhanI traNa sAgaropamanI sthitithI mAMDIne sAta sAgaropama sudhImAM (vizleSakaraNa karyA bAda) vaheMcAI jAya ane ema karatAM chevaTe sAta sAgaropamanI sthitie pahoMcatAM devonuM cha hAthanuM yathokta dehapramANa paNa AvI rahe. have A mATe granthakAra mahArAjA pote ja eka hAthanA agiyAra bhAgo kahyuM che, e kalpalA agiyAra bhAgamAMthI pUrve vizleSa karatAM zeSa AvelI cAra sAgaropamanI saMkhyA tene bAda karIe eTale (sAgaropamanI sthiti ane bhAgo vacce vizleSa karatAM) sAta bhAga saMkhyA Ave, te che (sAta-agiyArAMza bhAgo samajavA) agiyArIyA sAta bhAgo saudharma-IzAna yugale pUrvagAthAmAM kahelA sAta hAtha pramANamAMthI ghaTADavA, jethI 6 hAtha ane ? (6) bhAga zarIrapramANa sanaskumAra-mahendra yugale (pUrva kalpamAM vartatI yathAyogya sAgaropamanI AyuSyasthitimAM eka eka sAgaropamanI vRddhi karIne ane eka eka bhAga ghaTADatA jaIne kahevAnuM hovAthI) traNa sAgaropamanI sthitivALA devonuM dehamAna Ave, e pramANe prati sAgaropamanI vRddhi karatAM ane pratibhAga saMkhyA ghaTADavAnA niyamAnusAra-cAra sAgaropamanI sthitivALA devonuM dehamAna 6 hAtha ane 3 bhAga Ave, pAMca sAgaropamanI sthitivALA devonuM 6 hAtha : bhAganuM, cha sAgaropamanI sthitivALA devonuM 6 hAtha : bhAganuM ane sAta sAgaropamanI sthitivALA sanaskumArendra mahendra devonuM dehamAna eka bhAga ghaTADI nAkhatAM 6 hAthanuM yathArtha Ave.' brahma-lAMtake dehamAna vicAra- brahma-lAMtakakalpanI utkRSTa sthiti cauda sAgaropamanI che ane tenI nIcenA sanaskumAra-mAhendra yugalanI sthiti sAta sAgaropamanI che, niyama mujaba teno vizleSa karatAM sAtanI saMkhyA zeSa rahI, temAMthI eka UNI karatAM 6 saMkhyA AvI, have eka hAthanA agiyAra bhAgo karI temAMthI te che saMkhyA bAda karatAM 5 bhAga saMkhyA AvI, e pAMca bhAga pUrva kalpe aMtima prataravartI devanA cha hAthanA dehamAnamAMthI bAda karatAM 5 hAtha ane te bhAganuM dehamAna brahmakalpa ATha sAgaropamanI sthitivALA devonuM. 5 hAtha 5 bhAganuM dehamAna nava sAgaropamanI sthitivALAnuM, pake hAtha dasa sAgaropamavALAnuM. 5 agiyAra sAgaropamavALAnuM 5. bAra sAgaropamavALAnuM 5 mAna tera sAgaropamavALAnuM ane pAMca hAthanuM mAna cauda sAgaropamanI sthitivALA devonuM jANavuM. [14-41.] avataraNa-pUrve vaimAnika nikAyavartI devonuM bhavadhAraNIya zarIrapramANa kahyuM, have te devonuM utkRSTa zarIramAna uttaravaikriya apekSAe keTaluM? te kahe che. bhavadhAraNijja esA, ukkosa viuvi joyaNA lakkhaM / vi-sytuM, uttaravenTriyA nathI 14rA saMskRta chAyAbhvdhaarnniiyaa eSA, utkarSA, vaikriyA yojanAni lakSam / graiveyAnuttareSu uttaravaikriyA nAsti // 142 / / For Personal & Private Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devonuM bhavadhAraNIya tathA uttaravaikriya zarIra zabdArtha bhavadhAni=bhavadhAraNIya prasA=pUrve kahelI e vivi vaikriya mevi puttareluM--traiveyaka anuttaramAM uttaraveDaviyA uttaravaikriya nathI nathI gAthArtha-- vizeSArthavat. / / 142 // vizeSArtha e pramANe devonAM bhavadhAraNIya vaikriya zarIranuM utkRSTamAna kahIne have dehalIdIpaka nyAyathI udmosa zabdathI te devonuM utkRSTa uttaravaikriyadehamAna keTaluM hoya ? te kahe che. 303 granthakAre gAthAmAM jaNAvyuM ke-ame ukta sthiti bhavadhAraNIya zarIranI kahI, to e bhavadhAraNIya eTale zuM ? te samajI laIe. bhavadhAraNIya zarIra surairtavALuHsamAAi yAvatu satataM dhAryane asau mavaparyanta thALIyuM veti mavadhALIyam / potAnAM AyuSyanI samApti sudhI devo satata dhAraNa karI rAkhe athavA samagra bhava sudhI je rahevAvALuM hoya te bhavadhA2NIya kahevAya. devonAM bhavapratyayika (bhavadhAraNIya) zarIra ane uttaravaikriya zarIra vacce taphAvata rahelo che. jo ke pUrvabhavamAM bAMdhelA vaikriya zarIranAmakarmanA udayathI teone prApta thayuM hoya che tethI bhavadhAraNIya vaiyi zarIra evI rIte saMbodhI zakAya che, paraMtu uttaravaikriya mATe tema thatuM nathI, te zarIra to bhavaparattva prApta thayeluM hoya che. vaLI bhavadhAraNIya vizeSaNa ApI zuM samajAve che ke A zarIra janmakALanA heturUpa che, vaLI te te devanA yathAyogya AyuSyakALa paryanta rahevAvALuM che. vadhumAM deve racelAM vaikriyavargaNAnAM pudgalothI banelAM uttaravaikriya zarIrano maryAditakALa pUrNa thaye tarata ja punaH mUla zarIramAM dAkhala thaI javuM paDe che ane devonAM cyavanakALa paryanta paNa e ja zarIra hoya che. A pramANe bhavAzrayI mukhya pradhAna je zarIra te bhavadhAraNIya zarIra kahevAya. A zarIranI utkRSTa sthiti kahevAI gaI che. have uttaravaikriyanI vyAkhyA samajAve che. uttaravaikriya zarIra- vaikriyamiti-vizeSA-vividhA kriyA sahajazarIragrahaNottarakAlamAzritya kriyate iti uttrvaikriym| svAbhAvika--bhavadhAraNIya zarIra grahaNa sivAyanA samayamAM vividha prakAranI kriyA-AkRtine karavAvALuM hoya tene uttaravaikriya zarIra kahevAya che. devone A uttara vaikriyazarIra labdhipratyayika, tadbhavAzrayI prApta zaktivALuM che. pUrve karela vyutpatti anusAra A uttaravaikriya zarIranI racanA aneka prakAre icchAnukUla thaI zake che. eka hoI aneka thAya che,aneka hoI eka thAya che, bhUcara hoI khecara thAya che, kheca2 thaIne bhUcara paNa tarata thaI zake che. nAnAmAMthI moTuM--moTAmAMthI nAnuM, bhAre hoI halakuM--halakuM hoI bhAre thAya, dRzya hoI adRzya, adRzya hoI dazya thAya che, ema harakoI prakAranI adbhuta, jAtajAtanI vividha ane vicitra kriyAorUpe AkRtio karavAvALuM A zarIra hoya che. ane te vaikriyavargaNAnAM pudgalothI ja thaI zake che. ukta banne zarIro svasvakALa pUrNa thaye visrasA pudgalavat vilaya pAmavAnAM svabhAvavALAM hoya che. For Personal & Private Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A uttaravaikriya zarIranI racanA utkRSTathI eka lAkha yojana pramANanI thaI zake che. ane te uttara vaikriya zarIranI racanAno (teno kALa) utkRSTamAM utkRSTa kALa vevesu sadghamAso kosavitavvALAno' e vacanathI ardhamAsano che. e kALa pUrNa thaye punaH e uttaravaikriya zarIraracanA punaH visrasA pudgalavat svataH vilaya pAmI jAya che ane tarata ja bhavadhAraNIya vaikriyazarIra dhAraNa karI levuM paDe che. jo te kALapUrve racela uttaravaikriya zarIranI anAvazyakatA dekhAya ane saMharI levuM hoya to upayoga (buddhi) pUrvaka saMharI paNa zakAya che. 304 A uttaravaikriya zarIranuM racavuM navacaiveyaka temaja sarvottama evA anuttara vimAnavAsI devone hotuM nathI. vaLI jema anya devo jinezvara bhagavaMtanA kalyANakAdi prasaMge athavA anya gamanAgamanAdi prasaMge uttaravaikriya karI manuSyalokamAM Ave che, tema A devone tathAprakArano kalpa ja evo che ke teone ahIM AvavAnuM prayojana ja hotuM nathI, paraMtu tyAM ja zayyAmAM poDhyAthakA namaskArAdi karavApUrvaka zubha bhAvanA bhAve che, tethI aciMtanIya zakti chatAM prayojanAbhAve uttaravaikriyazarIraracanA nathI evo zabdaprayoga karyo che. vaLI teo vastrAlaMkAra rahita che. janmathI. ja teo ati suMdara, darzanIya ane daze dizAone prakAzita karanArA che. vaLI tyAM rahelI caitya pratimAone zayyAmAM rahyA rahyA sAdhunI jema bhAvathI ja pUje che. tyAM gAyana--nATakAdi kaMI ja hotuM nathI. [142] avatara-- have e bhavadhAraNIya tathA uttaravaikriya zarIranuM jaghanya pramANa kahe che. sAhAviya veuvviya, taNU jahannA kameNa pAraMbhe / aMgula asaMkhabhAgo, aMgulasaMkhijjabhAgo ya // 14 // saMskRta chAyA---- svAmAvivjha (uttara) vaizciyA (4) tanurNadhanyA meLa prAraMbhe / agulA'saMkhyabhAgo'GgulasaMkhyeyabhAgazca 1198311 zabdArtha sugama che. gAthArtha svAbhAvika tathA (uttara) vaikriyazarIra prAraMbhakALe jaghanyathI anukrame aMgulanA a) siMkhyAtamA bhAganuM ane aMgulanA saMkhyAtamA bhAganuM hoya che. ||143aa 292. AthI ja praiveyaka tathA anuttaravAsI devo svatimAnanI zayyAmAM rahyA thakAM ja dravyAnuyogAdi saMbaMdhI vicAraNA-manana karatAM koI koI viSayamAM zaMkAgrasta bane che tyAre te devo tyAM rahIne ja manathI kevalI bhagavaMtane prazna kare che ke he bhagavan ! mArI A zaMkAnuM samAdhAna zuM? e vakhate trikALajJAnI bhagavaMto ke jeo traNe kALanA sarva bhAvone ekI sAthe eka ja samayamAM AtmapratyakSa joI-jANI zake che te bhagavaMto ghAtIkarmakSayathI utpanna thaelA kevalajJAnanA pirabalavaDe devonI te zaMkAone yugapat jANyA bAda tenuM samAdhAna ApavA sAruM dravyamanathI manovargaNA yogya pudgalone grahaNa kare che. tatkALe nirmaLa avadhijJAnathI upayogavaMta thayelA te devo, te bhagavaMte grahaNa karelA manovargaNAnAM dravyone joIne svazaMkAnA samAdhAna mATe vicAra kare ke kevaLI bhagavaMte AvA prakAranA manodravyane grahaNa karI pariNamAvyA che, mATe ApaNI zaMkAonAM samAdhAno A ja pramANe hovAM joIe evuM teo samajI jAya che. For Personal & Private Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavadhAraNIya ane uttaravaikriya zarIranu jaghanya pramANa 305 // UrdhvadevalokamAM AyuSyAnusAre dehapramANa- yantra // sAgaro0 hAtha-agiyA0 bhAga sAgaro0 hAtha-agiyA0 bhAga sAgaro0 hAtha-agiyA0 bhAga 0 Te h h 0 Ta 0 Ta h 9 9 w w w w w 0 0 h 0 2 8 0 0 2 0 - h h 0 0 0 h 0 o h o FIT h m o h 5 . 5 20 21 22 33 - vizeSArtha-svAbhAvika kahetAM bhavadhAraNIya zarIra bhavanapatyAdika devone sahaja prApta thAya che. ane te svadevabhavAyuSya paryata rahevAvALuM che. e jIvo pUrvabhavanA Aya tevA pramANavALA dehane choDIne jyAre tathAvidha kamadvArA, parabhavamAM yathAyogya sthAne jyAM utpanna thAya che, tyAM utpanna thatAMnI sAthe aparyAptAvasthAmAM (utpattinA prathama samaye) temanA bhavadhAraNIya zarIranI avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAganI hoya che, kAraNa ke tyAM te jIvo utpattisthAnamAM AvatAM potAnA AtmAne atyaMta saMkocI (aMgalanA asaMkhyAtamAM bhAgano karI) kolasAmAM jema agnino kaNa paDe tema ahIM utpattisthAnarUpa kolasAmAM agninA kaNasthAnika jIvo utpanna thAya che, utpanna thaye tarata ja kolasAmAM paDelA agninA kaNIyAvatuM te jIva prathama samayathI mAMDI anukrame vRddhi pAmato jAya che. vaLI sAthe sAthe te jIvo utpattinA prathama samayathI ja svasvayogya (AhAragrahaNa, zarIraracanA, indriyaracanA, zvAsozvAsaniyamana, bhASAvAcAniyamana ane manoracanArUpa) paryAptio-zaktiono prAraMbha samakALe karavA mAMDe che, ane eka aMtarmuhUrtamAM samApta kare che. A niyama dareka jIvo mATe samajavAno che. tethI ja jIva tathAvidha karmasAmagrI dvArA devAyuSya tathA devagatyAdino baMdha pADI jyAre parabhave devagatimAM devapaNe utpanna thAya tyAre utpattiprAyogya devazayyAmAM utpanna thatA te jIvanI utpattinA prathama samaye, bhavadhAraNIya zarIranI avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAganI hoya che; kolasAmAM paDelA agnikaNanI jema utpanna thaI prAthamika saMkoca avasthA choDI alpa samayamAM vikasita-vRddhigata thaI jAya che ane utpattinA prathama samayathI svayogya payaktio paNa AraMbhe che. 293. devonuM bhavadhAraNIya zarIra e vaikriya che to paNa bhavadhAraNIya vizeSaNothI yukta hovAthI sarva bhavadhAraNIyanI vyAkhyA-vicAraNAmAM teno samAveza yathAyogya karavo. 3 For Personal & Private Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha leriyArIrAvAdinA- [ahIM vaikriya zarIrathI deva-nArakonuM bhavapratyayika uttaravaikriya ane *manuSyatiyacAdinuM mukhyatve tathAvidha labdhipratyayika vaikriya gaNavAnuM che, tethI bhavadhAraNIya vaikriyanuM grahaNa na samajavuM.] devo jyAre koI paNa prakAranA svarupe uttaradehanI racanA karavAnI zarUAta kare tyAre te uttaravaikriya zarIranI avagAhanA prathama samaye ja aMgulanA saMkhyAmAM bhAganI hoya ane tyArapachI kramazaH vRddhi pAme che. devo tathA nArako je je sthAnAzrayI je je pramANavALA thavAnA hoya te utpanna thayA bAda aMtamuhUrtamAM svasthAnayogya pramANavALA banI jAya che. ApavA-paraMtu vaikriyalabdhirahita audArikazarIrI evA garbhaja manuSya tathA tiryaMcAdine e niyama lAgu paDato nathI. e jIvo to yathAyogya kALe krame krame svayogya pramANavALA bane che. je jIvoe uttaravaikriya dehanI racanA jeTalA pramANayukta karavI zarU karI hoya te jIvo, aMtarmuhUrtamAM ja te iSTa pramANavALA thaI jAya che. [143] vAre nijAvanA levAnuM zarIra pramANapatra devajAti nAma | bhava0 utkRSTa bhava0 jaghanya / uttaravaikriya uttaravaikriya mAna u0 mAna jaghanya mAna 7 hAtha aMgulano asaMkhyAtamo 1 lAkha yo.. aMgulanA saMkhyAtA bhavanapatinuM ... bhAga bhAganI vyaMtaranuM .. jyotiSInuM saudharmaizAne . sanakumAra-mahendra brahma-lAMtake zukra sahAre Anata-prANane AraNa ayyate navaraiveyake prayojanAbhAve nathI pAMca anuttare || ta vivudhAnAM tRtIyamavahinAkAra samAraM || 294. devanI mAphaka narakanAM banne zarIranI vyAkhyA vicArI levI. 295. e pramANe vaikriyalabdhivaMta garbhaja manuSyo tathA garbhaja tiyaco paNa labdhi phoravatAM thakA viSNakumArAdivaTu ' vaikriyazarIranI racanA kare tyAre teone paNa devavat aMgulanA saMkhyAmAM bhAganI avagAhanA hoya. vaikriyalabdhivaMta vAyukAya jIvonuM uttaravaikriyazarIra prAraMbhamAM ke pachI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganuM hoya che, kAraNake vAyukAya jIvonI jaghanyotkRSTa zarIraavagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ja che. mAna For Personal & Private Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devonuM cothu upapAta virahakAladvAra 307 | devonuM cothu 'upapAta-viraha' kAladvAra avataraNa- aln dvArana samApta prazana . 'uvavAyacavaNavirahaM' meM pahavANu yaturtha dvAra 23 kare che ane te cAra gAthAthI samApta karaze. sAmaneNaM cauviha-suresu bArasa muhatta ukkoso / uvavAyavirahakAlo, aha bhavaNAIsu patteyaM // 144 // saMskRta chAyasAmAnyena caturvidha-suresu dvAdaza muhUrtA utkRSTaH / / upapAta-virahakAlaH, atha bhavanAdiSu pratyekam // 144 / ___sAmanneNaM-sAmAnyathA uvavAya-64pAta cauviha-yAra bharanA patteyaM pratya ne viNe gAthArya-vizeSArthavat. // 144 / / vizeSArtha-ve. yo| dvAra 655viraDa' bheTave. zuM ? upapAtaviraha = 64nna thavAno viyoNata; athAta vAtana 05 4Astyama meM athavA ghaNA devo utpanna thayA bAda te ja nikAyamAM anya koI deva utpanna na thAya to kyAM sudhI utpanna na thAya? te kALanuM aMtaamANa kahevuM tene upapAtaviraha kahevAya. bhavanapati, vyantara, jyotiSI, vaimAnika e cAre nikAyanA devono sAmAnyataH (samuccaya) upapAtaviraha utkRSTathI bAra muhUrtano hoya che, e bAra muhUrta vyatIta thaye anya koI jIva devagatimAM avazya utpanna thAya ja che. [144] avataraNa-pUrva samuthyaye. sAmAnyathI. 55ta. vi268. yo. have. 3L PuthAthI. pratye nikAyAzrayI spaSTa rIte jaNAve che. bhavaNavaNajoisoha-mmIsANesu muhutta cauvIsaM / to nava diNa vIsa muhU, bArasa diNa dasa muhuttA ya // 145 // bAvIsa saha diyahA, paNayAla asIi diNasayaM tatto / saMkhijA dusu mAsA, dusu vAsA tisu tigesu kamA // 146 // For Personal & Private Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vAsANa sayA sahassA, lakkhA taha causu vijayamAIsu / pattiyAgasaMvamAno, satra saMghamANo ka )989)) bhavana (pati) vana (cara) jyotiSkasaudharmezAneSu muhUrtAzcaturviMzatiH / tato nava dinAni viMzatirmuhUrtAH, dvAdaza dinAni daza muhUrtAzca // 145 // dvAviMzatissArdhadivasAH, paJcacatvAriMzadazItiH dinazataM tataH / saMkhyeyA dvayormAsAH, dvayorvarSAH triSu trikeSu kramAt // 146 // varSANAM zatAni sahastrANi, lakSANi tathA caturpu vijayAdiSu / palyA'saMkhyabhAgaH, sarvArthe saMkhyabhAgazca // 147|| vAvIsa kiyahIM sADAbAvIsa divasa advIsaMcovIza tiyutirosu-traNa trikamAM to tethI vAsANasayasaMkhyAtA varSazata navaDhiAvIsamuhU-nava divasane vaza muhUrta vALa samuduttA bAra divasa ane daza muhUrta sabassavartha siddha pArthavizeSArthavata ||145-147|| 0 viroNArtha- bhavanapati, vyattara, jyotiSI ane vaimAnika nikAyanA saudharma tathA izAna e. bane kalpa upapAtavirahakAla utkRSTathI covIza muhUrtano paDe che, tyArabAda ukta nikAyasthAnamAM eka athavA ghaNA devo avazya utpanna thAya che. tyArabAda sanaskumArakalpa nava divasa ane upara vIza muhUrtano virahakAla, mahendrakalpa bAra divasa upara dasa muhurta, brahmakalpa sADA bAvIsa divasa, lAMtakakalo pIstAlIza divasa, zukakalpa eMzI divasa, sahastrAra kalpe so divasa, Anata-prANane saMkhyAtA mAsano AraNa--ayyate saMkhyAtA varSano virahakAla hoya. nava raiveyakanI pahelItrikamAM utkRSTa virahakAla saMkhyAtA varSazata hoya paraMtu te sahastra varSa aMdarano ja samajavo, anyathA sahastra varSa evuM ja vidhAna karata.] madhyamatrike saMkhyAtA sahastravarSa (lakSathI avaka) ane uparitana raiveyaka saMkhyAtA lakSa varSano (koTithI avaka) viraha jANavo. anuttarakalpa-vijaya, vijayavaMta jayaMta ane aparAjita e cAre vimAnane viSe (addhA) palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalo virahakALa paDe ane madhyavartI-sarvotkRSTa pAMcamA sarvArthasiddha vimAnane viSe utkRSTa virahakAla palyopamanA saMkhyAtamA bhAgano jANavo. A pramANe utkRSTathI upapAta virahakAla darzAvyo. [145-147 // iti surANAM caturthamupapAtavirahakAladvAraM samAptam // 296-297. paraMtu eTaluM vizeSa samajavuM ke-Anata karatAM prANata saMkhyAtA mAsa kaMIka adhikapaNe jANavAM. e pramANe AraNa karatAM acyate saMkhyAnA varSa adhikakALa jANavo. For Personal & Private Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devonuM vyavanavirahakAla tathA upapAta cyavanasaMkhyA dvAra 306 devonuM pAMcamuM 'cyavanaviraha' ane chaTuM-sAtamuM 'upapAta-cyavanasaMkhyA' dvAra avataraNa- have. anya.2 . 655ta-vi24Alane dhanyathI. 6Ali puna: 4ghanya tathA utkRSTa avanavirahakAlane atidezathI kahevApUrvaka pAMcamuM dvAra samApta kare che. ane pUvadhivat pazcAI gAthAmAM saMvaM rUAsamAM padavALuM chaThuM dvAra (eka samayamAM eka sAthe keTalA jIva ane ? athavA keTalA utpanna thAya ? te) jaghanyotkRSTapaNe zarU karI samApta karaze. savvesipi jahanno, samao emeva cavaNaviraho'vi / igadutisaMkhamasaMkhA, igasamae huMti ya cavaMti // 148 // saMskRta chAyAsarveSAmapi jaghanyaH samayaH, evameva cyavanaviraho'pi / eko dvau trayaH saMkhyAtA, asaMkhyAtA ekasamaye bhavanti ca cyavante // 148 / / zArthasavvesiMpi-savanI 55 emeva- prabhArI 4 jahanno dhanya igaduti- 35 samao-samaya cavaMti-24ve. cha gAthArtha-vizeSArthavat. // 148 / / vizeSArtha- sanI bheTale. bhavanapatithI. bhAMDI savAsiddha sudhAnI yAre nayana vono jaghanyathI upapAtaviraha' eka samayano hoya che. paJcamacyavanaviraha-kAladvAra-have. 5pAtaviravat vyvnvi27|| 43 cha. cyavanaviraha-meTale vigatinI. yAre layamaithI. meM 3 ghau vo na yave. tad seal kALa sudhI na Ave ? te kAlanuM niyamana, te avanavirahakALa kahevAya. For Personal & Private Use Only Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A cyavanavirahakAla paNa upapAvirahakALa dvAramAM je je nikAyamAM yathAsaMkhya jeTalo jeTalo jyAM jyAM kahela che te ja pramANe yathAsaMbhava vicAravo. 310 eTale prathamanI [bha0 vya0 jyo] traNe nikAyamAM ane sodharma--izAna kalpe covIza muhUrta utkRSTacyavanaviraha. sanatkumAre nava divasa ne 20 muhUrta, mAhendra bAra divasane 10 muhUrta, brahmakalpe 2aa divasa, lAMtake 45 divasa. zuke 80 divasa. sahasrAre 100 divasa. Anata tathA prANate saMkhyAtA mAsa. AraNa-acyute saMkhyAtA varSa. pahelI traiveyaka trike saMkhyAtA zata varSa, madhyamatrike saMkhyAtA sahasravarSa, uparitanatrike saMkhyAtA lakSa varSa. vijayAdi cAra vimAnane viSe palyopamano asaMkhyAtamo bhAga ane sarvasaddhe palyopamano saMkhyAtamo bhAga cyavanavirahakALa hoya. kRti utkRSTacyavanavirahakAlaH / jaghanya cyavanavirahakAla eka samayano jANavo. kRti nayanya vijJa[[: | // chaThTha, sAtamuM 3papAta-vyavana saMdhyAkAra || e pramANe upapAta tathA cyavanavirahakALa kahyo, have eka samayamAM jaghanya ane utkRSTathI keTalAka devo devagatimAMthI ekI sAthe Ave, te cyavanasaMkhyAdvAra. ane e eka ja samayamAM anya gatithI keTalA jIvo devagatimAM jaghanyotkRSTa saMkhyAe utpanna thAya te upapAta saMkhyAdvAra. cAre nikAya paikI koI paNa nikAyamAM athavA cAre nikAyamAM sAmAnyataH samuccaye jaghanyathI eka, be, traNa ema utkRSTathI yAvat saMkhyAtA-asaMkhyAtA paNa utpanna thAya che, temaja eka, be, yAvat asaMkhyAtA eka ja samayamAM ave paNa che. ahIM eTaluM vizeSa samajavuM ke--bhavanapatithI mAMDI sahastrAra sudhInA devone to ukta niyama yogya che. kAraNake sahasrAra sudhImAM to tiryaMconI paNa gati che ane tiryaMco asaMkhyAtA che tethI yAvat asaMkhyAtI upapAtasaMkhyA yogya che, temaja teTalI saMkhyAe ve che. kAraNake teonI pRthvI--ap-vanaspati-manuSya tiryaMca e pAMce daMDakomAM gati hoya che. vizeSamAM saudharmaizAna sudhInA pAMce daMDakomAM ane trIjAthI AThamA kalpa sudhInA devonI gati manuSya tiryaMca e be daMDakomAM ja hoya che. sAnana have navamA samAruM kalpathI laI sarvArthasiddha sudhInA devonI upapAta tathA cyavanasaMkhyA jaghanyathI 1-2-3 che ane utkRSTathI saMkhyAtI ja hoya che; kAraNake sahasrArathI--sarvArthasiddha sudhImAM tathAvidha zubha adhyavasAyavALA garbhaja manuSyo ja utpanna thaI zake che ane teonI saMkhyA saMkhyAtI ja che ane cyavanasaMkhyA paNa saMkhyAtI ja hoya che, kAraNake te kalpagata devo marIne garbhaja manuSyamAM ja utpanna thAya che ane te garbhaja manuSyonI saMkhyAtI saMkhyA che. [148] // iti devAnAM caturthaM paJcamaM ca SaSThaM saptamaM ca dvAraM samAptam / / For Personal & Private Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagha0 devalokamAM pratikalpe utkRSTa upapAta cyavanavirahakAla sambandhI yantra 311 * devalokamAM pratyeka kalpamA utkRSTa 'upapAta-cyavanaviraha' kAla saMbaMdhI yantra * nikAya kalpanAma u0 virahamAna kalpa nAma u0 virahamAna vira ! bhavanapati vantaramAM 24 muhUrta sahastrAra kahyuM...... 3 mAsa 10 dio jyotiSI nikAyamAM Anata-prANate. saMkhyAtAmAsa saudharma-IzAnamAM AraNa acyate. saMkhyAtA varSa sanakumAra kahyuM | 9 diTha 20 mudra gri. prathamatrike.... saMkhyA0 varSa zata mAhendra kalya 12 di0 10 musaii. dvitIyatrike. saM0 hajAra varSa brahma kahyuM 22aa divasa . tRtIyatrike.... saM0 lAkha varSa addhA palyo, lAMtaka kalpa 45 divasa anuttara cAra vimAne. asaMkhyAo bhAga zukra kalpa... 80 divasa asaMkhyA, bhAga saMkhyA bhAga sarvatra jaghanya virahakALa eka samayano jANavo avana-viraha upara-virahavat yathAsaMbhava samajavo. * cAre gatyAzrayI sAmAnya-utkRSTa cyavanavirahakAla- yantra * nAma ja0 vi0 u0 vi0 garbhaja nara tiryaMcano 1 samaya 12 muhUrta devatA, nArakIno saMmUrijhama manuSyano 24 muhUrta vikalejiyano aMtamuhUrta te ja pramANe sAmAnya cyavanaviraha saMma7imatiyacAdikano * devalokamAM jaghanyotkRSTa upapAta-cyavana saMkhyA yantra * nAma bhavana- sahastrAra yAvat saha0 thI anuttara yAvat ja0 upa0 cya0 saMkhyA | u0 upa0 cya0 saMkhyA eka, be, traNa sudhI saMkhya asaMkhya yAvata saMkhyAtA upaje-Tyuve For Personal & Private Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha devona AThamuM 'gati' dvAra vitara- sAtamuM dvAra samApta karIne have devalokamAM kaI gatiomAMthI mRtyu pAmelA jIvo utpana thAya che? te " padavALuM AThamuM gatidvAra kahe che. narapaMciMdiyatiriyA-NuppattI surabhave pajattANaM / ajjhavasAyavisesA, tesiM gaitAratammaM tu // 146 // saMskRta chAyAnrpnycendriytirshcaamutpttiH surabhave paryAptAnAm / adhyavasAyavizeSAtteSAM gatitAratamyaM tu // 146 // zabdArtha - 3pattI utpatti risesavizeSathI pattA paryAptAnI tesiM teonuM vasIya adhyavasAya maphatAratama gatinuM tAratamya mAthArtha - payapti paMcendriya manuSyo ane tiryaMconI devalokamAM adhyavasAyanI vizeSatAthI utpatti thAya che ane punaH adhyavasAyanI vizeSatAthI e niyamamAM tAratamya paNa paDe che. (14lA vizeSArtha - devalokamAM kayA kayA jIvo utpanna thAya che? kyA kayA kAraNathI thAya che? A vAta uparokta gAthAmAM kahevAmAM AvI che. ane sAthe sAthe te devalokamAM paNa sthAna, vaibhava, AyuSyAdikanI nyUnAdhikatA paNa adhyavasAyonI vicitratAne ja AbhArI che, e vAta paNa jaNAvI dIdhI che. ahIM eka vAta spaSTa samajavI ke-devalokanI aMdara mAtra paryAptA garbhaja manuSyo ane saMm. garbhaja tiryaMco e be ja jAtinA jIvo utpanna thaI zake che, paraMtu te sivAyanA bAkInA nArako-ekendriyo vikalendriyo ke aparyAptA paMcendriya tiryaMca manuSyo utpanna thatA nathI. kAraNake devabhavaprApti prAyogya nirmala pariNAmo temane AvatA nathI. A uparathI eka bIjuM rahasya spaSTa thaI jAya che ke-devalokamAM utpanna thavAnAM sthAno asaMkhya che jyAre tenA utpanna thanArA umedavAro mAtra be ja jAtinA jIvo che. utpanna thavAnAM sthAno asaMkhya che ne utpanna thanArAnI saMkhyA ochI-gaNatrInI che. AthI nizcita thAya che ke jIvane devalokanI prApti e durlabha nahIM paNa sulabha che. jyAre mAnavabhavanI prApti e sulabha nahIM paNa durlabha che, kAraNake mAnavajAtanI saMkhyA maryAdita eTale saMkhyAtI (29 aMkasaMkhyA jeTalI, jemake 2*2=4, 4*2=8, 842=16 A pramANe 96 vakhata guNAkAra karatA je saMkhyA Ave teTalI) che For Personal & Private Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanA iSTa ane aniSTa saMyogonuM pariNAma 313 jyAre utpanna thanArA umedavAro tamAma gati-jAtinA che. jenAM sthAna ochAM hoya ane umedavAro asAdhAraNa hoya tyAre te sthAna meLavavuM keTaluM muzkela? te samajI zakAya tevuM che, mATe ja AgamamAM kude vastu mApuNe mave' ityAdi je vacano uccArAyAM che, tenI yathArthatA siddha thAya che. A vAta to prAsaMgika kahI. have mULa vAta para AvIe. -devagatinI prAptimAM hetu zuM? to gAthAmAM jaNAvyA mujaba 'thyavasAya' vizeSa. adhyavasAya eTale zuM? to mAnasika pariNAma-vyApAra vizeSa che. arthAt mAnasika vicAra tenuM ja nAma adhyavasAya. A adhyavasAya traNa prakArano che. 9 azuddha, ra zuddha, rU satyanta zuddha. AtmA azuddhamAMthI zuddha vicAramAM ne zuddhamAMthI atizuddha vicAravALo bane che tethI te pramANe krama darzAvyo che. azuddha pariNAma-narakAdi durgatinAM kAraNarUpa, zuddha pariNAma devAdika sugatinAM kAraNarUpa ane atyanta zuddha pariNAma te muktisukha-mokSanAM kAraNarUpa che. mAnasika vicAronI be prakAranI sthiti sAmAnya rIte mAnasika vicAronI je vibhinnatAo pratikSaNe UbhI thAya che tene be vargamAM ja vaheMcI nAMkhavAmAM AvI che. eka ra ane bIjo pheSa. AthI prathamanA be bhedamAMthI cAra bheda sarjAze. eTale ke zuddha ane zuddhadeva. zuddha ane azuddha veSa, jene pracalita paribhASAmAM bolIe to prazastara -Sa ane prazasta -TheSa kahevAya. mananI A bhinnabhinna vicAradhArAone utpanna thavAmAM iSTa-aniSTa vastuno saMyoga-viyoga mukhya bhAga bhajave che. jemAMthI zubhAzubha kASAyika pariNAmo uddabhave che. ISTa vastunA saMyoga aMge- 1. arthAta jyAre jIvane jaDa ke caitanyAdi iSTa vastuno saMyoga utpanna thAya che tyAre prathama to te atyanta prasanna thAya che. ane e prasannatAno atireka te te padArthamAM tanmaya thato tIvra-tIvratara-tIvratama koTie pahoMcI jAya che. pachI ISTanI vizeSa prApti, rakSaNa ne upabhogamAM manane tadAkAra banAve che. A ISTasAdhana rAganI Asakti be prakAranAM sAdhano viSe thAya che. eka saMsAranAM sAdhano paratve ane bIjI muktinAM sAdhano viSe. saMsAranAM sAdhano viSe thAya tyAre te aprazasta koTinI ane muktinAM ke AtmAnAM sAdhano viSe hoya che tyAre te prazasta koTinI kahevAya che. jemake kudeva, kuguru ane kudharma paratve karAto rAga te aprazasta kahevAya che ane sudeva, suguru, sudharma paratve karAto rAga te prazasta kahevAya che. prazasta rAga te "zuddha-zubha che. ane jo tenA mULa arthamAM barAbara hoya to, te dvArA jIva zubha-puNya prakRtionA baMdha karIne devAdika zubha gati vagerenI zreSThatAne prApta kare che. * ahIM zuddha ane zubha e eka ja athavAcaka levAnA che. anyathA enI tAttvika vyAkhyAmAM beya bhinnArthaka vAcaka che. 40 For Personal & Private Use Only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha aprazasta rAga te azuddha azubha che. tenA mUla arthamAM te ghaTamAna hoya tyAre jIva tethI azubha pApa prakRtiono baMdha karIne udayakALe narakAdi azubha gatione meLave che. upara jema ISTasaMyoga viSe kahyuM tevuM ja aniSTasaMyoga mATe samajavAnuM che. aniSTa vastunA saMyoga aMge 2. eTale ke jyAre jIvane aniSTa vastunA saMyogo maLe che tyAre cittamAM aprasannatA utpanna thAya che, temAMthI kheda janme che. temAMthI roSa, krodha-kalaha badhAM ja malina tattvo janma pAme che. haiyuM dveSabuddhino AkAra le che. mAnasa virodhI bane che. maitrIbhAvanA ane kSamAnA Adaza vilaya thAya che. mana draSabuddhimAM gherAtuM gherAtuM. ati duHkhI thAya che ne AtmAne saMtApa ane AkrandanI koTie dhakelI de che. pariNAme keTalIkavAra na banavAnI ghaTanAonI duSTa ane bhayaMkara paraMparAo sarjAya che. A ASa bhAvanA sat ane asata, yA saMsAra ke muktinAM sAdhano paratve thAya che. jene upara kahyuM tema aprazasta ane prazasta be nAmathI oLakhIzuM. zuddha deva, guru ane dharma tattvonI rakSA-pracAra khAtara anivArya kAraNe dveSa karavo to te prazastakoTino ane kudeva, kuguru ane kudharmanAM tattvo khAtara karavo paDato dveSa te aprazastakoTino gaNAya che. prazasta koTino dveSa alpa karmabaMdhanA kAraNarUpa hovA chatAM vizeSa prakAre punyabaMdhane karAvato hoI tethI zubhaphaLanI prApti ane aprazasta Sa tethI viparIta phaLane Apato hoI viparIta phaLanI prApti karAve che. A pramANe iSTAniSTa vastunA saMyoga-viyogathI zubhAzubha rAga-dveSa adhyavasAyo ane tenA maMda, tIvra, tIvrataratamAdika aneka prakArothI jIvanA sukhaduHkha, sadgati ke durgatino AdhAra rahelo che. adhyavasAyanI janetA mana che tethI saMsAramAM e badhAM mATe baMdhAraNIya cakra koI paNa hoya to mana ja che, mATe ja Apta puruSoe kahyuM che ke "mana parva manuSyApAM vAra vaMdha_mokSayoH" devagati prAyogya adhyavasAyo jo AgaLa vadhIne ati vizuddhatara--tama dazAe pahoMcI jAya to kevalajJAna, kevaladarzana (saMpUrNa jJAna) prApta karI, saMsAranuM paribhramaNa dUra karI, mukti sukhane meLavI, sarva duHkhano aMta karI zake che. [14] avatara- cAlu dvAramAM have kayA kayA ane kaI kaI sthitivALA jIvo kaye devaloka jAya che ? te kahe che. naratiri asaMkhajIvI, savve niyameNa jaMti devesu / niyaAuasamahINa-uesu IsANaaMtesu // 150 // saMskRta chAyAnraastirynyco'sNkhyaatjiivinH, sarve niyamena yAnti deveSu / nijAyuSkasamahIna-yuSkeSu IzAnAnteSu // 150 / / For Personal & Private Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatidvAramA samUcchima tiryaMcI vagere kayA utpanna thAya? 311 zabdArtha- saMvanavI asaMkhyavaSayuSI jIvo nijhAma nijAyuSya niyane niyamathI samadInA susarakhA athavA hinAyuSyamAM naMti jAya che sAdir=IzAna aMtamAM mAthArtha- asaMkhya varSanA AyuSyavALA manuSyo tathA tiryaMco sarve niyamAnanize devalokamAM utpanna thAya che. ane te paNa nijAyuSya samAna athavA to hIna sthiti paNe izAnAnta kalpa sudhI ja utpanna thAya che. ||15vA. vizeSArtha- asaMkhyAta varSanA dIghayuSyavALA manuSyo ane tiryaMco te yugaliko ja hoya che ane teo devagatimAM ja utpanna thAya che, paraMtu bAkInI narakadi traNe gati ane mokSamAM utpanna thatA nathI. vaLI devagatimAM paNa teo potAnI yugalika avasthAmAM jeTalI AyuSyasthiti hoya te tulya sthiti-AyuSyavALA athavA to hInAyuSyavALA devapaNe tene sthAne) utpanna thAya che ane tethI teonI vadhAremAM vadhAre gati izAnadevaloka sudhI ja hoya che, kAraNake nijAyuSya pramANane anukULa sthiti vadhAremAM vadhAre IzAnakalpa sudhI hoya che, ane AgaLanAM kalpomAM jaghanyathI paNa be sAgaropamanI sthitithI ja zarUAta thAya che, jyAre yugaliko to utkRSTathI paNa traNa palyopamanI ja sthitivALA che. ane tethI palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgathI asaMkhya varSanA AyuSyavALA khecara tiryaMca paMcendriyo ane antardIpavartI (dADhAo upara vasatA) yugalika tiryaMca tathA manuSyo to bhavanapati ane vyantara e be nikAyamAM ja utpanna thAya che, paraMtu jyotiSI ke saudharma--IzAne nahi, kAraNake jyotiSImAM to jaghanyathI paNa jaghanya sthiti palyopamanA AThamA bhAganI ane vaimAnikamAM saudharme palyopamanI kahI che, jyAre ukta yugalika jIvonI sthiti palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAganI che tethI tene tulya vA hIna sthiti paNe tyAM maLI zakatuM nathI. have zeSa eka palyopamanA AyuSyavALA yugaliko (te haimavaMta ke hairaNyavaMta kSetranA) be palyopama AyuSyavALA (te harivarSa-ramyakakSetranA) traNa palyopama AyuSyavALA (te devakuru-uttarakurukSetranA tathA suSamasuSamAdi ArAmAM yathAyogya asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA bharata airavata kSetravartI yugalika manuSya ane tiryaMco) bhavanapatithI mAMDI yathAsambhava izAna yAvat utpanna thaI zake che. kAraNake nijAyuSyatulya sthiti sthAna tyAM sudhI che. tethI uparanA kaltha sarvathA niSedha samajI levo. [15] navatara-prastuta vAta AgaLa calAve che. jaMti samucchimatiriyA, bhavaNavaNesu na joimAIsuM / jaM tesiM uvavAo, paliA'saMkhaMsaAUsu // 151 // saMskRta chAyA yAnti sammUrchimatiryaJco, bhavana (pati) vane (care) Su na jyotiSkAdiSu / yatteSAmupapAto, palyA'saMkhyAMzA''yuSSu // 151 // zabdArtha sugama che- For Personal & Private Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha gAMdhArtha-- vizeSArthavatuM. 151 vizeSArtha- saMmUcchimatiryaMco bhavanapati tathA vyattaranikAyane viSe utpanna thAya che, paraMtu jyotiSThAdi (saudharma-izAna) nikAyamAM utpanna thatA nathI; kAraNake teonuM upajavuM palyopamanA asaMkhyAtamAbhAga AyuSyavALA devomAM hoya che. saMmUcchima tiryaMcanI AthI AgaLa gati ja nathI. [151] _* aSTamagatidvAre prakIrNakAdhikAraH / avataraNa pUrve gati-sthiti AdhAre te te jIvonI sthiti kahI. have adhyavasAyAzrayI thatI gati jaNAve che. bAlatave paDibaddhA, ukkaDarosA taveNa gAraviyA / vereNa ya paDibaddhA, mariu asuresu jAyaMti // 152 // saMskRta chAyAbaaltpsi pratibaddhA, utkaTaroSAstapasA gauravitAH / vaireNa ca pratibaddhA, mRtvA'sureSu jAyante (152 / / zabdArtha - vAti bAlatapamAM reparvarathI vidva=pratibaddha marid=mRtyu pAmIne udbharosa=utkRSTa roSavALA surasu=asuromAM tave jAviyAnnapathI gauravavALA nAti-jAya che pathArtha vizeSArthavata - 15rA vizeSArtha vAta = bAla (ajJAna) je tapa, arthAt bAla vizeSaNa ApI zuM samajAve che ke bAlakanI bAlyAvasthA zUnya che tema A tapa paNa ajJAnapaNe karAto hovAthI zUnya gaNAya che. e bAlatA jinezvara bhagavaMtanA mArgathI viparIta, tattvAtattva, peyApeya, bhakSyAbhaDhyanA bhAna rahita karAya che, e mithyA tapa kahevAya che, kAraNake te tapa samyakatva (sAcA zraddhAna) rahita hoya che, e tapathI AtmA kadAca sAmAnya lAbha bhale meLavI jAya paNa aMte AtmAne hAnikAraka hovAthI niSphaLa che. je tapamAM nathI hotuM indriyadamana, nathI hoto varNa--gaMdha-rasa-spazadi viSayono tyAga, nathI hotuM adhyAtma, nathI hotI sakAma nirjarA, ulaTuM puSTikArI anna levuM, indriyane svecchAe poSavI, viSayavAsanAonuM vadhu sevana, hiMsAmaya pravRttivALA evA "paMcAgni Adi tapo e bALapa che; tattvathI jIvahiMsAnA heturUpa che tathApi tenA dharmazAstrAnusAra bAhyadRSTie kiMcit Atmadamanane karanArA taparUpa anuSThAna hovAthI sAmAnya lAbhane maLatAM teo dvIpAyanaSinI jema asurakumArAdi bhavanapatinikAryamAM utpanna thAya che. 298. sAco paMcAgni tapa kone kahevAya? caturNA jvalatAM madhye yo naraH sUryapaJcamaH / tapastapati kaunteya! na satpaJcatapaH smRtam / / 1 / / paJcAnAmindriyAgnInAM, viSayendhanacAriNAm / teSAM tiSThati yo madhye, tad vai paJcatapaH smRtam ||2|| [ma. bhA.] For Personal & Private Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAracaM kAraNa kaSAya ane tapanI mahattA 217 mATe sArIe AlamamAM suprasiddha jainadharmanA tapa vijJAnane samajIne kalyANAbhilASI AtmAe teno ja Adara karavo. uzkerosA= utkaTa roSane dhAraNa karato tapa kare, tene paNa asaragati prApta thAya che. koI eka AtmA bhale sAthe sAthe svazAstrAnusAra paNa tapa-dhamanuSThAnane karato hoya, ahiMsaka, asatyano tyAgI, strIsaMgarahita, niSparigrahI ne saguNI hoya, kaSAyahIna hoya, mAyALu, zAMta svabhAvI hoya to, jIva zubha puNyotpanna uttama adhyavasAyothI vaimAnika devanA AyuSyano bandha kare che, eTaluM ja nahIM paNa tethIe vadhu vizuddhataratama dazAmAM dAkhala thaI mokSalakSmIno mAlika paNa thaI zake che. paraMtu tathAvidha ajJAnathI te te dhamanuSThAno karatAM krodhAdika kaSAyonI pariNati evI vartatI hoya ke nimitta maLe ke na maLe, paNa jyAM tyAM krodha-gusso-Aveza karato hoya, dharmasthAnomAM paNa TA-tophAna karato hoya, na karavAnAM kAryo karato hoya-AvA malinaprasaMge jo AyuSyano bandha paDI jAya, to paNa amuka saguNa--dharmanA sevanathI asurakumArAdi bhavanapatimAM upaje che. jo roSavRttirahita dhamanuSThAna AcaratA hoya to prANI tethI adhika sadgati meLave che. mATe roSavRttine dUra karavI jarUrI che. 29kalezathI vAsita mana enuM ja nAma saMsAra, tethI rahita mana tenuM nAma mokSa che. ghaNAM prakAranAM sukha ane duHkhanAM phaLone yogya evAM karmakSetrane je khodI nAMkhe che athavA AtmAnA svarUpane je kaluSita kare che te kaSAya kahevAya che. saMsAranA mULa kAraNa kaSAyo ja che, mATe krodha, mAna, mAyA, lobha A cAra kaSAyothI mukta thavA anukrame tenA pratipakSI tarIke kSamA, namratA, saralatA ane saMtoSa vRttione aMtaramAM khUba keLavavI. tavena jAviyA-tapathI gauravavALA eTale ahaMkAra karanArA. koI paNa prANI tIvra pApavRttithI baMdhAelAM nibiDa-cIkaNAM karmone paNa (tapanA nirnara va) taponuSThAnadvArA avazya naSTa karI nAMkhe che. e tapa jo ahaMkAra rahita hoya to te uttama gatine meLavI zake che. paraMtu te anazanAdika tapa karatAM ahaMkAra AvI jAya ke ame tapAsI chIe, mArA jevo tapa karanAra, sahana karanAra che koI? ItyAdi ahaMkArano mada bhego bhaLelo hoya ne parabhavAyuSyano badhuM paDe to bhavanapatino paDe che athAt, udaya AvatAM tyAM utpanna thAya che. tyAM paNa UMca-nIcANAno AdhAra bhAvanAnI vizuddhi upara hoya che, mATe prANIoe uttama gati meLavavA akrodhapaNe kSamAbhAvapUrvaka mada rahita tapa karavo, nahIMtara pachI jainetaranA upavAsa "pharALIyA" thayA tema ApaNA upavAsa "varALIyA" banI jaze. 299. kaleze vAsita mana saMsAra, kaleza rahita mana te bhavapAra. [upA) yazovijayajI 300, suda-tuRG vahu sahi, kRmbhavetta saMti naM na ! kalusaMti jaM ca jIvaM, teNa kasAi tti vuccaMti / / [pannavaNA sUtra pada 13] 301. tapa guNa ope re rope dharmane, navi gope jina ANa, Azrava lope re navi kope kadA, paMcama tapasI te jANa. [upA) zrI yazovijayajI. For Personal & Private Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha sena 1 kilatA=vairavaDe pratibaddha Asakta thayelA, te koI jIva uttama tAdharmane sevato hoya, mahAna RSi-tyAgI hoya, paraMtu jo vairabhAvathI Asakta hoya ke kyAre duzamananI khabara lauM? AvA jIvo parabhavAyuSyano bandha kare to malinabhAvanAnA yoge bhavanapati nikAyamAM upaje che; kAraNake vaira vALavuM e bUrI cIja che, ethI mana haMmezA malina rahe che. vaira vALI zake yA na ke to paNa te azubha bhAvanAnA yoge ukta gati to meLave che. te tyAM jAya che tyAM paNa janmAntaranA virodhI saMskArothI vairI pratye vaira vALavAnI punaH vRtti jAge che. A rIte vairaparaMparAnuM viSacakra pharyA ja kare che ane aneka kadarthanAne pAme che. panaH punaH karmabaMdha dvArA saMsAramAM paribhramaNo karyA ja kare che, mATe prANIe kadI vairAsakta na banavuM ane samabhAvavRtti keLavavI. vairanI paraMparA khUba ja lAMbI cAle che. samarAditya vagerenA daSTAMto tenA sAkSIrUpe che mATe vairopazamana karI manane zAMta karI devuM e jainadharma pAmyAnuM phaLa che. e pramANe ukta aniSTabhAvanAnA yoge prANI potAnI uttama ArAdhanAne paNa dUSita banAvI, utpanna thatA jaghanyakoTinA suadhyavasAyadvArA asurone viSe utpanna thaI zake che. [15] avataraNa--have lattarapaNe kayA kAraNathI jIva utpanna thAya? te kahe che. rajjuggaha-visabhakkhaNa jala-jalaNapavesa taNha-chuhaduhao / girisirapaDaNAu mayA, suhabhAvA huMti vaMtariyA // 153 // 302. eTaluM vizeSa samajavuM ke koI paNa jIvanuM AgAmI gatisthAnanuM nimaNi parabhavAyuSya bandhakAle utpanna thatI zubhAzubha bhAvanA adhyavasAya upara AdhAra rAkhe che. have svabhava AyuSya pramANamAM jIvane AyurbandhanA mukhyatve cAra samayo prasaMgo Ave che. prathama sopakramI jIvanuM jeTaluM AyuSya hoya tenA trIjA bhAge,bIjo prasaMga navamA bhAge, trIjo sattAvIzamAM bhAge ane chevaTe cotho nijAyuSya pUrNa thavA ADuM aMtarmuhUrta bAkI rahe tyAre, arthAt trIjA bhAge parabhavAyuSya badhu jIve na karyo hoya to navame kare, tyAM na karyo hoya to 27 me, chevaTe aMtarmuhUrNa bAkI rahe parabhavAyuSya bandha jarUra kare ja. e AyuSyabandhanA kALa prasaMge jIvanA jevA prakAranA zubhAzubha adhyavasAya hoya, tadanusAra zubhAzubha gatino bandha kare che. zubha adhyavasAya zubha gatine, azubhaadhyavasAya azubha gatine Ape che. te gatimAM paNa UMca-nIca saMpattinI prApti e adhyavasAyanI jeTalI jeTalI vizuddhi hoya te te upara AdhAra rAkhe che, pachI bhale te jIvoe dArUNa pApAcaraNo sevyAM hoya; paraMtu AyurbandhakAle pUrva puNyathI, tathAvidha zubhAlaMbanathI pUrvakRta pApano pazcAtApa AlocanA grahaNa ItyAdi karyuM hoya ane zubha adhyavasAyo cAlatA hoya to jIva cilAtIputra, daDhaprahArI tAmalI tApasAdinI jema zubha adhyavasAyane pAmI samyagdaSTipaNuM prApta karI zubhagatimAM utpanna thaI zake che. - bIjuM e paNa yAda rAkhavuM ke jo jIve AyuSyanA cAra bhAgo paikI koI paNa bhAge zubha gati ane zubha AyuSyano vadha karyo hoya, e bandha pUrve ke anantara azubha AcaraNAo thaI hoya, paraMtu tene zubha gatinA AyuSyano bandha karyo hovAthI tene zubha sthAne javAnuM hovAthI pUrvanA saMskArothI zubha bhAvanA 'jevI gati tevI mati A nyAye AvI ja jAya che paNa jo Ayurbandha "jevI mati tevI gati' nA nyAye azubha gatino karyo hoya ane bandhakALapUrva anantara zubha kAryo karyA hoya to paNa azubhasthAnamAM javuM hovAthI azubha adhyavasAyo prAyaH prApta thaI jAya che. TUMkamAM jIvanI jevI ArAdhanA tevI tenI mAnasika sthiti che. ArAdhanA zubha hoya to suMdara saMskAra-bhAvanAthI vAsita hoya che ane azubha ArAdhanA azubha hoya to asuMdara saMskAra bhAvanAthI vAsita bane che. For Personal & Private Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyantarapaNe kayA kAraNathI jIva utpanna thAya? te 26 saMskRta chAyArjjugrh-vissbhkssnn-jl-jvlnprvesh-tRssnnaa-kssudhaaduHkhtH / giriziraHpatanAt mRtAH, zubhabhAvA bhavanti vyantarAH // 153 / / zabdArtha - raNu hiM=doraDAnA phAMsAthI tadda kudakuho tRSA tathA sudhAnA duHkhathI viSamavizva viSabhakSaNathI risirapaSIThagirizikhara parathI paDavAthI nanananana vesapANI ke agnimAM pravezathI sudamAvA=zubhabhAvavALA thAI-- vizeSArthava . 153 vizeSArtha- A gAthAmAM kahelI AcaraNA svayaM pAparUpa hovAthI tenuM kharuM phaLa narakAdi kugati hoI zake, paraMtu AyuSyabaMdha pahelAM, gAthAmAM kahelAM AcaraNo karatAM svabhAgyathI, zubha nimittadvArA narakAdi gati yogya saMkilaSTa-Arsa-raudra pariNAma tajIne tathA prakAranI kaMika zubha bhAvanA AvI jAya to jIva aniSTa kArya karato paNa zubha bhAvanAnA yoge zUlapANi yakSa vagere mAphaka vyattaranI zubhagati prApta kare che. raju nahi-doraDAvaDe jIvano ghAta karavo, koI paNa prakAranA AMtarika ke bAhya duHkhathI kaMTALI phAMso khAIne maravuM che. AvA dAkhalA vartamAnanA viSama samayamAM duHkha-kalezathI kaMTALelA mAnavAmAM vadhu jovAya che. visamavavana- koI paNa Aphata-duHkhane kAraNe viSa bhakSaNa karyuM hoya paraMtu zubha bhAvanAnA yoge vyattaramAM jAya che. AvA prasaMgo moTebhAge zreSTha ane sukhI vargamAM bane che. nana nanavesa- jANatAM ke ajANatAM jalamAM ke agnimAM praveza karI maratAM, zubha bhAvanA pAmato jIva kumAranaMdIvat vyantaramAM upaje che. AvA dAkhalA madhyamavargamAM vadhu maLI Ave che. tabda-zuklo- tRSA athavA kSudhAnA duHkhathI pIDAto potAnA prANatyAga kALe zubhabhAvanAnA yoge mare che. AvuM dIna vargamAM vadhu hoya che. risipaDaNIkoI mahAna duHkhathI pIDAto sAhasika jIva duHkhathI kaMTALela hovAthI parvatanA zikhara uparathI paDatuM mUke che. ane ukta kArya karanArAo bhairavajava jevA parvatIya sthAno uparathI khINamAM paDatuM mUkanArA mA sudamAvA-maratAM zubha bhAvanAnA yoge ja zUlapANiyakSavat (narAkAdigati yogya ati ArodradhyAnano abhAva hoya to) ti vaMtariyavyattaro thAya che. zubha bhAvanAnA abhAve to svasva adhyavasAyAnusAra te te kugatimAM upaje che. [153 avataraNa--have jyotiSI tathA vaimAnika nikAyamAM koNa utpanna thavA yogya hoya ? tAvasa jA joisiyA, caraga-parivAya baMbhalogo jA / jA sahasAro paMciMdi-tiria jA accuo saDDA // 154 // For Personal & Private Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha saMskRta chAyAtaapsaa yAvajyotiSkAn, carakaparivrAjakA brahmalokaM yAvat / yAvatsahastrAraM paJcendriyatiryaJco yAvadacyutaM zrAddhAH / / 154 / / zabdArtha sugama che- thArtha-- vizeSArthavata. ||154nA vizeSArtha - tAvasa nA noliyA-vanamAM rahI anantakAya svarupa kandamUlAdi, te bhoMyanI aMdara upajanArA baTAkA-rIMgaNA-zakarIA-AdulasaNa-DuMgaLI-gAjara AdinuM bhakSaNa karanArA, ajJAnI tApaso marIne bhavanapatithI mAMDI yAvat jyotiSI sudhImAM utpanna thaI zake che. ahIMyA utpanna thavAmAM hetu uparanI gAthAmAM kahyo te ja jANavo. kandamUlabhakSI jIvonI gatimAM hInatA jarUra thAya che ema A gAthA puSTi Ape che. koIne zaMkA thaze ke enuM zuM kAraNa? to vastu evI che ke--kandamUlabhakSaNamAM anaMtAnaMta ekendriya jIvonI hiMsA rahelI che. ApaNA zarIramAM eka ja jIva che tethI jIva svataMtrapaNe zarIradvArA kriyA karI zake che. jyAre kandamUlanI koI paNa jAtanA ati sUkSma bhAgamAM paNa anaMtA jIvo hoya che. temaja teo vacce eka ja zarIra hoya che. zarIra eka ane te ekanA ja mAliko anaMtA; AvI vicitratA ne parAdhInatA tyAM che. eka soyanA agra bhAga jeTalA baTATAnA aMzamAM anaMta jIvo che to saMpUrNa baTATAmAM keTalA haze ? teno khyAla karajo. jJAnIo to vItarAga sarvajJa hatA. tethI teoe to jJAnathI taTasthabhAve pratyakSa joyA bAda jagatanA kalyANa mATe ochAmAM ochA pApamAMganuM, paNa prakAzana karIne jagatane sanmArge caDhAvavAno sata, prayatna karyo che. bIjI vAta e ke eka soyanA agra bhAga upara lAkho jaMtuo rahI zake che ema AjanuM jaDa vijJAna kahe che to caitanya vijJAnI bhagavAna jJAnadaSTithI Atma pratyakSa (vagara prayoge) soyanA agra bhAga upara anaMtA jIvonuM astitva joI zake emAM zaMkAne koI ja sthAna nathI. tyAre kaMdamalAdinA bhakSaNathI anaMta jIvonuM bhakSaNahiMsA thAya che mATe temanI gatimAM kApa mUkAya che. jo ke A tApasa ane AgaLa kahevAtA jIvo tapasyAdika dharmane pApa karma rahita seve to teo tethIe AgaLa upajI zake che, paraMtu teone vAstavika bhedajJAna na hovAnAM kAraNe tapa-dharma karatAM paNa pApasevana to kare ja che. paraMtu eka tapazcayarUpa kAyakaleza vagere aneka bAhya kaSTo sahana karavAthI tenAM phaLarUpe jyotiSI nikAyamAM upajI zake che, ema sarvatra samajavuM. vara-ravAyavaMma7ono nA-caraka te svadharma niyamAnusAra, cAra pAMca jaNA bhegA thaIne bhikSATana kare-care che, ane parivAtha-parivrAjaka te kapilamatanA saMto te. A caraka-parivrAjaka banne thAvat brahmaloka sudhI utpanna thaI zake che. nA sadasAro viiitarisa-paryAptA gabhaMja tiryaMca paMcendriyo hAthI vagere te sahastrAra sudhI utpanna thaI zake che. A kathana saMbala-kaMbalanI mAphaka je tiryaMco koI nimittathI vA jAtismaraNathI samyakatva (sAcA tattvanI zraddhA) ane dezaviratine pAmyA hoya teo mATe samajavuM. ukta jIvo karatAM For Personal & Private Use Only Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraka-parivrAjaka zrAvakAdinI utkRSTagati rara. A tiryaMco chatAM vadhu lAbhane meLave temAM kAraNa samyakatva ane dezaviratinI prApti e eka ja che. jyAre ukta jIvo tyAga-taparUpa dhama amuka prakAre kare, paraMtu te ajJAnapaNe ane jinezvaranA mArgathI viparItapaNe thatuM hovAthI ekavAra thoDuM ghaNuM phaLa ApIne chevaTe dhULa upara lIMpaNanI mAphaka niSphaLa thAya che. nA laghugo sa-zrAvaka utkRSTathI marIne yAvata azruta devaloke utpanna thAya, paNa te dezavirativaMta-saMyamI zubha bhAvanAnA yoge zubha AyuSya baMdha karI maranAro hoya te ja. ahIM eTaluM vizeSa samajavAnuM ke tiryaMcanI dezaviratithI zrAvakanI dezavirati manuSyabhavane aMge vadhu nirmala, uttama prakAranI prApta karI zakato hovAthI te gatinA lAbhane vadhu meLave che. [154] avatAra-prastuta prakaraNane AgaLa calAvatAM mithyAdiSTi kone kahevAya te kahe che. jailiMga micchadiTThI, gevejA jAva jaMti ukkosaM / payamavi asaddahato, . suttutaM micchadiTThI u // 15 // saMskRta chAyAytilinggino mithyAdRSTayo, graiveyakAn yAvadyAnti utkRSTam / padamapyazraddadhAnaH, sUtroktaM mithyAdRSTistu / / 155 / / zabdArtha - narsirAyatiliMgI prathamava=padane paNa nicchiikramithyASTio saMsadaMto=asaduhaNA karato neve nAva raiveyaka yAvat suhurtasUtranAM kahelAM vacanone thArtha - vizeSArthavat /15pA viroSArtha liMga sAdhunuM hoya athati rajoharaNAdi sAdhuveSa Adi dhAraNa karyuM hoya paNa mithyAdiSTa hoya te, utkRSTathI nava raiveyaka sudhI utpanna thAya che. koI jIva jinezvara bhagavaMtanI athavA koI prabhAvika-labdhidhArI yatinI Rddhi-siddhi, deva-dAnava ne mAnavothI thatA pUjA-satkArAdine joIne, te potAnA manamAM vicAra kare ke huM paNa jo AvuM yatipaNuM lauM to mAro paNa pUjAsatkAra thaze, ema kevaLa aihika sukhanI IcchAe (nahIM ke muktinI) kaMcana-kAminInA tyAgI evA te yatinI jema ja yatipaNuM dhAraNa kare, ane sAdhu thayA pachI evA prakAranuM utkRSTa koTinuM saMyama pALe ke mAkhInI pAMkhane paNa kilAmanA thavA na de evI sUkSma rIte jIvarakSAdi kriyAo kare; jo ke te badhuMe zraddhA rahita eTale prazama, saMvega, nirveda, anukammA AstikyanA guNothI paNa vikala hovA chatAM bAhya dazavidha cakravAla samAcArInI kriyAnuM utkRSTapaNe yathArtha ArAdhana karato hovAthI kevaLa te ja kriyAnA baLe [aMgAramadakAcAryavata] utkRSTathI nava raiveyaka sudhI utpanna thaI zake che. 41 For Personal & Private Use Only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha | kriyAmArganI jeo avagaNanA kare che teo mithyA paNa kriyA keTalI uccagati prApta karAvI zake che teno UMDo vicAra kare ane mithyA kriyA A phala Ape to samyaphakriyA kevAM phaLo Ape te paNa vicAre. micchiida-mithyAdaSTi paNa nava vaivaiyaka sudhI utpanna thaI zake che. mithyAdRSTi eTale zuM? to mithyAtva mohanIya nAmanA eka prakAranA sata sAcI daSTine AcchAdita karanArA karmavizeSanA udayathI jIvanI dRSTi-vicAraNA-zraddhA mithyA eTale avaLI thaI jAya che tyAre tene mithyASTi' kahevAya che, jema dhatUrAnAM bIja khAnAro manuSya sapheda vastune jema pILI dekhe che, tevI ja rIte mohanIya karmathI AcchAdita daSTivALo manuSya jenAmAM devanAM yathArtha lakSaNa na hoya, tenAmAM devatvabuddhi kare che. jenAmAM gurunA sAcA lakSaNa na hoye tene guru tarIke svIkAre che, jenAmAM dharmanA vAstavika lakSaNo ghaTatAM na hoya tevA dharmane dharma tarIke svIkAre che. A vyavahArathI mithyASTinI sthUla vyAkhyA che. Ano sAmAnya phalitArtha e thayo ke-zrI sarvajJa-vItarAga devakathita jIva-ajIva-puNya-pApAdi tattvone yathAtathyapaNe tathA saMpUrNapaNe na svIkAre, eTale ke cUnAdhikapaNe svIkAre te mithyAdRSTi che. vItarAganAM badhAya tattvo svIkAre paNa prastuta gAthAmAM kahyA mujaba sUtrokta ekAda pada ke bAbatano paNa jo asvIkAra kare to te ya mithyAdaSTi che. vizeSa noMdha-ghaNIvAra ghaNA AtmAo potAnI alpajJatAno vicAra karatA nathI ane sarvajJanAM vacano koIvAra na samajAya, tenI gahana vicAraNA, athavA temanA tatvajJAnanAM gUDha rahasyo svabuddhithI grAhya na bane eTale AtmA ghaNIvAra temanAM yathAtathya-satya vacanomAM zaMkita banI jAya che ne AgaLa vadhIne A vastu sarva kahI che paNa te sat nathI AvI zraddhA karI bese che. pariNAme e AtmA sarvajJanA jJAnano pratyenIka banI jAya che. eka sarvajJanA jJAnamAM zaMkA eTale anaMtA sarvajJonI AzAtanA, kAraNake sarvajJonI artha prarUpaNA samAna hoya che. AthI mahAnabhAvoe AjanI baddhi anaMtAMza paNa nathI tethI koI vastu svalpabaddhinA kAraNe na bese to samajavA koziSa karavI-prayatnazIla rahevuM. samyagurdaSTi khIlavavA prayAsa karavo paNa 'asat che' ema kadI mAnI levuM nahi. [155] avatara-pUrva gAthAmAM sUtravacananI asaduhaNA na karavA jaNAvyuM to sUtra eTale zuM? te konAM racelAM hoya to te pramANabhUta gaNAya ? te jaNAve che. suttaM gaNahararaiyaM, taheva patteyabuddharaiyaM ca / suyakevaliNA raiyaM, abhinnadasapuviNA raiyaM // 156 // saMskRta chAyAsuutrN gaNadhararacitaM, tathaiva pratyekabuddharacitaM ca / zrutakevalinA racitaM, abhinnadasapUrviNA racitam // 156 / / For Personal & Private Use Only Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ konI konI racanA sUtrarupe gaNAya ? zabdArtha-- patteyavRddha rahyaM=pratyeka budgharacita suvatinA=zrutakevalIvaDe mitravata=saMpUrNa dazapUrvI sutta=sUtra [hararaAgaNadhararacita tahevate pramANe gAthArtha-- gaNadhara bhagavaMta racita, pratyekabuddha racita, zrutakevalI racita ane saMpUrNa dazapUrvI racita je zAstra--grantho hoya te sUtra kahevAya che. 156aa vizeSArtha-- hara eTale gaNadhara. gaNadhara kone kahevAya ane te koNa hoI zake ? te mATe thoDuMka samajI laIe. 323 dareka yugamAM te te kALe tIrthaMkara thanArI 24 vyaktio janma le che. dareka tIrthaMkara AtmAo parabhavamAMthI manuSyalokamAM avatAra dhAraNa kare che tyAre traNa jJAna sahita hoya che eTale ke ApaNAthI eka jJAna vadhu hoya che. janma bAda svayaMsaMbuddha hovAthI yathAyogya samaye saMsAranAM bhogakarmano kSaya thatAM gRhasthAzramamAM saMyama--cAritra pAlana azakya hovAthI te avasthAno tyAga karI, sarva pApanA tyAgarUpa paMcamahAvratAdinA niyama svarUpa cAritrane aMgIkAra kare che. vizvanA kalyANa mATe grahaNa karelA cAritrane ugrakoTinI ahiMsAtapa--saMyamanI ArAdhanA dvArA nirmala banAvatA jAya che. e ArAdhanAmAM upasthita thatAM aneka vighno, upadravone samabhAve sahana kare che. antarmukha banI svabhAvaramaNatAne karatAM, kilaSTa karmono kSaya kare che. pariNAme saMpUrNa jJAnI ne saMpUrNa cAritravAna bane che. te ja vakhate teonA prabhAve devalokanA devo viracita-samavasaraNa (pravacanayogya sabhAsthAna) gRhamAM birAjamAna thaI, deva, manuSyo ane pazupakSIonI samakSa prathama pravacana kare che. A prathama pravacana pUrNa thatAM bhagavaMtanA pradhAna navadIkSita ziSyo jeo samartha buddhinidhAna hoya che, teone gaNadharanAmakarmano udaya thatAM gaNadharapada sthApanAno samaya AvatAM gaNadhara thanAra vyakti prathama gurusthAnIya tIrthaMkara 52mAtmAne vinayapUrvaka pradakSiNA ApI, prabhu sanmukha hAtha joDI UbhA rahe che. indramahArAja sugaMdhI vAsacUrNano thALa jhAlI UbhA rahe che. bhagavaMta UbhA thaIne gaNadhara bhagavaMto upara vAsakSepa karIne gaNadharapade teone sthApe che. gaNadharapada prApta thatAM ja teomAM apUrva zaktiono pravAha vahevA mAMDe che. vizvanA satata kalyANa mATe zAsraracanA karavAnI hovAthI gaNadharo zAstraracanAnI taiyArI kare che ne te ja vakhate bhagavaMtane savinaya prathama pradakSiNA ApI prazna kare ke-karuNAvatsala bhagavan ! Apa saMpUrNa jJAnI banyA cho. akhila vizvanA saMpUrNa carAcara bhAvone hastAmalakavat joI rahyA cho, vizvanA saMpUrNa padArtho ne tenA bhAvone Apa sAkSAt joI zakyA cho to bhagavaMta huM prazna pUchuM chuM keA vizvamAM triM tattva? bhagavAna teno pratyuttara Ape ke upanne6 vA--arthAt padArtho utpanna thAya che.' ATaluM ja bole. pharIthI pUrvavat vidhi karI, sanmukha UbhA rahI prazna pUche ke-bhagavan ! viM tattva? bhagavaMta javAba Ape ke 'vime' vA' padArtho vilayane pAme che. e ja pramANe trIjIvAra prazna pUche ke-bhagavaMta ! viM tattva? javAba maLe ke 'veD vA' arthAt padArtho dhrauvya kahetAM sthira che. bhagavaMta A tripadI gaNadharone arpaNa kare che. nikhila padArthanA bIjarUpa pratyuttarajJAnane meLavIne gaNadharo tenA para gaMbhIra ane gahana vicAraNA tarata ja kare che ane agAdha jJAnano prAdurbhAva thatAM bIjabuddhinA dhaNI teo For Personal & Private Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha te ja vakhate aMtarmuhUrta-48 miniTamAM ja bAra 33aMga sUtronI racanA kare che. dareka gaNadharo e rIte vidhi karI, tripadI pAmI, pote svataMtrapaNe dvAdazAMgI race che. tethI darekanI dvAdazAMgI svataMtra hoya che, paNa te zabdathI samajavI; arthathI to sahunI racanA samAna ja hoya che, jethI ekavAkyatA TakI rahe che. A dvAdazAMgI te ja gaNadharagati sUtro. tene mAna zAstrothI paNa oLakhavAmAM Ave che. AgamazAstronA be bheda karavAmAM AvelA che. eka athagama ane bIjo sUtrAgama ke zabdAgama). tIrthakaro Agamano upadeza kare che tethI te svayaM athagamanA kartA bane che. ne tethI ja arthathI tIrthakarone Agama AtmAgama che, ne te athagama gaNadharone tIrthaMkaradvArA sAkSAta maLato hovAthI gaNadharanI apekSAe te anantarAgama che. paNa athagamanA AdhAre ja gaNadharo sUtraracanA karatA hovAthI sUtrAgama ke zabdAgamanA kata gaNadharo ja gaNAya che ne tethI gaNadharagumphita Agamo te ja sUtro kahevAya che. AgamanA arthano upadeza tIrthakaroe Apyo paNa tene sUtrarUpe ke granthabaddha karavAnuM mAna gaNadharonA phALe jAya che, eTale sAmAnya bhASAmAM Agamo tIrthakaro racita kahIe chIe. tene badale tIrthaMkarabhASita kahIe ane gaNadharaviracita kahIe te ja barAbara che. AgamonuM arthamULa bhale tIrthakaronA upadezamAM hoya paNa tethI kaMI grantha racayitA banI jatA nathI. ATalI prAsaMgika upayogI hakIkata jaNAvI. pratyeka vuddha-saMsAranI pratyeka-koI paNa vastuthI pratibaddha thayA hoya te. eTale jeo tIrthakara paramAtmA ke saguru AdinA upadezarUpa nimitta vinA-saMdhyAsamayanAM vAdaLAnAM raMgo jema badalAyA kare che tema saMsAranI paudgalika badhI vastuo paNa pratikSaNe parAvartanazIla che, Aje je vastu priya ne sArI lAge che te ja vastu kSaNavAra pachI apriya ne asAra paNa banI jAya che, mATe kyAM kayAM rAga-dveSa karavA ! AvuM koI vairAgyajanaka nimitta maLatAM cAritravAna banyA hoya che. AvA laghuka AtmAoe banAvelA grantho te paNa sUtro kahevAya. jema namirAjarSi Adie banAvela naji adhyayana vagere adhyayano. | mutavevanI bAramA aMganA cothA vibhAgagata gaNAtA caudapUrvarUpa zrata-zAstrajJAnanA je saMpUrNa jJAtA hoya che. jeo kevalI=sarvajJa na hovA chatAM pratyakSa jJAnano bhale abhAva che, paNa caudapUrvanuM jJAna evuM vizALa che ke te jJAna dvArA kevaLI jevI artha vyAkhyA karavAne samartha hovAthI zrutakevalI kahevAya che. A caudapUrvIoe racelAM zAstro che te paNa sUtro ja kahevAya che. bhagavAna mahAvIranA 303. dvAdazAMga sivAyanuM Agamazruta te aMgabAhya kahevAya che, tenA kartA sthaviro ke gaNadharo te mATe cUrNi-bhASya TIkAkAromAM matabheda pravarte che. u04. atyaM bhAsai arihA, sUtraM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / sAsaNassahiyaTThAe, tao suttaM pavattaI / / 1 / / 305. caudaparvI eTale zuM? zrI tIrthakara bhagavaMtoe artharUpe kahelI ane bIjabuddhinidhAna labdhisaMpanna zrIgaNadharamahArAjAoe sUtrarUpe racelI je zrIdvAdazAMgI te paikInA bAramA daSTivAda nAmanAM aMganA parikarma, sUtra, For Personal & Private Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chadmasthayati tathA zrAvakano jaghanyotkRSTa upapAta 226 zAsanamAM zayaMbhavasUri, bhadrabAhusvAmI, sthUlabhadrasvAmI caudapUrvadharo thayA che. temanA racelA dazavaikAlika pramukha pranyo temaja niyukti vagere zAstro te svarUpe gaNAya che. saMpUrNa dazapUrvI= te Arya vajUsvAmI, Arya mahAgiri pramukhanA racelA grantho te sUtro kahevAya. kAraNake saMpUrNa dazapUrvI niyamAM samyagadaSTi hoya che. tethI kiMcita paNa nyUna dazapUrvI hoya to tenA racelA grantho sUtra tarIke gaNAtA nathI. kAraNake temAM mithyAdaSTi ane samyagudRSTi bane prakAranA jIvo hoya che, jethI tene mATe niyama hoI na zake; kemake mithyAdaSTi padArthanI khoTI vyAkhyAo paNa karI nAMkhe che tethI tenA kathanane nice kalyANakArI kahI zakAya nahi. AthI zuM thayuM ke tenAM ja sUtra-vacano mAnya karAya ke jenA racanArA agAdha buddhinA mAlika ane saMpUrNa vikasita daSTivALA hoya. ne tyAre ja temanAM vacano gaMbhIra ane rahasyapUrNa hoya che ane te ja vizvopakAraka banI zake che [156] avatara- have chaghasthatino tathA zrAvakano utkRSTa tathA jaghanya upapAta kahe che. chaumatthasaMjayANaM, uvavAukosao u sabaDhe / tesiM saDDANaM pi ya, jahannao hoi sohamme // 157 // laMtammi caudapubbissa, tAvasAINa vaMtaresu tahA / eso uvavAyavihI, niyaniyakiriyaThiyANa sabo'vi // 15 // saMskRta chAyAchdmsthsNytaanaaN, upapAta utkRSTatassarvArthe / teSAM zrAddhAnAmapi ca, jaghanyato bhavati saudharme // 157 / / lAMtake caturdazapUrviNaH-tApasAdInAM vyantareSu tathA / eSa upapAtavidhiH, nijanijakriyAsthitAnAM sarvo'pi / / 158 / / zabdArtha- cha3maFsaMgA=7dhastha yatinuM tAvasAttApasAdinuM saTTaifzrAvakonuM paNa niniyajiriyaTiyAna nija nija kriyAmAM sthita gAthArtha- chadmastha yatino upapAta utkRSTathI sarvArthasiddhamAM hoya che, yatino tathA zrAvakano pUvanuyoga, pUrvagata ane cUlikA evA pAMca vibhAgo che. temAM pUrvagata nAmano je caturtha vibhAga che. temAM cauda pUrvano samAveza thAya che. prathama pUrva eka hAthI jeTalA mazInA DhagalAthI lakhI zakAya tevaDuM che, bIjuM pUrva be hAthI pramANa, trIjuM pUrva cAra hAthI pramANa, cothuM pUrva ATha hAthI pramANa, ema uttarottara pUrvo dviguNa dviguNa hAthI pramANa mazInA DhagalAthI lakhI zakAya tevaDAM che, evuM pUrvAcAryoe nirdiSTa kareluM che. evAM caudapUrvarUpa zratane sUtra temaja artha dvArA je maharSio jANe che, teone caudapUrvI kiMvA "zrutakevalI' kahevAya che. atIta--anAgata asaMkhyabhavanuM svarUpa kahevAnI asAdhAraNa zakti paNa teomAM hoya che. e sarva zrutakevalI bhagavaMto sUtranI apekSAe sarakhA chatAM arthanI apekSAe pasyAnapatita che. For Personal & Private Use Only Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha paNa jaghanya upapAta saudharmo hoya che. 157-158. vizeSArtha-- yati kahetAM sAdhu, e be prakAranA hoI zake che. eka to saMpUrNa jJAnavALA kevalI yati, bIjA apUrNa jJAnavALA te mati-zruta-avadhimana:paryavane yathAsaMbhava dhAraNa karanArA chavAstha yati. emAM kevalI yati tadbhava mokSagAmI ja hoya che eTale teonA upapAtanI vicAraNA asthAne che, kAraNake mokSe gayA pachI temanuM punarAgamana kadI hotuM ja nathI. bIjA te kevalIthI nyUna jJAnavALA chaghasthasaMyamI athatuM -gAthAmAM chANa zabda che. tyAre chagha0 kone kahevAya? chAti mAno yathAsthita pati chA, AtmAnA sAcA svarUpane DhAMke te cha%. to te chav=DhAMkanAra koNa? to jJAnAvaraNAdri ghAtivarmavatuvaM-jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya A cAra ghAta karyo che. tethI AvRtta thayelA yatio. A chaghasyo je cauda pUrvadharo temaja anya munio hoya che teo jJAna, darzana, cAritramAM rakta rahI, zubhabhAve mRtyu pAme to utkRSTathI trilokatilakasamAna evA uttama sarvArthasiddha vimAnane viSe utpanna thAya che. have jeoe utkRSTapaNe cAritranuM ArAdhana na karatAM jaghanyapaNe ja kareluM hoya evA yatio, jaghanyathI saudharma kalpa, chevaTe be thI nava palyopamanI sthitivALA devapaNe jarUra utpanna thAya che. e pramANe jaghanya zrAvakapaNe pALanArA zrAvaka paNa chevaTe saudharma kaMdhe palyopamanI sthitivALA devapaNe utpanna thAya che. A gatinI vyavasthA sAdhu-zrAvaka svaAcAramAM anurakta hoya temane uddezIne ja samajavI, paNa svAcArathI taddana bhraSTa hoya, kevala pUjAvAnI khAtara veSa paherato hoya, ane zAsanano uThThAi karanAro hoya tevAonI gati to teonA kamAnusAra samajI levI. bhale bahArathI dekhAvamAM game tevo hoya. [157] bIjI gAthAmAM jaghanya upapAtanuM kathana karatAM prathama gAthAmAM chavayatimAM cauda pUrvadhara paNa gaNAvyA ane teno utkRSTa upapAta sarvArthasiddha kahyo; have chavsthati paikI mAtra e caudapUrvadharano jaghanyaupapAta lAtaka sudhI hoya che. paraMtu tethI nIce hoto nathI je. ane tApasAdi-(Adi zabdathI caraka parivrAjakadi) jemano pUrve utkRSTa upapAta AvI gayo che temano jaghanya upapAta vyantaramAM hoya che. matAMtare bhavanapatimAM kahyo che.. ukta gAthAomAM kahelo sarva upapAtavidhi paNa nija nija kriyAmAM sthita hoya temane mATe ja samajavo. paraMtu jeo sva-sva dharmanA AcArathI paNa hIna kriyAdharmane seve che teone mATe to svasvakAryAnusAra samajavo, je vAta upara kahI ja che. [118] avataraNa- e pramANe adhyavasAya temaja AcArAzrayI upapAta vidhi kahIne saMghayaNa dvArA upapAta kahevAno hovAthI prathama cha saMghayaNanuM varNana kare che. 'vajarisahanArAyaM, paDhamaM bIaM ca 'risahanArAyaM / "nAra yamanArAya", sIriyA tA cheva6 phA For Personal & Private Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha saMghayaNarnu svarUpa // devagatimAM kayA kayA jIvo AvIne upaje? tenuM yantra // jAtinAma 50 ga0 manuSya tiryaMcanuM cAre nikAyamAM, doraDAno phAMso khAnAra | zubhabhAve marIne asaM0 manuSya tiryaMcanuM bha0thI IzAna sudhI, viSabhakSI jala-agni | cantaramAM jAya che. saMmUchima tiryaMcanuM, bha0thI vyantara sudhI, pravezI, bhUkha-tRSAthI duHkhI, giripAta karanArA bAla tapasvI, utkRSTa | bhavanapatinA asuromAM caraka-parivrAjaka bha0thI brahmakalpa yAvatuM roSI, tapathI ahaMkArI zubhabhAve upaje che jagha0thI vyattaramAM vairAsakta ga0 50 paMcendriya tiryaMco sahaAra kalpa yAvat tApasa-bhavathI jyo0 sudhImAM, zrAvaka-utkRSTa ayyatAnta yAvat jaghanyathI vyattaramAM. jagha0 saudharma chabasthatisarvArthasiddha yatiliMgI mithyASTi - nava ai0 yAvat caudapUrvIjagha0 lAMtake jaghanya vyattaramAM ee cha saMghayaNA, risaho paTTo ya kIliyA vajaM / ubhao makkaDabaMdho, nArAo hoi viDeo // 160 // saMskRta chAyAvjrrssbhnaaraacN prathama, dvitIyaM ca RSabhanArAcam / nArAcamarddhanArAcaM, kIlikA tathA ca sevArtam [chedaspRSTam] // 15 // etAni SaT saMhananAni, RSabhaH paTTazca kIlikA vajram / ubhayato markaTabandho, nArAco bhavati vijJeyaH // 160 / / - zabdArtha - varasadanArAyaM vajUSabhanArAca riso-RSabha risahanAnI RSabhanArAca. paTTo pATo nArAyaM nArAca phratimAkhIlI nArAyaM ardhanArAca varNavajU dInijhA kilIkA 3mo ubhaya bAju chevaTuM-chevaTTu makkaDavaMdho markaTabaMdha Ug=e nArAo nArAca chassathavA cha saMghayaNo vinnegojANavuM thArtha-paheluM vaja8SabhanArA, bIjuM RSabhanArAca, trIjuM nArA, cothuM ardhanArAca, pAMcamuM kIlikA, chaThTha chedaskRSTa-chevaa e pramANe che saMghayaNo che. emAM vajaRSabhanArAcano artha [gAthAmAM For Personal & Private Use Only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha jo karatAM jaNAve che ke vajU-kAlikA (eTale khIlI) RSabha eTale pATo ane nArAca eTale ubhaya-banne bAju markaTabaMdha hoya tene prathama saMghayaNa jANavuM. (159-16nA vizoSArtha - saMghayaNa athavA saMhanana e baMne zabdo ekAryakavAcI che. saMhanana eTale saMcajo saMtivizeSa prAnti zarIphAzcavavA stAni saMdananani arthAt je vaDe zarIranAM avayavo, temaja hADakAo vizeSa majabUta thAya te jAtanuM baMdhAraNa tene saMhanana-saMghayaNa kahevAya. (saMghayaNa prAkRta zabda che.) athavA saMyathAmaTTinivamo e padathI "asthino samuha baMdhAraNa vizeSa' te saMghayaNa kahevAya che. bIjA mate saMhanana eTale "zaktivizeSa' evo paNa artha kare che. athavA uttarottara daDha-daDhatara zarIranuM baMdhAraNa te. e saMghayaNo cha prakAranAM che. 1. vatrAmanArava.vastra eTale khIlI, RSama eTale pATo ane nAra/kahetA markaTabadhuM, A traNe baMdhAraNo jemAM hoya te. A saMghayaNa mahAna puruSone hoya che ane te zarIranA saMdhisthAnomAM hoya che. tyAM prathama markaTabaMdha eTale sAmasAmA hADanA bhAgo eka bIjA upara AMTI mArIne vaLagelA hoya (degdegvAnaranA baccAvata) ane te asthinA markaTabaMdha upara madhyabhAge upara nIce pharato hADakAno pATo vIMTAelo hoya che, ane punaH te ja pATAnI upara madhyabhAge hADakAnI banelI eka majabUta khIlI AkhAe pATAne bhedI, uparanA markaTabaMdhane bhedI, nIce pATo tathA markaTabaMdhane bhedIne bahAra nIkaLelI hoya che arthAt ArapAra nIkaLelI hoya che. tene paheluM vajUrASabhanArA saMghayaNa kahevAya che. A saMghayaNa eTaluM to majabUta hoya che ke tevI hADanI saMdhi upara hoya teTalA upadravoprahAro thAya chatAM asthibhaMga thato nathI, e bhAga "saMdhithI judo paDato nathI. arthAt A ghaNuM ja majabUtamAM majabUta hADakAnuM baMdhAraNa che. 2. sakSamanArA A saMghayaNamAM mAtra vajU zabda nathI ethI markaTabaMdha, te upara pATo e be hoya paNa eka khIlI na hoya te. 3. nAra-AmAM mAtra markaTabaMdha ekalo ja hoya che. [anukrame eka eka baMdhAraNa ghaTatuM jAya che. ane tethI ja uttarottaranAM saMghayaNomAM banahAni thatI samajavI.] 4. ardhanAra AmAM markaTabaMdha kharo paNa 3 vizeSaNathI ardhI markaTabaMdha eTale eka hADano cheDo sIdho ane baTho hoya. tenA upara bIjo sAmo hADano cheDo. te sIdhA hADa upara AMTI mArIne 306. mallakustI karanArA dAvapeca khelatAM jema sAmasAmA bAhune pakaDe che tenI mAphaka. 307. markaTa eTale vAnara, athati vAnaranuM bacce potAnI mAnA peTe jema coMTI paDe che ane tyArabAda vAnara . game teTaluM kUdAkUda kare che chatAM te bacce chUTuM paDatuM nathI tevI jAtano baMdha markaTabaMdha kahevAya. 308. jema eka suthAra be lAkaDAne uparAuparI joDe to te DhIlA thaI jAya paNa doDha karIne phAMsa mArIne besADe, pachI lokhaMDanI paTIthI cAre bAju pakaDa le ne pachI paTI phAMsane bhedI nAMkhe tevI rIte majabUta cAra Icano dezI khIlo koI rIte chUTuM na paDe te rIte mAre, ethI paNa vadhu pakaDavALuM A baMdhAraNa samajavuM. For Personal & Private Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 kayA jIvane keTalA saMghayaNa hoya? rahelo hoya, e AMTI lagAvelA hADanI bIjI bAju hADanI khIlI ArapAra nIkaLelI hoya che. 5. zanivA-bane asthi-hADa AMTI mAryA vinA paraspara sIdhA joDAelA hoya ane bane hADane vaTAvIne ArapAra hADanI khIlI nIkaLelI hoya che. ' 6. devaduM-A saMghayaNa aMtima koTinuM che, AnAM hADanI saMdhinA sthAne sAmasAmA je cheDAo te paikI eka hADanI khobhaNamAM bIjA hADano buddo cheDo saheja aMdara sparza karIne rahelo hoya che. Ane bhASAmAM chevaRNa (te hADanA paryata bhAga vaDe parzita) kahevAya che. tema Ane "vArtathI paNa oLakhAvAya che. eTale sevA tethI mArta-pIDAtuM. sahajanA nimittamAtrathI A hADanuM baMdhAraNa tUTI paDe che jene hADakuM bhAMgyuM -utarI gayuM kahevAya che ane tethI tailAdikanA mardanathI sevAmAM pAchuM khobhaNamAM caDhI jAya che, eTale pIDAyA chatAM sevA karavAthI svasthAnane prApta thatuM asthi baMdhAraNa te. vartamAnakALamAM jIvane A aMtima saMghayaNa varte che. [159-160] avatAra-e cha saMghayaNo paikI kayA jIvane keTalAM saMghayaNa hoya? te kahe che. cha gabbhatirinarANaM, samucchimapaNidivigala chevaTuM / suraneraiyA egi-diyA ya save asaMghayaNA // 161 // saMskRta chAyAssdd garbhajatiryaGnarANAM, sammUrchima-paJcendriya-vikalAnAM sevArtam / sura-nairayikA ekendriyAzca sarve asaMhananAH // 161 / / zabdArtha - gAthArtha vizeSArthavata, sugama che. 161 vizeSArtha- garbhadhAraNadvArA utpanna thatAM garbhajatiyaca tathA manuSyomAM judA judA jIvanI apekSAe cha saMghayaNo maLI zake che. saMmUcchima paMcendriya te saMmUcchima paMcendriya manuSyo tathA tiryaMco ane vikasendriya te beindriya, teIndriya, caurindriyane eka chelluM chevaa sevAd saMghayaNa hoya che. devo-nArako ane ekendriyo sarve saMghayaNarahita hoya che, athati teone asthiracanAtmakapaNuM hotuM nathI, paraMtu devonI cakravatyadithI paNa atyanta moTI zakti hovAthI teone aupacArika vajURSabhanArAca saMghayaNavALA kahevAya che, kAraNake utkRSTazaktiviSayaka samAnatA jarUra dharAve che. tevI rIte ekendriyane alpazaktine kAraNe aupacArika sevAd saMghayaNavALA paNa kahelAM che kAraNake 309. tene koIka "vajUnArAca" paNa kahe che eTale khIlI kharI paNa pATo nahIM. tene bIjuM saMghayaNa kahe che. 310. AMTI vinAnA eTale be lAkaDA uparAuparI rAkhIne bhale khIlI mArI hoya chatAM koI vakhate upara nIcenA lAkaDAne pharI javAno yA zithila thavAno prasaMga bane kharo. 311. athavA vRddhAvasthAmAM tailanI sevA avAranavAra mAgyA kare, ghaDIkamAM ghuMTaNa jalAI jAya, ghaDIkamAM kAMDA duHkhavA Ave, ghaDIkamAM bIjA sAMdhA duHkhavA Ave, tailanI mAlIza kare ke pAchA te kAma ApatA thAya-digambarIya granthomAM A saMghayaNano nAmabheda che. - 312. matAMtare koIka chae ghaTAve che. For Personal & Private Use Only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha alpazaktino viSaya alpabaLavALA sevA saMghayaNa sAthe ghaTAvI zakAya che. [161]. | yA nIvane veTanAM saMdhayA hoya? tenuM yatra garbhajamanuSya vikalendriya | sevA garbhajatiyaca devatAne saMghayaNa nathI sa850 tiryaMca sevA nArakIne sa0" manuSya ekendriyane avataraNa- have saMghayaNAzrayI UrdhvagatinuM niyamana batAve che. chevaDheNa u gammai, cauro jA kappa kIliAIsu / causu dudukappavuDDI, paDhameNaM jAva siddhIvi // 162 // saMskRta chAyAsevaarten tu gamyate, catvAro yAvatkalpAH kIlikAdiSu / caturpu dvidvikalpavRddhiH, prathamena yAvat siddhirapi // 162 / / zabdArtha - 3-vizeSa nAva yAvat THDuM jAya che siddhIvitrasiddhi-mokSa paNa thArtha-vizeSArthavata. 162aa vizoSArtha- aMtima chevaTTA saMghayaNavALA jIvo vadhAremAM vadhAre bhavanapatithI mAMDI saudhamadi prathamanA cAra kalpo sudhImAM ja utpanna thaI zake che. kalikA saMghayaNavALA jIvo brahma yAvat ane lAMtaka sudhImAM ja utpanna thaI zake che. ardhanArA saMghayaNavALA zukra tathA sahastrAra devaloka sudhImAM, nArAca saMghayaNavALA Anata-prANata sudhImAM, RSabhanArAcavALA AraNa-arcyuta yAvat ane vajaRSabhanArAca saMghayaNavALA game te gatimAM, yAvat siddhisthAne paNa utpanna thaI zake che, kAraNake te saMghayaNavALA to tadbhave yogyatAne pAmI tene lAyaka paNa banI zake che. [162] navatara - saMghayaNo paNa amuka saMsthAnane anulakSI che, tethI 'saMsthAnanuM varNana kare che. samacauraMse niggoha, sAi vAmaNaya khujja huMDe ya / jIvANa cha saMThANA, savvattha salakkhaNaM paDhamaM // 163 // nAdIpha kavara vIyuM, taphagamo --i3ra3ravarSA | sira-gIva-pANi-pAe, sulakkhaNaM taM cautthaM tu // 164 // 313. ethI ja vartamAnakALamAM huMDaka saMsthAna hovAthI jIvonuM vadhumAM vadhu cAra devaloka sudhI upajavuM thAya For Personal & Private Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha saMsthAnanuM svarUpa 331 ||saMdhayazrI tinnA. chevAsaMDavAlA bha0thI cothA kalpa yAvat | kIlikAvAlA bha0thI lAMtakAnta ardhanArAca bha0thI sahastrArAtta nArAca |bhathI prANatAnta RSabhanArAca bha0thI ayyatAnta vajU80nArAcIbhathI siddhazilAnta | | saMvaya saMsthAna-nAyinnA 1 vaja>SabhanArAca samacaturA 2 RSabhanArAca nyagrodha 3 nArAca 4 ardhanArAca vAmana 5 kAlikA 6 chevaTuM sAdi vivarIaM paMcamagaM, savvattha alakkhaNaM bhave chaTuM / gabbhayanaratiria chahA, surAsamA huMDayA sesA // 165 // saMskRta chAyAsmcturstrN nyagrodhaM, sAdi vAmanazca kubjaM huMDaM ca / jIvAnAM SaT saMsthAnAni, sarvatra salakSaNaM prathamam / / 163 / / nAbherUpari dvitIya, tRtIyamadhaH pRSThodarorovarjam / ziro-zIva-if-pAve, surakSai tadatu tu //064ll viparItaM paJcamakaM, sarvatrAlakSaNaM bhavet SaSTham / / jarmananatirthagya: poDhA, surA samAH [samaghaturatrA:] huMDAH zeSA: uddA zabdArtha - samarasansamacaturastra nAdI-nAbhinI niramodakanyagrodha 3vara upara (sulakSaNuM) sAsAdi vayaM bIjuM vAmana vAmana taphayamo trIjuM adho (sulakSaNuM) f i3yara pITha udara TuMDe nhaDaka 3ravallaM=chAtI varjIne nIvA=jIvonAM vivarIyaMtraviparIta (tethI) cha saMtA=7 saMsthAno paMvamAM pAMcamuM dhvaFbsarvathA sAvaravAM lakSaNa vinAnuM sAvavAM lakSaNavALuM mahoya che paDhamaM paheluM samA=lsarakhA samacaturastra yArtha- samacaturastra, nyagrodha, sAdi, vAmana, kumbha ane huMDaka e jIvanA cha saMsthAno che. sarvathA sulakSaNavALuM paheluM, nAbhithI upara lakSaNavALuM bIjuM, nAbhithI nIcenuM lakSaNavALuM trIjuM pITha-udara ura varjIne zira-grIvA-hAtha-paga lakSaNovALA hoya te cothuM, tethI viparIta pAMcamuM ane sarvathA lakSaNa rahita chaThuM hoya che. garbhajanara-tiryaMco cha saMsthAnavALA, devo samacaturastra ane zeSa jIvo phaMDaka saMsthAnavALA jANavA. ||163-6pA For Personal & Private Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vizeSArtha-saMtidatte prazanone AvakAravazeSeti saMsthAnuM, je AkAravizeSathI prANIo sArI rIte rahI zake che tene saMsthAna kahevAya che, e saMsthAno samacaturastra, nyagrodha, sAdi, vAmana, kunja, huMDaka e bhede cha prakAranAM che. 1 samacatura- jenAM aMgo sulakSaNopeta hoya te samacaturastra saMsthAnI kahevAya, athavA padmAsane (tathA paryakAsane) beThelA puruSanA cAre khUNAvibhAgo sarakhA mAnavALA thAya che eTale jamaNA ghUMTaNathI DAbA khabhA sudhI, DAbA DhIMcaNathI jamaNA khabhA sudhI, be paganI vacce (kAMDAthI laI)thI nAsikA sudhI ane DAbA DhIMcaNathI jamaNA DhIMcaNa sudhI (e cAre bhAgo dareka bAju sarakhA mAnavALA hovA joIe). 2 copa-e vaDavRkSanuM nAma che, ethI je zarIra nAbhithI upara badhI bAjuthI sulakSaNavALuM zobhatuM ane nIce vaDavRkSanI jema lakSaNarahita hoya te nyagrodha parimaMDala saMsthAna.. sari-vyagrodhathI viparIta eTale nAbhi sahita nIcenAM aMgo sArAM lakSaNavALAM ane nAbhithI uparanAM aMgo kulakSaNA-beDoLa hoya (zAlmalI vRkSavata) te. 4 vAmana-pAchaLanI pITha pRSTa, udara ane chAtI e traNane vajIne bAkInAM zira, kaMTha, hAtha paga, aMgo yathArtha lakSaNayukta hoya te. 6 - vAmanathI ulaTuM eTale zira, kaMTha, hAtha, paga e lakSaNahIna hoya ane zeSa avayavo lakSaNavALA hoya te. da TuMDa - jenAM sarva avayavo lakSaNarahita hoya te, e chae saMsthAno garbhaja manuSya tathA tiryaMcomAM (judA judA jIvanI apekSAe) hoI zake che, devo haMmezA bhavadhAraNIya apekSAe samacaturastra saMsthAnavALA (cAre bAjue samAna vistAravALA sulakSaNA) hoya che, zeSa rahelA nArako 315ekendriya. beindriya, indriya, caurindriya, saMmUcchima paMcendriya manuSya utaryaco sarve huMDaka saMsthAnavALA jANavA. [16365] || yA nI RyuM saMsthAna hoya? tenuM yaMtra che. gati nAma | saM. 2. | nAma | . . garbhaja manuSya | 6 | vikasendriya | huMDaka garbhaja tiryaMca 6 | nArakIne | devone paheluM | ekendriyane | rUti sevAnAmAM jatikAram . 314. paraMtu uttaravaikriyanI apekSAe chae saMsthAna thaI zake che. 315. ekendriyamAM pRthvI, apu, tela, vAyunA maracanda, parapoTA, suI, patAkAdi AkAro huMDakanA bheda tarIke gaNI zakAya che. 316. karmagranthakAro che saMsthAna kahe che. For Personal & Private Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devI svasthAnathI vyavIne kyAM Ave che ? te devonuM navamuM 'Agati' dvAra avataraNa-- pUrve gatidvAra uhIne have je gAthA vaDe hevonuM navabhuM AgatidvAra - te devo svasthAnathI AvIne kyAM Ave che (athavA kyAM jAya che ?) te kahe che. jaMti surA saMkhAuya - gabbhayapajjattamaNuatirisuM / pajattesu ya bAdara - bhUdagapatteyagavaNesu // 166 // tatthavi kumAra - bhiI egidiesuM no jaMti / ANayapamuhA caviuM, maNuesuM ceva gacchaMti // 167 // saMskRta chAyA-- yAnti surAssaMkhyAyuSka - garbhajaparyAptamanujatiryakSu | paryApteSu ca bAdara - bhUdakapratyekavanaspatiSu // 166 // tatrApi sanatkumAraprabhRtaya ekendriyeSu no yAnti / AnatapramukhAzcyutvA manuSyeSu caiva gacchanti // 167 // zabdArtha bhUdagapatteya - gavaNesu = pRthvI, apa pratyeka vanaspatimAM 333 saNaMkumArappabhii=sanadrumAraprabhRti gAthArtha sAmAnyathI devatAo saMkhyAtA varSanAM AyuSyavALAM, garbhaja, paryAptA evA manuSya tiryaMcone viSe ane paryAptA bAdara evA pRthvIkAya, akAya ane pratyeka vanaspatikAyamAM bhaya che. // 166 // temAM paNa sanatkumArathI AraMbhIne sahasrAra devaloka sudhInA devo ekendriyone viSe jatA nathI, vaLI Anatapramukha uparitana kalpanA devo cyavIne nizcayathI manuSyone viSe ja jAya che. upanya // 167 // vizeSArtha -- gAthArthavat sugama che, hevo bharIne syAMDyAM bhaya ? tenuM bhe niyamana tene AgatidvAra he che. vadhubhAM devo sUkSma pRthvI, pAegI, sUkSmajAhara sAdhAraNa vanaspati, aparyApta bAdarapRthvI, akAya, pratyekavanaspatimAM, agni, vAyu, vikalendriya, asaMkhyaAyuSyavALA ane saMmUcchima For Personal & Private Use Only Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha paMcendriya tiryaMca manuSyamAM tathA deva ane narakamAM upajatA nathI. sanakumArathI AgaLa AgaLanA devonI puNyA vadhatI hovAthI kramazaH te te devo avIne nIca gatimAM jatA nathI. [166-167] ||aagtidvaare cAre nikAyanA devonuM yantra // bhavanapati-vyantara-jyotiSI paryApta garbhaja manuSya-tiyaca, paryApta bAdara saudharma IzAnavartI devo pRthvI-apu-pratyeka vanaspatimAM jAya che sanakumArathI sahakAra sudhInA devo saMkhyAtA AyuSyavALA paryApta garbhaja manuSyatiyacamAM ja jAya AnatAdithI laI anuttara sudhInA devo nizcaya saMkhyAnA AyuSyavALAM garbhaja manuSyamAM ja jAya || rUti navamItikAram | | vaimAninivArya saMjono pravAdhikAra || avatAra-prastuta AgatidvAramAM prakIrNakAdhikAra kahevAya che. temAM prathama devonI bhinna bhinna prakAranAM maithuna saMbaMdhI viSayasukhanI vyAkhyA karatAM je devono je pramANe devI sAthe upabhoga che, tene kahe che. do kappa kAyasevI, do do do pharisarUvasaddehiM / cauro maNeNuvarimA, appaviyArA aNaMtasuhA // 168 // saMskRta chAyAdvau kalpau kAyasevinau, dvau dvau dvau sparza-rUpa-zabdaiH / catvAro manasA uparitanA, apravIcArA anantasukhAH // 168 / / zabdArtha To vapU=be devaloka (yAvata) urimA uparanA kalpagata devo tathA sevI kAyAthI sevana karanArA apavicAra apravicArI (eTale viSayasevanathI rilavahiMsparza-rUpa-zabdathI rahita) maLa=manavaDe maidluhAanaMta sukhavALA. pathArtha-prathamanA be devaloko manuSyavat kAyAthI sevana karanArA, tyArapachInA be be kalpogata devo kramazaH sparza--rUpa-zabdathI, tyArapachI cAra kalpagata devo manathI viSayasukhano anubhava kare che, tyArapachI uparanA sarva kalpadevo apravicArI (aviSayI) che. ||168. vizeSArtha-- viSayasevana pAMca prakAre thAya che. saMpUrNa kAyasevI, sparzasevI, rUpasevI, zabdasevI ane keTalAka manasevI che. tamAma devo viSayanuM sevana kare che tema nathI, keTalAka devo aviSayI paNa che. temAM paNa keTalAka upara jaNAvelA eka ke ekathI vadhu prakAronuM sevana karavAvALA paNa hoya For Personal & Private Use Only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devonA pravicAra saMbaMdhI vicAraNA 335 che. mohadazAno saMkaleza jema jema ocho tema tema tadviSayaka icchAmAM ghaTADo. mohadazAnI atyanta upazAnta sthiti teTalI ja cittasvasthatA ne zAMti, eTale tyAM bhogecchAno atyanta abhAva hoya che, e vAta uparanI gAthAmAM kahI che. teno vizeSa artha nIce mujaba che. ahIM 'vo rupa' e zabda maryAdAsUcaka hovAthI bhavanapati, vyantara, jyotiSI ane saudharmaizAnakalpa sudhInA saghaLA devo kAyapravicAraka che. pravicAra eTale viSayasevanA eTale ke saMkilaSTa puruSaveda udayakarmanA prabhAvathI manuSyanI peThe indrAdika devo maithunasukhamAM prakarSapaNe lIna thayA thakA, sarva aMgathI--kAyAnA sparzathI utpanna thatA sukhaneprItine meLave che. jema manuSyo strI sAthe sarvAMga dvArA viSayasukhane bhogave che, te ja rIte prastuta devo kAyasevI hovAthI uttamottama zRMgAra hAva-bhAvane dhAraNa karatI devIo sAthe bhogasukhamAM tallIna bane che. A devo jyAre jyAre potAnA manamAM je je devIo sAthe upabhoganI icchA kare ke tarata ja te te devIo teonI icchAne zravaNadvArA, jJAnadvArA ke tathAvidha premapudgalanA paraspara saMkramaNadvArA jANIne, te devonA viSayasukhanI tRpti karavA divya ane udAra zRMgArayukta evA manojJa, pratikSaNe premodbhava karanArA, aneka uttaravaikriya rUpone vikurtIne devo samIpe Ave che. te vakhate devo paNa rUpo vikurtIne zIghra apsarAonI sAthe salaMkAravibhUSita uttama sabhAgRhamAM divyazayyA upara saMkilaSTa puruSavedanA udayathI manuSyanI peThe sarvAMgayukta kAyakaleza-manapUrvaka, pratyaMge AliMgana karIne maithuna sevana kare che. te vakhate devInA zarIranAM pudgalo devazarIrane sparzIne, ane devanA devIne sparzIne, ema paraspara saMkramaNadvArA manuSyanA viSayasukha karatAM anantaguNa sukhAnaMdane prApta kare che, jethI teo tRpta thAya che arthAt kAmAbhilASathI nivRtta bane che; kAraNake manuSyavat devane paNa vaikriyazarIrI devInI yonimAM vaikriyasvarupa zukra (vIrya) pudgalono saMcAra thAya che ane tethI teonI tatkALa vedopazAnti paNa thaI jAya che. 317 paraMtu A zukra pudgalo vaikriya hovAthI vaikriya yonimAM jatAM garbhAdhAnanAM heturUpa thatA nathI. paraMtu devInA rUpa--lAvaNya--kAMti--sauMdarya--saubhAgyAdi guNane vadhAre che. sanatkumAra-mAhendra kalpanA devo. sparzapraticAraka eTale teone tathAvidha karmanA udayathI kAyasevana karavAnI icchA thatI ja nathI, paraMtu teone viSayavAsanA jAgRta thatAM viSayAtura bane che tyAre nIcenA be kalpanI devIo temanI icchAne ane potAnA taraphanA AdarabhAvane samajIne temanI pAse pahoMcI jAya che ane tarata ja te devIonA hasta, bhujA, vakSasthaLa, jaMghA, bAhu, kapola, vadana, cumbana Adi gAtranA saMsparzamAtrathI viSayasukhanA AnaMdane meLave che. ahIM zaMkA thAya ke--kAyapraticAramAM to paraspara zukra pudgala--saMkramaNa paraspara AliMganapUrvaka sevana hovAthI bane; paraMtu sparza--rUpa--zabda--manaHpraticAramAM zukrapudgala saMkramaNa hoya ke nahIM? A 317. devonuM zarIra vaikriya hovAthI deva devInA saMbaMdhamAM garbhano prasaMga Avato ja nathI. koI janmAntarIya rAgAdinA kAraNe manuSyasrI sAthe devano saMbaMdha thAya to te saMbaMdha mAtrathI garbhAdhAna rahevAno saMbhava nathI; kAraNake vaikriya zarIramAM zukrapudgalono abhAva che. divya zaktivizeSathI audArika jAtinAM zukrapudgalono praveza thAya ane garbha rahe te anya bAbata che. For Personal & Private Use Only Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zaMkAnA samAdhAnamAM jaNAvavAnuM ke-te kriyA avazya hoya; spazadi viSayamAM vaikriya zukrapudgalonuM saMkramaNa divyaprabhAvathI jarUra thAya che. bIjI zaMkA e ubhave che ke saudharma ne izAnadevonI tAbAnI devAMganAo zuM uparanA kalpamAM rahetAM devonA spazadidvArA maithunAbhilASane saMtoSavA jai zake kharI ? A zaMkA saMbaMdhI jaNAvavAnuM ke-potapotAnI tAbAnI devAMganAo tyAM jatI nathI. kAraNake te para JdItA kahevAya che. paNa manuSyalokanI gaNikAnI jevI devIo prathamanA be devalokamAM paNa hoya ja che, jene aparigRhItA kahevAya che ane te devIo maithunAbhilASI devonI viSayavAsanAne jJAnathI jANIne potAnA tarapha AkarSAelA devo pratye doDI jAya che. vizeSa vyAkhyA 172 thI 175 gAthAmAM kahevAze. brahma-lAMtaka kalpanA devo rUpa pravicAraka eTale ke temane viSayanI IcchA thatAM uttamazRMgArayukta rUpone uttaravaikriya zarIra banAvavA dvArA vikurtIne devIo te abhilASI devonI pAse Ave che tyAre te devo ke devIo sAthe paraspara krIDAyukta tenA vadana, netra upara ekasarakhI draSTi sthApIne tenA udarAdi aMgopAMganuM sArI rIte nirIkSaNa karatA, paraspara prema dazAvatA, vaLI aneka prakAranI ceSTAvALI te devInA suMdara, manovedhaka, kAmoddIpaka mohaka rUpane joI devInA zarIramAM zukasaMcaya karatA kAmalAlasAnI tRpti anubhavatA atyanta sukhane prApta karI, vedopazAntine pAme che. mahAzuka sahastrAra kalpanA devo zabdapravicAraka eTale te devone viSayanI icchA thatAM pUrvokta rIte suMdara vaikriyarUpa vikuvane icchita devIo pAse AvIne sarvanAM manane AnaMda ApanArAM, atyanta mohaka ane kAmottejaka madhura gIta, hAsya-vikArayukta vacano bole che. jhAMjhara Adi zabdapUrvaka thatA nRtyathI paraspara vANIvilAsanA zabda dvArA A devo atyanta viSayasukhanI vAsanAtRpti anubhave che. te vakhate devInA zarIramAM divya prabhAvathI zukra saMkramaNa thaI jAya che. Anata-prANata-AraNa azruta kalpanA devo mana:pravicArI eTale manathI-ciMtana mAtrathI viSayasukhanI icchAne tRpti karavAvALA che. te devo saudharma-izAnakalpavartI adbhuta zRMgAravALI devIo svasvasthAnamAM rahI thakI, potAnA suMdara stanAdi avayavone UMcA-nIcA halAvatI, aMgabhaMga karatI, hAva-bhAva darzAvatI, parama santoSajanaka abhinaya kalA vagere karatI. evI te devIone manacakSuthI joIne AnatAdi pramukha devo tRpta thaIne parama vedopazAnti meLave che. prazna -jema devone kAmatRptino saMtoSa thAya tema te vakhate devIone paNa tevo anubhava thAya kharo? 318, A hakIkata eka mahattvanuM sUcana karI jAya che ke vagara sparze dUrathI paNa zukrapugalonuM saMkramaNa strI zarIramAM thAya che. Ayurveda ane AjanuM vijJAna A vAtane Teko Ape che. 319. kAraNake kSINakAmI ayyatAnta devo devIno sparza karatA nathI, A niyama devI saMbaMdha mATe ja samajavo; paraMtu teo pUrvabhavanA snehavALI manuSya strI sAthe to kadAcit karma-vicitratAthI lapaTAI jAya. For Personal & Private Use Only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devonA pravicAra - viSayasukha sambandhI vicAraNA 337 uttara H-- jyAre devo kAyAthI sarvAMze ke aMze, tathA rUpadarzana, zabdAdizravaNavaDe viSayone bhogave che tyAre devIone paNa tevI ja tRpti thAya che. kAyAthI to spaSTa samajAya paNa rUpa--darzanAdi sarva prasaMge devIo devonA divyarUpa, kAnti ane premasnehotkarSathI kAmAtura bane che ane te ja vakhate divyaprabhAvathI devInI yonimAM zukrapudgalanuM saMkramaNa jarUra thaI jAya che ane tethI te samakALe avazya tRptivALI bane che. A pudgalo vaikriya hovAthI ane te vaikriya zarIramAM ja dAkhala thatA hovAthI garbhAdhAnanA heturUpa thatA nathI, paraMtu teNIne paMcendriyanA poSaka thatA hovAthI kAntivardhaka, manojJa, subhaga ne spRhaNIya bane che. tyArabAda navapraiveyaka, anuttaravAsI devo apravicArI eTale atyanta manda puruSavedanA udayavALA hovAthI tathA prazamasukhamAM tallIna hovAthI kAyAthI sparzanAdithI koIpaNa rIte yAvat manathI paNa srIsukha bhogavavAnI teonI icchA thatI nathI. tema chatAM teo viSayI devothI vadhu saMtuSTa, vadhu zAMta ane vadhu AnaMdamAM rahenArA che kAraNake jema jema kAmecchA prabala tema tema cittanI asvasthatA--azAMti vadhu. jema icchA nyUna tema cittakaleza ocho ane viSayecchAno bIlakula abhAvano AnaMda koI adbhuta hoya che. ane ethI tyAM viSayatRptinAM sAdhano paNa ochAM che. ethI nIcenA devaloko karatAM upara uparanAM devonuM sukha adhika gaLyu che. ahIM bIjI zaMkA e udbhavaze ke--je devo taddana apraticArI che teo brahmacArI gaNAya kharA ? Ano khulAso e che ke--nA, kAraNa ke jyAM sudhI eka vastuno hRdayathI--icchApUrvakano tyAga na hoya to te vastuno bhogavaTo thato hoya yA na thato hoya to paNa te brahmacArI gaNAya nahIM ane enuM phaLa paNa maLe nahi. tyAre devone temanA devabhavanA kAraNe ja virati-tyAgapariNAma thato ja nathI tethI teo brahmacArI kyAMthI kahevAya ? na ja kahevAya. mATe pratyeka AtmAe chevaTe vadhu nahi to bInajarUrI anAvazyaka pApapravRttiono tyAga niyama karI bInajarUrI aviratijanya pApothI bacavA prayatnazIla rahevuM. [168] / / vA vA yevane, jevI rIte tevIo sAthe 35mo che? tenuM yatra // nikAyanAma bhavanapati vyantaro jyotiSI devo saudharma-izAnanA sanatnuM mAhendranA brahma-lAMtakanA 43 bhogaviSaya manuSyavat kAyabhogI 23 22 stanAdika sparzasevI zRMgArarUpasevI kalpanAma |zukra-sahasrAranA Anata-prANatanA AraNa-acyutanA navapraiveyakanA pAMca anuttaranA avatara--samagralokanA tathA gatagAthAmAM kahelA devonA viSayasukhone ane vItarAga AtmAnA sukha vaccenuM tAratamya jaNAve che. jaM ca kAmasuhaM loe, jaM ca divvaM mahAsuhaM / vIyarAyasuhassea - NaMtabhAgaMpi nagghaI // 166 // bhoga viSaya prakAra gItAdika zabdasevI manathI devI viSayasevI For Personal & Private Use Only '' aviSayI anaMta sukhI 22 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha saMskRta chAyAycc kAmasukhaM loke, yacca divyaM mahAsukham / vItarAgasukhasyedamanantabhAgamapi nAti // 166 / / zabdArthanaM-je mahAsudaM mahAsukha vAsudaM kAmasukha vIrIyasuMdasena vItarAga AtmAnA sukhanA no lokamAM baMtA-pianaMtamAM bhAgane paNa vivaM divya nadhanathI pAmatuM jayArtha-vizeSArthavat spaSTa che. ll16lA vizeSArtha samagra lokane viSe je kAmasukho che, ane je divya davalokAdi saMbaMdhI) mahAsukho che, te sukho mahAlobharUpa rAga sarvathA naSTa thaI gayo hoya evA vItarAga AtmAnA prazama sukhanA anantamAM bhAge paNa AvatAM nathI, arthAt paudgalika sukhothI vItarAgatajanya sukha, anantagaNuM hoya che. mAyA-lobharUpa kahevAnuM kAraNa eTaluM ja ke te rAganAM gharanAM che tethI te dveSIbhUta krodha, mAnano prathama kSaya thayA bAda kSaya pAme che, ane tethI ja "vItarAga' kahetAM vItadveSapaNe aMtargata samAI ja jAya che. pachInA kSayamAM pUrvano kSaya nizcita hoya ja che. prazna- vItara zabdanI vizeSa vyAkhyA samajAvo. uttara- AtmAnA AdhyAtmika vikAsakrama mATenI cauda bhUmikAo jainadarzanamAM batAvelI che. e bhUmikAone 'guNasthAnaka' zabdathI oLakhAvAya che. pahelI bhUmikA atyanta nikRSTa che, jyAre caudamI atyanta ucca che. atyAre vartamAnamAM bahulatAe vikAsazIla AtmA cha bhUmikA sudhI ja pahoMcI zake che. bahu bahu to kadAca sAtamI bhUmikAno kavacit kiMcit lAbha meLavI zake; bAkI tethI AgaLanAM sopAno upara jaI zakato nathI. kAraNake, vartamAnamAM AtmA tevI yogyatA ja meLavI zakato nathI. have bhUtakALamAM ke bhaviSyamAM je AtmA vItarAga sthitine prApta karanAro hoya che te svapuruSArthathI utkRSTa saMyama-tapanA baLe sAtamI guNabhUmikAthI AgaLa vadhato navamI bhUmikAe cAra kaSAyamAMthI prathama krodha, mAnarUpa-dveSa kASAyika pariNAmono sarvathA nAza karI, jyAre dazamI bhUmikAe pahoMce che tyAre te bhUmikAne anne mAyA, lobhasvarUpa rAga kASAyika pariNAmono (kSapakazreNI dvArA) sarvathA nAza kare che. bArame guNasthAnake saMpUrNa vItarAga avasthA prApta thatAM zIdhra te AtmAo sarvajJatvane arthAta kevaLajJAna-darzanane teramI guNasthAnaka-bhUmikAe pahoMcatAnI sAthe ja prApta kare che ane caudamI bhUmikAe pahoMcatAM nivamokSa sthitine pAme che. pratyeka AtmAo pracaMDa puruSArtha dvArA mithyAtva, ajJAna ane avirati Adi doSono kSaya karI, teramI uccatara bhUmikAe pahoMcI, kevaLajJAna prApta karI, vizvanuM kalyANa karavA dvArA caudamI uccatama bhUmikAe ArUDha thaI nivaNipada meLavo! sahunA jIvananuM ane ApaNI saMskRtinuM e ja aMtima dhyeya che. [16] For Personal & Private Use Only Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devIonA gamanAgamananI maryAdA tathA utpattisthAna - 336 avataraNa-viSayasukhanA upabhogAthe gamana karanArI devIonA gamanAgamananI maryAdA batAve. che, tethI tenuM utpattisthAna paNa AvI jAya che. uvavAo devINaM, kappaTugaM jA paro sahassArA / gamaNA''gamaNaM natthi, accuaparao surANaMpi // 170 // saMskRta chAyAuppaato devInAM, kalpadvikaM yAvat parataH sahastrArAt / gamanA''gamanaM nAsti, acyutaparataH surANAmapi // 170 / / zabdArtha - 3vevANo-upajavuM samapaISSmAM javuM AvavuM kevIf-devIonuM nalpi nathI ane vapadui=be devalokane viSe laghumaparoazrutathI upara nA para sadasAra upara sahastrAra sudhI surApari=devonuM paNa mAthArtha-vizeSArthavat 17ii. vizeSArtha- have devIonuM upajavuM bhavanapatithI mAMDI saudharma-izana e be devaloka sudhImAM ja che tethI e badhAe devo devI sAthe pravicArI (saviSayI) kahevAya, be devalokathI uparanA devalokamAM temanI utpatti nathI, tethI te saghaLA devo potAnI svadevIothI rahita gaNAya che paraMtu AThamA sahastrAra kalpa sudhI to devIonuM AvavuM-javuM thatuM hovAthI (ane ayyatAnta sudhI pravicArapaNuM raheluM hovAthI) te saghaLA devo pravicArI-saviSayI jANavA. sahastrArathI upara devIonuM gamanAgamana nathI, phakta ayyatAnta sudhImAM devonuM gamanAgamana ya che. ane ayyatAntathI upara to devonuM paNa gamanAgamana nathI; nIce rahenArane vadhu upara javAnI zakti nathI, ane uparanAne zakti chatAM nIce AvavAnuM prayojana nathI, navaraiveyaka ane anuttaravAsI devo apravicArI che. tyAM rahyAM thakA jinezvaranA kalyANaka vagere prasaMge namaskAra kare che, paraMtu (kalpAtIta) AcAra rahita hovAthI kalyANaka vagerenA koI paNa prasaMgamAM ahIM AvatA nathI, mAtra alpakaSAyI uttamakoTinA te devone tAttvikAdi vicAraNAmAM saMzaya Ubho thAya tyAre tenuM samAdhAna avadhijJAna dvArA bhagavAne grahaNa karelA (javAbI35) manodravyone sAkSAta joIne AvAM dravyono AkAra A ja javAbarUpe che' AvuM samajI samAdhAna meLavI le che. tethI ahIM AvavAnuM koI prayojana nathI, ane tethI teo ApaNI apekSAe ananta sukhI che. [17] avataraNa-devalokavartI kilbiSika tathA Abhiyogika devonAM AyuSya tathA sthAnako batAve tipalia tisAra terasa,-sArA kappadga-taia-laMta aho / kibisia na huMtuvariM, accuaparao'bhiogAI // 171 // For Personal & Private Use Only Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240. saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha saMskRta chAyAtriplyaastrisaagraastryodsh-saagraaH kalpadvika-tRtIya-lAntakasyAdhaH / kilbiSikA na bhavantyupari, acyutaparata AbhiyogAdiH // 171 // zabdArtha - ti sAra traNa sAgaropama uri upara terasa sArIttera sAgaropama zuSaparako=azrutathI upara ta=trIjo kalpa 3mo AbhiyogyAdi taMta kaholAMtakanI nIce pathArtha-pahelA be devalokanA adhaHsthAne traNa palyopamanA, trIjA sanakumArakalpanI nIce traNa sAgaropamanA, ane chaThThI lAMka kalpanA adhobhAge tera sAgaropamanA AyuSyavALA kilbiSiyA devo vase che. lAMtakathI uparanA kalpomAM kilbiSiyA devo nathI ane amrutathI upara to AbhiyogikAdika devo paNa nathI. 171aaaa. vizeSArtha- kilbiSika devo azubha karma karanArA hovAthI lagabhaga caMDAla jevA che. A caMDAla jevuM kArya karanArI deva jAti nIcakarmanA udayathI devapaNuM pAmavA chatAM nIca karma karavAnI avasthAne prApta thAya che ane uttama devonA sthAnathI paNa nIce dUra rahevAnA adhikArane pAmelA che. tenA traNa prakAro che. temAM saudharma ane izAnanA adhobhAge (eTale jyotiSI ane vaimAnika nikAya vacce) traNa palyopamanA AyuSyavALA kilbiSiko vase che. trIjA sanaskumAranA adhobhAge traNa sAgaropamanA AyuSyavALA ane lAMtaka kalpanA adhobhAge tera sAgaropamanA AyuSyavALA kilbiSiko vase che. A devonA A traNa ja utpattisthAnako che, te aham bhagavaMtanI AzAtanAthI jamAlInI jema pUrvabhavamAM deva-gu~dharmanI nindA karavAthI, dharmanAM kAryo dekhI baLatarA karavAthI utpanna karelAM azubha karmanA udayathI devalokamAM nIca kAryo karanArA kilbiSIyA deva tarIke utpanna thAya che. ahIMyA te te kalpanA adhosthAnake kilbiSIyA che. have e 3: zabda prathama prastaravAcI nathI, kAraNake te te kalpanA prathama prastaranI sthiti sAthe, A devonI ukta sthitinuM maLatApaNuM nathI. vaLI anya vimAna madhye to teonI nIca sthitine kAraNe astitva saMbhavatuM paNa nathI. ahIM adhaH zabda tasthAnakavAcI jANavo. eTale te te devalokamAM bhegA nahIM paNa nIce dUra vasavATa che. A kilbiSikonuM lAMtakathI upara to upajavuM ja thatuM nathI. phakta ayyatAnta sudhI bIjA Abhiyogika Adi (Abhiyogika eTale dAsa-sevaka yogya kArya bajAvanArA ane Adi zabdathI sAmAnikAdi prakIrNaka) devonuM upajavuM thAya che. tethI AgaLa to teonI 320. devomAM paNa halakI jAtinA devo che ne te aspRzya gaNAya che. tyAM paNa anAdikALathI spezyasparzvanI vyavasthA che, to pachI manuSyalokamAM hoya temAM zuM navAI? AvI siddha vyavasthAno savaze nAza karavAnA bhagIratha prayatno thaI rahyA che paNa tevA prayatnamAM kAyamane mATe saphaLatA nahIM sAMpaDe. karmano siddhAMta acaLa hoya che. eka khyAla e paNa vicAravA jevo che ke aspRzya devono vasavATa devalokamAM paNa sahunA bhego nathI paNa svasthAnathI alaga che. temaja te devalokathI dUra ane madha bhAge che. For Personal & Private Use Only Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparigRhItA devIonAM vimAno ane AyuSya 341 paNa utpatti nathI. kAraNake raiveyaka anuttara devonuM ahamindrapaNuM hovAthI temane teonI kaMI AvazyakatA paNa nathI tethI tyAM nAnA moTAnA bhedonuM astitva ja nathI; sahu samAnatA bhogave cha. [171] // vaimAnikamA kilbiSikotuM utpattisthAnAyuSyayantra // saudharma IzAnanA talIye traNa palyopamAyuSI kilbiSIyA devo che sanakumArakalpanA talIye traNa sAgaropamAyuSI lAMtakakalpanA talIye tera sAgaropamAyuSI avataraNa-ve. aparigrahIta hevImonI saudharma-una tyama vimAnasaMjyAne ta ? je AyuSyavALI devIo je je devonA upabhogane mATe thAya che, te prasaMga batAve che. apariggahadevINaM, vimANa lakkhA cha huMti sohamme / paliyAI samayAhiya, Thii jAsiM jAva dasa paliA // 172 // tAo saNaMkumArA-NevaM vaTuMti paliyadasagehiM / jA baMbha-sukka-ANaya AraNa devANa pannAsA // 173 // IsANe caulakkhA, sAhiya paliyAi samayaahiya ThiI / jA panara paliya jAsiM, tAo mAhiMdadevANaM // 174 // eeNa kameNa bhave, samayAhiyapaliyadasagavuDDIe / laMta-sahasAra-pANaya-accuyadevANa paNapannA // 17 // saMskRta chAyAaparigrahadevInAM vimAnAni, lakSANi SaD bhavanti saudharme / palyAdiH samayAdhikA, sthitiryAsAM yAvat daza palyAni // 172 / / tAH sanatkumArANAmevaM vardhante palyadazakaiH / yAvad brahma-zukrAnatAraNadevAnAM paJcAzat // 173 / / IzAne caturlakSANi, sAdhikapalyAdiH samayAdhikA sthitiH / yAvat paJcadaza palyAni, yAsAM tA mAhendradevAnAm // 174 / / etena krameNa bhavet, samayAdhikapalyadazakavRddhyA / lAntaka-sahastrAra-prANatA'cyutadevAnAM paJcapaJcAzat // 175 / / zArthajAsiM ThegAna evaM varlDatiprabhAva cha For Personal & Private Use Only Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha pannAlA pacAsa mahoya =e pramANe rUpAnnI paMcAvana jAthA- saudharmadivalokane viSe aparigrahItA devIonAM cha lAkha vimAno che. vaLI eka palyopamanI AdithI samaya samaya adhika karatAM yAvat jeonI dasa palyopamanI (tyAM sudhInI bhinna bhinna AyuSyavALI) sthiti hoya che. te devIo sanakumAra devaloka upabhogAthe jAya che. paraMtu AgaLanA kalyo mATe te jatI nathI. vaLI e ja pramANe dasa palyopamathI AraMbhI samayAdikanI vRddhie dasa dasa palyopama prakSepI vicAratAM eTale yAvata 20 palyopamanA AyuSya sudhInI devIo brahmadevalokane bhogayogya jANavI. e ja pramANe yAvata 30 palyopamanA AyuSya sudhInI devIo zukra devaloka bhogya, cAlIza palyopamanA AyuSya sudhInI devIo Anata devone bhogya ane 50 palyopamAyuSI AraNa devabhogya. have izAnakarbhe aparigrahItA devIonAM cAra lAkha vimAno che. emAM je devIonI sAdhika palyopamAyuSyanI sthiti che te to izAnadevane ja bhogya che. tethI AgaLa samayAdikanI vRddhithI thAvat paMdara palyopamAyuSyavALI devIo mAhendradevabhogya, 25 palyopamavALI lAMtakanA, 35 palyopamavALI sahastrAranA, 45 palyopamavALI prANatanA, ane 55 palyopamAyuSI azruta kalpanA devone ja bhogya hoya che. [172-175] . viroSArthaaparigrahItA eTale patnIpaNAe karIne jenuM grahaNa hotuM nathI tevI. A devIonI utpatti saudharma ane izAna bane kalpamAM ja che. temAM saudharmadevalokamAM aparigrahItAdevInAM utpattisthAnabhUta cha lAkha vimAno che. e vimAnone viSe je devIonI paripUrNa eka palyopamanI sthiti che te saudharma devone ja bhogya jANavI. jeonI palyopamathI mAMDI eka, be, traNa saMkhyAtA. asaMkhyAtA samayovaDe adhika karatAM pUrNa dasa palyopama sthiti sudhInI sarva devIo sanaskumAra devone bhogya jANavI. tethI AgaLanA AyuSyavALA devone te icchatI nathI. e pramANe daza palyopamamAM eka, be saMkhya-asaMkhya samayanI vRddhi karatAM yAvat vaza palyopamanI sthiti sudhInI devIo brahmakalpanA devonA bhogane yogya jANavI. e pramANe samayAdikanI vRddhivaDe yAvat (20 thI laI) trIza palyopama sudhInA AyuSyavALI devIo zukra devone bhogya jANavI. e pramANe trIsathI mAMDI cAlIza palyopamanI sthitivALI devIo (svasthAne rahI thakI) Anata devalokanA devone bhogya che. e ja pramANe (40 palyopamathI) samayAdika vRddhie pacAsa palyopama sudhInI devIo (svasthAne rahI thakI) AraNa kalpanA devone bhogya jANavI. e pramANe cha kalpano saMbaMdha kahyo. have izAna kalpamAM aparigrahItA devIonAM cAra lAkha vimAno che. te vimAnone viSe je devIonI kiMcita, adhika palyopamanI sthiti che te izAna kalpanA devone ja bhogya hoya che. pUrvokta krame samayAdikanI vRddhivaDe yAvat paMdara palyopamanI sthiti sudhInI sarva devIo mAhendra devone bhogya, samayAdikanI vRddhie dasa dasa palyopamanI vRddhi karatAM eTale pUrva sthitimAM dasanI vRddhi karatAM pacIsa palyopamanI sthitivALI devIo lAMtaka deva bhogya, pAMtrIsa palyopama sudhInI devI sahastrAra deva bhogya, pIstAlIza palyopama sthiti sudhInI (svasthAne rahI thakI) prANata devone bhogya, paMcAvana For Personal & Private Use Only Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha lezyAnA nAma tathA kayA devaloke kai lezyAo hoya? te 343 palyopama sthiti sudhInI ayyata devone bhogya jANavI. A devIo vezyA jevI gaNAtI hovAthI, vaLI te AgaLa AgaLanA devonA bhogane mATe jatI AvatI hovAthI A aparigrahItA devIonI ja vaktavyatAno saMbhava hoya che, paraMtu parigrahItA (te kulAMganA)no hoto nathI. [172-175] tevI mAyuSyamAne hevamogya yatra | AyuSyamAnAnusAre / yathAyogyadevabhogya | AyuSyamAnAnusAre / yathAyogyabhogyatvaM 1 palyopamAyuSI | saudharmadivone bhogya | sAdhika palyopamAyuSI IzAnadevone sevya sanatkR0 devone bhogya 15 palyopamAyuSI mAhendradevone sevya brahmakalpa devone bhogya 25 , lAMtakadevone sevya zukradevone bhogya | 35 , sahagAradevone sevya Anata devone bhogya prANatadevone sevya AraNadevone bhogya azruta devone sevya // devagatinA upasaMhAramA caturnikAyAzrayI prakIrNaka-adhikAra // avataraNa--have SaTvezyAnAM nAma jaNAvI cAra devaloka paikI kayA devaloke kaI kaI vezyAo hoya te doDha gAthAthI jaNAve che. "vida-nIrA-wte - surezanesa' | bhavaNavaNa paDhama caule-sa joisa kappaduge teU // 176 // kappatiya pamhalesA, laMtAisu sukkalesa Tuti surA // 1761 // saMskRta chAyAkRssnnaa nIlA kApotI, tejaH padmA ca zuklalezyA ca / bhavana-vaneSu prathamAzcatastro lezyA jyotiSke kalpadvike tejaH // 176 / / kalpatrike padmalezyA, lAntakAdiSu zuklalezyA bhavanti surAH / / 176 / / zabdArtha - ThThiA-kRSNa sukSatte zukalezyA niItA nIla 3=qLI Id=kApota mavaUT=bhavanapati teDakvejo vakhyattara pahA=pA pathArtha - kRSNa, nIla, kApota, tejo, pava ane zukala e cha vezyAo che. emAM bhavanapati For Personal & Private Use Only Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha tathA vyantara devatAone pahelI cAra vezyAo hoya che. trIjA jyotiSInikAyamAM ane cothA vaimAnikanikAyanA pahelA be kalpone viSe eka tejolezyA hoya che. tyArapachInA traNakalpomAM pAlezyA ane lAMtakAdi uparanAM sarvakalponA devo eka zukalezyAvALA ja hoya che. I/176-176 viroSArtha- legyA eTale zuM? ni-nnidhyate nIvaH rmA sahapariti joDyA: | jIva je vaDe karma sAthe joDAya te vezyA kahevAya. temAM paNa je kRSNAdi dravyonA sAhacaryathI AtmAmAM pariNAma utpanna thAya te dravyo dravyalezyA tarIke gaNAya che ane utpanna thatAM pariNAmane bhAvalezyA kahevAya che. karmanA sthitibaMdhamAM jema kaSAya mukhya kAraNa che tema karmanA rasabaMdhamAM lezyA mukhya kAraNa che. gAthAthamAM bhavanapati tathA vyattaranikAmAM cAre vezyAo jaNAvI che, paraMtu temAM vartatA paramAdhAmI devo to eka kRSNalezyAvALA ja hoya che. jyotISI devomAM je tejalezyA hoya te karatAM saudharmamAMnA devo vadhu vizuddha, tethI vaLI IzAnanI adhika vizuddhi samajavI, sanaskumAra-mahendra bAhma kalponA devo mAtra pA lezyAvALA (paraMtu uttarottara vizuddha), tethI upara lAMtakadi raiveyaka ane anuttara vagere devo eka paramazukala lezyAvALA (uttarottara vizuddhinI vRddhie) jANavA. ethI ja A devone vadhu nirmala-uttama kahelA A dravyalezyAnI apekSAe bahulatAe-sAmAnya kathana che, anyathA to dareka nikAyamAM bhAvanA parAvartanane lIdhe chae bhAvalezyAo to hoya che. A legyAnA bhAvo 2SapuruSa yukta jaMbUvRkSanA daSTAMtathI jANavA yogya che. pratyeka lezyA judA judA vargo ane rasonI upamAvALI che. temAM prathamanI traNa lezyA aprazasta, malina, durgaMdhayukta che. sparzathI snigdhoSNa zIta-RkSa che ethI te kaleza-kaSAya karAvI durgatine ApanArI bane che. jyAre chellI traNa lezyAo uttarottara atyanta suvAsita, prazasta, nirmala, zubhasparzI, 321. koI cha mANaso aTavImAM jaI caDhayA, tyAM bhUkhyA thayA. evAmAM eka jAMbunuM jhADa dRSTie paDyuM, ene joIne chamAMthI eka kahevA lAgyo ke-A AkhA jhADane mULamAMthI ja kApI nAMkhIe to sukhethI ApaNe zrama vinA jAMbuDA khAIe, e sAMbhaLIne bIjo kahe che ke ema nahi, jhADane kApavuM enA karatAM ApaNane jAMbuDAnuM kAma che to enI moTI moTI zAkhAo mAtra kApIe, trIjo kahe che moTI DALo zA mATe ? nAnI DALIthI kAma cAle tema che mATe nAnI DALo kApIe, cotho kahe che badhI DALIono zA mATe nAza karavo? enAM karatAM jemAM jAMbu che e ja DALIo toDIe, pAMcamo kahe che phakta phaLonI ja icchA che to ekalAM sArAM phaLo ja laIe, jyAre chaThTho kahe che bhAI, AvA pApanA kuvicAro karI kaSTa karavA karatAM A nIce ja majhAnAM phaLo paDyAM che, cAlo ene ja khAIe. A daSTAMtamAM prathamanA vicAro te kRSNa lezyAnA, bIjA vagerenA anukrame nIla, tejo Adi lezyAnA bhAvo jANavA. pUrvapUrNa puruSanI apekSAe uttara uttara puruSonA pariNAma zubha-zubhatara ane zubhatama dekhAya che ane tethI temAM saMkalezanI nyUnatA ane sukomaLatAnI adhikatA dekhAya che. lezyAonuM vizeSa svarUpa prajJApanA, Avazyaka Adi sUtro, lokaprakAzAdika grantho, digambarIya granthomAM sarvArthasiddhi, gommadasAra, bauddhagrantha dIghanikAyAdimAM che. mahAbhArata, pAtaMjala yogadarzanAdimAM paNa tenI amuka kalpanA maLe che. For Personal & Private Use Only Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaimAnikanikAyanA devonA dehano varNa 345 zAnti ane sadgatine ApanArI. vaLI keTalIka vAra vezyAo vaiDUryaratna ke raktavastranI jema tUpa thaI jAya che, deva ane nArakonI lezyA bhavAnta sudhI avasthita che. te uparAMta utpanna thatA pahelAnuM ane avana thayA pachInuM ema be aMtarmuhUrNa adhika samajavA.) jo ke anya dravyanA saMsargathI anyarUpe thAya, paraMtu jema sphaTikarana athavA darpaNa sUtra--dorAno saMsarga ke japA (jAsuda) puSpAdikanA sahayoge paNa svabhAvane eTale mUla raMgane kaMI choDatuM nathI, tema devo tathA nArakonI kUla lezyA kadI badalAI jatI nathI. jyAre tiryaMcamanuSyane aMtarmuhUrta (paNa) badalAyA kare che. pratyeka vezyAnI jaghanyotkRSTa sthiti deva-nArakonA jaghanyotkRSTa AyuSyAnusAre hovAthI te mujaba svayaM vicArI levI. [176-176] navataraNa-pUrve cAre nikAyAzrayI lezyAsaMkhyA jaNAvI, bAkI rahelA vaimAnikanikAyanA devonA dehano varNa aDadhI gAthAthI kahe che. kaNagAbhapaumakesara-vaNNA dusu tisu uvari dhavalA // 177 // saMskRta chAyA kanakAbha padmakesaravarNA-dvayostriSUpari dhavalAH // 177 / / | zabdArtharuNIma=suvarNavaNa vaUT=varNavALA paramasara=padma (kamala) kesara ghavattA=dhavala (ujavala) thArtha-pahelA be devalokomAM raktasuvarNanI kAnti-chAyAvALA devo che. tyArapachInA traNa kalpe devonAM zarIra kamalakesaranA varNavALA, ane uparanA sarve ujjavala varNavALA che 17chA. vizeSArtha-- vizeSa eTaluM ja ke kamalakesara eTale kamaLanI vacalA bhAganI kesarAno jevo varNa hoya tevA gauravarNAya. lAMtakAdithI upara ujvala varNavALA je kahyA, temAM eTaluM vizeSa samajavuM ke te uttarottara vadhune vadhu (zukala-zukalatare-zukalatama) ujvala varNavALA jANavA. [177] // cAre nikAyamAM lezyA ane vaimAnikamAM dehavarNa sthApanA- yantra // nikAya nAma lezyA nAma kalpa nAma lezyA vai0 dehavarNa bhavanapatine kRSNa, nIla, kApota, tejo | saudharma-IzAne | tejo | rakta suvarNa paramAdhAmIne eka kRSNa ja || sanatka) mAhendra brAne padma kesara bannarone | kRSNa, nIla, kApota, tejo | lAMtakathI azruta sudhI zukala ujvalavarNa jyotiSIne | tejo vezyA raiveyaka anuttare zukala | ujvalavarNa // upasaMhAraprasaMge devagatimAM cAranikAyAzrayI AhArocchvAsamAna vyAkhyA // 322. jIvAbhigamasUtranI vyAkhyAthI A kathana vicAratAM virUddha jatuM nathI, kAraNake zrImalayagiri mahArAje saMgrahaNI TIkAmAM eka bIjA varNanI sAthe saMmelana karI ApIne doSa TAlyo che. 4ja For Personal & Private Use Only Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24hU saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha avatAra -have devonuM AhAra tathA ucchavAsa kAlamAna kahe che. prathama daza hajAra vaSayuSI devone viSe kahe che. dasavAsasahassAiM, jahannamAuM dharati je devA / tesiM cautthAhAro, sattahiM thovehiM UsAso // 178 // saMskRta chAyAdshvrssshstraanni, jaghanyamAyurdharanti ye devAH / teSAM caturthAhAro, saptabhiH stokaizvAsaH // 178 / / | zabdArtha-- vasavAsasahassArUM daza hajAra varSanuM vasthA hArI cotha (bhakta) pachI AhAra nannajaghanya sattahiM sAta mAha AyuSya thovekissoke ghAMtidhare che 3sAso ucchavAsa tesiMkhtaone thArtha vizeSArthavatuM. 178. vizeSArtha- granthakAra cAre nikAyanA devonA AhAra tathA ucchavAsanI aMtaramaryAdAne kahe che. zaMkA-ahIM zaMkA thAya ke-zvAsocchavAsamAna na kahetAM mAtra 3a' mAna kahe che evo zabdaprayoga kema karyo ? samAdhAna- samAdhAnamAM samajavAnuM ke-niHzvAsa to ucchavAsa aMtargata AvI ja javAno che, kAraNake niHzvAsa thayA vinA ucchavAsanuM grahaNa hotuM ja nathI. bIjuM mahattA-mukhyatAe ucchavAsanI ja hoya che, niHzvAsanI nahIM ja. prathama AhAramayadAne kahetAM jaNAve che ke-daza hajAra varSanA jaghanya AyuSyane dhAraNa karanArA je (bhavanapati) devo teo caturtha bhakta (te eka ahorAttavAcaka gaNAya che, tethI) ekAMtare AhArane grahaNa kare che. teo ApaNI jema kavalAhArI na hovAthI AhArano abhilASa thatAM ja upasthita thayelI icchAne anukUla, manojJa-sarvendriyone AphlAdaka evA AhAranAM pudgalonuM pariNamana zubhakamanubhAvathI teone thaI jAya che. (jenuM vadhu svarUpa AgalI gAthAmAM kahevAze) ane tRpti pAmatAM paramAnandane anubhave che. tyArabAda te svakIDAdi kAryamAM magna thaI jAya che. vaLI e devo sAta stoka kALa pUrNa thaye eka vakhata ucchavAsa le che. stoka kyAre thAya? to nIrogI-svastha-sukhI yuvAvasthAne pAmelo puruSa sAtavAra zvAsozvAsa laIne jyAre mUke tyAre eka stokabAlapramANa thayuM kahevAya. evA sAta stoke (49 zvAso) A * jinabhaddIyA saMgrahaNImAM bhavanapati tathA vyantara mATe svataMtra gAthA nathI kahI, jethI tenI 215mI gAthAmAM TIkAkArane uparanI hakIkata jaNAvavI paDI che. For Personal & Private Use Only Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAsozvAsanI gaNatrI 347 devo ekavAra zvAsozvAsa laIne mUke, tyArabAda AnaMdamAM nirAbAdhapaNe vartatA punaH ekAMtara thaye AhAragrahaNa thAya ane madhye sAta stoka pUrNa thaye ucchvAsa grahaNa cAlyA kare che. noMdha--'nisAsUsAta' zabdathI TIkAkAra niHzvAsozvAsa levAnuM sUcave che. anya granthakAro paNa e ja arthane sUcave che, paNa jo zvAsocchvAsathI chAtInA dhabakArAvALA zvAsocchvAsa levAnA hoya to prastuta gaNatrIno koI ja meLa maLato nathI. kathana taddana asaMgata banI jAya che, kAraNake eka muhUrta eTale 48 miniTamAM 3773 zvAsocchvAsa mAna kahyuM. e hisAbe eka miniTamAM 78thI kaMIka adhika saMkhyA thAya che. jyAre eka miniTamAM vadhumAM vadhu sazakta mANasa paMdara zvAsa leto hoya che, je pratyakSasiddha bAbata che. ane e saMkhyA vadhIne eka miniTanI 25...thAya to mANasanuM mRtyu sarjAya che, e paNa anubhavasiddha ghaTanA che. e jotAM granthakAranA kathanano koI ja meLa bese nahIM tyAre temanA Azayane saphaLa karavA zvAsozvAsanI paribhASAne judA ja arthamAM yA judI rIte ghaTAvIe to yathArtha saMgati karI zakIe. ethI ahIM zvAsocchvAsa, 'chAtInA dhabakArA'nA arthamAM na ghaTAvatAM 'hAthanI nADInA dhabakArA' arthamAM ghaTAvIe to gaNatrI barAbara baMdha besI jAya che, chatAM A bAbatamAM abhyAsIoe vadhu vicAravuM. 'zvAsocchvAsa' saMjJA nADI zabdavAcaka samajavI, athavA te zabdano artha lakSaNAthI 'nADI'mAM ghaTAvavo ucita che. [178] gavatarana-- have zvAsa--ucchvAsa konA gaNavA ? te kahevAnI sAthe, manuSyanA eka ahorAtrigata zvAsozvAsanuM mAna savA be gAthAthI jaNAve che. AhivAhivimukkassa, nIsAsUsAsa egago / pANu satta imo thovo, sovi sattaguNo lavo // 176 // lavasattahattarIe, hoi muhUtto imammi UsAsA / sagatIsasayatihuttara, tIsaguNA te ahoratte // 180 // lakkhaM terasasahassA, nauasayaM - 180 23 saMskRta chAyA-- AdhivyAdhivimuktasya, niHzvAsozvAsa ekaikaH / prANAH sapta ime stokaH, so'pi saptaguNo lavaH || 176|| lavasaptasaptatyA, bhavati muhUrttaH asmin ucchvAsAH / saptatriMzacchatAni trisaptattyuttarANi, triMzadguNitAste ahorAtre // 180 // nakSa trayovaza sahastrALi, navadhicchaM zatam | [113160] / / 10 / zabdArtha sAhi=Adhi vAddivyAdhi vimukta"vimuktano nisAsUsAsaniHzvAsa uzvAsa co=eka eka pALu=prANa For Personal & Private Use Only Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha satta mosAta evA =zvAsozvAsa jovosto, satIsatidattarasADatrIzaso tahoMttera satta guNo sAtaguNo tIsAtrIsaguNA karyo navo lava te te (ucchavAso) navasattadattarIpalava satyotera dorajo ahorAtramAM muhUto muhUrta navAvaterasaMsadasa=eka lAkha tera hajAra maHiemAM namasayaM ekaso nevuM gAthArtha-- vizeSArthavata - 179-180 vizeSArtha Adhi te mananI pIDA. vyAdhi te zarIranI pIDA. te vaDe vimukta. vadhumAM "vi" vizeSaNathI cintA, zrama, kheda rahita, sukhI evA samartha yuvAna puruSanA eka eka niHzvAsa (zvAsa bahAra kADhavo) pUrvakano je ucchavAsa (zvAsa levo te) eTale bane maLIne eka zvAsozvAsa thAya te eka prANa tarIke oLakhAya che. A sAta prANe (athavA zvAsozvAse) eka stoka thAya, evA sAta stoke (49 zvAso)) eka lava thAya. evA satyotera lave eka muhUrta (be ghaDI-48 miniTa) thAya, (A eka muhUrtamAM "TIoDI" gAthAnusAre 16777216 AvalikAo thAya che.) e pramANe satyotera lavamAM 3773 uzvAsa saMkhyA Ave, je eka muhUrtanI AvI kahevAya. eka ahorAtranI saMkhyA lAvavA ahorAtranA trIza muhUrta guNavAthI [3773830] 113190 eTalI ucchavAsa saMkhyA eka ahorAtranI AvI. vadhumAM eka mAsanI kADhavI hoya to te saMkhyAne trIza ahorAtre guNavAthI 3395700nI saMkhyA Ave. eka varSanI lAvavA mATe varSanA bAra mAse guNavAthI 40748400 nI saMkhyA Ave. so varSanI lAvavA mATe soe guNatAM 4074840000 nI saMkhyA Ave. e pramANe varSa hajAre--lakSe--koTIe ucchavAsanI saMkhyA kADhavI. [179-180] avataraNa--manuSyAzrayI zvAsozvAsanuM pramANa dazavI have te kathana vaimAnika devomAM sIdhA ane sAdA (sAgaropamanI saMkhyAnA) upAya dvArA ghaTADe che. mayarasaMvayA re | pakkhehiM UsAso, vAsasahassehiM AhAro // 181 // saMskRta chAyA(yaavt) atarasaMkhyA deveSu (tAvat) paurUcchavAsa sahastrairAhAraH // 181 / / zabdArtha arisaMvaya sAgaropamanI saMkhyAvaDe sAso UThuvAsa ke devamAM vAsasahastehiM teTalA hajAra varSa vihiMnneTalA pakSavaDe mAdAro=AhAra 323. AnuM vadhu svarUpa A ja granthanA 20mAM pRSThamAM ApavAmAM Avela che. For Personal & Private Use Only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devonA dhAsozvAsa tathA AhAranuM kAlapramANa // saMkSipta kAlamAna ane zvAsozvAsa saMkhyAyantra // gaNatrI AdhivyAdhithI mukta mANasanA eka niHzvAsa-ucchvAse tevA sAta prANe tevA sAta stoke tevA sattvottera lave tevA trIza muhUrto tevA paMdara ahorAtre tevA be pakSe tevA bAra mAse tevA asaMkhya varSe tevA dasa koDAkoDI palyopame tevA dasa koDAkoDI sAgaropame tevI eka utsarpiNI ne avasarpiNI |1 kALacakra anantA kALacakre 1 prANa javAba 1 stoka 1 lava 1 muhUrta 1 ahorAtra 1 pakSa 1 mAsa 1 varSa 1 palyopama 1 sAgaropama 1 zvAsozvAsa javAbanI zvAsozvAsa saMkhyA tenA 7 zvAsozvAsa tenA 49 zvAsozvAsa 324tenA 3773 zvAsa tenA 113190 zvAsa tenA 1697850 zvAsa0 tenA 3395700 zvAsa0 40748400 asaMkhya asaMkhyaguNa 1 utsarpiNI avasarpiNIe |tevI eka utsarpiNI ne avasarpiNI 1 pudgalaparAvarta gAthArtha-- vizeSArtha mujaba. 181 // vizeSArtha-- ayara eTale sAgaropama tenI saMkhyAvaDe devamAM ucchvAsa ane AhAranuM niyamana thAya che. eTale vaimAnika nikAyamAM je devonuM jeTalA sAgaropamanI saMkhyAe AyuSya hoya teTalI pakSa saMkhyAe ucchvAsa grahaNa ane teTalA hajAra varSanI saMkhyAe AhAra grahaNa hoya che. 17 346 33 arthAt je devonuM eka sAgaropamanuM AyuSya hoya teone eka ja pakSe ucchvAsa grahaNa ane eka hajAra varSe ja AhAra abhilASa, be sAgaropamavALAne be pakSe ucchvAsa grahaNa ane be hajAra varSe AhAra abhilASa, yAvat anuttare tetrIza sAgaropamanI sthiti hovAthI tatravartI devone 33 pakSe uzvAsa grahaNa ane 33 hajAra varSe eka ja vAra AhArano abhilASa thAya che, ane te manojJa AhAra pudgalovaDe tRpta bhAvane pAme che. [181] avataraNa- - saMpUrNa daza hajAra ane saMpUrNa sAgaropamathI mAMDI uparanA devo mATe kahevAI gayuM che. paraMtu daza hajArathI upara ane sAgaropamathI nyUna AyuSyavALA devo mATe nathI kahevAyuM tethI te ja vAtathI te madhyama AyuSI devo mATe bAkInI nikAyamAM ghaTAve che. For Personal & Private Use Only 324. zvAsocchvAsa eTale chAtInA dhabakArA gaNIe to to eka miniTanA paMdaranA hisAbe 1 muhUrta=48 miniTamAM 720 ja thAya. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 dazavarSasahastropari, samayAdi yAvat sAgaramUnam / divasa -- muhUrttapRthaktvA - dAhArocchvAsauzeSANAm zabdArtha sugama che. gAthArtha- daza hajAra varSathI upara ane sAgaropamathI kaMIka nyUna AyuSyavALA (eTale lAkho, karoDo, abajo, saMkhya ke asaMkhya yAvat palyopamovALA) devo mATe divasama pRtha AhAra ane muhUrta pRthaO zvAsozvAsa grahaNa hoya che. 182 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha dasavAsasahassuvariM, samayAI jAva sAgaraM UNaM / vivasamudUttapu uttA, mahAkasAsa sesALa / / 16 / / saMskRta chAyA---- pRkta--A saMkhyAvAcaka zabda pAribhASika che, tenAthI jaina AgamonA kathana mujaba bethI nava saMkhyAnuM sUcana thAya che. che. vizeSArtha-- upara kahelo gAthArtha nIce mujaba saMgata karavAno che, gAthAno sIdho artha to upara gAthArthamAM kahyo te ja che paNa teTalo ja svIkAravAmAM Ave to kaMIka nyUna sAgaropamavALA mATe divasa pRthaO AhAramAna, ane muhUrta pRthaO ucchvAsamAna; ane pUrNa sAgaropamavALA mATe eka hajAra varSe AhAra ane eka pakSe ucchvAsa, Ameya kaMIka nyUna sAgaropama ane pUrNa sAgaropama vacce dekhAtI maryAdA alpa, ane chatAM ya baMnenuM mAna ekadama kUdako mArI jAya ATalo moTo taphAvata ekAeka paDI jAya e sahaja rIte to buddhigamya zI rIte bane ? tyAre sArvabhauma TIkAkAra zrI malayagirijI mahArAje nIce mujaba saMgati karavA jaNAvyuM // 9 // daza hajAra varSanA jaghanyAyuSI devo mATe 178mI gAthAmAM jaNAvyuM che ke teo eka ahorAtri vIte (ekAMtare) AhAra ane sAta stoka vItye ucchvAsa le che. have daza hajAra varSathI AgaLa samaya--muhUrta, divasa, mAsa, varSAdanI jema jema vRddhi thatI jAya tema tema (te te devone viSe) ucchvAsa AhAramAnamAM (je divasa-muhUrta pRtha che temAM) thoDo thoDo vadhAro karatA javuM. e vadhAro kyAM sudhI karavo? to kALa AyuSyavRddhi yugapad AhAra ucchvAsavRddhi karatAM karatAM eka arthAt hajAro, lAkho, karoDo, saMkhya ane asaMkhyAtA varSa--eTale eka palyopame pahoMcIe tema sAthe sAthe eka ahorAtramAM samaya muhUrtanI vRddhi karatAM karatAM 2, 4, 5 ema AhAra divasamAna ane sAta stokamAM paNa te ja pramANe lava, ghaTikA, muhUrtAdikanI vRddhi karavI. ethI zuM thaze ke eka 325. ahIM daza hajAra varSa upara eka divasa, mAsa, ke vadika AyuSyavALA devane viSe kaMI tUrta ja pRthatvapaNuM prApta thaI jAya che tema hotuM nathI; paNa kramazaH vadhatuM vadhatuM palyopamAdika sthitie pahoMcatAM pRthaktvapaNuM prApta thAya che. For Personal & Private Use Only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa prakAranA AhAranaM svarUpa 263 palyopamanI sthitivALA devA mATe bethI nava divasanuM AhAra grahaNa aMtara ane bethI nava muhUrtanuM ucchavAsagrahaNa aMtara barAbara AvI rahe. bhAva e nIkaLyo ke-gAthAmAM je mAna kaheluM che te eka palyopamanI sthiti dharAvanAra devo mATe che, tethI uparanA mATe nahi, tyAre uparanA mATe zuM? to tyArapachI 2-3-4 vagere palyopamavALA devA mATe divasa ane muhUrta pRthakatva kALamAM aMtara vadhAratA javuM. AthI zuM thaze ke seMkaDo-hajAro-lAkho-karoDo palyopamonI eka bAju vRddhi thaze tema tema yugapat AhAramAnamAM divasothI khasIne mAse, varase, ane seMkaDo upara jaze ane te mujaba je ucchavAsakALamAna muhUrtanuM hatuM te tyAMthI vadhIne praharo ane divaso upara jaze. ema karatAM jyAre 10 koDAkoDI palyopamano eka sAgaropama hovAthI, barAbara pUrNa eka sAgaropame pahoMcIe tyAre te sthitivALA devonuM pUrve kaheluM eka hajAra varSanuM AhAragrahaNamAna ane eka pakhavADie ucchavAsagrahaNamAna aMtara barAbara AvI rahe. [182. avatara-pUrve 179-80mI gAthAmAM zvAsozvAsanI vyAkhyA karI hatI, paraMtu AhAranI vyAkhyA karI na hatI. have te 'AdhAra' zuM vastu che ane te keTalA prakAre che ? te kahe che. sarireNoyAAhAro, tayAi-phAseNa lomaAhAro / pakkhevAhAro puNa, kAvalio hoi nAyabo // 183 // saMskRta chAyAshriirennojaahaarH, tvacAdisparzeNa lomAhAraH / prakSepAhAra: puna:, vivize mavati jJAtivya: I9crA zabdArtha - rirena zarIrathI togahiro-loma AhAra koyAhAra-ojAhAra vevAdAro prakSepAhAra tathA wAsettvacAnA sparzavaDe kAvanamo koLiyArUpa pathArtha - zarIrathI levAto te ojAhAra, tvacAnA sparzadvArA levAto te lomAhAra ane koLiyArUpa grahaNa karAto AhAra te prakSepAhAra jANavo. ||183 vizeSArtha- jIvanA prayatnathI audArikAdi zarIra mATe audArika pudgalonuM pAMca prakAranAM zarIra dvArA je grahaNa karAya te mAdAra kahevAya. utpattikSaNa pachI (dArikAdinI apekSAe) pratikSaNe nAza pAmavAnA svabhAvavALuM, te zarIra kahevAya. A zarIro 1 audArika, 2 vaikriya, 3 AhAraka, 4 tejasa, pa kAmaNanA bhedathI pAMca prakAre che. 326. digambarIya tattvArtharAjavArtikamAM audArika, vaikriya ane AhAraka A traNa zarIrone tathA AhAra abhilASa vagerenA kAraNarUpa cha payaptine yogya pudgalonuM grahaNa te AhAra ema kahyuM che. For Personal & Private Use Only Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha // caturnikAyamAM zvAsozvAsa-AhAra aMtaramAna yantra / | devaloka nAma | AyuSyamAna | zvA0mAna AhAramAna | zeSanikAye zvA0-AhAramAna 1 saudharma 2 sAgaropama |2 pakSe |2 hajAra varSe 2 sAdhika sA|2 pakSe 2 hajAra varSe daza hajAra varSanAM jaghanya 3 sanaskumAre |7 sAgaropama |7 pakSe |7 hajAra varSe AyuSyavALA bhavanapati bannarone eka 4 mATe 7 sAdhika sA07 pakSe 7 hajAra varSe ahorAtrie AhAranI icchA thAya che 5 bahAkalpa 10 sAgaropama 10 pakSe 10 hajAra varSe ane sAta stoke eka zvAsozvAsa le 6 lAMtake 14 sAgaropama 14 pakSe 14 hajAra varSe che. 7 zukrakalpa 17 sAgaropama 17 pakSe 17 hajAra varSe 8 sahastrAre 18 sAgaropama 18 pakSe 18 hajAra varSe 9 Anate 19 sAgaropama 19 pakSe 19 hajAra varSe daza hajAra, daza hajAra varSathI AgaLa 10 prANane 20 sAgaropama 20 pakSe 20 hajAra varSe samayAdikanI vRddhie adhika vadhatAM 11 Araze | 21 sAgaropama/21 pakSe | 21 hajAra varSe yAvata eka palyopamanuM AyaSya hoya | 12 ayyate 22 sAgaropama 22 pakSe 22 hajAra varSe tene divasa pRthakutve AhAra ane muhUrta 1 sudarzana | 23 sAgaropama 23 pakSe 23 hajAra varSe pRthakatve ucchavAsa grahaNa hoya. tethI 2 pratibaddha 24 sAgaropama | 24 pakSe 3 manorame | 25 sAgaropama 25 pakSe 25 hajAra varSe AgaLa vadhatA AyuSyavALA mATe divasa 4 sarvatobhadra | 26 sAgaropama 26 pakSe | 26 hajAra varSe pRthaphata ane muhUrta pRthatvamAM kramazaH 5 suvizAle 27 sAgaropama 27 pakSe dhIme dhIme vRddhi karatA javI. e vRddhi 27 hajAra varSe 6 sumanase 28 sAgaropama 28 pakSe 28 hajAra varSe evI rIte karavI ke eka sAgaropame 7 saumanase 29 sAgaropama 29 pakSe 29 hajAra varSa pahocatAM eka hajAra varSe AhAra icchA 8 prItikare 30 sAgaropama 30 pakSe 30 hajAra varSe ane eka pakSe ucchavAsa grahaNano 9 Aditya 31 sAgaropama /31 pakSe 31 hajAra varSe kALamAna AvI rahe. eka sAgaropamathI 1 vijaye 33 sAgaropama 33 pakSe 33 hajAra varSe AgaLa mATe koSTakamAM jaNAvyuM ja che.' 2 vaijayaMte 33 sAgaropama 33 pakSe 33 hajAra varSe 3 jayaMte 33 sAgaropama 33 pakSe 33 hajAra varSe 4 aparAjita 33 sAgaropama 33 pakSe 33 hajAra varSe 5 sarvArthasiddha 33 sAgaropama 33 pakSe 33 hajAra varSe AhAragrahaNa kona, noma ane prakSepa (kavaLAhAra) ema traNa rIte thAya che. moga-bahAra- ojas zabdanI vyAkhyA traNa rIte karavAmAM AvI che. (1) ojasu eTale utpattipradezamAM rahelA AhAra yogya pudgalo, (2) tejasa zarIra ane (3) tejasa zarIravaDe grahaNa karAto AhAra. 327. nour HUM, nAhAre sataraM nIvo, tenA para rIsef nAva sarIrasa nittI || te vA Hg rUti paci0 sUitrakRtAMga ni.] For Personal & Private Use Only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa prakAranA AhArnu svarUpa 353 TUMkI vyAkhyA eTalI ja ke utpanna thayA bAda prathama ja kSaNe (ekendriya zarIra nathI mATe) kevaLa tejasa -kAmaNa) zarIravaDe grahaNa karAya te ojAhAra. jIva koI paNa utpattisthAnamAM utpanna thavAnA prathama samaye (pAMca prakAranA zarIramAMthI mAtra) taijasa-kAmaNa A be ja zarIravALo hoya che. ne tyArapachI bIjA samayathI je bhavamAM utpanna thayo che te bhavayogya zarIranI racanA zarU karI de che tyAre audArika-vaikriyAdithI mizrakA yogavALo bane che. arthAt manuSya ke tiryaMca tarIke janma lenArane audArikamizra ane deva-nAraka tarIke janmanArane vaikriyamizrayoga hoya. A baMne taijasa-kAmaNa) zarIro jene indriyo ke hAthapagAdi avayavo kaMI ja nathI te utpatti samaye aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jevaDAM ja hoya che. dehadhArI jIva (prAyaH) pratyeka kSaNe satata AhAra karato ja hoya che, tethI pUrvabhavanA zarIrane choDIne Rju ke vakrAgativaDe utpatti pradezamAM jayAM utpana thayo te ja kSaNe ta. kA.) be zarIro dvArA audArikAdi zarIra yogya pudgalonuM je AharaNa-prahaNa kare te ojAhAra karyo kahevAya. vaLI AhAra ane tadbhavayogya zarIrAdika paryAptiono AraMbha to bIjA samayathI thayelo hovAthI jIva bIjA samayamAM amuka aMze audArikAdi zarIrapaNuM prApta karato hovAthI, bIjA samayathI bIjI zarIrapayaptinI niSpatti na thAya eTale ke aMtarmuhUrtakALa sudhImAM jIva audArikAdi mizra (taijasa-kAmaNasaha audArika-vaikriyAdi) kAyayogavaDe svazarIra yogya pugalonuM grahaNa kare te sarva ojAhAra jANavo. A ojAhAra zarIrapayapti sudhI cAlu raheto hovAthI eka aMtarmuhUrta kALano che. nomAhA-tvacA cAmaDInA chidra dvArA grahaNa karAto AhAra. A AhAra zarIraparyApti bAda (athavA svayogya payapti bAda) mAvajIva hoI zake che. prakSepAkI-mukhamAM bhojana vagerenA koLiyA 33mUkavArUpa AhAra che. AnuM bIjuM nAma kavalAhAra' paNa che. A AhAra svayogya payapti pUrNa thayA bAda hoI zake che. [183 avataraNa-traNa prakAranA AhAra paikI kayo AhAra kaI avasthAmAM hoya? te kahe che. -- oyAhArA sabe, apajatta pajatta lomaAhAro / suranirayaigidi viNA, sesa bhavatthA sapakkhevA // 184 // 328. lokaprakAza sarga 3, zloka 25. 329. aMgulanI laMbAI-pahoLAI beyano asaMkhyAtamo bhAga levo ke kema? 330 dehamukta-azarIrI AtmAnA asaMkhyAtamAna karatAM (sazarIrI hovAthI) AnuM kaMIka moTuM samajavuM. 331. kavaLa prakSepa' pUrvaka thato hovAthI prakSepa AhAra kahevAya che. jIbha vaDe je pUla AhAra naMkhAya te prakSepa. 4pa For Personal & Private Use Only Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha saMskRta chAyA oja AhArAH sarve, aparyAptAH paryAptAnAM lomAhAraH / sura-nArakaikendriyairvinA, zeSA bhavasthA saprakSepAH // 184 / / | zabdArtha - suranaraviivijJAsura-naraka-ekendriya vinA | avasthA saMsAravartI jIvo sesa-zeSa sAvaralevA=prakSepAhArI pathArtha aparyAptAvasthAmAM sarva jIvo ojAhArI ane paryAptAvasthAmAM lomAhArI hoya che. devatA, nArakI ane ekendriya vinA bAkInA sarva jIvo prakSepAhArI hoya che. 184nA vizeSArtha "oja eTale utpattipradezamAM svazarIra yogya pagalono rahelo samudAya, athavA ojas eTale taijasa zarIra ane te vaDe grahaNa karAto AhAra te oja AhAra. A ojAhAra ekendriya jIvothI laIne paMcendriya sudhInA sarva jIvone aparyApta avasthAmAM hoya che. ahIM apayapti zabdathI zarIraparyApti pUrNa thaI na hoya tyAM sudhInuM aparyAptapaNuM levuM, paraMtu pahelI ja AhArapayaptie aparyAptapaNuM na levuM, kAraNa ke te AhArapayapti (eka samayarUpa che ane te) agAunI aparyApta avasthA te anAhAraka che, kAraNake te samaye jIva vigrahagatimAM (paNa) hoya che. vaLI svayogya ja sarvapayaptie aparyApta (apUrNa)paNuM paNa na levuM kAraNake zarIrapayapti bAda, jIva kiMcit aMgopAMgayukta ane sparzendriyanI zaktivALo thayelo hovAthI te aMga pratyaMgothI saMpUrNapaNe lomAhArathI pudgalagrahaNa yogya hoya che. mATe jeo svayogya sarva pativaDe aparyAptA jIvo ojAhArI hoya che evuM je kahe che te ayukta che, ema saMgrahaNI TIkAkAra kahe che. 332. je nAka, AMkha ane kAnavaDe upalabdha hoya ne dhAturUpe pariName te ojas. je kevaLa sparzendriya dvArA upalabdha ne dhAtarUpe pariNata thAya te loma. A pramANe sUtrakatAMga niyukti gAthA 173nI vyAkhyAmAM matAMtara jevuM darzAvyuM che. 333. payAptinuM vadhu varNana A granthanA aMtamAM AvavAnuM che ja, tathApi sAmAnyataH payapti eTale jIvanI AhAradika pugalone grahaNa karI zarIra vagerepaNe pariNAvavAnI zakti athavA jIvane jIvavA mATenI jIvanazaktio. A payapti AhAra, zarIra, indriya, zvAsozvAsa, bhASA ane mana, e cha prakAranI che. dareka jIvo pUrvabhavamAM payaptinAmakarmanA udayathI yathAyogya payaptinuM niyamana karIne pUrva zarIrane choDI jyAre utpattipradezamAM Ave ke tyAM, tUrta ja AhAranAM pudgalo grahaNa karI AhArapayaptine pUrNa kare. tyArabAda aMgopAMgarUpa zarIranA piMDanuM niyamana karavA zarIraparyApti, tyArabAda kramazaH chae paryApti-zaktine prApta kare eTale te paryApta thayo kahevAya. A kArya tene utpanna thayA bAda eka aMtarmuhUrtamAM ja karavAnuM hoya che. dareka jIvo chae payapti pUrNa kare ja evuM hotuM nathI. ekendriyAdikane 4-5-6 yathAyogya hoya che. aparyApta jIvomAM paNa dareka jIvane AhAra, zarIra ane indriya e traNa payapti to pUrNa karavI ja paDe che. prathamanI AhArapayApti eka samayanI che, bAkInI nAnAmoTA aMtarmuhUrta pramANanI che. traNa payApti sudhInI athavA svayogya payApti pUrNa thayA pahelAMnI jIvanI badhI aparyAptAvasthA gaNAya che ane pUrNa thayA bAda ja paryApta thayo kahevAya che. 334. sUtrakRtAMgavRtti pRSTha 343 mAM vitthAvalo...vALo pATha juo. For Personal & Private Use Only Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayA jIvo kayo AhAra grahaNa kare?? 311 lomAhAra- zarIrapayapti pUrNa thatAM lomAhAra grahaNa yogya amuka aMze zarIra-zakti khIlI hoya che, tethI te zarIrapayaptie paryApta thayA bAda jIvo sparzendriya vaDe ja lomahAranuM grahaNa (jANatAM ajANatAM) kare che. A AhAra paryApta avasthAmAM thato hovAthI mAvajIvaparyanta satata hoI zake che. vaLI A lomAhAra (roma--ruMvADA dvArA AhAra) zarIraparyAptie paryAptA ane matAMtare svayogya sarva paryAptie paryAptA ekendriya, nAraka tathA devone hoya che, bAkInAM zarIra payaptie paryAptA, svayogya sarvapatie paryAptA vikalendriyo ane paMcendriya sarva jIvo lomAhArI tathA prakSepAhArI bane hoya che. emAM lomAhAra satata cAlu hoya ane prakSepAhAra eTale kavalAhAra kadAcita hoya athavA na paNa hoya (eTale prakSepAhArano grahaNa kAla paNa lomAhAravat che.) upara jaNAvyA mujaba lomAhAra paryAptAvasthAmAM saghaLAe jIvone yAjajIvaparyanta samaye samaye cAlu ja hoya che. jo traNamAMthI eka paNa AhAra satata na hoya to jIvane samaye " samaye AhArI kahyA te na rahe, ane tethI madhye maLe anAhArakapaNuM AvI jAya; ane te ghaTita nathI. zaMkA- koIne zaMkA thAya ke-deva-nArakAdikane samaye samaye lomAhArI kahyA to devAdikanA AhAranuM je viziSTa attara pUrve rAkhavAmAM AvyuM che te kema ghaTaze? samAdhAna-manomaNI devono satata je lomAhAra te sAmAnya anAbhogapaNe jANavo. jyAre teone je amuka divasa ke pakSAntika AhAra te viziSTa ane Abhoga (icchA) pUrvaka jANavo (je have pachInI gAthAmAM ja kahevAze). devo mahAna puNyodayathI manathI kalpita svazarIrapuSTijanaka, ISTa AhAranA zubha mugalonuM samagra sparzendriya-kAyAthI grahaNa karI zarIrapaNe pariNamAve che. jyAre nArakone tevI ja rIte paNa mahApApanA udayathI azubha mugalonuM grahaNa-pariNamana hoya che. A pramANe ekendriyAdikane viSe Abhoga anAbhogapaNe sAmAnya tathA viziSTa AhAra grahaNa vicArI levuM. A pramANe deva-nAraka-ekendriyo prakSepAhArI hotA nathI. prakSepAhAra deva-nArakI-ekendriya jIva vinA, beIndriya, teIndriya, caurindriya, paMcendriya, tiryaMca-manuSya e sarva jIvone icchA thatAM prakSepAhAra (kavala)nuM grahaNa hoI zake che. A niyama nize na samajavo, paraMtu kadAcita hoya, kadAcita na paNa hoya, ema saMbhAvanA samajavI; kAraNake sarvadA satata prakSepAhAra cAlu hoya ema banatuM ja nathI. ahIM deva, nArakI ane ekendriya jIvono niSedha eTalA mATe che ke A prakSepa-kavalAhAra jene mukha hoya tene athavA bhavasvabhAve ghaTita hoya to saMbhave. ekendriyone mukha ja nathI ne devo ane nArako vaikriyazarIrI hovAthI mukha chatAM paramapunyodaye pAmelA bhavanA kAraNe mukhadvArA AhAra grahaNa karavAnI kriyAnI upAdhi hotI ja nathI. AthI te badhAya lomAhArI ja che. [184] avataraNa--have kaI kaI jAtano AhAra, kayA kayA jIva grahaNa yogya che? te jaNAve che. For Personal & Private Use Only Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha sacittAcittobhaya rUvo AhAra sabatiriyANaM / savvanarANaM ca tahA, suraneraiyANa acitto // 185 // saMskRta chAyAscittaa'cittobhy rUpa AhAraH sarvatirazcAm / sarvanarANAzca tathA, suranArakANAmacittaH // 185 // | zabdArtha - vittiopAvo sacitta, acitta | . sAhAra AhAra ane ubhayarUpa (sacittAcitta) | vitta =acitta pAtharya- sacitta, acitta ane sacittAcitta (mizra) ema traNa prakArano AhAra che. emAM sarva tiryaMco tathA sarva manuSyone traNa prakArano AhAra hoya che ane devatA tathA nArakIne acitta AhAra hoya che. 18pI viroSArtha AhAra traNa prakArano che. sacitta, acitta, sacittAcitta. emAM sacitta te sacetana (jIvayukta) AhAra, acitta acetana (jIvarahita), sacittAcitta te-(jIvarahita ane sahita) 3mizraAhAra. ekendriyathI mAMDI paMcendriya sudhInA sarva jAtinA tiryaMco tathA sarva manuSyone ukta traNe prakArano AhAra hoya che. eTale kadAcita teo acitta, kadAcit sacitta, kadAcita sacittAcitta AhArane kare che. paraMtu devo ane nArako je AhAranA pudgalo le che te sarvadA acitta ja hoya che. [185] avataraNa- have te te avasthAmAM grahaNa karAto je je AhAra te dareka vakhate jANatAM ke ajANatAM hoI zake kharo? AbhogA'NAbhogA, savvesiM hoI loma AhAro / nirayANaM amaNuno, pariNamai surANa sa maNuNNo // 186 // saMskRta chAyAaabhogo'naabhogH, sarveSAM bhavati lomAhAraH / nArakANAmamanojJaH, pariNamate surANAM saH manojJaH // 186 / / | zabdArthanAmo jANatAMirAdApUrvaka maUTyoga ajANatAM 335. utpattisthAne prathama samaye (mizra) sacitta AhAra hoya che. kAraNake te sthAna jIvarUpa che. tethI sacetanapaNuM che. te sivAya jIvono jIvayukta phalalAdika madha-mAMsa-mAkhaNa-vanaspatyAdika je kaMI vastuno AhAra te sacitta; temAMthI amuka phalalAdika vanaspatidravyo amuka kAle amuka rIte acitta thAya che te vakhate tenuM AharaNa te acitta, ane je phalAphalAdikamAM sacittapaNe pUrNa thayuM nathI eTale saMpUrNa acittapaNuM thayuM na hoya ane vAparavAmAM Ave tyAre sacittAcitta AhAra vAparyo kahevAya. For Personal & Private Use Only Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayA jIvo kayo AhAra grahaNa kare? 317 saliMksavane satte lokAhAra amapuNo amanojJA maguo manojJa-suMdara rAma5riName che TyA- sarva jIvone lomAhAra Abhoga eTale jANatAM ane anAbhoga eTale ajANatAM be rIte pariName che, temAM A AhAra nArakIne amanojJa-apriyapaNe ane devone manojJa-priyapaNe pariName che. |186 viroSArtha - AhAra grahaNa be prakAre thAya che. Abhoga" ane "anAbhoga' rIte Abhoga eTale mAre AhAra karavo evI IcchA pragaTa thavApUrvaka prahaNa te; ane tethI viparIta eTale icchA vinA ja sahajabhAve AhAra pudgalonuM grahaNa thayA kare che. te kevI rIte? jema varSa ke zIta RtumAM vAraMvAra laghuzaMkAe javuM paDe che ne temAM atyanta mUtrAdirUpa dekhAto pudgalarUpa je AhAra te anAbhogika che. sarva jIvone aparyApta avasthAmAM AhAra grahaNa anAbhogapaNe ja hoya che, kAraNake AhAra payapti pahelI che ane manaHpayapti chellI chaThThI che. manaHpayAptinI prApti pachI ja icchA zakti pragaTa thayelI hoya che ne te payapti paryApta avasthAmAM ja hoya che. tethI aparyApta avasthAmAM anAbhogapaNe ja grahaNa kahyuM te samucita ja che. lomAhAra kone kahevAya? sarva jIvonuM loma-eTale rUMvADAM dvArA thatuM AhAra grahaNa Abhoga ane anAbhoga bane rIte thAya che, kAraNa ke koI vakhate grahaNa karAtA AhAranuM saMvedana-jANapaNuM anubhavAtuM hoya che ne kayAreka tevo anubhava nathI paNa thato. jema mardana dvArA tailAdikanuM havA vagerenuM grahaNa icchApUrvakanuM hoya che. jyAre zItoSNAdi pugalonuM grahaNa icchA vinA svAbhAvika rIte paNa thatuM hoya che. apavAda paraMtu eTaluM vizeSa samajavuM ke-ekendriya jIvo-saMmUcchima paMcendriya manuSyo je (manaHpayapti vinAnI) cAra ja paryAptiovALA hoya che, tethI teonuM AhAra grahaNa anAbhoga nivartita ja che. kAraNake te jIvo atizaya alpa ane apaTu manodravyanI labdhivALA che arthAt temane spaSTa manozakti ja hotI nathI ke jethI tenuM AhAragrahaNa samajapUrvaka saMbhavita bane. [ A lomAhAra nArakone pratikUla-azubha karma udayavalathI amanojJa eTale apriyapaNe pariName che. tethI haMmezA atRpta ja rahe che. AhArajanya (sukha maLavAne badale ulaTuM) duHkha ja UbhuM thAya che. jyAre devone tathAvidha zubha karmodayanA kAraNe te AhAra manojJapriya, rUcikara ane sukharUpe pariName che ane tethI ja temane tRptipUrvaka parama saMtoSa paNa thAya che. A kAraNe devone zAstramAM "manobhakSI tarIke paNa oLakhAvyA che, kAraNa ke tamAma devo tathAvidha zaktithI mana vaDe zarIrane puSTa kare tevA manobhakSaNarUpa AhAra pudgalone grahaNa karI tRpta thanArA hoya ja che. For Personal & Private Use Only Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 315 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha anfartigiana oja AhAra-devo sivAyanA jIvone anAbhogika. loma AhAra-sarva jIvone anAbhogika ane Abhogika beya prakAre. prakopa (kavala) ane manobhakSaNarUpa AhAra-beIndriyathI laI paMcendriya sudhInA sarvane Abhogika ja hoya che. jIvo anAbhogikapaNe AhAra grahaNa jIvanaparyata aviratapaNe karatA ja hoya che, jyAre Abhogika mATe tevuM nathI hotuM. [186] avatAra-pUrve devagati Azraya AhAramAna kahyuM. have AhAranA prakaraNamAM ja rahelI naraka, tiryaMca tathA manuSyagati AzrayI AhAranuM kAlamAna jaNAve che. taha vigalanArayANaM, aMtamuhattA sa hoi ukkoso / paMciMditirinarANaM, sAhAviya chaTTha aTThamao // 187 // saMskRta chAyAtthaa vikalanArakANAM, antarmuhUrtAsa bhavati utkRSTaH / paJcendriya-tiryaGnarANAM, svAbhAvikaH SaSThAdaSTamAt // 187|| zabdArtha tada temaja chaThTha chaThThathI be divase sAhaviyasvAbhAvika mo=aSTamathI-traNa divase vAyArtha- vizeSArthavat sugama che. 187 vizeSArtha bendriya teIndriya caurindriya e vikasendriya jIvo tathA nArako AhAranA satata abhilASI hovAthI eka vAra AhAra grahaNa karyA pachI bIjIvAra teone utkRSTathI eka aMtarmuhUrtane AMtare viziSTa AhAranI icchA thAya, (bAkI sAmAnya AhAra to jIva mAtrane samaye samaye cAlu che.) paMcendriya tiryaMcane AhArecchA svAbhAvika rIte utkRSTa chaThTha eTale be ahorAtri (48 kalAka)ne AMtare thAya, ane paMcendriya manuSyane traNa ahorAtrine (72 kalAke) antare AhArecchA thAya. paraMtu A utkRSTa AhAra attara te suSamasuSama kAlamAM bharata airAvata, devaku uttarakuru kSetravata traNa palyopamAyuSI manuSya tiryaMconuM jANavuM, paNa bIjAnuM nahIM jANavuM. vaLI chaThTha, aThThame je AhAragrahaNa kahyuM te svAbhAvika rIte eTale jyAre tapa-rogAdino abhAva hoya to ja samajavuM, paNa tapa-rogAdino saMbhava hoya to divasonA divaso sudhI AhAragrahaNa hotuM nathI. atyAranA sAmAnya tiryaMca manuSyone aMtamuhUrta athavA aniyatapaNe paNa AhArAbhilASA thAya, paraMtu tapa-rogAdi na hoya to; kAraNake tapAdi kAraNe to cha cha mAsa sudhI AhAra grahaNa hotuM nathI. 336. svAbhAvikano artha saMgrahaNI TIkAkAre "tapa-rogAdinuM kAraNa na hoya tyAre evo karyo che paraMtu yugalika manuSyatiryaMcane tevo tapa ke roganuM kAraNa hotuM to nathI, to teonuM A lakhANa kyA prabala kAraNe haze ? te jJAnIgamya. For Personal & Private Use Only Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only 1 ekendriya aparyAptAne paryAptAvasthAmAM 2 vilendriya aparyAptAne paryAptAne 33 jAtinAma "" 3 paMce tiryaMca aparyApatAne paryAptAne 4 paMce0 manuSyaaparyAptAne paryAptAne "3 ,, 5 deva aparyAptAne * paryAptAne 6 nAraka aparyAptAne paryAptAne 2/9lbla zarIra pUryA. thAvata 1 1 1 X X x 1,, X X 1, // vAre x gatimAM AhAraka- anAhArakavyavasthAviSayaka yantra // // | TID * svabhavaparyanta X X bhavaparyanta bhava paryanta svabhavaparyanta X bhavaparyanta X bhavaparyanta X x |prakSepAhAra bhava paryanta X x X bhavaparyanta X bhava pUrvana X X X X Dalh Daya 1 | 1 | 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 X X x X 1 1 1 1 1 1 mizra Abhoga - anAbhoga 1 1 1 1 1 1 X X X X X X X 1 X 1 X 1 X 1 X 1 1 1 1 1 1 1 AhAra aMtara satanAhArI 1 1 7 1 aMtarmu0 1 1 3 ahorAtra 1 0 teno kALa [vyavahAranaye] vigrahagatine vadhumAM vadhu cAra pAmelA jIva samaya 2 ahorAtra | 14me guTho zailezIkaraNamAM anAhAraka samaya 7 1 aMtarmu valI samuddhAtamAM pUrve yantra siddhasthAne ApyA mujaba vartatA jIvo 3-4-5 e traNa samaya anyatta alpa aMtarmuhUrta sAdi anaMtakAla sudhI cAre gatimAM AhAraka- anAhArakavyavasthAviSayaka yantra 356 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha pRthvIkAyAdika ekendriyo satata ja AhArAbhilASI hovAthI tenuM aMtara hotuM nathI jethI granthakAre A gAthAmAM kahyuM nathI. [187] avataraNa- have anAhAraka jIvo kayA ane anAhArakapaNe kayA kayA jIvone kyAre kyAre hoya ? te kahe che- viggahagaimAvannA, kevaliNo samUhayA ajogI ya / siddhA ya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA // 18 // saMskRta chAyAvigrhgtimaapnnaaH, kevalinassamuddhatA ayoginazca / siddhAzca anAhArAH, zeSA AhArakA jIvAH // 188 / / | zabdArtha - viraha vigrahagatimAM samUhayA=samudyAtavALA sAvA AvelA-prApta thayelA. sanonI ayogI guNasthAnakamAM sinokevalIo bAhAra =AhAraka jayArtha-vizeSArtha mujaba. 188 viroSArtha- AhAraka ane anAhArakanI vyavasthA mATe gAthAmAM vidArDa zabda vAparyo che. tethI vigrahagati kone kahevAya? ane te kyAre hoI zake che? ane te samajAya to ja prastuta bAbata spaSTa samajAya tema hovAthI tenuM thoDuMka svarUpa ahIM samajIe. jo ke A ja granthanI gAthA 329-31mAM vizeSa varNana karavuM ucita che, chatAM prasaMga hovAthI ahIM ja thoDIka spaSTatA karI che. vivakSita bhavanuM AyuSya pUrNa karI anya bhave (athavA muktie) pahoMcavA, athavA eka zarIra choDI bhavAMtaramAM bIjuM zarIra grahaNa karavA sAruM jIva be prakAre prasthAna-gati kare che. 1. ju (sarala) ane 2 vakA (kuTila). A gatio eDa bhavathI bIjA bhava vaccenI hovAthI tene "aMtarAla' gati paNa kahe che. 1 jugati-A gati eka ja samayanI che, tenuM bIjuM nAma vidA' paNa che. A gati vaDe parabhavamAM jato jIva mRtyu pAmatAMnI sAthe sIdhI ja gatie utpattisthAne sIdho eka ja samayamAM utpanna thaI jAya che. eka thI vadhu samaya kadI thato nathI. tenuM kAraNa e che ke saMsArI jIvano mRtyusthAnano je zreNI pradeza hoya tenA samazreNIe ja cha dizAmAMthI koI paNa eka dizAnI) utpattipradeza hoya to sUkSma zarIradhArI jIva vAMkocUMko na jatAM sIdho ja janmasthAne pahoMcato hovAthI vadhu samayane avakAza ja nathI raheto. 2. vAgati-A gati ekathI vadhu samayavALI che. ane tethI te viprada-be samayavALI, 337. tattvArthabhASyamAM A nAma che. For Personal & Private Use Only Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rju ane vakrAgatinuM svarUpa 361 dviviprahA-traNa samayavALI, trivigraha-cAra samayavALI ane vaturvidhrA-pAMca samayavALI ema cAra prakAranI che, A ja gatinuM viprati" evuM nAmAntara che.. vakragati evuM nAma kema ApyuM ? tenuM samAdhAna e che ke jIva eka dehane choDIne jyAre bIjA dehane grahaNa karavA sAruM parabhava tarapha prasthAna kare che tyAre svopArjita karmavazathI tene kuTila--vakragatie javuM paDe che arthAt te dvArA tyAM utpattisthAne pahoMce che. Ama saMsArI jIvonuM paralokagamana Rju ane vakrA be gati dvArA thAya che. RjunI vAta to upara kahI che. paNa vakragamana zA mATe karavuM paDe che ? tenA samAdhAnamAM jaNAvavAnuM ke--vakragatie janArA jIvanuM mRtyusthAna ane tenuM utpattisthAna (RjunI jema) baMne jyAre samazreNIe hotuM nathI paNa ADuMavaLuM vizreNIe hoya che, tyAre te sIdho jaI ja zakato nathI temaja te zreNIbhaMga karIne tirko paNa jaI zakato nathI. A eka aTala niyama che, tethI prathama sIdho jaIne pachI vaLAMko laIne ja utpattinI zreNIe pahoMcI utpattipradeze pahoMcavuM paDe che. A vaLAMko levA enuM ja nAma vajra gati. Rjugati kone hoya ?-- karmamukta thaI mokSe jatA sarva jIvone, temaja saMsArI jIvone. emAM muktAtmAnuM muktigamana haMmezA Urdhva samazreNIe ja thAya che. A aTala niyama che. A uparathI e paNa rahasya spaSTa thAya che ke jIvanI mUlagati Rju-sarala ja che, paNa karmavazavartI thaIne tene vakrAno anubhava karavo paDe che. vakragati kone hoya ?-- mAtra saMsAramAM janma lenArA jIvone ja vakrAgati hoya che, muktigAmIone hotI nathI. temAM paNa cAra prakAranI vigrahagatimAMthI ekavigrahA ne dvivigrahA to trasa jIvo marIne punaH trasa thanArA hoya tene ja hoya che; kAraNake trasanADImAM marIne trasanADImAM ja utpanna thanArane vadhu vakrAno saMbhava ja nathI. je jIvo sthAvaro che temane (Rju sahitanI) pAMceya gati hoya che, kAraNake temane trasanADInI bahAra paNa utpanna thavAnuM hoya che. eka vakrAmAM 1, bemAM 2, traNamAM 3, cAramAM 4 vaLAMko hoya che. ahIM zaMkA thAya ke ATalI badhI vakrAnI jarUra kharI ? javAbamAM hA. vastusthiti evI che ke jIva ane pudgalanI gati AkAzapradezanI zreNI--paMkti anusAra ja thAya che. tenI svAbhAvika gati ja cha dizAmAMthI koI paNa dizAnI samAnAntara dizAmAM ja hoya che. tenuM svAbhAvika gamana anuzreNIpUrvaka ja hoya che, paNa vizreNIpUrvaka kadI hotuM ja nathI. ethI ja temane jyAre asamAnAntara athavA viSamazreNI upara pahoMcavuM hoya che tyAre avazya vaLAMko ka2vA ja paDe che ane temAM pUrvakRta karma ja kAraNarUpe bhAga bhajavatuM hoya che. ane e vaLAMko vakhate anAhArakapaNAnI sthiti hoya che. 338. tattvArtha bhASyamAM A gati ja nathI. 339. vigrahovatimavagraha: zreSyantarasaMnti: 6. For Personal & Private Use Only Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUdra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha anAhArakapaNuM kacAre kayAre hoya? A pramANe vigrahagatine prApta thaelA jIvone pAMca samayanI caturvigraho hoya tyAre cAra vaLAMko hovAthI cAra samaya (vyavahAra naye 3) anAhArI hoya che. ema bIjI vigrahAgatimAM 3-2-1 (vyavahAranaye 2-1-0) anukrame anAhArIpaNAnA samayo hoya che. RjugatithI utpanna thanArane anAhAraka banavAno avakAza ja nathI. tenuM vizeSa svarUpa 329 thI 331 gAthAnA vivaraNamAMthI samajavuM. kevaLajJAnIo jyAre ATha samayanAM samughAta karatA hoya tyAre (kevaLa kAmaNa-kAyayogamAM vartatA) tenA 3, 4, 5 A traNa samaye anAhAraka hoya che. ayogI- caudamAM guNasthAnake vartatA ayogI kevaLIo jyAre zailezIkaraNa kare tyAre te avasthAmAM aMtarmuhUrta (atyalya samayonuM) kALa sudhI anAhAraka hoya che. siddhanA jIvo jeo sakala karma kSaya karI muktAvasthAne prApta thAya che teo sAdi-anaMtakALa sudhI anAhAraka ja hoya che. uparanA prasaMgo choDIne sarve jIvo sarva prasaMge AhAraka hoya che. anAhArIpaNuM e ekAnta sukhanuM kAraNa che jyAre AhArIpaNuM e duHkhanuM kAraNa che, mATe mumukSuoe aNAhArIpadanI prApti mATe udyamazIla banavuM. [188] avataraNa--have devonI tathAvidha bhavapratyayika saMpatti varNave che. kesaThimaMsanaharoma-ruhiravasacammamuttapurisehiM / rahiA nimmaladehA, sugaMdhinIssAsa gayalevA // 186 // aMtamuhutteNaM ciya, pajattAtaruNapurisasaMkAsA / savvaMgabhUsaNadharA, ajarA niruA samA devA // 160 // aNimisanayaNA, maNaka-jasAhaNA puSphadAmaamilANA / cauraMguleNa bhUmi, na chibaMti surA jiNA biMti // 16 // saMskRta chAyAkeshaasthimaaNsnkhrom-rudhirvsaacrmmuutrpuriissaiH / hitA nirmadA, susthini:zvAsa tattepa: +96ll antarmuhUrtena caiva, paryAptA taruNapuruSasaMkAzAH / / sarvAGgabhUSaNadharA, ajarA nIrujAH samA devAH ||160 / / animeSanayanA, manaHkAryasAdhanAH puSpadAmAmlAnAH [amlAnapuSpadAmAnaH] caturaGgulena bhUmi, na spRzanti surA jinA bruvate // 161 / / For Personal & Private Use Only Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devonI tathAvidha bhavapratyayika saMpatti 363 zabdArtha - sa=keza viyatranaze kriasthi hADakA tapApurisaMvAsAttaruNa puruSa sarakhA. maMf=mAMsa sabaMnamUsaLadharA savAge AbhUSaNone nanakha dhAraNa karanArA roma rUMvATAM kArakijarAvasthA rahita hira=Rdhira niyA roga rahita vasaM=zcarabI samA=samacaturastra saMsthAnavALA IcAmaDI cama kamalanaya animeSa nayanavALA mu=mUtra ma sAhaUTI-manathI kArya sAdhanArA puriseTiMtiSThA puvAmaMnetAamlAna puSpamALAvALA hiSA rahita hara cAra aMgulavaDe nirmadA nirmaLa dehavALA ra viMtisparzatA nathI sunisAsugaMdhI niHzvAsavALA ni jinezvarI jayatevA gatalapA viMti bole che. aMtamuhurta aMtarmuhUrtamAM thA-vizeSArthavata . ll189-191 viroSArtha- saghaLA devo pUrvabhavamAM saMcita karelA zubha karmodayanA prabhAvathI haMmezA zarIranI AkRtimAM atizaya suMdara, zarIra-mastaka upara keza, hADakAM, mAMsa, nakha, ruMvATA, rudhira, carabI, cAmaDI, mUtra, viSTA (jhADo), (snAyu) eTalI vastuothI rahita zarIravALAthe hoya che. AvI kaluSita vastuthI sarvathA rahita hovAthI teo nirmala dehavALA-ujvala zarIrI pudgalone dhAraNa karanArA, kapUra, kasturI Adi viziSTa sugaMdhI dravyothI yukta sugaMdhI zvAsozvAsavALA, jAtyavaMta suvarNanI jema gayo che lepa jeno evA, raja prasvedAdi upalepa rahita hoya che. pravAlavat rakta adharavALA, candra jevA ujvala vaikriyabhAvI dAMtavALA hoya che. vaikriyabhAvI vizeSaNa ApavAnuM kAraNa e che ke-keza-nakhAdinuM astitva audArikabhAvI che, jyAre devo to vaikriyazarIrI ja hovAthI te vastu svAbhAvika rIte to hotI nathI paraMtu jarUra paDe to uttaravaikriya tarIke keza, nakhAdi sarva svarUpa karI zake che. AthI samajavAnuM ke-jyAre devone saptadhAtu nathI to zarIra zenA AdhAre rahe che? jema audArika zarIrane besavuM, uThavuM ke pharavuM ke tenI sthiti asthi, rudhira, mAMsAdikanI madadane kAraNe thAya che, devone to te nathI to zuM mAMsanA locA jevuM zarIra haze? to samajavAnuM ke-devone saMghayaNa nathI jethI asthiracanA nathI. uparAMta gAthAmAM jaNAvela anya vastuo paNa nathI, kAraNa ke vaikriyata pudgalothI deva zarIra baneluM che, jethI audArikabhAvI saptadhAtuo nathI paNa eno artha tenuM zarIra mAMsanA locA jevuM samajavAnuM nathI paNa jyAM jyAM kaThinAI-kaThoratA ke jUja komaLatA joIe tyAM tyAM te pudgalo vadhu jaththAmAM ke jaththAmAM vyavasthita goThavAyelA hoya che. 340. arthAta manuSyajanmanAM duHkha, trAsa ne bhayarUpa gaNAtI koI paNa cIja temane hotI nathI. ' 341. uvavAisUtramAM data, kezAdinuM astitva jaNAvyuM che. For Personal & Private Use Only Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha AthI devonuM zarIra atyanta svaccha, tejomaya-daze dizAne atyanta prakAzita karanAruM, kevaLa sarvottama varNa, gaMdha, rasa, sparzathI utpanna thayelA zubha vaikriya pudgalonA samUhathI baneluM, saubhAgyAdi guNopeta hoya che. [189] deva-devIo devazayyAmAM utpanna thatA hovAthI teone manuSyAdivaTu yonimAM utpanna thavAnuM ke garbhaduHkhane sahana karavAnuM ityAdi kaMI paNa hotuM nathI, paraMtu utpanna thavAnA sthAne devadUSya vastrathI AcchAdita vivRttayonirUpa eka devazayyA hoya che. devagatimAM utpanna thanArA jIvo pUrvanA mahAna puNyodayathI eka kSaNamAtramAM upapAtasabhAne viSe devadUSya vastranI nIce zayyA upara prathama samaye aMgulanA asaMkhyAtamA bhAge utpanna thAya che. utpanna thatAMnI sAthe ja AhArAdika pAMca payaptio eka ja aMtarmuhUrtamAM samApta karavApUrvaka pUrNaparyAptivALA thAya che, ane utpanna thavAnI sAthe bhavasvAbhAvika avadhi athavA virbhAgajJAnane prApta karIne, yathAyogya bhogayogya taruNa avasthAvALA thaI jAya che. ethI devone anyagatinA jIvanI jema garbhadhAraNa-kukSijanma-bAlyavRddhAdi bhinna avasthAo hotI nathI. teo devazayyAmAM utpanna thAya che tyAre svAbhAvika suMdara rUpavALA vastra-AbhUSaNa rahita hoya che, paraMtu pachI hAjara rahelA temane satkAranArA sAmAnikAdi deva-devIo jaya jaya zabdapUrvaka namaskAra karIne, jinapUjanathI thatA aneka lAbhone svAmInA manogata abhiprAyathI jaNAvIne upapAta sabhAnA parvadrArathI sarva AbhiyogikAdidevo svAbhAvika vikarvelA ane samadronAM jala auSadhithI bharelAM. uttama ratnonA mahAkalazo vaDe drahamAM laI jaI snAna karAve. pachI abhiSeka sabhAmAM snAna karAve. tyArabAda utsAhI devo alaMkArasabhAmAM vidhipUrvaka laI jaI, siMhAsane besADI zarIra para zIgha uttama savarNanAM devaduSya vastro. ratnAvalI Adi hAra, vIMTI, kuMDala aMga-ke sazobhita AbhUSaNone savage paherAve che. pachI vyavasAyasabhAmAM vidhipUrvaka (pradakSiNAdi) laI jaI tyAM pustakAdi dazavei che. utpana thayelo deva te pustakathI potAnA yathAyogya avasara sAcavavAnA prasaMgo, paraMparAgatanA rItarivAjothI mAhitagAra banI, nandana nAmanI vAvaDImAM pUjAnI bhakti nimitte punaH snAnAdika karIne jinapUjAdikanAM uttama sarva kAryo kramazaH vidhipUrvaka karI, pachI vidhipUrvaka sudharmA sabhAmAM ArUDha thaI svakAryamAM tathA deva-devInA viSayAdika sukhamAM tallIna bane che. vaLI te devo savage-mastake, kaMThe, hasta, karNAdi avayavone viSe AbhUSaNone dhAraNa karanArA, ajarA" eTale jarAvasthA rahita eTale haMmezA avasthita yauvanavALA, nirUA' eTale nIrogI, udharasa thAsAdi sarva vyAdhimukta, "mA" eTale samacaturastra saMsthAnavALA che. [19] vaLI sarve devo bhavasvabhAve ja lIlAyukta suMdara animeSa netravALA eTale jenA netramAM kadApi palakArApaNuM ke baMdha karavApaNuM hotuM ja nathI, aparimita sAmarthyathI "manathI ja sarva kAryane sAdhanArA allAnapuSpamALA eTale karamAyA vagaranI (vikasvara, sugaMdhIdAra dedIpyamAna) sadAe 342. A niyamo samyagudaSTi devA mATe samajavA. mithyAdaSTidevo tenA ArAdhya devAdikano vidhi sAcave che. 343. praznadevonI kaMThavartI puSpamAlA sacitta hoya ke acitta? varathI For Personal & Private Use Only Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayA kAraNe devo manuSyalokamAM Ave? khIlelI lAMbI kalpavRkSanI puSpamAlAne utpanna thayA bAda (alaMkAra sabhAmAM) dhAraNa karanArA, vaLI pRthvI upara Ave tyAre pRthvIne sparza na karatAM cAra AMgaLa UMcA rahenArA, mahAna saMpatti, saubhAgya, sukhane dhAraNa karanArA, (ardhamAgadhI bhASA bolanArA) devo che ema jinezvaro kahe che. [191] avataraNa-devo kayA kAraNane pAmI manuSyalokamAM Ave? te kahe che. paMcasu jiNakallANe-su, ceva maharisitavANubhAvAo / gammataneTega ya, sAjIMtI suI dauM 16rA saMskRta chAyApnycsu jinakalyANeSu caiva maharSitapo'nubhAvataH / janmAntarasnehena ca, Agacchanti surA iha ||162 / / | zabdArtha - paM nittAgomutrajinanA pAMce kalyANakomAM | gArajhaMti Ave che mIisatavANumAvAno maharSionA tapanA prabhAvathI phudaDuMahIMA namaMtaradeNa janmAntaranA snehathI nAthArtha jinezvaradevonA pAMce kalyANakomAM, mahAna RSionA tapanA prabhAvathI AkarSAIne, vaLI janmAntaranA rahI gayelA snehavaDe devo ahIMA (A lokamAM) Ave che. 19rA vizoSArtha - taddabhavamAM tIrthaMkara paramAtmArUpe thanArI vyakti jyAre devalokAdika gatimAMthI bharatAdika karmabhUmine viSe avIne prakarSa puNyazALI mAtAnI kukSImAM garbhapaNe utpanna thAya che tyAre mahAnubhAva paramAtmAno jIva jagajaMtunA kalyANArthe manuSyalokamAM utpanna thayo che evuM devo avadhijJAnathI jANIne, teozrInAM cyavanano kalyANaka mahotsava ujave che. puNyAtmAnA garbhanA prabhAvathI mAtAne garbhavedanA, udaravRddhi, janmAdika kALe azucipaNuM Adi kaMI paNa hotuM nathI. anukrame garbhano yathAyogya samaya thatAM te paramAtmAno (avadhijJAnapUrvaka) janma thAya che, je samagra vizvane kalyANakarUpa hovAthI nArakIne paNa kSaNavAra sukhanA kAraNarUpa bane che. janma thavAthI sarvatra AnaMda ane maMgala vartAya che. e prasaMge indrAdika devo sughoSAghaMTA dvArA sarva devone khabara Ape, sahu jo sacitta hoya to te mAlA kalpavRkSanI banelI hovAthI ekendriya che ane ekendriya jIvonuM AyuSya daza hajAra varSanuM che to devonA sAgaropama jeTalA AyuSya sudhI te sacitta-sacetanapaNe lIlI kema rahe? bIjuM jo acitta mAnIe to te mALA devonA vanAtte karamAvA mAMDe che ema siddhAMtomAM kahyuM che, to acitta mALAne karamAvApaNuM kyAMthI hoya? zAstromAM devonI mALA sacitta hoya ke acitta te bAbatamAM koI granthamAM spaSTa ullekha jovA-jANavAmAM Avelo nathI tethI ghaNA tarkavitarkane sthAna maLe che, to paNa sacitta athavA acitta banne rIte mAnavAmAM koI virodha AvavAno saMbhava nathI. sacitta mAnIe to je avasare eka vivakSita jIvanuM AyuSya pUrNa thAya eTale te sthAne te ja athavA bIjo jIva te mALAmAM vanaspatipaNe utpanna thAya eTale te mALA amyAna rahe ane acitta mAnIe to plAna' e padano artha kAMti teja prathamAvasthA karatAM ochA thAya ema mAnavuM ucita lAge che. tattvajJAnIgamya. For Personal & Private Use Only Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha ekaThA thaI vimAna dvArA A lokamAM janmagRhe AvI, vidyAbalathI prabhunA pratibiMbane mAtA pAse rAkhI, mULa zarIrane pote ja grahaNa karI potAnA ja paMcarUpa karavApUrvaka merUparvata upara jaI, abhiSekadi mahAkriyAo kare che. A rIte deva-devIo aneka rIte, ghaNA ThAThathI prabhunA janmakalyANakane ujave che. anukrame vRddhi pAmatAM prabhu bhogAvalI karmakSaya thatAM, zAzvata niyama mujaba lokAntika devonI AcArapAlana pUratI jayajaya zabdapUrvaka tIrthapravartana karavAnI sUcanA thavAthI jagatane eka varasa sudhI aDhaLaka dhanAdikanuM dAna ApI, dAritrya dUra karI, jyAre dIkSA levA taiyAra thAya tyAre paNa dIkSAkalyANakanA mahotsava prasaMgane ujavavA sarva devo ahIM Ave che. e pramANe dakSA grahaNa karyA bAda kevaLa jagajjatanA kalyANArthe. zuddha muktimArgano Adarza batalAvavA uccatama ahiMsA, ugratapa-saMyamanuM sevana karatAM, AvatAM aneka upadravone samabhAve vedatA cAra ghAtI karmono kSaya karI, vItarAgapaNuM prApta karIne terame guNasthAnake jyAre kevalajJAnI bane che tyAre te kevalajJAna kalyANakanA mahimAne ujavavA devo ahIM Ave che. kevaLajJAnI tIrthaMkara potAnI pAMtrIsa guNayukta banelI prabhAvika vANIthI vizvanA prANIone sAco muktisukhano mArga batalAvI, keIkanAM kalyANa karI-kAvI, te ja dvArA potAnAM bAkI rahelAM cAra bhavopagrAhI karmano kSaya karI nirAbAdhapaNe jyAre mokSe jAya che te samaye e mahAnubhAva paramAtmAnA mokSakalyANakane ujavavA devo ahIM Ave che. ema devo avana (garbha)-janma-dIkSA-jJAnamokSa e pAMce kalyANaka ujavavA A manuSyalokamAM Ave che. e sivAya koI maharSinA mahAna tapanA prabhAvathI AkarSAI teno mahimA vadhAravA athavA vaMdananamaskArAdika karavA, vaLI janmAMtaranA snehAdikane kAraNe eTale ke manuSyAdikanI strI uparanA rAgathI, athavA draSabuddhithI (saMgamAdika AvyA hatA tema) vagere kAraNe teonuM A lokamAM AvavuM thAya che. e pramANe vaLI pUrvabhavanA snehathI baMdhAelA devo mitranA sukhane mATe ane amitranA duHkhane mATe narake paNa jAya che. [192] . avataraNa-have kayA kAraNe manuSyalokamAM AvatA nathI? te kahe che. saMkaMtadivbapemA, visayapasattA'samattakattavvA / aNahINamaNuakajA, narabhavamasuhaM na iMti surA // 163 // cattAri paMcajoyaNa, sayAI gaMdho ya maNualogassa / u9 vacai jeNaM, na u devA teNa AvaMti // 16 // saMskRta chAyA saGghAntadivyapremANo, viSayaprasaktA'samAptakartavyAH / anadhInamanujakAryA, narabhavamazubhaM na yAnti surAH // 163 / / For Personal & Private Use Only Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayA kAraNe devo manuSyalokamAM AvatA nathI? 367 catvAri paJcayojanazatAni, gandhazca manujalokasya / urdhvaM vrajati yena, na tu devA tena AyAnti // 164 / / | zabdArtha-- saMitidhvanisaMkrAMta divyapremavALA na tiAvatA nathI, viSayapasattA=viSayamAM prasakta parivaMvanothaLADuM cAraso pAMcaso yojanA asamattAvAapUrNa kAryavALA maygato samanuSyalokano kaLathInamaNukawjJA=manuSyane AdhIna na OM vaUMce jAya che hovAthI tene kAraNathI sudaM azubha na sAvaMti-AvatA nathI pathArtha vizeSArthavata. 193-94nA viroNArya- jyAre devalokamAM devo utpanna thAya che tyAre devalokavartI atyanta suMdara devAMganAone viSe navo ja divya prema saMkrAnta (praveza bhAvavALo) thAya che. atimanohara devIonA suMdara zabda-rUpa-rasa-gaMdha ane sparzanA viSayo ati sukhakara ane manoza hovAthI devo temAM atyanta Asakta thavAthI, vaLI icchAmAtrathI svarga sambandhI atyanta suMdara rUpa-rasa-gaMdha sparza ane zabdomAM utpanna thatAMnI sAthe ja prasakta thAya che tethI. ethI ja vaLI nathI samApta thayAM svakartavyo jenAM eTale ke tyAM evA viSayAdika sukho che ke snAna karIne taiyAra thAya tyAM nATakaprekSaNAdinuM mana thAya, e pUrNa na thAya tyAM bIjAM aneka sukhomAM tallIna thatA jAya, ethI te 'devAMganAdine viSe apUrNa kartavyavALA hovAthI, vaLI manuSyAdhIna tene kaMI paNa kArya hotuM ja nathI, kAraNake teo anupama sAmarthyavALA hovAthI svayameva svakAryane sAdhanArA che. A kAraNothI azubha gaMdhathI bharelA A manuSyalokamAM devo AvatA nathI [1lDa azubhagaMdhopetapaNuM zI rIte? manuSyalokanA manuSya, tiryaMcAdinA mRtakalevaromAMthI mUtra-purISAdimAMthI utpanna thato azubha gaMdha jyAre (zrI ajItanAtha bhagavAna AdinA samayamAM manuSyo ghaNA hoya tyAre mRtakalevarAdinuM pramANa vadhu joramAM hoya tyAre gaMdha pramANa paNa) vadhAre thAya tyAre "pAMcaso yojana sudhI, nahIMtara cAraso yojana sudhI UMce jAya che. temaja tenI nIce cAre bAju durgadhI vAtAvaraNa paNa sadA rahetuM 344. kadAcita te deva pUrvajanmanA upakArI kuTumba, guru Adine maLavAne, tene potAnI saMpatti dazavivAne paNa icche, paraMtu evAmAM te devIo utpanna thayA bAda tarata ahIM AvatA te devone aneka prakAranAM premanAM maheNAM mArI, zaramAvI, hAvabhAvathI punaH yenakena prakAreNa potAnAmAM dattacittavALA kare che ane tyArabAda tyAM sukhamAM paDI jAya che ane manuSyalokamAM AvavAnuM visarI paNa jAya che. 345. dhrANendriyanAM pudgalo UMce nava yojana sudhI ja jAya che paraMtu ahIM je pAMcaso yojana pramANa kahyuM te mATe ema samajavuM ke ahIMthI je mUla gadhanAM pudgalo gayA te apAntarALe Urdhva rahelA anya pudgalone potAnA gandhathI vAsita karI nAkhetyAM vAsita thayelAM e pudgalo vaLI upara upara jatAM anya pugalone vAsita kare. A pramANe acAnya vAsita pudgalomAM teTalA yojana sudhI gaMdha javAno saMbhava samajI levo. upadezamalA karNikATIkAmAM to 800 thI 1000 yojana sudhI gaMdhanuM javuM jaNAveluM che. For Personal & Private Use Only Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha hovAthI devo A manuSyalokamAM AvavAnuM pasaMda karatA nathI. teo svargIya sukhanA AnaMdane choDIne ahIM zA mATe Ave ? phakta ukta gAthAomAM kahyA mujaba kalyANakAdinA viziSTa prasaMge sadAkALathI cAlyA AvatA niyamAnusAra paramAtmAnA puNyanA prAgubhArathI-prabhAvathI ja A lokamAM devo Ave che. [184] ____avataraNa-vaibhani niyanI samApti 2di havAna vi bhavatyayi savadhininu kSetra kone keTaluM hoya? te kahe che; tathA prasaMgavaza sAthosAtha nArakI, deva, manuSya ane tiryaMcanA avadhijJAnanuM paNa saMsthAna-AkAra kahe che. do 346paDhamakappapaDhamaM, do do do bIataiyagacautthiM / cau uvarima ohIe, pAsaMti a paMcamiM puDhaviM // 16 // chaTTi chaggevijA, sattamimiyare aNuttarasurA u / kiMcUNaloganAliM, asaMkhadIvudahi tiriyaM tu // 16 // bahuayaraM uvarimagA, uTuM savimANacUliyadhayAI / uNaddhasAgare saMkha-joyaNA tapparamasaMkhA // 167 // paNavIsa joyaNalahU, nAraya-bhavaNa-vaNa joikappANaM / gevijaNuttarANa ya, jahasaMkhaM ohiAgArA // 16 // tappAgAre-pallaga,-paDahaga-jhallarI-muIMga-puSpha-jave / tiriyamaNuesu ohI, nANAvihasaMThio bhaNio // 16 // saMskRta chAyAdvau prathamakalpI prathamAM, dvau dvau dvau dvitIyAM tRtIyakAM caturthIm / catvAra uparitanAH, pazyanti ca paJcamAM pRthavIm / / 165 / / SaSThI SaDYaveyA, saptamImitare'nuttarasurAstu / kiJcinyUnalokanAlI, asaMkhyadvIpodadhayastiryak tu // 166 / / bahutarakamuparitanA UrdhvaM svavimAnacUlikAdhvajAdi / Une'rdhe sAgare saMkhya-yojanAni tataH paramasaMkhyeyAni // 167 / / paJcaviMzatiyojanAni laghu, nAraka-bhavana-vana-jyotiSkalpAnAm / graiveyA'nutarANAJca yathAsaMkhyamavadhyAkArAH // 168 / / 346. do kappapaDhamapuDhavi-iti pAThAMtaraM / For Personal & Private Use Only Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAragatinA jIvonA avadhijJAnanA AkAro 296 taprAkAraH pallaka-paTahaka jhallarI-mRdaGga-puSpa-yavAH / tirthaka manuSyanAvighasthito mataH 1966ll zabdArtha - topadamapU=be pahelAM kalpo * 3MddhasAgara UnA ardha sAgaropama pramANamAM vIgataryavithiM bIjI-trIjI--cothI saMvanIyA=saMkhyAtA yojanA vahIvaramancAra uparanA taparastethI adhikAyuSyavALA gohiv=avadhijJAnathI 3 saMvA=asaMkhyAtA yojanA pati-pekhe che paNavIsapacIza paMkiM puDhavIMpAMcamI narakamRthvI sudhI taduladhu chaDuiM-chaThThI sudhI narasaMuM yathAsaMkhyapaNe vijJA=7 raiveyakanA gohiavadhi sattafsAtamI sudhI mA IIRI=AkAra =Itara-3 raiveyakanA tapAttarApAnA AkAramAM puttarakurA anuttaravAsI devo patta /pAlA-pyAlAnA AkAre kviAnonAtkiMkiMcit UNI lokanAlikAne paDadanA=paTaha saMvatInuddei asaMkhyadvIpasamudra 7ri=jhAlara tiriyaMtiyaka muLa=mRdaMga vahumAM atighaNuM puSpa-puSpa urima-upara-upara rahelA devo gavecavAkAra (yavanAlakAkAra savitAttithAstavimAnanI cUlikAvarti nAvihaMnnAnAvidha dhvajA sudhI saMThimo saMsthAna bhago kahyuM che jayArtha-pahelA be kalpanA devatA avadhijJAnathI pahelI narakapRthvI sudhInuM kSetra (adho) dekhe, tyArapachInA be kalpanA devo bIjI naraka sudhI, tyAra pachInA be kalpanA devo trIjI naraka sudhI, te pachInA be kalpavALA cothI naraka sudhI, tyAra pachInA cAra kalpanA pAMcamI naraka sudhInA kSetrane juve che. ||19pI tyArapachI cha raiveyakanA devo chaThThI nArakI sudhI, te pachInI uparanI traNa raiveyakanA sAtamI nArakapRthvI sudhI, vaLI anuttaradevo kaMIka nyUna pramANa lokanAlikAne dekhe che. vaLI saudharmAdika tamAma devo tiththu asaMkhyAtA dvIpa-samudronA kSetrane juve che. 196o pharaka eTalo ke tenA te ja kSetrane upara-uparanA kalpavALA devo, tirlDa kramazaH nIce nIcenA kalpavALA devo karatAM, vizuddha-vizuddhatara avadhijJAnanA prabhAve adhika_adhikatama ane sarvakalpagata devo UMcuM to potapotAnA vimAnanI cUlikAnI dhvajA sudhI ja dekhI zake che. vaLI temAMya adha sAgaropamathI nyUna AyuSyavALA tiththu saMkhyayojana kSetrane dekhe ane tethI adhikAyuSyavALA devo asaMkhya yojana sudhI dekhe. 19LA laghu AyuSyavALA devo tihu~ 25 yojana sudhI dekhe. nArakIono, bhavanapati, vyattara, For Personal & Private Use Only Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 saMgrahaNIrala (bRhatasaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha jyotiSI, bAra kalpa, caiveyaka ane anuttara devono yathAsaMge karIne avadhijJAnakSetrano AkAra nIce pramANe. 198 tarApAno, pAlA-pyAlAno, paTahano, jhAlarano, mRdaMgano, puSpagaMgerIno ane yava eTale yava nAlikAkArano hoya che. tiryaMco ane manuSyonuM avadhijJAna nAnA nAnA (judA-judA) prakAranA saMsthAnavALuM kaheluM che. ||19lA viroNArya siddhAMtamAM mati, zruta, avadhi, mana:paryava ane kevala e pAMca jJAno kahelAM che. e jJAnomAM sarva jJAnano samAveza AvI jAya che. eka eka jJAna kramazaH caDhiyAtuM che. emAM prathamanA be jJAno jIvamAtramAM nyUnAdhikapaNe hoya che ja ane eTalI paNa jJAnacetanAthI ja jIva, jIva tarIke oLakhAya che, anyathA te ajIva ja kahevAya. vaLI avadhi Adi traNa zAno viziSTa guNanI bhUmikAe pahoMcavAthI prApta thAya che. emAM chelluM kevalajJAna caudarAjalokanA ane alokanA sarva padArthone AtmasAkSAta, batAvanAra che. astu. ApaNane to atyAre eka avadhijJAnano viSaya jarUrI hovAthI anya carcA choDI tene ja samajIe. avadhi-jJAna-avadhi eTale mayadAvALuM jJAna te. mayadA zenI? rUpI-arUpI e be prakAranA padArthamAMthI mAtra rUpI ja padArthano AtmasAkSAtkAra karAvanAra hovAthI te maryAdita thayuM. A jJAna anugAmI Adi cha bhede athavA asaMkhya ane ananta bhede prApta thAya che. A jJAnanA mAlikane potAnA sthAne beThA thakAM je vastu jovA icchA thAya tyAM upayoga (dhyAna devuM) mUkavo paDe che. A jJAna bahu bhedavALuM ane kSetrathI maryAdita ne bhinna bhinna rIte utpanna thavAvALuM che. A jJAna bhavapratyayika ane guNapratyayika be rIte utpanna thAya che. devone A jJAna bhavapratyayika hoya che kAraNake devabhavamAM utpanna thatAM ja teno udaya thAya che. A bhavapratyayika avadhijJAnavALA kyA devane kevI rIte? keTalA pramANamAM te jJAna hoya che? te kahe che. kara adhogathikSetra have prathama utkRSTa viSayane kahevAno hovAthI prathakAra prathama vaimAnika nikAyAzrayI adha kSetramaryAdAne jaNAve che. prathamanA saudharma ane izAna e be kalpanA utkRSTAyuSI devo-devIo (tathA temanA sAmAnikAdi devo) potAnA prAptajJAnathI nIce, pahelI ratnaprabhA narakamRthvInA anta sudhInA sarva rUpI padArthone jovA zaktimAna che. sanakumAra-mahendra kalpanA utkRSTa AyuSyavALA indrAdika devo yAvat zarkaraprabhApRthvInA anta sudhI dekhe. brahma-lAMka kalpanA tAlukA prabhAnA anna sudhI, zukra-sahastrAranA cothI paMkaprabhAnA anna sudhI, Anata prANata-AraNa-azruta kalpanA devo pAMcamI dhUmraprabhAnA anta sudhI dekhe. parantu eTaluM vizeSa samajavuM ke uttarottara kalpanA devo eka bIjAthI adhika adhika vizuddhatara-vizuddhatamapaNe kramazaH padArthonA bahupayayone dekhe. [195] . prathamanI cha raiveyakanA devo chaThThI tama prabhA pRthvI sudhI, uparanI traNa raiveyakanA sAtamI tamastamaprabhA sudhI, ane anuttara kalpanA devo (svadhvajAnA antathI upara nahIM mATe) kaMIka nyUna 347. jyAM kalpayugala hoya tyAM ekathI bIjA kalpanA devo te ja kSetrane vizuddhapaNe jove ema samajavuM.. For Personal & Private Use Only Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayA devone keTaluM avadhijJAna hoya? evI lokanAlikA eTale ke paMcAstikAyathI pUrNa cauda rAjapramANa kSetrane dekhe che. uparanI traNa raiveyaka karatAM A devo sAtamI narakaadhovartI alokAkAza sudhInA viSayane paNa jANe. 34 tirthazavayitra- saudharmathI mAMDI anuttara sudhInA devo tiththu asaMkhyAtA dvIpa-samudra sudhI (paNa uttarottara eka bIjAthI adhika asaMkhya yojanapaNe) dekhe. eTale asaMkhyAtAmAM asaMkhya bhedo paDatA hovAthI saudharma devo je asaMkhya dvIpa samudra dekhe te karatAM izAna devalokavAsI devo tethI adhika asaMkhya pramANa vadhu dvIpa-samudronA kSetrane dekhe. athavA te ja kSetrane vadhu spaSTa-temaja savizeSa dekhe. ema bahu bahutara-tamapaNe adhika uttarottara kalpanA devone avadhijJAnanA prakAzamAM vizuddha-tara-tamapaNAno sadbhAva hovAthI te rIte jovAne te zaktivaMta che. kaSTa karvagathikSetra-pratyeka kalpanA saudharmAdika sarva devo UMcuM to bhavasvabhAve svasvavimAnanI dhvajAnA anta sudhI ja dekhI zake che. tethI UddhakSetra jovAne zaktimAna nathI. [196-7] phatyudothiH || | sarvanayacagava-A devono jaghanya avadhiviSaya aMgulanA asaMkhyabhAgano (te koI eka samyagadaSTi avadhijJAna sahita utpanna thAya te vakhate teTalo hoya te apekSAe) jANavo. A avadhiviSaya pArabhavika saMbaMdhI kadAcit prApta thato hovAthI granthakAre mULa gAthAmAM kahelo nathI. | ti vaimAnijAnAM navotkRSTa navadhikSetram | zeSa traNa nikAye avadhikSetramAna kahe che 34-tirthakSetra-je devonuM ardhA sAgaropamathI nyUna AyuSya hoya evA bhavanapatinI nava nikAya, vyantara, jyotiSI-teo saMkhya yojananuM kSetra dekhe, eTale teTalA kSetranA dvIpa samudrone dekhe, tethI adhika adhika AyuSyavALA camareMdra, balIdrAdika asuro asaMkhya asaMkhya yojana adhika- adhikapaNe dekhe. jema jema AyuSyanI vRddhi tema tema asaMkhya yojananI paNa vRddhi samajavI. hArvatri- amarendra utpanna thatAM ja saudharmendrane avadhinA balathI joI zakyo hato tethI bhavanapatio saudharmakalpa yAvat UMce joI zake che. vyattara ane jyotiSIo utkRSTathI adhikapaNe saMkhyAtA yojana sudhI UMce joI zake che. 34-aa kSetra - bhavanapatio asaMkhya yojana (trIjI narakAnta sudhI) ane vyattarajyotiSIo saMkhyAtA yojana sudhI joI zake che. nathacAvadhakSetra- bhavanapatiomAM prathama nikAyano, Udhvadi traNe bAjuno jaghanya avadhikSetra viSaya asaMkhya yojana, zeSa nava nikAyano saMkhya yojana, temAM e vaLI jaghanya daza hajAra varSanA AyuSyavALAno nizca 25 yojana, vyantarano saMkhya yojana, daza hajAra vaSayuSI vyantarono 25 yojana, jyotiSIno saMkhya yojanano-eTale saMkhyAtA dvIpa-samudrano paNa laghu karatAM moTuM saMkhyAtuM ethI vadhu dIpa-samudrano jANavo. [198]. --avadhakSetranI saMsthAnA vinAzano adhikSetrAkAra tarApAkAre, te kASThanA samudAyathI banAveluM For Personal & Private Use Only Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 sAduM-sIdhuM taravAnuM trikoNAkAra--jalayAna sAdhana. bhavanapatino 'palyAkAre' te lATa dezamAM vaparAtuM dhAnya mApavAnuM pAsuM sAdhana vizeSa. je UMcuM hovA sAthe nIcethI ja vistAravALuM ane upara bhAge kaMIka mAMkAM hoya che. saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vyantarahevano avadhikSetrAkAra paDahAkAre, te eka jAtano lAMbo Dhola, je upara nIce baMne bhAge sarakhA pramANano, banne bAju goLa cAmaDAthI maDhelo dezIvAdya vagADanArAo vagADe che te. byotino 349jhallaryAkAre--banne bAju vistIrNa valayAkAre cAmaDAthI maDhelI, vacce sAMkaDI 'DhakkA' nA upanAmathI oLakhAya che te. AthI mArIo je DamarU vagADe che te samajAya che, paNa nizALamAM rahetI capaTI kAMsAnI ghaMTA na samajavI. ttvopapanna (bAra devaloka)no mRdaMgAkAre' A paNa dezI vAgha che. te eka bAjunuM mukha vistIrNa goLAkAre, bIjI bAju saMkIrNa paNa goLAkAre cAmaDAthI maDheluM mukha hoya che ane vacamAM tenI pITha UMcI hoya te. navadaiveyano AkAra puSpagaMgerI' guMthelAM puSpothI zikhAparyaMta bharelI caMgerI (paridhisaha chAbaDI) te. anuttalevonuM avadhikSetra yavanAlaka aparanAma kanyAcolakanA AkAre che, eTale ke kanyAe kaMcuka sahita paherela adhovastra jevA AkAre hoya tevo AkAra temanA avadhikSetrano paDe che. AthI sAbita e thayuM ke strInA mastakano bhAga chUTI gayo, bAkI gaLAthI laI paga sudhInuM vastra AmAM AvI gayuM, ane A upamA ApI che te barAbara che, kAraNake anuttaranA devo puruSAkRti lokanA bhAla mastaka sthAne che. te devo tyAMthI laIne TheTha sAtamI narakanA taLiyA sudhI joI zake che. mAtra zeSa rahyuM tenI upara raheluM siddhakSetra sthAna (jema tyAM mastaka bAkI rahyuM tema) tyAre A samagra kSetrane caudarAjalokanA citramAM joIe to upara kahyuM te dRSTAMta barAbara ghaTamAna thaze. u52 je AkAro batAvyA che te cauda rAjalokanuM citra sanmukha rAkhI ghaTAvavAthI barAbara samajI zakAze; kAraNake kSetrAkAra joIne ja upamAo ApI che. jo ke A upamAo badhI saMpUrNa rIte na ghaTe te banavAjoga che paNa lagabhaga maLatI Ave kharI. A pramANe devonA adhikSetronA AkAra kahyA. zeSa tiryaMca tathA manuSyanA avadhijJAnanA kSetrAkAro aneka prakAranA aniyata bhinnabhinna yathAyogya hoya che eTale ke goLAkAra ane svayaMbhUramaNa samudramAM asaMkhyajAtanA matsyAkAro che tevA nAnAvidha AkAra--saMsthAnavALA hoya che. [199] gavatara-- saMsthAnAdi kahIne have kone kaI dizAe adhikSetra vadhAre hoya ? te jaNAve che. 348. A kathana 500 gAthAvALI saMgrahaNInA AdhAre che, bAkI anya sthAnomAM A pyAlo nIcethI vistIrNa ane u52 saMkIrNa ema lakhela che. 349. ahIM kAMsAnI jhAlara na samajatAM, 'DamarukAkAra' samajavo yogya che. For Personal & Private Use Only Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kone kai dizA avadhikSetra vadhAre hoya? 272 uhuM bhavaNavaNANaM, bahugo vemANiyANa ho ohI / nAraya joisatiriyaM, naratiriyANaM aNegaviho // 20 // saMskRta chAyA- UrdhvaM bhavana-vanAnAM, bahuko vaimAnikAnAmadho'vadhiH / nAraka-jyotiSkAnAM tiryag, naratirazcAmanekavidhaH // 200 / / zabdArtha - mo=adho kavavaMIf=bhavanapati-vyantarane tirivaMtiththu vahu =ghaNuM ane vidoanekavidha pAtharya-- vizeSArthavatuM. /20nA viroSArtha bhavanapati tathA vyantara devone avadhijJAnakSetra ghaNuM UMcuM hoya che. (A utsarpiNImAM camarendranuM saudharma kahyuM javuM prasiddha che) tiththu ane nIcuM avadhikSetra alpa hoya che. vaimAnika nikAyanA devonuM adhikSetra ghaNuM nIcuM hoya che (kalyANakAdi prasaMge avadhithI tIrthakaranA janmAdika joIne AvavuM prasiddha che.) tiththu alpa ane UMcuM (svavimAna dhvajA paryanta hovAthI) tethI paNa alpa che. vaLI nArakI ane jyotiSI devonuM tihu~ ghaNuM, jyAre UMcuM ane nIcuM alpa hoya che. manuSya ane tiryaMcanuM kSetra aneka prakAranuM eTale ke Urdhva, adho, tiryapha nAnuM-moTuM, vividha saMsthAnAkAre judI judI rIte hoya che. [20]]. // cAre gatine viSe avadhikSetrano AkAra ne dizAAzrayI alpabahutva vyavasthA yantra // jAtinAma madhakSetravira | kaNva sarapadutva | madhokAra | tirthanA | bhavanapatino palyAkAre Urdhva vizeSa alpa vyantarano paDahAkAre jyotiSIno jhAlaranA AkAre alpa ghaNuM bAra devalokano mRdaMgAkAre adho ghaNuM alpa navaraiveyakano puSpagaMgerInA AkAre yavanAlakAkAre tarApAkAre manuSyano vividhAkAre anekavidha anekavidha | anekavidha [tiyacano vividhAkAre ti hevalyadhAra: ||. alpa anuttarano nArakIno aA ghaNuM For Personal & Private Use Only Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra74 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha | vAre nivAyamAM savajJAnanuM nadhanya- pramANa | devanAma jAti adhaHutkRSTa tiryakutkRSTa traNe prakArano avadhiviSaya avadhiviSaya avadhiviSaya jaghanyaavadhi 1 asurakuni0no | saudharmAnta | trIjI narakAnta asaMkhya yojana 25 yo0thI zeSa navanino saMkhya yojana adhikatara tama daza hajAra varSAyuSI 25 yojana 2 cattaronI saMkhyAtA yojana|. saMkhyAtA yojanA saMkhya yojanA saMkhya yo0 daza hajArIno . ! 25 yojana 3 jyotiSIno saMkhya yo0 1 saudharmano UsvavimAna dhvajA pahelI narakAnta asaMkhya yojana aMgulanA asaMtu taliyA sudhI bhAgano 2 izAnano adhika asaMva yo0 3 sanakumArano bIjI narakAnta tethI adhikaasaMtu yojana 4 mahendrano 5 brahmalokano trIjI narakAnta trIjA cothA karatAM 6 lAMtakano adhika asaM0 yo0 7 mahAzukrano cothI narakAnta pAMcamAM chaThThA karatAM 8 sahastrArano adhika asaMtu yo0 9 Anatano pAMcamI narakAnta sAtamA AThamAMthI 10 prANatano adhika asaMtu yo0 11 AraNano navamA dazamAthI . 12 ayyatano adhika asaMva yo0 1 pahelI aitrike chaThThI narakAnta agyAra bAramAMthI 2 bIjI aitrike adhika asaM0 yo0 3 trIjI aitrike sAtamI narakAnta banne trika karatAM talIyuM e adhika asaM.yo. 5 anuttare [kaMIka nyUna adholonAlikA | svayaMbhUramaNa samudra aMgulanA asaMtu lokanAlikA. prAnta sudhI bhAgano thAvat For Personal & Private Use Only Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThu pariziSTa ane svargalokanI siddhi 375 zrIkalikuNDapArdhanAtha svAmine namaH # vothI vaimanaskranihAthathI chaThuM zida (6) ja svargaloka che kharo? AjanI sudhArelI kahevAtI, buddhipradhAna hovAno dAvo karatI mAnavajAta jeTaluM pratyakSa dekhAya ke prayogathI siddha thAya tenA ja astitvane mAnavA TevAyelI che. emAM pazcimanA zikSaNa saMskAroe paNa bhAga bhajavyo che, paNa jeTaluM pratyakSa dekhAya che teTaluM ja sAcuM ane bAkInuM badhuM khoTuM, AvI mAnyatA to, evuM mAnanArane paNa aneka prasaMge bAdhaka thAya tema che, ema chatAM khAsa karIne dhArmika bAbatomAM A mAnyatAne mahatvanuM sthAna Ape che ane tenI ADa dhare che, paNa UMDANathI vicAra karavAmAM Avaze to AtmahitAhitanI bAbatamAM A mAnyatA kharekhara AtmaghAtaka ja dekhAze. bhAratIya-jaina, vaidika ane bauddha A traNeya paraMparAmAM paralokanuM astitva svIkArAyeluM che, to zuM traNeya saMskRtinA praNetAo, vArasadAro ane vAhako badhAya vicArazUnya haze? nahIM ja. AjanI duniyAnA bhejAM ja buddhizALI che ne bhUtakALanA na hatAM ema koI kahI zakaze kharuM? haragIja nahIM. astu. bIjI vAta teo e kare che ke-naraka ane svarga e to zAstro ke dharmaguruoe UbhI karelI kalpita bAbato che. teoe "naraka' batAvavA dvArA loko samakSa moTo hAu (bhayaMkara bhaya) Ubho karyo che ane svarga batAvavAdvArA moTuM pralobhana batAvyuM che. A to janatAne dharmamAM kheMcavA mATenI teonI eka cAla che. bAkI. vAstavika rIte joIe to svarga ke naraka jevI koI cIja che ja nahIM. je che te A badhuM sagI AMkhe dekhAya che te ja che. te sivAyanI bIjI sRSTi ja nathI ane tethI paralokanI je vAto che te mithyA che. paraMtu A dharmazAstra tattvajJAna ke vAstavika vicAraNAthI anabhijJa tathA saMsArarasikonI kalpanAmAtra che. sarvajJoe cAra gati batAvI che. 1 manuSya. 2 tiryaMca, 3 deva, 4 nAraka. emAM prathamanI be pratyakSa che ane pachInA be parokSa che. prathamanI be mATe A loka zabda vaparAya che ane pachInI be mATe * zabda vaparAya che. - vizvanA prANIonI tamAma pravRttine aMte emane sukha ane duHkha e beno ja anubhava thato najare paDe che, ane e sukha-duHkhanA asaMkhya prakAro paDI zake, paNa tene be ke traNa vibhAgamAM vaheMcIe ane utkRSTa athavA jaghanya, madhyama ane utkRSTa A rIte vaheMcAya. jaghanya sukhanuM sthAna tiryacomAM, madhyama manuSyomAM ane utkRSTa devalokamAM raheluM che. - have cAre gatinA jIvo haMmezA zubhAzubha, puNya-pApa, dharma ke adharma, sArI ke narasI baMne prakAranI pravRtti karI rahyA che, to tenAM phaLo bhogavavAnAM sthAno paNa joIze ja ne ! (ahIM narakanI siddhinI vAta nathI tethI tene choDI daIne mAtra devalokanI siddhi aMge ja vicAra karIzuM.) eka jIve jaghanya yA utkRSTa zubha ke sukata karma karyuM. to tenAM phaLo bhogavavAnAM sthAno avazya hovAM ja joIeto jaghanya phaLa bhogavavAnuM sthaLa manuSya tathA tiryaMca gati che ane prakRSTa phaLa bhogavavAnuM sthaLa devagati che. praba--to zuM A lokamAM cakravatyadinI sAhyabIne bhogavanArA prakRSTa sukhI na kahevAya ke jethI For Personal & Private Use Only Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha adaSTa evA sthAnanI kalpanA karavA sudhI doDavuM paDe ? uttara-cakravartI Adi manuSyo bhale sukhI che paNa sarvathA sukhI to nathI ja. jyAre ApaNe to prakRSTa puNyanuM phaLa mAtra sukha ja hoya evuM sthaLa joIe che. tyAre cakravartI evA nathI ke jyAM duHkho na hoya. mAnavajAta IniSTanA viyoga, saMyoga, jarAvasthA, roga-zokAdikathI kaMIne kaMI duHkhI hoya ja che. AyuSyathI paNa kaMgALa sthiti bhogave che. tyAre evI yoni-janma ke sthAna avazya hovuM ja joIe ke jyAM kevaLa sukha ja vartatuM hoya, tevuM sthAna devayoni ja che. jyAM nathI roga, prAyaH nathI pratikUla saMyogo, jyAM apAra samRddhi ane akhUTa vaibhavo bhaya che. nitya yuvAvasthA ne palyopama ane sAgaropamakALa jevaDAM dIrgha AyuSyo che. mAnavasulabha tucchatA ane pAmaratAno to jyAM sarvathA abhAva che ane jyAM paugalika sukhanI parAkASThA varte che. jagatamAM jema eka pAI sukhI, be pAI sukhI, ema eka AnI sukhI, be AnI sukhI ema vadhatAM vadhatAM soguNA, hajAragaNA sukhI ema paugalika sukhanI aMtima parAkASThAvALA jIvo paNa hoMvA ja joIe. ane e jyAre daSTa duniyAmAM na dekhAtA hoya tyAre teonuM koI sthaLa to mAnavuM ja paDaze, ane tevuM je sthaLa, te ja devaloka. vaLI sUrya, candra to pratyakSa dekhAya ja che ane e zuM che? e devanAM tejasvI ratnamaya gamanazIla vimAno ja che ane vimAna che to teno vimAnI avazya hoya ja che, ne je vimAnI te ja deva. vaLI keTalAka tapasvIone tapobaLanA prabhAve deva pratyakSa thayAnA ghaNA dAkhalA sAMbhaLIe chIe, vidyA maMtra-yaMtranA prabhAvathI paNa deva pratyakSa thayAnA ane te dvArA aneka kAryasiddhio thayAnA zatazaH dAkhalAo saMbhaLAya che, ne vartamAnamAM paNa vizuddha anuSThAna-kriyAnAM baLathI daivika sahAya ane siddhio meLavyAnA tathA svapnamAM darzana ke vAtacIta karyAnA dAkhalA paNa sAMbhaLIe chIe. vaLI manuSyomAM bhUta-preta-jIna-jhaMDanA vaLagADavALAo joIe che, to te zuM che? te devapraveza ja che. anyathA je vastunuM mULa vyaktine jJAna nathI hotuM, evI ajJAta vastuo ane gupta rahasyone (vaLagADa bAda) kayAMthI kahI zake che? vaLI tapa-jJAnAdika dharmanI kriyAnuM utkRSTa phaLa bhogavavA mATe paNa AvI gatinuM astitva svIkAravuM ja paDaze ane 'seva' e ghaTa padanI jema vyutpattimAna vizuddha pada che mATe deva' jevI vyaktio adaSTa lokamAM hovI ja joIe. uparanAM badhAM kAraNo vicAranAra Astika vyaktione devagatinA astitva viSe kazI zaMkA raheze nahi. vaimAnikanikAyavartI nava lokAntika devo che te pAMcamA brahmakalpavartI trIjA rii nAmanA pratare AvelI aSTakaNarAjIonA madhya madhya bhAge AvelAM vimAnone viSe vase che. teone 35degekAvatArI kahelA che ne tethI ja teonuM lokAntika' nAma paNa sAntarthaka gaNAya che. vaLI viSayavAsanArahita hovAthI temane 'devarSi zabdathI paNa saMbodhAya che. A devomAM nAnAmoTAno vahevAra na hovAthI sarva ahamindra che. teo tIrthakaronA gRhatyAga karavAnA samaya agAu AvI prabhune vaMdana karI, dharmatIrthapravartana 51 karavAnI vinaMti kare che. A temano zAzvatika AcAra che. 350. matAMtare sAta-ATha bhava. 351. bauddhonA vinayapiTakamAM buddhane jJAnaprApti bAda sahapatibrahmA AvIne lokakalyANArthe upadeza ApavAnI prArthanA kare che evuM kahyuM che. For Personal & Private Use Only Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 =26 =10 cAre nikAyanA devIne ekaso aTThANuM bheda kevI rIte? cAre nikAyanA devone 198 bheda kevI rIte che? Ama to devathI samagra devo levAya. vaLI cAra nikAyAzrayI devInA cAra ja bhedo che ema paNa kahevAya. paNa vizadajJAna anubhava thAya te mATe zAstramAM judI judI daSTithI devonA prakAro batAvyA che tethI cAre nikAyamAM antargata prakAro batAvavA sAthe gaNatrI karI batAvAya che. kula saMkhyA. tenI daza nikAyanA bhavanapati =25 ane tyAM vartI paramAdhArmikanA vyantaranA vyantara ane vANavyantaranA ane 35tiryakajabhakathI oLakhAtA cara jyotiSI jyotiSI sthira jyotiSI -kalpopapana12 devalokanA tadvati kilbiSikanA vaimAnika nikAya tadvati lokAntikanA -kalpAtItanava raiveyakanA anuttara devalokanA =78 99 devonA prakAra bheda thayA. e 9ne samayanI apekSAe vicArIe to paryAptA ane aparyAptA bane maLIne 198 bhedo thAya che. 3-ATha kRSNarAjIonAM nAma-1 kRSNarAjI, 2 megharAjI, 3 meghA, 4 mAghavatI, 5 vAtaparigha, 6 vAtaparikSobha 7 deva paridha ane 8 devaparikSobha, A ATha nAmo che. 4-vaimAnikamAM vimAno avasthita zAzvata, vaikriya ane pAriyAnika azAzvata. (manuSyalokamAM AvavA mATenAM) ema traNa prakAre hoya che. 5- saudharma-izAnanAM vimAno kRSNa, nIla, lohita, hAridra ane zukla A pAMca varSanAM, sanakumAra-mahendranAM nIla, lohita, hAridra ane zukla ema cAra varNanAM, brahmalAtakanAM kRSNa, nIla, lohita. ema traNa varNanAM, mahAzaka sahastrAranAM hAddhi ane zakta be ja varNanAM ane te uparanAM tamAma kalponAM mAtra zveta varNanAM ja vimAno che. 6 saudhamavihaMsaka ane IzAnAvataMsaka vimAnono vikhaMbha (laMbAI-pahoLAI) 12 hajAra yojana che. 352. A devo tIrthaMkarAdi jevA viziSTa puNyavAna AtmAonA AvAsamAM dhana, dhAnyAdikanI pUrti karanArAM hoya che. temanAM annajajbhaka, pAnajajbhaka, vasrajabhaka ema 10 prakAro che ane teo je je vastune ApavAvALA che , te te nAmathI ja oLakhAya che. For Personal & Private Use Only Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha | cAre nikAyAzrayI laghupariziSTa 1. devono janma, manuSya vagereno janma jema gabhaviAsamAM rahIne thAya che tevI rIte nathI hoto paNa devalokamAM devonuM je janmasthAna che jene "upapAtasabhA" e nAmathI zAstrakAro saMbodhe che. te sabhAmAM vastrathI DhAMkelI judI judI aneka zayAo hoya che tyAM deva utpanna thAya che. manuSyanI jema tene bAlyakALa, kizorakALa, pachI yuvAvasthA, pachI vRddhAvasthA evI koI ja avasthAo bhogavavAnI nathI hotI paNa tyAM to utpanna thatAM eka aMtarmuhUrtamAM ja badhI pati pUrNa karI yuvA-taruNa avasthAvALA banI jAya che. A avasthA jIvana paryanta rahe che. pachI pUrvotpanna devo temane snAna karAvavA mATe "abhiSekasabhA(snAnAgAra)mAM laI jAya che. snAnAdika kriyA pUrNa thatAM tUrta ja temane "alaMkArasabhAmAM laI jAya che, tyAM devo suMdaradivya vastro ane uttama zreSTha alaMkAra pahere che. Ama vastrAlaMkArathI suzobhita banatAM cothI vyavasAya" sabhAmAM laI javAmAM Ave che, jyAM vizALa pustaka saMgraha hoya che. temanI AgaLa te rajU karavAmAM Ave che eTale batAvavAmAM Ave che. te vAMcIne devalokane yogya vidhi-niyamo, AcAraparaMparA ane svakartavyo ane pharajonA jJAnathI deva sumAhitagAra bane che. pachI kAryakAryanA nirNayo nakkI kare che. vyavasAya sabhAmAMthI nandana vAvaDImAM jaI snAna karI pavitra banI, pracUra bhaktipUrvaka jinapUjA kare che. tyArapachI chevaTe te jyAM AgaLa bhoga-upabhoganI eTale azanapAnAdikanI tathA mojazokhanI ane devAMganAone lagatI viSayopabhoganI saMpUrNa sAmagrI taiyAra hoya che tevI "sudharmAsabhAmAM jAya che ne devaloka saMbaMdhI divyabhogomAM rata banI potAno samaya pasAra kare che. upara kahelI pAMca prakAranI 3pa sabhAo aneka devonI rAjadhAnIomAM hoya che. pariSado-darekane bAhya, madhyama ane Abhyantara bhede traNa traNa prakAranI hoya che. tathA judA judA devonI A tripaSado judAM judAM nAmathI alaMkRta che. 2. bhavanapati tathA vaimAnikanA indrone svavimAnarakSA mATe cAra cAra lokapAlo hoya che. teo devanA vimAnanI cAre dizAmAM vartatA hoya che. temAM vartatA lokapAlonAM nAmo darekanAM bhinna bhinna zrI sthAnAMgasUtramAM kahyAM che. vyattara ane jyotiSImAM to A lokapAlanI jati ja nathI eTale tyAMnA indrone lokapAlo kayAMthI hoI ja zake? 3. bhavanapatithI laI izAnendra sudhInA indronI tathA lokapAlonI paTarANIonAM tathA5488 grahonAM ane indronA senApationAM nAmo zrI sthAnAMgasUtramAMthI jANI levAM. 4. devo potAnA avanane eTale mRtyune, cha mAsa bAkI rahe tyAre nIcenA kAraNothI jANe che. mRtyukALa najIka Ave tyAre yuvAvasthA' palaTAtI jAya che tethI baLa ane krAMtimAM hRAsa anubhave che. kalpavRkSo jJAna ane kaMpita thatAM, svatejolezyAhIna thatAM, kaMThanI amlAna puSpamAlA plAna-karamAtAM, dainya ne tandrAno AvibhaoNva thatAM vAraMvAra arati thatAM navIna devane dekhIne je harSa thato tene badale kheda thavA mAMDatAM teo zaMkAzIla bane che ane avadhijJAnanA baLe snAyuSyano attimakALa jANe che. 353. ahIM sabhA zabda sthAnasUcaka che paNa parivArasUcaka nathI, tethI sabhA ane pariSada baMne bhinArthaka samajavA. pariSadathI parivAra sUcita che. 354. adyAzI grahonA nAmonI maulikatA mATe nirNaya thaI zakyo nathI. For Personal & Private Use Only Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devo sambandhI saMkSipta samajaNa 376 A jANIne teo bhAre udvega pAme che. satata ciMtAtura rahyA kare che. aho ! zuM A labdhi, vipula vaibhava, apAra sukho, divyakAma-bhogo choDIne maravuM paDaze ? are ! mAtAnA udaramAM mAtAnuM oja ane pitAnuM vIrya e bane mizrita AhAra karavo paDaze? aho ! azuci ane mahAtrAsanA sthAnarUpa gabhaviAsamAM rahevuM paDaze! AvI ciMtA karI karIne jhUre che. 5. devalokamAM suMdara devAMganAonA haraNa karavA vagere prasaMge koI koI vakhate bhISaNa saMgrAmo paNa, uddabhave ane tyAre paraspara khUba ja tADanA tarjanA thAya che, paraMtu devo vaikriya zarIrI hovAthI nirupakramAyupI) teonuM mRtyu thatuM nathI paNa pIDAno duHkhada anubhava to jarUra thAya ja che. . eka Indra ave mare ane te sthAne bIjo tarata jo utpanna na thAya to indra sarakhA samRddha gaNAtA sAmAnika jAtinA devo tyAMnuM zAsana vyavasthita rIte calAve che. 7. samyagRSTi devo uttama kulamAM janma le che ane midaSTi pratikUla pravRttinA kAraNe nIca kulamAM janma le che. 8. vartamAnamAM deva-devIonI je ArAdhanA thAya che te moTA bhAge bhavanapati, vyattara nikAyanA che, yakSa-yakSiNIo, dikumArIo, vidyAdevIo, hIM-zrI Adi SaTu devIo, sarasvatI, ghaMTAkarNa, kSetrapAlo badhA e ja nikAyanA che. 9. vyattara ne bhavanapatinA indrAdika deva-devIonI mAlikInI nagarIo AnaMdapramoda karavAnAM sthaLo manuSyakSetra bahAranAM dvIpone viSe che. 10. vartamAna dazya pRthvI nIce bIjI eka adbhuta sRSTi rahelI che jyAM bhavanapati ane vyastara devo vagerenAM sthAnako che. 11. devazayAnI upara je devadUSya cAdara ane tenI upara rahelAM ane nIce rahelA pudgalone vaikriyarUpe pariNamAvavA tene deva saMbaMdhI upapAta janma kahevAya che. 12. indro, trAyazciMzako, lokapAlo, agramahiSIo e pUrvabhavamAM koNa hatA, kevAM sukRta kAryothI te sthAna pAmyA. temanI utpatti, temanI vikRNA zaktio, temanI parSadA ane sabhAnuM vizadavarNana, viSayasukhonI mAdakatA ane bhogavaTAnI vyavasthA, temanAM vimAno ane prAsAdonI racanA, tenAM nAmo, vimAnonuM bAhyAbhyantara svarUpa, kalyANakonA prasaMge kevI rIte Ave che? temaja teonI AMtarika vyavasthA ane mayadAo ityAdi svarUpa AgamAdika granthothI jANI levuM. samAptaM SaSThaM pariziSTam // For Personal & Private Use Only Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha dvi tI yo na ra ka - ga tya dhi kA raH // || II IIIIIIIIIIIIII For Personal & Private Use Only Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama nArakInA dareka prataramA rahela nArakajIvonI utkRSTa jaghanyasthiti atha narakagatiprasaMge prathama sthitidvAra avatara- e pramANe cAre nikAyagata devonA sthiti, bhavana, avagAhanA, upapAtaviraha, avanaviraha, ekasamayaupapatasaMkhyA, ekasamayacyavanasaMkhyA, temanI gati, Agati ema nave dvAronuM varNana karyuM. sAthe sAthe anya prakIrNaka svarUpa tathA granthAntarathI kaMIka vizeSa svarUpa paNa jaNAvyuM. e devAdhikArane samApta karIne have narakagati saMbaMdhI sthiti pramukha nave dvArone pUrvoktakrame varNavatAM, devanikAyanI jema ja prathama dvAramAM pratyeka narakagata vartatA nArakonI utkRSTa sthiti kahe che. ia devANaM bhaNiyaM, ThiipamuhaM nArayANa vucchAmi / iga tini satta-dasa-sattara, ayara bAvIsa-tittIsA // 201 // saMskRta chAyA iti devAnAM bhaNitaM, sthitipramukhaM nArakANAM vakSyAmi / eka-tri-sapta-daza saptadazA'tarANi dvAviMzatistrayastriMzat // 201 // zabdArtha - rU e pramANe pimuhaM sthiti pramukha gucchAmi kahIza gAthArtha-- vizeSAvat. /2015 viroSArtha- adholoke sAta narakamRthvI che, jenAM nAma-gotrAdi AgaLa kahevAze. ahIMyAM te pRthvIomAM rahelA nArakonuM AyuSya pramANa varNavatAM granthakAra pahelI ratnaprabhApRthvInA nArakonI utkRSTa AyuSyasthiti eka sAgaropamanI jaNAve che. bIjI zarkaraprabhApRthvInA nArakonI traNa sAgaropamanI, trIjI vAlukAprabhAne viSe sAta sAgaropamanI, cothI paMkaprabhAmAM dasa sAgaropamanI, pAMcamI dhUmaprabhAmAM sattara sAgaropamanI, chaThThI tamaH prabhAmAM bAvIsa sAgaropamanI, ane sAtamI tamastama:prabhAne viSe kAla, mahAkAla Adi narakAvAsamAM tetrIsa sAgaropamanI che. [201] avataraNa--have te pratyekanI jaghanyasthiti jANavAno upAya ne madhyamasthiti kahe che. sattasu puDhavIsu ThiI, jiTThovarimA ya hiTThapuhavIe / hoi kameNa kaTThiA , dasavAsasahassa paDhamAe // 202 // saMskRta chAyAsptsu pRthvISu sthitiyeSThoparimA cAdhaH pRthivyAm / bhavati krameNa kaniSThA, dazavarSasahasrANi prathamAyAm // 202 // For Personal & Private Use Only Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ reDara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zabdArtha - nikorimA uparanI utkRSTa gaTTA jaghanya hiTTapuvI nIcenI pRthvImAM hasavAsasahasaMdaza hajAra varSa meja=kramathI padamag=pahelImAM pathArtha - vizeSArthavat . 202aaaa virodhArya-gata gAthAmAM sAta pRthvIne viSe utkRSTasthiti jaNAvI. have jaghanyasthitine varNavatAM jaNAve che ke-uparanI pRthvIonI je utkRSTasthiti te ja heThalI pRthvIonI anukrame jaghanyasthiti bane che. paraMtu ratnaprabhAthI upara eka paNa naraka na hovAthI A niyama ratnaprabhAmAM lAgu paDato nathI. tethI granthakAra pote ja pahelI ratnaprabhApRthvInA nArakonI jaghanyasthiti daza hajAra varSanI hoya che ema jaNAvI de che. have zarkaraprabhAnI jaghanyasthiti jANavAnI hovAthI uparanI-ratnaprabhA pRthvInI je eka sAgaropamanI utkRSTasthiti te nIcenI zarkaraprabhA pRthvInI eka sAgaropamanI jaghanyasthiti thaI. e ja pramANe anukrame zarkaraprabhAnI traNa sAgaropamanI sthiti te vAlukAprabhAne viSe jaghanya, paMkaprabhAne viSe sAta sAgaropama jaghanya, dhUmaprabhAnI dasa sAgaropamanI, tama prabhAnI sattara sAgaropamanI ane tamastamaprabhAnI bAvIsa sAgaropamanI jaghanyasthiti jANavI. madhyasthiti-tamAma narakomAM jaghanya ane utkRSTa vaccenI madhyama samajavI. [202] || sAte nArInI nosthitinuM vastra || nArakInAma utkRSTa sthiti jaghanya sthiti 1 ratnaprabhA 1 sAgaropama 1000, varSa 2 zarkarA prabhA 1 sAgaropama 3 vAlukAprabhA 4 paMwbhA 10 5 dhumaprabhA 6 tama:prabhA 7 tamastama prabhA 33 avataraNa-pUrve pratyeka nArakanI samuccaya sthiti to jaNAvI. have pratyeka narakanA pratyeka prataragata nArakonI sthiti varNavatAM granthakAra mahArAja prathama ratnaprabhApRthvInAM pratyeka pratare prathama utkRSTasthitine varNave che. pud 4 . 3 3 3 S S navaisamasahasalakkhA, puvANaM koDi ayaradasabhAgo / egegabhAgavuDI, jA ayaraM terase payare // 203 // 22 For Personal & Private Use Only Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama nArakInA dareka prataramA rahela nArakajIvonI utkRSTa-jaghanyasthiti saMskRta chAyAnvtiH samAnAM sahasrANi lakSANi, pUrvANAM koTirataradazabhAgaH / ekaikabhAgavRddhiH, yAvadataraM trayodaze pratare // 203 / / zabdArtha - navasamasadasaMnnevuM hajAra varSa pIvAmAgiI =ekaeka bhAganI vRddhi tava=(teTalA ja) lAkha varSanI nAyAvatuM jyAM sudhI puvA choDi pUrva krioDa varSanI yara sAgaropama karavamAno sAgaropamanA dasamA bhAganI | terase teramA prataramAM mAdhArya-vizeSArthavatuM. 203ii viroNArtha- ratnaprabhAdika pRthvIne viSe ja vimAnika kalpavata] bhinna bhinna pratara saMkhyA rahelI che, je grantha kAramahArAjA pote ja Agala kahevAnA ja che. emAM pahelI ratnaprabhA pRthvIne viSe tera pratiro che, emAM prathama prataravartI nArakonI utkRSTa sthiti nevuM hajAra varSanI, bIjA pratare nevuM lAkha varSanI, trIjA prataranA nArakonI pUrvakroDa varSanI, cothA pratare eka sAgaropamanA dasa bhAga karIe tevA eka dazAMza sAgaropamanI, pAMcame be dazAMza sAgaropamanI, chaThe traNa dazAMza sAgaropamanI, sAtame cAra dazAMzanI, AThame pAMca dazAMzanI, navame cha dazAMzanI, dasame sAta dazAMza, agiyArame ATha dazAMza, bArame nava dazAMza sAgaropamanI ane terame pratare daza dazAMza eTale (eka eka bhAganI vRddhie daza bhAga pUrNa thatAM barAbara) eka sAgaropamanI pUrNa sthiti AvI rahe. [203] navataraNa - have ratnaprabhAnA te ja pratirone viSe jaghanyasthiti varNave che. iyajiTTha jahannA puNa, dasavAsasahassalakkhapayaraduge / sesesu uvarijiTThA, aho kaNiTThA u paipuDhaviM // 204 // saMskRta chAyA- iyaM jyeSThA jaghanyA punardaza varSANAM sahasrANi lakSANi prataradvike / zezeSa pari (tanA) peTA, gha: nikA tu pratithivi //ra04nA zabdArtha sugama che. thA-vizeSArthavatuM. 204nA vizeSArtha - e pramANe utkRSTasthiti kahI. have e ja pratirone viSe jaghanyasthiti varNavatAM ratnaprabhA pRthvInA pahelA be prato paikI prathama pratarane viSe daza hajAra varSanI sthiti ane dvitIya pratare tine sogaNA karatAM] daza lAkha varSanI hoya che, zeSa pratarone viSe to uparanA prataranI je utkRSTa sthiti te nIcenI pratyeka pRthvIne viSe kaniSThAjaghanya jANavI. e niyamAnusAra trIje pratare 90 lAkha, cothe pUrvakoDa varSanI, 5 me - sAgaropama, chake, sAtame, AThame A navame For Personal & Private Use Only Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha dazame che. agiyArame bArame , terame sAgaropamanI jaghanya sthiti jANavI. [20] avataraNae pramANe ratnaprabhAgata pratarAzrayI jaghanyotkRSTa sthiti batalAvIne bAkInI pRthvIne viSe sthiti pramANa jANavA vaiimAnikapat] kahe che - uvarikhiiThiiviseso, sagapayaravihattaicchasaMguNio / uvarimakhiiThiisahio, icchiapayarammi, ukkosA // 20 // saMskRta chAyAupri (tana) kSitisthitivizleSaH, svakaprataravibhakta iSTa [pratara saMguNitaH / 3paritanalitisthitisaMhitA, rUchatare 3 [sthiti ] ra06ll zabdArtha-- hariviuparanI pRthvImAM vihata vaheMcIne [guNIe. viserosthiti vizleSa DreSTha saMbo icchita prataranI saMkhyAe sApatharasvasaMbaMdhI pratara | guye chate cchiyayana icchita prataramAM jAdhArya- uparanI pRthvInI sthitino vizleSa karIne nIcenI ISTapRthvInI utkRSTa sthitimAMthI bAda karatAM je zeSa rahe tene, icchita potAnA pratironI saMkhyAvaDe bhAga ApatAM je saMkhyA Ave tene, ISTa prataranI saMkhyAvaDe guNatA je saMkhyA Ave che, tenI jei iSTa pRthvInA pratironI sthiti kADhatA hoya tenI] uparanI pRthvInI je utkRSTa sthiti te sahita joDatAM icchita pratare utkRSTa sthiti prApta thAya. 20pA. viroNArtha-te A pramANe,- ratnaprabhAne viSe tere pratare utkRSTa sthiti kahI, have bIjI zarkaraprabhAnA pratarone viSe kADhavAnI hovAthI vizleSa karavA mATe zarkaraprabhAnI utkRSTa traNa sAgaropamanI sthitimAMthI pahelI ratnaprabhAnI utkRSTa eka sA0nI sthitino vizleSa (bAda) karatAM zeSa be sAgaropama rahyA. e be sAgaropamane zarkaraprabhAnA agiyAra pratare vaheMcavA mATe eka sAgaropamanA agiyAra bhAga karatAM be sAgaropamanA bAvIsa bhAgo AvyA eTale te pratyeka pratare vaheMcatA babe bhAgo AvyA. have iSTa prathama pratare sthiti kADhavAnI hovAthI be bhAgane eka pratare guNatAM be ja bhAga AvyA, te uparanI ratnaprabhAnA teramA prataranI eka sAgaropamanI utkRSTa sthiti sahita joDatAM eka sAva ane eka sAinA agiyArIyA be bhAga (1 sA. 3)nuM utkRSTa AyuSya zarkaraprabhAnA prathama pratare AvyuM. e pramANe bIjA prataranI sAthe guNatAM 2424 te eka sAgaropama sahita karatAM 14 sAva dvitIya prataranI utkRSTa sthiti. e pramANe trIje pratare be bhAga vadhAratAM (16) 1 0 bhAga, cothe 1. sAva, pAMcame 110, chakke 2 sA3, [kAraNake agiyAra bhAga pUrNa thaye eka sAgaropama pUrNa thAya che] sAtame ra3. AThame 2, navame chedasame 29 agiyArame 2 eTale barAbara traNa sAgaropamanI utkRSTa sthiti (zarkaraprabhAnA agiyArame pratere) AvI. e ja pramANe anya For Personal & Private Use Only Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAte narakanA pratyeka pratare jaghanyotkRSTa sthitinAM yantrI pRthvIone viSe A karaNadvArA vicAravuM. vadhu samajaNa mATe yatra jovuM. A pramANe potapotAnI AyuSyasthiti sudhI, nAraka jIvo haMmezA avirata duHkha-pIDAone anubhave che. "kSaNavAra paNa zAMtino anubhava karatA nathI, mATe dareka AtmAe tevI durgatimAM na javuM paDe mATe pApanI pravRttio na karatAM sadAcArI saMyamI ne niSpApa jIvana gALavA pratikSaNe jAgRta rahevuM. [205] // ratnaprabhAnA pratipratare jaghanyotkRSTa // zarkarAprabhAnA pratiprataranI AyuSyasthitinuM yatra // AyuSya sthitinuM yantra // pratara jaghanyasthiti / utkRSTasthiti jaghanyasthiti ___ utkRSTasthiti dasa hajAra varSa nevuM hajAra varSa 1 31 sAgaropama dasa lAkha varSa nevuM lAkha varSa navuM lAkha varSa pUrva kroDa varSa kroDa varSa prita | OM || || | sAgaropama |8| 666 |6| 6 |6|8|6|8| - 6 A. sAgaropama sAgaropama sAgaropama sAgaropama sAgaropama sAgaropama sAgaropama |6 | 8 |-6 | 8 | | | | | sAgaropama Thi Thi8 | sA) 355. acchinimIlaNamittaM, nasthi suhaM dukkhameva aNubaddhaM / nara, narahmA, nihiM paHITI [jIvALa] 356. jo pUrvabhavamAM agnisnAna athavA zarIrachedathI madhyamakoTinA saMkilaSTa pariNAmathI marelo hoya tevA jIvane narakamAM utpanna thAya te samaye mAtra zAtAno anubhava thAya che. athavA koI mitradeva AvIne kaMIka zAtAno anubhava karAvI jAya to te vakhate thoDoka kALa, vA kalyANaka prasaMge paNa kaMIka zAtA thAya che, AvA koI kSaNika prasaMga vinA sadA azAtAno ja anubhava kare che. uvavAeNa va sAyaM, neraio devakammuNA vAvi / ajjhavasANanimittaM, ahavA kammANubhAveNaM / / 1 / / [zrIcandrIyA TIkA For Personal & Private Use Only Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha cothI paMkaprabhAnI sthiti / // trIjI vAlukAprabhAnI sthiti // pratara jaghanyasthiti utkRSTasthiti 3 sAgaropama utkRSTasthiti pratara / jaghanyasthiti 7 sAgaropama mmaa by w m f m w m w my hw w v vyyy 6100100120101001 Gla // pAMcamI dhUmaprabhA narakanI sthiti // pratara jaghanyasthiti jaghanyAsthati utkRSTasthiti 10 sAgaropama 11 sAva bhAga | 11 12 , // chaThI tamaHprabhA narakanI sthiti // pratara jaghanyasthati | utkRSTasthiti 1 17 sAva 18 : sAva 18 sa0 20 sAva 203 sAva 22 sAva bh th nh bh Alok lek 126 Aad-AIR // sAtamI tamastamaHprabhAmAM // 17 sAgaropama 22 sA 33 sI ke iti prathama sthitidvAram ke avataraNa-pUrva nA24Ina prathama sthitidvAra evyu. ve jI bhavanadAra 4i 5i nArakInI tathAvidha vedanAnuM kaMIka svarUpa kahe che, temAM prathama narakakSetragata vedanAnA bhayaMkara prakAro 49uve. cha. sattasu khittajaviaNA, annonnakayAvi paharaNehiM viNA / paharaNakayA'vi paMcasu, tisu paramAhammiakayA vi // 206 // For Personal & Private Use Only Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narakakSetragata vedanAnA bhayaMkara prakAro 387 saMskRta chAyAsptsu kSetrajavedanA, anyonyakRtA'pi praharaNairvinA / praharaNakRtA'pi paJcasu, tisRSu paramAdhArmikakRtA'pi // 206 / / zabdArtha - ttinatama kSetrotpanna vedanA paharaNayazastrathI karelI vastrotrakriyAvi anyonya karelI paNa paMsu pAMcamA (pAMca) padordi vinA zastra vinA paramAdibhinayA paramAdhAmInI karelI gAthArtha vizeSArthavatuM. 206nI vizeSArtha - pUrvabhavamAM karelAM aneka duSTa ane bhayaMkara pApAcaraNothI krUratAbharI ghora hiMsAo, bhayaMkara jUThuM bolavuM, nirdaya, corI, paradArAgamana, lakSmI Adi padArtho uparanI atyanta mUrchAthI, aneka prANIono ghAta karavAthI te te AtmAo narakagatiyogya AyuSyano bandha karIne narakamAM utpanna thAya che, jene nArakI' tarIke oLakhavAmAM Ave che. azubhagatimAM utpanna thaelA A jIvone pUrvakarmodayanA vazathI traNa prakAranI vedanAno anubhava karavAno hoya che. 1 "kSetrathI utpanna thayelI vedanA, 2 "anyonyathI [paraspara] utpanna thatI vedanA 3 saMkilaSTaadhyavasAyI paMdara "paramAdhAmI' devakRta vedanA. e traNamAM anyonyakRta vedanAmAM punaH be bheda paDe che vazarIrathI paraspara utpanna thatI, ane 2-zastra dvArA paraspara utpanna thatI vedanA. emAM kSetravedanA sAte narakomAM che ane anukrame nIce nIce azubha, azubhatara, azubhatamapaNe hoya che. anyonyakata vedanAmAMzarIrathI thatI anyonyakRta vedanA 5sAte pRthvIne viSe che ane praharaNakRta vedanA prathamanI pAMca narakane viSe che, trIjI paramAdhAmIkRtavedanA e pahelI traNa narakomAM che. [26] avataraNa - have prathama kSetra vedanAne kahetAM nAraka jIvone potAne ja narakakSetranA svabhAvathI ja daza prakArano duHkha ApanAro je pudgala pariNAma hoya che te jaNAve che. vathA "saMdA, mevA nA 2 vara-hA !. 'agurulahu "sadda dasahA,. asuhA vi ya puggalA nirae // 207 // [. T. saM. 46] saMskRta chAyAvaMdhana-ti saMsthAnAni, mevA vaca rasaspazaH | agurulaghu-zabdAbhyAM dazadhA, azubhA api ca pudgalA narake // 207 / / 357. sattasu khettasahAvA annonnodIriAya jA chaThThI / tisu AimAsu viaNA paramAhammi asurakayA ya / / 1 / / A gAthA anyonyakata vedanA chaThThI naraka sudhI ja jaNAve che. tadAzaya jJAnIMga. For Personal & Private Use Only Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zabdArtha PyA=bheda vasahI daza prakAranI sAMsparza suhA=azubha gurunahu agurulaghu punA=pudgalo saddazabda nirannarakamAM mAthArya-vizeSArthavatuM. 207ii. vizeSArtha-9. vana- nArakonI bandhanAvasthA tathA temane pratyeka kSaNe thatuM ke te prakAranA AhArane yogya pugalanA sambandha-grahaNarUpa bandhana pariNAma, e jANe jAjvalyamAna rIte jalatA agnithI paNa atyanta dArUNa hoya che. 2. ti- te nArakonI gati rAsabha, UMTa vagerenI kugati jevI atyanta duHkhathI sahI zakAya evI ane te paNa tapAvelA lokhaMDa upara paga mUkavA karatAM paNa atyaMta duHkhadAyaka che. 2. saMsthAna- teonuM zarIra ekadama ku%- huMDaka saMsthAnavALuM, ethI pAMkho kApelA aMDajotpannapakSI jevuM virUpa ane jotAM ja uga karAve tevuM hoya che. 4. me- kuDyAdithI (kuMbhI vigeremAMthI) nArakInA zarIra-pugalonuM chUTApaNuM te zastranI dhArAvaDe koI kApe ke kheMce ne je duHkha thAya enA karatAM paNa te vimocana vadhu duHkhadAyaka che. 6. varga-emano varNa atyanta nikRSTa, ati bhISaNa, malina che. kAraNake temane utpanna thavAnA narakAvAsAo dvAra-bArI, jaliyAM vinAnA, sarvadizAthI bhayAnaka, cAre bAjuethI satata gADha aMdhakAramaya, zleSma, mUtra, viSTA, srota, mala, rudhira, vasA, meda ane paru vagere sarakhA azubha pudgalothI lepAela bhUtala pradezavALA ane smazAnanI jema mAMsa, pUti-keza, asthi, nakha, dAMta, cAmaDI vagerenA azuci ane apriya pugalo vaDe AcchAdita bhUmivALA (narakAvAsAo) hoya che. 6. baMdha - teono gaMdha-kohI gayelAM kUtarAM, ziyALa, bilADI, noLIo, sarpa, uMdara, hastI, azva, gAya, vagerenAM mRtakanAM kalevarono je durgadha hoya tethI adhika azubhatara hoya che. 7. - lImaDAnI gaLo vagere karatAM paNa atyanta kaTuka che. . sarNa - teono sparza agni, vIMchI, kavaca, AdinA sparzathI paNa atyanta raudra dukhAvaha che. tyAM te sAte pRthvInA sparzI amanojJa che. vAyu tathA vanaspationA sparze temane to trAsarUpa ja hoya che. 6. gurAyuM- eono pariNAma agurulaghu hovA chatAM paNa tIvra duHkhanA AzrayabhUta atIva vyathAne kare che. 10. za nArakonA zabdo satata pIDAtA, kacaDAtA ane tethI atyanta duHkhada Azcanda vaDe vilApa karatA hovAthI karuNA upajAve tevA hoya che. A pramANe dasa prakAranA azubha pudgalapariNAmo nArakIne viSe avazya hoya che. [207]. (pra. gA. saM. 45) For Personal & Private Use Only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakajIvone daza prakAranI vedanA 386 gavatara-- pUrve kSetragata svAbhAvika utpanna thatA duHkhadAyI pariNAmane jaNAvIne have nAraka jIvone thatI anya dasa prakAranI vedanAno anubhava kahe che, temaja chaThThI tathA sAtamI pRthvInA nArakone keTalA rogo hoya te saMkhyA kahe che. che naravA vavivevaLa, 'sIosina vrukSA--pivAsa pUrtti / paravAM nAM vAha, mayaM soLaMceva veyaMti 206 10. paNakoDI aTThasaTThI - lakkhA, navanavaisahasapaMcasayA / punasI gaDhiyA rovA, chaThThI sajja sattamI naraNa |206) [tra. 4. saM. 46-47] saMskRta chAyA-- narakA dazavidhaM vedanaM, zItoSNakSudhApipAsAkaNDubhiH / pAravazyena jvareNa dAhena, bhayena zokena caiva vedante // 208 // paJcakoTyaH - aSTaSaSTi - lakSANi, navanavatisahastrANi paJcazatAni / caturazItyA adhikA rogA, SaSThe tathA saptame narake ||206 || zabdArtha-- navA nArakonI savihaveyAdazavidha vedana sIjha=zIta naisiA uSNa suhA=sudhA pivAsa pipAsA sphUrti=karavatathI paravasaM=paravazatA nar=jvaratAva vAhadAha mayaM--sonuM bhaya, zoka vaiyaMti vede che ahiyA=adhika gAthArya vizeSArthavat. ||208-20lA vizeSArtha kSetravedanAmAM bIjI dasa prakAranI vedanAno paNa anubhava nArakone thAya che te kahe 1. zItavevanA-- poSa athavA mahA mAsanI rAtre, himAlayaparvata upara, svaccha AkAzamAM, agni vinAnA ane vAyunI vyAdhivALA nirvastra diradrIne, satata pavananA jorathI hRdaya, hAtha, paga, dAMta, hoTha kaMpatA hoya ane tenA para zIta jaLanA chaMTakAvathI te mANasane jevI zIta-ThaMDI vedanA utpanna thAya, te karatAM paNa anantaguNI zItavedanA narakAvAsagata nArakInA jIvone hoya che. kadAca jo e narakAvAsathI upADIne mAghamAsanI rAtrie pUrve varNana karyuM tevA sthAne lAvIne mUke, to te nArakajIva anupama sukhane prApta karato hoya tema nidrAvaza thaI jAya; eTale teNe narakanI mahAvyathAkAraka zItavedanA sahI hoya tenA pramANamAM A vedanA to tene mahAsukhakAraka lAge che. 2. LavettA unALAnA divasomAM pracaMDa sUryano madhyAhna tapato hoya, AkAzamAM chAyArthe For Personal & Private Use Only Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vAdaLuM na hoya, e vakhate chatrarahita, atyanta pittanI vyAdhivALA puruSane, cotarapha prajvalI rahelA agninA tApa vacce je pIDA utpanna thAya, e karatAM paNa anantaguNI uSNavedanA narakamAM vartatA nArakanA jIvone thAya che. kadAca jo e vedanA sahatA nArakIone tyAMthI upADIne kiMzuka sarakhA lAlacoLa jalatA evA khadiranA (kheranA) aMgArAnA DhagalA upara mUkavAmAM Ave ane pharI pAchuM te aMgArAone khUba tapAvavA phukavAmAM Ave, to paNa e jIvo [caMdanathI lipta thaelA, mRdu pavana khAvAthI anupama sukhane vedanArA puruSanI jema sukha pAmatA nidrAvaza paNa thaI jAya che. eTale ke narakanI anupameya garamInA anubhava AgaLa, khadira aMgArA to (mahAgaramIthI rIDhI thaelI kAyAne) ThaMDA lAge che. vicAro ! nArakajIvone bhogavavI paDatI e garamI kevI haze? nArakonuM narakamAM mAtra potAnuM (narakAvAsAonuM) utpattisthAna ja hima jevuM zItaLa hoya che. bAkInI samagra bhUmi khadiranA aMgArA karatAM paNa atyanta uSNa hovAthI tenI tIvra vedanA anubhavavI paDe che. prathama prabhAmAM usNavedanA atitIvra che, tethI adhika uNavedanA atitIvratarapaNe zarkaraprabhAmAM, tethI adhika atitIvratamapaNe vAlaka prabhAmAM che. cothI paMkaprabhAmAM uparitana bhAge vartatA thoDA narakAvAsAomAM uSNavedanA ane nIcenA thoDA narakAvAsAomAM zItavedanAnubhava che, pAMcamI dhUmaprabhAmAM thoDA narakAvAsAomAM zItavedanA ane nIce thoDAmAM uSNavedanA. A vedanA cothI pRthvInI apekSAe uttarottara anaMtagaNI eTale ke tIvra tIvratara tIvratamapaNe samajavI-jANavI. chaThThI tama prabhAmAM kevala mahAzIta vedanA ja, te paNa pAMcamI karatAM atitIvratara jANavI, te karatAM paNa sAtamI tamastamAM pRthvImAM mahAzItavedanA che te tethI paNa atitIvratama che. rU. sudhA- bhUkha to pratikSaNe jIvatI jAgatI ja beThI hoya che. vaLI eono jaTharAgni eTalo badho pradIpta hoya che ke, vAraMvAra naMkhAtA, sUkA kASTho vaDe prajvalita rahetA agninI jema, atitIvra sudhAgnivaDe sadA dahyamAna udara-zarIravALA rahe che. teo samagra jagat vartI anna-vRtAdi pugalono AhAra kare, to paNa teo tRpti pAme ja nahi, paNa ulaTuM azubhakarmanA udayathI amanojJa pugala grahaNathI tenI kSudhA vadhatI ja jAya che. 4. vR - emanI tarasa to sadeva kaMTha, oSTha, tALu ane jidvAdikane zoSI nAMkhanArI, saghaLAe samudranA agAdha jaLanuM pAna karatAM paNa zAnta na thAya evI hoya che. 6. ra ()- eonI duHkhadAyI kharajanI caLa evI hoya che ke tene karavata ke charIthI khaNavA chatAM paNa zAnta thAya nahi 6. paravazatA- eonI parAdhInatA ApaNAthI anantaguNI trAsadAyaka che. 7. gara-eTale eono jvara-tAva atyanta ugra, paNa ApaNAthI anantaguNo duHkhadAyaka ane jIvita paryanta rahenAro che. 1. sada-6. zova10. ma- eTale zarIre dAha, zoka vilApa ane bhaya e traNe vedanAo ApaNA karatAM teone anantaguNI che. For Personal & Private Use Only Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakajIvone anyonyakRta vedanA 26 vadhumAM e (mithyAdaSTi) nArakone bhavasvabhAve prApta thatuM virbhAgajJAna paNa mahAduHkhakAraka che, ke te azabha jAtinuM hovAthI te jJAnadvArA cAre bAjathI AvatA. niraMtara dakhanA vairI zastrAdika tabhata sAdhano jue che. hamaNAM Avaze! Ama karaze ! tema karaze ! ItyAdi bhayathI teo haMmezAM kaMpatA ja rahe che. A pramANe anya prakAre dasa prakAranI kSetragata vedanA kahI. [28] (pra. gA. saM. 46-47). hive 'anyonyakRta vedanA ane paramAdhAmIkRta vedanAnuM svarUpa jo ke ahIM mUla gAthAomAM nathI kahyuM, tathApi granthAntarathI ahIM ApavAmAM Ave che.] (gocara velanA-] prathama anyonyakRta prhrnn-shstr-vednaanArako be prakAranA che. eka samyagudRSTi ane bIjA mithyAdaSTi. jeo mithyAdaSTi che teonI daSTi mithyA hovAthI temane bhedajJAna athavA sArAsAranuM vivekajJAna hotuM nathI. daSTinA vipasane lIdhe. vastasvarUpane je rIte jovuM jANavuM joIe te rIte na jANatA-jotAM, UlaTuM viparIta rIte yA avaLI rIte zraddhe che, ne tethI te duHkhanA mULa tarapha na jotAM vartamAnamAM duHkhakata sAdhano tarapha ja tenuM lakSya hoya che. tethI duHkhanAM nimitto ke prasaMgomAM-sAmI vyakti ke vastu tarapha ja tIvra tIvratarattama krodhAdika kaSAyo kare che. temaja punaH punaH navo karmabaMdha utpanna karyo jAya che. asat ane asAra daSTinA pratApe kaSAyonA kaTu vipAko kevAM bhogavavAM paDaze te bhAna bhUlAI gayuM hoya che. temaja ekAMta duHkha ApanArA tarapha ja lakSyavALo banyo hovAthI potAnA virodhI baLo ke jIvo tarapha ekAeka tADana, tarjanAdikanAM tophAnomAM ro-pacyo rahe che. svadoSadaSTinuM darzana thatuM nathI ane pachI baMne pakSe kadathanA ja bhogavavAnI rahe che. AnuM nAma che jIvanI zvAnavRtti! zvAna eTale kUtaro-paththaro pheMkanAra koNa che? te na jotAM, paththarane ja bacakA bharavA maMDI paDe che pariNAme tethI kaMI ja vaLatuM nathI; UlaTI mukhanI pIDA vadhe che ane tyAM bIjA paththaro paDavA maMDe che. Ama duHkhanI paraMparA UbhI thAya che. je samyagudaSTi nArako che, temanI daSTi mithyA maTIne samya eTale sata sAcI suMdara banI hovAthI tene bhedajJAna-sAco viveka thaI gayela hoya che. paristhiti ane prasaMgonA yathAtathya-sAcA svarUpane sArI rIte samajato hovAthI, tenuM sAdhyabindu jAgRta hovAthI te vartamAna duHkha ke tenAM sAdhano tarapha aprIti-aruci, roSagusso nahi kare, paNa te vicAraze ke AvA pratikULa saMyogo mane kema maLyA? ekane anukULa saMyogo ne bIjAne pratikUla to AmAM kAraNa zuM? Ama enAM mULa tarapha najara nAMkhaze. janmAMtaramAM meM ja mArI azubha anekavidha pApapravRttio dvArA vAvelAM jherI bIjonAM ja A mahAkaTuphaLo AvyAM che. anyano zo doSa che? te to nimittamAtra che. upAdAna kAraNa to huM ja chuM, mATe atyAre tArI ja azubha pravRttionA A vipAkone zakya eTalA samabhAve bhogavI le. jo e rIte tuM sahanazIlatA ne samabhAvamAM na rahetAM viSamabhAva dharIne krodha karanAra, mAranAra, gALo denAra, bhayaMkara humalAo karanAra upara For Personal & Private Use Only Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha punaH punaH uzkerAI jaIza, teno sAmano karIza to tevAM ati saMkilaSTa pariNAmo dvArA punaH jheranAM vAvetaro vavAze ne punaH tenAM navAM jherI phaLo pedA thaze, temaja teno punaH bhogavaTo tAre karavo paDaze. A rIte duHkhanI paraMparAnuM viSacakra bhamyA ja karaze. duHkhanI paraMparAno anta nahIM Ave ne sAcI Atmika zAMti dUra ne dUra haDaselAtI jaze, mATe cetana, tAro potAno svabhAvadharma vicAra, AvI vicAraNAthI samyagudRSTi pote sajAga bane che ne pariNAme tyAM AgaLa mArana, kUTana, bhedana, chedanamAM ucita saMyama rAkhe che, pApapravRttine heya gaNato hovAthI pApAcaraNa thaI javA chatAM teno pazcAttApa rahe che. A badhI vicAraNA tyAre ja thaI zake ke mana mULalakSI baneluM hoya. AnuM ja nAma che siMhavRtti eTale pravRttinA mULa tarapha jovuM te. siMhanA svabhAva pramANe, te zikArInA vAgatA evA bANa tarapha najara nahIM nAMkhe, e to bANa kaI dizAmAMthI AvyuM te tarapha ja najara nAMkhI, phALa mAraze jethI bIjA bANonA prahArathI bacI javAya. A kAraNe samyagudaSTi AtmA samajaNanA gharamAM Avyo hovAthI pote ja vadhu duHkha, kaSTa sahana kare che. vyavahAramAM bolIe chIe. "DAhyAne ciMtA, mUkhane zuM? bhaNelAne badhI upAdhi ! na bhaNelAne zuM ?" A ja vAta ahIM lAgu paDe che ane tethI ja mithyASTi karatAM samyagudRSTine UlaTI vadhu mAnasika ciMtA hoya che jyAre mithyAdaSTine ciMtA ochI hoya che. parantu samyagadaSTine bIjAe ApelAM duHkho saMbaMdhI tattvavicAraNA hovAthI pote duHkha sahana karI le che paNa badalo vALavA sAmAne duHkha Apato nathI tethI tene (mithyAdaSTi karatAM) ochuM duHkha ne ocho karmabaMdha thAya che jyAre mithyAdaSTine tevI vicAraNA hotI nathI tethI krodha karI sAmAne mArI pote duHkhI kare che. tethI te vadhu duHkhI bane che ane vadhu karmabaMdha kare che. paNa mAnasika duHkhanI apekSAe samyagdaSTio vadhu duHkhI che. durgatinA kaTu vipAko joIne janmAntaramAM karelI pApapravRttiono bhAre aphasosa karatA hoya che. jema kUtaro rAmAntaranA athavA anya vibhAganA zvAnane joIne atyanta krodhAyamAna thato bhasavA laDavA mAMDe che ane paraspara pagAdikanA prahAro zarU thAya che tema te nArako virbhAgajJAnanA balathI ekabIjAne joI tIvra krodhavALA thayA thakA, zvAnanI jema vaikriyasamughAtavaDa mahAbhayAnaka rUpone vimurtIne, potapotAnA narakAvAsamAM kSetranubhAvajanita, pRthvIpariNAmarUpa lohamaya trizUla, zilA, mugara, bhAlA, tomara, asipaTTa, kha, yaSTi, parazu vagere vaikriyajAtinAM zastrothI tathA svahastapAda-detadvArA paraspara laDAIo-prahAro kare che, tethI te jIvo haNAyA thakA vikata aMgovALA thaIne kasAIkhAnAmAM paDelA pADAonI sthitinI jema gADha vedanAthI niHzvAsa letA, rudhiranA kIcaDamAM AloTatA mahAduHkha bhogave che. A pramANe anyonyakRta praharaNavedanA samajavI. upara kahelI e sarva vedanA mukhyatve zara-prahAraphata hovAthI te prathamanI pAMca nArakImAM ja hoya che. For Personal & Private Use Only Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAraka jIvone bhogavavI paDatI paramAdhAmI vedanA bIjI anyonyakRta zarIravedanA bAkInI chaThThI tathA sAtamI nArakImAM zarIrakRta anyonyavedanA che eTale tyAM rahetAM nArakIo pote, vajamaya mukhavALA lAla varNanA kuMthuo ane gomaya kIDAo Adine (zarIrasaMbaddha) vikurtIne eka bIjAnA zarIrane tenAvaDe kotarAvatA ane zeraDInA kRmInI jema zarIrane cAlaNI jevuM ArapAra karatA, temaja zarIranI aMdara pravezatA pravezatA mahAgADha vedanAone paraspara bhogave che. A pramANe anyonyakRta vedanA jaNAvI. have zarunI traNa narakamAM 'paramAdhArmika' vedanA jaNAve che-- 363 saMkliSTa adhyavasAyavALA paramAdhArmika jAtinA devo paMdara prakAranA che. OM amba, ambariSa, zyAma, zabala, rudra, uparudra, kAla, mahAkAla, asipatra, dhanu, kummI, vAluka, vaitaraNI, kharasvara ane mahAghoSa. eo sAnvartha nAmavALA che. teo narakAtmAone ghora duHkho utpanna karI AyuSya pUrNa thaye mahApApakarmane vaza thaI aMDagolikapaNe utpanna thAya che. teonAthI nArakone kevI vedanAo vedavI paDe che te kahe che. 358. prathama 'amba' nAmanA paramAdhAmIo nArakone UMce uchALI pachADe, bIjo bhaThThImAM pakAvI zakAya evA TukaDA kare, trIjo AMtaraDA--hRdayane bhede, cotho teone kApakUpa kare, pAMcamo bhAlAmAM parove, chaThTho aMgopAMgane bhAMgI nAMkhe, sAtamo talavAranI dhAra jevA tIkSNa pAMdaDAnuM vana banAvI nArakone temAM pherave, 8mo dhanuSyamAMthI choDelA ardhacandrAkAra bANovaDe vIMdhe, 9mo kummImAM pakAve, 10mo pocA mAMsanA TukaDAone khAMDe, 11mo kuMDamAM pakAve, 12mo ukaLatAM rudhira--paruthI bharelI vaitaraNI nadI banAvI temAM nAMkhe, 13mo kadambapuSpa AdinA AkAravALI velumAM pakAve, 14mo duHkhathI Amatema bhAgI jatA nArakone moTA hAkoTA-bUmo mArIne, gabharAvIne tene roke ane 15mo vajranA kAMTAvALA zAlmalIvRkSa upara caDhAvIne tene AloTAve che. e pramANe teo nArakone phakta mojanI khAtara duHkha ApI pote anantA pApakarmone saMcita karI, atyanta dukhamAM mRtyu pAmIne aMDagolikapaNe utpanna thAya che. paramAdhAmIo marIne aMDagolikapaNe utpanna thaI kevI rIte pakaDAya te saMbaMdhI varNana nIce pramANe jyAM sindhu nadI lavaNasamudrane maLe che te sthAnanI dakSiNa bAju paMcAvana yojana dUra rahelI jaMbUvedikAthI sADAbAra yojana dUra eka bhayAnaka sthaLa che, tyAM AgaLa aa yojananI samudranI UMDAI che ane tyAM AgaLa 47 aMdhakAramaya guphAo che enI aMdara vajraRSabhanArAcasaMghayaNavALA mahAparAkramI, magha-mAMsa ane strIonA to mahAlolupI evA jalacara manuSyo rahe che. emano varNa azubha ane apriya temaja dRSTi ghora bhayAnaka che. teo sADAbAra hAthanI kAyAvALA ane saMkhyAtA varSAyuSI hoya che. A sattApadAyaka sthAnathI 31 yojana dUra samudra madhye aneka manuSyonI vastIvALo ratnadvIpa nAmano dvIpa (atyAre tyAM jaI zakAtuM nathI) che. tyAMnA manuSyo pAse vajra (kaThina patthara)nI banAvelI mahAna ghaMTIo hoya che, e ghaMTIone e mAnavo maghamAMsavaDe khUba khUba lIMpe che ane e ghaMTInA madhyamAM khUba madyamAMsa bhare che tyArabAda te manuSyo madya-mAMsathI bharelAM tuMbaDAothI vahANo bharIne samudramAM jAya che ane e tuMbaDAone samudramAM nAMkhI jalacara manuSyone khUba lobhAve che. lubdha evA jalamanuSyo e tuMbaDAne khAtA khAtA kramazaH te ghaMTI pAse AvatA lubdha thaIne temAM paDe che, tyAM teo agnimAM pakAvelA mAMsanA tathA jIrNa madhura mane be-traNa divasa sudhI to sukhapUrvaka khAtA rahe, evAmAM lAga joIne ratnadvIpavAsI zastrasajja subhaTo yantrathI ghaMTI uparanA paDane saMpUTa karI daIne pachI te ghaMTIone 7. For Personal & Private Use Only Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha koI vakhata tapAvelA loDhAnA rasanuM pAna karAve che, kadAcit tapAvelA dhagadhagatA loDhAnA sthaMbha sAthe baLAtkAre AliMgana karAve che, kyAreka kAMTAmaya zAlmalivRkSa upara caDhAvI viTaMbanA Ape che, kyAreka loDhAnA ghaNavaDe chUMdI nAMkhe che, koI vakhata vAMsalAne charIvaDe chedIne temAM kSArathI bhareluM tapAveluM dhagadhagatuM tela reDe che, koI vakhata loDhAnA bhAlA para parove che, agninI bhaThThImAM bhUMje che, talanI jema ghANImAM UMdhe mastake pIle che, karavatavaDe chede che. potAnI vaikriyazaktithI zyanAdi pazu-pakSInA, siMha, vAgha, dIpaDA, ziyALa, gIdhapakSI, kaMkapakSI, ghuvaDAdi aneka prakAranI kadarthanAo karanArA jantuovaDe pIDAve che. tapAvelI retImAM, asipatra jevA tIkSNa dhAravALA vanamAM praveza karAve che. vaitaraNI nadImAM utAre che. kukaDAonI jema paraspara laDAvI mAre che. yukti prayukti karI yuddha paNa karAve che. vaLI te paramAdhAmIo nArakonA nAka-kAna kApavA, AMkho chedavI, hAtha--paga phADavA, chAtI bALavI, kaDhAImAM taLavuM, tIkSNa trizULathI bhedavuM, agnimukhA bhayaMkara jAnavaro pAse bhakSya karAvavAnuM kArya karyA kare che. 364 vaLI nArakone teo yamanI kuhADIthI paNa adhika tIkSNa dhAravALI talavArathI chede che. eo rudana karatA rahe tyAM to bhUkhyA DAMsa jevA jherI vIMchIothI gherI levAya che, emanA banne hAthone talavArathI kApIne balIna karIne pachI tenA samagra zarIrane karavatathI veravAmAM Ave che, vaLI dhagadhagatuM sIsuM pAI, zarIra bALI nAMkhI, kuMbhI ane bhUSA eTale dhAtu gALavAnI bhaThThImAM pakAve che. A nArako bUmo mAryA kare, chatAM jAjvalyamAna khadiranA agninI jvALAmAM bhuMjavAmAM Ave che. vaLI baLatA aMgArA jevA vajUnA bhavanomAM utpanna thAya che, tyAM ja vikRta hAtha moMvALA eo dIna svare rudana karI rahyA hoya che tyAM pAchA tene bALavAmAM Ave che. e bicArA karmathI parAdhIna paDelA dInajIvo cAre bAjue joyA kare che, paNa nathI emane koI sahAya karatuM ke nathI. ene koI rakSaNa ApatuM. tIkSNa talavAro, bhAlAo, viSama kodALIo, cakra, parazu, trizULa, mudgara, bANa, vAMsalA ane hathoDAvaDe emanA tAlu--mastakane cUrI nAMkhe che, hAtha, kAna, nAka, hoThane chede che, hRdaya, peTa, AMkho, AMtaraDAone bhedI nAMkhe che. AvAM AvAM duHkhone bhogavatAM e karmapaTalAMdha, dIna nArako pRthvI upara paDatA uThatA AloTyA kare che. hA! hA! kharekhara tyAM emanuM koI rakSaNahAra nathI !!! yuktithI calAvavI zarU karI cotaraphathI teone gherI le che (kAraNa ke eo mahAparAkramI hovAthI bahu ja dhyAna rAkhavuM paDe che)e ghaMTI mahAna hovAthI mahAmuzkelIthI eka varSa paryansa pheravyA kare to paNa te jalacaranA hADakAM lezamAtra bhAgatA nathI, evA bhayaMkara duHkhamAtrane sahana karatAM eka varSAnta mRtyu pAme che ane marIne eo nArakapaNe utpanna thAya che. (jevuM kare tevuM pAme.) pachI teonA guptabhAgamAM rahelI aMDagolIone laIne ratno meLavavAnI icchAvALA te puruSo camarI gAyanA pUcchanA vALathI te aMDagolikAne gUMthIne banne kAne laTakAvI samudramAM praveza kare che. enA prabhAvathI teone kulIramastyAdi mahAmastyAdi jaMtuo hAni karatA nathI temaja teo samudramAM DUbatA nathI ane jaLamAM paNa udyotamArgadarzaka thaI paDe che. A pramANe ghora karma bAMdhI aMDagolikapaNe utpanna thaI, AvI bhayAnaka ghaMTIomAM pIlAI mahAna duHkhone anubhavavA paDe che, tyAM paNa mahAna karma bAMdhI saMsAramAM rakhaDatA ja pharyA kare che. For Personal & Private Use Only Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakajIvone prApta thatuM acintya duHkha 361 ethIe paNa e krUra devo teone kuMbhamAM pakAve che tyAre eo utkRSTathI pa00 yojana sudhI temane UMce uchALe che, athavA kAramI vedanAthI svayaM paNa uchaLe che. uparathI pAchA pRthvI upara paDatAM ja emane bhAlAmAM parovI de che agara to vajUtulya kaThora cAMcovALA vaikriya pakSIo tene vaLagIne phADI nAMkhe che, phADatAM zeSa rahe tene vaikriya zarIrIrUpe vyAghAdi hiMsaka jAnavarothI nAza karI nAMkhe che. A pramANe narakagatinA mahAna duHkho prApta karavA na hoya to pratyeka jIve potAnuM jIvana sudhArI, pApAcaraNo dUra karI, prathamathI ja cetIne vItarAgakathita zudvamuktidAyaka mArganuM avazya pAlana karavuM. zaMkA- A paramAdhAma devo nArakone duHkha Ape tenuM kAraNa zuM? ane e duHkha ApavAthI teone navuM karmabaMdhana thAya kharuM ke nahi? samAdhAna- A paramAdhAmIo pUrvabhavamAM kUrakama, saMkilaSTa adhyavasAyavALA, pApakAryamAM ja AnaMda mAnanArA hoIne paMcAgnirUpa mithyAkaSTavALA janmAntaranA ajJAna kAyakaSTo, ajJAna tapa vagere dharmonA baLe ATalI AsurI vibhUtine prApta kare che. tyAM temano bIjAne duHkha ApavAno svabhAva hovAthI ja ukta vedanAo kare che. jema ahIM manuSyalokamAM sApa, kukaDA, vartaka, lAvaka vagere pakSIone hAthI, pADA paraspara virodhI tathA muSTimallone yuddha karatA thakA parasparane prahAra karatA joIne rAga-dveSathI parAbhava pAmelA pApAnubandhI puNyavALA manuSyone bahu AnaMda thAya che tema te paramAdhAmIo paNa narakanA jIvone eka bIjA upara paDatA ne prahAra karatA joIne atyanta khuzI thAya che ane pramodanA atirekamAM tAlIo pADIne khaDakhaDa aTTahAsya kare che, vastra uDADe che, pRthvI upara hAtha pachADe che, Avo AnaMda to tene devalokanA nATakAdi jovAmAM paNa thato nathI. evA e devo adhamakoTinA AnaMdamAM rAcavAvALA che. jo ke nArakone karelA pApanA phalarUpe teo sarva duHkha de che, paraMtu dukha daIne potAnA AtmAne atyaMta tallIna karI khuza kare che, rAcImArIne khuo rAkhe che ane mArIne atyaMta AnaMda pAme che, tethI mahApApI nirdaya evA e devo mahAkarma bAMdhI aMDagolikAdinI jema duSTa sthAnomAM utpanna thAya che. | ti prIvarNana sAm | have granthakAra kevala chaThThI tathA sAtamI nArakInA jIvone samaye samaye keTalA rogo hoya che? te lakhatAM jaNAve che ke pAMca kroDa, aDasaTha lAkha, navvANuM hajAra, pAMcaso ne corAsI, (pa6899584) eTalA rogothI parivarelA teo mahAduHkha-viTaMbanAne pAme che. [29] (pra. gA. saM.-47) 359. atyAranI vaijJAnika duniyAmAM dekhAtA-saMbhaLAtA citravicitra avanavA rogo agaLa kaMI Azcarya jevuM nathI. "zarIra rohira' AvuM ja sUtra kahyuM che te barAbara che. rogo badhAya vidyamAna che. phakta nimitto maLatAM teno prAdurbhAva thAya che. narakamAM tamAma azubha nimitto upasthita thaI gayAM hoya che eTale tyAM duHkhanuM aMtima sAmAnya vartatuM hovAthI A badhuM saMbhavita che. For Personal & Private Use Only Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26ThTha saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha narakagati viSayaka dvitIya bhavanadvAra avataraNa-prathama sthitidvArane kahI, have narakagatinA adhikAramAM dvitIya bhavanadvAra zarU kare che. temAM prathama sAta nArakInAM AgaLa kahevAtA nAmonAM gotra jaNAve che. nArakanAM nAmonI prasiddhi paNa tenAM gotrathI ja mukhya che. 'yaNa sarada, vAsumAra "paMpada ya "dhUmapadA | 'tamapahA tamatamapahA, kameNa puDhavINa gottAI // 210 // saMskRta chAyArtnprbhaa zarkarAprabhA vAlukAprabhA-paprabhAzca dhUmaprabhA / tamaHprabhA tamastamaHprabhA, krameNa pRthvInAM gotrANi // 210 // | zabdArtha sugama che. gathArtha-- vizeSArthavatuM. 21nA vizeSArtha - dvitIya bhavanadvAra zarU karatAM nArakInAM gotro kahe che. prathama nArInuM nAma1 ratnaprabhA, 2 zarkaraprabhA, 3 vAlukAprabhA, 4 paMkaprabhA, 5 dhUmaprabhA, 6 tamaHprabhA, 7 tamastamaHprabhA. A pratyeka nAmo sAnvaya-sAnvartha che. 9. ratnamamA-eTale vajAdi ratnorUpa pRthvI athavA ratnanI prabhA-bAhulya che jemAM evI pRthvI, ema banne artho thaI zake che. ethI tene ratnarUpa-ratnamayI ke ratnabahula kahevAya che. A prathama pRthvImAM je ratnabAhulya kahyuM te prathama barakAMDanA pahelA ratnakAMDanI apekSAe jANavuM. eTale A ratnaprabhA (prathama) pRthvI traNa vibhAge vaheMcAyelI che. prathama barakAMDa (khara-kaThina, kAMDa-vibhAga) kaThinabhUmi bhAgavizeSa, bIjo paMkabahulakAMDa ane trIjo apUbahulakAMDa. paMka=kAdava vizeSa, apa jalavizeSavALI te. emAM prathamano kharakAMDa soLa vibhAgamAM vaheMcAyelo che. 1 ratnakAMDa, 2 vaja, 3 vaiDUrya, 4 lohita, 5 masAragalla, 6 haMsagarbha, 7 pulaka, 8 saugandhika, 9 jyotirasa, 10 aMjana, 11 aMjanapulaka, 12 rajata, 13 jAtarU5, 14 aMka, 15 sphaTika, 16 rijharatna A rIte dareka nAmo te te jAtanA ratnavizeSa bhUbhAgathI garbhita hovAthI sAvarthaka che. pratyeka kAMDa eka hajAra yojana jADAImAM tathA UMcAImAM 16000 yojana pramANa che, A pramANa prathamanA kharakAMDanuM che, bIjo 360. vastrAyatte ti zotrALa | For Personal & Private Use Only Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 pratyeka nArakInA mukhya nAmo tathA saMsthAna paMkabahulakAMDa 84000 yojana jADAImAM che, trIjo apUjalabahulakAMDa 80000 yojana jADo che. traNenI saMkhyAne ekatra karatAM prathama dhama (ratnaprabhA) pRthvInuM 180000 yojanAnuM jADapaNuM jANavuM. A kAMDonI vicAraNA A prathama pRthvImAM ja che. zeSa pRthvImAM nathI. 2. zarAma-te ghaNA kAMkarAnuM bAhulya hovAthI, trIjI vANujA te ghaNI retI hovAthI sAntarthaka che, cothI paMja=kAdavano bhAga vizeSa hovAthI, pAMcamI dhUma-dhUmADo ghaNo hovAthI, chaThThI ta: aMdhakAra moTebhAge hovAthI, sAtamI tamasta--aMdhakAra, aMdhakAra-mAtra gADha aMdhakAra hovAthI sAntarthaka che. A sAteya gotro sAnvarthaka che. e pramANe anukrame pratyeka pRthvInAM gotra ane Adi zabdathI kAMDavyavasthA jaNAvI. [10] avata- have te pratyeka nArakanAM mukhya nAmo tathA saMsthAna AkAra kahe che. 'ghammA vaMsA kSettA, aMnA dita mA 1 mAdhava | nAmehiM puDhavIo, chattAicchattasaMThANA // 211 // saMskRta chAyAdhrmaa vaMzA zailA'janA riSTA maghA ca mAghavatI / nAmiH pRthivya, chatrAtichatrasaMsthAnA merI | zabdArtha sugama che. mAthArtha-- vizeSArthavata. 211aaaa vizeSArtha A nAmo niranvaya eTale artha vinAnAM che, emAM prathama pRthvInuM nAma dharmA, 2 vaMzA, 3 zelA, 4 aMjanA, pa riSTA, 6 maghA ane sAtamInuM mAghavatI pRthvI. e pramANe sAte pRthvIonAM nAmo jANavAM. A nAmo sAntarthaka nathI. A sAte pRthvIo "chatrAtichatra' eTale prathama chatra jema nAnuM (tyAM pAchuM), tenI nIcenuM (AyAma-viSkame) moTuM, tethI nIcenuM vaLI tethIe adhika vistAravALuM, ema kramazaH mahAvistAravALAM sAta chatro hoya tenI mAphaka A sAte pRthvIono AkAra rahelo che. eTale prathama pRthvI alpa chatrAkAre, bIjI tethI adhika chatra-vistAravALI, ema yAvat sAtamI mahAchatra vistAravALI jANavI. [11] asIi battIsaDavIsa-vIsa aTThAra sola aDa sahasA / lakkhuvari puDhavipiMDo, ghaNudahighaNavAyataNuvAyA // 212 // gayaNaM ca paiTThANaM, vIsasahassAI ghaNudahipiMDo / ghaNataNuvAyAgAsA, asaMkhajoyaNajuA piDe // 213 // saMta chAyA- azItadvAtriMzadaSTAviMzatirviMzatiH aSTAdaza SoDaza aSTa sahastrANi / lakSopari pRthivIpiMDaH, ghanodadhi-ghanavAta-tanuvAtAH // 212 // For Personal & Private Use Only Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha gaganaJca pratiSThAnaM viMzatisahastrANi ghanodadhipiNDaH / ghanatanuvAtAkAzAH, asaMkhyayojanayutAH piNDe // 213|| zabdArtha gasIpha eMzI aDavIsa aThThAvIsa basahatA=ATha hajAra navantu lAkha upara gAthArtha gAthAmAM kaheluM 'hravrutti' pada prathama lITImAM kahelI sarva saMkhyAonI AgaLa joDavAnuM che ane prathama lITInuM chelluM 'sahatA' pada dareka saMkhyAnA aMtamAM joDavAnuM che, jethI kramazaH pRthvIpiMDa pramANa Ave. AthI prathama pRthvInuM piMDapramANa eka lAkha upara eMzI hajAra yojana, bIjInuM eka lAkha batrIsa hajAra, trIjInuM piMDapramANa eka lAkha aThThAvIza hajAra, cothInuM eka lAkha vIza hajAra, pAMcamInuM eka lAkha aDhAra hajAra, chaThThInuM eka lAkha soLa hajAra, sAtamInuM eka lAkha ATha hajAranuM piMDapramANa jANavuM. 212 // T=AkAza paThThAmAM sthiti khuyAyukta paMDe peMDa pratyeka pRthvIpiMDa ghanodadhi--ghanavAtatanuvAta ane AkAza e cArethI pratiSThita (cAre bAju) che. temA dhanodadhipiMDa (madhya) vIza hajAra yojanano ane ghanavAta, tanuvAta ane AkAza e traNe asaMkhyayojanayukta piMDavALA che. 21aa vizeSArtha-- pahelI ratnaprabhApRthvInuM piMDabAhalya--jADapaNuM eka lAkha eMsI hajAra yojananuM, bIjI zarkarAprabhAnuM eka lAkha upara batrIza hajAra yojananuM, trIjI vAlukAprabhAnuM eka lAkha aThThAvIza hajA2 yojananuM, cothI paMkaprabhAnuM eka lAkha vIsa hajAra yojananuM, pAMcamI dhUmaprabhAnuM eka lAkha aDhAra hajAra yojananuM, chaThThI tamaHprabhAnuM eka lAkha soLa hajAra yojananuM ane sAtamI tamastamaHprabhAnuM eka lAkha ATha hajAra yojananuM jANavuM. A badhuM pRthvIpramANa pramANAguMle jANavuM. Avaze. pratyeka pRthvI ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAta, ane AkAza e cArenA AdhAre rahelI che, eTale pratyeka pRthvInuM bAhatya pUruM thatAM nIce prathama ghodadhi, pachI ghanavAtAdi, te kramazaH cakravAla eTale cAre bAju golAkAre pyAlAmAM pyAlAonI jema pratiSThita che. emAM ghanodadhinA piMDanI jADAI vIza hajAra yojananI che, ghanavAtanI asaMkhya yojananI, tanuvAtanI tethI adhika pramANavALA asaMkhya yojananI, ane AkAzanI paNa tanuvAtathI paNa adhika pramANa asaMkhya yojananI che. ahIM ghanodadhi eTale nakkara (barapha jevuM jAmeluM) pANI. A pANI tathAvidha jagat svabhAve hAlatuM cAlatuM nathI temaja temAM pRthvIo kadApi DUbatI paNa nathI, e to sadA zAzvata che. ghanavAta eTale nakkara (ghaTTa) vAyu, tanuvAta--pAtaLo vAyu, tyArabAda AkAza eTale kevaLa polANa, te to 361. ApaNA utsedhAMgulanA mApathI cArasogaNuM athavA hajAragaNuM moTuM mApa, jenI vyAkhyA AgaLa ApavAmAM For Personal & Private Use Only Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piMDanuM pramANa tathA vistaR * 266 sarvatra sarvavyApaka raheluM che ja. eTale zuM thayuM? te saMbaMdhI nIcethI vicArIe to prathama AkAza, tenA upara tanuvAta, tenA upara ghanavAta, tenA upara ghanodadhi rahela che ane tenA upara narakamRthvI che. [212-213] . avatara-e pRthvI alokane aDake che ke nahi? te ardha gAthAthI kahe che- na phusaMti alogaM cau-disipi puDhavI u valayasaMgahiA // 213 // saMskRta chAyAn spRzanti alokaM caturdikSvapi pRthivyo valayasaMgRhItAH // 213 / / | zabdArtha sugama che. pathArtha-- vizeSArthavata. 213mA viroSArtha-pratyeka pRthvIne cAre bAjue pharatA valayAkAre ghanodadhyAdi rahelA che. teo madhyabhAge arthAt taLiyAnA madhyabhAge gatagAthAmAM kahelA mAnavALA hoya che. tyArabAda pyAlAnI mAphaka UrdhvabhAge jatAM kramazaH pradeza (pramANanI) hAnithI hIna-hIna mAnavALA thatAM svasvapRthvInA uparanA antabhAge atyanta alpa-pAtaLA thaIne paNa cAre bAjue valayAkAre potAnI pRthvIone sArI rIte grahIne (DhAMkIne) rahelA hovAthI koI paNa dizAmAM eke pRthvI alokane sparza karatI nathI. A ghanodadhi Adi valayamAnanI UMcAInuM svarUpa svapRthvInI UMcAInA AdhAre sarvatra yathAyogya (yazdvArA) vicAravuM. [213]. avataraNa-pUrve je piMDapramANa darzAvyuM, te adhobhAge jADAInuM mAna darzAvyuM. have te pratyeka pRthvInI banne bAjue te te piMDo keTalA vistAravALA hoya? te viSkampamAna jaNAve che. rayaNAe valayANaM, chadhapaMcamajoaNaM sahUM // 214 // vikkhaMbho ghaNaudahI-ghaNataNuvAyANa hoi jahasaMkhaM // satibhAgagAuaM, gAuaM ca taha gAuatibhAgo // 21 // paDhamamahIvalaesuM, khiveja eaM kameNa bIAe / duti cau paMcacchaguNaM, taiAisu taMpi khiva kamaso // 216 // saMskRta chAyA- ralAyA valayAnAM SaD-ardhapaJcamAni yojanaM sArdham // 214 // viSkambho ghanodadhi-ghana-tanuvAtAnAM bhavati yathAsaMkhyam / satribhAgagavyUtaM gavyUtaM, ca tathA gavyUtatribhAgaH // 215 / / prathamamahIvalayeSu, kSipedetat krameNa dvitIyasyAH / dvi-tri-catuH paJca-SaDguNaM, tRtIyAdiSu tadapi kSipa kramazaH // 216 / For Personal & Private Use Only Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zabdArtha - 2vaLA=ratnaprabhAmAM . 3 gatimAno gAuno trIjo bhAga vatA valayonuM vivejhanAMkhavo gyaM upara jaNAvela saddhAMvanasADAcAra mekha krame saOM ardha sahita eka vIyA=bIjI vageremAM vivaamo vikhaMbha tajJAsu-trIjI AdimAM thaUtiyvAyAkha ghanavAta, tanuvAtanA taMpittane paNa satimA =eka gAu ane tenA trIjA bhAgasaha | vikSepavuM adjeka gAu Hsa=kramathI vArya-vizeSArthavata . l214-215-216 vizeSArtha- ratnaprabhA pRthvInA uparanA cheDA (anta)nI samazreNIe cAre bAjue pharatA goLAkAre rahelA ghanodadhi, ghanavAta ane tanuvAta valayanA viSphalmane (pahoLAIne) kahetAM prathama ghanodadhinI pahoLAI che yojananI, ghanavAtanI sADA cAra yojanAnI ane tanuvAtanI doDha yojananI che. e traNeyano sAthe saravALo karatAM uparanA bhAgathI bAra yojana dUra aloka rahe. A A ghanodadhi, ghanavAta vagere goLAkAre vartatI pRthvInI cAre bAjue pharatA vIMTaLAyelA , samajavA. [214] have anya pRthvIonA vikhaMbho jANavAno upAya dazAve che. pahelI ratnaprabhA pRthvInA ghanodadhinA uktamAnamAM eka yojanAno trIjo bhAga, ghanavAtamAM eka gAu ane tanuvAtamAM mAtra eka gAuno trIjo bhAga umeravAthI bIjI zarkaraprabhAnA antavartI ghanodadhino viSkanma 6 yojana, ghanavAtano jApa yojana ane tanuvAtano 17 yojanA (eTale eka yojana ane eka yojanA bArIyA sAta bhAga) AthI traNeya vistArano saravALo karatAM kula 12 yojana 23 gAu dUra aloka hoya che. zarkaraprabhAmAM umerAeluM ghanodadhi AdinuM je viSkampamAna te ja anukrame punaH zarkaraprabhAnA mAnamAM umerIe to trIjI nArakavartI ghanodadhyAdinuM pramANa Ave. ema kramazaH be, traNa, cAra, pAMca, chagaNuM karIne umeravAthI athavA uttarottara pRthvImAM eka ja mAna umeravAthI te te pRthvInuM ghanodadhyAdi viSkampamAna Ave che, te A pramANe- tAlukAprabhAnA ghanodadhinuM 63 yoga, ghanavAtanuM pa yova, tanuvAtanuM 1. yo. tethI ahIMA kula 13 yo. 1 gAu dUra aloka, paMkaprabhAnA ghanodadhinuM 7 yoDa, ghanavAtanuM pa yoDa, tanuvAta 1 yojana; ahIMyA kula 14 yojana dUrathI aloka zarUAta. pAMcamI dhUmaprabhAno ghanodadhi 7 yoghanavAta pa yo. tanuvAta 17 yojana kula 14 yojana 2 gAu dUra aloka. chaThThI tama prabhAno ghanodadhi thayo. ghanavAta para yo... tanuvAta 1 yojana. kula 15 For Personal & Private Use Only Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narakavartI narakAvAsAonI saMkhyAnuM pramANa 40 yojanA 13 gAu dUra aloka. sAtamI tamastamaprabhAno ghanodadhi pUrNa 8 yojana, ghanavAta cha yojana, tanuvAta 2 yojana, ekaMdara traNeyanuM mAna 16 yojana hovAthI tyAM teTalo dUra aloka rahelo che. [214-216]. avataraNa have granthakAra vicAra kare che ke pUrve gAthA 212-13mAM ghanodadhi AdinuM pramANa varNavyuM ane punaH 215-16mAM paNa ghanodadhi AdinuM varNana karyuM, ethI pAThakone bhrama thaze to ? ema vicArI te bhrama nivAravA nimna gAthAnI racanA kare che- majjhe ciya puDhavi ahe, ghaNudahipamuhANa piMDaparimANaM / bhaNiyaM tao kameNaM, hAyai jA valayaparimANaM // 217 // saMskRta chAyAmdhye caiva pRthivyA adho-ghanodadhipramukhANAM piMDaparimANam / " bhaNitaM tataH krameNa, hIyate yAvat valayaparimANam // 217 / / zabdArtha matte maLe pamuhAI vagerenuM viyatranaze to tethI mahe=adhobhAge hAyahIna thAya che pAyArtha-- vizeSArthavata. 21 viroSArtha-pUrve gAthA 212-13mAM ghanodadhi pramukha sarvapiMDonuM je parimANa kahyuM te to narakanA adhobhAgavartI piMDonI madhyavartI jADAInuM kahyuM che, paraMtu tethI punaH je parimANa kahevAmAM AvyuM. te to madhyapiMDanI 20 hajAranI jADAI jyAM hoya che tyAMthI kramazaH banne bAju pramANamAM hAni thatAM thatAM yAvat valayAnta Ave che tyAM AgaLanA ghanodadhyAdinuM che. [117] avatara-pratyeka narakavartI narAkAvAsAonI saMkhyAnuM parimANa jaNAve che. tIsa paNavIsa panarasa, dasa tinni paNUNaega lakkhAI / paMca ya narayA kamaso, culasI lakkhAI sattasuvi // 218 // saMskRta chAyAtriNsht paJcaviMzatiH paJcadaza-daza trINi-paJcanyUnaikaM lakSANi / paJca ca narakAH kramazazcaturazItilakSANi saptasvapi // 218 / / 362. koIne zaMkA thAya ke-ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAtanI hAni karatA javAnuM kahyuM ane vaLI parimANa upara traNenuM ja kahyuM to tyAM AkAzanuM kema na kahyuM? to AkAzadravya to sarvatra vyApta che ja. jyAM ghanodadhi, ghanavAtAdi che tyAM paNa te to che ja, kAraNa ke avakAza Apavo e ja teno svabhAva che. sarvatra vyApta padArthanuM vAstavika mApa hoI zakatuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zabdArtha sugama che. yAvizeSArthavata - 218 vizeSArtha- nArakInA jIvone upajavAnA je bhayaMkara sthAnako te narakAvAsA kahevAya. jenuM vizeSa varNana AgaLa kahevAze] pahelI dhamapRthvInI nArakone upajavAnA trIsa lAkha narakAvAsA che, bIjI vaMzA nArakamAM paccIsa lAkha, trIjI zailAmAM paMdara lAkha, cothI aMjanAmAM dasa lAkha, pAMcamI riAmAM traNa lAkha, chaThThI malAmAM pAMca UNA eka lAkha [99995) jyAre sAtamI mAghavatImAM mAtra pAMca narakAvAsA che. sAte pRthvInA saghaLAe narakAvAsAono ekaMdara saravALo karIe to corAsI lAkha [840000]no thAya che. [118] avataraNa-have pratyeka narake keTalA keTalA pratironI saMkhyA che? te kahe che. terikArasa nava saga, paNa tinniga payara sabviguNavannA / sImaMtA apAtA phuvA matte ra16 saMskRta chAyAtryodshaikaadsh nava sapta, paJca trINyekaM pratarAH sarve ekonapaJcAzat / sImaMtakAdayo aprati-ThAnAntA indrakA madhye // 216 / / zabdArthabrisarve sapaThThApatA=apratiSThAna sudhI phuguNavannA ogaNapacAsa phaMdraya=Indrako sImaMtA sImaMtAdi matte madhya (che) vArya-vizeSArthavata. 21lI viroSArtha-devalokanI jema sAte narakone viSe paNa pratiro rahelA che. temAM prathama ratnaprabhA (dhamAM) narakamRthvIne viSe tera pratara, tyArabAda babenI hAni karatA javuM jethI] bIjI zarkaraprabhA (vaMzA)ne viSe agiyAra, trIjI vAlukAprabhA (celA)ne viSe nava, cothI paMkaprabhA (aMjanA)ne viSe sAta, pAMcamI dhUmaprabhA (riSTA)ne viSe pAMca, chaThThI tamaHprabhA (maghA)ne viSe traNa, ane sAtamI tamastamaprabhA (mAghavatI) narakamRthvIne viSe eka pratara che. sarva pratirono saravALo karatAM kula ogaNapacAsa (49) pratiro narakane viSe che. pratyeka narakanA madhyabhAge indraka narakAvAsAo che, temAM sImaMta nAmano narakAvAsa Adi prataranA madhya bhAge che jyAre apratiSThAna narakAvAsa antima prataranA maLe che. [19] avatara-pUrve gAthAmAM jaNAvyuM che ke pratyeka prataranA madhya-madhya bhAge Indraka narakAvAsAo che to tenAM nAmo kayAM kayA ? te dasa gAthAo dvArA jaNAve che. For Personal & Private Use Only Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sAte narakamAM pRthvInAM nAma-gotra-pratara-narakAvAsanI saMkhyA tathA pRthvIpiMDa-ghanodadhyAdi valayonuM parimANa yantra // kula narakanAma | gotra | vedanA pra. narakAvAsa pRthvI | ghano0 | ghanavAta | tanuvAta | AkAza gha0valaya gha0valaya | saM. | saMdhyA | piMDamana] mAna valaya yo0 12 yo) 12 1 ratnaprabhA | | dhamAM | kSetrajA | 13 30 lAkha | 180000 20 hajAra | asaMkhya asaMkhya | asaMkhya | 6 yojana| sAAM yo01anyonyAne yojana | yojanA | yojanA | yojanA paramAdhArmikA - 2 zarkarA prabhA vaMzA 11 | 25 lAkha | 132000 od For Personal & Private Use Only 3 vAlukAprabhA 9 | 15 lAkha | 128000 sAte narakamAM nAma-gotrAdi valayonuM parimANa yantra / 8 bI o` o` paMkaprabhA 7 yo0 | pA yo0 aMjanA | kSetranA | 7 | 10 lAkha | 120000 anyonyA - | 5 | 3 lAkha | 118000) o` dhUmaprabhA 6 tama prabhA | | maghA. 7 tamastama:prabhA mAghavatI | 3 | 9999pa | 116000 or - 6 1 | 5 | 108000) 8 yo| 6 yo) | 2 yo0 | 16 49 84 lAkha 403 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha // 220 // 'sImaMtauttha paDhamo, bIo puNa rorua' tti 63 nAyavvo / 'bhaMto uNa ttha taio, cautthao hoi " ubdhaMto 'saMbhaMtamasaMbhaMto "vibbhaMto ceva sattamo nirao / aTTamao tatto puNa, navamo 'sIotti NAyavvo // 221 // "vakkaMtamaM'vakkaMto", "vikkaMto ceva "roruo nirao / 364 terasa niraiMdayA ee // 222 // 10. paDhamAe puDhavIe, 'thaNie 'thaNae ya tahA, maNae 'vaNae ya hoi nAyavvo / "ghaTTe taha "saMghaTTe, jibbhe" avajibbha' ceva // 223 // "lole " lolAvatte, taheva " thaNalolue ya boddhavve / bIyA puDhavIe, ikkArasa iMdayA ee // 224 // ' tatto 'tavio 'tavaNo, "tAvaNo 365ya paMcamo 'nidAdho a / chaTTo puNa "pajjalio, " ujjalio sattamo nirao // 225 // saMjalio aTTamao, saMpajjalio' ya navamao bhaNio / taiAe puDhavIe, ee nava hoMti niraiMdA // 226 // 'Are 'tAre 'mAre, " vacce 'tamae ya hoi nAyavve / khADakhaDe a "khaDakhaDe, iMdayanirayA cautthIe // 227 // 'khAe 'tamae ya tahA, 'jhase ya " aMdhe a taha ya 'mise a / ee paMcamapuDhavIe, paMca niraiMdayA huMti // 228 // 'himava'ddalalalla' ke tinni ya niraiMdayA u chaTThIe / ekko yasattamAe, boddhavvo 67 appaiTThANo .366 ? // 226 // [pra. gA. saM. 47 thI 56 ] saMskRta chAyA sImantako'tra prathamaH, dvitIyaH punA roruka iti jJAtavyaH / bhrAntaH punaratra tRtIyaH, caturthako bhavati udbhAntaH // 220|| 36. pAThAM0 - nAmeNa / 364. iMdayA eva bodhavvA / 365. paMcamo ya niddiTTho / 366. lalakke / 367. appaiTThANo ya nAmeNa / For Personal & Private Use Only Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narakAvAsAonAM nAmo 405 sambhrAnto'sambhrAnto vibhrAntazcaiva saptamo narakaH / aSTamakastaptaH punarnavamaH zIta iti jJAtavyaH // 221 / / vakrAnto'vakrAntaH, vikrAntaH caiva roruko narakaH / prathamAyAM pRthivyAM trayodaza narakendrakA ete // 222 / / stanitaH stanakazca tathA manako vanakazca bhavati jJAtavyaH / ghaTTastathA saMghaTTo jihvo'pajihvazcaiva // 223 // lolo lolAvatastathaiva stanalolupazca boddhavyaH / dvitIyAyAM pRthivyAM ekAdaza indrakA ete // 224 / / taptastapitastapanaH tApanazca paJcamo nidAdhazca / SaSThaH punaH prajvalita-ujjavalitaH saptamo narakaH // 225 / / sajjavalito'STamakaH, saMprajvalitazca navamako narakaH / tRtIyAyAM pRthivyAmete nava bhavanti narakendrAH // 226 / / ArastAro mAro-varcastamakazca bhavati jJAtavyaH / khADakhaDazca khaDakhaDaH, indrakanarakAzcaturthyAm // 227 / / khAdastamakazca tathA, jhaSazcA'ndhakazca tathA ca tamistrazca / ete paJcamapRthivyAM, paJca narakendrakA bhavanti // 228 / / hima-vAIla lallakAstrayazca narakendrakA tu SaSThayAm / ekazca saptamyAM, boddhavyo'pratiSThAnaH // 226 / / zabdArtha--gAthArthava sugama che. gAthArtha- 1. 53. na2nA prathama prata2 madhye hiza, vihita na2vAsAmonI sarva paMktionI madhya mukhya "sImannA' nAmano narakAvAsa Avelo che, dvitIya pratare rocaka jANavo, vaLI trIje pratare bhAja, cothe pratare udhyAna, prApta thAya che. pAMcame pratare saMdhyAna, cha pratare asaMbhrAnta, sAtame pratare nize vikAnta narakendra, AThame pratare tapta, vaLI navame pratare zIta jANavo. dasame pratare vakAnta, agiyArame pratare avakAnta, bArame pratare nize vikAnta, terame pratare roruka--A pramANe prathama ratnaprabhAne viSe apriya nAmovALA A tera narakendraka AvAso che. [220-222] 2. dvitIya pRthvInA pratiro maLe anukrame 1 svanita, 2 stanaka, 3 manaka, 4 vanaka, 5 ghaTTa, 6 saMghaTTa, 7 jihava, 8 apajihava, 9 lola, 10 lolAvarta ane 11 analolupa jANavo. A pramANe bIjI zarkaraprabhA pRthvInA agiyAre pratiro madhye A agiyAra narakendraka AvAso mAveza cha. [223-224] 3. tRtIya pRthvInA prataro maLe anukrame 1 tapta, 2 tapita, 3 tapana, 4 tApana, 5 nidAgha, 6 prajvalita, 7 ujavalita, 8 saMjjavalita, 9 saMprajvalita narakendraka che. For Personal & Private Use Only Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A pramANe trIjI vAlukaprabhA viSe A nava narakendrAvAso che. [225-226]. 4. caturthI pRthvInA pratiro maLe anukrame 1 Ara, 2 tAra, 3 mAra, 4 vacce, 5 tamaka, 6 khADakhaDa, ane sAtame khaDakhaDa, A narakendrAvAso cothI paMkaprabhAne viSe jANavA. [227] - pa. pAMcamI pRthvInA pratiro maLe kramazaH 1 khAda, 2 tamaka, 3 jhaSa, 4 andhaka, 5 mahAtamira, A pramANe pAMcamI dhUmaprabhAne viSe pAMca narakendro jANavA. [28] 6. chaThThI pRthvInA pratiro madhya anukrame 1 hima, 2 vAIla, 3 lallaka, A pramANe chaThThI tama prabhAne viSe traNa IndrakAvAso che. 7. sAtamI pRthvInA pratara madhye eka "apratiSThAna narakendrAvAso jANavo. [29] viroSArtha nathI. [2-229] (prakSepa gAthA 47 thI pa6) batALa - indrakanArakAvAsAonAM nAmo kahIne have sAtamI nArakInA je cAra indrakanI cAre dizAmAM garakAvAsA kahyA che tenAM nAma ane dizAvAsasthAna jaNAve che. putrena doDa 'vAno, vega paddhizo amadAvAto | 'roro dAhiNa pAse, uttarapAse mahAroro // 230 // [y. . saM. 67] saMskRta chAyApuurvsyaaN bhavati kAlaH, aparasyAM pratiSThito mahAkAlaH / rauro dakSiNapAdhai uttarapArdhe mahArauraH // 230 // | zabdArtha sugama che. bhAvArya - vizeSArthavata.. (23ii . vizoSArthaA sAtamI nArakamAM AvalikAgata ke puSpAvakINadikanI vyavasthAdi na hovAthI granthakAra pRthapha gAthA dvArA prathama ja tenI TUMkI vyavasthA jaNAve che. sAtamI nArakanA prataramadhye eka lAkha yojanano [jabUdvIpa jevaDo] goLAkAre rahelo apratiSThAna nAmano mukhya Indraka narakAvAsa che, tenI cAre dizAe eka eka [aMtima sarvArthasiddha jema pAMca che. te ja pramANe ahIM aMtima narake narakAvAso Avelo che. emAM pUrva dizAvartI je che tenuM nAma "vAta', apara=pazcima dizAvartInuM "mahAvAta', dakSiNadizAvartInuM "rIva' ane uttara dizAno "mahArI va' nAmano narakAvAsa che. [30] (pra. gA. saM.-57) avatAraNa--have pratyeka pratare ukta indraka narakAvAsAthI keTalI keTalI narakAvAsAonI paMktio nIkaLe che ? tathA te te paMktimAM keTalI keTalI narakAvAsAonI saMkhyA che ? te jaNAvatAM prathama pahelA prataranI saMkhyAne jaNAve che. 368. anya granthomAM sAte pRthvIgata narakendranA nAmomAM tathA nAmanA kramamAM kyAMka kyAMka taphAvata Ave che. For Personal & Private Use Only Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMktigata ne puSpAvakIrNa narakAvAsAonI saMkhyA - 407 tehiMto disi vidisiM, viNiggayA aTTha nirayaAvaliyA / paDhame payare disi, igu-Navanna vidisAsu aDayAlA // 231 // saMskRta chAyAtebhyo dikSu vidikSu, vinirgatA aSTa narakAvalikAH / prathame pratare dikSu, ekonapaJcAzat vidikSu aSTacatvAriMzat // 231 / / zabdArthahiMto ne indraka narakAvAsAthI LiyA nIkaLelI che. lisidizAmAM niyamAvattiyAM=naraka paMktio viiisaMvidizAmAM guNava8 ogaNapacAsa (49). pathArtha tyAMthI [indraka narakAvAsAothI] dizAomAM ane vidizAomAM ATha ATha narakapaMktio nIkaLelI che. temAM prathama pratare dizAgata ogaNapacAsa ane vidizAgata aDatAlIza narakAvAsAo che. viroSArtha jema vaimAnika nikAyanA prataromAM AvalikAgata-puSpAvakINanI vyavasthA varNavI hatI te pramANe ahIM paNa narakAvAsAonI vyavasthA rahelI che. gata gAthAmAM dareka prataranA madhye eka eka Indraka narakAvAso hoya che ema jaNAvyuM. have te madhyavartI Ika narakAvAsAthI cAreya mULa dizAnI cAra ane vidizAnI cAra ema maLI kula ATha narakAvAsAonI paMktio vizeSa prakAre nIkaLelI che. emAM prathama prataramAM cAre dizAvartI pratyeka paMktiomAM ogaNapacAsa narakAvAsAo hoya che, jyAre vidizAmAM phaMTAyelI paMktio aDatAlIza narakAvAsAothI yukta che. A pramANe prathama pratare samajavuM. [231] avataraNa-bAkInA pratare kevI rIte vicAravuM? te mATe niyama dazavi che- bIyAisu payaresuM, igaigahINA u hu~ti paMtIo / jA sattamamahipayare, disi ikiko vidisi natthi // 232 // saMskRta chAyAdvitiiyaadissu pratareSu, ekaikahInAstu bhavanti paGktayaH / yAvatsaptamamahIpratare, dizi ekaiko vidizi nAsti // 232 / / zabdArtha - tIvADar=bIjA vageremAM satta-mahipare=sAtamI pRthvInA prataramAM pasu=pratiromAM Dhio eka eka gAthArtha- bIjA pratarathI mAMDIne anya pratiromAM, eka eka narakAvAsAthI hIna-cUna paMktio hoya che, jethI eka eka hIna karatAM yAvat sAtamI pRthvInA pratarane viSe mAtra dizAgata eka eka narakAvAso rahe; jyAre vidizAmAM ekeya hoya nahi. | 232 For Personal & Private Use Only Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vizeSArtha-- have dvitIya pratarathI mAMDIne pratyeka pratare eka eka narakAvAso AThe paMktinA anna anna bhAgethI hIna ka2vAno hovAthI, prathama prataranI dizAgata saMkhyAmAMthI ekeka hIna karatAM dvitIya pratare dizAgata pratyeka paMktimAM aDatAlIza aDatAlIza narakAvAsAnI saMkhyA 2he, ane vidizAmAMthI ekaeka hIna karatAM suDatAlIza-suDatAlIzanI saMkhyA rahe. sAte naraka AzrayI (pUrvAnupUrvIe) e pramANe pratyeka pratare karatAM yAvat sAtamI mAghavatI pRthvInA pratare pahoMcatAM mAtra cAre dizAvartI ekaeka narakAvAsa rahe, paraMtu vidizAne viSe eka paNa narakAvAsa hoya nahIM; kAraNake prathama pratare ja dizAgata saMkhyA karatAM vidizAmAM eka ocho ja hato jethI ahIMyA vidizAmAM prApta na thayo. 406 have pazcAnupUrvI arthAt tethI viparIta krame vicAratAM chellA prataramadhye apratiSThAna indraka ane ekaeka AvAsa cAre bAjue che. tyArapachI pratyeka pratare be, pachI traNacAra--pAMca cha, ema anukrame ekeka saMkhyAe vRddhi karatAM, ane 48 mAM pratarathI vidizAmAM paNa eka, be, traNa ema sthApatAM yAvat tyAM sudhI pahoMcavuM ke prathama pratare dizAvidizAmAM kahelI ukta saMkhyA AvI 2he. [232] avatara have pratyeka pratare aSTapaMktinI ekatrita saMkhyA lAvavA savA gAthA dvArA 'rA' batAve che, e dvArA prApta thanArI te te narakavartI prathama pratarasaMkhyA te bhUmi ane aMtima prata2saMkhyA mukha tarIke oLakhAze. iTThapayaregadisi saMkha, aDaguNA cau viNA saigasaMkhA / jaha sImaMtayapayare, eguNanauyA sayA tinni // 233 // apaiTThANe paMca u-2331 // saMskRta chAyA-- iSTaprataraikadizi saMkhyA, aSTaguNA caturvinA svaikasaMkhyA / yathA sImaMtakapratare, ekonanavatiH zatAni trINi // 233 // apratiSThAne vaLva tu-223 | zabdArtha-- dapayare iSTapratare phAvisi=eka dizAmAM sAsaMhAne eka saMkhyA sahita gaddayathA, jema muLananavA=eka uNA nevuM sAthe sayAtinnitraNaso gAthArtha-- iSTaprataranI eka dizAgata saMkhyAne AThaguNI karIne temAMthI cAranI saMkhyA nyUna karavI, avazeSa saMkhyAne eka (indraka) sahita karIe tyAre [iSTapratarasaMkhyA prApta thAya.] jema sImaMtaka nAmanA prathama pratare 389 narakAvAsanI saMkhyA ane apratiSThAna nAmanA aMtima pratare pAMcanI saMkhyA prApta thAya. ||233mA vizeSArtha-- pUrve vaimAnika nikAyamAM jema pratipratarAzrayI, samagra nikAyAzrayI ane pratikalpAzrayI For Personal & Private Use Only Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. narakAvAsAonuM varNana 406 ema traNe prakAranI saMkhyA [bhinna bhinna rItio dvArA kahevAmAM AvI hatI, paraMtu te (108mI) eka ja gAthA dvArA kahevAmAM AvI hatI, jyAre ahIM kahevAtI narakAvAsAnI saMkhyA 233-234 e be gAthA vaDe kahevAze. vaLI vaimAnikanikAyamAM to samagra nikAyAzrayI ane pratikalpAzrayI' e be ja prakAranI saMkhyA granthakAre mUla gAthAmAM jaNAvI hatI ane ethI trIjI pratipratarAzrayI' vimAnasaMkhyA uparathI kahevAmAM AvI hatI. jyAre ahIM A narakAvAsAonI prati pratara saMkhyAne paNa granthakAra pote ja mULagAthAmAM kaheze, kAraNake ahIM pratipratara saMkhyA jANavI te vidizAnI paMktio vadhu saMkhyAmAM hovAthI kaThina che; eTale ahIM pratipratarAzrayI, samagranarakAzrayI ane pratinarakAzrayI ema traNe prakAre narakAvAsa saMkhyA kahe che. temAM A gAthA pratipratarAzrayI' saMkhyAne kahe che, te A pramANe- phaeNTanaravanA pratara mATe saMLAprAptinuM vAhana-- jema ratnaprabhA pRthvInA iSTa prathama sImaMta pratare saMkhyA kADhavI che, tethI tyAM eka dizAgata paMktinI narakAvAsa saMkhyA 4nI che, tene AThe guDDIe tyAre 392 Ave. [have vidizAmAM dizAnI apekSAe eka eka AvAsa nyUna hovAthI] cAre vidizAnI cAra saMkhyAne nyUna karatAM 388nI dizAvidizAnA narakAvAsAnI kula saMkhyA AvI, temAM eka prataravartI kADhatA hovAthI te ja prataranI eka indrakanarakAvAsa saMkhyA meLavavAthI 389nI kula saMkhyA ISTa evA prathama pratare AvI. e pramANe dvitIyAdi pratare karatAM karatAM (ane saMkhyAne jANatAM) jyAre apratiSThAna narakAvAse pahoMcIe tyAre pAMcanI kula saMkhyA Ave; kAraNake tyAM ekaeka dizAvartI ekeka narakAvAsa hovAthI ekanI saMkhyAne karaNanA niyamAnusAra AThe guNatAM 8 Ave, temAMthI vidizAnA cAra nyUna karatAM zeSa cA2 2he; temAM indraka narakAvAso meLavatAM pAMcanI kula pratarasaMkhyA AvI rahe. madhyanA 47 prata2nA AvalikAgata narakAvAsAnI saMkhyA jANavA mATe yantra jovuM. AvalikAgata varjIne zeSa saMkhyA je rahe te puSpAvakIrNanI pratipratare vicAravI. pratyeka pratare puSpAvakIrNanI saMkhyA keTalI hoya ? e saMbaMdhamAM hakIkata upalabdha thatI nathI. iti iSTaprata AvalikAgatAvAsasaMkhyAprAptyupAyaH / A karaNa pramANe samagra nikAyAzrayI vicAratAM prathama prataravartI saMkhyA te mukha ane aMtima (49mA) prataravartI saMkhyA te bhUmi kahevAya. ane pratyeka narakAzrayI vicArIe to iSTanarakanI prathama pratara saMkhyA te mukha ane te ja narakanI aMtima pratara saMkhyA te bhUmi kahevAya. A sivAya bIjA aneka upAyo-karaNo che, te granthAntarathI jovAM. [233] 369-1-prathama to pazcAnupUrvIe (aMtima4mA pratarathI upara AvavuM te) paNa A ja karaNa pUrvAnupUrvInA niyama mujaba saMkhyA jANavA upayogI thAya che. 2-vaLI eka dizAnI ane eka vidizAnI thaI be paMktigata saMkhyAno kula saravALo karI, cAravaDe guNI eka indraka bheLavatAM paNa sarvatra prataragata AvAsasaMkhyA prApta thAya che. 3-vaLI dvitIya pratarone viSe pratyeka prataranI AvatI aMka saMkhyAmAMthI eka nyUna karI prApta thatI saMkhyAne For Personal & Private Use Only Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha avatAra-pUrva gAthAmAM pratyeka pratarAzrayI saMkhyA jaNAvIne have A poNI gAthA, samagra narakAzrayI ane pratyeka narakAzrayI AvalikAgata nArakAvAsa saMkhyAne jANavAnuM kAraNa batAve che. temAM vaimAnikanikAvat ahIM paNa "mukha ane bhUmi dvArA prApta thatI banne prakAranI saMkhyA kahe che. --paDhamo muhamaMtimo havai bhUmI / muhabhUmisamAsaddhaM, payaraguNaM hoi savvadhaNaM // 234 // saMskRta chAyA prathamo mukhamantimo bhavati bhUmiH / mukha-bhUmisamAsArdha, prataraguNaM bhavati sarvadhanam // 234 / / zabdArtha sugama che. TyArtha-prathama pratarasaMkhyA te muva ane aMtima pratarasaMkhyA te bhUmi kahevAya. banne saMkhyAno saravALo karIne addha karavuM je saMkhyA Ave teno sarva pratarasaMkhyA sAthe guNAkAra karavo jethI sarva saMkhyA prApta thAya che. 523jA vizeSArtha-vaimAnikapata ahIM paNa A eka ja gAthA samagra narakAzrayIkaraNa batAve che, temaja pratibarakAzrayI saMkhyAkaraNa paNa batAve che, kAraNa ke mukha tathA bhUminuM grahaNa sAte narakAzrayI temaja pratyeka narakAzrayI paNa ghaTe che. 1-samagra navAjavI gAvAtonI saMdhyA vAhavAnuM udira-prathama prataravartI kula 389 narakAvAsAono samudAya pizcAnupUrvIe prathama prataranuM mukha hovAthI] te kula saMjJaka kahevAya ane aMtima pratara sthAnavartI 5, narakAvAsAono kula samudAya pizAnupUrvIe tenuM AdipaNuM hovAthI] te bhUmi saMzaka tarIke oLakhI zakAya che. e mukha ane bhUmino saravALo karatAM [3895=] 394 thAya, tene gAthAnusAre adha karatAM 197 thAya. sarva pratironAM AvalikAgata AvAsonI kula saMkhyA kADhavAnI hovAthI te saMkhyAne 49 pratiro vaDe guNatAM 9653 eTalI dizA tathA vidizAvartI AvalikAgata [AvalikA praviSTa] narakAvAsAonI saMkhyA AvI, [kula 84 lAkhamAMthI 96pa3 bAda karatAM 8390347 zeSa rahI, te sAte narakAzrayI puSpAvakIrNanI saMkhyA jANavI, je have pachInI gAthAmAM kahevAze. prathama prataranI saMkhyAmAMthI bAda karatAM zeSa saMkhyA rahe che te pratare prApta thAya che. 4 vaLI cothI rIte pAMca (5)nI saMkhyAne "Adi' saMjJA, 8nI saMkhyAne "uttara' saMjJA ane 49nI saMkhyAne gaccha' saMjJAo ApIne pazcAta gacchasaMzaka ane uttarasaMzaka saMkhyAne guNIne Avela saMkhyAmAMthI Adi saMzakasaMkhyA hIna karatAM ji948=392-5=389] aMtima ghanasaMkhyA prathama pratare 389nI prApta thAya. A pramANe dvitIyAdi pratare yathAyogya upAyo che. pa-vaLI pAMcamI rIte ISTa prataranI ekadizi saMkhyAne ATha guNI karI, traNa bAda karatAM je zeSa saMkhyA rahe te sarvatra AvalikAgatanI saMkhyA samajavI. A sivAya aneka karaNo hoya che. vadhu mATe devendranarakendra prakaraNa jovuM. For Personal & Private Use Only Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pramANe samuccaye karaNacaritArtha thayuM. [samuccaya mATe bIjo upAya e che ke-49 prataranI eka ja bAjunI AvAsasaMkhyA (vaimAnika samayavatA) ekaThI karI cAre guNIne 49 indraka AvAso meLavatAM ukta 9653nI saMkhyA paNa Avaze.] iSTakAzrayI AvAsasaMkhyA prAptinuM udAharaNa 2-rUpanAvI AvAsasaMbAprAptinuM vAdaLa-- have pratyeka narakAzrayI kADhavuM hoya to pratyeka narakomAM Adima prataranI kula saMkhyA te mudda saMzaka ane aMtima prataravartI saMkhyA bhUmi saMzaka kalpI levI, pachI upara mujaba sarva gaNita karavuM jethI ISTa narake AvAsasaMkhyA prApta thAya. navA raNa-- jema ratnaprabhAmAM prathama pratare 389 e mukha saMkhyA ane ratnaprabhAnI aMtima teramA prataranI 293 saMkhyA te bhUmi, A banneno samAsa-saravALo karatAM 682, tenuM ardha karatAM 341, tene tere pratare guNatAM 4433 AvyA. ATalI AvalikAgata saMkhyA prathama narake jANavI. A saMkhyA prathama nArakInI gAthA 217mAM kahelI 30 lAkha narakAvAsAonI saMkhyAmAMthI bAda karatAM avaziSTa je 2995567nI saMkhyA te puSpAvakIrNonI jANavI. [bannene punaH ekaThI karatAM 30 lAkha maLI raheze. e pramANe sarva narake banne prakAranI AvAsasaMkhyA vicAravI] kRti pratinarakAzrayyudAharaNam / nAma sAte nakAzrayI 1 ratnaprabhAne viSe 2 zarkaraprabhAne viSe [anya rIte lAvavuM hoya to pratyeka narakanI yathAyogya pratara saMkhyA te sarva prataranI eka ja bAjunI AvAsasaMkhyAne ekaThI karI, cAravaDe guNI svanakapratarasaMkhyA jeTalA indrakAvAso prakSepatAM, pratyeka narake ISTasaMkhyA prApta thAya che. sAmAnya gaNitanI aneka rItio che.] [234] // pratyeja narAzrayI [tathA putra] bAvaLi--puSpA. AvAsa saMdhyAnuM yatra || bhUmisamAsa arddha pratara paMktibaddha puSpAvakIrNa kula saMkhyA 394 197 49 9653 8390347 84 lAkha 682 341 13 4433 2995567 30 lAkha 490 245 11 2695 2497305 25 lAkha 165 9 1485 1498515 15 lAkha 202 101 7 999293 10 lAkha 106 53 5 299735 3 lAkha 42 21 3 99932 99995 3 vAlukAprabhAne viSe 4 TUMkaprabhAne viSe 389 5 389 293 285 205 197 125 77 133 330 69 129 333335 5 dhUmaprabhAne viSe 265 6 tamaHprabhAne viSe 63 7 tama tama prabhAne viSe d 1 5 sAte narakAzrayI mukha ane bhUmi saMkhyAkaraNa [vaimAnikavat ] ahIM ApyuM nathI paNa granthasaMdarbhamAM jovuM. 37 13 d *99 707 d 5 370. A sivAya narakAvAsa saMkhyAnI prAptinAM anya karaNo paNa hoya che, emAM keTalAMka devendra narakendra prakaraNamAM ApelAM che te jovAM. For Personal & Private Use Only Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha // prApti bAvAsonuM svarUpa-pariziSTa naM. 7 // noMdha--ahIM granthakAre vRttatrikoNAdi AvAsasaMkhyAprAptikaraNa athavA AvalikApraviSTa athavA puSpAvakIrNanuM vimAnavat aMtaradvAra saMkhyA--saMsthAnAdi varNana jaNAvyuM nathI, paraMtu upayogI hovAthI granthAntarathI nIce mujaba ApavAmAM Ave che. 412 vRtta, trijoga vagerenuM pratiprato saMdhyAraLa sAte narake pratyeka pratare--vRttatrikoNa--cokhUNa narakAvAsAonI saMkhyA jo jANavI hoya to vaimAnika nikAyamAM jaNAveluM vRttAdika2Na yojavuM. 1 eTale ke ahIMyA dizA tathA vidizAmAM paNa paMktio hovAthI eka dizAnI ane eka vidizAnI ema be paMktio levI. bannenI AvAsasaMkhyAne tribhAge vaheMcavI, vaheMcatA jo zeSa saMkhyA ekanI rahe to trikoNamAM, benI rahe to eka trikoNa ane eka cokhUNamAM umeravI. pachI banne paMktivartI pRthak pRthak vRttatrikoNa--cokhUNa saMkhyAne ekaThI karI te saMkhyAno samAsa--saravALo karI cAre guNavI [athavA dizAvidizAnI saMkhyA judI prathama kADhavI hoya to cAra cAra paMktinI bhinna saMkhyAne cAre guNavI]. jethI prathama pratare dizAvidizAnI ekatrita thayelI [athavA dizAvidizAnI pRthak pRthak] vRttAdi AvAsasaMkhyA prApta thAya che. jema ratnaprabhAnI dizAgata paMktinI 49nI saMkhyAne tribhAge vaheMcatAM 16-16-16 ane zeSamAM (AvAsa) 1 2he, te zeSane trikoNamAM umeravo, tyAre 17-16-16. have vidizAgata paMktinI kula 48nI saMkhyAne tribhAge vaheMcatAM 16-16-16 AvI. temAM dizAnI paMktinI Avela saMkhyAne kramazaH yathAsaMkhyapaNe meLavatAM 33 tri0, 32 co0, 32 vRttanI saMkhyA AvI. have cAre paMktinI lAvavA cAre guNatAM kramazaH 132 saMkhyA trikoNanI, 128 cokhUNanI, ane 128 vRttanI AvI. have vRttanI 128nI saMkhyAmAM indrakavRtta hovAthI umeryuM eTale 129 vRttanI saMkhyA prathama pratare AvI. have traNene ekatra karavAmAM Ave to 389nI AvalikAgata uktasaMkhyA AvI raheze. anya pratara mATe yantra jovuM. pratinarakasthAnAzrayI tathA samagranarakAzrayI trikoNAdi saMkhyA lAvavAnuM karaNa vaimAnikavat vicAravuM, anya paNa karaNa che. te granthAtaMrathI jovuM. Avalika- puSpAvakIrNa narakAvAsAonuM vizeSa varNana narAvAsa battar--AvalikAdi narakAvAsAonuM paraspara aMtara (vaimAnikavata) saMkhya-asaMkhya yojananuM saMbhave che. prALA vyavasthA--narakAvAsAomAM utpanna thanArA nAko parAdhIna che, duHkha bhogavavA AvelA che, tyAM kaMI paNa zubhapaNuM ke lUMTI javApaNuM hotuM nathI, jethI te nAkone mATe prAkArAdinI vyavasthA zA mATe saMbhave ? tethI tyAM te vyavasthA nathI. svAmitvame--tyAM kaMI vaimAnikavat, trikoNa, vRtta, cokhUNamAM narakAvAsAonA mAlikIbheda jevuM kaMI ja nathI, temaja koIne kaMI vaheMcaNI karavAnuM hotuM nathI. ucca vastunI mAlikI dharAvanArA sahu hoI zake, paNa AvA azubha narakAvAsAonI AlikAomAM mAlika koNa thAya ? koI ja nahIM. uparoparisthAna vaimAnikanikAyavat ahIM paNa vRtta upara vRtta, trikoNa upara trikoNa ane cokhUNa upara cokhkhaNa narakAvAso sarvatra Ave, ema samagra prataramAM kramazaH vicAravuM. svargAvi--narakAvAsAo azubha, atyanta durgaMdhathI bharelA, sparza karatA ja mahAhAni pahoMcADanArA, For Personal & Private Use Only Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvalikAgata narakAvAsAonAM nAmonI olakhANa 413 aruci upajAvanArA, aneka mRtakAdinI atinitva ane durgaMdhathI bharelA, udyotAdi kaMIpaNa na hovAthI ane svayaM aprakAzita hovAthI mahAghanaghora aMdhakAramaya che. puSpAvIrbhAvAra [saMsthAna--pratyeka paMktionA AMtAomAM vIkharAyelAM--chUTAM chUTAM verelAM (puSpAvakIrNa) puSpavat AvAso rahelAM che. teo lohamaya koThAnA AkAre, dArunA pIThAkAre, rAMdhavAnI loDhInA AkAre, thAlI, tApasAzrama, murajavAgha, nandImRdaMga, sughoSA ghaMTA, mardala, bhAMDapaTaha, bherI--DhakkA, jhallarI, kuttumbaka ItyAdi bhinna bhinna AkAranA che. ene dekhatAM ja jonAranA zarIre ghUja-kaMpArI vachUTe evA e bhayAnaka che. A narakAvAsAo aMdarathI goLa ane bahArathI trikoNa, nIcethI kSuprazastra sarakhA dekhAvavALA che. AvaniApravidyAvAsAr--AvalikAgata narakAvAsa mukhyatve madhya narakendranA AvAsanI cAre dizAnI paMktiomAM prathama trikoNa, pachI cokhUNa, pachI vRtta, punaH trikoNa, cokhUNAdi A rItanA kramathI TheTha paMktinA anna sudhI AvelA che; paraMtu jo te trikoNAdi AvAsono pIThano uparano madhyabhAga grahaNa karIne joIe to to te AvalikAgata narakAvAsAo puSpAvakIrNa AkAravat aMdarathI goLa ane bahArathI cokhUNA (cokhaMDA) ane nIcethI ghAsa kApavAnA aNIdAra tIkSNa zasra sarakhA che. pratyeka prataravartI sarva narakendrAvAsAo goLa ja hoya che, paraMtu trikoNAdika hotA nathI. AvalikAgata narakAvAsAonAM nAmonI oLakhANa pratyeka narakamAM yathAsaMkhya upara jaNAvyA mujaba prato AvelAM che. pratyeka pratara traNa hajAra yojana UMcA che. pahoLAImAM asaMkhya yojana laMbAyelA che. pratyeka pratara madhye indraka nakAvAsAo AvelA che. e indraka AvAsothI cAre bAjue (dizAmAM) ane cAra vidizAmAM (aMtima prataravarjI vidizA) ema ATha paMktio narakAvAsAonI nIkaLelI hoya che (jeonA AkArAdikanuM svarUpa pUrve kahevAI gayuM che.) ratnaprabhA pRthvIvartI rahelA madhyavartI 'sImaMtendraka' AvAsanI cAre bAjue rahelA, dizAvartI AvAsomAM prathama pUrva dizAnA narakAvAsanuM nAma sImantakaprabha, uttaramAMnuM sImantakamadhya, pazcimamAMnuM sImantAvarta, dakSiNamAMnuM sImantakAvaziSTa che. tyArabAda pUrva dizAmAM zarU thatI paMktimAM rahelA bIjAthI laIne narakAvAsAnAM nAmo jaNAve che. pahelAnuM nAma vilaya, 2 vilAtmA, 3 stanita, 4 AghAta, 5 ghAtaka 6 kali, 7 kAla, 8 karNi, 9 vidyuta, 10 azani, 11 indrAzana, 12 sarpa, 13 visarpa, 14 mUti, 15 pramUcchita, 16 lomaharSa, 17 kharapuruSa, 18 agni, 19 tepitA, 20 udagdha, 21 vidagdha, 22 urdUjanaka, 23 vijala, 24 vimukha, 25 vicchavi, 26 vyadhajJa, 27 avalAna, 28 prabhraSTa, 29 rUSTa, 30 virUSTa, 31 naSTa, 32 vigata, 33 vinaya, 34 maMDala, 35 jihna, 36 jvaraka, 37 prajvaka, 38 apratiSThita, 39 khaMDa, 40 prasphuTita, 41 pApadaMDa, 42 parpaTakapAcaka, 43 ghAtaka, 44 sphuTita, 45 kAla, 46 kSAra, 47 lola, 48 lolapAkSa. have uttaravartI paMktinA bIjAthI laIne sarva nAmo jANavAM. ukta nAmone 'madhya' pada lagADavuM jema vijJayamadhya, vijJAbhAmadhya. vaLI A nAmomAM madhyaJAvarta zabdo te te nAmane ante ane nAmanI AdimAM joDavAmAM Ave che; paraMtu cAra cAra AvAsane aMtare madhyavijJaya ema madhya zabda AdimAM prathama lagADAya che. vaLI pazcimavartI paMktio mATe e ja nAmo sAthe jJAvarta pada lagADavuM, eTale vinayAvarta, vistAbhAvarta vagere. vaLI madhya Avarta vagere je pado lagADavAmAM Ave che te prAraMbhamAM upa2 jaNAvyA mujaba vilayAdi nAma pachI lagADAya che; paraMtu cAra cAra AvAsane aMtare to 'madhyavinaya' ema prathama lagADavAmAM Ave ja che. For Personal & Private Use Only Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha cothI dakSiNadizAvartI paMktio mATe ukta nAmone aziSTa pada lagADavuM eTale vinayAvaziSTa, vinAbhAvaziSTa' e pramANe pratyeka naraka prastare yojavuM. AvAsano deva azubha che, enAM nAmo paNa evAM ja amaMgaLa ane apriya che. utpatti-vevanA-vicAra--A narakAvAsAo goLa gavAkSa jevAM hoya che, tyAM utpanna thaIne puSTa zarIravALA nArako mahAkaSTapUrvaka moDhAmAMthI (eTale narakAvAsAnA dvAramAMthI) bahAra nIkaLIne nIce paDe che, kAraNake gavAkSa jevA hovAthI aMdarano bhAga vistIrNa hoya che paNa tenuM moDhuM ati saMkIrNa hoya che, eTale kaLazamAMthI dAkhala thayelAne jema nALacAmAMthI nIkaLavuM paDe tyAre jevuM duHkha thAya tenA jevuM bane che ne chevaTe paramAdhAmI jorathI kheMcI kADhatA rIbAtA nIkaLe che. eono utpatti deza (yoni) himAlaya parvata sarakho ekadama zItala che. e sivAya sarva pradezanI pRthvI kheranA aMgArA sarakhI dhagadhagatI uSNa vedanAvALI che, tethI zIta yonimAM utpanna thatAM nArakone e uSNakSetra agninI peThe adhika kaSTa Ape che. * * * avataraNa- - have e karaNa dvArA prApta thatI samagra nikAyAzrayI AvalikAgata ane puSpAvakIrNanI saMkhyAne granthakAra pote ja kahe che-- 414 channavaisaya tipannA, sattasu puDhavIsu AvalInarayA / sesa tiasIilakkhA, tisaya siyAlA navaisahasA // 23 // saMskRta chAyA-- SaNNavatizatAni tripaJcAzatAni saptasu pRthivISu AvalInarakAH / zeSAstrayazItilakSANi, trizatAni saptacatvAriMzat navatisahastrANi // 235 // zabdArtha--sugama che. gavArtha-- gata gAthAmAM keTalAMka karaNa dvArA sAte narakanI thaI 9653nI AvalikAgata narakAvAsa saMkhyA prApta thAya che, jethI 84 lAkhamAMthI 9653nI saMkhyA bAda jatAM 8390347nI saMkhyA puSpAvakIrNanI prApta thAya che. 2355aa vizeSArtha-- gAthArthavat. [235] * pratyeka narakAzrayI vRtta - trikoNa - corasa narakAvAsAonI saMkhyAnuM yantra jAtinAma pahelI naraka bIjI trIjI 1453 1508 1472 4433 vRttasaMkhyA tryastra saMkhyA catura che sAte narakanI kula paMktibaddha saMkhyA cothI paJcamI SaSThI saptamI sAtenI 3121 3332 3200 9653 875 | 477 223 77 924 516 252 100 OM | chu V 0 ra 896 492 232 2695 14852707 265 For Personal & Private Use Only 1 28 4 20 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only // pratyeka nArakImAM vRttAdinarakAvAsAo, yntr|| prathama ratnaprabhA narakane viSe / . 1 prataramA / 2 prataramA / 3 prataramA / 4 prataramA / 5 prataramA | 6 prataramA 7 prataramA 49-48 48-47 47-46. 46-45 45-44 4-43 43-42 go. 20 co. go, tri co. gotriva coka | go0 trico go, tri. co. go0 triva co0 go0 vi0 co. di0 16-17-16 16-16-16 15-16-16 15-16-15 15-15-15 14-15-15 14-15-14 vi0 16-16-16 15-16-16, 15-16-15 15-15-15 14-15-15 14-15-14 14-14-14 32-33-3ra 31-32-32 30-32-31 30-31-30 29-30-30 28-30-29 28-29-28 44 4 4. 44 4 4. 44 4 4 44 4 4 44 4 4. 44 4 4. 44 4 4. i0 129-132-128 | 125-128-128 | 121-128-124] 121-124-120 | 117-12-120 | 113-12-116 ( 113-116-112 saha kula 389 =kula 381 | =kula 373 =kula 365 =kula 357. =kula 349 kula 341 8 prataramA __E prataramAM 10 prataramAM 11 prataramA 12 prataramA 13 prataramA 42-41 41-40. 40-39 39-38 38-37 37-36 pahelI nArakInA tere pratare gotra2i0 co. go_co0 go--tra co0 go-tri-co0 goba2i0 co. goba2i0 co. " goLa-tri -co. di0 14-14-14 13-14-14 13-14-13 13-13-13 12-13-13 12-13-12 1453-1508-1472 vi0 13-14-14 13-14-13 13-13-13 12-13-13 12-13-12 12-12-12 traNeya maLIne kula 4433. +27-28-28 26-28-27. 26-27-26 25-26-26 24-26-25 24-25-24 x 4 4 4 x 4 4 4 | x 4 4 4 | x 4 4 4 | x 4 4 4 | x 4 4 4 zeSa puSpAvakIrNa I. 109-112-112 | 105-112-108 | 105-108-104 | 101-104-104 | 97-104-100 97-10-86 2995567= saha kula 333 | =kula 325 | =kula 317 | =kula 309 =kula 301 =kula 297 kula 30 lAkha prathama ralaprabhA nArakInuM narakAvAsAo, yantra 46 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 x 4 For Personal & Private Use Only bIjI zarkarAprabhAmAM // 1 prataramA 2 prataramA | 3 prataramA | 4 prataramA 5 prataramA | 6 prataramA / 7 prataramAM dizAvidizAnI saMkhyA tenA 36-3pa 3534 34-33 37-3ra - 32-31 - 31-30 30-29 go. tri. co. | go. tri. co. go. tri. co. go. tri co. go. tri. co. | go. tri. co. go. tri. co. traNa bhAga karavAthI te di. 12-12-12 | 11-12-12 | 11-12-11. 11-11-11 | 1-11-11 | 1-11-10 | 10-1-10 11-12-12 11-12-11 | 11-11-11 [ 1-11-11 | 1-11-10 | 10-10-10 9-1-10 banneno saravALo karatAM + | 23-24-24 22-24-23 | 22-23-22 21-12-22 | 20-21-21 | 20-21-10 | 19-2020 cAre guNatAM ane 4 x 4 4 4 | x 4 4 4 | x 4 4 4 | x 4 4 4 |x 4. 92-96-96 | 88-96-92 | 88-92-88 | 84-88-88 | 8-88-84 | 8-84-80 [ 76-8-80 eka Indraka goLamAM bheLavatAM+1 +1 | +1 +1 1 +1 1 pratipratare kula saMkhyA 8-96-96 89-86-9ra | 89-82-88 | 85-88-88 | 81-88-84 | 81-84-80 77-8-80 kula 285 | kula 277 kula 269 kula 281 | kula 253 | kula 245 | kula 237 pratarakhAnAnI oLakhANa 8 prataramA 6 prataramA 10 prataramA 11 prataramAM bIjI narakanA AvAsono kula saravALo dizAvidizAnA nArakAvAsanA 29-28 | 28-27 | 27-26 26-25 traNa bhAga karavAthI go. tri. co. || go. tri. co. go. tri. co. | go. 2. co. bIjI narakamAM agiyAra prataranA thaIne 9-1-10 9-1-9 vi. 9-1-9 ( 8-9-9 . - * goLa. trikoNa. corasa. banneno saravALo karatAM + || 18-2-19 | 18-19-18 | 17-18-18 | 16-18-17 275-924-896 cAre guNatAM ane 4 | x 4 4 4 | x 4 72-8-76 | 72-76-72 | 68-72-72 | 64-72-68 paMktibaddha traNeno saravALo karatAM 295 eka Indraka umeratAM +1 | +1 | puSpAvakIrNa zeSa 2497305 pratipratare kula saMkhyA 73-8-76 | 73-76-72 69-72-72 | 65-72-68 bane maLIne kula narakAvAsa 25 lAkha kula 229 | kula 221 | kula 213 | kula 205 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha hy chuM x 4 1 +1 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43. | trInI vArtuLamAM naramAM che. 1 prataramA | 2 prataramA 3 prataramA | 4 prataramAM | 5 prataramA / 6 prataramA | 7 prataramA | 8 prataramA 6 prataramAM| kula saravALo 25-24 | 24-23 | 23-22 22-21 | 21-20 | 20-19 | 19-18 | 18-17 | 17-16 goLa - 477 go. tri. co. | go. tri. co. | go. tri. co. | go. tri. co. | go. tri. co. | go. tri. co. | go. tri. co. | go. tri. co. | go. tri. co. trikoNa - 516 -- 8-8-8 | 7-8-8 u-8-7 | 7-7-7 | 6-7-7 | 6-7-6 | 6-6-6 | 5-6-6 | cokhkhaNa - 492 8-8-8 | 7--8-8 -8-7 | 7-7-7. 6-7-7. | 6-7-6 | 6-6-6 pa-6-6 | 5-6-5 16-17-16 | 15-16-16 | 14-16-15 | 14-15-14] 13-14-14] 12-14-13 | 12-13-12 | 11-12-12 | 10-12-11 kula 50 saM0 1485] 44 44 | x4. 84 44 | 44 | x4 | 44 | puSpA1498515 64-68-64 | 6-64-64 | pa6-64-60 | pa6-6-pa6 | para-pa6-pa6 | 48-pa6-para | 48-para-48 | 4-48-48 | 40-48-44 | kula 15 lAkha +1 | +1 | +1 | +1 +1 +1 | +1 | +1 65-68-64, 61-64-64 | pa7-64-60 | pa7-6-pa6 | pa3-56-56 | 49-56-para | 49-para-48 | 45-48-48 | 41-48-44 kula 197 | kula 189 | kula 181 | kula 173 | kula 165 | kula 157 | kula 149 | kula 141 | kula 133 44 For Personal & Private Use Only caturtha paMkaprabhAmAM / pratara 9 | Utara 2 | khatara rU | pratara 8 | Utara ? | itara 6 | itara 7 | kurukta savAlo dizA-vidizAnA 16-15 | 15-14 | 14-17 | 13-12 | 12-11 | 11-10 | 109 goLa - 223 traNa bhAga karavAthI go. tri. co. | go. tri. co. | go. tri. co. | go. tri. co. | go. tri. co. | go. tri. co. | go. tri. co. | trikoNa - 2para | 4-pa-4 | 4-4-4 | -4-4 3-4-3 | cokhkhaNa - 232 5-5-5 | 4-5-5 45-4 | 4-4-4 | 3-4-4 -4-3 || 3-3-3 banneno saravALo karI + | 1-11-10 | 9-10-10 | 8-1-9 | 8-9-8 7-8-8 | 6-7-6 | paMktibaddha 707 | cAre guNatAM 4 | x4 | 44 | 44 | 44 | 84 | 84 | x4 | 4-44-40 [ 36-4-40 | 3ra-4-36 [ 32-36-3ra | 28-32-3ra | 24-3ra-28 24-28-24| puSpAvakIrNa eka indraka bheLavatAM | | +1. +1 +1 | +1 | +1 | 99293 pratipratare kula saMkhyA- 41-44-40 | 37-40-40 | 33-4-36 [ 37-36-3ra | 29-32-3ra | 25-32-28 25-28-24| bane maLIne kula 125 | kula 117 | kula 109 | kula 101 | kula 93 | kula 85 | kula 77. kula 10 lAkha trIjI vAlukAprabhA-cothI paMkaprabhA narakavAsAnuM yantra +1 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha // pAMcamI dhUmaprabhA narakamAM pratyeka prataramA vRttAdisaMkhyA- yantra // | 9 kare 2 ka. kare | 4 pratire | pha | kusaMdhyA 9-8 | 8-7 | -6 | 6-5 | pa-4 goLa - 77 go. tri. co. go. tri. co. | go. tri. co. go. tri co. | go. tri. co. trikoNa - 100 3-3-3 | 2-3-3 | 2-3-1 | 2-2-2 | 1-ra-2 coNa - 88 2-3-3 2-3-2 2-2-2 1-2-2 | 1-2-1 4-5-4 3-4-4 2-4-3 paMktibaddha kula 265 44 44 puSpAvakIrNa 28735 2-24-24] 16-24-20 16-2-16 12-16-16 | 8-16-12 44 44 44 +1 +1 +1 +1 +1 kula saMkhyA 3 lAkha 21-24-24 1-24-20) 17-2-16] 13-16-16 9-16-12 kula 69 | kula 61 | kula 53 | kula 45 | kula 37 chaThI tamaHprabhA | pratara 1 | pratara 2 | pratara 3 | saravALo saptamanarakamAM narakamAM prathama pratare dizA-vidizAnA | 4-3 | 3-2 | 2-1 | goLa 15 traNa bhAga karatAM | go. tri. co. | go. tri. co. | go. tri. co. trikoNa 28 paMktibaddha dizigata trikoNa 1-2-1 | 1-1-1 | -1-1 | cokhkhaNa 20. vimAno 4 1-1-1 -1-1 | -1 0 | Indraka 1 punaH saravALo + | 2-3-2 1-2-2 -2-1 |paMktibaddha 63 cAre guNatAM x | x4 44 44 8-12-8 4-8-8 | -8-4 puSpAvakIrNa nakAvAsA +1 +1 | 1 932= indraka meLavatAM | 9-12-8 | pa-8-8 | 1-8-4 | puSpAvakIrNa pratipratara saMkhyA | kula 29 | kula 21 | kula 13 | kula 9995 navatarapUrve AvalikA tathA puSpAvakIrNa nArakAvAsAonI bhinna bhinna vyavasthA jaNAvIne have te narakAvAsAonuM pramANa jaNAve che. nathI. tisahassucA sabbe, saMkhamasaMkhijavitthaDA''yAmA / paNayAla lakkha sImaM tao a lakkhaM apaiThANo // 236 // For Personal & Private Use Only Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narakAvAsAnI uMcAi temaja tenI vyavasthA saMskRta chAyA-- trisahastroccAH sarve, saMkhyA'saMkhyavistRtA''yAmAH / paJcacatvAriMzallakSo sImaMtakazca lakSamapratiSThAnaH // 236 // zabdArtha tisahasughAtraNa hajAra yojana UMcA I viNaDADaDayAmA vistAralaMbAIe gAvArtha-- vizeSArthavat. / / 236 // vizeSArtha-- sAte narakapRthvIne viSe vartatA sarva narakAvAsAo [AvalikAgata ane puSpAvakIrNa] traNa hajAra [3000] yojananI UMcAIvALA che ane pahoLAI tathA laMbAImAM koI saMkhyayojananA, koI asaMkhyayojananA, ema banne prakAranA che. jema prathama narakaprataravartI sImanta nAmano indraka narakAvAso [aDhIdvIpapramANa] pramANAguMle pIstAlIza lAkha yojanano vRttAkAre rahelo che. ane sAtamI nArakInA madhye rahelo apratiSThAnanarakAvAso paNa pramANAMgule [jaMbudrIpa pramANa] eka lAkha yojanano vRttAkAre rahelo che, ane tene pharatA mahAraurava, mahAkAla, raurava ane kALa A cAre narakAvAsA asaMkhya yojananA vistAravALA che. A pramANe AvAsonuM saMkhya asaMkhya yojana vistArapaNuM samajavuM. [236] avatara-- narakAvAsAnuM traNa hajAra yojananuM UMcapaNuM kevI rIte te, temaja tenI vyavasthA samajAve che. hiTThA ghaNo sahassaM, upa 'saMjogo sahassuM tu / mo sahastra brusirA, ttiSi hiTTA paLo heThe nIce ghana--nakkara bhAgavALA piM saMtoSajJo upara bhAge saMkucita thatA 201, adhastAt ghanaM sahastraM, upari saMkocataH sahastraM tu / madhye sahastraM zuSirAH, trINi sahastrANyucchritA narakAH ||237|| zabdArtha-- sahasphUtinA nirayA ||237] [6. . saM. ] saMskRta chAyA-- 466 maLe sahasa nrusirA=madhye hajAra yojana polANavALA nirayA naraka AvAso gArtha nIcenA bhAge eka hajAra yojanano nakkara bhAga che ane uparano bhAga paNa eka hajA2 yojanano nakkara che. mAtra uparano bhAga bahArathI dekhAvamAM dhIme dhIme upara jatAM zikharanI jema saMkucita thato hoya che ane vacalo bhAga eka hajAra yojanano che te bhAga polo hoya che, ane e bhAgamAM ja narakanA jIvo vagere hoya che. A pramANe pratyeka narakAvAsA traNa hajAra yojananA hoya che. ||23nA 371. pAnuM--saMvasahastamemAM / For Personal & Private Use Only Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vizeSArtha makAnane jema plIntha hoya che tema dareka 'narakAvAsa'ne plIntha eTale nakkara bhAga hoya che. te keTalo hoya ? gAthArthamAM kahyA mujaba eka hajAra yojanano che. tyArapachI narakanA jIvone jyAM trAsa, duHkha ane vedanAono paramAdhAmI vagerethI anubhava thAya che te bhAga Ave che. te bhAga paNa eka hajAra yojanano polo che. paramAdhAmIo narakanA jIvone 500 yojana UMce uchALI bhayaMkara tIkSNa bhAlA upara jhIle che te badhuM A ja hajAra yojananA polA bhAgamAM ja bane che, ane tyAra pachI e narakAvAsano uparano bhAga nIcenI jema ja pAcho taddana pRthvIkAyamaya nakkara ja che. phakta ahIM eTaluM vizeSa che ke uparano bhAga chevaTe saMkoca pAmato (maMdiranA zikharanI jema) hoya che. A traNa hajAra yojananA AvAso ratnaprabhAnA prataromAM rahelAM che. 420 A traNa hajAra yojananA narakAvAsAomAMnA vacalA eka hajA2 yojananA polA bhAgamAMnI aMdaravartI bhIMtIomAM vajramaya azubha vaikriya pudgalone grahaNa karIne vaikriya zarIra bAMdhavA sAthe utpanna thAya che. utpattisthAna moTuM hoya che, paNa temAMthI bahAra nIkaLavAnuM chidra nAnuM hoya che. jema ghaDo, gADavo ke gokha vagerenI jema atizaya sAMkaDA mukhavALA ane moTA peTavALA AvAsamAM utpanna thAya che. pachI tyAMthI bahAra AvavA zIghra prayatna kare che. moDhuM sAMkaDuM eTale parANe parANe zarIra kADhe che paNa tyAM kacaDAtA, bhIMsAtA nArako mahAkaThina narakatala upara dhaDIMga karatA paDe che. Ama svayaM bahAra Ave che. temaja keTalIkavAra nArako utpanna thayA bAda temAMthI bahAra AvavA sAruM nAnA chidramAM moDhuM nAMkhI bahArano je bhAga polo che tene juve che. tyAM to hAjarAhajUra rahelA yamarAja jevA paramAdhAmIo coTI ke bocIthI pakaDIne parANe kheMce che, to paNa kAyA moTI ane nirgamana dvAra nAnuM eTale zI rIte kheMcAI Ave ? eTale paramAdhAmIo tIkSNa zastrothI TukaDA karI karIne kADhe che. e vakhate nArako asahya vedanAno anubhava kare che. ema karI samagra kAyAne bahAra kADhe che, paNa vaikriya zarIrI hovAthI te pudgalo punaH eka thaI jAya che. ane kAyA mUlasthitivat banI jAya che. narakAvAsAonI bahAra AvyA pachI paNa te bApaDA nAraka jIvone kSaNabhara paNa zAMti kyAM che ? pAchI paramAdhAmIkRta, kSetrajanya ke anyonyakRta vedanAonI pIDAo nArakajIvone zarU thaI ja jAya che. A pramANe narakAvAsAnI UMcAI ghaTAvI. [237] (pra. gA. saM. 58) avatara-- narakAvAsAnAM pramANo darzAvIne have te narakAvAsA ukta pRthvIpiMDasthAnamAM sarvatra hoya ke amuka bhAgamAM na hoya ? te saMbaMdhI kahe che, chasu hiTThovari joyaNasahasaM bAvanna saDDa caramAe / puDhavIe narayarahiyaM, narayA sesammi savvAsu saMskRta chAyA-- // 23 // SaTsu adhaH upari yojanasahastraM dvApaJcAzat sArdhaM carame / pRthivyAM narakarahitaM, narakAH zeSAsu sarvvAsu ||238|| For Personal & Private Use Only Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naraka pRthvInA prataronuM aMtaramAna zabdArtha jItu hikovaricha pRthvImAM heThe upara vAvanna sadda=sADIbAvana hajAra caramANa puvINa=anta pRthvImAM mAyArtha-- vizeSArthavat. / / 238 // vizeSArya prathamanI ratnaprabhAdi cha pRthvIne viSe dareka pRthvInA yathAyogya piMDapramANamAMthI upara ane nIcenI eka hajAra yojana pRthvIpiMDamAM narakAvAsAo, nArako ke prataro kaMI hotuM nathI, eTale khAlI ja saghana pRthvIbhAga che, bAkInA 178000 yojanamAM sarvabhAgamAM nArakotpattiyogya narakAvAsAo yathAyogya sthAne (te te prastaromAM) AvelA che. [kAraNa ke te pRthvInA bAhalyAnusAre prataranuM aMtara raheluM che, mATe AgalI gAthAmAM je je pRthvIgata prataronuM je je aMtara kahe, teTale teTale aMtare narakAvAsAsthAna paNa samajI levAnA che] jyAre chellI pRthvI mAghavatIne viSe upara ane nIce banne sthAnethI sADI bAvana hajAra yojananuM kSetra choDI devAnuM che, kAraNa ke tyAM narakAvAsA hotA nathI, mAtra zeSa traNa hajAra yojanamAM ja narakAvAsAo che, kAraNa ke tyAM eka ja pratara che, te pratara 3000 yojana UMcAImAM hoya che, kemake tyAM narakAvAsAonI UMcAI ja teTalI hoya che. [238] avatara-- have te te pRthvIvartI prastaronuM aMtara jANavA mATe upAya batAve che. bisahassUNA puDhavI, 372tisahasaguNiehiM niayapayarehiM / UNA rUvUNaNiapayarabhAiA patthaDaMtarayaM // 236 // nAvahiyaM=nArako rahita narayA narakAvAsAo sesaMmi savvAsu zeSa sarvamAM visahastULA=be hajAra yojana UNI nijhavaparahiM nija pratara sAthe saMskRta chAyA-- dvisahastranA pRthivI trisahastraguNitaiH nijakaprataraiH / UnA rUponanijapratarabhaktA prastaTAntarakam ||236|| zabdArtha-- vULiJapavara=ekarUpa UNa nija pratara saMkhyA sAthe 421 mAbA=bhAMgavI - gAthArtha-- potAnA (iSTa narakanA) prataranI saMkhyAvaDe traNa hajAra (pATaDA pramANa)ne guNIne je saMkhyA Ave te be hajAra nyUna evA te te pRthvIpiMDamAMthI bAda karI je saMkhyA zeSa rahe tene ekarUpa nyUna prataranI saMkhyAvaDe (kAraNake prataranI saMkhyAthI AMtarA eka saMkhyA nyUna thAya) bhAMgatA pATaDAnuM aMtara Ave che. ||23lA vizeSArtha-- A gAthAno upayoga cha pRthvI sudhI ghaTI zakaze. kAraNa ke sAtamI pRthvIe to pratara eka ja hovAthI aMtara kyAMthI pedA karavuM? mATe cha pRthvIne viSe kramazaH kaheze. ahIM prathama 372. pALatA (niya) parehiM, tisahaslamukhirlRi / For Personal & Private Use Only Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha raprabhA pRthvI mATe udAharaNa ApIne upAya ghaTAvIe chIe. udAharaNa-prathama ratnaprabhA pRthvIna piMumAlya : pa. azI. 42 yonanu cha, ta. piMDa pramANane uparathI ane nIcethI eka eka hajAra yojana vaDe nyUna karIe tyAre 1 lAkha 78 hajArano piMDa rahe. have A pRthvIne viSe pratara saMkhyA tenI che ane pratyeka pratara traNa-traNa hajAra yojana UMcA che, mATe prathama kevala tere pratiroe ja rokelA kSetrapramANane juduM kADhavA (133 hajAra) terane, traNa hajAre guNatAM 39 hajAra yojanAnuM to mAtra pratara kSetra ja AvyuM tene ukta 1 lAkha 78 hajAranA piMDamAMthI bAda karatAM 1 lAkha 39 hajAranuM pRthvI kSetra tera prataranA aMtara lAvavA mATe zeSa rahyuM. have [cAra AMgaLInA AMtarA traNa ja thAya tema] tera prataranA AMtarA bAra hovAthI 1 lAkha 39 hajAra yojananA zeSa rahelA aMtarakSetrane bAre bhAga ApIe eTale 11583 yo) : yojananuM pratyeka prataravartI aMtara nIkaLI Ave che, je vAta AgalI gAthA spaSTa kare che. [239] ___ avataraNa-ve. pUrvaputhAmai 46u GuyadvArA prApta thadu Parulu Yad. pratarIna aMtaramAnane prathakAra pote ja kahe che. tesIA paMca sayA, ikkArasa ceva joyaNasahassA / rayaNAe patthaDaMtara-mego cia joaNatibhAgo // 240 // sattANavai sayAI, bIyAe patthaDaMtaraM hoi / paNasattari tini sayA, bArasa sahasA ya taiyAe // 241 // chAvaTThasayaM solasa sahassa paMkAe do tibhAgA ya / ahAijasayAI, paNavIsa sahassa dhUmAe // 242 // bAvanna saDa sahasA, tamappabhApatthaDaMtaraM hoi / ego cia patthaDao, aMtararahiyo tamatamAe // 243 // [pra. gA. saM. 56-62] saMskRta chAyAtryazItiH paJca zatAni ekAdaza caiva yojanasahastrANi / ralAyAH prastaTAntaramekazcaiva yojanavibhAgaH // 240 // saptanavatiH zatAni dvitIyAyAH prastaTAntaraM bhavati / paJcasaptatiH trINi zatAni dvAdaza sahastrANi ca tRtIyAyAH // 241 / / SaTpaSTaM zataM SoDaza sahastrANi paGkAyAM dvau tribhAgAzca / ardhatRtIyazatAni paJcaviMzatisahastrANi dhUmAyAm // 242 // For Personal & Private Use Only Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 narakapRthvInA prataronuM aMtaramAna sArdha dvApaJcAzat sahastrANi tamaHprabhAprastaTAntaraM bhavati / ekazcaiva prastaTaH antararahitastamastamAyAm // 243 / / | zabdArtha - terInA paMsayA pAMcaso trAsI pAsattari paMcotera pathadaMta pAthaDAnuM aMtara kAphijhalayAaDhIso (250) yojana sattAvAraMnnava hajAra sAtaso dhUmApa dhUmaprabhAne viSe nAthA-1 ratnaprabhAmAM nizcathI 11583 yojananuM pratiprastara aMtara che. [240] 2 zarkaraprabhAnA 11, prataranA dasa AMtarAmAM 9700 yojananuM pratiprastara aMtara che. 3 vAlukAprabhAnA 9, prataranA ATha AMtarAmAM 1237pa yojananuM pratiprastara aMtara che. [241] 4 paMkaprabhAnA 7, prataranA cha AMtarAmAM 16166 yojananuM pratiprastara aMtara che. 5 dhUmaprabhAnA 5, prataranA cAra AMtarAmAM 2pa250 yojananuM pratiprastara aMtara che. [242] 6 tama prabhAnA 3, prataranA be AMtarAmAM pa2500 yojananuM pratiprastara aMtara che. '7 ane sAtamI tamastamaprabhA aMtararahita che, kAraNa ke tyAM to eka ja prastara che. jethI aMtara saMbhave ja kyAMthI? [243] viroNArtha- sugama che. vadhu mAhitI pAchaLa Apela ya-dvArA paNa maLI zakaze. [240-243] (pra. gA. saM. 59 thI 62) All, kathaM jJeyaM vRttaM tava sucaritaM doSavimalaM, kathaM sthApyA mUrtistava jina! gatAGka zamarasA / kathaM te mokSAdhvapraguNagaNoddAmamuditaM, na cedeSA zuddhA bhavati bhuvnehyaagmttiH|| bhAvArtha-he bhagavan! ama jevA pAmarone jo ApanA Agamono vAraso malyo na hoya to vItarAga-arihaMta paramAtmAnI agaNita upakArakatAno paricaya zI rIte maLata! tathA tIrthakaronI mUrti ane tenA darzana-pUjananI yathArtha paddhati zI rIte meLavata? tathA mokSamALAnI ArAdhanArUpa ratnatrayInuM sugamatA pAlana zI rIte zakaya thAta ? tethI AgamAM eTale kalikAlamAM kalpatarU samAna che. For Personal & Private Use Only Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 // dareka pRthvIvartI prastaronuM paraspara antara // dhUmaprabhA ratnaprabhA | zarkarAprabhA / vAlukAprabhA | paMkaprabhA tamaHprabhA | tamastamaHprabhA pRthvIonAM nAmo pratarasaMkhyA pRthvIpiMDamAna 13 11 180000 132000 128000 120000 118000 116000 108000 |be hajAre nyUna karatAM- | 178000 1.30000 126000 118000 116000 114000 106000 For Personal & Private Use Only saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha pRthvIgata mAtra sarva 36000 033000 27000 21000 15000 Co00 3000 prataramAna nyUna karatAMprataramAne nyUnamAna / 138000 87000 LLOOO 87000 101000 105000 eka saMkhyA nyUna pratara bAre bhAMgatA daze bhAMgatA AThe bhAMgatA chae bhAMgatA cAre bhAMgatA bee bhAMgatA pratara nathI saMkhyAe bhAgatAM 1158, yoo &700 yo0 12375 yo0 16166-yo0 25250 yo0 52500 yo0 | 51500 yo0 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakonuM bhavadhAraNIya tathA uttaravaikriyAdi zarIra avagAhanA 425 (nArakonuM trIjuM avagAhanA dvAra) avatara- bhavanadvArane kahIne have granthakAra nArakonuM bhavadhAraNIya tathA uttaravaikriyAdi zarIranuM avagAhanA svarUpa tRtIyadvAra zarU kare che, emAM prathama bhavadhAraNIya avagAhanA pratyeka nArakImAM oghathI-samuccaye varNave che. pauNaTThadhaNu cha aMgula, rayaNAe dehamANamukkosaM / sesAsu duguNa, duguNaM, paNadhaNusaya jAva carimAe // 244 // saMskRta chAyApaadonaassttdhnuuNssi SaDaMgulaM, ratlAyAM dehamAnamutkRSTam / zeSAsu dviguNaM dviguNaM, paJcadhanuHzataM yAvaccaramAyAm // 244 / / zabdArtha sugama che. jayArtha- ratnaprabhAne viSe utkRSTa dehamAna poNA ATha dhanuSya ane cha aMgula samuccaye hoya che. ane zeSa pRthvImAM [samuccaye] jANavA mATe, te pramANane dviguNa-dviguNa karatAM yAvat carama (chellI) pRthvImAM pAMcaso dhanuSya thAya. 24jA vizeSArtha - bhavadhAraNIya zarIra kone kahevAya? tenI vyAkhyA to ame pUrvagAthA prasaMge karI che. tathApi Abhavaparyanta rahevAvALuM svAbhAvika je zarIra te bhavadhAraNIya vaikriyazarIra) samajavuM. pahelI ratnaprabhA narakamRthvImAM nArakIonuM utkRSTa dehamAna poNAATha dhanuSya [31 hAtha ane upara cha aMgulanuM hoya che, ane zeSa zarkaraprabhAdine viSe kramazaH dviguNa vRddhi karavAnI hovAthI te vRddhi karatAM bIjI narakamAM 15 dhanuSya 12 hAthanuM trIjI narakanA nArakonuM bhavadhAraNIya utkRSTa dehamAna 31dhanuSya, cothI narakamAM 6rA dhanuSya, pAMcamImAM 125 dhanuSya, chaThThImAM 250 dhanuSya ane sAtamImAM 500 dhanuSyanuM utkRSTa dehamAna che. pazcAnupUrvIe sAtamIthI vicAravuM hoya to paNa ardha-adha nyUna karatAM karatAM upara javuM jethI yathoktamAna Ave che. [244] avatara-e pramANe oghathI darzAvIne, pratyeka pRthvInA pratyeka prataranA dehamAnane utkRSTathI jaNAvavAnI icchAvALA granthakAra prathama ratnaprabhAnA ja pratyeka pratara mATe kathana kare che. rayaNAe paDhamapayare, hatthatiyaM dehamANamaNupayaraM / chappaNNaMgula saDDA, vuTTI jA terase puNNaM // 24 // 54, For Personal & Private Use Only Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha saMskRta chAyArlaayaaN prathamapratare, hastatrikaM dehamAnamanuprataram / SaTpaJcAzadagulAni sArdhAni vRddhiryAvat trayodaze pUrNam // 245 // zArthahatthatiyaM hAtha chappaNNaMgulasaDDA-sA 75na saMgula aNupayaraM pratiprataH vuDDI vRddhi gAthArtha-ratnamAna prathama pratare trAtharnu utkRSTa heDamAna che. tyA25chI pratye pratare kramazaH sADAchappana aMgulanI vRddhi karavI, jethI terame pratare pUrNamAna ziA dhanuSya cha aMgalanI sAve. // 245|| _ vizeSArtha-ratnamAthvInA te2 prata2 pai.DI. prathama pratare 39atharnu utkRSTa mArAya dehamAna che, tyArapachI dvitIyAdi pratara mATe e traNa hAthamAM pa6 aMgulanI (be hAtha-8 aMgula) nI kramazaH vRddhi karatA javI jethI bIjA pratare [3 hAtha +2+aa aMgula, 5 hAtha-TA aM] 1 dhanuSya 1 hAtha to aMgulanuM, trIje vRddhi karatAM 1 dhanuSya, 3 hAtha ane 17 aMgula, cothe pratare 2 dhanu0, 2 hAtha, nA aMva, pAMcame 3 dhanu0 10 aMDa, chaThe 3 dhanuSya, 2 hAtha ane 18 aMte, sAtame 4 dhanu0, 1 hAtha, 3 aMta, AThame 4 dhanu 3 hAtha 11aaaa aM), navame pa dhanu 1 hAtha 20 aMDa, dasame 6 dhanu0 mAM aM0, agiyArame 6 dhanu0, be hAtha ane 13 aMd, bArame 7 dhanu0 21aaaa aMche, ane aMtima terame pratare 7 dhanuSya 3 hAtha ane cha aMgulanuM pUrvokta prbhaae| bhAve. [245] avataraNa-ve. the. 4 62 hemAna zeSa. 2062 sAta pRthvIna viSe. 44 cha. jaM dehapamANa uvari-mAe puDhavIe aMtime payare / taM ciya hiTima puDhavIe, paDhame payarammi boddhavvaM // 246 // taM cegUNagasagapayara-bhaiyaM bIyAipayakhuDDi bhave / tikara tiaMgula kara satta, aMgulA sahiguNavIsaM // 247 // paNa dhaNu aMgula vIsaM, paNarasa dhaNu dunni hattha saDDA ya / bAsaTTi dhaNuha saDDA, paNapuDhavIpayakhuDi imA // 248 // saMskRta chAyAyaddehapramANamuparitanyAM pRthivyAmantime pratare / tadevA''dhastanyAM pRthivyAM, prathame pratare boddhavyam // 246 / / taccaikonasvakaprataraibhaktaM dvitIyAdiprataravRddhirbhavet / trikarArUyagulAni karAssapta, amulAni sArddhAni ekonaviMzatiH // 247 / / For Personal & Private Use Only Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa pRthvInA pratyeka prataromAM dehamAna paJca dhanUMSi aGgulAni viMzatiH paJcadazadhanUMSi dvau hastau sArddhaM ca / dvASaSTidhanUMSi sArddhAni, paJca pRthivIprataravRddhaya imAH // 248 // zabdArtha-- rovyuM=jANavuM joIe prazuLasApaya=eka UNA svapratare machyuM=bhAMgavuM vruddhimavevRddhi thAya tir=traNa hAtha sadimuLavIsaMsADI ogaNIsa paLadhaLu=pAMca dhanuSya mana=A pramANe gAthArtha-- upara uparanI pRthvInA aMtima pratare je dehapramANa hoya te ja nizce heThaLa heThaLanI pRthvInA prathama pratare jANavuM. ||246llA A zarkarAdika chae pRthvInA prathama pratara mATe upAya kahyo. have zarkarAdika chae pRthvIonA anya prataro mATe evuM karavuM ke te te pRthvIe prApta thatAM prathama prataravartI dehamAnane potapotAnI pRthvImAM je je prataranI saMkhyA hoya tene eka nyUna karIne bhAga Apavo, bhAga ApatAM je Ave te, te te pRthvInA dvitIyAdi pratomAM vRddhikA2ka thAya, ema karatAM anukrame (zarkarAmAM vRddhi aMka) traNa hAtha ane traNa aMgula, trIjI mATe cha hAtha ane 1lA aMgula, cothI mATe 5 dhanuSya, 20 aMkula, pAMcamI naraka mATe 15 dhanu-rA hAtha, chaThThI nA2ke vRddhikAraka aMka 62aa dhanuSya. e pramANe madhyanI pAMce narakapRthvI mATe A vRddhiaMka pramANe vRddhi karavI. 247-2480 427 vizeSArtha--prathama ratnaprabhAne viSe dehamAna to gata gAthAmAM jaNAvyuM, have 246 gAthAnA arthAnusAra uparanI ratnaprabhAnA aMtima pratare utkRSTa dehamAna 7 dhanuSya 3 hAtha ane 6 aMgala te nIcenI bIjI zarkarAprabhAnA prathama prata hoya. 2ntyArapachI te ja narakanA dvitIyAdi prataromAM jANavA mATe prathama tenA aMgula karI nAMkhavA. cAra hAthano eka dhanuSya hovAthI sAta dhanuSyanA 28 hAtha thayA, temAM traNa hAtha bIjA umeryA eTale 31 hAtha--cha aMgula thayA. 31 hAthanA paNa aMgula karI nAMkhavA [24 aMgulano eka hAtha hovAthI], covIze guNyA eTale 744 aMgula uparanA zeSa 6 umeratAM 750 aMgula dehamAna AvyuM, e dehamAnane zarkarAprabhAnA 11 prato hovAthI gAthAthanusAra eka nyUna karI bhAga ApavAno hovAthI 10 pratare bhAga ApatAM 75 aMgula pratyeka pratare vRddhi karavA mATe bhAge paDatA Ave. eTale 75 aMgulanA hAtha karatAM traNa hAtha ane traNa aMgulano vRddhiaMka Avyo, ene prathamanA dehamAnamAM umeravAthI 8 dhanuSya 2 hAtha ane 9 aMgulanuM dehamAna zarkarAprabhAnA dvitIya pratare Ave, punaH e vRddhiaMka temAM umeravAthI trIje pratare 9 dha0 1 hAtha 12 aM0, cothe 10 dha0 15 aM, pAMcame 10 dhanu0 3 hAtha 18 aM, chake 11 dha0 2 hAtha 21 aM0, sAtame 12 dha0 2 hAtha, AThame 13 dha0 1 hAtha 3 aM0, navame 14 dha0 6 aM0, dasame 14 10 3 hAtha 9 aM0, agiyArame 15 dha0 2 hAtha ane 12 aMgulanuM utkRSTa dehamAna AvI rahe. [246] For Personal & Private Use Only Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 3 have zakaraprabhAnA aMtima prataranuM 15 dhanuSya 2 hAtha ane 12 aMgulanuM mAna te trIjI vAlukAprabhAnA prathama pratare hoya, bIjA pratara mATe te mAnanA ratnaprabhAnI jema aMgula karI eka nyUna ATha pratare bhAga ApavAthI gAthAmAM kahelo sarvapratA mATeno '7 hAtha ane 1lI aMgulano vRddhiaMka' Ave, e aMkane prathama prataranA ukta mAnamAM umeravAthI trIjI narakanA bIje pratare 17 dha0 2 hAtha thI aMjInuM u. dehamAna Ave. trIje te vRddhiaMka umeratAM 19 dha0 2 hAtha 3 aMnuM, cothe 21 dha0 1 hAtha rerA aMge nuM, pAMcame 23 dha0 1 hAtha 18 aM0 nuM, chaTTe 25 50 1 hAtha 13 aM) nuM, sAtame 27 dha0 1 hAtha ne 9 aM. nuM, AThame 29 dha0 1 hAtha, kAma aM0 nuM, navame pratare u0 vi0 mAna 31 dhanuSya ane eka hAthanuM AvI rahe. [247] 4-have vAlukAnA aMtima prataravartI je dehamAna te ja 31 dhanu 1 hAthanuM cothI paMkaprabhAnA prathama pratare jANavuM, te mAnane eka nyUna paMkaprabhAnA 6 pratare bhAga ApatAM pratyeka prastarAzrayI 5 dhanuSya ane 20 aMgulano vRddhi aMka' nIkaLI Ave, e 5 dhanuo 20 aMgulanI prathama prataranA dehamAnamAM vRddhi karatAM dvitIya pratare 36 dha0 1 hAtha 20 aM0 nuM dehamAna Ave, trIje 41 dha. 2 hAtha 16 aMka cothe 46 dha8 3 hAtha 12 aM, pAMcame para dha, 8 aMka chaThe, pa7 dha. 1 hAtha 4 aMka sAtame prastare 62 dhanuSya ane be hAthanuM jANavuM pa-have e cothInA aMtima prataranuM mAna te pAMcamI dhUmaprabhAnA prathama pratare 62 dhanu. 2 hAthanuM hoya, ahIMyA paNa te mAnane eka nyUna evA A pRthvInA cAra pratare bhAga ApIe tyAre pratyeka prastarAzrayI "15 dhanuSya ane rAA hAthano vRddhiaMka' Ave. ethI e aMkamAnane prathama prataranA mAnamAM umeratAM bIje pratare 78 dha0-vavAhAtha (ekavaita)nuM, trIje 93 dha8 3 hAtha, cothe 109 dho 1aaaa hAtha ane pAMcame pratare 125 dhanuSyanuM dehamAna Ave. - 6-e ja 125 dha0 dehamAna nIcenI chaThThI tamaprabhA pRthvInA prathama pratare hoya. dvitIyAdi pratiro mATe e mAnane eka nyUna be pratara saMkhyAe bhAga ApatAM '6rA dha0no vRddhi aMka Ave, ene 125 dhanuSyamAM umeratAM tama prabhAnA bIjA pratare 18NA dha0nuM ane trIjA pratare 250 dhanuSyanuM dehamAna Ave. 7-sAtamI pRthvImAM eka ja prastara hovAthI tyAM kaMI vaheMcaNI karavAnI hotI nathI mATe tyAM to 500 dhanuSyanuM utkRSTa bhavadhAraNIya dehamAna samajavuM. [248] avatara-e pramANe pratyeka pratare bhavadhAraNIya zarIranI vyAkhyA karIne have sva sva pratarAzrayI uttaravaikiya zarIranuM utkRSTa dehamAna kahevA sAthe, zeSArdha gAthAthI punaH banne zarIranuM jaghanyathI dehamAna keTaluM hoya? te paNa kahe che.. ia sAhAviya deho, uttaraveubio ya tahuguNo / duviho'vi jahana kamA, aMgulaassaMkhaM saMkhaMso // 246 // For Personal & Private Use Only Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAteya narakanA pratyeka pratare nArakIonAM dehamAnanuM yantra [ 426 sAte narakanA 'pratyeka pratare' nArakIonAM dehamAna, utkRSTa yantra // 1 ratnaprabhAmAM // pratara | dhanuSyamAna | hastamAna | aMgulamAna // 3 vAlukAprabhAmAM // pratara |dhanuSyamAna hastamAna | aMgalamAna 15 7 // . 0 bh . h h h h Gn = 2 a h < h on: Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *rU0 ] iti svAbhAviko deha - uttaravaikriyazca tadviguNaH / dvividho'pi jaghanyaH krameNA'GgulA'saMkhyAMzaH saMkhyAMzaH // 246 || zabdArtha sugama che. gAthArtha- e pramANe svAbhAvika-bhavadhAraNIya zarIranuM mAna kahyuM. have pratyeka narake uttaravaikriyanuM zarIramAna jANavA mATe te te nakavartI je je bhavadhAraNIya mAna kahyuM che te te mAnane tyAM dviguNa- dviguNa karavAthI te ja pRthvInA nArakonuM uttaravaikriya dehamAna Ave che. ane banne zarIronuM paNa jaghanyamAna anukrame aMgulanA asaMkhya tathA saMkhyabhAganuM hoya che. A jaghanyamAna utpattisamayanuM ja samajavuM. ||24lA saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha saMskRta chAyA-- - - vizeSArtha-- uttaravaikriya eTale mUla vaikriyazarIrathI, bIjAM vaikriya zarIronI racanA te. (vadhu artha pUrve kahevAyo che) A uttaravaikriyanI zakti nArakone tathAvidha bhavasvabhAvathI ja prApta thAya che, bhavadhAraNIyavaikriya ane uttaravaikriya banne deho asthiAdinI racanA vinAnA, kevala vaikriyapudgalonA banelA hoya che. devonuM uttaravaikriya jema zubhamanojJa ane uttama pudgalonuM baneluM hoya che, tema nArakonuM azubha-amanojJa ane anuttama pudgalonuM hoya che. jo ke te nArako uttaravaikriya racanA karatAM, huM sukhada ne zubha vikaryuM ema icche che, paraMtu tathAvidha pratikUla karmodayathI duHkhada ne azubha thaIne ja UbhuM rahe che. racelA te uttaravaikriyane e ja sthitimAM TakAvI rAkhavAno kAla utkRSTathI aMtarmuhUrtano hoya che. prathama narake uttaravaikriya mAna 15 dhanuSya 2 hAtha ane 12 aMgulanuM, bIjI narake 31 dhanuSya 1 hAthanuM, trIjI narake 62 dhanuSya 2 hAthanuM, cothImAM 125 dhanuSya, pAMcamImAM 250 dhanuSyanuM, chaThThImAM 500 dhanuSya ane sAtamImAM 1000 dhanuSyanuM hoya che. 373 sarva nArakonA bhavadhAraNIya zarIranI jaghanyaavagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI hoya che. kAraNake utpattisamaye teTalI ja hoya che. ane uttaravaikriyanI aMgulanA saMkhyAtamA bhAganI che. A avagAhanA utpattisamayanI ja samajavI. pachI to te vRddhi pAmatI jAya che. keTalAka AcArya uttaravaikriyanI jaghanya avagAhanA paNa asaMkhyAtamAbhAganI kahe che te barAbara nathI, ema zrI candrIyA TIkAmAM jaNAvyuM che, kAraNake 'Agama'thI virodha Ave che. [249] // kRti travAhanAdAram // 373. anuyogadvAranI hAribhadrIya TIkAmAM jaNAvyuM che ke--nArakono tathAvidha prayatna chatAM paNa aMgulanA saMdhyeya bhAganI ja uttaravaikriya sthiti rahe che. For Personal & Private Use Only Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakonuM upapAtaviraha ane cyavanaviraha dvAra | 436 cothuM upapAta ane pAMcamuM cyavanaviraha dvAra gavatara--e pramANe tRtIya dvAra samApta thayuM. have devavat nArakonuM cothuM upapAtaviraha ane pAMcamuM cyavanaviraha dvAra kahe che. sattasu cauvIsa muhU, saga panara diNegaducauchammAsA / uvavAya---cavaNaviraho, ohe bArasa muhUtta gurU // 250 // lahuo duhA'vi samao - 250 1 11 saMskRta chAyA-- saptasu caturviMzatirmuhUrttAH, sapta paJcadaza dinAni eka-dvi-catuH SaNmAsAH / upapAtacyavanavirahaH, oghe dvAdaza muhUrtAH guruH || 250|| laghuko dvidhA'pi samayaH || 250 // zabdArthagAthA vizeSArthavatA sugama che. 250nA - vizeSArtha-- upapAtaviraha eTale ke eka jIva (narakamAM) utpanna thayA bAda bIjAne utpanna thavAmAM kadAcit aMtara paDe to keTaluM paDe ? te ane cyavanaviraha, te eka jIva tyAMthI cyavyA (nIkalyA) pachI bIjo punaH keTalA samaya yAvat na ve te. [vadhu samajaNa devadvAra prasaMge ApelI che.] sAte pRthvImAM anukrame upapAtaviraha tathA cyavanaviraha sarakho hovAthI banne dvArane jaNAvatAM pahelI ratnaprabhA pRthvImAM eka jIva utpanna thayA bAda--bIjo jIva utpanna thavAmAM athavA eka jIva avyA bAda bIjo cyavavAmAM, 24 muhUrtanuM utkRSTathI viraha-aMtara paDe (tyArabAda avazya koI utpanna thAya athavA cyave ja). e pramANe bIjI narakamAM 7 divasano, trIjImAM 15 divasano, cothImAM 1 mAsano, pAMcamImAM 2 mAsano, chaThThImAM 4 mAsano ane sAtamImAM 6 mAsano paDe, svasvakAla pUrNa thaye te te pRthvImAM avazya anya koI jIva utpanna thAya athavA to cyavana paNa thAya. vaLI pratyeka narakAzrayI jaghanya upapAta cyavanaviraha eka samayano paDe che. A narakone viSe sAtamI naraka sivAya prAyaH nArako satata utpanna thAya che, temaja satata cyave che. koI vakhate ja pUrvokta vigraha-aMtara paDe che. tathApi "vahulo vuhADavi" padathI othe--sAmAnyathI [sAte pRthvI AzrayI] paNa sAte nArakImAM jaghanya virahamAna eka samayanuM paDe ane utkRSTathI othe--sAmAnyataH bAra muhUrtanuM paDe che. [25] iti caturthaM - paJcama upapAta - cyavana - virahadvAram // For Personal & Private Use Only Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarUra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha chaThaM-sAtamu eka samayagata upapAta cyavana saMkhyAdvAra gavArana-have chaThTha upapatasaMkhyA tathA sAtamuM cyavanasaMkhyA nAmanuM dvAra kahe che. saMkhA puNa surasamA muNeavA // 250 // saMskRta chAyAsNkhyaa punaH surasamA jJAtavyA // 250 / / A zabdArtha-gAthArtha-vizeSArthavat sugama che. ra50 vizeSArtha narakamAM utpanna thanArA tathA cyavanArA jIvonI eka samayamAM keTalI saMkhyA hoya? to anukrame upapAta-avanasaMkhyA devo sarakhI jANavI. eTale eka ja samayamAM nArako narakamAM jaghanyathI eka be traNa yAvata, utkRSTa saMkhya, asaMkhya sudhI utpanna thaI zake che ane eka be yAvata, saMkhe asaMkhya sudhInA cyavI paNa zake che. devomAM paNa A pramANe ja kahela che. / narakAdhikAramA AThamuM gatidvAra avatara-have AThamuM gatidvAra [kayA kayA jIvo narake jAya ? te] kahe che. saMkhAupajattapaNiMditirinarA jaMti naraesuM // 251 // saMskRta chAyAsNkhyaayuH paryAptapaJcendriyatiryaGnarA yAnti narakeSu // 251 / / | zabdArtha--gAthArtha_vizeSArthava sugama che. l251 vizeSArtha - saMkhyAtA varSanA AyuSyavALA paryApta paMcendriya tiryaMco tathA manuSyo narakane viSe utpanna thAya che. AthI e spaSTa thAya che ke-asaMkhya viSayuSI yugalikone ati krUra adhyavasAya thatA na hovAthI naraka yogya karmabaMdha karatA nathI, tethI tyAM utpanna thatA nathI. tiryacomAM paNa mAtra paMcendriyo ja lIdhA. ekendriyAdi cArano niSedha thayo. paMcendriyomAM paNa devanArakI nahi kAraNake deva marIne narakamAM na jAya ane nArakI marIne punaH narakamAM na jAya mATe. paraMtu tathAvidha rodrAdika atikrUra adhyavasAyAdikathI naraka AyuSyanA bandhahetuo utpanna thatAM, te dvArA tenuM AyuSya bAMdhatAM tyAM jAya che. vagara kAraNe, vagara baMdhe utpanna thatA nathI. AthI narakagamanamAM manoyoganI prAdhAnyatA For Personal & Private Use Only Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayA jIvo narakAyuSyano baMdha kare? jarUra rahelI che. te uparAMta mahAraMbhI, mahAparigrahI jIvo paNa narake jAya che. temAM adhyavasAyanI jema jema malinatA tema tema nIce-nIcenI narakamAM jAya che. e ja vAta have pachInI kSepaka gAthA dvArA kahe che. [251] . avatara-kayA jIvo narakAyuSyane bAMdhe che-te adhyavasAyAzrayI gati kahe che. micchaddiTThi mahAraMbha-pariggaho tivvakoha nissIlo / niyA nivapha, pAvarDa [mI pariNAmo 26rA [y. T. .-63] saMskRta chAyA- mithyAdRSTirmahArambhaparigrahaH tIvrakrodhaH nizzIlaH / narakAyuSkaM nibanAti, pAparucI raudrapariNAmaH // 252 // zabdArtha - mahAma=mahA AraMbhI narayAdi=narakAyuSyane pariSada mahAparigrahI nibaMdha bAMdhe che tibUTTodatIvra krodhI pAvarupApagruci nissIno nizIla pariNAmo-raudra pariNAmI thA-vizeSArtha pramANe. 2parA virISArtha mithAstrI- midaSTi eTale jinezvarakathita tattvonI viparIta zraddhA karavAvALo, zuddha mArganI arucivALo ane e ja kAraNe mahApApanI pravRttimAM Asakta rahenAro ane aneka adharmabahula pravRttiono te upAsaka hoya che *gozAlAdikanI mAphaka. mahAmImahApApanA AraMbha-samAraMbhane karanAro, aneka jIvonI hAni jemAM rahelI hoya evA duSTa-bhayaMkara dhaMdhArojagAra vagere kAryone AraMbhanAro-kAlasaukarIkAdi caMDAlavatuM. mArigrahI- vipula dhana-kaMcana-strIo AdinA mahAna parigrahane rAkhanArA. AmAM mammaNazeTha, vAsudeva, vasudevAdi maMDalika rAjA, subhUma, brahmadatta cakravatyAdika samajI levA. tItranodhI- tIvra mahAna krodhane karanArA, vAta vAtamAM laDatA hoya tevA durvAsA jevA atyanta krodhI puruSo tathA vyAghra sapadika pazuo. niHzana - koI paNa jAtanA vrata-niyamo vinAno, cAritrahIna temaja ziyala cAritrabrahmacaryAdikathI rahita eTale parastrIlaMpaTAdi hoya, aneka paranArIonA pavitra zivalane lUMTanArA hoya. 374. gozAlo-prabhu mahAvIrane mahApIDA ApanArI, svamata sthApI pote khoTo sarvaza banI bhagavAnane indrajAlika kahenAro, jenI vAta prasiddha che. 375. A mahAcaMDAla zrI mahAvIra prabhunA vakhatamAM thayo che, je rojanA 500 pADAne mArato hato. moTI moTI mIlo ane kArakhAnAo, jaMgalanA vepArIo, maTananA vepArIoe badhA mahAraMbhInI koTimAM gaNAya. 376. subhUma cakravartI parigrahanI pramANAtIta AsaktithI cha khaMDa uparAMta sAtamo khaMDa sAdhavA jatA marIne sAtamI narake utpanna thayo che, je kathAnaka prasiddha che. For Personal & Private Use Only Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vezyA jevI strIo tathA tene tyAM gamana karanArA puruSAdi pramukhono AmAM samAveza thaI zake. pApavi-- pApanI ja rucivALo hoya, punyanA kAryomAM jene prema ja thato na hoya, te kAryone dekhIne baLI marato hoya, jene dharmanAM kAryo jovA ke sAMbhaLavAM paNa gamatAM na hoya, jyAM tyAM pApanAM ja kAryo karatAM hoya ne tevA navarA beThA nakhkhoda vALe evA ghaNA hoya che, emAM udAharaNanI jarUra nathI, DhagalAbaMdha jovA maLe che. rIvratanAnI-- raudra eTale mahAkharAba pariNAmI. aMtaramAM hiMsAnubaMdhI vagere raudradhyAna cAlatuM ja hoya. AmAM gIrolI bilADI taMdulIya matsyAdika prANIo tathA manuSyo, jemanI Akho divasa azubha vicAradhArAo ja cAlatI hoya, anekanuM ahita ja karatA hoya, ghora prANIvadha tathA mAMsAhArAdikane karanArA hoya tevAone gaNAvI zakAya. AvA jIvo azubhapariNitanA yoge atikrUra-durdhyAnamAM dAkhala thaI, narakAyuSyane bAMdhe che ane narakamAM utpanna thAya che. duHkhamAM ne duHkhamAM rIbAI mare che. ahoniza duHkhamAM DUbelA nArakone (amuka kALa sivAya) narakamAM eka nimeSa mAtra paNa sukhano samaya nathI. duHkhanI paraMparAonI zreNI uparAuparI cAlu ja hoya che. tyAre sukha kyAre hoya ? 'uvavAeNa va sAyaM, neraio 'devakammuNA vAvi / 'ajjhavasANanimittaM, ahavA kammANubhAveNaM 11911 mAtra kadAcit nIce jaNAvatA janmakAla vagere prasaMge kaMIka sukha thAya che paNa te svalpa mAtra ane svalpakALa TakavAvALuM hoya che. je jIve pUrvabhavamAM agnisnAna (baLI maravuM) karyuM hoya athavA tenuM koIe khUna karyuM hoya, cheda karyo hoya evA jIvo narakAyuSya bAMdhIne kaMIka ochA saMkilaSTa pariNAmarUpe utpanna thAya che. tevA jIvone upapAta samaye janmAntaranuM bAMdheluM azAtAkarma udayamAM AvatuM nathI temaja te vakhate kSetrakRta, paramAdhArmikakRta ke anyonyakRta azAtA paNa vidyamAna nathI hotI tethI te vakhate zAtAno anubhava kare che. bIjuM koI mitra devanI sahAyathI, jema narakamAM duHkhI thatA kRSNane devalokamAM gayelA balarAme joIne pUrvanA premane laIne temanI pIDA upazamAvI hatI, evI rIte koI mitradeva pIDA zamAvI zAtA samarpe, paNa e pIDAnI zAnti alpakAlIna ja hoya che, vadhu samaya TakatI nathI; kAraNake eka to te devo ati bIbhatsa ne azubha sthAnamAM vadhu samaya TakatA nathI. e zAtA pUrI thatAM tatravartI pIDAono punaH prAdurbhUta thAya che. trIjuM keTalAka haLukarmI nArako tathAvidha zubha nimittane pAmIne jyAre samyaktvane pAme che tyAre teone pUrvabhavamAM kSAyikasamyaktvAdi viziSTa guNa sAthe laIne AvyA hoya tevAone jinezvaradeva Adi viziSTa puruSonA guNanI anumodanAthI zubha adhyavasAya thatAM, mahAnubhAva jinezvaradevanA janma, dIkSAdika pAMce kalyANakonA prasaMge, ane zAtAkarmanA udayathI paNa A nArako jAtiaMdhane For Personal & Private Use Only Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 kayA kayA jIvo kaI kaI narakamAM jAya? cakSu maLatAM jevuM sukha prApta thAya, tevuM sukha svalpakALa anubhave che. eTaluM ja nahIM paNa vadhumAM koI koI samyakatva prApta uttama jIva ke jeNe tIrthakara nAmakarma bAMdhyuM che te adhyavasAyanI vizuddhinA kAraNe game tyAM rahIne paNa tIrthaMkara nAmakarmanA dalikono saMcaya cAlu rAkhe che. kharekhara AtmAnI zubhAzubha bhAvanAnI ja balihArI che. [2pa2] ( gA. saM.-63) avatara- judA judA jIvonI adhyavasAyanI vicitratAthI thatI gatinuM niyamana batAve che. 'gari sarisiva-paravI-sIda-vara ivaMti nA chaThThI ! kamaso ukkoseNa, sattamapuDhavIM maNua-macchA // 253 // saMskRta chAyAasNjnyi-sriisRp-pkssi-siNho raga-striyaH yAnti yAvacchaSThIm / kramaza utkarSeNa, saptamapRthavIM manuja-matsyAH // 253 / / | zabdArtha agni asaMzI hara urathI gamana karanArA sarisivaEsarIsRpa (bhUjaparisarpo) tyi strI vallI pakSI naMti jAya che sIsiMha maygama= manuSya, matsya vArya- vizeSArthavatuM. 25 vizeSArtha- asaMzi (mana rahita) saMmUcchima (garbha dhAraNa karyA vinA utpanna thatA) paMcendriya 37tico naraka yogya adhyavasAyane prApta thaI narake jAya to cokkasa pahelI ja narake jAya, tethI AgaLanI narakamAM jatA nathI. temAMya tyAM teo utkRSTathI palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAganA AyuSya athavA jaghanyathI dasa hajAra varSanA AyuSya utpanna thAya che. pahelI narake ane vaLI nyUna AyuSya utpanna thatA hovAthI teone pUrvabhavamAM narakAyuSyanA bandha vakhate vadhu krUra adhyavasAyo thatA nathI eTale ja teo alpa duHkhanA sthAnake utpanna thAya che. ATalI vizeSatA che. bIjA garbhaja bhUjaparisarpa te caMdana gho, pATalA gho, nolIyA pramukha jIvo gabhavAsamAM mRtyune pAmatAM kadAca narake jo jAya to yAvat bIjI naraka sudhI (eTale koI pahelImAM, koI saMkilaSTa adhyavasAyI bIjImAM ema bannemAM) jaI zake che. gIdha, sIMcANo vagere mAMsAhArI garbhaja pakSIo pahelethI laIne yAvat traNa naraka sudhI jaI zake che. siMha, cittA, vAgha, ItyAdi hiMsaka garbhaja catuSpado pahelIthI laIne yAvat cothI naraka sudhI jaI zake. 377, saMzlima manuSyo to aparyAptAvasthAmAM ja mRtyu pAmatA hovAthI temane narakagatino abhAva hovAthI ji" padathI mAtra tico ja apekSita che. For Personal & Private Use Only Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha uraparisapa te peTe cAlanAra dareka jAtinA AsIviSadaSTiviSAdika sarpanI garbhaja jAtio levI te yAvat pAMcamI naraka sudhI jaI zake che. mahAraMbhI ane atyaMta kAmAtura evuM cakravartInuM strIratna vagere strIo pahelIthI yAvat chaThThI naraka sudhI ja jAya che. mahApApane karanArA, mahAraMbha, mahAparigraha yukta garbhaja manuSyo ane garbhaja evA taMdulamasyAdika jalacara jIvo ati krUra-raudra adhyavasAyane prApta thatA utkRSTathI sAtamI naraka sudhI paNa jAya che. A pramANe utkRSTa gati kahI. jaghanyathI teo raprabhAnA prathama pratare upaje che, ane madhyama gati vicArIe to jeone mATe je je narakagatinuM niyamana batAvyuM tethI pUrve ane ratnaprabhAnA prathama pratarathI AgaLa koI paNa pratare upaje te samajavI. [253] avatara-ghaNebhAge narakathI AvelA punaH narakagatiyogya jIvo koNa hoya? te kahe che. vAlA dADhI pakkhI, jalayara narayA''gayA u aikUrA / jaMti puNo naraesuM, bAhulleNaM na uNa niyamo // 254 // saMskRta chAyAvyaalaa daMSTriNaH pakSiNo-jalacarA narakA''gatA tu atikrUrAH / yAnti punarnarakeSu, bAhulyena na punarniyamaH // 254 // / zabdArthavAtA=sarpa vagere kazra=atikrUra evA lAThI-dADhavAlA. puNo vaLI natayara jalacara vAdunne bahulatAe narayAyinarakathI AvelA na 3La niyamo vaLI niyama nathI mAthArtha-vizeSArthavata. 254mAM vizeSArtha- krodhathI bharelAM, anekanI hAni karanArA vyAla kahetAM sarpa -ajagara vagere jIvo, dADhavALA te vyAgha-siMhAdika hiMsaka jIvo, gIdha-samaDI Adi mAMsAhArI pakSIo, matsAdi jalacara jIvo, narakagatimAMthI AvelA hoya to paNa, punaH hiMsaka pravRttithI vartatA ati krUra adhyavasAyanA yoge narakAyuSyano bandha karI narakamAM yathAyogyapaNe utpanna thAya che; paraMtu teno koI cokkasa niyama nathI. paNa moTe bhAge punaH narakamAM jAya che. vaLI koI jIva tathAvidha jAtismaraNAdikanA nimittane pAmI samyakatvanA lAbhane prApta karI sadgatine paNa meLave che. [254]. 378. pApiNI strI cahAya teTalAM kukarmo kare paraMtu jAtisvabhAve puruSane je sAtamI nArakI prAyogya adhyavasAyo prApta thAya che tevA to teNIne thatA ja nathI jethI "strI karatAM puruSanuM mana vadhu saMkilaSTa banI zake che' e siddha thAya For Personal & Private Use Only Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayA nAraka jIvane kayuM saMghayaNa ane lezyA hoya? karU7 // sAte narakane viSe upapAtaviraha-cyavanaviraha-upapAtasaMkhyA cyavanasaMkhyA ane temanA gatidvAra sambandhI yantra // narakanAma nava 30 kaTTara 30 na030350 gatidvAra-jAti-saMghayaNAzrayI viraha | cya0vi0 cya0saM0 ___ gati, niyamana 1 ratnaprabhAmAM 1 samaya 24 muhUrta jaghanyathI eka be asaMmu paMpatico pahelI ja... narake chevaTTA saMghayaNavALo Ave 2 zarkaraprabhAmAM 7 divasa | vAva utkRSTathI bhUjaparisarpo...be naraka sudhI..." -chevaTTA saMghayaNavALo Ave 3 vAlukAprabhAmAM 15 divasa saMkhyaasaMkhya pakSI-khecaro...traNa narakasudhI...-kalikAsaMghayANavALo" 4 paMkaprabhAmAM 1 mAsa upapAta avana |siMhAdi cArapagA..cAra naraka sudhI.ardhanArAcavALo saMkhyA. 5 dhUmaprabhAmAM 2 mAsa hoI zake che uraparisapa..pAMca naraka sudhI..-nArAcavALo 6 tama:prabhAmAM 4 mAsa sAte narakamAM | strI vagere...cha naraka sudhI-RSabhanArAcavALo 7 tamatamaprabhAmAM 6 mAsa | divavat]. manuSyamaththo....sAta naraka sudhI... - vaRSabhanArAcavALo sAte narakAzrayI 'oghathI' utkRSTa upapAta-avanaviraha 12 muhUrta ane jaghanyathI 1 samaya jANavo. avatAra- adhyavasAyAzrayI gati kahIne have saMghayaNAzrayI gatine kahe che temaja narakamAM keTalI vezyA hoya? te paNa kahe che. dopaDhamapuDhavIgamaNaM, chevaDhe kIliAisaMghayaNe / ikvika puDhavivuDDI, AitilesA u naraesu // 25 // saMskRta chAyAdveprthmpRthiviigmnN sevArte, kIlikAdisaMhanane / ekaikapRthivIvRddhiH, AditrilezyAstu narakeSu // 255 / / | zabdArthapUrve AvI gayo che. vArya chevaTuM saMghayaNavALAnuM pahelI be pRthvI sudhI gamana hoya, pachInA kalikAdi saMghayaNane viSe eka eka pRthvInI vRddhi karavI. prathamanI traNa narakamAM AdinI traNa vezyAo hoya che. ll2papI vizeSArtha chevaTuM athavA to sevAd saMghayaNanA balavALA jIvonuM pahelI ane bIjI, e benarakane viSe gamana hoI zake che. kalikA saMghayaNavALAnuM pahelethI laI trIjI sudhI, ardhanArAca saMghayaNavALAnuM yAvat cothI sudhI, nArAza saMghayaNavALA yAvat pAMcamI sudhI, RSabhanArAca saMghayaNavALA 379. vartamAnamAM chevaTTA saMghayaNanuM mandagaLa hovAthI adhyavasAyo paNa ati krUra na thatAM mukhyatve mandAnubhAvavALA hovAthI vartamAnanA jIvo vadhumAM vadhu be naraka sudhI jAya che, For Personal & Private Use Only Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deva tathA nArakonI bhAvalezyA suranArayANa tAo, dabalesA avaDhiA bhaNiyA / bhAvaparAvattIe, puNa esiM huMti challesA // 257 // saMskRta chAyA suranArakANAM tAH, dravyalezyA avasthitA bhaNitAH / bhAvaparAvRttyA punareSA bhavanti SaDlezyAH // 257 / / | zabdArtha brasa dravya lezyA vaparIvattI =bhAvanI parAvRttithI mAyA-sura ane nArakonI dravya lezyA avasthita kahelI che, vaLI bhAvanA parAvartanapaNAthI teone cha vezyA kahelI che. [257] virovAI-pUrvagAthAmAM prathama be nArakImAM kApotalezyA, trIjImAM kApota tathA nIlalezyA ema yAvat sAtamI nArakImAM kevala kRSNa lezyA jaNAvela che. devonA varNana prasaMge paNa "mavavidha mahine sanophale56o te' ItyAdi gAthAthI amuka devone amuka vezyAo hoya che tema kahyuM che. deva ane nArakone kahelI vezyAo avasthita che, arthAt je devone temaja je nArakajIvone je je vezyAo kahela che, te vezyAo potAnA upapAta-janmathI AyuSya samApti paryata (tathA be antarmuhUrta adhika) sudhI rahevAvALI hoya che. te legyAmAM manuSya ane tiryaMconI leNyA mAphaka parAvartana thatuM nathI. zaMkA- jyAre devone temaja nArakajIvone upara jaNAvyA mujaba avasthita vezyAo hoya che to pachI sAtamI narakamAM paNa samyakatvanI prApti kahelI che te kema saMbhave? kAraNake uparanA kathana mujaba sAtamI narakamAM vartatA narakajIvone sadAkALa kRSNa lezyA ja hoya che ane samyakatvanI prApti to tejolezyA, paghalezyA ane zukalalezyA hoya to ja saMbhavI zake che. vaLI devomAM saMgamAdika adhama devone sadAkALa tejalezyA hovA chatAM jagajaMtunA tAraNahAra paramAtmA mahAvIradeva sarakhA saMsArodadhiniyamakane cha cha mahinA sudhI bhayaMkara upasaga karavAnA phalarUpe kRSNalezyAnA pariNAma thayA te paNa zI rIte saMbhave ? kRSNalezyA sivAya paramAtmAne upadrava--upasarga karavAnA pariNAma thAya ja nahi. samAdhAna - uparanI zaMkA vAstavika che ane te zaMkAnA samAdhAna mATe ja A "guranArA tAro" ItyAdi padavALI gAthAne racavAnI granthakAra maharSine jarUriyAta jaNAI che. Azaya kahevAno e che ke vezyA be prakAranI che. eka dravyalezyA ane bIjI bhAvalezyA. emAM devone tejolezyA, padmazyA ane zukalalezyA temaja nArakajIvone kApota, nIla ane kRSNalezyA je avasthitapaNe rahevAvALI kahelI che te dravyalezyAnI apekSAe kahela che, paraMtu bhAvalezyAnI apekSAe nahi. bhAvalezyAnI apekSAe to devone ane nArakone te te avasthita dravyalezyAonI sAthe chae. bhAvalezyAo hoI zake che. zaMkA-deva, nArakone paNa manuSya-tiryaMconI mAphaka bhAvalezyAo chae hovAnuM jaNAvavAmAM For Personal & Private Use Only Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha yAvat chaThThI sudhI ane vajaRSabhanArAca saMghayaNavALA yAvat sAtamI naraka sudhI paNa jAya che. ukta saMghayaNavALA zubha pravRtti karanArA hoya to, zubha adhyavasAyanA yoge uttarottara devAdika uttama gatine paNa prApta kare ane prathama saMghayaNavALA to utkRSTa ArAdhanAnA yoge mokSe paNa cAlyA jAya, jyAre teo ja jo azubha pravRtti kare, to uttarottara azubhasthAnane prApta thatAM e ja prathama saMghayaNavALA bhavAMtare sAtamI narake paNa javAne yogya bane che. A to saMghayaNadvArA narakagati AzrayI utkRSTa gati kahI. have jaghanyathI to, badhAya saMghayaNavALA, manda adhyavasAyanA yoge ratnaprabhAnA prathama pratare utpanna thAya ane madhyama adhyavasAyavALA jaghanyathI AgaLa ane utkRSTa upapAtathI arvAk (pahelAM eTale vacagALe) utpanna thAya che. sAte narakane viSe samuccaye prathamanI kRSNa--nIla-kApota e traNa azubha lezyA hoya che, kAraNake te mahAdurbhAgI jIvo mahAmalina adhyavasAyavALA hoya che. [255] gavatara-- have e traNa lezyA kyAM ? kone ? kaI kaI lezyAo hoya te kahe che. dusu kAU taiyAe, kAU nIlA ya nIla paMkAe / dhUmAe nIlakiNhA, dusu kiNhA huMti lesA u // 256 // saMskRta chAyA dvayoH kApotA tRtIyasyAM, kApotA nIlA ca nIlA paGkAyAm / dhUmAyAM nIlakRSNe, dvayoH kRSNA bhavati lezyA tu || 256 || zabdArtha AvI gayo che. gAyArtha-- vizeSArtha mujaba. 256 // vizeSArtha lezmA kone kahevAya ? tenuM vizeSa svarUpa jo ke bahu gahana che, tathApi kiMcit svarUpa devadvAramAM ApyuM che tethI ahIM vadhu lakhavAnuM mulatavI rAkhyuM che. pahelI be narakane viSe eka kApota lezyA hoya paraMtu pahelImAM jeTalI milanapaNe hoya, tethI paNa adhika malina bIjI zarkarAprabhAnA jIvomAM vartatI hoya, trIjI vAlukAprabhAmAM kApota ane nIla e be lezyA hoya. [emAM jeonuM sAdhika traNa palyopamanuM AyuSya che tene kApota ane tethI adhikavALAone nIla hoya che.] cothI paMkaprabhApRthvImAM eka nIla ja lezyA hoya che, pAMcamI dhUmaprabhAne viSe nIla ane kRSNa e be lezyA hoya. [paraMtu e narakamAM jeonuM sAdhika dasa palyopamanuM AyuSya hoya tene nIla ane tethI adhikAyuSI jIvone kRSNa lezyA hoya che.] ane chellI tamaH ane tamastamaHprabhA e banne narake eka kRSNa ja lezmA hoya che. paraMtu pAMcamI karatAM chaThThInI kRSNalezyA atimalina ane te karatAMya sAtamImAM to kevaLa tIvratara saMkilaSTa--malina hoya che. [256] gavatara deva, nArakone dravya lezyAnuM avasthitapaNuM chatAM bhAvalezyAnuM je badalAvavApaNuM hoya che te A gAthAvaDe granthakAra maharSi jaNAve che : For Personal & Private Use Only Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha Ave che. Ama bhAvalegyAmAM samAnatA kahI te rIte to manuSya-tiryaMconI dravyalezyAnA samayanI jema, temanI dravyalezyAno kALa antarmuhUrta kema nahi ? samAdhAna-manuSya, tiryaMconA dravya vezyAnA pariNAma to, anya lezyA pariNAma utpanna thatAM, pUrvalezyA pariNAmanuM temAM taddana rUpAMtara thaI jAya che, tevuM deva, nArakamAM banatuM nathI, eTale tene antarmuhUrtano kALa kyAMthI hoI ja zake? temane to svabhAvavatna lekSAmAM anya bhAvalezyAnA pariNAma AvI jAya to te mAtra spaSTa-aspaSTa pratibiMbapaNAne ja prApta kare che, ane teya lAMbo vakhata TakatuM nathI, temaja jeTalo samaya TakaryuM hoya te daramiyAna avasthita vezyAnA mUla svarUpamAM kazo pheraphAra karatuM nathI, e ja vAta daSTAMtathI vadhu samajAve che. manuSya, tiryaMcone je samaye je vezyAo hoya che te samaye tevA AtmaprayatnathI te vidyamAna lezyAnA pudgalone anya vezyAnA pudgalo dravyo)no saMbaMdha thatAM vidyamAna legyA palaTAI jAya che, arthAt sapheda vastrane lAla raMgano saMbaMdha thatAM sapheda vastra potAnuM saphedapaNuM choDI daI, lAla vastranA svarUpamAM jema palaTo khAI jAya che te pramANe vidyamAna kRSNalezyAnA dravyone (Agantuka tejolezyAnA dravyono saMbaMdha thatAM tejolezyAnA dravyonuM paribala vadhAre hovAthI kRSNalezyAnA dravyo tejolezyarUpe pariName che ane e pramANe kAraNa sAmagrIne pAmIne manuSya, tiryaMcone antarmahatve lezyAonuM parAvartana thAya che. jyAre devone vezyAnA viSayamAM A pramANe thatuM nathI, athAt deva, nArakone je avasthita vidyamAna lezyAo hoya che te vezyA dravyone anya lezyA dravyono saMbaMdha thAya che kharo, paraMtu manuSya, tiryaMconA vezyAdravyonI mAphaka A deva, nArakonA leNyAdravyo raMgelA vastranI peThe ekAkArarUpe pariNamatAM nathI, paraMtu e Agantuka vezyAdravyono AkAra-pratibiMba mAtra vidyamAna (c)lezyAdravyo upara paDe che, eTale ke sphaTika svayaM nirmaLa chatAM lAla, pILI, vastrAdinI upAdhi vaDe lAla athavA pILuM dekhAya che, paraMtu vastra ane sphaTika ane svayaM judA ja che; athavA nirmaLa darpaNamAM vastunI vikRtine aMge vikAravALuM pratibimba paDe che, paNa vastutaH te vastu ane darpaNa judA ja che. ema ahIM vidyamAna lezyAdravyo upara anya (Agantuka) lezyAdravyono AkAra-pratibimba paDe che, paraMtu tAttvika rIte banne judA che. ene ja athati e AkAra athavA pratibiMbane ja deva, nArakone aMge bhAvalezyAo gaNavAnI che. A pratibiMba athavA mAtra AkArasvarUpa bhAvaleyA je avasare utpanna thAya che, te avasare nArakajIvone kAdi duSTalezyA vidyamAna chatAM (pUrvokta bhAvalezyAthI tejalezyAdinA saMbhavavALI) samyaktvanI prApti thaI zake che. ane pratipakSI ghaTanAmAM saMgamAdine tejalezyA avasthita hovA chatAM, kuNalezyAnA phaLarUpe prabhune upasarga karavAnA duSTa pariNAma paNa thAya che. A uparathI bhAvanA parAvartanathI pratibiMbasvarUpa bhAvalezyAo AvavA chatAM, avasthita vezyAonA mULa svarUpamAM kazo pheraphAra thato nathI ane upara jaNAvyA mujaba chae bhAvalezyAo mAnavAmAM paNa virodha Avato nathI. [25] 380. lezyA zuM che? tenI utpatti zemAMthI che? tenI varNagaMdhAdi catuSka sAthe ghaTanA, tenuM alpabadutva, tenI kALa vyavasthA, tenAM adhyavasAyasthAnako vagere varNana zrI uttarAdhyayana, pannavaNA, lokaprakAzAdika granthadvArA samajavuM. For Personal & Private Use Only Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAraka jIvonI Agati temaja labdhio 441 | narakagatimAM navamuM AgatidvAra / avatA- e pramANe AThamA gatidvArane kahIne, have navamuM AgatidvAra eTale nArako svaAyuSya pUrNa karIne kayAM kayAM utpanna thAya che? ane utpanna thayA bAda kyAMthI nIkaLelAne kaI kaI labdhio prApta thAya? te kahe che. niraubaTTA gabbhe, pajattasaMkhAu laddhi eesiM / 'cakkI harijuala' 'arihA, jiNa jai disa' samma puhavikamA // 25 // saMskRta chAyAnrkoddhRttaa garbhajesu, paryAptasaMkhyAyuSaH labdhireteSAm / cakri-hariyugalAIjina yati-deza-samyagdRSTayo pRthivIkrameNa // 258 / / zabdArtha - niradbUTTa=narakathI nIkaLelA. harihAarihaMta paramAtmA me garbhamAM nijajana-kevalI pasaMvA=paryAptA-saMkhyAyuSI nathati ddhi-labdhi risa dezavirati hiM eone sansamyakatvadhArI vI=cakravartI puvimA pRthvInA krame harinutariyugala [vAsudeva-baladeva]. mAdhArya- vizeSArthavata. 258. viroNArtha-narakagatimAMthI nIkaLelA jIvo anattarabhave paryAptA-saMkhyAtAvaSayuSI-garbhaja (tiryaMca manuSya)paNe ja utpanna thAya che. e sivAya saMmUcchima manuSya, ekendriya, vikalendriya, paMcendriya, tiryaMca manuSya devo nArako labdhiaparyAptAmAM ane asaMkhyavayuSI yugalikamAM utpanna thatA nathI. have jyAre eo, garbhaja manuSya-tiryacapaNe utpanna thAya che tyAre teone utpanna thayA bAda, kaI kaI labdhi kone kone prApta thAya che? te kahe che. A lokamAM cakavartIpaNe jo narakamAMthI AvIne utpanna thanAro jIva hoya to te, tathAvidha bhavasvabhAvathI pahelI ja narakamAMthI nIkaLelo hoya che, paNa bIjI koI paNa narakano nahi. A vAta narakanI apekSAe samajavI. baladeva ane vAsudeva (e hari yugala) thanArA jIvo, jo narakamAMthI nIkaLIne thanArA hoya to te pahelI ane bIjI ema be narakamAMthI nIkaLelA hoya che, paraMtu zeSa narakomAMnA nahIM arihA kahetAM arihaMta-tIrthaMkaro thanAra prathamanI traNa narakamAMthI ja nIkaLela thAya che. zeSamAMthI nahIM ja. For Personal & Private Use Only Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kakara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha jina eTale kevaLI thanArA jIvo, prathamanI cAramAMthI ja nIkaLelA hoya te thaI zake che. zeSanA nIkaLelA nahi. yati eTale sarvavirati (sarvathA gRhasaMsAra mamatA pApAdikanA tyAgarU5) cAritrane grahaNa karanArA jIvo pahelI pAMca narakamAMthI AvelA hoya che. | disi eTale dezathI virati (sarvathA tyAga nahi te)ne eTale AMzika tyAgane dhAraNa karanArA prathamanI chae narakanA jIvo hoya che, kAraNake chaThThI narakamAMthI AvelA jIvo anantara bhave kvacita manuSyapaNe utpanna thAya che. jo ke tyAM ati malina adhyavasAyo thatA hovAthI azubha karmabaMdhana vadhu hoya che, jethI ekAeka manuSya bhavaprApti yogya adhyavasAyo AvatA nathI to paNa kyAreka koI koI naramAtmAne prApta zubha pariNAmo AvI jAya che ane manuSyAyuSyano baMdha kare che. paNa bahulatAe to tiryacapaNe ja utpanna thAya che. tathApi tathAvidha vizaddhithI manaSya thAya to paNa tathAvidha 5 vizuddhinA abhAve sarvaviratipaNuM to pAmatA nathI paraMtu dezaviratipaNAne pAmI zake che. ane samyaktva to sAteya narakamAMthI AvelA jIvone prApta thaI zake che. paraMtu sAtamImAMthI AvelAne dezaviratipaNuM prApta thatuM nathI. vaLI teo manuSyapaNuM na pAmatAM nizcayathI tiryaMcayonimAM ja utpanna thAya che. jo ke gatabhavamAM narakAyuSya bAMdhavA dvArA ahIM narakamAM utpanna thayA hoya che, paraMtu gatabhavamAM ja karelo puNyanA bIjA saMcayathI, narakamAMthI nIkaLIne te te jIvo ukta labdhio meLave che, paraMtu jeoe pUrvabhavamAM kaMI paNa mahAna sukRtyo karyA nathI, tapa-tyAga-saMyama svarUpa sadvartana sevyuM nathI. bhagavadbhajana Adi maMgala pravRttio karI nathI, kevaLa bhayaMkara pApAcaraNo sevIne narakamAM" utpanna thayA hoya che teo to anantara bhave ukta labdhione meLavI ja zakatA nathI. vaLI je arihAtIrthaMkara thAya che te paNa tIrthaMkarabhavanI apekSAe pUrvanA trIjA bhave, viMzatisthAnakamAM batAvelA uttama sthAna-padonI sarvottamakoTinI ArAdhanA dvArA tIrthaMkara nAmakarma bAMdhavA agAu jo temane tevI pravRtti dvArA teonA narakAyuSyano baMdha pADI dIdho hoya to temane narakagatimAM avatAra levo paDe che. ane tyAMno kALa pUrNa karIne anantara bhave ja (zreNikAdikanI jema) tIrthaMkaranAmakarmanI karelI nikAcanA, trIjA athavA temanA chellA manuSyanA bhavamAM vipAkodayarUpe udayamAM Ave che. A niyama na samajavo, paNa jeo baddhanarakAyuSI thaIne pachI tIrthaMkaranAmakarma bAMdhatA hoya temane mATe ja A samajavuM. paNa abaddhAyuSI to deva, manuSyagatimAM ja jAya che. [2pa8] avataraNa-have AThamA dvAre nArakonA avadhijJAna saMbaMdhI kSetramAnane kahe che. rayaNAe ohI gAua, cattAradbhuTTa gurulahu kameNaM / pai puDhavI gAuaddhaM, hAyai jA sattami igaddhaM // 256 // 381. prazna-tIrthakara ane kevalImAM zuM pharaka che? uttara-tIrthakara dharmamArganA Adya pravartako gaNAya che. zAsana para AjJA temanI ja vatatI hoya che. jyAre kevaLI te rIte hotA nathI. vaLI tIrthaMkara rAjA che eTale atizayAdikanI viziSTatAo che. jyAre kevalI e prajAmAM che, tethI te vizeSatAo nathI, ema chatAM paNa bannenA jJAnamAM tulyatA jarUra che. For Personal & Private Use Only Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakone avadhijJAna- keTaluM kSetra pramANa hoya? saMskRta chAyArlaayaamvdhirgvyuutaani, catvAri ardhacaturthAni gururladhuH krameNa / pratipRthivi gavyUtA), hIyate yAvat saptamyAmekamarddhaJca // 256 // zabdArtha sugama che. bhAvArya ratnaprabhAmAM [utkRSTathI] avadhijJAnanuM kSetra cAra gAunuM ane jighanyathI] sADA traNa gAunuM hoya che, tyArabAda pratyeka pRthvIne viSe banne mAnamAM addha gAunI hInatA karatA javuM te yAvat sAtamImAM utkRSTathI eka gAu ane jaghanyathI ardha gAunuM rahe. 25lA vizeSArtha-avadhijJAna zabdano artha ane tenI vyAkhyA devadgAra prasaMge kahevAI gaI che. prathama ratnaprabhAnA nArakonuM avadhikSetra utkRSTathI mAtra cAra gAunuM ane jaghanyathI sADAtraNa gAunuM, bIjI narakanA nArakonuM utkRSTathI 3 gAunuM ane jaghanyathI 3 gAunuM, cothImAM utkRSTathI 3 gAu ane jaghanyathI rAA gAunuM. pAMcamImAM utkRSTathI 2 gAu ane jaghanyathI navA gAu, chaThThImAM utkRSTathI 1nA gAu ane jaghanyathI 1 gAu, saptamImAM utkRSTathI avadhi-dazyakSetra 1 gAu ane jaghanyathI nA gAunuM hoya che. nAraka jIvone A "avadhijJAna' kahyuM emAM mithyAdaSTi nArakone to te jJAna vibhaMga-viparItapaNe thatuM hovAthI teonuM e jJAna temane jovAmAM duHkhadAyI che, kAraNake tethI teo potAne duHkha denArA paramAdhArmika jIvone tathA azubha pugalone prathamathI ja samIpamAM AvatA dekhyA kare che, tethI teo bicArA satata ciMtA ane bhaya vacce bhAre kadarthanAne pAmI rahyA che. [59] rUti navamanAtikAram | / / sAte narakavartinI lezyA, anantara bhave thatI labdhiprApti tathA temana avadhijJAna kSetraviSayaka yantra / / narakanAmo lezyA anantarabhave manuSyatiryaMcapaNAmAM kaI kaI na | 30 varu ? labdhi meLave? avadhi avadhi kApota 1 ratnaprabhAvALAne arihaMta-cakrIhari-baLadeva-kevaLI gati gAu| 4 gAu dezavirati samyakatva 2 zarkaraprabhAvALAne kApota | mAtra cakIpaNuM bAda karIne zeSa 7 labdhi meLavI zake | 3 gAu yA gAu 3 vAlukaprabhAvALAne kApota-nIla punaH ahIM hari--baLadeva [kula 3] bAda karIne pAMca kahevIrA gAu| 3 gAu 4 paMwbhAvALAne nIla | ahIM arihaMtAdika AdinI cAra bAda karIne bAkInI cAra | 2 gAu rA gAu kahevI 5 dhUmaprabhAvALAne | nIlakRSNa | ahIM AdinI pAMca dUra karIne yati dezavirati samyakatva | gAu 2 gAu e 3 kahevI 6 tamaHprabhAvALAne kuNa AdinI cha kADhIne dezavirati, samyakatva e be ja kahevI | 1 gAu | gAu tamastama prabhAvALAne | kRSNa | ahIM eka samyakatva ja anantarabhave meLave nA gAu| 1 gAu | For Personal & Private Use Only Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 ja saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha || zrI nikRSNapArzvanAthasvAmine namaH | * narakagati adhikAramA AThamuM pariziSTa * nArakonI siddhi zaoidevo pratyakSa na hovA chatAM mAnavajAtamAM te aMgenA jovAtA camatkArothI, temanI sAthe saMbaMdha dharAvatA vidyAmatronI sAdhanA dvArA ISTasiddhi thatI hovAthI anumAnathI adaSTadevonuM astitva bhale svIkArIe, paNa narakagativartI nArakonI siddhimAM to evuM koI anumAna jaNAtuM nathI ane pratyakSa to dekhAtA ja nathI to pachI teonI sattA kema manAya ? samAdhAna devo pAse to daivika zakti che ane tethI temanI upAsanAo thAya che, jethI teo potAnI divya zaktino upayoga upAsaka mATe kare che paNa nAraka jIvo pAse to evuM kaMI che ja nahIM eTale enI upAsanA nathI ne upAsanA dvArA jovA maLatA camatkArono paNa prasaMga raheto nathI eTale narakanA astitva mATe devasiddhinA jevuM anumAna bhale thaI zakatuM nathI; ema chatAM anumAna jarUra che. te A rIte-jema vizvamAM jaghanya madhyama pApakarma phaLanAM bhoktAo jovAya che tema utkRSTa-prakRSTa pApaphaLanA bhoktAo paNa hovA ja joIe. to te koNa? to jema jaghanya, madhyama karmaphaLanA bhoktA tarIke tIrthakaro ane manuSyo che, tema utkRSTa karmaphaLanA bhoktA tarIke bIjA koI ja nahIM, paNa nArako ja che. zaMzA_zuM tiyaca. manuSyamAM atyanta duHkhI je hoya te prakRSTa pApakarmaphaLano bhoktA na gaNAya? samAdhAna-jema sukha tarIkenI parAkASThA devomAM che tema duHkha tarIkenI parAkASThA tiyaca, manuSyamAM nathI jovAtI. eTaluM ja nahIM paNa sarvathA duHkhI hoya evo koI tiryaMca, manuSya jovAto nathI tethI prakaSTa duHkhanA bhoktA tarIke tiryaMca, manuSyathI bhinna koI jAti svIkAravI ja joIe ane te ja A nArako. . vaLI jema atyanta alpAMzI duHkhavALI vyaktio ApaNane jovA maLe che, madhyama duHkhovALA jIvo paNa ApaNe joIe chIe tema sauthI vadhumAM vadhu antima prakAranAM duHkho bhogavanArAM paNa jarUra hovA ja joIe ane te che nArako, je vAta ApaNe upara karI gayA. A pramANe anumAnathI nArakonuM astitva sAbita thAya che. zaM-zuM nathI ke prayogathI siddha thAya tene ja pratyakSa kahevAya? samAdhAna--A carAcara vizvamAM eka vastu pote na joI mATe tene apratyakSa mAnI besavI e zuM buddhigamya che kharuM? haragIja nahi. lokamAM svapratyakSa sivAya bIjuM AptapratyakSa paNa che. Apta eTale vizvasanIya viziSTa jJAnIonuM pratyakSa. A AkhapratyakSa svapratyakSa jeTaluM ja AdaraNIya gaNAya che. jema siMha, aSTApada, jirApha Adi dUra dUranA jaMgalanAM prANIonuM pratyakSa darzana sahu koIne kaMI thatuM nathI, chatAM teo tene apratyakSa kahe te yogya che kharUM? nahi ja, thoDA paNa DahApaNavALo haze to pote nathI joyuM. teTalA mAtrathI teno abhAva che ema kadi nahIM kahe. te vicAraze ke meM nathI joyuM, paNa mArAthI moTA Apyo che teoe joIne ApaNane kahyuM che mATe tenuM astitva jarUra che. vaLI A dezanA temaja paradezanA gAma, nagaro, nadI samudro vagere sthaLo temaja bIjI anekAneka bAbato sRSTi upara vidyamAna chatAM jene ApaNe ApaNI sagI AMkhe kadi nathI joI paNa bIjI vyaktioe pratyakSa karI che ne pachI ApaNane tenI jANa karI che, ema samajIne paNa ApaNe teno svIkAra zuM nathI karatA? amerikAnuM nyUyorka zahera pratyakSa nathI, chatAM te nakazadvArA amuka jagyAe che ema vinA dalIle ApaNe sIdho ja svIkAra zuM nathI karatA? cokkasa karIe For Personal & Private Use Only Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narakagati bhUminI sAbitI 445 ja chIe, to pachI ApaNo Apyo je sarvajJo che, jemane nArakone svapratyakSa kaya ja che, ane pachI ja ApaNane jaNAvyuM che mATe nArakonuM astitva cokkasa mAnavuM ja joIe. vaLI indriyapratyakSa te ja pratyakSa kahevAya A paNa eka mithyAbhrama che. kharI rIte IndriyapratyakSa e to upacArathI ja pratyakSa kahevAya. bAkI tattvadRSTie to te paNa parokSa ja che. AthI e vAta nakkI thaI jAya che ke atIndriya pratyakSa te ja vAstavika rIte pratyakSa kahevAya, kAraNake jeone viziSTa jJAna labdhi maLI hoya che teone to A dekhAtI indriyothI, kaMI ja pratyakSa karavAnuM prayojana nathI rahetuM. teo to jJAna dvArA ja badhuM AtmapratyakSa karI zake che. AthI je jJAnaprAptimAM anya nimittanI apekSA rahe te jJAna pratyakSa kahevAtuM nathI eTale je jJAnamAM indriyonI madada nimittarUpa bane te jJAnane pratyakSa kaI rIte kahevAya? na ja kahevAya. kevaLajJAnIne vizvanA carAcara saghaLAya padArtho jJAnathI AtmapratyakSa thAya che. tene jovA mATe vacamAM indriyAdi koI nimittanI madada levI paDatI nathI mATe ja atIndriya pratyakSa te ja sAcuM pratyakSa che ane te atIndriya jJAnIothI ja sAdhya che. AthI zuM thayuM ke indriya pratyakSa ke tAttvikarIte vAstavika pratyakSa nathI ema nakkI thAya che. kevaLajJAnIe joyelI ane tyArabAda temaNe prarUpelI hakIkatono saMpUrNa satyarUpe svIkAra karavo joIe tenuM zuM kAraNa? to kevaLajJAnI te ja hoI zake che ke jeo asatya bolavAnAM rAga-dveSamohAdi hetuo naSTa karIne vItarAga-sarvajJa banyA hoya. eTale AvI vyakti jJAnathI je jue te ja kahe, anyathA prarUpaNA kadI na kare. ane naraka ane narakanA jIvonuM pratipAdana teoe ja karyuM hovAthI nArako che ane e che eTale temane rahevAnA AdhArarUpe narakasthAna paNa che ja.--A pramANe sAmAnya cacathiI ubhayanI siddhi karI. tarkathI naraka siddhi-bIjI rIte bauddhika ke tArkika daSTie vicAra karIe (1) A mAnavasRSTi upara eka mANase eka vyaktinuM khUna karyuM to tene vizvanI koI paNa rAjasattA vadhumAM vadhu sajA kare to eka ja vAranI phAMsInI kare jyAre bIjI eka vyaktie saMkhyAbaMdha khUno kayAM hoya to tene ya paNa e ja ekavAranI phAMsInI sajA, to baMnenA gunhAmAM pesiphIka mahAsAgara jevuM vizALa aMtara chatAM sajA sarakhI ja, e nyAyI gaNAya kharuM? haragIja nahi. (2) bIjA eka duSTa mANase seMkaDo, hajAro varlDa lAkhonA pAlaka, poSaka, rakSaka yAvat yogakSema karanAra vyaktinuM khUna karyuM to zuM tene dehAMtadaMDanI sajA karavI te pUratI gaNAya kharI ? (3) trIjA eka bhayaMkara yuddhakhora mANase mahAvizvayuddha jagAvyuM. samagra duniyAne yAtanA, duHkha, trAsa ane AMsunI bhayaMkara jvAlAomAM haDaselI dIdhI, lAkhonA karuNa saMhAro sarajAvyA, samagra vizvane trAhi trAhi trAyasva trAyasva) pokAra karAvyo paNa Akhare teno ja karuNa aMjAma Avyo, pote ja parAjita banyo. keda karIne tene lazkarI adAlata samakSa khaDo karyo, tenA gunA sAme nyAyAdhIza cukAdo Ape to ApI ApIne zuM ApavAno? ekavAranI phAMsI ke bIjuM kaMI ? to ATalI sajA yogya che kharI? (4) are ! A duniyAmAM ughADI ke chUpI, aneka jIvonI hiMsAo karavI, asatya ane juThANAM, DIMgo mAravI, chetarapIMDI, dago-kapaTa, prapaMca, vizvAsaghAta, corIo karavI, abrahma, parastrI-vezyAgamana karavuM. vikArI najaro karavI, ati moha, mamatva ane mUcchamAM Asakti rAkhavI, anyane trAsa Apavo, aneka pApAcaraNo karavA, mahAAraMbha-samAraMbhovALA aDhaLaka pApo AcaravAM AvAM aneka pApo-gunhAo thayA ja kare che, je kAyadAnI dRSTie gunA gaNAtA nathI tene to mAnavajAta taraphathI zikSA thAya ke na paNa thAya, koI vAra to purAvAnA abhAve khUnI sAco hovA chatAM chUTI jAya to zuM teone gunAnI sajA kaMI ja nahIM maLavAnI? For Personal & Private Use Only Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha navAva---uparanA cAreya praznono javAba eka ja che ane te e ke gunAnA pramANamAM jo sajA na thAya to sajA nyAyI kema ja gaNAya? ane gunegAro hovA chatAM sajA na thAya to te paNa kema cAle ? bhale rAjasattAmAM game tema bane paNa 'karmasattA' nAmanI eka adazya mahAsattA beThI che ke jyAM AgaLa punya-pApa sahuno adala insApha avazya toLAvAno ja che. emAMthI A duniyAno koI ja mAnavI chaTakI zake tema nathI. astu. tyAre mAnavajAta pAse to mAtra chellAmAM chellI koTinI sajA jo koI paNa hoya to dehAMtadaMDa ke phAMsInI ja. tethI vadhu che nahi. eka vAra phAMsI thaI pachIe dehanuM caitanya naSTa thaI jAya che. aMdara rahelo sajAne bhogavanAro jIva anya yonimAM janma levA doDI jAya che. kAraNake mAnava ane paza) jAta audArika jAtanA aNuonuM baneluM che ane A aNuo eka vakhata caitanya vihIna banyA ke pachI te dehanA aNuo tyAM caitanyavALA banatA nathI ke jethI pharI pAchI phAMsInI sajA thaI zake. e sthiti to narakanA dehanI ja che, mATe ja tyAM pUratI sajAne pAtra banI zake che. tyAre punaH prazna e thAya che ke AvA bhayaMkara pAponI zikSA che ja nahIM? eno javAba e che ke zikSA che. jarUra che. jo na hoya to A sRSTi bhayaMkara pApo ane bhayaMkara mAnavIothI khadabadI jAya ne yAvata ujjaDa banI jAya. tyAre zikSA kyAM ne che? to eno javAba bhAratanI saMskRtinA moTAbhAganAM dharmazAstro eka ja Ape che ke zikSAnA bhogavaTA mATe eka sthAna jarUra che. bhale te dezya najarathI adazya hoya, paNa te che ja ane te bhUgarbha-pAtALamAM ja che, je sthAnane "nara' zabdathI oLakhAvAya che. pApI mANasonAM pApono bhAra ja tene svaye tyAM kheMcI jAya che athati kamasattA teone narakanI jelomAM sIdhA ja haDaselI de che. AvI jelo eka nahIM paNa sAta che. dareka jelanI sagavaDa-vyavasthA bhinna bhinna che. prathama naraka karatAM bIjI bhayaMkara, bIjI karatAM trIjI bhayaMkara, tyAM vadhu duHkha, kaSTa, trAsa, yAtanAo bhogavavAnI. Ama uttarottara sAte ya narako-jelo vadhu bhayaMkara ne trAsadAyaka che. A sAteya narakone bhUgarbha-jelo' tarIke oLakhAvI zakAya. prathamanI traNa jelomAMnI utpanna thavAnI koTaDIo bhayaMkara duHkhada, vaLI tyAM paramAdhAmI asuro' jelaro tarIke hoya che, teo bhayaMkara svarUpo dhAraNa kare che. narakanA jIvone agAu jaNAvyA pramANe karelA gunAonI bhayaMkara zikSAo kare che. kSaNe kSaNe apAI rahelAM duHkho, trAsa-vedanAo, teonI bhayaMkara cIso, apAra yAtanAo sAMbhaLatAM kaMpArI chUTe tevI che. bhale A sRSTi uparanA bhayaMkara gunAone kadAca koI na jANe, bhale tenI zikSAo na thAya, athavA thAya to ochI paNa thAya, bhale ahIM tethI kadAca, chUTI zakAya paraMtu gunAnI pUratI zikSA bhogavavA A bhUgarbha jelomAM gayA vinA kadi cAlavAnuM nathI. kudaratanA gharano InsApha aTala ane adala hoya che, te hisAba pUrepUro cUkate kare che. tyAM vinavaNIo, AMsuo ke lAMca-rUzvata kazuM ja cAlatuM nathI. bAkInI cAra naraka jelomAM paramAdhAmIkRta vedanA nathI paNa paraspara zastrajanya, anyonya khUnAmarakI karavArUpa tathA sthAnajanya vedanAo akathya ane ananta che. je varNana agAu kahevAI gayuM che. A jelanI sajAnI maryAdA hajAro-lAkho, karoDo nahi balka abajo varasonI che. mATe mAnavajAta svayaM sujJa banIne pApanAM phaLo avazya bhogavavA ja paDe che, ema mAnIne pApamArgethI pAchI vaLe ! mahA AraMbha-samAraMbhone eka nAnakaDI jIMdagI khAtara, veMta jevaDo peTano khADo pUravA khAtara choDe! azubha pravRttione taje yA saMyama rAkhe ! mAnava ke pazunI sajIva sRSTi upara dayA rAkhe, tenI dayA pALe, sahunuM rakSaNa kare, sahunuM bhaluM kare, mUcchamamatvanA bhAvone maryAdita kare ane dharmathI paripUta jIvana jIve, to atiduHkhada narakagatino bhoga thavAnuM na bane. For Personal & Private Use Only Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyagati adhikAra 447 imiriritiiiiii i i HTTE trIjo manuSyagati adhikAra / antargatapaJcamagati [mokSa] adhikAra | IIIIIIIIIIII For Personal & Private Use Only Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha manuSyAdhikAramA prathama ane dvitIya sthiti-avagAhanAdvAra avataraNa-e pramANe lagabhaga 59 gAthAvaDe narakagati adhikAramAM nave dvArone kahIne have trIjA manuSyagati adhikAramAM bhavana' vinA ATha dvArone kahe che, temAM granthakAra prathama sthiti ane bIjuM "avagAhanA" e be dvArone kahe che. gabbhanaratipaliAU, tigAu ukkosato jahanneNaM / mucchima duhAvi aMtamuha, aMgulA'saMkhabhAgataNU // 26 // saMskRta chAyAgrbhjnrstriplyaayustrigvyuut utkarSato jaghanyena / [saM] mUrchimo dvidhA'pi antarmuhUrtamagulAsaMkhyabhAgatanuH // 260 / / zabdArtha sugama che. gAthArya-garbhaja manuSyanI utkRSTa AyuSyasthiti traNa palyopamanI ane teonI deha saMbaMdhI avagAhanA utkRSTathI traNa gAunI hoya che. teonuM jaghanyathI ane saMmUcchima manuSyonuM jaghanya tathA 38*utkRSTathI paNa AyuSya aMtarmuhUrtanuM ane jaghanyathI garbhaja manuSyanI avagAhanA (utpattikAlAzrayI) ane saMmUcchima manuSyanI utkRSTa ane jaghanya bane jAtanI avagAhanA asaMkhyAtamAM bhAganI che. ||26nA viroSArtha- ahIMthI manuSyagatino adhikAra zarU thAya che. emAM manuSyonA be prakAra che. saMmUcchima ane garbhaja. A baMne paMcendriya samajavA. phakta saMmUcchimane mana na hovAthI zAstranI pAribhASika bhASAmAM "asaMzI' tarIke oLakhAya che. jyAre gajone mana vartatuM hovAthI "saMzI (paMcendriya) tarIke oLakhavAmAM Ave che. saMmUcchima janma eTale zuM? ekaMdara traNa prakAre jIvamAtranA janma thAya che. 1 saMmUcchima. 2 garbhaja. 3 upapAta. saMmUcchima-garbhanI sAmagrI vinA ja jenI utpatti thAya che. eTale ke strI-puruSanA saMyoga vinA ja utpattisthAnamAM vartatA audArika pudgalone zarIrarUpe pariNAvavA tene (te jIvo mATeno) saMmUrchAima janma kahevAya. 382. garbhajanAM karatAM A aMtarmuhUrva aMgulAsaMkhyabhAgathI laghu jANavuM. For Personal & Private Use Only Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ { } : saMmUcchima ane garbhaja manuSyanuM svarUpa 446 bIjI vyAkhyA evI paNa che ke traNe lokamAM tamAma bAjuethI dehanA avayavonI racanA thAya te saMmUcchima janma kahevAya. be zarIranA saMbaMdhapaNAthI AtmAno je pariNAma tene ja "janma' kahevAya che. ahIM bAhya ane Abhyantara pudgalonAM upamadanathI je janma thAya te saMpUrjhana janma kahevAya. kASThanI tvacA, phaLa vagere padArthone viSe utpanna thatA kRmi vagere jAtanA jIvo che teo, tehI ja kASTha, phaLa vageremAM vartatA pudgalone zarIrarUpe pariNAve te bAhA pugalanA upamaInarUpa jANavo. evI rIte jIvatI gAya vagerenA zarIramAM utpanna thatA kRmi vagere jIvo, ehI ja jIvatI gAya vagerenA zarIranAM avayavone grahaNa karI, potAnA zarIrarUpe pariNAmane prApta kare, te AdhyAtmika pugalanA upamaInarUpa saMpUrjhana janma samajavo. garbhaja janma- (puruSanuM) zukra ane strInuM) zoNita baMnenA milananA AzrayarUpa pradezane garbha" kahevAya. ane te sthAnamAM utpanna thanAra jIva "garbhaja' kahevAya. ene ja jarA vadhu spaSTa karIe. strI-puruSano mithuna saMyoga thayA bAda strInI yonimAM koI jIvAtmA zIghra utpanna thaIne, turta ja prathama kSaNe zukra ane zoNitane-mAtAe grahaNa karelA AhArane AtmasAt karanAra athati svazarIrarUpe pariNamana karanAra te garbhaja" jIva kahevAya. upapAtajanma-parasparanA maithuna saMyoga vinAte te kSetra-sthAna nimittane pAmIne ekAeka aMgulanA asaMkhyAtamA bhAge utpanna thaI, zIdhra mUla zarIravagAhane dhAraNa karavuM te. A janma deva tathA nArakone hoya che. devI devazayyAmAM ane nArako vamaya bhIMtane viSe rahelAM bhayaMkara AvAsomAM utpanna thAya che. zaMkA- saMmUcchima ane upapAta baMnenA janmamAM strI-puruSanA saMyoganI apekSA nathI, to pachI beyane judA judA zA mATe mAnavA? saMpUrjhanamAM ja samAveza karI devAya to kema? samAdhAna- jo ke zaMkA vyAjabI che paNa baMnemAM bhinnatA e che ke saMpUrjhana janmamAM audArika pudgalonuM ane upapAtamAM vaikriya pudgalonuM grahaNa che. bAkI kharI rIte to traNa prakArane badale eka saMpUrjhana prakAra mAnIne bAkInA be saMmUDjhananA ja viziSTa svarUpo mAnIe to te ayogya nathI. saMmUcchima jIvo kayA kayA? ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya A badhAya jIvo saMmUcchima ja hoya che. paMcendriyanA cAra bhedo paikI manuSya ane tiryaMcomAM paNa saMmUcchima paMcendriyo che. 383. juo tattvArtha rAjavArtika. 384. juo tattvArtha bRhavRtti. 385. mAre tatti, samUrkhanavairuM sAmAnyato gana | taddhi apAtatAmya vithata ti | tittvArtha bRhad vRtti 9. For Personal & Private Use Only Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha saMmUcchima manuSyo kyAM utpanna thAya che? ahIM cAlu gAthAmAM saMmUcchima ne garbhaja manuSya aMgeno vicAra cAlato hovAthI saMmUcchima manuSyo kyAM utpanna thAya che? AnA uttaramAM samajavuM ke teo aDhIdvIpa-samudramAM vartatA pa6 antapa, 15 karmabhUmi, ane 30 akarmabhUminAM 101 kSetromAM vartatA garbhaja manuSyanA ja viSTA, mUtra (mUtara), zleSma, kapha, vamana, pitta, vIrya, rudhira, mRtakalevara, strI-puruSanA mithuna saMyogamAM, zaheranI morI-gaTaromAM temaja tamAma jAtanAM ucchiSTa, azuci ane apavitra-gaMdA sthAnomAM audArika pudgala sAthe tathA prakAranA jala-vAyuno saMyoga maLatAM zIdhra, alpa athavA seMkaDothI laIne lAkho, karoDo ne abajo yAvat asaMkhya tathA aSTapramANamAM utpanna thaI jAya che. kSaNabhara pahelAM kaMI na hoya tyAM hajjAro mAkhIo, macchara, mAMkaDo, tIDo temaja anya jIvAto ekAeka ubharAI jAya che, te saMmUcchima jIvo hovAnA kAraNe ja bane che. ekaMdara cauda azucisthAnomAM saMmUcchima manuSyonAM janma maraNa satata thayA ja kare che. A jIvo asaMzI (manarahita) mithyAdaSTi ane aparyAptA ja hoya che. garbhaja manuSyone AzrIne utpanna thatAM hovAthI temanuM utpattikSetra aDhIdvIpa samudra eTale saMpUrNa manuSya kSetra che, je agAu kahevAI gayuM che. garbhaja manuSyo- "rSe nAyatte ti jarmanA:" garbhamAM je utpanna thAya te garbhaja kahevAya. garbhaja manuSyo paNa, 15 karmabhUmi, 30 akarmabhUmi ane pa6 antarkaMpamAM utpanna thAya che. teo aparyApta-paryApta banne prakAranA hovAthI tenA kula 202 bhedo che. karmabhUmimAM utpanna thanArA manuSyonA punaH AryaanArya ema be bheda paDe che. Aryo tyAga karavA lAyakano tyAga karIne upAdeya guNone pAmelA hoya te Aryo kahevAya. bIjI rIte durlabha mAnava jIvanane prApta karIne kartavyanuM AcaraNa ane akartavyanuM anAcaraNa karIne prApta mAnavatAne saphaLa karavA prayatnazIla hoya. vibhAvadazAne choDIne svabhAvadazA sanmukha hoya te paNa Arya kahevAya che. A Aryo jyAM rahetA hoya te dezo paNa Arya kahevAya che. e bhUmimAM dharmanA tamAma saddasaMskAronI prAptinAM suMdara sAdhano ane yogo vartatA hoya che, je dvArA muktinI sAdhanA sAdhya karI zakAya che. A AyoM mukhyatve be prakAranA che : 1 RddhiprApta 2 addhiprApta. RddhiprAptamAM tIrthakaro, cakI, vAsudeva, baLadeva, pavitra vidyAvaMto ne labdhivaMtono samAveza thAya che ane addhiprApto kSetra, jAti, kula, karma, zilpa, bhASA A AyoM cha vibhAge che. 386. mArA sarva dharmeSo thataH prAptArityAd: I prijJA. 1, pada TIkA] "rtavyamavaranuvAmartavyamanAranuM | titi prakRdvAre, sa va mArga ta mRta: || 387. A badhA prakAronuM varNana granthAntarathI jANavuM. For Personal & Private Use Only Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upapAta-cyavanaviraha tathA saMkhyAdvAra vicAra 467 anAryo "tethI viparIta lakSaNavALA te anAya eTale ke pApI prakRtivALA, ghora kone karavAvALA, pApanI dhRNA vinAnA ane pApano pazcAtApa nahIM karanArA hoya che. zaka, yavana, barbara, zabara, gauDa, draviDa, audha, pArasa, malaya, mAlava, araba, hUNa, romaka, marahaTTa vagere aneka jAtionI gaNanA anAryamAM karelI che. A pramANe garbhaja manuSyonI prasaMgavaza oLakhANa ApI. A manuSyonAM AyuSya ne dehamAna deza-kALa paratve bhinna bhinna hoya che, paNa ahIM A gAthAmAM traNa palyopama jevaDuM vizALa AyuSya ane traNa gAunA dehamAnanI je vizALatA jaNAvI che te, te te deza kSetravartI yugalikonI che, paNa A yugaliko avasarpiNInA pahelA ane utsarpiNInA chellA ArA vakhate vidyamAna hoya te ja samajavA. bAkI sAmAnya (yugalika bhAvavinAnA) manuSyanuM to koI kALe vadhumAM vadhu pUrvakroDanuM AyuSya ane pAMcaso dhanuSyanuM dehamAna hoya che. jaghanyathI tamAma manuSyonuM aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganuM dehamAna hoya che. uttaravaikriyanI racanA saMmUcchimone hotI ja nathI. garbhajamanuSyane te utkRSTa sAdhika lAkha yojana ane jaghanyathI aMgulanA sTIsaMkhya bhAganI hoya che. manuSyonAM bhavano-gRho, azAzvata aniyamita hovAthI teonI vaktavyatA hoI zake nahi, mATe bhavanadvArano niSedha karyo che, ane tethI ATha ja bAronI prarUpaNA ahIM kahevAze. [60] trIga~ ne cothu upapAta-cyavanaviraha tathA pAMcamuM chaTuM saMkhyAdvAra avatara-have trIjA ane cothA upapAta tathA avanaviraha dvArane ane pAMcamA ane chaThThA upapAta tathA cyavana saMkhyadvArane kahe che. bArasa muhutta gabbhe, iyare cauvIsa viraha ukkoso / jammamaraNesu samao, jahaNNasaMkhA surasamANA // 261 // saMskRta chAyAdvaadsh muhUrtA garbhaje itare caturviMzatirviraha utkRSTaH / janmamaraNeSu samayo jaghanyasaMkhyA surasamAnA // 261 / / 388. pAvA ja vaMDA pAriyA fthA giranatAvI | * devakuru-uttarakurunA yugalikonuM AyuSya kAyama palyopama hoya che. For Personal & Private Use Only Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zabdArtha-gAthArtha vizeSArthavat sugama che. 261 viroSA- have trIjuM upapAta-avanaviraha eTale garbhajamanuSyane upapAta-avana (janmamaraNAzrayI) virahakAla utkRSTathI bAra muhUrtano paDe che. eTale eka jIvanA upapAta (janma) ke cyavana (maraNa) pachI ukta aMtare bIjo upaje-janma athavA amare. Itara-samUcchima manuSyane utkRSTathI covIsa muhUrtano upapAta tathA avana virahakALa paDe che. bannene jaghanyathI eka samayano upapAta tathA avanavirahakALa hoya che. have bannenI upapAta ane avana saMkhyA devasamAna-te eka, be yAvata utkRSTapaNe saMkhyaasaMkhyanI hoya che. A pramANe cha dvAra varNavyAM. [261] manuSyAdhikAramAM * sAtamuM tilAra | avataraNa--have sAtamuM gatidvArate manuSyagatimAM AvanArA jIvo kayA kayA? tene kahe sattamamahineraie, teU vAU asaMkhanaratirie / muttUNa sesajIvA-uppajjaMtI narabhavaMmi // 262 // saMskRta chAyAsptmmhiinairyikaan, tejovAyvasaGkhanaratirazcAH / muktvA zeSajIvA,-utpadyante narabhave // 262 / / | zabdArtha AvI gayo che. . gAthArtha - sAtamI naraka pRthvInA nArako, tela (agni)kAyanA, vAyu (pavana)kAyanA jIvo, asaMkhya varSAyuSI yugalika) manuSyatiryaMco anantarabhave manuSyo thatA na hovAthI teone choDIne, zeSa sarva daMDakanA jIvo [te cha nArakanA jIvo, devo, tiryaMco] manuSyabhavane viSe upaje che. 26rA. vizeSArtha-sugama che. [262] gavata -A gatidvAramAM ja vizeSa sphoTa pADatAM manuSyalokamAM thanArA ahaMnuM cakravartI Adi mahApuruSo kyAMthI AvIne AvanArA hoya che? te vizeSatA batAve che. suraneraiehiM ciya, havaMti hari-ariha-cakki-baladevA / cauviha sura cakkibalA, vemANia huMti hariarihA // 263 // For Personal & Private Use Only Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsudevo tathA cakravA dikanAM manuSyaralo kyAthI AvelAM hoya? te saMskRta chAyAsurnairyikebhy eva, bhavanti harhaccakribaladevAH / / caturvidhasurebhyazcakri baladevA, vaimAnikebhyo bhavanti haryahantaH // 263 / / zabdArtha AvI gayo che. mAthArya- vAsudeva, arihaMta, cakravartI, baladeva, manuSyo nizcayathI deva-narakagatimAMthI ja AvelA hoya che. emAM cakravartI ane baladeva che teo cAre prakAranA devanikAyamAMthI AvelA ane vAsudeva tathA arihaMta vaimAnika nikAyamAMthI ja AvelA hoya che. 263 vizeSArca-gAthAmAM jaNAvyuM ke arihaMtAdika mahApuruSo avazya deva tathA narakamAMthI AvelA hoya che, temAM kaI narakamAMthI koNa koNa thAya? te to narakagati adhikAramAM kahyuM che. have devalokanA kayA kayA sthAnethI AvelA koNa koNa thAya che? to bhavanapati-vyantara-jyotiSI ane vaimAnika, A cAre nikAyamAMthI auvelA hoya te baladeva ke cakravartI (be ja) thAya che. jinezvara arihaMta thanAra, eka vaimAnika nikAyamAMthI ja AvIne AvelA hoya che. ane e ja pramANe vAsudevo paNa [phakta anuttara varjI] vaimAnika nikAyamAMthI ja AvelA hoya che. paraMtu tiryaMca manuSyamAMthI AvelA jIvo anuttarabhave ukta vibhUtio pAmatA nathI. [263] avatara-pUrvokta vAta punaH kahIne vAsudevI tathA 3degcakravatyAdikanAM manuSyaratno paNa kyAMthI avelA [AvelA] hoya? te kahevA sAthe vizeSa hakIkata kahe che. hariNo maNussarayaNAI, huMti nANuttarehiM devehiM / jahasaMbhavamuvavAo, hayagayaegidirayaNANaM // 264 // saMskRta chAyAhrermnussyrlaani, bhavanti nAnuttarebhyo devebhyaH / / yathAsaMbhavamupapAto-haya-gajaikendriyaralAnAm // 264 // zabdArtha raLa vAsudevo gadarsamavayathAsaMbhava masarayaDuM manuSyaratno daya-Aya hAthI ghoDAno hiM devomAMthI riyANaM ekendriyaratnono TyArtha-vAsudevorUpe ane cakravartInA manuSyaratnorUpe anuttara devo (tryavIne) avataratA nathI ane zeSa hAthI, azva ane ekendriya sAta ratnono upapAta yathAsaMbhava jANavo.264 viroNArya-vAsudevo vaimAnikanikAya tathA narakamAMthI ja AvelA hoya che. jyAre vaimAnika nikAyamAMthI nIkaLelo jIva vAsudeva thAya to anuttara vimAnanA devone varjIne zeSa cAra vaimAnika 389. prajJApanAmAM nAgakumAra nikAyathI vAsudeva thayelA jaNAve che. 390. manuSyamAMthI nIkaLelA cakravartI thAya che evuM paNa kathana Avazyaka niryuktimAM che. For Personal & Private Use Only Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha nikAyamAMthI Avelo jANavo. prativAsudevanI vAsudevavat gati samajavI. cakravartIne AgaLa kahevAtA mahAsukha-saMpattidAyaka uttamottama cauda ratno paikI cakrAdika sAta ratno ekeMdriya svarUpe hoya che, jyAre bAkInAM purohitAdi sAta ratno paMcendriyarUpe che. e sAta paMcendriyamAM punaH hasti ane azva e be ratno tiryacapaNe hoya che ane zeSa pAMca ratno manuSyapaNe hoya che. e pAMca manuSyaratnorUpe, sAtamI narakamAMthI nIkaLelA jIvo, teuvAukAyanA jIvo ane asaMkhya varSa AyuSI tiryaMca manuSyo (anantarabhave) janma letA nathI, kAraNake temane mATenI manuSyabhava prAptino 262 gAthAmAM ja niSedha karAyo che. tethI te varjIne zeSa daMDakomAMthI purohitAdi pAMce paMcendriya manuSyaratno [tathA maMDalika rAjA paNa] rUpe avatare che. paraMtu eTaluM vizeSa ke-jo vaimAnikamAMthI pAMca manuSyaratnorUpe avatare to anuttarakalpa varjIne zeSa devalokamAMthI ja samajavA. have paMcendriyamAM zeSa hasti-azva be tiryaMca ratnono yathAsaMbhava upapAta eTale ke je daMDakamAMthI nIkaLelA tiryaMca paMcendriyo thatA hoya te te sthAnathI samajavo, eTale ke sAte narakathI, saMkhya viSayuSI nara-tiryaMca tathA bhavanapatithI laI sahastrAra sudhInA devo te ratnarUpe avatarI zake che; kAraNake tyAM sudhInA devonI tiryaMcane viSe gati pUrve kahevAyelI che. vaLI cakrAdi zeSa sAta ekendriya ratnorUpe, saMkhyavaSayuSI tiryaMca, nara ane bhavanapatithI laI izAnakalpa sudhInA devo nize utpanna thaI zake che, tethI AgaLanA devA mATe to tyAM upajavAno niSedha che. [26] . avatA-have cakravartInA cauda ratnonAM nAma tathA pratyekanuM mAna kahe che. vAmanA 'va, chatta kudatya "muM | battIsaMgula 'khaggo 'suvaNNakAgiNi cauraMguliyA // 265 // / cauraMgulo duaMgula, pihalo ya maNI 'purohi-gaya-turayA" / / ''senA dIvaDuM, "dara "cI variyADuM raddaghA saMskRta chAyAvaamprmaannN cakra, chatraM daNDo dvihastakaM carma / dvAtriMzadaGgulaH khaGgAH suvarNakAkiNI caturaGgulikA // 265 / / caturaGgulo dvayaphUlapRthulazca maNiH purohitagajaturagAH / senApatirgAthApatirvardhakiH strIcakriralAni // 266 / / zabdArtha vAmana vAma pramANa vaMduMdaDa OM caMdra kuhastha be hAtha chatta chatra For Personal & Private Use Only Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakravartInAM caudaralonuM pramANa ane utpatti 451 vattIsaMgubatrIza aMgula ma=maNI 3okakhaga purohi purohita suvAnisuvarNanuM kAkiNI (ratna) thatura hAthI ghoDo ra3ratiyAcAra aMgula sevasenApati ra3raMkuno cAra aMgula-dIrgha dIva gAthApati kumaMtti be aMgula vavaddhakI-suthAra piDuto pahoLuM thI strI nAthArtha - vizeSArthavata. |265-266|| vizeSArtha - dravyadevAdi pAMca prakAranA devamAM cakravartI naradeva tarIke oLakhAya che, je rIte devalokamAM pradhAnasthAna IndranuM, te rIte sarva manuSyomAM cakrInuM sthAna sarvocca che. ane tethI ja temane deva zabdathI saMbodhyA che. teo cha khaMDanA adhipati bane che, te sivAya bharatanA chae khaMDanA koTAnakoTI mAnavonA rUpano saMcaya tenAmAM hoya che athari te badhAya karatAM sarvottama rUpavAna hoya che. teonAM zarIro zreSTha suvarNavarNa sukomaLa hoya che. anya ghaNI addhi-siddhio hoya che. e sarva RddhimAM paNa cakAdi cauda ratnonI pradhAnatA hoya che. te cauda ratnonuM svarUpa A pramANe che. 1. ca, 2. chatra ane 3. daMDa e traNe ratno vyA-vAmapramANa eTale prasArelA ubhaya bAhuvALA puruSanA be hAthanI aMgulIonA bane cheDA vaccenA bhAga [4 hAtha] pramANa vicArI levA. 4. carma ratna kevaLa be hAtha dIrgha lAMbuM che. pa. khaga ratna batrIza aMgula dIrgha, 6. zreSTha suvarNa kAkiNI ratna cAra aMgulapramANa dIrgha ane be aMgula vistIrNa, 7.maNiratna cAra aMgula dIrgha ane be aMgula vistIrNa, madhyamAM vRtta ane vistIrNa, temaja cha khUNAthI zobhatuM che. A sAteya ekendriya ratnonuM mApa cakravartInA AtmAguMle eTale tenA potAnA aMgulamAnathI jANavuM. 8. purohitara, 9, gajaratna, 10. azvaratna 11. senApatiratna, 12 gAthApatiratna, 13. vAddhakIratna, ane 14. strIratna. e sAte ya paMcendriya ratnonuM mAna, tatkAle vartatA puruSa, strI ane tiryaMcanuM je mAna uttama ane prazasta gaNAtuM hoya te pramANe hoya che. A pramANe cakravartInAM cauda ratnonI vAta jANavI. ahIM badhAMya ratnono vistAra, jADAI anya granthothI upalabdha na thavAthI mukhyatayA laMbAI ja jaNAvI che. [265-266] 391. vyAmo vAhola sarayostatayotinittaram rUtyaR: | 392. A mAna madhyama lIdhuM che. anyathA anyatra to 50 aMgula lAMbuM, 16 aMgula pahoLuM ane adha aMgula jADuM kaheluM che, ane jaghanyamAna 25 aMgulanuM kahevuM che. AthI uktamAnane madhyama gaNavuM yogya che. ahIM jaMbU, pra. anuo dvAra, bUo saMnDa vRttikArAdi maNi-kAkiNIne, pramANAMgula, AtmAgula ane utsadhAMgulathI mApavAnuM kahe che. ane prava, sAro Adi grantho sAte ekendriya ratnone AtmAMgulathI mApavAnuM kahe che. tattvajJAnIgamya. For Personal & Private Use Only Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha avataraNa- have te ratno kayA kayA sthAne utpanna thAya che ? te kahe che. cauro Auha-gehe, bhaMDAre tini dunni veaDDe / kAM rAme ya, niyana vera vAri raghI [y. IT. . 64] saMskRta chAyActvaari Ayudhagehe, bhANDAgAre trINi dve vaitADhye / ekaM rAjagRhe ca, nijanagare caiva catvAri // 267 / / zabdArtha - sAudade AyudhAlAmAM bhaMDAra bhaMDAramAM rALabirAjagRhamAM tema vaitAdyamAM niyanare nijanagaramAM mAyA-cAra ratno AyudhazALAmAM, traNa bhaMDAramAM, be vaitADhyamAM, eka rAjAnA gRhe ane zeSa cAra avazya nijanagaramAM utpanna thanArA hoya che. 26LA. viroSArtha-1 zani -cakravartIno janma uttama jAti ane gotramAM, uttama rAjabhogakulamAM ja hoya che. teo savage sAmudrika zAstramAM kahelA uttamottama 108 lakSaNayukta hoya che. mahAna dedIpyamAna puNyanA pUMjarUpa hoya che. cakravartI yogyavasthAne pAme che tyAre rAjagAdI upara Ave che. AvyA bAda yathAyogyakAle potAne mahAna udayAraMbha thavAno yogya samaya thatAM prathama cakrAkAre vartatuM. jhaLahaLatuM, mahAna, nAnA prakAranA maNi-motIonI mALAo, ghaMTaDIo ane puSpamALAothI alaMkRta, cakrIne sadA AdhIna, sUrya jevA divya tejathI dizAone prakAzamaya karanAruM, hajAra devacakSothI adhiSThita evuM cakraratna zastrarUpa hovAthI potAnA pUrvajonI Ayudha (zastra rAkhavAnI) zALAmAM utpanna thAya che. sarva ratnomAM ane AyudhomAM zreSTha hovAthI, temaja cakravartInA prAthamika divijayane karAvanAruM hovAthI, sahuthI prathama A utpanna thAya che. savayudhomAM sarvottama prabhAvavALuM ane durjaya, mahAripuono vijaya karavAmAM sadAya amogha zaktivALuM A ratna, cakrathI zatruo upara choDAyA bAda seMkaDo varSe paNa tene haNIne ja cikrInA svagotrIyane vajI cakrI pAse AvanAruM hoya che. A ratna prAyaH AyudhazALAmAM jyAre utpanna thAya che tyAre harSita evo zALArakSaka pote ja prathama cakraratnano vaMdanAdikathI satkAra karIne svanRpati [je haju bhAvi cakrIrUpa che temane ne harSAnaMdathI hRSTa-puSTa te sevaka rAjasabhAmAM khabara Ape che. bhAvi cakrI ane vartamAnanA mahAnRpati te vAta sAMbhaLatAM ja mahAAnandane pAmIne sAta-ATha pagalAM cakraratna sanmukha cAlIne, stuti-vaMdanAdika karIne, khabara ApanAra zALArakSakane prItidAnamAM, mukuTane varjI paherelAM sarvAbhUSaNo ApIne temaja AjIvikA bAMdhI 393. prAyaH zabda eTalA mATe che ke bhAvi cakrI subhamane mAravA dAnazALAnA asthi prasaMgamAM jyAre parazurAme pharasI mUkI ke tarata ja te pharasI mahApunyazALI subhUmane kaMI na karI zakI. e vakhate rUTa thayelA subhUmanA hAthamAM rahelI asthithALI te ja vakhate subhemano vijaya karavA ja svayaM cakrarUpa banI gaI ane e cakrathI teNe parazurAmane maraNazaraNa karyo. For Personal & Private Use Only Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakravartInAM cauda ratnonuM varNana 457 ApIne ravAnA kare che. pachI nagaranI aDhAre prajAne khabara ApI, nagarazuddhio karAvI vAjategAjate prajA sahita nRpati puSpa--caMdana, sugaMdhI dravyonI vipula sAmagrIpUrvaka zALAmAM jaI cakraratnanI yathArtha vinayapUrvaka pUjAdika vidhio kare che. pachI cakraratnano mahimA vistAravA aSTAhnikAdi vaijmahAmahotsavo karI, prajAne dAna ApI, RNamukta karI AnaMdAnaMda vartAva che. devAdhiSThita A ratna, cha khaMDane jItavA jatA cakrIne prathamathI ja svayaM mArgadarzaka ane vijetA tarIke cakrInI AgaLa AgaLa cAle che ane cakrI tenI pachavADe cAle ane jyAre cAle tyAre pramANAMgula eka yojana cAlIne UbhuM rahe che. 2. chatraratna-- A paNa AyudhazALAmAM ja utpanna thAya che. A ratna chatrInI jema goLa AkAranuM, mastaka upara dhAraNa karavA yogya, ati manohara hoya che tethI zaradaRtunA pUrNa caMdra jevuM manohara, citravicitra ane u52 99 hajAra [chatrImAM hoya che tema] suvarNanA saLIAothI aMdaranA bhAge jotAM paMjarAkAra jevuM zobhatuM, anna bhAge cotarapha motI maNiratnanI mALAothI maMDita ane chatranA bahAranA uparitana bhAge-Toce arjunasuvarNanA zaraccandra jevA svaccha ane ujjvaLa zikharavALuM hoya che. devAdhiSThita A ratna vAmapramANa chatAM cakrInA hastasparzanA prabhAva mAtrathI ja [carmaratnane DhAMkavA] sAdhika bAra yojana vistIrNa banIne meghAdikanA upadravathI rakSaNa karavA samartha thAya che. jema bharatacakrI cha khaMDa jItavA jatAM uttara bharatArdhamAM yuddha karatAM mleccha lokonA ArAdhita meghakumAradeve cakrI sainyane pIDA ApavA mATe jyAre sAta divasa vRSTi karI tyAre cakrIe chatra ane carmaratnano adbhuta saMpUTa banAvI samagra sainyanuM rakSaNa karyuM hatuM. A ratna vRSTitApa--pavana--zItAdi doSo haNanAruM, zItakALe garamI ane uSNakALe zItaLatA ApanAruM ane pRthvIkAyamaya hoya che. rU. phaMDanlR-- AyudhazALAmAM utpanna thanAruM A ratna, cakrInA khabhA upara rahe che. cakrIno Adeza thatAM mArgamAM AvatI aneka UMcI nIcI viSama bhUmi Adi sarvane dUra karI sapATa--sarala mArgane karI ApanAruM, zatrunA upadravone haNanAruM, icchita manorathonuM pUraka, divya ane apratihata hoya che. ane jarUra paDe yatnapUrvaka vAparatAM [sagaracakrIputravata] eka hajAra yojana UMDI adhobhUmimAM adbhuta vegathI praveza karI, jamIna khodI mArga karI ApanAruM, guphAonA dvAra ughADavAmAM upayogI, vajanuM baneluM, temaja vacamAM tejasvI ratnonI pAMca rekhA--paTTAothI zobhatuM hoya che. 4. carmaratna-- cAmaDAnuM baneluM A ratna, cakrInA lakSmI bhaMDAramAM utpanna thAya che. A ratna zrIvatsAdi AkAravALuM, aneka prakAranAM citrothI citrita, zatruthI durbhedya, cakravartInI senA besI jAya to paNa name nahIM evuM hoya che. A ratnano upabhoga e che ke--jyAre cakrI cha khaMDa jItavA jatAM senApati ratnane gaMgAsiMdhunA niSkRTo [pradeza] sAdhavA mokale che tyAre senApati samagra cakrI sainyane tenA upara besADI gaMgAsiMdhu jevI mahAnadIo vahANanI jema zIghra tarI jAya che, chatAM lezamAtra namatuM nathI. vaLI samudrAdika taravAmAM paNa upayogI hoya che. ethI ja vAmapramANa chatAM cakrInA sparzamAtrathI sAdhika 12 yojana vistIrNa thAya che, jarUra paDe gRhapati-manuSya ratne te carmaratna upara 394. tIrthaMkaranA janmanI khuzAlImAM, temanA pitA je rIte kare che te rIte. For Personal & Private Use Only Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vAvelA dhAnya-zAkAdikane tarata ja ugADanAruM, zIdhra prayojana hoya to vAvelA dhAnya-zAkAdikane sAMje ne sAMje ja laNI levA yogya karanAruM ane vaitADhya parvatanI uttara dizAe vaselA mleccha rAjAo sAthe yuddha thatAM, cakrIne parAsta karavA mleccho potAthI ArAdhita karAyelA meghakumAra asuro pAse meghavRSTi karAve che te prasaMge e vRSTithI bacavA uparanA bhAge DhAMkaNa samuM chatra ratna ane nIce "carmaratna vistArI te carmaratna upara cakrInI mahAsenAne sthApI, cAre bAjuthI saMpUTa banAvI devAya che, pachI prastuta chatra ratnanI sAthe vacamAM maNiratna bAMdhavAmAM Ave, jethI 12 yojananA saMpUTamAM sarvatra sUryavat prakAza paDe che, jethI saMpUTamAM gamanAgamana sukharUpa thaI zake che. Ama eka virATa taMbu jevo dekhAva thaI jAya che. 6. tri-talavAra jevuM A ratna paNa AyudhazALAmAM utpanna thAya che. yuddhamAM apratihata zaktivALuM che. tIkSNa dhAravALuM, zyAmavarNanuM, parvata-vajAdika jevI durbhedya vastune, cara ke sthira jAtanA padArthane bhedanAruM, adbhuta vaiDUyadiranUlatAthI zobhatuM, sugaMdhImaya tejasvI hoya che. 6. vijaLI tra-A ratna khaDakone paNa bhedI zake tevuM cakrInA koza-lakSamIbhaMDAramAM uddabhave che. te viSahara, aSTajAti suvarNonuM baneluM che., cha dizAe cha talovALuM tethI ja pAsAnI jema samacaturastrAkAra, 12 hAMsa ne 8 karNikAvALuM, 8-3-6 ItyAdi aniyamita tolA bhAra pramANanuM, sonInI eraNa jevuM hoya che. caMdrI divijaya karavA jAya tyAre uttara bhAratamAM javA AvavAmAM ADA paDelA vaitADhya parvatanI guphAomAM sUryacandranA prakAzanA praveza vinAnI,ghora aMdhakAramaya guphAnA mArgane sadAkALa prakAzamaya karavA mahAguphAonI pUrva-pazcima banne bAjunI bhIMto upara vRtta athavA gomUtrAkAre A kAkiNIratnanI aNIthI 49 maMDaLo AlekhavAmAM A ratnano upayoga thAya che. A ratnathI oLakhelA (kotarelA) maMDaLo divya prabhAvathI prakAzamaya thayA thakAM cakravartInI hayAti paryata avasthita prakAza ApanArAM bane che, jethI lokone gamanAgamanano mArga sukharUpa thAya che. vaLI cakrInA skandhAvAra-chAvaNImAM rahyuM thayuM, tenA hasta-sparzathI 12 yojana sudhI prakAza ApI rAtrine paNa divasa banAvI de che. vadhumAM sarva tolA [mApavAnA kATalA] uparano vajanamAnano Alekha kAkiNIthI karavAmAM Ave che, tyAre ja te pramANabhUta gaNAya che. 7. mAtra--A paNa kozAgArarUpa lakSmIbhaMDAramAM utpanna thanAruM, nirupama kAntiyukta, vizvamAM adbhuta, vaiDUryamaNinI jAtimAM sarvottama, sarvapriya, madhyamAM vRtta ane unnata cha khUNAvALuM, dUra sudhI prakAza denAruM, zobhatuM hoya che. Ano upayoga jyAre sainyarakSaNa karavA carmaratna ane chatraratnano saMpUTa banAvavAno hoya tyAre saMpUTamAM udyota karavA mATe chatraratnanA tumba sAthe bAMdhavAmAM Ave che. athavA tamistrAguphAmAM praveza karatI vakhate hasti upara beThelo cakI, hastinA dakSiNa kuMbhasthale devadurlabha evA maNiratnane rAkhIne prakAzane 12 yojana sudhI pAtharato, potAnI AgaLa 395. A ratna pRthvIkAyamaya che, to paNa te carmacAmaDAnA jevA majabUta talIyAvALuM ane jonArane jANe cAmaDuM ja pAtharyuM hoya tevo AbhAsa utpanna karanAruM hovAthI teno varNa zabdathI vyapadeza karAya che. bAkI sAcI rIte cAmaDuM nathI, cAmaDuM e to paMcendriya jIvanuM saMbhave, jyAre A ratno ekendriya che. e ja pramANe deDaratna mATe samajavuM. sAteya ratno pArthiva svarUpe samajavAM. For Personal & Private Use Only Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakravartInAM cauda ratnonuM varNana 46 ane baMne bAjunI traNe dizAne prakAzamaya banAvato guphA oLaMgI zake che ne uttara bhAratanI vijayayAtrAmAM saphaLatA meLave che. vaLI te ratna mastake tathA hAthe bAMdhyuM hoya to, sarvopadrava harI, sukhasaMpattine ApanAruM, surAsura-manuSya tiryaMcAdikanA, sarva zatruonA upadravone haranAruM che. mastakAdi aMge bAMdhIne saMgrAmamAM praveza karanAra puruSa, zatrunA zastrathI avadhya ane bhayamukta bane che. matAMtare hAthe bAMdhatAM sadA taruNAvasthA rahe che. ane tenA nakha--kezanI vRddhi paNa thatI nathI. kRti vendriyaranAni|| e pramANe sAta ekendriya ratnonI vyAkhyA karI. have sAta paMcendriya ratnone kahe che, 6 purohitaratna-- cakrIne jarUra paDe zAntika--pauSTika Adi vividha karmAnuSThAno karAvI saphaLatA apAvanAra, mahApavitra, saMpUrNa guNopeta, cauda vidyAmAM pAraMgata, praveza nirgamanamAM maMgalakAryo karAvanAra, kavi--kuzaLa goranuM kAma karanAra. 6. Agaratna-- A gaja mahAvegI, sAta aMgavaDe pratiSThita, airAvaNa gaja jevo pavitra, sulakSaNo, mahAparAkramI, ajeya evA killAdikane paNa toDI nAMkhanAro hoya che. cakrI A hasti upara besIne sadA vijayayAtrAne meLave che. A ratna devAdhiSThita hoya che. 10. azvaratna-- cakrIno A ghoDo mahAvegI, svabhAve ja suMdara, AvanaMda lakSaNavALo, sadA yauvanavALo, stabdhakarNavALo, laMbAImAM 108 aMgula lAMbo, ane 80 aMkula UMco, kuceSTArahita, alpakrodhI, zAstrokta sarva lakSaNayukta, koI paNa jalAzayo, agni ke DuMgarone vinA parizrame ullaMghanAro--mahAvegavALo, ajeya hoya che. 9-10 A banne tiryaMcaratno vaitADhyaparvatanI talATImAM utpanna thAya che ane cha khaMDanI vijayayAtrAmAM parAjita thayelI vyakti te vakhate cakrIne bheTaNA tarIke Ape che. 11. senApatina-- A hastyAdi sarva senAno agraNI, cakrIno yuddha maMtrI, yavanAdika aneka bhASA--zAstra, tathA vividha lipi zikSA--nIti, yuddha yukti, cakravyUhAdi viSayono jANa, samayajJa, vijaya karavAnA kSetranA jamInAdika mArgano jJAtA, vaphAdAra-paramasvAmibhakta, tejasvI, prajApriya, cAritravAna, pavitra guNothI sulakSaNo hoya che, ane digvijayamAM cakrI sAthe ja hoya che. cakrInI AjJA thatAM cakrInI sahAya vinA ja carmaratnavaDe gaMgAsindhunA apara kAMThe jaIne, mahAbaliSTha mleccha rAjAo sAthe, bhISaNa-khUnakhAra yuddha karI sarvatra vijaya meLavIne cakrInuM zAsana sthApita kare che. 12. vRdgha [AyA] patiratna-- annAdikanA koThAgArano adhipati, cakrInA mahela--gRhanA tathA sainyanA bhojana, vastra, phaLaphUla, jalAdika Avazyaka tamAma vastuonI ciMtA karanAro-pUrI pADanAro, sulakSaNa, rUpavaMta, dAnazUra, svAmibhakta, pavitratAdi guNavALo hoya che. vaLI digvijayAdi prasaMge jarUra paDe aneka prakAranA dhAnya tathA zAkane carmaratna upara savA2e vAvIne sAMje ugADanAra hoya che, [carmaratna e dhAnyotpattine yogya kSetratulya kAma ApanAra ane gRhapatine kRSikAra tarIke samajavo] jethI sainyano sukhapUrvaka nirvAha thAya che. 396. traNa dizAmAM eTalA mATe ke pAchaLa AvatA sainyane mATe to maMDalaprakAza sahAya che. For Personal & Private Use Only Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 13. vArdhahIna-- eTale mahAna sthapatizilpI, samagra suthAramAM zreSTha, cakrInA mahelo, prAsAdo, gRho tathA sainyane mATenAM nivAsasthAno, gAma, nagarone taiyAra karI ApanAra, 397pauSadhazALAne eka ja muhUrtamAM vAstuzAstranA niyama mujaba, yathArtha rIte vyavasthita banAvanAra hoya che. bAMdhakAma khAtAno adhiSThAtA A puruSa hoya che. vaLI jyAre cakrI tamisrA--khaMDaprapAtaguphAmAM jAya tyAre samagra sainyane sukhe utaravA sAruM unmanA tathA nimagnA nAmanI mahAnadI vagere upara kAmaya mahAna setu--pUlone bAMdhanAra. 398 460 14. strIratna-- te mahAna vidyAdharo tathA anya nRpationA uttama gRhe utpanna thAya che. tenAmAM cha khaMDanI nArIonA ekatrita tejapuMja jeTaluM teja, divyarUpAdika hoya che. sAmudrika zAstramAM kalpelA saMpUrNa strIlakSaNo yukta, mAnonmAna pramANayukta, mahAdedIpyamAna ane sarvAMgasuMdara hoya che. sadA avasthita yauvanavALuM, romanakha na vadhe tevuM, bhoktAnA balanI vRddhi karanAruM, devAMganA jevuM, sparza karatAM sarva rogane haNanAruM ane kAmasukhanA dhAmasamuM mahAadbhuta hoya che. A strI (ratna)ne cakrI mUla zarIre bhogave to paNa kadApi garbhotpatti thatI nathI. garbhAzayanI garamInA kAraNe garbha rahI zakato ja nathI. garamInA udAharaNamAM kurumatI nAmanI srIratnano sparza thatAM lohanuM pUtaLuM paNa dravIbhUta thaI gayuM hatuM te dAkhalo prasiddha che. kRti vendriyanAni A pramANe 8-11-12-13-14nI saMkhyAvALAM senApati Adi pAMca manuSyaratno potapotAnA nagarane viSe utpanna thAya che ane teo svakAlika ucita dehapramANavALAM hoya che. A pramANe A sajIva caudaratno sadA zAzvatA, dareka cakrIne prApta thanArA, pratyeka eka eka hajAra yakSothI adhiSThita hoya che. eTale tenA kAryanI sahAyamAM teTalA madadagAra hoya che. tethI ja te ratno sarvatra vijaya apAvanAra ane sarvadA mahAsukhone Ape che paraMtu pApayoge kadAca te dUra khasI jAya to devaprabhAvarahita evAM te ratno [sabhUmano jema deve pakaDeluM carmaratna choDI devAthI nAza thayo hato tema] hAnikAraka paNa bane che. cakravartI A ratnone bahumAnapUrvaka sAcave che--2kSe che--seve che ane kAraNa paDe yatheSTa upayogamAM le che. jaghanyathI jaMbUdvIpamAM ekIsAthe cAra cakrIo hoI zake e dRSTie te vakhate 4x14=56 ratno ane utkRSTakALe mahAvidehanA 28 vijayomAM 28, bharata--airavatanA eka eka ema 30 cakrIo vartatA hoya, tyAre samakALe 30x14=420 ratno hoI zake che. [267] (pra. gA. saM. 64) avatara-- have cakrInA nava nidhinI hakIkata prakSepaka gAthAthI kahevAya che. 397. pauSa dhatte kRti pauSadhaH--je dharmanI puSTi kare tevI kriyA. te pauSadha' te cAra prakArano hoya che. tapa karavo, zarIrasatkAra tyAga, brahmacaryapAlana ane pApamaya AcaraNano tyAga, TUMkamAM jemAM sAdhujIvanano svAda anubhavAya te. jaino parva divasomAM dharmaguru pAse jaIne A ArAdhanA kare che. 398. A kArya vArdhakIratnanuM che evuM AvazyakacUrNi jaNAve che. 399. vadhu varNana jaMbU praza0 lokaprakAzAdikathI jANavuM. For Personal & Private Use Only Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navanidhinuM svarupa // cakrInAM caudaratnonI dIrghatA - utpattisthAna - upayogaviSayaka yantra // dIrghatA vAma 1 cakraratna pramANa ratnanAma 2 chatraratna 3 daMratna " H 32 aM. 4 khaDgaratna 5 carmaratna 6 kAkiNI 4 aM0 7 maNiratna | 2 aM0 2 hAtha udbhava cakrInI AyudhazAlAmAM " lakSmI bhaMDAramAM khetape=naisarpa igg=paMDuka viMnata=piMgalaka upayoga AkAzamAM cAlatuM zatru vijayakArI vRSTivAyuthI rakSaka bhUmisamakAraka 27 pahADAdi bhedaka dhAnya vAvavAmAM upayogI ratnanAma dIrghatA udbhava 108 vaitADhya 8 akSaratna aM talATI 9 gajaratna 10 purohita 11 senApati tatkAla yogya 39 : 12 gRhapati 13 vArdhakI maMDala prakAzakRt divya prakAzakRta 14 ratna rAjagRhe caude ratnonuM vistAra-jADAI mAna khAsa labdha na thavAthI ahIM ApeluM nathI. .. For Personal & Private Use Only " 'gesakhe vaDu 'piMganA, "sanvarayaLamahApaDame "kAle a " mahAkAle, mANavage taha mahAsaMkhe raddI saMskRta chAyA-- naisarpaH paNDUkaH piGgalakaH, sarvaratnamahApadmau / kAlazca mahAkAlo-mANavakastathA mahAzaGkhaH // 268 // zabdArtha-- svasva nagare savvayab=sarvarana mahApaDame=mahApadma mALavo mANavaka .. 400, juo triSaSTizalAkA puruSacaritra. ityucuste vayaM gaGgAmukhamAgadhavAsinaH / AgatAstvAM mahAbhAga ! tvadbhAgyena vazIkRtAH / 461 upayoga yuddhamAM vijayadAtA mahAparAkramI yuddhamAM vijayadAtA goranuM kAma karanAra zAntikakarmakRt yuddha saMcAlaka ne niSkuTa jItanAra bhojya sAmagrI kRt gAthArtha-- vizeSArthavat. / / 26 / vizeSArtha cakravartIne cauda ratno jema hoya che tevI rIte nava nidhAno paNa prApta thayelA hoya che. je avasare cakravartI bharatakSetrano vijaya karatAM karatAM gaMgAnadInA mukha pAse eTale samudramAM jyAM AgaLa gaMgAno saMgama thAya che, te sthAne Ave, te avasare cakravartInA prabala puNyathI kheMcAyelA devAdhiSThita devasaMcAlita nave nidhAno pAtAlamArge thaIne cakravartInI rAjadhAnImAM Ave che. pUla--gRhAdikakRta cakrIne bhogya [pra. zA. saM. 6] Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A nave nidhAno moTI maMjUSA-peTI rUpe hoya che. te dareka maMjUSA ATha yojana UMcI, nava yojana pahoLI ane bAra yojana lAMbI hoya che. pratyeka maMjUSAnI nIce rathanA paiDAnI peThe ATha ATha cakra (paiDA) hoya che ane temanAM mukha vaiDUryamaNithI AcchAdita hoya che. tathA teo suvarNamaya, ratnothI bharapUra ane cakra, candra ane sUryanA lAMchanathI yukta hoya che. cakravartI jyAre cha khaMDa sAdhatA gaMgA pAse vijaya karI Ave che tyAre gaMgA pAse rahelAM A nidhAnone cakI aThThama tapa dvArA ArAdhe che. te nidhionA devo tAbe thayA bAda cakrInI seva sadA hAjara rahevAnA vacano Ape che. pachI cakrI jyAre teono satkAra karI rAjadhAnI tarapha vaLe. che tyAre te nidhio pAtAlamArge paraMta cakranI pAchaLa pAchaLa Ave che. ane rAjadhAnI samIpe AvyA bAda te nidhio rAjadhAnInI bahAra ja rahe che, kAraNa ke pratyeka nidhi cakrInI nagarI jevaDA mAnavALA hovAthI nagaramAM kayAMthI samAI zake ? e pramANe cakrInI gaja azvaratha-padAti vagere senA paNa nagara bahAra ja rahe che. navanidhAnanA je je naisapadi nAmo che te te nAmavALA mukhya nAgakumAra devo te te nidhAnanA adhiSThAyaka che. teo palyopamAyuSyavALA che. ahIM koI zAstrakAronuM evuM kathana che ke-e nidhAnomAM te te vastunI prAptine jaNAvanArA zAzvatA divya "kalpagrantho' che. temAM akhila vizvano sarva vidhi lakhelo hoya che. jyAre koI ronuM evuM kathana che ke kalpagranthamAM jaNAvelA sarva padArtho ja divya prabhAvathI e pratyeka nidhAnomAMthI [athavA nidhinAyaka dvArA sAkSAt prApta thAya che. A nava nidhAno paikI kayA nidhAnamAM kaI vastuo (athavA je vidhio jaNAvelI hoya che, te saMkSepamAM nAma sAthe kahevAya che. 1. naisarSa nidhi - A nidhinA kalpomAM khANa-grAma-nagara-pattane nivezana, maDabaka, koNamukha, chAvaNI, hATa-gRhAdisthApanano samagra vidhiviSaya je atyAre vartamAna vastuzAstramAM paNa dekhAya che te saMbaMdhI viSayo [pustaka vA sAkSAt vastI A prathama nidhithI prApta thAya che athavA te te sthAnonuM nimaNi thAya che. 2. pAMDaka nidhi - A nidhinA kalpomAM somaiyA vagerenI gaNatarI, dhanadhAnya vagerenuM pramANa, te utpanna karavAnI paddhati, rU, goLa, khAMDa vagere sarvanuM mAna, unmAna karavAnI sarva vyavasthA hoya che. dhanadhAnyanI utpatti, bIjotpatti tathA dareka prakAranuM gaNita paNa A nidhithI thaI zake che. 3. piMgalanidhi - A nidhinA kalpomAM puruSo ane strIonA tathA hAthI, ghoDA 401. vadhu mATe jaMbUdvIpa prajJaptisthAnAMga-pravacanasAroddhArAdi grantho jovA. 402. haimakoSamAM to loka pracalita A pramANe nava nidhi darzAvyA che, hindu dharmazAstramAM paNa A ja rIte che. mahApadmazca pAzca, zaGkho makarakacchapau / mukundakundanIlAzca, carcAzca nidhayo nava / / [kA. 2, zloka 107] dazavyiA For Personal & Private Use Only Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava nidhAnanuM svarUpa vagerenA dAgInA AbhUSaNo ItyAdi AbharaNa banAvavA saMbaMdhI sarva vyavasthA A tRtIya nidhAnane AdhIna che. 4. sarvaratna nidhi - cakravartInA sAta ekendriya ratno temaja sAta paMcendriya ratno e sarva A nidhinA prabhAve utpanna thAya che. A nidhAnanA prabhAvathI cauda ratno ghaNA kAntimaya thAya che ema keTalAka kahe che. 5. mahApadya nidhi - sarva prakAranAM vastro vagerenI utpatti-raMgavA dhovAnI vyavasthAnuM jJAna A nidhi dvArA thAya che. 6. kAla nidhi - atIta, anAgata ane vartamAna viSayaka sakala jyotiSa zAstra saMbaMdhI kALa jJAna, kRSivANijyAdi karma temaja kuMbhakAra, luhAra, citrakAra, vaNakara, nApita ityAdi mUlabheda 20 ane uttarabheTavALA so prakAranAM zilpo, vaLI jagatanA tIrthakaracakrI-baladeva-vAsudevanA vaMzonuM zubhAzubhapaNuM A kAlasaMzaka nidhidvArA thAya che. 7. mahAkAla nidhi -loDhuM temaja sonuM-rUpuM vagere dhAtuo ane tenI khANo, vaLI maNi-motI-pravAla-hIrA-mANeka candrakAnta maNi vagere ratno e sarva vastuo A nidhivaDe prApta thAya che athavA tenI utpatti A nidhimAM kahelI che. 8. mANavaka nidhi - laDavaiyAo teone paheravAnAM bakhtaro, hAthamAM dhAraNa karavAnAM zastro, yuddhanI kaLA, yUharacanA, sAta prakAranI daMDanIti, vagere sarva vidhi A nidhAna dvArA jANI zakAya che. 9. mahAzaMkha nidhi - nATaka, vivigha kAvyo, chaMdo, gadya-padyAtmaka caMpU, saMskRta, prAkRta apabhraMza ane saMkIrNa Ama cAre prakAranAM kAvyo-bhASAo A navamA nidhivaDe jaNAya che. A pramANe cakrIne potAnA parama puNyodaye manuSya jAti ane mAnava svabhAvane upayogI tamAma sAdhana-sAmagrI A nidhio dvArA prApta thAya che. [268] (kSepaka gAthA 65) avatAra-have ekaMdara jaMbUdvIpamAM samakALe utkRSTa tathA jaghanyathI keTalI ratnasaMkhyA hoya? te kahe che. - jaMbUdIve cauro, sayAi vIsuttarAI ukkosaM / rayaNAi jahaNNaM puNa, huMti videhami chappanA // 26 // prikSepa . 66] saMskRta chAyAjmbuudviipe catvAri zatAni viMzatyuttarANi utkRSTam / ralAni jaghanyena punarvidehe SaTpaJcAzat // 266 / / zabdArtha sugama che. For Personal & Private Use Only Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 nidhinAmo 1 naisarpanidhi |2 pAMDukanidhi 3 piMgaLanidhi 4 sarvaratnanidhi 5 mahApadma nidhi ||26lA saMgrahaNIratna - (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha // nava nidhinAM nAmo ane tadviSayapradarzaka yantra // nidhinAmo nidhigata zuM zuM che ? gAma-nagara-gRhAdi sthApana vidhi dhana-dhAnya--mAnano tathA utpattino vidhi cakrAdi cauda ratnotpattino vidhi 6 kAnidhi strI puruSagajAzvAdi AbharaNa 8 mANavakanidhi vidhi 9 zaMkhanidhi anya mate to te vastuo ja sAkSAt nidhigata samajavI. pratyeka nidhimAna-12 yo0 dIrgha, 9 yo0 vistAra, 8 yo0 UMcAInuM jANavuM. gAyArtha-- jaMbudrIpamAM utkRSTathI 420 ane jaghanyathI 56 ratno mahAvidehane viSe hoya che. votpatti raMgavAno vidhi batAvavAmAM Avyo che. 7 mahAkAlanidhi nidhigata zuM zuM che ? 63 zalAkA caritro--jyotiSa zilpAdi zAstrano vidhi maNi-ratna-pravAlAdi dhAtu khANono vidhi |sarvazotpatti bakhtaranItino vizeSArtha-- utkRSTa pade jaMbudrIpamAM ekaMdara 30 cakravartIo ekI sAthe hoI zake che, eTale mahAvidehanI batrIza vijayo paikI 28 viyomAM aThThAvIsa kA2Na ke bAkInI cAra vijayomAM vAsudevono saMbhava che ane eka bharatakSetramAM, eka airavatakSetramAM ema kula 30 cakravartI thAya. eka eka cakravartIne 14 ratno hovAthI 30x14=420 kula ratno hoya che. jyAre bharata, airavatamAM ane videhanI anya aThThAvIsa vijayomAM cakravartI hotA nathI, tyAre chevaTe mAtra puSkalAvatI, vatsa, nalinAvatI, vapra, e cAra vijayonI nagarImAM jaghanyathI cAra cakravartIo hoya che. (cArathI nyUna cakravartI jaMbUdvIpamAM hotA nathI.) tyAre kula (4x14=) 56 ratno jaghanyathI jaMbudvIpanA mahAvidehane viSe hoya che. jaMbudrIpaprajJaptimAM paNa A ja vAta kahelI che. [269] (pra. gA. saM. 66) gavatara-- have 'yuddhazUrA' vAsudevone keTalAM zasro--ratno hoya ? te kahe che. 'vAM dhaNuduM ho, maLI gayA taha ya horpha vaLamAnA| saMkho satta imAI, rayaNAI vAsudevasa 270nA vidhi gAyana nATya kAvya vAjiMtrAdikano sarva vidhi saMskRta chAyA-- cakraM dhanuH khaDgo maNirgadA tathA ca bhavati vanamAlA / zaGkhaH sapta imAni ratnAni vAsudevasya // 270 // zabdArtha, gAthArtha--vizeSArthavat sugama che. 270nA vizeSArtha-- 1 sudarzanacakra, 2 naMdakanAmanuM khaDga tathA 3 maNi e traNe ratnonuM varNana pUrve - For Personal & Private Use Only Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevA jIvo kaI gatimAM jAya ? 465 267 gAthAmAM kahevAyuM che te mujaba samajI levuM. mAtra cakrane sudarzana nAmathI oLakhAya che. 4 ghaNu N-- dhanuSya, te zA dhanuSya nAmanuM zastra samajavuM. te dhanuSya bIjA koIthI upADI na zakAya evuM mahAbhAre, adbhuta zaktivALuM, jenA TaMkArava mAtrathI zatrusainya trAsIne palAyana karI jAya evuM hoya che. k yA-- gadA, A gadA cakrInA daMDa ratna jevI mahAprabhAvavALI, bIjA koIthI upADI na zakAya evI, abhimAnI bairIonA bhujAnA madane toDI nAMkhanArI ane baliSTha hoya che. 6 vaNamAlA- e nAmanI mALA vAsudevanI chAtI upara niraMtara laTakelI hoya ja che. te mALA kadI karamAtI nathI. te sarva RtunA puSpothI suMdara tathA atyanta sugaMdhita hoya che, temaja devasamarpita hoya che. 7 zaMgha-- pAMcajanya, A zaMkhane vAsudeva sivAya [tIrthaMkara varjI] bIjo koI ja vagADI zake nahi. teno avAja thatAM zatrusainya bhayabhIta banI bhAgI jAya che. A zaMkhano avAja 12 yojana sudhI saMbhaLAya che. A pramANe sadAe devAdhiSThita sAta ratno vAsudevane hoya che ane baladevane OM traNa ratno hoya che, jenI hakIkata AgaLa judI kahevAze. [270] manuSyAdhikAramAM AThamuM AgatidvAra avatara-- sAtamA gatidvArane pUrNa karIne, have AThamuM AgatidvAra kahe che. -404 saMkhanarA causu gaisu, jaMti paMcasu vi paDhamasaMghayaNe / iga du ti jA aThThasayaM, igasamae jaMti te siddhiM // 271 // saMskRta chAyA-- saMkhyanarAzcatusRSu, gatiSu, yAnti paJcasu api prathamasaMhananAH / eko dvau trayo yAvat aSTazataM ekasamaye yAnti te siddhim ||271|| zabdArtha saMhanA=saMkhyavayuiSI naro paDatu nannucAre gatimAM paMcatu vi =pAMcamAM paNa pamasaMdhayaLe prathama saMghayaNamAM bakutayaM=ATha adhika so (108) siddhisiddhine 403. ahIMyA tIrthaMkaracakrIvAsudeva--prativAsudeva--baLadeva [nArada-rUdra] vagere uttama puruSonuM TUMkuM svarUpa tathA temanA jIvananI TUMkI noMdha ApavI granthavistArane kAraNe mulatvI rAkhI che. 404. nara zabda jAtivAcaka hovAthI strI-puruSa napuMsaka traNeya levAnA che. For Personal & Private Use Only Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha yArya saMkhyAtA varSanA AyuSyavALA manuSyo marIne cAre gatimAM jAya che, paraMtu emAM je prathama saMghayaNavALA che te pAMce gatimAM jAya che. teo eka samayamAM ja eka, be, traNa yAvat eka so ATha sudhI siddhipadane pAme che. 271aaaa vizeSArtha-saMkhyAta varSanA AyuSyavALA puruSa-strI-napuMsakavedI manuSyo, deva-narakatiryaMca ane (puna:) manuSya e cAre gatimAM te te gati yogya pariNAmane prApta thatAM utpanna thaI zake che. [asaMkhya varSAyuSyavALA yugalikano niSedha kaya] e saMkhya varSAyuSImAM jeo prathama vajaRSabhanArAca saMghayaNavALA che, (anya saMghayaNano niSedha thayo) teo ja tadbhave zubha adhyavasAya prApta thatAM cAra gati uparAMta pAMcamI gati eTale mokSa gatimAM paNa jAya che. -eTale jyAre jIvasaMkilaSTa adhyavasAyovALo, hiMsAmAM Asakta, mahAraMbhI, mahAparigrahI, raudrapariNAmI Adi pApAcaraNavALo thAya tyAre narakAyuSya yogya kamapArjana karI narakamAM jAya che. -jyAre jIva mAyA-kapaTa-chaLamAM vadhu tatpara hoya, nAnAM moTAM vyasanomAM rakta raheto hoya; bahu khA khA karanAro hoya te moTe bhAge tiryaMcagati yogya karmopAdana karIne tiryaMca gatimAM jAya che. -vaLI mAdava-ArjavAdi saralaguNo yukta hoya, zalyo hoya te manuSyagatimAM Ave che. -temaja hiMsA, mRSA, steya, maithuna, parigrahAdi pApono tyAgI, guNagrAhI, bAlatapAdika karanAra, dAnaruci. alpakaSAyI. ArjavAdi guNovALA jIvo pariNAmanI vizeSatAthI devagati yogya kamapArjana karI devagatimAM jAya che. -ane jyAre prazama, saMvega, nirveda, anukampA ane AstikyanI abhivyaktirUpa-pragaTatArUpasamyakatva eTale sat zraddhArUpa pariNAma, samyagujJAna pariNAma ane prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna maithuna ane parigraha A pAMceya mahApApanI nivRtti-tyAgarUpa cAritra pariNAma utpanna thAya eTale ke samyagu-zraddhA-jJAnacAritranA sahayogathI jIvane viziSTa prakArano, sarvottama nirmaLa koTino pariNAma utpanna thAya tyAre vizaddha koTinI ugra tapa-saMyamAdinI ArAdhanA dvArA jIvanamAM sarvottama cAritra, sarvottama jJAna-darzana ane sarvottama zaktiprAptinI ADe AvanArA jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya A cAra ghAtI karmono kSaya karIne zreSThakoTino vItarAgabhAva cAritra, sarvottama zakti ane saMpUrNa lokAlokane prakAzita karanAruM kevaLajJAna-darzana prApta kare che. e jJAna prApta thayA pachI jaghanyathI aMtamuhUrta (nAnAM moTAM aneka antarmuhUrtA samajavAM), utkRSTathI kaMIka nyUna pUrva koTi varSa paryanta kevalIpaNAmAM ja rahI, bAkI rahelA bhavopagrAhI (vedanIya, AyuSya, nAma, gotra) cAra karmone yathAkAle khapAvIne, sakalakarmathI mukta thaIne, Atmika sukhamAM nimagna te AtmAo RjugatithI eka ja samayamAM muktisukhane prApta kare che. eTale ke cauda rAjalokane atte AvelI muktAtmAone rahevAnA sthAnavarsI je siddhazilA che tyAM pahoMcI jAya che. tyAM sAdianaMta sthiti pramANanA avyAbAdha, anaMta Atmika sukhano bhogavaTo kare che. saMsAranA kAraNabhUta karmasattA naSTa thavAthI, tenA kAryabhUta saMsArabhramaNa dUra thavAthI, pharI A vizvamAM temane AvavApaNuM ke avatAra levApaNuM kaMI ja hotuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyonI veda-liMgAzrayI gatinI vizeSatA 467 T A jIvo eka ja samayamAM eka, be, traNa ema yAvat koI kALe eka sAthe 108 sudhI mokSe jaI zake che. [271] // manuSyagati AzrayI aSTa dvAra vyavasthApradarzaka yantra // AThe dvAranA nAmo| ga0 utkRSTamAna | ga0 jaghanyamAna | sa0 utkRSTamAna | sa0 jaghanyamAna 1 sthitimAna 3 palyopama aMtamuhUrtanuM | aMtarmuhUrtanuM | aMtarmuhUrtanuM 2 dehamAna 3 gAunuM aMgula asaMkhyabhAga | aMgula asaMkhyabhAga | aMgula asaMkhyabhAga 3 upapAtaviraha 12 muhUrta 1 samaya 24 muhUrta 1 samaya 4 vanaviraha 5 upapAtasaMkhyA thAvat asaMkhya eka--be-traNa thAvat asaMkhya eka-be-traNa 6 cyavanasaMkhyA 7 gatidvAra teukAya, vAyukAya e daDakane mUkIne zeSa 22 daDakanA jIvo manuSyagatimAM upajI zake che, paraMtu eTaluM vizeSa ke sAta nArakInA eka ja deDakamAMthI sAtamI nArakI bAda karavI, ane te pramANe paMcendriya manuSya ane tiryaMcanA deDakamAMthI asaMkhyavaSayuSI yugalika manuSya-tiryaMca bAda karavAM : hariahanubaladevavAsudeva ane cakkInA pAMca manuSya ratno deva-narakathI ja AvelAM hoya che. hasti tathA azva ratna tiryaMca varjI traNe gatimAMthI AvelAM hoya ane sAta ekendriya ratno bhava, vaimAvathI AvelA hoya. 8 AgatidvAra saMkhyavaSayuSI manuSyo cAre gatimAM jaI zake che ane temAMe je vajU8SabhanArAcasaMghayaNathI yukta hoya che te to mokSa sahita pAMce gatimAM jaghanyathI eka, be yAvat utkRSTathI eka samayamAM 108 jAya che. avataraNa--have AgatikAre manuSyonI veda-liMgAzrayI gatinI vizeSatAne kahe che. vIsitthI dasa napuMsaga, purisaTThasayaM tu egasamaeNaM / sijjhai gihi anna saliMga, cau dasa aTThAhiasayaM ca // 272 // saMskRta chAyAviNshtiH striyaH daza napuMsakAH, puruSANAmaSTazataM tu ekasamaye / sidhyanti gRhi-anya-svaliGgAzcatvAraH dazaaSTAdhikazataM ca // 272 / / zabdArtha - vasitthI vIsa strIo wanyaliMgamAM risakasa-puruSo 108 sakirUliMge sisiddha thAya che kaTTAdimayaM aSTAdhika so nihi gRhiliMgamAM gAthArtha- strIo utkRSTathI eka samayamAM vIza mokSe jAya, napuMsako utkRSTa dasa ane puruSo For Personal & Private Use Only Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha utkRSTathI eka ja samayamAM ekaso ne ATha mokSe jAya che. liMgamAM- "gRhastha liMge eka samayamAM cAra, anyaliMge (eTale anya dharmanA tApasAdika liMgamAM) dasa ane svaliMga (sva=potAnA sAdhu liMge) utkRSTa eka samayamAM ekaso ne ATha mokSe jAya che. 27rA ' vizeSArtha--ahIM liMga athavA vedAzrayI gati batAvI che. jo ke Ama to vedonuM astitva sarvatra che paNa ahIM to manuSyajAti AzrayI vartatA trivedano prasaMga che eTale tenI ja vAta ahIM samajAvavAnI che. puruSane puruSa ja, strIne strI ja ane napuMsakane napuMsaka ja ema kayA kAraNe oLakhIe chIe? to tenuM kAraNa (karmagranthanI bhASAmAM) re, (sAhityaka bhASAmAM) nipha ane lokavANImAM nAti kaho te ja che. ahIM veda, liMga ke jAti e samAnArthaka zabdo che. A vedanA darekanA baLe prakAro che. te 9 dravyaveda ane bhAvathI paDe che. dravyaH eTale paudgalika AkRti AkAra, A "nAmanI vividha pravRtionA udayanA phaLasvarUpe prApta thAya che. mAvaH eTale cittamAM utpanna thato mAnasika vikAra-abhilASa te mohanIyakarmanA udayanA phaLasvarUpa che. A dravyaveda ane bhAvavaMda vacce sAdhya-sAdhana ane poSya-poSakano saMbaMdha rahelo che. A vedanA puruSaveda, strIveda ane napuMsakaveda A traNa prakAro che. svasva kamanusAra nAmakarmanI vividha pravRtionA udayathI prANI puruSAkRti, strIAkRti ane napuMsakAkRtine prApta kare che. ethI A dravyaveda kahevAya che jenI oLakha bAhyaliMga yA cihnathI ja sahelAIthI thaI jAya che. have mAva --jene tAtvika rIte veda kahevo che, kAraNake ahIM bhAvano artha ja IcchA, abhilASa-vikAra karavAno che. A veda mohanIya karmanA udayanA phaLarUpe hoya che, je vAta upara kahI paNa che. ahIM bhAvapuruSa vedanA udayathI jIvane strInA viSayopabhogarUpa) saMsargasukhanI IcchA thAya 405. anya darzananA tApasAdi veSapaNe paNa mokSe jaI zake che, kAraNake teo sagurunA yoge vA tathAvidha anya jinadharmanA anumodanAdikanuM AlaMbana maLatAM samyagudarzana-zAna-cAritra meLavI-prApta karI uttarottara zubha bhAvanAnA yoge kevaLI thaI mokSe jAya che, paraMtu tApasanA dharme karIne to nahIM ja, kAraNa ke veSaliMga game te hoya paraMtu jIvanamAM dharma to samyagudarzanAdi mokSe javA mATeno hovo ja joIe. vaLI e ja pramANe bhale veSa gRhasthano hoya paraMtu janmAntarIya saMskArothI svAbhAvika vairAgyane pAmI, samyakyAritrane prApta karI annakRta kevalI thaI mokSe jAya che. 406. vadhumAM ukta bane liMgamAM mokSa kahyo che, teonuM zeSa AyuSya antarmuhUrta bAkI rahyuM hoya ane kevalajJAna thAya ane mokSe cAlyA jAya tadAzrayI samajavuM paraMtu jo aMtarmuhUrta adhikAyuSya hoya to jaina sAdhuno yathArtha veSa avazya svIkAravo paDe che ane pachI tevA mokSe janArA svaliMgasiddha kahevAya che, gRhastha kevalI tarIkeno kUmaputrano eka ja apavAda che, jene kevalajJAna thayA bAda sakAraNa cha mAsa thayAM chatAMya sAdhuveSa prApta thayo nahIM ane ethI A eka ja apavAda AzcaryarUpa kahevAyo che. For Personal & Private Use Only Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa vedanAM lakSaNonuM varNana 466 che. bhAvatrIvedanA udayavALA jIvane puruSanA saMsargasukhanI icchA-abhilASa thAya che, ane bhAvanapuMsakavedanA udayathI strI-puruSa bannenA saMsargasukhanI kAmanA thAya che. A rIte dravya ane bhAva baMne prakAranA vedanuM svarUpa kahyuM. virAramAM atyavahata-puruSavedano vikAra sahuthI ochA samaya sudhI Take che. strIvedano vikAra enAthI vadhAre samaya sthAyI rahe che ane napuMsakavedano vikAra strIvedanA vikArathI paNa vadhu lAMbA samaya sudhI Take che. A traNeya bhAva vedanI vikAra sthitine zAstramAM traNa upamAothI samajAvI che. eTale ke puruSaveda tRNAgnisamAna, strIveda gomaya-agni samAna ane napuMsakaveda nagaradAha-agni samAna. tRNAgni-tRNa eTale ghAsanI Aga jevo. jema ghAsa jhaDapathI saLagI uThe che ane olavAI- bujhAI paNa jaladI jAya che, tevI ja rIte puruSavezavALA puruSano-strIsaMsargarUpa vikAra-puruSanI potAnI tathA prakAranI viziSTa racanAne lIdhe satvara utthAna pAme che ane e vikAra jhaDapathI zAMta paNa thaI jAya che, strIvedano vikAra chANAnA agni jevo yA aMgArA jevo che, je tenI viziSTa ane gahana zArIrika racanAnA kAraNe strIne te) jaladI pragaTa thato nathI, temaja pragaTa thayA pachI (puruSa saMsarga thavA chatAM paNa) jaladI zAMta paNa thato nathI. ane napuMsaka vedano vikAra to nagaradAha samAna ke tapelI ITanA jevo hovAthI bahu ja lAMbA kALe zAMta thAya che. napuMsakane kAmavikAra pragaTa thatAM keTalI vAra lAge te saMbaMdhI ullekha jovAmAM Avyo nathI tethI madhyama samaya kalpavo ThIka lAge che. puruSamAM kaThorabhAva mukhya hovAthI tene komaLatatvanuM AkarSaNa rahyA kare che. strImAM atimRdu-sukomaLa bhAvanuM prAdhAnya hovAthI kaThoratva (puruSa)nI apekSA rAkhe che. jyAre napuMsakamAM baMne bhAvonuM mizraNa hovAthI baMne tattvonA bhogavaTAnI jhaMkhanA rahyA kare che. kramazaH traNeya vedanA lakSaNo batAvatI zrI sthAnAMga tathA pannavaNA sUtranI TIkAmAM ApelI gAthAo nIce rajU karUM chuM. mehanaM kharatA dADhya zoNDIryaM zmazru dhRSTatA / strIkAmiteti liGgAni, saptapuMstve pracakSate // 1 // artha-puruSanuM gupta liMga-cihna kaThoratA, daDhatA makkamatA, parAkrama, dADhI, dhRSTatA ane strI saMsarganI kAmanA e sAta puruSavedanA lakSaNo che. . yonidutvamasthairyaM mugdhatA klIbatA06 stanau, puMskAmiteti liGgAni sapta10 strItve pracakSate // 2 // 407. digambarIya matAnusAre. 408. napuMsako mAtra vicAra dvArA ja saMtoSa mAne che. teonI sakriya rIte bhogavaTo karavAnI koI guMjAza nathI hotI. teonA zarIranI uttejanAtmaka pracio niSkriya ja hoya che. 406. klIbatA iti pAThaH vizeSocitaH anyeSu koSeSu vAntapAThadarzanAt vastIvoDapauruSaSaSThayoH (ane saMprade rApharU2) A sAmarthya hIna-avikrama arthamAM vaparAyo che. 410. tanAvatI strI cAku, romaza: puruSa: mRta: 1 3mayAntare ya, ta6mAve napuMsakyam II (sthAnAMgavRtti) For Personal & Private Use Only Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha artha-- guptAMga cintayoni, komaLatA, capaLatA, mugdhatA, (bhoLapaNa), sAmarthyahInatA, stanano sadbhAva ane puruSa saMsarganI kAmanA A sAta strItvanAM lakSaNo che. stanAdi-zmazrUkezAdibhAvA'bhAvasamanvitam, napusakaM budhAH prAhurmohAnalasudIpitam ||3|| 470 artha stana vagere strIyogya cinho, puruSa yogya dADhI-keza vagere cihno hoya, athavA na paNa hoya eTale ke puruSa-srI baMnenA saMmizra lakSaNo (ochevatte aMze vidyamAna) hoya ane kAmanAno mohAgni atyanta pradIpta raheto hoya teone sujJo napuMsaka' tarIke oLakhAve che. A pramANe traNeya vedanAM lakSaNo kahyAM. A vedonuM cAreya gatimAM yathAvidha astitva che. eTale ke devomAM mAtra puruSa-srI be ja veda che, napuMsakavedI tyAM koI ja nathI. sAte ya narako ane tamAma saMmUcchima baijIvo mAtra eka napuMsakavedavALA che. bAkInI manuSya tathA tiryaMca be gatinA zeSa manuSyo tathA tiryaMcomAM traNe ya vedo hoya che. [272] gavatara-- bhinna bhinna zarIra avagAhanA tathA sthAnAzrayI siddha thatI saMkhyA jaNAve che. guru lahu majjhima do cau, aTThasayaM uDu'hotirialoe / caubAvIsaTThasayaM, du samudde tinni sesajale // 273 // che. saMskRta chAyA-- gurulaghumadhyamAH dvau catvAraH aSTazata, mUrdhvA'dhastiryagloke / catvAraH dvAviMzatyaSTazataM dvau samudre trayaH zeSajale ||273 || zabdArtha | guru=utkRSTa nahulaghu mAima=madhyama gAthArya -- vizeSArthavat. / / 27 / vizeSArya utkRSTa avagAhanAvALA te; te te kAle pAMcaso dhanuSyanI UMcI kAyAvALA jIvo, eka samayamAM yugapat be ja saMkhyAe mokSe jAya che, paraMtu tethI vadhu jatA nathI. vaLI jaghanyathI be hAthanI avagAhanA sudhInA jIvo ja muktine yogya che. be hAthathI nyUna dehavALA tadbhave muktiyogya thatA nathI, ethI te jaghanya avagAhanAvALA jIvo eka samayamAM vadhumAM vadhu cAra saMkhyA 411. mahilA sahAvo saravanna bheo, moho mahaMto mahuyA ya vANI / juho Urdhva, adho samudde samudramAM sesanai=zeSa jalasthAnakomAM sasa muttamaya haiM, yAgi cha paMDAlavavALi || (ratnasaMcaya) 412. anya bhedo paNa che te lokaprakAza, vizeSAvazyaka bhASyAdikathI jANavA. 413. keTalAka saMmUcchima paMcendriyone to puruSa-srIcihnano sadbhAva karmagrantha tathA saptatikA bhASyamAM kahyo For Personal & Private Use Only Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhinna bhinna zarIrAvagAhanA tathA sthAnAzrayI siddha saMkhyA 47 sudhI siddha thaI zake che, jyAre jaghanya be hAthathI AgaLa ane 500 dhanuSyanI aMdara (eTale jaghanya utkRSTa vacce)nI madhyama avagAhanAvALA utkRSTathI eka samayamAM 108 siddha thaI zake che. UrdhvalokathI eka samayamAM utkRSTA cAra ja siddha thAya che. ahIM UrdhvalokathI devanikAya na samajavI paraMtu eka lAkha yojana UMcA evA merUparvata upara AvelA naMdanavanamAMthI janArA samajavA, eTale koI labdhidhArI vidyAdharAdi muni, vaikriyAdi gamanazakti dvArA naMdanavana para rahelA zrI jinacaityAdikane namaskArAdi karavAnA kAraNe gayelA hoya ane evAmAM teonuM AyuSya pUrNa thavAno prasaMga sAMpaDyo, eTale te mahAtmAo anazanAdika tApUrvaka-zubha dhyAnArAdhanA karavApUrvaka kevalajJAna pAmI, aSTakamano kSaya karI muktiprAyogya banIne kALadharma kare tyAre teo tyAMthI sIdhA ja mokSe jAya che, te apekSAe vicAravuM. ahIM Urdhvaloka bheda pADI vicArIe to pAMDukavanAzrayI be mokSe jAya che. e pramANe adholo ke eka samayamAM utkRSTathI jabAvIza mokSe jAya che. ahIM paNa adholoka zabdathI naraka na vicAratAM 'adhogrAma' sthAna samajavuM. eTale ke merUparvatanI pazcima dizA tarapha samabhUtalAthI kramazaH nIce utarato utarato eka bhUbhAga Ave che. e pRthvI nIcI nIcI thatI 42000 yojana jaIe tyAre eka hajAra yojana UMDI thAya che ane te bhUmibhAga mahAvidehakSetramAM Avela che jene vaDI vinaya kahevAya che. tyAM tIrthaMkarAdikano sadbhAva hoya che ane te vakhate tIrthakara vagerenA AtmAo mokSe janArA hoya che. ane tiryagulokamAMthI utkRSTa eka samaye 108 mokSe jAya che. tiryagulokamAMthI sAmAnyataH 108 eka samaye mokSe jAya ema kahyuM, paraMtu dareka sthAnethI 108 jAya evuM hotuM nathI. tigulokamAM paNa karmabhUmithI AvelA, pulliga vaimAnika nikAyathI AvelA, madhyama avagAhanAvALA, sAdhuveSa jinamuniveSa-svaliMgavALA ane te paNa puruSo ja hovA joIe, kALathI utsarpiNIno trIjo ane avasarpiNI hoya to "cotho Aro avazya hoya; A pramANe saMpUrNa ATha vizeSaNavALA ja, kSapitakarmavALA thaIne eka samaye 108 mokSe jAya che. 414. ahIMyA apolokanI saMkhyAmAM bIjA be mata che. saMgrahaNIno eka mata umerIe to traNa mata thAya. saMgrahaNIthI bIjA je be mato che te 1 uttarAdhyayanano ane 2 siddhaprAbhRtagranthano, uttarAdhyayananA jIvAjIva vibhakti adhyayanamAM "vIsamatati' A pAThathI 20, saMkhyAnuM grahaNa thAya che jyAre siddhaprAbhUtamAM "vIsapudu nahoto' -AtatrIjA 2 vije. pRthachatve ke viMzatI | ahIMyA pRthakatvano artha e karyo eTale be vAra vIza (eka bIjA vIza) eTale 20+20=40 nI saMkhyA AvI. A vAta zrI candrIyA TIkAkAre tathA zrI malayagirijI (saMgrahaNInA) TIkAkAre jaNAvI che. emAM candrIya TIkAkAra zrI devabhadrasUrijI kahe che ke A saMgrahaNI gAthAmAM rahevAvI sayak padamAM 23ovIsasasamu A pATha mUkAya to uparanA baMne matonuM samAdhAna thaI jAya, mAtra eka zrI uttarAdhyayanano ja mata judo rahe. Ama be ja matAMtaro 415. avasarpiNInA cothA ArAne badale trIjA ArAmAM ja zrI RSabhadevaprabhu 108 jIvo sAthe mokSe gayA te ulaTuM banyuM tethI ja tene Azcarya tarIke gaNavAmAM AvyuM che. For Personal & Private Use Only Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha tiyaMglokamAM bheda pADI vicArIe to, koI uttama jIva devAdikanA saMharaNAdikathI lavaNAdika samudramAM pheMkAya ane te ja vakhate jalamAM sparza thavA agAu antarAle ati utkRSTavIryollAsa dvArA jhaDapathI ghAtIkarmono kSaya karI annakRt kevalI thaI, jalamAM DUbatAM ja zeSa karmono kSaya karI tarata ja mokSe jAya tevA, athavA koI kevalI jIvane bharatAdika kSetramAMthI upADI, duzmanadeva samudramAM pheMke ane evAmAM AyuSyano anna Avyo hoya ane jo mokSe jAya evA, A banne rIte mokSe janArA jIvo eka samayamAM be ja jAya. 472 have zeSa jaLAzayomAMthI--te gaMgAdi nadIomAM tathA drahAdika jaLasthAnomAM snAna vagere arthe gayelA jIvo, vahANAdikamAM beThelA hoya tevA jIvo koI paNa vizuddha ane uttama nimittathI tyAM ja kevaLajJAna pAmI mokSe jAya to eka ja samayamAM traNa (matAMtare cAra) siddha thAya che. [273] gavatara--pUrvokta manuSyo kaI gatithI AvelA eka samayamAM keTalA mokSe jAya ? te kahe che ane vaLI [veda--gatithI AvelAnA bheda vinA] prathama oghathI sAmAnyathI cAre gati AzrayI jaNAve che. tyArabAda aDhI gAthApadathI vizeSa sphoTa pADI jaNAvaze. narayatiriyAgayA dasa, naradevagaIo vIsa aTThasayaM // 273 // saMskRta chAyA-- narakatiryagAgatA daza, naradevagatito viMzatiH aSTazatam || 27332 // zabdArtha narayatiriyALayA=naka tiryaMcathI AvelA I navevano=nara tathA devagatithI AvelA gAyArtha-- vizeSArthavat. 5273nA vizeSArtha-- naraka ane tiryaMca gatithI nIkaLIne manuSya thayelA jIvo jo mokSa javAne yogya banI mokSe jAya to utkRSTA eka samayamAM dasa ja jAya. manuSyagatithI marIne punaH manuSyagati pAmelA evA eka samaye 41420, devagatimAMthI nIkaLIne manuSya thayelA eka samaye 108 mokSe jAya. [273] avatar---- have koI paNa vedanA nAma grahaNa vinA ja nAkAdi pratyeka gatimAMthI AvelAnI sAmAnya vizeSathI thatI siddhine kahe che. dasa rayaNAsakkaravAluyAu, cau paMkabhUdagao // 274 // chacca vaNassai dasa tiri tiritthi dasa maNuavIsanArIo / asurAivaMtarA dasa, paNa taddevIo patteaM // 275 // joi dasa devI vIsaM, vimANi aTThasaya vIsa devIo // 27513 // 416, siddhaprAbhUtamAM to devagatithI AvelA varjIne zeSa traNe gatithI AvelA dasa dasa mokSe jAya ema kahyuM che. satya bahuzruto athavA kevalI bhagavaMto jANe. For Personal & Private Use Only Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 473 cAre gati AzrayI eka samaya siddha saMkhyA vicAra saMskRta chAyATaza ratnA-zarzA-vAnubrAta:, vatvA: pa-mU- Rta: ra74nA SaT ca vanaspaterdaza tiryagbhyaH tiryastribhyo daza manujebhyaH viNshtirnaariibhyH|| asurAdi-vyantarebhyo daza paJca taddevIbhyaH pratyekam // 275 / / jyotiryo daza devIbhyo viMzatiH vaimAnikebhyo'STazataM viMzatirdevIbhyaH // 2752 / / zabdArtha pUrAkhopRthvI-pANIthI siristhitimaMcanI strIthI cha -cha tavIro tenI devIthI vA vanaspatithI vinA vaimAnikathI gAthArya-- vizeSArthavatuM. /274-275nA viroNA- have gata gAthAmAM jema "narakagati' evo sAmAnya zabda vAparyo tethI sAte narakanuM grahaNa na thaI jAya mATe sarva bhramane TALavA A gAthA jaNAve che ke- narakazabdathI prathamanI cAra ja levI temAM raprabhA, zarkaraprabhA ane tAlukA prabhA e traNa narakathI AvelA manuSya thaIne eka samaye dasa siddha thAya ane cothI paMkaprabhAthI cAra jIvo mokSe jAya che, paraMtu dhUmaprabhAdi chellI traNa narakathI AvelAne anantarabhave sarvaviratino udaya thato na hovAthI temano niSedha karyo che. have tiryaMcagatimAM paNa pRthvIkAya ane apUkAyamAMthI nIkaLIne AvelA eka samaye utkRSTathI cAra, teu-vAukAya mATe to anantarabhave (264 gAthAmAM) manuSyaprAptino niSedha jaNAvelo hovAthI teo siddha thatA nathI, kAraNake siddhigamana manuSya sivAya anya gatithI nathI. have vanaspatikAyathI AvelA 6, ane (trasakAyamAM) paMcendriya puruSa tiryaMcamAMthI ke strI tiryaMcamAMthI AvelA manuSya thaIne 10 jAya che. [ahIM vikasendriyathI AvelA, mATe bhavasvabhAve ja siddhiprApti yogya sAmagrI maLatI nathI, je AgaLa kahevAze.] trIjI manuSagatithI AvelA punaH manuSya thaIne 20 jIvo eka samaye mokSe jAya. manuSyanI strIo punaH manuSyapaNuM pAmI hoya to te paNa 20 saMkhyAe siddha thAya, AmAM kaMI khAsa bheda nathI. cothI devagatimAM vizeSapaNe khAsa kahetA jaNAve che ke-asurakumArAdika bhavanapatinI dase nikAyathI ane vyantara nikAyamAMthI nIkaLIne AvelA eka samaye 10 ane te ja banne nikAyanI devIo AvI manuSya thaI siddha thAya to pa, jyotiSI nikAyathI AvelAM 10, ane tenI devIo AvelI hoya te 20 ane cothI vaimAnika nikAyathI AvelA utkRSTA eka samaye 108, ane vaimAnikanI devIthI AvelA mAnavo thaIne eka ja samaye 20 siddha thAya che. [275]. For Personal & Private Use Only Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = = ja * 474 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha // naraka vagere gatithI AvelA jIvonI eka ja samaye ogha ne vizeSathI siddha saMdhyAnuM yatra | gati vibhAganAmo 1 samaya nira0 gati vibhAganAmo samAnito siddhi samaya siddhi samaya 1 narakagatithI AvelAnI othe 10 4 manuSyathI manuSya thayelA pahelI traNa narakathI AvelA manuSyaNI strIthI AvelA cothI paMwbhAthI AvelA 2 4 devagatithI AvelA othe 108 zeSa 5-6-7 e traNa nathI 1 bhavanapatinI pratyeka nikAyamAMthI 10 AvelA 2 tiryaMcagatithI AvelA odhe bhava, pratyeka ninI devIthI A0 10 50 tiryaMcathI nIkaLI AvelA ra vyantaranI pratyeka nivathI A0 10 5ticiNI strIthI AvelA A0 pratyeka ninI devIthI A0 5 pRthvIkAyathI nIkaLI AvelA 3 jyotiSI nikAyamAMthI AvelA apUkAyathI nIkaLI AvelA jyotiSI devIthI AvelA 20. vanaspatikAyathI nIkaLI AvelA 4 vaimAnika pratyeka kalpathI AvelA 108 3 manuSyagatithI AvelA othe 20 4 vaimAnika devIthI AvelA avataraNa- e pramANe nArakAdi tithI AvelAonI sAmAnya-vizeSathI siddhi kahyA bAda have puruSAdi veDhathI AvelAonI samaya siddhi kahe che. taha puMveehito, purisA hoUNa aTThasayaM // 276 // sesaTTabhaMgaesaM, dasa dasa sijhaMti egasamayammi // 276 // saMskRta chAyAtthaa puruSavedebhyaH, puruSA bhUtvA aSTazatam // 276 / / zeSASTabhaMgakeSu daza daza sidhyantyekasamaye / 276 / zabdArthatahe te pramANe dojhakha thaIne purvahiMto puruSavedathI AvelA saMsadRzaMsuM-zeSa ATha bhAMgAmAM purasA=puruSo pAsamaya eka samayamAM jayArtha- te pramANe puruSavedathI uddharelA puruSo thaIne ekaso ne ATha mokSe jAya ane zeSa ATha bhAMgAmAM dasa dasa eka samayamAM siddha thAya che. 276mA ja ja ha ha ha hai 1 cha ja ja ja 1 For Personal & Private Use Only Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSAdi vedathI AvelAonI samaya siddhi 475 vizeSArya veda dvArA thatI siddhisaMkhyAno prakAra batAvatAM jaNAve che ke ahIMyA veda dvArA kula nava bhAMge siddhisaMkhyA vicAravAnI che eTale ke puruSa vedavALA devo, manuSyo ane tiryaMcomAMthI nIkaLelA jIvo (1) keTalAka puruSapaNe janme, (2) keTalAko strIpaNe ane (3) keTalAko napuMsakapaNe janme. A pramANe traNa bhAMgA. e pramANe strI vedavALI devIo, manuSyaNIo (nArIo) ane tiryaMcaNIo marIne (4) keTalAka puruSo, (5) keTalIka strIo ane (6) keTalAka napuMsako thAya. Ama bIjA traNa bhAMgA. (kula cha thayA) e pramANe 417, "napuMsaka evA nArako, manuSyo ane tiryaMcomAMthI nIkaLIne (7) puruSa (8) strI ane (9) napuMsakapaNe janme. Ama nava bhAMgA thayA. A nava bhAMgAthI siddhi kevI rIte hoI zake te samajAve che. prathama trimaMI-- puruSavedI devo marIne puruSa narapaNe janmIne mokSe jAya to eka samayamAM eka sAthe vadhumAM vadhu 108 jIvo jaI zake. te devo manuSya -srIpaNe janmIne mokSe jAya to eka samayamAM daza jAya ane te devo jo napuMsakapaNe janmIne mokSe jAya to paNa daza ja mokSe jAya. dvitIya trine-- strIvedI devIo marIne puruSo thaIne mokSe jAya to daza ja jAya ane te ja devIo strI--napuMsakapaNe janmIne mokSe jAya to paNa daza ja jAya. tRtIya trimaMi-- e ja pramANe nAkAdi gationA napuMsako puruSa, strI ke napuMsakapaNe mokSe jAya to daza ja jAya. zA-- tamo ahIMyA devIthI AvelA daza ja siddha thAya ema kaho cho paNa gata gAthAmAM to vaimAnika, jyotiSka devIo ane manuSya-tiryaMcanI strImAMthI AvelA vIza siddha thAya' ema kahI AvyA cho to zuM samajavuM ? samAdhAna-- u52nA praznanuM samAdhAna e che ke A gAthAmAM pratyeka bhAMge alaga alaga vyAkhyAna kahyuM ne gata gAthAmAM samuccaye vyAkhyAna karyuM che jethI kazo virodha nathI Avato arthAt jema A gAthAmAM kevaLa puruSo thaIne jAya to keTalA ? strI thaIne jAya to keTalA ema alaga alaga rIte kahyuM che. jyAre gata gAthAnI vyAkhyAmAM to dvisaMyoge trisaMyoge maLIne mokSe jAya to vIza jAya ema kahyuM che. eTale ke--puruSa-srI thaIne siddha thAya, puruSa-srI--napuMsaka traNeya bhegA thaIne eka samayamAM siddha thAya to vIza thaI zake che. A vizeSatA samajavI. A paddhati pramANe sarva bhaMgo vicAravA. ahIM gati-jAti vedAdi AzrayI vAta karI. 418 granthAntarathI khAsa jANavA yogya bAbata jaNAvAya che. temAM kSetrAzrayI vizeSa kahe che. meruparvatanA naMdanavanamAMthI jo mokSe jAya to eka samayamAM cAra, pAMDukavanamAMthI jAya to be, mahAvidehanI eka vijayamAMthI jAya to vIza, pratyeka akarmabhUmimAMthI saMharaNa karAyelA mokSe jAya to daza, pratyeka karmabhUmimAMthI jAya to 108. kAlAzrayI vizeSa kahetAM zAstramAM jaNAvyuM che ke-utsarpiNInA 417. devalokamAM napuMsakavedIo hotA nathI tethI teno nAmollekha karavAmAM Avyo nathI. ane narakamAM kevaLa napuMsakaveda ja che; bIjo sthAnaprabhAve vedodaya hoto ja nathI. 418. A mata sarvane mAnya che tethI pazcimavidehanI chellI be vijayomAM thaIne cAlIza mokSe jAya. For Personal & Private Use Only Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 - saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha trIjA ane avasarpiNInA cothA 19 ArAmAM 108 mokSe jAya ane avasarpiNInA pAMcamA ArAmAM vIza mokSe jAya ane bAkInA pahelA, bIjA ane chaThThA ArAmAM ane pratyeka utsarpiNI ane avasarpiNImAM saMharaNathI daza mokSe jAya. [276]. navamA yatra 1 puruSathI puruSa thaIne 108 4 thI puruSa thaIne 10 |3 napuMsakathI napuMsaka thaIne 10 | 2 puruSathI strI thaIne 10 5 grIthI strI thaIne 10 8 napuMsakathI strI thaIne 10 3 puruSathI napuMsaka thaIne 10 | grIthI napuMsaka thaIne 10 | napuMsakathI puruSa thaIne 10 avatara- have siddhigati AzrayI upapAtavirahakALa tathA AvanAbhAvane kahe che. viraho chamAsa guruo, lahu samao cavaNamiha natthi // 277 // saMskRta chAyAvirhH SaNmAsAH gurukaH laghu samayazcyavanamiha nAsti // 277 / / . zabdArtha-gAthArtha sugama che. ll27ll vizeSArtha siddhigatimAM jaghanyaviraha eka samayano ja paDe che. samaya pUrNa thaye punaH samaye samaye saMkhyAbaMdha jIvo mokSe vahyA kare che. have utkRSTa virahakALa keTalA samayano? te kahe che ke cha mAsano, arthAt koI kALe koI paNa jIva mokSe na jAya evo virahakALa utkRSTathI cha mAsano paNa AvI jAya che. - siddhigatimAM gayelA jIvono cyavanaviraha hoto ja nathI, kAraNake teo zAzvata-sAdianaMta sthitivALA hovAthI temanuM avana hoI zakatuM nathI, vaLI vana-avataraNanA hetubhUta karmone te AtmAoe nirmULa karI nAMkhyAM che. dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmabIje tathA dagdhe, nArohati bhavAGkuraH / jema bIja atyanta baLI gaye chate temAMthI navA aMkurAo pragaTa thatA nathI tema kamarUpI bIja atyanta dagdha thatAM bhavarUpI aMkurA utpanna thatAM nathI." ethI kAraNabhUta karma naSTa thatAM, tenA kAryarUpa saMsAra svataH naSTa thAya ja che. [277]. avataraNa-te pramANe maryAdita keTalI keTalI saMkhyAe keTalA keTalA samaya yAvata mokSe jatAM virahakALa prApta thAya ? te kahe che. * 419. paraMtu cAlu avasarpiNInA (cothA ArAmAM na jatAM) trIjA ArAne cheDe ja utkRSTa avagAhanAvALA RSabhadeva sahita 108 jIvo mokSe gayA te nahIM thavA yogya ghaTanA anaMtakALe thaI tethI tene AzcaryarUpe gaNI che. 420. cothA, pAMcamA ArAmAM tIrtha hovAnuM kahyuM che. 421. mahAvidehamAM kevalajJAna pAmelA kevalIne jo bharatAdi kSetramAM koI vairI deva lAve, to tyAMthI te mokSe jAya te apekSAe (A bharataairavatamAM) koI paNa ArAmAM mokSa samajavo. For Personal & Private Use Only Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhigamanamAM aMtara kyAre ane keTaluM paDe ? 477 aDa saga cha paMca cau tini, dunni ikko ya sijjhamANesa / vattIsAisu samayA, niraMtaraM aMtaraM uvariM // 278 // battIsA aDayAlA, sahi bAvattarI ya avahIo / punAsI chA, surezakuttarasathe 2 /ra76. saMskRta chAyAassttau sapta SaT paJca catvArastrayo dvau ekazca sidhyamAneSu / dvAtriMzadAdiSu samayA nirantaramantaramupari // 278 // dvAtriMzadaSTacatvAriMzat SaSTisaptatizcAvadhitaH / vAzItiH itiH udhanottarazatagya ri76ll zabdArtha - DisA ATha sAta aMtaraM variaMtara upara (AgaLa) tikri-kutri traNa be vAvattara boMtera sibsamAsumokSe jAya to savAdIo avadhi vattIsArUM batrIza AdimAM channacchanuM niraMtara niraMtara kuhika be adhika mAthArya vizeSArthavata. 278-27lA vizeSArtha- eka samayamAM ja--eka, be, traNathI laIne batrIzanI saMkhyA sudhInA jIvo niraMtara siddha thAya eTale aMtara vinA satata mokSe jAya to ATha samaya sudhI ja jAya. tyArapachI navamA samaye koI jIva mokSe na ja jAya, e eka samayanuM aMtara avazya paDe ja. tyArabAda dasamA samayathI bhale punaH batrIsa-batrIza siddha thatA jAya paraMtu e prakriyA ATha ATha samaya sudhI ja cAlu rahe. pachI jaghanyathI eka samayanuM aMtara avazya paDe ja. batrIza pachI tetrIzathI mAMDIne aDatAlIza sudhInA jIvo samaye samaye siddha thatA jAya to sAta samaya sudhI, pachI samayAdikanuM aMtara paDe, 49 thI AraMbhI 60 sudhInA (eTale koI samaye 49, bIje samaye 50-pa3-pa9, koI samaye chevaTe 60) jIvo samaye samaye siddha thatA jAya to cha samaya sudhI mokSe jAya, pachI samayAdikanuM aMtara avazya paDe, 61 thI 72 sudhInI saMkhyA siddha thatI jAya to pAMca samaya yAvata, punaH samayAdikanuM aMtara, 73thI laI 84 sudhInI saMkhyA cAra samaya yAvat satata siddha thAya, pachI aMtara paDe, 85 thI 96 sudhInI saMkhyA traNa samaya yAvata, punaH aMtara, 99thI 102 sudhInI saMkhyA te be samaya yAvata, punaH aMtara paDe, ane 103thI AraMbhI 108 sudhInI saMkhyA siddha thAya to eka ja samayamAM siddha thAya. pachI bIjA ja samayathI samayAdikanuM aMtara avazya paDe ja. ATha samaya siddha prakAramAM bIjA be prakArAntaro paNa che. te zrI sthAnAMgasUtravRtti ane saMgrahaNInI malayagiri TIkAthI jANI levA. [278-279] For Personal & Private Use Only Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha gavar-- have e jIvo siddha to thAya che paNa e siddhasthAna kevuM, keTaluM ane kyAM che ? te paNa kahe che; kAraNake sAMkhyamatAnuyAyIo ema mAne che ke 'muttA: sarvatra tiinti, vyomavat tApavanitAH' eTale saMsAranA tApathI rahita evA muktAtmAo AkAzanI mAphaka sarvatra rahe che, tethI te ekAMgI matanuM nirAkaraNa karavA muktAtmAnA viziSTa kSetrapramANane kahe che. 478 paNayAlalakkhajoyaNa - vikkhaMbhA siddhasila phalihavimalA / taduvarigajoaNaMte, logaMto tattha siddhaTThi gharanI saMskRta chAyA-- paJcacatvAriMzallakSayojanaviSkambhA siddhazilA sphaTikavimalA / taduparyekayojanAnte lokAntastatra siddhasthitiH // 280 // zabdArtha-- siddhasina siddhazilA jihavimalA=sphaTikavat vimala tavuvAstethI upara eka nAcArya vizeSArthavat. ||280nA vizeSArtha-- vaimAnikanikAyanA aMtima anuttaranA madhyavartI sarvArthasiddha nAmanA mahAvimAnanA zikharanI TocathI upara bAra yojana jaIe tyAM ja 45 lAkha yojananA viSyambhavALI, (vRtta hovAthI AyAma paNa teTalo ja) sphaTika sarakhI nirmala, iSatAArA nAmanI siddhazilA AvelI che. e zilAthI upara utsedhAMgula pramANavALA eka yojananA ante lokano anta Ave che; tyAM sudhI siddhanA jIvonI sthiti avagAhanA che. nobaLate yojanAnte homaMto lokAnta tattva siddhavintyAM siddhanI sthiti vadhumAM A jIvo lokanA aMtabhAge aDIne rahelA che, te jIvonuM kadI punarAgamana thatuM nathI. A zilA siddhabhUmi, iSatprAkbhArA, vagere bAra nAmothI oLakhAtI zveta suvarNamaya ne kaMIka pItavarNa saMyukta, Urdhva (cattA) chatranA AkAre saMsthita, ghIthI bharelA kaTorA sarakhI, prANabhUta jIva--sattvone sukha ApanArI ane hima--gokSIra jevI ujjavaLa che. anya AcAryo sarvArthasiddha vimAnathI bAra yojana dUra (siddhazilA nahIM paNa) lokano anna che, ema kahe che. tattvakevalI jANe. [280] avatara-- te siddhazilAnI jADAI keTalI ? te kahe che. bahumajjhadesabhAe, aTTheva ya joyaNAi bAhallaM / bhiMtepu Sa taLu, anuttasaMved mAnaM 5261 // [pra. zA. saM. 67] saMskRta chAyA-- bahumadhyadezabhAge aTaiva ca yojanAni bAhalyam / caramAnteSu ca tanukA aGagulasaMkhyeyabhAgA // 281 // For Personal & Private Use Only Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha thayelA jIvonI utkRSTa tathA madhyamAvagAhanA 476 zabdArtha - vahumansasamA,barAbara madhya dezabhAge rimasuncaramAntamAM vahinne bAhalya-jADAI taputanuka-patalI. mArya- A siddhazilA barAbara vaccovacca, laMbAI- pahoLAImAM *ATha yojanA gherAvA jeTalA bhAgamAM uparathI nIce sudhI ATha yojana jADI che. tyArapachI te jADAIne sarvadizAvidizAomAM eka eka pradeze (ane yojanAne aMgula pRthaphatvapramANa) hIna karatAM karatAM yAvata, zilAnA aMtima bhAge pahoMcIe tyAre aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTalI pAtaLI hoya, eTale ke mAkhInI pAMkha karatAM paNa vadhu pAtalI hoya che. (281aaaa. vizeSa - sugama che. [281] (pra. gA. saM. 67) gavata - siddha thaelA jIvonI utkRSTa tathA madhyama avagAhanA kahe che. 'tinni sayA tittIsA, dhaNuttibhAgo ya kosachabbhAgo / vaM parano hoya, to te vosasa kamAno merA [y. IT. . ] saMskRta chAyA trINi zatAni trayastriMzAni [dhanUMSi] dhanustribhAgazca krozaSaDbhAgaH / yat paramo'vagAho'yaM tatastAni krozasya SaDbhAgaH // 282 // zabdArtha - tiniyatittIsa-traNaso tetrIsa paramoDAdo utkRSTa avagAhanA itimAna =dhanuSyano trIjo bhAga tatte vosachatmA =gAuno chaThTho bhAga rosa=gAuno yathArya-traNaso tetrIza dhanuSya ane eka dhanuSyano trIjo bhAga, te pramANa eka gAunA chaThThA bhAgarUpa hovAthI bIjA zabdamAM eka kozanA chaThThA bhAganI siddhonI utkRSTa avagAhanA che. 28rA. viroNArya siddhagatimAM janArA jIvo manuSyabhavamAM utkRSTathI 500 dhanuSyanI avagAhanAvALA (tethI adhika zarIrI nahi) ane jaghanyathI be hAthanI avagAhanAvALA (tethI *. barAbara madhyabhAge laMbAI, pahoLAI, jADAI UMcAI ATha yojana che. e khAsa dhyAna rAkhavuM. citra banAvanArane A khyAla hoto nathI, karAvanArane prAyaH hoto nathI jethI citra yathArtha thatuM nathI. 422. A gAthA saMgrahaNI TIkAmAM ApI che. 423. koi utkRSTathI pa25 dhanuSya avagAhanA mAne che. kAraNake siddhaprAbhRtamAM paNa u0 avagAhanA siddhonI 500 dhanuSya pRthakatve kahI che, tyAM pRthaphatva zabda bAhulyavAcI hovAthI ahIM 25 dhanuSya vadhAre gaNe che. 424. zaMkA-500 dhanuSyanI ja kAyAvALo mokSe jAya to pachI pa25 dhanuSyanI kAyAvALA marudevA mAtA kema mokSe gayA? - samAdhAna--uttama saMsthAnavALI strIo mATe sAmAnya sthiti evI hoya che ke te kALane yogya saMsthAnavALA For Personal & Private Use Only Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha nyUna zarIrI nahi) tathA jaghanyathI AgaLa ane utkRSTathI avaka-aMdaranA sarva madhyama avagAhanAvALA jIvo kahevAya che. sAmAnya evo niyama che ke antima samaye manuSyanA mUlazarIranI je avagAhanA hoya tenA trIjA bhAge hIna avagAhanAe te jIvo mokSamAM utpanna thAya. tethI 500 dhanuSyanI utkRSTa kAyAvALA jIvo caudame guNasthAnake ayogI avasthAmAM zailezIkaraNa vakhate, sUkSmakriyAapratipAtI dhyAnanA balavaDe potAnAM zarIranA mukha-udarAdi sarva polANa bhAgone svAtmapradezovaDe pUre che ane sarva Atmapradezone bhegA karavApUrvaka pradezaghana karavAthI (je zarIra vistRta hatuM te tenA polANa bhAgo pUrAI javAthI trIje bhAge hIna thayuM, kAraNake prAyaH svazarIramAM trIjA bhAganuM polANa hoya che.) pa00 dhanuSyanI kAyAnuM mAna trIje bhAge hIna thatAM 333 dhanuSya ane eka dhanuSyano trIjo vA eka gAuno chaThTho bhAga eTaluM thayuM. e ja avagAhanAe e jIvo lokAtte AvelA siddhasthAnamAM utpanna thAya che, tethI A siddhasthAne pahoMcyA pachInI parama-utkRSTa avagAhanA eka gAunA chaThThA bhAga (333 dhanuSya)nI jANavI. rUti uThThAvAdanA || madhyama avagAhanA, te sAta hAthanA zarIravALo AtmA (jema prabhu mahAvIra) sUkSmadhyAnabalathI pUrvokta rIte pradezaghana karavApUrvaka trIje bhAge hIna thatAM siddhamAM utpanna thAya tyAre 4 *hAtha ane 16 aMgulanI hoya ema zAstramAM kahyuM che. kharI rIte to jaghanyathI AgaLa ane utkRSTathI avaka, te sarva madhyama avagAhanA ja kahevAya che. chatAM AgamamAM nizcitapaNe (4 hAtha-16 aMgula) kahI che tethI e rIte ahIM kahI che. ti madhyamavAdanA || A siddha thanArA jIvo mRtyu samaye sUtela-beThela-ubhela, cattA-uMdhA ke TUMkamAM je je avasthAmAM rahIne kALa kare, tevA ja saMsthAne, te ja AkAre siddhasthAnamAM utpanna thAya che. vaLI aMtima samaye polANa purAvAthI acokkasa AkRtivALuM pradezaghana thatuM hovAthI te saMsthAnane (ghaTAkAza puruSathI kaMIka nyUna pramANanI hoya che. e hisAbe jyAre marudevAnA pati nAbhikulakara pa25 dhanuSyanA hatA, tyAre marudevA kaMIka nyUna pramANa mAnIe 500 dhanuSyanA ja sAcI rIte samajavA joIe. bIjo khulAso bhASyakAre e karyo che ke mokSe gayA tyAre marudevA hAthInA aMdha upara hatA tethI kaMIka saMkocAelI kAyAvALA hatAM ethI te vakhate 500 dhanuSya jeTalI UMcAIvALA hatA. bhASyakAramata] saMgrahaNIvRtti (zrIcandrIyAnI gAthA 207)kAre to spaSTa abhiprAya ApatAM jaNAvyuM che ke "AgamamAM jaghanyamAna sAta hAtha ane utkRSTa 500 dhanuSya kahyuM che te moTe bhAge te pramANe ema samajavuM paNa ekAMta niyama na samajavo' eTale ke jaghanyamAM aMgula pRthakatva ane utkRSTamAM dhanuSa pRthakatva vaDe cUnAdhika paNa hoI zake che. ane e mATe "siddhaprAbhRta'nuM pramANa ApyuM che. siddhaprAbhUtamAM-".va ghaNuyADuM, ghaydayharena hijhADuM" prataTIvAvyAhya -pRtharvazo vadutvavAva, vahurta veda paDyUviMzatirUpaM dravyamati" AthI e siddha thayuM ke siddhaprAbhUtakAre pRthakatvano artha 25 dhanuSya adhika karyo che. A rIte khulAsA karyA che. 425. A avagAhanAne madhyama avagAhanA kahI te upalakSaNavALI jANavI eTale ke jaghanya-utkRSTa vaccenI tamAma avagAhanAonuM grahaNa samajI levuM. ahIM zaMkA upasthita thaze ke upara nizcitapaNe madhyama avagAhanAnuM pramANa kema kahI zakAya ? to khulAso e che ke-tIrthakara jevI viziSTa vyaktine uddezIne madhyama avagAhanA batAvavAnI IcchAthI A prastAva karavo paDyo che, paraMtu vAstavika rIte tema na samajavuM. anya kevalIonI aneka rIte avagAhanA hoI zake che. For Personal & Private Use Only Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhonI jaghanya avagAhanA jema) cokkasa nAma ApI zakAya tema nathI, tethI ja siddhanA jIvone dIrgha-hasva saMsthAna nathI, temaja azarIrI hovAthI vRddhipaNuM nathI. [282] (pra. gA. saM. 68) avataraNa--have siddhonI jaghanya avagAhanAne kahe che. egA ya hoi rayaNI, aTeva ya aMgulehiM sAhIyA / sA hag sihA, vatra gohi maLayA raDara (T. . . 66) saMskRta chAyAekaa ca bhavati raliraSTabhizca agulaissAdhikA / eSA khalu siddhAnAM jaghanyA'vagAhanA bhaNitA // 283 / / | zabdArtha- eka SHIe pramANe rayo hAtha mAthA- eka hAtha ane upara AThI aMgula adhika jeTalI siddhonI jaghanya avagAhanA kahelI che. ll283 viroSArtha- be hAthanI kAyAvALo saMsArI jIva pUrvokta gAthAmAM kahelA niyama mujaba zuSira bhAgone pUrI pradezaghana kare tyAre be hAthano trIjo bhAga hIna thatAM, zeSa 1 hAtha ane 8 aMgula avagAhanAvALo rahe ane pachI tarata siddha thAya tyAre (te ja avagAhanAe siddhAtmAo siddhasthAnamAM utpanna thatA hovAthI) 1 hAtha adhika 8 aMgulI siddhonI jaghanya avagAhanA nizcayathI - hoya che. [283] (pra. gA. saM. 69) A pramANe manuSyajAti aMgeno adhikAra pUrNa thayo ane e pUrNa thatAM saMgrahaNInA ATha dvArA pUrNa thayAM. 426. bhinna bhinna AkAra grahaNamAM kAraNabhUta karma che. have muktigAmI AtmA karmahIna thayo hovAthI navo AkAra prahaNa karAvanArI kamasAmagrI rahI nathI eTale aMtimabhavamAM anna samaye je AkAre mare te ja AkAravALA AtmapradezothI siddhasthAnamAM sthira thaI jAya. 427, kUmapuitravat athavA sAta hAthanA mAnavALA yatrapilanathI saMkucita thayA hoya tevAnI. For Personal & Private Use Only Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | siddhasthAnAzrayI yenga || triveda liMga avagAhanA samayasiddhi urdhvaloke adholoke tiryakloke saMkrAntaveda u0 viraha cya0vi0 kAlAzrayI siddhazilAmAna siddhAvagAhanA | nandanavane 2 hAtha vacalI strI | na | 20] 10 ja0 | ma0 108 108 | 500| dha0. utkRSTa jagha0. 1 samaya puliMga | 4 20 | | u0 prativijaya | akarmabhUmi 6 mAsa 10 karmabhUmi adho] grAma 108 nava | bhAMgAmAM pAMDukAdithI ra avana hetu nathI sAdi anaMta sthiti che jagha0mAna | madhyamAM 8 aMgula | yojana jADI asaMkhya bhAga utkRSTamAna 45 lAkha yojana ardhacaMdrAkAra arjunasuvarNamaya 20 22 30 puruSathI puruSa 108 zeSa 8 bhAge 10. gRhastha0 anyaliMge 10 samudrathI zeSajalAzayothI utsarpiNI kALe | | avasarpiNI kALe For Personal & Private Use Only saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha svaliMge cothAmAM zeSa ArAmAM 108 trIjA ArAmAM | zeSa Are jaghanyamAna 1 hAtha 8 aMgula 84-70-60-pa samaya|4 samaya-30-2 sa--1 samaya. samaye 10 saMkhyA madhyamamAna 4 hAtha 16 aMo vA vacalI sarva sthiti 20 saMkhyA 1thI 32 saMkhyA jIva 103 thI 108 108 saMkhyA 1 samaya 10 saMkhyA 1 samaye jIva saMkhyA 108 jIvanI saMkhyA utkRSTamAna 333 dhanuSya 33thI 48 97thI 102 6 49thI 60 84thI 73thI 84 61thI 72 noMdha-siddhasthAna paNa upacArathI gatirUpa hovAthI prAsaMgika tenAM paNa bhavana, cyavana viraha saMkhyA, Agati e traNe dvAro choDIne sarva dvArA varNavyA, A sivAyanA vadhu bhedonuM tathA anya varNana prasthAntarathI jovuM. Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyagati aMgernu pariziSTa serisAmaMDana zrIloDhaNa (serisA) pArzvanAthAya namaH / // manuSyagatinA adhikAra prasaMge pariziSTa saM-6 // A granthamAM deva, naraka, manuSya ane tiryaMca A cAra gati ane paMcamagati mokSanuM ane tene aMge upayogI aneka viSayonuM varNana karAyuM che, temAM sahuthI prathama Urdhva adhosthAne rahelA devalokanuM varNana karyuM. jemAM prAsaMgika khagoLa saMbaMdhI hakIkata paNa jaNAvI. tyArabAda adhovartI devalokanI sAthe ja zarU thayelI narakagatinuM varNana paNa karyuM. have tilokavartI rahelI manuSyagatinI keTalIka hakIkatonuM saMkSipta varNana karavAnuM che. manuSyagatimAMthI ja koIpaNa jIvanuM muktigamana thatuM hovAthI A manuSyagati varNana prasaMgamAM sAthe sAthe siddhazilA ane muktAtmA saMbaMdhI hakIkatane paNa dazamA pariziSTa dvArA kaheze. jo ke manuSyagati saMbaMdhI hakIkata jIvavicAra, daMDaka prakaraNamAM AvI ja gaI che ane A granthanuM adhyayana e grantho bhaNyA pachI ja (prAyaH) thatuM hoI te hakIkatane punaH jaNAvavAnI bahu agatya nathI, paNa kadAca koI sIdhe sIdhI ja A granthanA abhyAsI thatI evI jaina-jainetara vyaktio mATe tenuM punarAvalokana karavuM samucita mAnIne TUMkI jarUrI samAlocanA karI laIe. prathama to caudarAjalokapramANa gaNAtI virATa duniyAmAM sahuthI ochAmAM ochuM vasavATa kSetra manuSyonuM ti teo ticchaloka upara rahelA asaMkhya dvIpasamadra paikI mAtra aDhIdviIpa kSetramAM ja rahelA che, jenI aMdara ApaNe paNa rahIe chIe te jaMbUdvIpa, (lavaNasamudra pachIno) bIjo dhAtakIkhaMDa dvIpa ane tyArapachI (kAlodadhi samudra pachI AvelA puSkaravaradvIpano ardhabhAga hovAthI) ardhapuSkaradvIpa A pramANe aDhIdvIpa jeTalI ja jagyA manuSyone rahevAnI che. jaMbUdvIpa 1 lAkha yojanAno ne tyArapachInA eka eka samudra-po dviguNa-dviguNa pramANavALA che. A aDhI dvIpamAM vasatA manuSyo be prakAranA che. 1 Arya ane 2 sveccha. A karmabhUmimAM utpanna thAya che ane anAryo akarmabhUmi ane antarkaMpamAM utpanna thAya che. mi-eTale jyAM karma kahetAM kriyA-vyApAro vartatA hoya, asi, masI, kRSi eTale zastro, vidyA, kaLA, zilpa, khetI vagerenI aneka pravRttio cAlatI hoya, temaja jJAna ane cAritranI jyAM upAsanAo thatI hoya che. AvI bhUmio kula paMdara che. jemAM pAMca bharata kSetro, pAMca airAvata kSetro ane pAMca mahAvideha kSetrono samAveza che. jaMbudvIpamAM eka bharata, airAvata ane eka ja mahAvideha che. jyAre dhAtakIkhaMDa ane ardhapuSkara, A dvIpo to valayAkAra hovAthI baMne bAjue te kSetronuM sthAna hovAthI, eka ja nAmanA baMne bAjunA thaIne babe kSetro rahelAM che. karmabhUmi kone kahevAya?-karmabhUmithI viparIta eTale jyAM asi, masI, kRSi Adi koIpaNa prakAranI kriyA ke vyApAro sarvathA nathI, vaLI zrata ane cAritra dharmanI paNa prApti nathI, AvI khUba Azcarya pamADe tevI A akarmabhUmi hoya che. A bhUmimAM utpana thanArAo yugaliko ja hoya che. tethI te bhogabhUmi athavA yugalika (jugalIA) kSetro tarIke oLakhAya che. yugalika eTale yugalapaNe je janme, ne tabhUmiyogya vahevAra kare che. e bhUminI strIo mRtyu ADA cha mAsa bAkI rahe tyAre eka ja vakhata prasUtA bane che, ne te vakhate nara-nArInuM eka ja joDaluM prasare che, ne te ja moTA thatAM pati-patnI bane che. A bhUmino Avo ja parApUrvathI vahevAra pravarte che. e bhUmimAM daza prakAranAM kalpavRkSo che. ane te vRkSo ja yugalikonI IcchA mujaba paheravA-oDhavA, khAvA-pIvA, suvA-besavA, prakAza-saMgIta Adi bhoga-upabhoga mATenAM tamAma sAdhano For Personal & Private Use Only Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha pUrAM pADe che; jethI teo parama AnaMdamAM samaya pasAra karatA hoya che. bIjo koI tyAM udyama nathI. tyAM kaleza--kaMkAsa jevuM kazuM ja nathI hotuM. bAhya dRSTie teo badhI rIte sukhI hoya che. A yugalika manuSyane karmabaMdha ocho thAya che. yuliA marIne devagatimAM ja jAya che. trIza akarmabhUmi kaI ?to aDhIdvIpavartI pAMca haimavaMta, pAMca hiravarSa ane pAMca devakuru, pAMca uttarakuru, pAMca ramyak, pAMca hairaNyavaMta A badhAM kSetro maLIne trIza thAya che. chappana antarrIpanA manuSyo--jaMbUdvIpanA bharatakSetranI uttare AvelA himavaMta parvatanA pUrva-pazcima cheDA lavaNa samudramAM laMbAelA che. dareka cheDA daMtUzaLanA AkAre uttara dakSiNa tarapha laMbAIne rahelA che jene 'dADhAo' kahevAmAM Ave che. evI ja rIte airavata kSetranI dakSiNe zikharI parvatanA baMne cheDA samudramAM gayelA che ne tenA baMne cheDAmAMthI be be dADhAo nIkaLI che. Ama eka parvatanI cAra dADhAnA hisAbe be parvatanI ATha dADhAo thaI, dareka dADhA upara sAta sAta aMtardIpo che. ATha dADhAnA maLIne 56 antIMpo thAya che. tamAma dvIpo viSe akarmabhUminI jema yugaliA manuSyo ja vase che. A pramANe karmabhUmi 15, akarmabhUmi 30, ardhIpa 56 A traNeya manuSyakSetrono saravALo 101 thAya. ATalA bheda manuSyanA thayA. A kSetromAM ja manuSyo utpanna thAya che. manuSyo garbhaja ane saMmUcchima ema be prakAranA hoya che. pAchA garbhaja paryAptA ane aparyAptA be prakAre che ane saMmUcchima mAtra aparyAptA ja hoya che. kAraNake te aparyAptA ja maraNa pAme che. AthI 101 garbhaja paryAptA ane aparyAptA maLIne 202 bhedo, ane saMmUcchimanA 101 bhedo maLIne 303 bhedo thAya che. saMmUcchima manuSyo garbhaja manuSyanAM viSTA, mUtra, baDakhA, nAsikAno mela, vamana, paru, lohI, vIrya Adi cauda azuci sthAnakomAM utpanna thAya che. samAptaM navamaM pariziSTam // dhairyaM yasya pitA kSamA ca jananI zAntizcire gehinI / satyaM sUnurayaM dayA ca bhaginI bhrAtA manaH saMyamaH / zayyA bhUmitalaM dizo'pi vasanaM jJAnAmRtaM bhojanaM / ete yasya kuTumbino vada sakhe kasmAd bhayaM yoginaH // bhAvArtha--dhairya jeno pitA che, kSamA jenI mAtA che, ci2zAMti jenI gRhiNI che, satya jeno putra che, dayA jenI bahena che, manaH saMyama jeno bhAI che, bhUmitala jenI zayyA che, dizA jenAM vastro che ane jJAnAmRtanuM bhojana Aroge che. he sakhe ! kahe ke AvA kuTuMba vacce rahenAra yogIne bhaya hoya ja kyAMthI ? For Personal & Private Use Only Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhagati aMgenuM dazamuM pariziSTa // pattanamaMDana zrIpaMcAsarApArzvanAthAya namaH // * siddho, temanuM sthAna ane paristhiti aMgenuM pariziSTa saM. 10 * jaina zAstramAnya caudarAjapramANa vizvamAM anaMtAnaMta jIvAtmAo che. caitanya svarUpe teo sahu samAna che. anaMtA jIvone sugamatA mATe zAstrakAroe be vibhAge vaheMcI nAMkhyA che. 9 saMsArI, 2 siddha. emAM ekendriyathI mAMDIne paMcendriya sudhInA deva, naraka, manuSya ane tiyaca A cAra gatimAM vartatA jIvo "saMsArI' kahevAya che. dravyabaMdha ane bhAvabaMdhathI thatuM anya janmonuM saMsaraNa-AmaNa bAkI hovAthI teone "saMsArI' tarIke oLakhAvAya che. A jIvonA pa63 bhedo che, A bheda-prabhedonI gaNatrI kevI rIte che te "jIvavicAra' nAmanA prakaraNa granthathI abhyAsIone jANavA yogya che. bIjA prakAramAM Ave che 'siddho.' jema saMsArI, e paNa jIvo che te rIte siddho paNa jIvo ja che. ahIM zaMkA jarUra thaI zake ke, saMsArI jIvone to indriyAdi daza prANo che paNa siddhone to siddhALa nathi ho, na gAu cha ja noLigo A kathanAnusAre tene prANo che ja nahi to pachI tene jIva kema kahevAya ? kAraNake jIvanI vyAkhyA nIti prAna thAyatIti nIva: | je prANone dhAraNa kare te jIva. jyAre ahIM to ekeya prANa nathI to zuM samajavuM? AnuM samAdhAna e che ke, "prANane dhAraNa kare te jIva' emAM prANa AgaLa kaMI paNa vizeSaNa mUkavAmAM nathI AvyuM. ethI ahIM prANothI bAhya daza prANo ja samajavAnA nathI paraMtu prANa to be prakAranA che : 1dravyaprANa, 2 bhAvaprANa. pAMca indriyanA pAMca prANo, manaHprANa, vacanaprANa, kAyaprANa, bhASAprANa ane zvAsocchuvAsaprANa A daza dravya ke bAhya prANI che, ane jJAnaprANa, darzanaprANa ane cAritraprANa A traNa bhAvaprANa che. karmasaMgajanya dravyaprANo bhale siddhone nathI, paraMtu kamasaMganA abhAve saMpUrNapaNe pragaTa thayelA bhAvaprANo to jarUra che ja, bhAvaprANa e ja sAcuM cetanya che. Ama saMsArI ane siddho ane prANa dhAraNa karanArA che. have siddha athavA mokSa kyAre ane kevI rIte thAya athavA mokSa kone kahevAya? te mATe tenI pUrvabhUmikA samajavI jarUrI che. jagatamAM jIvo anaMtA che tethI te jIvonI kama-pravRttionA prakAro paNa anaMtA che. enI asaro asaMkhyAtI che, paraMtu e asaMkhya anaMtanI anaMta vyAkhyAo kaMI thoDI ja thaI zake ? eTale e tamAma pravRttionuM vargIkaraNa karIne e karmone ATha prakAre vaheMcI nAMkhavAmAM AvyA che. 1vizeSa-jJAna-bodhaguNanuM AvaraNa kare te jJAnAvaraNakarma 2 sAmAnyajJAna-bodhane AcchAdita kare te darzanAvaraNa, 3 sukha ke duHkhano anubhava karAvanAra te vedanIya, 4 AtmAne moha-mUMjhavaNa, vyathA, vikalatAo UbhI karAvanAra te mohanIya, pa bhavadhAraNa sthiti-maryAdA UbhI karanAra te AyuSya, 6 judI judI gati, jAti, vividha zarIra AdinuM nirmANa karanAra te nAmakarma. 7 ucca ane nIcano vahevAra utpanna karanAruM te gotrakama. 8 devA-levAmAM, ke vastunA bhogavaTAmAM ke zaktinA upayogamAM vighna karanAruM te aMtarAyakarma. A aSTakama paikI jJAnAvaraNa, dazanAvaraNa, mohanIya ane aMtarAya A karma ghAtI che, bAkInAM cAra aghAtI che. "ghAtI' eTale AtmAnA jJAna-darzanacAritrAdika mUlaguNono ghAta kare te ghAtI ane je mUlaguNono nAza na kare te "aghAtI'thI oLakhAvAya che. ATheya kamoMmAM rAjA, senApati ke saradAranuM sthAna dharAvanAruM mohanIya karma che. saMgrAmamAM eno parAjaya na thAya tyAM sudhI bAkInuM lazkara jItI zakAtuM nathI, tema ahIMyA For Personal & Private Use Only Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha paNa karmazatru sAthenA saMgrAmamAM mohamahArAjA ke senApatino parAjaya na thAya tyAM sudhI bAkInA sAte karmonuM baLa na tUTe. senApati marAtAM ke zaraNe thatAM, lazkara ApoApa nAsI jAya ke zaraNe Ave, tema mohasenApati jitAtA bAkInAM sAteya karmo ApoApa jaladI jItAI jAya che. bIjI rIte mohanIyane zarIranI dhorI nasanI paNa upamA ApI zakAya. uparanI bhUmikA eTalA mATe karI ke--ahIMA 'mokSa' tattva ane tenI prApti aMge vAta karavAnI che, e mokSaprApti tene ja thAya ke jene kevalajJAna--sarvajJatva ane kevaladarzana--sarvadarzitva meLavyuM hoya ! kAraNake prApti pahelAM A benI jarUra anivArya manAI che. ane A kevaLajJAna ane kevaLadarzana tyAre thaI zake ke jyAre tenA pratibaMdhakasvarUpa cAra ghAtIkarmono nAza thAya. ahIM eka vastu samajI levI jarUrI che ke A vizvamAM jainaparibhASAmAM 'kArmaNa vargaNA'nA nAmathI oLakhAtA anaMtAnaMta jaDa paramANuo--pudgalo sarvatra ThAMsI ThAMsIne bharelA paDyAM che. A paramANuo ApaNA drazya cakSuthI adrazya hoya che. ApaNe joI zakatA nathI. pratyeka AtmA kSaNe kSaNe 1 mithyAdarzana (asat vicAra--zraddhA),2 avirati-(atyAga) 3 pramAda, 4 kaSAya (krodha-mAna--mAyA--lobha) ane 5 yoga, (mana-vacana--kAya) karmabaMdhanA A pAMca hetuo dvArA jyAre jyAre zubha ke azubha pravRtti kare che te ja vakhate AtmA ukta kAryaNavargaNAnA pudgalo potAnA tarapha kheMce che ane te ja vakhate (te aNuomAM karmapariNAma Ubho thAya che.) te paramANuonuM Atmapradezo sAthe joDANa thAya che, je vakhate joDANa thayuM te ja vakhate te aNuomAM zubhAzubha phaLa, te ApavAnI samayamaryAdA Adi, sAthe sAthe ja nakkI thaI jAya che. A rIte karmano baMdha thAya che. jyAre tethI pratipakSI samyagdarzana, virati (tyAga), apramAda, kaSAyatyAga (kSamA, namratA, saralatA ane saMtoSa) ityAdi hetuothI karmabaMdhanA hetuono abhAva thavAthI navIna karmabaMdha thato aTake che. ahIM sAdhaka AtmA mATeno sAdhanAkrama evo che ke, prathama to tene kSaNe kSaNe baMdhAI rahelAM karmone aTakAvavAnuM kArya karavuM paDe che. e mATe upara kahelA pratipakSI cAritrAdika guNo dvArA karmano saMvara-rokANa karI de. AthI navAMne to aTakAvyAM, have karavuM ? to have sattAmAM rahelAM pUrva--saMcita anaMta karmo che tenI tapa-svAdhyAya--dhyAnAdika dvArA nirjarA karI nAMkhe che. A pramANe baMdhAyelA karmane kSaya karavAnI sAmAnya sthUla prakriyA samajAvI. e rIte ja sarvajJa thanAra AtmA ATha karma paikI cAra ghAtIkarmono baMdha hetuono abhAva ane nirjarA A be puruSArtha dvArA sAmAnya nahIM paNa Atmanika kSaya karI nAMkhe che. A cAramAM upara kahI AvyA tema moha e sauthI vadhAre baLavAna karma che. ethI sahuthI prathama teno sarvathA vinAza thAya, tyAra pachI ja zeSa ghAtIkarmono nAza zakya ane sulabha banI jAya che. eTale sAdhaka prathama adhyavasAyonA UrdhvamAna vizuddha pariNAmathI, rAgadveSAdi svarUpa moha joddhAne sakhata zikasta--hAra ApIne' pachInA aMtarmuhUrtamAM ja bAkInAM traNa ghAtIkarmono jhaDapathI sarvathA nAza kare che. eTale ke AtmapradezamAMthI sadAyane mATe vidAya le che. pratibaMdhakonAM kAraNo naSTa thatAM te te kAryarUpa AvaraNo paNa naSTa thayAM ane te ja vakhate vizvanA traikAlika samasta dravyo--padArtho ane tenA paryAyo--avasthAone AtmasAkSAt karanAra athavA prakAza pADanAra anaMta evA kevalajJAna-kevaladarzana, bIjA zabdomAM sarvajJatva ane sarvadarzitvane prApta kare che. +. ahIM sudhI AtmA mAtra chadmastha vItarAgadazAvALo che; haju sarvajJa thayo nathI. For Personal & Private Use Only Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhagati aMgenuM dasamuM pariziSTa 447 ATalI hade pahoMcyA chatAM paNa haju jIvano mokSa nathI thayo, kAraNake ATha paikI cAra ghAtIkama naSTa thayAM paNa vedanIya, Ayu, nAma, gotra, A cAra kamano udaya cAluM che ane "mokSa' to saMpUrNa karmanA kSayane ja kahevAya che jene Atmattika karmakSaya kahevo che. sAmAnya rIte to pratisamaye samaye navAM navAM karmano 8 ane baddhakarmano anekazaH kSaya to thayA ja kare che. paNa navIna karmabaMdhane aTakAvyA vinA anudAyamAna sattAgata paDelAM purANAM kamano sarvathA kSaya, azakya hoI, Atmattika kSaya mATenI yogyatA haju UbhI ja thaI nathI ane mokSa prApti to kRtnakarma kSaya vinA zakya ja nathI. eTale ke udayamAna, anudayamAna karmanI nirjarA ane navA karma bAMdhavAnI yogyatAno abhAva thavo joIe. ahIM sarvajJatva ane vItarAga- baMne varte che tema chatAM cAra paMga aghAtI karmo jenAthI AtmA deha dvArA anyAnya pravRttio karI zake che te to vidyamAna che tethI te karmono paNa Atmattika kSaya karI nAMkhe che eTale ATheya kama AtmapradezomAMthI sarvathA kSINa thaI jAya tyAre ja "saMpUrNa karmakSaya thayo kahevAya. have pachI koI kALe navuM karmabaMdhana thavAnuM nathI, karma nathI eTale saMsAra nathI, saMsAra nathI eTale "puna nananuM punarapi maLa'nI ghaTamALa paNa nathI. jema bIja baLI jatAM aMkuro Ugato nathI te rIte karmabIja baLI jatAM janmAkura Ugato nathI, jema dagdha kASTano agni upAdAna kAraNarUpa kASThasamUhanA abhAve svayameva nivasi pAme che, tevI rIte sarva karmanA kSayathI kamarUpa kASThasamUhanA abhAve te AtmA svayameva nivaNa (mukti) pAme che. | sarva karmathI mukta thatA AtmAnuM antima samayanuM karma je vakhate kSaya thAya, te sAthe ja te dehamAMthI AtmA nIkaLI jAya che. antima prastuta zarIrano tyAga kare che. je AkApradeza para rahIne mRtyu thayuM te pradezonI samazreNIe ja sIdho ja cauda rAjalokanA UdhvabhAge antima sthaLe vartatI siddhazilA upara jyAM anaMtAnaMta siddhAtmAo rahe che tyAM utpanna thaI jAya che ane tyAM sadAya adAya--acala avyAbAdha anaMta sukhano bhoktA banI jAya che. AtmA gatajanmanA mRtyusthAnathI UrdhvalokAnta jyAre gati kare che tyAre ekIsAthe eka ja samaye traNa kArya thAya che. 1 zarIrano viyoga. 2 siddhayamAnagati ane 3 lokAntaprApti. A eka asAdhAraNa ghaTanA che; ne te ciMtana mAgI le tevI vaijJAnika rahasyapUrNa che. audArika zarIrano viyoga thatAM AtmA videhI-adehI bane che, ethI anAdikALanA anarthakAraka dehasaMgathI chUTatAM sadAyane mATe duHkhamukta bane che. A Urdhvagatine siddhayamAnagati kahela che. A gati Urdhva ja kema thAya ? te mATe zA hetuo che te daSTAMta sAthe zAstramAM ApyAM che. sikyamAnagatinA cAra hetuo- 1 pUrvaprayogahetu, 2 asaMgahetu 3 bandha chedahetu. 4 UrdhvagIravahetuM. 9 pUrvaprathA-draSTAMta-pUrvabaddha karma chUTI gayA bAda paNa, te karma chUTatAM Avelo vega Aveza; athavA pachInA kAryamAM sahAyaka thanArI pUrvanI kriyA che. ahIMA A samajavA kuMbhakAranA cakranuM daSTAMta upayogI che. jema kuMbhAra hAthamAM lAkaDIthI cAka-cakra pherave che ane pachI te lAkaDI ane hAtha baMne uThAvI le che. paNa A pUrva kriyA-prayatnathI je vega Avela che tenA baLathI cAka jema svataH phare che, tema sarvathA karmamukta banelo jIva paNa pUrvakarma-saMskArajanita Avegane lIdhe svasvabhAvanusAra Urdhvagati ja kare che ane te gatinuM kArya lokAtte pahoMcatAM ja puruM thAya che. kAraNake tethI AgaLa aloka che, ane tyAM dhamastikAyanA abhAve jIva For Personal & Private Use Only Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha ke pudgala koInI gati hotI nathI. prathama hetu pUrvaprayoga daSTAMtathI 29 samajAvyo. ra mahetu dAMta-AmAM prasiddha tuMbaDAnuM daSTAMta apAya che. jema ghAsamATInA aneka tharo-lepo caDhAvIne bhAre baneluM, pANImAM DubADeluM tuMbaDuM, lepanA bhArathI pANImAM ja talIe paDyuM rahe che paNa jyAre tenI uparanA mATInA tharo-lepo pANInA saMsargathI jyAre saMpUrNa rIte dhovAI--sApha thaI jAya tyAre takSaNe ja tuMbaDuM potAnI sapATI upara ja rahevAnA svabhAvathI ja pANI upara tarI Ave che. ATha prakAranI karmarUpa mATInA tharo ke lepothI lepAyelo jIva saMsArarUpa jalamAM DUbelo rahe che, paraMtu samyagudarzanAdinA ratnatrayIrUpa jaLanA saMsargathI pratibaMdhaka karmarUpI mATI dravyano saMga dUra thatAM Urdhva gati karI jAya che. rU 31che ta-baMdhananA chedathI samajAvAtuM dRSTAMta te. jema eraMDanA koza-saMpuTa (phaLI)mAM raheluM eraMDabIja,30 AtApanA-zoSaNAdika hetuthI, bandha saMpuTano uccheda thatAM ja Urdhva uDI, zIdhra bahAra nIkaLIne dara paDe che. tema ahiMsA, saMyama, tapAdikanA ucca dharmAcaraNathI karmarUpI bandhano cheda thatAM muktigAmI AtmAnI paNa tevI ja rIte sahasA Urdhvagati ja thAya che. A pramANe thatAM AtmA potAnA asala gharamAM jaI pahoMce che ane pachI kadI ghara badalavApaNuM rahetuM nathI ane tyAM anaMtakALa sudhI, anaMta sukhono bhogavaTo kare che. 4 karthIva 35thavA tathAti pariNAma hetu-jIva ane pudagala A banne dravyo svAbhAvika rIte ja gatizIla che. baMnemAM taphAvata eTalo ja che ke-jIvo UrdhvagauravadhamAM (eTale UMce javAnA svabhAvavALA) ane padugalo svabhAvathI ja adhogauravadhama (nIce javAnA ke tiryaku javAnA svabhAvavALA) che. jema pASANanI adhogati, vAyunI tiryagati ane agnijvAlAnI Urdhvagati svabhAvathI ja sAhajika che tema A jIvonI Urdhvagati svabhAvathI ja che. Ama chatAM emanuM gativaikRtya eTale ke kyAreka gati na karavI, ADuMavaLuM tihu~ paribhramaNa je badhuM jovAya che. te pratibandhaka kamaMdravyanA saMgane lIdhe ane anyanI preraNAne lIdhe ja. tAtparya e thayuM ke--kamajanya gati Urdhva, adho, tiyaka traNeya rIte hoya che ane kamarahita muktAtmAnI mAtra urdhvagati ja hoI zake che. bIjI nahIM ja. tyAre jIvano Urdhvagamanano sAhajika svabhAva e cotho hetu thayo. cAritravAna evA munimahAtmAno AtmA mokSe jatI vakhate ke savagethI nIkaLe che. 428, A kahevAnuM kAraNa e che ke loka pachI tene pharato aloka che ane emAM jIvAjIvAdi cha dravyamAMthI tra eka AkAza dravya ja che. zeSa pAMcamAMthI ekeya dravya nathI, eTale gati ke sthitisahAyaka dhamastikAya ke adhamastikAyanA abhAve eka pradeza jeTalI paNa gati alokamAM saMbhavita nathI. taddana nirjIva pradeza che ane e vizvamulaka caudarAjalokathI anaMtaguNa che. 429, A pUrvaprayogamAM hiMDoLA (hIMcakA) ane bANaprayoganAM paNa dagaMto apAya che. hiMDoLAne hAtha ke pagathI pAchaLa dhakelI daine pachI hAtha pagano prayatna baMdha thaI jAya to paNa karelo pUrva prayatnanA baLathI te hIMcako pAcho AgaLa dhasI jAya che e rIte ahIM samajavuM. dhanudharI bANane ISTa sthAne pahoMcADavA prathama pAchaLa kheMcavAno prayoga karIne pachI bANa choDe che, tyAre pAchaLa kheMcavAnA prayatnane avalaMbIne AgaLa lakSyasthAne pahoMcI jAya che, te rIte ghaTAvavuM. 430. ahIM yatrabandhana, kASTha ane paiDAcchedanuM dAMta paNa ghaTAve che. 431. mRtyakALe tamAma Atmapradezo pagamAM jamA thaI jAya ane chevaTe tyAMthI AtmA nIkaLe to narakamAM, sAthaLethI nIkaLe to tiryaMcayonimAM, chAtIthI nIkaLe to manuSyamAM, mastakamAMthI nIkaLe to devagatimAM jAya che. sthAnAMga sUtra 5.) For Personal & Private Use Only Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhagati aMgenuM dasamuM pariziSTa 46 dehamAMthI AtmA nIkaLIne mokSe jAya tyAre 47 aspRzatie arthAt vacalA ke AjubAjunA koI paNa AkAzapradezone sparyA vinA ja RjugatithI sIdho ja eka samayamAM mokSe jAya che, kAraNake to ja eka samayamAM siddhi ghaTI zake. jyAM eka siddha che tyAM ja anaMta siddho che. sAmAnya rIte siddhane saMsthAna hoI zakatuM nathI to paNa pUrvabhavanI apekSAe aupAdhika AkArano sthUlathI vyapadeza karI zakAya che. arUpI dravya hovAthI vAstavika rIte nahIM ja. siddha AtmAnA aSTakarma kSaya hovAthI aSTamahAguNonI prApti thAya che. emAM 1 jJAnAvaraNIya karmakSayathI anantajJAna. 2 darzanAvaraNIya karmakSaye anantadarzana. 3 vedanIya karmakSaye anantasukha. 4 mohanIya karmakSaye zuddha kSAyika samyaktva ane kSAyika cAritra. 5 AyuSya karmakSaye akSayasthiti. 6 nAmakarmakSaye arUpIpaNuM. 7 gotrakarmakSaye ananta avagAhanA. 8 aMtarAyanA karmakSaye anantavIryazakti. siddha thavA agAunI (chellA bhavanI) avasthAne uddezIne siddhanA paMdara prasiddha bhedo che, je navatattvaprakaraNamAM AvI gayA che. 1 jinasiddha (tIrthaMkarUpe siddha thAya) 2 ajinasiddha (tIrthaMkara pada vinAnA) 3 tIrthasaddha (tIrthasthApanA bAda janArA) 4. atIsiddha (tIrthasthApanA agAu janArA) 5 gRhaliMgasiddha (gRhasthaveSe mokSe janArA) 6 anyaliMgasiddha (keMaisaMnyAsI, tApasAdi bAvAnA veSamAM rahIne mukti janArA) 7 svaliMgasiddha (jainamuninA veSamAM ja janArA) 8 strIliMgasiddha (srIjAti tarIkenA cihnavALA dehe mokSe janAra) 9 puruSaliMgasiddha (puruSanA cihnavALA dehe janArA) 10 napuMsakaliMgasiddha (napuMsaka sUcaka dehAkRtie mokSe janArA) 11 pratyekabuddhasiddha(gurunA upadeza vinA vairAgyanuM koI nimitta pAmI saMjama laI mokSe janArA) 12 svayaMbuddhasiddha (guru upadeza vinA paNa svakarma pAtaLAM paDatAM ja vairAgyodbhava thatAM dIkSA laI mokSe janArA) 13 buddhabodhita siddha (guruno vairAgyopadeza pAmI saMjama laI mukti janArA) 14 ekasiddha (eka samayamAM eka ja mokSe jAya te,) ane 15 anekasiddha (eka samayamAM aneka mokSe jAya te) A bhedone TUMkAvI paNa zakAya che. manuSya gativALo, paMcendriya, trasa, bhavya, saMzI, yathAkhyAta cAritrI, kSAyika samyaktva, anAhArI, kevalajJAna ane kevaladarzanI hoya te ja mokSe jaI zake che. arthAt kathita mArgaNAmAMthI ja mokSa thAya che. samaye samaye muktigamana cAlu ja hovAthI siddhanA jIvo anantA che. te lokanA asaMkhyAtamA eTale pUrve kahyuM che tema siddhazilA upara 1 gAunA chaThThA bhAga jeTalA AkAzakSetramAM rahe che. te badhA AtmAo samAna sapATIe uparathI lokAntane sparzIne rahyA che, paNa darekanA AtmAnA Atmapradezo laMbAImAM samAna rIte goThavAelA nathI hotA, paraMtu UMcI nIcI avagAhanAe rahelA hoya che. tethI upa2thI sarakhA dekhAya paNa nIcenA bhAge samAna lITIe na hoya. A jIvo viSamAvagAhI samAvagAhI hovAthI jyotimAM jyoti maLI jAya te rIte paraspara antara vinA vyApya banIne rahelA che., tethI eka siddha che tyAM ja bIjA ananta siddho che. siddha thayA pachI temane mRtyu ke janma, kazuM ja hotuM nathI. zAzvatakALa tyAM ja rahevAvALA che, je vAta agAu kahevAI gaI che. vaLI siddhanA jIvo ayogI, alezI, akaSAyI, avedI che. 432. ahIM uvavAI, mahAbhASya ane paMcasaMgrahanI vRttinAM matAMtaro paNa che. 433. bhAvacAritranI sparzanA thaelA samajavA. For Personal & Private Use Only Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha siddhonuM sukha keTaluM che? siddha paramAtmAone je sukha che tevuM sukha deva ke manuSyane kadApi hotuM ja nathI. deva, mAnavanAM sukho apUrNa, azAzvata ane duHkhamizrita che jyAre muktinuM sukha saMpUrNa, zAzvata ane duHkhanA mizraNa vinAnuM akhaMDa-nirbheLa sukha che. e sukhanuM pramANa samajAvavA mATe zAstramAM udAharaNa ApyuM che ke-traNe kALamAM utpanna thayelA cAre nikAyanA devo je sukha bhogavI gayA teno, vartamAnamAM bhogave che teno ane bhaviSyamAM bhogavaze teno saravALo karIe tyAre anaMta pramANanuM sukha thAya. A anaMta sukhane bheguM karI anaMta vagevaDe vargita guNita karyuM hoya to paNa mokSasukhanA pramANanI tulyatAne pAmatuM nathI. A sukhanI anirvacanIya apUrva madhuratAne jJAnathI jANavA chatAM teo-jema mUMgo mANasa goLa vagere madhura padArthanI mIThAzane kahI zakato nathI te rIte-kahI zakatA nathI. jema koI grAmINajana, rAjavaibhavanA sukhano bhogavaTo kare pachI potAnA gAmamAM jAya ne koI bhogaveluM sukha kevuM hatuM? ema pUchatAM gAmaDAmAM prastuta sukhanI upamA ApI zakAya tevI vastunA abhAve kahevAnI IcchA chatAM udAharaNa ApI samajAvI zake nahi tevuM A sukhanuM che. siddha jevuM sukha bIje koI sthaLa che nahi eTale pachI konI upamA ApI zakAya! -mokSamAM kaMcana, kAminI, vaibhavavilAsa, khAvApIvA vagerenuM kazuM ja sukha nathI, to pachI tyAM anaMtuM sukha kahevAmAM Ave ane te sukhane asAdhAraNa vizeSaNothI alaMkRta karavAmAM Ave, to zuM te kathana barAbara haze kharuM? uttara-hA, jJAnIonuM kathana saMpUrNa sAcuM che. saMsAranA paudgalikamAyAvI sukha te to kSaNika, duHkhamizrita ane nazvara che. vaLI sukho te te karmodayajanya che. karmanA udayathI bhUkha lAge, kAma-bhogonI icchA thAya ane chevaTe teno bhogavaTo thAya. paraMtu jenA te karma ja kSaya thaI gayAM hoya tene saMsAranA kAmabhogomAM zo AnaMda AvavAno hato? athati kazo ja nahiM. saMsAranA tamAma padArtho strI-putra, dhana, ghara, ane e badhuMe kyAM sudhI mIThuM lAge che? jyAM sudhI te anukULa rIte rahe, sukhanA kAraNabhUta rahe tyAM sudhI paNa jyAre te duHkhonA kAraNabhUta bane tyAre te ja sukho kaTu lAge che. tyAre zuM thayuM ke indriyajanya paudagalikabhAvanAM sakho e sAcAM sukho ja nathI. paraMtu AtmAmAMthI utpanna thayeluM samyagujJAnAdi ratnatrayIjanya sukha e ja sAcuM sukha che. paugalika sukha parapadArthajanya che mATe ja te svAdhIna sukha nathI, Atmika sukha svajanya che eTale aMtaranA AnaMdamAMthI utpanna thanAruM che mATe svAdhIna sukha che, siddhAtmAone svajJAnathI jovuM, svadarzanathI jANatuM, svacAritrathI svaguNamAM ramavuM emAM je anaMta AnaMda_sukha thAya che tevuM bIjA koIne hotuM nathI. ahIMA yogIone ke jJAnapUrvaka tyAgI jIvana jIvanArane kyAreka kyAreka AnaMdanI adbhuta laherIo AvI jAya che, te vakhate tene samasta duniyAnAM sukho taddana phIkkA, nisteja lAge che. sAMsArika sukha kharaja jevAM che. jene kharaja hoya ane te khaNe, tene ja khaNavAnuM sukha thAya. paNa jene te darda ja nathI tene kharajajanya sukha zuM? kaMI ja nahIM. nAnuM bALaka rUpiyAnuM mUlya samajato nathI hoto eTale levAno inkAra karI patAsuM ja pasaMda kare che evuM ja muktisukha mATe che. bhogavilAsamAM mohAMdha banelAne patAsAM jevAM saMsAranAM sukhonuM ja mUlya hoya che, paNa mahAmUlA muktisukhanAM mUlya nathI hotAM. muktinuM sukha kevuM che? tene lagatuM udAharaNa- manuSya ane devomAM je sukha nathI te sukha siddhAtmAone che. traNeya kAlamAM utpanna thayeluM anuttara For Personal & Private Use Only Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhagati aMgenuM dazamuM pariziSTa 46. vimAnavAsI devoe bhUtakALamAM bhogaveluM, vartamAnamAM bhogavavAnuM ane bhaviSyamAM bhogamAM AvanAruM A traNe kALanuM sukhane bheguM karIne anaMta vargavaDe vargita (anantIvAra varga guNAkAra) karIe to paNa mokSasukhanI tulanAne na pAmI zake. A sukha koIpaNa indriyathI grAhya nathI. *vacanagocara nathI. manogrAhya nathI, tarkagrAhya paNa nathI, paNa sUkSma buddhithI eTale sarvajJathI grAhya che. tapa-dhyAnathI mahAsAdhanA karanAra Ano sAkSAtkAra karI zake che. bAkI A sukhanI madhuratAne kevaLI bhagavAna jJAnathI jANavA chatAM goLane khAnAra mUMgo goLanA svAdane jANavA chatAM tenI mIThAzane kahI zakato nathI tema-svamukhe kahI zakatA nathI. jema mana yathesita ana-pANInuM bhojana karyA bAda puruSa potAne tRpta thayelo samaje che te ja rIte siddhAtmAo svAtmaguNavaDe tRpta thayA hovAthI teo kadI atRpta hotA ja nathI ane tethI teo sadA sukhI ja hoya che. vaLI vastutaH traNeya jagatamAM mokSanI upamA ApavA lAyaka koI ja daSTAMta ja nathI. te to upamAne agocara ja che, te upara uvavArSamAM eka daSTAMta paNa ApyuM che. eka jaMgalamAM eka mleccha bhIlla nirAbAdhapaNe rahe che. eka vakhata e ja aTavImAM, avaLI cAlanA ghoDAnA kAraNe mArgabhraSTa thaIne najIkano eka rAjA tyAM AvI pahoMcyo. mleccha mANase tene joyo. teNe rAjAno yathocita satkAra karyo ane bhUlA paDelA rAjAne mArga batAvIne tenA dezane viSe pahoMcADI dIdho. have pelo mleccha pAcho javAnI taiyArI kare che paNa rAjAe joyuM ke A mAro upakArI che mATe enuM khUba Atithya karavuM joIe. rAjAe tene rahevA mATe vizALa mahela Apyo. rAjAno mAnIto eTale prajAno paNa mAnIto banI gayo. A garIba mleccha jana UMcA mahelanI agAsImAM, manahara bAga-bagIcAmAM suMdara strIo vaDe parivarelo aneka prakAranAM viSayasukhone bhogave che. evAmAM varSAkta AvI pahoMcI, AkAzamAM meghanA ADambaro thayA, mRdaMganA jevI madhura garjanAo yUro kekArava karatA nAcI uThyA, A joIne ene potAno araNyavAsa yAda Avyo ane tyAM javAnI tIvra abhilASathI rAjAe chevaTe rajA ApI, eTale te potAnA araNyavAsamAM AvI pahoMcyo. tyAM emanA kuTuMbIo, mitroe pUchyuM : bhAI, tame jyAM rahI AvyA te nagara kevuM hatuM? tyAM kevo AnaMda bhogavyo? paraMtu jaMgalamAM nagaranI vastuo sarakhI vastuonA abhAve, kahevAnI atyanta utkaMThA chatAM te mleccha eka paNa vastune samajAvI zakyo nahIM. AvI ja rIte upamAnA abhAve siddha paramAtmAnuM sukha kahI zakAtuM nathI. judA judA darzanakAronI mukti viSenI mAnyatAmAM pheraphAra bhale hoya paNa eka vAtamAM sarva saMmata che ke muktisukha e sad cit AnaMdasvarUpa che. AthI vadhu carcA ahIM aprastuta che. | samApta hazai zam | 434. bhagavAne kahyuM che ke e sukha vANI, buddhi, mati, koIthI grAhya nathI, takanI paNa gati nathI, e dIghI. hrasva, goLa ke trikoNa paNa nathI, kRSNAdi vaNarUpa paNa nathI. te koI jAti paNa nathI athati enI upamA ApavAlAyaka koI padArtha vizvamAM che ja nahi. For Personal & Private Use Only Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha co tho- ti yaM ca ga ti- a dhi kA ra // For Personal & Private Use Only Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaca jIvonI saMkSipta olakhANa pariziSTa saM. 99 // pragaTa prabhAvaka zrI ajAharApArzvanAthAya namaH // // tiryaMca jIvonI saMkSipta oLakhANa pariziSTa saM. 11 // noMdha--ahIMthI cothI tiryaMcagatino saMkSipta adhikAra zarU thAya che, te pahelAM tiryaMca jIvono paricaya Apavo joIe. yadyapi zvetAMbara saMghamAM adhyayanano vartamAna krama evo che ke prathama jIvavicArAdi prakaraNo bhaNIne pachI ja saMgrahaNI jevA uparanA graMtho bhaNavAmAM Ave che, ethI lAbha e thAya che ke prastuta prakaraNomAM cAre gati ane mokSa saMbaMdhI prAthamika, upayogI hakIkato hovAthI tenuM tene adhyayana kareluM hoya che; ane pachI A grantha bhaNatAM khUba ja saralatA ane AnaMda thAya che. tethI uparanA A granthomAM badhI bAbatanuM punarAvartana hotuM nathI, ema chatAM bhaNelA, na bhaNelA sahunA lAbha mATe tiryaMca jIvono saMkSipta paricaya ApuM chuM, jethI savizeSa rasa, AnaMda ane sulabhatA vadhavA pAme. jagatavartI saMsArI jIvo be prakAranA che. eka sthAvara ane bIjA trasa. sthAvartApAdikathI pIDAyA thakA svaicchApUrvaka gamanAgamana karI na zake te. traNa--icchApUrvaka [tApathI pIDAyA thakA chAyAmAM ane ThaMDIthI pIDAyA thakA tApamAM] gamanAgamana karanArA te. ahIMA jIvonuM mUlasthAna anAdikALathI 'nigoda' che je ekendriya jIvano ja bheda che. ane ema ekendriyanA bhavonuM paribhramaNa karyA bAda trasasvarUpa viklendriyanA bhavamAM jIvo kramazaH Ave che. prathama sthAvara ekendriyanA bhedo kahevAya che. sthAvara jIvo ekendriya kahevAya che, kAraNa ke tene eka ja indriya (sparzamAtra) hoya che ane te pRthvIkAya, akAya, teukAya, vAukAya ane vanaspatikAyanA bhedathI pAMca prakAre che. punaH vanaspatikAya, sAdhAraNa ane pratyekathI be bhedavALI che. punaH [pratyeka vanaspati bheda varjIne] pAMce sthAvaronA sUkSma ane vAvara ema be bheda paDe che, eTale kula 10 bheda thayA, ane pratyeka vanaspati to bAdara ja hovAthI teno mAtra eka bheda umeratAM kula 11 bheda sthAvara jIvonA che. tene punaH paryApta JaparyAtA vibhAge vicAratAM kula bAvIza bhedo ekendriya-sthAvaronA thAya che. 462 sUkSma sthAvaro--eTale anaMtA sUkSma jIvono samudAya ekaTho thAya to paNa [sUkSmanAmakarmanA udayathI atyaMta sUkSmapaNuM rahetuM hovAthI] ApaNI carmacakSuthI dekhI na zakAya te. e pAMce pRthivyAdi sUkSma sthAvaro cauda rAjalokamAM kAjaLanI DAbaDInI peThe ThAMsI ThAMsIne anaMtAnaMta bharyA che, paudgalika padArthothI koIpaNa sthaLa mukta nathI, vaLI te jIvo mAryA maratA nathI, haNyA haNAtA nathI. emAM vaLI sUkSma sAdhAraNa vanaspati te sUkSma nigodanA nAmathI paNa oLakhAya che [jenuM kaMIka svarUpa 301mI gAthAmAM AvavAnuM che.] A jIvo paNa anaMtA che. A badhA sUkSma jIvonI bhavaAyuSya sthiti aMtarmuhUrtanI che. bAdara sthAvaro--eka athavA asaMkhya ghaNA bhegA thAya tyAre carmacakSuthI dekhI zakAya te bAdara kahevAya. bAdara sthAvaro pratyeka bheda sahita pRthyAdi cha prakAre che. prathama bAdara pRthvIkAyamAM-pRthvInA be bheda che. eka komaLa ane bIjo karkaza. temAM komaLa pRthvI te sAta raMgavALI hovAthI sAta bhedavALI che. kALI, lIlI, pILI, rAtI, zveta, pAMDuM vagere raMganI. naghAdikanA pANInA pUra utaravAthI atyaMta bhejavALA pradezanI komaLa--cIkaNI--paMkarUpa mATI te komaLa pRthvI, jyAre karkaza pRthvI cAlIza bhede che.temAM 18 bheda sphaTika, nIlama, caMdana, vaisUryAdi maNiratnonA ane zeSa For Personal & Private Use Only Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 22 bheda, nadI taTanI mATI, moTI-sUkSma retI, nAnA paththaro, moTI zilA, usa, lavaNa, suvarNa-sonuM, rUpuM, sIsuM, trAMbuM, loha, jasata, vajra [sapta dhAtuo] haratALa, hiMgula, manazIla, pravAla, pArada, sauvIra, aMjana, abhrakapaDa, abhrakamizrita retI vagerenA che. A sarve vastuo prathama sajIvapaNe hoya che, paraMtu utpatti sthAnathI judA paDyA bAda agni vagerenA saMyoge temaja hastapAdAdi sAdhanothI mardana thatAM nirjIva bane che, pachI te padArthomAM hAni thAya paNa vRddhi thatI nathI. bAdara akAya--varasAdanuM zuddha jaLa, svAbhAvika hima, barapha, karA, osa, dhummasa, ghanodadhi, jhAkaLa, kUvA, samudra Adi sarva prakAranuM jaLa te. bAdara teukAya--cAlu zuddha agni, vajrano agni, jvALAno, sphuliMgano aMgAra, vidyuta, ulkApAta, taNakhA, kaziAno, sUryakAntamaNino, chANAdikano, kASTha-kolasA vagere sarva jAtano agni te. bAdara vAukAya dizAvartI Urdhva--adhotiryak vAyu, jhaMjhAvAtano, guMjArava karato, goLAkAre pharato, ghanavAta tanuvAta vagere aneka bheda. bAdara vanaspatikAya te pratyeka ane bAdara sAdhAraNa. temAM eka zarIramAM eka ja jIvavALI te pratyeka. vRkSanA phaLa, phula, tvacA,, kAja, mULa, patra, bIja AdimAM eka eka jIva che tethI te pratyenA prakAramAM gaNAya che. vaLI AkhAya vRkSano sarvavyApI anya eka svataMtra jIva judo hoya che. te pratyeka vanaspatinAM vRkSa-gucchAdika jAti vaDe 12 bhedo che. tethI AgaLa ja kahevAtA sAdhAraNa vanaspatinA bhedane varjIne zeSa dhAnyo, anekavidha puSpanI jAtionAM puSpo phaLo, patro--latAo kamaLo--zAkAdika dravyovALAM sarva jAtanAM vRkSo te bAdara pratyeka vanaspatimAM vicArI levAM. bAdara sAdhAraNa vanaspatikAya--A bAdara sAdhAraNa vanaspatinA jIvonI utpatti, tyArabAda AhAra, zvAsozvAsa grahaNa vagere kriyAo sarva ekI sAthe ja hoya che. A anaMtakAya svarUpa bAdara vanaspati aneka bhede che. kaMda [Adu, baTAkA, lasaNa, DuMgaLI tamAma prakAranI kaMdanI jAto] pAMceya raMganI kUMgI, sevAla, bilADInA chatrI AkAranA Topa, Adu, lIlI haLadara, gAjara, motha, thega, pAlakhuM, kuAM phaLo, thora, gugaLa, gaLo, siMgoDA Adi prasiddha batrIza anaMtakAyAdi sarva prakAre tenA ghaTita lakSaNovALI je je hoya te samajI levI. lakSaNa zuM ?to jenI naso, sAMdhA, gAMTho gupta hoya, vaLI jenA bhAMgavAthI sarakhA suMdara bhAgo thaI jatA hoya, chedAyA thakAM pharIthI Uge tevI hoya, vagere mukhya cha lakSaNe karIne oLakhAtI, aneka prakArovALI sAdhAraNa vanaspati samajavI. vastutaH sarva vanaspatio UgatI vakhate to sAdhAraNa svarUpe ja hoya che. pachI amuka vakhata thaye keTalIka pratyeka nAmakarmavALI pratyeka svarUpe parivartana thAya che ane sAdhAraNa nAmakarmanA udayavALI keTalIka sAdhAraNapaNe rahe che. kRti sthAvara nIvabAbA | ganIvo (ekendriya 435 sivAyanA zeSa) beindriya, teindriya, carindriya, paMcendriya jIvo te. beindriyanA bhedomAM--kukSimAM (peTa) tathA gudA dvAramAM thatAM kIDAo, kASThamAM utpanna thanArAM kIDAo (ghuNA), gaMDoLA, alasIyAM, jalo, pUrA, zaMkha, zaMkhalA, koDI, chIpalI caMdanAdi jIvo te. jene cAmaDI ane jIhvA e be ja indriyo hoya te beindriya. 435. apekSAe gatimAna hovAthI teu ane vAunA jIvone titrata tarIke paNa biradAvyA che. For Personal & Private Use Only Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca jIvonI saMkSipta olakhANa pariziSTa saM. 11 466 teijiyo sarva prakAranI kIDI, dhImela, udheI, lIkha, jaya mAMkaDa, gokaLagAya, IyaLo, sAvA, kAnakhajUrA, chANanA dhAnyanA kIDA, corakIDA, pAMca prakAranA kuMthuA vagere A jIvone zarIra, jillA ane nAsikA A traNa indriyo hoya che. caurijiyo-vIMchI, karoLIyA, bhamarI, bhamarA, kaMsArI, macchara, tIDa, mAkhI, madhamAkhI, pataMgIA, DAMsa, macchara, khadyota, vividha raMganI pAMkhovALA kIDA-jIvo, khaDamAMkaDI A jIvone zarIra, jillA, nAsikA ane AMkha e cAra Indriyo hoya che. ekendriyathI laI caurindriya sudhInA sarva jIvo saMmUchima ja (ta nara-mAdAnA saMyoga vinA svajAtinA mala-lALa, mRtakAdinA saMyoge-sparzathI utpanna thanArA) hoya che, paraMtu garbhaja nathI hotA. paMceniya-deva, nArakI, manuSya, ane tiryaMca ema cAra prakAra che. temAM devo 198 bhede, nArakI 7 bheda, manuSya 303, tiryaMca 48 bhede che. prathamanA traNanuM varNana kahevAyuM che ane chellA tiyacapaMcendriyanuM have kahevAnuM che. tiryaMca paMcejiyanA mukhya traNa bheda che : jalacara, sthaLacara ane khecara. 1. "jalacara' mukhyatve pANImAM rahIne jIvanArA te teo matya, kAcabA, grAha-magara, zizumAra ema mukhyatve pAMca prakAre che. 2. "sthalacara te jamIna upara cAlanArA, tenA traNa bheda che, catuSpadajIvo te eka-be kharIvALA, jhoravALA te gAya, bheMsa, vAgha, hAthI, siMha bIllI Adi cAra pagavALAM, 2-uraparisarpo te peTavaDe cAlanArA phaNAvALA-kaNA rahita sarpo, AsAlIka, mahoraga, ajagarAdi, 3-bhUjaparisaryo te bhUjAthI cAlanArA noLIyA, garoLI, khIsakolI, kAkIDA, caMdanagho, pATalAvo Adi. 3. "becara'...te AkAzamAM cAlanArA te, te be prakAre. saMvATAnI pAMkhavALA ane cAmaDAnI pAMkhavALA romaja pakSI te-haMsa, sArasa, bagalA, ghuvaDa, samaLI, popaTa, kAgaDAcakalAdi. e badhA ruMvATAnI pAMkhovALA hovAthI romaja pakSI kahevAya ane carmaja pakSI te-vaDavA)LI, cAmAcIDIyAdi cAmaDAnI pAMkhavALA hovAthI carmaja pakSI kahevAya che. vaLI manuSyalokanI bahAra bIDelI tathA vistArelI pAMkhovALA samudugaka ane vitatapakSI ema cAra prakAranA pakSI che. A tiryaMca-paMcendriyavartI jalacaro, sthalacaro ane khecaro sarve saMmUchima ane garbhaja ema be bhede che. ema ekendriya jIvonA 22 bheda, vilejiyanA paryAptA aparyAptA thaIne 6 bheda, kula 28 thayA, tiryaMca paMcendriyamAM jalacarano eka, sthalacara catuSpada, uraparisarpa ne bhUjaparisarpa ema 3 bheda, ane eka khecara, ema kula pAMca bheda (temAM sUkSma-bAdarapaNuM hotuM nathI) te saMmUcchima-garbhaja be bhede gaNatAM 10 bheda thayA. tenAthI paryAptA aparyAptA thaIne 20 bhedo tiryaMca paMcendriya jIvonA jANavA. pUrvanA 2820 umeratAM kala 48 bheda tiya jIvonA jANavA. For Personal & Private Use Only Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha atha tiryaMcagati adhikAre prathama sthitidvAra ka kalAka kakakakakakakakakakaww avatAra - jema manuSyagatimAM bhavana vinA ATha dvAra kahyAM, te mujaba tiryaMcagatinAM paNa ATha dvArone kahetAM pahelAM sthitihArane cUlathI kahe che. bAvIsa-saga-ti-dasavAsasahasa'gaNi tidiNa beMdiAIsu / bArasa vAsuNupaNa diNa, cha mAsa tipaliaTTiI jiTThA // 24 // saMskRta chAyAdvaaviNshti-spt-tri-dshvrssshsraanni agnestrINi dinAni dvIndriyAdiSu / dvAdaza varSANyekonapaJcAzaddinAni SaNmAsAH tripalyAni sthitiyeSThA // 284 // | zabdArtha - fja tiLi=agninuM traNa dina | 3ypAlikA=pUna pacAsa dinanI vAsaM varSa chaHIR-cha mahinA vArya-pRthvIkAya jIvonI utkRSTa AyuSyasthiti 22 hajAra varSanI, apakAyanI 7 hajAra varSa, vAukAyanI 3 hajAra varSa, vanaspatikAyanI 110 hajAra varSanI, agnikAyanI 3 ahorAtra, beindriyanI 12 varSa, te indriyanI 49 divasa, caurindriya jIvonI 6 mAsa ane tiryaMca paMcendriyonI 3 palyopamanI utkRSTa sthitio jANavI. 28jA vizeSArtha- have caturtha tiryaMcagatinA adhikAramAM ATha dvArone kahe che. ahIMyA tiryaMco pAMca prakAranA che. eka indriyavALA, beIndriya, te indriya, caurindriya, paMcendriya. emAM ekendriyo pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspatinA bhedathI pAMca prakAranA che, eTale pAMca bheda ekendriyanA ane beindriyathI paMcendriya sudhInA cAra, kula nava bhedo tiyacanA che. temAM ATha bhedo to saMmUcchimapaNe ja che. ane paMcendriyo garbhaja ane saMmUcchima be prakAre che. ahIMyA garbhaja ane saMmachimanA bhedanI apekSA vinA ja sAmAnya rIte nava prakAranA tiyaconI sthiti AyaNane kahe che. chUTaka-chUTaka sthiti AgaLa kaheze. ahIM je sthiti kahI te bAdara sthAvaronI samajavI. vaLI bAdara sAdhAraNa vanaspatinI sthiti attamuhUrtanI jANavI. sUkSma sthAvaronI to utkRSTa aMtarmuhUrtanI, jaghanya kSullakabhavanI che. ahIMyA gAthArthamAM je utkRSTa sthiti kahI te moTe bhAge nirupadrava sthAnamAM vartatA jIvonI 436. prakha siddhagiri upara vatatuM rAyaNa vRkSa je sadAkALathI zAzvata gaNAya che tenA daza hajAra varSa thaye nAza thavo joIe ene badale atyAra sudhI sajIva cAlyuM Ave che to tenuM samAdhAna zuM? uttara--e vRkSanA jIvo cAlu AyuSya pUrNa thatAM punaH tyAM ja utpanna thAya athavA anya jIvo te sthaLe AvI utpanna thAya ane vRkSa kAyama sajIva rahyA kare. For Personal & Private Use Only Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMconI sthitivizeSa 467 samajavI, ke jyAM temane AghAta pratyAghAtonA nimitto banatAM na hoya; bAkI moTe bhAge to madhyama kakSAnA AukhAvALA jIvo ja vadhu samajavA. [284] avatara-- have pRthvIkAyanA bhedomAM sUkSma sthitine kahe che. sahA ya suddha-vAlua, maNosila sakkarA ya kharapuDhavI / cauda- solasa - SThArasa-bAvIsasamasahasA iga-bAra zaradanI saMskRta chAyA-- zlakSNA ca zuddha-vAlukA - manaHzilA zarkarA ca kharapRthivI / -dhAvaza--vaturvaza--SoDazADaIvaza--dAviMzatisamAsahasrAH / / 26 / / zabdArtha-- sahA=zrlaSNa--komaLa suHzuddha-cAlu dhULa jevI dhULa vAlubavelu gAthArtha-- vizeSArthavat. / / 285 // vizeSArtha-- gata gAthAmAM upara jaNAvelA bhedamAM pRthvInA komaLa ane karkaza be bheda pADyA hatA; temAM sAta raMgavALI maru Adi sthaLanI mRdu--komaLa pRthvInI utkRSTa bhavasthiti eka hajAra varSanI che. pRthvInA 40 bhedo che. temAM gozIrSacaMdanAdika jevI zuddha kumAra sukomaLa mATI tenI bAra hajAra varSanI, vAlukA te nadI pramukha retInI cauda hajAra varSanI, manaHzilA ane pArAnI soLa hajAra varSanI, zarkarA eTale thoDI gAMgaDA-kAMkarA (suramAdika)nI aDhAra hajAra varSanI, ane khara eTale zilA pASANarUpa kaThaNa pRthvI tenI 22 hajAra varSanI hoya che. zeSa bhedo aMtargata vicArI levA. [285] mosita=manazila (pAro) samrA=zarkarA ralarapuDhavI=khara--(majabUta zilArUpa) pRthvI gavatara--pUrve traNa palyopamanI sthiti te sAmAnyathI kahI che, have paMcendriya tiryaMconA bhedamAM je sthitivizeSa che tene kahe che. gabbhaajalayarobhaya, gabbhoraga puvvakoDi ukkosA / gabbhacauppayapakkhisu, tipali apaliA asaMkhaMso // 286 // saMskRta chAyA-- garbhajabhuja - jalabha - garbhoragANAM pUrvakoTirutkRSTA / garbhacatuSpada-pakSiSu tripalyAni palyA'saMkhyAMzaH // 286 // zabdArtha rAmagarbhaja muna=bhUjaparisarpa pattavar=jalacaranI samaya ubhaya rIte gora=garbhaja uparisarpa punoDi=pUrva kroDa varSa gabavataya=garbhaja catuSpada pallinu pakSIomAM For Personal & Private Use Only Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46s saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha bhAvArya-- vizeSArtha mujaba. 286. viroNArya-garbhaja bhUjaparisarpa (bhUjAthI cAlavAvALA) te noliyA, uMdara, khIsakolI, garoLI AdinI, tathA garbhaja ane saMmUcchima jalacaro te matsya, magara-vhela, kAcabA tathA bIjA aneka jIvonI, garbhaja uraparisarpa te (peTathI cAlavAvALA) ajagara, gho, sapAdikanI kroDapUrvanI utkRSTa AyuSyasthiti che. tathA garbhajacatuSpada te gAya, siMha, AdinI utkRSTa 3 palyopamanI, garbhaja khecara-te mora, haMsa, ghuvaDa, kAgaDA, cakalAdi pakSIonI palyopamanA asaMkhyAtamA bhAganI hoya ahIM utkRSTa sthiti jenI kahI che te jIvo badhA ja te sthitivALA hoya ema na samajavuM. paNa tethI nyUna sthitivALA paNa ghaNA hoya, vaLI A utkRSTa sthiti ane AgaLa kahevAtA tiryaMconI sthiti prAyaH nirupadrava sthAnomAM vartatA hoya teonI samajavI. AvuM nispadrava sthAna to aDhIdvIpa bahAranuM gaNAya. [286]. avAra-gata gAthAmAM pUrvakoTI AyuSya kahyuM to pUrva kone kahevAya? puvassa u parimANaM, sayari khalu vAsakoDilakkhAo / chappanaM ca sahassA, boddhavvA vAsakoDINaM // 27 // saMskRta chAyApuurvsy tu parimANaM, saptatiH khalu varSANAM koTilakSANi / SaTpaJcAzacca sahastrANi, boddhavyAni varSakoTInAm // 287|| zabdArtha sugama che. bhAvArtha-vizeSArtha mujaba. 28nA vizoSAI-pUrve pRSTha 22 thI 24mAM 'samayathI laI pudgalaparAvarta' sudhInuM svarUpa ane koSTaka ApavAmAM AvyuM che. te mujaba corAsI lAkha varSanuM eka pUvaga' thAya, te pUvAMga sAthe pUvaga saMkhyAne guNIe (84lAkhane 84 lAkhe) tyAre pUrvanuM pariNAma Ave. tenI varSasaMkhyA sIttera lAkhakoDa, chappana hajAra kroDa varSanI [7056,00,00,000,000] jANavI. [287] avatA-garbhajanI sthiti kahIne, have saMmUcchima tiryaMca paMcendriya sthalacarAdikanI sthitine kahe che. sammumpiNiMdiathalakhahayaruragabhuaga jiThii kamaso / vAsasahasA gulI, visattara tiSa vAvAnA saMskRta chAyAsaMmUrziapakriya-sthA-levo-munAnAM je sthitiH mazaH | varSasahastrANi caturazItirvAsaptatistripaJcAzat dvAcatvAriMzat // 28 // For Personal & Private Use Only Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 saMmUrchima tiryaMconI bhavasthiti ane utkRSTa kAyasthiti zabdArtha- saMkucchikaTisaMmUcchima paMcendriya mUya-bhUjaparisarpa thataharasthaLacara, khecara vAsada varSa hajAra 3ra-uraparisarpa tipanna trepana gAMdhArya- tiryaMca paMcendriyamAM saMma7ima sthalacara gAya-bheMsa Adi catuSpada jIvonI anukrame utkRSTa sthiti 84 hajAra varSanI, saMmUcchima khecara-haMsa-mora-cakalAdi pakSIonI 72 hajAra varSanI, saMmUcchima (sthalacara) uraparisarpa sAdikanI pa3 hajAra varSanI ane (sthalacara) saMmUcchi- bhUjaparisarpanI 42 hajAra varSanI utkRSTa sthiti hoya che. sarvanI jaghanyasthiti AgaLa kaheze. 288 viroSA-sugama che. [288] avatAna- sarva tiryaMconI utkRSTa bhavasthiti kahI. have teonI bane sthitinuM sAmyapaNuM hovAthI teonI utkRSTa kayasthiti kahe che. esA puDhavAINaM, bhavaTTiI saMpayaM tu kAyaTTiI / cauegidisu neyA, osappiNio asaMkhejA // 286 // saMskRta chAyAessaa pRthvyAdInAM bhavasthitiH, sAmprataM tu kAyasthitiH / / caturindriyeSu jJeyAH, avasarpiNya asaMkhyeyAH // 28 // zabdArtha - guDhavA pRthyAdinI kAyasthiti mabhivasthiti goLano avasarpiNIo saMpakaeN saMprati hi]. saMunA asaMkhyAtI pArtha e pramANe pRthvI vagere jIvonI bhavasthiti kahI. have kAyasthitine kahetAM granthakAra cAra ekendriyone viSe asaMkhyAtI utsarpiNI avasarpiNInuM kAyasthiti-kAla pramANa kahe che. ahIM gosaffrgo' e pada paravArI hovAthI upalakSaNathI pUrvavAcI utsarpiNInuM paNa grahaNa AvI ja jAya che. |289o. vizeSArtha- kAyasthiti eTale zuM? pRthyAdika koI paNa jAtanA jIvo potapotAnI ja pRthvI vagere kAyA sthAnamAM)mAM marIne, pAchAM janmIne, vaLI pAchA marIne, vaLI te ja sthAne punaH janmIne ema vAraMvAra utpanna thayA kare to keTalA kALa sudhI utpanna thAya? tenuM niyamana te. ahIM ekendriya jIvomAM eka vanaspatikAyane varjIne zeSa pRthvI, apu, tela ane vAukAyanI utkRSTathI asaMkhya avasarpiNI tathA utsarpiNI pramANa svakAyasthiti che. ahIM pRthyAdika cAranI A sthiti prakhyakAre oghathI eTale sAmAnyataH sUikSmabAdaranI vivaphA vinA] samuccaye jaNAvI, paraMtu 437. bhAmAM kahetAM tyabhAmAnuM grahaNa thAya che tema. For Personal & Private Use Only Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vastutaH e kAlasthiti mAna sUkSma pRthvI-asneha-vAha e cAranI che, paNa bAdaranI nathI, paNa sUkSmamAnanI aMdara bAdarano samAveza thaI jAya che. ethI pRthapha vicAraNAmAM sUkSma 8 pRthvI-anneuvAunI kAlathI asaMkhya utsarpiNI ane avasarpiNI kAyasthiti ane kSetrathI lokAkAza jevaDA asaMkhya lokanA asaMkhya AkAzonA pradezomAMthI, pratyeka kSaNe eka eka AkAzapradeza apaharatAM, te pradezo harI levAmAM jeTalo kALa jAya teTalA samayanI che. e AkAzapradezo saMpUrNa harI letAM teno kALa asaMkhya kALacakro [paNa sAdisAta jeTalo thAya che, kAraNake kAla karatAM kSetra vadhu sUkSma che. cAra ekendriyonI oghathI je asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI sthiti kahI hatI temAM tene sUkSma-bAbara rIte pRthapha pADIne, sUkSma pRthvI vagere cAranI kAyasthiti to kahI. have bAdara pRthvI-a ane vAukAya e pratyekanI sIttera koTAnakoTI sAgaropamanI [vA kALacakra jeTalA kALa jeTalI che. e cAre pRthvI Adi cAra bAdaronI oghathI paNa eTalI ja sthiti samajavI. siMkhyAnuM adbhutva hovAthI] bAdaramAM kSetradvArA pRthaka gaNanA hotI nathI, eTale bAdara pRthvI vagerenI kAyasthiti sUkSma karatAM nyUna hoya che. [28] avatAra-ekendriyamAM pRthyAdi cAranI sthiti kahI. have zeSa vanaspatikAyanI kahevA sAthe beindriyathI laI paMcendriya jIvonI kAyasthiti kahe che. tAu vaNammi aNaMtA, saMkhijA vAsasahasa vigalesu / paMciMditirinaresu, sattaTThabhavA u ukkosA // 260 // saMskRta chAyAtaastu vane'nantAH saMkhyAtAni varSasahastrANi vikaleSu / paJcendriyatiryaGnareSu, saptASTabhavAstu utkRSTAH // 260 // zabdArtha sugama che. jAthA-te ja kAyasthiti paNa vanaspatimAM anaMtI [utsarpiNI avasarpiNI] samajavI. vikalendriyamAM saMkhyAtA varSa sahastranI ane paMcendriya tiryaMcamAM utkRSTa sAtathI ATha bhavanI jANavI. I/290. 438. pRthvIkAyAdi jIvonI paryAptapaNAnI kAyasthiti AyuSyasthiti jeTalI hoya che, tethI te jIvo potAnI te saMpUrNa sthitino bhogavaTo svasthAnamAM ja AMtare AMtare upajavAthI sAta ATha bhavavaDe kare che, kAraNa ke tenA paryAptA bhavo eTalA thAya che. pachI navame bhave te ja yonimAM paryAptapaNuM prApta na kare paraMtu sthAnAMtara thAya, evI jyAre pRthvIkAya eka bhavAzrayI 22 hajAra varSanI kAyasthiti to ATha bhavanI 176 hajAra varSanI thAya. e pramANe 4 payaptiA apUkAyanI pa6 hajAra varSa, agnikAyanI 24 divasa, vAyukAyanI 24 hajAra varSa vanaspatikAyanI 80 hajAra varSanI che. emAM paNa labdhi aparyAptapaNAnI utkRSTa sthiti aMtarmuhUrtanI hoya che. A sthiti vAraMvAra apayaddhiAvasthAmAM bhavAMtaramAM vAraMvAra jAya ane tenA aMtarmahattvanA keTalAka janmo thAya teno saravALo karIe to ukta mAna thAya. For Personal & Private Use Only Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikalendriya tathA paMcendriyanI kAyasthiti 601 viroDA-ekendriyanA pRthvIkAya, akAya, teukAya, vAukAya ane vanaspatikAya ema pAMca bhedo che. emAM prathamanA pRthvI Adi cAre jIvo sUkSma ane bAdara e be jAtanA che. punaH e pAMcamI chellI vanaspatikAyanI be jAto che, eka pratyeka vanaspati ane eka sAdhAraNa vanaspati. pratyeka vanaspati eka zarIramAM eka jIvavALI che jyAre sAdhAraNa e eka zarIramAM anaMtA jIvovALI che. A sAdhAraNa vanaspatinA jIvonuM zarIra tene ja bIjA zabdomAM anaMtakAya athavA nigoda tarIke oLakhAya che. emAM pratyeka vanaspati bAdara ja hoya che jyAre sAdhAraNa vanaspati [athavA nigoda] te sUkSma nigoda ane bAdara nigoda) ema be bhede che. gAthAmAM kahelI sAMvyavahArikanI kAyasthiti :- ahIM granthakAre gAthAmAM je anaMtI utsarpiNI avasarpiNInI sthiti jaNAvI che te sAmAnyataH oghathI pAMcamI vanaspatikAyanI tei pratyeka-sAdhAraNa, sUkSma ke bAdaranI vivakSA vinA ja batAvI che, temaja te sAMvyavahArika nigoda jIvo AzrayI batAvI che [kAraNa ke prAyaH sarvatra "sAMvyavahArikAzrayI ja varNana Ave che ane e ja sthiti sUkSma savyavahArikane ghaTe che. e ja sthitine kSetra sarakhAmaNIthI ghaTAvIe to anantA lokAkAzanA AkAzapradeza pramANa [eTale pratisamaye eka eka AkAzapradeza, apaharatAM jeTalA kALe te nirdUla thAya teTalo kALa tevuM ane te asaMkhya pudgalaparAvartakALa pramANa che ane te pudgalaparAvartanuM asaMkhyapaNuM eka AvalikAnA asaMkhya bhAganA samayanI saMkhyA tulya che. ahIM kAlathI anAdianaMta eTale ananta utsarpiNI avasarpiNI, kSetrathI anantA lokAkAza pradeza asaMkhya pudgalaparAvarta [je AvalikAnA asaMkhya bhAganA samaya tulya che) e cArenI vyAkhyA tulya kALane sUcavanAra che. asAMvyavahArika eTale zuM? eTale je jIvo anAdikALathI sUkSma nigodamAM paDyA che, koI paNa samaye tathAvidha sAmagrInA abhAve bahAra nIkaLI vyavahAra rAzi--[te sUkSma-bAdara pRthvIkAyAdipaNe vividha vyavahAramAM AvyA nathI te asAMvyavahArika. A asAMvyavahArika jIvo be prakAranA che eka to anAdianaMta sthitivALA ane eka anAdisAtta sthitivALA. anAdi anaMta sthitivALA asAMvyavahArika jIvo kadApi vyavahArarAzimAM AvyA nathI ane AvavAnA paNa nathI. ane tenI sthiti anaMta pudgalaparAvarta jeTalI che] ane anAdisAtta kAyasthitivALA asAMvyavahArika jIvo haju sudhI vyavahArarAzimAM AvyA nathI paNa AvavAnA che. teinI sthiti anaMta pudgalaparAvartanI, paNa pUvapakSayA nyUna che.] A banne prakAranA jIvo anantA che, ( 439. AthI ja marudevA mAtA mATe virodha Ubho nahIM thAya, kAraNa ke te to anAdi asAMvyao] nigodathI AvelA hatA. jyAre mULa gAthAmAM to maryAdita samaya batAve che eTale Adi thaI zake tema che ane jo e kathana asAMvyavahArika (avyavahArika rAzi)ne lAgu pADIe to marudevA mAtA mATe doSa Ubho thAya, te na thAya mATe sAMvyavahArikanI samajavI. 440. asthi aNaMtA jIvA, jehiM na patto tasAipariNAmo / te vi aNaMtANaMtA nigoavAsaM aNuvasaMti // vizeSaNavatI) For Personal & Private Use Only Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha sAMvyavahArika eTale zuM? je jIvo anAdi nigodamAMthI tathAvidha sAmagrInA yoge pRthyAdika sUikSma ke bAdara)nA vyavahAramAM eka vakhata paNa AvelA hoya te sAMvyavahArika. A jIvo paNa anaMtA che ane te sAdisAtta sthitivALA che. asAMvyavahArika nigoda sUthama ja hoya che kAraNa ke tyAM vyavahArapaNuM hotuM nathI. jyAre sAMvyavahArika nigoda sUvama ane bAdara bane hoya che. sUkSma nigodanI kAyasthiti traNa prakAre che. 1 anAdi anaMta, 2 anAdisA, 3 sAdisAnta. emAM prathamanI be sthiti asAMvyavahArika sUkSmane ghaTe che ane chellI sAMvyavahArika sUkSma bAdara bannene ghaTe che. 1-emAM anAdi anaMta kAyasthiti che te, asAMvyavahArika jIvo ke jeo anAdi sUkSma nigodathI nIkaLyA nathI ane nIkaLavAnA paNa nathI teonI che. ane te kALathI anaMta utsarpiNI avasarpiNIpramANa che ane te asaMkhya nahIM paNa ananta pagalaparAvarta pramANa che. 2-anAdisAntane bhUtakALamAM jeo kyAre paNa sUkSma nigodathI bahAra AvyA nathI paraMtu bhaviSyamAM AvanArA che tevA asAMvyavahArika nigodanI anAdisAnta kAyasthiti che. A sthiti paNa ananta pudgalaparAvarta jeTalI che; kAraNa ke gayo kALa te to ananto che ane bhaviSyamAM jo ke vyavahAramAM AvavAnA che to paNa keTalAkano to bhAvikALa haju paNa ananto che. paNa vizeSa e ke-anAdiananta sthitinI apekSAe nyUna che eTale maryAdita che ane tethI A jIvo vartamAnamAM asAMvyavahArika gaNAya, tathApi bhAvi sAMvyavahArika tarIke saMbodhI zakAya che. 3-sUkSma-Adara sAMvyavahArikanI kAyasthiti- trIjA prakAramAM sAdisAntanI kAyasthitine kahe che-temAM prathama je jIvo sUkSmanigodamAMthI nIkaLIne eka vakhata paNa bAdara-pRthvI vageremAM utpanna thayA che te sAMvyavahAriko kahevAya che. A sAMvyavahArarAzimAM AvyA bAda, punaH karmayoge te jIvo sUkSma nigodamAM utpanna thAya to paNa teo sAMvyavahArika ja kahevAya che, paraMtu A pramANe sAMvyavahAra rAzivALA sUkSma nigodanI kAyasthitimAM ane anAdi sUkSma nigodanI kAyasthitimAM ghaNo ja taphAvata che. prathama kahI gayA te pramANe anAdi (asAMvyavahArika, sUkSma nigodanI kAyasthiti anAdianaMta tathA anAdisAMta che. jyAre A sAMvyavahArika sUkSma nigodanI kAyasthiti sAdisAtta che. eTale anAdi sUkSma nigodamAMthI bAdarapRthvI vageremAM AvyA bAda punaH sUkSmanigodamAM jAya tyAre sUkSma nigodANAnI Adi thaI ane vadhAremAM vadhAre asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI rahIne pachI avazya punaH bAdarapRthvIkAya vageremAM Ave eTale sUma nigodapaNAno aMta thAya, te apekSAe sAMvyavahArika sUkSma nigodanI kAyasthiti sAdisAnta samajavI. jeTalA jIvo sAMvyavahArika rAzimAMthI mokSe jAya teTalA ja jIvo asAMvyavahArikamAMthI nIkaLIne sAMvyavahArika rAzimAM upaje ane te sAMvyavahArika kahevAya. e sAMvyavahArika jIvo prathama 441. A pRthvIkAya, A apUkAya, ityAdi vyavahAra jeno karI zakAya te. For Personal & Private Use Only Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asAMvyavahArika ane sAMvyavahArika eTale zuM? 103 kahyA mujaba sUkSma-bAdara be bhede che eTale jyAre sUkSma nigodamAM tei caudarAja lokavata asaMkhya goLAmAM vartato hoya tyAre sAMvyavahArika sUkSmanigodIyo ane jyAre bAdara nigoda ti lIla phUla Adi tatvAyogya vanaspati]mAM hoya tyAre sAMvyavahArika bAdaranigodIyo kahevAya che. A sAdisAtta sAMvyavahArika sUkSmanigodanI kAyasthitinuM pramANa keTaluM che? te kahe che. sUma sAMvyavahArika nigodanI sthiti- sAMvyavahArika sAdiyAnta sUkSma nigodanI kAyasthiti kAlathI asaikhya utsarpiNI avasarpiNI, kSetrathI asaMkhya lokAkAzanA AkAzapradeza pramANa, [athata temAMthI pratyeka kSaNe eka eka pradeza haratAM je samaya lAge te teno samaya asaMkhya kALacakro jeTalo thAya ane asaMkhya kALacakranA samayo aMgulIpramANa AkAza zreNImAM rahelA AkAzapradeza pramANa che. ane te pradezo gaNatrIe asaMkhya utsarpiNI avasarpiNInA samayo jeTalA che, kAraNa ke kALa karatAM paNa kSetrane vadhAre sUkSma gaNyuM che. A sthiti kevaLa sAMvyavahArika sUkSma nigodAzrayI jANavI ane oghathI sAMvyavahArika nigodanI sima-bAdara vivakSA vinAnI] sthiti prathama kahevAI gaI che. bAdara sAMvyavahArika nigodanI sthiti- have bAdara sAMvyavahArika sAdhAraNa nigoda [vanaspatinI kAyasthiti kAlathI sIttera koTAkoTI sAgaropamanI che. alpasthitipaNAthI kSetranI sthiti ghaTatI nathI. bAdara pratyeka vanaspatinI kAyasthiti 70 koTAnakoTI sAgaropamanI che. ahIM paNa kSetragaNanA nathI. bAdara vanaspatinI eTale bAdara pratyeka athavA bAdara sAdhAraNa vanaspatinA bheda vinA bannenI bhegI eTale kevaLarAma karavanaspatinI kAyasthiti vicArIe to kAlathI ananta utsarpiNI avasarpiNI ane kSetrathI aDhI pudgalaparAvarta jeTalI vadhI jAya, kAraNa ke bAdara pratyekathI bAdara sAdhAraNamAM, bAdara sAdhAraNathI bAdapratyekamAM ema vAraMvAra javA AvavAthI aDhI pudgalaparAvata sudhI bAdara vanaspatimAM bhame, tyArapachI sthAnAMtara thAya. sarvanI oghathI kAyasthiti samagra ekendriyapaNAnI jAti tarIke oghathI kAyasthiti kAlathI anaMta utsarpiNI avasarpiNI, kSetrathI asaMkhya pagalaparAvarta jeTalI athavA AvalikAnA asaMkhya bhAganA samayo jeTalI, sUkSma pRthvIkAyAdika cAranI oghathI paNa asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI kALa pramANa, bAdara pRthyAdika cAranI oghathI 70 koTAnakoTI sAgaropama, bAdara pratyekanI 70 koTAnakoTI sAgaropamanI, bAdara sAdhAraNa nigodanI paNa oghathI 70 koTAnakoTI sAgaropamanI, sUkSma nigodamAM anAdianaMta sthitivALA asAMvyavahArika nigodanI anaMtI ane ananta pagalaparAvarta tathA anAdisAtta sthitivALA asAMvyavahArika nigodanI kAyasthiti anaMtI utsarpiNI avasarpiNI paNa chevaTa maryAdita to kharI ane sAMvyavahArika sAdisAntasthitivALA sUkSma nigodonI asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI athavA For Personal & Private Use Only Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha asaMkhya pudgalaparAvarta pramANa jANavI ane sAMvyavahArika kevala nigodanI anaMta utsarpiNI avasarpiNI pramANa jANavI. sarvanI jaghanya kayasthiti antarmuhUrtanI che je AgaLa kahevAze. A badhI pRthyAdikanI sthiti paryApta--aparyAptAnI vivakSA vinAnI samajavI. paryAptA aparyAptA pRthaka pRthaka samajaNa gaI gAthAnI TippaNImAM ApI che. vikalejiyanI kAyasthiti beIndriya, te indriya ane caurindriya e traNenI sAmaTI oghathI sthiti vicArIe to saMkhyAtA sahastra varSonI che. have jo pratyekanI pRthaka pRthaka vicArIe to paryAptA beindriyanI utkRSTa saMkhyAtA varSanI siMkhyAtA hajAra varSa nahIM kAraNa ke beindriyanI utkRSTa, bhavasthiti ja 12 varSanI che ane jyAre laghumAna-pramANavALA tenA amuka bhavo satata thAya to saMkhyAtA varSonI je] kAyasthiti che. te indriyanI saMkhyAtA divasonI ane caurindriya jIvonI saMkhyAtA mAsanI [kAraNake pUrvokta rIte divasa-mAsanI nyUna pramANavALI bhavasthiti hovAthI bhavasaMkhyA AzrayI] kAyasthiti vicAravI. paMcendriyanI kAyasthiti- paMcendriya tiryaMca tathA paMcendriya manuSyonI paNa utkRSTa kAyasthiti sAta athavA ATha bhavanI hoya che. e bhavonAM varSo keTalAM thAya ? to sAta ATha bhavano kALa bhego karIe to traNa palyopama ane pUrva koTI pRthaphatvathI adhika sAta pUrvakoTavarSa, adhika thAya ethI teTalI kAyasthiti paNa kahevAya. kAraNa ke saMkhyAtA varSanA AyuSyavALA garbhaja manuSya tathA tiryaMcone viSe jIva pUrva koTInA AyuSyamAne utkRSTa sAta vAra utpanna thAya ane AThamI vakhata utpanna thAya to yugalikapaNe ja utpanna thAya, tyArapachI anya yonimAM bhavanuM parAvartana thAya, tethI pUrvokta kAyasthiti saMbhave.] ane AThamo bhava kahyo to te AThamo bhava, sAta pachI thAya kharo, paNa te saMkhyavarSano nahIM paNa avazya asaMkhya varSanA AyuSyavALA yugalika-manuSya athavA tiryaMca paMcendriyano; ane tyAM teTaluM AyuSya pUrNa karI navame bhave devapaNe avazya utpanna thAya. AthI AThamA bhavanI asaMkhya varSAyuSyasthiti te traNa palyopamanA mAnavALI ja hovAthI traNa palyopama e, ane te pahelAM pUrva koTI varSanA mAnavALA sAta bhavo kare, baMne sthiti bhegI thatAM traNa palyopama ane sAta pUrvakoTI varSanI kAyasthiti AvI rahe. saMmUcchima paMcendriya tiryaMconI utkRSTa kAyasthiti pUivakoTI pRthakat] sAta pUrvakroDa varSanI che, kAraNa ke saMmUcchima marI marIne punaH punaH saMmUcchima tiryaMcamAM utpanna thAya to pUrvakoTI pramANa kAyasthitivALA yAvat sAta bhavo sudhI utpanna thAya. paraMtu jo AThamo bhava karavo hoya to garbhajapaNe ane asaMkhya varSanI sthitivALA tiryaMcamAM kare ane pachI devabhave jAya.] saMmUcchima paMcendriya manuSyanI antarmuhUrNapRthaphata [2 thI nava muhUtInI kAyasthiti che. deva-nArakanI kAyasthiti nathI - ahIM prasaMga hovAthI tiryaMca tathA manuSyanI paNa kAyasthiti kahI, paraMtu devo ane nArakone For Personal & Private Use Only Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca bheda | vAre vinA nIvonuM sthitikavavA thanna che. pratyekAzrayI oghathI / paryAptAnI pRthak thiI - kSetrathI kAlathI kSetradhI asaMkhyauOaasaMkhya lokAkAza | aOuavaOavalokAi pratyeka pRthvI mujaba paryAptA aparyAptA mizrapaNe / sarvanI ja0 For Personal & Private Use Only u0Ava analokAkAza pratyekavata pratyekavat kharuM 70 kokoTIsAgaNanA nathI | 70 kokoTIsAgaroLa | saMsaha varSa-2lAkha7670varSa pa6 hajAravarSa 24 divasa 24 hajAravarSa sUkSma pRthvIkAya sUkSmaapakAya sUkSmateukAya sUmavAyukAya sUsA0vanaspati bAdarapRthvIkAya bAdaapakAya bAdarateukAya bAdaravAyukAya bAdarasAvavanaspati, bApratyekavana, beindriya teIndriya caurindriya saMmatiyacapaMce0 gatiyacapaMceo sasTamanuSyanI ga7manuSyanI deva narakanI cAre gatinA jIvonuM kAyasthiti pradarzaka yantra / puta payaptiAnI jaghanya aparyAptAnI jaghanya ke utkRSTa athavA sarvanI-oghathI jaghanyasthiti niAnAM ke moTA paNa] aMtamuhUrtanI che. saMkhyAtA sahastravarSa * 12 80 hajAravarSa saMkhyAtAvarSa saMkhyAtA divasa saMkhyAtA sahastravarSa saMkhyAtA mAsa sAtapUrvakoTI varSa 3 palyopama 7 pUrvakoTI varSa eka hajAra sAgaropama saMkhyAtA varSa pRtharvazatasAgaropama teTalI ja antarmuhUrta pRthakatva 3 palyopama 7 pUrva koTI kAyasthiti nathI apekSAe bhavasthiti X | 0 | Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha to kAyasthiti ja hotI nathI; kAraNa ke deva marIne punaH deva tarIke ke nArakI marIne punaH nAraka tarIke anantara bhare utpanna thavAnuM hotuM ja nathI. vacamAM anya yonimAM avazya javuM paDe, mATe tenI kAyasthiti kahI nathI. paraMtu apekSAe temanI bhavasthiti e ja enI kAyasthiti aupacArika rIte mAtra bolAya, vAstavika to nahIM. have paMcendriyamAM ne paMcendriyamAM jIva [paMcendriyapaNe ja cAre gatimAM] bhramaNa kare to sAdhika hajAra sAgaropamakALanI kAyasthiti thAya [paMcendriyanI paryAptapaNAnI ja sthiti sAgaropama pRthaktva thAya che] ane beindriyAdi sarva trasajIvomAM bhramaNa kare to ekI sAthe yAvat, saMkhyAtA varSAdhika be hajAra sAgaropamanI kAyasthiti thAya. tyArapachI bhavaparAvartana thAya ja. e jIvonI paryApta aparyApta AdinI sthiti granthAntarathI jANavI. [290] avatara-- have ardhagAthAvaDe jaghanyathI bhavaAyuSya sthiti tathA kAyasthiti kahe che. savvesiMpi jahannA, aMtamuhuttaM bhave a kA ya // 26032 // saMskRta chAyA H-- sarveSAmapi jaghanyA, antarmuhUrtaM bhave ca kAye ca // zabdArtha sugama che. gAyArtha-- pUrvokta garbhaja saMmUcchima--sUkSma ke bAdara sarva pRthvIkAyAdikathI mAMDI sarva tiryaMca tathA manuSyonI bhavasthiti [AyuSya] jaghanyathI aMtarmuhUrtanI diva-nArakanI 10 hajAra varSanI] ane kAyasthiti paNa [paryApta aparyAptanI oghathI ke pRthak] jaghanya aMtarmuhUrtanI ja jANavI, tyArabAda jIvanuM anantarabhave parAvartana thAya. // 29 // vizeSArtha sugama che. / // 2905 tiryaMconuM dvitIya avagAhanA dvAra gavatara-- kAyasthitipUrvaka tiryaMconuM sthitidvAra kahIne have avagAhanA dvArane ogha [sAmAnya athavA samuccaya] thI kahe che. ra6|| jo aNasahassamahiaM, egiMdi adehamuko saM biticauridisarIraM, bArasajoaNatikosacaukosaM / noaLasahasa iivatra, audde vorccha visersa tu // 26 // For Personal & Private Use Only Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekendriya viSe vizeSathI avagAhanAdvAra 607 saMskRta chAyAthonanasahastroDadhi, jida 3: ra6mI. dvi-tri-caturindriyazarIraM, dvAdazayojanavikrozacatuHkrozam // yojanasahastraM paMcendriyasya, oghe vakSyAmi vizeSa tu // 22 // | zabdArtha sugama che. nAthArca-ekendriyanuM utkRSTa dehamAna kaMIka adhika evA hajAra yojana, beIndriya jIvonuM zarIra bAra yojana, indriyanuM traNa gAu, caurindriyanuM cAra koza (1 yojana), tiryaMca paMcendriyanuM hajAra yojanathI kaMIka adhika, A sarva mAna oghathI eTale samuccaye kahyuM. vizeSathI eTale bhinna bhinna bhedo pADIne AgaLa kahIzuM Il291-29rA. viroSArtha ekendriya zabdathI mukhya konuM grahaNa karavuM? te have pachInI gAthAmAM kahevAnA che. ahIM to samuccaye ekendriyanI sAdhika hajAra yojananI avagAhanA kahela che. e pramANe yAvat paMcendriyanI paNa ahIM oghathI ja avagAhanA kahI che, paraMtu have pachInI gAthAmAM avagAhanAne pRthaka pRthaka nAma prahaNapUrvaka kramazaH kaheze [291-292] avatAra have vizeSathI avagAhanAne kahetAM prathama ekendriyane viSe kahe che- aMgulaasaMkhabhAgo, suhumanigoo asaMkhaguNa vAu / to agaNi tao AU, tatto suhumA bhave puDhavI // 263 // to bAyaravAugaNI, AU puDhavI nigoa aNukamaso / patteavaNasarIraM, ahiaM joyaNasahassaM tu // 264 // saMskRta chAyAagulaa'sNkhybhaagH, sUkSmanigodo'saMkhyaguNaM vAyuH / tatoDanistata kApaDa, tataH sUkSmA bhavet kRthivI ra6rI tato bAdaravAyuragnirApaH, pRthavI nigodo'nukramazaH / pratyekavanazarIramadhikaM, yojanasahastraM tu // 264 // zabdArthasuhunegogo sUkSmanigoda to suhunA pukavInnethI sUkSma pRthvInuM saMtA=asaMkhyaguNa to vAyara vADAnIttethI bAdara vAyu agni to nittethI agninuM kA-putravI-nino apu, pRthvI, nigoda to mALethI apakAyanuM pattAvAra pratyeka vanaspatinuM zarIra vAvArtha-vizeSArthavat . 293-294mAM vizeSArya-ahIMA sthAvara paikI pRthvI aneu-vAu-vanaspati e pAMca bhedo che. emAM vanaspatinA be bheda paDe che. 1 pratyeka ane 2 sAdhAraNa. timAM sAdhAraNanAM traNa nAmo che. nigoda For Personal & Private Use Only Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha kaho, anantakAya kaho ke sAdhAraNa kaho. traNeya samAnArthaka che.] tethI pRthyAdi cAra ane sAdhAraNa te e pAMcenA sUkSma ane bAdara evA be bhedo che, temAM sUkSma nigoda te sAdhAraNa vanaspati jANavI. jyAre pratyeka vanaspati kevala bAdara svarUpe ja che, paNa sUkSma nathI. ahIMA prathama sUkSmanigoda (sUkSma sAdhAraNa vanaspati]nuM zarIra aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgapramANa, tethI asaMkhyAtagaNuM eka sUkSma vAyukAya jIvanuM, tethI asaMkhyAtagaNuM eka sUkSma agnikAyanuM tethI asaMkhyAtagaNuM moTuM sUkSma apakAyanuM, tethI asaMkhyAtagaNuM sUkSma pRthvIkAyanuM samajavuM tethI paNa asaMkhyAtagaNuM eka bAdara vAyukAyanuM, tethI asaMkhyAtagaNuM eka bAdara agninuM, tethI asaMkhyAtagaNuM bAdara apakAyanuM, tethI asaMkhyAtagaNuM bAdara pRthvIkAyanuM, tethI paNa asaMkhyAtagaNuM moTuM anukrame bAdara nigodanuM jANavuM. ahIM asaMkhyAtAnA asaMkhyAtA bhedo hovAthI uttarottara aMgulano asaMkhya bhAga, asaMkhyAtaguNa moTo vicAravo. ane pratyeka vanaspatikAyanuM zarIra sAdhika hajAra yojanAnuM hoya che. AvI moTI avagAhanA, UMDA jaLAzayonI kamaLa vagere vanaspatimAM ja maLaze, paraMtu pRthvI upara anya koI vRkSarAjInI nahIM maLe. A pramANe ekendriyanI avagAhanA varNavI. A jIvonA dehamAnanA alpabahatvamAM uttarottara asaMkhyaguNa zarIra batAvyuM che to chelluM. bAdara nigodanuM ghaNuM moTuM thaI jaze ema kharuM? teno uttara e che ke_uttarottara apekSAe bhale moTuM hoya, paNa chevaTe to aMgulanA asaMkhya bhAganuM ja hoya, svasvazarIrasthAnamAM tamAma jIvo aMgulanA asaMkhyaya bhAga pramANa ja jANavA. [2@-94] avatAra-ahIM zaMkA thAya ke pUrvokta jIvonA dehamAna utsadhAMgulathI kahyAM, jyAre samudra ane padmadrahAdi jaLAzayonAM mAna to pramANAMgula mAnavALAM [eTale utsadhAMgulathI cArasogaNA moTA] che; to usedhAMgulanA mAnavALAM vanaspatyAdikanAM hajAra yojananuM mAna pramANAMgule niSpanna hajAra yojana UMDA samudra kahAdikamAM kema ghaTaze? kAraNa ke drahamAna to, zarIramAnathI cArasogaNuM UMDuM thAya, to pachI temAM hajAra yojanathI vadhu mAnavALI vanaspatikAyarUpa vanaspatino saMbhava kevI rIte hoI zake? tenA samAdhAna mATe granthakAra jaNAve che ke ussehaMgulajoaNa-sahassamANe jalAsae neyaM / taM vallipaumapamuhaM-ao paraM puDhavIrUvaM tu // 26 // 442. A abhiprAya zrI candrIyA saMgrahaNIno che ane tenA TIkAkAra devabhadrasUrijIe tenA samarthanamAM bhagavatIjI za0 19, uM. trIjAno pATha paNa raju karyo che. jyAre jinabhadragaNi kSamAzramaNajI uparanA vidhAnathI judA paDe che. teo to teozrInI saMgrahaNInI vaiviAsarIyA , nisarIra pamAnevi (ja. rU99) A gAthAno "ananta zarIrI sAdhAraNa vanaspatikAyanA jIvonuM je zarIra pramANa te ja pramANa vAyukAyanA zarIranuM ema spaSTa kahe che. ane tenI TIkA karatAM sArvabhauma TIkAkAra zrI malayagirijI "pAvaDutramANe sAdhAraNavanaspatizarIra tAvamAAmeva vAyuomvijaLIvAra niti' A pramANe nizcayAtmaka rIte spaSTa vyAkhyA kare che. For Personal & Private Use Only Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padma, draha ane vanaspatinuM mAna kaI rIte ghaTI zake? 50 saMskRta chAyA- utsedhAGgulayojanasahastramAne jalAzaye jJeyam / tad vallIpadmapramukhaM, ataH paraM pRthvIrUpaM tu // 26 // | zabdArtha lohaMgunano utsadhAMgula yojanA vatta-53mAmudaM valli, vela, kamaLa vagere sadasamA nasAsaUhajAra yojana mAnavALA jago paraMAthI bIjAne jalAzayamAM putravavaM pRthvI svarUpa nevuM taM-jANavuM tene navArya - utsadhAMgulathI hajAra yojana mAnavALAM jalAzayone viSe te vela, padma-kamaLa pramukha pramukha zabdathI tevA vanaspatirUpa anya kamalAdika] jANavAM. ethI [adhika mAnavALAM jyAM hoya te bIjA badhAM pRthvIkAyarUpa jANavAM. // 295 virovA ahIM utsadhAMgula te kramazaH bhegA mukelA ATha javanA vacalA bhAganI jeTalI laMbAI thAya che. ane te utsadhAMgulane cArasogaNuM karIe tyAre eka ja pramANAMgula thAya. A utsadhAMgule hajAra yojana UMDAIvALA te-samudra, kahAdigata AvelA ja gotIdi jaLAzayomAM A sAdhika hajAra yojana pramANavALA, pratyeka vanaspatisvarUpa latA, kamalo vagere vicAravA. pUirva gAthAnA vadi noya di' e padathI adhikapaNuM keTaluM levuM? (to hajAra yojana jaLanI UMDAI ane) jaLathI kamaLa jeTaluM UMcuM rahe teTaluM.] jyAM utsadhAMgulathI nahIM paNa pramANAMgulathI niSpanna hajAra yojana UMDA samudrAdi sthAnakomAM : kamaLonuM astitva hoya tyAM te kamaLo (pRthvIkAyanA jIvothI) pRthvIkAya svarUpa ja vicAravA. AkAra to sarva kamaLa jevo hovA chatAM te vanaspatikAyarUpe nathI hotA arthAt te pRthvIkAyanA jIvonAM zarIrathI ja banela hoya che. jema pramANAMgula niSpana 10 yojana UMDA pavadrahamAM zrIdevInuM kamala pRthvIkAyasvarUpa che tema. kAraNa ke zarIranuM mApa utsadhAMgule mApavAnuM kaheluM che. samudrane viSe utsadhAMgulathI hajAra yojana UMDAIvALA sthaLamAM gotIthAdi tei hajAra yojanA UMDAIvALA sthAnako paNa AvelAM che. tatravartI kamalo pRthvIkAya tathA vanaspatikAya ema bane jAtinAM vicAravAM, tethI A zeSa gotIdi sthAnakamAM paNa pUrvokta gAthAmAM kahelo ***vallI-pA pramukha pratyeka vanaspatino sAdhika hajAra yojanano avagAha vicAravo, vaLI aDhIdvIpa bahAra hajAra yojana jevaDI moTI moTI latAo paNa che. [25] avatAraekendriyanI avagAhanAne kahIne, have beindriyathI laI tiryaMca paMcendriya jIvonAM nAmagrahaNapUrvaka kramazaH dehamAnane kahe che. 43. gotIrtha eTale jalamAM rahelo UMco UMco caDhato talAvanI jema DhALa paDato (beThelI gAyanA AkAra jevo) bhAga. 44. nayanahasamarSi ane uttejIttaLo. ItyAdi vizeSaNavatInI gAthAo sAkSI pUre che. For Personal & Private Use Only Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha bArasajoaNa saMkho, tikosa gummI ya joyaNaM bhamaro / mucchimacaupayabhuaguraga, gAuadhaNujoaNapuhuttaM // 266 // saMskRta chAyAdvaadshyojnH zaMkhaH, trikrozo gulmI ca yojanaM bhramaraH / / mUrchimacatuSpadabhujagoragANAM, gavyUtadhanuryojanapRthaktvam // 266 / / zabdArthasaMtozaMkha murijhama saMmUcchima junI kAnakhajUro ghapunomApuDDAM dhanuSyayojanapRthakatva TyArtha- vizeSArthavat 296 vizeSArtha-- aDhIdvIpa bahAra svayaMbhUramaNAdi samudrane viSe utpanna thatAM zaMkha vagere jAtanA bendriya jIvonuM utkRSTa dehamAna bAra yojanAnuMte indriya-kAnakhajUrA, maMkoDA AdinI laMbAI traNa gAunI, cauriMdriya-bhamarA, vIMchI, mAkhI AdinuM dehamAna eka yojananuM hoya che. tiryaMca paMcendriyamAM saMmUcchima catuSpada [aDhIdviIpa bahAra ja hoya che] te hAthI vagerenuM utkRSTa dehamAna gAu pRthakatva eTale beithI nava gAu sudhInI saMkhyA te pRthakatva kahevAya che] bethI nava gAu sudhInuM, saMmUcchima bhUjaparisarpa te nolIyA vagerenuM dhanuSya "pRthakatva te bethI nava dhanuSya sudhI, ane saMmUcchima uraparisarpa te sAdikanuM yojana pRthaphatva te bethI nava yojana sudhImAM yathAyogyapaNe hoya che. AvI bRhata avagAhanAvALA jIvo prAyaH aDhIdviIpa bahAra jyAM manuSyonI to vasatI ja nathI, kevala tiryaMco ja tyAM hoya che, paraMtu manuSyakSetramAM to, te jIvo alpa avagAhanAvALA hoya che. [26] gavata -prastuta kathana saMmUzcima garbhamAM utAre che. gabbhacauppaya chaggAuAI, bhuagA u gAuapuhattaM / joaNasahassamuragA, macchAubhae vi a sahassaM // 267 // saMskRta chAyAgrbhjctusspdsy SaDgavyUtAni, bhujagAnAM tu gavyUtapRthaktvam / yojanasahastramuragANAM, matsyAnAmubhayAnAmapi ca sahastram // 267| 5. koI koI ThekANe [jIvavicArAdikanI vRttimAM] "TRITyUyaT 1 no pudu' pAThathI yojana pRthaphata jaNAve che paNa te ghaTita lAgatuM nathI. 46. prAyaH kahevAnuM kAraNa, annamuhUrtanA AyuSyavALA, janma thatAM ja zIdhra 12 yojana jevaDI kAyAvALA thaI tarata maraNa pAmatAM, pRthvImAM 12 yojana jevaDo moTo khADo paDe che. cInI senAnagara paNa samAI jAya, AvI jAtinA AsAlika sarpo paNa je beIndriya matAMtare tiryaMca paMcendriya) jAtinA che, tevA mahAkAya prANIo ukta kathanathI aDhIdvIpamAM (karmabhUmimAM ja) paNa hoI zake che ane te mithyAdRSTi temaja antarmuhUrtanA AyuSyavALA hoya che. For Personal & Private Use Only Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upapAta tathA cyavanavirahakAla zabdArtha sugama che. gAyArtha-- garbhaja catuSpada te hAthI vagerenuM divakuru uttarakurumAM] utkRSTa dehamAna cha gAunuM, garbhaja bhUjaparisarpo noLiyAdikanuM gadyUtapRrtta [bethI nava gAunuM], sarpa-ajagarAdika garbhaja uparisarvenuM eka hajAra yojananuM che. [ahIM sthalacara jIvonuM varNana pUrNa thayuM.] tathA jalacaramAM svayaMbhUramaNa samudravartI saMmUcchima tathA garbhaja banne jalacara matsyonuM paNa eka hajAra yojananuM dehamAna hoya che. [ahIM jalacaro paNa pUrNa thayA.] // 297 // vizeSArtha-- sugama che. [297] navatara--te ja khecarane viSe kahIne sarvanuM jaghanyamAna kahe che. vidhavAdhaguputta, savvALanunaHgasaMhamAna na 267 nA saMskRta chAyA-- pakSidvikasya dhanuH pRthaktvaM, sarveSAmaGgulAsaMkhyabhAgo laghu // 267 // zabdArtha sugama che. - gAthArtha khecaramAM haMsa, popaTa, vaDavAgulI vagere prakAranA saMmUcchima tathA garbhaja pakSIonuM dhanuSya pRthak [2 thI 9 dha0]nuM dehamAna che. rUti tikScAmuNlRAvAdanA|| ekendriyathI mAMDI yAvat paMcendriya sudhInA sarva tiryaMconI avagAhanA [upapAta samayAzrayI] jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI jANavI. 297mA 499 vizeSArtha vaikriya zarIranI labdhivALA tiryaMca jIvo be che. eka paryAptabAdara vAyukAya ane bIjA paryAptA saMkhyAtAvarSAyuSI garbhaja paMcendriyo, emAM tathAvidha labdhipratyayika vaikriyazarIrI vAyukAyanI avagAhanA jaghanyotkRSTa banneya rIte, aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ja hoya che. jyAre ukta prakAranA tiryaMca paMcendriya jIvonI jaghanya avagAhanA aMgulanA saMkhya bhAganI che, jyAre utkRSTa avagAhanA to yojanazatapRrtta [200 thI 900 yojana sudhI]nI che. kRti nayanyAvAdanA // [27] trIjuM- cothuM upapAta - cyavanavirahakAla tathA pAMcamuM-chaTuM saMkhyAdvAra gavatarA-- avagAhanA dvArane kahIne, trIjA, cothA, upapAta--cyavanaviraha dvArane kahevApUrvaka, pAMcamA chaThThA saMkhyAdvAramAM upapAta tathA cyavanasaMkhyA jaghanyathI kahe che. ekendriyanuM upapAta ane cyavana pratisamaye cAlu hovAthI tene A be dvArano saMbhava nathI tethI tene choDI beindriyAdika jIvone viSe dvAra ghaTanA kare che. + pAAMtanu | For Personal & Private Use Only Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dikara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha viraho vinAsI, narmamaraNenuM aMtamuhU rahas! gabbhe muhutta bArasa, guruo lahuo samaya saMkha suratullA // 26 // saMskRta chAyAvirho vikalA'saMjJinAM, janmamaraNeSu antarmuhUrtam // 268 / / garbhaje muhUrtAni dvAdaza, guruko laghuH samayaH saMkhyA suratulyA // 26 // | zabdArtha sugama che. vAvAvikalendriya eTale beindriya, teindriya ane caurindriya jIvono tathA asaMzathI saMmUchima tiryaMca paMcendriyano janma-maraNa vacceno upapAta tathA avanavirahakALa utkRSTathI aMtamuhUrtano jANavo. garbhapaMcendriya tiryaMcano utkRSTa upapAta tathA avanaviraha bAra muhUrtano jANavo. have upapAta tathA avana saMkhyAne jaNAvatAM zeSa beijiyAdithI pAvata paMcendriya sudhInA sarva jIvonI eka samaye upapAta tathA cyavana saMkhyA devo tulya ti eka, be, traNa yAvat saMkhya, asaMkhya] jANavI. ekendriya jIvonI saMkhyA AgaLa kahe che. ll298nA vizeSArtha- ahIM sUkSma-bAdara ekendriya jIvono upapAta ane vana virahakAla nathI. ethI ja prathakAre kahyo paNa nathI. tenuM kAraNa e che ke-pRthyAdika cAra tathA [parasthAna-svasthAnAzrayI] nigodanA jIvonI utpatti ane maraNa saMkhyA asaMkhya ane anaMtA pramANamAM pratisamaye hoya che, jethI virahakAlanuM niyamana ja ghaTatuM nathI. e ja khulAso gAthA 300nA arthamAM granthakAra pote ja ApavAnA che. ti vihevAmAnam II [298-298] avataraNa-have ekendriyano upapAta-avanaviraha nathI, tene jaNAvIne te jIvonI upapAtaavana saMkhyAne vizeSa prakAre jaNAve che. aNusamayamasaMkhejA, egidia huMti a cavaMti // 26 // vaNakAio aNaMtA, ekkekAo vi jaM nigoAo / niccamasaMkho bhAgo, aNaMtajIvo cayai ei // 30 // saMskRta chAyAanusana saMthA-niyA manti gha cavo //ra6ell. vanakAyikA anantA-ekaikato'pi yannigodataH / nityamasaMkhyo bhAgo'nantajIvAtmakazcyavate eti // 300 / zabdArtha - laghutamayaM dareka samaye niramAzo nigodano vaNo vanaspatikAyanI apha paDe che ane Ave che jayArtha-- vizeSArthavatuM. ll299-300nA For Personal & Private Use Only Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upapAta vyavanasaMkhyA tathA nigodanA golAnu svarUpa vizeSArthaahIM granthakAranA "liya' zabda vyavahArathI pAMca prakAranA ekendriyamAMthI prathamanA cAranuM grahaNa karavuM. jethI pRthvI, a, tela, vAukAyanA jIvo, sAmAnyataH samaye samaye asaMkhyAtA upaje che ane asaMkhyAtA ave che, paraMtu kyAreya paNa eka, be ke saMkhyAtAnI saMkhyA hotI nathI. vanaspatikAyanA jIvo to sadAe svasthAnanI apekSAe anantA utpanna thAya che ane anantA auve che. pirasthAnanI apekSA laIe to asaMkhya jIvonuM upajavuM avavuM thAya che. kAraNa ke sUkSma ke bAdara) nigoda varjIne zeSa cAre nikAya tathA trasakAyanA jIvonI saMkhyA ja asaMkhyAtI che.] have svasthAnanI apekSAe anantA kema utpanna thAya che? tenuM samAdhAna e che ke eka eka nigodamAM vivakSita samaye je anaMta jIvo che, temAMthI eka ja eTale nizcita karelA samaye (sUkSma ke bAdara) nigodano (anaMtajIvAtmaka) asaMkhyAtamo bhAga ja eka eka samayamAM Ave che. (maraNa pAme che.) ane punaH te ja samaye, anaMta jIvAtmaka eka asaMkhyAtamo bhAga parabhavamAMthI AvI utpanna thAya che. eka nigodamAM anantA jIvo avana-utpattimAM prApta thAya che to sarva nigodonI vAta karIe to to pUchavuM ja zuM?] e pramANe pratisamaya ekaeka asaMkhyAza ghaTatAM ghaTatAM vivakSita nigodanA sarva jIvo mAtra antarmuhUrtamAM ja parAvartana pAme che, jethI antarmuhUrta vyatIta thatAM bIje samaye joIe to vivakSita nigodomAM sarva jIvo navA ja AvelA hoya che ane pUrvamAMno eka paNa jIva vidyamAna hoya nahIM, e rIte jema eka nigoda antarmuhUrta mAtramAM sarvathA parAvartana pAme tema jagatanI dareka nigoda paNa antarmuhUrta mAtramAM parAvartana pAme che, e pramANe sadAkALa nigodo pratyeka antarmuhUrta, sarvathA navI navI utpanna thAya che. paraMtu te nigoda kadI paNa jIvarahita thatI nathI ane ethI ja A jIvono janma-maraNano virahakALa paNa hoto nathI. [299-300]. avatAra-nigoda goLakarUpa che, to te goLAnI saMkhyA keTalI ? vagere svarUpane kahe che. golA ya asaMkhijA, assaMkhanigoaohavai golo / ekekammi nigoe, aNaMta jIvA muNeyavvA // 301 // saMskRta chAyAgolaac asaMkhyeyAH, asaMkhyanigodakaH bhavati golaH / ekaikasminnigode, anantajIvA jJAtavyAH // 301 / / | zabdArtha sugama che. gAthA -golA asaMkhyAtA che, asaMkhya-asaMkhya nigodano golo eka thAya che ane ekaeka nigodamAM anaMtA jIvo jANavA. li301 vizeSArtha- samagra lokAkAzamAM goLAo bharelA hovAthI nigodanA sarva goLA asaMkhyAta che. eka eka nigodanA goLAmAM nigodIyA jIvanA sAdhAraNa zarIro asaMkhya asaMkhya che, simAvagAhI 47. pAMninoyogo Lio | b For Personal & Private Use Only Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 saMgrahaNIrala (bRhatasaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha asaMkhya nigodonuM nAma ja goLo che] vaLI ekaeka nigodamAM jJAnI maharSioe anaMta anaMta jIva kahelA che, A ekaeka nigodAzrayI jIvo traNekALanA siddhanA jIvothI anaMtaguNa Aje che ane anaMtakALa gaye paNa anaMtaguNA ja rahevAnA che, je mATe kahyuM che ke "namrApha dopha puchA, nigamammi uttara tathA rUsiya niroyasa tamAro ka siddhiAgo ////' spaSTa che. ethI ja kahyuM che ke Te ra za nikovI, vahe siddha anaMta" pudgalothI sarva loka jema vyApta che tema jIvothI paNa A loka sarvatra vyApta che arthAt nigodAdi sUkSma ekendriya jIvo aMjanacUrNathI bharelI dAbaDInI jema ThAMsI ThAMsIne lokamAM sarvatra rahelA che, te sUkSmajIvono manuSyAdi jIvonA halanacalanathI, zastrAdikathI, agnithI paNa nAza thato nathI. A jIvo koIpaNa kAryamAM anupayogI ane zastrAdikanA ghAtathI avinAzI, carmacakSuthI adazya hovAthI "sUkSma' kahevAya che, tethI viparIta lakSaNavALA jIvo te bAdara' kahevAya che. A nigodanA jIvo be prakAranA che. 1 sAMvyavahArika, 2 asAMvyavahArika. je jIvo anAdi sUkSma nigodathI eka vAra paNa nIkaLIne zeSa sUkSma-bAdara pRthyAdi jIvomAM utpanna thatAM daSTipathamAM Ave che tyAM te pRthyAdi vividha nAmanA vyavahAra (anAdikALanuM 'sUkSma nigoda tarIkenuM sUkSmapaNuM, TALI anya nAmathI vyavahAra thavo te)nA yogathI sAMvyavahArika gaNAya che. vaLI sAMvyavahArika tarIkenI chApane pAmelA jIvo dubhAMgyatAnA yoge punaH nigodamAM jAya to paNa eka vAra vyavahAramAM AvI gayelA hovAthI, tyAM paNa teno vyavahAra sAMvyavahArika tarIke ja thAya che. asAMvyavahArika te kahevAya ke je jIvo anAdikAlathI guphAmAM janmyA ane guphAmAM mRtyu pAmyAnI peThe sUkSma nigodamAMne nigodamAM ja rahelA che, kadApi bahAra nIkaLIne bAdarapaNuM ke trasAdikapaNuM pAmyA nathI. [matAMtare kadApi sUkSma nigoda vajIne anya pRthvI Adi sUkSma ke bAdaranA vyavahAramAM nathI AvyA te.] . jeTalA jIvo sAMvyavahArika rAzimAMthI mokSe jAya, teTalA ja jIvo asAMvyavahArika rAzimAMthI nIkaLIne sAMvyavahArika rAzimAM Ave che. jethI vyavahArarAzi haMmezA sarakhI rahe, jyAre asAMvyavahArika rAzi dara vakhate ghaTatI jAya, paraMtu kadApi anaMta maTIne asaMkhya na ja thAya.) A nigodamAM bhavya tathA abhavya jIvo sadAkALa anaMta-anaMta ja hoya che. evAe anaMta bhavya jIvo che ke je sAmagrIne pAmavAnA nathI ane muktie javAnA paNa nathI. nigoda eTale "anaMtA jIvonuM sAdhAraNa eka zarIra' je stibukAkAra (pANInA parapoTA) sarakhuM che. eka nigoda goLa che mATe asaMkhyanI nigodo golAkAra thAya che. A nigodamAM vartatA jIvo samakALe utpanna thanArAM hoya che, anaMtajIvonI zarIraracanA. ucchavAsa, niHzvAsa, AhArAdi yogya pagalonuM grahaNa visarjana vagere ekI sAthe ja samakALe hoya che; ane ethI ja sAdhAraNa (sarakhI sthitivALA) tarIke oLakhAya che. ( A sUkama nigoda jIvo bAdara nigodathI asaMkhya guNa hovAthI anaMtA che, anaMtA jIvonuM audArika zarIra eka ja hoya che (taijasa-kAmaNa pratyekanAM judAM ja hoya) ane tenuM dehamAna aMgulanA For Personal & Private Use Only Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asAMvyavahArika jIvonuM mAna 676 asaMkhyAtamA bhAganuM mAtra che. ATalI eka bArIka zarIrAvagAhanAmAM anaMta jIvo zI rIte samAya ? ema zaMkA thAya, paraMtu jema lokhaMDanA goLAmAM agni, eka oraDAmAM vartatA dIpakanA tejamAM anya seMkaDo dIpakanuM teja, eka tolA pArAmAM 100 tolA sonAno auSadhibaLathI samAveza ityAdi rUpI padArthanuM avagAhana (praveza saMkrAnta) thAya che, tevI rIte eka, be yAvat anaMta jIvo paNa ekabIjAmAM praveza karI saMkramIne eka ja zarIramAM sarakhI avagAhanAe rahe. temAM dravyonAM pariNAma svabhAvanI vicitratA jotAM kazuM ja Azcarya nathI. eka zarIramAM rahelA anaMta nigodanA jIvo avyakta (aspaSTa) vedanAno je anubhava kare che te sAtamI narakamRthvIthI paNa anaMtaguNI duHkhadAyaka che. bhale pragaTapaNe vedanA narakanI che paNa apragaTapaNe to A jIvonI ja vedanA vadhI jAya che. A nigodanI 37 prakAre vyAkhyA thAya che je zrI lokaprakAza granthanA trIjA sargathI jANavI. A nigodanuM saMsthAna sAmAnyataH huMDaka che, paraMtu vAstavika rIte to aniyamita AkAranuM che. nigodanuM dehamAna aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganuM che. nigodanA jIvo saMghayaNa rahita che. bAdara nigodanuM kiMcit vadhu svarUpa jIvanA pa63 bhedanA varNanamAMthI jovuM. nigoda golaka, utkRSTa pada, jaghanya pada tathA samAvagAhI viSamAvagAhIpaNuM tathA avagAhanAdi sarva svarUpa nigoda chatrIsI tathA AgamazAstrothI jovuM. [31]. avataraNa--asAMvyavahArika jIvo keTalA che? tenuM mAna kahe che. atthi aNaMtA jIvA, jehiM na patto tasAipariNAmo / 3thati vayaMti , pukhavi tatthava tatyeva Ara0rA saMskRta chAyA santi anantA jIvA, yairna prApto prasAdipariNAmaH / utpadyante cyavante ca, punarapi tatraiva tatraiva // 302 / / zabdArtha-- sthi che 3SpagaMti-upaje che hiM jeo - vayaMti eve che na patto nathI pAmyA puomvinpharI pharIne paNa tarUpariNAmo trasAdika pariNAma tava taLeva kyAM ne tyAM ja rAparya evA anaMtA jIvo che ke je jIvo trasAdika labdhipariNAmane pAmyA nathI kAraNa ke teo (asAMvyavahArika jIvo) tyAMne tyAM ja pharIpharIne upaje che ane vAraMvAra) ave che. 30rA vize kArya--pUrva gAthAmAM AnuM svarUpa kahevAyeluM che ke je jIvo kadApi sUkSma vanaspatipaNuM varjIne sUthama pRthvIkAyAdi, bAdara nigoda-pRthvIkAyAdipaNuM pAmyA ja nathI, paraMtu sUkSma nigodamAM ja punaH punaH janma-maraNa kare che, tevA avyavahArarAzivALA anaMtAnaMta che. [302] kavitA - have pratyeka vanaspatimAM anaMta kAyano saMbhava kyAre hoya ? For Personal & Private Use Only Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha savvo'vi kisalao khalu, uggamamANo anaMtao bhaNio / so ceva vivahU'to, hoi parito aNaMto vA // 303 // saMskRta chAyA-- sarvo'pi kizalayaH khalu, udgacchanannantako (kAyaH) bhaNitaH / sa eva vivardhamAno, bhavati pratyeko'nantako vA // 303 // zabdArtha tino nakasalaya 31mamALo=udgamana ugatAM gAthArtha sarve paNa kisalayo [prAraMbhanI udgama avasthA--kuNAM pAMdaDAM vakhate] eTale prathama udgama avasthAvALI vanaspatio ugatI vakhate nizce anaMtakAya hoya che, ema zrI tIrthaMkara tathA gaNadhara bhagavaMtoe jaNAvela che ane tyAra bAda vRddhine pAmatA te ja vanaspati kisalayo, pratyeka thavAnA hoya to pratyeka thAya ane sAdhAraNa vA anaMtakAya [bAdara nigodasvarUpa] thavAnA hoya te anaMtakAya thAya. ||303|| vivaRRto vRddhiMgata thatA patto pratyeka vizeSArtha-- ahIMyA bhAvArtha evo samajavo ke--koI bIja bhUmimAM vAvyuM hoya to, mRttikA ane jaLanA saMyogathI te ja bIjano jIva mRtyu pAmI temAM ja punaH utpanna thaIne athavA te ja bIjano jIva marIne anya sthAne jAya to bIjo koI 44pRthvIkAyAdikamAMthI maraNa pAmelo jIva A bIjamAM utpanna thaI prathama te bIjanI vikasvara avasthA kare ane vikasvara avasthA karIne pote mUlarUpe pariName ane prathama vikasvara avasthA thayA bAda temAM tUrata ja anaMta jIvo utpanna thaIne kisalaya avasthA race che. e utpanna thayelA ananta jIvo AvI gayA pachI, te mULa sthAnamAM utpanna thayelo jIva te kisalayamAM vyApta thaI jAya che. pratyeka vanaspatinA A kisalayonuM anaMtakAyapaNuM (avasthA) antarmuhUrta Take che. tyArabAda te kisalayo pratyeka (eka eka zarIramAM eka eka jIvavALA) thAya che, kAraNake nigodanI utkRSTa sthiti paNa antarmuhUrtanI ja che. jyAre pratyeka thAya tyAre anya anaMta jIvo cyavI jAya che. hajAro vanaspationAM jIvano aneka gUDha rahasyo, tenI akaLa samasyAo ane adbhuta vicitratAothI bharelAM che. eno abhyAsa karavA mATe aneka jIMdagIo ApavI paDe tevuM che. mAnavInI buddhimAM na samajAya tevAM rahasyo temAM jovA maLe che, paNa mAnava sthUla buddhivALuM prANI che, tenAthI sUkSma rahasyonAM bhedo thoDA ja ukelAvAnA hatA ? tyAM zraddhAvAdano ja samAdara karavo paDaze. [303] avatara-- have ekendriyapaNuM jIva kayA [karmanA] kAraNathI prApta kare ? te kahe che. 448, pRthvIkAyAdikane sAdhAraNa ke anaMtakAyapaNuM nathI; tenuM kAraNa temAM anaMta jIvAtmakapaNuM nathI te che. paraMtu teone pratyeka nAmakarmano udaya hovAthI pratyeka vanaspatinI jema darekane AgaLa 'pratyeka' zabda lagADavAmAM bAdha nathI. For Personal & Private Use Only Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMcInuM gatidvAra jayA mohodao tivvo, annANaM sumahabbhayaM / pelavaM veaNIyaM tu, tayA egiMdiattaNaM // 304 // saMskRta chAyA-- yadA mohodayastIvro'jJAnaM sumahAbhayam // pelavaM [asAraM] vedanIyaM tu tadaikendriyattvam // 304|| zabdArtha jayA-bhyAre mohodao = bhoDodhya tivvo=a annANaM-ajJAna sumahamayaM = sArI rIte mahAlayavANuM pelavaM veaNIyaM khasAra vehanIyane pAmato tayA-tyAre egiMdiattaNaMJendriyapazuM gAthArtha - bhyAre mohodhya bheTale maithunAbhilASanI atyanta gADha tIvratA vartatI hoya, sArI rIte anAbhogarUpa--mahAbhayAnaka [kAraNa ke ajJAna vastu sacetana evA jIvane paNa muMjhavI acetanarUpa kare che. te ajJAnathI koNa bItuM nathI? arthAt sarva koI bIe che] evuM ajJAna vartatuM hoya, asAra-azAtArUpa vedanIya karma udayamAM AvyuM hoya, tyAre jIva mahAdu:khadAyI evuM ekendriyapaNuM prApta kare che; mATe maithunAbhilASa, ajJAnane dUra karavA mATe zIla, saMyama ane jJAnopAsanAmAM udyamavaMta janapuM. // 304 // vizeSArtha gAthArthavat sugama che. [304] * tiryaMconuM sAtamuM gatidvAra avataraNa - upayAta vyavana, virahAsa tathA tenI saMkhyAnA dvArI khema yAre dvAra uhIne have kayA jIvo tiryaMcamAM jAya ? te gatidvAra kahevAya che. tiriesu jaMti saMkhAu - tirinarA jA dukappadevA u / paJjattasaMkhagabbhaya--bAdarabhUdagaparittesuM // 305 // to sahasAraMtasurA, nirayA ya pajjattasaMkhagabbhesu // 305 // saMskRta chAyA- 517 tiryakSu yAnti saMkhyAyuSkatiryaGnarA yAvad dvikalpadevAstu / paryAptasaMkhyagarbhajabAdarabhUdakapratyekeSu // 305 // tataH sahastrArAntasurA narakAzca paryAptisaMkhyAyuSkagarbhajeSu // 305 // For Personal & Private Use Only Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha | zabdArtha sugama che. mAthArtha- saMkhyAtA vaSayuSI tiryaMca tathA manuSyo tiryaMcamAM jAya che ane yAvat be kalpa sudhInA devo, paryApta saMkhyAtAyuSI garbhaja tiryaMca ane paryAptA bAdara pRthvIkAya, apUkAya ane pratyeka vanaspatimAM jAya che. ane tethI uparanA sinakumArathI laI sahastrArAnta sudhInA devo ane sarva nArako, paryAptA saMkhyAtAvarSAyuSI garbhaja tiryaMcamAM jAya che. li305vA. vizeSArtha-gAthAnA tiryaMca zabdathI sUkSma ane bAdara ekendriya-beindriyanteindriyacaurindriyo ane saMkhyAtAyuSI paMcendriya tiryaMco levA. tathA manuSyothI saMmUcchima tathA saMkhyavaSayuSI garbhaja paMcendriya manuSyo; te sarva svabhavamAMthI marIne niraka-devayugalikapaNuM varjIne] tiryaMcamAM jAya che. eTale paryAptA vA aparyAptA evA ekendriya, beindriya, teindriya, caurindriya ane paMcendriya tiryaMcane viSe jAya che. vaLI gAthAmAMnA yAvat be kalpa' zabdathI bhavanapati, vyattara, jyotiSka ane vaimAnika nikAyanA saudharma, izAna be kalpa sudhInA devo levAnA che. A devo marIne paryAptA saMkhyAtAvarSAyuSI garbhaja tiryaMcamAM ane paryAptA 4jabAdara pRthvIkAya. apUkAya ane pratyeka vanaspatimAM jaI zake che. tethI AgaLanA sanaskumArathI laIne sahastrAra sudhInA devo ane sarva nArako paryAptA saMkhyavaSayuSI garbhaja tiryaMcamAM jAya che, tethI uparanA kalpanA devo marIne tiryaMcamAM AvatA nathI. [305] S | tiryaMconuM AThamuM AgatidvAra avataraNa--have tiryaMco svabhAvathI AvIne kyAM jAya che? te AgatikAra ane kaI labdhi-zaktine meLave? te kahe che. saMkhapaNidiatiriA, mariuM causu vi gaisu jaMti // 306 // thAvara vigalA niyamA, saMkhAua tirinaresu gacchaMti / vigalA labheja viraI, sammapi na teuvAucuA // 307 // 449. devo, nArakI ane asaMkhya AyuSI tiyaca-manuSyo, sUkSmane viSe gamana karatA nathI tema tyAMthI AvatA paNa nathI. 450. saMgrahaNI granthakAranA TIkAkAre-anyabhavathI vivakSita bhavamAM Ave ene gati kahI ane vivakSita bhavathI anya gatimAM jAya tene Agati kahI che. ahIM vivaphA bheda pramANa che. bAkI anya sthaLe viparIta rIte eTale vivakSita bhavathI anyatra jAya tene gati ane anyabhavathI temAM vivakSita bhavamAM Ave tene Agati kahI che. For Personal & Private Use Only Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 tiryaca jIvonuM AgatidvAra saMskRta chAyA- saMkhyAtAyuSkapaJcendriyatiryaJco mRtvA catasRSvapi gatiSu yAnti ||306 || sthAvarA vikalAzca niyamAt saMkhyAyuSkatiryaGnareSu gacchanti / vikalA labheran viratiM samyaktvamapi na tejovAyuzcyutAH ||307|| zabdArtha namena=meLave virarUM sammapi=(sarva) virati tathA samyaktvane paNa gAyArtha-- saMkhyAtAyuSI paMcendriyatiryaMca jIvo marIne cAre gatine viSe jAya che. sthAvo- vikalendriyo marIne nizce saMkhyAtavarSAyuSI tiryaMca ane manuSyane viSe jAya che. tyAM vikalendriyo [sarva] viratine prApta kare ane teu tathA vAyukAyanA jIvo cyavIne samyaktvane paNa pAmatA nathI. / / 306-307aaaa vizeSArtha-- saMkhyAtAvarSAyuSI paMcendriyatiryaMca jIvo marIne eka mokSane choDI zeSa padevanaraka-tiryaMca-manuSya e cAre gatimAM jAya che. sthAvarothI sUkSma bAdara ekendriyo ane vikalendriya te-beindriya, teindriya ane caurindriyo te, svabhavathI cuta thaIne anantarabhave nizce ekendriyathI laI saMkhyAta varSAyuSI tiryaMcapaMcendriyamAM ane manuSyamAM ja jAya che, paraMtu asaMkhya varSAyuSI tiryaMca manuSyamAM tathA devanArakImAM jatA nathI ane tyAMthI AvatA paNa nathI. thAvara=sthAvara rAaMti=jAya che +9 453 emAM jo vikalendriyo marIne anantarabhave manuSyapaNuM pAmyA hoya to tyAM sarvaviratipaNAne pAmI zake che, paraMtu sarvaviratipaNuM pAmIne te ja bhavamAM siddha thatA nathI. vaLI teu ane vAyukAyanA jIvo anantara bhave tathAvidha bhavasvabhAve manuSyapaNe utpanna thatA nathI, paraMtu zeSa 451. saMmUcchima paMcendriya tiryaMca narakamAM jAya to pahelI naraka sudhI ja. 452. saMkhya varSAyuSI devalokamAM yAvat AThamA kalpa sudhI jAya, ane asaMkhya AyuSI garbhaja tiryaMca svabhava tulya athavA tethI nyUna sthitivALuM devatva prApta kare paNa adhika sthitivALuM nahIM. vaLI asaMkhya AyuSI khecara ane antardIpotpanna paMcendriya tiryaMca bhavanapati-vyantara sudhI ja jAya, kAraNa ke ethI AgaLa to palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgavALI sthiti nathI, ethI asaMkhyAyuSI izAnathI AgaLa jatA nathI. je vAta devadvAramAM AvelI gAthA uparathI samajAya tema che. 453. samyaktva eTale zuM ?nizcaya dRSTie sarvajJabhASita tattvo uparanuM yathArtha zraddhAna, jaDa caitanyano sAco viveka karanArI dRSTi te. vyavahAra dRSTie sudeva, suguru, sudharmano svIkAra ane kudeva, kuguru, kudharmano asvIkAra te. anAdikALathI mithyAjJAna tIvramoha--avidyAnA kAraNe jIvane sadasat vastuno viveka jAgRta hoto nathI tethI satmAM asat ane asat mAM sat buddhi dhAraNa karI, te pramANe svIkArI, tadanukUla AcaraNa kare che. pariNAme asatno svIkAra tene asat mArge--adhogatie laI jAya che, ane ethI enuM saMsAracakra kadI bhedAtuM nathI ane saMsArathI mukta thaI, muktinI maMjile kadI pahoMcI zakato nathI. anAdikALathI jIvanamAM UbhI karelI rAgadveSanI tIvra mohagraMthi koI puNyodaye jo bhedAya to mithyAbuddhi TaLe, ajJAna ghaTe ane sabuddhi pedA thAya ane sadasatno sAco viveka pragaTa thaI jAya. A pragaTa thAya pachI ja jIvanamAM ekaDo maMDAya che. tyAM sudhInI aneka bhavanI pravRtti mIMDA tulya che arthAt AtmakalyANa mATe nahIM kevaLa saMsAravardhaka mATe ja thAya che. For Personal & Private Use Only Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha tiryaMcamAM ja utpanna thAya che, ane bhAre karmanA udayathI bhavasvabhAve ja samyakatvanA lAbhathI paNa vaMcita ja rahe che. vikalendriya ane tela, vAukAya sivAya zeSa rahelA saMmUcchima-garbhaja paMcendriya tiryaMco tathA manuSyo ane sUkSma bAdara pRthvI--a--vanaspatinA jIvo to anantarabhave manuSyapaNuM pAmIne muktine paNa meLave che. [306-307] avatAra - e pramANe ATha dvAra samApta karIne, have tiryaMconI vezyAne kahetAM pUrve manuSyagati adhikAramAM manuSyAzrayI lezyA nahIM kahevAyelI, lAghavArthe tene paNa, tiryaMconI vyAkhyAnA prasaMge ahIM kahe che. puDhavIdagaparittavaNA, 5 bAyarapajjatta huMti caulesA / gabbhayatirianarANAM, challesA tinni sesANaM // 30 // saMskRta chAyApRthviidkprtyekvnaa, bAdaraparyAptA bhavanti caturlezyAH / garbhajatiryaGnarANAM SaDlezyAstistraH zeSANAm // 308 / / zabdArtha- ra=pANI. vA vanaspati pariva=pratyeka vAyarajharva bAdara paryAptA gayA bAdarapaptA pRthvIkAya, akAya, ane pratyeka vanaspatikAyamAM prathamanI kRiSNanIla-kApota ane tejo e] cAra vezyAo hoya che. garbhaja tiryaMca ane manuSyone chae [kRSNa-nIla-kApota-tejo-padha ane zukala] vezyAo hoya che. ane zeSa bAdara paryApta tejaskAya, vAyukAya, sUkSma tathA aparyApta pRthyAdi sthAvaro, sAdhAraNa vanaspati, aparyApta pratyeka, vikasendriya, saMmUcchima paMcendriya tiryaMca tathA manuSyone prathamanI [kRSNa-nIla-kApota] traNa vezyAo hoya che. ll308 mATe dareka AtmAe mithyAtvane dUra karI jinapraNIta tattvo para yathArtha zraddhA karavI jene ApaNe samyagudRSTi kahIe chIe. dezavirati samyakatvanI prApti cothA guNaThANe thAya che. zraddhAna thayA pachI paramAtmAnA siddhAMtone zravaNa karyA bAda amuka aMze pApapravRttino tyAga kare tyAre samajavuM ke te AtmAe dezathI eTale aMze virati kahetAM tyAga karyo kahevAya che. A tyAga hiMsA, asatya, corI, maithuna, parigraha ItyAdino samajavo. A cothI samyagRSTinA guNasthAnaka pachInA pAMcamA guNaThANe thAya che. sarvavirati sarva eTale sarvathA saMpUrNa virati kahetAM tyAga te. dezaviratimAM AMzika tyAga hoya che ne te ja gRhasthAzramIo mATe che. jyAre je AtmA saMsAranI moha mAyAno eTale ghara-kuTuMba kabIlo, dolata tamAma prakArano tyAga karI sAdhu-muni-zramaNa banI jAya che tyAre tene mana, thI sarvathA hiMsA, asatya, corI, maithuna, parigraha ityAdi pApono hRdayanA bhAvathI, premathI tyAga karavAno hoya che. A tyAga karanAro sAdhu ja hoya che ane te AtmA A chaThThA guNasthAnakavALo gaNAya che. - 454. ahIM "vAvara' evuM vizeSaNa svarUpadarzaka che. For Personal & Private Use Only Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kone keTalI lezyAo hoya? te 121 vizeSArtha- lezyA kone kahevAya? e viSaya AgaLa devAmAM AvI gayo che. ahIMyA bAdara paryApta pRthyAdine viSe cAra lezyA kahI to cothI tejolezyAno saMbhava kevI rIte hoya? tenuM samAdhAna gAthA 310nA vivaraNamAMthI maLaze. tiryaMcamanuSyane cha vezyA kahI che. kAraNa ke te jIvo anavasthita parAvartita lezyAvALA che, je vAta gAthA 311nA vivaraNathI ja samajAze. [38] avataraNa--have vezyAnA pariNAma jIvane kaI gatimAM kyAre parAvartanane pAme? te oghathI kahe che. aMtamuhattammi gae, aMtamuhattammi sesae ceva / terApti pariNAe, vIvA vayaMti parove rU06 ( maka gAthA cha0) saMskRta chAyAantrmuhuurte gate antarmuhUrte zeSe caiva / lezyAbhiH pariNatAbhiH jIvA vrajanti paralokam // 306 / / | zabdArtha saMtamuhurtAmi pu=aMtarmuhUrta gaye vadaMti jAya che. pariNAyAdiMpariNata thayelA pattoya=paraloke nAthArtha--aMtamuhUrta gaye chate ane aMtamuhUrta zeSa rahya thaka, legyAmAM pariNamanabhAvavALAM thayA thakA jIvo paralokamAM jAya che. 309ll vizeSArtha- sugama che. bAkI A saMbaMdhI vadhu samajaNa AgalI gAthAmAM ja kahe che. [39] (pra. gA. saM. 70) avataukta gAthAnA be prakAranA niyamanamAM, kayA kayA jIvo hoI zake che ? te spaSTa kare che. tirinaraAgAmibhavallesAe aigae surA nirayA / puvvabhavalesasese, aMtamuhutte maraNamiti // 310 // saMskRta chAyAtiryngnraagaamibhvleshyaayaamtigtaayaaN surA narakAH / pUrvamavallezyAyA: zere, antarmuhUrta yAnti NQ9ll, zabdArtha sA nimavanvesaUAgAmI (AvatA) bhavanI vezyAnA purvamavasare pUrvabhavanI vezyA zeSa ro thake gaye chate marakaMti maraNane (jIva) pAme che bhAvArya-vizeSArthavata . ||310nA viroSArtha- tiryaMco tathA manuSyone AgAmI bhavanI vezyAnA pariNamanano antarmuhUrta kALa For Personal & Private Use Only Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vyatikrame ane deva, nArakone pUrvabhavanI (anyabhava apekSAe) eTale svabhavanI cAlatI lezyA, antarmuhUrta zeSa rahye thake maraNane pAme che. ethI ja ahIMyA yAda rAkhavuM jarUrI che ke--koI paNa lezmA navIna pariName tyAre nara- tiri--apekSAe] tenA Agha-prathama samayamAM koI paNa jIvano parabhavamAM upapAta thato nathI, vaLI koI paNa lezyA je pariNamelI cAlatI hoya tenA caramasamaye paNa diva--nAraka apekSAe] koI paNa jIvano pArabhavika upapAta-janma thato nathI. eTale ja gata gAthAmAM granthakAre jaNAvyuM che ke koI paNa navIna lezyAnA pariNamanano [nara tiri] antarmuhUrvakALa vyatikrame ane vaLI diva--nArakane svabhavanI] pariNamelI lezyAno antarmuhUrta kALa zeSa rahe tyAre jIva paralokane prApta kare che. tAtparya e thayuM ke AgAmI bhavanA Adya samaye jIvone anya lezyAnA pariNAma thatA nathI [kAraNa ke nara-tarine svabhavanuM antima antarmuhUrta zeSa rahe tyAM ja bhaviSyamAM thavAvALI gatine lAyaka lezyAno viparyAsa thAya che ane pachI te lezyAmAM ja utpanna thAya che ane deva nArakane svabhavanI lezyAmAM ja utpanna thavAnuM che.] temaja pAzcAtya bhavanA carama samaye paNa tethI judA lezyA pariNAma thatA nathI. ethI niyamana e thayuM ke "jIvo je lezyAmAM maraNa pAme te lezyAe ja AgAmI bhavamAM utpanna thAya che. ethI ja kahevAya che ke deva-narakanA bhavamAMthI lezyA AgAmI bhavamAM mUkavA Ave che ane tiryaMcamanuSyanA bhavamAM lezmA levA mATe Ave che." 308mI gAthA bAdara paryAptapRthyAdikane je cothI tejolezyA paNa kahI te A niyamanA baLe ja, eTale ke bhavanapatithI laI izAnAnta sudhInA tejolezyAvALA devo marIne jyAre bAdara paryApta pRthvI, ap, tathA pratyeka vanaspatimAM upaje tyAre eka aMtarmuhUtta jeTalI tejolezyA sahita utpanna thatA hovAthI teTalo kALa tyAM tejolezyAno saMbhava che; apekSAe tejo sahita cAra lezyA kahI che. [310] avatara-- have tiryaMca tathA manuSyanI lezyAno sthitikALa kahe che. aMtamuhuttaThiIo, tirianarANaM havaMti lesAo / caramA narANa puNa nava- vAsUNA puvvakoDI vi // 311 // saMskRta chAyA-- antarmuhUrttasthitikAstu tiryaGnarANAM bhavanti lezyAH / caramA narANAM punarnavavarSonA pUrvakoTirapi // 311 // zabdArtha sugama che. gAyA pRthvIkAya Adi tiryaMconI ane saMmUcchima tathA garbhaja manuSyonI yathAyogya je lezyAo hoya che te jaghanyathI ane utkRSTathI antarmuhUrtanI sthitivALI hoya che; paraMtu vizeSa e che ke, manuSyonI [garbhaja manuSya] chellI lezyAnI arthAt zuklalezyAnI utkRSTa sthiti nava varSa nyUna For Personal & Private Use Only Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca tathA manuSyonI lezyA sthiti - 222 dizIna nava varSa jUna] pUrva koDa varSanI hoya che. 311 vizA-ahIM mUla gAthAmAM "navavasUbA' nava varSa jUna evuM pada che paraMtu e gAthAnA TIkAkAre te zabdanI vyAkhyA karatAM "navavasUpa' zabdathI evo vizeSa spaSTArtha jaNAvyo che ke nava varSa nyUna nahIM paNa kAMIka anyUna evA nava varSa nyUna pUrvoDa varSanI sthiti zuklalazyAnI paNa che ane eTalA pramANavALI utkRSTa sthiti pUivakroDa varSa uparAntanA AyuSyavALAne saMyamaprAptino abhAva hovAthI pUrva koDa varSanA AyuSyavALA manuSya kaMIka adhika ATha varSanI vaya thayA bAda [51sAdhika ATha varSanI vaye) kevaLajJAna utpana karyuM hoya tevA kevalInI zuklalezyA AzrayI [e utkRSTa sthiti jANavI. e sivAyanA zeSa manuSyonI zukalalezyA to utkRSTathI paNa antarmuhUrta pramANavALI ja che. [311] avataraNa- gatiAgatidvArane pUrNa karyuM. tethI ja tiryaMcadvAranI samAptine jaNAvatAM granthakAra prathama cAre gatinI nahIM kahevAyelI chuTaka chuTaka vyAkhyAno saMbaMdha joDe che. tiriANa vi ThiipamahaM, bhaNiamasesaM pi saMpayaM vocchaM / abhihiadArabbhahi, caugaijIvANaM sAmannaM // 312 // saMta chAyA - tirazcAmapi sthitipramukhaM bhaNitamazeSamapi sAmprataM vakSye / abhihitadArAbhyadhikaM caturgatijIvAnAM sAmAnyam // 312 / / zabdArtha saMpathaM hamaNAM 23 phaLIvA cAre gatinA jIvonuM mahimAraai kahelA dvArothI je sAmagraM sAmAnyataH adhika tene 455. lokaprakAzakAre dravyalokamAM "navavAhU'no artha zrIuttarAdhyayana, pannavaNAnI vRttino AdhAra laI nava varSa khUna pUrvoDa ema karyo ane te ja saMgrahaNInI gAthAnI TIkAno artha judo pADI be kathana e UbhA karyA ke 'nyUna evA nava varSe jUna pUrva koDa varSa" ane "kAMIka adhika ATha varSe nyUne pUrva koDa varSa' ema be ane prathama jaNAvyuM te nava varSa jUnA pUrva koDa ema traNa kathana jaNAvI bahuzruta pAse samanvaya karavA jaNAvyuM che. 456, kiMcit jUna nava varSa athavA sAdhika ATha varSa e be vAkyo lagabhaga samAna arthadarzaka samajavA joIe. lokaprakAzakAre traNa kathano bhinna bhinna batAvyAM, te mujaba gabhaSTima, janmASTama ane janmASTakanI dIkSA siddha thaze, ethI gabhaSTimathI anuttaranuM jaghanya aMtara ane mokSagamana mATenuM jaghanyAyuSya paNa sArI rIte maLI Avaze. 457. zrIdravyalokaprakAzamAM kahyA pramANe uttarAdhyayanasUtravRtti ane prajJApanAvRttimAM nava varSa jUnA pUrva krioDanI utkRSTa sthiti kahI che, te ATha varSanI vaye dIkSA lIdhA bAda eka varSanA cAritrapayi vinA kevaLajJAna utpanna na thAya e hetu darzAvIne kahI che. ane jyAM e hetunI apekSA nathI tyAM sAdhika ATha varSe cAritra pAmIne zIgha kSapaka thaI kevaLajJAna pAmI zake che. e apekSAe dezonA nava varSa athavA sAdhika ATha varSa jUnA pUrva koDa varSa pramANanI e sthiti hoI zake che. For Personal & Private Use Only Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha // tiryaMca jIvonA bhedanAma bhavasthiti jaghanya -- utkRSTa kSullakabhava antarmuhUrta avagAhanA jaghanya - utkRSTa aMgulAsaMkhyabhAga aMgulAsakhyabhAga sUmapRthvIkAya sUphamaapakAya sukSmateukAya kSullakabhava sUramavAyukAya sukSmasA vana, bAdarapRthvIkAya bAdara apUkAya bAdarateukAya attamuhUrta 22 ha0 varSa 7 hajAra varSa traNa divasa traNa ha0 varSa bAdaravAyukAya bAsAvana0 bA) pratyekavana attamuhUrta dasa ha0 varSa sAdhikasahasaMyojana beindriya 12 varSa 12 yojana teindriya 49 divasa 3 gAunuM 1 yojanA cha mAsa caurijiya saMma0jalacara pUvakroDa varSa 1 hajI yojanA gaOjalacara gAu pRo 84ha0 varSa. 3 palyopama pa3 ha0 varSa cha gAunuM 'pRthakatva 1 ha0 yo0 saMmUlcatuSpada gacatuSpada saMpUOurapari0 gaOurapari0 saMmabhUjapari0 gabhUjapari0 samU0 khecara L gabecara pUrvajhoDavarSa 42 ha0 varSa. pUrvakoDa varSa 72 ha0 varSa. gAupRthakatva 2 thI nava gAu dhanu pRthakatva palyoasaMvabhAge rathI nava dhanu0 For Personal & Private Use Only Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only 12 mu antarmu 12 mu0 w antarmu 12 mu0 y 30 antarmu 12 mu0 1 antarmu 12 muhU . HH ** ,, 1 mu0 asaMkhya sudhI 1 samaya - . 36 34 asaMkhyAnaMta A a one a < = = 0 39 - saMkhyavadhavIpanA aparyApto ekendriyathI laI paMcendriya sudhInA saM.garbhajatiryaMco tathA manuSyo ekendriyathI laIne paMcendriya sudhInA tiryaMcomAM jAya che ane bhavanapatithI laI be kalpa sudhInA devo te paryAptA saMkhyavarSAyuSI garbhaja tiryaMcamAM ane paryAptA aparyAptA saMkhyAta varSAyuSI ekendriyathI laI bAdara pRthvI, ar ane pratyeka vanaspatimAM jAya che, tethI uparanA sahasrAra sudhInA devo ane nArako pavitA saMvayitrI garbhaja tiryaMcapaNe utpanna thAya che. Ai - saMkhyavarSAyuSI paMcendriya tiryaMca jIvo marIne cAre gatimAM jAya che. vaLI ekendriyo-vikalendriyo marIne nizce saMkhyavarSAyuSI sarva tiryaMca-manuSyane viSe jAya che. phakta vAu eka manuSyamAM na jatAM nirvacamAM jAya che e vizeSa che. ,, 33 jaghanya viraha nathI. viraha nathI 350 sa0 vi ATha dvAranaM yantra // utkRSTa asaMkhya yAvata 1thI laI " Adya traNa antarmuhUrta nava - 30 30 vyas gati Agati zyA sthiti tiryaMca jIvonuM ATha dvAranuM yaMtra 525 Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vArya- tiryaMconAM paNa sthiti pramukha ATha dvArA kahyAM. have bAkI rahelI vaktavyatAne kahIzuM. temAM kahelA dvArothI prAsaMgika upayogI je adhika varNana, tene cAra gatinA jIvo AzrayI sAmAnyathI kahIzuM. li312aaaa vizeSArtha sugama che. [312] 4 3tha sarvasAdhAra vihAra : avatara- have cAre gati AzrayI vedanI vyAkhyAne karatAM, kone kone kayo kayo veda hoya? te kahe che. devA asaMkhanaratiri, itthI'vea gabbhanaratiriA / saMkhAuA tiveA, napuMsagA nArayAIA // 313 // saMskRta chAyA- devA asaMkhyAyuSkanaratiryaJcaH strIpuMvedA garbhajanaratiryaJcaH / saMkhyAyuSkAstrivedA napuMsakA nArakAdikAH // 313 / / | zabdArtha sugama che. bhAvArya devo ane asaMkhya varSanA AyuSyavALA yuigalika] manuSya tiryaMcomAM strIveda ane puruSaveda ema banne vedo che, vaLI saMkhyavarSanA AyuSyavALA garbhaja manuSya ane tiryaMco strI, puruSa ane napuMsako ema traNa vedavALA hoya che, tathA nArako temaja "kApha zabdathI ekendriya, vikasendriya, saMmUcchima tiryaMca, manuSyo te sarve eka napuMsaka vedavALA ja hoya che. 313 A vize kArya-veda, e puruSane strI ne strIne puruSa saMbaMdhanI abhilASArUpa, dehAkRtirUpa ane nepathyarUpa [nATakIyAnI apekSAe ema traNa prakArano che. bAkI vadhu vyAkhyA devadvAramAM kahelI che. [313] avatArapUrve kahelI vastuo, deha, pRthvIo, vimAnAdikanuM mApa kayA kayA aMgula vaDe karIne mapAya che? te kahe che. AyaMguleNa vatthu, sarIramussehaaMguleNa tahA / nagapuDhavivimANAI, miNasu pamANaMguleNa tu // 314 // saMskRta chAyAaatmaanggulen vastu, zarIramutsedhAGgulena tathA / nagapRthvIvimAnAdIni, mimISva pramANAMgulena tu // 314 // zabdArtha kAryaputte AtmAMgulavaDe nApuvavimAna parvata, pRthvI, vimAnAdi vadhuM vastu kUivA talAvAdi] nisu=mApavuM u tteja-utsadhAMgulathI paHIVguNa=pramANAMgulathI For Personal & Private Use Only Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAMgula aTale zuM? tenA prakAro 527 mAthArtha- AtmAguMlathI vastu [eTale kUpa-talAvAdi, utsadhAMgulathI jIvonAM zarIro, ane pramANAMgulathI parvata, pRthvI, vimAnAdi mapAya che. [314|| vizeSArtha- prathama AtmAgula eTale zuM? to AtmAgulano zabdArtha-potAnuM, aMgula che. potAnuM eTale konuM? to je je kALe (te te samayanI apekSAe) zAstramAnya UMcAIthI je je puruSo pramANopeta gaNAtA hoya, teonuM AtmIya-potAnuM je aMgula tene ja ahIM AtmAgula samajavuM. ane te uttama puruSonA aMgulanA mApathI nirNayabhUta thatI vastuo AtmAgulanA pramANavALI gaNAya. jema bharata-sagaracakranA vAre bharata temaja sagaranA AtmAMgulavaDe AgaLa kahevAtI je je vastuo mapAya te, AtmAgula pramANavALI gaNAya; kAraNa ke te samaye ucita mAnavALA teo gaNAya che. e pramANe zrI vIrabhagavAnanA samayamAM te kAlocita paramAtmA zrImahAvIradevanA AtmAMgula vaDe te te vastu mapAya. A AtmAgula te te kAlanA puruSonA AtmIya aMgulAdhIna hovAthI, kAlAdi bheda vaDe anavasthita hovAthI A mApa aniyata che. AtmAgula vaDe kaI kaI vastu mapAya? AtmAgula vaDe vastu mApavAnuM kahyuM te vastu traNa prakAre che. (1) khAta (2) uskRita ane (3) ubhaya prakAranuM. emAM vAti eTale khodIne taiyAra thatAM kUvA, bhoMyarA, taLAva vagere. AMti eTale UMcAIvALA padArtho te gharo-prAsAdAdi dhavalagRho. =eTale khAta ane ucchita baMne jAtanI vastu jemAM hoya che, tevI vastumAM bhoMyarA sahitanAM prAsAdo, gRho samajavAM. vadhu spaSTatAthI kahIe to nagaro tathA jaMgalanAM sarva jAtanAM jalAzayo, kUvAo, jAtajAtanI vAvaDIo, sarovaro, taLAvo, nadIo, samudro, draho, guphAo, azAzvatA parvato, khAIo, vRkSo, udyAno, upavano, nagaramAguM, rAjabhavano, lokagRho, dukAno, vAhano, pazuo, zarIrAdikanAM mAno ityAdi vastuo te te kAlamAM zreSTha gaNAtA puruSanAM aMgulathI mapAya tenuM mApa nizcita thAya che, ema jaNAya che. paNa eTalo viveka samajavo ThIka lAge che ke, AtmAgula vaDe mapAtI vastuo azAzvatI ane pramANAMgule mapAtI vastuo zAzvatI samajavI. upara batAvelI vastuo AtmAMgulathI eTalA mATe mApavAnI che ke, e vastuo te te kAlanA lokonA zarIrAnusArI mApa sAthe meLa khAtI ja hovI joIe. jo ema na kare to utsadhAMgula ke pramANAMgulanI gaNatrIthI mApo darzAvAya to te mATe goTALA ke bhramo UbhA thAya ne vahevAra cAlavo muzkela thaI paDe. 458. je kALane viSe je puruSo potAnA aMgula pramANathI 108 aMgula UMcA hoya teonuM aMgula te ja AtmAgula kahevAya. paraMtu ethI jUnAdhikapramANavALAM puruSonuM je aMgula te AtmAgula nahIM paNa AtmAMgulabhAsa kahevAya, ema pravacanasAroddhAravRtti kahe che. ane prajJApanAvRttikAra kahe che ke je kALamAM je manuSyo hoya teonAM aMgulanuM je pramANa hoya te ahIM AtmAgula samajavuM. A rIte banne vacce pharaka rahe che, kAraNa ke pravacanasAroddhAra vRttikAra 108 aMgulanI UMcAInuM niyamana kare che jyAre prajJApanAvRttikAra tevuM niyamana karatA nathI. tethI ja teo A aMgulane aniyata gaNAve che. For Personal & Private Use Only Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 128 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha dAkhalA tarIke zrI RSabhadevabhagavAnanI hayAtInA kALamAM utsadhAMgulathI 200 hAtha UMDo kUvo hoya to zuM te kUvAne '200 hAthano A kUvo che' evI jAherAta karavI kharI? to nA, te rIte lakhe to lokonA potAnA hAthano hisAba mana upara satata vartato hoya eTale A gaNatrI bolavI bhramotpAdaka thaI jAya, mATe te te vakhatanA lokonA (potAnA) AtmAMgulavaDe mApIne te rIte ja tenI jAherAta thaI zake. ane e mATe aMgula konuM pasaMda karavuM? harakoInuM? to kahe nA, kAraNa ke eka ja samayanA mANasomAM paNa aMgulanI dIrghatAnuM alpAMze nyUnAdhikapaNuM hoya che, mATe te kAlamAM sazakta, nirogI, ane lakSaNovaDe je puruSa zreSTha gaNAtA hoya tenuM mApa levAnuM. kAraNa ke te ja sAcuM barAbara aMgula hoya che. tenA AdhAre ja aMgula, pAMde, vaita, hAtha yAvata, yojana sudhInAM mApo pravartatAM hoya che. te kALe zrI RSabhadevasvAmI ke bharata cakravartI yugazreSTha puruSo tarIke gaNAtA hatA, tethI temanuM aMgula grahaNa karAyuM che. emanuM aMgula e ja pramANAMgula paNa nakkI thayuM che, kAraNa ke te aMgula utsadhAMgulathI cArasogaNuM dIrgha che. have A yugazreSTha vyaktinA aMgulAnusArI hAthanA mApe 200 utsadhAMgulavALo kUvo keTalA hAthano gaNAya? to barobara 12 hAthano gaNAya. ane te rIte ja prasiddhi karAya. ane A rItano vahevAra ja anukULa, ucita ane baMdhabesato rahe ane evo vahevAra ja lokamAnya bane. 1. have utsadhAMgula kone kahevAya?--utsadha eTale (paramANuthI AraMbhIne) kramazaH UrdhvavRddhi dvArA prApta thatuM aMgula te. e kevI rIte vRddhi thatAM prApta thAya che, te vAta have pachInI 316 ne 317mI gAthAmAM kaheze. 2. utsadhAMgulavaDe kaI vastu mapAya? deva vagere jIvonAM zarIronuM pramANa zAstramAM je kahyuM che te A aMgulanA hisAbe ja samajavuM. 3. pramANAMgula kone kahevAya? pramANAMgula zabdano artha zo ? yuganI AdimAM thayela zrI RSabhadeva bhagavAna athavA to bharata cakravartI jemAM pramANa rUpa che ane tethI temanuM je saMta te pramANAMgula kahevAya che. A aMgula kevaDuM hoya? te mATe (gAthA 318 mujaba) jaNAvyuM che ke, utsadhAMgulathI cArasoguNuM lAMbuM ane mAtra aDhI gaNuM athavA rA utsadhAMgula pahoLuM, ene pramANAMgula' kahevAya che. zrI RSabhadeva bhagavAnanuM ane bharatacakrInuM aMgula AvaDuM ja hatuM. jinabhadrIyA saMgrahaNI (gAthA 350) vagere sthaLe utsadhAMgulathI hajAragaNuM pramANAMgula kahyuM che. paNa tethI visaMvAda na samajavo. tyAM e apekSA che ke 400 guNI lAMbI ane rA guNI pahoLI utsadhAMgulanI zreNIne rA ne badale eka ja aMgula pahoLI rAkhIne bAkInI 12aa, aMgula rahetI pahoLAIne 400 sAthe joDI devAmAM Ave to 400+800+200=1000 udhAMgula lAMbI ne eka utsadhAMgula pahoLI evI sIdhI zreNI thAya. athavA laMbAI ane vyAsane guNIe 400xrA. to paNa hajAra aMgula thAya. A pramANAMgulanuM kSetraphaLa thayuM. 459. bhagavAna utsadhAMgulathI 500 dhanuSya UMcA hatA ane AtmAMgulavaDe 120 aMgula UMcA hatA. 500 dhanuSyanA aMgula 48 hajAra thAya ene 120 AtmAMgule bhAgIe to 400 utsadhAMgulanuM 1 2SabhAMgula AvI jAya. For Personal & Private Use Only Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramANu kone kahevAya? tenI vyAkhyA . 626 A pramANAMgula vaDe je vastuo mApavAnI che, temAM traNa prakAranuM pramANAMgula upayogamAM levAya che. keTalAka kahe che ke pramANAMgulanI mAtra dIrghatA vaDe ja pRthvI, parvato mApavA paNa vikhaMbha-pahoLAI bhegI na levI eTale sUcI aMgulathI ja mApavuM. bIjA ema kahe che ke nA, ema nahIM paNa pramANAMgulanA kSetraphaLavaDe (eTale hajAra udhAMgularU5) mApavuM. jyAre trIjo pakSa kahe che ke dIrghatA na levI-kSetraphaLa na levuM. mAtra vikhaMbha eTale rAA utsadhAMgala vistAravaDe ja mApavuM. ahIM prathama pakSamAM pramANAMgulIya eka yojanamAM utsadhAMgula pramANavALAM 400 yojana, bIjA pakSamAM eka hajAra yojana ane trIjA pakSamAM rA yojanA (eTale daza gAu) Ave che. pramANAMgulathI kaI vastuo mapAya che? meru Adi zAzvata padArtho, dhamadi naraka pRthvIo, saudhamavataMsakAdi sarva vimAno ane mAthAmAM kahelA "nA" zabdathI anya zAzvatA bhavana-narakAvAsa dvIpa samudro vagere zAzvata padArtho laI levA. pramANAMgulathI acala ane zAzvatA gaNAtA padArtho mApavAnA che te dhyAnamAM rAkhavuM. [31]. - avatAra-gata gAthAmAM kayA aMgulathI kaI vastu mapAya teTaluM ja kahyuM hatuM paNa e traNeya aMgula kone kahevAya e bAbatamAM granthakAre kahyuM na hatuM. (alabatta, vizeSArthamAM te vAtano isAro karyo che.) have gAthA dvArA ja utsudhAdi aMgulanI gaNatrI paramANuthI zarU karAya che tethI paramANu kone kahevAya ? tenI vyAkhyA kare che. satyeNa sutikkheNa vi, chittuM bhittuM va jaM kira na sakA / taM paramANuM siddhA, vayaMti Ai pamANANaM // 315 // saMskRta chAyAshstrenn sutIkSNenApi, chettuM bhettuM vA yaM kila na zaktAH / taM 'paramANu' siddhA, vadanti Adi pramANAnAm // 31 // | zabdArtha'satyena zastra vaDe te paramANuMnne paramANune sutivaveka visamyaka rIte tIkSNa evA paNa siddhAsiddha puruSo ttei mituM baM=jene bhedavA ke chedavAne vayaMti vade che vira na saM=kharekhara (puruSa) zaktimAna nathI | bApaHITI pramANonI Adi bhAvArya-vizeSArthavat . ll315aa. viroSArtha- utsadhAMgulanI vyAkhyAmAM kahevAmAM AvyuM che ke vRddhi pAmatuM aMgula te utsadhAMgula. 460. anuyoga dvArA ane aMgulasittarImAM trIjA pakSane ja yogya gaNyo che ane A mApa jaghanya hovAthI pRthyAdinA mApamAM ThIka anukULa rahe che. tattva tu kevalIgayuM. 461. kavacit anvaya pramANe zabdArthakrama mUkyo che. For Personal & Private Use Only Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A utsadhAMgulanI vRddhinI zarUAta paramANuthI thAya che. e paramANu be prakArano che, eka sUkSma paramANu ane bIjo vyavahArika paramANu. temAM sUkSma paramANunI vyAkhyA jaNAvatAM jJAnI maharSio kahe che ke sUkSma paramANu eka AkAzapradeza jeTalA pramANavALo, je pramANanA be vibhAgo kevalajJAnI paNa buddhithI karI zake nahi evo avibhAjya, vaLI apradezI ane sarvathI sUkSma che. AvA sUkSma ananta paramANuo ekaThA maLe tyAre [nizcayanayathI anaMta sUkSma paramANuono banelo sUkSmaskaMdha thAya ane vyavahAranayathI] eka vyavahAra ke vyAvahArika paramANu banyo kahevAya. ati tIkSNa evA khagAdi zastrathI je aNane chedavAne, chidra pADavAne ke bhedavAne mATe athata be bhAga karavAne mATe koI paNa zaktimAna nathI. te aNune paramANu [ghaTAdinI apekSAe sUkSmaaNu kahevAya, ema siddha-sarvajJa puruSo potAnA jJAnacakSathI khAtrIpUrvaka ApaNane kahe che, ane tene sarva pramANono AdibhUta aMza kahe che. sUkSmaparamANunI apekSAe vyavahArika paramANunA paNa buddhithI jJAnIo anaMtA bhAgo pADe che ane vyavahArika paramANu paNa anaMtapradezI hoya che. [315] avatara-have paramANuthI zarUAta karIne utsadhAMgulanuM mApa batAve che. paramANU tasareNU, rahareNU vAlaagga likkhA ya / jUa javo aTThaguNo, kameNa ussehaaMgulayaM // 316 // aMgulachakkaM pAo, so duguNa vihatthI sA duguNa hattho / cauhatthaM dhaNu dusahasa, koso te joaNaM cauro // 317 // saMskRta chAyAprmaannustrsrennuu, rathareNUlAgro likSA ca / yUkA yavo'STaguNo krameNa utsedhAmulakam // 316 / / agulaSaTkaM pAdo sa dviguNo vitastiH sA dviguNA hastaH / caturhastA dhanuH, dvisahastrANi krozaH te yojanaM catvAraH // 317 / / zabdArtha - paramANUparama aNu-paramANu gUga -navo jUcava tasaMpUtrasa hilatAcAlato] reNu mANo AThaguNA rahapU=rathareNu DodaaMgunayaM-utsadhAMgula eka thAya vAnaravAlAjha gunacha pANocha (utsadha) aMgule paga tivAlIkha so Tu vidathI te duguNa thatAM veMta 462. anaMtA sUkSma paramANu visasA pariNAmathI saMghAtavizeSane jyAre pAme tyAre teno eka 'vyavahArika paramANu' banyo kahevAya.. For Personal & Private Use Only Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utsedhAMgulanuM mApa kulahala joto be hajAra dhanuSyano koza te noyanuM gharono cAra koze yojana sA tumuLa hote duguNa thatAM hAtha cahaA ghaNu cAra hAthano dhanuSya gAcArya--vizeSArthavat sugama che. II316-317lA ahIM granthakAre gAthAlAghavanI buddhithI paramANuthI sIdhuM trasarejInuM pramANa kahyuM, paNa paramANu ane trasareNu vaccenA utkSakSNazrvazikA vagere pramANo nathI kahyAM, chatAM ApaNe to te paNa granthAntarathI samajI laIe. 531 vizeSArya pUrva gAthAmAM vahevArika paramANunuM svarUpa kahyuM. 466 gata gAthAmAM kahelA evA 46 anantavyavahArika paramANue eka uzrlaSNazlaziMkA (A paNa atyanta sUkSma pramANa) thAya, tevI ATha uzleSNazlag2ikAe punaH eka zlaGgambhaSNikA thAya, ATha zlaSNazlag2ikAe eka UrdhvareNu thAya, ATha urdhvareNue eka 'trasareNu'* thAya, ATha 46patrasareNuno eka rathareNu thAya, ATha rathareNu malIne devakuru uttarakurukSetranA jIvonuM ekavAlAgra vALanA agrabhAga jevaDuM pramANa thAya, ane te ja vAlAne AThaguNo karavAthI eka ramyakSetranA yugalikano vAlAgra thAya, tene AThaguNo karavAthI haimavatta ane hairaNyavanta kSetranA yugalikano vAlAgra thAya che, tethI AThaguNo jADo pUrvavideha ane pazcimavidehanA manuSyono vAlAga tathAvidha 46 kSetraprabhAve hoya che, tethI AThaguNo jADo vAlAgra bharata, airavata kSetranA manuSyono hoya che ane tevA ATha vAlAgna bhegA maLatAM eka lIMkhanuM mApa thAya che. ATha lIMkho maLIne eka jU (mastakanI jU) pramANa thAya che, ATha jUnI jADAI malIne eka yava (java)nA madhyabhAganI jADAInuM mApa Ave che ane ATha 'thavamadhya' malIne eka utsedhAMgula [ApaNuM eka aMgula] thAya che. 463. zrI malayagirijI saMgrahaNInI TIkAmAM ATha vyavahArika paramANue eka uzleSNamlaSikA kahe che. teozrIe cAMnuM pramANa joI lakhyuM haze te jJAnIgamya che. kAraNa ke anya AgamagranthomAM bahudhA uparokta ja kathana jovAya che, to paNa A gAthAnA sravruttuLo A zabdathI temano paNa ATha AThaguNuM karavAno uddeza hoya to te jJAnIgamya. 464. jIvasamAsanA sUtrakAra, zarUAtathI ja anaMta paramANu maLIne eka utlaGgalag2ikA kahe che, e anaMta paramANu vyavahArika ke sUkSma levA te spaSTa karatA nathI. vaLI anaMta utkSaNamplag2ikA maLIne eka zlaSNazlaNikA kahe che ane e zlaSNazlaSikA tene ja pAcho vyavahArika paramANu kahe che. Ama banne rIte teonuM kathana bhinna paDe che. keTaleka sthaLe utlaGga ne zlaSNazlaAEikA mApa gaNatrImAM ja nathI lIdhuM e vivakSAbhedo che. 465. malayuidhira saM. TIkAmAM ATha trasareNu kahyA pachI 'ATha trasareNue eka vAlA, ATha vAlAge lIkha, e rIte vyAkhyA karI che. 466. A vAlAgra janmAvasthAno levo ke anyAvasthAno gaNavo teno spaSTa khulAso maLato nathI. paraMtu palyopamAdikanI gaNatrImAM mastaka muMDAvyA bAda sAta divasa sudhInA vAlAganuM grahaNa karyuM che, tadanusAre ahIM paNa vicAravuM ucita jaNAya che. 467. eka ja vAlAgramAM sUkSmatA ane sthUlatAnI bhinnatA te kSetra ane te te kALanA prabhAvane AbhArI che. anukrame zubha kAlanI hAni thatAM kezagata sthUlatA vizeSa vadhe che. 468. A abhiprAya--saMgrahaNI vRtti, pravacanasArodvAra vRtti, anuyogadvAra vagereno che. jyAre jaMbudrIpa prajJaptinA vRttikAra pUrva-pazcima videhanA ATha vAlAge eka lIMkha thAya ema kahe che. For Personal & Private Use Only Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A vyAkhyAthI spaSTa thAya che ke, aMgulamApa ApaNI AMgaLInI pahoLAInuM ja samajavAnuM che. vahevAramAM paNa cAra-cha AMgaLa pramANa lugaDuM bharavAnuM hoya che tyAre AMgaLInI pahoLAIthI ja mapAya che. AthI jeo utsadhAMgula UbhI AMgaLInA pahelA veDhA sudhI hovAnuM samaje che te temano bhrama ja sUcave che. ane aMgula gaNatrI sAthe veDhAno kazo ja saMbaMdha nathI ane e mApa vahevAru paNa banI na zake, chatAM UbhI AMgaLI mApIne utsadhAMgula' nakkI ja karavuM hoya to ADA ATha java mUkIne tenI vacalI jADAInI zreNIe khuzIthI karI zakAya che. ahIM eka vAta khAsa dhyAnamAM rAkhavI ke "pramANAMgulInA mApamAM laMbAI sAthe pahoLAInI gaNatrI paNa batAvI che, jyAre utsadhAMgula ane AtmAMgulamAM e nathI batAvI. eTale A banne aMgulo sUcI zreNInI jema, eka ja dIrgha mApe samajavAmAM ane te rIte ja mApavAnAM che. cha utsadhAMgule eka pAda [paganuM mApa] thAya, be pAde eka veMta, be veMta [visasti eka hAtha, cAra hAthe eka dhanuSya, be hajAra dhanuSya eka koza-gAu, cAra koze eka yojana thAya che. atyAre A dezamAM A ja mApano vahevAra cAle che. paramANunI vyAkhyA kahevAI gaI che. have uzlaSNazleksika, zlaSNazlaNikA te paNa atyanta sUkSma thAya che paraMtu paramANunI apekSAe uttarottara adhika mAnavALuM mApa kahevAya. tyArabAda urdhvarayte svataH athavA paravAyu AdinA prayoge Urdhva adhaH ane tiryaMgu gati karato athavA jALIyA, chAparAnAM chidramAM sUryanAM kiraNomAM uDatI dekhAtI rajamAMno eka kaNa [rajakaNa] te. trone paraprayoge eTale ke nagarAdikanA vAyuprayoge gati karanAro rajakaNa. ra -ratha cAlavAthI tenA paiDAthI uDatI dhULanI rajakaNa te. A rajakaNa kaMIka vadhu skUla che. [316-317] avataraNa- utsadhAMgulamAnane batAvI, mUla gAthAdvArA pramANAMgulanI vyAkhyA kare che. causayaguNaM pamANaM-gulamussehaMgulAu bodhavvaM / ussehaMgula duguNaM, vIrassAyaMgulaM bhaNiyaM // 318 // saMskRta chAyActuHshtgunnN pramANAMgulamutsedhAMgulato boddhavyam / utsedhAgulaM dviguNaM vIrasyAtmAgulaM bhaNitam // 318 // zabdArtha23yagucArasogaNuM paHIMAtaMtrapramANAMgula 469. anuyogadvAramAM-'pAda' pachI aMgulanI saMkhyAne dviguNa dvArA anya mApo paNa dazavyiAM che paNa zailIbheda che. paNa tattvathI te eka ja che. "bharatanATyamAM nIce mujaba prakAra che. aNavaH aSTau rajaH proktI tAnyaSTau bAla ucyate / bAlAstvaSTau bhavellikSA yUkAlikSASTakaM bhavet // yUkAstvaSTau yavaH proktaH yavAstvaSTau tathAGgulam / agulAni tathA hastazcaturviMzatirucyate // bhiratanATaya 2,14-15 For Personal & Private Use Only Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANAMgulanI vyAkhyA ane aMgula aMgenI carcA . vahaMduttA =utsadhAMgulathI vIrasaryanaM vIra bhagavAnanuM eka aMgula haseDara Tu utsadhAMgulathI duguNa bhAyaM kahyuM che vArya-utsadhAMgulathI cArasogaNuM moTuM pramANAMgula jANavuM ane utsadhAMgulathI dviguNa, bhagavAna mahAvIranuM eka aMgula kahyuM che. [318 viroNArya-A gAthAmAM utsadhAMgulathI pramANAMgula 400 guNuM dIrgha kahyuM paNa pahoLuM keTaluM te jaNAvyuM nathI. to (anya granthAnusAre) tenI pahoLAI rAA, utsadhAMgula samajavI. eTale 400 utsadhAMgala lAMbuM ane rA u0 aMgula pahoLuM hoya tene pramANAMgula kahevAya che. AvuM aMgula zrI RSabhadeva bhagavAna athavA bharata cakravartInuM hatuM. AthI eka bIjI vastu siddha thaI ke zrI RSabhadeva ke bhAratanuM AtmAgula te ja pramANAMgula paNa thatuM hatuM. paNa A meLa e ja kALe maLato Ave che, paNa te pachInA kALa mATe nahIM pachI to AtmAgula ane pramANAMgulano meLa maLato nathI. hoto. ethI AtmAgula pramANa haMmezA aniyamita hoya che. jyAre pramANAMgula pramANa, tenI vyAkhyA mujaba haMmezA niyata ja che. * ahIMthI aMgulane aMgenI keTalIka carcA upayogI hoI te ApavAmAM AvI che. 1. prathama zaMkA - utsadhAMgulathI pramANAMgula hajAragaNuM che, ane e hajAragaNuM pramANAMgulamAna, te bharatacakkInA eka AtmAgula barAbara kahevAya che. AthI bharatacakrI zrI mahAvIrasvAmIthI pAMcasoguNA moTA zarIravALA thaze. kAraNa ke zreSTha puruSo svAtmAMgulathI 108 aMgula UMcA hoya che e vacanathI bharatacakrI paNa AtmAMgule 108 aMgula UMcA thayA. e hajAraguNAM utsadhAMgule eka pramANAMgula-te ja bharatacakrInuM svAtmAgula che, je vAta pUrve kahI gayA. tethI bharatacakrInA eka svAtmAgulanA hajAra utsadhAMgula to 108 svAtmAgulanA utsadhAMgula keTalA? to trirAzI gaNitanA hisAbe 108000 eka lAkha, ane ATha hajAra eTalA bharata-zarIranA utsadhAMgulo AvyAM. have bhagavAna vardhamAnasvAmI jemane te utsadhAMgulanI ja apekSAe 216 aMgula [ane AtmAgula 108] hatA temane mate ja 108000 hajArane bhAga ApatAM, mahAvIranI apekSAe bharatacakrI pAMcasoguNAM moTA, athavA to bharatanI apekSAe zrImahAvIra pAMcasome aMze nAnA Ave che. e pa00 guNA moTA ke teTale aMze nAno zrIvardhamAnaprabhuno deha koIne ISTa nathI, kAraNa ke mahAvIranI kAyAnA mApanI apekSAe bharata 400 guNA ja moTA athavA tethI zrI mahAvIra cArasome aMze nAnA thavA joIe; ane thAya che 500 guNA moTA tenuM zuM? [A pa00 guNApaNAnI prathama zaMkA 2. bIjI zaMkA-have "senA vIrasAvaMtta maLe e gAthAnA uttarArdhacaraNathI utsadhAMgulathI dviguNa vIra paramAtmAnuM svAtmAgula potAnuM aMgula] kahyuM che, to ahIM uparanI zaMkAmAM zrI mahAvIra mahArAjAne 108 aMgula UMcA kahyA tema kema ghaTaze? kAraNa ke ukta gAthAnA anusAra bhagavAna svAtmAMgule 84 ne utsadhAMgulathI 168 aMgula thAya che. te A pramANe,-bhagavAna pote utsadhAMgulathI prApta thatI sAta hAthanI sviAtmAMgule 3] kAyAvALA hatA, have 24 aMgulano eka hAtha thato hovAthI, sAta hAthanA aMgula kADhatAM [7424=168] For Personal & Private Use Only Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha aMgula AvyA. evA be utsadhAMgule eka vIravibhunuM AtmAgula thatuM hovAthI 168 utsadhAMgulane bethI bhAgatA athati tenuM ardha karatAM 84 svAtmAgula zrIvIranuM zarIra Ave che. to pachI bhagavAna svAtmAMgule 108 aMgula ane utsadhAMgule 216 aMgula UMcA hatA ema bIjAo kema kahe che? ane jo teonuM e kathana yathArtha hoya to viraprabhunI sAta hAthanI UMcAI kevI rIte maLaze? kAraNa ke 'dviguNa utsadhAMgule varanuM eka AtmAgula" thatuM hovAthI 108 AtmAgulanA utsadhAMgula 216 thaze. enA hAtha karavA [24 aMgulano eka hAtha hovAthI] 24 aMgule bhAMgatA nava hAtha pramANa zrI vIranI kAyA thaze, ane e kAyapramANa yathokta aMgulathI visaMvAdI hovAthI koIne sammata nathI. ane 108 svAtmAgula levAthI "snehaMdukuLa' ityAdi kathana asatya Thare che, to 108 svAtmAgulanuM samAdhAna zuM? A zaMkA jeonA mate zrImahAvIra 108 aMgula UMcA che ema kahe che teonI che; kAraNake 108 AtmAgulanA kathanathI gAthAno niyama sacavAto nathI. 3. tRtIya zaMkA-vaLI jeo zrIvIrane svAtmAMgulathI 120 aMgula mAne che, temane mate be utsadhAMgule eka vIrAtmAMgula' e niyama kema sacavAze ? A pramANe traNa zaMkA UbhI thaI. eka to vIprabhune 108 AtmAMgulIya mujaba vIraprabhuthI "bharatacakrI 500 guNA' thavA jAya che te, bIjI zrI vIraprabhune svAtmAMgule 108 aMgula UMcA kahe che te, ane trIjI prabhu zrIvIrane 120 AtmAMgule UMcA kahe che te. ahIM zrI vIrane eka mate 108 AtmAgula (216 u0) kahyA, tethI kharI rIte prathama 500 gaNA bharata moTA'nI zaMkA thaI. kAraNa ke 108 pramANa letAM 'utteTTri'e niyama sacavAto nathI. ApaNe e kathana puSTa karavA niyama to sAcavavo che. ane jeo 120 AtmAMgulIya vIrane kahe che temane mate eka rIte samacorasa kSetraphaLanA hisAbathI, ane 84 AtmAgula pramANa vIra kahevAya che te A banne matathI 'sehaMdutta' kathana ghaTI zake che. phakta 108nuM kathana juduM paDe che, tethI te ja vAta upara have AvIe. prathama zaMkA nirAsa- pUrvokta zaMkAmAM eka hajAra utsAMgale eka pramANAMgula kahyuM ane aMgula te ja bharatanuM AtmAgula kahyuM te to jANe yogya che. paraMtu ukta zaMkAmAM "zreSTha puruSo svAtmAMgule 108 aMgula UMcA hoya che ane e vacanAnusAre bharatacakrIne paNa zreSTha puruSamAM gaNI tenI 108 AtmAgula UMcAI mAnI vIprabhuthI pa00 guNA kahyA." paraMtu tyAM bharatacakrIne zreSTha puruSa gaNI 108 AtmAMgulI' gaNatrI svIkArI karI te ja prathama bhUla che, kAraNake anuyogasUtrakAra cakrI, vAsudeva ane tIrthakaro svAtmAMgule 120 aMgula ane zeSa adhika pradhAna puruSo 108 aMgula 'UMcA hoya che ema kahyuM che, have jyAre bharatacakrI svAtmAgule 120 aMgula UMcA banyA. tyAre 120 svAtmAgulano [6 aMgulano eka dhanuSya evA hisAbe] bharatano svAtmAMgulI eka dhanuSya Avyo. ethI ApaNA utsadhAMgule bharatacakrI 500 dhanuSya UMcA thayA. have eka AtmAgulanA dhanuSya kADhavA trirAzi karIeethI bharata AtmAMgulIya savA dhanuSya utsadhAMgulanAM 500 dhanuSya For Personal & Private Use Only Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgula aMgenI carcA- samAdhAna thAya to (bharatanA ja) eka AtmAMgulamAM keTalA dhanuSya thAya? trirAzi sthApanA 1-500-1, A rIte thAya. prathamano rAzi aMzasahita [apUNa] che, mATe guNya guNakanI rakamane samAna karavI paDaze, tethI darekanA hAtha karI nAMkhavA. eTale savA dhanuSyanA [14] bharatAMgulIya 5 hAtha ane madhyamarAzinA-pa0084=1000 hAtha, anyarAzinA 184=4 hAtha. have traNe rakamanI punaH trirAzi sthApanA karavI pa-200-4 temAM anyanA 4 rAzithI madhyanA 2000 rAzine guNatAM 8000 thAya, tene prathamanA 5 rAzi vaDe bhAMgatA 1600 hAtha, eka svAtmAgula [jevA bRhat] dhanuSyanA AvyA, te hAthanI saMkhyAnA utsadhAMgulIya dhanuSya karavA [cAra hAthano eka dhanuSya hovAthI] cAre bhAMgatA 400 dhanuSya AvyA. javAba e nIkaLyo ke AtmAgulanA eka dhanuSyamAM utsadhAMgulanA 800 dhanuSyo samAI jAya, e niyamAnusAra AtmAgulanA eka hAtha vaDe utsadhAMgulanA 400 hAtha, eka AtmAMgulamAM utsadhAMgula 400 ane eka AtmAMgulIya yojanamAM [ApaNA] 400 utsadhAMgulIya yojana samAI jAya. e pramANe eka zreNI pramANAMgula mApane viSe 400 utsadhAMgula thAya, ema sAbita thayuM. ahIM vAcakone kadAca zaMkAno Avibhava thaze ke-pUrve to eka pramANAMgulamAM 1000 utsadhAMgula kahyA hatA tenuM zuM? tenuM samAdhAna e che ke-eka hajAra utsadhAMgulanI je gaNatrI thAya che te to 400 utsadhAMgulanI pahoLAIvALI dIrghazreNInI apekSAe eTale ke eka pramANAMgulanA 400 utsadhAMgula te viSaMbha sahita gaNatAM eTale 400 aMgula dIrgha ane rAA aMgula jADI evI eka aMgulapramANa vistAravALI zreNInI laMbAI [400xrA] 1000 aMgulanI Ave e dIrdha zreNInI apekSAe kahyuM che; bAkI vAstavika 1400 utsadhAMgule eka pramANAMgula' hoya che. A pramANe apekSAe hajAra utsadhAMgule athavA vikhaMbhayukta evA pramANAMgule [400 u0] zAzvata pRthvI-parvata-vimAnAdika pramANo mApavAnAM kahyAM che te mApavAM. A bAbatamAM matAMtara che te gAthA 314nA vizeSArthamAM jaNAvela che. bIjI zaMkAnuM samAdhAna- have granthakAre "uttehaMgunaTulu' niyama bAMdhyo che e niyamathI bhagavAnanI sAta hAthanI kAyAnA hisAbe vIra bhagavAna svAtmAMgule 84 aMgula thAya che temAM to zaMkAne sthAna nathI. paNa jemanA mate bhagavAna 108 AtmAgula svihaste 4 hAtha UMcA che teo to granthakAranA "uttejItta' matathI judA ja paDe che, kAraNa ke emanA mate be utsadhAMgule eka vIrAtmAgula nahIM paNa trirAzinA hisAbe 13 utsadhAMgule eka vIrAtmAgula thAya che, mATe spaSTa matAMtara ja mAnavuM paDaze. trIjI zaMkAnuM samAdhAna- jeonA mate bhagavAna 120 svAtmAgula che teono mata paNa dekhItI rIte judo ja paDe che, paraMtu samacorasa kSetraphaLanA hisAbe kADhatAM "sehaMdukulu' niyama caritArtha thAya che. te A pramANe- bhagavAna svAtmAMgule 120 aMgula che tene 24 vaDe bhAgatAM (120 aMgulanA) pAMca hAtha AvyA. tene samacaturastra bAhA pratibAhArUpa kSetragaNita vaDe teTale ja (5*5=) guNatAM 25 thAya. For Personal & Private Use Only Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha have zrImahAvIrano deha sAta hAtha che, tenuM kSetraphaLa [77] 49 hAtha Ave. hAtha, pAnI, eDInI kiMcit vRddhi karavI joIe tethI 50 hAtha thAya. e pacAsanuM ardha karatAM 25 hAtha Ave, 2panuM kSetraphaLa 5 hAtha AvavAthI prathama kahyA mujaba 120 AtmAgula thavAthI be utsadhAMgule eka vIra Atmagula prApta thayuM. * paramANuthI AraMbhI aMgula yojana sudhInAM pramANa- yantra * anantasUkSma paramANuno 1 vyavahAra paramANu 8 yUkAthI 1 yavamadhya anaMtavya paramANunI 1 uzlaNazlaNikA 8 yavamadhyano 1 utsadhAMgula 8 uzlaSNazla0nI 1 zlaSNazlakSiNakA 2097152 amarAe 1 utsadhAMgula 8 zlaSNazla0no 1 UriNa 400 utsava 1 pramANAMgula 8 UdhvariSNuno 1 trasareNuM 2 utsava 1 vIrAMgula 8 trasareNuno 1 rathareNuM 6 utsadhAMgule 1 pAda 8 rathareNuno . 1 kuyugalikavAlAjha 2 pAdanI 1 veMta 8 kuruvAlAjhano 1 hari ramyaphavAlAjha 2 veMtano 1 hAtha 8 haramyavAlAjhano 1 haima hairavAlAjha 2 hAthanI kukSI 8 haihai0vAlAjhano 1 pUpiravidehavA) 2 kukSI ke vAme athavA 4o 1 daMDa, 1 dhanuSya eka yuga hAthe vAme vA 96, aMgule [ ke musala nAlikAdi 8 pUvaparavidehavA)no 1 bharatairAvatavAlAjha 8 bharatairAvatavAnI 1 lIMkha 2000 dhanuSya 1 gAu 8 lIMkhanI 1 yUkA 4 gAuno 1 yojanA paraMtu bAhAgaNita te samacatura kSetraphalanI apekSAe vicArazuM to to bhagavaMtanuM eka AtmAgula te 1 utsadhAMgula ane bIjA utsadhAMgulanA pAMciyA be bhAga eTale 1 utsadhAMgula pramANanuM thaze, kAraNa ke bhagavaMtane udhAMgulathI 168 aMgula to kAyama rAkhavA che ja, paraMtu AtmAMgulathI je 120 aMgula kahevA che te mATe AtmAgula 120 ane 168 utsadhAMgula vacce vaheMcaNI karavI paDaze eTale 120 AtmAgulanA 168 utsadhAMgula, to eka AtmAgulanA keTalA? enA javAbamAM 1 pramANa vIrAtmAgula Avaze. A pramANe samajavA yogya hakIkato jaNAvI, AnI vadhu caca aMgulasittarIthI samajavI. [318] avatAra- have cAra gati AzrayI jIvonI yonisaMkhyA kahe che. For Personal & Private Use Only Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAragati AzrayI jIvonI yonisaMkhyA puDhavAisa patteaM, sagavaNapatte aNaMta dasa caudasa / vigale dudu suranArayatiri, cau cau caudasa naresu // 316 // jogINa hoMti lakkhA, savve culasI iheva ghippaMti / samavaNNAisameA, egatteNeva sAmannA // 320 // saMskRta chAyA-- pRthavyAdiSu pratyekaM saptavanapratyekAnantayordaza caturdaza / vikale dve dve suranArakatirazcAM catvAri catvAri caturdaza nareSu // 316 // yonInAM bhavanti lakSANi sarvANi caturazItirihaivaM gRhyante / samavarNAdisametA, ekatvenaiva sAmAnyA // 320|| zabdArtha-- noLIgayoninA [utpatti sthAna] hoti navavA hoya che, lAkho savva vulasI=sarva corAzI rUdeva ahIMA A pramANe vikhaMti grahaNa kare che samavaLArpha samegA=sarakhA vadiyukta yajJeLeva eka saMkhyA vaDe ja sAmannA=sAmAnya rIte gAthArtha-- vizeSArthavatsugama che. ||319-32nA vizeSArya-- ahIMA prathama jIvonI yonisaMkhyA kahIne pachI bIjI gAthAnA arthathI yoninI vyAkhyA kare che. 537 pRthyAdimAM--eTale pRthvI, ap, teu ane vAyukAya e pratyekanI sAta sAta lAkha pramANa yonisaMkhyA jJAnIpuruSoe jJAnacakSuthI joIne kahI che. pratyeka vanaspatikAyanI daza lAkha yoni, ananta [sAdhAraNa] vanaspatikAyanI cauda lAkha, vikalendriya eTale beindriya, teindriya ane caurindriya e pratyekanI be--be lAkha, devatA, nArako ane paMcendriya tiryaMca pratyekanI cAra cAra lAkha, manuSyanI cauda lAkha yonisaMkhyA che. sarva maLIne jIvAyoninI saMkhyA corAsI lAkha thAya che, je prasiddha che. 471yoni kone kahevAya ? to taijasa ane kArmaNa zarIradhArI jIvo je sthAnamAM audArika, vaikriya zarIrane yogya pudgala skaMdho sAthe (taptalohavat) joDAya tene yoni' kahevAya che. athavA eka janmamAMthI mRtyu pAmIne bIjo janma dhAraNa karavA bIjA janmane yogya dehanI racanA mATe grahaNa karelAM pudgalo, sahavartI kAryaNa zarIranI sAthe jyAM taptaloha-jalavat ekameka banI jAya tene paNa 470, saMgrahaNInI laghu TIkAmAM vyaktibheda mATe anaMta zabda vAparyo che. to tyAM jIvanI vivakSAe samajavo. zarIranI vivakSAe to asaMkhya zabdano ja prayoga thAya. eka ja prakAranA varNavALI ke gaMdhavALI judI judI yoni che te vyaktibhede. dAkhalA tarIke eka sarakhA raMgavALA 100 ghoDA te vyaktibhede so ja gaNAya. 471. yoninI saMkhyAvALI gAthAo kahIne 322 thI laI 325nI gAthAonuM svarUpa samApta karIne pachI A gAthAo raju thaI hota to ? For Personal & Private Use Only Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha yoni kahevAya che. yoni AdhAra che ane janma Adheya che. jo ke vyaktibhede te yonio asaMkhya prakAranI thaI jAya che. kAraNa ke sarva jIvonAM zarIranI saMkhyA keTalI che ane pratyeka vyaktigata gaNatAM vaNadi bhedathI teTalI thAya ja, paraMtu ahIMA vyaktibhede gaNatrI gaNavAnI nathI temaja te rIte gaNatrI paNa azakya che, tethI samAna varNa, gaMdha, rasa, sparzavALI saMkhya-asaMkhya jeTalI yoni hoya te paNa] te te samAna vadivALI sarva yoninI ekatra eka jAti thaI kahevAya; jema sarakhA raMgavALA seMkaDo ke hajAro ghoDAo paNa jAtibhede eka ja jAtinA gaNAya tema, ane e pramANe karIe to ja prati jIvarAzimAM lAkhanI saMkhyAe thatI. yoninI gaNatrI maLI raheze. [319-320] avataraNa - yoni saMbaMdhI vyAkhyA kahIne have kaI jIvanakAryamAM keTalI kulakoTI che? te kahe che egidiesu paMcasu, bAra saga ti satta aTThavIsA ya / vialesu satta aDa nava, jalakhahacaupayauragabhuage // 321 // addhaterasa bArasa, dasa dasa navagaM narAmare narae / bArasa chavIsa paNavIsa, huMti kulakoDilakkhAiM // 322 // koDa sattanavarSa, navA sA nAkha toDI rU 22 saMskRta chAyAekendriyessu paJcasu, dvAdaza sapta trINi sapta aSTAviMzatizca / vikaleSu sapta aSTa nava, jalacara-khaga-catuSpadoraga-bhujageSu // 321 // arddhatrayodaza dvAdaza, daza daza navakaM narAmareSu narake / dvAdaza SaDviMzatiH paJcaviMzatiH, bhavanti kulakoTilakSANi // 322 / / ekakoTI saptanavatilakSANi, sArddhAni kulAnAM koTInAm // 3229 / / | zabdArthagata gAthAomAM AvI gayo che. jAthArtha_vizeSArthavat li321-322 viroSArthakulakoTI eTale zuM?-to jeonI utpatti yonimAM ja thAya te kula kahevAya. aneka prakAranAM jIvonA eka ja yonimAM paNa bahu kulo utpanna thAya che. dAkhalA tarIke eka ja chANAnA piMDanI aMdara kRmI, vIMchI, kIDA vagere aneka prakAranAM kSudra prANIonAM aneka kulo hoya che. temAM pRthvIkAyanI bAra lAkha kulakoTI, apakAyanI sAta lAkha, teukAyanI traNa lAkha, vAukAyanI 472. eka ja sarakhA raMgavALA 100 ghoDA paNa jAtibhede eka ja jAtinA gaNAya, tema judI judI asaMkhya yonio paNa samAna varSAdikanI apekSAe saMkhyAthI eka ja yoni gaNAya che. For Personal & Private Use Only Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Abhyantara yoninuM vividha svarupa 536 sAta lAkha, vanaspatikAyanI aThThAvIsa lAkhanI che. [ahIM sUkSma bAdaranI bhinna bhinna jaNAvI nathI.] beindriyanI sAta lAkha, teindriyanI ATha lAkha, caurindriyanI nava lAkha che, tiryaMca paMcendriya jIva paikI jalacarajIvonI sADAbAra lAkha, khecaronI bAra lAkha, catuSpada jIvonI daza lAkha, uraparisarpanI daza lAkha ane bhUjarisarpanI navalAkha kulakoTI che. temaja manuSyanI bAra lAkha, devatAnI chavvIsa lAkha ane nArakInI paccIza lAkha kulakoTI che. ekaMdara OM sarvajIvonI kulakoTInI sarvasaMkhyA maLIne eka kroDa sADI sattANuM lAkha [197 lAkha] che. [321-322] avatara-- have pUrvokta [ApyaMtara] yoninA ja saMvRtAdi bhedo kahevAya che. saMvuDajoNi suregiMdinArayA, viaDa vigala gabbhUbhayA // 323 // saMskRta chAyA- saMvRtayonayaH suraikendriyanArakAH, vivRtA vikalAH garbhajAnAmubhayA // 323 // zabdArtha vijJaDa vidyAjJavistRta vikalendriyanI gabhUmayAgarbhajanI ubhaya saMvuDanoni=saMvRta yoni sureiivinAvA=deva-ekendriya nArakonI gAthArtha saMvRtayoni deva-ekendriya nAraka jIvonI ane vivRtayoni vikalendriyanI ane garbhaja jIvonI ubhaya [saMvRtavivRta] yoni che. 5323 // vizeSArya saMvRta--eTale sArI rIte DhAMkelI. vidyuta ughADelI ane saMvRta vivRta eTale pUrvokta banne prakAranI arthAt mizra. cAre prakAranA devo ekendriyo te pRthvI apteuvAyu ane vanaspati tathA sAteya nArakonI saMskRta yoni che. saMvRtayoni kevI rIte ?--devalokamAM devo divya zayyAomAM utpanna thAya che. e zayyAo devadRSya vastrothI AcchAdita hoya che. e devazayyA ane AcchAdita devadUSya vastra, bannenA aMtaramAM devono upapAta thato hovAthI teo AcchAditapaNe utpanna thAya che, mATe saMvRtayoni kahevAya. evI rIte ekendriyonI saMvRtayoni to spaSTa oLakhAtI nathI, tethI aspaSTayoni paNa saMvRta ja gaNAya che. sAteya nArakonI saMvRtayoni te uparathI sArI rIte DhaMkAyelA gavAkSanI kalpanAthI samajAya tema che, kAraNake nArako gavAkSanI aMdara ja (narakAvAsAmAM) utpanna thAya che, tethI uparathI AcchAdita yonivALA che. vidyutayoni kevI rIte ?--vikalendriya eTale beindriya, teindriya ane caurindriya A traNanI vivRtayoni che. jalAzayAdinA sthAnonI peThe te spaSTa ughADI dekhAya ja che. 473. A kulakoTInI saMkhyA bAbatamAM AcArAMgAdi granthonuM kathana bhinna paDe che. vaLI lokaprakAzamAM paNa devatAnI kula saMkhyA bAra lAkha kahI che, vagere saMkhyA bAbatamAM matAMtaro che. --kulakoTInI upara jaNAvelI vyAkhyAthI vadhu saMtoSajanaka vyAkhyA jovA maLatI nathI. For Personal & Private Use Only Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 44saMvRta vidyuta kevI rIte ?-DhAMkelI ane pragaTa, athavA spaSTa aspaSTa rUpe hoya jene mizrayoni paNa kahI zakAya. e garbhaja paMcendriya tiryaMca tathA manuSyonI saMvRta vivRtayoni che, jyAre e jIvo udaramAM garbhapaNe utpanna thAya che tyAre garbha dekhAto nathI, ethI garbha saMvRta hoya che; paraMtu bahAra udaravRddhi Adi dvArA anumAna thaI zake mATe te vistRta che. A Abhyantara yonio samajavI. bAhya liMgAkAra yonisvarUpa to granthakAra AgaLa kahevAnA che. [323] 540 avatara-- have cAre gati paikI kaI jIvAyoni sacitta, acitta ke mizra tathA zItoSNAdipaNe che? te kahe che. ahIMA kahevAtuM svarUpa AtyaMtara yoninuM samajavuM. bAhya yoninuM svarUpa gAthA 325mAM kaheze. acittajoNi suraniraya, mIsa gabbhe tibhea sesANaM / mIse teusiNa sesa tihA // 324 // sIusiNa niraya suragabbha, saMskRta chAyA- acittA yoniH suranArakANAM mizrA garbhajAnAM tribhedA zeSANAm / zItA 30LA[] nArALAM, surarmanAnAM mizrA, tenasaH hA, zeSAAM tridhA ||rU24|| zabdArtha cittanoLi acitta yoni mIsa game garbhamAM mizra time senAmAM traNabhedo zeSamAM sIsiLa=zItoSNa te si=tejaskAyanI uSNa sema tihA=zeSa traNe prakAranI gAyArya devo ane nArakonI acittayoni, garbhaja jIvonI mizrayoni, ane zeSa jIvonI sacitta, acitta ane sacittAcitta A traNa bhede tathA punaH mizra yoni, zIta yoni ane uSNa yoni Ama traNa prakAro sparzanI dRSTie che. emAM nA2ko, devo ane garbhaja jIvonI mizra [zItoSNa] teukAyanI uSNu yoni ane zeSajIvonI zIta, uSNa ane zItoSNa ema traNe prakAranI che. II324 vizeSArtha-- sacittayoni--eTale jIvanA pradezonI sAthe ekameka thaI gayelA jIvaMta AtmAnA zarIrano je bhAga, temAM jaMtuo utpanna thAya tyAre te sacitta yonipradeza gaNAya. athavA jIvapradeza sAthe saMbaMdha dharAvatI yoni te sacitta yoni. acittayoni---jIvapradezathI sarvathA rahita sUkA kASTha jevI athavA jIvapradeza sAthe saMbaMdha na dharAvatI yoni te. prazna-- ahIMyA koIne zaMkA thAya ke traNeloka sUkSma jaMtuothI khIcokhIca bharelo che, to pachI acittayoni [ajIva]paNuM kema saMbhave ? vaLI acittayoni kadAcit sacittapaNuM prApta kare ke nahi ? uttara-- acittayoni tathAvidha svabhAve sUkA kASTha jevI hovAthI ja sUkSma jaMtuo sarvatra 474. trIjI yonithI utpanna thayelA jIvo alpa, bIjIthI asaMkhyaguNA tethI ayonija--eTale siddhanA jIvo anantaguNA ane tethI prathama yoni utpanna anantaguNA che. For Personal & Private Use Only Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoni saMbaMdhI vividha samajaNa 646 vyApta chatAM acittayoninA upapAta sthAnanAM pudgalo, te sUkSma jIvapradezothI anyonya saMbaMdhavALA thatAM nathI, tethI acittayonine kyAre paNa sacittapaNuM thatuM nathI. mizra yoni sicittacitta kevI rIte hoya? -sacitta ane acitta pudgalonA saMbaMdhavALI thatI yoni che. eTale manuSya ane tiryaMcanI yonimAM zukra [vIya tathA zoNita-rudhira pudgalo rahelAM hoya che. temAMthI je pugalo AtmA sAthe joDAyelAM che te sacitta ane je nathI joDAyelAM te acitta [kAraNa ke AtmA sajIva che] A sacittAcittano saMbaMdha jemAM thato hoya tevI yonine mizra yoni kahevAya. te A pramANe-strIonA zarIramAM, nAbhinI nIce vikastara puSponI mALAnA jevI lAgatI, jamaNI tathA DAbI baMne bAjue be naso rahelI che. e baMne nasonuM jyAM joDANa thAya che tyAM AgaLa, te naso sAthe ja joDAyelI adhomukhI jamarUkha athavA to kamaLanA DoDAnA AkAra jevI yoni padArthanI racanA che. ahIM AvyaMtara yoninI vAta hovAthI yoni eTale garbhAzaya samajavuM. ke jyAM garbhanI utpatti thAya che. A yoni ke garbhAzayanI bahAranA bhAgamAM AmramaMjarI je mAMsanI banelI maMjarIo hoya che. A maMjarIo rUdhira jharavAnA svabhAvavALI che, ane tethI sAmAnyataH (prAyaH) dareka mAse rudhira jhare che. (tyAre strI aDacaNavALI, opaTIvALI ke ema. sI.vALI kahevAya che) A rudhiramAMnA keTalAka binduo-kaNo jamarUkhAkAra garbhAzayamAM naso dvArA dAkhala thaI jAya che ane tyAM TakI rahe che tyAre puruSa sAthe saMbaMdha thatAM puruSavIryanA amuka binduo paNa e ja garbhAzayanA sthAnamAM praveza karatAM tyAM strI-raja ke rUdhira ane puruSa vIryanuM mizraNa thaI jAya che. A zukamizrita zoNitapudgalomAMthI je pudgalone yonie AtmasAta karyA hoya te pugalo sacitta eTale ke sajIva che ane bAkInA je rahe che te acitta gaNAya che. A rIte mAnavI strInI yoninuM mizrapaNuM samajavuM. jIva jyAre tyAM utpanna thAya tyAre prathama samaye A ja mizra AhAra kare che. keTalAka AcAryo ema kahe che ke-rudhira sacitta che ane vIrya acitta che, keTalAka maharSi rudhirane paNa acitta kahe che. ane yonigata Atmapradezone ja sacitta kahe che, ane e pramANe mizrayonipaNuM ghaTAve che. pUrve deva, nArakonI acittayoni ane garbhaja nara, tiryaMconI mizrayoni kahI. have zeSa jIvomAM sarva saMmUcchimo eTale ke ekendriya, beIndriya, indriya ane caurindriya, saMmUcchima paMcendriya tiryaMco, manuSyo teone sacitta, acitta ane mizra ema traNe prakAranI che. te kevI rIte hoya?. jIvatI gAya vagere jIvonAM zarIramAM paDatA kRmi Adi jaMtuonI sacitta yoni. [jIva saMbaMdhavALI hovAthI acitta sUkA lAkaDAmAM utpanna thatAM ghaNAM AdinI acitta yoni. ardhasUkAM [lIluM sUkuM evAM lAkaDAM tathA gAya vagerenA zarIranA kSata-ghA vagere sthAnamAM utpanna thatAM, ghuNAM tathA kRmi Adi jaMtuonI mizrayoni samajavI. A hakIkata spaSTa samajAya tema che. yoninA zItAdika sparza prakAra ane tenA adhikArI sparzanI daSTie yonisthAnono vicAra karIe to yoni traNa prakAranI che. 9. zIta, 2 3w, For Personal & Private Use Only Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha rU zItoSa. eTale jeno sparza kAM ThaMDo lAge, kAM garama lAge, kAM ThaMDo, garama baMne prakArano anubhava karAve che. kayA prakAranI yoni kyAM che? athavA tenA adhikArI jIvo kayA che? to prathamanI traNa naraka pRthvIomAM nArakonAM je upapAtakSetro che te zIta yoni vALA che. bAkInAM kSetro uSNasparze che. jethI zIta yoni ja nArakone uSNakSetramAM Ave tyAre tyAMnI uSNavedanAno kaTu anubhava thAya che. jema yuropa jevA ThaMDA pradezamAM utpanna thayelA manuSyane uSNakaTIbaMdha jevA dezanI garamI asahya lAge tema. cothI paMkaprabhAnA uparanA bhAgamAM ghaNA uNa vedanAvALA narakAvAsAonI zItayoni ane thoDA zItavedanAvALA jIvonI uNayoni, A pRthvImAM upapAta kSetro sivAyanAM sthaLo baMne prakAranAM (zIta-uSNa) sparzavALA hovAthI baMne prakAranI vedanAno anubhava hoya che. pAMcamI pRthvImAM ghaNA zItavedanAvALA AvAsonI uNayoni, thoDA uSNavedanAvALA AvAsonI zIta, eTale chaThThI tathA sAtamI A bane naraka pRthvIomAM zItavedanAno anubhava karanArA nArakonI uSNuyoni che ane A zIta yoni vALA nArakonI vedanA atyanta duHsaha che; ane uSNuyoninI vedanAno anubhava karanArA nArakonI zItayoni che. A nArako tIvra-asahya uSNavedanAno anubhava kare che. ahIMyA pratikUla kamadaye yoninA prakArathI ulaTo ja vedano krama samajAvyo che. keTalAka AcAya AdyanI traNa pRthvImAM uSNuyoni, cothImAM zIta ane uSNa che ane chellI traNemAM eka zIta yoni kahe che. e matane upekSaNIya gaNyo che. vaLI tamAma devonI tathA garbhaja tiryacapacendriya ane manuSyonI mizra eTale "zItoSNarUpa svabhAvavALI yoni che, kAraNa ke temanAM upapAtakSetro tevAM ja sparzavALAM che. teukAyanI kevaLa uSNayoni spaSTa che. zeSa pRthvI, apa, vAyu, vanaspati, vikalendriya, saMmUcchima tiryaMcapaMcendriya tathA manuSyonI traNa prakAranI che eTale temAM amuka zItayoni, amuka uSNa ane amuka mizrayonio che. [324] avataraNa - have manuSyanI strInI yonino bAhya (uparano) AkAra bhinna bhinna jIvAzrayI kevo kevo hoya che te kahe che hayagabbha saMkhavattA, joNI kummunayAi jAyaMti / arihaharicakkirAmA, vaMsIpattAi sesanarA // 325 // saMskRta chAyAhtgrbhaa zaGkAvartA yoniH kUrmonnatAyAM jAyante / I---ijirAma:, vaMzIpatrAyAM zeSanA: //rUraphA. zabdArtha hayA bahatagabha saMvattA=zaMkhAvata 475. digambara tattvArtha rAjavAtikanA mate keTalAka devonI zIta ane keTalAkanI uSNa che. banAvaliMkanA mate A konA mAtA For Personal & Private Use Only Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhya yoninu svarUpa .44 mukayAkUrmonnatAmAM vaMsItAvaMzIpatrAmAM rihAra-vadhimAarihaMta-vAsudeva sesanA=zeSanarImanuSyo cakravartI-baLadeva jAyA - zaMkhAvata yoni te hatagabhAM che. arihaMta, cakra, baLadeva, vAsudeva, kUrmonatAmAM utpanna thAya che ane avazeSa naromanuSyo vaMzIpatrAmAM utpanna thAya che. ll32pA viroNArthamanuSyonI bAhyaliMgAkArarUpa yoni traNa prakAre che. 1 zaMkhAvatayoni, 2 kUrmonnatA, ane 3 vaMzIpatrA. zaMkhAvartA-A zaMkha jevI bhramIvALI hoya che. eTale ke A yonimAM zaMkha jevAM Avarta -AMTA hovAthI zaMkhAvate kahevAya che. A yoni nicce hitagabhAM hoya che, eTale A yonimAM jIva utpanna thAya che ane deharacanA paNa kare che, paNa chevaTe aMdaranI atyaMta garamInA kAraNe zarIra naSTa thaI jAya che ane jIva bIje cAlyo jAya che, jene garbha haNAyo kahevAya che. kyAreya paNa te garbha zarIranI saMpUrNa racanA karIne mAtAnA garbhamAMthI bahAra AvI janmadhArI bane tevuM banatuM ja nathI, kAraNa ke zaMkhAvartayoni vALI strIo atyaMta prabaLa kAmAgnivALI hovAthI eTalI badhI teNImAM uSNatA rahe che ke utpanna thayelA garbhanA jIvano vinAza ja thaI jAya che. A yoni cakravartInI mukhya paTTarANIrUpa strIratnane hoya che. ethI ja kahevAya che ke brahmadatta cakrInI kAmAtura thayelI strIratna kurumatInA hastasparzathI lokhaMDanuM pUtaLuM paNa dravIbhUta thaI gayuM athata gaLI gayuM. kurmonnatA-kAcabAnA pIThanI jema upaselI-unnata bhAgavALI yoni. A yonimAM ja arihaMta paramAtmAo, vAsudevo, cakravartIo ane baLadevo [eTale prativAsudevane choDIne bAkInA zalAkA puruSo] nicce utpanna thAya che. vaMzIpatrA-je yoni vAMsanA joDAyelAM be patra sarakhA AkAravALI hoya che. A yonimAM zeSa sarva jAtanA manuSyo ja [tiryaMco nahIM, kAraNake A traNe prakAranuM yonikathana manuSyanI strInuM ja che.] utpanna thAya che, tiryaMco te pazu pakSIonI yoniono bAhyAkAra aniyamita che, tethI te kahyo nathI. A svarUpa manuSyastrInI bAhyayoninuM paNa kahyuM. - ema yoninA saMvRtAdi bhedo, AtyaMtara yoninA sacittAcittAdi bhedo ane bAhyayoninA zaMkhAvatadi bhedo-prakAro darzAvyA. A sivAya zubhayoni kaI ane azubhayoni kaI ? te paNa AgamagranthomAM batAvyuM che. zubhayoni kaI kahevAya ane azubhayoni kone kahevAya te vAcako svayaM samajI zake tema che, kAraNa ke vyaktinI uttamatA ane adhamatA joIne zubhAzubhapaNAno nirNaya sukhapUrvaka karI zakAya che. [325]. 476. kAmAtura thaIne sparza kare to ja loha pUtaLAnuM dravIbhUtapaNuM levuM. kaMI Akho divasa kAyamI evI uSNatA rahetI nathI, nahIMtara suvarNa-ratnanAM AbhUSaNo pahere che te paheravAno asaMbhava ja thaI jAya. For Personal & Private Use Only Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha avataran-- ahIMthI granthakAra bAra gAthAo dvArA AyuSyanI mImAMsA rajU kare che. 'AyuSya ke jIvana' e eka evI vastu che ke je saMsAranA prANImAtrane priya che. jIvavuM kone nathI gamatuM ? arthAt sahune game che. maravuM koIneya priya nathI, chatAM sahuneM apriya evA mRtyune bheTavuM to paDe ja che. A jIvana je jIvAya che temAM kAraNa AyuSya nAmanuM karma che. A karma jevI jAtanuM hoya te rIte jIvAya. tyAre A karma kevI kevI jAtanuM kevA prakAranuM che ? tenuM varNana sahune jANavuM agatyanuM hoI ahIMthI zarU karAya che. emAM prathama gAthAmAM AyuSyamAM utpanna thatI sAta sthitione jaina siddhAMtanI zailI ane paribhASA dvArA varNave che. 544 Aussa baMdhakAlo, abAhakAlo a aMtasamao ya / apavatta'NapavattaNauvakkama'NuvakkamA bhaNiyA // 32 // saMskRta chAyA-- AyuSa bandhakAlo'bAdhAkAlazcAntasamayazca / apavarttanAnapavartanopakramAnupakramA bhaNitAH // 326 // zabdArtha-- bApaAE gaMdhAto AyuSyano baMdhakAla savAhaLAto abAdhAkALa aMtasamo=aMta samaya apavattapavattaLa apavartana ane anapavartana savamaupakrama gaLuvAma=anupakrama gavArya-- AyuSyanA (1) baMdhakAla, (2) abAdhAkAla, (3) aMtasamaya, (4) apavartana, (5) anapavartana, (6) upakrama ane (7) anupakrama vagere sAta sthAno yathAyogya kahyAM che. 5326aa vizeSArtha 1-baMdhakAla;--baMdhakAla eTale baMdha yogya kAla. have zaMkA thAya ke bandha zeno ? to javAbamAM--parabhavAyuSyano. eka evo niyama che ke, dareka AtmAone eka gatimAMthI bIjI gatimAM koI paNa deha dhAraNa karavo hoya, pachI cAre gatimAMnA koI paNa nAmarUpe hoya, to teno, tene cAlu bhavamAM ja nirNaya karavo paDe che. e nirNaya na thAya tyAM sudhI A dehamAMthI AtmA chUTI zakato nathI. tAtparya e ke, parabhavanA AyuSyano cAlu bhavamAM ja baMdha karavo paDe che. A bandha kyAre karavo joIe ? teno nirNaya karavo te bandhakAla. A nirNaya kALa samaya have pachInI ja gAthAmAM granthakAra jaNAvaze. prastuta bhavanA gatimAna AyuSyamAM prathama bandhakAla Ave che. bandhakALa vakhate tenI sAthe sAthe ja abAdhAkALanI maryAdA jIva nakkI karI ja nAMkhe che tethI bIjI vyAkhyAmAM abAdhAkALa eTale zuM? to te saMbaMdhI vizeSa vyAkhyA to gAthA 329mAM ka2ze, paNa TUMkI vyAkhyA e ke-- 2-abAdhAkAla--cAlu bhavamAM banghakAla vakhate jIve 52bhavanA--je gatimAM je jAtisthAnamAM utpanna thatuM hoya tyAMnA AyuSyano bandha karyo, e bandha karyA pachI e badghAyuSya udayamAM na Ave For Personal & Private Use Only Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSyamImAMsA ane tenA sAta prakAra 141 arthAta jyAM sudhI nizcita karelA janmamAM utpanna na thAya. e (bandha-udaya) bane vacceno je gALo-kALa jeTalo hoya, tene abAdhAkALa kahevAya. 3 aMtasamaya--anubhavAtuM vya-kAla) banne prakAranuM gatimAna AyuSya pUrNatAne pAme che. jene "mRtyu' zabdathI paNa oLakhAvAya che. uparanI traNeya sthitino anubhava jIvamAtrane avazya karavAno ja hoya che, tethI traNeyanI vyAkhyA sAthe karI ane have pachInI cAra sthitiono anubhava jIvamAtrane mATe vaikalpika che, eTale tenuM varNana pachI lIdhuM che. cAra sthitimAM prathama sthiti (apavartana) AyuSyano ghaTADo thAya tene sUcave che. bIjI sthiti (anapavartana) te game tevA pratikUla saMyogomAM paNa AyuSya-samayamaryAdAno jarA paNa hAsa na thAya tene sUcave che. have A ghaTADo zAthI thAya che ane zAthI nathI thato? tenAM be kAraNo batAvyAM che. ekanuM nAma upakrama ApyuM che ane bIjAnuM anupama nAma ApyuM che. upakrama e apavartananuM kAraNa che, ane anupakrama e anapavartananuM kAraNa che. Ama ahIM kAryakAraNabhAvanI vyavasthA samajavI. ahIMA baMne kAraNonI vyAkhyA paNa jaNAve che. 4. apavartana-lAMbA kALa sudhI kramazaH vedavA-bhogavavA yogya, bAMdhelI AyuSyasthitine, tathA prakAranAM upadravAdi aniSTa nimitto maLatAM parAvartana thAya eTale ke dIrgha sthitine hrasva alpasthiti karI bhogavI nAMkhe tevA AyuSyane apavartana jAtinuM kahevAya. eka siddhAMta samajI rAkhavo ke janmAMtaranI baddha AyuSyasthitino ghaTADo saMbhavita che; paNa temAM vadhAro traNe kALamAM thaI zakto nathI. arthAt 100 varasanuM AyuSya bAMdhIne janmelo 100 varasa uparAMta, eka kalAka zuM, eka paLa paNa vadhu na jIve; ulaTuM 100 varasAyuSI pAMca varasamAM ke yAvat garbhamAM utpanna thatAM tarata ja mRtyu pAmI jAya e saMbhavita che. 5. anAvartana apavartanathI viparIta, janmAntarathI prastuta bhavamAM bhAgyamAna jeTaluM AyuSya bAMdhIne Avyo hoya teTaluM avazya bhogave ja arthAt jemAM sthitino jarA paNa hrAsa thayA sivAya saMpUrNapaNe bhogavI zake che. 6.-upakama-AyuSyanuM apavartana-pheraphArahrAsa karanArAM kAraNo. 7. anupakama-upakramathI ulaTuM eTale ke AyuSyano hrAsa karanArAM kAraNono abhAva, te upara AyuSyanI sAthe saMbaMdha dharAvatI bAbato jaNAvI. AyuSyakarma vicAraNA have ApaNe AyuSya aMgenI thoDIka samIkSA vicArIe, emAM prathama AyuSya eTale zuM? jenA vaDe jIva vivakSita koI paNa bhavamAM, athavA te vivakSita bhavanA dehamAM amuka kALa paryata rahI zake te zakti-sAdhananuM nAma gAyuSya athavA jenA vaDe jIva parabhavamAM jaI zake tenuM For Personal & Private Use Only Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha nAma paNa gAyuSya. ApaNA dehamAM ApaNo AtmA jeTalo samaya rahI zake, te A AyuSyazaktinA baLe ja. tyAre A zakti zuM che? e praznanA uttaramAM A AyuSya koI dazya vidyutAdi zakti, padArtha ke rasAyanAdi nathI, paNa A eka prakAranuM karma ja che. ane jainoe karmavAdanA pAyArUpa mAnelA skUla ATha prakAranAM karmo paikInuM A AThamuM karma che, jene "AyuSyakarma evA nAmathI oLakhAvAya che. karma thayuM eTale jaina siddhAMta pramANe te karmo eka padArtharUpe che, jemAM varNa, gaMdha, rasa, sparza, rahelAM che, paNa atyanta sUkSmabhAvane pAmelAM hovAthI te carmacakSuthI dazya nathI thatAM, paNa jJAnadaSTithI jJAnIo jarUra joI zake che. padArtha thayo eTale te pudgala-paramANunA samUharUpa che. A AyuSyanA pudgalo je AtmAe je jAtanA jeTalAM bhegAM kayAM hoya te pramANe teTalo vakhata A jIva khoLiyAmAM rahI zake che. e pudgala-paramANuono jIva bhogavaTAdvArA kSaya karI nAMkhe ke turta ja, te ja kSaNe, AtmA vartamAna dehamAMthI nIkaLI anya jIvAyonimAM praveza karI jAya che ane tyAM utpanna thaI taddabhavayogya dehanI racanA kare che. AthI tAtparya e nIkaLyuM ke-A AyuSyanA pugalo jIvane amuka kAla ke varaso sudhI, dehamAM TakAvI rAkhanAra che. A AyuSya pudgalanA samUharUpa che. enA para ja jIvana ke maraNano AdhAra hoya che. A AyuSyanA pudgalo sAthe kALano paNa saMbaMdha che eTale ke e pudgalo je janmAMtarathI jIva bAMdhIne lAvyo te keTalA vakhatamAM bhogavavAnAM hoya che? te mATe kAlanuM niyamana paNa thAya che. AthI jIvane bhavAMtaramAM javuM hoya tyAre, pudgalo ane kALa beno kSaya karavo paDe che, mATe ja zAstrIya zabdamAM AyuSyane be bhedo pADIne samajAvyuM che. (1) dravya nAyuSya ane (2) vAta AyuSya. 1dravyo eTale pudgalo tathA prakAranAM karma pudgalo dvArA jIvAya te dravyAyuSya. tela vinA dIvo baLI zakato nathI tema A AyuSyakarmanAM pagalo vinA AtmA dilamAM) jIvI zakato ja nathI, A pagalo te ja dravyAyuSya. AnI madadathI ja yathAyogya kALa jIvI zakAya che. pratyeka AtmA vivakSita bhavamAM je AyuSya pudagalo bhogavato hoya che te mATe eka aTala niyama samajI levo ke bhUtakALanA gatajanmanAM bAMdhelAM karmo udayamAM AvelAM bhogave che. ane vartamAna janmamAM bAMdhelAM AyuSya pugalo tenA bhAvi janmamAM bhogavavAnAM hoya che. AthI samajavuM ke Aje vartamAnamAM je AyuSya pugalo bhogavato hoya che, te pudgalo janmAMtaranA bAMdhelA jeTalA hoya teTalAno saMpUrNa kSaya na thAya tyAM sudhI jIva kadI paNa vartamAna dehamAMthI chUTI zakato ja nathI. pratyeka paramANu bhogavAI javo ja joIe. te pachI ja jIvanuM mRtyu thAya ane gatyantaramAM AtmA cAlyo jAya. A niyama dravyAyuSya aMge che. 2-have bIjo prakAra vatAyuSyano che. dravyAyuSyanI jevo A AyuSya mATe niyama nathI, eTale ke jeTaluM bAMdhIne lAvyo hoya te badhAya kALano anubhava ke bhogavaTo karavo ja paDe arthAt teTalA varasa sudhI jIvavuM ja joIe evuM nathI, emAM vikalpa che eTale bhogavavuM paDe athavA na paNa paDe. A kAlAyuSyane jarA vistArathI samajIe. For Personal & Private Use Only Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya ane kAla AyuSyanI samajaNa 647 dravya AyuSyanI madadathI jIva-AtmA (jaghanya antarmuhUrtathI laI utkRSTa sAgaropama sudhI) jIvI zake che athavA te te dehamAM TakI zake che. enuM ja nAma kALa AyuSya. kALa eTale vakhata. pachI te samayathI laI aMtarmuhUrta, ghaDI, prahara, divasa, mAsa, varasa, game te samajavo. A kAlAyuSyanI vyAkhyA dravyAyuSyathI bhinna che. eTale ke jIva gatajanmamAM dravyAyuSyanA bandha vakhate kALAyuSyano bandha paNa bhego karI nAMkhe che. paNa jema dravyAyuSyanuM apavartana thatuM ja nathI ne tethI teno pUrNa kSaya ja karavo paDe che paNa kALAyuSyano saMpUrNa kSaya karavo ja paDe evo ekAMta niyama nathI arthAt emAM apavartana eTale ke hRAsa paNa thaI jAya. dAkhalA tarIke gata janmamAM so varasanI AukhAnI maryAdA nakkI karIne pachI ahIM vartamAnakALamAM manuSyarUpe janmyA, to te jIva so varasa sudhI jIvaze ja evuM nizcita na kahI zakAya. vacamAM koI upadrava ke akasmAta naDe to aMtarmuhUrtamAM ja mRtyu pAmI jAya. ane Aje ghaNAe dAkhalA joIe chIe jene vyavahAramAM akALa mRtyu tarIke oLakhAvAya che. AthI maNitArtha e nIkalyo ke, dravya AyuSyamAM apavartana nathI. te anAvartanIya che jayAre kAlAyuSyamAM vikalpa hovAthI te apavartana ane anapavartana baMne prakAre bhogavAya che. - zaMkA- dravyAyuSya puruM bhogavAya to tatsahacAri kAlAyuSya na bhogavAya ema kema bane ? A vAta to vicitra lAge ! samAdhAna-AyuSyanI sthiti ke layamAM pradhAna kAraNa AyuSyakarmanAM pudgalo ja che. pudgalo e evI vastu che ke dhIme dhIme bhogavAya ane zIdhrapaNe paNa bhogavI zakAya. eno AdhAra AtmAnA manda-tIvra adhyavasAyo upara che. upara dAkhalo TAMkyo te mujaba, eka jIva so varasa sudhI cAlI zake teTalA AyuSyanAM padagalo bAMdhI avataryo ne pAMca varasanI umara thatAM koI upadrava ke akasmAta naDyo ne thayuM ane pAMcame varase ja mRtyu pAmyo. tyAre A jIve kAlAyuSya pUrNa na karyuM. kALanA 95 varasa tAM mUkyAM, paNa evI rIte 95 varasa bhogavI zakAya teTalAM pudagalo te vakhate paDyA rahe kharAM? to haragIja nahIM. AyuSyano eka paNa pudgala ke paramANu bAkI rahe ja nahIM, saMpUrNa bhogavAI ja jAya che, kAraNa ke prathama ja kahI dIdhuM che ke dravyAyuSyanuM apavartana eTale pheraphAra thaI zake che. paNa eka khyAla nizcitarUpe samajI rAkhavo ghaTe ke AyuSyamAM hAnino pheraphAra zakya che paNa vRddhino nahi. have kAlAyuSyamAM koI upadrava ke akasmAta na naDe to to so varasa pUrAM karIne ja maraNa pAme ane e vakhate dravyAyuSya so varasa sudhI bhogavAya ane kAlAyuSya paNa teTalAM ja varaso sudhI bhogavAya, A kAlAyuSyane anapavartana kahevAya. zaMkA- AyuSyanAM pudgalono kSaya thayo ane sthiti samayano kSaya na thayo to so varasanI sthiti sudhI cAle eTalAM pudgalone jIva pAMca varasamAM, are ! aMtarmuhUrtamAM kevI rIte bhogavI nAMkhe? For Personal & Private Use Only Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha samAdhAna - uparanI zaMkAnuM samAdhAna e ke, jema eka koDiyAmAM tela pUreluM hoya, jyoti dhIme dhIme baLatI hoya to, te dIvo yathAsamaye baLI rahe paNa koI mANasa e dIvAnI vATane saMkorI jyotine moTI kare, to te ja dIvo jhaDapathI baLI jAya che ane telano saMpUrNa kSaya thaI jAya che. te vakhate tela pUruM vaparAvA chatAM dIvo jaladI baLI gayo ema bolIe chIe. vaLI bIjuM dRSTAMta e ke eka 100 hAtha lAMbI dorI sIdhI saLaMga mUkI che. e dorIne koI eka cheDethI saLagAve to te dhIme dhIme baLatI. enA niyama mujaba, yogya samaye ja baLI javA pAme. paNa enI e ja 100 hAthanI dorIne jo gUMcaLuM karIne saLagAvavAmAM Ave to to bahu ochA samayamAM saLagI khatama thAya. uparanAM dRSTAnto pramANe AyuSyamAM ghaTAvI levuM joIe keso varasanuM anAvartanIya AukhuM bAMdhIne Avelo jIva samaye samaye kramazaH AyuSyanAM karma pudagalono kSaya karato jAya ane vacamAM te AyuSya karmane kaMI paNa upakramo na lAge athati anupakrama sthiti raheto to purepurA so varase ja te maraNa pAme. paNa janmAMtaramAM 100 varasanuM AukhuM bAMdhatI vakhate sAthe evA prakAranA zithila manobhAvo bhaLyA ke jethI te AukhuM bAMdhyuM hatuM to so varasanuM ja paNa zithilabhAvanuM bAMdhyuM to tevA jIvane (AgaLa gAthA 337mAM jaNAvyA mujaba) judA judA prakAranA upadravo, AghAta, pratyAghAto lAge ke so varasa sudhI cAle tevAM AyuSyapudgalone moTA moTA jaththAmAM jhaDapathI bhogavIne kSaya karI nAkhe, to thoDA varasomAM ja jIvanadIpaka bujhAI jAya, are! bhayaMkara koTino roga. akasmAta, zastrAdikano ghAta ke bhaya vagere thAya to aMtarmuhUrtamAM paNa jIvanajyota khatama thaI jAya, jene vahevAramAM akALamRtyu kahevAya che. A pramANe AyuSya aMgenI bhUmikA jaNAvI. [326] avara-have e sAte AyuSyadvArone kramazaH vistArathI varNave che, temAM prathama baMdhakALa je jIvono jeTalo hoya che tene ghaTADe che. baMdhaMti deva-nArayaasaMkhanaratiri chamAsasesAU / parabhaviyAu sesA, niruvakkamatibhAgasesAU // 327 // sovakamAuA puNa, sesatibhAge ahava navamabhAge / sattAvIsaime vA, aMtamuhuttaMtime vA vi // 328 // saMskRta chAyAbdhnnti deva-nArakA'saMkhyanaratiryaJcaH SaNmAsazeSAyuSi / parabhavAyuH zeSA nirupakramAH tribhAge zeSe AyuSaH // 327 / / sopakramAyuSkA punaH zeSatribhAge athavA navamabhAge / saptaviMzatitame vA antarmuhUrte'ntime vA'pi // 328 // 477. ahIM bhIMjavelA be dhotiyAnuM tathA bAMdhelI ane chUTa evI ghAMsanI gaMjInuM paNa daSTAMta ghaTAvAya che. For Personal & Private Use Only Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parabhavAyuSyano baMdhakAla 146 zabdArtha vaMyaMti bAMdhe che nizcama nirupakrama mAsaselA chamAsa zeSa AyuSya rahe | sovamaISHsopakramAyuSI paramaviyA=parabhavAyuSya havaathavA nAthArtha- (nirupakramAyuSI) devo-nArako, asaMkhyavaSayuSI yugalika manuSya tathA tiryaMco (potAnA cAlatA bhavanuM) cha% mAsa AyuSya bAkI rahe tyAre parabhavanuM AyuSya bAMdhe che. vaLI zeSa jIvomAM nirupakramAyuSI nicce, potAnA AyuSyano zeSa trIjo bhAga bAkI hoya tyAre, ane jeo sopakramAyuSI che te potAnA AyuSyanA zeSa trIjA bhAge parabhavAyuSya bAMdhe che, paNa nizcaya nahIM. ethI ja svaAyuSyanA bAkInA navamA bhAge, sattAvIsame bhAge. (ema trIje trIje bhAge) chevaTe svaAyuSyanA antima antarmuhUrtamAM paNa parabhava saMbaMdhI AyuSya jarUra bAMdhe che 327-328 viroNAgata gAthAmAM AyuSyanI sAthe saMbaMdha dharAvatI sAta bAbato jaNAvI ane sAthe sAthe prasthAntarathI AyuSya aMgenI mImAMsA karI. have sAta bAbata paikI pahelI bAbata vaMdhajAtanI che. prastuta bhavanI aMdara parabhavanA AyuSyano baMdha cAre gati paikInA kayA jIvone kayA vakhate thAya? te vAta A yugmabane gAthAmAM kahe che. baMdhakAla saMbaMdhI thoDIka bIjI hakIkata samajI levI jarUrI che. te e ke, abhyAsIe eka siddhAMta samajI rAkhavo ke, koI paNa jIvAtmAnA parabhavamAM utpanna thavAnA bhAvisthAnano savAMgI nirNaya, tenA vartamAnabhavamAM ja nizcita thAya che. ane e nirNaya thayA bAda ja vartamAna deha-khoLiyuM taje che. jyAM sudhI e nizcaya thayo na hoya tyAM sudhI koI paNa zakti nathI, ke A dehamAMthI nIkaLI zake. kAraNa ke jaina siddhAMta pramANe jIva (mukti na thAya tyAM sudhI) sUkSma zarIradhArI to haMmezA rahe ja che, paNa skUla zarIradhArI paNa haMmezAM hoya che, mAtra taphAvata eTalo ke eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jatAM utpanna thavAnuM sthAna ADuM avaLuM hoya to vadhumAM vadhu pAMca samaya pUla deha vinAno rahe che, bAkI koI ne koI gatiyoni yogya zarIrane meLavI ja le che. ane e meLavavA mATe tene pUrvabhavamAM ja nirNaya karavo paDe che. zarIra, e to jIve kamarAjA pAsethI lIdheluM bhADUtI ghara che. enI mudata pUrI thaye khAlI karI devAnuM che paNa te pahelAM jUnuM ghara badalIne navA gharamAM javuM che, te gharanI baMdhI agAuthI karI ja le che, jethI eka deha choDyA pachI tarata ja bIjA dehamAM jIva praveza karI jAya che. ahIM jIvono baMdhakALa traNa jAtano che. 1.-cha mAsa zeSa rahe tyAre. 2 avazya trIjo bhAga bAkI rahe tyAre ane 3. trIje bhAge. gAthAmAM nizcima=nirupakrama ane sozcima sopakrama zabda vAparyo che. teno artha TUkamAM gata 478. A vacana prAyika samajavuM. kAraNake ThANAMga sUtramAM adhyAya chaThThAnI TIkAmAM cha mAsa zeSa AyuSya na bAMdhe to ghaTADatA yAvat chellA attamuhUrve paNa bAMdhe ema kahyuM che. 479. keTalAka dharmavALAo mRtyu pachI AtmA AkAzamAM addhara rahe che, amuka vakhata deha vinAno rahe che. vagere kathana kare che paNa te jainadarzanasaMmata nathI. For Personal & Private Use Only Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha gAthAmAM ja AvI gayo che. vistRta artha AgaLa kaheze. ahIM teno saMkSipta artha ema che ke, nitani 35%mana thAtati nirupama | je AyuSya upakramonuM nimitta banavAnuM nathI te nirupakrama AyuSya. jene gatagAthAmAM "anAvartana' zabdathI kahyuM che. baMne ekAIkavAcaka che, ane 35%A: sada vartamAnamaH tata saupa%| arthAta upakramonA AghAta-pratyAghAtono bhoga thanAruM che. jene gata gAthAmAM "apavartana' zabdathI kahyuM che. keTalAMka gati ane sthAno ja evAM che ke, jyAM utpanna thanArA jIvanuM AyuSya nirupakramI athavA anAvartanIya ja hoya che. evA jIvo kayA? to devagatimAM utpanna thanArA tamAma prakAranA devo, narakagatimAM utpanna thanArA nArako ane asaMkhya viSayuSI manuSya ane tiryaMco samajavA. A jIvone game tevA upadravo ke saMkaTo Ave to paNa temanuM akALe mRtyu thAya ja nahIM pIDAo thavI hoya to thAya; paNa prANatyAga to saMpUrNa AyuSya pUruM thaye ja thAya che. A cAre prakAranA nirupakramI jIvone mATe eka ja niyama ke temanA bAMdhelA AyuSyanA cha mAsa bAkI rahe ke tarata ja tyAre ja nArako mATe parabhavAyuSyano bandha kare; chatAM eka mata evo paNa che ke cha mAsa e utkRSTapaNe samajavA. paNa tyAre baMdha na kare to jaghanyathI mRtyu ADuM aMtarmuhUrta bAkI rahe tyAre paNa te kare. bIjA saMkhyAta varSanA AyuSyavALA ekendriyo, beindriyo, teindriyo, caurindriyo, paMcendriyo jeo nirupakramAyuSavALA che, teo potAnA AyuSyano trIjo bhAga zeSa rahe tyAre avazya parabhavAyuSyano baMdha kare che. A nirupakramAyuSIno baMdhakALa kahyo. emAM sopakramAyuSavALA ekendriyo, beIndriyo, teIndriyo, caurindriyo, paMcendriyo, pote potAnA AyuSyano trIjo bhAga bAkI rahe te vakhate parabhavanA AyuSyano baMdha kare che. athavA navamo bhAga (eTale trIjA bhAganA tribhAga) zeSa rahe tyAre baMdha kare, te vakhate baMdha na kare to pAcho sattAvIzamo (eTale tribhAga vibhAga-tribhAga) bhAga zeSa rahe tyAre avazya baMdha kare. sattAvIzamA bhAge baMdha na karI zakyo to chevaTe mRtyu vakhatanA antima antarmuhUrtamAM to kare ne kare che, kAraNa have chello baMdhasamaya e ja che. keTalAka AcArya matAMtare ema kahe che ke sattAvIzame bhAge baMdha na thAya to pachI chevaTanA 480. koI AcArya yugalikane mATe palyopamano asaMkhyAtamo bhAga zeSa rahe tyAre parabhavAyuSyano bandha mAne che. 481. pannavaNAdi sUtramAM mAtra 'trIje, navame bhAge' parabhavAyuSya bAMdhe evuM kahyuM che, paNa teno artha to 99 varasavALo 33me varase bAMdhe ema paNa thaI jAya, paNa te ISTa nathI mATe trIjA bhAge nahi, paNa trIjo bhAga zeSa rahe, ema samajavuM. A kathana sarvane saMmata che. 482. simiA sirimA sirimArimA rimAne I [prajJApanA.]. zeSa tribhAge eTale 3, 9, 27, 81, 243, 729, 2187, ityAdi je AMka traNa traNa guNI hoya, te rakamarUpa bhAganI kalpanA, tene tribhAgakalpanA kahe che. 483. juo, bhagavatI zataka 14, u0 1. For Personal & Private Use Only Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSyano abAdhAkAla temaja aMtasamayanI vyAkhyA antarmuhUrta vakhate ja thAya evuM kaMI nathI, paNa sattAvIzamA bhAgathI kramazaH tribhAge tribhAge baMdhakALa hoya che ja. have vibhAganI ghaTanA vicArIe,-je jIvanuM AyuSya 99 varSanuM hoya to te jIvane trIjA bhAge parabhavAyuSyano bandha paDe, to te kyAre? to samajavuM ke 99 varasanA be bhAga bAda karIe eTale 66 varasa pUrA thAya ke 67mAM varasanA prAraMbhanA divasomAM koI paNa kSaNe baMdha paDe. have e vakhate bandha na paDyo to bAkInAM 33 varasa rahyA tenA navamA bhAge eTale 99 varasamAM 3 varasa 8 mahinA bAkI rahe tyAre, parabhavAyuSyano baMdha paDe, tyAreya na bAMdhe to pAchA 3-8 mahinAnA 27mAM bhAge bAMdhe. upara parabhavAyuSyanA kALano je siddhAMta ke maryAdA che, te skUla ane sAmAnya dhoraNa pUratI jaNAvI che. sarvathA mATe e niyama na samajavo temaja aphara ja che evuM paNa na samajavuM. [327-328] avataraNa-A pramANe baMdhakALane kahIne abAdhAkALa ane aMta samaya, tathA prasaMgopAta ju ane vakA gati keTalA samayanI hoya? tenuM svarUpa paNa kahe che. jaDame bhAge baMdho, Aussa bhave abAhakAlo so / aMte ujugai igasamaya, vakka caupaMcasamayaMtA // 326 // saMskRta chAyAyaavti bhAge bandhaH AyuSaH bhavet abAdhAkAlaH saH / ante RjugatirekasamayA vakrA catuHpaJcasamayAntA // 326 / / zabdArtha - game mane jeTalAye bhAge aMte hanurAantakALe jugati vaMgho gAusa nave baMdha AyuSyano thAya samaya=eka samaya vAhakkAno to abAdhAkALane vApaM samayaMtAcAra pAMca samaya sudhInI gathArya jeTalAye bhAge AyuSyano baMdha thayo hoya tyAMthI laI ti parabhavAyuSya udayamAM na Ave tyAM sudhIno] abAdhAkALa kahevAya, antasamaya eTale maraNa samaya, e antasamaye pirabhava jatAM jIvane] eka samayanI Rjugati ane cAra-pAMca samayanI vakrAgati hoya che. li329 viroSArtha je jIvoe potAnA AyuSyanA cha mAsa zeSa rahe athavA snAyuSyanA tribhAgesattAvIsame ke koI paNa bhAge, parabhavAyuSyano baMdha karyo hoya, te parabhavAyuSyanA baMdhakALathI mAMDI, jyAMsudhI te baddhaparabhavAyuSya udayamAM na Ave tyAM sudhIno anudaya avasthArUpa apAntarAlakAla (vacalo kALa) te, te jIvanA AyuSyano abAdhAkALa kahevAya che. jema ke, deva-nArako ke yugaliko potAnA AyuSyAnA cha mAsa zeSa rahe tyAre ja parabhavAyaSyano baMdha kare che. e baMdhakALa pachI, cha mAsa vyatIta thaye maraNa pAmatAM te baddhAyaSyano udaya thAya che. ahIM baMdhakAla ane udayakALa vacce cha mAsanuM ja spaSTa je aMtara paDyuM te ja, te jIvo mATeno abAdhAkALa kahevAya. tevI rIte For Personal & Private Use Only Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha antima antarmuhUrtamAM parabhavAyuSya bAMdhe to tene apAntarAla kALa antarmuhUrtano ja hovAthI teTalo abAdhAkALa gaNAya, ema sarvatra samajI levuM. aMtasamaya-cAlu bhavanA AyuSyanI samApti thavI, ne te pachI tarata ja parabhavAyuSya udayamAM AvavuM te. tene mRtyu paNa kahI zakAya. juvakAgati-jIva antasamaye AyuSya pUrNa karIne parabhavamAM jAya che, tyAre jIvane eka samayanI Rjagati ane cAra-pAMca samaya sudhInI eTale eka vakrA, dvivakrA, trivakra ane caturvakrA, A be-traNacAra ane pAMca samayavALI vakrAgatio udayamAM Ave che. aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgapramANano atisUkSma mAnavALo saMsArI AtmA taijasa-kAmaNa nAmanA sUkSma zarIrane dhAraNa karIne parabhavamAM utpanna thavAnA sthaLe be gatithI pahoMce che. eka 28ju ane bIjI vakA. Rjugati eka ja samayanI che, kAraNa ke jIvanuM mRtyusthAna ane utpattisthAna baMne samazreNIe athavA samAMtara lIMTIe vyavasthita hoya to, mRtyu samaya pachInA eka ja samayamAM jIva utpanna thaI jAya che. ene bIjo samaya lAgato ja nathI. ethI ja A gatinuM Rju e nAma anvarthaka che. Rju eTale sarala-sIdhI gatine samazreNIe na hoya paNa tihu~ vidizAmAM ADuM-avaLuM hoya to jIvane (AkAza pradezanI zreNImAM) kATakhUNo karIne dhapavuM paDe che. AtmAnI gati haMmezA sIdhI ja dizAgata hoya che paNa tirtho ke game te rIte javAnI nathI hotI. e to prathama sIdho jaI pachI vaLAMka le eTale enA vaLAMkonA kATakhUNA ja thatA jAya che. jeTalA vaLAMka levA paDe teTalA samayo rastAmAM vadhe che. AvA vaLAMko saMsArI jIvone (caturvigrahAmAM) vadhumAM vadhu traNa ane koI vakhate (paMcavigrahAgatimAM) cAra thAya che. [32] avatara-pUrvokta bane gatinA ja viSayamAM nizcaya ane vyavahArathI parabhavAyuSyano udaya ane parabhava saMbaMdhI AhAra kyAre hoya? te saMbaMdhI kahetAM RjugatimAM AhAra ane udaya temaja vakrAmAM mAtra AyuSyano udayasamaya kahe che. ujjugaipaDhamasamae, parabhaviaM AuaM tahA''hAro / vakkAe bIasamae, parabhaviAuM udayamei // 330 // saMskRta chAyARjugtiprthmsmye pArabhavikamAyustathA''hAro / vakrAyAM dvitIyasamaye pArabhavikamAyurudayameti // 330 // zabdArtha-gAthArthavat sugama che. jayArca-RjugatinA prathama samaye parabhavanA AyuSyano udaya temaja prathamasamaye ja AhAra ane vakrAgatimAM dvitIyasamaye parabhavAyuSyano udaya hoya che. 330 vizoSArthagAthA 188mAM Rju ane vakrAgati viSe ThIka ThIka samaja ApI che, chatAM thoDIka For Personal & Private Use Only Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bane gatimAM parabhavAyuSyano udaya ane AhAra kyAre ? vadhu spaSTatA sAthe keTalIka navI samaja paNa jANavI jarUrI che. jIva punarjanma levA ke apunarjanma (mokSa) avasthA meLavavA jAya tyAre tene be gati dvArA javuM paDe che. eka Rju ane bIjI vakrA. 553 Rjugati to tenA zabdanA ja arthathI samajAya che ke te saralagati che. mokSe janAro jIva sarvakarmathI mukta hovAthI tenuM mRtyu ane utpatti baMne sthAna sIdhI samazreNIe ja hoya che, jethI te muktAtmA eka ja samaye sthUla ke sUkSma baMne prakAranA dehano tyAga karIne sIdho ja, eka ja samayamAM prApya sthAnapradeza upara pahoMcI jAya che, tethI tene eka ja samayavALI, iSTa sthAne pahoMcADanArI Rjugati ja hoya che. paNa saMsArI jIvo to dehadhArI che tethI tene Rju uparAMta vakrAti paNa hoya che tethI vakrAnA prakAro, teno kALa, A aMtarAla gatimAM AhAranI vyavasthA vagere bAbato ahIM kahevAya che. vagati-- nAmamAM ja vakra zabda paDyo che, tethI tenI vyAkhyA paNa aTapaTI ja che. gatagAthAmAM kahyuM tema jIvane vakrAgatie utpanna thavAnuM hoya to tene svakarmodaye vaLAMko eTale mArgamAM kATakhUNo karIne dhapavuM paDe che. AvA vaLAMko ke kATakhUNAo vadhumAM vadhu cAra sudhI karavAnA prasaMgo bane che tethI eka paNa vaLAMka vadhu hoto nathI, cotho vaLAMka pUrNa thatAM sthUla dehadhArI banavA 52janma dhAraNa karI ja le che. AthI e thayuM ke je saMsArI jIvane vA tithI utpanna thavAnuM sarjAyuM hoya te eka vaLAMka khAIne utpanna thaI jAya. dvivAvALAne be vaLAMka--kATakhUNA karavA paDe, trivAvALAne traNa ane caturvAvALAne cAra vaLAMka thAya che. A vakrAomAM keTalA samaya jAya to dareka vakrAmAM eka saMkhyA vadhArIne kahevuM, eTale ekavakrAmAM be samaya, dvivakrAmAM traNa, trivakrAmAM cAra ane cAravakrAmAM pAMca samaya mRtyuthI utpanna thavA vacce thAya che. be gatinI jarUra kharI ? hA. cetana ane jaDa kaho, athavA jIva ane pudgala kaho, A padArtho gatizIla che. A gatizIla padArtho svAbhAvika rIte ja cokkasa niyamapUrvaka ja gati karanArA che, ane enI svAbhAvika gati to AkAzapradezanI samazreNIne anusAre ja thAya che (je AkAzapradeza zreNIne ApaNe to joI zakatA ja nathI) arthAt dizAonI samAnAntara thAya che. eTale ke pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, Urdhva, adho A chamAMthI game te dizAmAM samazreNIe thAya che. paNa dizAthI vidizAmAM ke vidizAmAMthI dizAmAM sIdhe sIdhI nathI hotI. eTale vizreNIgamana thatuM nathI. paNa badhA jIvo mATe samazreNI gati saMbhavita paNa nathI. ethI je jIvo e karmavazavartI che temane to vizreNIe paNa gati karavI paDe che, jene ApaNe vakrAti kahevI che. tyAre vaLAMka jyAM Avyo eTale gatimAM eka samayano kALa vadhAre javAno ja eTale ja upara kahI AvyA ke ekavakrAne samaya be vakrAne be samaya jAya vagere. khe kara For Personal & Private Use Only Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ napuMsaka 2 2 % 2 114 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha // cAre gatiAzrayI veda-yoni-kulakoTI saMkhyA tathA yonibhedo ane prakAronuM yantra // caturgatibheda / veda / yonisaM0 / kulakoTI yonibheda | yonisparzapaNuM e [ pRthvIkAya 7 lAkha 12 lAkha saMvRta | zIta-uSNa-zItoSNa apakAya 7 lAkha teukAya 3 lAkha uSaNa vAyukAya 7 lAkha | zIta-uSNa-zItoSNa sA2vanaspati 14 lAkha | ( 28 lAkha L bApratyeka0 10 lAkha beIndriya 7 lAkha teIndriya 8 lAkha [caurindriya 9 lAkha saMmUjalacara 12aaaa lAkha saMvyatuSpada 10 lAkha saMpU0urapari0 10 lAkha saMmULabhUpari0 18 lAkha saMmUbecara 12 lAkha saMvRta-vivRta gaOjalacara trI. pu.na. 12aaaa lAkha zItoSNa gacatuSpada traNe veda 10 lAkha gaOurapari0 10 lAkha gaObhUjapari0 9 lAkha gaokhecara 12 lAkha * reva strIpuMvara | 4 lAkha 26 lAkha nAraka napuMsaka 25 lAkha zIta-uSNa saM0manuSya vivRta | zIta-uNa-zItoSNa ( 12 lAkha ga0manuSya vivRta-saMvRta zItoSNa 2 ? cha da = 8 saMvRta traNe veda |ii 14 lAkha For Personal & Private Use Only Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sacittAcitta-[mizra] sacitta acitta-[mizra acitta sacittAcitta-[mizra. sacitta acitta sacittAcitta yoninuM jIvAjIvapaNuM // RjavakrAgatimAM parabhavAyuSyanA udaya samayamA AhAraka ane anAhAraka samayanirNaya- yantra // gatinAma For Personal & Private Use Only samayanI? paramavAyuSyamAM AhAraka tathA anAhArakapaNuM keTalA parabhavAyuSya udaya AhArIpaNuM anAhArIpaNuM vyavahAranaye - nizcayanaye vyavahAranaye - nizcayanaye vyavahAranaye - nizcayanaye samayanI prathamasamayamAM prathamasamayamAM - prathamasamaye prathamasamaye anAhArIpaNuM nathI anAhArIpaNuM nathI dvitIyasamayamAM pahele-bIje samaye bIje samaya 1 samaya pahele-trIje samaye trIjA samaye dvitIyasamaye 2 samaya pahele cothesamaye cothAsamaye bIje-trIje 3 samaya pahele--pAMcame samaye pAMcamA samaye | | trIje cothe pAMcame 4 samaya A viSayanI gAthAo AvavA agAu ahIM yatra Apyo, te sagavaDatAnA kAraNe che. ajugati ekavA dvivakA trivajhA : caturvakrA = Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vakAgati kevI rIte bane che? UrdhvalokanI koI paNa dizAmAMthI adholokanI UlaTI dizAmAM, adholokanI dizAmAMthI UrdhvalokanI viruddha dizAmAM athavA vidizAmAMthI dizAmAM ke dizAmAMthI vidizAmAM koI paNa bhAgamAM utpanna thavA javAnuM hoya tyAre vaLAMko thAya che ne tethI vakrAgati bane che. ekavakA kevI rIte? eka jIva UrdhvalokamAM pUrva dizAmAM mRtyu pAmyo, utpanna thavAnuM sthAna apolokamAM (UlaTI) pazcima dizAmAM che, to prathama pUrvamAMthI sIdhe sIdho mRtyapradezanI samazreNIe adholokamAM utarI Ave, e kyAM sudhI utare? to adholokamAM pazcimadizAmAM je zreNI pradeza upara utpanna thavuM che te zreNI pUrvamAM jyAM sudhI jatI hoya tyAM sudhI, ahIM sudhI to sIdho Avyo. have ahIM pUrvamAMthI vaLAMka khAIne, sIdhI ja zreNIe pazcima dizAmAM utpatti sthAne pahoMcI jAya che. ahIM uparathI nIce pazcima dizAnA utpatti sthAnanuM anusaMdhAna karanArI zreNI (athavA samazreNI sapATI) sthAne Avyo teno eka samaya ane tyAMthI vaLAMka khAI utpatti sthAne pahoMcyo te bIjo samaya Ama be samayavALI ekavigraha vakrI bane che. dvivakA kevI rIte? A gati traNa samayanI che. eka jIva trasanADIgata UrdhvalokanI vidizA-agnikhUNAmAM mRtyu pAmyo, ene utpanna thavAnuM sthAna apolokanI vidizA-vAyavya khUNAmAM che. eTale vidizAmAMthI mRtyu pAmI vidizAmAM ja utpanna thavAnuM che. jIva samazreNIe ja gati karavAvALo che. te siddhAMta pramANe, agni khUNAmAM je zreNI upara che te ja zreNInA pradezonI lAInane sparza karato sIdho pUrva dizAmAM prathama samayamAM AvI gayo. bIjA samayamAM vaLAMka laIne pUrvamAMthI sIdho ja nIce adholokanI pazcima dizAmAM, agni dizAmAMnA utpatti sthAnanI je zreNI te ja zreNI upara Avyo ane tyAMthI trIjA samaye vaLAMka-kATakhUNo thaIne trasanADInI ja agnidizAnA utpatti sthAne pahoMcI gayo. Ama agnithI pUrvamAM eka samaya, pUrvathI pazcimamAM nIce utaratA ekavajhA thaI ne tyAM bIjo samaya thayo ane pazcimathI agnimAM jatAM bIjo vaLAMka ne trIjo samaya thayo. A rIte traNa samayanI dvivakrAgati samajavI. A trasanADIvartI je trasajIvo marIne punaH trasa thanArA che te jIvone vakrAmAM eka vakrA ane dvivakrA A be ja gati hoya che. pachInI be vakrI hotI ja nathI, kAraNa ke trasanADImAM mRtyu pAmelA ane punaH trasanADImAM janma lenArA trasa jIvomAM vadhu vakrA-vaLAMko karavAnuM hotuM ja nathI mATe ene Rjugati to che ja. je sthAvara jIvo che, je marIne punaH sthAvara thavAnA hoya tene Rjugati uparAMta cAreya vakrAgati hoya che. teone tamAma gatio prApta thAya che. A sthAvarone tricakra ane caturvakrA be vadhu kahI to kevI kIte? trivakA kevI rIte? sthAvara jIvo to cauda rAjalokamAM sarvatra ThAMsIThAMsIne vyApIne bharelA che. te trasanADImAM For Personal & Private Use Only Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka, dvi, tri ane caturvakrA kevI rIte? . 557 ya che ne trasanADI bahAra che. jyAre trasajIvo to mAtra vacalI trasanADInA sthAnamAM ja hoya che. AthI sthAvaronuM kSetra sarva vyApaka che. . koI sthAvara jIvano sUkSma dehadhArI AtmA DAbI bAjunI trasanADInI bahAra adholokanI vidizAmAM mRtyu pAmyo che. ane ene utpana thayuM che trasanADInI jamaNI bAjue UrdhvalokanI dizAmAM, tyAre te prathama to trasanADInI bahAra prathama samaye vidizAmAMthI dizAmAM cAle, bIjA samaye (prathama kATakhUNo karIne) jamaNI bAjuthI trasanADInI aMdara dAkhala thAya, trIjA samaye (bIjo kATakhUNo karIne) trasanADInI aMdara ja UMce jAya ane cothA samaye sIdho ja-trIjA samaye jyAM hato tyAMthI jate ja zreNIe (DAbI bAjue) trasanADI bahAra nIkaLI utpatti sthAne jaIne Ubho rahe. e pramANe adholokanI dizAmAMthI UdgalokanI vidizAmAM javuM hoya athavA UrdhvamAMthI adhomAM AvavuM hoya to A ja krama samajI levAno. A pramANe dizAmAMthI vidizAmAM ke vidizAmAMthI dizAmAM javA mATe sthAvaronI cAra samayanI trivikrA kahI. caturvakA kevI rIte? | trikAmAM dizA-vidizAnI vAta hatI. AmAM eTaluM vadhAravAnuM ke A gati vidizAmAMthI (dizA nahi paNa) vidizAmAM ja utpanna thanArA mATe hoya che. uparamAM vidizAmAMthI UrdhvalokamAM trasanADI bahAra dizAmAM jaIne aTakyo hato. ahIM traNanADI bahAra vidizAmAM javAnuM eka sTezana vadhyuM eTale dizAmAMthI pAcho vidizAnA utpatti sTezane pahoMce che eTale tyAM eka vaLAMka vadhe ne eka samaya paNa vadhe. Ama(r)pAMca samayanI caturvakrA gati thaI. A pramANe vakrAgatinuM svarUpa kahyuM. have mULa gAthAno artha kahevAya che. A gAthA nizcayanayathI ane vyavahAranayathI (athavA sUkSmadaSTi ke cUladaSTithI), A gatimAM parabhavanA AyuSyano udaya ane AhAra kyAre hoya te jaNAve che. jugatimAM to je saMsArI jIvo che temane mATe to prathama samaye ja AyuSyodaya ane prathama samaye ja AhAra kahayo. AthI A baMne vAtamAM eka paNa samayanuM aMtara paDatuM nathI, kAraNa ke samayAMtara thAya to AhAra levo paDe paNa A gativALAne to eka ja samayamAM utpanna thavAnuM eTale ke je samaye mRtyu thayuM tenA bIjA ja samaye utpanna thaI jAya. vaLI pUrvabhavanA zarIra dvArA chellA samaye AhAra grahaNa karyo che ne te pachInA samaye ja utpanna thatAM ja tyAM utpattisthAnamAM yogya AhAra grahaNa karI le che, eTale A gativALA saMsArI jIvo sadAya AhArI ja hoya che. A vAta vyavahAranaye ghaTamAna che. - nizcayanayathI eTale vadhu sUkSmatA ne cokasAIthI vicArIe to parabhavanA prathama samayamAM ja pUrva zarIrano parizATatyAga thAya che. je samaye sarvAtmapradezovaDe pUrva zarIrano parityAga thAya te 484. A pAMca samayavALI vakrA, ghaNA alpa jIvAzrita hovAthI ghaNA sthaLe AnI vivakSA karavAmAM AvatI. nathI. For Personal & Private Use Only Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha ja samaye jIvanI parabhava gati thAya che ane te ja AdhakSaNe parabhavanA AyuSyano udaya thAya che, eTale zarIrAtta ane nUtana zarIprAptinuM kArya e ja samaye yugapata thAya che. vakagatimAM AyuSya udaya ane AhAra kayAre?-- RjugatinI vAta karI, have vakragatie jatA jIvane parabhavAyuSyano udaya kyAre hoya? to, dvitIya samaye hoya ema gAthAkAra kahe che. paraMtu A kathana skUla vyavahAranayathI che eTale ke A nayathI kathana karanArA pUrvabhavanA antasamayane (haju zarIratyAgano je samaya eka bAkI che, je vakrAmAM gayo nathI to paNa) vakrAgatino prAraMbha thaI gayo hovAthI ane vakrAgatinA pariNAmAbhimukha thayelo hovAthI te antasamayane ja keTalAko vyavahArathI vakragatino Adi samaya gaNI le che ane tethI ja teonA mate bhavAntaranA Adya samaye eTale (pUrvabhavanA atta samayanI apekSAe vakrAgatinA bIjA samayamAM vistutaH prathama samaya che] parabhavAyuSyano udaya che ema je kahe che te teo vyavahAranayathI--cUladaSTithI kahe che, paraMtu te vAstavika sUkSmadaSTisvarUpa nizcayanayathI kahetA nathI. nizcayanayathI vicArIe to vakrAnA prathama samaye ja parabhavAyuSyano udaya kahevAya, kAraNa ke cAlu janmanA antima samayane kaMI vakrAno prathama samaya nahi kahevAya. [bAkI vyavahAra nizcayavALA baMneno parabhavAyuSyanA udaya-kathanano samaya to je che te ja Ave che. vipakSA mAtra ja samajavAnI che.] AtmA antasamaye gatinI sanmukha bane che. haju pUrvabhavanA anta samayamAM rahyo hovAthI tyAM zarIranA pradezono saMghAta-(grahaNa) paripATa (tyAga) cAlu che, jethI e attasamaya nizcayathI haju pUrvabhavano ja che paNa parabhavano nathI, kAraNa ke haju pUrvabhavanuM zarIra atta samaye paNa vidyamAna che, e zarIrano sarvathA tyAga na thAya tyAM sudhI apAMtarAlagatino udaya ja kyAMthI thavAno hato? tethI dehatyAga to prastuta bhavanA antima samayAnta ane AgAmI bhavanA ke vakrAnA) spaSTa prathama samayamAM ja thAya che. vaLI pUrvazarIrano pudgalono saMghAta ke paripATa hoto nathI, e ja samaye AyuSya sAthe gati paNa udayamAM Ave che, tethI parabhavanA AyuSyano udaya vakrAgatimAM nizcayanayathI AdyakSaNe ja gaNAya che. [330] avatAra- gata gAthAmAM vakrAmAM AyuSyodaya kahyo paNa AhArasamaya kahyo na hato tethI A gALAmAM vadhu samayavALI vakrAgatimAM jIva keTalA samaya AhArI ke anAhArI hoya? te baMne nayAzrayI kahe che. igaduticauvakkAsuM, dugAisamaesu parabhavAhAro / dugavakkAisu samayA, iga do tini a aNAhArA // 331 // saMskRta chAyAek-dvi-tri-cturvkraasu dvitIyAdisamayeSu parabhavAhAraH // dvivakrAdiSu samayA eko dvau trayazca anAhArAH // 331 / / For Personal & Private Use Only Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakrAgatimAM jIva keTalA samaya AhArI ke anAhArI hoya? te 1 zabdArtha sugama che. pAyA-eka, be, traNa ane cAra samayanI vakrogatimAM dvitIyAdi samayomAM parabhavano AhAra jANavo, eTale anukrame dvicakrogatimAM eka samaya, trivakrAgatimAM be samaya ane caturvakrAgatimAM traNa samaya anAhAraka hoya che. li331|| viroNArya-gata gAthAmAM vakrAnuM svarUpa kahyuM hatuM. have A gAthAmAM vakrAgatimAM ja vyavahAra ane nizcaya baMne naya dRSTithI AhAra ane anAhArakano samaya kahe che. vyavahAranayanI dRSTithI dareka vakrAmAM jIva pahelA samaye ane chellA samaye AhAraka ja hoya che. tAtparya e nIkaLyuM ke, bethI vadhu samayavALI vakrAmAM ja yathAyogya anAhArakapaNuM maLe che. ahIMA prathama ekavakrAno vicAra karIe to te be ja samayanI che, tethI vahevAranave tenA baMne samayo AhAraka ja thAya che. eka samaya anAhAraka nathI hoto, kAraNa ke jyAre zarIra choDe che. te samayamAM ja audArikAdi pudgalono lomAhAra karIne zarIra choDIne prathama samaye eka vakrAmAM dAkhala thayo ne te ja vakrAnA bIjA samaye to utpattipradeze pahoMcI paNa gayo. je samaye pahoMcyo. te ja samaye kAmaNa kAyayogavaDe tadbhavayogya ojAhArasvarUpa paramANuono AhAra grahaNa kare che. AthI eka vakrAmAM baMne samayo vyavahAranayathI AhArI samajavA. traNa samayanI dvivakA gatimAM ekavakrAgativat vyavahAranayathI prathama samaya AhArI, bIjo samaya anAhArI ane trIjo samaya [parabhava saMbaMdhI] AhArI. ekaMdara be samaya AhAraka ane eka samaya anAhArakapaNAnA samajavA. trivakrAgatinA cAra samaya paikI vyavahAranayathI pUrvavat pahelo [prastuta bhavAzrayI] ane chello pirabhavAzrayI] cotho samaya AhArI ane bIjo-trIjo e be madhyanA samayo anAhArI, eTale ahIM be samaya AhAraka ane be samaya anAhAraka. caturvakrAgatinA pAMca samaya paikI vyavahAranayathI Adi ane aMtima e be samaya AhArI ane vacalA "traNa samaya anAhAraka jANavA. A vyavahAranayAzrayI kathanamAM vacalA samayo anAhAraka ane pahelA chellA samayo AhAraka che. have nizcayanayanI apekSAe jaNAve che. -uparanuM kathana badhuM vyavahAranayathI gAthAnusAre kahyuM, paNa nizcayanayathI vicArIe to (eka vakrogatimAM vyavahAranayathI banne samaya AhArI jaNAvyA chatAM] eka samaya nirAhArI maLaze, kAraNa. 485. A pAMca samayavALI vakrAgati jIvane kavacit saMbhave che, kAraNa ke mUlasUtramAM cAra samayavALI gati sudhIno ullekha che paraMtu bhagavatI, sthAnAMgavRttikAra vakragatimAM anAhArakanI ciMtA prasaMgamAM "o dva vAganAhAra:' kahIne ekasamaya be samaya anAhArakapaNuM jaNAve che ane "va' zabda grahaNathI traNa samaya paNa anAhAraka gaNe che. ahIM parabhava jatAM jIvane baLadanI nAtha pramANe iSTasthaLe pahoMcADavAmAM udayamAM Avato AnupUrvIno udaya utkRSTa cAra samayano kahyo che. ane e cAra samayano udaya sahacArI pAMca samayanI vakrAgatie jAya to ja saMbhave che, mATe virodha na samajavo. For Personal & Private Use Only Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha ke jIva pUrva dehamAMthI chUTyo tyAre te parabhavanA prathama samayamAM pUrva zarIranI sAthe jIvano saMbaMdha rahyo na hovAthI, ane grahaNa karavAnA parabhavanA zarIranI haju prApti thaI na hovAthI te samaye AhAra leto nathI ane bIje samaye potAnuM utpattisthAna pAmIne AhAra kare che mATe ekavakrAgatimAM paNa eka samaya aNAhArI che. ' tyArabAda dvivakrAmAM nizcayanaye upara mujaba be samaya aNAhArI, trivakrAmAM traNa samaya anAhAraka, ane caturvakrAmAM cAra samaya aNAhArI hoya che, kAraNa ke sarva vakrAgatimAM antima eka samaya AhAra sahita hoya che. ahIM nizcayanayAzrayI antima samayo AhAraka tathA zeSa anAhAraka che, tethI vyavahAranaye utkRSTathI traNa samaya ane nizcayanaye utkRSTathI cAra samaya anAhAraka tarIke samajavA. [331] avatara-have cothuM apavartana kone kahevAya ane AyuSyamAM te zuM kArya kare che te kahe che. bahukAlaveaNijaM, kammaM appeNa jamiha kAleNa / veijjai jugavaM cia, uinasavvappaesaggaM // 332 // apavattaNijameyaM AuM, ahavA asesakammaM pi / vidyAvi vartA, sikti viga te gahana rUrUrI saMskRta chAyAbhukaalvedyN, [vedanIyaM vA] karma alpena yadiha kAlena / vedyate yugapaJcaiva udIrNasarvapradezAgram // 332 // apavartanIyametat AyurathavA azeSakApi / baMdhasamaye'pi baddhaM zithilaM caiva tad yathAyogyam // 333 / / | zabdArtha "vahuchAtAnuM bahukAla vecavA yogya 3pavattANaM apavartana yogya uSma zaM je karma parva ADaMA AyuSya da vAsenaahIMyA alpakALavaDe asesame pikazeSa karmo mATe) paNa veDravede vaMdhamavi vaheM-baMdha samaye paNa bAMdhyuM gurave rijha yugapatuM nizcayathI siDhinuM citrazithila nizcayathI hasavvapAsanAM udIrNa sarva pradezAgrane nahI norAMnnene yathAyogya jayArtha-vizeSArthavata . li332-333 viroNArya- A vizvamAM tiryaMco ke manuSyo ghaNA lAMbA kALa sudhI vedI-bhogavI zakAya evA dIrgha sthitivALA AyuSya karmane ke tenA daliko (pradeza-paramANuo)ne paNa apavartanA nAmanA eka karaNa (prayatna) vaDe, bhaviSyamAM kramazaH udayamAM AvavAvALAM sattAgata rahelAM AyuSya pudgalone 486. ahIM anvayane anusAra zabdama goThavyo che. For Personal & Private Use Only Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSyamAM apavartananu kArya 666 ekI sAthe ja udayamAM lAvI daine a5 kALanI aMdara ja vedI-bhogavI nAMkhe, eTale ke anubhava karIne kSaya karI nAMkhe che. eTale so varasa sudhI jIvI zakanAro aMtarmuhUrtamAM paNa prANatyAga karI zake che. AvA prakAranA, mUlasthitimAMthI parAvartana pAmanArA AyuSyane apavartanIya AyuSya kahevAya che. gayA bhavamAM baMdhakALe manda adhyavasAya AvavAthI prastuta AyuSya zithilabaMdhe bAMdheluM hatuM. koI vakhate pratikULa upakramAdi nimitto maLatAM ja dIrghakAlIna sthitimAM dhakko vAge ne anudita AyuSya pradezo AtmaprayatnavaDe sapATI upara AvI jAya ane tene jIva bhAre vegathI zIgha bhogavI nAMkhe ane Ubhoga pUro thatAM zarIrathI AtmA chUTo paDI gatyantaramAM janma levA cAlyo jAya. koI zaMkA kare ke dIrgha sthitine TUMkI karavAnuM vicitra parAvartana A eka ja karmamAM bane che ke bIjAmAM paNa thAya che? to A apavartanA karaNa dareka karmamAM thAya che. ane samasta prANIomAM AvAM parAvartano banyA ja kare che, ane dIrghakALabhogya karmono hrAsa karI svalpakALabhogya banAvI de che. zaMka- vidyArthI, AyuSya kamadikanI apavartanIya ghaTanA jANIne kahe che ke tamAruM A kathana yathArtha nathI; kAraNa ke AthI to "kRtanAza ane chattIma' nAmano doSa Ubho thAya che, jyAre zAstravacana to nirdoSa hovuM joIe. tyAre prathama to A doSa zuM che? te samajI laIe, saiddhAttika ane dArzanika granthomAM AvA doSanuM nirUpaNa Ave che. teno artha e che ke, je kArya thAya te svayogya phaLa ApyA vinA ja jo naSTa thaI jAya to zratanAza (karelAno nAza) doSa kahevAya. ane je kArya karyuM ja nathI, chatAM te kAryanuM je phaLa hoya te bhogavavAnuM bane, A kRtAma (akarelAnuM Agamana) doSa kahevAya. arthAt kAraNa chate kAryanAza ane kAraNaachate kAryotpatti. ukta doSane ghaTAvatAM te kahe che ke, gata janmamAM AyuSyakarma, jeTalI sthitinuM bAMdhyuM hoya, teTalI sthitinuM bhogavavuM ja joIe paNa apavartanamAM to hrAsa thato hovAthI kramazaH pUrNa kALa jeTaluM bhogavAtuM nathI tethI 'kRtanAza' bane che. ane apavartanamAM dIrghakAlIna karma pudgalone svalpakALamAM ja bhogavI nAMkhavAnI kriyA thAya che paNa teTalA alpakALanuM to te karma bAMdhyuM nathI, to pachI te rIte kema kriyA saMbhavI zake? AthI "akRtAgama' thAya che. samAdhAna- AnuM samAdhAna upara AvI gayuM che, chatAM granthakArano ja javAba samajIe. te 328mI gAthAnA uttarArdhamAM "vaMthalamaUSvi vaddha siddhi' A javAba ApIne ukta doSano inkAra batAve che. eno artha e che ke, gata janmamAM AyuSya bAMdhyuM tyAre tenA pariNAma ja mandakoTinA hatA. tethI grahaNa karAyelA AyuSya pagalo majabUtapaNe jaththAbaMdha grahaNa thayA nahi jethI te nabaLA rahyA ane tethI prabala prayatnathI bhedya banI gayA. AthI AyuSyakarmabaMdha zithila ja baMdhAyo hato, 487. ahIMyA baMdhakALanI sthiti karatAM bhogakALanI sthiti ghaNI ochI hoya che. sAmAnyakALa karatAM yuddhakALe, bhayaMkara rogacALo cAlato hoya tyAre, Azcaryajanaka akAla mRtyunA je banAvo bane che, te prAyaH apavartanIya prakAranA AyuSyane AbhArI che. For Personal & Private Use Only Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha AvA zithilabaMdha upara deza-kALa eTale koI kSetra ke koI kALanI apekSA pAmIne, sneha bhayAdijanya adhyavasAyAdi upakramo lAge eTale AyuSyanI avazya apavartana thaI zake che. AthI zuM thayuM ke navA janmamAM ekAeka zithila baMdha nathI thayelo, gatajanmamAM ja teno kAraNa kAryabhAva thaI gayo che eTalo ukta bane doSano asaMbhava che. apavartana ane anapavartanamAMno pharaka agAu batAvyo che chatAM punaH daSTAMtathI vicArIe to, sarakhAM bhIMjavelAM be dhotiyAmAMthI ekane barAbara khulluM karIne sukavyuM ne bIjAno loco ja rAkhI mUkyo. khulluM kareluM jaladI sukAI jAya ane loco vALeluM vilaMbe sukAya. ahIM jalanuM pramANa beyamAM samAna che. zoSaNa kriyA sarakhI ja samAna paristhitimAM ja cAle che, chatAM samayamAM nyUnAdhikapaNuM kema thayuM? to vastra vistAra ane saMkocanA taphAvatane lIdhe ja. ahIM jIva AyuSyakarmanA pudgalone, apavartana ke anAvartanamAM sarakhA ja bhogave che. (samAna pramANa hoya tyAM) mAtra apavartanamAM AtmA eka sAthe bhogavI kSaya kare che ne anapavartanamAM kramazaH bhogavAya che. A apavartanIya AyuSya sopakramI ja hoya che eTale A AyuSyano kSaya bAhya upakramonA nimittathI ja thAya che. jyAre anapavartanIyamAM upakramo nathI AvatA ema nathI. Ave paNa kharA, paNa tyAM te upakramo potAnuM kazuM ja baLa batAvI zakatA nathI. je vAta have pachInI ja gAthAmAM kahe che. [332-333] avatArahave pAMcamAM anapavartana AyuSyanI vyAkhyA kahe che. jaM puNa gADhanikAyaNabaMdheNaM puvameva kila baddhaM / taM hoi aNapavattaNajoggaM kamaveaNijaphalaM // 334 // saMskRta chAyA yat punargAdanikAcanabandhena pUrvameva kila baddhaM / tad bhavati anapavartanayogyaM kramavedanIyaphalam // 334 // zabdArtha naM pu=je vaLI nonAM yogya nizALavaghai gADha nikAyanA baMdhathI jamavegaLisabi=krama vedanIya phaLavALuM puvameva vira vachaM prathamathI ja kharekhara bAMdhyuM hoya yArtha-- vizeSArtha mujaba. /334|| viroSArtha - zithila baMdhavALA apavartanIya AyuSyanI vAta kahI, have gADhabaMdhavALA ane ethI ja anAvartanIya kahevAtA AyuSyanI vAta kare che. - 488. ilekTrIkano cUlo ane dezI cUlA upara samAna pramANa pANInI zoSaNa kriyAnuM darzata paNa ghaTAvI zakAya. A upara to aneka daSTAMto maLI Avaze. For Personal & Private Use Only Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anapavartana AyuSyanI vyAkhyA 563 A jIvane gatajanmamAM AyuSyanA baMdhakALe tathAprakAranA tIvrakoTinA pariNAma AvI jAya to te vakhate janmAntara mATe grahaNa karAtA AyuSyanA pudgalo moTA pramANamAM ne majabUta jaththAmAM piMDita karIne grahaNa kare che eTale e AyuSyano baMdha ghaNo ja gADhamajabUta paDe che, jene nikAcita nirupakramI ane A gAthAnA zabdamujaba anapavartanIya bandha kahevAya che. AvA AyuSyane koI ja upakrama lAgato nathI, lAge to AyuSya sthitino eka samaya jeTalo paNa hrAsa karavA zaktimAna banato nathI, AvuM AyuSya jIvane janmAMtaramAM udaya Ave tyAre krame krame ja bhogavAya che, arthAt jeTalA varasanuM bAMdhyuM hoya teTalA varasa sudhI pUrepUruM bhogavIne sarvAyuSyadalikono kSaya karIne pachI ja mRtyu pAme che. AmAM apavartanane koI sthAna nathI. A AyuSyano bhogakAla, baMdhakAlanI sthitimAM hrAsa nathI karato. ahIM vAcakoe khyAlamAM rAkhavuM ke zubha karmanA sArA pariNAmano tIvra AnaMda Ave ane tevA karmano anapavartanIya baMdha paDe to teno vAMdho nathI, paNa azubha karma karatAM tenAM tIvra pariNAma, khoTI mastI ane ucchaMkhala AnaMda AvI gayo to e karmano gADha baMdha paDaze ane enA udaya vakhate jIvane tenAM tIvra kaTu phaLo avazya bhogavavAM paDaze; je rotAMya nahIM chUTe; mATe azubha-pApahiMsA, krodha, mAna, mAyA, lobha ane viSayavAsanAonI aniSTa vikArI pravRttio karavI paDatI hoya to paNa te vakhate temAM tallIna banavuM nahIM; saMsArI pravRttiono sarva vahevAra anAsaktapaNe ka2vo. apavartanamAM, tIvra AraMbha samAraMbhanI pravRttithI koI azubhagatanuM AyuSya nikAcitapaNe baMdhAI gayuM, ne pachI tamo game tevI niSpApa pravRtti karo, sukRtanAM kAryo karo paNa nikAcita thayeluM AyuSya eka vakhata to durgatie ghasaDI gayA vinA rahetuM nathI je mATe zreNika AdinA dAkhalAo prasiddha che. zreNikathI garbhavaMtI mRgalInA zikAranI krUra hiMsaka pravRtti karIne je vakhate AyuSyano baMdhakALa Avyo tyAre narakAyuSyano nikAcita baMdha pADI dIdho ane tyArapachI khuda taraNatAraNahAra, bhuvanaguru, ahiMsA ne kSamAmUrti bhagavAna mahAvIrano mahApuNyayoga thayo ne tethI tIrthaMkara nAmakarma paNa bAMdhyuM; paNa marIne tene narake to javuM ja paDyuM. ApaNo paNa baMdhakALa kyAre AvI jaze te kSaNanuM jJAna nathI mATe satinA abhilASIe haMmezA zubhabhAva, yAvat zuddhabhAvamAM tanmaya rahevuM. [334] avatara ahIM apavartanIya jIvo koNa ane anapavartanIya AyuSyavALA koNa tene kahe che. 489. ahIM eka ApavAdika bAbata zAstramAM najare paDe che te paNa kahevI joIe. vizeSArthamAM kahyuM ke anapavartanIya AyuSya hoya teno kadI hrAsa thato nathI. paNa eka ullekha evo maLe che ke "akarmabhUminA traNa palyopamAyuSI yugalika tiryaMca-manuSyo aMtarmuhUrvakALa pramANa AyuSyane choDIne bAkInA antarmuhUrta nyUna traNa palyopama AyuSyanI apavartanA--hAsa kare che" jethI zaMkA thAya ke A pramANe thavAthI to siddhAnta bhaMga thAya che. jo anapavartana thAya to te AyuSyane nirupakrama ke nikAcita kema kahevAya? nikAcita hoya to tema banavuM ja na joIe. AnuM samAdhAna TUMkamAM e ja ke AyuSyanA nikAcita baMdha yogya adhyavasAyo pratyeka sthitinA anukrame asaMkhyaguNa asaMkhyaguNA che. ethI A AyuSya eka ja sarakhuM nahi paNa asaMkhya bhedavALuM che tethI koI koI AyuSya apavartanAne paNa pAmI zake che. For Personal & Private Use Only Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha uttama caramasarIrA, suraneraiyA asaMkhanaratiriA / huMti niruvakkamAU duhA vi sesA muNeavvA // 33 // saMskRta chAyAuttmcrmshriiraaH suranairayikA asaMkhyAyuSkanaratiryaJcaH / bhavanti nirupakramAyuSkAH, dvidhA'pi zeSA jJAtavyAH // 335 / / zabdArtha - hattama uttama nivamA nirupakramAyuSI ramazarIra aMtima zarIravALA kuha vi saMsA-zeSa banne prakAranA paNa bhAvArtha-vizeSArthavat . ||335 vizeSArtha uttama zabdathI manuSya jAtimAM uttama-pradhAna gaNAtA puruSone levAnAM hovAthI, dareka utsarpiNI ane avasarpiNIkALamAM anAdi niyama anusAra thanArA bAra cakravartIo, nava vAsudevo, navadegprativAsudevo, nava baladevo ane "caramazarIrI' eTale jene zarIra dhAraNa "carama kahetAM chelluM ja che, pharIne tene sUkSma ke skUla ekeya deha dhAraNa karavApaNuM nathI rahyuM, eTale ke e ja bhavamAM jeo mokSe javAvALA che tevA AtmAo, jemAM tIrthakaro, gaNadharo, kevalIo vagereno samAveza thAya che, te uparAMta devagatinA sarva devo, nArako, asaMkhya varSanA AyuSyavALA yugalika manuSya-tiryaMco e badhAya anapavartanIya AyuSyavALA che. bAkInA sarva manuSya-tiya jIvo bane prakAranA (athavA traNa prakAranA) eTale nirupakrama anapavartanIya, sopakrama apavartanIya (ane sopakrama anapavartanIya) AyuSyavALA jANavA. [335] gavata -have apavartanIya ane anapavartanIyano hetubhUta upakrama tathA anupama (athavA nirupakrama) prakAra ane tenI vyAkhyAne kahe che. jeNAumuvakkamijjai, appasamuttheNa iyarageNAvi / so ajjhavasANAI, uvakkamo'Nuvakkamo iyaro // 336 // 40. koI prativAsudevanuM zalAkApuruSamAM. grahaNa nathI karatA, koI uttama zabdathI tIrthakara, gaNadhara, vAsudeva, baladeva grahaNa kare che. 491. lokaprakAza sarga-3, zloka 90, caramazarIrI ane zalAkApuruSo Ama judo judo ullekha karyo che. 492. tattvArtha bRhaduvRttimAM devo, tIrthakaro ane nArakone ja nirupakramAyuSI kahe che. zeSane sopakramI ane nirupakramI banneya kahe che. AthI ukta yugaliko sopakramI thaI jAya che, paNa te bahudhA ISTa nathI. vaLI koI to deva ane asaMva yugalikane anapavartanIya nirupakramI kahe che, jyAre caramazarIrIne judA pADI tene sopakramI, nirupakramI anapavartanIya AyuSI kahe che ane zeSane uparoktavat kahe che. jeno paDagho karyaprakRti "saddhIno guao' gAthAnI TIkAmAM paNa paDyo che.] 43. je akAla mRtyu thAya che te kAlAyuSyathI jANavuM kAraNa ke pradezAyuSya to saMpUrNa bhogave ja chUTako thAya che. For Personal & Private Use Only Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upakrama - anupakramanA prakAra ane tenI vyAkhyA saMskRta chAyA-- yenAyuH upakramyate Atmasamutthena itarakeNApi / so'dhyavasAnAdirUpakramo'nupakrama itaraH // 336 // zabdArtha negAruM=je vaDe AyuSya vamiA upakrama thAya aLasamutthaLa AtmAthI sArI rIte utpanna thayelA coLAvi=itara vaDe paNa mojhAvasALArDane adhyavasAnAdi gaLuvo paro=anupakrama itara . gavArtha potAnA AtmAthI samutpanna thayelA Antarika je adhyavasAyAdi hetuvizeSavaDe, athavA itara eTale bIjA viSa-agnizastrAdikanA bAhya je nimitto vaDe AyuSya upakrama pAme--arthAt dIrghakAle vedavA yogya AyuSya svalpa kALamAM vedI pUrNa karI zakAya tevuM vyavasthita karI nAMkhe te apavartana hetubhUta upakrama kahevAya ane bIjo tethI viparIta te anupakrama (athavA nirupakrama) jANavo. / / 336 / / 565 vizeSArya upakrama--anupakramanI vyAkhyA agAuthI ja vizeSArthamAM jaNAvI dIdhI che. paNa ahIM to granthakAre pote ja upakrama kone kahevAya te gAthAnA pUrvArdhamAM baMne prakAranA hetuo rajU karIne samajAvI che. te hetuno uttarArdhamAM ullekha paNa karelo che ane sAthe sAthe upakramathI viparIta eTale jemAM upakramano abhAva che te anupakrama ke nirupakrama che, te paNa jaNAvyuM che, je arthapattithI svAbhAvika rIte samajI zakAya tevuM che. ahIM eka bIjI vAta paNa samajI levI joIe ke apavartanIya AyuSya to jANe sopakramI ja hoya, paraMtu anapavartanIya AyuSya to nirupakramI ja hoya, evuM ApaNe jaDabesalAka rIte samajI AvyA chIe, paNa emAMya apavAda che. sarvathA evuM nathI. jeno isAro gAthA 334nI TippaNImAM karyo che; ne tyAM jaNAvyuM che ke kvacit upakrama paNa lAge che. uparAMta bIjuM samajavAnuM e che ke A AyuSyamAM upakrama Ubho kvacita thAya. pratyakSa dekhAya paNa kharo, paNa te nizcita thayelI AyuSyanI dorIne TUMkAvavAnuM kArya leza mAtra nathI karato, paNa te mAtra tyAM nimitta kAraNarUpe ja hAjara thayelo hoya che, nahIM ke upAdAnarUpe ke AyuSyano kSaya karavArUpe. alabatta sthUlajJAna ke dRSTivALAne evo bhAsa thAya, paNa vAstavamAM sUkSmadRSTivALAne tevo bhAsa nathI thato. kAraNa ke jeTaluM AyuSya hatuM te kudaratI rIte kramazaH ja kSaya thaI rahyuM hoya che, emAM barAbara annakALe ja koI upakrama hAjara thaI jAya ne chelluM be cAra kalAkanuM je AyuSya hoya te upakramanI vedanA sAthe pUrNa bhogavI nAMkhe (paNa jarA paNa hrAsa na ja thAya) ane dazya upakramathI mRtyu sarjAyuM ema jonAra kahe, paNa vAstavika tevuM nathI hotuM; phakta te to sahayogarUpe ja rahe che. AthI AyuSyanA nIce mujaba paNa prakAro pADI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha AyuSya apavartanIya apavartanIya anapavartanIya anapavartanIya sopakrama sopakrama nirupakrama [gAthA 336] avatara-te upakrama jIvane sAta prakAre lAge che, te kahe che. 464ajjhavasANanimitte, AhAre veyaNA parAghAe / phAse ANApANU, sattavihaM 465jhijjhae AuM // 337 // saMskRta chAyA- adhyavasAne nimitte, AhAre vedanAyAM parAghAte / sparze AnaprANe, saptavidhaM kSIyate AyuH // 337 / / zabdArtha- vasAi=adhyavasAna wA=sparzamAM nimitte nimitte mANaISApU zvAsocchavAsamAM umAdare AhAra savidaM sAta rIte vecaT parIvAIvedanA parAghAtathI lijjagADuM AyuSya kSINa pathArtha-sugama che. 337nA vizoSArtha ahIM sAta prakAranAM upakramonAM nAmo jaNAve che. jo ke vizvamAM anaMtA upakramo che paNa ahIM avAntara bhedone dUra karIne, e badhAyanuM vargIkaraNa karIne, tene sAta prakAramAM ja samAvI de che, arthAt anaMtAnuM mULa A sAta ja che ema samajavuM. e sAta kayA? to-1. adhyavasAna, 2. nimitta, 3. AhAra, 4. vedanA, 5parAghAta, 6. sparza, ane 7. AnaprANa. have e sAteyanI vizeSa vyAkhyA kare che. 1-adhyavasA-35mi adhyavasAna kaho ke adhyavasAya kaho, be eka ja arthanA vAcaka che. dha-mAni titi ti-je AtmAmAM utpanna thAya che. dareka (saMjJI) AtmAnI aMdara 'mana' hRdaya ke aMtaHkaraNathI oLakhAtuM eka eka pudgala dravya raheluM che. je dravya atyanta sUkSma paramANuonuM baneluM hoya che. ane te samagra dehavyApI che, paraMtu 494. A gAthA AvazyakaniyuktinI che. 495. sijha, mijhag | ti pAMtara 496. jaino ane naiyAyiko adhyavasAyane AtmAno dharma mAne che paNa sAMkhyo buddhino dharma mAne che. For Personal & Private Use Only Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvane upakrama sAta prakAre lAge che te 567 digambaronI mAnyatA mujaba mAtra hRdayavyApI nathI temaja vaiyAyikonI mAphaka aNupramANa paNa nathI. A 'manodravya' vizvamAM eka evI adRzya, adbhuta, agamya ane vicitra vastu che ke aNu, hAIDrojana ke kobAlTa bombane zodhanArA ke kRtrima grahone banAvanArA bhalabhalA vaijJAniko paNa Ane joI-jANI zake tema nathI to pachI tenuM pRthakkaraNa karavAnI to vAta ja kyAM rahI? enA apratihata ane akalpya vegane mApavAne--samajavAne eka sarvajJa sivAya koNa zaktimAna che? koI ja nahIM. A mana--hRdaya manuSya uparAMta (amuka) pazu-pakSIone paNa maLeluM che. te pudgala dravya hovAthI pudgalanA saMkoca, vikoca svabhAvane kAraNe nAnA dehamAM, moTA dehamAM, deha vyApIne raheluM che. mana zarIramAM amuka ja jagyAe raheluM che evI mAnyatA barAbara nathI. dAkhalA tarIke koI kahe ke mana haiyA hRdayanA bhAgamAM jAmIne raheluM che to te vAta barAbara nathI. ghaDIbhara mAno ke jo ema ja hoya to hRdaya sivAyanA zarIranA koIpaNa bhAgane koI paNa cIjano sparza thAya, uSNa ke zIta padArthano thAya to kaMIka sparza thayo che tenuM athavA te zIta ke uSNa che eno kazo khyAla Ave ja nahi. pagamAM kAMTo vAge to paNa kazo duHkhano anubhava thavo joIe nahi. jyAre sAcI paristhiti e che ke zarIranA koI paNa bhAgamAM koI paNa cIjano sparza thAya ke TAMkaNI bhoMkAya to tarata ja tenA sparzano ane sAthe sAthe sparzajanya vedanAno je anubhava thAya che te thAta ja nahi. hA ! eTaluM kharUM ke dareka vastunA marmasthAno jarUra hoya che e kAraNe mananuM marmasthAna (marma eTale mukhyamahatvanuM) hRdayano bhAga che eTaluM jarUra kahI zakAya che. eka vAta dhyAna rAkhavI ke 84 lAkha jIvAyonirUpa saMsAramAM 58 lAkha yonigata---jIvasaMkulamAM janma letA anaMtA jIvone to mana ja nathI hotuM. tyArapachI jIvanA vikAsakrama mujaba paMcendriya jIvovALI yonimAM mananI zarUAta thAya che. emAye be bhAga che. eka manavALA paMcendriya ane bIjA mana vinAnA, jene tattvajJAnanI paribhASAmAM (manavALAne) saMzI ane (mana vinAnAne) asaMzI tarIke oLakhAvAya che. have gAthAnA mUla arthane joIe (1) adhyavasAna-- adhyavasAyaAtmAmAM ke manamAM utpanna thatAM asaMkhya vicAro paikI AyuSya kSayamAM traNa prakAranA vicAro mRtyune noMtare che. traNa prakAro A rIte che : 1. rAgadazAmAMthI je rAga utpanna thayo hoya e rAga aneka saMkalpa vikalpo dvArA puSTa thAya che ane jenA pratye tamAro rAga athAga, avihaDa ane romeroma utpanna thayela hoya tyAre te vyakti ke vastu prApta na thAya, aneka yukti, prayuktio, kAvAdAvA, lobhalAlaco ane aneka rIte mahenata karatAMya jyAre na maLe tyAre, te rAgavALI vyakti ke vastunA alAbhe jIva jhurI jhurIne evo banI jAya ke chevaTe tene jvaratAva Ave, tenuM zarIra kSINa thatuM jAya, kSaya roga thAya kAM tenuM hArTaphela thatAM te AyuSyanI dorIne TUMkAvI nAMkhe che. ermAe bIjA badhA rAga karatAM vijAtIya-srI-puruSa-vacceno, rAga koI judI ja paristhitinuM nirmANa karanAro che. mAnavajIvanamAM strI-puruSa vaccenA rAge, seMkaDo mANasone ApaghAto karAvyA For Personal & Private Use Only Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha che. emAMya strI karatAM puruSanuM pramANa vadhu hoya che. strI karatAM puruSanuM mana AvI bAbatamAM vadhu urmizIla, AvezI, utAvaLIyuM ane rAga jAge tyAre vicAra ane vivekazUnya banI jAya che. pote koNa che te dazAne, ane je sthAnane ke je sthitimAM chuM tyAM te zakya che ke kema? tenuM sAnabhAna visarI jAya che. A viSayamAM eka ghaTanA joIe. (1) rAgadazAthI jaladI thatAM mRtyu viSe eka dAkhalo jemake--koI yuvAna puruSane koI yuvatI upara kheMcANa thatAM rAga janmyo, pachI e rAgamAM vAsanAnI vikRti bhaLI, anAdikALajanya saMskArane laIne kAmAgni prajvalita thayo. pAchA vaLavAnI koI zakyatA na rahI, eTale agnie dAvAnaLanuM rUpa lIdhuM. uMgha, bhUkha, tarasa, AnaMda badhuM khatama thayuM. pelI strI koI paNa saMjogomAM maLe tema na hatI. chevaTe tene yAda karI karI, tene anulakSIne jAtajAtanA manorathonA mahelo bAMdhato ja rahyo. emAM ene niSphaLatA maLavAthI ekadama hatAza thatAM manathI bhAMgI gayo, AvI vyakti TI. bI., kSaya, hAphila ke pachI ApaghAtane noMtare che, ane bAMdhelI mRtyunI AyuSyakamanI maryAdAne TUMkAvI nAMkhe che. kAmazAstrAdikamAM kAmIjananI daza dazAo9 batAvI che temAM paNa antamAM mRtyu ja noMdhyuM che. e rIte koI yuvatIne koI yuvAna pratye rAga thaI gayo. A dezanI nArI jAta mATe yuvAna meLavavo e to ati azakya bAbata hoya che. pachI te kAmavihvaLa nArI kAmAgnimAM jalatI mRtyune kinAre pahoMce che. A rIte baMne daSTAMto ghaTAvI levA. loko dvArA ke chApAo dvArA tamane premamAM niSphaLa jatAM keTalAe yuvAna-yuvatIonA ApaghAtanA kissAo vAMco-sAMbhaLo che. zANA ane samaju jIvoe to zarUAtathI ja e dizA tarapha manane doDavA ja na devuM. kadAca doDI gayuM hoya to mananI lagAmane kheMcIne pUrvavat jorathI sthira karI devuM ane sAmI vyaktine ekadama bhUlI javI, yAda ja na karavI. e tarapha parAmukha banI javuM. e A ghaTanAno bodhapATha che. dharmopadeza ane sadvicArono sahAro laI zakAya. vidyArthI apekSA rAkhe ke ekAda nAno dAkhalo Apone? to vAMco- rAga upara pANInI parabavALI strIno bIjo dAkhalo koI ThekANe yuvAna pahela kare to kyAMka yuvatI pahela kare. paNa ahIM je daSTAMta noMdhuM chuM te ekapakSIya eTale ekataraphI janmelI rAgadazAnuM che. unALAnI RtumAM pravAsa karato eka phuTakaDo, suMdara, sazakta yuvAna mArga upara pANInI 487. ciMtai ducha micchai, dIhaM nisasaha taha jare dAhe | bhatta aroyaNa-murchA-ummAya-nayANaI maraNaM ||1|| prathama rAgavALI vyakti mATe satata ciMtA-dhyAna, pachI rAgIne jovAnI icchA, te na maLe eTale daI nisAsA, pachI tanamananA A zramamAMthI tAvano prAraMbha thAya, pachI dAha thAya, eTale jaTharAgni maMda paDe eTale bhojana para arUci thAya, khAvuM na bhAve, pachI azakti Ave eTale hisToriA cakkara, mUccha janma, pachI unmAda thAya. pachI zarIra dhIme dhIme ghasAtA anne maraNane zaraNa banI jAya. For Personal & Private Use Only Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMdhAeluM AyuSya kayA sAta kAraNothI khaMDita thAya che te paraba hovAthI pANI pIvA Avyo. A parabamAM pANI pIvaDAvavAnuM kAma eka suMdara yuvAna strI karatI hatI. A strI yuvAnanuM sauMdarya vagere joIne tenA upara mugdha mohavALI banI gaI, tenI sAme te tirjI daSTie jotI ja rahI. nArI jAta kaI rIte potAnA haiyAmAM janmelI rAganI Agane jaNAvI zake. pelo yuvAna puruSa saMskArI, khAnadAna hato eTale tene to nIcI AMkhe pANI pI calatI pakaDI. aNajANapaNe paNa pelI strInA haiyAnuM haraNa karI gayo. ahIMA A yuvatI dUra dUra sudhI pelA yuvAnane jotI ja rahI. tenA haiyAmAM to snehano sAgara umaTI paDyo, te to atyanta rAgAsakta dazAmAM ane viraha vyathAnA bhAre paMjAmAM sapaDAI gaI. mana ane mastakanI samatulA gumAvatI cAlI. ekadama jamIna upara pachaDAI paDI. hArTa upara ekadama dabANa vadhI gayuM. pelA puruSamAM layalIna banelI yuvatI Akhare maraNane zaraNa banI. strI kAmAtura banI hoya ke na banI hoya paNa baMne sthitimAM vAsanA vinAnI rAgadazA paNa dazaprANanI mAraka banI zake che. (2) dazA ne lIdhe paNa mRtyu thAya che eTale ke jemanA pratye jene atyanta na kalpI zakAya tevo sneha hoya, e snehamAM joradAra pratikULatA UbhI thAya, temaja ati snehavALI vyaktinA mRtyunA azubha samAcAra kAne paDe, eTale snehIjana, A snehamAM paDelI tirADa ke mRtyuno AghAta sahana karI zake nahIM ane ekAeka hArTa para antima koTinuM dabANa AvatAM lohInI gati chinnabhinna thaI jatAM, hArTanI nasomAMthI pasAra thatuM rUdhira-lohI eka kSaNa mATe aTakI jAya ke te ja kSaNe te vyaktinuM AyuSya pUrNa thaI jAya che. Ama snehadazAne kAraNe vaheto AyuSyano pravAha khatama thaI jAya che. sneha upara paNa zAstramAM eka daSTAMta noMdhyuM che te ahIM rajU karUM chuM. (2) snehadazAnA kAraNe thatAM mRtyu upara eka dAkhalo eka pati-patnI vacce atyanta AtmIyatA hatI. patnI khUba ja pativratA ane premALa hatI. patine vepAra arthe bahAra javAnuM thayuM. gAmanA TIkhalI yuvAno A baMne pati-patnI vacce kevI gADha maitrI-prema che te jANatA hatAM. TIkhalI yuvAnone thayuM ke Aje pravAsI patinI patnInA premanI jarA parIkSA ane majAka karIe. pelA patinA mitrane khabara paDI ke mAro mitra Aje amuka samaye pAcho ghare Ave che te vAta tene pelA yuvAnone karI. eone TIkhala-majAka karavAnI je blAdeza hatI ene taka maLI. page cAlIne Avato pati gAmathI thoDe dUra hato tyAre pelA juvAnIA ghare doDI jaIne pelI strIne barAbara vizvAsa AvI jAya e rIte moMDhAno dekhAva ane vANIthI karuNa zabdo vAparIne kahe che ke, 'tAro pati gaI kAle gAmaDAmAM gujarI gayo che? tane khabara ApavA ame AvyA chIe. A vAta kAne paDatAMnI sAthe ja nirAdhAra dazA anubhavatI strI, asAdhAraNa UMDA snehanA kAraNe patinA viyogano sakhata AghAta lAgatA mUccha khAIne DhaLI paDI. tarata ja tenuM prANa-paMkherU uDI gayuM. pelA premanI parIkSA karavA AvelAo to potAnI majAkanuM AvuM bhayAnaka pariNAma joIne bhAgI gayA. thoDI ja vAramAM eno pati harakhabhera utsAhaAnaMda sAthe ghera Avyo. gharamAM dAkhala thayo tyAM patnIne mRtyu pAmelI joI-jANIne, sArthavAha-patine paNa patnI upara ananya apAra hArdika sneha prema hato eTale potAnI najara sAmenuM patnInuM mRtyu jhIravI na zakyo, ene paNa sAmo pracaMDa AghAta lAgyo ane patine paNa. hAphela tyAMne tyAM thaI jatAM te paNa tyAM ja DhaLI paDyo ane mRtyune bheTyo. For Personal & Private Use Only Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha parasparanA gADha sneha-premanA kAraNe baMnenI jIvAdorI ekAeka je tUTI gaI, te A mRtyu sneha pariNAmathI thayuM kahevAya. AvuM bIjI aneka bAbatothI banI zake. prazna - rAga ane snehamAM zuM taphAvata? evo prazna kadAca thAya. to eno uttara baMne daSTAMtothI samajAya tevo che. chatAM sAmAnya vyAkhyA tenI e che ke aparicita vyakti upara je lAgaNI thaI Ave te "rAga" ane paricita vyakti upara je lAgaNI te "sneha". rAga ke sneha dvipakSIya ke ubhayapakSIya paNa hoI zake che. saMsAramAM AvI ghaTanAo rojabaroja hajAro banatI ' hoya che. (3) bhAre bhaya-DarathI paNa mRtyu thAya che te upara dRSTAMta koI paNa jAtano, bhayaMkara koTino bhaya Ubho thatAM paNa vyaktine hAphila thaI jAya ane mRtyu pAme. A upara daSTAMta joIe- hindu janatA jemane bhagavAna tarIke pUje che. ApaNe tyAM paNa jeo bhAvi utsarpiNImAM amama nAmanA tIrthaMkara thavAnA che te zrIkRSNa jyAre vAsudevarUpe bhagavAna zrI neminAthajInA kALamAM (I. sa. pUrve traNa hajAra varSa upara) hatA tyAre teo jainadharmI hatA ane (22mA tIrthaMkara) zrI neminAtha bhagavAnanA bhaktazrAvaka hatA. zrIkRSNa vAsudevanA eka putra gajasukumAra hatA. emanuM lagna vAsudeve somila nAmanA brAhmaNanI dIkarI joDe karyuM hatuM. pAchaLathI bhagavAnanI dezanA-pravacana sAMbhaLIne gajasukumArane vairAgya utpanna thatAM dIkSA lIdhI. dIkSA lIdhA pachI teo utkRSTakoTinA tyAga tapamAM caDhI gayA. ekAMta jaMgalamAM vizuddha dhyAna vadhu nirAbAdhapaNe thAya e hetuthI dvArikA nagarInI bahAra jaMgalamAM dhyAna karavA gayAM. enI somilane khabara paDI. dIkSA lIdhI tyArathI somilane potAnA jamAI gajasukumAra upara ghaNo ja roSa thayo hato. teno badalo levA taka maLatI na hatI. jamAI jaMgalamAM ekalA UbhA che e khabara paDatAM, taka malI gaI. somila potAnA jamAIne kuzaLa rIte mArI nAMkhavA tene lagatI sAmagrI laIne jaMgalamAM pahoMcyo. dhyAnastha gajasukumAra muninA mAthA upara mATInI pALa bAMdhI, ane pachI temAM kheranA aMgArA bharyA ane Aga peTAvI dIdhI. paNa rakhe koIne khabara paDI jAya to? eTale tarata ja jhaDapathI zaheramAM pAcho pharyo. daravAjAmAM dAkhala thayo tyAM ja sAmethI zrIkRSaNajI gajansakumArane vaMdana karavA jaI rahayA hatA. somile jyAM kaSaNane joyA tyAM tenA motIyA marI gayA! are bApa! have mArUM AvI banavAnuM. evo pracaMDa bhaya pedA thayo ke e bhayanA AghAtathI somilanuM hArTa tyAMne tyAM ja phATI gayuM besI gayuM ane mRtyune bheTyo. A rIte kAramA-bhayaMkara kRtyanA pariNAmanA bhayathI keTalAye mRtyune bheTe che. A pramANe rAga, sneha ane bhayathI thatAM mRtyunuM varNana samApta thatAM pahelAM adhyavasAna nAmanA prakAranI vyAkhyA pUrI thaI. 2. nimitta upakama jIvanA mRtyumAM hajAro nimitto bhAga bhajave che. nimittamAM to seMkaDo bAbatono ullekha karI zakAya. TUMkamAM jaNAvIe to viSapAna, zarIra upara lAganArI baMdukanI goLI, For Personal & Private Use Only Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMdhAeluM AyuSya kayA sAta kAraNothI khaMDita thAya che te 677 cAbuka, lAkaDI, kuhADI Adi vividha zastro-hathiyAronA prahAro, bombamAro, vAvAjhoDuM jalanI bharatI mojAM, agnisnAna, gaLe phAMso, acAnaka paDI javuM, koI vastunuM akasmAta mAthA ke zarIra upara paDavuM, sAdika jherI jIvonA upadravo, relve vagerenA akasmAto, AvA aneka kAraNothI jyAre akasmAta mRtyu thAya tyAre temAM "nimitta' nAmano upakrama kAraNa gaNAya che. 3. AhAra upakama-dehane TakAvavAno AdhAra AhAra-khorAka che. khorAkanI bAbatamAM prajAmAM haju ghaNuM ajJAna pravarte che. zarIrazAstra ane AhArazAstranuM jarUrI anivArya eTaluM paNa jJAna na hovAnA kAraNe prajA-loko jAtajAtanA rogono bhoga banatI rahI che. khorAkathI mRtyu kaI rIte bane? to lAMbA vakhata sudhI khorAka na levAthI, atialpa khorAka ke vadhu paDato khorAka levAthI zuSka, ati snigdha, ke ahitakArI bhojana levAthI AyuSya TUMkAI jAya che. lAMbA vakhata sudhI AhAra na levAthI AyuSya TUMkAI jAya che. emAM eka vAta pAchI dhyAnamAM rAkhavI ke A niyama badhAyane mATe badhI vakhate lAgu ja paDe che ema na samajavuM. kemake ApaNe tyAM cha cha mahinAnA upavAsI chatAM AvuM kazuM banavA pAmyuM nathI. bahu ocho khorAka levAthI zarIra kaza-kSINa thaI jatAM jema mRtyu thaI jAya, tema vadhu paDato khorAka levAthI paNa mRtyu thaI jAya. A mATe ApaNe tyAM rAjA saMpratinA AgalA ja janmano dAkhalo khUba ja jANIto che. khorAkamAM pathya zuM ane apathya zuM? RtukALanA khorAko kayA? ArogyanI jALavaNInA niyamo kayA? A bAbatanuM jene jJAna hoya tene AhAra saMbaMdhI upakrama (prAya) naDe nahIM. 4. vedanA upakama-zarIramAM ekAeka bhayaMkara roganI vedanA utpanna thatAM AyuSyane dhakko lAge ane AyuSya bhaMga thaI jAya. A vedanAmAM zUla, dhanurvA jevA rogo gaNAvI zakAya. 5. parAghAta upakama-bhayaMkara apamAna veThavAnuM AvyuM. koIe vadhu paDatuM aniSTa karyuM athavA koI UMDA khADA-khINamAM paDavAthI ke parvata uparathI jhaMpApAta thavAthI AghAta, pachaDATa lAgI, AvA kAraNothI je mRtyu pAme che. 6. sparza upakrama AmAM jherI havA, vijaLInA karaMTa, bhayaMkara viSano sparza, jenuM zarIra ja jheramaya hoya, aDavA mAtrathI ja zarIranAM chidro dvArA jhera pravezI prANano vinAza karI nAMkhe temaja "viSakanyAno sparza, AvA kAraNothI prANano vinAza thAya che. 7. ANaprANa upakama-ANaprANa athavA prANApAna. prANa eTale ucchavAsa ane apAna eTale niHzvAsa. tAtparya e ke zvAsa levo ane mUkavo te zvAsocchavAsa e zarIramAM cetanA-jIva che ke mArI 498. prAcInakALamAM zatrurAjAne khabara na paDe e rIte mArI nAMkhavA, AvI viSakanyAo taiyAra karavAmAM AvatI. A strInuM samagra zarIra kAtila jheramaya banI jAya e mATe tene nAnI ummaramAMthI ja zarIramAM khorAka sAthe ke auSadhadravya sAthe jarA jarA jherI dravya dAkhala karavAmAM Ave che. lAMbAgALe tenI sAte dhAtuo jherI banI jAya che. AvI strI viSakanyA tarIke oLakhAya che. pachI jyAre jarUra paDe tyAre te kanyAne zatru joDe kapaTathI saMbaMdha joDAve ane viSakanyAnA dehano sparza thatAM rAjA motane bheTe ane koNe mRtya karyuM te pakaDAya nahi.' For Personal & Private Use Only Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha gayo che? tenI jANa mATenuM A atimahatvanuM sAdhana che. te zarIramAM rahelo eka prANa ja che. A zvAsocchavAsathI mRtyu kayAre thAya? to jyAre jherI havA zvAsocchavAsa dvArA aMdara jAya tyAre tenuM dhIme dhIme mRtyu sarjAya. rAtanA oraDAmAM phAnasa saLagatuM hoya ane pachI oraDo baMdha karIne sUI jAya to phAnasanA ghAsaleTanA baLataNamAMthI nIkaLato mRtyune noMtaranAro kArbana gesa bharauMghamAM zvAsocchavAsa dvArA aMdara jato rahe ane savAra paDatAM ja jeTalAM sutA hoya e badhAMya (prAyaH) mRtyune bheTe. evI rIte eka jelanI aMdara pAMca kedIo rahI zake evI koTaDImAM 58 jaNAne pUrIne bAraNAM baMdha karI devAya, ane bahArano prANavAyu maLato baMdha thAya to badhAya mRtyune bheTe che. (kalakattAnI kALI koTaDIno dAkhalo jANIto che) te uparAMta dama, zvAsanA bhayaMkara vyAdhionAM kAraNe zvAsa rUMdhAI jatAM bhayaMkara guMgaLAmaNa-gabharAmaNa thatAM jhaDapathI AyuSya samApta thaI jAya che. te uparanA mukhya mahatvanA sAta prakAranA upakramo-dhakkAo lAgavAthI dhIme dhIme bhogavI zakAya evA AyuSyanA pagalone upakrama vakhate jIva tIvratitIvra jhaDapathI bhogavI nAMkhe che. jIvana jIvavAmAM upAdAna kAraNabhUta AyuSyakarmanAM daliyAM pUrAM thaI jAya pachI jIva te zarIramAM eka samaya-kSaNa paNa na rahe, dehamAMthI nIkaLIne paraloke sidhAvI ja jAya che. A upakramo apavartanane yogya evA AyuSyamAM pheraphAra karI zake che, paNa anapavartanIya AyuSyamAM to kazo pheraphAra karI zakatA nathI. Ama to vivakSita (manuSya-tiryaMcanA) koI paNa bhavamAM janme tyArathI ja jIva AyuSyakarmanAM daliyAM-pugalone pratisamaye khapAvato ja jAya che, emAM jAtajAtanA upakramo lAge, AghAta-pratyAghAto lAge, tyAre to te AyuSya pugalone jarUrathI vadhAre khapAvI nAMkhe che, ane ati joradAra honArata ke upakramo lAge to jotajotAmAM AyuSyanA pagalone na kalpI zakAya evA tIvravegathI-karmanI udIraNAthI udayamAM lAvI jIva bhogavI nAMkhe, eTale samApta karI nAMkhe che. jIvana jIvavA mATenuM A anivArya upAdAna sAdhana khalAsa thatAM te pachI kevI rIte jIvI zake ? prazna- koI paNa prakArano upakrama-upadrava thAya tyAre jo tatkAla cAMpatA pagalAM levAya to ghaNAMe bacI jAya che, to tyAM zuM samajavuM? uttara- A praznanA khulAsA mATe A ja pustakanI gAthA 336no artha juo. je jIva sopakramI anAvartanIya AyuSya bAMdhIne Avyo hoya tene game teTalA upakramo bhale lAge paNa tenuM AyuSya tUTe nahi. upakramanA upAyo yojavAthI sAruM thAya ane vadhu jIve tethI AyuSya vadhI gayuM evuM na samajavuM. A badhA upakramo apavartanIya sopakrama prakAranA AyuSyanuM ja apavartana-hRAsa kare che. paNa anapavartanIya nirUpama prakAranA bAMdhelA AyuSyanuM kadI apavartana karI zake nahi. 335mI gAthAmAM caramazarIrI vagere je je jIvone nirUpakramI (upakramanI asara thAya tevA) AyuSyavALA jaNAvyA che. tyAM thoDo samajamAM viveka karavAno ke e jIvone kayAreka upakramo lAge. pIDA paNa Ape kharA, pIDAthI mRtyu paNa pAmatA dekhAya. ahIM jIvanI sAme upakramanI hAjarI jarUra che paNa For Personal & Private Use Only Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSyanI ghaTanA sAthe saMbaMdha dharAvatI punaH tAravaNI 672 agAu jaNAvyuM che tema, te AyuSyanuM apavartana eTale dIghayuSane alpAyuSI karI zakto nathI. mRtyu nipajAve tevo upakrama-ghaTanA bane tyAre A jIvo mATe ema ja samajavuM ke sahajapaNe bhogavAtA AyuSyanI pUrNAhuti AvI pahoMcI hoya tyAre ja tene mRtyuyogya upakrama lAge, kudaratI rIte ja paraspara Avo yoga banI Ave. hA, upakrama nimitta rUpe jarUra dekhAya ane jANe ke A upakramathI ja marI gayo evuM dekhAya paNa kharuM, paraMtu hakIkatamAM upara kahyuM tema samajavuM. [337]. | AyuSyanI ghaTanA sAthe saMbaMdha dharAvatI je bAbato agAu kahI AvyA tenI punaH tAravaNI ahIM ApI che. 1. baMdhakALa parabhavanuM AyuSya bAMdhavAno samaya bhogavAtA AyuSyakALamAM kyAre hoya che teno nirNaya te baMdhakALa. devonArako asaMkhyAtA varSavALA manuSya tiyaco mATe niyama che ke, bhogavAtA AyuSyanA cha mahinA bAkI rahe tyAre parabhavanuM AyuSya bAMdhe. ekendriyo, vikasendriyo ane anapavartanIya AyuSyavALA tiryaMca manuSyo potAnA nakkI thayelA AyuSyanA trIjA bhAge parabhavAyuSya bAMdhe, paNa apavartanIya AyuSyavALA tiryaMca-manuSyo potAnA nakkI thayelA AyuSyanA trIjA bhAge parabhavAyuSya bAMdhe. ekendriyathI laIne paMcendriyavALA tiryaMco-manuSyo che te potAnA AyuSyanA trIjA trIjA bhAge bAMdhe. jo pahelA trIjA bhAge na bAMdhe to te pachInA trIjA trIjA bhAge bAMdhe eTale ke navamA bhAge, sattAvIzamA bhAge bAMdhe. e rIte AgaLa samajI levuM. 2. abAdhAkALa parabhavanuM AyuSya bAMdhyA pachI e bAMdheluM AyuSya jyAM sudhI udayamAM na AvyuM hoya te baMdha udaya vacceno apAntarakALa. 3. aMtasamaya- AyuSyanI pUrNAhutino antima niSThA) samaya te. 4. apavartana ghaNA kALe vedavA-bhogavavA yogya AyuSya ochA kALamAM bhogavavA yogya bane che. A AyuSya sopakrama ja bhAvanuM hoya che. 5. anapavartana-je AyuSya kadI TUMkuM na bane. jeTaluM bAMdhyuM hoya teTaluM pUruM thAya che tevuM AyuSya. 6. upakama- dIrgha AyuSyane game te prakAre TUMkuM kare che. AvA upakramo aneka hovA chatAM tenuM vargIkaraNa karIne upakramo sAtamAM samAveza karIne ahIM jaNAvyA che. A upakramonuM varNana upara thaI gayuM che. 7. anupakama- je AyuSyane kadI upakrama eTale ke koI paNa prakAre dhakko harakata na pahoMce ane pUrepUruM bhogavI zakAya che. AmAM kyAreka upakramano prasaMga banI jAya paNa te hAjarI pUrato hoya, paraMtu te AyuSyanI jIvAdorIne kadI TUMkAvI zakato nathI. * For Personal & Private Use Only Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha avataraNa- koI paNa jIvane jIvana jIvavA mATe che zaktionI jarUra paDe che. janmatAMnI sAthe ja TUMka ja samayamAM potapotAnA kamAnusAre potapotAne yogya zaktiono prAdurbhAva thaI jAya che. A zakti e ja payapti. payapti ke zakti eka ja arthanA vAcaka zabdo che. have ahIM gAthAmAM cha payaptionAM nAmo jaNAvIne kayA kayA jIvane potAnA karmAnusAra keTalI keTalI: payaptio-jIvana zaktio prApta thAya che, te paNa kaheze. AhAra sarIridia, pajattI ANapANabhAsamaNe / cau paMca paMca chappia, iga-vigalA sannisanINaM // 338 // saMskRta chAyAaahaar-shriirendriypryaaptiH prANApAnabhASA manAMsi / catastraH paJca paJca SaT ca eka-vikalAsaMjJisaMjJinAm // 338 / / | zabdArtha - kAhArIriphijha AhAra, zarIra indriya mAsama=bhASAmana TjharI=payApti sAvAnA eka, (ekendriyane) vikala eTale kApA zvAsocchavAsa vikasendriyane krisannI=asaMzi-saMjJAne mAthArtha- AhAra, zarIra, indriya, zvAsocchavAsa, bhASA, ane mana A nAmanI cha paryAptio che. temAM ekendriyane cAra, vikalendriyane pAMca, asaMjJIpaMcendriyane pAMca ane saMjJI paMcendriyane cha hoya che. [338 virovAI--gAthAno vizeSArtha ahIM vistArathI rajU karuM chuM. kAraNake 'payapti' e khAsa mahatvanI samajavA jevI bAbata che. tene jo vistArathI na samajAvAya to tenuM yathArtha rahasya samajI nahIM zakAya. A payAptionI vyAkhyA zarU karavA agAu tene aMgenI keTalIka bhUmikA jo rajU karUM to vidyArthIo-vAcakone vadhu rasa paDaze ane rahasya vadhu spaSTa thaze. nAmakarmanA udayanA kAraNe audArikAdi (traNa) zarIra rUpe pariNamelA pudgalomAMthI te te zarIrane yogya evA mastaka, chAtI, peTa, pITha, be hAtha, ane be jaMghA (paga) e ATha aMgo, ane e aMgomAMthI nIkaLatI tenA ja avayavarUpa AMgalIo, tathA nAka, kAna, vagere rUpa upAMgo, punaH tenA ja avayavarUpa romarAjI, vALa, pAMpaNa, hAtha-paganI rekhAo vagere, **aMgopAMgo (aMgopAMga) rUpa spaSTa vibhAgo bane che. athati tevI paristhiti prApta thAya che. vaLI e ja rIte zvAsozvAsane yogya evuM zvAsocchavAsa nAmanuM nAmakarma e paryApti nAmakarmanA udaye prApta thAya. bhASApatyapti nAmakarmanA kAraNe bhASAvargaNAnA pudgala grahaNathI bhASAyogya labdhi ane manaHpayapti nAmakarmanA kAraNe manovargaNAnA pudgalothI 499. nAmakarmanI anukULatA ke pratikUlatA upara aMgopAMganI nyUnAdhikatA, anukUlatA ke pratikULatAno AdhAra hoya che. For Personal & Private Use Only Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAptionuM svarUpa ane ATha prakAranI vargaNAo 171 manolabdhi eTale ciMtana zakti prApta thAya. paNa e traNeya zaktionI kriyA-vyApAra ke vaparAza to, anukrame zvAsocchavAsa, bhASA ane mana paryAptinA kAraNe ja zakya bane che. A payAptio paryApta nAmakarmanA udayathI jIvane prApta thAya che. payaptionuM svarUpa vadhu sArI rIte samajAya e mATe keTalIka bAbato sthUlarUpe TUMkamAM jaNAvI. prAthamika rIte upayogI thoDI bIjI bAbato paNa samajI laIe. Urdhva adho ane tiryalokathI yukta caudarAjaloka pramANa jevaDuM mahAvirATa vizva carmacakSuthI adazya temaja dazya (indriya grAhya ane agrAhya) evA aNu-paramANuo ke tenA skaMdho-samUhothI sarvatra vyApta che, khIcokhIca bhareluM che. e aNu-paramANuo vagerene zAstrIya paribhASAmAM pudgalo ke pudgala skaMdhothI oLakhAvAya che. A pudgalo be prakAranA che. je pudgala skaMdho jIvone AhAra, zarIra vagerenA upayogamAM Ave te grahaNa prAyogya vargaNAo tarIke oLakhAvAya che. ane je aNu-paramANuothI sabhara pudgala skaMdho jIvone AhAra-zarIra vagerenA upayogamAM AvI zakatA nathI tene agrahaNa prAyogya vargaNAo tarIke oLakhAvAya che. trikAlajJa-sarvajJoe jJAnacakSaka dvArA joyelI grahaNa prAyogya pagalA vargaNAo ATha prakAre jaNAvelI che. tenAM nAmo A pramANe che ATha prakAranI vargaNAo 1. audArikavargaNA 2. vaikriyavargaNA 3. AhArakavargaNA 4. taijasavagaNa 5. zvAsocchavAsavarmA 6. bhASAvargaNA 7. manovargaNA ane 8. kAzmaNavargaNA. - ATha prakAranAM kAryo mATe ATheya vargaNAonI jarUra paDe che. audArika, vaikriya AhAraka, taijasa ane kAmaNa A pAMceya vagaNAnA pudgalo pAMca zarIro mATe upayogI che. zvAsocchavAsa vargaNA zvAsa levA mUkavAnA kAryamAM ane vacana vahevAra athavA bhASA bolavAnA kArya mATe bhASAvargaNA ane vicAra karavAmAM manovagaNA upayogI che. TUMkamAM vizvanA tamAma jIvonI deha tathA indriyonI racanA zvAsocchavAsanI kriyA, bhASA-vacana vahevAra ane vicAro karavA vageremAM A vargakhAo mahatvano-pradhAna bhAga bhajave che. audArika paragaNAnAM pagalo che te, audArika zarIra ane tene yogya aMgopAMga temaja indriyonI racanAmAM, vaikriya vargaNAnAM pudgalo, vaikriya zarIra ane tene yogya indriyo vagerenI racanAmAM, AhAraka vargaNAnAM pagalo, AhAraka zarIra ane tene yogya indriyo vagerenI racanAmAM upayogI bane che. 500. nAmakarma eTale zuM? nAmakarma e jJAnAvaraNIya vagere ATha prakAranA karmanA prakAro paikIno eka prakAra che. A nAmakarmanA 93 ke 103 je bhedo che, paryApta nAmakarma paNa temAMno eka bheda che. te nAmakarmamAM hovAthI A vizeSaNa vaparAya che. 501. vargaNA eTale dazya adazya vizvamAM vividha prakAranA vartatA paramANuonA banelA dhonA samudAyo. For Personal & Private Use Only Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 502. manuSya ane tiryaMcagatimAM bhavaprAyogya zarIra audArika che ane deva tathA naraka gatimAM bhavaprAyogya zarIra vaikriya che. jyAre AhAraka zarIra to mAtra bhAvacAritravaMta manuSya ja racI zake che, eTale ke uttamottama koTino nirmaLa saMyamI sAdhu ja racI zake che. koI saMsArI gRhasthone A zarIra upalabdha thatuM ja nathI. 576 kevaLa tejasa ane kArmaNa zarIrane svataMtra pa%0aMgopAMga ke indriyo nathI hotI. paNa je audArika, vaikriya ane AhA2ka zarIra aMge temaja indriyo aMge paryAptio karI che te ja paryAptio taijasa ane kArmaNa zarIra aMge audArika vagere sAthe samajI levAnI che. ATalI bhUmikA jaNAvIne have paryAptinuM svarUpa zarU kare che paryApti aMgenuM vivecana jIva eka bhavamAM mRtyu pAme eTale dehano tyAga karIne anya gatimAM janma le che. te vakhate tene utpanna thatAMnI sAthe ja (prathama samayathI ja) potAnI jIvanayAtrAmAM upayogI thAya tevI ochAmAM ochI cAra ane vadhumAM vadhu cha prakA2nI zaktio meLavI levI ja joIe, jo A zaktio ke sAdhano na meLave to jIvananuM astitva paNa na rahe. A zaktionI sahAyatA hoya, to ja jIvana jIvavAnuM zakya bane. dehadhArIo mATe jIMdagI sudhI jIvavA mATe zaktinI anivArya jarUra hoya che. khUbI to e che ke A zaktio janma pachI eka aMtarmuhUrta (eka muhUrta eTale 48 miniTathI ocho kALa)mAM jIva prApta karI le che. 504 A zaktio vividha prakAranA pudgalonA samUhamAMthI utpanna thatI hovAthI vividha pudgalono yathAyogya saMcaya karavA mAMDe che. A "pudgalone athavA to tenAthI utpanna thatI (AhArAdinI kriyA karI zakAya tevI) zaktine paryApti kahevAya che. A saMcaya jIva karato hovAthI jIva e kartA che. pudgalopacaya dvArA je zakti pedA thaI te zakti vaDe ja jIva AhAra grahaNamAM ane zarIrAdi kAryonA nivartanamAM samartha bane che. AthI e vAta spaSTa thAya che ke A zakti e ja jIvananuM karaNa che. A paryApta karaNa vaDe ja AhArAdikanuM svasva viSayamAM pariNamana-zarIranivartana vagere kriyA thAya che. ApaNe jANI AvyA ke paryAptio e dehadhArI jIvone, jIvana jIvavAnI zaktine pragaTa 502. A zarIranuM vizeSa varNana 344mI gAthAnA vivaraNamAM jovuM. 503. taijasa ane kArpaNa A be zarIro, saMsArI jIvonI audArika vagere zarIradi kAraNe jevI AkRti hoya che te AkRtine anusare che. kAraNa ke A zarIro dUdhamAM sAkaranI jema bhaLelA rahe che. tethI tene svataMtra aMgopAMgano saMbhava nathI. jyAre audArika, vaikriya ane AhAraka A zarIronI AkRtione jIvAtmA anusarato hovAthI tene aMgopAMga ghaTamAna che ane te aMgopAMga chaThThA 'nAmakarma' nAmanI eka karmasattAnA udayathI hoya che. taijasa kArmaNa baMne zarIro ApaNAthI pratyakSa rIte joI zakAtA nathI. mAtra anumAna grAhya che. 504. pudgala eTale jenAmAM varNa, gaMdha, rasa ane sparza hoya tevA paramANu, aNu pradezo ke skaMdho. For Personal & Private Use Only Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha paryAptionI vyAkhyA 577 karavAmAM ke jIvana jIvavAmAM prabaLa kAraNabhUta che. ane jIvana jIvavA mATe te asAdhAraNa rIte Avazyaka ane anivArya sAdhanarUpa che. paryAptinI sarala spaSTa vyAkhyA A pramANe che-- paryApti eTale zakti-sAmarthya vizeSa. A zakti pudgala dravyanA saMcayathI pragaTa thAya che. have ene spaSTatAthI samajIe. jIva game te yonimAM utpanna thAya tyAre utpatti sthAne rahelAM je pugalone pahelI ja vAra grahaNa kare te pudgalonuM zAzvata niyama mujaba jIva samaye samaye je pudgalonuM grahaNa karato rahe che tenI sAthe joDANa thAya, A joDANa thavAthI eka viziSTa zakti--kAryanuM nirmANa thAya che. A zakti jIva je je pudgalonuM grahaNa karato rahe, te pudgalone be vibhAgamAM vaheMcI nAMkhavAnuM kArya barAbara bajAve che. eTale gRhita pudgalomAMthI khala-malAdi prakArane yogya pudgalo alaga pADI de che ane rasa prAyogya hoya tene te rUpe alaga kare che. AvI paryAptio zaktio cha che. te A pramANe-- cha paryAptionI vyAkhyA 1. bahAra paryAnni-- utpatti pradeze Avelo jIva je zakti vaDe utpatti sthAne rahelA bAhya (ojAhAra) AhAranA pudgalone grahaNa kare ane te pudgalone khala ane rasapaNe pariNamAve te zaktinuM nAma AhAra paryApti che. 505 khala eTale AhAra pariNamana' (pAcana)nI kriyA dvArA AhAramAMthI mala--mUtrAdi rUpe taiyAra thayelo asArabhUta pudgalono samUha ane rasa eTale khorAkanI pAcana kriyAmAMthI ja sAta dhAturUpe pariName tevA sArabhUta pudgalono jala 1pa0 jevo khorAkamAMthI niSpanna thato pravAhI rasa. A rasamAMthI ja rUdhira (lohI), mAMsa Adi sAta dhAtuo bane che ane A kArya have pachI jenI vyAkhyA karavAnI che te zarIra paryApti dvArA thAya che. uparanI vyAkhyA vAstavika rIte to mAtra audiraka dehanI AhAra paryAptane ja lAgu paDe 505. je gatimAM jIve je zarIra dhAraNa karyuM hoya, te zarIrano mRtyu thayA bAda viyoga ane vinAza thaI jAya che ane e sthUla zarIramAM rahelo jIva jyAre paralokamAM vidAya le che tyAre tenI sAthe taijasa' ane 'kAryaNa' A nAmathI oLakhAtA be sUkSma zarIro hoya ja che. A be zarIro to anAdithI jIvanI sAthe rahelA ja che, ane mokSa na thAya tyAM sudhI te rahevAvALA che. janma sthAne jIva A banne zarIro sAthe utpanna thAya tyAre prathama je AhAranuM grahaNa thAya che te mukhyatve taijasa kArpaNa kAyayoga vaDe thAya che. AhAra paryApta te vakhate avAntara kAraNarUpe hoya che, paraMtu AhAra paryAptinuM pradhAna kArya to audArika nAmakarma vaDe grahaNa karelA AhAranA pudgalomAMthI upara jaNAvyuM tevI yogyatAvALo banAvavo e che. 506. ApaNA zarIramAM mukhAdi dvArA je khorAka jAya che te prathama hojarImAM jAya ane tyAM gayA bAda zArIrika kriyAo thAya tethI temAM vibhAga paDI jAya. eka khalarUpe eTale mala--mUtrarUpe ane bIjo rasa rUpe. 507, prathama jala pravAhI rasa thAya te rasa dhAtunI prAraMbhika avasthA che. AthI te apava rasane rasadhAtu rUpe na samajavo. te to te pachI taiyAra thAya che. For Personal & Private Use Only Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha che paNa vaikriya% ke AhAraka dehanI AhAra payAptine lAgu paDatI nathI. kemake A be zarIramAM viSThA, mUtra ane sAta dhAtuo hotI ja nathI. A phakta audArika zarIramAM ja hoya che mATe eno sarva sAmAnya artha A pramANe thAya , 'grahaNa karelA AhAramAMthI zarIra racI zakAya tevI yogyatAvALA AhArane zarIra racI zakAya tevI yogyatAvALo kare ane zarIra racanAmAM upayogI na thaI zake tevI ayogyatAvALA AhArane tethI alaga pADI nAMkhe tenuM nAma "AhAra payapti.' A rItano artha traNeya zarIranI AhAra paryAptimAM ghaTI jaze. A payApti eka ja samayamAM pUrNa thAya che. 2. zarIra pari- jIva, pudgala samUhamAMthI prApta thayelI je zakti vaDe audArika, vaikriya ane AhAraka zarIrane yogya rasIbhUta rasarUpe banelA AhAranA sUkSma pudgalone sAta dhAtarUpe athavA zarIrarUpe yathAyogyapaNe pariNamAve che te A zarIrazakti (payapti)nA prabhAve ja. sAtadhAtuthI zarIranI aMdara rahelAM rasa, rUdhira, mAMsa, meda, asthi, majjA ane zukra (vIrya) A sAta vastuo samajavI. rasa eTale khAdhelo khorAka hojarImAM jAya eTale temAMthI prathama rasa bane-jADA pravAhIrUpe bane, rasarUpe banelA AhAramAMthI (sAtadhAtu prAyogya e pudgalomAMthI) lohI bane, lohImAMthI mAMsa ane temAMthI meda (carabI) ane temAMthI asthi eTale hADakA baMdhAya, pachI temAMthI majjA banavAnuM kArya zarU thAya ane chevaTe zukra (vIrya) nAmanI dhAtunuM nirmANa thAya che. tAtparya e ke khAdhelA khorAkamAMthI ja pelI payApti uparokta sAta dhAtuo dravyone banAve che. A audArika deha sAta dhAtuothI banelo che ane tethI zarIranI gati, pragati, vRddhi-poSaNa, rakSaNAdikamAM upayogI bane che. ahIM zarIra kAyayoganI pravRttimAM samartha thAya tyAM sudhImAM zarIranI racanA thaI jAya che. A racanA zarIra payaptie karI. eka antarmuhUrta sudhI zarIra payaptie zarIra racanA yogya pugalonuM grahaNa-saMcaya karavAthI zarIra-zakti nimaNi thavA pAmI. mAtra zarIra banyuM eTale indriyo vinAno DhAMco-AkAra taiyAra thayo. 3. ndriya pari- zarIrapayapti vakhate sAta dhAtu rUpe pariNamelA AhAra (ke sAta dhAturUpa dravyo)mAMthI je jIvane jeTalI Indriyo meLavavAnI hoya te te indriyone yogya pudgalo tarata ja grahaNa karI indriyorUpe pariNamAve eTale indriyonI racanA banI jAya. pachI te indriyo potapotAnA viSayajJAnamAM samartha banI jAya eTale IndriyapatinI parisamApti thaI jAya. A racanAmAM eka antarmuhUrta kALa jAya che. zarIra racanA sAthe susambaddha evI AhAra, zarIra ane indriya A traNa payaptionuM varNana samApta thayuM. 508. rasa, rUdhira, mAMsa, meda, asthi, majjA, (asthinI aMdara rahelo cIkaNo padAtha) ane vIrya. A sAte dhAtuo tarIke oLakhAvela hovAthI A sAta dhAtuo kahevAya che. mUla vaikriya zarIramAM A sAta dhAtuo nathI hotI. uttara vaidiyamAM aMttima dhAtamAM vikalpa saMbhavI zake. AhAraka zarIra to sAteya dhAtuothI rahita hoya che. For Personal & Private Use Only Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvAsocchavAsanI prakriyA ane krama 576 have pachInI traNa paryAptio, zarIrathI bahAra rahelA ane bhinna bhinna prakAranI vargaNAo janma pudgalo dvArA taiyAra thaI zake che, jene have samajIe, 4. zvAsocchvAsa vizvamAM keTalAka jIvo nAsikA dvArA, jyAre keTalAka jIvo potAnA zarIranA romachidro dvArA prANavAyu (oxygen)nuM grahaNa kare che. A zvAsa-ucchvAsanI kriyA jIva kaI zakti--baLathI karI zakavA samartha bane ? to Adya prAraMbha to zvAsocchavAsa paryApti nAmanI kriyA dvArA meLavelI zaktithI thAya che. A kriyA mATe tene AkAza ke avakAzamAM rahelA eka prakAranA sUkSma pudgalonuM AlaMbana (sahAro) levuM paDe che. have A kriyAnI prakriyA ane teno krama joIe 509 akhila brahmAMDamAM sarvatra eTale avakAza ane sarva padArthonI aMdara vividha prakAranAM anaMta pudgala skaMdho anAdi anaMtakALathI vidyamAna che. A skaMdho ATha prakAranI karmavargaNAonAM hoya che. A saMsAranA saMcAlananA mULamAM A vargaNAo-karmo ja che. A vargaNAomAM eka zvAsocchvAsa nAmanI svataMtra vargaNA che. je vargaNA ke tenAM pudgala skaMdho zvAsocchvAsanI kriyA mATe ja sahAyaka upayogI che. utpatti sthAne AvelA jIvane zvAsocchvAsanI kriyA vinA cAle nahi, kemake jIvane jIvavA mATe zuddha prANavAyunI avirata jarU2 paDe che. ane laIne azuddha banelA prANavAyune pAcho bahAra kADhavo paDe che. A kriyA nAsikA dvArA thAya che, paNa A kriyAmAM tAkAta pelI zvAsocchavAsa paryApti UbhI kare che. eTale jIva-AtmA tarata ja A tAkAta meLavavA AjubAjue ke avakAza--AkAzamAM rahelA zvAsocchvAsa prAyogya daliko--skaMdhone kheMcIne zvAsocchvAsanI kriyArUpe pariNamAve, pachI zvAsa avalaMbana le eTale grahaNa kare--roke ane pachI pAchuM tarata ja tenuM ucchavAsana kare eTale zvAsanuM visarjana kare--choDI de, eTale grahaNa karelA pugalo pAchA AkAza--avakAzamAM dAkhala thaI jAya, vaLI pAchA le-mUke, ema cAlyA kare. antarmuhUrta sudhImAM jIva A kriyA mATe samartha banI jatAM A cothI paryApta pUrNa thaI jAya. karmapudgalo e evA sUkSma sUkSmAtisUkSma che ke sarvajJatrikALajJAnI jIva sivAya koI jIva narI AMkhe joI-jANI zakato nathI. 5. bhASA-- zvAsocchvAsanI jema, ATha prakAranI vargaNAomAM eka bhASAvagaNA che. A vargaNA bhASA eTale ke bolavAmAM upayogI liko (aNu-paramANuo) vALI che. jIvane jyAre jyAre bolavAnI icchA thAya tyAre tyAre, akhila brahmAMDamAM rahelA bhASA bolavAmAM (zabdAtmaka ke dhvanyAtmaka) upayogI bhASAvargaNAnA pudgalone grahaNa karI bhASA rUpe 509. DokaTaro ke sAyansa kahe che ke, A kriyA to kudaratI che. jyAre jaina tattvajJAna kahe che-nA, kudaratI jarAye nathI. enI pAchaLa tathAprakAranuM pUrvajanma saMcita karma ja kAraNa che. e karma jevuM bAMdhyuM hoya te rIte zvAsocchvAsanI anukULatA pratikULatA male che. vizvanA ke vizvavartI padArthonA saMcAlana pAchaLa jaina tattvajJAne batAvelI karmanI atyanta suvyavasthita prakriyAthIyarI paDI che. enA AdhAre ja gati-sthiti ke pragatinI kriyAo thAya che. For Personal & Private Use Only Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha pariNamAvI, bolavuM hoya tyAM sudhI avalaMbana laI pachI (bolavAnuM baMdha thAya eTale) te pugalonuM avakAzamAM visarjana karI nAMkhe athar te pudgala skaMdhone tyajI de. A zakti utpatti vakhate ja jIva eka aMtarmuhUrtamAM ja prApta karI le che. pachI e zaktine bhASApati ' A nAmathI saMbodhita karAya che. A zakti meLavI lIdhI eTale jIva haMmezAne mATe bolavAnI kriyAmAM samartha thaI cUkyo. have jyAre jyAre bolavAnuM mana thAya ke tarata ja jIva AkAzamAMthI pudgalo akalpanIya jhaDape grahaNa karI vANIrUpe pariNamAvI vacanarUpe choDe. te pachI te pagalonuM akalpanIya samayamAM ApoApa visarjana thaI jAya. cetana ke jaDa dvArA utpanna thatA hareka avAjanA yugalo eka sekanDanA karoDanA bhAgamAM brahmAMDavyApI banI jAya che. te tarata pAchA avakAzamAM bhaLI jAya. 6. mana pati- vicAra paNa emane ema nathI karI zakAto. e mATe paNa eka prakAranI agamya zakti-baLanI jarUra paDe che, e baLano sahAro madada maLe to ja vyakti vicAra ane pachInI kakSAnuM ciMtana-manana paNa karI zake. A mATenI zakti-baLanuM nAma manapayApti che. A vicAra karavA mATe je pugalonI jarUra paDe che te uparanI jema ATha vagaNA paikInI manovaMNAnAM daliko-skaMdho che. jIva utpatti samaye vicAranI tAkAta meLavavA antarmuhUrta sudhI avakAzavartI manovargaNAnAM pudgalonuM AharaNa-prahaNa karato rahe, Avazyaka pudgalono saMcaya thatAM te pudgalone vicAranA rUpamAM badalAve-pariNamAve-saMskArI kare, pachI vicAra karavo hoya tyAM sudhI avalaMbana rUpe rAkhI pachI vicAradhArA pUrNa thatAM te skaMdhonuM visarjana kare. A kriyA pUrNa thaI eTale manaHpayapti prApta thaI cUkI. have jyAre jyAre vicAronuM grahaNa, pariNamana ane visarjana karavuM hoya tyAre uparokta prakriyA thatI rahevAnI. have kayA jIvane kaI paryApti hoya? ekendriya jIvone AhAra-zarIra-indriya ane zvAsocchavAsa, e prathamanI cAra payaptio hoya che. vikalendriya eTale beIndriya, te indriya ane caurindriyane pAMca payApti, asaMzI paMcendriyane siMdhU. 5manapayapti sivAyanI e ja pAMca paryApti ane saMjJI paMcendriya eTale jene mana che tevA [garbhajo jIvone chae payaptio hoya che. paryApti aMge vizeSa vicAraNA vizeSa vicArIe to labdhi aparyAptA jIvane traNa payApti hoya che, eTale sarva aparyAptA saMmUcchima paMcendriya tiryaMca tathA manuSya ane aparyAptA ekendriya, vikalendriyane prathamanI traNa 510. saMjJA ke mane eka paNa nahIM chatAM teonI AhArAdikanI pravRtti AhArasaMjJAnA kAraNe samajavI. athavA asaMzIne paNa alpa manodravyonuM grahaNa (kSayopazamarUpa bhAvamana) che ane tethI te ISTakAryamAM pravRtti ane aniSTamAM apravRtti kare che. paraMtu ethI tene manaHpayati na samajavI. For Personal & Private Use Only Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ labdhi ane karaNa paryApta aparyAptanA bhedo 19 paryAptio che. labdhiaparyAptA garbhaja saMzI tiryaMcapaMcendriya tathA manuSyane paNa e ja traNa paryAptio che. labdhi paptiA ekendriyane cAra paryApti, labdhi paryAptA vikalendriyane tathA asaMzI paMcendriya [te saMmUcchima tiryaMca] ne pAMca paryApti che. saMmUcchima manuSyo labdhi paryAptA na hovAthI tenI vAta ahIM karI nathI. labdhiparyAptA manuSya, garbhaja tiryaMca, devo ane nArakIne chae paryAptio hoya che. kAraNake labdhiparyApto tiryaMca manuSya apUrNa paryAptie mare nahi ane deva, nArakI labdhi aparyAptA hotA nathI, paNa labdhi paryAptA ja hoya che, mATe teo iSTa paryApti pUrNa kare ja. labdhi ane karaNa paryApta ane aparyAptanA bhedo paryApta samApta thavAnA kALane aMge jIvanA paNa paryApta ane aparyApta evA be bheda paDe che. tyAM je jIva svayogya [jene je hoya te] paryAptao pUrNa karIne maraNa pAme te jIva paryApto kahevAya ane die karelA niSphaLa manorathanI jema je jIva svayogya paryAptio pUrNa karyA vinA maraNa pAme, to te jIva aparyApto kahevAya, paryAptapaNuM prApta thavuM te paryApta nAmakarmanA udayathI hoya che ane aparyAptapaNuM aparyApta nAmakarmanA udayathI jIvane hoya che. ema jIvanA paryAptA ane aparyAptA A be bheda mukhya che. ane A bhedamAM punaH avAntara bhedo paNa che ane evA bhedo cAra che. te A pramANe-- 1. labdhi aparyAptAnI vyAkhyA-- je jIva svayogya paryAptio pUrNa karyA vinA ja maraNa pAme te jIvo pUrvabhavamAM bAMdhelA aparyApta nAmakarmanA udayathI, jyAre labdhi aparyApto thAya tyAre ekendriyane paryApti cAra, chatAM cAra pUrNa na karatAM traNa pUrNa karIne ja [cAlatI cothImAM] maraNa pAmI jAya tene labdhi aparyApta ekendriya kahevAya. ahIM eTaluM samajavuM je pa``traNa paryAptio to koI paNa jIva pUrNa kare ja che paNa cothI (eke.ne) athavA cothI, pAMcamI, (vikalendriya, asaMzI paMce.ne) athavA cothI, pAMcamI, chaThThI e traNe paryAptio [saMzI paMce ne] adhUrI ja rahI zake che. 2. labdhi paryAptAnI vyAkhyA--je jIvo svasvayogya je je paryAptio hoya, te pUrNa karIne ja maraNa pAme te jIvone [paryApti pUrNa karyA pachI ke pahelAM paNa] labdhi paryAptA kahevAya. teo pUrvabhavabaddha paryAptinAmakarmanA udayathI ja svayogya paryApti pUrNa karI zakavA samartha bane che. 3. karaNa aparyAptAnI vyAkhyA-- je jIve svayogya paryApti pUrNa karI nathI, paraMtu pUrNa 511. prathamanI traNa paryApta sarva jIvo avazya pUrNa kare ane zeSa paryApta kare vA na kare. tenuM kAraNa e che ke jIva bhavamAM vartato hoya tyAMthI parabhavanuM AyuSya bAMdhyA bAda aMtarmuhUta te ja bhavamAM rahI pachI maraNa pAmIne parabhavamAM utpanna thAya che. kAraNa ke parabhavAyuSya prastuta bhavamAM ja baMdhAya ane ethI ja te parabhavanuM sthAna ahIM niyata karIne ja jIva maraNa pAme che. have AyuSyano baMdha indriyaparyApta pUrNa karyA pahelA thato ja nathI. A kAraNe prathamanI traNe paryApta pUrNa karyA bAda cothI adhUrI rahe tyAre (antarmuhUrta sudhI AyuSyano baMdha karI teno antarmuhUrta abAdhAkALa bhogavavA jeTaluM jIvI) maraNa pAme. eTale cothI paryApti to adhUrI ja rahe che, mATe. For Personal & Private Use Only Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha karaze kharo, paNa tyAM sudhI te karaNa aparyApyo kahevAya, tAtparya e ke utpatti sthAne samakALe svayogya payaptionI racanAno prAraMbha thayo che te jyAM sudhI samApta na thAya tyAM sudhI jIva karaNa aparyApyo kahevAya che. pUrvokta labdhi aparyApta-paryApta e baMne jIvone karaNa aparyAptapaNuM hoya che, eTale labdhi aparyAptA jIvo mATe vahetAM eTale mRtyu ane utpatti vaccenA samaye ane indriyAyapti pUrNa na thAya tyAM sudhI teo karaNa aparyAptA kahevAya che. e pramANe labdhi paryAptio jIva eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM ravAnA thAya tyArathI laIne cha payaptinI pUrNa prApti na thAya tyAM sudhI te karaNa aparyAptA kahevAya che. emAM labdhi paryAptA jIva to prathama karaNa aparyAptA hoI, paryAptio pUrNa karaze tyAre te karaNaparyApto thavAno ja che, jyAre labdhi aparyAptAne to karaNaparyAptA thavApaNuM hotuM ja nathI. 4. karaNa paryApta-samakALe prAraMbhelI svayogya sarva paryAptione pUrNa karyA bAda jIva karaNa paryApto kahevAya che. te jotAM labdhiparyApto ja karaNaparyApto thaI zake che. labdhi, karaNa, paryApta-aparyAptanI kALa vivakSA 1. jIvano labdhi aparyAptApaNAno kALa, bhavanA prathama samayathI pUirvabhavathI chUTe te samayathI] utpattisthAne AvI indriyAyapti pUrNa na kare tyAM sudhIno eTale ke sarve maLIne antarmuhUrtano thAya, jethI vATe vahetA eTale ke mRtyu ane utpatti vaccenA samayamAM paNa jIva labdhiaparyApta hoya. Ano jaghanyotkRSTakALa antarmuhUrtano che. 2. labdhiparyAptapaNAno kALa utpattinA samayathI pUrvabhavathI chUTe tyArathI laIne nUtana janmanA anya samaya sudhI eTale jyAM sudhI jIve tyAM sudhIno che. AmAM deva mATeno utkRSTakALa tetrIsa sAgaropamano ane manuSya mATenI traNa palyopamano samajavo. AthI vATe vaheto jIva eTale mRtyu ane utpatti vaccenA samayano jIva paNa labdhiparyApto kahevAya. zAstramAM jyAM jyAM paryAptA jIvo kahyA hoya te labdhipaptA je samajavA. ane jyAM apayaptiA kahyA hoya tyAM prAyaH labdhiaparyAptA jANavA. kAraNa ke kvacit karaNaaparyAptAnI apekSA rAkhIne paNa vivakSA karI che tethI spaSTatA karI che. labdhipatAno utkRSTa kALa vyApaka dRSTie sAgaropamazatapRthakatva kahyo che. jyAre jaghanya antarmuhUrtano che. 3. karaNaaparyAptapaNAno kALa bhavanA prathama samayathI laIne svayogya sarvapayaptio pUrNa na kare tyAM sudhI eTale sarva maLIne antarmuhUrta. vATe vaheto payato jIva paNa karaNaaparyApto gaNAya te dhyAnamAM rAkhavuM. 4. karaNaparyAptapaNAno kALa antarmuhUrta nyUna svasvaAyuSya pramANa samajavo. kAraNake jIva vivakSita bhavamAM AvyA pachI antarmuhUrta bAda payaptio pUrNa karavAthI karaNaparyAptA thAya che mATe labdhipayaptiAnA AyuSyamAMthI pati pUrNa karavAnA antarmuhUrta kALa sivAyano bAkIno AkhA bhava sudhIno kALa divane jema attamuhUrta nyUna 33 sAgaropama, manuSyane antarmuhUrta nyUna 3 palyopama] te karaNaparyAptAno samajavo. For Personal & Private Use Only Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAptino prAraMbha samakAle ane samApti anukrame bhavanA prathama samayathI bhavanA prathama samayathI bhavanA prathama samayathI antarmuhUrta nyUna cAreya prakAromAM samakALe ekI sAthe keTalA saMbhavI zake? labdhiaparyApta labdhipapta karaNaaparyApta : karaNapayapti 1. jIva labdhiaparyApta hoya te vakhate jANe labdhiaparyApta to che ja paNa te vakhate karaNa aparyAptapaNuM paNa ghaTI zake che. indriyaparyAptie paryAptAnI apekSAe karaNaparyAptapaNuM paNa ghaTe. 2. labdhiparyAptA vakhate labdhiparyApta ane karaNaaparyApta hoya. dvarA paha 3. karaNaaparyAptAmAM karaNaaparyApta sAthe labdhiaparyAptA ane labdhiparyAptA hoya. 4 karaNaparyAptAmAM karaNaparyApta labdhiparyAptA pUrvavat apekSAe labdhi a 50 paNa hoya. paryApta labdhi paryApta karaNaaparyApta labdhaaparyApta karaNa aparyApta karaNaparyApta paryAptino prAraMbha samakALe ane samApti anukrame jIva utpatti sthAne AvyA bAda svayogya sarvaparyAptino prAraMbha [ekI sAthe] samakALe ja karavA mAMDe che, paraMtu tenI samApti anukrame kare che; kAraNa ke taijasa, kArmaNa zarIranA sahakArathI AtmAe utpatti sthAnamAM prathama samaye, zukra, rUdhirAdi je je pudgalo grahaNa karyA, te dvArA, grahaNa karela ane anya grahaNa karAI rahelA ane havethI grahaNa thanArA pudgalone paNa, khala2sapaNe judA pADavAnI zakti prApta thaI gaI. eTale AhA25ryAptinI parisamApti thaI kharI, parantu e prathama grahaNa karAyelAM pudgaloe zarI2 vagerenI racanA kaMIka aMze prApta karI. parantu saMpUrNa nahIM, eTale prathama samayagRhIta pudgalomAMthI keTalAka khalapaNe, keTalAka rasapaNe [sAta dhAtuparNa] keTalAMka indriyapaNe, keTalAMka zvAsa ucchvAsa kAryamAM, keTalAka bhASAnA kAryamAM ane manaHkAryamAM sahAyakapaNe pariNamelAM che ane teTalAM alpa alpa pudgalo dvArA AtmAne te te kAryamAM kaMIka aMze aMze zakti prApta thaI che te kAraNathI sarva paryAptio samakALe prAraMbhAya ema kahevAya che, paNa darekanI samApti to anukrame ja thAya che. paryAptio kramazaH samApta kema thAya che ? antarmuhUrta sudhI. svaAyuSya sudhI. antarmuhUrta yAvat. svaAyuSya paryaMta. tra chae paryAptiono samakALe prAraMbha chatAM paNa anukrame pUrNa thavAnuM kAraNa AhArAdika paryAptionAM pudgalo anukrame sUkSma sUkSmatara pariNAmavALAM racavAM paDe che mATe, eTale pahelI AhAraparyApta sthUla, bIjI za2I25ryApti tethI sUkSma, ema yAvat chaThThI papti adhika adhika For Personal & Private Use Only Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha pudgalopacayathI sUkSmatara hoya che ane adhika adhika pudgala meLavavAmAM kALa paNa adhika lAge che. dAkhalA tarIke-jema zera rU kAMtavA chae kAMtanArIo samakALe kAMtavA mAMDe, to paNa jADuM sutara kAMtanArI kokaDuM vaheluM pUrNa kare ane tethI sUkSma sUkSmatara kAMtanArI kramazaH kokaDuM vilaMbe vilaMbe pUrNa kare, tema pationI samAptimAM samajavAnuM che. cAre gati AzrayI paryAptikama audArika zarIrI manuSya ane tiryaMca A be gatinA tamAma jIvonI prathama AhAra paryApti eka samayamAM ja pUrNa thAya ane tyArabAda antarmuhUrta antarmuhUrta kALe anukrame zeSa zarIra-indriya Adi pAMce paryAptio pUrNa thAya. badhAno bhego kALa paNa antarmuhUrta thAya che, kAraNa ke antarmuhUrtanA kALanA mApanA asaMkhya prakAro che. vaikriya zarIrI evA devo, nArako, AhAra payapti prathama samaye pUrNa kare, zarIra payApti eka antarmuhUrta, ane zeSa cAra anukrame eka eka samayane aMtare samApta kare. ahIM siddhAMtamAM devane bhASA ane mananI piipta samakALe ekI sAthe samApta thavAnuM jaNAvyuM che, te apekSAe devane cha nahIM, paNa pAMca payAptio jaNAvI che. jIvo uttaravaikriya zarIra kare tyAre ane koI caudapUrvadhara AhAraka zarIra race tyAre paryAptino krama devanI payaptinI vyAkhyA mujaba samajavo, uttaradeha mATe paryAptinI bhina racanA koI labdhivaMta jIva utpattisthAne AvI potAnA mULa zarIranI racanA samaye svayogya cAra athavA cha payaptio ja samApta kare che te payaptio vaDe te jIva AkhA bhava paryata payaptio gaNAya che. paraMtu vaikriyAdi labdhivALo e jIva prastuta paddhiAvasthAmAM jo nUtana zarIra eTale vaikriyA zarIra banAve, tyAre te zarIra yogya cAra athavA cha payaptio je racavI paDe te pharIthI navesarathI ja race. utpatti samaye racelI payaptio uttarazarIra mATe upayogI thatI nathI. je labdhi paMiA bAdara vAyukAya jIvo paikI, keTalAka vAyukAya jIvo vaikriya zarIra racavAne samartha che, teoe utpatti samaye audArika zarIra saMbaMdhI je cAra payaptio racI hatI te vidyamAna chatAM bIjuM nUtana uttaravaikriya zarIra racatI vakhate pharI navIna ja cAra patio racavI paDe che. e ja pramANe AhAraka zarIranI labdhivALo labdhivaMta *caudapUrvadhara mahAtmAne AhAraka zarIra racatAM utpatti samayanI audArika saMbaMdhI cha payaptio zarIra racanAmAM kAma lAgatI nathI. A mATe to temane AhAraka dehane yogya nathI cha payaptio racavI ja paDe che. tAtparya e ke vaikriyalabdhivaMta manuSyonA mULadehanI cha payaptio judI ane uttara vaikriya dehanI cha payaptio bhinna hoya che. paryApti saMbaMdhI pudgalo kayA gaNavA? chae payaptinA pudgalo audArika zarIrIne audArika vagaNAnA, vaikriya zarIrIne vaikriya . AhAraka zarIra cauda pUrvadharanI labdhivALo ja racI zake che. For Personal & Private Use Only Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryApti saMbaMdhI vizeSa svarUpa vargaNAnA ane AhArakane AhAraka vargaNAnA hoya che. prathama samaye grahaNa karAtA AhAra payAptinAM pudgalomAM traNeya vagaNAomAMnA hoya che. AhAraka zarIra ane manaHpayaptinA pagalo zarIramAM sarvatra vyApta che. uzvAsa-bhASA payAptinA pudgalonuM sthAna akathya che. indriya paryAptinuM sthAna zarIranA niyata karelA (zarIranI upara ane aMdara) bhAgamAM che. vizeSamAM jIbha-jillAindriyanA pudgalo bAhyAkAre dekhAtI jIbhanA sthAnavartI ja hoya che. paNa samagra zarIramAM nathI chae paryANi pudgala svarUpa che te payapti e pudgala svarUpa che, ane te katatmAne karaNa-sAdhanarUpa che. tathA te karaNathI, saMsArI AtmAne AhAra grahaNAdi sAmarthya-zakti pedA thAya che ane te karaNa-zakti je pugalo dvArA racAya che te AtmAe grahaNa karelA pudgalo je tathAvidha pariNativALA che [kANa kAryabhAvathI] tene ja paryApta zabdavaDe bolAya che ane e hetuthI ja A badhI jIvazaktio pugalonanya che. kAraNa ke jIvanA sarva kaMI paudgalika vyApAro te pudgala samUhane avalaMbIne ja che. jIvanI jo ke svayaM zakti apAra ane avAcya che, paraMtu te siddhAvasthAmAM che, jyAre saMsArImAM te zakti pudgala dvArA prApta thatI hovAthI te paudgalika che. "nimite di saMsArInAM vImupajAyate" A pramANathI. prANanuM kAraNa paryApti-punaH A payaptionI racanA thatAM temAMthI AgalI gAthAmAM kahevAtA jIvanA daza prANo utpanna thAya che, mATe kAraNarUpa evI payaptinuM kArya prANa ja che. A pramANe payAptio ane te sambandhita bAbatonuM varNana purUM thayuM. paryAptinA anusaMdhAnamAM kaMIka kahevA jevuM dezya adazya akhila (caudarAja lokarU5) vizvamAM be prakAranA jIvo che. eka siddha ane bIjA saMsArI. siddhAtmA A saMsArathI dava, manuSya, naraka, tiryaMca, gatirUpa) sarvathA mukta thayA hoya che. have teo pharIne punaH janma kyAreya letA nathI, evA AtmAone siddhAtmAo ke muktigAmI AtmAo kahevAya che. A jIvonuM sthAna kyAM che? enA samAdhAnamAM jaNAvavAnuM ke A jIvo je mokSa pAmI siddha banI gayA teo A brahmAMDamAM caudarAja lokamAM asaMkhya AkAza vIMdhIne UdhvatiUrdhva-na kalpI zakAya teTaluM dUra sudUra jAva (zAstra daSTie sAtarAja dUra) tyAre akhila vizvanA Toca bhAge paththaranI banelI 45 lAkha yojananI goLAkAra virATa zilA AkAzamAM addhara rahelI che. tenI upara anaMtAnaMta. sadAne mATe videhI deharahita asaMkhya pradeza35 pramANavALA. vividha AkAranA. AtmAo anaMtakALa sudhI eka ja sthAne rahenArA banI rahe che. tyAM pahoMcelAone kyAreya koI kALe tyAMthI janma levA A saMsAramAM avataravAnuM nathI hotuM. zarIra che tyAM sudhI ja saMsAra che. - badhAya baMdhano ane duHkho che. saMsAra che eTale karmo che, karmo che tyAM cAreya gatio sthAno-deva, manuSya, naraka, tiryaMcamAM paribhramaNa che. ane tyAM sudhI baMdhano ane vividha duHkhonI prApti che. AtmA satrayatno satkarmo dvArA je bhavamAM-janmamAM karmano sarvathA aMta lAvI de tyAre te sIdho mokSe pahoMcI jAya che. ane siddhazilA upara, zilAthI thoDe dUra rahelA AkAzavartI sthAnamAM jyAM For Personal & Private Use Only Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha anaMtAnaMta AtmAo anaMtAkALathI jyotimAM jyoti samAya te rIte rahelA che emAM te samAI jAya che. chatAM pratyeka siddhAtmAne vyaktirUpe to sadAkALa svataMtra rUpe ja samajavo. ApaNe joI AvyA ke jeo karmathI lipta che. teo Urdhva, adho ane tiryaklokamAM (trasanADImAM) tathA tenI bahAra rakhaDapaTTI karyA kare che. zakti baMne prakAramAM che. ekamAM caitanya zaktino puMja che. bIjAmAM paudgalika zakti che. A zakti pudgala dravyanA sahArA ke nimittathI prApta thAya che. saMsArI jIva mAtra te sUkSma hoya ke skUla, sthAvara hoya ke trasa te jyAM jyAM janma le tyAM tyAM, jIvana nirvAha mATe, bhAvi jIvana TakAvavA, jIvananAM Avazyaka kAryo karavA pudgalajanya zakti-baLo prApta karavAnI tene anivArya jarUra paDe che, arthAt te te janmane yogya zaktio janmatAMnI sAthe ja meLavavI paDe che. e prApta na kare to te te kAryo kadI karI na zake, ane kazo vahevAra calAvI na zake, e zaktio meLavavAno prAraMbha paryAptio dvArA thAya che. jemake--jIva AhAra paryAptinI zakti na meLave to AhAra karavAne samartha na bane, te rIte zarIra ke indriyo banAvI na zake, zvAsocchvAsa lai na zake, bolI na zake, vicAra na karI zake. A badhAM kAryo mATe jIva je je baLo UbhAM kare tenuM ja bIjuM nAma "paryApti. A paryAptarUpa karaNa--sAdhana vizeSanI madadathI jIva A tAkAto UbhI karavA samartha banyo. A zaktinAkAto pudgala dravyanA nimittathI ja pragaTe che. paryApti e eka prakArano karmano ja prakAra che. kAraNa vinA kArya thatuM nathI. jIva kAraNa tarIke karmane ja mAne che. vAcakoe A muddo khAsa dhyAnamAM rAkhavo ghaTe. paryAptio pUrNa thatAM kaI kaI zaktio prApta thAya ? upara jaNAvyuM ke te te paryAptao dvArA te te jAtanA baLo meLave che. to te kaI kaI zaktio meLave che, ane e zaktiothI zuM zuM kArya bajAve che tene vigatavAra joIe. 1. AhA25ryApta pUrNa thatAM AhAra grahaNa karavAnI zakti sAthe grahaNa karelA AhAranA pariNamana sAthe tene khala, (eTale bInajarUrI malamUtrAdi bhAga ane) 2sa (eTale jarUrI bhAga) rUpe alaga pADavAnI kriyAmAM jIva samartha bane che. 2. te pachI tarata zarI2 paryApta pUrNa kare eTale zuM thAya ? tethI zarIranI vividha kriyAo, dehane yogya ane poSaka evA romarAjI dvArA grahaNa karAtA lomAhArane ane mukhadvArA levAtA kavala AhAra rUpa pudgalone zarIrUpe pariNamAvavAnI eTale banAvavAnI kriyAmAM jIva samartha banI jAya che. 3. indriya paryApti pUrNa thatAM pAMceya indriyonA viSaya bodhamAM jIva samartha bane eTale ke *. rojerojanI avirata thatI zArIrika kriyAo mATe je zaktionI jarUra paDe che tenuM bIjuM nAma paryApti che. bIjo artha kAraNamAM kAryopacAra karIne zaktine utpanna thavAmAM kAraNabhUta pudgalopacaya paNa paryApta che. tattvArthabhASyavRttinI vyAkhyA e che ke zaktimAM nimittabhUta pudgalopacaya saMbaMdhI kriyAnI parisamApti. A rIte, zaktisAmarthya, zaktijanaka puddagalo ane te kriyAnI parisamApti Ama traNa artho phalita thAya che. For Personal & Private Use Only Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryApti saMbaMdhI vizeSa svarUpa 187 sparza kevA prakArano che, teno svAda kevo che? tenI gaMdha kevI che? viSaya darzana karyuM che? ane zravaNa dhvani zeno che? A pAMce viSayono jJAtA banI zake che. 4. zvAsocchavAsa payApti pUrNa thatAM zvAsozvAsa levAnI (tastrAyogya pudgalonuM grahaNa-pariNamana ane visarjana levA-mUkavAnI) kriyAmAM jIva samartha bane che. ane te thatAM ja zvAsozvAsa "prANa" nAmanA bhedanuM sarjana thAya che mATe ja patine kAraNarUpe ane prANone tenA kAryarUpe gaNyA che. je vAta have pachInI gAthAmAM AvavAnI ja che. 5. bhASAyapti pUrNa thatAM jIvane bolavAnuM sAmarthya pragaTa thaI jAya che. 6. mana payapti pUrNa thatAM vicAra, ciMtana, manana, vagere mananA vyApAro karavAnI zakti prApta karI le che ane pariNAme "manobaLa' nAmano (dazaprANa paikIno eka) prANa janma le che. zarIrapayaptithI "kAyabala' nAmano prANa, indriya payAptithI pAMca indriyarUpa pAMca prANo, bhASA payaptithI "vacanabaLa'rUpa prANa ane manaHpayaptithI "manobaLa'rUpa prANa pedA thAya che. "AyuSya" nAmano prANa utpanna karavA koI zakti prApta karavAnI jarUra na hovAthI kAraNarUpe koI navI payAptinI agatya rahetI nathI. ema chatAM AhAra payapti AyuSya prANane TakAvavAmAM pradhAna kAraNarUpa hovAthI tene sahakArI kAraNa tarIke gaNI zakAya kharI. tattvArthabhASyavRttinA AdhAre cha paryAptionI viziSTa samaja 1. eka ghara banAvavuM hoya to prathama iMTo, lAkaDA, mATI, cUno vagere sAmagrI eka sAthe bhegI karAya che. A sAmagrI badhI gharanAM daliko eTale sAdhanorUpe che. A sAmagrImAMthI kaI kyAM vAparavI te kramazaH nakkI karAya che. ema ahIMyA utpatti sthAnamAM utpanna thato jIva prathama samaye te te yogyatAvALA vividha rIte upayogI pudgalonuM sAmAnyarUpe grahaNa kare tenuM nAma AhAra payApti. A payApti vakhate aneka kAryono prAraMbha thAya che. 2. have jema pelI ghara mATe bhegI karelI sAmagrImAMthI je lAkaDuM hatuM temAMthI Ano pATaDo. Ano thAMbhalo, AnI bArI banaze ema vicArAya che, temAM prathama samaye grahaNa karAelAM pudgalomAMthI amuka pudgalo zarIravargaNA yogya hovAthI te pudgalo vaDe zarIra banatuM hovAthI jIva zarIra banAvavAmAM samartha bane che. pariNAme te vakhate gharanI laMbAI, pahoLAI, UMcAI, jADAI nakkI thAya che, te rIte ahIMyA zarIranuM svarUpa nakkI thAya che. 3. te pachI gharamAM daravAjA keTalA mUkavA? kyAM mUkavA? nigamananA daravAjA kayAM mUkavA te nirNaya levAya che. tema Indriya payapti dvArA pasavA nIkaLavA vagerenA mArgo nakkI thAya che. 4-5 ucchavAsa bhASAmAM paNa ta~Ayogya pagalonuM gamanAgamana hoya ja che. tethI tenI ghaTanA indriya pati joDe ghaTatI hovAthI te rIte samajI levuM. 6. mukAma taiyAra thayA pachI dIvAnakhAnuM, beThakarUma, suvAnuM bhojananuM sthAna kayAM rAkhavuM For Personal & Private Use Only Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Err saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vagere hitAhitanI dRSTie vicArIne jema nakkI karAya che, tema pAMca paryApti racIne pachI potAnuM hitAhitanI dRSTie kema cAlavuM ? kema badho vahevAra karavo te mATe vicAra zaktirUpa manaHparyAptinI jarUra paDe che. A pramANe paryAptionI ghara sAthe ghaTanA karI samajaNa ApI. zuM mana paryAptirUpe nathI ? tatvArthagraMthamAM manaHpayaryAptine indriya paryAptimAM gaNI laIne pAMca paryAptio varNavI che. vahevAramAM paNa manane chaThThI indriya tarIke saMbodhAya che. zaMkA thAya ke mana to anindriya che to te indriyamAM kema gaNAya ? eno javAba e che ke indriyonI jema mana sAkSAt koI viSayanuM grAhaka nathI tethI tene spaSTa rIte indriya na kahevAya, paNa sukhAdi vagereno sAkSAt anubhava te karatuM hovAthI te apekSAe, ane vaLI mana e indra eTale AtmA ane tenuM liMga--lakSaNa hovAthI e arthanI dRSTie indriya kahI zakAya che. e dRSTie indriya paryAptimAM samAveza karI zakAya. AhAra paryAptinI bIjI vyAkhyA--tattvArthabhASyakAre karelI AhAra paryAptinI vyAkhyA judI rIte che. te ema jaNAve che ke zarIra, indriya, bhASA, vagere badhI paryAptione yogya dalika dravyone grahaNa karavArUpa kriyAnI samApti te AhAra paryApti. sahuno prAraMbha sAthe, anta sAthe nahIM-- cha paryAptiomAM prathamanI traNa paryAptao-- zaktionuM kArya to prathama samayathI ja zarU thaI jAya che jyAre ucchavAsAdi antima traNa paryAptionuM kArya te te vargaNAonA grahaNa, te te pudgalonI racanA bAda thAya che. paraMtu traNeyano prAraMbha to prathama samayathI ja zarU thaI jAya che. prathama samaye sAmAnya svarUpe grahaNa karAtA pudgalomAMthI jIva keTalAMkane zarI2 rUpe upayogamAM le, keTalAMkane indriyonI racanAnA kAmamAM vApare, keTalAkane ucchvAsakaraNa, bhASAkaraNa rUpe ane keTalAkane manaHkaraNa rUpe upayogamAM le che. pudgala grahaNa vakhate cha racanA ke kAryo mATe upayogI pudgalone upayogamAM leto jAya ane bInaupayogI hoya tene sAthe sAthe ja tyajato jAya che. Ama chae paryAptionA pudgalonI racanAno prAraMbha to prathama samayathI zarU thAya che, paNa samApti sAthe thatI nathI te dhyAnamAM rAkhavuM ghaTe. [338] avatara-- A gAthA paryAptinA artharahasyanuM pratipAdana kare che. jo ke AnI pahelAnI gAthAomAM paryApta aMge khUba ja chaNAvaTa thaI gaI che. paNa te TIkA ke granthAntarathI bhAva laIne karI. paNa saMgrahaNIkartAne to saMgrahaNInI mUla gAthA dvArA paryAptino artha kahevo hato, je A gAthA pahelA kahevAyo ja na hato. te artha kaMIka vizeSarUpe mUla gAthA dvArA jaNAve che. AhArasarIriMdiya, UsAsavaumaNobhinivvatti / hoi jao daliyAo, karaNaM pai sA u pajjattI // 336 // For Personal & Private Use Only Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthAntaragata batAvelA paryAptinA vibhinna arthoM . 186 saMskRta chAyA- AhArazarIrendriyozvAsa vaco-mano'bhinivRttiH / bhavati yato dalikataH, karaNaM prati sA tu paryAptiH // 336 / / | zabdArthahasAsavAmauzvAsa, vacana, mana namo je jethI karmanA aNuonivRttipUrNa niSpatti * niyAgo dalikothI vara pa tA 3=karaNa prati te ja vAvArya- daliyA rUpa pudgala samUhathI AhArAdi cha kAryonI racanA thAya che te dalikonuM potapotAnA viSaya rUpe je pariNamavuM ane te pariNamana pratye zaktirUpa je karaNa te paryApti, AmAM jIva kartA, pugalopacayotpanna zakti te karaNa ane AhArAdi pariNamana te kriyA che. A gAthA kilaSTArthaka che. ||339o viroNArya-gAthAnA arthathI e spaSTa thAya che ke katarUpe nava che. pudgalopacaya zakti te ja vAta che, ane AhAradinuM pariNamana te digyA che. grathAragata batAvelA paryAptinA vibhinna artho 1-AhAra vagere pudgalone grahaNa karavAmAM ane tarUpe pariNAma pamADavAmAM paryApti nAmakarmanA udayathI pudgalopacaya dvArA utpanna thayelI jIvanI je zakti te. 2-zaktinA AlaMbana-kAraNarUpa je pudgalo te. 3-zaktinI ane zaktinA kAraNabhUta pudgalasamUhanI niSpatti te. 4te te zaktionA kAraNabhUta pudgala samUhanI kriyAnI parisamApti. A paryApti eTale (apekSAe) eka prakAranI Atmazakti. te zakti pudgala samUhanA AlaMbanathI thAya che. AtmA vivakSita bhavamAM utpanna thayo ke kolasAmAM prakSepelA agninI mAphaka jIva tarata ja pratisamaye AhAra ane zarIrAdinA nimaNane yogya pagalone grahaNa karavA mAMDe che. ane pachI te kArya jIvana paryaMta cAlu rahe che. paNa e AhArAdi gugala samUhanAM grahaNa dvArA pratyeka AtmAe sAthe sAthe yathAyogya samayamAM ja Avazyaka anya je kAryo tene paNa karavA mATe cha prakAranI zaktio (agni-pAvaro) taiyAra karI le che. ane e cha zaktio dvArA ja cha kriyAonuM kArya AjIvana taka zakya bane che. A cha jAtanI zaktio (pAvaro) utpattinA eka ja aMtarmuhUrtamAM taiyAra karI le che. je jIMdagI sudhI kArya ApyA ja kare che. [339] 512. prati samaye AhAra grahaNa, yathAyogya dhAturUpe zarIra racanA, indriyonI racanA, zvAsocchavAsa grahaNa, vacanoccAra, manana-vicAra, jIvananirvAhanAM A cha Avazyaka kAryo gaNAya che. judA judA jIvo AzrayI A kAryomAM jUnAdhikapaNuM hoya che. For Personal & Private Use Only Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zrI bhIDabhaMjanapArzvanAthAya namaH paryApti sambandhI spaSTa tAravaNI - pariziSTa naM. 12 noMdha : paryAptinA viSayamAM ghaNuM vizada vivecana apAI gayuM che. paraMtu tenI tAravaNI karIne spaSTatApUrvaka ane sarala karIne apAya to A viSayane samajavAnuM vadhu sugama thaI paDe, eTale chUTaka chUTaka muddAo dvArA te ahIM rajU karyuM che. paryApta* ane nAmakarmanI prakRtiono zo saMbaMdha che te paNa samajAze. * koIpaNa jIva eka bhavamAMthI cyavI ekendriya, beindriya yAvat saMzI paMcendriyanA bhava paikI koIpaNa bhavamAM utpanna thAya eTale tarata te te bhavaprAyogya AhA25ryApti, zarIraparyApti, indriyaparyApti, zvAsocchvAsaparyApta, bhASAparyApti ane mana:paryApti A chae paryAptiono athavA je bhavamAM jeTalI paryAptio hoya teTalI paryAptiono utpattinA prathama kSaNathI ja te jIvane prAraMbha thAya che. AtmA utpattisthAne je kSaNe Ave che te ja kSaNathI kayA kayA pudgalonuM kevAM kevAM kAraNe tene grahaNa thAya che ane grahaNa thayA bAda e pudgalomAM kevI kevI-jIvana paryanta jenAthI jIvI zakAya ane jIvano kArya vyavahAra cAlI zake evI jIvanazaktio--paryAptio pragaTa thAya che te bAbatano vyavasthita krama A pramANe che. A kramanA nirUpaNano prAraMbha thAya te pahelAM keTalIka muddAma hakIkato jaNAvavAmAM Ave to kramanuM nirUpaNa samajavAmAM ghaNI sulabhatA thAya. 1. koIpaNa saMsArI jIvAtmA koIpaNa gatimAMthI AvIne AyuSyakarma temaja gatikarmanA baMdhane anusAre nizcita thayela utpattisthAne RjugatithI athavA vakragatithI je kSaNe Ave che te kSaNe te AtmAne kArmaNa kAyayoga avazya hoya che. koIpaNa prakArano yoga jo na ja hoya to AtmA akriya gaNAya. ane akriya AtmA koIpaNa prakAranAM pudgalo grahaNa kare nahi. kArpaNa kAyayoga athavA audArika kAyayoga vagere koIpaNa kAyayoga hoya to ja Atmapradezo calita avasthAvALA hoya che ane evI calita avasthAnA kAraNe ja AtmA zarIrAdi yogya pudgalone grahaNa kare che. 2. utpattinA prathama kSaNathI ja pratyeka jIvane te te bhavaprAyogya audArikazarIra'labdhi, dava--nArakIne vaikriyazarI2labdhi) indriyalabdhi, zvAsocchvAsalabdhi, (beindriyathI asaMzI paMcendriya sudhI) bhASAlabdhi ane (saMzI paMcendriyane) manolabdhi hovA sAthe e labdhinA kAraNabhUta audArikazarIra nAmakarma, vaikriyazarIra nAmakarma, zvAsocchvAsa nAmakarma, matijJAnAvaraNa--zrutajJAnAvaraNano kSayopazama vizeSapaNe avazya hoya che. 3. AhA25ryAptinuM kArya grahaNa karAtAM zarIra yogya pudgalone bala ane rasanA vibhAgamAM vaheMcavAnuM che. rasarUpe vartatAM pudgalone sAta dhAtumaya zarIrapaNe pariNamAvavA, e zarIra5ptinuM kArya che. sAta dhAturUpe * zarIraparyApti, kAyayoga, kAyabala, zarIranAmakarma e cAreya zuM che? teno paraspara zuM saMbaMdha che ? kAryakAraNabhAva che ke bhinna bhinna kAryanA vAcaka che ? e ja pramANe zvAsocchvAsa paryApta, zvAsocchvAsa prANa ane zvAsocchvAsa nAmakarma e zuM zuM che ? ityAdi bAbato paNa samajavI jarUrI che. + yogyatA. For Personal & Private Use Only Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryApti sambandhI pariziSTa naM. 12 666 pariNamelAM pugalone te te viSayo grahaNa karavAmAM ane jANavAmAM asAdhAraNa kAraNarUpe vartatI abhyattara kabendriya (upalakSaNathI bAhya Dhabendriya) rUpe pariNAvavA e indriyAyaptinuM kArya che. 4. AhArapayaptinI apekSAe zarIrapayaptinuM kArya sUkSma hovAthI vadhu samaya mAMge che. zarIrapayaptinI apekSAe indriyaparyAptinuM kArya sUkSmatara hovAthI tethI paNa vadhu samaya mAMge che. pa. A traNeya payaptiomAM audArika athavA vaikriya pudgalonuM (AhAraka zarIra prasaMge AhAraka vagaNAnA pudgalonuM) ja grahaNa ane pariNamana che, paraMtu pachInI traNa payAptionI mAphaka pudgalo bhinna bhinna nathI. 6. ucchavAsalabdhi eTale ke zvAsocchavAsanI yogyatA saMsArI sarva jIvone avazya hoya che ane temAM kAraNabhUta zvAsocchavAsa nAmakarma paNa sarva saMsArI jIvone hoya che, paraMtu zvAsocchuvAsanI zakti dareka saMsArI jIvomAM nathI hotI. (zvAsocchavAsa) paryApta nAmakarmanA udayavALAne ja zvAsocchavAsanI zakti (ane kAryarUpe pravRtti) hoya che. paNa (zvAsocchavAsa) aparyApta nAmakarmanA udayavALAne ucchavAsalabdhi ane temAM kAraNabhUta ucchavAsa nAmakarma hovA chatAM zvAsocchavAsanI zaktino abhAva hoya che. 7. bhASAlabdhi ane manolabdhi vicAralabdhi) emAM nAmakarmanI temaja anya aghAtI karmanI koIpaNa prakRti kAraNa nathI, paNa jJAnAvaraNa-darzanAvaraNano kSayopazama e ubhayalabdhimAM kAraNa hoya, ema mAnavuM vadhAre ucita lAge che. e banne prakAranI labdhio paikI bhASAlabdhi beindriyathI saMjJIpaMcendriya sudhInA sarva jIvomAM hoya che ane manolabdhi saMkSipaMcendriya jIvomAM ja hoI zake che. ema chatAM beindriya vagere jIvomAM bhASApati nAmakarmanI anukUlatA hoya ane saMjJIpaMcendriya jIvomAM manaHpayapti nAmakarmanI anukULatA hoya to ja bhASaka-bolavAnI zakti ane vicAra karavAnI zakti pragaTa thAya che. bolavAnI bhASakazaktimAM bhASAyogya pagalonuM grahaNa, pariNamana, AlaMbana ane vicArazaktimAM manoyogya pagalonuM grahaNa, pariNamana, AlaMbana ane visarjana che. 8. prathamanI AhAra, zarIra ane indriya e traNeya payaptiomAM grahaNa karelAM ane te te rUpe pariNamAvelAM audArika vagere pugalo audArika Adi zarIra sAthe saMbaddhapaNe rahetA hovAthI e traNeya payaptiomAM grahaNa ane pariNamana A be kriyAo hatI, paNa zvAsocchavAsa, bhASA ane mana A traNeya payaptiomAM grahaNa karelAM ane te te rUpe pariNamelAM zvAsocchavAsanA, bhASAnA ane mananA pudgalono audArika Adi zarIra sAthe vadhu samaya saMbaMdha raheto nathI, paraMtu niHzvAsarUpe, vacanarUpe ane vicArarUpe te te pudgalonuM visarjana thatuM hovAthI ane visarjananI kriyA AlaMbanapUrvaka ja thatI hovAthI pachInI traNa payaptiomAM grahaNa, pariNamana, AlaMbana ane visarjana ema cAra kriyAo avazya hoya che. . AhAra, zarIra ane indriyAyaptinA kAryo karatAM zvAsocchavAsa, bhASA ane mana e traNeya paryAptionuM kArya uttarottara sUkSma, sUkSmatara ane sUkSmatama levAthI pachI-pachInI payaptio vadhu vadhu samaya mAMge che. 10. upara jaNAvelA kAraNe ja utpattinA prathama kSaNathI ja te te bhavanI apekSAe vartatI che, pAMca athavA cAra-badhI payaptino AraMbha samakALe thAya che, paraMtu samApti anukrame thAya che. 11. AhAra, zarIra, indriya, zvAsocchavAsa, bhASA ane mananI labdhi e bhinna vastu che. jyAre AhAra, zarIra, indriya yAvata mananI zakti athata payApti e bhinna vastu che, ane labdhi temaja zaktinA For Personal & Private Use Only Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha kAraNarUpe karma paNa bhinna bhinna che. 12. nigodamAM vartatA bhavya jIvane mokSanI labdhi athati mokSanI yogyatA che, paNa mokSa meLavavAnI zakti nathI. e zakti to manuSyapaNuM, samyagudarzana, jJAna, cAritra vagere bAhya abhyattara anukULatA maLe tyAre ja pragaTa thAya che. te ja pramANe zvAsocchavAsa bhASaka-manolabdhi te jIvomAM yathAyogya avazya hoya che; paraMtu e labdhionuM zaktirUpe pragaTapaNuM tene payaptinAmakarmanI anukULatA hoya to ja thAya che. ATalA muddAo dhyAnamAM lIdhA bAda have e payapti saMbaMdhI kramazaH nirUpaNa rajU thAya che. utpattisthAne pahoMcatAMnI sAthe prathama kSaNe ja jIva kAmaNa kAyayoganI madadathI audArika Adi nAmakarmodayanA kAraNe audArika vagere zarIrayogya pudgalone temaja zvAsocchavAsa yogya pagalone (ane beindriyathI asaMgni paMcendriya sudhInuM utpattisthAna hoya to bhASAyogya pagalone tathA saMkSipaMcendriyanuM utpattisthAna hoya to manovagaNAnAM pudgalone) prahaNa kare che. pulo grahaNa karanAra kartA tarIke jIva che, grahaNa thanArAM audArikAdi pudgalo e karma che. kAmaNa kAyayoga e karaNa che. audArika Adi prativiziSTa padugalonuM ja grahaNa thAya temAM audArika Adi prativiziSTa nAmakarmano udaya e kAraNa che. A pagalonuM AharaNa grahaNa karavuM tene AhArapayati gaNavAmAM Ave che. uparAMta grahaNa karelAM te te pudgalomAMthI niHsArabhAga dUra karavo ane sArabhUta vibhAga judo pADavo enuM nAma paNa AhArapayapti che. e pudgalonA upacayadvArA je je zaktio bhaviSyamAM pragaTa karavI che, te te zaktio niHsAra yugalone dUra karI sArabhUta pagalomAMthI pragaTa karavAnI che. roTalI ke roTalo banAvavo hoya tyAre ATo lIdhA bAda cAraNIthI cALIne thulI jevo niHsAra bhAga kADhI nAMkhI je bArIka loTa cAraNImAMthI nIce paDe che tenI kaNika baMdhAyA pachI kramazaH roTalI bane che. tema audArika yogya pagalo hoya ke zvAsocchavAsa bhASA kiMvA manoyogya pagalo hoya te dareka prakAranAM grahaNa karAtAM pagalomAM amuka bhAga niHsArarUpa ane amuka bhAga sArarUpa hoya che. te banneno vibhAga pADavo e kArya paNa AhArapayaptinuM che. phakta bIjI payaptinI apekSAe AhArapayaptimAM eka vizeSatA che ke utpattinA je-prathama kSaNe pudgalonuM grahaNa thayuM te ja kSaNe e AhArapayapti nAmanI zaktie grahaNa thatAM pudgalomAM sAra ane niHsAra (rasa ane khala) evA be vibhAgo pADyA eTaluM ja nahi paraMtu e pragaTa thayela AhArapayatirUpa zaktie utpattinA prathama kSaNathI jIvananA aMtima samaya sudhI pratyeka samaye athavA jyAre jyAre jarUriyAta jaNAya tyAre tyAre tene kAyayogya pugalone grahaNa karavAnuM ane sAthe sAthe temAM khala ane rasanuM vibhAjana karavAnuM kArya paNa cAlu rAkhyuM. AhArapayapti nAmanI zakti pragaTa thavAno kSaNa utpattino prathama samaya ane te zaktinuM kArya prathama kSaNathI laIne jIvananA chellA samaya sudhI che. AhArapayapti e kAraNa che ane jIvanaparyanta grahaNa thatAM pudgalomAM khala ane rasanuM vibhAjana e kArya che. A apekSAe ja AhArapayapti (khala ane rasane judA pADavAnI zakti) pragaTa thavAmAM eka samayano ja kALa che. je kSaNe AtmA utpattisthAne Avyo te kSaNe upara jaNAvyA pramANe audArika Adi gugalo grahaNa karavAnuM ane temAM khala ane rasano vibhAga pADavAnuM kArya thayuM. utpattinA prathama kSaNathI ja sArabhAga (rasa) rUpe vibhakta thayelAM audArika Adi pudgalone sAta dhAtarUpe arthAt zarIrarUpe pariNAvavAnuM kArya paNa zarU For Personal & Private Use Only Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryApti sambandhI pariziSTa naM. 12 karyuM. paNa grahaNa karelAM pudgalomAM khala ane rasano vibhAga pADavo te kAryanI apekSAe rasIbhUta pudgalone sAtadhAturUpe-zarIrapaNe pariNamAvavAnuM kArya sUkSma hovAthI eka be samayamAM e pudgalone sAtadhAturUpe pariNAvavAnI zakti pragaTa na thaI paraMtu antarmuhUrta sudhI pratyeka samaye zarIrapayaptinAmakarmanA udayanI asara e rasIbhUta pagalo upara cAlu rahevA pachI e pagalomAM ja eka evI zakti pedA thaI ke utpattinA prathama kSaNathI antarmuhUrta sudhI grahaNa karelAM audArika Adi pudgalomAM AhAra payaptie je sArabhUta bhAga judo karyo hato temAM to sAtadhAturUpe pariNamana thayuM. paraMtu have pachI jIvanaparyanta grahaNa thanArAM audArika Adi pudgalomAM AhArapayakti dvArA khala ane rasarUpe vibhAjana thayA bAda sAtadhAturUpe te pudgalonuM pariNamana te zakti dvArA thayA kare. A zakti tenuM nAma zarIrapayapti. zarIrapayaptirUpa zakti pragaTa karavAno kALa utpattinA prathama samayathI attamuhUrta sudhIno che ane pragaTa thayela zaktinA phaLa svarUpe grahaNa thatAM AhAra yogya pudgalone sAtadhAturUpe pariNamAvavAnuM kArya utpatti bAda antarmuhUrta pachI jIvanaparyanta che. e ja pramANe indriyAyaptinAmakarmanA udayanI asara utpattinA prathama kSaNathI be attamuhUrta sudhI pahelA kSaNathI grahaNa thatAM ane khala-rasarUpe judAM paDelAM temaja sAtadhAturUpe pariNamelAM audArika pudgalo upara evI rIte cAlu rahI ke antarmuhUrta pUrNa thAya eTale sAtadhAturUpe pariNamela ane have pachI jIvanaparyanta sAtadhAturUpe pariNamana prApta karanArAM pagalonuM abhyattara dravyendriyarUpe pariNamana thAya tevI zakti e pudgalomAM pragaTa thaI. e zaktinuM nAma indriyAyapti. e ja pramANe utpattinA prathama samayathI ucchavAsalabdhi sAthe ucchavAsanAmakarmodayanA kAraNe zvAsocchavAsa vagaNAnAM pagalonuM grahaNa to cAlu ja hatuM. sAthe sAthe ucchavAsa payaptinAmakarmano udaya paNa cAlu hato. AhAra payaptino eka samaya, zarIrapayaptinuM eka attamuhUrta ane indriyAyaptinuM bIjuM eka antarmuhUrta pasAra thayA bAda trIjuM eka antarmuhUrta ATalo kALa pasAra thayo tyAre ucchavAsapayaptinAmakarmodayanA kAraNe grahaNa thayelAM temaja have pachI thanArAM ucchavAsa vagaNAnAM pudgalomAM ucchavAsarUpe pariNamana, bAda avalaMbana laI, niHzvAsarUpe visarjana karavAnI je zakti pragaTa thaI tenuM nAma zvAsocchavAsa payapti . pAMcamI bhASAyapti ane chaThThI manaHpayaptimAM A pramANe ja vyavasthA samajavAnI che. phakta zarIrapayaptimAM eka attamuhUrtano kALa, indriyAyaptino utpattinA prathama kSaNathI be antarmuhUrta, zvAsocchavAsapayApti mATe utpattinA prathama samayathI traNa antamuhUrta. ema bhASApayapti mATe cAra antarmuhUrta ane manaHpayapti mATe utpattinA prathama samayathI pAMca antarmuhUrta jANavAM. A pramANe piyaptionI viziSTa samaja pUrI thAya che. 75 For Personal & Private Use Only Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha avatara-- paryAptinI vyAkhyA darzAvI. have e paryAptaomAMthI ja prANonI niSpatti thAya che, eTale paryApta e prANanuM kAraNa ane prANo e kArya che. ethI A gAthAmAM prANo keTalA che te darzAvI, kone keTalA prANa che? te jaNAve che. 64 paNa iMdia ti balUsA, Au a dasa pANa cau cha saga aTTha / iga du ti cauriMdINaM asanni sannINa nava dasa ya // 340 // saMskRta chAyA-- paJca indriyANi trINi balAnyucchavAsa AyuzvadazaprANAH catvAraH SaT saptaaSTau / ekadvitricaturiMdriyANAM asaMjJi - saMjJinAM nava daza ca // 340 // zabdArtha paLa Ivitra=pAMca indriyo tivastRtA traNa bala ane ucchvAsa bApA AyuSya JakSatri=asaMzI gAthArtha pAMca indriyo, mana, vacana ane kAya A traNa baLo, ucchvAsa ane AyuSya A darzane prANo kahevAya che. emAM ekendriyane cAra, beindriyane cha, teindriyane sAta, caurindriyane ATha, asaMzIpaMcendriyane nava ane saMzIpaMcendriyane dase prANa hoya che. / / 340 // vizeSArtha A gAthA 'prANone' jaNAvanArI che, eTale prathama prANa eTale zuM? te samajI laIe. '* upasarga pUrvaka 'aLa'--prALane dhAtu uparathI pazu pratyaya lAgatAM 'prALa' zabdanuM nirmANa thAya che. ane prAbiti nIti aneneti prANaH--A vyutpattithI jenA vaDe jIvAya tene 'prANa' kahevAya evo spaSTArtha niSpanna thAya che. A prANa eka ja prakAre che ke aneka prakAre ? A prANa be prakAre che. 1. dravya (prANa) ane 2. mAva (prANa) dravya prANa kone kahevAya ? 1. jenA saMyogamAM A jIve che, evI pratIti thAya ke vahevAra karAya te. 2. athavA jeno viyoga thatAM A marI gayo' evI pratIti ke vyavahAra thAya. 3. athavA A jIva che paNa ajIva nathI. A jIva che paNa marela nathI evI pratIti karAvanArAM bAhya lakSaNo te. 4. jenA yoge AtmAno zarIra sAtheno saMbaMdha TakI zake, tene athavA tenA yogane prANa kahevAya. ityAdi. AvA dravyaprANonI saMkhyA daza che. A prANo jIvane ja hoya che. jIvane choDIne anya koImAM hotA nathI. A kAraNe dravya prANone jIvanAM bAhya lakSaNo tarIke paNa oLakhAvI zakAya. jIvanAM bAhya lakSaNo kayAM ? enA javAbamAM daza prANo, ema kahI zakAya. TUMkamAM koI paNa jIvanA For Personal & Private Use Only Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthAntargata batAvelA paryAptinA vibhinna arthoM 165 saMyoga saMbaMdhathI rahelAM dravyaprANa e ja jIvanAM bAprANI ke bAhyalakSaNo che. A kAraNe prANane tenA bIjA paryAyavAcaka zabdamAM "jIvana" paNa kahI zakAya. mAvika-jIvanI sAthe tAdAmya saMbaMdhI jJAnAdi je guNo rahyA che tene paNa prANo kahevAya che. ane tene mAva vizeSaNa lagADIne "bhAva prANo' tarIke oLakhAvAya che. A bhAvaprANothI ja jIva jIva tarIke oLakhAya che paNa dravyaprANathI nahIM. dravyathI je oLakhAya che te to aupacArika che. A bhAva prANo kayA? jJAna, darzana, cAritra ane vIrya A cAra AtmAnA bhAva prANo che. A prANo cUnAdhikapaNe prANImAtramAM hoya che. jJAnAdi bhAvaprANanI mAtrA alpAMze paNa, taddana aNavikasita evA nigodAdika sUkSmatama jIvomAM hoya che. jo eTalI mAtrA paNa na mAnIe to jIva jevI vastunuM astitva ja na Take. ane ene ajIva kahevAno vakhata Ave, paNa evuM kadI banyuM nathI ane banavAnuM nathI. akSaranA anaMtamA bhAga jeTalI jJAnamAtrAno ughADa, sat puruSArthathI vadhato vadhato anaMtagaNa thaI jAya athati anaMta jJAna, darzana, cAritra ane vIrya prApta thAya, to tevA AtmAo sarvajJa, vItarAga athavA (apekSAe) muktAtmA kahevAya che. ane kharI rIte joIe to sAcA prANo e ja che. dravyaprANo to saMyogAdhIna che, mRtyu thatAMnI sAthe ja (eka choDIne bAkInA) viyogI bananArA che. alabatta mokSanA lakSe "zarIramAM hatu gharmasAdhana" A zarIra dharmanA sAdhanarUpe hovAthI tenuM yogya rakSA-pAlana jarUrI che, paraMtu bhAvaprANane hAni na pahoMce te rIte ja. kAraNa ke dravyaprANa karatAM bhAvaprANanI kiMmata asAdhAraNa che. mokSaprApti vakhate A bhAvaprANono anaMta ughADa ja kAma AvavAno che. dravyaprANa to sadAne mATe tajI devAnA che. kAraNake te zArIrika ke paudgalika dharmo che ane mokSamAM eno abhAva hoya che. mATe ja sahue bhAvaprANanA vikAsa ane rakSA mATe satata saciMtapaNe prayatnazIla rahevuM joIe. A pAThyagranthamAM ATalo isAro ja paryApta che. A jJAnAdi AbhyantaraprANone jIvanA AtyaMtara lakSaNa tarIke oLakhAvI zakAya. samagra saMsArI jIvone yathAyogya indriyAdi dravyaprANa ane jJAnAdi bhAvaprANa jarUra hoya che. jyAre siddhanA jIvone mAtra bhAvaprANa ja hoya che. A saMsArI jIvo A dravyaprANanA AdhArabaLathI ja te te jIvAyoninuM jIvana jIvI zake che ane ethI ja pahelAM jaNAvyuM che ke prANo e ja jIvana che. je je jIvone je je saMkhyAmAM prANo kahyA che, te prANo vidyamAna hoya to ja jIve jIvato rahe, athavA "jIve che ema kahevAya. e prANo samayamaryAdA ke akasmAta vagere kAraNathI nAza pAme eTale jIvanuM mRtyu thayuM kahevAya. A badhA uparathI jIvana maraNanI TUMkI vyAkhyA te te bhava saMbaMdhI dravyaprANono yoga te (AtmAnuM) jIvana ane 513. samyagu ke mithyAtva evI apekSA ahIM nathI jaNAvI. 514. AjakAla "zaraNAI hag mogasAdhana" Avo nAstikatAno poSaka anicchanIya ulaTo pracAra zarU thayo che, te ghaNuM duHkhada che. A AryaprajAne chAjato nathI. For Personal & Private Use Only Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vivakSita bhavanA prANono viyoga te 15 maraNa." yadyapi AtmAnuM janma nathI ane maraNa paNa nathI. te to ajanmA ane amara che, zAzvata che. koI vakhate koI "AtmA marI gayo" evuM vAkya bolI nAMkhe che. paNa e sAcI paristhitinA ajJAnane kAraNe, kiMvA, sthULa vahevAre bole che, paNa enI pAchaLano dhvani to, "prastuta bhavaprAyogya prANono tyAga karI AtmA ** paralokamAM gayo' e ja vyakta thato hoya che. . dravya prANo keTalA che? - dravyaprANonI saMkhyA dazanI che. te A pramANe--pAMca indriyo, sparzana, rasana, ghANa, cakSu ane karNa. traNa baLomanabala, vacanabala ane kAyabala. zvAsocchavAsa ane AyuSya. ahIM kramazaH tenuM vistRta varNana apAya che. prathama pAMca IndriyonI vyAkhyA apAya che. jema vaijJAniko yAMtrika sAdhano ane rasAyaNo dvArA eka eka padArthanuM sUkSma vizleSaNa kare che, ane padArthanA vividha pAsAono khyAla Ape che. te rIte ahaMnuM tIrthakara bhagavaMto tapa ane saMyamanI sarvocca koTinI sAdhanAne anne prApta karelA, kevaLajJAna dvArA pratyeka dravyo-padArthone Atma pratyakSa kare che. tyAre sUkSma paramANuthI laIne aneka padArthonuM adbhuta vijJAna ane rahasya temanI vANImAM pragaTa thAya che. te zAstravANImAMthI indriyo aMgenI upalabdha mAhitImAMthI sarvajJakathita jarUrI rasaprada mAhitI apAya che. indriyo sAthe saMsArI prANImAtrano avinAbhAvi saMbaMdha che. kemake jyAM jyAM indriyo tyAM tyAM jIva che. indriya eTale zuM? to e mATe prathama indriya zabdano artha samajavo joIe, ri-ke kupane A dhAtu uparathI ra6 pratyaya lagADI janA rati' pha " arthAt sarva upalabdhi ke pa15. AtmAnA dravyaprANane nukazAna pahoMcADavuM ke teno viyoga karavo tenuM nAma hiMsA, dravya prANonA rakSaNa sAthe jIvanuM rakSaNa karavuM tenuM nAma ahiMsA. hiMsA ahiMsAnI AvI vyAkhyA karAya che ane temAM "prAyoti bALavyaparopamAM hiMsA, tavaDAve hiMsA" A sUtranI sAkSI apAya che. alabatta apekSAe A vAta barAbara che paraMtu A sthala vyAkhyA che. paNa sAcI vyAkhyA e che ke mAtra anya jIvanA dravya prANone ja nahi paNa potAnA jJAnAdi bhAvaprANane hAni pahoMcADavI tenuM nAma paNa hiMsA che eTaluM ja nahIM paNa potAnA AtmAnA samyagrajJAnAdi guNonA vikAsa mATe puruSArtha na karavo, pramAdadhIna banI upekSA ke udAsInatA dAkhavavI te sAcI hiMsA che. ane teno vikAsa ke jatana karavuM te sAcI ahiMsA che. ethI ja "kAvyaparopa0' umAsvAtIya sUtramAM prANa AgaLa dravya ke bhAva evuM koI ja vizeSaNa nathI lagADayuM. tethI prANathI dravya uparAMta bhAvaprANa levAnA che ja. mukhyane gauNa ane gauNane mukhya samajAyuM, manAyuM, pariNAme bhAvaprANa taraphanI dRSTi gauNa banI gaI. paraMtu teno vicAra, vikAsa pratyeka Aya mATeno svAbhAvika dharma lekhAvo joIe. * 516. upalabdhi eTale jANavAnI zakti. kamaviraNano abhAva thatAM AtmA sarva vastune jANI zake che. 517, paralokamAM apAntarAla gatimAM mAtra AyuSya prANa hoya che. ane te prANa AgAmI bhavano samajavo. : AyuSyaprANa mATe payAptinI jarUra nathI hotI kAraNa ke tene koI zaktibaLanI jarUra nathI hotI. eka bIjA bhavanA AyuSya nAmanA prANa prANa vacce koI aMtara paDatuM nathI, eka pUro thatAM ja bIjo hAjara ja hoya che. e vinA saMsArI, jIvanI gati ja aTakI paDe. 518. upayoga eTale AtmAne thato vividha prakAranA bhAvono anubhava. For Personal & Private Use Only Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMce indriyonuM svarUpa 567 sarva upabhoganA paramezvaryathI zobhe te indra. te koNa ? to devalokanA indra nahIM paNa yaugika arthathI 'AtmA' ja levAno che. ane sAcI rIte lokottara paramaizvaryavAn e ja che. sarva padArthonuM jANapaNuM ane vividha bhAvonA upabhoganuM aizvarya AtmAne ja hoya che. phandrasya ni--vimiti nAiyam, pharnAna sumizriyam, A vyutpattithI phandra eTale AtmAe sarjela vastu te paindriya. phalitArtha e ke AtmAne oLakhAvanAra je cihna athavA jenAthI AtmA jevI vastunI siddhi thAya tene indriya kahevAya. indriyothI AtmAnI sAbitI zI rIte thAya ? to indriyo sparzana, rasana, ghrANa, cakSu ane karNa e pAMca che. emAM sparzana (tvacA ke cAmaDI) dvArA, garama ke ThaMDA, komaLa ke kaThora, rasanA dvArA khATA--khArA, mIThA-kaDavA, ghrANa dvArA sugaMdha-durgaMdha, cakSu dvArA rUpa--raMganA ane karNa dvArA zabda ke avAjanA je je viSayo tene jANanAra ane anubhava karanAra AtmA ja che. indriyonA te te viSayono antima anubhava AtmA ja kare che. yadyapi AtmA apUrNa sthitimAM hovAthI tene sIdhe sIdho anubhava thato nathI paNa indriyo dvArA thAya che. paNa te thAya che AtmAne ja, nahIM ke indriyone, ane jo indriyone thAya che ema mAnIe to-- 1. mRtyu pachI mRtakamAM pAMce indriyo vidyamAna che, to mRtakane paNa indriyajanya bodha thavo joIe, paNa tevuM jovAtuM nathI. te vakhate eka paNa viSayano anubhava-avabodha thato nathI. mATe viSayono bhoktA ke dRSTA koI paNa hoya to caitanyavAna evo 'AtmA ja' che. 2. vaLI koI viziSTa AtmAne mohAdikanAM AvaraNo amuka pramANamAM dUra thatAM Atma pratyakSa avadhi vagere jJAna pedA thAya tyAre te AtmA indriyonI sahAya vinA ja viSayone jANe che, anubhave che, mATe indriyo ja jANe che, tema kahevuM barAbara nathI. vaLI eka sAmAnya niyama evo che ke, je mANase je vastu ke viSayano anubhava karyo hoya, bhaviSyamAM te ja vastu ke viSayanuM smaraNa te ja mANasa karI zake che, paraMtu indriyo nahIM ja. ane jo indriyo ja jANe che, ema kaho to amuka samaya bAda indriyo naSTa thatAMnI sAthe ja bhUtakALamAM indriyajanya je smaraNo UbhAM thayAM hatAM teno paNa nAza thaI javo joIe paNa te to thato nathI. mATe viSayAvabodha karanAra indriyo nahIM paNa A indriya zAthI prApta thAya che ? udayathI prApta thAya che. AtmA ja che ane e ja yuktiyukta ane saMgata che. jAtinAmakarma, aMgopAMga nAmakarma ane nirmANanAmakarmanA pAMca prANa rUpa pAMca indriyonA prakAro papAMca indriyonAM nAmo (1) cAmaDI (2) jIbha (3) nAka (4) AMkha ane (pa) kAna che. indriyonA mukhya be bheda che. (1) dravyendriya ane (2) bhAvendriya. 519. phannenA'Si TurnavaM tat niyam / indra eTale AtmA, AtmAvaDe paNa muzkelIthI jItI zakAya te. 521 AvI paNa vyutpatti thaI zake che. 520. anya sthaLe daza indriyono ullekha Ave che, paNa tyAM jJAnendriya ane karmendriyonA hisAbe te gaNAvI che. uparokta pAMca e jJAnendriyo che, ane vAk, hAtha, paga, gu, ane liMga A kriyAkAraka hovAthI indriyo tarIke gaNIbhedadarzana karAvyuM che. For Personal & Private Use Only Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha prathama dravyendriyanA cAra peTA prakAro dravyendriyanA punaH be bheda paDe che. nivRtti ane upakaraNa. arthAt nivRttiindriya ane upakaraNaindriya. baMnenA pAchA bAhya ane AtyaMtara eTale bAhya nivRtti indriya ane AtyaMtara nivRtti indriya. bAhya upakaraNa ane AtyaMtara upakaraNa indriya evA peTA bhedo che. Kr bhAvendriyanA be peTA prakAro punaH bhAvendriyanA be prakAro che. labdhi ane upayoga arthAt (1) labdhi bhAvendriya (2) upayoga bhAvendriya. A pramANe prakAro batAvIne, enI vyAkhyA karatAM prathama dravyendriyanA prakAronuM svarUpa kahe che. prathama darekano TUMko zabdArtha joIe. bendriya jaDa pudgalonI banelI hoya te. nivRtti eTale AkRti AkAra-racanA te. vADhya eTale bahAranA dezya bhAgamAM vartatuM. AmaMttara eTale aMdaranA bhAgamAM vartatuM. uparaLa viSaya grahaNa karavAmAM upakAra karanAra zakti vizeSa te. A zakti vAdA ane AtyaMtara be prakAre che. be prakAranI nivRtti indriyo 522 bAhya nivRtti indriya--nirmANa nAmakarmathI racAyelI ane aMgopAMga nAmakarma vaDe niSphaLa thayelI, pudgalaskaMdhothI dekhAtI, bAhyaracanA vizeSa te. dareka jIvone te te indriyonA sthAne athavA zarIranA amuka sthAnamAM indriyasUcaka bAhya AkRti-racanA vizeSa hoya te. jene joIne A kAna che, A AMkha che, ema samajI zakAya te. jema kAnapApaDIthI kAnane, iMDAkAra jevI AkRtithI AMkhane, jamarUkha jevI AkRtithI nAkane oLakhI laIe che. paNa A bAhya nivRtti bAhyaracanA dareka jIvonI samAna nathI hotI. manuSyanI bAhya indriyonA AkAromAM nyUnAdhikapaNe bhinnatA mAlama paDe che. pazupakSIo vagerenA nAka, kAna vageremAM bhinnatA hoya che. mAtra eka sparzana indriya mATe bAhyanivRttinI AvazyakatA svIkArI nathI, A bAhyanivRttinA bhinna bhinna jIvAzrayI AkAra bhinna hovAthI, tenA AkAronuM niyata varNana azakya hovAthI tenA AkAro kahyA nathI. AgaLa je AkAro kahevAze te Abhyantara nivRtti niyatAkAra hovAthI tene anulakSIne ja kaheze. Abhyantara nivRtti indriya-- indriyonA aMdaranA bhAganI racanA. A racanA dekhAtI indriyonA bAhya AkAranI aMdara, athavA to AkAranI aMtargata dehanA avayavo rUpa bhinna bhinna 521. dravyendriyo na hoya to A ekendriya A beindriya' evo vahevAra na karI zakAta. A vahevAramAM bhAvendriyane kAraNa mAnIe to to labdhiindriya vaDe dareka jIvo paMcendriya hoya che. ane pachI to jagatanA badhAya jIvone paMcendriyo ja kahevA paData. 522. pudgala vipAkI nirmANanAmakarmarUpI suthAre goThavelo ane aMgopAMganAmakarmavaDe niSpanna thayelo, indriya evA zabdathI oLakhAto, AtmapradezothI vyApta, karNazapphuli (kAnapApaDI, DoLA) ityAdi AkAra vizeSo te bAhya nivRtti, ane utsedhAMgulanA asaMkhyAtamA bhAgapramANa zuddha AtmapradezonI nizcita sthAne cakSu Adi indriyonA AkAre goThavAyela je racanA, te AtyaMtara nivRtti. A artha AcArAMga vRttikA2no che. For Personal & Private Use Only Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyonA bhedo 66 AkAre goThavAyelA, viSaya grahaNa karavAnI zaktivALA; ApaNI AMkhathI agocara evAM svaccha papudgalonI banelI che. athavA te te AkAre goThavAyelA zuddha Atmapradezo. jemake cakSumAM kIkI, kAnamAM kAnano paDado vagere. A AtyaMtaranivRtti e ja sAcI indriyo che. viSayagrahaNa zakti enAmAM hoya ja che. ahIMyA eka vAta spaSTa samajAvI ke, indriyonA bAhya AkAro bhinnabhinna prakAranA hoI zake che, jene bAhyanivRttithI oLakhAvAya che. paraMtu aMdaranA bhAge rahelI, pugalonI racanArUpe rahelI, vAstavika pAMce indriyonI racanA, tamAma jIvomAM ekasarakhI ja nizcita AkArovALI ja che, paNa bhinna bhinna nathI. AgaLa indriyonA AkAro je kahevAze te paNa A AbhyantaranivRttinA AdhAre ja. ane ethI ja cAra indriyomAM baMne nivRttio ghaTamAna bane che, paNa sparzendriyamAM be bheda ja ghaTe che. cAre indriyo dehAvayava rUpe ane sparzendriya dehAkAra svarUpe ja samajavI. bAhyanivRttine talavAra gaNIe, to svacchapudgalanA samUharUpe AbhyantaranivRttine te ja talavAranI dhAra rUpe samajavI joIe. vastutaH talavAra ke dhAra ekabIjAthI bhinna nathI, chatAM kArya karavAnI upayogitA baMnemAM bhinna che. e dRSTie A bhedo che chatAM baMnenA sahayogathI ja talavAranuM kArya thAya che. e rIte ahIMyA paNa baMnenA sahayogathI ja viSayajJAna thAya che. baMne prakAranI upakaraNendriyo vAstavika rIte joIe to nivRtti ane upakaraNamAM khAsa taphAvata na lAge. paNa Abhyantara nivRtti tene pudgalarUpa gaNIe to Abhyantara upakaraNane te indriyonA pudgalamAM rahelI zaktirUpe samajavI joIe. baMne prakAranI nivRttine upakAra kare tene upakaraNa indriyo kahevAya. A upakaraNendriyo eTale indriyonA potAnA viSayono arthabodha karAvanArI eka prakAranI sahAyaka ke upakArakazakti. AnA paNa bAhya AtyaMtara be bhedo che. vAghaDapaNa eTale indriyonA bAhya AkAranI svastha racanA ane baccattara paLa eTale Abhyantara nivRttinA pudgalomAM rahelI je zakti vizeSa te. bAhyaupakaraNa e Abhyantara nivRttinI pudgala racanAne upakAraka che. ane Abhyantara upakaraNa e Abhyantara nivRttinI pudgalazaktine upakAraka che. kadAca AbhyantaranivRtti hoya, paNa emAMthI viSayabodha karAvanArI zakti naSTa thaI gaI hoya to Abhyantara nivRttinI hAjarI chatAM viSayabodha thavA na de. A bodha karAvavAmAM pelI zakti upakAraka che. tethI tene upakaraNendriya tarIke saMbodhI che, eTale Abhyantara upakaraNa vinA kevaLa nivRtti indriya bodha karAvavA samartha nathI. dAkhalA tarIke nivRttirUpa cakSu indriya vidyamAna hoya paNa jo bAhyopakaraNa svarUpa bahAranA bhAgamAM paththara vagerenA vAgavAthI, bahAranA bhAgane nukazAna pahoMce to AMkhathI sarakhuM joI na 523. A abhiprAya patnavaNA sUtrano che. For Personal & Private Use Only Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hR00 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zakAya. te rIte bahAranA AghAta pratyAghAtanI asara nivRtti indriya (jene kIkInI aMdarano AMkhano paDado)ne nukazAna pahoMce, eTale pudgalagata je zakti te haNAI jatAM paDado hovA chatAM te indriyapa4 nirUpayogI banI jAya che. A rIte e vAta spaSTa thAya che. AthI zuM thayuM ke pratyeka indriyomAM sa-rasAdi viSayagrahaNa tyAre ja karI zakAya ke te pudgalomAM te te viSaya grahaNa zaktinuM astitva hoya. A rIte upakaraNendriyanI sArthakatA samajavI./ bhAvejiyanuM varNana bhAva=eTale Atmika pariNAma. indriya eTale Atmika pariNAma svarUpa indriya te. A bhAvendriya be prakAre che. (1) labdhi ane (2) upayoga. 1. labdhi eTale indriyonI zaktio. 2. upayoga eTale viSaya grahaNa, athavA viSaya vyApAra. vizeSa vyAkhyA nIce mujaba che. labdhi bhAvejiyate te indriyonA sparza--rasAdi viSayonA jJAnanI prAptimAM avarodhaka (matijJAnAvaraNAdi) karmono (AtmAnA pariNAma rUpe) je kSayopazama vizeSa che. athavA jIvane indriyodvArA te te viSayono bodha karavAnI je "zakti te. upayogabhAvejiya=potapotAnI jJAna-darzanAvaraNIyanA kSayopazama rUpa labdhi anusAra, te te viSayomAM AtmAno je jJAnapravRtti rUpa vyApAra-upayoga para te-arthAt AtmA je vakhate je indriyanA upayogamAM vartato hoya, te vakhate te upayoga bhAvendriya kahevAya. TUMkamAM kahIe to azadi viSayone jANavAnI kSAyopathamika zakti te labdhi indriya ane viSayajJAnamAM pravRtti teparadegupayoga indriya. pAMca indriyo (29 bhedo) drajiya(19) bhAvendriya (10) nivRtti upakaraNa labdhi (5) upayoga (5) Abhyantara (5) bAhya (4) Abhyantara (5) bAhya (5) pa24. A rIte nAsikA enI Abhyantara nivRtti akhaMDa che, paNa jo nAkamAM zleSma ke mela jAmyo hoya to gadhajJAna jaladI nathI thatuM. pa25. AnI bIjI rIte paNa vyAkhyAo thAya che. pa26. upayoga e AtmAno pariNAma vizeSa che ane te jJAnadarzana svarUpa che. pa27. labdhi, nivRtti ane upakaraNa traNeya dvArA te te viSayono sAmAnya ke viziSTa bodha thAya te paNa upayoga bhAvendriya kahevAya. For Personal & Private Use Only Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSAe sarva jIvo ekendriya, paMcendriya kevI rIte ? hR01 apekSAe sarva jIvo ekendriya tathA paMcendriya kevI rIte? sarva saMsArI jIvone upayoga-bhAvendriya (eTale viSayAvabodha vyApAra) eka samaye eka ja hoya che, te apekSAe sarva saMsArI jIvo ekendriya kahevAya. kAraNa ke paMcendriya jIvomAM pAMce indriyono kSayopazama hoya, pAMce dravyandriyo vidyamAna hoya ane pAMce IndriyonA viSayo "upasthita hoya chatAM upayoga to eka samaye eka ja indriyano pravartI zake che. paraMtu eka samayamAM be indriyono upayoga kadi na hoI zake. kemake je samaye cakSu indriyano upayoga hoya tyAre bAkInI cArano upayoga na ja hoya. je indriyanI sAthe jIvanuM mana joDAya, te eka ja indriya potAno viSaya grahaNa karavAne pravRttimAna thAya che. AtmA sAthe mana, mana sAthe indriya ane indriya sAthe teno viSaya joDAya che. upayoga bhAvendriyanI apekSAe sarva jIvone ekendriya tarIke paNa sUcavyA. yadyapi upayoganI daSTie ekendriya che paraMtu labdhi indriyanI apekSAe eka indriyathI laIne paMcendriya sudhInA koIpaNa jIvane eka samaye pAMca indriyanI labdhi hoI zake che. kAraNake sarva saMsArI chavastha jIvone matijJAnAvaraNIya karmano kSayopazamarUpa labdhi pAMce indriyonI hoya che, eTale e apekSAe sarva saMsArIjIvone paMcendriya tarIke oLakhAvI zakAya che. to pachI beIdriya teIndriya vahevAra kema thAya che? to te vahevAra to dravyandriyanI apekSAe karAya che. zaMkAtame eka ja samaye eka ja upayoga kahyo, paNa eka daSTAMta evuM che ke jemAM eka ja samaye pAMce Indriyono upayoga ke jJAna hoya che tenuM zuM? ane e mATe eka daSTAMta paNa maLe che. jemake - mAthe vALa na hoya evo koI TAlIyo mANasa, madhyAhnanA samaye, ughADA mAthe aDavANe sugaMdhIdAra, kaDaka. madhara ane suMdara evI lAMbI talasAMkaLI mukhamAM khAto khAto nadI utarI rahyo hoya tyAre ekI vakhate pAMca indriyonA viSayono anubhava thaI rahyo hoya che. kemake baporanA taDakAthI ughADA TAlIA mAthAmAM uSNasparza ane ughADA page pANImAM cAlato hovAthI zItala sparzano anubhava thAya che, A spazanubhava sparzendriyano viSaya che. talasAMkaLI gaLI madhura hovAthI madhuratAno anubhava rasanA jIdvAno viSayAnubhava che. talasAMkaLImAM elacI vagere sugaMdhI dravyo hovAthI dhrANendriyano viSayAnubhava, talasAMkaLI lAMbI hovAthI khAtAM khAtAM AMkhathI tenA rUparaMgane jovAthI cahyuindriyano viSayAnubhava ane kaDaka hovAthI khAtAM kacara kacara avAja thaI rahyo che te zrotrendriyano viSayAnubhava, Ama ekI sAthe pAMce indriyonA viSayonuM astitva che. to pachI koI pUche ke pAMceyano upayoga kema na hoya ? samAdhAna-A daSTAMta upara uparathI jotAM barAbara lAge, paNa vastutaH paristhiti ema nathI. pa28. pAMce indriyonA viSayo bhale vidyamAna hoya, paNa tyAre upayoga to eka ja viSayano hoya che, to pachI kayA viSayano, kaI indriyano prathama upayoga hoya? javAba e ke, jIvano abhilASa athavA je indriyanA kSayopazamanI prabaLatA athavA je indriyanA uttejaka sAdhanonI jevI prabaLatA te indriyanA viSayanuM jJAna prathama thAya. For Personal & Private Use Only Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha ApaNA chAghasthika-apUrNa jJAnanA kAraNe, ke buddhinI parimitatAne kAraNe aneka samayomAM thatuM kArya eka ja samayamAM thayuM evo bhrama thAya che. ane haMmezA bhramajJAna e asat che ane ethI eno anubhava paNa asat che. haMmezA indriyajanyajJAna kramika ja hoI zake che. paNa ApaNI grahaNazaktinI pAmaratAnA kAraNe, "samaya" mAnanA sUkSmakALane jovAnI ke jANavAnI zaktinA abhAve aneka samayamAM thatuM kArya samakALe ke eka ja samaye thayuM hoya evo AbhAsa thAya te svAbhAvika che. dAkhalA tarIke so kamalanAM pAMdaDAMne koI vIrapuruSa bhAlAthI vIMdhe, tyAre pratipatra vIMdhavAnI kriyA kramazaH ja banI che. dareka patrano bhedana samaya judo ja che. eka pachI ja bIjuM bhedAya che, e nakkara hakIkata che. chatAM jonAro skUla najaranA kAraNe ema ja kaheze ke, nA ekI sAthe ja, eka ja samayamAM meM bhedI nAMkhyAM. paNa A anubhava khoTo che. upayoga jJAna eka sAthe eka ja indriyanuM hoya che. pAMceyanuM kadi nathI hotuM. Abhyantara nivRttirUpa pAMce IndriyonAM sthAna, pramANa AkArAdi 9- -(1) spazejiyamAtra uparanI dekhAtI cAmaDI e sparzaindriya che ema nathI. paraMtu cAmaDInA bhAganI sAthe ja otaprota thaIne raheluM cakSuthI joI na zakAya tevuM pudgalonuM baneluM eka sAva ja pAtaLuM paDa che, te ja sparza nAmanI indriya che. A indriya samagra zarIranA tamAma pradezomAM vyApIne rahelI che. bIjI indriyo jyAM jyAM che tyAM paNa sparza to avazya hoya ja che. vaLI A indriya aMdaranA bhAgamAM, paNa uparanI jema vyApIne svazarIrAkAre rahelI che. ane ethI ja uparanI cAmaDIne sparzana indriyanA prabhAve spazanuibhavajanya zItoSNAdinuM jJAna thAya che. tema ThaMDuM jaLa ke garama cA pItAM aMdaranA bhAge paNa zItoSaNAdino anubhava thAya che. (2) rasanendriya-dekhAtI uparanI jIbha e nathI. e to indriyane rahevAnuM sthAna-sAdhana che. indriya to jIddAnI upara ane nIcenA bhAgamAM jIbhanA pudgala pradeza vacce otaprota thaIne rahI che. paNa mAtra jIbhanA vacalA bhAgamAM te hotI nathI. (3) ghrANendriya-dekhAtI nAsikA te dhrANendriya nathI. paraMtu tenI aMdaranA polANamAM, uparanA bhAgamAM nAsikAnA mApa pramANe rahelI indriya te ja dhrANendriya che. (4) cakSu indriya-dekhAtI cakSu ke kAkI e Indriya nathI. paraMtu tenI aMdara kIkInA mApa pramANe vyApIne rahelI je vastu te ja indriya che. (5) zrotrejiya-kAnano uparano bhAga te kaMI karNa indriya nathI. paraMtu kAnanA aMdaranA paDadAmAM vyApIne rahela paudgalika padArtha te zrotra indriyarUpe che. pAMca indriyo atyaMta sUkSma hovAthI ApaNI carmacakSuthI joI zakAtI nathI. ra-pramANa-mApa-kaLaza upara sonAno caDhAvelo gIleTa kevo pAtaLo hoya che. ema A pAMceya indriyonAM paudgalika paDa atyanta patalA paramANuo (skaMdho)nA banelA che. te badhAyanI jADAI eka aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. pahoLAI ane laMbAI badhAyanI ekasarakhI nathI. nAsikA, netra ane karNa A traNa indriyonI For Personal & Private Use Only Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvendriya varNana 603 laMbAI-pahoLAI eka aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. jIbhanI aMgula pRthakatva eTale ke be thI nava aMgulanI che. ane sparzendriyanI svasva dehAkAra pramANa samajavAnI che. azendriyanuM mApa-pramANa utsadhAMgulathI ane bAkInI cAreyanI laMbAI pahoLAInuM mApa AtmAMgulathI samajavuM temaja jADAInuM mApa utsadhAMgulathI gaNavAnuM che. rU-jAra-sparzendriyano AkAra, jIvatA dehono jevo jevo AkAra hoya, tevo tevo samajavo. rasanendriyano astra ke khurapaDA jevo. ghANa (nAsikA) indriyano atimukta nAmanA puSpa ke kAhala nAmanA vAjiMtra jevo. netra indriyano masuranI dALanA jevo goLa ane zrotrendriyano kadaMbapuSpanA jevo che. ka-ndriyonA viSayo-sparza, rasa-svAda, gaMdha, varNa--raMga ane zabda, A spazadi eka eka indriyonA uttarottara viSayo che. ekaMdare tAttvika rIte vicArIe to A viSayo ekabIjAthI sarvathA bhinna nathI. temaja mUladravyarUpe nathI. eka ja dravya ke padArthanA ja judA judA aMzo che ane e kAraNe e viSayonuM alaga alaga sthAna paNa nathI. e badhAyanuM tenA aMzomAM sahaastitva hoya ja che. kAraNake eka ja padArthanA e badhA avibhAjya aMgo che. chatAM enI bhinnatA ke avasthAo indriyo dvArA samajI zakAya che. koI zaMkA kare ke jo pratyeka padArthamAM tamAma viSayo hoya che, to sparzendriyathI badhAyanuM jJAna kema thatuM nathI ? eno javAba e che ke, kSAyopathamikabhAve vartatuM indriyajJAna haMmezA maryAdita hoya che. tethI je vakhate jeTalA viSayo utkaTa hoya teTalAno bodha indriya karI zake. paNa anutkaTaviSayono na karI zake, ane e bodha thavAmAMya indriyonI pUrNatA, paTutA, zakti, te upara paNa AdhAra rahe che. bAkI amuka amuka labdhio evI che ke jo te prApta thAya to eka ja IndriyathI pAMceya viSayono bodha grahaNa karI zakAya che. A zAstrIya kathana uparokta vAtane Teko Ape che. ATalI bhUmikA karIne te te indriyono viSaya samajIe. sparzana indriyano viSaya mUrta evA padgalika padArthamAM rahelA snigdha-rUkSa, zIta-uSNa, mRdu-karkaza, bhAre-halakA A ATha prakAranA sparzane jaNAvavAno che. rasanAno viSaya mUrta padArthamAM rahelA tIkhA, kaDavA, madhura (galyA), khATA ane khArA A pAMca jAtanA raso-svAdone batAvavAno che. karNaindriyano viSaya sugaMdha ke durgaMdhane jaNAvavAno ane AMkha indriyano viSaya, mUrta padArthomAM rahelA kALA, bhUrA ke lIlA) pILA, rAtA, dhoLA, A pAMca jAtanA raMga ke varNane batAvavAno che. kaNendriyano viSaya sacitta (sajIva vastumAMthI nIkaLelo, jemake ghoDAno avAja), acitta (te paththarAdika ajIva dravyomAMthI nIkaLato--jemake yaMtrono avAja) ane mizra (te jIva-ajIva baMnenA sahayogathI nIkaLatA, jemake_baMsIvAdana) prakAranA zabdone sAMbhaLavAno che. pAMca IndriyonA kula viSayo 23 che. 6-viSayapradI-kSetranA sparza, rasana ane nAsikA, A traNe indriyo sAmAnya rIte nava 36 gAu) dara rahelA padArthonuM jJAna karI zake. eTale ke teTale dUra rahelA padArthomAMthI AvelA pudgalono sparza grahaNa karI zake, tethI adhika dUra rahelA pudgalone sparzI zake nahIM. cakSu, For Personal & Private Use Only Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha eka lAkha yojana dUra rahelA (nisteja evA pahADa vagere) padArthone joI zake, karmendriya bAra yojana dUra vAgatA zabdane sAMbhaLI zake che. jaghanyathI cakSuindriya aMgulanA saMkhyAtamA bhAge dUra rahelI vastune, ane bAkInI cAra, aMgulanA asaMkhyAtamA bhAge rahelA viSayono avabodha karI zake che. jema dUrathI meghagarjanAno avAja karmendriya sAMbhaLI zake che. vaLI comAsAmAM pahelI vRSTi thatAM dUrathI pRthvImAM rahelo gaMdha ghrANathI grahaNa karI zakIe chIe te ja rIte gaMdhamAM tIkhAza che ke kaDavAza teno rasAnubhava rasanendriya karI zake che. ane samudra, nadI Adi jalAzayone sparzIne dUra dUrathI AvatA ThaMDA pavanathI zItasparzano anubhava sparzendriyane thAya che. prAyAprApyapanuM--cakSu ane mana, e baMne potAne nahIM prApta thayelA evA viSayone jANe che ane zeSa indriyo svaprApta viSayone ja jANe ciMtave che. sAmAnya rIte sahuthI sUkSma indriya cakSu ane sahuthI moTI sparza kahevAya che. bIjI vAta eka vadhu samajavI ke--eka indriyanuM kAma sAmAnya rIte bIjI indriyathI thaI zakatuM nathI, paNa tapazcaryAdi dvArA viziSTa labdhizakti prApta karI hoya evA saMbhinnazrota labdhivALA muni eka ja indriyathI aneka indriyanuM kAma karI zake che. A rIte pAMca indriyo aMgenuM vivecana ahIM pUruM thAya che. tivana traNa baLa bhUmikA--prANIomAM je tAkAta hoya che, te A traNabaLa paikInI hoya che. ahIMyA traNa baLathI mana, vacana ane kAyA, A traNanuM baLa levAnuM che. vizvamAM evAM paNa manuSyo ane tiryaMco che ke jene A traNeya baLo hoya che. Ama to traNeya baLo dharAvatA jIvo cAreya gatimAM che. mananuM baLa maLyuM hoya to jIva manana, ciMtana ke vicAra, vacana vagere vacana baLanI prAptithI vANI ke uccAra ane kAyAnuM baLa maLyuM hoya to halana calana ke vartana AdinuM bala, Ama jIva traNeya balathI vicAra, vANI ane vartana karavAnI labdhi athavA zakti meLave che. A traNeya zakti zarIradhArI jIvamAM ja rahelI hoya che. AmAM manobaLanI zaktithI jIva jyAre manana, ciMtana ke vicAra kare tyAre tene manoyoga'vALo kahevAya. e pramANe uccAra karavAnI zakti ke labdhi te vacanabala. ane uccAra karavo ke bolavAno vyApAra karavo te 'vacanayoga' kahevAya. te rIte hAlavuM cAlavuM khAvuM pIvuM vagere kAyajanya vyApAronI zakti tene kAyabala kahyuM, paNa teno vyApAra cAle tyAre 'kAyayoga' kahevAya. bala e zakti che, ane yoga te zaktino vyApAra che, eTale ke bala kAraNarUpe ane yoga kAryarUpe che. bala hoya tyAM yoga hoya ja evI vyApti nathI, paNa yoga hoya tyAM baLa avazya hoya e vyApti ghaTI zake che. baLa hoya chatAM anya kAraNonA avarodho UbhA thAya to baLa vyApta nathI thaI zakatuM. AtmAmAM anaMta vIrya--zakti ke sAmarthya bhareluM che. A zakti sAmartha vIryAntarAya nAmanA For Personal & Private Use Only Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tibala-traNa balanI vyAkhyA . 601 (aMtarAya nAmano ghAtI karmano bheda) azubha karmanA udaye dabAyeluM che. e kamano jeTalo jeTalo kSayopazama thato jAya eTale teTale aMze AtmAnuM sAmarthya pragaTa thatuM jAya, ane teno sarvathA vinAza thAya eTale ke AtmapradezothI chUTuM paDI jAya tyAre AtmAnI anaMta zakti pragaTa thaI jAya. pachI evA AtmAo kevalI athavA siddha kahevAya che ane pachI teone anya paudgalika zakti-sahAyanI koI ja jarUra nathI rahetI. paraMtu jeo saMsAramAM haju che, evA AtmAonuM sAmarthya kamasattA dvArA cUnAdhikapaNe dabAyeluM hoya che, evA AtmAo karmathI parAdhIna hovAthI nabaLA che, pAMgaLA che ane nabaLA mananA mAnavIne cAlavAnI zakti chatAM, cAlavAne mATe lAkaDI vagerenA TekA ke othanI jarUra rahe che. ema AtmA amuka koTie na pahoMcyo hoya tyAM sudhI potAnI zakti pragaTa karavA mATe tene mana, vacana, kAyAnA pudgalonuM AlaMbana levuM paDe che. enA TekA vinA te koI vyApAra ke zaktinuM pravartana karI zakato nathI, evo sAmAnya siddhAMta che. saMsArI jIvonA sarva vyApAro pugalonA AlaMbanathI ja thaI zake che. ApaNe je vicAra karIe chIe te kaMI emane ema nathI karI zakatA. ApaNe je bolIe chIe te paNa emane ema bolI nathI zakatA. ApaNe je hAlIe cAlIe besIe ke uThIe e | kriyAo paNa AtmA svayaM nathI karI zakato. paNa e badhAyanI pAchaLa AtmA tene lAyaka padagala paramANaonA skaMdha-jaththAonA grahaNanI eka kriyA kare che. e grahaNa karelA pagalonA TekA ke baLa dvArA traNeya baLanI kriyAonuM yoga-vyApAra pravartana thaI zake che. alabatta A pudgala grahaNa pariNamanAdi kriyAone pratyakSa joI zakavAnI ApaNI jJAna zaktinA abhAve joI nathI zakatA paNa jJAnIo tene avazya joI zake che. vizva upara keTalAka prANIo evA che ke je zarIra sAthe bolavAnuM tathA vicAravAnuM baLa dharAve che. jyAre keTalAka zarIrabaLa sAthe bolavAnuM baLa dharAvatA nathI ane keTalAka vicArabaLa paNa dharAvatA nathI. astu! (1) manobaLa-bhUta bhAvino yathocita vicAra karI zake tevI zakti. have e baLano upayoga zI rIte thAya che te joIe. jyAre vicAra, manana ke ciMtana karavuM hoya tyAre AtmA, kAyayoga (jene je zarIra hoya te zarIranA samagra bhAga)nA AlaMbana prayatna dvArA AkAzamAM svAtma pradezone avagAhIne rahelA, manana ciMtanamAM upayogI (zAstrIya bhASAmAM manovaNAnA) pudgala paramANuonA skaMdho-jaththAone kheMce, pachI jevo vicAra karavo hoya tevA vicArarUpe tene pariNamavegoThave, eTale te pugalonA AlaMbana dvArA jIva iSTa vicAra kare, jene manoyoga kahevAya che. have karelo eka vicAra pUrNa thayo ke tarata ja te pugalone AtmA kAyayoga dvArA ja, punaH choDI de che, ane bIjA vicAro mATe punaH pUrvokta prakAranAM navAM pudgalone pUrvokta rIte grahaNa kare che. choDI dIdhelA e pudgala paramANuo vahelA moDA pAchA vizvanA vAtAvaraNamAM phelAI jAya che. ahIMyA kAyayoga dvArA pudgala grahaNa thAya che ane manoyoga dvArA mananA pudgalonuM For Personal & Private Use Only Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha pariNamana, AlaMbana, vyApAra ane visarjananI kriyAo thAya che. traNeya baLayogamAM pudgalagrahaNa kAyayoga dvArA ja hoya che. pachI te te yogo potAnA kArya mATe potAnI rIte te pudgalono upayoga--prakriyAo kare che. A mana be prakAranuM che. dravya ane bhAva. ciMtana-manananI vicAraNA mATe grahaNa karAyelA, anukULa (jene vicAra karavo hoya tene anurUpa) AkAra rUpe pariNamelA, manovagaNAnAM je pudgala dravyo tene dravyanana kahevAya che. ane grahita pudgalonI madadathI je vicAra utpanna thayo arthAt manovijJAna thayuM tene bhAvamana kahevAya che. dravyamananA AlaMbana vagara jIva spaSTa vicAra nathI karI zakato. AvAM baMne prakAranAM mano, garbhaja paMcendriya tiryaMcamanuSyone hoya che ane tevA jIvone zAstramAM 'saMzI' tarIke oLakhAvyA che. 529 mana vinAnA hovAthI 'asaMzI'thI oLakhAtA evA saMmUcchima paMcendriya tiryaMco ane manuSyo, temaja ekendriyathI mAMDIne caurindriya sudhInA jIvo A badhAyane dravyamana hotuM nathI paNa alpa evuM bhAvamana jarUra hoya che. manaHparyApti nAmakarmanA udayathI jIva A kriyA karavAnI tAkAta dharAve che. tIrthaMkara--sarvajJone mAtra dravya mana ja hoya che. have temane bhAvamananI AvazyakatA nathI hotI; kAraNake tyAre to teo kRtakRtya thayA hovAthI teone akhila vizva traikAlika bhAve AtmapratyakSa thayeluM hovAthI, have kaMIpaNa jANavA mATe tene vicAra karavApaNuM rahyuM ja nathI. vicAra karavAmAM upayogI karma naSTa thaI gayuM che. phakta bIjAne javAba ApavAno hoya, tyAre ja dravyamana'ne (manovargaNAnA pulone) mokalavAnI AvazyakatA paDe che. tatpuratuM tenuM astitva svIkAreluM che. vaLI A mana zarIranA amuka bhAgamAM ja rahe che evuM nathI, paraMtu samagra zarIra vyApI hoya che, eTaluM kharuM ke hradayabhAgamAM tenuM pramANa vadhAre che. 530. (2) vacanabaLa-- vacana saMbaMdhI vyApAra karI zakAya tevI zakti. have zaktinA baLathI ja jIva vacanayoga eTale ke vacanano vyApAra karI zake che. baLa ane yoga baMnenA kAraNa kAryabhAva dvArA bhASA pravartana thAya che. vacanabaLa kAraNa che, jyAre vacanayoga e (baLanuM) kArya che. have e vacanabaLa ke vANInuM baLa kevI rIte upayogI bane che te joIe. jIvane jyAre bolavuM hoya tyAre AkAzanI aMdara rahelA svAtmapradezAvagAhI, bhASA bolavAmAM upayogI evA bhASAvargaNAnA pudgala skaMdhone potAnA kAya (zarIra) yoga dvArA grahaNa kare arthAt kheMce, pachI jevuM bolavuM che, tevI vANIrUpe pariNamAve eTale te rIte saMskArIta kare, pachI pariNata pudgalonA AlaMbanathI vacanano vyApAra kare--bole--vANI uccAre (jene vacanayoga kahevAya che) ane tyArapachI sAthe sAthe uccArita ke vyAvRta thayelA bhASAnA pudgalonuM visarjana kare. 529. baLavattara koTinuM vicAra samartha-mana bhale na hoya, paNa sUkSmakoTinuM dravyamana--eTale ke aspaSTa manovijJAna--mUcchita mANasanI jema jarUra hoya che, evuM koI koI graMthakAro mAne che. 530. digambaro mAtra hRdayakamala vyApI, ane naiyAyiko mAtra 'aNu'pramANa ane anya darzano vibhinna rIte mAne che. paNa zvetAmbara mAnyatA upara kahI te che. For Personal & Private Use Only Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacanabalanaM svarUpa hR07 ahIMyA kAyayogathI bhASA vagaNAnAM pudgalonuM grahaNa ane pariNamana, temaja vacanabaLathI bhASA bolavAnuM ane visarjananuM kArya thAya che. vacanabaLa zreSTha hoya to tIvroccAra, maMda hoya to maMdoccAra thAya. paNa A saMbhASaNa baLathI ja zakaya bane che. pahelA samaye pudgalagrahaNa, bIjA samaye pariNamana ane tyAra bAda avalaMbana levApUrvaka visarjananuM kArya thAya che. bhASAno vyApAra ke bolavAnI pravRtti jIvane ja hoya che. ajIvane hotI ja nathI. 84 lAkha jIvAyonimAMthI pa2 lAkhane to bhASAno yoga ja nathI, e jIvone mAtra eka "sparza indriya ja che, rasanA-jIvA indriya ja nathI. bAkInA 32 lAkhamAMthI 6 lAkha (be, traNa, ane cAra indriyovALA)nI bhASA aspaSTa che. zeSa 26 lAkha (lagabhaga)nI spaSTa bhASA hoI zake che. A spaSTa bhASA paNa bhASApatyaptinAmakarmano temaja aMgopAMganAmakarmano spaSTa udaya vartato hoya tene ja hoya che. nahIMtara manuSya hoya, jIbha hoya chatAM muMgo, bobaDo, totaDo vagere prakAranI khAmIonA kAraNe bolI na zake, spaSTa vadI na zake, na to vyavasthita saMbhASaNa karI zake. bhASA bAbatamAM anya thoDI vicAraNA karIe. bhASAno vahevAra mukha dvArA thAya che. emAM jonAranI daSTie to sahAyaka tarIke mukhathI kaMTha sudhInA avayavo dekhAya che. kadAca ApaNe ema samajatA hoIe ke bolavAnI kriyAmAM mAtra varNo, zabdo, ane mukhAdi sthAno ja sAdhanarUpe che, ane bIjuM nathI, to te vAta barAbara nathI. pUrvokta baMne vastuo, uparAMta, jenA vinA bhASA banI ja na zake te vastu to che bhASA bolavAmAM upayogI, vizvavyApI eka prakAranA (bhASAyogya) pugala paramANu, skaMdho. jaina siddhAntakAroe samagra vizvanA saMcAlanamAM ATha prakAranA paramANuo mAnelA che. e paramANuothI (eTale tenA skaMdhothI) samasta vizva bhareluM che. ane enAthI ja vizvanuM pracchanna ke pragaTa rIte saMcAlana thaI rahyuM che. e ATha prakAramAM eka bhASAmAM upayogI thaI zake tevA paramANuo che. e paramANuo akhila brahmAMDamAM (svarga, mRtyu ane pAtAla vageremAM) sarvatra chavAyelAM che. koI paNa jIva jyAre zabda bolavA taiyAra thAya eTale tarata ja lohacuMbaka jema loDhAne ja kheMce (bIjAne nahIM ja) tema te potAnA Atmapradezone avagAhIne rahelA pudgalone atyanta jhaDapathI grahaNa karI le che. ane jevuM bolavuM hoya tevA prakAre (kAyayoga dvArA) pariNAve che, ane pachI vacanayoganA baLathI gRhIta pudgalonA sahakArathI bhASAno udgama thAya che, arthAt uccAra kare che. AthI tAtparya e nIkaLyuM ke dareka jIvone bolavA mATe bhASApudgalonI anivArya AvazyakatA che. kAyayoga dvArA pudgalagrahaNa ane pariNamana, temaja vacanayoga dvArA bhASApudgalonuM vacanarUpe nigamana samajavuM. je vAta upara kahevAI gaI che. ahIMyA bolanAro che AtmA, bolavAnuM sthAna che zarIravatamukha, bolavAnuM mukhya sAdhana (mAdhyama) che bhASAvargaNAnAM pudgalo, bolavAnI zakti ke vyApAra karAvanAra che vacana yoga, e pa31. "phAI, niri tada vALanone [. ni.] For Personal & Private Use Only Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60: saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vyApArane vyakta karavAnuM sAdhana vaNa akSaro che. ahIMyA e vAta paNa samajI levI ke pudgala zabdanI vAta jyAM AvI tyAM pudagalathI eka dravya padArtha samajavo ane ene varNa, gaMdha, rasa, sparza, arthAt raMga, gaMdha, svAda ane sparza hoya che. jainazAstroe pudgalothI kSIra-nIranI jema saMmizrita bhASAne dravya-padArtha rUpe mAnI che. ane e vAtanI sAbitI AjanA vijJAne sAkSAt karAvI ApI che. e ja vAta upara AvIe. bhASA e pudgalano ja piMDa che, e piMDamAMthI bhASAnuM AviSkaraNa thAya che. tethI ja te Dara mUrta-rUpI ke AkAravALo che. jevA zabdo evA pudgalanA AkAro, je vastu pudgala tarIke hoya che tenA aneka svabhAvo hoya che. jemake grahaNa-visarjana-upaghAta, adha, Urdhva, tiryaku prasaraNa, vAyu ane agninA saMyogathI hasva dIrdha prasaraNa, alpAdhikapaNe pravartana, vagere vagere. have jainazAstroe zabdane pudgala padArtha mAnyo. padArtha mAnyo eTale koI vastu cIja banI. ane tyAre ja te phonograoNphanI rekarDamAM, TeparekarDamAM ane vIjaLInA tAramAM, reDIomAM, (meganeTa ane ilekaTrIkasITI AdinI madadathI) pakaDI zakANI ane bolAelA zabdonuM varaso sudhI astitva TakI zakyuM. astu bhASA aMge jainadarzana ema kahe che ke bhASA jevI nIkaLe che ke tarata ja tenA pudgalo cAra ja samayamAM (eka sekanDanA abajonA bhAgamAM) samagraloka -vizva ke brahmAMDamAM vyApta thaI jAya che. paNa ahIMyA e praznane avakAza maLe che ke-je zabdo lokanA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI (abajonA abajo mAIlo)mAM phelAya che. te zuM mUla pudgalo ja che? zAstra kahe che ke nA. mUla pudgalonI gati bAra yojana (eTale 48 gAu)thI vadhu hotI nathI. paNa pachI potAnI avAjanI gatinI samazreNimAM vartatA pudgalo pote ja vAsita karatA jAya eTale potAnA zabdasaMskAro ApatA jAya ane bahudhA to te vAsita pagalonA ja zabdo anyane sAMbhaLavA maLI zake che. reDIo dvArA, hajAro mAIla dUrathI bolAtA zabdo hajAro mAIla dUra, je saMbhaLAya che te vAsita karelA pudgalodbhava zabdo ja saMbhaLAtA hoya che. hajAro mANasonA ke pazuonA mukhamAMthI nIkaLatA zabdonA pudgalo vizvamAM sarvatra jotajotAmAM prasaratA ja hoya che, agni ane vAyu baMne padArtho, tene pakaDIne dhvanirUpe icchita sthaLe, iSTa dizAmAM prasArita karI zake che. AjanA vaijJAnikoe zabdo dhvanimAM mojA rUpe pheMkAya che, e aneka rIte spaSTa-sAbita karI ApyuM che. are ! Aje mAtra zabda ja nahi, paNa te pa32. nyAyazAstra zabdane AkAzanA guNarUpe mAne che. AkAza amUrta-arUpI che. eTale eno guNa paNa amUrta arUpI che, ema pratipAdana kare che. jo e vAta sAcI hoya to, te AkAzanI mAphaka sarvatra vyApta hovo joIe, paNa tema jovA maLatuM nathI. zabda sarvatra nathI. zrotrendriya bhIMta vagerethI upadhAta pAme che. (rokAya che) ane pugalanA svabhAvo temAM jovA maLe che. eTale tene AkAzano guNa mAnavo asat che. vaLI zabda to rUpI ja che. eTale AkAravALo che ane rUpIno janma arUpImAMthI kadI na hoI zake. vaLI zabdanA paDaghAo paDe che e vAta paNa zabda rUpI che te sUcita kare che. pa33. zAstrIya zabdomAM abajomo nahi paNa asaMkhyAtamo bhAga. For Personal & Private Use Only Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . thAsocchvAsanu svarUpa ane padArthapaNuM . hR06 uparAMta aMdhakAra, prakAza, prabhA, chAyA e badhuM ja dravya rUpe che ane te pudgala dravya tarIke ja che. arthAt badhA ja padArtho che, ane e badhAyamAMthI mojAM ke kiraNo nIkaLatAM ja hoya che. bhASA e eka adbhuta cIja che. samagra jagatano vyavahAra tenAthI ja cAle che. varSo na hoya to zabdo na bane, te na hoya to vANI na bane. sArUM ke narasuM karavAmAM moTebhAge bhASA ja nimittarUpe bane che. mATe maLelI bolavAnI zaktino vinA kAraNe durvyaya na karo, sAruM bolo, satya bolo, pathya bolo, parimita bolo, eThe moMDhe na bolo. vANI e vazIkaraNa che mATe svaparanA hitamAM teno upayoga karo. bhASA para ghaNuM lakhI zakAya. paNa pAThya granthamAM ATaluM paryApta che. aMdhakAra, prabhA kevI rIte pudgala rUpa che? tenA viSe vivecanane ahIM sthAna nathI. I-jhaphpharvIsa-navamA ucchavAsaprANanI vyAkhyA kare che. AnuM pUruM nAma "zvAsocchavAsa' che. paNa gAthA chaMdano meLa karavA athavA to ucchavAsa e urdhvagamanazIla che. zvAsocchavAsamAM levA-mUkavAnI baMne kriyAo antargata chatAM levAnI kriyAnuM prAdhAnya vizeSa che. mANasa jIve che ke nahi? eno spaSTa ane zIdhra khyAla e badhuMe ucchavAsane ja AbhArI hovAthI "sA' no karelo TUMko prayoga kaMI khoTo nathI. ane ucchavAsa lIdho eTale mUkavAno to che ja eTale ucchavAsa pachI niHzvAsa to athapatti nyAyathI svayaM AvI ja jAya che. zvAsa ane ucchuvAsanI dekhAtI je kriyA tene ja prANa kahevAya. enI prakriyA evI che ke zvAsocchavAsa levAmAM upayogI evA (zvAsocchavAsa vargaNAmAMnA) pudgalone grahaNa karavA, grahaNa bAda zvAsocchavAsarUpe pariNamAvavA ke anukULa karavA) pachI jarA avalaMbana laIne te zvAsocchavAsa levA mUkavAno vyApAra karavA dvArA visarjana karavA tene prANa kahevAya. A badhuM zAthI bane che? to ATha karmo paikI nAmakarmamAM zvAsocchavAsa A nAmanuM eka peTA karma che. A karmanA udayathI jIvone ucchavAsanI labdhi-zakti prApta thAya che. A ucchavAsa labdhi ke zaktithI jIva zvAsocchavAsanAM yugalone ucchavAsapaNe pariNAvI zvAsocchavAsa laIne mUkI zake tevA prakAranI yogyatAvALAM banAvI zake che. have e yogyatA prApta yugalo ke zaktine upayogamAM levI che. kAraNa ke teno upayoga ucchavAsa niHzvAsarUpe karavAno che, ne A vyApAra anyabaLa-zaktinI sahAya vinA thato nathI. A mATe jIvane zvAsocchavAsa payapti-zaktinI anivArya jarUra paDe che. Ama labdhi ane paryApti baMnenA sahayogathI prANa' (zvAsocchavAsanI kriyA) utpanna thAya che. zvAsocchavAsa labdhi na hoya to tene zvAsocchavAsa levAnI zakti ke yogyatA bhale hoya pa34. keTalAka aMdhakArane tejano abhAva enuM nAma aMdhakAra ema kahe che. koI koI ene varNa, gaMdha, rasa, sparza che evuM mAnatA paNa nathI. paNa jainadarzane tene svataMtra pudgala dravyapadArtha mAnyo che. olIvaraloja nAmanA vaijJAnika prayogo dvArA nakkI kareluM ke aMdhakAra e dravya-cIja che. jo A prayogomAM moTA pAyA para saphaLatA meLavIza, tyAre dhoLA divase paNa koI paNa zaherane huM aMdhakArathI chAI daIza. A uparathI jaina mAnyatAo sarvajJakathita ja che tenI AthI vadhu pratIti zuM hoI zake ? 77 For Personal & Private Use Only Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha paNa tethI teno vyApAra thaI zakato nathI. e mATe paryAptinuM baLa maLavuM ja joIe tyAre dhamaNa kriyAzIla banI zake. jemake-eka sainike svakarmanA pratApe, svataH bANa choDavAnI zakti to meLavI che. paraMtu dhanuSyagrahaNAdi kriyAno sahAro na le to zakti chatAM zaktino vyApAra na karI zake. e pramANe zvAsocchavAsanAmakarmanA pratApe zvAsocchavAsa laI zakAya tevI labdhi-zakti (zvAsozvAsa labdhi) meLavI che. paraMtu zvAsocchavAsAyaptinA sahakAra vinA zvAsaprANa (levA-mUkavAnI kriyA) racI na zakAya, e bhaLatAM ja prANa pragaTa thAya che. AmAM zvAsocchavAsanAmakarma, labdhi, pati ane prANa cAreyanA kArya batAvyAM. emAM sAmAnyataH karma, sAdhana, labdhi -payapti e badhuM sahakAraNarUpe che, ane prANa kArya che. zaMkAzvAsocchavAsanAM pudgalone jIva zuM ghANanAsikA dvArA ja grahaNa karIne, nAsikA dvArA ja choDe che ? samAdhAna nA. evuM nathI. emAM vikalpa che. eka indriya, kiMindriyavALA jIvo jeone nAsikA hotI ja nathI, tethI teone ApaNI mAphaka nAsikA dvArA zvAsa levA mUkavAnuM na hovAthI anya jonArane bAhya zvAsocchavAsanI kriyA pratyakSa dekhAtI nathI. paNa zvAsocchavAsa prANa tene jarUra hoya che. have che to kaI rIte? to samajavuM ke samagra zarIranA pradezo dvArA teo zvAsocchavAsanAM yugalone grahaNa karI, samagra zarIramAM ja te pudgalone zvAsocchavAsarUpe pariNAvI, avalaMbana laI sarva zarIra pradezathI visarjana kare che. tAtparya e thayuM ke A jIvo mAtra nAsikAthI ja nahi paNa savatmizarIra pradezadvArA zvAsocchavAsa grahaNa karatA hovAthI temane Abhyantara zvAsocchavAsa hoya che. jyAre nAsikAvALA jIvone to spaSTa rIte nAsikAthI ja grahaNa thAya che. e bahArathI dekhAya che, tethI tene bAhya zvAsocchavAsa kahevAya che. paNa prANa racavA mATe thatuM pudgalonuM grahaNa to savatmizarIra pradeza dvArA ja hoya che. paNa ApaNI sUkSma najarathI te, dekhAtA nathI. Ane Abhyantara zvAsocchavAsa kahevAya che. emane A rIte baMne prakAranA zvAsocchavAsa ghaTAvAya che ahIMA eka vAta khyAlamAM rAkhavI ke zvAsocchavAsamAM pudgalonuM grahaNa, pariNamana ane visarjana badhuM eka ja kAyayoga eTale samagra zarIrathI ja thatuM hovAthI te (zvAsocchavAsa) nAmano alaga yoga na mAnatAM teno kAyayogamAM ja samAveza karyo che. koI ema mAnatuM hoya ke manuSyAdi je zvAsa grahaNa kare che temAM mAtra nAsikA sAdhana pa35. chalAMga ke ThekaDo mAravo hoya tyAre prathama keDa dvArA zarIrane pAchaLa kheMcI jaI, zarIra saMkocana dvArA navuM baLa jAgRta karIne pachI ja phALa mArIe chIe. sAmAnya rIte relagADI paNa pAcho dhakko lagAvIne pachI ja AgaLa vadhe che. dhanuSya prakSepa karavuM hoya tyAre tene prathama kAna tarapha pAchuM kheMcI pachI ja choDAya che. te rIte zvAsocchavAsanA pudgalone paNa tathA prakAranA prayatna dvArA avalaMbana laIne te pudgalone avalaMbana dvArA ja utpanna thayelI visarjana yogya zakti dvArA zvAsa mUkavAnI sAthe sAthe te pudgalonuM visarjana thaI jAya che. visarjanane jo sAdhya gaNIe to avalaMbanane sAdhana kahI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tibala-traNabalanI vyAkhyA 66 ane Ayuno sahakAra e ja kAraNa che, to te vAta sarvathA barAbara nathI. A prANamAM mukhya hisso pudgalo ja bhajave che. paNa alpajJo tene pratyakSa na joI zakavAnA kAraNe anyathA bole tethI tenI vAta kaMI yathArtha nathI karatI. A zvAsocchavAsathI A jIvato che ke marelo? tenI parIkSA paNa AyuSyanA aMtima kSaNe karAya che. e jaladI cAle to AyuSyanAM dalIyAno jaladI kSaya manAya che ane mAnavInuM mota najIka ANe che. sAmAnya rIte kahIe to jenuM zarIra svastha ane jeno saMsAra zAMta ane sukhI, temano zvAsocchavAsa vyApAra sthira, daI ane nirAbAdha hoya che. jemake devo. teo khUba ja svastha ane sukhI che. to temAMno (nAnAmAM nAno) deva 96 miniTanA aMtare ekavAra zvAsa le che. ane jenuM zarIra asvastha ane jeno saMsAra azAMta ane duHkhI hoya to teno zvAsa caMcaLa, jhaDapI ane kaSTaprada hoya che. jemake narakanA jIvo. teonI zvAsakriyA pratikSaNe atizIdhra cAlatI hoya che. tAtparya e ke sAmAnya rIte sukhI jIvone zvAsanI anukULatA ane duHkhI jIvone pratikULatA rahe che. sADa-AyuSya. A dasamo prApya che. A aMgenuM vistRta vivecana to A ja granthanA pRSTha 545 thI 548 sudhImAM ApyuM che. jethI ahIMyA to TUMkamAM ja apAya che. jIMdagI, jIvana, AukhuM, ke AyuSya e prANanA ja paryAyo che. AyuSya e eka prakAranA pudgalonA samUharUpa ja che. e pugalonA AdhAre te koI paNa eka dehamAM zarIradhArI banIne rahI zake che. koI paNa prANInA jIvana dIpaka ne jalatuM rAkhanAra AyuSya karmanAM pugalo ja che. ethI ja tene prANa tarIke saMbodhela che. enI rahevAnI kAlamaryAdA, pugalanA jaththAnuM pramANa e badhuM gatajanmanA karma upara AdhAra rAkhe che. ethI ja enA 5degdravyAyuSya ane kalAyuSya evA be bheda paDe che. kAlAyuSyanA apavartanIya ane anapavartanIya evA be bheda che. vaLI anapavartanIyanA sopakrama ane nirUpakrama evA be bheda che. apavarNanIya AyuSya sopakrama ja hoya che. dravyAyuSya eTale jeTalAM karmapudgalone jIva laIne Ave teTalAM pUrAM karIne ja mare. A eka nizcita vAta che. paNa kAlAyuSyamAM eTale amuka varasa jIvavAnI maryAdAmAM parAvartana jarUra thaI zake che. tethI ja akALe paNa jIvana dIpaka bujhAI jAya che. te vakhate paNa AyuSyanA sarva pugalo to avazya kSaya pAme, paraMtu emAM sarvakAlasthitino kSaya thato nathI. paNa te sthiti TaMkAI zake che. e sthiti sAta prakAranA upakramothI tUTavAnI zakyatA che. AyuSya ghaTavAnA asaMkhya nimitto Dagale ne pagale ubhAM thatAM hoya che. paNa vadhavAnuM koI nimitta vizvamAM astitva dharAvatuM nathI. ane enuM kAraNa e ja che ke AyuSya gayA bhavamAMthI niyata thaIne pachI ja jIva AgAmI bhavano deha dhAraNa pa36. atIndriya jJAnanA viSayabhUta hovAthI. pa37. ahIMthI thatA bheda-prabhedo tathA AyuSyane lagatI anya hakIkato mATe juo pRSTha pa45 thI 548. For Personal & Private Use Only Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 538 kare che. eka bhavanuM AyuSya puruM thayA pachI ja bIjA bhavanuM udayamAM Ave che. eka deha choDIne bIjo deha dhAraNa karatAM ekathI cAra samaya sudhInuM samayAMtara rahe che. paNa navA bhavanAM AyuSya karmano udaya to te vakhate cAlu thaI gayo hoya ja che. paNa zarIrasaMyoga utpattinAM prathama samayathI ja paryApti banAvatAM zarU thaI jAya che. samagra saMsAramAM anya prANonA astitvamAM viraha paDe paNa AyuSya prANano viraha eka samaya paNa nathI paDato. kAraNa ke bIjA prANo to utpatti sthAnamAM utpanna thayA pachI indriya paryApti pUrI kare tyAre prApta thAya che. eTale bIjA prANone utpanna thavAmAM aMtarmuhUrtano samaya joIe che. AyuSyaprANa pUro thatAM bAkInA badhA ja prANo (maraNanI sAthe) khatama thaI jAya che. AgAmI bhavamAM potAnA zubhAzubha karmanA hisAbe je janmamAM jeTalA prANa maLavAnA hoya te janmamAM teTalA meLavI le che. kayA janmamAM kayA jIvane keTalA prANa hoya ? te vAta karIne gAthAno vizeSArtha pUro karAze. kayA jIvane keTalA prANa che?--ekendriyone pAMca indriya prANomAMthI mAtra eka ja sparzana indriya, traNa balamAMthI kAyabala, zvAsocchavAsa ane AyuSya A cAra ja prANa hoya che. beindriya jIvone e ja cAra uparAMta rasanA (jIbha) indriya ane vacanabala vadhAre hovAthI cha, trIndriyone e ja cha, uparAMta ghrANendriya (nAsikA) adhika hovAthI sAta, caurindriyane e ja sAta, uparAMta cakSuindriya eka vadhavAthI ATha, asaMzi paMcendriyane ATha uparAMta eka zrotrendriya adhika hovAthI nava ane saMzI paMcendriyane manobala avazya hoya che mATe tene dazedaza prANa hoya che. jIvano sAmAnyataH vikAsakramaH paNa evo ja che ke te dhIme dhIme vadhu prANa meLavato AgaLa vadhe che. paNa prANano vikAsakrama zarIramAM nIcethI upara jato hoya che. zarIra pachI rasanA ja, rasanA pachI ja nAsikA e rIte. 538. ekendriya vagere je jIvane jeTalA prANa hoya che. te prANomAM AyuSya sivAya bIjA prANonuM eka bhavathI bIjA bhava vacce aMtara paDe che. paNa AyuSyanuM jarA paNa aMtara paDatuM nathI. pAMca indriyo rUpI eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM utpattisthAne pahoMcyA bAda indriyaparyApti pUrNa thayA bAda indriyaprANa taiyAra thAya che. zarI25ryApti pUrNa thayA bAda zarIrabala nAmano prANa taiyAra thAya che. zvAsocchavAsa paryApti thayA bAda zvAsocchavAsa prANa taiyAra thAya che. bhASA paryApta pUrNa thayA bAda vacanabaLa ane manaH paryApta pUrNa thayA bAda manobala nAmano prANa taiyAra thAya che. A rIte eka bhava pUrNa thayA bAda bIjA bhavanI zarUAtathI badhAya prANanI hAjarI hotI nathI. vacce aMtarmuhUrta vagerenuM AMtaruM paDe che. paraMtu AyuSya prANamAM eka samayanuM paNa aMtara paDatuM nathI. eka bhavanuM AyuSya je kSaNe saMpUrNa bhogavAI gayuM tethI anaMtarakSaNamAM AvatA bhavanAM AyuSyano bhogavaTo zarU thaI jAya che. vakrAti vaDe eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM utpanna thanAra jIvane vATevahetA (apAntarAlagatimAM) bIjA koI prANa nathI hotA paNa AyuSyaprANa to AgAmI bhavanA AyuSyanA bhogavaTAnI apekSAe avazya hoya che. maraNano samaya najIka Ave tyAre, indriyo, vacanabala, manobala vagere prANo ghaNIvAra kSINa thaI jAya che paraMtu AyuSyanAmano prANa to jIvananA chellA samaya sudhI avazya hoya che. vizvamAM koIpaNa saMsArI jIva evo nahIM maLe ke jene AyuSya prANano bhogavaTo na vartato hoya, indriyAdi bIjA prANo mATe to u52 jaNAvyA pramANe aMtara paDe che. paNa AyuSya prANanuM aMtara eka samaya paNa paDatuM nathI. bIjA prANa sivAya jIvana TakI zake che. paNa AyuSya vinA jIvana TakI zakatuM nathI mATe badhAya dravya prANomAM AyuSyaprANa e mukhya che. A badhAya indriyAdi daza prANo judA judA karmanA udayathI prApta thanArA hovAthI dravyaprANa tarIke oLakhAya che. For Personal & Private Use Only Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daza ane sola saMjJAonaM varNana bIjI vAta e dhyAnamAM rAkhavI ghaTe ke manobala ane manoyoga judI cIja che. bala eTale zakti ane yoga eTale vyApAra, evo artha thAya che. eTale manoyoga tyAre kahevAya ke jIva vicAro karI zake tevuM bala ke zakti meLavelI hoya. A je mananazakti tene ja manobala kahevuM che. eTale ke jo manobalane sAdhana kahIe to manoyogane sAdhya kahI zakAya. A rIte 340mI gAthAno suvistRta artha pUro thayo. [34] avataraNa- sthAnAMga Adi sUtramAM prAraMbhanI AhArAdi cAra saMjJAo bhagavatIjI AdimAM daza ane AcArAMga AdimAM "soLa saMjJAo dazavilI che. ahIMA be gAthA dvArA daza ane soLa saMjJAone kahe che. emAM prathama cAre gatinA prANImAtramAM jovA maLatI daza saMjJAo (ceSTAo-icchAo)ne kahe che. 54 AhAre bhaya mehuNa-pariggahA koha mANa mAyA ya / lobhe Ahe loge dasasaNNA huMti savvesiM // 341 // [prakSepaka gAthA 71] * saMskRta chAyAaahaaro bhayamaithunaparigrahAH krodho mAnaM mAyA ca / nAma: gopaH tAH razasaMjJA manti sarveSAnuM Il389 zabdArtha - bahAra AhAra mana-mAyA-tnIne mAna, mAyA, lobha mAneduna=bhaya, maithuna gode ton= skUla ke sAmAnya loka vAhodaparigraha, krodha sasaUTdaza saMjJAo thAI-- vizeSArthava - 341 viroNArtha- saMjJA be prakAranI che. 1. dravyasaMjJA' ane 2. bhAvasaMjJA. punaH bhAvasaMjJA be prakAranI che. 1. matijJAnAdijJAnarUpa ane 2. anubhavanarUpa. ahIMA dravyasaMjJA ke jJAnarUpasaMjJAno viSaya nathI. A gAthA to anubhava rUpe dekhAtI saMjJAone jaNAve che. A saMjJAo svasvakarmodayathI prANImAtrane hoya che. te kula 16 prakAranI che. emAM daza to prANImAtramAM hoya che. paNa have pachInI gAthAmAM jaNAvelI 6 saMjJAo traNa gatimAM nathI hotI, mAtra manuSyone ja hoya che, eTale manuSyone 16 saMjJAo ghaTamAna hoya che. anubhavarUpa saMjJAonI vyAkhyA :- 1. gAhA saMjJa- AhAranA abhilASa rUpa je ceSTA che. A AhArecchA jIvane vedanIyakarmanA udayathI thAya che. 2. mAMa- jIvanamAM anekarIte anubhavAto trAsa che. A saMjJA bhayamohanIyakarmanA udayathI pragaTe che. pa39, gAhAramayaparisAda.....[AcA. sU-1-ni. gA. 38-39]. 540. sarakhAvo-sAhAramayamaithunana, tathA zoghamAnamAyA | tono novara goSasaMjJA Taza sarvanIvAnAm | (bha. za. 7, TIkA) 541. have savitA pAvaDanumavAnA [..... For Personal & Private Use Only Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 3. maithunasaMjJA-- puruSane strI pratye ane strIne puruSa pratye, temaja puruSa-strI ubhaya pratye kAmAbhilASanI je icchAo jAge te. 4. padmihasaMjJA--padArtha uparanI mUti-mamatA. A lobhakaSAyamohanIyakarmanA udayathI udbhave che. . koSasaMjJA---- cetana ke jaDa dravyAdi paratve aprItino bhAva utpanna kare te. krodha, gusso, roSAdi thAya che te A saMzAne AbhArI che. A krodha mohanIyakarmanA udayathI hoya che. 6. mAnasaMjJA-- garva, abhimAna ke akkaDatA Adi A saMjJAne pratApe udbhave che. A mAna mohanIyakarmanA udayathI janma pAme che. 7. mAyAmaMnA 6. zomasaMjJA 6. goSasaMjJA-- mAyA, kapaTa, prapaMca karavAnA pariNAmasvarUpa che. ane te mAyA mohanIyakarmanA udayathI udbhave che. padArtho u52nI atyanta Asakti, ane enA pratApe padArthAdi saMcayano zokha vadhato jAya. A lobha mohanIyakarmanA udayane kAraNe hoya che. A saMjJAnA be artho judA judA granthakAro kare che. te A pramANe :-- 1. *matijJAnAvaraNa karmanA svalpakSayopazamathI zabda ane arthaviSayaka sAmAnya bodha thavo te. ane A arthathI A saMjJA varganopayona rUpa thaI. 542. 2. athavA avyakta upayoga svarUpa te. jene sahajabhAvinI paNa kahI zakAya. ane A saMjJAnA kAraNe ja latAo potAnI meLe ja potAno Azraya zodhIne bhIMta upara ke vRkSa upara svataH caDhe che. ityAdi je kAryo amanaskone thAya che te oghasaMzAnAM ja sUcaka che. 10. rosaMjJA A saMjJAnA paNa be artho graMthakAro kare che. 1. matijJAnAvaraNIyakarmanA svalpakSayopazamathI zabdArtha viSayaka je bodha te. ane A arthathI A saMjJA jJAnopayoga rUpa che. 2. bIjo artha e che ke janatAe potapotAnI kalpanAothI nizcita karelA nirNayono Adara karavo te. jemake "aputrIyAnI sadgati thatI nathI. brAhmaNaputro devatulya che. kutarAnA yakSa-yamarAjA che. kutarAo yamarAjAne jue che. mayUrone 545 * A pravacanasAroddhAra TIAno abhiprAya che. 542. A AcArAMga ni. gAthA 33nI vRttinA abhiprAye. 543. vaidikAdi Itara granthomAM eka suprasiddha vacana che ke 'putrasya gatikti mokSo naiva ca naiva ca' (manu smRti) arthAt aputrIyAnI gati thatI nathI ane mokSa to nathI ne nathI ja. arthAt teno svarga--mokSa thato nathI. 544, 'brAhmA: mUvevAH' brAhmaNo pRthvI uparanA devo che. 545. jamarAjA kutarAnuM rUpa laIne Ave che ane jIvane paralokamAM laI jAya che. 546. athavA bIjI eka suprasiddhi che ke mRtyu kSaNe maranArane levA yamarAjA Ave che. tene kutarAo joI zake che. ne tethI ja kutarAo raDe che. ane tethI ja loko paNa rotA kutarAone amaMgala mAnI bhagADe che. For Personal & Private Use Only Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daza saMjJAonuM varNana 615 547 svapAMkhonA vAyuthI garbha rahe che. karNa kAnamAMthI janmyo. agastya RSi samagra samudranuM pAna karI gayA." AvI AvI aneka mAnyatAo--saMjJAone, jJAnAvaraNIyanA kSayopazama ane mohanIyanA udayavALA loko UbhI kare che ane pracAre che. 548A daze saMjJAo samyagdRSTi ane mithyArdaSTi baMne prakAranA jIvone hoya che ane cAreya gatinA jIvamAtramAM hoya che. cAre gati AzrayI maulika cAra (AhAra, bhaya, maithuna, parigraha) saMjJAonA svAmInI saMkhyAno sthUla vicAra karIe to, narakagatimAM maithunasaMjJAvALA jIvo alpa, tiryaMcamAM parigrahasaMjJAvALA alpa, manuSyomAM bhayasaMjJAvALA alpa ane devomAM AhA2saMjJAvALA alpa che. kaI saMjJAnuM kayAM prAdhAnya ? eno paNa sthUla vicAra karIe to, devomAM lobhasaMjJAnuM prAdhAnya, manuSyomAM mAnadazAnuM, tiryaMcomAM mAyAnuM ane nArakomAM krodhakaSAyanuM prAdhAnya che. vartamAnamAM parigrahasaMzAnuM prAbalya vadhu dekhAya che. ane AnA jore anya saMjJAonuM prAbalya vadhe che. cAre ya saMjJAo saMsAravardhaka che. enAthI aneka aniSTo, duHkha--klezo ane azAMtinI Ago saLage che. A cAreya Agone bujhAvavI hoya ne saMsArano nAza karavo hoya to, tenA pratipakSI svarUpa dAna, zIla, tapa ane bhAva A cAreya dharmanuM nitAnta sevana karavuM joIe. dAnadharmanA sevanathI parigraha saMjJAno nAza, zIlathI maithunavAsanA saMjJAno, tapathI AhAra saMjJAno ane bhAvathI mananI caMcaLatAno ghaTADo thAya che. Ama cAreya bhAvanAo anAdikALathI UbhI thayelI bImArIne dUra karavAno rAmabANa upAya che. saMsAravardhaka A cAreya saMjJAone toDavA, mokSaprApaka cAreya dharmanuM 547. bIjI mAnyatA e paNa che ke mayUranA AMsunuM bindu mayUrI cAkhe to paNa tene garbha rahe che. 548. zuM ekendriya jIvomAM daza saMjJAo ghaTI zake kharI ? 1. vRkSonuM jalAharaNa te bAhAra saMjJAne sUcita kare che. 2. lajjAtaMtI Adi vanaspatine sparza karavA jatAM bhayathI saMkocAya che te bhaya saMjJA. 3. velaDIo vRkSane pharatI vIMTAya che. te parigraha saMjJA. 4. strInuM AliMgana ke tenAM zrRMgArikavacanothI kurabaka Adi vRkSanuM phaLadrupa thavuM, tema ja zrRMgArasajja ne joIne kuvAmAMnA pRthvIkAyika pAro harSAvezamAM AvIne uchALA mAre te maithuna saMjJA. 5. kokanada nAmano rakatakamalano kaMda, koI tenI najIka jAya tyAre aNagamAthI huMkAro kare te odha saMjJA. 6. sonA siddhi mATe vaparAtI rUdantI nAmanI vela rasane je jharyA kare che, te ema jAhera kare che ke 'huM jIvatI jAgatI A sRSTi upara beThI chuM, chatAM zA mATe A jagata mAro upayoga karIne ridratA dUra karatuM nathI.' A mAnasaMjJA. 7. velaDIo--latAo potAnAM ja phaLone patrAdikathI DhAMkIne chupAvI de che. A ja mAyA saMjJA. 8. billa-palAzAdi vRkSo potAnAM mUliyAM pRthvImAM je sthaLe nidhAna hoya tenA upara ja pAthare che. A noma saMjJA. 9. rAtri paDatAM kamalAdi puSpo bIDAI jAya che, saMkocAya che. A to saMjJA. 10. velaDIo phelAtI phelAtI svayaM vRkSa ke bhIMtano Azraya meLavI le che ne te upara caDhavA mAMDe che. A gopa saMjJA che. ahIM sthUla saMjJAo kahI paNa kSudrajaMtu, pakSI, pazu ne yAvat manuSyano paNa zikAra karatI hiMsaka vanaspatio paNa A sRSTi upara vidyamAna che. judA judA saMgItanA nAdathI prasanna banatI aneka prakAranA AkAro, vicitratAo, jAtajAtanI khAsIyato ane camatkAronA svabhAvovALI hajAro vanaspatio che. A vanaspatinuM paNa eka mahAvijJAna che. eno abhyAsa karanArane aneka jIMdagIo ochI paDe. For Personal & Private Use Only Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha ArAdhana karavA satata jAgRta rahevuM e mAnavajIvananuM anivArya kartavya che. [341] (kSepaka gAthA 71) avatarana-- daza saMzAo kahIne mAtra manuSyomAM daza uparAMtanI vadhu cha saMjJAone kahe che. suha - duha mohA sannA, vitigicchA caudasA muNeyavvA / soDu tarphe dhammasatrA, sona sannA vaDu manuttu ||342|| [tra. nA. saM. 72] saMskRta chAyA---- sukha - duHkhamohAH saMjJA vicikitsA caturdazA muNetavyA / zokastathA dharmasaMjJA, SoDazaH saMjJAH bhavati manuSyeSu || 342 || zabdArtha suha-duha-mohAsukha, duHkha, ajJAna-ulaTI dRSTi vittinicchA cittavipluti-jugupsA gAyArtha-- vizeSArthavat. / / 342aa vizeSArtha so=zoka dhammatannA=dharma saMjJA (11) 1. mula-- zAtArUpa sukhano anubhava thAya te. A zAtAvedanIyanA udayathI hoya che. (12) 2. 3:va-- azAtArUpa duHkhano anubhava te. A azAtAvedanIya karmodayathI hoya che. (13) rU. moha-- A mithyAdarzanarUpa che, eTale ke satmAM asat ane asamAM sattnI buddhi thavI te. (14) 4. vivihitA-- cittanI capaLatA vihvaLatA ke uchALA te. A mohanIya ane jJAnAvaraNIyakarmanA udayathI udbhave che. (15) . zo-- rUdana, kheda, becenI ane vaimanasyabhAvane utpanna karanAra te. (16) 6. dharmasaMjJA-- dharmasaMzA--kSamA, mRdutA, saralatA, satya, tapa Adi dharmonA AsevanarUpa che. A mohanIyakarmanA kSayopazamathI udayamAM Ave che. A saMjJAo sa paN ke mithyA baMne dRSTivALA manuSyone saMbhavI zake che. A rIte cha saMjJAo pUrNa thaI. A sivAya prakArAntare jIvomAM dIrghakAlikI, hetuvAdikI ane dRSTivAdikI A traNa saMjJAo paNa hoya che. 24 daMDakanA dvAramAM AnuM varNana Avaze. [342] (pra. gA. saM. 72) avatarana-- A saMgrahaNI laghu che ke bRhat ? AnA kartA koNa ? zA mATe A banAvI ? eno khulAso granthakAra svayaM kare che. saMkhittA 46 saMghayaNI guruttara saMghayaNI majjhao esA / 550 sirisiricaMdamuNideNa NimmiyA attapaDhaNatthA // 343 // For Personal & Private Use Only Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A saMgrahaNI laghu che ke bRhat ? teno khulAsI saMskRta chAyA-- saMkSiptA 51 saMgrahaNI [- Ni.] gurutarasaMgrahaNImadhyata eSA / zrI zrIcandramunIndreNa nirmitA AtmapaThanArtham ||343 // zabdArtha saMhittA=saMkSipta saMghayA=saMgrahaNI guruttara ghaNI moTI mALo=madhyathI sA=A sirisirisaMvamuaiLa zrIzrI candramunIndre iinmatrA nirmANa karI--banAvI UttapaDhaLasthAAtma-potAnA bhaNavA mATe gAthArtha-- prathama zrIjinabhadragaNikSamAzramaNe saMkSipta saMgrahaNI racelI. bhaNanArAoe anyAnya gAthAo umerIne saMkSipta ke mUla saMgrahaNIne ja guruttara ghaNI moTI banAvI dIdhI. e vistRta saMgrahaNImAMthI ja upayogI hakIkatone grahaNa karIne, samyag jJAna darzana cAritrarUpI zrothI yukta, muniomAM zreSTha evA 'zrIvandra' munie potAnA adhyayanArthe punaH A (saMkSipta) saMgrahaNI nirmANa karIarthAt banAvI. ||34grA 617 vizeSArtha AThamI sadImAM thaelA mahAna bhASyakAra bhagavAna zrI jinabhadragaNikSamAzramaNa pUjye, potAnA buddhirUpI ravaiyAvaDe karIne zruta--zAsra rUpa sAgaranuM maMthana karIne, ajJAna viSathI mUrchita banelA bhavya jIvone, punarjIvana ApavAmAM amRtanA sarakhI eka saMhittAsaMgrahaLI saMkSipta saMgrahaNI uSkRta karI. eTale ke je AtmAo adhikAranI dRSTie, buddhimAndhatAnA kAraNe ke samayanA abhAve, moTA zAstronuM adhyayana karI zake tema na hatA, e jIvone paNa akhila vizvanI aMdara rahelA padArthomAMthI yatkiMcit padArthono bodha sugama rIte thAya, te mATe mahattvanI gAthAo AgamAdika granthomAMthI chUTI pADI, athavA to mahattvanA viSayone saMkSipta rIte gAthAbaddha karIne saMgraharUpe navIna gAthAo taiyAra thaI jene saMgrahaLI' (-ke saMpra)i zabdathI oLakhAvAmAM AvI. 549. jinabhadrIyA saMgrahaNImAM kSamAzramaNe granthanuM nAma nALamAMtamaLatyaMtA saMgaLitti nAme ||9|| A Adya gAthAmAM ja sUcita karyuM che. jyAre zrI candramaharSie 'saMgrahaNI' nAma A antima gAthAmAM sUcavyuM che. 550, jinabhadrIyA saMgrahaNImAM kSamAzramaNajIe Adi ke aMtamAM karyAMya paNa svanAma sUcavyuM nathI. paNa TIkAkAra zrI malayagirijIe yAmajIta 'saMgrahaLI' binamAjikSamAzramanya: A ullekhathI enA kartA bhASyakAra bha. zrI jinabhadragaNijI che, evuM spaSTa thaI jAya che. 551. kRtibhedano khyAla rahe e mATe jinabhadrIyA kRtine 'saMgrahaNI' zrI candramaharSinI kRtine 'saMkSipta-saMgrahaNI' ane 344-45, A baMne gAthAone 'saMkSiptatara saMgrahaNI' tarIke oLakhIe to kaMI ajugatuM nathI. 552. zAstrAntareSu prajJApanAvidhu vistarekhAmihitA garthA: saMkSi gRhyaste pratipAvatvenAmipIyanteDasvAmiti [saM. 2. 272 yA]. pannavaNAdi AgamAdi zAstromAM pratipAdita karelA arthone (zabdo dvArA) saMkSipta karIne jenI aMdara pratipAdana karAyA hoya tevI racanAne 'saMgrahaLI' zabdathI oLakhAvAya che. ...mithIyo thayA granthapahatyA sA [malaziriSkRta saM. IjA] 553. hera i[3. 63] riauLAvi'ni pratyaye saMgrahaLiH toDa4fviti [tti. 2-4-32] vittena DI. pratyaye ca saMgrahaNI. 8 For Personal & Private Use Only Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha prastuta saMgrahaNI zrI candrIyA TIkAnA ullekha anusAra 55saMkSipta eTale anumAnatA 273 paSagAthA AsapAsa (270 thI 280 ?)nI hatI paraMtu enI pakupara mUla TIkA eTale ke prathama TIkA je racAI e TIkAmAM sAkSIbhUta ke upayogI je gAthAo ApelI temAMthI ane acAnya prakaraNAdika granthomAMthI keTalIka gAthAone upADIne abhyAsakoe zrIjinabhadrIyA saMkSipta saMgrahaNInI sAthe umeravA mAMDI ane pachI kaMThastha karavA mAMDI ane pachI svAdhyAya karavA mATe kAgaLanAM pAnAM upara lakhAvavA mAMDI, pariNAme te likhita pratiomAM lagabhaga cAraso ane pAMcaso baMne mAnavALI saMgrahaNIo janma pAmI, ane teNe kAyamI sthAna lIdhuM. Aje baMne prakAranI saMkhyAbaMdha hastapratio upalabdha thAya che e tenA purAvArUpa che. 664. pUrva pavitA vinamadrANikSamAzramona...kuchaMtA.....saMkSipta saMgraha. papapa. mUlasaMgrahaNI 270 thI 280 lagabhaga mAnavALI hatI jemAM pramANa zuM? to saMgrahaNI TIkAkAre karelo nu caDhi saMkSipta prayogane tahiM mUtasaMgrahavaIStu vidaM punaH prayAsena prAptisthA dhyetAvAnAtratA" A ullekha. ahIMA zrI candrIyA saMgrahaNInA TIkAkAra zrI devabhadrasUrijIe jinabhadrIyA saMgrahaNIne prAyaH zabdathI lagabhaga 275 AsapAsanA gAthAmAnavALI jaNAvI. te arasAnA sArvabhauma TIkAkAra zrI malayagirijI, jeo jinabhadrIyA saMgrahaNInA TIkAkAra che, temanI mudrita thaelI, paM. zrI dAnavijayajI saMzodhita pratimAM je TIkA karI che te 367 gAthAnI che. paNa e ja pratimAM TIkA pUrI thatAM tarata ja mULa gAthAo chApI che, A gAthAo 353 chApI che, ane TIkA 367nI chatAM mUla 353 kema chApI? enA samAdhAna tarIke saMskRtamAM TippaNa ApyuM che. temAM jaNAvyuM che ke "keTalIka pratio amane pa00, pa75, 400 thI kaMIka adhika Ama judA judA pramANavALI maLI tethI lAgyuM ke prakSiptatAno koI niyama ja nathI rahyo. eTale mUla katae pote ja 353 gAthA ja banAvelI hatI ane 14 gAthAo (353+14=367) to prakSipta hatI. tene ame mUla saMgrahamAM na chApI" paNa savAla e che ke TippaNakAra paMnyAsajIe zA AdhAre A nakkI karyuM? paNa mAnI laIe ke emaNe koI prabaLa AdhAre lakhyuM haze, to pachI bIjo pazna e thAya ke TIkAkAra zrI devabhadrajIe lagabhaga 300 gAthA eTale atyAre mudrita thayelI 27pa gAthAno ullekha kema karyo haze ? vaLI bIjI vAta e paNa che ke prakSepa gAthA vaDe to pramANa zrI devabhadrajInA kahevA pramANe to 375 thI 490 sudhInuM che, to teTaluM kahevuM joIe, ene badale paM. zrI dAnavijayajIe cauda gAthAone ja prakSipta kema karI? zuM malayagirijIe TIkAmAM 14 gAthAone ja prakSipta tarIke oLakhAvI haze? (huM e nakkI nathI karI zakyo.) baMne saMgrahaNIkAronI mudrita gAthAo bhinna bhinna saMkhyAvALI maLe che. jethI eka moTI arAjakatA saMgrahaNI granthakSetre sarjAyelI che. e aMgenA cokkasa nirNayo levA mATe viziSTa prayatna apekSita che. zakya banaze to prastAvanAmAM parAmarza karIza. papa6. mUlaTIkA (Adya) konI hatI? to zrI haribhadrasUrijInI, temAM pramANa zuM? to zrI malayagirivare jinabhadrIyA (367 gAthAnI) saMgrahaNInI svakRtaTIkAmAM ane zrI devabhadrasUrijIe zrI candrIyAnI TIkAmAM karelA ullekho. * 1.-3yaM prakSepathati thavasIya?? 3mte, mUnavavidyAreka haribhadrasUri sezatoDagaNya sUvanatu [. 7rU thaT] te sivAya zrIharibhadrasUrijIno nAmollekha 6, 65, 102, 153, 156, 186, 191, 325 A gAthAonI TIkAmAM paNa karela che. 2.tathA ra mUnaTIjAyAM hamidrasUriH I [thA ra66 ]. papa7. "mUnaTIkA'tAmiracA mizra prakSepathamikRddhi nIyamAnaSighunA vAvat vinviTyUnavatu:zatImAnA paJcazatImAnA ca gurutarA saMjAtA / ' For Personal & Private Use Only Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A granthanA kartA koNa ane saMgrahaNInuM gAthAmAna keTaluM? bAramI sadImAM janmelA zrIjamunIzvare joyuM ke "vidyArthIoe to mUlasaMgrahaNIne khUba ja baDhAvI dIdhI che, ane tethI kaMThastha karavAmAM zrama paNa vadhu paDe che, vaLI kaMIka arthahIna dIrghatA dekhAya che, mATe eno punaruddhAra karavo eTale ke saMkSipta banAvavI" eTale teozrIe zuM karyuM ke prathama lagabhaga 400, ke 500 gAthAmAnavALI saMgrahaNIo je hatI temAMthI, vaLI te vakhatanI vidyamAna be TIkAomAM 58 je artha hato tene joI, vicArI, temAMthI tAravaNI karI, vaLI zabdonI vadhu chUTa laIne arthahIna gAthA vistAra hato-eTale ke je artha be gAthAthI kahI zakAya tene tethI vadhu gAthAothI vyakta karyo hoya tene TUMkAvI nAMkhavAnuM nakkI karyuM vaLI sAmAnya bAbatone jatI karI, sAthe kaMIka navIna hakIkatone umerI, A badhA prayatnone aMte gaMbhIrArthaka zabdo ane bhASAracanAnA kauzalyadvArA 271 gAthA pramANa. A zrI candrIyA saMgrahaNInI racanA janma pAmI. tAtparya e ke lagabhaga 400, 500 gAthAvALI. kRtionA hisAbe AmAM 150, 200 gAthAno dharakhama ghaTADo thavA pAmyo. zaMkA- jo tamAre saMkSiptanuM ja prayojana hatuM to, mUlasaMgrahaNI je svayaM saMkSipta ja hatI, to tenAthI svAdeza sarI jAta; pachI A prayAsa zA mATe karyo ? samAdhAna- Ano javAba TIkAkAra zrI devabhadrasUrijI jeo prastuta saMgrahaNInA ja TIkAkAra che ane A saMgrahaNIkAra maharSinA ziSya che. teo 271mI gAthA-TIkAmAM khulAso kare che ke guruzrIe svakRta saMgrahaNImAM jeTalo artha saMgharyo che teTalo artha mUlasaMgrahaNImAM nathI ja, saMkSipta tarIke samAna che paNa "thoDA zabdo ane vadhu artho, te temAM nathI, e AmAM che, mATe amArA kRpALu gurudevano prayAsa prayojana ane saphaLa che. punaH koI tarka kare ke ATalo badho vadhu arthasaMgraha karI viziSTa zA mATe banAvI? teno javAba saMgrahaNIkAra (guru) pote ja mUlagAthAmAM Ape che ke, "sattAvA 'nAthA ra79] mArA potAnA svAdhyAyArthe banAvI. granthanuM nAma je 'saMgrahaNI' che, e zabdano artha eTalo ja ke jemAM saMgraha karAyo hoya te 'saMgrahaNI.' A artha sadAne mATe aphara hovAthI zrIcandramaharSinA samayamAM, gAthAmAnamAM jeTalI arAjakatA na hatI, tethI anekagaNI vIsamI sadI sudhImAM bhaNanAra varge karI nAMkhI che. jene jene AgamomAM ke TIkAomAM je je gAthAo potapotAnI daSTie kaTha karavA yogya ke jANavA yogya lAgI, teoe potAnI priyagAthAo mUlaskRtimAM umerIne bhaNavA mAMDI, pachI te lakhAvA mAMDI. vidyArthIonA manane ema paNa thayuM haze ke A to "saMgrahakRti kahevAya eTale yatheSTa umero karI zakAya. pariNAme ApaNane bhAtabhAtanA mAnavALI saMgrahaNInI pratio jaina jJAnabhaMDAromAMthI upalabdha thAya che. bIjI daSTie joIe to AvI arAjakatA e eka atimahattvanuM sUcana karI jAya che ke, A granthanuM adhyayana adhyApana jainasaMghamAM keTalI hade rucikara banyuM haze ! AjanA jJAnabhaMDAromAM prAyaH saMgrahaNInI sacitra ke acitra pratio ochAvattA pramANamAM je prApta thAya che te enA vyApaka pracArane AbhArI che. papa8. "vizvinakumayavRtti tikSya' "zrIcandrIyA TIkAkAra (gA. 271)nA ullekhathI te vakhate be TIkAo hatI. eka to haribhadrasUrijInI ane bIjI kaI levI? zuM 1139mAM racAyelI zIlabhadrIyA vRtti hoI zake kharI? 559. eka ja artha mATe-zabdo, kriyApado, vizeSaNo Adino chUTathI upayoga karavAmAM Ave to gAthAmAna vadhI jAya. e ja arthane sUtra racanAnA niyama mujaba jarUrI zabdothI saMkSepamAM rajU thAya to artha lagabhaga e ja rahevA chatAM gAthAmAna ghaTADI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha Avo ullekha karIne kharekhara ! teozrIe eka jainazramaNamAM hovI joItI nirAbhimAnatA ane saralatAno ja paricaya karAvyo che. uttama, guNajJa ane kulIna AtmAo kadi paNa potAnA paropakAranI ke kAryanI vadhAI gAvA karatAM svopakArane ja AgaLa dhare che. kAraNa ke e mahAmatimaharSio samaje che ke svopakAramAM paropakAra ApoApa samAelo hoya ja che. laghutAmAM prabhutA samajavIe AnuM nAma ! zrI zrIcandramaharSinA ziSyo vAstavika vAtane rajU kare che - khuda saMgrahaNIkAranA ziSya zrI devabhadrasUrijI jeo satya hakIkata jANatA hatA, tethI teo pote ja A ja saMgrahaNInI TIkAmAM jaNAve che ke "amArA pUjya gurudevazrI, jeoe mAnakaSAyane saMpUrNa daLI nAMkhyo hato, tethI gaMbhIramanA amArA tAraka gurudevazrI uddhatAI vyakta thAya tevA zabdo vAparavAnuM kadi pasaMda karatA na hatA. tethI ja temaNe matta tathA eTale ke potAnA bhaNavAne mATe karI, ema jaNAvyuM paNa kharekhara hakIkata e hatI ke teozrIno A saphaLa prayatna navadIkSito, ane alpabuddhidhanA AtmAo mATe ja hato ane A vAta amo temanA sahu ziSyo spaSTa ane sArI rIte jANIe chIe, ane meM TIkAmAM A vAta lakhI tyAre mArA anya sAthI munivaroe jaNAvyuM ke-AvA mahAmatimAna, zrutajJAnanA bhaMDArasamA ane karuNAhRdayI RSie sattapaDhaLatyAAtmAnA bhaNavA mATe AvuM atyalya laghutAsUcaka vAkya uccAravuM na hatuM.' AnA javAbamAM TIkAkAre svagurunI laghutAne nyAya ApavA, prastuta udgArone mUlavatA jaNAvyuM ke "A laghutA e ja teozrInI zrutasaMpatti ane mahattAnI sUcaka che. kevo suMdara khulAso !" vaLI TIkAmAM ema jaNAvyuM che ke, saMkSiptaracanA, parasparakRtano ane sva-parazAstrano svAdhyAya ane anuciMtana karanArA, temaja potapotAnA gaccha ane zrIsaMghanA kalyANa Adi vyApAramAM agragaNya sevA ApI rahelA mahAmunione zIdhrapATha ane arthaciMtana Adi karavAmAM avazya atyanta upakAra karavAvALI che. ane A upakArabuddhinI vAta amArA gurudeve amArA badhAyanI samakSa kahelI che. eTale ja meM uparokta ullekha karyo che. jo mArI matikalpanAthI huM karuM to huM khullI rIte guruAzAtanAno ja bhAgI banuM. A rIte TIkAkAre svagurudevanI upakArazIlatA ane anugrahabuddhinI rasika hakIkata rajU karI svagurugaurava ane bhakti dAkhavI che. dhanya ho ! AvI guru-ziSyonI belaDIne! ApaNAM teone anaMta vaMdana. zrI candrIyA saMgrahaNI ahIMA pUrI thAya che. have pachInI gAthAo punaH prakSepa tarIke ApI che, ane antima gAthA temanA koI anurAgI vidyArthIe banAvI haze ! [343 gaI namaH | zrIdharaNendrapadyAvatIpUjitAyazrIzaMkhezvarapArdhanAthAya namaH / For Personal & Private Use Only Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ covIza dvAraveM vistRta varNana ra / 9 avataraNa-A "zrIcIyA'saMgrahaNI e utkRSTanI apekSAe jaghanya che ja paNa enAthI ye atyaMta saMkSipta saMgrahaNI che, je be ja gAthAnA mAnavALI ane prakhyAta che, tathA je mAtra 24 dvAronAM nAma mAtrano ja nirdeza karanArI che. A suprasiddha gAthAo zrIcandramaharSikRta nathI, Agamokta che. ahIMyA tene urdUta tarIke samajavI. saMkhittayarI560 u imA 'sarIramogAhaNA' ya 'saMghayaNA / *sanA 'saMThANa kasAya lesa iMdia. du 'samugghAyA // 344 // visa"nA "novagovavAvava"-"ddhi | pannatti degmihire tripha-kAphi- rU4 pa60. jinabhadrIyA saMgrahaNImAM uparokta gAthAo (taphAvatavALI) nIce mujaba ApelI che - sarIrogAhaNasaMghayaNasaMThANakasAya huMti saNNAo / lesidiasamugdhAe sannI vee a pajjatti // 365|| diTThi-dasaNa-nANe joguvaoge tahA kimAhAre / uvavAya-Thii-samugghAya-cavaNaM gaIrAgaI ceva // 366 / / A gAthAmAM 24 dvAro vaDe saMkSipta saMgrahaNI je krame dazavI che tethI jinabhadrIyA saMgrahaNInI gAthAomAM kramano taphAvata che. tyAM zarIrogAdaLasaMyathAsaMDAsA ......A rIte krama che. te uparAMta zrIcandrIyAkAre gAthA 272 (ApaNI cAlu gAthA 344)nA 3 sathAya padanI TIkA karatAM 'samughAta'nuM dvAra eka nahi paNa tenAM be dvArA samajavAM ema sUcita karyuM che. kAraNake samudyAta be prakAranA che. mATe baMnenuM alaga alaga dvArA mAnavuM. ane e vAta yogya che evI pratIti teothI pUrvakAlIna jinabhadrIyA saMgrahaNInI thoDA pheraphAravALI saMkSipta saMgrahaNI rUpa gAthAo ja Ape che. tyAM gAthA 365mAM tathA ane gAthA 366mAM samuthAya Ama baMne vakhata samuhuyAta pada vAparIne salavAti nAM dvArA be gaNavAnAM che, ema spaSTa mahora-chApa mArI ApI che. baMnenA TIkAkAro paNa e ja rIte saMmata thayA che. paNa vartamAnamAM je prakaraNa 'deDaka' zabdathI prasiddha che tenA kartA uparanA matathI judA paDyA che. te nIcenI hakIkatathI spaSTa samajAze. vartamAnamAM ApaNe tyAM jIvavicArAdi prasiddha cAra prakaraNanI aMdara eka daDakanuM prakaraNa Ave che. alabatta enuM asala nAma zuM! te to katao jANe ! Adi ke attamAM kayAMya sUcavyuM nathI. paNa sattaramI sadInA TIkAkAra zrI rUpacaMdramunijI AnAM traNa nAmo sUcave che. eka to napusaMkaao, bIjuM vivArakAzavA ane trIjuM vAvaI. paheluM nAma TIkAnA maMgalAcaraNamAM, bIjuM chellI 44mI gAthAnI TIkAmAM ane trIjuM TIkAnI prazastimAM che. chellAM be nAmo to lagabhaga sarakhAM ja che. eTale 'laghusaMgrahaNI' ane 'vicAraSatrizikA' A be nAmo mukhyatve che. paNa vicAra karatAM eka ja nAma TIkAkArane abhISTa haze ema samajAya che. enA kAraNomAM UtaravuM ahIM prastuta nathI. atyAre prastuta che nIcenI bAbata eTale te joIe. saMgrahaNIsUtra jene AjakAla sahu "bRhata saMgrahaNI' ke 'moTI saMghayaNI' ke (saMgrahaNI)thI oLakhe che. temAM saMkSiptatara saMgrahaNI tarIke upara je be gAthA chApI che te ja be gAthA, e ja AnupUrvIe A deDaka prakaraNanA prAraMbhamAM gAthA 2, 3 tarIke ApI che. gAthAnuM saMpUrNa sAmya chatAM arthanI dRSTie deDaka'nA katAM khuda pote saMgrahaNI mUla ane TIkAnA AzayathI judA paDe che. For Personal & Private Use Only Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha saMskRta chAyAsNkssipttraa tu iyaM zarIramavagAhanA ca saMhananam / saMjJA saMsthAnaM kaSAyaH lezyA indriyaM dvau samuddhAtau // 344 // dRSTidarzanajJAnAni yogopayogopapAta-cyavana-sthitayaH / pakSa: vihAra: saMksi-ti-jJAti-vevA: ll34phall. zabdArtha saMhittarI saMkSiptatara nI vovavA yoga, upayoga, upapAta Tu samudAya be samudyAto mihira kayo AhAra iiTTa draSTi vepaveda TyArtha- 1. zarIra, 2. avagAhanA, 3. saMghayaNa, 4. saMjJA, 5. saMsthAna, 6. kaSAya, 7. lezyA, 8. indriya, 9. jIva samudaghAta, 10. ajIva samudaghAta, 11. daSTi, 12. darzana, 13. jJAna, 14. yoga. 15. upayoga, 16. upapAta saMkhyA, 17. cyavana saMkhyA, 18. sthiti AyuSya mayadA, 19. pAyapti, 20. kimAhAra, 21. saMjJI, 22. gati, 23. Agati, 24. veda. A pramANe 24 dvAranI A saMkSipta saMgrahaNI che. li344-34pA vigovA- A baMne gAthAo amuka AgamagranthomAM temaja tenA aMgabhUta granthomAM prasaMgopAtta jovA maLe che. ApaNe tyAM vartamAnamAM prAraMbhanA pAThyakramamAM paMcapratikramaNa bAda jIvavicAra, navatattva ane daMDaka prakaraNono abhyAsa karAvAya che, te paikI daMDaka prakaraNamAM A ja gAthAo (uddhata karIne) ApI che. saMgrahaNInI baMne gAthAo ane tenA TIkAkAro paNa sayata nuM dvAra eka nahIM paNa be gaNavAnuM sUcita kare che. jyAre deDaka prakaraNanA kata gajasAra munijI baMne samudraghAtonuM dvAra eka ja gaNAve che. eno purAvo daDakanI 20mI gAthA ja che. A gAthAmAM matyAdi traNeya ajJAnane covIse daDakamAM utAryA che te che. jo 24 dvAramAM te dvAranI gaNatrI na hota to daDakamAM teno svataMtra avatAra karata ja nahIM, paNa gajasAra munijIe prastuta be gAthAmAM jJAna dvAra zabdadvArA sUcita nathI karyuM to kayA AdhAre temaNe AvI prarUpaNA karI? to teno khulAso to ApaNane thakAkAranA ullekhathI maLe che. teo 24 dvAranA saMgraharUpa gAthAonI TIkA karatAM jJAnAhitrAthanuvAmI trijJAna.............. tire novAM divyA ane ajJAna dvAranI vyAkhyA karatAM 20mI gAthAnI TIkAmAM jaNAve che ke nava vAgyAnayokazAra niyata | zAnadArIno jJAnakArakattataM tava prastuta che ityAdi. teozrI prAcIna prarUpaNAthI kema judA paDyA? lAge che ke A prarUpaNAne koI prAcIna AdhAra jarUra hovo joIe ane e mATe Agamastha thayelI baMne gAthAo uparanuM vivaraNa tapAsavuM jarUrI bane che. vaLI bhAvanagaranI prasAraka sabhA taraphathI vi. saM. 1991nI sAlamAM bahAra paDelI kSamAzramaNa kRta saMgrahaNInA anuvAdavALI pustikAmAM pAchaLa ApelA yaMtrasaMgrahamAM 36muM yaMtra ApyuM che. tyAM paNa jJAna ane ajJAna e be dvAra darzAvyA che, ne samuddaghAtanuM eka ja dvAra darzAvyuM che. temaja A granthanI prathamavRttimAM meM paNa jhaDapathI anuvAda pUro karavAnI dhUna ane pharajamAM pUratuM dhyAna na ApavAnA kAraNe deDaka prakaraNanA matAnusArI ja 24 dvArA jaNAvyAM hatAM. paraMtu A vakhate e bhUla sudhArI levAmAM AvI che. For Personal & Private Use Only Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIradvAlu varNana 561pannavaNAsUtra--TIkA ane 5*lokaprakAza Adi granthomAM saMsArI jIvonuM vistRta svarUpa 36-37 dvAro vaDe varNavyuM che. - jyAre ahIMA mUla gAthAmAM 24 dvAro, tenA nAma levApUrvaka jaNAvyAM che ane te pratyeka dvAra upara vistRta varNana saMgrahaNInA TIkAkAroe karyuM che. te AdhAre ane anya granthonA AdhAre prastuta dvAronI samaja ApavAmAM AvI che. A dazya adazya vizvamAM sUkSma ke skUla dazya ke adazya koTinA ekendriyathI mAMDIne paMcendriya sudhInA anaMta jIvo che. A jIvonI jIvanasthiti ane jIvanano vikAsa kevo hoya che? e samajavA mATe saMkaLAyelI anekAneka bAbatonuM jJAna jarUrI hoya che. saMpUrNa jJAnanA abhAve tamAma bAbatone ApaNe jANavAne samartha nathI. eTale zAstrakAroe grAhya ane jarUrI bAbatonI je noMdho karI tene ahIM samajAvavAmAM Ave che. emAM sahuthI paheluM zarIradvAra kahevAze. kAraNake e mukhya vastu che. zarIra vinA koI saMsArI jIva hoI ja zakato nathI. vizvamAM evA dehadhArI jIvo anaMta che. ane te jIvo pAMca prakAranAM zarIro vaDe vaheMcAyelA che. ane ATha prakAranI grAhya pudgala vargaNA paikInI pAMca prakAranI vibhinna vargaNAo dvArA A pAMca vibhinna zarIronuM nirmANa thAya che. 1. zarIra-zarIra] vAra-zarIra zabdanI vyutpatti vicArIe to zIti-vizIrvati taskarI zIrNa-vizIrNa eTale ke vIkharAvAnA athavA vinAza thavAnA svabhAvavALuM athavA pUraNagalana svabhAvavALuM hoya tene zarIra kahevAya. vAta paNa sAcI ja che. koIpaNa zarIra e pudgala eTale ke paramANuonA samUhanuM baneluM hoya che. ane pudgala paramANuono svabhAva che ke teo sadAya eka ja sthitimAM rahetA nathI, eno AMzika ke sarvathA saMyogaviyoga ke pUraNa-galanAdi thayA ja kare che. ane enA kAraNe zarIramAM sArAnarasApaNAnI sthiti UbhI thAya che. eka samaye teno sarvathA anta paNa Ubho thAya che. eTale dhAraNa karelA zarIranA paramANuonI rAkha paNa thaI jAya che. AvA vinAzI ane audayika bhAvathI (-karmodayathI) prApta thatA zarIronI bhinna bhinna sthiti, svabhAva temaja kartavyanA kAraNe pAMca prakAro jaNAvyA che. 1. audArika 2. vaikriya 3. AhAraka 4. tejasa 5. kAmaNa. (1) audArika zarIra-3: purtinaMta' udAra yugalo vaDe baneluM te audArika. ahIMyA udAra zabda uttama, skUla ane pradhAna traNeyano vAcaka che. arthAt uttama pudgalonuM baneluM hoya te. sthUla pudgalaskaMdhonuM (paramANuonA jaththAonuM baneluM hoya che athavA pAMceya zarIramAM je pradhAna sthAna bhogave che te. dharmasAdhanA ane mokSanI prApti, ApaNA jevA ja audArika zarIranI madadathI ja thatI hovAthI pa61. trivaUTI vahuvattatraM phri visAya ! [pannavaUsUtra thI 4 thI 7] pa62. mevAsthAnani patiH || [ 3, zloka 2 thI 6] pa63. Ama to paramANuo badhA sarakhA ja hoya che paraMtu paramANuonA skaMdho ane skaMdhonI vagaNAo ane emAMnI paramANuonI je saMkhyA tenA kAraNe tenA kAryomAM bhinnatA sarjAya che. For Personal & Private Use Only Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha tene uttama pudgalovALuM kahyuM. A zarIranA pudgalaskaMdho bIjA cAra zarIranA pudgalaskaMdhonI apekSAe moTA hovAthI 'sthUla' kahyuM. athavA auArika zarIranI avagAhanA anya zarIronI apekSAe moTI eTale eka hajAra yojanathI adhika hovAnA kAraNe paNa sthUla kahyuM. ane tIrthaMkaro, gaNadharo, cakravartI Adi zarIrane ja dhAraNa karanArA hovAthI, badhAya zarIramAM pradhAna gaNAtuM hovAthI pradhAna' kahyuM che. A zarIra cokkasa prakAranA (audArika vargaNAnI jAtanA) pudgalaskaMdhothI racI zakAya che. A zarIra 2sa, rUdhira, mAMsa, meda, asthi hADakAM, majjA ane vIrya A sAta dhAtunuM baneluM hoya che. paNa dareka jIvane sAtesAta dhAtu hovI ja joIe evo niyama nathI. nyUnAdhikapaNe paNa hoI zake che. enuM kAraNa jIvanA vikAsanI sthiti sAthe saMbaMdha dharAve che. A judA judA prakAranA varNa-raMga, gaMdha, rasasvAda ane sparzIvALuM hoya che ane zarIradhArI sUkSma nigodanA jIvothI laIne tamAma manuSyo ane tiryaMcone hoya che. je vAta AgaLa kaheze ja. A zarIra samagra janmaparyaMtanuM ja hoya che. vacamAM navuM aurika banAvI zakAtuM nathI ane jUnuM game tyAre tajI zakAtuM nathI. (2) vaikriya zarIra--vikriyA. vi eTale vividha. triyA eTale kriyA. e vividha kriyA jemAM thaI zake tenuM nAma vaikriya' kahevAya. eTale vividha ke viziSTa prakAranI rUpa kriyAo karavAmAM je samartha hoya, te zarIrane vaikriya kahevAya che. A zarIrane ApaNI jADI bhASAmAM bahurUpI ke jAdugaruM zarIra kahI zakAya. kemake A zarIra amuka--cokkasa prakAranA vaikriya pudgalaskaMdhonuM banI zake che. A vaikriya skaMdho A audArika jAtanA skaMdhothI sUkSma hoya che. ane A skaMdhono svabhAva pArA jevo che. e kAraNe eka zarIramAMthI aneka zarIra banAvI zakAya, eka sarakhAM ke asarakhAM asaMkhya rUpo banAvI zakAya, asaMkhya rUpomAMthI eka banAvI devAya. nAnAmAM nAnuM soyanA agra bhAga jeTaluM banAvI zakAya ane moTAmAM moTuM hajAro gAu jevaDuM paNa banAvI zakAya, pataLAnuM jADuM, jADAnuM pataLuM thAya, koIpaNa avasthAovALuM koI paNa jAtinA rUpovALuM banAvI zakAya, AkAzagAmImAMthI pRthvIgAmI banI jAya, pRthvIgAmImAMthI AkAzagAmI banI jAya, halakAnuM bhAre thAya, bhArenuM halakuM thAya, dRzya adRzyarUpe banI jAya, e rIte yathocita maryAdA pramANe je je jAtanAM rUpo-AkAro banAvavA hoya te badhuM A zarIrathI ja zakaya che. evuM e vicitra prakAranuM ane adbhuta kahI zakAya tevuM A zarIra che. A zarIra auArika zarIragata rahelI sAta dhAtuothI rahita che. emane vaikriya labdhithI zobhA mATe utpanna karelA kRtrima datta, nakha, kezAdika hoI zake che. devonA vaikriya zarIramAM dAMta, nakha, keza ane asthi jevo kaThaNa bhAga avazya hoya che paNa te audArika zarIranAM dAMta, asthi vagerenI mAphaka azuci dharAvatA nathI hotAM. A zarIra mavaprayika ane vyipracitta be prakAre hoya che. samagra janmAzrayI devalokanA devo ane narakatinA nArakajIvone bhavannacitta vaikriya hoya che. ane jJadhdhiprayite tapazcaryAdika guNo dvArA meLaveluM. A labdhipratyayika zarIra garbhaja manuSya, tiryaMco ane keTalAka bAdara paryAptA For Personal & Private Use Only Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca zarIranu vivecana 626 vAyukAyanA jIvone hoya che. labdhi vaDe uttarakriya karavuM hoya tyAre athavA bhavapratyayika vaikriya zarIrane uttaravaikriya racavuM hoya tyAre vaikriya samudyAta nAmanI eka viziSTa kriyA karavI paDe che. ane te dvArA tatvAyogya pudgala grahaNa karavuM paDe che, pachI ja zarIra racI zakAya che. (3) AhAraka zarIra-A zarIra samagra bhava patinuM nathI hotuM. vaLI A zarIrane manuSyo ja jarUra paDe tyAre banAvI zake che. manuSyomAM badhA manuSyo nahi paNa cAritra laIne cauda pUrvadhara, tathA mana:paryava vagere jJAnane prApta thayelA, vagere yathAyogya labdhi-zakti prApta karelA hoya teo ja karI zake che. ane temAMya amuka kAraNa upasthita thAya tyAre ja. ATaluM jarUrI spaSTIkaraNa karIne mULa vAta upara AvIe. tathAvidha labdhi-zaktidhArI cauda pUrva jevaDA vizALa jJAnane prApta thayelA, zrutakevaLIthI oLakhAtA munirAjo vagere vaDe je rASTrIya gRhati grahaNa karAya athavA kevalajJAnI pAse jIvAdika sUkSma padArthonA saMdehonuM samAdhAna je zarIra dvArA grahaNa karI zakAya, tethI tene AhAraka zarIra kahevAya che. A zarIra koNa dhAraNa karI zake? AnA adhikArIo tarIke zrutakevalI (cauda pUrvadharo) bhagavaMto tathA cauda pUrvanA avagAhana temaja tapazcaryA vagere dvArA utpanna thayelI AmaSaSadhi vagere labdhivALA munivaro, mana:paryavajJAnIo tathA AhAraka labdhivALA jaMghAcAraNa ane vidyAcAraNa vagere munivaro che.' teo zA mATe race che? te bAbatamAM evuM jaNAvyuM che ke, koI vakhate dravyAnuyogAdinA tAttvika ciMtanamAM saMdeha paDyo ane e saMdehanuM samAdhAna svayaM thatuM na hoya, ane samAdhAnanI AturatA ane AvazyakatA asAdhAraNa hoya; tyAre te samAdhAna meLavavA mATe race che. e mATe te vakhate potAne sevA tapazcaryA dvArA AhAraka zarIra racI zakAya tevI labdhi-zakti ke guNa je AtmAmAM utpanna thayela che, te zaktidvArA race che. arthAt potAnA manathI potAnuM vIrya phorave che. jhaDapathI AhAraka zarIra racI zakAya evA jagatamAM vartatA pudgalaskaMdhone (samudyAta nAmanI AhAraka eka viziSTa kriyA vaDe) grahaNa karI, potAnA ja muThI vALelA eka hAtha pramANa jevaDuM nAnuM ja zarIra racI kADhe che. pachI potAnA AtmabaLathI e "A nUtana zarIrane najIkamAM vicaratA. kevalI tIrthakara ke kevalI bhagavaMta pAse mokale che. kevalI to kevalajJAnanA baLavaDe AvelA e zarIrane jue che ne AhAraka zarIrI muninA saMdehanuM samAdhAna kevalI bhagavaMta barAbara Ape che. e samAdhAna maLI jatAM te zarIra pAchuM AvI jAya che ane grahaNa karelAM AhAraka zarIra prAyogya pudgala paramANuonuM visarjana karI nAMkhe che. jema samAdhAna mATe zarIra grahaNa kare che, tema jinezvaradevanA samavasaraNanI Rddhi jovA mATe athavA koI jIvadayA vagerenA mahAna lAbha mATe paNa A zarIra race che. A zarIra vaDe aMtarmuhUrtamAM ja badhuM kArya ATopI levAnuM hoya che. A zarIra anuttara vimAnanA devonA mahAna zarIrathI paNa adhika manohara kAntivALuM, sphaTika ratnanA jevuM ati nirmaLa ane svaccha hoya che. For Personal & Private Use Only Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A AhAraka zarIranI labdhi eka jIvane potAnA saMsarakALa daramiyAna judA judA bhavanI apekSAe vadhumAM vadhu cAra vAra prApta thAya che. ahIM eka vAta dhyAnamAM rAkhavI ghaTe ke uttaravaikriya zarIra, guNapratyayika vaikriyazarIra ane AhArakazarIra racavuM hoya tyAre zarIra dvArA vaikriya ane AhAraka) samudyAta nAmanI AtmAnI eka viziSTa kriyA thAya che. e kriyA dvArA te te zarIranI vargaNAyogya pudgalonuM potAnA AtmapradezothI avagAhelA kSetramAMthI grahaNa kare che ane tenAthI te te uttarazarIro racI zake che. eka ja vyakti bhale judAM judAM zarIro race, paraMtu mULa zarIramAM rahelA Atmapradezono uttara zarIranA Atmapradezo sAtheno saMbaMdha sAMkaLanI mAphaka atUTa rahe che. (4) taijasa zarIra-jagatamAM taijasanI jAtanA uSNa pudgalaskaMdho rahelA che. tevI ja jAtanA pudgalaskaMdhonuM baneluM je zarIra tene taijasa zarIra kahevAya che. A zarIra ghaNuM ja sUkSma zarIra che. jema uparanA traNeya zarIrane indriyo hoya che, tema A zarIrane indriyo hotI nathI. amuka jAtano viziSTa AkAra che evuM paNa nathI. sAmAnya AkAra bhale hoya. A zarIra ati avikasita evA sUkSmAtisUkSma (nigoda) jIvathI mAMDIne ativikasita harakoI saMsArI jIvamAM raheluM che. ane ApaNI sAmAnya chAghasthika dRSTithI agocara che. (prAyaH) A zarIra anya zarIra (audArika, vaikriya)nI sAthe ja rahevAvALuM che. tamAma jIvone anAdikALathI mokSe javAnA aMtima samaya sudhI aviratapaNe AtmAnI sAthe otaprota thaIne raheluM hoya che. sva-sva zarIrathI vyApta thaIne te rahI zakavAvALuM che. jIvanI sAthe janmajanmAMtaramAM sAthe ja rahevAvALuM che. jo e na hoya to janmatAMnI sAthe ja jIvathI grahaNa karAtA AhAranuM pAcana na thAya ane zarIra baMdhAya nahi. A zarIranuM kArya zuM che? te joIe--A zarIranA kAraNe zarIramAM uSNatA rahe che. ApaNA zarIramAM je garamI hoya che te mukhyatve to AnA prabhAve ja hoya che. AyurvedamAM jaTharAgni' tarIke je kahevAya che te A zarIrano ja agni che. zarIranA AArAdikane pacAvavAmAM A ja zarIranI madada che. A zarIra nigraha ane anugraha paNa karavAvALuM che. eTale ke jIvane tapazcaya vagere zubha pravRtti dvArA taijasa labdhi ke zIta labdhi prApta thaI hoya to taijasa labdhinA prabhAve potAnA zarIranI bahAra taijasa-garamIne bahAra kADhe. eTale ke tAva Ave che, te taijasa zarIra je jaTharanA sthAnamAM vadhu pramANamAM raheluM hoya che tenI ja garamI samagra zarIramAM phelAI jAya che, ne zarIra garama garama banI jAya che, ne tAva Avyo kahevAya che. tejalezyA dvArA sarvatra garamI phelAvIne anugrahabuddhithI himathI thatA bhayaMkara nukazAnane aTakAvI zake che athavA vidveSa buddhi jAge to tejasa samuddAta dvArA) zarIra bahAra kADhelA taijasa (ati uSNa) pudgalaskaMdho dvArA sAmAne bhasma karI nAMkhe che. A zarIra koI paNa vastune ** bhasmIbhUta karI zakavAne samartha hoya che. pa64. aSi loko zrApa ApIne bhasmIbhUta karatA, te A taijasa labdhinA prabhAve. Ama taijasa zarIra zrApa ne anugrahamAM, uSNa ne zIta legyAmAM kAraNabhUta che. eTalA ja mATe tattvArtharAjavArtikamAM taijasa zarIranA niHsaraNAtmaka ane aniHsaraNAtmaka evA be bhedo batAvyA che. eka aMdara rahIne ane bIjuM bahAra nIkaLIne kArya karanAruM che. For Personal & Private Use Only Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca zarInuM vivecana racha ane A labdhi jene hoya tene, tethI viparIta zItalabdhi paNa bhegI ja hoya che, eTale anugraha ke upakAra buddhithI saLagI rahelI vastune ThArI nAMkhavA mATe, baLatAne zAMta karavA mATe zIta paramANuonAM kiraNo choDIne sAmAne zAMta kare che. potAnA zarIrane baLatuM batAvavuM hoya, tejamaya batAvavuM hoya to te rIte paNa upayoga karI zake che, ane baraphathIe adhika ThaMDuM banAvavuM hoya to ya banAvI zake che. Ama bALavAnI ane ThAravAnI ane kriyAo karavAnI viziSTa labdhi-zakti A zarIra dharAve che. " (5) kArmaNa zarIra-saMsAramAM AtmA ane karma A be vastu mukhya che. jene puruSa ane prakRti kahe che. AtmA e eka svataMtra dravya che. eno potAno mULa svabhAva anaMta-jJAnamayadarzanamaya-cAritramaya che. te arogI, akaSAyI, anAmI ane avinAzI vagere che. paraMtu karma' nAmanA dravya vaDe anAdithI yukta thavAthI teno mULa svabhAva ke svarUpa dabAI gayela che. karma zuM che? e praznanA uttaramAM karma e eka jAtanA vizvavyApI karmayogya pudgalaskaMdho che. e pudgalaskaMdho potAnI meLe bIjAne nigraha ke anugraha, sukha ke duHkhanuM karaNa nathI banatA, paraMtu AtmA jyAre zubha ke azubha, sArA ke khoTA, vicAra-vANI ke vartana dvArA pravRtti kare che tyAre te zarIradhArI AtmAnI avagAhanAmAM rahelA karmanA skaMdho pote kheMcAIne jIvanA Atmapradezo sAthe joDAI jAya che. joDAtAMnI sAthe ja te pudgalaskaMdhomAM sukhaduHkha vagere ApavAnI eka ja zakti-svabhAva AvirbhAva pAme che. e zaktinA Avibhava, sAthe sAthe e zaktino prakAra, enI kALamayadA, eno prabhAva ane enuM pramANa paNa nakkI thAya che. have AtmA sAthe kSIranIranI mAphaka otaprota thayelAM karmo yathAyogya samaye paripAka thatAM te karmonI sukhaduHkha ApavAnI zaktio khullI thAya che. ane jIvane teno yathAyogya anubhava karavo paDe che. jyAM sudhI saMsAramAM paribhramaNa che tyAM sudhI tenuM astitva paNa rahe ja che. jIvonA vicAro, vacano ane vatano paNa anaMta prakAranAM hovAthI kama paNa anaMta prakAranAM che paNa anaMta prakArone vyakta karavA, sAMbhaLavA ane samajavA e azakya hovAthI sarvajJa bhagavaMtoe tenuM vargIkaraNa karI nAMkhyuM. te karIne teno 158 prakAramAM samAveza karyo. pachI 158nuM punaH vargIkaraNa karIne teno ATha prakAramAM saMkSepa karyo eTale sAmAnya rIte mULa karma ATha ane tenI uttara pravRtti (prakAro) 158 thAya che. A 158 prakAranAM kama-pradezo ke paramANuono je samUhapiMDa tene ja "zarIra' zabda joDIne-kAzmaNazarIra' evA nAmathI zAstrakAroe oLakhAvyuM che. eTale ke A zarIra karmanA samUharUpa che. A zarIra pratyeka jIvAtmAonA asaMkhya Atmapradezo sAthe tejasa zarIranI jema ja anAdikALathI joDAeluM che. ane mokSa prAptinA antima samaya sudhI avirahapaNe rahevAvALuM che. paNa eTaluM vizeSa samajavuM ke karmanI 158nI saMkhyA TheTha sudhI rahe che, evuM nathI - 565. zItala evA samudramAMthI (vaDavAnala nAmanA) agnino ane pANIthI sabhara vAdaLAmAMthI jema vIjaLIno udbhava thAya che tema. , , , , , e For Personal & Private Use Only Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha hotuM. emAM pheraphAra thaI zake che. nAmakarmamAMnI kArmaNazarIra nAmakarmanI prakRti dvArA kAryaNavargaNAonuM grahaNa visarjana thayA kare che. A karmazarI2 ke kAryaNazarIra e tamAma zarIronI ane khuda potAnI utpattimAM mULa ``kAraNabhUta che. are ! samagra saMsArane Ubho karanAra A kArpaNa zarIra che. kArmaNa zarIra pote sukhaduHkha kaMI ja bhogavatuM nathI. karmano baMdha ke nirjarA tene hotI nathI. pote karmarUpa che chatAM karma bAMdhatuM nathI, tenAthI karma bhogavAtuM nathI temaja kSaya paNa thatuM nathI. sukhaduHkha bAkInAM cAra zarIro vaDe ja bhogavAya che. taijasa kArmaNa aMge kaMIka--eka vAta ahIM khAsa dhyAnamAM rAkhavI ghaTe ke pratyeka AtmAo eka gatimAMthI bIjI gatimAM jAya tyAre--eTale ke vartamAna dRzya zarIranuM mRtyu thAya ane navuM zarIra dhAraNa thAya, e vaccenA ati sUkSmakALa daramiyAna AtmA sAthe be zarIra eTale ke taijasa ane kArmaNa joDAelAM hoya che. ane pachI A baMne zarIronuM astitva samagra vivakSita janma daramiyAna ja nahi paNa samagra saMsAra paryaMta rahe che. paNa jIvane janmajanmAMtara karAvanAra ke bhaTakAvanAra zarIra eka mAtra kArmaNa ja che, taijasa nahIM. paNa taijasa vinA kArmaNa ekaluM kadI hotuM ja nathI e vAta paNa eTalI ja nizcita che. have kArmaNa sAthe taijasa zarIra uSNatAmAnavALuM hovAthI ilekaTrIkasITInI jema AtmAne gati sahAyaka banI zake che. koIne zaMkA thAya ke jIva, mRtyu vakhate baMne zarIronI sAthe ja dezya zarIramAMthI bahAra nIkaLe che ane janma vakhate baMne zarIro sAthe ja utpattisthAne praveza kare che to pachI te zarIro ApaNane dekhAtAM kema nathI ? AnuM samAdhAna e che ke--zarIro e paudgalika dravyo che. tene AkArAdi hoya che, chatAM te zarIro eTalAM badhA sUkSma che ke ApaNI carmacakSuthI grAhya thatAM nathI; joI zakAtAM nathI ane tethI sAthe rahelo AtmA paNa dRSTigocara thaI zakato nathI. paraMtu tethI vastunuM astitva nathI ema kadI na samajavuM. prathamanAM traNa zarIronI gamanAgamananI maryAdA maryAdita che. jyAre chellAM be zarIro samagra lokamAM game tyAM jaI AvI zake che. taijasa--kArmaNa zarIro ane AtmA eTalA badhAM sUkSma mAnavALAM hoya che ke bhIMto, gharo, pahADo ke pRthvI Adi koInAthI parAbhava ke pratighAta pAmatAM nathI. vAyunI jema game tyAMthI te pasAra thaI zake tevo teno sUkSmAtisUkSma pariNAma che. vaLI parabhavamAM jaIne tarata ja AhAra grahaNa kare che. e A zarIranAM ja kAraNe thAya che. audArika zarIrathI uttarottara zarIro sUkSma sUkSma hoya che. e zarIrayogya pudgalaskaMdhomAM uttarottara paramANuono jaththo vadhAre hoya che. tethI ja teno pariNAma paNa uttarottara sUkSma banavA pAme che. 566. keTalAka AcAryo mAtra eka kArmaNane ja anAdikALathI jIva sAthe joDAeluM kahe che, ane taijasa to labdhithI prApta thAya che ema mAne che. For Personal & Private Use Only Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca zarIranuM vivecana harada pAMceya zarIro judI judI vargaNAthI banelAM hovAthI dareka zarIra alaga alaga vizeSatAo dharAve che. dareka svataMtra che. prathamanA traNa zarIrone indriyAdi aMgopAMgo hoya che. chellAM be zarIrone te nathI hotAM. pAMceya zarIronuM varNana jaNAvIne have pAMceya zarIro sAthe saMbaMdha dharAvatI anya daza bAbatonuM svarUpa kahevAya che. 9. jALa meva--koIne zaMkA thAya ke pAMceya zarIronI racanA ane kAryamAM bhinnatA zA mATe ? te badhAMya eka ja prakAranAM ekasarakhuM kAma karavAvALA kema na hoya ? AvI zaMkAnA samAdhAna mATe 'kAraNa' rajU karavuM joIe. ahIMA ethI ja prathama kAraNakRta bheda darzAve che. yadyapi pAMceya zarIro pudgala paramANunAM ja banelAM che paraMtu paramANuonA skaMdho dvArA taiyAra thatI vargaNA ane paramANuonuM saMkhyApramANa A baMne kAraNe paramANuonA skaMdhonA kAryamAM bhinnatA paDe che. paramANuonA jAtibhedathI kAryabheda sarjAya che. vizvamAM vartatI audArikAdi ATha prakAranI grAhya vargaNAmAMthI (amuka amuka prakAranAM pudgalo) pAMca zarIro mATe upayogI, judI judI pAMca vargaNAomAMthI pAMca zarIro bane che. pAMca zarIro kramazaH sUkSmasUkSma pariNAmI pudgalothI bane che. tethI audArika zarI2 cAreya zarIro karatAM sthUla pudgalonuM hoya che. tenAthI vaikriya zarIranAM pudgalo sUkSma, ema uttarottara zarIro kramazaH adhikAdhika sUkSmatara sUkSmatama pudgalanAM banelAM hoya che. vaLI ATheya vargA, jenA para samasta jagatanuM maMDANa che e ATheya vargaNAmAM pahelI vargaNA paNa audArika ja che. ethI paNa kalpI zakAya tema che ke te sthUla pudgalonI ja hoya ane AThamAM chellI vargaNA kArmaNa nAmanI che ke jenAthI kArmaNa zarIra bane che. te sahuthI sUkSma vargaNA che. pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati ane sUkSmajaMtuo, pazu-pakSIo, manuSyo vagerenAM zarIro audArika eTale (prAyaH) sthUla che. eTale te (skaMdha bane tyAre) carmacakSuthI grAhya che. bAkInA sUkSma sUkSmatara hovAthI ApaNAthI joI zakAtA nathI. ahIMA sthUla ane sUkSma zabda pAribhASika rUpe samajavAnA che. vargaNAomAM paramANuono jaththo jema jema vadhato jAya tema tema piraNAma sUkSmAtisUkSma thato jAya. sthUla ane sUkSma pariNAma samajavA baMnenA dAkhalA joIe. eka veMta lAMbI pahoLI sonAnI eka peTI che ane tethI bevaDA mApanI rUnA gAbhAmAMthI banAvelI peTI che. chatAM vajanamAM vadhAre sonAnI ja hoya ane bIjI sAva halakI hoya che. ekamAM kSetrapramANa ochuM, paraMtu pradeza-paramANuono jaththo ghaNo vadhu ane tenI saghanatA ghaNI. jyAre rUnI peTImAM kSetrapramANa vadhu kharuM, paraMtu pradezo ochA. sonAnA pudgalomAM sUkSmatA ghaNI che. tethI thoDI jagyAmAM jhAjhA samAya che ane te vajanadAra bane che, arthAt vastu ochI chatAM vajana vadhu. jyAre rUmAM sUkSmatA ochI che. eTale vastu ghaNI hoya chatAM vajana alpa haLavuM lAge. ahIM audArika zarIra rUnA sthAne ane kArpaNa sonAnA sthAne ghaTAvavuM. pAMceya zarIro vacce paNa paraspara sthUlatA sUkSmatA hoya che. te svayaM vicAravI. For Personal & Private Use Only Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 2. pravezasaMcyAkRta meva--pAMceyamAM sahuthI thoDA pradezo audArikanA che ane pachInA zarIromAM saMkhyAnI dRSTie kramazaH vadhatA jAya che. paheluM audArika zarIra alpa paramANuvALA pudgalaskaMdhonuM (ananta hovA chatAM anya cAranI apekSAe), tenA pradezothI asaMkhyaguNa pradezo vaikriya zarIramAM hoya, tethI asaMkhyaguNa pradezo AhA2ka zarIranA pudgalaskaMdhomAM hoya. AhA2kanI saMkhyAthI anantaguNa pradezo taijasamAM ane taijasathI pa anantaguNa pradezo kArmaNa zarIramAM hoya che. 630 ahIM eka vAta Azcaryajanaka e che ke uttarottara zarIranuM AraMbhaka dravya parimANa pUrva pUrva zarIro karatAM adhika che. ema chatAM zarIranI sUkSmatA uttarottara vadhatI jAya che. AnuM kAraNa paramANuonA pariNAmanI vicitratA che. bIjI vAta e paNa samajavI jarUrI che ke eka paramANu e skaMdha (dravya) nathI paNa be paramANu bhegA thayA pachI e baMnene 'skaMdha'thI oLakhAvAya che. bethI laIne TheTha asaMkhya ane anaMta paramANuonA anaMtAnaMta skaMdho vizvamAM hoya che. te te zarIrane yogya anaMta vargaNAo che. ane koIpaNa eka vargaNAmAM ananta skaMdho hoya che. ane eka eka skaMdhamAM anaMta paramANuo hoya che. rU. svAmiSkRta meva--paheluM audArika zarIra saMmUmi, garbhaja evA sarva tiryaMco ane sarva manuSyone hoya che. bIjuM vaikriya, devo tathA nArakanA jIvone, temaja keTalAka labdhiprApta vAyukAyanA (bAdaraparyAptA) jIvo temaja saMzI paMcendriya tiryaMca-manuSyone paNa hoya che. AhArakazarIra te viziSTa labdhivaMta AhAraka labdhidhArI caudapUrvadharone hoya che. taijasa ane kAryaNa zarIrane dhAraNa karavAvALA sarva saMsArI jIvo che. eTale A zarIra cAreya gatinA tamAma jIvone hoya ja che. A be zarIro anAdikALathI jIvanI sAthe che. ane game te gatimAM jAya tyAM sAthe ne sAthe ja hoya che. mokSe na jAya tyAM sudhI A zarIrano eka samaya paNa viraha paDato nathI. Atmapradezo ane kArmaNazarIranA pradezo banne kSIranIranI mAphaka paraspara otaprota thaIne rahelA hoya che. vaLI koIpaNa jIva (zarIra paryApti bAda) traNa zarIrathI ochA zarIravALo nathI kahevAto tenuM kAraNa paNa e ja che. audArika zarIrI jIvo kayA kayA ? evo tarka manamAM uThe tyAre ApaNI skUla dRSTi jIvatAM manuSyo, pazu-pakSIo sudhI jaIne thaMbhI jaze paNa dRSTine vizALa banAvo ane laMbAvo to tarata samajAze ke pAtAla, pRthvI ane svarga-AkAzamAM hAlatA, cAlatA, uDatA karoDo prakAranA jaMtuo, pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati A badhAye jIvo audArika zarIrI che. mAnava jAtanA vaparAzamAM AvatI tamAma bhogopabhoganI vastuo audArika jIvonAM saprANa-niSprANa kalevaronI ja banelI hoya che. badhI vastuo pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspatinI ja hoya che. keTalAMka dravyo sajIva hoya che ane vaparAya che. keTalAMka nirjIva thatAM upayogamAM levAya che, jemake rahevAnAM mukAmo, khAvA, pIvA, paheravA, oDhavAnI cIjo, tamAma jAtanAM vAhano, zastro, dhAtuo, ratno ke paththarAo, lAkaDuM badhuM auArika che. ekaMdare joIe to samagra vizva jaMtumaya che, ane 'nIvo nIvasya khIvanam' (athavA 'kSam') jIvanuM jIvana jIva ja che, e nyAye badhuM cAlI rahyuM che. ahIMA bhegA bhegI 567. A ananta saMkhyAnA anaMta prakAro paDe che. pUrvathI 52nuM anantu anantaguNa samajavAnuM. For Personal & Private Use Only Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca zarInuM vivecana eka jIvane eka sAthe keTalAM zarIra hoya te jaNAvavuM jarUrI che. jIva (mRtyu pAmIne) eka bhavanA zarIrano tyAga karI bIjA bhavanuM zarIra dhAraNa karavA jAya tyAre, prayANa ane prApti vaccenA atyalya samaya daramiyAna mAtra (indriyAdi aMgopAMga vinAnA) taijasa, kAmaNa A be ja zarIro hoya che. A zarIra sAthe ja jIvanAM janma maraNa hoya che, eTale utpanna thayA bAda zarIrapayapti pUrNa thayA pachI svabhava prAyogya (audArika ke vaikriya) zarIra racAI gayuM eTale maraNa paryanta traNa zarIravALo avazya hoya. manuSyo tiryaMcone avicchinnapaNe audArika, taijasa, kAmaNa ane devanArakone paNa traNa zarIra hoya che. phakta tyAM audArikanI jagyAe vaikriya samajI levuM. sAmAnya rIte Urdhva ane adho e baMne sthAno evAM che ke jyAM vaikriyazarIra meLavI zakAya che. janmAntaranAM karmathI evuM zarIra meLavavAnA adhikArI banelA jIvo ja tyAM utpanna thAya che. ahIMA eka vAta spaSTa samajavI ke koI munirAja, tapazcaryAdi dvArA meLavelI labdhithI AhAraka zarIra jyAre banAve tyAre audArika zarIrI munine cAra zarIravALo samajavo. vaikriya ane AhAraka baMne zarIro samakALe kadI racI zakAtAM nathI, eTale ochAmAM ochA be (matAMtare eka ja) ane vadhumAM vadhu jIva 5"cAra zarIradhArI hoI zake che. taijasa, kAmaNa A bane zarIro bhavya jIvo (jeo mokSe janArA hoya te)ne anAdi sAMta hoya che. jyAM sudhI zarIra che tyAM sudhI saMsAra che. e zarIrano saMga jyAre chUTI jAya tyAre ja jIvano mokSa thAya che. kAraNa ke mokSamAM koIpaNa zarIra nathI. karma che tyAM zarIra che. karmano samULago nAza thAya pachI kAraNa javAthI kArya paNa naSTa thaI jAya che. abhavya jIvo koIpaNa kALe mokSe jatA ja nathI tethI te jIvone A baMne zarIro anAdi anaMtakALanA ane bhavya jIvo(mokSe javAvALA hoya te)ne anAdi sAMta hoya che. garbhaja jIvo prathama garbhamAM Ave ane pachI janma pAme. jyAre saMmUcchima jIvone garbha dhAraNa karavAnuM na hovAthI pRthvI, vAyu, jalAdinA yogothI teono prathamathI ekAeka janma ja thaI jAya che. 4. viSayaota meda-ahIMA viSaya zabdano artha 'kSetra' levAno che. eTale te te zarIranI dizAnI apekSA jALavatI te te kSetrAzayI gati kahetAM audArika zarIranI utkRSTagati lAkho yojanA dUra AvelA teramA rucaka dvIpanA rucaka parvata sudhI hoya che. koI koI audArika zarIrI munio jeone tapazcaryAdi dvArA jaMghAcAraNa jevI viziSTa zaktio meLavI hoya tene AzrIne A' gati samajavI ane vidyAcAraNa munio-vidyAdharo mATenI gati AThamA naMdIzvaradvIpa sudhInI samajavI. Urdhvagati merunA pAMDukavana sudhInI samajavI. vaikriyazarIrI jIvonuM gamanAgamana tiryapha asaMkhya dvIpasamudro sudhI hoI zake che, ane 568. AhAraka zarIrI munine vaikriya zarIra racavAnI zakti hoya che. paNa eka sAthe be be labdhino upabhoga thaI zakato nathI. eTale cAra zarIra kahyAM, paNa sattAnI apekSAe pAMceya zarIra banAvavAnI zakti hoya che. For Personal & Private Use Only Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha Udhiogamana devo AzrayI cothI narakapRthvIthI acyuta devaloka sudhInuM che. AhA2kazarIrI mahAvideha kSetra sudhI ane kArmaNano gativiSaya samagra cauda rAjalokamAM hoya che. kAraNa ke jIvanuM utpattisthAna sarvatra hoya che. ane A be zarIro saMsArI jIvanI sAthe saMsAra hoya tyAM sudhI avinAbhAvipaNe hoya che. e sivAya samuddAtanI apekSAe paNa vyApIpaNuM laI zakAya che. 4. prayokhanaSkRta meva--(1) auArika zarIranuM prayojana dharma--adharmanuM upArjana, sukha-duHkhano anubhava, kevaLajJAna ke mokSAdikanI prApti che. A zarIranAM A kAryo--lAbho che. A lAbha jo prApta thavAno hoya to A zarIravALAne ja thAya. (2) ekamAMthI aneka ane anekamAMthI eka, sUkSmamAMthI sthUla ane skUlamAMthI sUkSma, AkAzamArge svazarIrathI gamanAgamana, zrIsaMghanA ke anya koInA paNa kAryamAM sahAya karavI vagere vaikriya zarIranAM prayojano che. (3) zAstranA sUkSma arthano bodha pAmavA ke temAM paDelA saMzayanuM samAdhAna levA, ke jinezvaradevanI samavasaraNAdikanI Rddhi jovI, vagere kAryamAM upayogI AhA2ka zarIra che. (4) bhojanane pacAvavAnuM, tejo ane zIta lezyAne choDavAnuM ane jarUra paDe to koIne zrApa ke anugraha varadAna ApavAnuM kArya taijasa zarIranA prabhAve zakya bane che. (5) mukhyatve anyAnya bhavamAM gamana karavAnuM kArya e kArmaNa zarIranuM phala che. TUMkamAM kahIe to pAMceya zarIranuM mukhya prayojana paupabhoga che. 6. pramALata meva--manuSyo, pazu, pakSI beindriya vagere kSudra jaMtuo, vanaspatio vagerenuM zarIra audArika che. have A zarIra vadhAremAM vadhAre keTaluM moTuM hoya? te mATe zAstro kahe che ke kaMIka adhika evA eka hajAra yojana. A mAna pratyeka vanaspatine AzrIne kahyuM che. papramANAMgulavaDe eka hajAra yojana UMDA samudrAdi jalAzayomAM, je bhAgamAM utsedhAMgulathI eka hajAra yojananuM uMDANa hoya tyAM ugatI kamaLa vagere vanaspatinuM che. adhikatA je kahI te phakta jaLanI sapATIthI jeTaluM uMcuM rahe teTalI samajavI ane svayaMbhUramaNanA matsyonuM zarIra paNa hajAra yojananuM hoya che. vaikriya zarIranI uMcAI eka lAkha yojanathI kaMIka adhika che. A mAna devone uttara vaikriya ane manuSyane labdhipratyayika vaikriya zarIrAzrayI samajavuM. A vaikriya zarIra devo ane manuSyo baMne karI zake che. mAtra devo e vakhate jamInathI cAra aMgula uMcA rahe che. ane manuSyo jamInasparzI hoya che. jethI 'kaMIka adhika'nI saphaLatA manuSyAzrayI samajavI. taiyAra thayelA AhA2ka zarIranI uMcAI eka hAthanI ja hoya che. taijasa ane kAryaNanuM mAna cauda rAjaloka pramANanuM hoya che. ane te lokanI cAreya bAju vyApta thaIne raheluM samajavuM. A pramANa koI jIva kevalI samuddAta kare ane potAnA Atmapradezone samagra lokavyApI banAve tyAre te Atmapradezo taijasa kArmaNathI saMnaddha hoya che tethI ukta mAna ghaTamAna bane che. 569. tattvArthasUtramAM "nirupamonamanvat' sUtra dvArA amuka apekSAe kAryaNane nirupabhogI kahyuM che. 570. eka hAthanI apekSAe eka hajAra yojananuM kSetra 32 kroDagaNuM thAya eTale saMkhyAtaguNa kSetra gaNAya. For Personal & Private Use Only Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ covIza dvAranuM vistRta varNana . 633 7. kavAdanAkta be avagAhanA eTale koIpaNa vastune AzrIne apAtI bAbata. ahIMA to mAtra pAMca zarIro potAnuM keTaluM AkAzakSetra roke che te pUratI bAbata che. vyAkhyAnI saralatA mATe AhAraka zarIrathI zarUAta kare che. AhAraka zarIra sahuthI pAMca zarIranI apekSAe) alpa AkAzapradezone avagAhIne (rokIne) rahenAruM che. kAraNa ke tenuM mAna eka ja hAthanuM che. kAraNa ke tenuM e nizcitamAna che. tethI saMkhyAtaguNa AkAzapradezamAM audArika zarIra avagAhIne rahe che. kAraNa ke audArika zarIra chevaTe eka hajAra yojana mAnavAnuM che. tethI paNa saMkhyAtaguNa kSetrAvagAha vaikriyazarIrano che, kAraNake eka lAkha yojana sudhI vistarI zake che. vaikriyAvagAha karatAM asaMkhya guNa AkAzapradezAvagAhI taijasa-kAmaNa A baMne zarIro che. kevalI samuddaghAta vakhate teTaluM AkAzakSetra rokAtuM hovAthI taijasa-kAzmaNanI avagAhanA maraNasamudyAtAdinA prasaMge gati-AgatinA niyama mujaba bhinnabhinna mAnanI paNa che. te prasthAntarathI jANI levI. Da. sthitita be-audArika zarIranI sthiti (TakavAno) kALa jaghanyathI antarmuhUrta ane utkRSTathI traNa palyopama (yugalika manuSya-tiryaMconI apekSAe), devo ane nArakone AzrIne janmasiddha bhatapAyika vaidikano kALa 33 sAgaropama che. uttara vaikriya ke katrima vaikriyano sthitikALa lagabhaga kahevAI gayo che. chatAM punaH yAda karIe to devonA uttara vaikriyano paMdara divasa, nArakono aMtarmuhUrta, manapatico ane labdhipracayika vaikriyano aMtarmuhUrta. AhArakano (utkRSTa)sthitikALa aMtarmuhUrta ane jasakAmaNano jaghanyotkRSTa sthitikALa bhavyAzrayI anAdi sAMta ane abhavyAzrayI anAdi anaMta che. chellA be sivAya zeSa traNa zarIrano jaghanya sthitikALa aMtarmuharta che. 6. DAnyavahuvaota me--pAMceyamAM AhAraka zarIra sahuthI alpa saMkhyAmAM che. kAraNake te kavacita ja racAtuM hoya che. jaghanyathI te eka ke be hoya che ane utkRSTathI koI kALe navahajAra paNa hoya che. tethI asaMkhyaguNAM vaikriya zarIro hoya che. kAraNake tenA svAmIo devo nArako asaMkhya che mATe ane tethI asaMkhyaguNA audArika zarIro che. yadyapi sAdhAraNa vanaspatinA jIvo anaMta che. anaMta hovAthI audArika zarIra anaMtA kema nahi? evA praznanuM samAdhAna e che ke anaMta jIvonuM zarIra pAchuM eka hoya che. e apekSAe sAdhAraNa vanaspatinA jIvo anaMta chatAM tenA zarIro to asaMkhyAtA ja che. vaLI tiryaMcone anaMtA kahIe chIe. paNa badhAyanA zarIrano hisAba vicArIe to upara jaNAvyA mujaba asaMkhyAtano ja thAya che. zAstroe e ja rIte vicakSA karI che. tenAthI taijasa-kAmaNa zarIra anantaguNA che. kAraNake te tamAma saMsArI jIvomAM avazya judA judA hoya che ane paraspara saMkhyAmAM samAna che. 10. santara (virahAta) ta me audArika zarIrano virahakALa eka jIvane AzrIne vicArIe to jaghanyathI eka pa2samayano ane utkRSTathI aMtarmuhUtadhika 33 pasAgaropamano. 571. asaMkhyAtanA asaMkhya prakAro che. pa72. vartamAna audArika zarIranuM AyuSya pUrNa thayA bAda jugatithI tiryaMca ke manuSyagatimAM utpanna thanAra utpattinA prathama samaye audArika zarIrayogya AhAranAM yugalo grahaNa kare che te apekSAe e eka samajavo, paNa zarIraparyApti pUrNa thavAnI apekSAe vicArIe to aMtarmuhUrta samajavuM. CO For Personal & Private Use Only Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha vaikriyano jaghanya antarmuhUrta ane utkRSTa vanaspatinA pakAyasthitimAna pramANe samajavo. AhAraka zarIrano jaghanya antarmuhUrta ane utkRSTa paardhapudgalaparAvarta ane tejasa kAmaNa mATe to attara ja nathI. A eka jIvAzrayI ghaTanA jaNAvI. aneka jIvonI apekSAe vicArIe to cAreya zarIramAMthI koIno paNa virahakALa hoto ja nathI. . A pramANe zarIradvAra pUrNa thayuM. 2. avivAhinA-kayA jIvanA, kayA kayA zarIranI uMcAI vagere mAna, jaghanyotkRSTa daSTie keTaluM hoya ? te jaNAvavuM che. A badhuM avagAhanA mAna to A ja granthamAM te te sthaLe kahevAI gayuM che. jethI tenA punarAvartananI jarUra nathI. rU. saMjayA-eno saMskRta payaya saMdanananuM che. enA be artha che. 576 asthinicaya' eTale hADakAMno saMcaya arthAta amuka rIte ekatra thavuM athavA racanAvizeSa che. bIjo artha zaktivizeSa eTale ke zarIranA pudgalone je majabuta banAve che. A saMhanana cha prakAre che. AnA varNana mATe juo gAthA 15960. 4. saMzA- AhArAdi saMjJAonA varNana mATe juo gAthA 341-4ranuM vivecana. 6. saMsthAna-saMsthAna eTale zarIrano AkAravizeSa arthAt pudgalanI amuka prakAranI racanAvizeSa che. A saMsthAno samacaturastrAdi cha prakAre che. jenuM varNana gAthA 163-65nA vivecana prasaMge kahevAI gayuM che. saMsthAna aMge jJAtavya je hakIkata agAu nathI jaNAvI te ahIM apAya che. saMsthAna eTale AkAra. A AkAro vizvamAM aneka prakAranA varte che. A AkAro jIva, ajIva baMnene hoya che. zarIradhArI hoya tene sAmAnyataH jIva zabdathI, ane azarIrIne AtmA zabdathI oLakhAvAnI cAla che. AtmAne to jANe koI ja saMsthAna nathI tethI te nityasaMsthAnavALo kahevAya che. jIvanA dehadhArI AkAro mATe zAstramAM pRthvInA zarIra mATe masUranI dALa, pANI mATe parapoTo, agni mATe soya ke teno samUha, ane vAyu mATe dhajA kahela che. e uparAMta aMdaroaMdara aneka citravicitra AkRtio paNa hoya che. A AkRtio pudgalarUpa zarIranI ja hoya che. beindriyathI mAMDIne cAra indriyavALA jIvo mATe huMDaka' saMsthAna kahyuM che. je zlAghanIya ane rUcikarI 573. koI caritravaMta jIva bhavAne vaikriya zarIra racI, antarmuhUrta jIvIne AyuSya kSaya thaI jatAM Rjugatie anuttaramAM utpanna thAya te AzrayI vicAravo. pa74. AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA pagalaparAvarta te, punaH punaH tyAM ja utpanna thAya e daSTie. pa75. punaH cAritraprApti mATeno kALa teTalo hovAthI. pa76-577. saMyamaTTinivamo | saMdanana--sthinivaya:=zavittavizeSa rUtya [sthA0 60 ThA0 3. u0 3] dRDhIkriyante zarIrapudgalA yena tat / / pa78. savasarjAkSItapratInivezana | zubhAzubhAkArarUpaM SoDhA saMsthAnamaGginAm / / [lo. pra.] For Personal & Private Use Only Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAca saMsthAno ajIva padArthonAM pAMca saMsthAno nathI hotuM. AmAM aneka AkAro maLI Ave che. paMcendriya jIvomAM manuSyo, devo, nArako, tiryaMco, tiryaMcomAM-pazu, pakSI, jaLacara, sthalacara, uraparisarpa, bhUparisarpa, cArapagavALAM vageremAM jAtajAtanAM rUpo, AkAro, citravicitra ane adbhuta lAge tevAM zarIro hoya che. e badhAyano samAveza to pUrvokta samacaturagnAdi cha saMsthAnomAM karAya che. rUpI evA ajIva padArthonAM pAMca saMsthAno 1. pa6parimaMDala, 2. vRtta, 3. trikoNa, 4. catuSkoNa cokhUNa, pa. Ayata-dIdhuM. parimaMDala- tene kahevAya ke vacamAM polANa hoya evuM goLa. jemake cuDI-baMgaDI. vRtta-eTale polANa vinAno goLAkAra prataranI jema nakkara goLa. udAharaNamAM kuMbhAranuM cakra, jamavAnI thALI, rUpiyo vagere. trikoNamAM ziMgoDuM cArakhUNAmAM bAjoTha-kuMbhI vagere ane AyatamAM daMDa, lAkaDI vagere. A badhAe AkAro ghana ane pratarathI be bhedavALA che. ane emAM parimaMDalane choDIne bAkInA cAra punaH ojapradezathI ane yugmapradezathI babbe bhedavALA che. ojapradezI saMsthAna tene kahevAya ke je viSama saMkhyAvALA (eTale ekI) pradezothI banatuM hoya. ane je samasaMkhyA (eTale. bekI) pradezathI banatuM hoya tene yugmapradezI kahevAya. jyAre parimaMDalamAM to pratara ane 181ghana be ja vibhAgo che. have e badhAya prakArane kramazaH samajI laIe. 9-paribaMdara prataraparimaMDala- vIza pradezI vIza pradezAvagAhI hoya che. pUrvadi cAre dizAomAM cAra cAra aNuo sthApavA ane vidizAmAM ekeka aNu sthApavAthI A AkAra bane che. sahuthI Adya-jaghanyamAM jaghanya pratara A che. ethI nAnuM kadI hotuM ja nathI. ghanaparimaMDala - A cAlIsa pradeza cAlIsa pradezAvagAhI hoya che. pUrvokta viza pradezonI upara vIza pradezo mUkavAthI te ghana bane che. ghanaparimaMDalano A Adya AkAra che. 2-vRtta ojapradeza prataravRtta-A saMsthAna pAMca aNuthI niSpana, pAMca AkAzapradezAvagADha che. A AkAra-eka aNamadhyamAM ane cAra dizAmAM saMlagna-joDAyelA cAra sthApavAthI nAnAmAM nAno paMcapradezI vRttAkAra bane che. , yugmapradeza prataravRtta- A bAra pradezanuM ane bAra pradezAvagAhI che. cAra AkAzapradeza upara cAra aNuo sthApavA ane tene pharatA ATha aNuo sthApavA eTale bAra pradeza pratarAkAra bane. ojapradeza ghanavRtta-prataranI vAta pUrI karI ghana samajAve che. A ghana saptapradezI pa79. parimaMDajo , vadde saMse vAMsa sAyava, navarapaDhamavaOM govaUNe ya gukhe [uttarA) niyukti 580-81. pratara eTale sapATa ane ghana eTale nakkara modakanA jevuM. For Personal & Private Use Only Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha saptapradezAvagAhI che. pUrvokta paMcapradezI prataravRttanA madhyanA aNunI upara ane nIce eka eka aNu sthApavAthI pa+2=7 pradezI saMsthAna nimaNi thAya che. yugmapradeza ghanavRtta-te batrIza pradezI ane batrIsAvagAhI che. pUrvokta bAra pradezI prataravRtta banAvyuM tenA upara bIjA bAra pradezo mUkavA ane te badhAyanI madhyamAM cAra ane te badhAyanI nIce cAra aNuo sthApavA, jethI ghanavRttAkAra banI jAya che. 3-tryastra ojapradezI prataratryasa- A tripradezI ane tripradezAvagAhI che. tithya aMtararahita be aNuo mUko. pachI pahelAnI nIce eka aNu mUko eTale tripradezI saMsthAna banI jaze. yugmapradezI prataratryasa-A cha pradeza, cha pradezAvagAhI che. aMtara rahita ticchA traNa aNuo sthApavA. temAM pahelA tithya aNunI upara ane nIce babbe aNuo ane bIjA ticcha aNanI nIce eka ja aNu sthApavAthI ISTAkAra sarjAze. ojapradezI ghaDyusa - A 35 pradezI teTalA ja pradezAvagAhI saMsthAna che. te banAvavA mATe prathama aMtararahita-saMlagna evA ticchI pAMca aNuo sthApavA, te darekanI nIce ticchI ja kramazaH cAra, traNa, be ane eka evA pAMca pradezo sthApavA, eTale paMdapradezI pratara thayuM. have tenI upara dareka paktino abhyANane choDIne che, te ja rIte traNa ane eka mUkavo. jethI kula 35 pradezAtmaka ghanatrastra banI jaze. yugmapradezI ghanavyA - A cAra pradeza, cAra pradezAvagADha che. pratara vakhate je tripradezAtmaka trikoNapratara banAvyuM hatuM te rIte banAvI, upara ane nIce eka eka aNu sthApavAthI ghana banI jaze. 4-caturastra ojapradezI prataracArasa- A saMsthAna navapradezI navapradezAvagAhI che. tirjI saMlagna traNa traNa pradezAtmaka traNa paMktio sthApavI eTale navapradezI AkRti nirmANa thaze. yugmapradezI prataracAra-cApradezI, cApradezAvagAhI che. ticchI bebe pradezanI be paMkti karavAthI thAya che. ojapradezI ghanacaturasa- 27 pradezI ra7 pradezAvagAhI che. pUrvokta pratara caturastra vakhate sthApelA nava pradezAtmaka prataranI upara ane nIce nava nava aNuo sthApavAthI thAya che. yugmapradezI ghanacaturagra-aSTapradezI, aSTapradezAvagAhI che. cArapradezanA pratara caturastranI upara ane nIce cAra aNuo sthApavAthI bane che. - -bAyata AyatanA zona ane yuna be prakAro to che. paNa te baMnenA ghana ane pratA uparAMta Ayata saMsthAnamAM be prakAra niSpanna thAya che. tethI traNa traNa prakAre sthApanA batAve che. For Personal & Private Use Only Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ayata tathA kaSAyadvAranuM vivecana ojasvadezI zreNiyata-tripradeza tripradezAvagADha che. ticchI aMtara rahita traNa pradezo mUkavAthI thAya che. yugmapradezI zreNiAyata - tithya saMlagna be aNuo sthApavAthI thAya che. ojapradezI pratarAyata-paMdarapradezI, paMdarapradezavagADha che. pahelAMnI mAphaka paMkti traNamAM pAMca pAMca aNuo sthApavA. yugmapradezI pratarAyata-cha pradeza, cha pradezAvagAhI,. prathamanI mAphaka be paMktimAM traNa traNa aNuo sthApavA. ojaudezI ghanAyata-45 pradezI 45 pradezAvagAhI che. pUrvokta paMdarapradezanuM pratarAyata banAvyuM hatuM tevuM ja banAvIne tenI nIce ane upara te ja rIte paMdara paMdara aNuone sthApavA. yugmapradezI ghanAyata- bArapradezI, bArapradezAvagAhI. ahIM paNa pUrvokta cha pradezanA pratarAyata upara, te ja rIte bAra pradezo mUkavAthI ghana sarjAI jaze. AthI vadhu nAnA AkAro asaMbhavita che. ahIMA sahuthI nAnAmAM nAnI AkRtio upara jaNAvI che. ethI vadhatAM vadhatAM utkRSTapaNe saMkhya, asaMkhya yAvat anaMta pradezI AkAro bane che. A AkRtionI yathAsaMbhava jhAMkhI tenA citro dvArA batAvI zakAya kharI. A AkRtio uparAMta ' pAMca saMsthAnonA saMyogothI bIjAM asaMkhya saMsthAno AkAro ke AkRtio niSpanna thaI zake che. du- sAthe [SA] eno zabdArtha vicArIe to pueTale saMsAra ane gAya eTale lAbha. jenAthI saMsArano lAbha thAya te kaSAya. A prasiddha artha che. kaSAya upara to ghaNAM ghaNAM pAnAM lakhI zakAya, paraMtu ahIM to saMkSiptapaNe ja 24 daMDakanI vyAkhyA ApavAnI hovAthI mahattvanuM muddAma svarUpa kahevAze. A kaSAyo ke jenA kAraNe A saMsAranuM paribhramaNa cAlu ja rahe che. tenA mUla prakAra cAra che. 1. krodha, 2. mAna, 3. mAyA, 4. lobha. ahIMA eka vastu dhyAnamAM laI levI joIe ke sAmAnya rIte keTalAkone evo khoTo khyAla baMdhAI gayo hoya che ke kaSAya eTale mAtra roSa, gusso, dveSa vagere, paNa ema ja nathI. kaSAya tattvamAM to jIvanA hajAro bhAvo samAI jAya che. jemAM krodha uparAMta bIjA traNa mAna, mAyA ane lobha ane tenA upaprakAro samAya che. ane eTale ja kaSAyano artha vizALa karyo che. have cAreya prakArono artha vicArIe. 582. 'kaSAya' zabdanI judI judI vyutpattio judA judA AgamonI TIkAomAM jovA maLe che. jemake kRtti vilikhanti karmakSetraM sukhaduHkhaphalayogyaM kurvanti kaluSayanti vA jIvamiti athavA kaluSayanti zuddhasvabhAvaM santaM karmamalinaM kRtti nIti vaNAyA: | athavA rupayanta lAdhyane prANanoganeneti 6 varSa navo va talAyo nAma ghaNAM yutiH | kaSyante'sminprANI punaH punarAvRttibhAvamanubhavati kaSopalakaSyamANakanakavaditi / kaSaH saMsAraH tasminnAsamantAdayante gcchntyefsumanta ti | yaduvA vaSAyA va vaSAyA: || vagere. For Personal & Private Use Only Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha krodha A kaSAya maitrI, prema, sneha, prItino nAza kare che. ane jyAre krodha, gusso ke roSa Ave tyAre tenA cihno zarIra upara upasI Ave che. eTale ke-moTuM lAla lAla thaI jAya, AMkhomAM bhayaMkaratA UbhI thAya. hoTha dhrujavA mAMDe, zarIramAM kaMpa Ubho thAya ane pachI AgaLa vadhI kaThora ane asabhya zabdo vANI dvArA vyakta thAya ane pachI vadhatAM zarIranI ceSTA dvArA paNa vyakta thAya vagere. A badhI lAgaNIo A krodha nAmanA kaSAyakarmathI utpanna thAya che. koI vyakti krodha vakhate levAelA potAnA phoTAne, taddana zAMta thayA pachI jue to krodha potAnA caherAne kevo vikRta banAve che! teno sAco khyAla Ave. mAna A kaSAyano udaya vartato hoya tyAre mAnI svabhAvanA kAraNe anyanI ke anyanA kAryanI ISa ane potAnI mahattA, zreSThatA ke utkarSa batAvavAnI icchA haradama jAgRta rahyA kare che. ane tenuM jora vadhe tyAre vANI vartana dvArA paNa te vyakta thAya che. tethI AvI vyakti abhimAnI, garviSTha, akkaDa, ahaMkArI, unmatta, uddhata, svacchaMdI vagere vizeSaNone yogya banI jAya che. AvI mAnadazA utpanna karanAra karma, tene mAna kaSAyakarma kahevAya che. mAyA A mAyA kaSAya karma UbhuM thayuM ke jIva bIjAne ThagavAno ja dhaMdho karavAno. A mAyA kuTilatA, vakratA, prapaMca, chaLa, kapaTa, sAcAMjuThAM, anyane banAvavAnI ke phasAvavAnI vRtti vagere lAgaNIo manamAM utpanna kare che. lokamAM AvI vyakti "mAyAvI tarIke saMbodhAya che. mAyA kaSAyakarmanA udaye jIvathI AvuM vartana thAya che. lobha-jaDa cetana padArthonA saMgrahanI ke tenA vardhananI pravRtti, anya padArthomAM tRSNA ane lolupatA, mamatvabhAva, koInuM paDAvI levAnI buddhi "A jA phasA jA, dhara jA visara jA"nA dhaMdhA, ati AraMbhonI pravRtti, A badhuM karAvanAra lobha kaSAya nAmanuM karma che. apekSAe cAreya kaSAyamAM lobha sarva kaSAyomAM mukhya bhAga bhajavanAra che. kAraNake lobha prati, vinaya ane mitratA traNeyane khatama karI nAMkhe che. ethI ja tene "pApanA bApa" tarIke oLakhAvyo che. sarva doSonI khANa e ja che, ane ene sakala anarthonuM mULa kahyo che. cAre kaSAyone uddezIne AgamamAM kahyuM che ke - koho pIiM paNAsei, mANo viNayanAsaNo / mAvA mittAni nADu, topo sarvovAso || dizavaikAlika] krodha prItino sarvathA nAza kare che, mAna vinaya (namratA)no, mAyA mitratAno (athavA saralatAno) ane lobha sarvano eTale prIti, vinaya, mitratA badhAyano vinAza noMtare che. mATe zAstro kahe che ke - kohaM mANaM ca mAyaM ca, lobhaM ca pAvavaDDhaNaM / vame catAri dosAI, icchaMto hiyamappaNo / AtmAnuM hita icchato manuSya pApavardhaka evA krodha, mAna, mAyA ane lobharUpa cAra doSone vamI nAMkhe, ane enuM vamana thavAthI ja AtmA nirmaLa bane che. For Personal & Private Use Only Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyadvAnuM vistRta varNana 626 have e doSone kevI rIte vamI zakAya ? eno paNa TUMko ane sarala upAya batAvatAM upakArI maharSio jaNAve che ke uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mAyaM ca ajjavabhAveNaM, lobhaM saMtosao jiNe / / he Atman ! krodhano udaya thatAMnI sAthe ja upazAnta banI, kSamA rAkhI. krodhanA udayane viphaLa banAvI de, mRdutA namratA vaDe karIne mAnarUpI zatrune jItI le ane mAyAkapaTa karavAnI manovRtti jAge tyAre saralahRdayI banI mAyAne jItI le ane lobhavRtti jAge tyAre niHspRha banI saMtoSavRtti ke anAsakta bhAvane dhAraNa karI lobha upara vijaya meLavI le. A cAre kaSAyane ra ane A bemAM antargata karAya che. krodha ane mAnano dveSamAM, mAyA ane lobhano rAgamAM samAveza thAya che. matAMtare mAna, mAyA ane lobha traNeyano rAgamAM samAveza kare che. ApaNe tIrthakarane TUMkamAM rAga-dveSarahita je kahIe teno artha cAre kaSAyarahita bhagavAna che, ema phalita thAya che. A kaSAyo kSamA namratAdi guNorUpa samyaka cAritramArganuM AvaraNa kare che. tethI te AgaLa vadhIne krodhAdikanI lAgaNIo ubhI karIne asadvartana karAve che. ane vadhato evo krodha evo che ke tenI ugratAnI Toce pahoMce to navAM karmo baMdhAvAnI anaMta paraMparAone UbhI kare che. krodhAdi cAreya kaSAyanI kamanasIbI e che ke krodha vakhate baMdhAtuM karma pharI krodha karAve tevuM bAMdhe, e bAMdheluM pharI udayamAM Ave eTale trIjIvAra evuM ja bAMdhe, Ama anaMta paraMparA sarjAya che. krodha, mAna, mAyA ane lobha A cAranI taratamabhAvavALI peTA lAgaNIo lAkho hoya che. iSa, adekhAI, niMdA vagere vagere. A kaSAyo mohanIyakarmajanya che. AnA udayamAM nijaguNaramaNatA ke svabhAvadazAmAM sthiratA na karavA de, ane tethI te AtmAnA mUla svabhAvane pragaTa thavA na de. ulaTuM parabhAvamAM ramaNatA utpanna karAve, para vastuone potAnI manAvAnI bhUla karAve, AtmAthI para gaNAtI vastuomAM moha utpanna karAve ane A mAro--mArI-mAruM, evo pariNAma pedA karAve che. anaMta jIvonI vividha pravRttionA kAraNe teonI bhAvanAo vicAromAM anaMta tAratamyo paDe che. ane te kAraNe tenA kaSAyonA pariNAmamAM paNa teTalI ja taratamatAo UbhI thAya che. paraMtu anaMta kakSAo vANIthI ke lekhanathI vyakta karavAnuM azakya hoI te anaMtanuM vargIkaraNa karI nAMkhIne zAstrakAroe manDa, tIvra, tIvrata, tIvratama bhede kaSAyonA mUla cAra bhedone punaH uttara cAra prakAromAM vaheMcI dIdhA che. ane tene arthalakSI cAra nAmo ApavAmAM AvyA che. te A pramANe (1) anantAnubaMdhI (2) apratyAkhyAnI (3) pratyAkhyAnI ane (4) saMjvalana. (1) je kAraNathI traNeya jagatamAM jIvo ananta saMsArano anubaMdha kare te kAraNathI tene anaMtAnubaMdhI krodhAdi kahevAya. A kaSAya sAco viveka thavA de nahIM (2) sAcI samaja hovA chatAM paNa je kaSAyanA udayathI jIva alpa paNa tyAga na karI zake tene apratyAkhyAnI kaSAya kahevAya. A kaSAya saMsAranA kAmabhogamAM For Personal & Private Use Only Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha jIvane prIti rakhAve. (3) vaLI je kaSAyanA udayathI jIva savaze sAvadya yoga (azubha yoga)no tyAga na karI zake tene pratyAkhyAna kaSAya kahevAya che. (4) je kaSAyanA udayathI tyAgI vairAgI evA mahAtmAone paNa ISTanI prAptimAM AnaMda ane aniSTanI prAptimAM khedAdika thavA pAme che ane manane kaMIka azAMta banAvI de che, tethI tene saMjvalana kaSAya kahevAya che. mULa kaSAyanA 16 bheda thAya che-te A pramANe 0 anantAnubaMdhI 0 apratyAkhyAnI krodha 0 mAna 0 mAna 0 0 0 | | | | | | | lobha 0 0 0 krodha 0 0 ja lobha - mAyA mAyA lobha pratyAkhyAnI krodha saMjvalana mAna mAna mAyA mAyAM lobha eTale krodha cAra prakArano. ema mAna vagere paNa cAre jAtanA hoya che. have emAMe punaH jIvabhede kakSAo sarjAya che. eTale e 16 kaSAyo punaH cAra prakAre vaheMcAya che, eTale 16 kaSAyonA 64 bhedo thAya che. A bhedonuM varNana prasthavistAra bhaye ahIM nathI jaNAvyuM. kaSAyano kALa-A kaSAyo utpanna thayA pachI evAne evA ja pariNAmamAM kayAM sudhI rahetA haze ? jijJAsunA A praznano javAba zAstroe Apyo che. jJAnadaSTithI asaMkhya jIvonA pariNAmonuM vizleSaNa ne tenI maryAdAo joI ane pachI jaNAvyuM ke saMjvalana kaSAya udayamAM AvyA pachI jo jaladI na zamyo to vadhumAM vadhu 15 divasa sudhI Take. e mudata pUrI thatAM koIpaNa nimitte te jarUra upazAMta thaI jAya. pratyAkhyAnI prakArano kaSAya vadhumAM vadhu cAra mAsa Take, apratyAkhyAnI eka varSa sudhI ane anantAnubaMdhI jiMdagI paryanta Take che. ahIMyA eka vivekadaSTi rAkhIne samajavAnuM e ke, te te kaSAyanI maryAdA pUrI thatAM AtmA zAMta thAya ja evo nizcita niyama nathI. rAgadveSanI ugratA vadhI jAya to uttaranA AgaLanA kaSAyamAM jIva cAlyo jAya, jemake saMjvalanavALo AtmA 583. cosaTha bhedo paNa khUba ja jarUrI che. jo evA citravicitra bhedo na samajIe to karmatattvanI vyavasthAmAM bhaMgANa paDI jAya. jemake anantAnubaMdhIno udaya hoya, te ja AtmA narakAyuSya bAMdhI narakamAM jAya. have kRSNavAsudeva kSAyikasamyagudRSTi hatA, anantAnubaMdhInA kSayavALA hatA, ane apratyAkhyAnInA udayavALA hatA, to te trIjI narakamAM kema gayA? AnuM samAdhAna 64 bhedomAMthI ja ApI zakAya che. eTale ke zrI kRSNa vAsudevane je apratyAkhyAna kaSAya hato, te ja kaSAya atta vakhate ugra banI anantAnubaMdhI jevo banI gayo hato. zreNika mATe paNa e ja rIte vicAravuM. bAhubalI munimAM saMjvalana mAna kaSAya paMdara divasane badale eka varasa sudhI Takyo. tyAM paNa saMjvalananI ugratA apratyAkhyAnI kaSAya jevI hatI, ema samAdhAna vicAravuM. For Personal & Private Use Only Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyadvAranuM vivecana 46 paMdara divase zAnta na thAya to pratyAkhyAnInA udayavALo banI jatAM vAra na lAge. ema uttarottara vadhavA mAMDe to anantAnubaMdhImAM paNa cAlyo jAya ane anantAnubaMdhIvALo pariNAmanI suMdaratA vadhe to saMjvalanavALo paNa banI jAya. A pramANe kaSAyanI vAsanA-pariNAmanuM kALamAna jaNAvyuM. kaSAyonI dAtta sAthe ghaTanA-kaSAyonI kAmiyAMdA athavA tenI mandatA, tIvratAdi samajavA mATe jJAnIoe daSTAMto zodhIne kaSAyo sAthe sarakhAmaNI karIne jijJAsuone tRpti karI ApI che. saMjvalanano krodha jaLanI rekhA jevo, pratyAkhyAnIno krodha dhULanI rekhA jevo, apratyAkhyAnIno pRthvInI phATa jevo ane anantAnubaMdhIno pahADanI phATa jevo. A daSTAMto to e sUcave che ke, pANImAM AMgaLIthI lITI dorI pANImAM bheda pADavAno prayatna karIe. paNa e bheda keTalo vakhata Take? kSaNavAra ja. AMgalI AgaLa vadhatI jAya ke bhedarekhA bhUMsAIne punaH pANIno abheda thaI jAya. have pachI uttarottara bhedarekhAnuM astitvamAna vadhatuM dazavanArA daSTAMto che. have saMjvalanano mAna netara jevo, pratyAkhyAnIno, lAkaDAnA thAMbhalA jevo, apratyAkhyAnIno hADakAnA thAMbhalA jevo ane anantAnubaMdhIno mAna pattharanA thAMbhalA jevo che. ahIMA pahelo netarano prakAra sUcave che ke sAdhupuruSone mAna AvyuM hoya paNa tene namI jatAM vAra nathI lAgatI, kASThanA thAMbhalAne tethI vadhu vAra lAge, ema uttarottara samajavuM. vahevAramAM paNa mAnI mANasane akkaDa thAMbhalA jevo che" evuM bolIe chIe. ahIM dAkhalAmAM thAMbhalo ja lIdho che. saMjvalana mAyA vAMsanI chola ke choI jevI (barUnI aMdara je pataLA vakra tAMtaNAo hoya che te), pratyAkhyAnInI vAMkIcUMkI gomUtra-gAyanI mUtradhAra sarakhI, apratyAkhyAnInI gheTAnA ziMgaDA sarakhI ane anantAnubaMdhInI vAMsanA mUla sarakhI che. ahIMA barUnA tAMtaNAno vALa jaladI sIdho thaI jAya. pachI to uttarottara vadhu ne vadhu vakra hovAthI vilaMbe sAdhya thAya. saMjvalanano lobha haLadaranA raMga jevo, pratyAkhyAnIno gADAnI kITa (kAjaLa) jevo, apratyAkhyAnIno nagaranI khALanA kAdava jevo ane anantAnubaMdhIno karamajI raMga jevo sarakhAvyo che. saMjavalanano lobha haLadara jevo hovAthI jaladI dUra thAya. ahIM uttarottara raMgo vadhu pAkA hovAthI atizrama sAdhya che ema samajavuM. kayA kaSAyathI kayo lAbha rokAya?--pasaMjvalanano udaya hoya tyAM sudhI yathAkhyAta cAritrano guNa athavA vItarAga avasthA, pratyAkhyAnInA udayathI sarvavirati sarva sAvadhanA tyAgarUpa cAritrapariNAma, apratyAkhyAnInA udayathI dezavirati eTale AMzika tyAgarUpa cAritrapariNAma ane anantAnubaMdhInA udayathI samyagudarzanarUpa zraddhApariNAma udayamAM AvatA nathI. kayA kaSAyathI kaI gati maLe?--saMjvalana kaSAyavALA (sAdhutAvALA sAdhuo vagere) marIne devagati, pratyAkhyAnIvALA manuSyagati, apratyAkhyAnIvALA tiryaMcagati ane anantAnubaMdhIvALAne narakagati prApta thAya che. 584. saM=alpa, jvalana=bALanAra. For Personal & Private Use Only Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64ra. saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A kaSAyo zAthI janme che?--A kaSAyo moha, mAyA, mamatA, Asakti, ajJAnabhAvanA kAraNe bhUmi, ghara-baMgalA vagere, zarIra tathA upadhi eTale dhana dhAnya vastrAdi parigrahomAMthI janma pAme che. ekendriyone paNa kaSAyabhAva pracchannapaNe hoya che. alpAbahatva-sarvathI ochA kaSAya vinAnA jIvo, tethI anantaguNA mAnakaSAyI jIvo, tethI adhika krodhakaSAyavALA, tethI adhika mAyAkaSAyI ane tethI adhika lobha kaSAyI jIvo che. A cAra kaSAya sivAya kaSAyanA sahacArI bIjA hAsya, rati, arati, bhaya, jugupsA, zoka ane traNa veda e nava nokaSAyo che. je pelA mUla cArane uddIpana kare che. tAtparya e ke-hasAve, khuzI kare, nAkhuza rAkhe, bhaya, kaMTALo, ke dhRNA pedA karAve ane zokamaya dazA rahyA kare, tathA strIno puruSasaMgAbhilASa ane vedana, puruSano, strIsaMgAbhilASa ane vedanA ane strI-puruSa baMne pratyeno abhilASa ane vedana, A badhI lAgaNIo atte rAgadveSane ja utpanna karanArI che. kaSAyonI guNasthAnaka maryAdA anaMtAnubaMdhIno udaya bIjA guNaThANA sudhI, bIjA kaSAyano cothA sudhI, trIjAno pAMcamA sudhI ane cothAno dasamA sudhI hoya che. paNa sattAmAM to cAre kaSAyo agiyAramAM guNaThANA sudhI hoya che. anantAnubaMdhI krodhanA udaya vakhate bAkInA traNeya kaSAyo udayamAM hoya ja che. ema mAna, mAyAnA udayanA prasaMgamAM zeSanuM astitva samajI levuM. A kaSAyo viSe haju ghaNuM ghaNuM jANavA samajavA jevuM che. ahIMyA A pAThazvagranthamAM keTaluM vistArI zakAya? A kaSAyo e mohanIya karmanA che. jIvane mohadazA-vikaLatA ubhI karanArA vibhAgo che. ane emAMthI ja rAga-dveSano janma ane tenI paraMparA ubhI thAya che ane e punaH saMsAraparaMparAne janma Ape che. ethI ja AThe karmamAM mohanIyane senApati jevuM athavA dhorI nasa jevuM kahyuM che. zeSa sAteya karmonAM joDANa ane tenA kaTu vipAkamAM A mohanIya karmanI rAga-dveSanI lAgaNIo ja mukhya mahattvano bhAga bhajave che. ethI eno nAza thAya to bAkInAM badhA karmono jhaDapathI kSaya thAya che. mATe A kaSAyo ane nava nokaSAyonI lAgaNIothI satata bacatA rahevuM e ja A viSaya samajyAnuM vAstavika phaLa che. -tethA [RcA] lezyA zuM cIja che. e aMge AgamonI TIkAomAM ane anya granthomAM ThIkaThIka lakhAyuM che. ema chatAM "lezyA aMgenI keTalIka samaja gUDhArthaka rahI che. ahIMA to TUMkamAM ja vezyA aMge jaNAvavAnuM che. AliMgana ke joDAvAnA arthamAM rahelA "fznapu' dhAtu uparathI tezyA zabda bane che. ethI jenA* vaDe jIva karma sAthe joDAya-baMdhAya tenuM nAma lezyA. athavA kRSNAdi vividharaMgI dravyonA saMbaMdhathI utpanna thato AtmAno zubhAzubha pariNAmavizeSa tene vezyA kahe che. jema sphaTika ratnanA maNakAmAM jevA raMgano doro parovIe tevA raMgavALuM te dekhAya, tema AtmAmAM jevA jevA prakAranAM lezyA dravyo utpanna thAya, tevA tevA prakArano AtmapariNAma udbhave. zliSyate karmaNA saha AtmA anayeti lezyA / / For Personal & Private Use Only Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyAdvAranuM vivecana 643 A pariNAma utpanna karanAra pudgala dravyo ja che. ane ethI legyA dravya ane bhAvathI be prakAranI che. dravyalezyA pudgala svarUpa che. ane tethI varNa, gaMdha, rasa ane sparzavALI che. dravya lazyAnA AlaMbanathI ja je AtmapariNAma utpanna thAya te bhAva lezyA che. A vezyA anantavargaNAvALI, ananta pradezavALI che. paNa A vargaNA kayA" prakAranI che te jANavA maLyuM nathI. paraMtu dravyalezyAnA pudgalo yogAntargata che ane yoga che tyAM sudhI tenuM astitva paNa che. A vezyAdravyo kaSAyone uddIpana karavAmAM mahattvano bhAga bhajave che. varNanI pradhAnatAne anulakSIne spaSTa samaja paDe mATe varNa-raMganA cha prakAronAM nAma sAthe saMkalita karIne legyAnI kakSAone cha prakAramAM vaheMcI nAMkhI che. jenAM nAmo anukrame 1. kRSNa, 2. nIla. 3. kApota. 4. tejo. 5. pava ane 6. zakala che. A legyAo cha prakAranA jIvanA adhyavasAya batAve che. eTale A vezyAothI te te jIvanI adhamatA uttamatAnI kakSAo nakkI thAya che. zarUAtanI lezyA taddana azuddha ane adhama che. te pachInI be azuddha hovA chatAM prAraMbhanA traNanI aMdaroaMdara daSTie pUrvathI uttaranI vizeSatAvALI che ane pachInI traNa to zubha hovAthI uttarottara vikasatI uttarottara zuddha, zuddhataratama prakAranI banatI jAya che athar uttarottara te zubha prakAranI che. 1. va-kRSNalezyA atyanta kALA raMganI. nIlalezyA-popaTanA pIMchAnA raMga jevI lIlA athavA kabUtara ke mayUranA kaMTha jevA "bhUrA raMganI. kApota-lAla ne bhUro e be raMganA mizraNathI utpanna thatA kAbarA raMganI. tejo-lAlacoLa caNoThInA raMga jevI. pA vezyA caMpAnA phUla jevA pILA raMganI ane zukla zyA-uttala dUdhathI paNa vadhu zveta raMga jevI. - 2. jaMtha-pahelI vezyA atyanta durgadhavALI, pachInI tethI kaMIka nyUna ane trIjI tethI paNa nyUna. ema chatAM ekaMdare traNe durgadhavALI che. ane pachInI tejovezyA sugaMdhavALI ane uttarottaranI adhikAdhika suvAsavALI che. 3. kRSNalezyAno svAda atyanta kaDavo, nIlano atyanta tIkho, kApotano khATo, tejono sugaMdhIdAra suMdararaMgI kerInA rasanA svAda jevo, pavano drAkSanA rasa jevo ane zuklalazyAno sAkara-goLa jevo madhura che. 4. sparza-prathamanI traNa lezyAno sparza zIta ane rUkSa che je cittane aprasannakAraka che ane chellI traNano snigdha uSNa che je cittane paramasaMtoSotpAdaka che. cha legyAmAM prAraMbhanI traNa vezyAonA vadi catuSka azubha che. paNa uttarottara azubhatA nyUna samajavI. e rIte tejo vagere chellI traNanA vadi catuSka uttarottara zubha, zubhatarAma prakAranA samajavA. A kAraNe prAraMbhanI traNa lezyAo malina ane aprazasta che ane azubha hovAthI AtmAnA zubha adhyavasAya pariNAmamAM asahAyaka che. jyAre pachInI traNa nirmaLa-prazasta che ane + bAdarapariNAmI skaMdhovALI hovAthI audArika ke vaikriya vargaNAnA prakAranI saMbhavita che. 585. nIta-zabda prAcIna kALamAM khAsa karIne bhUrA raMganA arthamAM vaparAto hato. tyAra pachI temAM vikalpo ubhA thavA pAmyA che. vaLI nAno artha lIlo ane zyAma paNa kare che. For Personal & Private Use Only Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hR44 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha AtmAnA zubha adhyavasAya-pariNAmamAM sahAyaka che. prathamanI traNa durgatine ApanArI ane pachInI traNa sadgatine ApanArI che. caudamuM guNasthAnaka choDIne tamAma guNasthAnake sarve saMsArI jIvone dravya ane bhAva baMne lezyAo hoya che. paraMtu eTaluM vizeSa ke devo ane nArakonI dravya legyA sadAkALa eka ja hoya che. paraMtu AtmapariNAmarUpa bhAva lezyAo pachae hoya che. ethI temanA pariNAmo badalAyA kare che. tathA sarvaza varjIne zeSa manuSya ane tiryaMconI zuklane choDIne bAkInI dravya tathA bhAva vezyA jaghanyotkRSTathI antarmuhUrtamAnavALI che. ane zukla lazyAnI jaghanya sthiti antarmuhUrta ane utkRSTa nava varSa nyUna pUrvakroDa varSanI che. 1. kRSNa vezyAvALA jIvo vaira levAmAM nirdaya, atikrodhI, kaThora mananA, AtmadharmathI taddana vimukha, mahAraMbhI ane krUra hoya che. 2. nIla lazyAnA svabhAvavALA jIvo mAyA daMbhamAM kuzaLa, caMcaLasvabhAvI, ativiSayI, asatyavAdI ane lAMcIyA hoya che. 3. kApotavALo pApa jevI vastune nahIM mAnavAvALo, mUrakha ane krodhI hoya che. 4. tejalezyAvALo sarala, dAnezvarI, sadAcArI, dharmabuddhivALo ane akrodhI hoya che. 5. pavaeNlezyAvALo dharmiSTha, dayAvAna, sthira svabhAvI, gaMbhIra, tamAmane dAna ApanAro, atikuzaLa buddhivALo, meghAvI hoya che. 6. zuphalalezyAvALo jIva atidharmiSTha, pAparahita pravRtti karavAvALo, atyanta nirmala manavALo hoya che. deta cha vezyAvALA jIvonA AtmAnI kakSAo samajavA mATe ApaNe tyAM jAMbunA jhADanA daSTAMtanI suMdara ghaTanA samajAvelI che. tethI dareka vezyA kevA abhiprAya ke svabhAvavALI hoya che teno khyAla Avaze.) te A pramANe cha pravAsIo cAlatAM cAlatAM jaMgalamAM jaI caDhyA. zrama ghaNo thayo hovAthI kSudhA ane tRSAthI pIDAyA. dUra najara nAMkhI tyAM teoe suMdara jAMbunA jhumakhAothI bhareluM eka jAMbunuM jhADa joyuM. A chae jaNA tyAM pahoMcyA. jAMbu khAvAnI IcchAthI jAMbu levA vicAra karavA mAMDyA. eka jaNe prazna karyo ke bolo bhAI, kAcA pAkA badhI jAtanA jAMbuonI lumo laTake che. jAMbuno pAra nathI. jyAre khAnArA ApaNe mAtra cha jaNA chIe. zuM karazuM? eTale chamAMthI eka jaNa bolI udyo-are ! yAra, lAMbo lAMbo vicAra zuM karavAno? kuhADA mArIne jhADane ja jhaTa daIne nIce pADI 586. sAmAnya evo niyama che ke je legyAmAM janma thavAno hoya te ja vezyAmAM gata janmamAM mRtyu thAya che. _ 'jallesAI davvAiM pariyAittA kAlaM karei tallese (so) uvavajjai / ' 587. AthI sAtamI narakanA jIvone samyakatva prApti zakaya bane che. For Personal & Private Use Only Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyAdvAra tathA samudghAtanuM vivecana 645 nAMkhIe ane svecchAe khAIe ! tethI aNasamajanuM pramANa ghaNuM hovA chatAM pUrvanI apekSAe kaMIka vadhu samaju hato. teNe kahyuM--bhAI ! ema zA mATe ? thoDA jAMbu khAvA khAtara samagra vRkSano mULamAMthI ja nAza ! nahIM nahIM!! enA karatAM phaLovALI ja moTI moTI zAkhAo toDI pADIe. pachI joIe eTalA Arogone ! tyAre trIjo eka bolI uThayo--bhAI, ema zA mATe ? phaLonA gucchAvALI nAnI nAnI zAkhAo kAM ochI dekhAya che ke nakAmo moTIono vinAza karavo ! vaLI moTI zAkhAo pharI kyAre ugaze ? mATe nAnIne ja toDI pADIe. tyAre emAMthI cotho bolI UThayo, are bhAI ! A tamArA badhA vicAro utAvaLIA che. zAkhAo zA mATe toDavI ? kAma che jAMbuonuM, kaMI zAkhAonuM nathI; mATe zAkhAomAM jhumakhAM hoya te jhumakhAMone ja toDI pADIe. tyAre tethI vadhu yogya buddhizALI hato, teNe kahyuM ke--bhAI! evuM zuM kAma karo cho ? gucchAone toDavA karatAM eka jaNa upara caDhIne phaLone ja toDIne lAve to zuM khoTuM ? khAvAnA che jAMbu, jhumakhAM nahi. Ama nirNaya upara AvyA tyAM chello chaThTho mauna laIne ubho hato, jene pahelAnA pAMcanA vicAro pasaMda nahotA paDyA; te ati DAhyo ane uttama buddhivALo puruSa bolI uThyo, juo bhAI ! mAro abhiprAya tamArA badhAyathI judo che. tamane game ke na game te na kahI zakuM, paNa jene mAnava haiyuM maLyuM hoya to, teNe thoDo mAnavatAnI dRSTithI vicAra karavo joIe ane koI paNa kAryamAM potAnI vivekabuddhi dAkhavavI joIe ! tamane bhUkha lAgI che e vAta sAcI che, paNa e bhUkhane saMtoSavA kaMI AMdhaLIyA na karAya, mAnavatA ema karavA nA pADe che, AryasaMskRti inkAra kare che. mATe bIjAonI hiMsA karI, kaSTa ApI, duHkhI karIne udara bharaNa na karavuM joIe. ane e dRSTie kahuM to A sajIva gaNAtA jhADane tamAre kazo ja sparza karavA jarUra ja nathI. jamIna upara to jarA juo ! seMkaDo jAMbuo kevA suMdara khAvAlAyaka verAelAM paDyA che. te khAIne tRpta thaI zakazuM! nAhaka sajIva gaNAtA vRkSanuM chedana bhedana karI te jIvanI hiMsA karyAnuM pApa zuM kAma karavuM ? A sivAya zAstramAM cha coranuM bIjuM paNa dRSTAMta Ave che. phaiviya [phandriya] A dvAranuM varNana 340mI gAthAnA vivecana prasaMge savistara kahevAI gayuM che. jethI ahIM punaruktinI jarUra nathI. 6--10--nusanu thAya [dvi-sanuvyAta] navamuM ane dasamuM A baMne dvAro samuddAtanAM ja che. navamuM dvAra nIvasamuddhAtanuM ane dasamuM ganIvasamuddhAtanuM che. emAM prathama jIvasamuddAtanI vyAkhyA kare che. samughAta zabdano artha evo che ke sam eTale ekI sAthe ghAta eTale nAza. arthAt AtmA je kriyA dvArA eka sAthe puSkaLa karmano kSaya karI zake tevI je kriyA tene samuddAta kahevAya che. vAta evI che ke jIva bAMdhelA karmone udayaprApta kare tyAre kramazaH bhogavAtAM hoya che. paNa kramazaH bhogavavAnuM karma enI kALamaryAdA pUrNa thaye bhogavAI rahe, paraMtu koI vakhate evI paristhiti ubhI thAya che ke bhogavavAnuM karma je avazeSa hoya temAM keTalAkanI niyata kALamaryAdAnI apekSAne For Personal & Private Use Only Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha toDIne keTalAMka kamane TUMka ja samayamAM bhogavI nAMkhavAM paDe che ane e sthitinuM nirmANa karavA jIva AgAmI keTalAMka karmonI udIraNAkaraNavaDe udIraNA kare eTale AgAmI kALe ke ghaNA kALe bhogavAvA yogya evAM karmone udayAvalikA eTale vartamAna samayamAM udayaprApta bhogavAtAM karma bhegAM prabaLa Atmaprayatna vaDe zIdhra bhogavIne AtmapradezathI chUTAM pADI de che. Avo mahAprayatna svAbhAvika rIte athavA AtmaprayatnadvArA sAta prasaMge thAya che ane ethI samuddAta sAta prakAre che. 1. vedanA, 2. kaSAya, 3. maraNa, 4. vaikriya, 5. taijasa, 6, AhAraka ane 7. kevalI. jIvasamudghAto 1. vedanA samughAta-trIjA vedanIya nAmanA karmamAM azAtA vedanIya karmathI (eTale duHkha azAMtithI) pIDAto AtmA koI vakhate atyanta AkuLa-vyAkuLa thAya tyAre anantAnanta skandhothI vIMTAelA potAnA Atmapradezone zarIra bahAra kADhIne, te pradezovaDe zarIranA mukha, jaTharA. kaNadikanA polANone, khabhAnA bhAgone (khabhAthI mAthA sudhI) pUrI daIne svazarIra jeTalA kSetramAM saghanarIte vyApta thaIne (samacorasa jevo) antarmuhUrta sudhI e ja sthitimAM TakI rahe, ane e samaya daramiyAna udIraNAkaraNa dvArA dIrghakALa bhogavavA yogya keTalAMka karmapugalone udayamAM lAvI kSaya karI nAkhe, te te karmakSaya sAthe sAthe navAM kamanuM grahaNa thAya che ane jIvaparatve nathI" paNa thatuM. - 2. kaSAya samudyAta-kaSAyathI rAga ke dveSanI ati tIvratAthI AkuLa thayelo AtmA vedanA samudyAta vakhate te ja prakriyA pramANe dIrghakALa bhogavavA yogya keTalAMka kaSAya mohanIya kone cAlu udaya bhegAM ja bhogavI nirjarI nAMkhe che. ahIMA bhAvi karmone vartamAnamAM je bhogave, tema te jAtanAM navAM karmone grahaNa paNa kare che. na grahaNa kare to jIvano mokSa ja thaI jAya. A kaSAya samuThThAtamAM cAra prakArano samudyAta thAya che. krodha, mAna, mAyA ane lobhano. 3. maraNa samughAta-A samughAta AyuSya karmano hoya che. ane te maraNane AvuM aMtarmuhUrta rahyuM hoya tyAre ja thAya che. maraNottathI vyAkuLa thayelo AtmA maraNAnta AvuM aMtarmuhUtayuSya bAkI rahe tyAre potAnA ja AtmapradezovaDe svazarIranA polANa khAlI bhAgone pUrIne, svazarIranI pahoLAI jeTalo skUla ane laMbAImAM jaghanyathI aMgulAsaMkhya bhAga ane utkRSTathI eka ja dizAmAM samazreNie utpattisthAna sudhI, Atmapradezo dvArA asaMkhya yojana pramANa vyApta thaI jAya, ane AyuSyakarmanAM ghaNAM pudgalone zIdhra khapAvI nAMkhe che. (ahIM navAM pudgalonuM grahaNa na hoya) 4. vaikiya samuddaghAta--vaikriyalabdhivALo jIva, karmayukta evA potAnA Atmapradezone zarIra bahAra kADhI laMbAI-pahoLAImAM svazarIratulya, ane laMbAImAM saMkhyAtA yojana dIrgha laMbAvI daMDAkArapaNe phelAvI jaIne pUrvopArjita vaikriya nAmakarmanA ghaNA pradezone, udIraNA dvArA udayamAM lAvI, vinAza * jemake baMdhaka aNagArAdi jevAo mATe. 588. maraNa samughAta dareka jIvo karIne ja maraNa pAme che evuM nathI. ethI maraNa ane maraNa samudyAta be bhinna vastu che. vaLI maraNa samuddAta bhagavatIjInA abhiprAye eka bhavamAM be vakhata thaI zake che. paNa maraNa to bIjA samughAtamAM mRtyu ADuM attamuhUrta hoya tyAre ja thAya che. For Personal & Private Use Only Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 647 studentt samudghAta dvAranuM varNana karavA sAthe, racanA karavA dhArelA navA uttara vaikriya zarIra yogya pudgala skaMdhone grahaNa karI vaikriya zarIra banAve te. navuM vaikriya zarIra banAvavuM hoya tyAre jIvane Avo prayatna karavo paDe che. e dvArA ja zarIra taiyAra thAya che. 5. taijasa samuddAta--tejolezyAnI labdhivALo jIva potAnA Atmapradezone prabaLa prayatna dvArA zarIra bahAra kADhI, utkRSTathI saMkhyAta yojana dIrgha ane svadeha pramANa lAMbo pahoLo daMDAkAra 2cI, pUrvopArjita taijasa nAmakarmanA pradezone prabala udIraNAkaraNa vaDe udayamAM lAvI kSaya karavA sAthe, navA taijasa pudgalone grahaNa karI tejolezyA athavA zItalezyA mUke. koInA u52 tejo ke zItalezyA mUkavI hoya tyAre AtmAne ukta prakriyA-prayatna karavA paDe che. 6. AhAraka samuddAta--AhAraka labdhidhArI cauda pUrvadhara muni mahAtmA, jinezvaradevanI samavasaraNanI Rddhi Adi jovA, ke koI praznanA samAdhAna mATe potAnA Atmapradezone zarIra bahAra kADhI, utkRSTathI saMkhyAta yojana dIrgha ane svadeha pramANa jADo daMDAkAra racI pUrvopArjita AhAraka nAmakarmanA pudgalone prabala udIraNA dvArA zIghra udayamAM lAvI, nirjarA karavA sAthe navA AhAraka zarI2 yogya pudgalo grahaNa karI AhAraka zarIra banAve. 7. kevalI samuddAta--A samuddAta jemane kevalajJAna (trikALajJAna) prApta thayuM hoya teo ja karavAnA adhikArI che. kevalajJAnIe ATha karma paikI cAra ghAtIkarma dUra karyAM che, paNa vedanIya, nAma, gotra ane AyuSya A cAra aghAtI karmono udaya hoya che. emAM AyuSyakarmanI sthiti karatAM bAkInAM traNe karmonI sthiti jo vadhu hoya to evuM bane ke AyuSya pUrNa thAya ane karmano bhoga rahI jAya. karmano bhoga rahI jAya to kevalI bhagavaMto azarIrI banI mokSe jAya nahIM, ane pAchuM kevalajJAnIne anya janma prApta karavAno hoto ja nathI, hoya to janmAMtaramAM karma bhoga karI zake paNa have bhavabhramaNano aMta thAya che. A badhAM kAraNe cAreyanI sthiti evI rIte sarakhI banI javI joIe ke AyuSyanI pUrNAhutinI sAthe sAthe zeSa traNa karmo sarvathA nirjarI jAya arthAt kSaya thaI jAya. AvI sthitinuM sarjana samuddAta 'jevA AtmaprayatnathI ja zakya bane che. A pakriyA ATha samayanI hoya che. kevalI bhagavAna traNa karmonI dIrgha viSama sthitino kSaya karI sarakhI banAvavA potAnA Atmapradezone zarIra bahAra kADhIne, prathama samaye UrdhvadizA ane adhodizAnA anta sudhI arthAt caudarAja lokapramANa lAMbo svadeha pramANa lAMbo--pahoLo Atmapradezono daMDAkAra 22. bIjA samaye pUrvathI pazcima lokAnta sudhI Atmapradezone vyApta kare eTale Atmapradezono kapATAkAra banI jAya. trIjA samaye Atmapradezone uttaradakSiNa lokanA cheDA sudhI laMbAve. A rIte 589, AMkha mIMcIne ughADIe tyAM asaMkhya samayo thAya che. 590. eka ja samaya eTale sekaMDano asaMkhyAtamo bhAga, eTalA kALamAM seMkaDo evA abajo mAila gati karI zake che. caitanyanI A vilakSaNa ane virATa tAkAta karyAM, ane tenI AgaLa vAmaNI lAgatI AjanA upagraho ke rokeTonI tAkAta karyAM ! For Personal & Private Use Only Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 Atmapradezo vyApta thatAM ravaiyAnA jevo AkAra bane. A rIte Atmapradezo vyApta thaI gayA bAda cothA samaye manthAna--ravaiyA vacce paraspara je aMtara rahyuM che arthAt haju AtmapradezathI rahita lokAkAza rahyuM che te pUravA AMtarAne svAtmapradezothI pUre. ATaluM karatAM kevalajJAnI bhagavaMtanA asaMkhya Atmapradezo lokAkAzanA pratyeka pradeza upara cAra ja samayamAM vyApta thaI jatAM temano AtmA lokavyApI banI jAya che. kAraNake eka AtmAnA ane lokanA pradezo samAna che. saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha have pachInA pAMcathI AThanA cAra samayomAM Atmapradezono lokavyApI je vistAra thayo hato tene punaH saMkelI le che. eTale pAMcamA samaye AMtarAmAM pUrelA Atmapradezone pAchA kheMcI le, chaThThA samaye maMthAnanI (u. da.) be pAMkhonA Atmapradezone saMharI le, sAtamA samaye pUrva--pazcimanA kapATAkAra racelA pradezone saMharI le ane AThamA samaye urdhvadho karelA daMDAkAra pradezone saMharI potAnA AtmAne punaH saMpUrNa rIte mUla dehasthita banAvI de che. ahIMA A kriyA dvArA udIraNAkaraNa karavAnI zakyatA na hovAthI 'apavartanA' nAmanA karaNadvArA pUrvokta traNa karmonI dIrghasthitino vinAza karI jarUra pUratI sthitavALAM banAve che. bhInuM lugaDuM emane ema paDayuM rahe to pANIne zoSAtAM kalAko jAya. paNa jo tene ukelI pahoLuM karI devAmAM Ave to jhaDapathI pANI bheja zoSAI jAya che. te ja ghaTanAe kelisamuddAtamAM Atmapradezone AkhA lokamAM vistArI dIdhA, eTale dIrghakarmo jaladI zoSAI jAya che. sAteyano prakIrNaka adhikAra H--kevalisamuddAta ATha samayano ane bAkInA chae antarmuhUrtakALamAnanA che. 1, 3, 7mAM A traNeyamAM pUrvakarmano vinAza ane navAM karmagrahaNano abhAva che. paraMtu zarIra yogya pudgalonuM grahaNa hoya che. jyAre bIjAmAM navAM karmapudgalanuM grahaNa adhika ane jUnAno vinAza alpa ane 4, 5, 6mAM pUrvopArjitano vinAza che ane tyAM navuM karmagrahaNa che. 1, 2, 3, samuddAta anAbhogika che. eTale jANI joIne icchApUrvaka thato nathI, paNa ativedanAthI AtmAmAM ekAeka Avega AvI jAya che ne svAbhAvika thaI jAya che ane bAkInA cAra Aogika eTale samajIne buddhipUrvaka jANI joIne karAya che. AhAraka ane kevalI (athavA jina) A be samughAtane choDIne bAkInA pAMca aneka janmAzrayI jIvo anaMtIvAra kare che. ane AhAraka vadhumAM vadhu cAra ane kevalIsamuddAta bhavacakramAM eka ja vAra thAya che. zarUAtanAM traNa samuddAto dareka vedanA kaSAya ke mRtyu prasaMge hoya ja, evo niyama nathI. ethI badhA ja jIvone anivArya thAya che tema nathI. acittamahAskandharUpa- ajIvasamudghAtaH ananta paramANuono banelo anantapradezI koI skaMdha tathAprakAranA visrasA pariNAma vaDe (ke svAbhAvika rIte) kevalIsamuddAtamAM daMDAkAra kapATAkAra vagere je rIte kahyuM che te rIte ja cAra samayamAM saMpUrNa lokAkAzamAM vyApta thaI jAya ane pachInA cAra samayamAM te avasthAo saMharI laIne, mUla avasthAvALo--aMgulanA asaMkhyAta bhAga pramANe thAya, tene 'ajIva samuddAta' kahe che. For Personal & Private Use Only Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTidvAranuM varNana 46 saMpUrNa lokAkAzamAM vyApta thavAnI yogyatAvALA ke vyApta thayelA pudgalaskaMdho ananta che. ane te badhA acittamahAtkaMdhathI oLakhAya che. ahIMA A prayatna jIvadravyano nathI paNa ajIvadravyano che. 99-vikei [kR]i vizvamAM mukhyatve padArtho be jAtanA che. nara ane vetana. A padAthoM ke tenA svarUpa paratve darekane sarakhI zraddhA hoya ke thAya tevuM banatuM nathI. koIne koI padArtha pratye sat sAcI zraddhA thAya to koIne te ja padArtha pratye sat thI viparIta koTinI zraddhA thAya. to keTalAka evA paNa jIvo hoya ke jeone e padArtha pratye na sat daSTi hoya na asat daSTi hoya paNa sadasat daSTinuM mizraNa hoya. yadyapi jIvonI samajaNanA prakAro Ama to hajjAro hoya che. paraMtu vargIkaraNa karIne e badhAyane traNamAM ja samAviSTa kare che. Ama kema bane ? to jIvonI jJAna-samajanI bhinna bhinna kakSAne kAraNe bane che. bhinna kakSAnA sarjanamAM kAraNa koNa ? to zubhAzubha karmo. uparokta traNe kakSA bhedane zAstrIya zabdo ApIne vizeSa prakAre samajAve che. ahIMA dRSTi zabda eka prakAranI mAnyatAnA arthamAM samajavAno che. jIvane anAdikALathI mithyASTi varelI hoya che tethI mithyA, saca ane mizra A kramathI vivecana karAya che. . 1. mithyASTi-je padArtha je rIte hoya tene te rIte ja svIkAravo joIe to te satya samaja kahevAya, paraMtu mithyA-khoTI daSTino udaya vartato hoya tyAre madirA pIdhelo mAnavI jema mAtAne patnI ane patnIne mAtA tarIke samajI bese, te rIte dharmane adharma, adharmane dharma, sat ne asata, asat ne sata, heyane upAdeya ane upAdeyane heya tarIke svIkAre che. A dRSTi AtmAne AtmAnuM bhAna thavA detI nathI. AtmAne Atmavimukha rAkhanArI che. AvI daSTi anAdikALathI jIvamAM vartatI hoya che. jIvanI vivekadaSTino te vinAza karanArI che. ane AtmAnuM nitAnta ahita karanArI che. A daSTi mithyAtva mohanIya nAmanA eka prakAranA karmodayathI prApta thAya che. paraMtu sata nimitto ke sAdhanothI teno anta lAvI sat daSTi meLavI zakAya che. paNa badhAya jIvo aMta lAve evuM banatuM nathI. jo bane to saMsAra anokho banI jAya. 2. samyagudRSTi-padArtha pratyenI sAcI zraddhA, sata ne sat rUpe ane asat ne asat rUpe ja mAne che. dharmane dharma ja, adharmane adharma ja mAne, heyane heya ane upAdeyane upAdeya ja mAne, A AtmAne Atmasanmukha karanArI che. ethI ja te, satyathI paripUta dRSTi che. anAdikALathI rAgadveSanI tIvra cIkAsathI mithyAdaSTi-buddhivALo AtmA koI vakhate koI viziSTa prakAranA AdhyAtmika prayatna dvArA mithyAtva mohanIyanA karmone amuka samaya mATe upazAnta kare tyAre upazama samyakatva prApta thAya, eTale mithyAtvano upazama vartato hoya tyAM sudhI tenI viveka daSTi Take ane pharI pAcho AtmA nabaLo banI jAya to pharI pAchI mithyAdaSTi udayamAM AvI jAya, e rIte e ja mithyAtva mohanIya kamamAM amukano kSaya ane anudita karmano upazama jyAre vartato hoya tyAre jIvane kSayopazama daSTivALo kahevAya ane mithyAtva mohanIya karmano sattAmAMthI 82 For Personal & Private Use Only Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha sarvathA kSaya thAya eTale kSayathI utpanna thatI daSTine kSAyika daSTi kahevAya che. ahIMA uparokta traNeya daSTi potapotAnA udayakALe samyagu (samyagudRSTi) hoya che. AmAM upazama kSayopazama daSTi evI che ke te AvyA pachI cAlI paNa jAya, paraMtu kSAyika eka evI daSTi che ke e maLI gayA pachI te anantakALa sudhI Take che. kAraNa ke mohanIya karmanI malInatAno sarvathA vinAza thayo che. jethI te jIvone sat padArthanA zraddhAnamAM aMza mAtra nabaLAI nathI hotI. 3. mizradraSTi-zuddha azuddha prakAranA mithyAtvamohanIya (eTale mizramohanIya) karmanA udayavALA jIvo mizradraSTivALA hoya che. eTale te samyagudharma tarapha AkarSAya ane mithyAdharma tarapha paNa AkaSayi. A draSTi A dharma sAro ane anya dharma paNa sAro Avo mizrabhAva pedA karAve che. pariNAme sarvajJokta tattvamAM rAga paNa na karAve tema dveSa paNa na karAve. A traNeya draSTio darzanamohanIyanA gharanI ja che. A karmanAM dalIyAM taddana malIna ane tIvrarasavALAM udayamAM hoya tyAre mithyAdraSTi e ja dalIyAMmAMthI (jIvanA kaMIka uMcA pariNAma thatAM) amuka dalIko rItasara zuddha banI jAya, ane teno udaya thAya tyAre mizradraSTi. ane e dalIyAM atizuddha banI jAya, temaja teno udaya thAya tyAre samyadraSTi kahevAya che. saMsAramAM mizradraSTivALA jIvo alpa, tethI anantaguNA sabhyadraSTi ane tethI anantaguNA mithyAdraSTivALA che. A draSTione samajIne mithyA ane mithyAdraSTine tyAgo ane samyadraSTine prApta karo ! samyadraSTi vinAnA jJAna, kriyA ke cAritranI kaMI ja kiMmata nathI. mokSanuM mUlabIja e ja che. sAcI draSTi ke sAcI zraddhAnI haMmezA prAthamika jarUra hoya che. ane A vAtano sahukoI svIkAra kare che. A aMge ghaNuM ghaNuM jANavA jevuM che te granthAntarathI jarUra jovuM. zaMkA-samyagadarzana ane samyadraSTi e eka ja vastu che ke bhinna ? samAdhAna - Ama to apekSAe baMne lagabhaga eka ja vastu hovA chatAM thoDo bheda emAM svIkArelo che. kAraNake baMnenI kakSAo ane kAraNomAM bheda che. samyagudarzanI chagha0o ja hoya, ane kevalIo samagadraSTi ja hoya. kAraNake mohanIya karmanAM dalIyAM udayamAM hoya ane apAya rU5 matijJAna hoya tene ja samyagdarzana saMbhave che. paNa e baMneno jeNe sarvathA vinAza karyo che evA kevalIne sammadraSTi ja saMbhave che. AthI darzana karatAM draSTi anekagaNI mahAna che. vaLI samyagudarzana ane samyagUdraSTinA kALa ane kSetra vacce paNa ghaNo taphAvata che. vaLI 'darzana' mAM to paudgalika asara beThI hoya che. jyAre draSTi' mAM sarvathA abhAva che, ane spaSTa AtmikaguNa rUpe udayamAna hoya che. 591. jaina zAstroe to "samyagudarzana' nAmanA caitanyaguNanA bhArobhAra vakhANa karyA che. ane tene atyaMta bhAre mahatva ApyuM che, paNa manusmRti jevA ajaina granthakAre paNa jaina mAnyatAno ja paDagho pADatAM saMdarzanasampanna: mine vadhyate | sanena vihInatu saMsAra: pratipadyate | (manu. a. 6) kahyuM. apekSAe te barAbara che. For Personal & Private Use Only Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasaNadvAranuM vivecana 67 12. haMsA [2] A zabdanA samyakatva, zraddhAna, cAritra, abhiprAya, upadeza, sAmAnya bodhagrahaNa, nirAkAra bodha vagere aneka artho, zAstro, ane tenA aMgopAMgomAM batAvyA che. paraMtu ahIMyA to 'darzana' zabda mAtra sAmAnya ke nirAkAra bodhanA arthamAM samajavAno che. * vastumAtra sAmAnya ane vizeSa baMne prakAranA dharma ke svarUpavALI hoya che. athavA vastunA bodhamAM tamane khyAla Ave yA na Ave paNa baMne prakriyAno upayoga (samayAntare) thato ja hoya che. sAmAnya dharmanA sAmAnya rU5, sAmAnya bodha, nirAkAra darzana, nirvikalpa darzana, sAmAnyArthagrahaNa vagere payayavAcaka zabdo che. ane vizeSa dharmanA vizeSa svarUpa, viziSTa bodha, sAkAradarzana, savikalpadarzana, vizeSArthagrahaNa vagere paryAyavAcaka zabdo che. jo ke vAstavika rIte uMDANathI vicArIe to "darzana' e paNa eka prakAranuM jJAna ja che. ane ethI jJAnanA be prakAra pADI zakAya che. eka to sAkAropayoga rUpa jJAna ane bIjuM nirAkAropayoga rUpa jJAna. A bIjuM jJAna tene ja darzana' kahevAya che. vaLI bIjI vAta e paNa che ke "A ghaTa che' ATaluM sAmAnyajJAna tattvathI to sAkAra svarUpa hovAthI jJAna ja che. paNa AgaLa thanArA vizeSa jJAnonI apekSAe sAmAnya svarUpavALuM hovAthI jJAnamAM darzanano upacAra karyo che. A darzana e jJAnaguNarUpe hovA chatAM vividha prakArano bodha vagere karAvavA mATe tene juduM pADavAmAM AvyuM che. udAharaNa joIe ghaTane jotAM 'A ghaTa che (paNa paTa nathI) ATalo ja je bodha tene ' kahevAya. A pahelI ja najare thato bodha kahevAya. pachI ghaDAne aMge je AgaLa vicAraNA kare to te vicAraNA vizeSa (vizeSaNo) rUpe vividha paryAyo rUpe thatI hovAthI te jJAnanI kakSAmAM jAya. te kevI rIte ? to ghaDAne joyA bAda dravya kSetra-kALa ane bhAvathI vicAro cAle che. eTale ghaDo joyA bAda te ghaDo zeno banelo che ? dravyathI mATIno. to mATI kaI jAtanI ? dhAtu. to kayA prakAranI ? vagere vagere te dravyathI vicAraNA thaI. kSetrathI-A ghaDo che te pATaNano che, amadAvAdI che ke kAzamIrI che ? te kSetra' (sthaLa)thI vicAraNA thaI. kALathI te kaI RtumAM upayogI che, kaI tamAM ke kayA vakhate banelo ? te "kALa' vicAraNA thaI ane have bhAvathI-ghaDo AkArathI kevo che, raMgathI kevo che, lAMbo che, TUMko che, goLa che, ke laMbagoLa che? vagere "bhAva" vicAraNA thaI. A badhA vizeSo (vizeSaNo)nuM jANapaNuM tene jJAna kahevAya che. darzana' no spaSTArtha samajAvavA mATe ahIMA jJAnane samajAvyuM. A darzananA cAra bhedo che. 1. cakSu, 2. acakSu, 3. avadhi, ane 4. kevala. 1. cakSudarzana eTale netravALA prANIone cakSuvaDe padArthanuM je nirAkAra ke sAmAnya darzana thAya te. pa92, AmAM vyavahAra ane nizcaya nayanI vividha apekSAo che. je prasthAntarathI jovI. For Personal & Private Use Only Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 2. cakSu sivAyanI zeSa cAra indriyo ane mana dvArA vastuno je sAmAnya bodha te acakSu darzana. 3. indriyo tathA mananI madada sivAya rUpI dravyonuM sAmAnya darzana te avadhi darzana. 4. traNeya kALanA padArthone sAmAnyabhAvathI sarva prakAre jovuM te kevaladarzana. eka vAta dhyAnamAM rAkhavI ke chAsthone prathama darzanotpatti ane pachI jJAnotpatti hoya, paNa kevaLajJAna pragaTa thatAMnI sAthe prathama samaye ja pajJAnopayoga pragaTa thAya che, pachI darzanopayoga thAya che, ane te anaMtakALa sudhI e ja krame TakI rahe che. eTale tyAM ekI saMkhyAmAM jJAna ane bekI saMkhyAmAM darzana samajI levuM. rU. nAganjJAna]. A "jJAna" zabdanI, Agamo, tenA TIkAdi aMgo ane karmagranthAdika aneka prakaraNomAM judI judI rIte vyAkhyAo ke vyutpattio darzAvI che. paNa emAM sarala ane zIdhragrAhI vyAkhyA rajU karavI hoya to te e che ke jenA *vaDe padArthanuM jJAna athavA bodha thAya tenuM nAma jJAna. ApaNe jANIe chIe ke acetana evo jaDa padArtha potAno ke jaDa-cetana vastuono bodha karato-karAvato nathI. kAraNake temAMthI AtmA caitanyanuM astitva ja nathI. ane jyAM caitanya AtmA nathI tyAM jJAna nathI. jJAna e AtmAno potAno svAbhAvika guNa che. ane te guNa pAcho"avinAbhAvI che. A guNanI Adi nathI, tema anta nathI. jo AtmAnA Adi-anta hoya to tenA Adi-anta paNa saMbhave eTale teno Adyanta nathI. jJAna e AtmAno sahabhAgI guNa hovAnA kAraNe naiyAyikonI prasiddha yatra yatra ghUH tatra tatra vahiM vyApti janmI. ethI jyAM jyAM dhUmADo hoya tyAM tyAM agninuM astitva hoya ja. e nyAye jyAM jyAM jJAna, tyAM tyAM AtmAnuM astitva avazya hoya ja. paraMtu ahIMA eka vizeSa samajavuM ke-jyAM jyAM agni tyAM tyAM "dhUma evI vyApti kadI thatI nathI. paNa ahIMA to jyAM jyAM AtmA tyAM tyAM jJAna evI vyApti paNa jarUra thAya che. tethI eka vinA bIjuM kadI hoI na zake ema nizcita thayuM. nAnAmAM nAnA ati sUkSma nigodanA jIvathI laIne pRthvI-pANI-vanaspati, tethI AgaLa moTAmAM moTA vizALakAya hAthI sudhInA badhAya jIvaMta dehomAM jJAnamAtrAnuM astitva nizcita thayeluM che. pharaka eTalo che ke te mAtrA koIne nyUna, to koIne adhika hoya che. Ama jUnAdhikapaNAnA anaMta prakAro paDe che. A badhA kAraNe jIvanuM lakSaNa vetanAnakSaNo nIvaH evuM bAMdhyuM. eTale sahuthI alpazarIrI ane taddana avikasita nigoda' nAmathI oLakhAtA jIvamAM eka akSaranA 96 anattamAM bhAga jeTaluM paNa jJAna hoya ne hoya ja. to ja tene A jIva 593. eTale ja bhagavatIjI, namuskurNa vageremAM sambannaI saMdhvaritI Avo krama jovA maLe che. 594. jJAyate Irachaghate vattvati | 55. eka vinA bIjuM na hoI zake che. pa96. ATalA alpajJAnane koI karmapudgala dabAvI zakavA zaktimAna nathI. kulorophorma ke tenA IjekazanathI daradIne bebhAna banAvI devAmAM Ave che tyAre tene kaMI ja bhAna nathI hotuM. jANe jaDanA jevI zUnyAvasthA dekhAya che. ema chatAM avyakta caitanya nathI ema kadI kahI nahIM zakAya. e rIte samajavuM. For Personal & Private Use Only Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnadvAranuM vistRta varNana 653 che' evA vyapadezathI oLakhAvI zakAya. jo AvuM nikRSTa Atmattika koTinuM paNa caitanya na mAnIe to jIva ane ajIvamAM koI bheda ja na rahe. prazna - jJAna e AtmAno potAno guNa che. to pachI temAM nyunAdhikapaNAnA bhedo zA mATe paDavA joIe ? uttara - jJAna vAstavamAM eka ja rUpe che. bheda vinAnuM che. paNa te kyAre? to saMpUrNa pedA thayuM hoya tyAre. paNa saMpUrNa na thavA devAmAM karmasattA ADI AvIne vividha bhedo ubhA kare che. suvarNa ane suvarNanA pItavarSanI jema, jJAna jIva sAthe anAdikALathI otaprota rIte AtmAmAM vyApIne raheluM che. ema sAthe sAthe karyo paNa anAdikALathI lAgIne rahelAM che. A paikI eka karma (sUkSma chatAM dravya padArtharUpe che, jene zAstrIya paribhASAmAM jJAnAvaraNIya' evuM nAma apAya che. te karmanA vividha ane vicitra prakAranA udayanA kAraNe A taratamatAo uddabhave che. prastuta karmano pragADha udaya hoya to jJAnamAtrA atyanta alpa, karmano udaya alpa hoya to jJAnaprakAza vipula, ane karmano sarvathA vilaya thAya to jJAnaprakAza saMpUrNapaNe prakAzamAna thAya che. jANanAra (ke jonAra) e AtmA nAmanuM caitanya dravya che. ane darekanA dehamAM dUdha-ghInI jema vyApIne raheluM che. A AtmA asaMkhyapradeza che. tenA para halakA, bhAre, alpa ke adhika karmonA tharo jAmelAM che. jenA kAraNe AtmAno jJAnaprakAza nyUnAdhika rIte tirohita banelo che. padArthanA bodhamAM saralatA yA viSamatAonI vicitra sthitio, athavA to mUrkhatA ke vidvatA vaccenI kakSAo A karmanA kAraNane ja AbhArI che. prazna :- AtmAno jJAnaprakAza keTalo hoya ? uttara - AtmAmAM sattArUpe jJAnaprakAza ananta che. paNa te jJAnAvaraNanA vidhavidha prakAranAM karmothI vividha rIte dabAyelo che. e karmanA tharo saMpUrNa ukhaDI jAya ke AvaraNanA paDadAo sarvathA uMcakAI jAya to ja dabAyelo ke chUpAyelo jJAnaprakAza saMpUrNa rIte jhaLahaLI uThe ane tyAre AtmAne lokAlokanA traNeya kALanA sacarAcara jaDa ke caitanya padArtho ke tenI saikAlika ananta avasthAo, A badhAyanuM kramazaH nahIM paNa ekI sAthe ja eka ja samaye jANapaNuM thaI jAya. ane Avo niprakAza eka vakhata AtmAmAM pragaTa thaI gayA pachI temAM vadhaghaTa thavApaNuM hotuM nathI, pachI te kadI naSTa thato nathI. utpanna thayA pachI to te anantakALa sudhI TakI rahe che. jene paribhASAmAM A prakAzane khAsa karIne 'kevalajJAna." "sarvajJa' Adi zabdothI oLakhAya che. A jJAna sAkSAt bhapratyakSa che. vaLI A jJAnagaNane jainazAstroe svamAtra ke paramAtra prakAzaka na kahetAM ubhaya eTale svaparaprakAzaka kahyo che. ane ethI ja tArkika bhASAmAM jJAnane svaparavyavasAyi' tarIke pa97. prama mAsi jJAnam | nyAyA. svArthavyavasAyabhiruM jJAnam | ciraMtu svapa2vyavasAyi jJAna pramANam ratna) - sagavanirNaya: pramANaH I pramI. TI. For Personal & Private Use Only Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha oLakhAvyuM che. je sva ane parane jANavA samartha che. ane evA ja jJAnane pramANabhUta TharAvyuM che. AvuM ja jJAna pravRtti-nivRttimAM upayogI che. prazna : Aje koI anantajJAnaprakAzI arthAt kevalI ke sarvajJa che kharUM? uttara - nA, A bharatakSetramAM AjathI 2427 varasa upara bhagavAna mahAvIradevanI paTTaparaMparAmAM jabUsvAmI nAmanA eka mahAmuni thayA. te chellA kevalI-sarvajJa hatA. tyArapachI A kaliyuganI viSama evI azubha paristhiti vadhavA mAMDI eTale tathA prakAranI atyacca nirmaLatAnI prAptinA abhAve jJAnAvaraNIya karmano saMpUrNa rIte kSaya karavAnI yogyatA na rahI. prazna :- A jJAnaprakAza pragaTa na thAya tyAM sudhI jIvomAM kayuM jJAna hoya? uttara :- pratyeka AtmAmAM kevalajJAnano anantaprakAza sattArUpe tirobhUta thaIne paDelo ja che. ane pahelAM jaNAvyuM tema karmanA paDadAonA kAraNe te prakAza pracchanna rahe che. e anantaprakAza bhale na pragaTa thAya, paNa tethI nyUnataratama prakAza sarva jIvone jarUra hoya che. dareka jIvAzrayI vicArIe to AtmA upara AvaraNanA paDadA jADA patalA aneka prakAranA che. paDado jema bArIka tema prakAza tIvra hoya, te jema jADo thato jAya tema tema prakAza ocho thato jAya eTale aMdhakAra vadhato jAya, A rIte jIvanA-jANapaNAnI jJAnanI kakSAo ana paDe. punaH A ananta kakSAomAM be prakAro paDe che. 1. pratyakSa ane 2, parokSa. pAchA e be prakAranA jJAnanI asaMkhya kakSAo paDe che. pratyakSa jJAnanA avadhi, mana:paryava ane kevaLa A traNa. prakAro che. eTaluM vizeSa samajavuM ke avadhi, mana:paryava AMzikarUpe pratyakSa che. jyAre kevala saMpUrNa rIte sAkSAt AtmapratyakSa che. ethI A ja jJAnane pramANabhUta gaNavAmAM AvyuM che. mati ane zruta A baMne parokSa jJAno che. IndriyonI madadathI thatA jJAnane parokSa' ane tenI madada vinA, AtmAmAMthI ja sIdhA pragaTa thatA jJAnane pratyakSa' zabdathI oLakhAvAya che. tAttvika rIte pAMca jJAnanA be prakAra paDe che. chAghasthika ane kSAyika. prAraMbhanA cAra jJAno chAghasthika' kahevAya che. ane chelle eka kevaLa "kSAyika' kahevAya che. chAbasthika jJAnane karmazAstranI bhASAmAM kahIe to te "kSAyopathamika jJAno che ane A jJAno karmanA AvaraNavALAM che. kamaviraNa vinAnuM eka mAtra kSAyika che. ane uttarottara A jJAno adhikAdhika vikAsa-prakAzavALAM che. mati, zruta, avadhi, mana:paryava ane kevala A pAMca jJAnamAMthI pAMcamuM kevalajJAna AjathI 2427 varasathI (jabUsvAmI mokSe jatAM) viccheda thayuM che. A kALamAM have te koIne thaze ja nahi. cothuM mana:paryava paNa 2427 varasathI viccheda thayuM che. zeSa traNa jJAnamAM avadhi lagabhaga viccheda jevuM che. chatAM teno thoDo prakAza jarUra vidyamAna che. paNa koIka ja vyaktine kavacita ja thatuM jovAya pa98. emAM e apekSAe sAMvyavahArika pratyakSa bheda che kharo. paNa te IkiyAdi sApekSa che. AtmapratyakSa nathI. . For Personal & Private Use Only Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 655 matijJAnanuM varNana che. AjakAla dainika zakti vinA dUranA padArthanuM jene jJAna thatuM hoya che, te AvA jJAnabaLathI 599 saMbhavita hoya che. {[1] matijJAna-indriya, anindriya ke baMne saMyuktarUpa nimitto dvArA utpanna thatuM ane yogya pradezamAM rahelA padArthAdikano svazakti mujaba, (artharahita) bodha karAvanAruM je jJAna, tene matijJAna kahevAya che. zAstramAM A jJAnane 'Abhinibodhika' zabdathI oLakhAvyuM che. matithI buddhi, smRti pratyabhijJAna, cintA anumAnanuM grahaNa thAya che. buddhi dvArA ApaNe sahu hitAhitano ke pravRttinivRttino vicAra vagere karIe chIe, emAM mana ane (ochIvattI) indriyo kAraNa hoya che. A jJAna AtmAne sIdhe sIdhuM thatuM nathI. paNa vacamAM indriyo ane manarUpI dalAlanI jarUra paDe che. zAtA ane jJeya baMne vacce saMbaMdha karAvI ApanAra indriyAdi che. ane te dvArA padArthano avabodha zakya bane che. jenAM mana ane indriyo nabaLI hoya to te aspaSTa ane adhUro khyAla karI zake che. viSaya sAthe mana ane indriyono saMbaMdha thatAM ja matijJAna thaI jAya che ane e vAta nizcita samajI levI ke jenuM jyAM matijJAna thayuM ke tarata ja teno vAcaka zabda nirmANa thaI jato hovAthI te viSayanuM athavA 'kaMIka che' evuM akSarAnusArI te zrutajJAna paNa hAjara thaI ja jAya che, eTale mati ane zruta baMne anyonya ke pArasparika saMbaMdhavALA jJAno che. zAstranuM nastya manAnuM tatva sucanALa, natya sucanAnuM tatva mALa' vacana kahe che ke jyAM jyAM matijJAna tyAM tyAM zrutajJAna ane jyAM jyAM zrutajJAna tyAM tyAM matijJAna, te vAta paNa susaMgata banI rahe che. kAraNake te te viSayanuM matijJAna pUrNa thatAM te te varNAtmaka zabdonI utpatti thaI ja jAya che. ane A zabdajJAna te ja zrutajJAna che. vaLI e zrutamAM pAchI mita kAma karatI cAlu rahI, to emAMthI pAchuM aneka vikalpovALuM matijJAna thatuM jAya. ane te te vikalpo pUrNa thatAM pAchA aneka zrutajJAno pragaTa thatAM jAya. eTale vAstavika zabdomAM kahIe to mati, e zrutanuM kAraNa che ane zruta e kArya che. A matijJAna cAra anantAnubandhI kaSAya ane darzanamohanIyatrika maLIne 'darzanasaptaka' karmano kSaya, upazama ane kSayopazama thavAthI jIvane avagrahAdikanA prakArarUpa apAyAtmaka nizcayAtmaka bodharUpe pragaTa thAya che. koI paNa padArthanA matijJAnamAM, zAtA evA AtmAne indriya ke mana dvArA koI viSaya ke koI eka padArthano nikaTa ke dUravartI saMbaMdha thatAM uttarottara avagraha, ihA, apAya, dhAraNA nAmanI cAra prakriyAo ati asAdhAraNa vegathI pasAra thaI jAya che tyAre viSaya ke padArthanuM jJAna, khyAla ke bodha janme che. A cAra kriyAonAM nAma cheH avagraha, ihA, apAya, ane dhAraNA. emAM karavo. 599. daivika zaktithI ke upAsanAbaLathI jANapaNuM thAya te uparokta kAraNe nathI hotuM. 600. Ano vigraha sIdho thato nathI paNa mati sA jJAnaM 7 rUti matijJAnam / pAMceya nAmomAM A rIte For Personal & Private Use Only Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha avagrahanA be prakAra che. vyaMjana avagraha ane artha avagraha. A badhAyane TUMkamAM samajI laIe. viSaya ke padArthano indriya ke mana sAthe saMbaMdha thatAM, AtmAmAM avyakta jJAnopayoga zarU thaI jAya chepaNa tenAthI tene ati avyakta aspaSTa bodha (bebhAna sthitimAM rahelA mANasane jevo anubhava thAya tevo) thAya che. Ane vyaMjana" avagraha kahevAya che. tyAMthI viSaya ane indriyono saMyoga puSTa thatAM jJAnopayoga AgaLa vadhe tyAre "kaMIka che evo khyAla spaSTa thAya, jene arthAvagraha thayo kahevAya. kaMIka che, to te zuM che? tenI mathAmaNa cAle tyAre tene IhA kahevAya. tyAMthI have mana nirNaya tarapha dhasatuM rahe che, ane chevaTe kaMIka'no cokkasa nirNaya karI le che ke "A amukaja che. AvA nirNayane apAya (nirNaya) kahe che. ane e nirNaya bAda manavaDe nirNaya karelA prastuta viSaya ke padArthane dhArI rAkhavo yAda rAkhavo tene dhAraNA kahe che. A dhAraNAnA saMskAramAMthI pAchI avismRti, vAsanA ane smRti A traNa bhedo sarjAya che. koI koI ne gata eka ke vadhu janmanuM je jJAna-jene zAstrIya zabdamAM nAtismaraNa (janma smaraNa) jJAnathI oLakhAvAya che, te-je utpanna thAya che, te A (dhAraNAbheda gata jaNAvelA) smRti-matijJAnano ja prakAra che. jemAM varSo jUno smaraNano saMskAra nimitta maLatAM ke samaya pAkatAM pragaTa thaI jAya che. ane potAno pUrvabhava jue che. A jJAna atyAre moTe bhAge caDhatI ummare thatuM vadhu jovA maLe che. A5 anindriya eTale manonimittaka matijJAna che. A matijJAnanA ananta prakAro che. A prakAronuM vargIkaraNa karIne 28mAM ja samAvI dIdhA che. te A pramANe : athavagraha ihA, apAya, dhAraNA. A cAra prakArane pAMca indriya ane chaThuM mana A sAthe guNatAM 24 thayAM ane vyaMjanAvagraha mana cakSano thato na hovAthI mAtra cAra indriyono ja thato hovAthI tenA cAra bheda eTale 24+4=28deg bheda mahinA thaI gayA. vaLI 601-602. mana ane cakSa aprANakArI hovAthI teno vyaMjanAvagraha thato nathI, jo thato hota to agnine jotAM cakSu baLI jAta. tethI Ano sIdho athavagraha ja thAya che. 603. tadana korA koDIyA upara 99 TIpAM paDe te cusAI jAya ane 100 muM TIpuM paDe tyAre te TakI jAya che ane koDIyuM bhIMjAya che. ahIMA 99 TIpAMne vyaMjanAvagraha sAthe sarakhAvI zakAya ane 100mAM TIpAMne athavagrahanA sthAne samajavuM. 99 TIpAM e 'so' mAM TIpAMne madadarUpa ja hatAM, to ja 100muM TIpuM TakayuM. A sthUla vyAkhyA che. sUkSma vyAkhyA jarA bIjI rIte che. 604. 1. avagraha-Perception. 2. ihA-Conception. 3. apAya-Judgment. 4. dhAraNA-Retention. 605. aniyi e manano vAcaka zabda che. dehadhArI AtmAne pravRttinivRttimAM indriyo ane mana be cIja mukhya che. mana indriya nathI tethI tene ukta zabdathI navAjyuM che. 606. A jJAnanA bhedomAM ghaNI apekSAo hovAthI 2, 4, 28, 168, 336, 340, Ama judA judA prakAre che. 28 bhedo judI judI rIte paNa dhaTAvAya che. 607, bhagavatIjI AdimAM apekSA rAkhIne ukta 28 bhedamAMthI cha prakArano apAya ane cha prakAranI dhAraNAno matijJAna rUpe ane IhA avagrahamAM, zeSa 16 bhedane darzana tarIke vivakSA karI che. For Personal & Private Use Only Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 13muM jJAnadvAra - matijJAnanuM varNana 657 buddhivaizava mATe ane matijJAnanI kevI kevI vizeSatAo hoya che. enI jhAMkhI karAvavA mATe vAnagI rUpe bIjA bAra prakAro batAvyA che. 1-2 bahu abahu, 3-4 bahuvidha--abahuvidha, 5-6 kSipra--akSipra, 7-8 nizrita--anizrita, 9-10 saMdigdha asaMdigdha, 11-12 dhruvaadhruva. AnuM vivaraNa graMthAntarothI jANI levuM. A bhedo uparathI 'avadhAna' zuM cIja hoya che teno khyAla Avaze. avadhAna e mukhyatve matijJAnano ja prakAra che. vizvamAM jeTalI buddhio kAma karI rahI che te tamAmano cAra prakAranI buddhimAM samAveza thAya che. 1. autpAtikI, 2. vainayikI, 3. kArmikI, 4. pAriNAmikI. 1. autpAtikI=nahIM joyelI, nahIM sAMbhaLelI bAbata sAme Ave ane agAu ene aMge jarApaNa vicAra na karyo hoya chatAM, jotAM ke sAMbhaLatAnI sAthe ja ubhayaloka aviruddha, tatkAla, ekadama, phlopadhAyaka sAco nirNaya karI zakavAnI jhaDapavALI buddhi te. 2. vaiyikI=guru, vaDila, ke guNIjanano vinaya karavAthI prApta thatI viziSTa buddhi te. 3. kArmikIeTale kaMIpaNa zilpa ke karmanuM kAmakAja karatAM te karmamAM evo anubhavI ke niSNAta banI jAya ke alpa mahenatamAM suMdara kArya saphaLa rIte karI batAve, aneka kAmamAM pravINatA meLave. 4. pAriNAmikI= A buddhi ummara jatAM, ghaDAtA anubhavathI UMDI kalpanA, cintana, ane manana pachI evI eka vedhaka draSTi AvI jAya ke amuka vicAra, pravRtti ke bAbatanuM pariNAma ke phaLa amuka ja Avaze ema samajI jAya ane pachI hitAhitanI pravRttinivRttimAM joDAya te. A cAre buddhio matijJAnanA ja prakAra rUpe che. vyaMjanAvagrahanuM kAlamAna jadhanya AvalikAno asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTathI zvAsocchavAsa pRtha, arthAvagraha nizcayanayathI eka samaya ane vyavahAranayathI antarmuhUrta, ihA--apAyano pratyekano kALa antarmuhUrta, ane dhAraNAno saMkhyAtA--asaMkhyAtA bhava. AthI dhAraNAno saMskAra seMkaDo hajAro varasa sudhI Take che te sAbita thAya che ane A vAtanI pratIti keTalAMka dRSTAMto ane prasaMgothI thatI jovAya che. A matijJAna eka ke tethI vadhu indriyothI temaja manathI athavA mana ane indriyo baMnenA saMbaMdhathI thAya che. mAtra indriyanimittaka matijJAna e mana' nI prApti vagaranA janmatA ekendriyathI mAMDIne asaMzI-paMcendriya sudhInA jIvone hoya che. ane anindriyanimittaka eTale jemAM indriyono nahi mAtra manano ja vyApAra thato hoya tevuM jJAna smRti' nAmanA matinA prakArane lAgu paDe che. vaLI jemAM mana ke indriyo bemAMthI ekeyano vyApAra na hoya chatAM velaDIo jhADa u52, bhIMta u52 ke varaMDA upara caDhe che. A aspaSTa oghajJAna e mAtra matijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamane ja kAraNe che. vanaspatisRSTimAM manuSya jevI lAgaNIo ke citra-vicitra khAsiyato jevI kezaramAvavuM, gusse thavuM, hasavuM, bIjA jIvane mAravo, mAna, mAyA, lobha, zrRMgArikabhAva vagere jovA maLe che. A badhI oghasaMjJAo A jJAnane ja AbhArI che. ane indriya ane anindriya(mana) nimittaka matijJAna te jAgRta rahIne mananA upayogapUrvaka pravRtti karanArA ApaNane badhAyane hoya che. For Personal & Private Use Only Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha AtmAne indriyanA viSayo ke padArthanuM je jJAna ke samaja maLe che te be prakAre thAya che. 1. zratanizcita. 2. azrutanizita. eka vakhata anyopadeza ke zrata-zAstragranthanA adhyayana adhyApanadvArA padArtha ke zabdonA vAvAcaka bhAvanA saMketanuM jJAna thaI gayA bAda, pharI jyAre koI padArtha ke zabdanuM hRdayamAM ke buddhimAM yathArtha matijJAna karavAmAM Ave tyAre te matijJAna bhUtakAlIna zrutAnusAri, bIjA zabdomAM zrutaparikarmita hovAthI mRtanizrita mati kahevAya che. jANItA aneka padArtha najare paDatAM yA tenA zabdo sAMbhaLatAM tenAM rUpa, guNAdikano je zIdhra khyAla AvI jAya che te ekavAra "zrutanizrita banelI matinA kAraNe ja che. - paropadeza ke zAstra vagerenA lezamAtra abhyAsa vinA janmAntaranA svAbhAvika rIte thatAM matijJAnAvaraNIya karmanA viziSTa kSayopazamathI utpanna thatI yathArtha matine amRtanizrita matijJAna kahevAya che. agAuthI nahi joyelA jANelA padArthone viSe tatkAla buddhi yathArtha rIte kAma ApI de che. jene kudaratI bakSisa tarIke loko oLakhAve che. cAreya prakAranI je buddhio kahI AvyA teno samAveza AmAM thAya che. [2] zrutajJAna- uparanA mathALAnA pUrvAdhamAM vartato 'zrata' zabda zenAthI banyo? e nakkI karIe to tenAmAMthI uThatA mukhya arthano khyAla Ave. A mRta "' zravaNe dhAtu uparathI banyo che, tethI tenI vyutpatti kUyate tat kRta-saMbhaLAya te zrata. to zuM saMbhaLAya? to akSara, zabda, vAkaya ke kaMIpaNa dhvani-avAja. eTale eka vAta nakkI thaI ke zabdAdi e ja zrata che. A zabdadinuM zravaNa karmeniya dvArA ja thAya che. ane manadvArA te jANe che. samaje che. chevaTe to samajanAro aMdarano AtmA che. AthI e spaSTa thayuM ke karmendriya ane manathI thanAra zrata (zabda) gaLyAnusArI bodha te zrutajJAna. zaMkA- to pachI jene karNa ke zrotrendriya na hoya ane tethI te kaMIpaNa sAMbhaLI zakato na hoya to tene zuM zrutajJAna na lAdhe? samAdhAna- uparokta vyAkhyA sarva sAmAnya prAthamika, ane sIdhI che. paNa enI bIjI vyAkhyAo jANavAthI ukta praznanuM nirAkaraNa thaI jaze. vyAkhyA bIjI- zrotra ane netrarUpa nimitto vaDe utpanna thato mRta-prasthAnusArI je bodha che. A vyAkhyAthI badhira na hoya ane netra hoya to zrutajJAna thaI zake che. eTale netrathI zAstrAdi grantho dvArA zrutajJAna lAdhe che. vyAkhyA trIjI- zrutajJAna be prakAranuM che. eka svamati prApta, ane bIjuM paropadeza prApta. eTale bAhyaindriyonI sahAya vinA janmAntaranA kSayopazamathI paNa mati saha zruta thaI jAya che. vyAkhyA cothI- zrata' no eka artha zAstro thAya che. tethI zAstro e paNa zrutajJAna che. ane ethI ja kArtika suda pAMcamanA divase dharmazAstra-pothIo padharAvavA dvArA jJAna sthApanA-racanA karavAmAM For Personal & Private Use Only Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutajJAnanuM vivecana 616 Ave che. ane A kAraNe A paMcamIne jJAnapaMcamI ane digambaramAM to 'zrutapaMcamI zabdathI oLakhAvavAmAM Ave che. ethI ja mRtopAsaka, zrutArAdhanA, zrutabhakti, zrutAlekhana vagere zabdo nimaNi thayA che. vyAkhyA pAMcamI - zrata enuM saMskRta "gRta thAya che. eno artha sAMbhaLeluM evo thAya che. ethI sAMbhaLeluM jJAna paNa "zruta' kahevAya che. e kevI rIte? to zAstro eTale zabdono jaththo. A zabdonuM nimaNi sAMbhaLavAthI ja thayuM che. to prazna thAya ke kevI rIte? to tIrthakara arihaMta paramAtmAe kevaLajJAna (sarvazatA) prApta karyA bAda vizvanA svarUpane pratyakSa joyuM ane lokahitArthe te svarUpa pahelavaheluM zrotA vacce pratipAdana karyuM. e vakhate teozrInA mukhya paTTaziSyo taraphathI grahaNa karelI tripadInA Adezane anusAre sahue je vizALa grantharacanA karI jene dvAdazAMgI' (bAra aMga-zAstro) kahevAmAM Ave che te, tathA te sivAya khuda bhagavaMte je dezanA-pravacano jIvanaparyanta ApyA che, te dhAraNa karIne kaThArUDha karyo che, ane pachI patrArUDha thayAM te, vaLI te zAstrane kendramAM rAkhIne tenA AdhAre je grantho lakhAyA, ne Aje lakhAI rahyA hoya, ane je bhaviSyamAM lakhAze te, A tamAma "zruta' kahevAya. tethI ja zruta zabda zAstrano eka payaya ja banI gayo che ane e arthamAM rUDha thaI gayo che. zrata, sUtra, siddhAnta, pravacana, Agama e badhA paryAyavAcaka zabdo che. zaMkA-zuM zabdo e ja zrutajJAna che? samAdhAna- sAcI rIte joIe to zabdo e sIdhesIdhA zrutajJAnarUpe nathI. zrutajJAna to zabdanA vAgyAthe jJAnane ja (arthajJAnane ja) kahevAmAM Ave che. ema chatAM prastuta vArthano vAcaka zabda ja hoya che. tethI zabda pote vAcyArtharUpa je kArya tenA kAraNarUpe paDe che. jo zabda ja na hoya to jJAna zenAthI karavAnuM rahe. A kAraNathI zabda kAraNarUpa hovA chatAM tenI mahattAne aMge kAraNane kAryarUpa (aupacArika) mAnIne ApaNe tyAM zabdane paNa "zrutajJAnAnI chApa mArI che. - bAkI sIdhI rIte zabda e dravyazrata' che. ane te uparathI utpanna thato arthabodharUpa AtmapariNAma ke sAcI samaja te "bhAvazruta' che. phalitArtha tAravIe to vAcya-vAcaka (zabda ane arthanA) saMbaMdhadvArA utpanna thato bodha te zrutajJAna che. eka zabda sAMbhaLI matijJAna pravarte ane te uparathI tenA arthanuM jJAna thayuM ane tethI yathArtha padArthabodha thayo tene paNa zrutajJAna kahevAya. ulaTarIte joIe to eka vAcya padArthane 608. 'suvA sutta siddha *sAso mALavacana 3 . quUIvAmAnamadeg ya uThThA pannavA suttA juo vize . za daza brA che. vagere) AmAM zAstranA daza paryAyavAcaka nAmo ApyAM che. 609. ahIMA zabdazravaNa te matijJAna ane tenA uparathI thato padArthabodha te zrutajJAna. evI rIte dhUmADo dekhI jJAna thAya te matijJAna, dhUmADA uparathI agninuM anumAna thAya te zrutajJAna. matijJAnathI joelA, jANelA ke vicArelA padArtha-bhAvonA bheda-prabhedonuM jJAna te zrutajJAna. AvI rIte paNa vicArI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha jotAM matijJAna thatAM, tenI sAthe ja tenA vAcaka zabdanuM je jJAna thAya te paNa zrutajJAna che. Ama varNa zabdo zrutajJAnamAM mukhya bhAga bhajave che. haju zrutajJAnanI chaThThI pradhAna vyAkhyAne kahevA zaMkA samAdhAna kare che. zaMkA-- uparokta vyAkhyAothI to evo AbhAsa ubho thAya che ke jANe prANImAtrane zabdabodha eka sarakho ja thato haze! to te vAta barAbara gaNAya kharI ? samAdhAna-- nA, eka sarakho bodha kadI na thAya. kema na thAya ? to e mATe je maulika ane mukhya kAraNa bhAga bhajave che te jaNAve che. A kAraNamAM ja chaThThI vyAkhyA samAI jaze. chaThThI vyAkhyA-- eka karma jenuM nAma zrutajJAnAvaraNIya che. A karmanA kSayopazama (amuka karmano nAza ane amukano upazama) dvArA utpanna thatA zabda lipi Adi dravyazrutane anusaranAro padArthabodha-AtmavicAra--pariNAma, tene zrutajJAna kahevAya che. A vyAkhyAthI janmAntaranA zubhAzubha karmodvArA A janmamAM prApta thatI karmasthiti anusAre bodhamAM nyUnAdhikapaNAnI asaMkhya taratamatAo lAdhe che te vAta spaSTa thAya che. bIjI eka vAta siddhAntarUpe samajI rAkhavI ke mati vinA zruta kadI utpanna thatuM ja nathI. 'mapurvA surya' zrutaMtipUrva vagere vacanathI matipUrvaka ja zruta hoya che. A zrutajJAna manonimittaka che. tema anya indriya nimittaka paNa che. A jJAna hita--ahitanA kSetramAM pravRttinivRtti karAvavAmAM samartha che. zaMkA--mati ane zruta, baMnenA kAraNarUpe jo (zrotra indriyo ane mana ja) che to pachI be jJAnanI jarUra zI che ? eka ja rakhAya to ? samAdhAna banne vacce rahelA taphAvata baMnenA alaga astitvane Teko Ape che. matijJAnano viSaya padArthanA vartamAnakALanA sAmAnya bhAvone jaNAvavAno che. jyAre zrutajJAnano viSaya traikAlika traNeya kAGnA padArthone jaNAvavAno che. tenuM viSayakSetra matithI ghaNuM moTuM che. vaLI matijJAna jIvamAtrane sarvatra avirata vidyamAna rahe che tethI zAzvata che. jyAre zruta 1610 avirata rahetuM nathI tethI azAzvata che. vaLI ti karatAM vadhu sUkSma arthono aneka prakAre bodha karanAruM che. vaLI A jJAnanuM sAmarthya evuM mahAna che ke zrutanA baLe prastuta jJAna vyaktimAM evo anokho kSayopazama pragaTAve che, ke sarvajJa ke kevalI bhagavAna padArthanI jevI vyAkhyA kare tevI ja vyAkhyA karavAno (sarvajJa na hovA chatAM) `` samartha thAya che. ane evA munio te 'zrutakevalI' tarIke oLakhAvAya che. 'kevalI' AvuM vizeSaNa chAdmasthika cAra jJAna paikI mAtra zrutane ja prApta thAya che. AvA kAraNothI mati zruta baMne jJAno vaccenI bhinnatA spaSTa thAya che, ane tethI tenuM alaga alaga hovuM jarUrI che. kare che. 610. A sApekSa vacana che. teno bhAva gurugamathI jANI levo. 611. zrutakevalI pravacana kare tyAre koI na jANI zake ke A sarvajJa nathI. evI talasparzI vyAkhyA padArthanI For Personal & Private Use Only Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutajJAnaMnuM vivecana 661 613 zrutajJAnanA anaMta prakAro paDe che. paNa e badhAyanuM vargIkaraNa karIne cauda ke vIsa bhedomAM samAveza karAya che. e uparathI avAMtara prakAro citravicitra kevA hoI zake teno khyAla svayaM karI levo. zrutajJAnano vyApaka khyAla maMda--tIvra buddhivALAone maLe to tenI vividha kakSA ane sthAnanuM jJAna puSTa thAya, tethI tenA prakAro ane teno artha granthAntarathI jANI levo. chatAM ahIMA zarUAtanA zrutajJAnanA akSara, ane anakSara nAmanA jarUrI be bhedano artha samajAvI bAkInA prakAronAM nAma mAtra jaNAvAze. 614 1. akSarazruta-- A traNa prakAranuM che. 1. saMjJAkSara. 2. vyaMjanAkSara. 3. ladhyakSa. saMjJAthI duniyAnI tamAma lipio athavA koIpaNa lipinA akSararUpa AkAro samajavA. A AkAromAM te te varNanI saMjJAno saMketa hoya che, ane tenAthI bodha thAya che. eTale AkAro zrutanA sAdhanarUpa hovAthI saMzAkSara zruta kahevAya che. akSara ane padArthane vAcyavAcaka saMbaMdha che. zabda vAcaka kahevAya. tenuM jJAna te matijJAna ane te nimitte thatuM vAcyanuM jJAna te zrutajJAna kahevAya. vyaMjanAkSara-- 1 thI 4 sudhInA athavA je je bhASAmAM je je varNo hoya, te badhA mukhethI uccAra karavAmAM upayogI hovAthI te vyaMjanAkSa2. 615 labyakSara-- akSaranuM jJAna te. zabda zravaNa vagere dvArA thatI arthapratItinI sAthe te te arthAnurUpa akSara jJAnanI prApti te. AmAM bIjAnA upadezanI jarU2 nathI hotI. bIjI rIte TUMkamAM kahIe to lakhAtA akSaro te saMzAkSara, bolAtA akSaro te vyaMjanAkSara ane manamAM vicArAtA ke AtmAnA bodharUpa manamAM thatI avyakta akSararacanA te labbakSara. 2. anakSarazruta--zvAsocchvAsanI kriyA, thUMkavuM, udharasa, chIMka khAvI, capaTI-tAlI vagADavI, sIsoTI mAravI vagere. avAjavALI ceSTAone tathA anya mate avAja vinAnI paNa bodhaka kriyAo--mAthuM halAvavA dvArA, hAthapaganI ceSTAo dvArA, ke AMkhanA isArAo dvArA bodha ke samaja prApta thAya te. A baMne bhedamAM ja samagra zrutanA prakAro samAi zake che, chatAM abhyAsIonI dRSTi-samajane vizada banAvavA cauda ke vIza prakAro pADI batAvyA che. ahIM to bAkInA 12 ane prakArAMtare pADelA vIsa bhedonI vyAkhyA vinA nAma mAtra jaNAvAya che. 612. jo ke sanmatikAre ane upA0 zrI yazovijayajI mahArAje jJAnabindumAM zrutajJAna e eka prakAranuM matijJAna ja che ema puravAra karyuM che. 613. zrutanA pratyeka akSara ane teno saMyoga vicArIe to anunAsika, ananunAsika, va, dIrgha, pluta, udAttAdi bhedo dvArA anaMtA bhedo paDe. 614. tattvadRSTithI vicArIe to 'zabda' sAMbhaLIne te heyarUpa hoya to heyarUpe ane upAdeyarUpe hoya to upAdeyarUpe arthagrahaNa karavuM te akSarazruta che. 615. Ano eka artha--jeno nAza na thAya tevI kSAyopazamika zakti' paNa che. For Personal & Private Use Only Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha zeSa bAra bhedo-3-4, saMzi-asaMzi. pa-6, samyaka-mithyA. 0-8, sAdi anAdi. 9-10, sAnta-ananta. 11-12, gamika_agamika. 13-14, aMga-anaMga. vIza bhedo- 1-2, paryAyi-payayisamAsa. 3-4, akSara-akSarasamAsa. 5-6, pada-padasamAsa. 7-8, saMghAta-saMghAtasamAsa, 9-10, pratipatti-pratipattisamAsa. 11-12, anuyoga anuyogasamAsa. 13-14, prAbhRtaprAbhRta-prAbhRtaprAbhRtasamAsa. 15-16, prAbhRta-prAbhRtasamAsa. 17-18, vastu-vastusamAsa. 19-20, pUrva-pUrvasamAsa. mati ane zrutanI vyavahAra ane nizcayathI anya vyAkhyAo aneka rIte thAya che. te zAstra ke gurugamathI jANI levI. mati-zrutavinAnAne kevalotpatti thatI nathI. [3] avadhijJAna - 'avadhi' zabda zI rIte banyo che. ane tenI judI judI kevI** vyutpattio thAya che te joIe. jethI mULa zabdanuM rahasya samajAtAM tenA arthano spaSTa khyAla maLI jaze. gavAne avadhi - avadhAnano artha nirNaya che. to nirNaya zeno ? to rUpI padArthanA sAkSAtkArano. koNe karavAno ? to AtmAe. bhAvArtha e ke rUpI padArthano AtmasAkSAt rUpa nirNaya athavA sAkSAtkaraNarUpa je arthavyApAra tenuM nAma avadhijJAna. ava- avyaya pUrvaka "thi' dhAtu uparathI paNa 'avadhi' zabda bane che. tyAM 'ava' adho arthanuM vAcaka hovAthI vastune nIce nIce vadhu ne vadhu vistRta batAvI zake che. jo ke A vyAkhyA vaimAnika devone AzrIne ja ghaTe tema che. chatAM vaimAnikonA avadhine vadhu mahatva ApavA khAtara A vyAkhyA karI haze.) savAra- A zabda mayadA arthamAM paNa che. tyAM vizvavartI rUpI arUpI dravyo paikI mAtra rUpI dravyone ja jaNAvI zakavAnI maryAdAvALuM hovAthI tene "avadhi' zabdathI oLakhAvyuM che. A jJAna avadhijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI ja thAya che. A jJAnanuM zAzvata ane dIrghakAlIna astitva devaloka ane narakamAM che. jyAre manuSyomAM bIjA naMbare che, ane trIjA naMbaramAM kavacita tiryaMco Ave che. A jJAna samyagRSTi ane mithyASTi baMnene hoya che. samyagRSTine sadasat buddhi vivekapUrNa hoya che. tethI tenA jJAnane "avadhi' zabdathI oLakhAvAya che. ane mithyAdaSTine khoTI ajJAnabuddhinA kAraNe sadasata no viveka nathI hoto, jethI tene prastuta pratyakSa jJAna hovA chatAM 'vibhaMga' zabdathI oLakhAvAya che. A jJAna indriya ke mananA nimitta vinA dravya, kSetra, kALa, ane bhAvanI maryAdApUrvaka rUpI padArthone pratyakSa jaNAvavAvALuM che. 616. juo-uttarA), sthAva, sama0, pra0, sAi, vagere. 617. sat mAM asata ane asat mAM sat nI buddhi te. For Personal & Private Use Only Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13muM jJAnadvAra- avadhijJAna 663 A jJAna bhinnabhinna AtmAonA kSayopazamanI aneka vicitratAonA kAraNe aneka jAtanI vicitratAovALuM prApta thAya che. tenA prakAro asaMkhya che, paNa asaMkhyanuM varNana na karI zakAya mATe tenA saMkSepamAM mukhya prakAro pADIne pAchA tenA cha peTA prakAro varNavaze. prathama tenA be prakAra pADe che. 1. 61bhava pratyayika ane 2. guNa pratyayika, je bhavapratyayika che te amuka bhava--sthalanI (deva nArakanA) prAptinA kAraNe ja janma letAMnI sAthe ja avazya prApta thaI jAya te, ane guNapratyayika che te viziSTa tapa-saMyamAdi guNonI ArAdhanAnA prabhAve prApta thAya te. bhavapratyayika mATe udAharaNa ApavuM hoya to, pazu--pakSInuM ApI zakAya. jema pazuo potAnA bhavasvabhAve 19 ekavAra pANI pIve, pakSIone AkAzamAM uDavAmAM mAtra teno janma jema nimitta kAraNa che, te rIte devaloka ane naraka evI yoni janma ke bhava che ke tyAM je vyakti utpanna thAya, tene utpanna thatAMnI sAthe ja avadhijJAnAvaraNano kSayopazama thatAM avadhijJAna utpanna thaI jAya che. ane pachI temAM kaMI paNa hAni thatI na hovAthI mRtyu paryaMta evuM ne evuM TakI rahe che. devalokanA 'aMvadhi' mAM hAni, vRddhi ke kSayano abhAva hovAthI temAM koI paNa prakAro nathI. avadhijJAnano saMbaMdha devagati sAthe ane emAMya vaimAnika sAthe vistRta ane mahattvano hovAnA kAraNe upara bIjA naMbaranI vyutpatti tene AzrIne batAvavI paDI che. nahIMtara avidhano saMbaMdha cAreya gatimAM che. guNapratyayika avadhinA asaMkhya prakArone cha prakAromAM ja vibhakta karI devAmAM AvyA che. 1-2 anugAmI, ananugAmI. 3-4 vardhamAna, hIyamAna. 5-6 621 pratipAti, apratipAti. 1. anugAmI-- eTale pAchaLa pAchaLa anusaravAvALuM arthAt vyaktinI sAthe ja rahevAvALuM. jene jeTalA kSetranuM utpanna thayuM hoya te vyakti game tyAM jAya, to te jJAna sAthe ja Ave. jema mANasanI joDe mANasanI AMkha ke hAthamAM rAkhela phAnasano dIvo sAthe ja Ave che ane jyAM jyAM jaIe tyAM tyAM prakAza Ape che e rIte. 2. ananugAmI-- je jIvanI sAthe sAthe na jAya te. thAMbhalAno dIvo je kSetramAM prakAza Apato hoya te ja kSetrane jema prakAzita kare, bIjAne nahi; tema je kSetramAM utpanna thayuM hoya te ja kSetramAM te vyakti hoya to te kSetragata padArthonuM jJAna karI zake paNa bIjA sthaLe jAya to te sAthe na Ave, ane tethI padArthano bodha na karI zake. 618. bhavapratyayika vAstavika rIte to guNapratyayika ja hoya che. kAraNa ke tyAM paNa kSayopazama hetu beThelo che ane janmatAM ja te kAraNa bane che. eTale deva nArakano bhava paNa kSayopazamamAM kAraNarUpe kahevAya. 619. prAyaH ema jovAyuM che. 620. no vistArImAvena dhAvattIvadhaH / 621. nandIsUtra ane tattvArtha bhASyamAM 56 prakArane anavasthita, avasthita evuM nAmAMtara darzAvI kaMIka arthAntara paNa batAvyuM che. For Personal & Private Use Only Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 3. vardhamAna- eTale zarUAtamAM aMgulAsaMkhyaya bhAga eTale atyanta sUkSma pramANamAM prAraMbha thAya, ane pariNAmanI vizuddhi vadhatAM zukla pakSanI caMdranI kalAnI jema uttarottara vRddhi thatAM TheTha alokAkAza sudhI paNa pahoMcI jAya che. 4. hIyamAna- dravya, kSetra, kALa ane bhAva ema cAreya prakAre vRddhi pAmela avadhijJAna pariNAmanI kramika maMdatAnA kAraNe koDiyAmAM dIvela ochuM thatuM jAya ane dIvaDo jhAMkho paDato jAya (kRSNapakSanI caMdrakaLAnI jema) tenI jema dhIme dhIme je jJAna ghaTatuM jAya che. 5. pratipAti-je jJAna atyanta sUkSmapaNe utpanna thaIne lokAkAza (abajo mAIlo) paryanta prakAza pADIne pramAAdinA pratikULa nimitto maLatAM zIdhra pratipAta eTale paDavuM thAya, pavanano jhapATo lAgatAM dIvo zIdhra olavAI jAya te rIte. 6. apratipAti- je jJAna vadhIne pratipAtinI jema lokAkAza pUratuM ja nahi paNa vadhIne alokAkAzanA phakta eka AkAza pradezano viSaya banI zake che. jo ke alokamAM rUpI padArtha na hovAthI jovApaNuM kaMI nathI paNa zaktinI daSTie A vAta kahI che. A jJAna kevalajJAnanI prApti paryata rahe che. AvA jJAnavALAne nirmaLatA vaghatAM zaktinA prAdubhAvanI daSTie alokamAM asaMkhya lokAkAza jeTalA kSetrano viSaya jo bane to, te avadhine paramAvadhi' kahevAmAM Ave che. ane A jJAnavALAne aMtarmuhUrtamAM avazya kevalajJAna prApta thAya che. ane A jJAnavALo paramANune paNa pratyakSa joI zake che. paramAvadhivALo avazya pratipAti hoya paNa apratipAtivALAne paramAvadhijJAna hoya ja evo niyama nahIM. [4] mana:paryavAna- A cothuM jJAna che. A nAma be zabdothI banyuM che. mana ane paryava. emAM "mana" ke "manu dhAtu uparathI 'mana' zabda bane che. eno artha manana, ciMtana, vicAra, saMkalpa arthamAM vaparAya che. A mana amuka AkAravALA manodravya pudgalonuM baneluM che. *paryava'no artha samagra rIte jANavuM thAya che. arthAt jIve grahaNa karelA manovagaNAnA dravyone saMpUrNa rIte jANavuM tenuM nAma "mana:paryava' ane te ja jJAna rUpa hovAthI mana:paryava jJAna kahevAya che. athavA paryava ke paryAyano artha avasthA paNa thAya che. mananA vicAronI vibhinna avasthAone jenAthI jANI zakAya te jJAnanuM nAma mana:paryava che. A jJAna paNa indriya ke mananA nimitta vinA ja dravya kSetra kALa bhAvanI maryAdApUrvaka anya puruSanA manamAM vicArelA rUpI padArthone pratyakSa jaNAvanAruM che. 622. paryava ke paryAya, bhinna bhinna dhAtu uparathI banatAM chatAM eka ja arthanA vAcaka che. 623. "mana' jJAne "manu toghane | manane manyate vADaneti manastana manaH || - 624. gva AmAM ra-vana uparathI pavana bane che. pachI jIva bane che. AmAM atyaki arthano lava dhAtu che, ane 'ya' zabda "sA' nAmanA daNDaka dhAtu athavA rU dhAtu uparathI nayana banIne pari upasarga joDatAM bane che. vadhu prasiddhi manaHparyava zabdanI che. For Personal & Private Use Only Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. 13muM jJAnadvAra-manaHparyavajJAna A mana A saMsAramAM badhAya jIvone jene "mana" hoya tevA jIvone zAstramAM 25 "saMzI" zabdathI saMbodhyA che. jene e nathI tene "asaMjJI' thI oLakhAvyA che. ekendriyathI mAMDIne caurindriya sudhInA saMmUcchima jIvone sarvathA mana hotuM ja nathI. eTale vicAra karavAnuM baLa ja nathI. tethI te asaMzIo kahevAya che. pachI Ave che paMcendriya jIvo. paNa badhAya paMcendriyone mana nathI hotuM. te prakAranA paMcendriyo paikI 27saMmUcchima paMcendriyo asaMzI-mana vinAnA che. devo, nArako tathA garbhaja paMcendriya manuSyone mana hoya che. have mana zuM vastu che? jethI manana vicAra karI zakAya che? 'mana be prakAranuM che. dravya ane bhAva. dravyamana pudgalarUpa hoya che. eTale ke eka padArtha svarUpa che. jene varNa, gaMdha, rasa, (svAda) ane sparza hoya che. A mana padArtha vizvamAM vartatA mananayogya amuka prakAranA aNuothI bane che. je prakAre zAstramAM "manovargaNA' nAma ApyuM che. ane te jAtanA ja paramANuothI A bane che. ane be paramANunI saMkhyAthI laI anaMta saMkhyAvALA A paramANunA samUhane "skaMdho' kahevAya che. jethI zAstrIya paribhASAmAM AtmA jene grahaNa kare che tenuM pUruM nAma kahevuM hoya to manovargaNAnA skaMdho' kahevAya. bhAvamana eTale zuM? to mananA pudgalone jIva grahaNa karI te te vicAra rUpe pariNAve te. vicAro athavA zabdAdi AkAro e ja bhAvamana. athavA vyaktie karelA vicAra che. have jarA spaSTatA ane saralatAthI samajIe. vicAra karanAra mukhya to AtmA ke jIva che. e AtmA mana nAmanA padArthanI madadathI koIpaNa bAbatano vicAra karavAne zaktimAna thAya che. vicAra AvatAM ja te vicArane anurUpa carmacakSuthI adezya "manovaMNA' nAmanI jAtanA (eka prakAranA aNunA banelA jaththAo) vizvavyApI galomAMthI svadehAvagAha kSetramAMthI lohacuMbaka loDhAne kheMce che. te rIte jIva kheMce che. athati grahaNa kare che. te sAthe sAthe karavA mAMDelA vicArane anukula rUpe pariNamAve che. eTale ke te vicAra jevA akSaro zabdothI lakhI zakAya tevA akSara ke zabdAkAra rUpe te pudgalo goThavAya che. e taiyAra thayelA pudgalanA AlaMbana-sahArAthI barAbara yathAsthita vicAro karI zake che. eka vicAra pUrNa 625. 21mA dvAramAM traNa saMjJAonuM varNana kahevAze emAM 'dIrghakAlikI saMjJA' nI vAta karaze. A 'saMjJA' jene hoya te 'saMzI' kahevAya che. 626. cAra gatimAM janma traNa prakAre batAvyA che. 1. samUchana, 2. garbha, 3, upapAta. emAM devo, nArakone upapAta, tiryaMca manuSyomAM garbha ane samyuIna baMne bhedo lAgu paDe che. emAM samUIna janmane garbhadhAraNAdika hotuM nathI. A jIvone to janmalAyaka kAraNa-sAmagrI havA-jaLa, viSThA-malAdino saMyoga thatAM ekadama janmI jAya che. e kayA kayA te kahevAI gayuM che. 627. sattataH mUchati | cAre bAju game tyAM zarIronuM utpanna thavuM te. 628. tiryaMca ane manuSyo baMne levA. 629. e vagaNAnA pagalo cauda rAjalokamAM sarvatra hoya che. paNa vicAra vakhate mana je pudgalone kheMce che te to svadehAvagADha vagaNAmAMthI ja grahaNa kare che. For Personal & Private Use Only Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha thayo ke tenA mATe grahaNa karIne saMskArita karelA pudgalone te tajI de che. ane e pudgalo pAchA vAtAvaraNamAM bhaLI jAya che. bIjo vicAra karavo hoya tyAre pharI pAchA e ja rIte pudgalagrahaNa pariNamanAdinI kriyA karavI paDe che. ane AtmA prastuta mana dvArA vicAra karavA samartha bane che. pudgalagrahaNa, pariNamana, AlaMbana, visarjana Adi prakriyA janmajAta meLavelA manaHpayapti (kAyayogasaha) nA baLe thAya che. * have pudgalanA lakhelA akSaronI jema koI tathA prakAranA AkArone joIne je bhAva samajAya tene bhAvamana kahevAya che. A manana vyApAra rUpa bhAva mana te mana:paryavajJAnI pratyakSa joI jANI zakatA nathI. eno artha eTalo ja ke bhAvamana to te jJAna rUpe che. ane jJAna amUrta arUpI che ane teno sAkSAtkAra chadmasthane thato ja nathI. mAtra kevalIne ja thaI zake che. dravyamana ane bhAvamananI vyAkhyA pUrI thaI. have je jJAnanI vAta cAle che te "manaparyavajJAnanuM kArya ke phaLa zuM che? te joIe. upara jANI AvyA ke jIvo sva sva vicArane mATe te te vicArone anurUpa AkAramAM vicitra rIte pratibiMbita thayelA gRhIta yugalone joIne teo amuka amuka vicAro karI rahyA che, tenI sAthe bhUtakALamAM teNe zuM vicAryuM che ane bhaviSyamAM te zuM vicAraze ? evuM je jJAnanA baLa dvArA joI ane jANI zake ane bIjAne kahI paNa zake evuM je jJAna tene mana paryava jJAna kahevAya. eka sAmAnya mANasa paNa bIjAnA mukha, AMkha vagerenA bhAva uparathI tenA vicArone jema samajI jAya che, tevI rIte mana:paryavajJAna prApta karelA munio akSaronI jema goThavAyelA mananA vicAra svarUpa AkArone joIne, koNa zuM zuM vicAro kare che tene jANI zake che. A jJAna manuSyomAM ja che. bIjI gatimAM hotuM nathI. manuSyamAM e sAtamA guNasthAnaka-apramatta guNasthAnake rahelA RddhiprApta dIkSita thayelA niraticArapaNe atyanta uccacAritranuM pAlana karanAra suvizuddhapariNAmI munione ja prApta thaI zake che. A jJAna be prakAranuM che.10 1. Rjumati. 2. vipulamati. aMtaranI zuddhi kaMIka ochI hoya tene 'jumati mana:paryava prApta thAya ane vizuddhi tethI vadhu hoya to vipulamati mana:paryava' prApta thAya che. Rjumati vicArane ane tenI avasthAone maryAdita pramANamAM jANe che, jyAre vipulamati vicArone ane tenI kakSAone vipula-vistRta pramANamAM jANe che. AgaLa e ja vAta kahe che. jumati-Rju no artha ahIM sarala na karatAM sAmAnya karavAno che. ane matino artha mananacintana ke saMvedana karavAno che. eTale sAmAnya vicAragrAhiNI zakti che. A jJAna prAptamuni dravyagata vartatA AkArone joIne, amuka mANase ghaDo cintavyo che, te amuka raMgano che, amuka prakArano icche che ke vicAre che, ema vastu ane vastunI alpa avasthAo mAtrane jANI zake che. 630. saMjama cAritranA pariNAmanI pratipAta ane apratipAta avasthAnA kAraNe be bheda paDe che. For Personal & Private Use Only Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13muM jJAnadvAra kevalajJAna 967 vipulamati - zabdathI ja artha spaSTa che. vistRta vicAraprAhiNI zakti che. vipulamati Rju karatAM ghaNuM caDhiyAtuM che. Rjumatie ghaDo ane tenI thoDI vizeSatAone je jANI hoya, te ja ghaDAne vipulamati tenA vicAronI aneka vizeSatAo sAthe jANe eTale sAmAe ghaDAnI ciMtavaNa-vicAramAM je je vadhu vicAraNA calAvI hoya, jemake ghaDo kaI jAtano che, kyAMno che, koInI mAlikIno che kharo? khAlI che ke bharelo? keTalo jUno che? citarelo che ke nahi? vagere aneka vicArone spaSTa rIte vadhu vyApakatAthI jANI zake che. Rjumati karatAM vipulamati vadhu nirmaLa jJAna che. A Rjumati jJAna kevalajJAna sudhI TakI rahe tevo niyama nathI, AvIne cAlyuM paNa jAya. jyAre vipulamatinuM avasthAna kevalajJAnanA pUrvavata samaya sudhI avazya hoya che. A jAtanuM jJAna dharAvanArA, uttama RddhivaMta sAcA munio ja hoya che. ane teo mAtra manuSyalokavartI ane phakta aDhIdvIpamAM rahelA saMjJI paMcendriya manuSya ane tiryaMconA ja dravya manane (manodravya dvArA) jANI zake che. A jJAnano viSaya mAtra mananA vicArone jANavAno ja che. paNa te jyAre jANavAnI icchA kare (upayoga mUke) tyAre ja joI jANI zake che. kevalI jema sarvathA Atma-pratyakSa nathI. [5] kevaLajJAna-ahIMA kevaLano artha paripUrNa, eka ja vagere thAya che. A jJAna prApta thatAMnI sAthe ja paripUrNa rIte pragaTa thatuM hovAthI, ane vaLI A jJAnane kRtAdi bIjA koI jJAna ke indriyAdikanI sahAyanI apekSA rahI na hovAthI pUrNa che, ane pUrNa hovAne kAraNe eka ja ane paripUrNa baMne artho ghaTamAna bane che. kevaLajJAnanuM vizeSa svarUpa zarUAtanA matyAdi jJAnone dhAraNa karanAro koI paNa AtmA jJAna, darzana, cAritra ke tapAdikanI nirmala ane zreSTha koTinI ArAdhanA dvArA, Atmika vizuddhimAM vadhato vItarAga avasthAnI pUrNatA tarapha vadhI rahelo hoya, ane jyAre te parAkASThAe pahoMce tyAre, ArAdhanAnA pratApe mohAdino sarvathA kSaya karavApUrvaka jJAnAvaraNIya karmanA avazeSa karyo ke AvaraNono sarvathA kSaya karI nAMkhe che. eTale vizvanA sarvabhAvo jANavA mATenA kAryamAM have kaMI paNa avarodha ke AvaraNa vidyamAna nathI hotuM. e vakhate AvI vyaktine saMpUrNajJAna pragaTa thatuM hovAthI tene kevalajJAna" kahevAya che. te prApta karanAra vyakti kevalI' athavA suprasiddha zabdamAM 'sarvajJa" tarIke oLakhAya che. AtmA arUpI che eTale rU5AkRti vinAno che. ane tevA eka AtmAnA pradezo asaMkhya hoya che. ane A pradezo sAMkaLanA aMkoDAnI mAphaka eka bIjAthI saMkaLAyelA hoya che. eka bIjAthI te kadI chUTA paDatA nathI. A tenI vizeSatA che. emAM rUcaka evA sAMketika zabdathI oLakhAtA AtmAnA ATha rUcaka pradezo sivAyanA tamAma pradezo upara, pratyeka AtmAe pote ja potAnI zubhAzubha pravRtti dvArA kAmaNavargaNAnA anantAnaMta skaMdhonA tharone jamAvyA che. A atyanta sUkSmapariNAmI jAmelA skaMdhonA pariNAme potAnA kevaLajJAnanA prakAzane DhAMkI dIdho che. ATaluM For Personal & Private Use Only Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha AcchAdana chatAM cAra jJAnano prakAza khullo rahe che. paNa kevaLajJAnane jo sAgara kahIe to (A bhale cAra jJAna hoya to paNa) A chAghasthika jJAnone bindu (muzkelIthI) kahI zakIe. A jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa kArmaNavargaNAnA tharo upara kahyuM tema, sarvathA naSTa thaI jAya eTale eka eka pradezamAMthI ananta ananta jJAna prakAza jhaLakI uThe ane enA prabhAve akhila vizvamAM rahelA rUpI arUpI dravyo ane tenA traNeyakALanA samasta paryAyo avasthAono sAkSAtkAra (AtmapratyakSa) ekI sAthe eka ja samaye thAya che. ane A prathama samaye thayelo sAkSAtkAra te (antima) bhavanI pUrNAhuti sudhI rahe che ema nathI; pachI to te kevalajJAnI AtmA mokSe jAya tyAre te prakAra ja jAya che ane ananta kALa sudhI te TakI rahe che. bIja naSTa thatAM jema aMkuro pragaTa thatA nathI, tema A bAdhaka kAraNo kAyamane mATe naSTa thatAM niSpanna kArya kAyamI banI rahe che. ahIMA jJAnaprAptinA Adya samaye AtmAnI aMdara tenA pradezorUpI arIsAmAM vizvanA rUpI arUpI. dravyo ane tenA vaikAlika payayo avasthAonA anantAnanta pratibiMbo paDavAM chatAM-jema darpaNamAM aneka pratibiMbo paDavA chatAM darpaNa kAcane japhA pahoMcatI nathI, te rIte kevalIne jANavAmAM kazI muMjhavaNa ke avyavasthA thatI nathI. A jJAna prApta thayA bAda akhila vizvavartI rUpI ke arUpI koI dravyapayaya ke aMza bAkI nathI raheto ke jenA upara A jJAna prakAza na pADI zake, mATe ja A jJAnane lokAloka-prakAzaka kahyuM che. vizvamAM zeya padArtho anaMta che. tene jANavA mATenI jJAna mAtrAo (jJAnazo) paNa anaMta ja hovI joIe eTale A samatulA (Balance) jALavavA AtmAnA prati pradeze ananta jJAnazo prakAzamAna thAya che. eka pradezamAM jo ananta jJAnAMzo hoya to (AtmAnA) asaMkhya pradezamAM keTalA haze tenI kalpanA karI levI. AthI ja kevaLajJAna anantapadArtha prakAzaka hevAthI tene "ananta' kahyuM che, te sAntarthaka che. AnA jevuM bIjuM koI ja jJAna nathI. tethI tene zAstramAM asAdhAraNa" vizeSaNathI navAryuM che. AvI aneka upamAo dvArA A jJAnano mahimA zAstromAM gavAyo che. A jJAna AtmAnI mULabhUta sAhajika zaktirUpe hoya che. koIne ema thAya ke AvuM jJAna dharAvanAra vyaktio hoI zake kharI ! jo hA, to tenI khAtrI zI? eno TUMko javAba eTale ke duniyAmAM je vastu alpa pramANamAM hoya che to tenA pramANanI antima-roca paNa hoya che. jemake kuvAne pANInuM nAnuM sthAna mAnIe to teno antima cheDo ke Toca sAgara-dariyo spaSTa rIte vidyamAna che. athavA alpa avakAza che. to tenuM antima virATa 631. enuM tAtparya e ke cAra jJAno cUnAdhikapaNe prApta thavAnI sattA beThelI hoya che. 632. A bAbatamAM arIsAnuM dRSTAMta paNa, bIjuM pUrNa anurUpa dRSTAMta na maLavAnA kAraNe upacArathI skUla vahevAre samajAvavA ApyuM che. tethI A ekadezIya jevuM kahevAya. nahIMtara arIso ane pratibiMbita padArtho baMne rUpI che. jyAre AtmArUpa arIso arUpI che. ane pratibiMbita padArtho rUpIarUpI bane che. paDatAM pratibiMbonI ghaTanA zabdathI kathya nathI, chAghasthika buddhithI paNa gamya nathI. A eka vilakSaNa ane addabhuta bAbata che. jene te jJAna hoya te ja samajI zake. virATane virATa ja samajI zake, paNa ApaNA jevA vAmaNAo na samajI zake e nyAye. For Personal & Private Use Only Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalajJAna- varNana 666 AkAza che ane te pratyakSa che. te rIte jo ApaNe jJAnanI alpa sthiti sAmAnya kakSAnA prANImAM joI zakIe chIe to pachI uttarottara vadhatAM jJAnAMNovALA jIvo paNa A sRSTi upara jovA maLe che. tyAre mANasane ghaNIvAra tarka uThe che ke AvA AvA agAdha ane mahAna bhejAM (buddhi) bAjo A sRSTi upara dekhAya che to buddhi haju keTalI moTI haze ! keTalI vizALa ane virATa haze ? (AvI thatI zaMkA e ja kevalajJAnanI sAbitI mATe paryApta che.) to uttarottara vadhatI buddhinuM paryavasAna koI jJAnanI aMtima virATa sthitimAM thavuM ja joIe. to tenuM paryavasAna kevala' thAya che. je jJAnanI pUrNa ke carama avasthA che. jJAnanI A antima sthiti che. have vadhu jJAnanI alpAMza paNa jagyA rahetI nathI. nigodanA (sUkSma sAdhAraNa vanaspati) jIvanuM jJAna e jJAnanI atyanta alyAvasthA che. ane kevalajJAna e jJAnanI aMtima avasthA che. A baMne vaccenI jJAnanI sthitio ananta tara-tamatAvALI samajI levI. A jJAnanA astitvanI siddhimAM bIjuM samAdhAna e ke--anumAna eka vAra pratyakSa thayelI vastanuM ja thAya che. eTale ke parokSa gaNAtA anumAnagaNya padArtho mATe niyama che ke te padArtho koI eka vyaktie to pratyakSa rIte joyelA hoya ja che. AtmA, karma, paraloka Adi padArtho koI jene gamya thayA hoya te kevalajJAnanAM baLa vaDe ja thayA hoya che. ane evI vyaktio sarvajJa ja hoI zake che, emanA dvArA ja janatAne A badhA nAmo ane padArthono khyAla maLe che. jyotiSa zAstro- saMhitAo ke tenA aMgarUpa hasta sAmudrikAdika je traNe kALanI yathocita ghaTanAone jaNAve che. enA sarvocca koTinA jJAno ke tenAM mUla pravaktA je hoya tene sarvajJa kahevAya che. A kevaLajJAnI potAnI jJAnazaktithI akhaMDa pravacano dvArA anya AtmAone vizvamAM padArthonuM svarU5, A saMsAramAM upAdeya zuM che ? heya zuM che? saMsAra ke mokSa zuM cIja che? AtmA ane karma zuM vastu che ? bane vacce zo saMbaMdha che? sukhaduHkhanAM kAraNo zuM che ? vagere asaMkhya bAbatonI spaSTa samaja Ape che. saMsAranI asAratAno khyAla Ape che ane tenA uparanA moha ke AsaktithI bhogavavAM paDatAM duHkho, vairAgya, anAsakta bhAva ane pApanI pravRttithI dUra rahevAthI prApta thatI zAMti ane siddhi vagereno bodha sAMbhaLIne hajjAro AtmAo dIkSA athavA to uttama zrAvakapaNuM gRhasthadhama) svIkArIne kalyANa mArganI ArAdhanA kare che. A pramANe pAMce jJAnanuM svarUpa pUrNa thayuM. have TUMkamAM pAMca jJAna aMgenI jANavA jevI keTalIka hakIkatono TUMkamAM nirdeza karavo ucita che. keTalAka mati ane zrutane bhinna mAne che. to koI zratane matimAM antargata gaNIne zrutanA alaga vibhAgane mAnatA nathI. vaLI koI mana paryava jJAnane avadhinA ja eka prakAra rUpe gaNAve che. kevalI vizvamAM vartatA abhilAkha (kathana yogya) ane anabhilApya bhAvo (kathanane ayogya) baMne prakAranA bhAvone jANe che. paraMtu kathana abhilApya bhAvanuM ja karI zake che. ane 633. sAmAnyakakSathI labdhi aparyAptA sUkSma sAdhAraNa vanaspatino jIva levo. 634. abhilAkha bhAvothI anabhilAkha bhAvo anantaguNA che. For Personal & Private Use Only Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha emAMya abhilApya bhAvono anantamo ja bhAga zravaNa karAvI zake. kAraNake kathana akSaro dvArA thAya che. ane akSarone kahenAra bhASA che. ane bhASA kramavartI ja vyakta thAya che. ane enI sAme AyuSya parimita hoya che. jethI kevalI bhagavaMta pAsethI paNa ApaNane atyalpa jJAna prApta thAya che. chatAM e atyalpa ApaNA mATe asAdhAraNa che. jIvane ekI vakhate matinI athavA kevalanI apekSAe eka, athavA mati, zruta be athavA traNa ke cAra zAno ekI sAthe hoI zake che. paNa upayoga to eka samaye eka ja jJAnano hoya che. A sivAya pAMceya jJAnanuM paraspara sAdharma vaidharmA tathA anya svarUpa granthAntarathI jANI levuM. 'jJAna' e samagra vizvanAM prANIonA kArya-kAraNabhAvamAM je avinAbhAvI saMbaMdhathI joDAyeluM che, ane je samyak ke mithyAnA kAraNe sukhaduHkhamAM nimittarUpa bane che ane samyak vizvanAM saMcAlanamAM mukhya bhAga bhajavanArUM che. A jJAna jevI vastu na hota to vizva kevuM hota ! tenI to kalpanA ja karavI rahI. paNa 'na hota' evuM banavAnuM nathI. 'darzana' guNa ane jJAnaguNa eka che ke bhinna? to apekSAe eka che ane apekSAe bhinna paNa che. A aMge ghaNuM vaktavya che te granthAntarathI jANatuM. samagra vizvamAM jJAna e ja sAco prakAza che. e ja jIvanano sAco bhomiyo che. e ja sarva sukha ane zAntinuM mULa che. mATe jJAna ane tenA sAdhano ane jJAnInI upa AzAtanA TALIe. ane te sAthe tenI pracaNDa ,636 ArAdhanA upAsanA karIe ke koI janmamAM ApaNe prastuta puruSArtha jJAnanA bheda-prabhedothI rahita evA eka abheda svarUpa lekhAtA kevalajJAnanI prAptimAM pariName. 14. no [zo]-- yoganI vyAkhyA karatAM pahelA 'yoga' nA judA judA grantho zuM artho kare che te joIe. Ia 2 3 5 yoga 33 .. 99 eTale 39 22 "9 99 vyApAra karma kriyA. aprApta iSTavastuno lAbha. karmanI aMdara kauzalya. mana, vacana, kAyayogya pravartaka dravyo. mana, vacana, kAyAnuM parispaMdana karAvanAra. 635. jJAnanI AzAtanA pracaNDa pramANamAM vadhI che. vijJAne janmAvelA sAdhano sagavaDatAonA pratApe jJAnanI AzAtanA saralatAthI thaI jAya evI paristhiti nirmANa thaI che. chApAo e paNa jJAna ja che. tethI kapaDAM, khAvAnI cIjo, ke anya saMsAranAM kAmo mATe vaparAya nahi, viSTA karAya nahi ke viSTA sApha karAya nahi. e ja rIte pustakono paNa evo ja durUpayoga thaI rahyo che. paNa AthI mahAna pApa baMdhAya che. paNa kamanasIbI e ke AthI pApa thAya che te ja prajA jANatI na hoya tyAM zuM kare, are ! jaino paNa jANatA nathI. jANe che, te pUro amala karatA nathI. to Ano pracAra karI prajAne pApathI bacAvavI joIe. 636. chatI zaktie na jANavuM te paNa jJAnazaktino guno hovAthI jJAnAvaraNIya karma baMdhAya che. For Personal & Private Use Only Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga "" 39 7 8 9 cittavRtti nirodha. 10 mAnasika sthiratA. 11 mAnasika baMdha. 12 mAnasika vyApAra. 13 mokSaprApaka vyApAra. Ama aneka arthomAM 'yoga' zabda vaparAyo che. paNa ahIMA to khAsa karIne naM 1, 4, 5, 6, artho vizeSa abhipreta che. u52 zabdArtha ke bhAvArtha jaNAvyA bAda have tenI pUrNa vyAkhyAo judI judI ane kahevA chatAM ahIM jarUrI vyAkhyAo apAya che. "" 39 23 33 yogadvAranaM vistRta varNana eTale 29 99 39 33 99 29 39 vIrya, utsAha, sAmarthya parAkramAdi AtmAno adhyavasAya vizeSa. mokSanI sAthe saMbaMdha baMdhAvI ApanArA. 29 vyAkhyAo-- 1. javA AvavAnI kriyA te, athavA e kriyAmAM je upayogI thAya, tenuM nAma yoga. 671 2. athavA cAlavA, besavA vagerenI rojanI kriyAo jIvo jenA vaDe karI zake tenuM nAma yoga. 3. vIryAntarAya karmanA kSayopazamathI utpanna thayelo jIvano pariNAma vizeSa. 4. AtmAno pudgalanA AlaMbanavALo vyApAra. 5. AtmAmAM vIrya--zakti-tAkAtanuM spaMdana. A yogane prathama be prakAramAM vaheMcI laIe. eka dravya ane bIjo bhAva. dravyayoga eTale mana, vacana, kAyAnA yoga pravartaka dravyo te. athavA traNeyane parispaMdana karAvanAro, mana, vacana, kAyAno bAhya vyApAra te. bhAvayoga eTale bAhya vyApAramAM kAraNabhUta je adhyavasAya, vicAra, pariNAma te. athavA jIvanA utsAha, vIrya, parAkrama vagere. AtmAmAM utpanna thatI A yoga vIryazakti jenI jenI sAthe joDAya tyAre te zakti te nAmathI yukta thAya che. tyAre A zakti konI sAthe joDAya che? to mana, vacana ane kAyA, A traNe sAthe joDAya che. kAraNake prastuta zaktino vaparAza A traNa vastuo ja karanAra che. eTale ke A zaktino upayoga mana jyAre vicAra mATe kare tyAre tene manoyoga nAmathI bolavA mATe upayoga kare tyAre tene vacanayogathI, ane zarIranI kriyAmAM joDAya tyAre kAyayoga evA nAmathI oLakhAvAya che. A traNeya kriyAone karanAro AtmA ja che. paNa te pudgala dravyarUpa karmane parAdhIna hovAthI vRddhane pharavA mATe lAkaDInA TekAnI jema A yoganI sahAya hoya to ja te kArya samartha bane che. athavA traNeya zaktio tyAre ja kAma Ape che. vastutaH joIe to vANInA dravyo ke mananA dravyonuM grahaNa kAyayoga dvArA ja thAya che, ane For Personal & Private Use Only Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67ra. saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha tethI kAyavyApAra A traNeya kriyAmAM pradhAnatA bhogave che. ane e dvArA ja gamanAdi kriyA temaja vAcika, mAnasika vyApAro samartha bane che, ane e apekSAe to mana, vacana kAyA traNeyane kAyayoganA ja prakAro tarIke oLakhAvela che. je vakhate AtmAno kAyA-zarIra dvArA vyApAra zarU thayo ke tarata ja zarIranA je vyApAra vaDe pudgalonuM grahaNa thAya te, vyApArane kAyayoga' kahevAya. have je zarIra vyApAra vaDe karIne je zabdapudgalone bolavA mATe bahAra kADhe tyAre vacanayoga ane je zarIra vyApAra vaDe mananA pugalonuM ciMtana thAya tyAre manoyoga' bane. have traNeya yoganI vyavasthA samajIe. 1. manoyoga manAyapti nAmakarmanA udayathI svakAyayogavaDe dravyasvarUpa manoyogya vagaNAne grahaNa karI, manarUpe pariNamAvI, avalaMbana laIne (te dvArA ciMtana-manana karIne) visarjana karavAno je vyApAra te. 2. vacanayoga-bhASA paryApti nAmakarmanA udayathI svakAyayogavaDa, dravyasvarUpa bhASA vargaNAnuM prahaNa karI bhASApaNe pariNAvI (je kaMI bolavuM hoya te bolIne) avalaMbIne visarjana karavAno je vyApAra te. 3. kAyayoga zarIranI halanacalanAdi kriyAono je vyApAra te. have traNeya yoganI vadhu samaja maLe e mATe enA prakAro tenA TUMkA atha sAthe jaNAve che. cAra prakArano manoyoga- satya, asatya, mizra ane asatyamRSA. (athavA vyavahAra) 1. sa ne sat rUpe asat ne asat rUpe ciMtavavuM te satya manoyoga, 2. sane asat ane asat ne sat rUpe ciMtavavuM te asat manoyoga. 3. sat vastune sadgata rUpe eTale kaMIka aMze sat ane kaMIka aMze asata, athavA kayAreka sat mAM sat ane sat mAM asat rUpe vicAravI te mizramanoyoga. 4. jemAM sat -asat jevI vicAraNA karavApaNuM na hoya evI sarvasAmAnya vicAraNAne asatyAmRSA ke vyavahAra manoyoga. cothA yogamAM daSTAMta ApavuM hoya to o bhAI tuM ahIM Ave, tuM jaIza kharo? tuM jaje ! Ama prazna, AjJA, ke saMketavAcaka bhAvonuM ciMtavana jemAM hoya te. cAra prakArano vacanayoga- A vacanayoga, manoyoganA cAra prakAro mujaba ja samajavo. pelAmAM ciMtanarUpe vAta hatI te ahIMA bolavArUpe ghaTAvI levI. jemake sat ne sata rUpe ane asat ne asat rUpe bolavuM ityAdirUpe. sAta prakArano layayoga-1. audArika 2. audArika mizra, 3-4 vaikriya-vaikriyamizra, pa-6. AhAraka-AhArakamizra, 7. "tejasa-kAmaNa. eka zarIra sAthe anya zarIrano vyApAra cAlato hoya tyAre mizratA vartatI hoya che. e 637. vyavahAra nathI A vAta che. nizcaya nathI to traNeya svataMtra che. . 638. A bheda apekSAe kArmahayogathI paNa oLakhAya che. For Personal & Private Use Only Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15muM upayogadvAra kayAre kayAre hoya che? te prasthAntarathI jANavuM. A traNeya yogo zubhAzubha karmanA baMdhamAM prabaLa bhAga bhajavanAra che. enA upara ja sukhaduHkhano sadgati durgatino yAvat muktino AdhAra rahelo che. | mATe jo sukhazAMti sadgati ane mukti tarapha vadhavuM hoya to prastuta traNeya yogone zubha mArgamAM pravartAvavA satata jAgRtazIla banIe jethI navuM karmabaMdhana aTakaze ane jUnuM kSaya thatuM jaze. puNyabaLa vadhaze. saMvara ane nirjarAno udgama thaze ane aMte ISTa lakSya pahoMcAze. ane jo traNeyane azubha mArgamAM pravartAvazo to ciMtA, duHkha, vedanA, vyAdhi, azAMti chevaTe durgati ane baMdhananA duHkho tamArI sAme khaDepage hAjara thaIne satkAra karaze ! mArA vahAlA vAcako! tamane kayo mArga pasaMda che? te tamArI jAta pAsethI ja nakkI karI lo! ane pachI e mArge prayANa karavAno puruSArtha karo. sopu vi dulA! 16. havA [payoga-vastu svarUpanA jANapaNAmAM je upayogI thAya, athavA jenA vaDe-padArthanuM svarUpa samajAya, athavA padArthanA jJAnamAM AtmA jenAthI joDAya che. A badhI 'upayoganI vyAkhyAo che. vaLI jJAna, saMvedana, pratyaya Adi zabdo jJAnanA paryAyo che. A upayoga e jIvanuM ja lakSaNa che. ane ethI te jIva dravyamAM ja hoya che. jIvane choDIne bIjA koI dravyamAM te hotuM nathI. ane jIva cetanadravya jaDadravyathI badhI rIte sarvathA bhinna dravya che. e jIvanA upayogarUpa asAdhAraNa lakSaNathI siddha thAya che. A upayoga be prakArano che. 1. sAkAropayoga. 2. anAkAropayoga. vastunA AkAra vagere vizeSa svarUpa upara upayoga vartato hoya tyAre te upayogane jJAna zabda joDIne. "jJAnopayoga kahevAya athavA sAkAropayoga' kahevAya che. ane jyAre te vastunA AkAra vinAnA cUla-sAmAnya dharma tarapha hoya. tyAre te darzana' saMjJAthI yukta 'darzanopayoga' kahevAya, jene bIjA zabdomAM nirAkAropayoga' kahevAya che. bIjA zabdomAM kahIe to jJAna sAkAropayoga svarUpa che ane darzana nirAkAropayoga svarUpa che. sAkAropayogarUpa jJAna ATha prakAranuM ane nirAkAropayogarUpa darzana cAra bhedavALuM che. jJAnanA ATha bhedamAM mati, zruta, avadhi, mana:paryava ane kevaLa A pAMca prakAra che. ane traNa ajJAnamAM 1. mati ajJAna, 2. zruta ajJAna, ane trIjuM (avadhinI jagyAe avadhi ajJAna bolAtuM nathI paNa) virbhAgajJAna. Ama ATha prakAro che. A bhedonI sAthe aMtamAM upayoga' zabda lagAvI devo 639. juo-"upayogI talAm ! [ta. a. 2.] nAkhai'vaMvr'vaiva, varitta tavo tahIM, vIjiM 3vo'ya parva nIsa navaradi In [navatattva mUla.] 640. aneka padArthomAMthI koI eka alaga pADanArA hetune 'lakSaNa' kahevAya. 641. AkArathI ahIM mAtra laMbAI, pahoLAI vagere abhipreta nathI. paNa je padArtha je prakAre hoya te padArtha te prakAre tenA jJAnamAM bhAsamAna thAya te rIte samajavuM. 85. For Personal & Private Use Only Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha jethI ATha prakAra jJAnopayoganA samajAya. darzanathI cakSa, acakuM, avadhi ane kevala levAnuM che. darekanI pAchaLa "upayoga' zabda joDI devAthI cakSaupayoga vagere zabdo taiyAra thAya che. A bAre prakAronuM svarUpa 11, 12mAM dvAramAM kahevAI gayuM che. sarva sAmAnya saMsArI jIvo kamadhIna hovAthI teno upayoga avirata ane pUNaze vartato nathI hoto, paNa tUTaka tUTaka ane alpAMze hoya che. jyAre tIrthakaro tIrthakarone, sarvajJone, ane siddhone apUrNatA ane khaMDitatAnAM pratibaMdhaka kamarUpa kAraNono kSaya thavAthI temane avicchinna ane savaze hoya che. 16. uvavA [455/- zabdArtha to eno utpanna thavuM eTalo ja thAya, paNa upalakSaNathI tenI saMkhyA ane virahanI vAta paNa A dvAramAM kahevAnI abhipreta che. eTale kaI gatimAM, eka ja samaye, (samakALe) kaI gatinA, keTalA jIva, saMkhyAthI utpanna thAya athati janma le? ane kaI gatimAM eka jIva utpanna thayA bAda bIjA jIvane utpanna thavAmAM samayano keTalo viraha paDe ? te virahakALa pramANa kahevuM te. 97. ravaNa mina- eno zabdArtha che, kharI javuM, mRtyu thayuM che. paNa upapatanI jema A dvAra paNa upalakSaNathI be rIte kahevuM abhipreta che. eTale kaI gatimAMthI, samakALe eka ja samayamAM, keTalA jIva -mRtyu pAme ? ane vivakSita koIpaNa gatimAMthI eka jIva mRtyu pAmyA bAda, bIjA jIvane mRtyu pAmavAmAM vacce keTalo samaya pasAra thAya ? te aMge kAla niyama darzAvavo te cyavana viraha kahevAya. 1. hi [sthiti- eTale AyuSya maryAdA kathana. jIvonAM jaghanyotkRSTa AyuSyanI vividha kAla mayadA dazavivI te. 16 pamtti [pati- eTale jIvana jIvavAnI zakti. uparanA 16 thI 19, A cAreya dvAranI vyAkhyA A granthamAM sArI rIte kahevAI gaI che. jethI tenI ahIM vistArathI punarukti karavAmAM nathI AvatI. 20. vimahire [-mihAraH?-A prAkRta zabdanuM saMskRta rUpAMtara vinAhArazna: thAya che. vikAhAramAM be zabdo che. emAM vim no artha "zuM ane prAkRta mAhAra no artha khAnAro thAya che. Ano artha saMkalita karIe to te praznArthaka vAkya banI jAya che. arthAt jIva AhAraka che ke anAhAraka? eka artha A thayo. have mihira zabdane *sAmAsika mAnIne bIjo artha karIe to jIva kayA zarIra vaDe AhAra kare che? ane teno trIjo artha kayA jIvo keTalI dizAmAMthI AvelAM dravyono AhAra kare? vagere vyAkhyAo A dvAramAM kahevAnI che. emAM pahelA ane bIjA arthanI vyAkhyA A ja granthanI 331mI gAthAnA vivecanamAM (pRSTha 642. "vimAhA' rimAdArayatItyAhAra: tataH mihiro nAhAro vA nIvaH? 643. vena vA zarIre hArogati vihAra tyapa | (saMga TIkA). 644. je navA: tigo TriAyaH kAtini dravyAkhyAdintIti juo jIvAbhigama, lokaprakAzAdi. For Personal & Private Use Only Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20muM kimAhAradvAra 671 558) kahevAI gaI che. eTale ahIMA trIjA arthanI vyAkhyA apAya che. alabatta A vyAkhyA saMgrahaNIgranthanA vAcakone mATe ApavI e kaMI atyAvazyaka na hatuM, ema chatAM kimahAramAM te ghaTamAna hovAthI prasaMgavaza ApI che. A trIjA arthane anusarIne AgamAdi granthAntaromAM AnuM bIjuM "vikAhAra' evuM nAma paNa ApavAmAM AvyuM che. jaina darzananuM vizva cauda rAjaloka pramANa che, emAM dazya vizva (vartamAna bhArata kSetravartI vartatuM pAMcakhaMDa pramANa) to samudra AgaLa bindu jeTaluM nathI. tyAre adazya vizva-brahmAMDa kevuM virATa haze? tenI to kalpanA ja karavI rahI. ane e sUkSma ke pUla, sthira ke asthira gatimAna ke agatimAna, atyanta alpAyuSI ke atyanta dIghayuSI, Ama vividha jAtanA jIvothI vyApta che. tenAthI ThAMsI ThAMsIne bhareluM che. sUkSma ke cUla, pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspatirUpe rahelA jIvo te, tathA svarga, mRtyu ane pAtAlamAM vartatA devo, pRthvI para vartatA manuSyo-pazupakSI ane kSudra janurUpa tiryaMco vagere ane pRthvInA peTALamAM vartatA nArako, A badhI jIvasRSTithI vizva bhareluM che. emAMnA keTalAka pRthyAdi sUkSma jIvo havA AkAzamAM paNa hoya che. te lokonI vacce che. tema lokanA cheDe, dhAra upara, khUNA khAMcAmAM paNa hoya che. lokamAM soyanA agrabhAganA abajomAM jeTalo bhAga paNa evo nathI ke jyAM sUkSma jIvo na hoya ! uparokta tamAma jIvonAM AhAranA prakAro vicArIe to traNa prakAro maLI Ave che. oja, loma ane kavaLa. emAM ahIMA lomAhArane anulakSIne badho vicAra che. pahelA baMne AhAro mATe kSetra ne kALa maryAdita che. jyAre AnA baMne amaryAdita che. A lomAhArane pratyeka jIvamAtra potAnI tvacA cAmaDInAM chidro dvArA aviratapaNe grahaNa karato ja hoya che. have prazna e che ke havAmAM ke AkAzamAM vartatA pudgalonuM je grahaNa thAya che te, amuka dizAthI hoya che ke judI judI dizAothI hoya che, grahaNadizA sahunI samAna ke nyUnAdhika hoya che? teno javAba e che ke - AhArya pudgalo mATe nighAtapaNuM hoya to AhAragrahaNa chae dizAthI thAya che. vyAghAta eTale rUkAvaTa karanAra. nivyaghAta eTale rUkAvaTa na karanAra. ahIM evo prazna udbhave ke havA ke AkAzavartI AhArane vaLI koI aTakAvanAra che kharUM? teno javAba che hA, to kevI rIte? ApaNA caudarAjasvarUpa anaMtavizvano AkAra, keDe hAtha daI TaTAra paga pahoLA karI ubhA rahelA puruSAkAra jevo che. pagathI mAthA sudhI cAre bAjuethI caudarAja pramANa che. pahoLAImAM badhe pheraphAra che. A caudarAjane "to' zabdathI oLakhAvAya che. ane enI cArebAjue pharato lokathI anaMtaguNo aloka 645. eka rAjamAM asaMkhya yojana-abajo mAIlo thAya che. rAja e jainagaNitano kSetranuM mApa darzAvato zabda che. - 646. AhAranA varNana mATe juo gAthA 183 thI 185 nuM bhASAMtara. 647. puruSAkAra upamA sarvadezIya na levI. nahIMtara loka capaTo thaI jAya, paNa loka tevo nathI. For Personal & Private Use Only Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha rahelo che. aloka AgaLa loka bindu mAtra che. lokamAM trasa, sthAvara badhIe jAtanA jIvo che; TUMkamAM chae dravyo che. paNa alokamAM koI pudgaladravya nathI mAtra jaDa AkAza--avakAza polANa 64 che. have caudarAjalokanA niSkRTa bhAge--eTale ke sAva cheDe vidizAmAM tIkSNa vAlAgra jeTalI jagyAmAM koI 'sUkSma ekendriya (mAtra zarIradhArI) jIva, dAkhalA tarIke agni khUNAmAM rahyo hoya tyAre tene traNa ja dizAomAMthI AhAra grahaNa thatuM hoya che. kAraNa ke pUrva, dakSiNa ane adhomAM aloka che. alokamAM AhAra pudgalo hotA nathI, tethI te dizA baMdha che. zeSa pazcima, uttara ane UrdhvadizAmAMthI AhAra grahaNa thAya. kAraNake tyAM loka che. (A mATe juo *citra naM. 50) bIjo koI jIva jarA pazcima dizA tarapha rahyo hoya, tene pUrva dizA khullI thaI jatAM (aloka dUra jatAM) te dizAmAMthI AhAra prApti zakya thatAM (phakta adho ane dakSiNa be dizAne choDIne) cAra dizAmAMthI AhAra meLavI zake che. A vAta caudarAjalokanA UrdhvabhAge ane adhobhAge rahelA aMtima pratarane anulakSIne kahI. paNa aMdaranA bIjA trIjA pratare hoya, to zuM? to tyAM vartato hoya tyAre tene pAMce dizAono AhAra maLe, kemake nIcethI upara ke uparathI nIce (urvAMdho baMne AzrayI) gayo eTale (prataranuM vyavadhAna AvatAM) Urdhva ke adho dizA khullI thaI jatAM te te dizAomAMthI AhAranI dizA vadhe. have uparanA prataromAM vacce jIvo hoya tene badhI dizAomAM loka ja hovAthI chae dizAono AhAra maLI zake. ukaLatA telamAM taLAI rahelo puDalo ke pUrI athavA jaLamAM rahela vAdaLI kaTako, chae dizAomAMthI tela ane jaLa grahaNa kare che tema. trasa jIvone sarvatra chae dizinuM AhAra grahaNa hoya che. kAraNake teo caudarAjalokanA madhyabhAga (trasanADI)mAM che. eTale e jagyAe pharato lokAkAza che. ane lokAkAzamAM AhArayogya pudgaladravyonuM sadAya astitva che. A pramANe vinAhAra dvAra pUrNa thayuM. anaMtapradezI, asaMkhya AkAzapradezAvagAhI, eka samayathI mAMDIne asaMkhya kALa sudhI AhA25Ne rahenArA, varNa, gaMdha, rasa, sparzavALAM, svAtma pradezAvagAhI evA pudgalono AhA2 jIvo grahaNa kare che. 21. 6naisagni vara[saMjJI]--jene saMjJA vartatI hoya te saMzI' kahevAya. A 24 dvAranI gAthAmAM sannA ane saMI AvA be zabdo be dvAranA sUcaka ApyA che. emAM prathamanA 'sannA' zabdathI 648. cha dravyothI--jIva, ajIva, dharmAstikAya, adharmAstikAya, pudgala ane kALa samajavA. 649, pRthyAdi pAMca sUkSma ekendriyo ane bAdaravAyu paryAptA ke aparyAptA koIpaNa levo. 650. uttara, dakSiNa dizA hovA chatAM Urdhvaao dizA paNa kalpI zakAya che. * A vastu kharI rIte citra karatAMya jJAnI gurugamathI pratyakSamAM vadhu saralatAthI samajI zakAya tema che. 651. traNa, cAra ke pAMca dizAno AhAra, lokanA paryanta bhAge rahelA jIvo mATe ja hoya che. 652. gAthAmAM 'sanni' evo ullekha kema karyo haze te vicAraNIya che. kAraNa ke bAkInA badhA dvAro te te For Personal & Private Use Only Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21muM saMjJAdvAranuM varNana 77 saMjJA lIdhI che, ane bIjo zabda, saMjJA nahi paNa "saMzI' che. ethI prathama zabda mAtra guNavAcaka -ke darzaka) che. ane bIjo-saMjJA jenAmAM hoya tevI vyaktiono sUcaka che. ahIM kaI saMjJAthI saMjJI samajavA? to javAba e che ke je vicAra karavAnuM baLa dharAvatI hoya te. to vicAra koNa karI zake ? to jene mana hoya te. mana koNe hoya? to pAMce IndriyovALA jIvo hoya tene. zuM te tamAma paMcendriyone hoya kharuM? to nA. manaHpayaptivaDe jeo paryAptA hoya tene hoya. tAtparya e ke manaHpayaptivaDe paryAptA evA paMcendriyo 'saMjJI kahevAya che. ane pRthvIkAyathI laIne saMmUcchima paMcendriya sudhInA jIvone "asaMzI' tarIke oLakhAvAya che, ke jeone spaSTa mana hotuM nathI. zaMkA- zAstramAM to AhAra, bhaya maithunAdi daza prakAranI saMjJA ekendriyAdi jIvone kahI che, to tame tene paNa saMjJI kema nathI kahetA ? samAdhAna-AhArAdi saMjJAo bhale hoya paNa te badhI sAmAnya koTinI che. vaLI mohodayathI utpanna thayelI hovAthI amahatvanI che. azobhanarUpa che. vaLI so rUpiyAnI mUDIvALAne kaMI dhanavAna na kahevAya, ema sAmAnya saMjJAothI yuktane kaMI "saMjJI' na kahevAya. mATe tenuM ahIM grahaNa karavAnuM nathI. paraMtu ahIM to viziSTa jJAnAvaraNa karmanA kSayopazamathI utpanna thayelI, manaHpayaptithI paryAptA manojJAnavALA jIvanI je saMjJA te ja mahatvanI che, te ja suMdara che. tethI tenuM ja ahIM grahaNa vyAjabI che. to manavALA jIvone saMzA kaI hoya? to trikAlaviSayaka dIrghakAlikI. zAstramAM jIvone saMjJI asaMjJI je kahevAmAM Ave che te A ja mahAna saMjJAne anulakSIne ja nahIM ke AhArAdi sAmAnya saMjJAne laIne. have gAthAmAMnuM mUla pada saMjJI che. tene lakSIne artha karIe to saMjJI keTalA prakAranA che? te samajavuM joIe. 1. 655dIrghakAlikyupadeza56 2. hetavAdopadeza. ane 3. daSTivAdopadeza. A traNa saMjJA vaDe je yukta hoya te pasaMzI' kahevAya. paNa eka ja jIvamAM traNeya sAthe hovI ja joIe evo niyama na bAMdhavo. vastu ke guNanA nAmovALA che, nahIM ke te vastu ke guNanA nAmavALI vyaktinA, e jotAM AmAM paNa bIjIvAra "sanA'zabda vAparI zakata. A aMge vicAra karatAM evuM samajAya che ke ekavAra "sanA' AvI gayo che eTale bIjIvAra pAcho samAna zabda vAparavAthI arthekya na samajAI jAya. evA koI kAraNathI, temaja sAco saMzI A dIghiida saMjJAvALo ja hoya che evuM jaNAvavAnA koI hetuthI tAchina arthamAM saMsI zabda vaparAyo haze. 653. saMjJAScAtIti saMsI | 654. anya granthomAM saMzI mATe "samanaska ane asaMzI mATe amanaska' zabda vaparAyo che. 655. dIrgha varjIne mAtra "kAlikI' zabdathI paNa oLakhAvI che. dIrghakAlanuM jemAM smaraNa hoya te. 656. upaveza: vanas upadeza zabdano artha kathana karavo. 657, saMjJAna saMjJA, sagAnAtIti saMjJA | For Personal & Private Use Only Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha 1. dIrghakAlikI-- dIrghakAlanuM smaraNa jemAM hoya, eTale ke--jemAM ihA, apoha, mArgaNA, gaveSaNA, cittA, vimarza Adi karavApUrvaka vicAraNA karavAmAM Ave te. 678 jemake prathama 'ihA' eTale sadarthanI samIkSA, pachI 'apoha' eTale karavAno nirNaya, pachI 'mArgaNA' eTale anukULa saMyogo zuM che? teno vicAra, pachI 'gaveSaNA' eTale pratikUla dharme zuM zuM che ? tenI vicAraNA. pachI cintA' eTale A kema banyuM ? have atyAre tenuM zuM karavuM, ane bhaviSyamAM ene aMge zuM zuM vicAravuM, vagere vaikAlika paryAlocana. A prastuta saMjJAnA dharmo che. uttarottara ukta vicAronA sopAne caDhyA bAda have vimarza' eTale ke nirNaya kare ke "A vastu Ama ja hoI zake, A vastu bhUtakALamAM amuka rIte ja hatI, ane bhaviSyamAM tenuM Ama ja thaze" A rIte cakSuvALo manuSya dIvA vagerenA prakAzanI sahAyathI padArthanuM jANapaNuM spaSTa rIte meLavI zake che, te pramANe A vimarza, manolabdhi sampanna evA manodravyanA AlaMbana vaDe utpanna thAya che. tethI pUrvapara anusaMdhAna karavA dvArA yathAvasthita arthanirNaya karI zake che. enI TUMkI vyAkhyA e ke--koIpaNa vastunA atIta, vartamAna ane anAgata traNeya kAla saMbaMdhI arthano potAnA kSayopazama pramANe vicAra karanArI je zakti tene dIrghakAlikI' saMjJA kahevAya che. upara kahyuM te pramANe A saMjJAvALo jIva varaso pahelAM amuka kAma amuka rIte karyuM, tenuM piraNAma amuka AvyuM hatuM. have Aje te rIte karavAthI zuM pariNAma Ave, ane bhaviSyamAM tethI zuM pariNAma Ave ? A rIte dIrgha, lAMbo, uMDo, sAdhaka, bAdhaka saMyogono khyAla karavApUrvaka vicAra karavAnI zakti dharAvato hoya che. A saMzInI vAta thaI. have jeo ihAthI mAMDIne vimarza sudhInI vicAraNAo karavAne azakta hoya te 'asaMzI' kahevAya. saMmUcchima paMcendriyathI laIne pRthvIkAya sudhInA jIvo emAM AvI jAya che. jo ke A saMmUcchita paMcendriyone manodravyagrahaNAbhAvanA kAraNe spaSTa dravyamana na hovAthI asaMzI kahyA, paNa sarvathA samajaNa nathI hotI ema na samajavuM. svalpa-tara manolabdhinuM (bhAvamananuM) astitva to teone paNa hoya che tethI uttarottara asphuTa evA kaMIka arthane samaje che. ethI teone mATe avyakta ane atIva alpatara--kaMIka bhAvamana svIkAravuM ja rahyuM. ane tethI ekendriya vanaspatyAdimAM avyaktarUpe (aspaSTa rIte) AhArAdi daza saMjJAo jovAya che. te A bhAvamananA kAraNe che. zAstramAM 'saMzI--asaMzI' jIvo, vagere je zabdo Ave che, tyAM sAmAnya kakSAnI paAhArAdi saMjJAvALA jIvonuM grahaNa nathI, paraMtu viziSTa prakAranI sUjha dharAvatI mAtra dIrghakAlikI saMjJAthI yukta jIvo samajavAnA che. A vAta haMmezane mATe barAbara noMdhI rAkhavI. A 65 dIrghakAlikI saMjJA mana:paryAptivALA garbhaja paMcendriya evA manuSya, tiryaMco, tathA 658. AhArAdi saMjJAo to che paNa te ogharUpa sAmAnya prakAranI che. atyalpa che. mohodayajanya che. tethI tenuM grahaNa ahIM anucita ane asaMgata che. eTale ahIM to zubha gaNAtI jJAnAvaraNakarmanA kSayopazama janma dIrghakAlikI Adi saMjJAonuM ja grahaNa samajavuM. 659. AnuM 'saMpradhAraNa' saMjJA evuM bIjuM nAma che. For Personal & Private Use Only Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetuvAdopadeza, dRSTivAdopadezanuM varNana 76 deva ane nArakone hoya che. 2. hetuvAdopadeza- (hetuvAdikI) hetuno artha kAraNa ke nimitta che. ane enuM jemAM kathana hoya te hetuvAda ane te vAdano upadeza-prarUpaNA jemAM hoya te hetuvAdikI saMjJA kahevAya. A teno zabdArtha che. bhAvArtha e ke-potAnA dehanA paripAlana mATe je buddhipUrvaka ISTa padArthamAM ke kAryamAM pravRtti ane aniSTapadArtha ke kAryathI nivRtti kare te jIvo hetuvAdikI saMjJAvALA kahevAya. AvA jIvo taDako lAge to manathI vicArI taDakethI chAMye ane ThaMDI lAge to tethI bacavA taDake lAbha levA doDI jAya che. jo ke temanI sukhaduHkhanI vicAraNA prAyaH vartamAnakALa pUratI ja hovAthI ghaNIvAra evuM bane ke, vartamAna prApta duHkhathI kaMTALI tenI muktino ane sukhanI prAptino mArga zodhe che. paNa bhUta bhAvino paraspara saMkalita vicAra karavAnI viziSTa buddhinA abhAve ghaNIvAra sukhane mATe karelI pravRtti duHkhanA mATe thaI ubhI rahe, bhUtakALanA anubhavo yAda nathI rahetA ane bhAvi vicAravAnI tIvra zakti na hoya, taDakethI chAMye jAya paNa chAyAvALI jagyA bIjI rIte vadhu kaSTadAyaka thaI paDaze teno khyAla na Ave. kAraNake A saMjJA vizeSa karIne vartamAna samayano khyAla ApanArI che. A saMjJA beIndriyathI mAMDIne paMcendriya sudhInA samasta saMmUchima jIvone hoya che, ane Ane paNa 'saMjJI to kahevAze ja. bIjI eka vAta e samajI rAkho ke- A saMjJA vaDe "asaMzI gaNAtA jIvo paNa che. te pRthyAdi pAMca ekendriyo che. A jIvo vicArapUrvaka ITAniSTa pravRtti-nivRttine nathI karI zakatA. jo ke AhArAdi saMjJAo hovAthI A jIvo mATe paNa 'saMjJI' vizeSaNa kema na vAparavuM evo tarka thaI zake, paNa upara jANI AvyA tema atyanta avyakta rUpa hovAthI tenuM ahIM grahaNa nathI. 3. dRSTivAdopadeza (daSTivAdopadezikI)- prathama zabdArtha...bhAvArtha joIe. draSTi darzana ane vAtenuM kathana, arthAt daSTivAdanA kathana-upadezanI apekSAne jaNAvanArI je saMjJA te. bIjo artha- samyagudarzanAdi saMbaMdhI kathananI apekSAvALI athavA kSAyopathamika samyapha zrutajJAnanI apekSAvALI te. A badhAyano saMkalita artha e ke-je jIva nizcita samyagRSTi hoya che, ane je viziSTa zrutajJAnanA kSayopazamavALA ane sAcI rIte hitAhitamAM pravRtti nivRtti karavAvALA hoya tevA jIvo daSTivAdopadezikI saMjJAvALA kahevAya. 660. koI koI graMthamAM koI apekSAe prathama hetuvAdopadeza, pachI dIrghakAlikI evo krama che. paraMtu siddhAntakArone A krama mAnya nathI. teo evuM samAdhAna kare che ke zAstra-siddhAntamAM saMzI asaMjJI jIvonuM grahaNa thavuM te kaMI bIjI-trIjI saMjJAthI nahIM paNa pahelI 'kAlikI' saMjJAthI saMjJI hoya tenuM ja rahaNa thAya che. tenI pratIti karAvavA mATe ukta krama yogya che. For Personal & Private Use Only Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A saMjJA Ama to samyag darzananI apekSAe cAreya gatimAM hoya che. paraMtu ahIMA mukhyatve viziSTa zrutajJAna ane viziSTa cAritrane anulakSIne kathana karAtuM hovAthI manuSyone AzrIne ja A saMjJA ghaTAvAya che. manuSyomAM samyagdarzana vagere guNo hoya tene ja A saMjJA hoI zake che. prathama saMjJA trikAlaviSayakI, bIjI vartamAnaviSayakI ane trIjI mokSamAgabhimukhI che. trIjI saMjJA e sarvottama prakAranI che. mATe e saMjJAno AvirbhAva thAya tevI bhAvanA manuSya bhAvavI. 22. rra [ti]-- javuM te. kayA jIvo kyAM kyAM utpanna thAya che te. AnI vyAkhyA A granthanA prAraMbhamAM ja kahI dIdhI che. 680 25. bArpha [JAAti]-- kaI kaI gatiomAMthI jIvo kaI kaI gatimAM Ave che te kahevuM te. AnI vyAkhyA paNa anuvAdamAM agAu AvI gaI che. 24. veNa [vava-- A padanA aneka artho che. paNa ahIMA maithunAbhilASa' A eka ja artha abhipreta che. A abhilASa traNa prakArano che. ane te puruSa (veda) strI (veda) ane napuMsaka (veda)thI jANIto che. 1. puruSaveda-- zleSmanA rogIne khaTAza tarapha svAbhAvika AkarSaNa rahyA kare che. tema, A vedakarmanA udayathI puruSone vijAtIya gaNAtI strI pratye darzana, sparzana ane samAgama AdinI icchAo vAsanAo janmAve te. A jAtano vedodaya puruSone hoya che. A veda ghAsanA agni sarakho che. eTale ke koI ghAsane saLagAve to te ekadama saLagI jaI, bhaDako thaI ne tarata bujhAI jAya che. tema strI darzanathI zarU thato vedodaya sparzanAdithI AgaLa vadhato strI sAthe samAgama (maithunakrIDA) thaI jatAM (prAyaH) tarata zamI jAya che. 2. strI veda--pittanA prakopavALAne madhudravya tarapha svAbhAvika abhilASa thAya, tema A vedanA udayathI strIone vijAtIya puruSa pratye, darzana, sparzana ane yAvat samAgama sudhInI abhilASA icchA pragaTa thAya che. A vedodaya strIone hoya che. Ane chANAnA agninI upamA ApavAmAM AvI che. eTale chANAno agni eka cheDethI saLagIne pachI te dhIme dhIme AgaLa vadhIne samagra chANAne AvarI le che ane lAMbA vakhata sudhI jalyA kare che tema puruSanA darzanAdikathI khA vedAgni pragaTa thatAM sparzanAdinI AhUtithI vadhIne TheTha samAgama sudhI pahoMcIne tethI nivRtta thavA chatAM``` TakI rahe che, arthAt zIghra upazAnta thato nathI. 3. napuMsakaveda-- pitta ane zleSmanA dardIne majjika prati jema sahaja rUci--AkarSaNa pragaTe che, tema napuMsakaveda karmanA udayathI strI puruSa baMne pratye maithunAdi sevananI svAbhAvika icchA thAya che. 661. jAtIya vijJAnavAdIo ane vaijJAniko A vidhAna sAthe saMmata nathI. For Personal & Private Use Only Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24muM vedadvAranuM varNana A icchA pragaTa thayA pachI evI prabaLa bane che ke jaladI zamatI nathI, lAMbA kALanA sevana pachI tapta thAya che. ane tethI A vedanI icchAne "nagaranI Aga'nI upamA ApI che. nagaranI Aga joDAjoDa rahelAM saLaMga vasavATavALA gharone eka pachI eka saLagAve jAya che ane te ghaNA lAMbAkALe bujhAya che tema. ahIMyA prazna thAya ke puruSa strI, napuMsakane oLakhavA mATe cihno (liMga) che kharAM? hA che. puruSaliMga - zarIramAM rahelI sAta dhAtuo paikI 'zuka (vIrya) dhAtu avazya hoya, vaLI dADhI, mUcha hoya. chAtIe, page vALa hoya, zarIranI kaThoratA, tAkAtapaNuM, parAkrama, niDaratA, akSobhapaNuM, gaMbhIratA, dhairya vagere hoya che. ane spaSTa mutradvAravALuM puruSa cihna eTale liMgAkAra guptendriya hoya te. Ane puruSa-nara kahevAya. sIliMga - sAta dhAtuo paikI zukanA sthAne "raja hoya. yoni, zarIranI komaLatA, dADhI mUchano abhAva, chAtI page paNa bahudhA vALano abhAva, zArIrika sukomaLatA, nAjukatA, zithila manobaLa, saMkSobha, tucchatA, caMcaLatA vagere guNo hoya. sAhajika capaLatA, sAhasa, mAyA, kapaTa, akAraNa asatya bolavAnI kuTeva, zArIrika zaNagAra ane TApaTIpamAM vadhu paDatI Asakti vagere. Ane strI nArI kahevAya. napuMsakaliMga-puruSa ane strInAM cihno ke lakSaNonuM asti-nAstipaNuM hoya, eTale ke keTalAMka lakSaNo puruSanA hoya ane keTalAMka na paNa hoya, ema strInA keTalAMka cihno ke lakSaNo hoya ane keTalAMka na paNa hoya te, athar mizratA hoya te napuMsakaliMgamAM anya bhedo che, paNa ahIMA be bhedanuM ja digadarzana paryApta che. yoni-stana hoya ane sAthe puruSanuM cila, mUcha paNa hoya to te "strI-napuMsaka' ane yoninI jagyAe puruSa cihna hoya, dADhI mUcha paNa hoya paNa sAthe sAthe strInAM lakSaNo tarIke bAyalo svabhAva, keDe hAtha daI laTakAthI bolavuM cAlavuM raste cAlatA tAboTA pADavApUrvaka lahekA karavA, TUMkamAM strI-jIvanapradhAna AcaraNonI bahulatA hoya te puruSa chatAM napuMsaka jevo kahevAya che, ane tethI tene "puruSa-napuMsaka" tarIke oLakhAvyo che. traNa veda sAthe traNa liMgano paNa saMbaMdha hovAthI tenuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM. [345] A rIte covIse kAronuM varNana samApta thayuM. avatAramAM prathama '343' gAthA pUrNa thatAM grantha samApti to thaI gaI hatI. pachI granthakAre ja laghutara saMgrahaNInI be gAthAo paNa jaNAvI hatI. te paNa pUrNa thaI. 343 gAthAmAM 72 gAthA prakSepAtmaka hatI. Agamokta suprasiddha laghutara saMgrahaNI tarIkenI be (344-345) A 662. napuMsako aneka prakAranA hoya che. janma puruSa hovA chatAM pAchaLathI te strI rUpe bane che. janma strI hovA chatAM pAchaLathI puruSa bane che. e rIte pAchaLathI napuMsaka paNa banI zake che. For Personal & Private Use Only Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phara saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha gAthAo vistArAthathI kahevAI gaI che. have kula cAra gAthAono artha kahevAya che. A gAthAo zrIcandramaharSinA saMtAnoe ke anya koIe kSepaka tarIke umerelI che. vaLI ahIMA gAthAo prastuta paNa nathI, paNa pahelI AvRttimAM ApelI hovAthI punaH ApuM chuM. emAM A gAvAmAM aDhAra bhAva rAzionAM nAmo jaNAve che. tirigA" maygA vAyA, tahAMDavImAM varSA karo ! sevA phiyA vA, phArasa mAvAsIgo rU46 } [1. T. . 73] saMskRta chAyAtiryaJco manuSyAH kAyAstathA'grabIjAzcatuSkakAzcatvAraH / devA nairayikA vA aSTAdaza bhAvarAzayaH // 346 // zabdArtha sugama che. thayArtha- 1. tiryaMco 2. manuSyo 3. kAya ane 4. arabIjo, enA cAra catuSko samajavA. te nIce pramANe 1. tiryaMca catuSkamAM beIndriya, te indriya, caurindriya, paMcendriya jIvo. 2. manuSya catuSkamAM-karmabhUmi, akarmabhUmi, aMtardIpa ane saMmUcchima jAtinA. 3. kAya catuSkamAM-pRthvIkAya, apUkAya, tejas (tela) kAya, vAyukAyanuM grahaNa karavuM. 4. arabIjomAM mUlabIja, skaMdhabIja, ajhabIja, ane parvabIja. kula 16 bheda thAya, ane deva tathA narakanA maLIne 18 bhedo bhAvarAzinA samajavA. [346] . virodhArya-ahIMA gAthAnA kramathI arthakrama lakhyo che, paNa Atmika vikAsanI prAraMbhika daSTie ajhabIja, kAya, tiryaca, ane manuSya. A rItano krama rakhAya to khoTuM nathI. A bhAvarAzio zA mATe banAvI? to adhyAtma bhAvanA bhAvavA mATe te banAvI hoya ema samajAya che. bhAvanA kevI rIte bhAvavI? prabhAtamAM uThI svastha banIne cintana karavuM ke huM koNa chuM? javAbamAM huM AtmA chuM. kayAMthI Avyo chuM? to huM addhara addhara pedA nathI thaI gayo, ke AkAzamAMthI addhara pedA nathI thayo, paNa anya koI janmamAMthI huM Avyo chuM. to jyAM sudhI muktadazA-mokSa na maLe tyAM sudhI marIne acAnya janmomAM corAsInA pherAmAM pharavAno che. ityAdi. prathama A traNa praznamAM uparanI 18 bhAva rAzio vicArI javAnI che. jemake, mAro AtmA anAdikALathI kyAM hato? to AtmAnA jIvananuM mUlasthAna nigoda (sAdhAraNa vanaspatikAya) je atyanta avikasita dazAvALuM, tyAM hato ane tyAM avyaktapaNe mahAduHkho bhogavIne tathAbhavyatAnA yoge bAdaranigodamAM Avyo ane tyAMthI pratyeka vanaspatimAM Avyo, ne tyAMthI sapravIna catuSkamAM For Personal & Private Use Only Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalI AvalikAodhI eka muhUrta kAlamAna thAya ? te 683 utpanna thayo. tyAMthI vizvabharanI vanaspatio rUpe deho dhAraNa karyA, ema karatAM karatAM akAma nirjarAnA yoge hrAyavastu pRthvI, pANI, teu, vAyukAyanA bhavomAM paribhramaNa karyuM. tyAMthI vaLI uMce caDhavAno yoga banatAM kramazaH tiryaMcavatu eTale ke beindriya, teindriya, caurindriya, saMzI--asaMzI tiryaMcapaMcendriyo pazu-pakSI vagerenA bhavo dhAraNa karyA, pachI manuSyavastumAM eTale ke akarmabhUmi, karmabhUmi ane 56 aMtardIpamAM manuSyapaNe janmo grahaNa karyA; ATaluM vicAryA pachI pote mUla vAta upara Ave ke, hAlamAM huM saMzIpaMcendriya manuSya tarIke A bhavamAM chuM. atyAre mArAmAM buddhi, zakti, viveka, samajaNa, badhuM yathAyogya che; to pachI have mArAM zuM zuM kartavyo che ? ityAdi vicAravuM. ATalo uMce AvyA pachI have mAre kevI rIte jIvana jIvI jANavuM joIe, te vicAravuM. zrItIrthaMkara devoe je pramANe jIvana jIvavAnuM kahyuM che. e rItanuM tyAga, vairAgyamaya jIvana jo nahIM jIvuM to mArUM zuM thaze ? ATalo uMce caDhyA pachI, ATalI vikasita dazA maLyA pachI, pharI pAcho jo tuM nIce paTakAI jaIza, to punaH taddana avikasita dazAvALA bhavamAM pAcho cAlyo jaIza. mATe cetana ! AraMbha, samAraMbho, pApanI pravRttio choDI de! nirmaLa ne pavitra jIvana gALatAM zIkha! sarvathA cAritra na laI zake to dezivarati cAritrano svIkAra kara; eTalo eka niyama kara ke ochAmAM ochI hiMsAthI jIvana nirvAha thaI zake to vadhu hiMsA na karavI. ane ochAmAM ochI jarUriyAtathI cAlI zake to vadhu jarUriyAto kadI na rAkhavI, A be, sAmAnya niyamo haze to paNa jIvana khUba unnata, sukha, zAnnimaya, ane dharmamaya banI jaze! jIvanamAM ahiMsA, saMyama ane tapano prakAza phelAze. pariNAme uttarottara aneka mAnasika, vAcika, kAyika duHkho ane kalezono anna thato jaze ane jIvana dhanya banI jaze. jIvanamukta dazAnA paMthe tuM doDato thaI jaIza ane paraMparAe anaMtasukhanA sthAnarUpa muktisukhano adhikArI banI jaIza. [346] (pra. gA. saM. 73) avatara -- ahIM aprastuta gAthA apAya che. A gAthA keTalI AvalikAothI eka muhUrtakALa mAna thAya ? te vAtane kahe che. egAkoDI satasaThThI - lakkhA sattahattarI sahassA ya / doya sayA solahiA, AvaliyA igamuhuttammi // 347 // saMskRta chAyA ekAkoTi : saptaSaSThilakSANi, saptasaptatiH sahastrANi ca / dve ca zate SoDazAdhike, AvalikA ekasminmuhUrte // 347 || zabdArtha sugama che. pArtha-- ekakroDa saDasaTha lAkha sityotera hajAra, basone soLa [16777216] AvalikAo eka muhUrtamAM thAya che. arthAt teTalI AvilakAonuM eka muhUrta kALamAna thAya che. ||34nA vizeSArya bhAratIya anya saMsakRtiomAM kALamAna vAcaka muhUrta, ghaTI (ghaTI), patta, vipatta, [x. 7. K. 74] For Personal & Private Use Only Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha Adi zabdo che. pAzcimAtya dezomAM kalAka, miniTa, sekanDa, vagere zabdo che. paraMtu bhAratIya jainasaMskRti e sarvajJamUlaka che. eTale emAM ethI paNa atyanta sUkSmamAM sUkSma kALamAna vAcaka zabdo che, ane ene mATe sUkSmatamamAna mATe yojAyelo zabda samaya che. A samaya pachI tarata ja bAvaniSThA nAmathI oLakhAtuM kALamAna che. te pachI muhUrta mAna Ave che, A mAnanuM koSTaka A granthanA mudrita pRSTha 22 thI 25 mAM ApeluM che. 663 asaMkhya samayo jyAre [cothA jaghanya yukta asaMkhyAtAnA jeTalA] bhegA thAya tyAre eka AlikA bane, AvI 16777216 AlikAo pasAra thAya tyAre muhUrta thAya. jene vartamAnamAM pracalita iMglIza kALamAna sAthe mApIe to 48 miniTanuM thAya. arthAt 24 miniTanI eka ghaDI, be ghaDI athavA to 48 miniTanuM eka muhUrta thAya. vAcako ! kalpanA karo! ke eka miniTanI keTalI badhI AvalikAo thaI? to lagabhaga sADAtraNalAkha. kaho kevAM sUkSma mAno sarvajJakathita jainadarzanamAM darzAvyAM che. tyAre samaya mAna keTaluM sUkSma haze ! te kalpanAthI vicArI levuM. AjanA vaijJAniko eTama ne syuTanIka (kRtrima upagraho) rokeTonI Azcaryajanaka zodho bhale kare paNa tIrthaMkara-sarvajJanA caitanyavijJAnane ane tenI antima sUkSmatAone kadI ja nahi AMbI zake; e eka nirvivAda hakIkata che. teo aNu jANI ane joI zakyA hatA. AjanA vaijJAniko e ja aNuzakti dvArA eka sekanDanA abajomAM bhAgane paNa mApavA samartha banyA. ane haju teo AgaLa dhapatA jAya che. ema chatAM asarvajJa-chadmastha jJAnadRSTi 'paramANu' ne zodhI zakaze nahi. are ! 'samava'ne mApI zakaze nahi. kAraNa ke paramANu' e chellAmAM chelluM padArthamAna che ane 'samaya' e chellAmAM chelluM kALamAna che. (eka sekanDanA asaMkhyAtamA bhAge samaya mAna Ave) ane A baMne mAno--pramANo sarvajJa sivAya joI zakavAne koI samartha nathI, A jANavAmAM yAMtrikazaktino sahakAra kadI saphaLa thaI zake tema nathI ja. padArtha ane kALanA sUkSmatA ane sthUlapaNAnA antima rahasyane AjanuM vijJAna bhale na AMbI zake, paNa sAthe sAthe AjanuM bhautika vijJAna ja sarvajJakathita satyonI madade khUba ja AvI rahyuM che. zAstranI keTalIe bAbatone Ajano buddhimAna varga, alpazraddhALu ke azraddhALu varga hasI kADhato, ThekaDI uDADato, azakya kahIne asat gaNAvato, paNa Aje saMkhyAbaMdha zAstrIya kathanone vijJAna puravAra karI rahyuM che. (enI yAdI ne tulanA prastAvanAmAM karavA dhArUM chuM.) haju vijJAna jema jema AgaLa vadhatuM jaze tema tema navA navA camatkArika AviSkAro jovA maLaze, ne tyAre kALa ane mApanI sUkSma gaNatrIo, ane keTalAka sarvajJakathita siddhAntonI traikAlika satyatA puravAra thatI jaze. hamaNAM ja 'amerikana rIporTa'mAM pragaTa thayuM che ke "amerikAmAM eka aNughaDiyALa taiyAra thayuM che. e ghaDiyALa eka sekanDamAM 24 abaja vakhata 'TakaTaka' avAja ka2ze, 663. saMkhya, asaMkhya ane anaMta kALa koNe kahevAya? enuM vistRta svarUpa jANavA mATe mArI lakhelI "bRhatsaMgrahaNI sUtranA pAMca pariziSTo" nAmanI pustikA vAMco. For Personal & Private Use Only Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 681 eka muhUrtakAlamAM jIva keTalA bhavo karI zake ? te eka miniTamAM cha karoDa phoTAo paDe tevo kemero zodhAyo che." vagere. jo A ja vAta zAstranA pAne lakhI hota to Ajano mAnavI hambaga, azakaya vagere zabdothI hasI nAMkhata, paNa vaijJAnikoe kahI che, eTale vinA zaMkAe taka mAnavA taiyAra ! ApaNA zAstramAM AMkha mIMcIne ughADIe eTalA eka nimeSa mAtramAM (AMkhano eka ja palakAro) asaMkhya samaya pasAra thAya che. thoDA samaya bAda AjanuM vijJAna A ja vAtane sabaLa Teko ApanArI koI jAherAta karaze. , vahAlA vAcako ! jaDavijJAna sekaMDanA abajomA bhAgane zodhI zakatuM hoya ane padArthanA eka IcanA daza karoDa ke tethI paNa vadhu bhAgane mApI-batAvI zakatuM hoya to pachI, AtmAnuM je caitanyavijJAna padArthanA sUkSmamAM sUkSma paramANune ane kAlanA samayane batAve emAM zuM Azcarya pAmavAnuM rahe che? [34] (pra. gA. saM. 74). avatAra- have pUrvokta AvalikAonA kALamAM athavA eka muhUrtakALamAM jIva vadhumAM vadhu keTalA bhavo karI zake ? te kahe che. paNasaThi sahasa paNasaya, chattIsA igamuhuttakhuhubhavA / doya sayA chappanA, AvaliA egakhuhubhavA // 348 // [pra. gA. saM. 75] saMskRta chAyApaJcaSaSTiH sahastrANi, paJca zatAni SaTtriMzat ekamuhUrtakSudrabhavAH / dve zate SaTpaJcAzat, AvalikA ekakSudrabhave // 348 / / zabdArtha sugama che. bhAvArya--eka muhUrtamAM athavA 1,67,77,216 AvalikAo jeTalA samayamAM jIva (nigodAvasthAmAM) 65536 kSudra nAnA nAnA bhavo kare che. AthI eka kSullaka bhava 256 AvalikA pramANano thayo. ll348 viroArya cAra gati ane tenI 84 lAkha jIvAyonimAM jema sAgaropama jevaDA bRhakkALa pramANanA bhavo che. tema varSo, divaso, muhUrtI ke ghaDI Adi mAnavALA paNa bhavo che. paraMtu sahuthI sUkSma ochAmAM ochA mAnavALo bhava kayo? ema jo koI pUche to teno javAba eka ja ke 256 AvalikAno. ane ethI ja tene kSullaka bhavathI oLakhAvAya che. ethI ochI AvalikAno bhava kadI hoto ja nathI. A jIvano nAnAmAM nAno saMsAra 256 AvalikAno che. mahAnubhAvo! saMsAranI viSama vicitratA ane AyuSyanI kSaNabhaMguratAno vicAra karo ! ApaNe paNa AvA TUMkA mAnavALA bhavomAM anaMtIvAra janma maraNa karI cUkyA chIe. pharI tyAMnI mahAduHkhada musApharImAM pahoMcI na javAya mATe sahue AraMbha samAraMbho ane pApAcaraNo choDI, pavitra ahiMsAmaya dhamaciraNamAM khUba AgaLa vadhavA prayatnazIla banavuM joIe? [348] (pra. gA. saM. 75) For Personal & Private Use Only Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha DhanuvAtimAM mAhAramAna yatra | [thArU30]. gatiprakAra | vyavahAranaye kAlamAna | nizcayanaye kAlamAna ju anAhArIpaNuM nathI ekavA 1 samaya vikrA trikA caturvakrA paryAna-gaNimedavyavasthA panna [TthA-rU34] jIva aparyApta paryApta labdhi aparyApta karaNa aparyApta karaNa apayapti labdhi aparyApta karaNa paryApta labdhi paryApta (matAMtare) labdhi apati karaNa aparyApta karaNa pati karaNa aparyApta labdhi paryApta karaNa paryApta labdhi aparyApta (matAMtare) For Personal & Private Use Only Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only ghaTAvavAnAM dvAro 1 kAraNakRta vizeSa. 2 pradezasaMkhyAkRta vizeSa 3 svAmikRta vizeSa 4 viSayakRta vizeSa 5 prayojanakRta vizeSa 6 pramANakRta bheda 7 avagAhanAmRta bheda 8 sthitiskRta bheda 9 alpabahutva bheda 10 aMtara-eka jIvAzrayI 11 aneka jIvAzrayI // pAMca zarIrone viSe audArika zarIra sthUla pudgalonuM ati alpa sarva tiryaMca, manuSya UrdhvapaMDukavana, tirthaMka rUcakadvIpanA rUcakaparvata dharmadharmamokSaprApti vathI asaMkhyaguNa sAdhika 33 sAgaropama aneka viSaya sthApanA pradarzaka yantra // [ gAthA 344 ] taijasa zarIra AAthI sUkSma AhAthI anaMtaguNa sarva saMsArI jIvane attara nathI vaikriya zarIra audArikathI sUkSma au.thI asaMkhyaguNa deva-nArako gatarinaro bA 50 vAyukAyane asaMkhyadvIpasamudra sAdhika 1000 yojana | sAdhika ekalAkha yojana AhAthI saMkhyaguNa pradezamAM jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa 3 palyopama ekaaneka, sthUla bAdara saMghasahAyAdika nimittaka audAthI saMkhya guNa AkAza pradezomAM 40 1000 varSa u 33 sA ujjai cAra antarmu u ardhamAsa asaMkhya AvalikAnA asaMkhya bhAga pudgala parAvarta samaya jeTalA attara paDe ja nahi AhAraka zarIra vaikriyathI sUkSma vaithI asaMkhyaguNa koIka 14, pUrvadharane mahAvideha sudhI. sUkSmasaMzaya chedavAjinaRddhidarzanAdi 1 muMDAhAtha asaMkhya AkAza pradezomAM jaghanya antarmuhUrta utkRSTa antarmuhUrta 9000 [u kALe] ardha pudgala parAvarta ja samaya, u0 6 mAsa lokAnta [ne parabhava jatAM] sudhI zrApa-varadAna-tejolezyA anna pAcanAdi saMpUrNa lokAkAza vaikriyathI asaMkhya guNa pradezomAM ananta anaMta attara nathI kArmaNa zarIra taijasathI sUkSma saithI anaMtaguNa sarva saMsArI jIvane aMtara nathI. lokAnta vigraha gatimAM] anyabhavamAM gatimAna bhavyane anAdi sAnta taijasa vyAkhyA mujaba abhavyane- anAdi saMpUrNa lokAkAza taijasa tulyapradeza anaMta attara nathI attara na ja hoya pAMca zarIrIne viSe aneka viSaya sthApanA pradarzaka yantra 687 Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 dha For Personal & Private Use Only ne patte thAvali viSayavra [thI. rU44] lezyAnAma | na sparza jaghanyasthiti utkRSTa sthiti 1 kRSNalezyA kRSNa durabhigaMdha kaTaka | zIta-RkSa | attamuhUrta 2 antarmuadhika 33 sAgara.... 2 nIlalezyA nIla tIkho. palyopamAsaMya bhAgAdhika 10 sAva 3 kApotalezyA kabUtara varNa kaSAyelo palyopamAnaMkhyaya bhAgAdhika 3 sAva 4 tejovezyA rakta varNa surabhigaMdha miSTa snigdha-uSNa, palyopamAzaMkheya bhAgAdhika 2 sA. 5 pAlezyA pIta varNa miSTatara be antarmu adhika 10 sAgaropama 6 zukalezyA zveta varNa mitama be antarmuhurta adhika 33 sA.. | saMtasamuhuyAtamAM sataviSaya thApanA yatra ! [WAthA. rU44] samudghAta nAma | 1 svAmi koNa kAlamAna vyApti kSetra | kayA karmathI ? AkAra phala prApti keTalI vAra thAya? 1 vedanA samudyAta vedanAthI vyAkULa jIvane | antarmusvadeha pramANa azAtA vedanIya deha daMDAkAra vedanIya karmanI atinirjarA sarvabhavamAM 2 kaSAya kaSAyathI ativyAkuLaAtmA svadeha pramANa | kaSAya mohanIya kaSAyanI atinirjarA anantavAra 3 maraNa ayogavinA sarvajIvane | dIrva--utpatti AyuSya daMDa-koNI haLa |AyuSyanI ati zIgha anantavAra antaryu. Ayu zeSa rahe zetrasudhI gomUtrikA nirjarA 4 vaikriya uttaravaikriya racanArane saMkhyaya yojana|vaizarIra nAmakarma daDAkAra 4 karma nirjara, grahaNa 1bhavamAMbevAra 5 taijasa tejolezyA mUkanAra jIvane , saMkhyaya yojana taidzarIra nAmakarma dIrgha dAkAra tai0 karmanirjarA, grahaNa anaMtavAra labdhivaMta cauda pUrvadharane 6 AhAraka , vAgyavata cATa tham mahAvideha | AhAdeha nAmakarma daI daztAkAra A0 karmani grahaNa bhavacakramAM sudhI 4 vAra 7 kevalI , sayogI kevalIne 8 samaya saMpUrNa nAma-gotra-vedanIya diDa-kaSAya-maMthana nAma gotra vedanIya sthiti | sarvabhavamAM lokAkAza nAmakarmathI lokAkAra AyuH jeTalI thAya ekavAra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * || pAMje jiyone viSe kinna bhinna viSayonuM sthApanA vendra | FAthA rU44] nava prakAra / 1. sparzenendriya | 2. rasanendriya / 3. ghrANendriya / 4. cakSurindriya / 5. zrotrendriya 1. dIrgha pramANa aMgulano aMgulano aMgulano aMgulano aMgulano asaMkhyAtamo bhAga | asaMkhyAtamo bhAga | asaMkhyAtamo bhAga | asaMkhyAtamo bhAga | asaMkhyAtamo bhAga 2. vistAra pramANa svadeha pramANa AtmAgulano | AtmAgula pRthakatva | AtmAgulano asaMkhyAtamo bhAga | | AtmAMgalano asaMkhyAtamo bhAga. 3. u0 viSaya grahaNa aMtara ( nava yojana [AtmAMgula] nava yojana pUrvavat | nava yojana pUrvavat | sAdhika 1 lAkha yojanA 12 yojana [AtmAMgulathI] For Personal & Private Use Only 4. ja0thI viSaya grahaNaaMtara aMgulAsaMkhyabhAga aMgulAsaMkhyabhAga aMgulAsaMkhyabhAga | aMgulAsaMkhya bhAga aMgulAsaMkhya bhAga pAMce indriyone viSe bhinna bhinna viSayonuM sthApanA yantra 5. prApyakArI ke aprApyakArI prApyakArI prApyakArI prApyakArI aprApyakArI prApyakArI 6. baddhaspaSTa spaSTa ke aspRe? - baddhaskRSTa baddhaskRSTa baddhaspaSTa aspaSTa skRSTa 7. pramANa alpabadutva risanendriyathI asaMkhya guNa dhrANendriyathI asaMkhya guNa zrotathI saMkhyayaguNa sarvathI alpAvagAhanA cakSuthI saMkhyayaguNa 8. keTalA pradezavALI che? : ghANe asaMkhya guNa zrotathI asaMkhyayaguNa, anaMtapradezI | cakSathI saMkhyayaguNa, rasanendriyathI asaMkhya guNa 9. dravyendriya keTalI che? - 2 686 Page #835 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 03che. // covIza daMDakamAM 24 dvAronI sthApanA // [gAthA 344-345] 24 tAre tArI bhavana- pRthvI. pu. ni. vAyu vana- kavi ravi vara- kiva manuSya cattA co pati | 9 | 9 | 9 | 9 | Wti | 9 | 9 | driya | tiryava| 9 | 9 | tiSI | niva 0 0 500 - sA. rodo For Personal & Private Use Only saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI a.. che 1. pAMca zarIradvAra | 3 | 3 | 3 | 4 | 5 | 3 | 3 | 3 te.kA.] 2. avagAhanA 7 hAtha aMgulI aMgula | aMgulI aMgula | sAyo. | 10 |3 gAu 1 | 1000] 3gAu | 7 hAtha | 7 hAtha ! uhAtha utkRSTa dhanuSa aio| asaM0 | asaM0 | asaM0 | 1000 | yojana sAo. u0 vaikriya 1lAkha | utai0 | unai0 | utai0 | aMgula | nathI | nathI | nathI | 900 lAkha 1lAkha 1lAkha 1lAkha ava utkRSTa | dviguNa | yojana nathI | nathI | nathI | asaM0 || nathI. yojana | yojanA | yojanA yojana yojana baMnedehanuM aMgula | aMgula | aMgula aMgula | aMgula | aMgula | aMgula aMgulI aMgula | | aMgula | aMgula | aMgulI aMgula | aMgula aMgula jighanya ava0 asaM0 | asaM0 | asaM. asaMtu asaM0 | asaM0 | asaM. asaMtu asaMtu asaMtu 6 saMghayaNa nathI | 4 saMjJA 4, 10 6 saMsthAna 4 kapAya 6 vezyA 5 Indriya 7jIvasamuddaghAta ajIva 3 dRSTi 4 darzana 4 ra samaya ja - ja ja che che 4 ja >> ke ra - na da - - - - * = 8 = K - ki huM ja ja 6 na kha >> x 0 0 da x x x x na 2 o WOO XW i - o na i >> o o 14. | 15 yoga * jI ?i Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15.12 upayoga | 8 | 9 | 3 16. upa0cyavananI | saMkhya | saMkhya | saMkhya | saMkhya | saMkhya | saMkhya | saMkhya | saMkhya | saMkhya | saMkhya | saMkhya | saMkhya | saMkhya | saMkhya | saMkhya 17. saMkhyA utkRSTa | asaMkhya asaMkhya asaMkhya asaMkhya asaMkhya asaMkhya anaMta | asaMkhya asaMkhya asaMkhya asaMkhya asaMkhya | asaMkhya, asaMkhya asaMkhya upa0 0 12 | 24 | viraha | 0 | 0 | 0 | 0 1 muhUrta 1 muhUrta muhUrta 12 | 12 | 24 | 24 | 24 viraha utkRSTa | muhUrta | muhUrta ] nathI muhUrta | muhUrta | muhUrta | muhUrta | muhUrta upapAtaA0nI 1-2-3] 1-2-3 1-2-3] 1-2-3 | 1-2-3 1-2-3] 1-2-3 1-2-3] 1-2-3] 1-2-3 1-2-3] 1-2-3 1-2-3] 1-2-3 | 1-2-3 jaghanya saMkhyA upa0 0no jagha0 viraha samaya | samaya | samaya | samaya | samaya | samaya | samaya | samaya | samaya 18. sthiti utkRSTa | sAdhika 2200d 7000 3 aho! 3000] 1000412 varSa 49 6 mAsa 3 | 3 | 1 | 1 sAgaro- 1 sA. | varSa | varSa | rAtre varSa | varSa divasa palyo | palyo | palyo | palyo| sa pamAM For Personal & Private Use Only covIza daMDakamAM 24 dvAronI sthApanA sthiti jaghanya | 1000d 10004 anta- | anna- | anta- | anna- ] atta- | varSa varSa | muhUrta | muhUrta | muhUrta | muhUrta | 19. 6 paryApti 20. miAhAra 3, 4, 3, 4, | 3, 4, 5, 6, 5, 6, 5, 6, 5, 6, 5, 6, 21. 3 saMjJA 1dIrgha| 1dIrgha nathI 1hata- | 1hatu| 1hata 2 |1 dIrgha01 dIrgha0 1dIrghavAgheo | vAgheo | vAgheo kAlikI 22. gati 2 | 5 | 10 | 10 | 9 | 9 | 10 | 10 | 0 | 23. Agati | 23 | 23. 10 | 10 | 23 | 10 | 10 24. |3 veda 1 | 1 | 1 | | ' 3 | 3 24 deDakonuM alpabahatva aneka prakAre che. jethI ahIM saMkSiptayanTamAM ApI zakAya tevuM nathI, vaLI pRthvI apu vanaspatimAM jJAnanI, temaja nAraka-devamAM dRSTivAdonI saMjJAnI svalpatA vagere kAraNothI vivakSA rAkhI nathI, paNa vastutaH aMze aMze paNa hoya che. 6 Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66ra saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha avatara-A zrIcandrIyAnA kartA sUrivarakRta A gAthA nathI. paraMtu teozrInA gacchanI ke paraMparAnI athavA to teozrI pratye Adara-mAna dharAvanAra koI vyaktie banAvIne joDI dIdhelI che. zrI candramaharSie to mUlagAthA 271mAM ja mAtra svanAmollekha karI lIdho che, paraMtu tyAM gaccha ke gurujInuM nAma jaNAvyuM na hatuM. eTale teno nirdeza karavA khAtara, athavA bhaviSyamAM prastuta maharSi anya koI gacchIya haze, evuM koI mAnI na bese e uddezathI, A nUtanagAthA banAvI choDI dIdhI hoya to asaMbhavita nathI. chatAM je hoya te kharUM! A gAthA eka navI ja vastunuM paNa sUcana karI jAya che. te e ke, A gAthA racanAre A zrI candrIyAsaMgrahaNIne "saMgrahaNIratna' evA nAmathI oLakhAvI che. maladhArihemasUrINa sIsaleseNa viraiyaM sammaM / saMghayaNirayaNameyaM naMdau jA vIrajiNatitthaM // 346 // saMskRta chAyAmldhaarihemsuuriinnaaN ziSyalezena viracitaM samyak / saMgrahaNIralametad nandatu yAvat vIrajinatIrtham // 346 // zabdArtha sugama che. bhAvArya- maladhArigacchanA zrI hemacandrasUrIzvarajInA bALaziSya zrIcandramaharSie zreSTha prakAre viraceluM A saMgrahIna athati e nAmano A grantha, zrIzramaNabhagavAna mahAvIrajinanuM tIrtha jyAM sudhI vidyamAna rahe tyAM sudhI vidyamAna raho ! Hi349 vizoSArtha- vikramanI bAramI zatAbdImAM thaelA, mahArAjA kadiye ApelA "madhara' birudadhArI, zrIharSapurIya gacchanA bhUSaNarUpa zrImad "abhayadevasUri mahArAja (trIjA)nA paTTaratna zrImadda hemacandrasUrijI ane teozrInI pATe AvelA, teozrInA ja ziSya "zrIcandra nAmanA maharSi thayA. jemaNe A suMdara ane zreSTha evuM "saMgrahaNIratna' nirmANa karyuM. A gAthAmAM "saMpradAyana' zabda prayojyo che. ethI A granthane "saMgrahaNIratna' evuM nAmArpaNa karavAnI lAlaca ApaNane paNa thaI Ave te svAbhAvika che ane amuka rIte yogya paNa che. paraMtu evuM sAhasa tyAre ja thaI zake ke mUlakartAe athavA TIkAkAre tevuM nAma jaNAvyuM hoya to. to have e prazna karI zakAya ke mUlakata ke TIkAkAre tevuM nAma jaNAvyuM che kharUM? to teno javAba che nA. A granthanI ja aMtanI mudrita gAthAmAM svakRtine spaSTa rIte mAtra saMgraha nAmathI 664. navAMgI TIkAkArathI bhina. 665. kalikAlasarvajJathI bhinna. 666. alabatta paMdaramAM saikAnI ke te pahelAM ane pachInI saMgrahaNInI mUlagAthAnI saMkhyAbaMdha hastapratiomAM saMgrahaNInI gAthAo jyAM pUrI thaI tyAM "ti zrI rUdrasUri vivita saMgrahIta samA' AvI ke Ane lagabhaga maLatI paMkti lakhIne sahue A saMgrahaNIne "saMgrahaNIratna' evA zabdathI oLakhAvI che ane asala gAthAmAna 274nuM jovA maLyuM che. For Personal & Private Use Only Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthakartAnI oLakha ane granthanAma tarIke "saMgrahaNIrala'no ullekha 663 ja oLakhAvI che. TIkAkAre paNa e ja rIte oLakhAvI che. eTale AdhAra vinA "ratna' zabda joDavAnA pralobhanamAM taNAvuM mane ucita nathI lAgyuM. vaLI kSepaka gAthA banAvanAre zrIcandramaharSinI kRti pratyenA AdarabhAvathI lokavartI padArthone ratnanI jema prakAza karanArI hovAthI, svataMtra nAma ApI, garbhitarIte A kRti "ratna' jevI tejasvI ane kiMmatI che evA Arthika uddezathI athavA to jinabhadrIyAthI Ane alaga oLakhAvI zakAya evA koI hetuthI zuM A zabda yojyo haze kharo? . A saMgrahaNIne bRhat evuM vizeSaNa lagADIne bRhat saMgrahaNI athavA moTI saMgrahaNI e nAmathI prasiddhi kema maLI? e mATe eka saMbhavita anumAna e karI zakAya ke A ja saMgrahaNI granthanI mUla 272-273 ane cAlu 344 ane 345mI mAtra A be gAthAone ja TIkAkAroe ttayusaMgraha' zabdathI biradAvI eTale pachI seMkaDo gAthAonA saMgrahavALI saMpUrNakRtine, abhyAsIoe bRhad vizeSaNa ApIne prasiddhi ApI hoya ! vaLI hastalikhita pratinA aMtamAM "alauyadIpikA athavA bRhat saMgrahaNI" AvuM nAma paNa maLe che, eTale pahelI AvRtti prasaMge meM paNa e nAmane ja prasiddhi ApI hatI. jo ke te vakhate A bAbatamAM pAchalo bhAga jhaDapathI pUro karavAnI pharaja paDI hoI vizeSa saMzodhana ke koI vicAra karavAnI taka ja lIdhI na hatI. vaLI A racanA traNeya lokanA padArthono prakAza karanArI to che ja. eTale nAmanI yathArthatA samajI meM paNa prastuta nAmane granthanA mukhya nAma tarIke chApyuM hatuM. - vartamAnamAM pracalita daMDaka nAmanA prakaraNane paNa tenA TIkAkAra rUpacaMdra munijIe daMDaka prakaraNanI TIkA karatAM karelA "napusaMgrahapITIza, varakheDa6 muddA." A ullekhathI daMDaka prakaraNane laghusaMgrahaNI zabdathI oLakhAvA lAge che. emAM kAraNa e saMbhavI zake ke bhale granthanuM nAma daMDaka che ane covIze daMDakanI gaNatrI mAtra eka ja gAthAthI pUrI thAya che. paNa 24 dvArovALI saMgrahaNIrUpa trIjI ane cothI A be gAthAo je che, te ja gAthAonA 24 daMDakamAM thaelA avatAre ja mukhya bhAga bhajavyo che. ane be gAthAonuM prAdhAnya dhyAnamAM rAkhIne samagrakRtine pUrvAcAryoe paNa e ja nAmathI oLakhAvI hoya e saMbhavita che. daMDakanA TIkAkAra paNa daMDakane 'laghusaMgrahaNI' nAma ApavA lalacAyA hoya to te asvAbhAvika nathI. A pramANe ahIM saMgrahaNIratna vahevAramAM moTI saMgrahaNIthI oLakhAtA aneka viSayonA bhaMDAra jevA A rocaka, bodhaka, mahAna granthanuM bhASAMtara pUrNa thayuM. attamAM deva-guru kRpAthI zarIranA ghaNA ja pratikUla saMjogo vacce paNa pUrNatAne pAmelo 667. jo A kRtinuM saMgrahaNIratna evuM nAmakaraNa karIe to jinabhadrIyAthI spaSTa rIte alaga oLakhavAnuM saraLa thAya kharUM. jo ke Aje to baMneya kRtio "saMgrahaNIsUtra" athavA "bRhatsaMgrahaNI' ke moTI saMghayaNI -ke saMgrahaNI) zabda ja zrIsaMghamAM oLakhAya che. eTale nAma sudhAravuM ke kema te vicArAze. saMgrahaNIne "sUtra' tarIke paNa oLakhavAnI joradAra prathA hovAthI meM paNa e rIte oLakhAvI, paraMtu prakaraNa' kahIe te vadhu ucita che. For Personal & Private Use Only Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha A anuvAda, vAcakonA samyagujJAna, darzana ane cAritranI puSTi, vRddhi arthe thAo ! sahunuM maMgala ane kalyANa karavAmAM nimitta bano ! e eka ja abhyarthanA. prAnta matimaMdatA, zIvratA, anupayoga vagere kAraNe zrIsarvajJakathita kathanathI kaMIpaNa viparIta prarUpaNA thaI gaI hoya ane mudraNanI azuddhio je rahI gaI hoya tenI zrIsaMgha samakSa trividhe trividha kSamAyAcanA sAthe micchAmi dukkaDa ApuM chuM ane mane kSationI jANa karavA vAcakone vinamra vinaMti karUM chuM. [349] (pra. gA. saM. 75) (mUla gAthA 274-prakSepa gAthA 75. saMpUrNa gAthAmAna = 349) mahAna saMgrahaNI granthanuM bhASAMtara ahIM pUrNa thayuM. naine nayati zAsana muulmlmlmll mlmlmuulmlmlmaarrlmlmaatrulnlm A S ( S SS S S S S S S S S S 0 S S S For Personal & Private Use Only Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gaNitanAM mAponA AdhAre iMca-mAilonI gaNatarI zaM te 665 vadhAro | jaina gaNitanA eka aMgulanA Ica ane eka yojanA mAIlo keTalA thAya? | jainazAstromAM gaNitanI eka svataMtra paddhati che. e mApanA khAsa pAribhASika zabdo paNa yojAyA. che. e pAribhASika gaNita mujabanA aMgula ke yojana vagere mApanA ica, yojanA keTalA thAya? tenI samajaNa ahIM ApI che. jo ke yojana kone kahevo temAM ghaNA visaMvAdo pravarte che. avataraNa-vartamAna vizvamAM paradezanA vidvAno vaijJAnikoe chellAM seMkaDo varasathI bhaugolika ane khaugolika padArthonI uMcAInIcAInuM dhoraNa nakkI karavA dariyAI eTale sI-levalane dhruva banAvyuM. kAraNa ke mApa kADhavA mATe koIpaNa eka sthAna nakkI na hoya to gaNatrIne konI sAthe sAMkaLavI? jema jAheramAM sI-levala nakkI karyuM che tema jaina zAstrakAroe potAnA railokyavartI padArthonA mApa mATe (prAyaH zAzvata) samabhUtalA zabdathI oLakhAtA sthAnane dhruva madhyabindu nakkI karyuM che. A sthAna ApaNI A dharatInI nIce che je mATe A granthanA pRSTha 94 thI 7 juo. A yugamAM kudake ne bhUsake haraNaphALa bharI rahelA vijJAnanA mApo sAme ApaNI gaNatrInI vaTAvavAnI tIvra jijJAsA abhyAsIone hoya eTale ati jarUrI noMdho nIce ApI che. jena gaNitanA hisAbe 400 gAuno eka yojana nakkI thayo che. A yojanAnA vartamAnanI gaNitanI paribhASAmAM mAIlo karIe to sthUla gaNatrI mujaba lagabhaga, 3600 Ave ane sUkSma gaNatrI karIe to 3636.36 (thoDA vadhu) Ave. yojananA mAIlo karavA mATe 3600 ke 3636.36 A rakamonI sAthe guNAkAra karavAthI ISTasaMkhyA Ave che. prathama jyotiSacakranAM mApo, mAIlonA hisAbo kevI rIte che te joIe vahevAramAM cAra gAuno 1 yojana gaNAya che. zAstrIya vahevAramAM 400 gAuno 1 yojana thAya che. AvA eka yojananA mAIlonI sUkSma gaNatrI karIe to 3636.36 mAIla Ave. ane sthUla gaNatrI karIe to 3600 mAIla thAya. jyotiSacakranAM mAponA mAIlo kADhavA sUkSma mATe 3636.36thI ane . mATe 3600thI guNavAthI iSTa saMkhyA labdha thAya. tArAnI uMcAI 790 yojana tenA mAIlo 2844000 sUryanI 800 , 2880000 caMdranI , 3168900 nakSatronI 3182400 3196800 891 , 3207600 gurunI 894 , 3218400 maMgaLanI , 3229200 zaninI , COO 3240000 sthUla gaNitanI gaNatrIe (lagabhaga) 3600 mAIlano eka yojana nakkI karAya che. je upara batAvyuM. paNa jo sUkSma gaNatrIthI cokkasa mApa karIe to 3636.36 mAIlo Ave. ane 880 884 .. budhanI zukranI 897 For Personal & Private Use Only Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 mAIla 666 saMgrahaNIrala (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI anuvAdasaha e AdhAre gaNatrI karIe to tArAnA mAIlo 287272/40, sUryanA mAIlo 2909088/00, caMdranA mAIlo 3199960/80 Ave. e rIte bIjI gaNatrI karI levI. zAIya mAponAM Ica, mAila konA keTalA che te. noMdha - jena gaNitazAstramAM mahattvanAM traNa mApo batAvyAM che. 1. utsadhAMgula, 2. pramANAMgula ane 3. AtmAMgula. A zAstrIya mApanI vartamAnanA pracalita mApa sAthe tulanA kevI rIte che te ahIM nIce batAvyuM che. utsadhAMgula sAthe sarakhAmaNI eka udhAMgula eTale lagabhaga 1 Ica eka utsadhAMgula hAtha 17 thI 18 iMca eka utsadhAMgula gAu 2 mAIla eka utsadhAMgula yojana pramANAMgula sAthe sarakhAmaNI eka pramANAMgula eTale 40 ulledhAMgula eka pramANAMgala yojana eTale 160 gAu 1600 gAunA mAIla Azare 3600 ja 500 dhanuSyanA hAtha eka hajAra thAya, niyama mujaba be hajAra hAthanA 48 hajAra aMgula thAya. ja bhagavAna zrI mahAvIprabhujInI kAyA 120 aMgulanI hatI. bhagavAna AtmAMgule eTale potAnI kAyAnA aMgulanA mApa vaDe pAMca hAthanA hatA. A pAMca hAthanA aMgula (pa424 aMgule guNatAM) 120 thAya. e rIte 120no meLa maLI rahe. digambara jaina granthanA AdhAre zuM! ja ApaNe tAmbara zAstrane mAnanArA chIe. paNa ApaNAthI anya digambara graMthomAM thoDoka taphAvata che. ApaNe 400 guNA utsadhAMgule eka pramANAMgula mAnIe chIe paNa digambaro pa00 guNA utsadhAMgule eka pramANAMgula mAne che. tyAM sUkSma gaNatrIthI 1 yojananA 4545.45 mAIla thAya. ja digambara mate bhagavAna zrI mahAvIranI kAyA AtmAgula 4 hAthanI eTale (4424=96) aMgulanI kahevAya. ja zvetAmbara mate sthUla gaNatrIthI upara jaNAvI AvyA ke yojananA mAIla 3600 thAya. jyAre digambara mate pUla gaNatrIthI 1 yojananA 4500 mAIla thAya. paNa haju A mApane barAbara sUkSma karIne kADhIe to 4545/45 mAIla Ave. samApta zrI zatruMjaya girivarAya namaH vi. saM. 2036. For Personal & Private Use Only Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IYA ( pRhAsaMgrahaNI grAnAM pAMca pariziSTo bRhat saMgrahaNI grantharatnanA gujarAtI bhASAMtaranA anusaMdhAnamAM lakhelAM pAMca viSayanAM pAMca pariziSTo ahIM chApyAM che. lekhaka - munizrI yazovijayajI (vartamAnamAM - sAhitya kalAratna AcArya zrI yazodevasUrijI) vi. saM. 2053 vIra. saM. 2523 ja. For Personal & Private Use Only Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 698 ] pAMca pariziSTa pustakanuM kaMika prAstAvika / / sarva vighnavidAraNAya zrImalloDhaNa pArzvanAthAya namo namaH // // paramapUjya AcArya zrImad vijaya mohanasUrIzvara sadgurubhyo namaH || saMgrahaNI bhASAMtara sAthe kaMika saMbaMdha dharAvatAM jANavA jevAM pAMca pariziSTonI pahelI AvRtti 50 varSa pahelAM pragaTa thai hatI. varasothI te aprApya hatI eTale tenI bIjI AvRtti saMsthAe prasiddha karI hatI jenI A trIjI AvRtti che paraMtu A pAMceya pariziSTo khUbaja upayogI ane anivArya rIte jANavA jarUrI hovAthI saMgrahaNI sAthe bheLavI lIdhA che, jemAM nIcenAM pAMca pariziSTo ApyAM che. 1. caudarAjaloka ane tenI vyavasthAnuM varNana 2. saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMtanuM svarUpa 3. tIrthaMkara, cakravartI, vAsudeva Adino paricaya 4. tamaskAya-akAyanuM vivecana ane 5. AkAzavartI aSTakRSNarAjInI vyAkhyA pahelAmAM cauda2AjarUpa jaina vizva kevuM che? kevA AkAre che ? suprasiddha traNeya loka kevA che ? kAM AvyA che? eka rAja kone kahevAya? vagere aneka vigato, bIjAmAM kALanI gaNatarI jainazAstromAM je batAvI che tevI bIjAM koI zAo ke darzanakAroe jaNAvI nathI. saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMtanuM mAna * kone kahevAya tenI vizada samaja, trIjAmAM jainadharmamAM izvara ke tIrthaMkara tarIke oLakhAtI vyaktino tathA te te kALe thatA cakravartI, vAsudeva, prativAsudeva, baladevAdi vagere vyaktiono paricaya. cothAmAM tamaskAya ane pAMcamAmAM akRSNarAjI, A baMnevastuonuM sthAna AkAzavartI che. te badhAno paricaya ApavAmAM Avyo che. A pAMca pariziSTanI pustikAmAM koI zAstra virUddha vidhAna thai gayuM hoya to micchAmi dukkaDam. vaizAkha, saM. 2053 --yazodevasUri For Personal & Private Use Only Page #844 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 699 ) zrI zatruMjaya girivarAya namaH bRhatsaMgrahaNIsUtra graMthanA pAMca pariziSTo noMdhaH-pUjya AcArya zrI yazodevasUrijI mahArAje 18 varSanI uMmare kareluM bAramI sadImAM thaelA pU. AcArya zrI caMdrasUrijI praNIta bRhat saMgrahaNI granthanuM gujarAtI bhASAMtara lagabhaga 800 pAnAM ane 65 citro sAthe prasiddha thayuM hatuM. te saMgrahaNIne lagatA pAMca pariziSTono samAveza A pustakamAM karavAmAM Avyo nahoto. te pAMceya pariziSTo vi. saM. 2000mAM eTale ke pAMca varasa bAda prasiddha karavAmAM AvyA hatA. tenuM ja punarmudraNa karavuM jarUrI hovAthI tenI bIjI AvRtti paNa vi. saM. 2047mAM prasiddha karI hatI ane A vakhate vi. saM. 2053mAM bRhat saMgrahaNInI trIjI AvRtti pragaTa thaI rahI che temAM ja pAMca pariziSTono paNa samAveza karI lIdho che. - caudarAjaloka ane tenI vyavasthAnuM vistRta varNana bRhatusaMgrahaNI granthanA bhASAMtaranuM pariziSTa saMkhyA-1 viI-anaMtA jIva-ajIva jaDa ke cetana padAtha caudarAjanA pramANavALA tothI oLakhAtA AkAzakSetramAM rahyA che, tyAre caudarAja zuM che? tenI AkRti, svarupa, pramANa keTalA vibhAgothI vibhakta che? tathA temAM rahelA padravyonuM svarUpa vagere vigato nIce rajU karI che. cakSuthI daSTa evI duniyA, dharatI, peTALa, sAgara ane AkAza A badhIye vastunuM jJAna ane tenAM rahasyo meLavavAne mATe mAnavI hajAro varasothI athAga prayatna karato rahyo che, tyAre AkAza, dharatI vagere je padArtho adaSTa che teno tAga kADhavA mATe, rahasyo meLavavA mATe mAnavInI kevI kevI jhaMkhanA haze? sRSTi upara janmelI IzvarIya vyaktioe, dharmanetAoe, dharmagraMthoe, vaijJAnikoe dazya jagatane temaja adazya jagatane potapotAnI rIte jANyuM ane vizvane vividha AkAra-prakAranuM ane asaMkhya rahasyothI bhareluM varNavyuM che. bIjI bAju zaktizALI mAnavasvabhAvamAM navuM navuM jANavAnI adamya vRtti beThI hoya che eTale jAtajAtano puruSArtha karavo, navI navI khojo karavI tathA jAtajAtanAM rahasyo zodhI kADhavA, A mATe te satata mathato hoya che. pariNAme te sRSTinAM, brahmAMDanAM, kudaratanAM agamya rahasyone tathA navAM navAM AviSkArone, zodhone yathocita janma Apato rahyo che. A aMgenA aneka graMtho paNa pragaTa thaI gayA che. vicAravAnuM e che ke mAnavIya khojane saMpUrNa pramANabhUta mAnavI ke trikAlajJAnI-sarvajJa banelA ArSadaSTA mahAmAnave jJAnacakSuthI AtmapratyakSa karelI vAtane pramANabhUta mAnavI? AjanA vijJAna yugamAM mAnava manamAM je jeTaluM najare dekhAya che ane teTaluM ja sAcuM Avo vicAra jorathI ghara karI gayo che. AvuM ekAMte mAnavuM e mAnavInI TUMkI dRSTinuM pariNAma che. sAmAnya For Personal & Private Use Only Page #845 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 700 / mAnavInI daSTi-zaktinI maryAdA che ane te kAraNathI te je vicArI zake, je jANI zake tene paNa mayadA lAgu paDI jAya che. A saMjogomAM mAnava vaijJAniko kahe "e badhuM ja sAcuM ane te ja AkharI' A mAnyatA barAbara nathI. eka bAbata spaSTa che ke sAmAnya mAnavInuM darzana sAmAnya hoya che ane asAmAnya mAnavInuM darzana asAmAnya arthAt virATa ane vedhaka hoya che. je AtmAoe tapa, tyAga ane saMyamanI sAdhanA dvArA ajJAnanAM AvaraNone haTAvI jJAnano pUrNa prakAza meLavyo, jJAnanI aMtima kakSAe pahoMcI gayA evA AtmAone have kAyAnA carmacakSuthI jovAnuM ke pustakIyA jJAnathI, yAtrika sAdhanothI jANavAnuM hotuM ja nathI. have temane jovAnuM ke jANavAnuM jJAnacakSuthI ja hoya che, ane tethI temanuM samagra darzana AmUlacUla, apAra ane anaMta hoya che. jainadharmanI paribhASAmAM jJAnaprAptinI AkharI Toca ke kakSAne kevalajJAna zabdathI oLakhAvAya che. AnAthI AgaLa have kazI kakSA meLavavAnI rahI nathI. A kevalajJAnanA trikAlajJAna ke sarvajJapaNuM e nAmAntaro che. A jJAnathI te jJAnI maharSione traNeya kALanA dravyo-padArtho tathA tenA guNa-paryAyonuM pratyakSa darzana thAya che ane tethI ja temanuM darzana saMpUrNa yathArtha ane niHzaMka koTinuM hoya che, kAraNake asatya ke apUrNa bolavAnA kAraNo naSTa thayA bAda ja kevalajJAnano prakAza pragaTa thato hovAthI emanA yathArtha kathanane zraddhA ane buddhi banaiyathI svIkArI levuM joIe. ema chatAMya je pheraphAro Ave che te zAthI Ave che te zodhavA prayatna karavo joIe. vaijJAniko ke anya mahAmati-buddhivaMtonuM darzana potAnA jJAnano ughADa pUrepUro thayo na hovAthI temaja bhautika sAdhano dvArA thatuM je darzana te adhUruM, apUrNa ane kayAreka to UlaTuM ane vilakSaNa hoya che eTale parIkSA karyA vinA zI rIte svIkArAya? ahIM anya dArzaniko tathA vaijJAnikoe joyelA vizvanI noMdha Apato nathI, enI ahIM koI carcA karavI nathI. phakta jainadArzanikonI daSTie brahmAMDa-vizva kevuM che? ane tenI zI vyavasthA che? e ja vAta ahIM jaNAvuM chuM. bhagavAna zrI mahAvIrasvAmI kevaLajJAnI banyA hatA tethI temaNe caudarAjalokarUpa vizva (brahmAMDa)nA vaikAlika bhAvone AtmapratyakSa karyA hatA. kAraNake teo to pUrNAtmA banyA hatA eTale temanuM darzana pUrNa hatuM ane jevuM temanuM darzana tevuM ja temanuM kathana hatuM. mahAna dekhAe potAnA jJAnamAM virATa AkAzanI aMdara virATa vizvanuM je mahAdarzana AtmapratyakSa karyuM tyAre temaNe vizvane je AkAre joyuM, je mApe joyuM te, ane A vizvamAM kayAM kayAM kevAM kevAM sthAno che? kevA kevA jIvo che? kevA kevA dravyo-padArtho kevA kevA anaMtabhAvo ane rahasyothI pUrNa che? tenuM saMcAlana, tenI gatyAgati kevI rIte che? te badhuM temaNe kevalajJAnarUpI arIsAmAM nihALyuM ane bolavA mATeno samaya maryAdita hovAthI maryAdita pramANamAM ja tenI jANa karI zake che. bhagavAne vizvane kevA AkAre joyuM te vAta A lekhamAM AgaLa AvavAnI ja che tethI ahIM tenI TUMkI ja noMdha lauM chuM. For Personal & Private Use Only Page #846 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L[ 701 ) vizvane supratiSThita ke vaizAkha nAmanA saMsthAne athavA trizarAva saMpuTAkAre eTale ke amuka rIte goThavavAmAM AvelAM traNa kUMDAMnAM AkAravALuM temaNe joyuM. te vizvanuM mApa keTaluM? temaNe vizvane caudarAjaloka jeTaluM UMcuM ane vizALa joyuM. zuM cAreya bAjuthI caudarAja jeTaluM? to kahe che ke - nA ! mAtra UbhuM ja caudarAja, bAkInuM mApa AgaLa kahevAze. caudarAja samajavA mATe eka rAjamAna keTaluM che? te jANI levuM joIe. eka rAjanuM mApa jANI levAya pachI caudarAjanI na kalpI zakAya tevI virATatAno khyAla AvI jaze. thI eka rAjanI vyAkhyA * rAjanI laMbAI mAIlo, gAu ke yojanonA mApathI samajAvI zakAya tevI nathI. A mATe bIjI koI ghaTanA ke dAkhalA dvArA ja samajAvI zakAya tema che. chatAM jo tenI TUMkI vyAkhyA karavI hoya to asaMkhya yojanAno eka rAja ema thaI zake. rAjane barAbara samajavA mATe zAstrokta udAharaNa joIe. AMkaDAthI ke zabdathI samajAvI na zakAya evA aMkAtIta ke zabdAtIta banelA virATa mApane kaI rIte samajAvavuM? jJAnIoe jabarajasta be udAharaNo ApyAM ke jethI vadhu spaSTa ane vizada rIte teno khyAla maLI rahe. rAja mATenuM paheluM udAharaNa AMkhanA eka palakArAmAM eka lAkha yojana (cAlu mApe gaNIe to cAra gAuno eka yojana) eTale cAlu mApe eka kalAkanA cAra lAkha gAunI virATa gatie doDato koI svargIya deva covIse kalAka doDato doDato UdhvakAzamAM mArga kApato ja jAya, ane e rIte pUrA cha mahinA sudhI doDI cUke, e cha mahinAmAM jeTaluM aMtara vaTAvyuM te aMtara eka rAja pramANa thayuM kahevAya. rAja (raju) mATenuM bIjuM udAharaNa- 38127970 maNa eTale zAstrIya mApanI paribhASAmAM ekabhAra thayuM kahevAya. AvA eka hajAra maNa bhAra mAnavALA (vegavALo bane te mATe vajanadAra) tapAvelA goLAne UMce AkAzanI Toca upara UbhA rahIne tyAMthI koI vyakti nIce jorathI pheMke ane e goLo ekadhArI gatithI gabaDato. gabaDato 6 mAsa, 6 divasa, 6 pahora, 6 ghaDI ane 6 samayamAM jeTaluM aMtara vaTAve te aMtarane eka raju ke eka rAjamAna thayuM kahevAya. eka rAja keTaluM moTuM che? te be daSTAMta ApIne samajAvyuM. zAstrakArane vicAra Avyo ke samagra caudarAjarUpa lokanuM virATa pramANa kAlpanika udAharaNa dvArA batAvI devAya to jijJAsuone parama AnaMda thAya, eTale temaNe mAdhyama tarIke devatA dvArA tenI ja "zIghrAtizIdhra gatine vAhana * AjanA rokeTo vagerenI gati to sAgara AgaLa bindu jeTalI lAge. ' 1. zIghagati eTale kevI ? te samajavA zAstramAM eka udAharaNa ApyuM che. eka deva eka lAkha yojana UMcA For Personal & Private Use Only Page #847 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 702 ] banAvIne ane goLAdvArA caudarAjanA virATa mApanuM darzana karAvyuM. have pUrA caudarAjaloka mATenuM udAharaNa- lokane mApavA mATe ativegathI doTa mUkIne cAra dizA ane Urdhva-adhodizA ema cha dizAmAM cha devatAo ravAnA thayA. je samaye A devo ravAnA thayA te ja vakhate eka zeThanA gharamAM eka hajAra varSanA AyuSyavALo eka putra janmyo. hajAra varSa pUrA thatAM te mRtyu pAmyo. tyArapachI eka eka hajAra varSanAM AyuSyavALA putra-pautrAdi thayA. A rIte temanI sAta peDhIo samApta thai, are ! temanAM nAma-gotrAdi paNa visarAi gayA. A samaya daramiyAna A chae devatAo doDatA ja rahyA to paNa lokano cheDo Avyo nahi. A vakhate jJAnIne koi prazna pUche ke pasAra karelo bhAga vadhu ke bAkI che te vadhu? tyAre jJAnI javAba evo Ape ke pasAra karelo bhAga ghaNo ja ocho che ane pasAra karavAno bAkIno bhAga ghaNo ja bAkI che. jJAnIe ApelA javAbathI caudarAjaloka keTalo virATa che ? tenI kalpanA ja karI zakIe tema nathI. mAnavInI atiparimita buddhi aparimita padArtho, bhAvo ane satyone mApavA jAya te kayAMthI mApI zake ? jJAnI kathita virATa padArtho, bhAvo ane satyone potAnI buddhithI na samajAya tyAre ajJAna ane alpajJa vyakti zAstrIya vAtone hasI kADhe che, paraMtu have zAstrIya sAcI vAtone kAlpanika ane atizayoktibharI kahIne hasI nAMkhavAno ke upekSA karavAno aMta AvI gayo che. kAraNake khuda vijJAne vaijJAnika sAdhano, saMzodhana ane gaNitanI prakriyA dvArA sUkSmAtisUkSma ane mahAna rahasyone je rajU karyAM che tethI agamya buddhithI na samajI zakAya tevAM keTalAMka zAstrokta satyo sAcAM ane aphara che te puravAra karI ApyuM che. ATalI bhUmikA lakhavA sAthe-- 1. virATa vizva AkAza-avakAzamAM che. evA meruparvata upara Ubho che. nIce dharatI upara cAra dizAmAM meruparvatane puMTha karIne UbhelI cAra dikumArI devIo hAthamAM balipiMDa laine potapotAnI dizAmAM eka ja vakhate ekI sAthe AkAzamAM pheMke che. A vakhate eka lAkha yojana UMce Ubhelo pelo deva lipiMDo jamIna upara paDe te pahelAM ja vidyudvege utarI cotarapha AMTo mArI te balipiMDa hAthamAM jhaDapI le. AvI gatine zIghragati kahelI che. 1. vaijJAnika saMzodhana thavAthI keTalAMka zAsrIya satyo vadhu vizvasanIya banyAM, tenI tAlikA rajU karuM to vAcako AbhA banI jaze ane jainadarzananI yathArthatA upara vArI jaze, paraMtu A lekhamAM te rajU thai zake tema nathI. jema eka rAjanuM mAna keTaluM ? te A lekhamAM ApaNe joi AvyA. te vAta sAmAnya vAcakane gaLe na paNa utare, paraMtu vaijJAnikono eka dAkhalo ApuM ke jethI zAstrIya satyanI ApoApa pratIti thai jaze. vaijJAnikoe A virATa AkAzano abhyAsa karyo. temAM temaNe sUryamALAo joi. aneka sUryo joyA, eka sUryamALAthI bIjI sUryamALA keTalI dUra che ? te virATa dUrabInothI joi, mApa kADhI gaNatrI karIne kahyuM ke AkAzamAM lAkho sUryamALAo che. te ekabIjAthI eTalI dUra che ke tyAM pahoMcavuM hoya to eka kalAkanA eka lAkha mAilanI jhaDape eka rokeTa gati kare to eka sUryamALAthI phakata bIjI sUryamALA sudhI pahoMcatA 87 karoDa varasa lAge. to pachI lAkho sUryamALA pAse jatAM keTalAMye abajo varaso lAge. (juo-rIDarsa DAyajesTamAMthI grepDarDa eTalAsa-amerikA.) jema eka rAja mATe zAstrIya dRSTAMta joyuM tenA jevI ja A vAta che. For Personal & Private Use Only Page #848 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 73 ] 2. te cauda rAjamAna pramANa che. 3. rAjamAna kone kahevAya che. uparokta traNa bAbato jANI AvyA. A caudarAja pramANavALA vizvane jainadharmanI zAstrIya paribhASAmAM navA zabdathI oLakhAvAya che. loka zabda atyaMta rUDha ane suprasiddha zabda che. ahIM loka zabda prajAvAcaka nahIM paNa akhila vizvano paryAyavAcaka sthasUcaka zabda che. A loka caudarAja pramANa hovAthI caudarAja pramANa loka-AvuM vAkaya bolI zakAya. prazna- lokasaMjJaka sthalavAcaka bIjA paNa zabdo che, to te cauda rAjalokathI bhinna che ke zuM? uttara - vAta barAbara che. loka zabda aMtamAM bolAto hoya evA bIjA traNa zabdo che. 1. Urdhvaloka, 2. tiryaloka, 3. adholoka. tenA svargaloka, manuSyaloka ane pAtAlaloka AvAM paryAyavAcI nAmo paNa che. vaLI manuSyalokanA madhyamaloka-mRtyuloka evAM paryAya nAmo paNa che. A traNeya cauda rAjalokanA ja peTA vibhAgo che. te caudarAjalokanA ja bhAgo hovAthI peTA vibhAgone paNa lokasaMjJA joDI te rIte vahevAra karAya che. A peTA traNalokamAM zuM zuM che? te vAta AgaLa rajU karIzuM. te pahelAM tenI AkRti vagere viSe jANI laie. caudarAjalokanI AkRtino paricaya 1. cauda rAjalokano AkAra vaizAkha saMsthAna jevo athavA vairATa AkAre kahyo che, eTale ke be paga pahoLA rAkhI, be hAthane keDa upara TekavI, mukha sIdhuM rAkhI, svastha thaIne eka vyakti TaTAra UbhI hoya tevo AkAra lokano che. 2. supratiSThita saMsthAna athavA trizarAva saMpuTAkAre che. A banne ekArthaka vAcaka zabdo che. "zarAva eTale mATInAM traNa kUMDAthI banato AkAra. te kevI rIte ? prathama krUDuM UMdhuM mUkavuM. te pachI tenI upara bIjuM kUMDuM catuM mUkavuM. te pachI tenI upara trIjuM kUMDuM UMdhuM mUkavuM. A traNa kUMDAMthI jevI AkRti sarjAya tevo AkAra. 3. be hAthe valoNuM karatI strI be paga pahoLA rAkhI, be hAthe valoNuM kare tyAre te strIno AkAra lokAkRti jevo banI jAya che. Ama vividhAkAre lokAkRti varNavI zakAya che. A virATa vizva koie banAvyuM nathI eTale pravAhanI apekSAe tenI Adi nathI athati anAdithI che. vaLI teno Atyantika nAza nathI tethI anaMtA kALa sudhI svasvabhAve raheze. arjana mAnyatA mujaba A vizva koie racyuM nathI, koI teno pAlaka nathI, koI teno saMhAraka nathI. vaLI A vizvane zeSanAga, kAcabo vagere dhAraNa kare che, A vAtane paNa jainadarzana svIkAratuM nathI. jainadarzana 1. zarAva eTale koDiyuM. For Personal & Private Use Only Page #849 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 704 ] mAne che ke je AtmAo rAga-dveSano kSaya karI kRtakRtya banI nirvANa pAmyA teo pAchA rAga-dveSathI pUrNa evA A jagatane zA mATe banAve ? banAvavAnA prapaMcamAM zA mATe paDe ? AvuM kare to teo mukatAtmA kevI rIte kahevAya ? tAtparya e ke A jagata-vina go na dharo nirAdhAro sarva siddho A vacanathI jagata koie banAvyuM nathI tethI te svayaMsiddha che, koie tene dhArI rAkhyo nathI tethI te svataH nirAdhAra eTale AkAzamAM tathAvidha svabhAve ja addhara che. vastuno janma thAya to teno vinAza paNa mAnavo ja paDe. A vizva to anAdithI jevuM che tevuM ja anaMtakALa sudhI rahevAnuM hovAthI sadAya zAzvata che. lokaaloka jevI vastu che tenI pratIti kevI rIte thAya? eka bIjI bAbata khAsa samajavA jevI che. te e ke vizvamAM vidyamAna je je zabdo che te te zabdono vahevAra sApekSa ja hoya che. eTale zuM ? to tamo koipaNa eka zabda bolo eTale teno pratipakSI zabda khaDo thai ja jAya. jemake--ahiMsA bolo eTale hiMsA, satya bolo eTale asatya, cetana bolo eTale jaDa e rIte. ema 'loka' zabda bolyA eTale pratipakSI aloka zabda janmI ja jAya eno artha e che ke loka sivAya aloka nAmanuM dravya (aupacArika rIte) che. jo vAstavika sthiti vicArIe to A loka ke aloka e anaMta akhaMDa AkAzamAM ja rahelI bAbato che. AthI tamo eka virATa akhaMDa anaMta avakAzanI kalpanA karo, ane enI vacce caudarAjarUpa loka rahelo che ema kalpo to cAre bAjue pharatA aloka avakAza khAlI polANa bhAga vacce khaDA rahelA lokanuM citra AMkha sAme kalpI zakazo. alokanI mahAna anaMtatA AgaLa caudarAjamAna loka samudra AgaLa jevuM bindu lAge tevo dekhAya. lokamAM ane alokamAM zuM zuM che? lokamAM badhuM ja che. jaDa, cetana, jIva, ajIvanI samagra sRSTi che, jyAre alokamAM kazuM ja nathI, khAlI polANa ja che. bIjIrIte vicArIe to lokamAM dharmada cha dravyo che, jyAre alokamAM ekeya dravya nathI, eTale enI vyAkhyA ema thAya ke cha dravyo hoya te loka, e na hoya te aloka. AgaLa jenuM varNana karavAnuM che e chae dravyo lokamAM eka ja sthAne eka sAthe rahelA che. akhaMDa eka lokAkAza atisImita che jayAre aloka asImita che. loka ane alokano bheda pADanAra cha dravyomAM phakta be ja dravyo che. jenuM nAma dharmAstikAya ane adharmAstikAya che. A be dravyo jo alokamAM hota to tyAM paNa jIva ane pudgalanI gatyAgati hota; to aloka ekaluM poluM ja che evuM kahI na zakAta paNa tyAM gatyAgati nathI. zA mATe nathI ? to jIva pudgalane gati-gamana karavAmAM gatisahAyaka dharmAstikAya che ane sthiti sthira thavAmAM sahAyaka adharmAstikAya che. e baMne tyAM nathI mATe. A be ja dravyo akalpanIya bhAga lokanA dRzya-adRzya vizvamAM bhajavI rahyA che, e alokamAM nathI, tethI tyAM jIva pudgalanuM kazuM astitva nathI. have ahIMthI loka-vizvanuM vivecana vAMco For Personal & Private Use Only Page #850 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 705 ] svayaMsiddha ane zAzvatAdipaNuM loka itara darzanakAro bhinna vyavasthA ane prakAra vaDe 'caudabhuvana'ne mAnavA sAthe tenA utpAdaka brahmA, pAlaka viSNu, saMhAraka mahAdeva kahe che ane vibhinna mate zeSanAga, kUrma vA kAmadhenu vagere pRthvInA dhAraka che ema kahe che. A mAnyatAnA ja AdhAre teonA keTalAka grantho racAyA che, paNa eTaluM cokkasa vicAravuM jarUrI che ke je AtmAo niraMjana, nirAkAra che, kRtakRtya banyA che, sarvodvAraka che, sarvoccapaNuM pAmelA che, rAgadveSa rahita che, sarvamukata thavAthI zAzvata sthAnane pAmelA che. tevA AtmAone jagatanuM utpAdana, pAlana ke nAza karavAnuM kazuMe kAraNa rahyuM ja nathI. A virATa vizva koie banAvyuM nathI, te anAdikALathI svataH che, te anaMtAkALa sudhI svayaM svasvabhAve raheze. tene koi izvarI vyakti calAvatI nathI temaja teno koi vyakti nAza karatI nathI te tenA svabhAve cAle che. teno nAza kALanA pirabaLothI thAya che. ethI loka svayaMsiddha che. je mATe kahyuM che ke-- 'keNavi na kao na dhario NirAdhAro sayaM siddho' arthAt A caudarAja loka koie karyo nathI jethI svayaMsiddha che. koie dhArI rAkhyo nathI jethI svayaM nirAdhAra eTale AkAzamAM addhara che. koie banAvyo nathI jethI te sadAne mATe zAzvato che. AryadezanA Aryadharmano eka mahAna prabhAva che ke jenA lIdhe AkAzamAM vizva addhara ane sthira rahe che. caudarAjalokavarttI paMcAstikAya ' 9 A caudarAjaloka dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya, jIvAstikAya e paMcAstikAyamaya (pradezonA samUhavALo) che. paMcAstikAya svarUpa dravyaloka te dravyathI eka ane vyApaka che. kSetrathI lokapramANa sarvadizAe asaMkhya yojanano. vhAlathI anAdi anaMta arthAt hato, haze ane vartamAnamAM to che ja, arthAt sadA zAzvato. bhAvathI astikAyamAM rahelA guNa-paryAyo vaDe anaMtapayi yukta che. kAraNake paMcAstikAyanA samudAyathI ja 'sro' zabdanuM prarUpaNa che, ethI astikAyanA je guNo-paryAyo te lokanA ja kahevAya. * A mAnyatAnA pAyA upara itara darzanakAroe khUba sAhityanuM sarjana karyuM che. 1. prazna-astikAya eTale zuM ? uttara-gati-pradeza, hAyasamUha. pradezonA samUhavALuM je dravya te 'astiya' kahevAya. AvAM dravyo dharmAstikAyAdi pAMca che ane chaThThuM dravya jAtta che. e kALa paNa cha dravyamAM aMtargata hovAthI 'dravya' zabdanuM saMbodhana apAya che. paraMtu vAstavika rIte te kALa vartamAna eka ja samayarUpa eka ja pradezavALo hovAthI pradeza samUhanA abhAve kALadravyane astikAya tarIke saMbodhAtuM nathI, kAraNake tenA bhaviSyakALanI vartamAnamAM to kadI utpatti hoya nahi, jayAre bhUtakALa to utpanna thai gayo che jethI vinAzita che. e kAraNathI ja kALadravya pradezonA samUhathI virahita hovAthI te astikAya nathI. kALanI dravyamAM gaNatrI jarU2 thAya che, paNa te aupacArika rIte. A kAraNe loka mATe SaDastiAvanuM nahIM paNa 'pagnAstiAyamayo' evA ruDha vAkyono upayoga zAstromAM sthAne sthAne karavAmAM Avelo che. ahIMyA asti saMskRtanA dhAturUpe na samajavo paNa pAribhASika pradeza arthamAM samajavo. 89 For Personal & Private Use Only Page #851 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 706) A pAMca tattvomAM dhamastikAya Adi cAra tattvo ajIva-jaDa che ane eka tattva jIva che. A pAMceya dravyo zabdathI paNa oLakhAya che. have pAMca astikAyanuM vivaraNa karatAM prathama dhamastikAyanuM vivaraNa karAya che. 1. gharmAstivaya ghativaya-A dhamastikAya joI zakAto nathI paNa caudarAjalokamAM sarvatra vyApta che. yadyapi gati-sthitinuM kAraNa jIva, pula pote ja che, paNa nimitta-kAraNa ahIM apekSita che eTale emAM dhamastikAya e gatizIla ane gatipUrvakasthitizIla padArtha je jIva ane pudgala che temAM nimitta che. A caudarAjarUpa lokamAM svabhAve ja gati karatA jIvo tathA pudgalo tathA matsAdikone gati karavAmAM taravAmAM jema jaLa sahAyarUpa bane che, tema A dhamastikAya paNa gatisahAyaka che eTale ke jema jaLamAM taravAnI zakti matsyanI potAnI ja hoya che. paraMtu tene taravAnI kriyAmAM upakArI kAraNa jaLa che. athavA to jema cakSumAM jovAnI zakti to rahelI che, paraMtu prakAzarUpa sahakArI kAraNa joi zakAya nahi trIjI rItie vicAratAM pAMkha dvArA svayaM UDavAnI zakti to pakSImAM vidyamAna che tathApi tene jema havAnI apekSA to jarUra rahe che, te ja rIte jIva ane pudgalomAM gati karavAno svayaM svabhAva to che paraMtu dhamastikAya dravyanA sahacAra vinA teo gati karI zakatAM nathI. jIvone gamanAgamanarU5 gati kAryamAM sahAyaka dhama dhamastikAyano che ane evI ja rIte pulamAM bhASA, uzvAsa, mana, vacana, kAya-yogAdika vargaNAnAM pudgalonI calita kriyAomAM, te te pulonAM grahaNa tathA visarjanamAM A dhamastikAya ja upakArI che. jo tenuM sahAyakapaNuM na hoya to bhASAdika pudgalonI gatinA abhAve bhASA-mana vagere vagaNA yogya pagalonA avalaMbana vinA jIvo bolavuM, cAlavuM ke samajavuM ItyAdi kaMI paNa kArya karI zake nahi, vizva sthagita ane zUnya banI jAya. e paNa jarUra dhyAnamAM rAkhavuM ke A dhamastikAya dravya kaMI preraka nathI eTale ke svabhAve ja sthira rahelA agatimAna jIvo tathA pugalone baLAtkAra gati karAve che ane te rIte sahAyakarUpa bane che tevuM nathI, paraMtu jayAre jIva ane pudgalo svayaMgati karavAnA hoya tyAre A dravya mAtra sahAyaka bane che. jo te preraka-dhakko mAravAvALuM banI jAya to. jIva ane pudgalo baMnenI haMmezA gati thayA ja kare. paraMtu vAstavika rIte tema hotuM nathI. AthI jayAre jIva ane pudgalo gati karatA hoya tyAre tyAM raheluM dhamastikAya dravya teone gatiupakAraka eTale ke sahAyaka bane che. A dhamastikAya dravyanA traNa prakAro paDe che. 1. saMpa 2. veza ane rU. praveza. -eka vastuno ja Akho bhAga te "skaMdha' zabdathI oLakhAya che. reza-prastuta skaMdhanA samagra bhAgamAMthI sahaja nyUnAdi bhAgavALo je amuka vibhAga (TUkaDo) te ja deza' kahevAya che. zanirvibhAjya vibhAga ke je eka paramANu jeTalo ja sUkSma hoya che. jenA sarvajJa puruSo 1. vijJAnanAM sAdhano koI kALe paramANane joI zakaze nahi. paramANu bombanI je vAta Ave che te hakIkatamAM For Personal & Private Use Only Page #852 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 707) paNa be vibhAga kalpI na zake tevo sUkSma aNu jeTalo bhAga te pradeza' kahevAya, eTale ke kalpelA 'deza" mAMno eka nirvibhAjya vibhAga (pradeza) je deza sAthe ja lAgelo hoya che te. A dhamastikAya dravya 9. dravyathI siMkhyA vaDe] eka che. 2. kSetrathI lokAkAza pramANa che. rU. RttithI traNe kALamAM rahevAvALuM zAzvata che. 4. mAvathI varNa, gaMdha, rasa, sparzathI rahita che ane 6. gukhathI jIva-pugalane gati karavAmAM sahAyaka svabhAvavALuM hovAthI gatisahAyaka guNavALuM che. ema A dravyanI pAMca prakAre prarUpaNA thaI. A dhamastikAya alokamAM nahi hovAthI tyAM AgaLa jIvo tathA pagalonI gati thaI zakatI nathI. 2. adharmAstikAya adharmAtivAca-adhamastikAyadravya te dhamastikAyavat caudarAjalokamAM sarvatra vyApta che. eTale guphAomAM, samudra, nadImAM sarvatra eka maMcaNInI aNI jeTalo bhAga paNa evo nathI ke jyAM dhamastikAyanuM astitva na hoya. dhamastikAya tathA adhamastikAya banne dravyo anyonya sAhacarya svabhAvavALAM che. tethI jANe sAthe ja janmelA bhrAtA na hoya ! evI kalpanA janmAvanArAM che. jyAM dhamastikAya che tyAM ja adhamastikAya rahela che. A adhamastikAya paNa pAMca bheda vaDe prarUpita che. emAM dravya, kSetra, kALa ane bhAva A cAreyanI prarUpaNA to dhamastikAya pramANe ja ahIM ghaTAvI levI, mAtra pAMcamo je prakAra guNa temAM taphAvata che. te A pramANe-- jema koI vaTemArgune vizrAma mATe vRkSanI chAyA, temaja jaLamAM svabhAve gati karatA matsyAdine sthira thavAmAM adhamastikAya kAraNarUpa che, tema A lokamAM svabhAve ja sthira pariNAmI evA jIva tathA pugalone A adhamastikAya eka AlaMbanarUpa dravya che, eTaluM ja nahi paraMtu gamana karatA jIvone UbhavuM hoya, sthira thavuM hoya, zayana karavuM hoya ItyAdika avalaMbanavALAM kAryomAM ane cittanI sthiratA vagere 'sthirapariNAmI kAryomAM A adhamastikAya ja kAraNarUpa che. dhamastikAyanI mAphaka A adhamastikAya nAmano padArtha paNa jIva ane pudgalone kaMI preraNA karIne-pakaDIne vastune sthira karato nathI. paraMtu svataH sthira rahevAne icchatA evA jIvone tathA pugalone te sahAyabhUta bane che. jo teone te prerakarUpe thaI paDe to jIva, pudgalo haMmezAM sthira ja rahyA kare. vaLI A pramANe banne prakAranAM dravyo (gati karAvavAmAM ane sthiratA karAvavAmAM) preraka rUpa bane to gati ane sthiti bannemAM sAMkarya-saMgharSabhAva utpanna thaI jAya, ane tethI padArtha siddhi asiddha thai jAya to e na cAle. AthI ja banne dravyo preraka nahi paNa sahAyaka guNavALAM che. aneka paramANuono banelo aMdha ke aNu che. paramANane to jJAnIo ja zAnadRSTithI joi zake che. 2. jo A "adhamastikAya' nAmano padArtha jagatamAM na hoya to jIva, pudgalonI harahaMmeza gati cAlu rahyA. ja kare. koI ThekANe sthira avasthA pAme ja nahi. tevI rIte "dhamastikAya' nAmano padArtha paNa jo na hota to teonI haMmezane mATe sthiti sthira rahyA karata. For Personal & Private Use Only Page #853 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 708 ] alokamAM adharmAstikAya dravya nathI tethI tyAM jIva, pudgalonI sthiti paNa nathI. jyAM A dravyo che tyAM ja jIva, pudgalonuM astitvapaNuM hoi zake che ane te astitva A caudarAjalokamAM ja che. A adharmAstikAyanA paNa skaMdha, deza ane pradezanA bhedo dharmAstikAya pramANe ja vicAravA, A adharmAstikAya asaMkhyapradezAtmaka che. rU. AkAzAstikAya AkAzAstikAya dravya be vibhAge vibhakta che eTale loka ane alokanA bheda vaDe be prakAre che. jo ke kharI rIte vicAratAM AkAza dravya lokAlokamAM sarvatra hovAthI be vibhAgavALuM hoI zake ja nahi, paraMtu lokamAM rahelAM dharmAstikAyAdika dravyonI sAthenA rahevArUpa upacArathI be vibhAge tenuM kathana karAya che. temAM prathama lokAkAzanuM svarUpa kahe che. 1. tojAjAza--lokamAM rahela AkAza dravya, asaMkhya pradeza pramANa che, ane te svapramANa dharmAstikAya ane adharmAstikAya e be dravyo vaDe sadAkALayukata rahyuM thayuM jema rAjA be pradhAnane dhAraNa karIne jagatanuM rakSaNa kare tema A banne dravyo sAthe rahI jagatane upakAraka bane che. kAraNa ke AkAza [avagAha] vinA eTale avakAza--khAlI jagyA vinA jIva, pudgalo rahI ja na zake, eTale te jarUrI dravya che. A lokAkAzanA skaMdha, deza, pradezonuM svarupa paNa dharmAstikAyavat samajavuM. A dravya dravyathI eka ja ane sarvavyApta che. paNa dharmAstikAyAdinI apekSAe te be vibhAgamAM vaheMcAeluM che. lokamAM rahelAM dharmAstikAyAdi dravyonI sAthe rahevAvALuM hovAthI te aupacArika rIte 'ovAza' kahevAya che ane upAdhithI rahita te 'govAAza' kahevAya che. e pramANe te dravya. kSetrathI lokAloka pramANa hovAthI anaMta che, paraMtu lokAkAzanI apekSAe AkAza dravya asaMkhya pradezAtmaka kahevAya. AnathI te anAdi ananta arthAt zAzvatuM che. mAvathI varNa-gaMdha-2sa-sparza rahita che ane muLathI avagAha-avakAza ApavAnA svabhAvavALuM che. jethI tyAM jIva, pugalone sthAna maLyuM che. sAkarane avakAza ApanAruM jema dUdha che ane agnine avakAza ApanAro jema tapAvela lokhaMDano goLo che, te ja rIte dharmAstikAya, adharmAstikAya, jIvAstikAya, pudgalAstikAya e cAreya dravyone avakAza-jagyA ApavAmAM kAraNabhUta koipaNa dravya hoya to AkAzadravya che. eka AkAzapradeza jeTalA sthAnamAM paramANu Adi eka dravya rahe che, teTalA ja eTale eka AkAzapradeza jeTalA sthAnamAM 1. eka pyAlo dUdhathI saMpUrNa bharyo hoya temAM uparathI sAkara nAMkhazuM to paNa te dUdhamAM vadhAro nahi thAya, tema dUdhamAM sAkara mizra thayA pachI koipaNa jAtanI vadhaghaTa nahi bane. jo vadhe to to pachI avakAza Apyo ema bolAya ja nahi, paNa tema to thatuM ja nathI. vaLI lokhaMDanA goLAne je vakhate luhAra bhaThThImAM tapAve che tyAre temAM agni ekamekapaNe samAi rahe che. te goLo agnikAyanA pravezathI jarAye vajanamAM vRddhi pAmato nathI. kAraNake temAM anyapadArthane avakAza ApavAno svabhAva hovAthI temAM te aMtargata thai jAya che. (-bhagavatIsUtra zataka-13, uddeza-4) For Personal & Private Use Only Page #854 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 709 ] [pudgalanI tathAvidha vicitratA hovAthI] seMkaDo, hajAro, lAkho, saMkhya, asaMkhya ane anaMtapradezI skaMdho-jaththo paNa rahI zake che. ethI AkAzamAM avagAha ApavAnA guNanI svataHsiddhi thAya che. kAraNa eka ja ke teno avagAha [avakAza] ApavAno svabhAva ja che. ahIMyA A paNa eka samajavA jevI bAbata e che ke je AkAzapradezamAM saMkhyapradezI kiMvA asaMkhyapradezI kaMdho rahe che, tyAM ja bIjA tevAM saMkhya kiMvA asaMkhyaskaMdho pudgalo paNa tenA tevA prakAranA jAti guNa svabhAve ja rahI zake che. arthAt pudgalono tevA prakArano vicitra svabhAva ja che. jema eka oraDA jeTalA sthAnamAM eka ja dIpaka potAnA prakAzane pAthare che e ja oraDAmAM bIjA pradIpta evA seMkaDo-hajAro dIpako ke ilekTrIka goLAo mUkavAmAM Ave to paNa te saghaLAya dIvAono prakAza pUrva prakAzamAM aMtargata thaI jAya che. arthAt e ja jagyAmAM te badhAyanA prakAzane avakAza maLI zake che. bIjuM dRSTAnta vicArIe to *eka tolA jeTalA pArAmAM prakRSTa auSadhinA prabaLa prayogathI 100 tolA jeTaluM suvarNa paNa praveza karI (samAi) jAya che. chatAM paNa koI adbhuta ane agamyaprayoga kriyAnI zaktinA baLe te pArAne punaH toLazuM to eka tolo ja pramANa AvI UbhuM raheze. 100 tolA suvarNa samAi jAya chatAM jarApaNa te vadhe nahi. eTaluM ja nahi paNa e samAyeluM 100 tolA suvarNa ane 1 tolo pramANa pAro bannene ekameka thayela sthitimAMthI tathAprakAranI auSadhinA sAmarthyathI alaga alaga paNa karI zakAya che. 2. attoALAza meT vIno alokAkAza e loDhAnA polA goLA sarakho che ane lokAkAzathI anaMta guNo che. jo ke A alokanA aMtane pAra pAmavAne koi samartha nathI ja. chatAM asat kalpanA dvArA zrI bhagavatIjIsUtranA 11mAM zatakanA, dazamAM uddezamAM je ghaTanA kahelI che tenI ahIM sIdhI noMdha joie. meruparvatanI upara daze dizAvartI daza kautukI devo UbhA rahe, ane e ja merunI cAre dizAe 22aa lAkha yojana dUra AvelA mAnuSottara parvata upara AThe dizAe merune puMTha karI arthAt manuSyakSetranA bahAranA dvIpa-samudro tarapha mukha rAkhIne ATha dikkumArikAo potAnA hAthamAM rahelA balinA piMDane potapotAnI dizA sanmukha pheMke, AThe kumArikAothI eka ja samaye pheMkAelA, e AThe dizAnA balipiMDo, pRthvI upara paDatAM pahelAM ja, meruparvata u52 2helA devomAMthI koipaNa eka deva mAnuSottare pahoMcIne AThe dizAe pharIne te piMDone jevA prakAranI zIghragati vaDe addharathI ja upADI le, tevI ja zIghragatithI te badhA devo alokano aMta jovAnI icchAthI daze dizAomAM eka sAthe cAlavA mAMDe, have evAmAM koi eka gRhasthane tyAM eka lAkha varSanA AyuSyavALo putra janmyo, punaH te putrane tyAM eka lAkha varSanA AyuSyavALo bIjo putra janmyo, e pramANe sAta peDhIo (vaMza) sudhI lAkha lAkha varSanA AyuSyavALA putronA janma thatAM rahe, kALe karIne te lAkha lAkha varSanA AyuSyavALA sAte putra-puruSo maraNa pAmI jAya, teonA hADa-mAMsa-majjAdi paNa vinaSTa thai jAya, yAvat tenuM * A vAta bhagavatI zataka-14, uddeza 4mAM jaNAvI che. For Personal & Private Use Only Page #855 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 710 ) nAmanizAna paNa na rahyuM hoya. ATalo kALa pasAra thayA pachI jo koI eka jijJAsu AtmA kevaLI bhagavaMtane prazna pUche ke he bhagavaMta! te devonuM zeSa kSetra (javAne mATe bAkI raheluM) ghaNuM rahyuM che ke gatakSetra (oLaMgeluM kSetra) ghaNuM che? te avasare bhagavaMta uttara Ape ke pUrve kahyo teTalo kALa gayo chatAM ullaMghana kareluM kSetra (anaMtamAM bhAga jeTaluM) atialpa che, ane haju javAne bAkI raheluM kSetra (anaMtaguNa) ghaNuM che. A daSTAMtathI alokanI vizALatA kevI apAra che te kalpI zakAze. anaMta vistAravALA alokano AkAra polA lohanA goLA sarakho che ane te aloka lokanI cAre bAjue rahelo che. te dhamastikAyAdi pAMce dravyothI rahita che. mAtra tyAM kevaLa AkAza-polANa sivAya bIjuM kaMI che ja nahi. prazna- ethI ja bhagavatIjI sUtra granthamAM zrI gautama mahArAjAe prazna pUchelo che ke he bhagavaMta ! mahAna RddhivALo mahAna samartha zaktivALo koI eka deva lokAtte Ubho rahIne alokane viSe hAtha athavA paga yAvata sAthala vagere koipaNa aMga prasAravAne te samartha che?" uttara- he gautama! e kArya karavAne te samartha nathI. alokane viSe dhamastikAya, adhamastikAya dravyono abhAva hovAthI tyAM te devonI (jIva, pudgalonI) koipaNa prakAre gati sthiti thaI zakatI ja nathI. to pachI manuSyAdikanI to vAta ja zI karavI ? A aloka lokanI cAre bAju che ane dhamastikAyAdi pAMca dravyothI rahita che, jethI tyAM AkAza sivAya bIjuM kaMI che ja nahi. ethI ja koipaNa Indra ke deva lokAtte Ubho rahI alokane viSe hAtha ke paga kaMI paNa pasAravA samartha nathI. jo A dravya na hota to anaMtajIvo ane anaMta paramANuo ane teonA punaH anaMta skaMdho vizva-lokamAM rahI na zakata. eka tasumAM eka lAkaDuM rahI zake teTalI ja jagyAmAM teTaluM sonuM vadhu bhAre chatAM rahI zake che te A avakAza-jagyA ApavAvALA dravyane kAraNe ja. A pramANe pUrve kahevAelAM dhamastikAyAdi traNe dravyo anaMta agurulaghu paryAyo vaDe Azrita che. kAraNake arUpI dravyomAM ja A payayo rahelA che. 4. pudgalAstikAya pratisamaya puduM pUraNa eTale maLavuM ane varta=galana eTale ke chuTA paDavuM ke vikharavuM. AvA svabhAvavALo padArtha te putti kahevAya. kAraNake samaye samaye pudgala skaMdho navA navA paramANuothI pUrAya che ane pratisamaya pUrvabaddha paramANuothI te vikharAI paNa jAya che. e pudgala pradeza samUharUpa hovAthI A dravyane "astikAyathI saMbodhAya che. vaLI e pudgala vAstavika rIte paramANu svarupa che paraMtu tenA vikArarUpe saMkhya, asaMkhya ane anaMtapradezI DhaMdho paNa bane ja che mATe ja skaMdhane vibhAva 1. juo bhagavatIjI zataka-16, uddeza 8. 2. kadAca koI skaMdhomAM pratisamaya tevuM na bane to paNa amuka varNa-gaMdhAdikano vividha bhedomAMthI koIpaNa bhedanuM purAvavuM tathA tenuM vikharAvavuM avazya hoya ja che. For Personal & Private Use Only Page #856 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 711] dharmavALo ane paramANune svAbhAvika dharmavALo kahela che. e dareka bheTavALA (prAya) anaMta skaMdho jagatamAM sarvatra sarvadA vidyamAna che. A paramANuo ane dvipradezathI anaMta pradeza skaMdho anaMtA (lokamAM) varte che, kSetrathI caudarAjaloka pramANa, kALathI anAdi anaMta, bhAvathI varNa, gaMdha, rasa, zabda ane sparza sahita hovAthI rUpI dravyo che. A dravya guNathI pUraNa, galana svabhAvavALuM hovAthI vividha pariNAmI ane vividhAkRtivALAM che. mukhathI bolAto 'sacitta', paththaranA athaDAvAthI utpanna thato acitta' ane jIvanA prayatnathI vAgatAM vAjiMtrano nAda te mizra', e traNe prakAranA avAjo, zabdo, aMdhakAra, udyota, chAyA, Atapa, pAMca prakAranA nIla vagere varNo, sugaMdha-durgadha, amlapittAdi cha raso, laghu-guru vagere ATha prakArano sparza e pudgalanAM svAbhAvika temaja vaibhAvika lakSaNo-pariNAmo che. 5. jIvAstikAya nItti prANa nyAravantari nIvAra eTale indriyAdi daza bAhya prANone, vAstavika daSTie samyagujJAna- darzana-cAritrAdirUpa bhAvaprANone dhAraNa karanAro te jIva kahevAya. jIvanuM bIjuM lakSaNa cetanA kahayuM che eTale jIvamAtramAM sUkSmathI laIne uttarottara vadhatAM evAM jJAnanAM aMzo hoya ja che. jJAna vinAno koI jIva hoto ja nathI ane jJAna vinAno koI jIva hoya to te ajIva kahevAya. akhila vizvamAM sarva tattvomAM jIva tattva ja pradhAna tattva che. bIjA tattvo enA AzrayanuM avalaMbana karavAvALAM che. A jIva vyavahAranaye karmano katta, teno bhokatA, tadanusAre saMsAra aTavImAM bhramaNakata ane aMte e ja AtmA te karmano parinivatA vinAza karanAra che, ane nizcayanayanI daSTie jIva jJAna, darzana, cAritrAdika svaguNano ja kartA ane bhokatA che. A jIvomAM pradezasamUha hovAthI te jIvAstikAya kahevAya. te jIvadravya dravyathI anaMta saMkhyAmAM, kSetrathI caudarAjalokamAM tenI utpattivALuM, kALathI anAdi anaMta sudhI, bhAvathI arUpI hovAthI varNa-gaMdhAdika rahita ane guNathI jJAnadarzanAdiguNayukata ane AkArathI svasvazarIra tulya vividhAkRtivALuM che. astikAyano vadhu paricaya ane tenI tAravaNI # A pAMca astikAyomAM dhamasti Adi cAra ajIva kAyo che. jyAre eka jIva e jIvakAya che. jenAmAM jJAnAdino upayoga vartato na hoya tene ajIva kahevAya che. astikAya emAM ati zabda pradeza-vastuno vAcaka che ane kAya zabda samudAya-samUhano vAcaka che. astikAyanI vyutpatti karIe to sattAH praveza: tevAM saMthAto samUha. rUti gativAcaH jenA vaDe potAnA astitvano khyAla Ave tevA pradezono samUha tene astikAya kahevAya. AtmA eka akhaMDa padArtha-dravya che. tene pradezo che te zRMkhalAbaddha che tethI te kadI alaga paDatA nathI ane tethI Atmadravyane skaMdha, deza, pradezadinI vyAkhyAnI jarUra nathI. For Personal & Private Use Only Page #857 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L[ 18 dhamastikAyAdi pAMca dravyo nitya che. sadA sthira che ane arUpI che. mAtra eka pudgala ja dravya rUpI che. dharma, adharma ane AkAza A traNa dravyo ke tattvo) aneka nahIM paNa eka eka che ane te niSkriya (gati kriyA na hovAnI apekSAe) che. dharma-adharma be dravyo saMkhyAta pradeza che. AkAza anaMta pradeza che. jIva asaMkhyAta pradezI che jyAre pugala saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta pradeza che. A pramANe paMcAstikAyanuM kiMcit skUla svarUpa jaNAvyuM che. 6. vAtadivya kALadravya be prakAranuM che 9. cavadA mata ane nizcayavAna. vyavahAraH -aDhI dvIpa ane be samudra eTale ke 45 lAkha yojanAnA vistAravALA manuSyakSetramAM caMdra-sUrya vagere jyotiSIonA bhramaNa uparathI je kALanuM pramANa nirNata thAya che tene vyavahArakALa kahevAya che, ane te jaina sarvajJazAsanamAM samayathI AraMbhI AvalikA-muhUtadika aneka prabheda-prakArovALo che. samaya eTale sarvajJanI dRSTi paNa jenA be bhAga kalpI na zake tevo avibhAjya-nirvikalpa sUkSmakALa te. (AMkhanA eka ja palakArA 'jeTalA kALamAM to asaMkhya samayo (-karoDo-abajothI AgaLa) vyatIta thaI jAya che) AvA akathya ati sUkSma kALanuM nAma samaya che. enI pAse eka paLa to ghaNI moTI thaI paDe che. ahIM ja sarvajJa zAsananI balihArI che. pudgala dravyano sUkSmAMza paramANu che tema kALadravyano ati sUkSmAMza samaya che. je baMne atIndriyagamya che. koipaNa yAtrika sAdhanothI kadI joi zakAto nathI. AvA asaMkhya samayonI eka bAvani thAya, 1,67,77,216 AvalikAonuM eka muhUrta (be ghaDI-48 miniTa), 30 muhUrtano eka divasa, 15 divasano eka pakSa, be pakSano eka mAsa, bAra mAsanuM eka varSa, asaMkhyAta varSano eka navopana, 10 koDAkoDI palyopamano eka sAropama, tevA 10 koDAkoDI sAgaropamanI eka urjinI, ane teTalA ja eTale 10 koDAkoDI sAgaropamanI eka avarNanI, e utsarpiNI ane avasarpiNI baMne maLIne eTale 20 koDAkoDI sAgaropamanuM eka nizcita thAya che. A sarva vyavahArika kALanAM lakSaNa-bhedo che. TUMkamAM bhUta, bhaviSya ane vartamAnakALa te badhoya kALa vyavahArika che. ahIMyA caDhato kALa eTale ke je kALamAM AyuSya, baLa, saMghayaNa, zubhavarNa, gaMdha, rasa, 1. eka jIrNa vastrane phADatAM, eka taMtuthI bIjo taMtu tUTavAmAM paNa asaMkhya samaya vyatIta thAya che. jenuM vadhu vistRta svarupa bRhatasaMgrahaNIsUtranA mArA bhASAMtaramAM ApyuM che tyAMthI joI levuM. 2. palyopama-te jaina pAribhASika zabda che ane patyanA dRSTAMtathI A kALanuM pramANa nakkI thatuM hovAthI A nAma rAkhyuM che. je saMkhya, asaMkhya ane anaMtanI vyAkhyA vAMcavAthI samajAya tema che. 3. ahIM koDane koDe guNIe tyAre koDAkoDI thaI samajavI. For Personal & Private Use Only Page #858 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 713 ) spazadika aneka zubhabhAvonI krame krame vRddhi thatI ja rahe te utsarjana ane ukatabhAvonI krame krame hAni thatI rahe [azubha bhAvonI vRddhi hoya te kALane avasarpiNI kALa kahevAya che, A vyavahArika kALanuM svarUpa che. niyata dravyanA vartanAdi payayarUpa je nizcayakALa te vartanA, pariNAma, kriyA, paratva ane aparatva ema pAMca prakArano che. A nizcayakALanuM ahIM khAsa viziSTa prayojana na hovAthI tenI vadhu vyAkhyA mulatavI rAkhI che. A kALadravya vyavahArakALanI apekSAe dravyathI asaMtu, kSetrathI rAA dvIpa-2 samudra pramANa, kALathI anAdi anaMta, bhAvathI vaNa dicatuSkarahita arUpI che. sUryAdikanI gati vaDe jJAta thanAruM muhUAdika vaDe anumeya evuM A nizcayanaya] astikAya vinAnuM dravya che. che khAsa jANavA jevI hakIkata ja vizvamAM sarvoccakakSAnA vaijJAnika gaNAtA AInsTAIna ema mAnatA hatA ke A vizva gatimAna ane agatimAna be rIte je dekhAya che enI pAchaLa koI sUkSma kAraNa kAma karI rahyuM che. koI adazya zaktio baMne padArthone sahAya karI rahI che evo tarka emane thayo hato, ane tenA saMzodhana mATe athAga mahenata karI rahyA hatA. jenI zodha karI rahyA hatA te padArtha jaina vijJAnanA dhamastikAya ane adhamastikAya hatA. A vAta mane AjathI 40 varSa pahelAM goDIjI pAyadhunInA upAzrayamAM kalakattAnA prAyaH bAbu kuTuMbanA eka UMDA abhyAsI suzrAvake karI hatI. chaW vyo viSe vaDa-jIva ane pudgala dravyo pariNAmI, eTale bhinna bhinna avasthAne prApta kriyAvAnuM ane nitya che. jyAre zeSa cAra dravyo apariNAmI, akriya ane anitya che. e chamAM pudgala dravya rUpI ane zeSa dravyo arUpI che. kALa-apradezI, zeSa dravyo sapradezI, AkAzadravya kSetra ane sarva vyApta dravya che, zeSa pAMca kSetrI ane deza vyApta che, dhamastikAyAdi pAMca dravya kAraNa ane jIvadravya akAraNa che. jIvadravya kata che. dhamastikAya vagere bAkInA pAMca dravya akartA che. sarva dravyo svataMtra dravyo che tethI ekeya dravya anya dravyarUpe pariNamatAM nathI tethI ja te apradezI kahevAya che. to nivRdiroma-vaizAkha saMsthAnanI jema puruSa athavA strI AkRtie rahelA lokanuM adhotaLiyuM (paganI pahoLAI sthAne-sAtamI mAghavatI narakAnta ) saMta rAja lAMbuM che. tyArapachI vistAramAM aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI hAni karatAM karatAM eka rAja pramANa vistAra rahe tyAM sudhI pahoMcavuM. AthI ticchalokanuM madhyasthAna prApta thaze. (loka puruSa vA strInI AkRtinA kaTibhAga sthAne eTale dhamAM pRthvInA kSullaka prataravartI AvelA aSTarUcaka pradezanuM sthAna te) A sthAnathI AgaLa vadhatAMnI sAthe ja ekeka pradezanI (aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI) vRddhi karatAM karatAM tyAM sudhI pahoMcavuM ke 1. sagarajju maghavaitalA paesahANIi mahiale egaa| to buDhi baMbhajA paNa puNasahANi jA sive egA // 5 // (lo 90 For Personal & Private Use Only Page #859 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 714 ) jayAM brahmadevaloka pAse pAMca rAja pramANa vistAra prApta thAya (arthAt AkRtinA koNI bhAge). have tyAM pahoMcyA bAda punaH pUrvavat te sthAnathI ekeka pradezanI hAni karatAM karatAM lokAnta sudhI pahoMcavuM ke jyAM eka raju mAtra vistAra rahe. A pramANe sAtamI mAghavatI narakanA taLiyAthI lokanA aMta sudhIno bhAga te loka kahevAya che. jemAM svarga, mRtyu ane pAtAla loka AvelA che. kai kaha rajju kyA kyA pUrNa thAya che teH A loka cauda vibhAgamAM vaheMcAyelo che. pratyeka vibhAganuM pramANa lagabhaga eka rajunuM hoya che. jethI cauda vibhAga, cauda raju pramANa thAya. te A pramANe sAtamI nArakanA aMtima taLiyAthI (adho lokAntathI) laI te ja saptama nArakanA uparanA taLiye pahoMcatA eka 2jja barAbara thAya. tyAMthI chaThThI nArakIne cheDe pahoMcatA be ranja, pAMcamIne aMte traNa, cothIne aMte cAra, trIjIne aMte pAMca, bIjIne aMte che ane pahelI narakanA uparitana taLiye pahoMcatA sAta raju thAya. ratnaprabhAnA uparitana bhAge pUrNa thaelI sAtamI rajuthI AgaLa cAlIne tiryakuloka vaTAvI, saudharmaizAna devalokanA uparitana pratare pahoMcatA ATha rajU thAya. tyAMthI laI sanatakumAra mAhendra yugalanA aMtima-uparitana pratara bhAge pahoMcatA nava raju pUrNa thAya. tyAMthI AgaLa brahmadevaloka vaTAvI lAMtakAnta dasa rajju thAya, sahastrArAnta agiyAra raju thAya, tyAMthI laI mahAzuka vaTAvI AraNAvyuta devalokAtte bAra rajaju, tyAMthI AgaLa navaraiveyakonA aMtima bhAge pahoMcatA tera rajju thAya, tyAMthI AgaLa anuttara devaloka vaTAvI lokanA aMta sudhI paripUrNa cauda raju thAya che. cauda rajuno aMta e lokAnta kahevAya che, tyArabAda aloka zarU thAya che. A pramANe "loka caudarAja pramANano che. loka 'khaMDukAdi' vicAra kevA AkAre A lokanI sthApanA che te samajavA prathama "haMdu' gaNatrInI paddhati samajavI Avazyaka hovAthI ahIM te jaNAvAya che. eka raju zabda dvArA je pramANa darzAvyuM tenA (tiryaka) cothA bhAganuM je pramANa te "yaMduvA' kahevAya che. AthI eka rajunA cAra khaMDuka-khAnAM ke bhAga thAya che. A khaMDuka-khaMDa-TUkaDo te samacorasa pramANano paDe che, jethI laMbAI, pahoLAI, jADAI traNemAM samAna pramANavALo hovAthI "samacorasavana saMja' kahevAya che. 1. A abhiprAya Avazyakanikita, cUrNi ane jinabhadragaNi kSamAzramaNa viracita saMgrahaNIno che. yogazAstranA abhiprAya to samabhUtalarUcakathI saudhamattei doDha raju thAya, mAhendrAne aDhI raju brahmadevaloke traNa raju, ayyatAne pAMca raju, raiveyakAnta cha raju ane lokAne sAta rajju pUrNa thAya. lokanAlikAmAM paNa A ja abhiprAya che. sohammami divaDDhA aDDhAijjhA ya rajju mAhide / cattAri sahassAre, paNa'ccue satta logante / 15 // (lo. dA.) For Personal & Private Use Only Page #860 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 715 / traNe lokane dhAraNa karanArI trasanADI caudarAja [56 khaMDuka pramANa] pramANa lAMbI eka rAja [cAra khaMDuka pramANa] pahoLI, evI trasanADI lokanA madhye rahelI che. jenI aMdara traNe lokagata trasAdi jIvono samAveza hoya che. jema koI eka mANasa eka rAja pramANa pahoLI evI siddhazilAnA madhyabhAganI sanmukha Ubho rahI jamaNI bAjunA siddhazilAnA cheDe jamaNA hAtha vaDe ane DAbA cheDe DAbA hAtha vaDe [siddhazilAnI bane dizAne ajo] ema be hAtha vaDe bane bAju ekasarakhA samAna vistArapUrvaka (eka raju pahoLI) lITIne AMkato AMkato sAtamI nArakInA taLiyA sudhI cAlyo jAya, Ama caudarAja pramANa AMkelI bane lITInA aMdaranI-vacagALenI pahoLAInA bhAgane mApatAM te bhAga eka rAja pramANa thAya che. AthI eka rAja pramANa pahoLI-caudarAja pramANa lAMbI lokanA madhyabhAgavartI jagyA tene zAstranI rUDha bhASAmAM "vasanADI" e nAmathI saMbodhAya che. prazna-bagasanADI" kema nAma ApyuM haze? uttara-A rasanADI' evuM nAma ApavAnuM prayojana e che ke hAlatA-cAlatA beindriya, te indriya, caurindriya, paMcendriyAdika sarva jAtinA trasArijIvo tathA siddhAtmAo badhAyano A trasanADImAM ja samAveza thayelo che, mATe A nADI trasajIvonA prAdhAnyavALI hovAthI A nAma sAnvartha che. jo ke ekendriya jIvo nathI ema nathI kintu mukhyatve trasa jIvonI paNa ghaNI prAdhAnyatA hovAthI, vaLI trasa jIvo A nADIthI bahAra na hovAthI trasanADI kahevAya che. rasanAnI sthApanA nA A trasanADI vistAramAM pUrve kahelA evA cAra khaMDuka pramANa che ane laMbAimAM pa6 khaMDuka pramANa che. AnI jyAre sthApanA karavI hoya tyAre UbhI pAMca lITI doravI, e pAMcanA hastAMgulivata AMtarA to cAra ja thaze, ethI teno vistAra eka rannu pramANa Avaze, ane e UbhI pAMca lITI upara ja 57 ADI lITI samAna pramANanI, samAna vistAravALI doravI, jethI pa7nA AMtarA pa6 gaNatAM teTalA khaMDuka pramANa laMbAI paNa AvI raheze. (eka rAjanA cAra khaMDuka eTale caudarAjanA 1484=56 khaMDaka) uparAuparI kramazaH vicAratAM te yogya ja che. (AvA caudarAjalokamAM pratirajjunA vistArathI ane laMbAI pramANathI keTalA khaMDuko kayAM kayAM prApta thAya te kahe che.). pratirajjusthAne khaMDuka saMkhyA vicaarnnaatrasanADImAM vartatA traNe lokavartI pratirAjanA khaMDakone cAra cAranI paddhatie moTe bhAge 1. TADha taDakAthI udvega pAmatAM icchApUrvaka eka ThekANethI bIje ThekANe gamanAgamana karavAne samartha evA jIvone 'trasa' zabdathI saMbodhavAmAM AvyA che. 2. tiriya sattAvannA, uDDhaM paMceva huMti rehAo / pAesu causu rajju caudasarajju ya tasanADI // 1 // For Personal & Private Use Only Page #861 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 716 ] sarakhAvAya che, e khaMDako corasaghana gaNavAnA hovAthI tenAM khAnAM 484=16 (varga gaNitavata) paDe. A gaNatrI pramANe dareka nArakanA cAra cAra baMDuko trasanADImAM hoya. jyAM vadhArAnA hoya tyAM te trasanADI bahAranA samajavA. have sAtamI nArakanuM taLiyuM sAta rAjapramANa vistAravALuM hovAthI (7*4=28) 28 khaMDaka thAya. (te corasaghana hovAthI khAnAM 2884=112 cAra paMktinA thaIne thAya) e corasaghana 28mAMnA cAra corasaghana khaMDuko trasanADImAM samajavA, ane bAkI rahyA covIza temAMnA bAra khaMDako trasanADInI bahAra dakSiNa dizA taraphanAM ane bAkInAM bAra te ja nADInI apara bAjunAM (uttara dizAnI trasanADImAM khAnAM 16, dakSiNe 48, uttare 48, kula=112 khAnAM thaI jAya.) samajavAM. iti sthUlavicAre prathama rjjuH|| chaThThI narakane sthAne loka vistAra sADA cha raju pramANa hovAthI te sthAne chavvIza (6ix4) khaMDuka corasaghana loka pramANe vistAra thAya, temAM corasaghane cAra khaMDako trasanADImAM hoya ane bAkI rahyA bAvIza te banne bAjue thaI agiyAra agiyAra corasaghana vaheMcI nAMkhavA. ekaMdare khaMDuka-khAnAM corasaghanane hisAbe A chaThThI nArake 104 hoya emAM pUrvavat 16, trasanADImAM 88 banne bAjunAM thaIne hoya. rati hitInuell pAMcamI naraka sthAne lokavistAra pramANa cha raju hovAthI 24 corasaghana khaMDaka thAya. khAnAM pUrvavat vaheMcI nAMkhavAM. rati tRtIyAnuM . cothI naraka sthAne loka vistAra pAMca raju pramANa, jethI khaMDuka pramANa 20 thAya, khAnAM 80 paDe. trIjI naraka sthAne loka vistAra cAra rajuM pramANa, jethI khaMDuka pramANa 16 thAya, khAnAM 64 paDe. bIjI naraka sthAne loka vistAra aDhI rajuM pramANa, jethI khaMDuka pramANa 10, khAnAM 40 paDe. pahelI naraka sthAne loka vistAra eka raju pramANa, jethI khaMDaka pramANa 4, khAnAM 16 paDe. kRti sakSamaLyu che. tyArapachI ratnaprabhAthI laI saudhamatte eka rAja pramANa thAya che. temAM tiSNuloka ane saudharmasthAna bane thaIne samApta thAya che. emAM laMbAInA cAra khaMDuka vibhAga jeTalo ticchaloka che. bAkInA saudharmakalpanA hoya che. have ticchalokasthAne loka vistAra eka raju hoya che, jethI khaMDuka vistAramAM cAra paDe ane laMbAImAM be ja saMkhyAe hoya. kAraNake ticchanuM pramANa alpa hovAthI te cAra khaMDuka corasaghana nahi paNa adha corasaghana kahI zakAya, mATe khAnAM cAra ja paDe. trasanADI bahAra A sthAne khaMDuka paDe nahi kAraNake ticchalokane sparzIne ja aloka rahelo che. have ticchaliokathI upara saudharma devaloka sthAne loka vistAra 6 khaMDuka pramANa che. tenAM paNa ardha corasaghana mATe khAnAM 12 paDe. 6 khaMDukamAM cAra trasanADImAM eka eka bahAra samajavA, kAraNake have loka vRddhi thAya che mATe te vistAra pAMcamA devaloka sudhI rahevAno. rati aSTamaLyu navamI raju saudharmayugalathI laI mAhendrAnne samApta thAya che. tyAM khaMDuka vistAranI ADI cAra paMktio pA-pA (G) rAja pramANa pahoLI, 1 rAja UbhI laMbAImAM paDe. prathama khaMDakanI paMktisthAne lokavistAra 8 khaMDaka pramANa che, emAM cAra trasanADImAM, be be khaMDuka trasanADInI baMne For Personal & Private Use Only Page #862 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 17 ] bAjue samajavA. bIjI paMktimAM lokavistAra vRddhigata thato hovAthI dasa khaMDuka vistAra, temAM cAra trasanADImAM ane trasanADI bahAra bane bAjue traNa traNa hoya. trIjI ane cothI khaMDuka lITIomAM lokavistAra bAra bAra khaMDuka pramANa hoya che. tethI cAra trasanADInA ane trasanADInI banne bAjue cAra cAra ema nava raju cAra khaMDaka paMktio vaDe samApta thAya. rati navaranu dasamI rajU mAhendrAntathI brahma devaloke samApta thAya che emAM paNa navamI raju pramANe cAra khaMDuka paMktio hoya, temAM pahelI be paMkitasthAne loka vistAra soLa soLa khaMDuka pramANa che. temAM banne patinA cAra cAra baMDuka trasanADImAM ane cha cha trasanADI bahAra bane bAjue hoya, bAkI rahelI be khaMDuka paMktionA sthAne lokavistAra viza vIza khaMDuka hoya, emAM cAra cAra trasanADImAM ane banne paMktinA ATha ATha khaMDuka trasanADI bahAra banne bAjue hoya, e pramANe dasamI raju pUrNa thAya ane tyAre beya bAjue lokAnta paNa AvI jAya. hari zakyuH I agiyAramI raju brahmAntathI laI sahastrArAtte pUrNa thAya che, temAM pahelI be khaMDuka paMktimAM lokavistAra vIza vIza khaMDuka che, emAM cAra cAra trasanADImAM ane ATha ATha trasanADI bahAra baMne bAjue che. bAkInI be khaMDaka paMktimAM 16, 16 khaMDuka lokavistAra hoya che, emAM cAra cAra trasanADImAM, cha cha trasanADI bahAra hoya che. e pramANe agiyAramI raju pUrNa thaze. rUti viziSNuH | have lokavistAra pAcho dhaTato jaze, bAramI raju sahastrArAntathI laI acyate samApta thAya che. temAM paNa cAra khaMDaka paMkitao alaga alaga gaNI khaMDuka saMkhyA karavAnI hovAthI pahelI banne khaMDuka paMkti AgaLa bAra bAra khaMDukano loka vistAra che. tyAM cAra trasanADIgata ane bahAra cAra cAra bAkInI banne paMktimAM daza daza khaMDuka lokavistAra, temAM cAra trasanADImAM, traNa traNa trasanADI bahAra hoya che. e pramANe bAramI rajju samApta thaze. rati vAvanu che teramI rajju ayyatAntathI laI navaraiveyakAnta samApta thAya che. tyAM cAra khaMDuka paMktio paikI pahelI paMkti AgaLa lokavistAra daza khaMDaka eTale temAM cAra trasanADImAM ane traNa traNa bahAra, bAkInI traNe khaMDaka paMktiomAM samAna vistAra saMkhyA eTale ATha ATha khaMDuka saMkhyA pramANa vistAra, temAM cAra cAra TasanADImAM ane babe trasanADI bahAra che. rati rIvazarajhu caudamI raju navaraiveyakAntathI laI lokAtte samApta thAya. tyAM cAra khaMDuka paMkti paikI pahelI be khaMDaka paMkti AgaLa cha cha khaMDuka vistAra hoya, tyAM cAra cAra trasanADImAM ane eka eka trasanADI bahAra, bAkInI be khaMDuka paMkti AgaLa cAra ja khaMDuka lokavistAra hovAthI cAre trasanADImAM ja rahe, trasanADI bahAra ekeya khaMDuka hoya nahi. AthI A sthAne eka ja raju vistAra hoya, A pramANe cauda rajU paripUrNa thAya che. jJAti caturdazAnuM ! // caudarAjaloka pramANamAM kula khaMDuka saMkhyA // ukta-bane bAjue sparzelI evI pa6 paMktigata rahelA khaMDakonI sarva saMkhyA karavAmAM Ave to 816 khaMDuko (khAnAM) A caudarAjalokanA thAya che. te A pramANe For Personal & Private Use Only Page #863 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 718) sAtamI narakane taLiye pahelA rajunI cAre paMktio, 28 khaMDuka pramANa, kula saMkhyA 112 chaThThI nArakImAM bIjA rajunI cAre . paMktio 26 khaMDaka pramANa kula saMkhyA 2684=104 pAMcamI trIjA a 20 " 20*4=80 cothI cothA , , , 16 , 1684=64 trIjI pAMcamA , , , 10 , 1084=40 bIjI chaThThA , , , 4 484=16 pahelI sAtamAM 484=16 AThamA , be paMktio 4 khaMDuka pramANa 44208 AThamA rajunI bAkInI be paMkti 6x2=12 navamAM rajunI cAra paMkita paikI pahelImAM khaMDukasaMkhyA bIjImAM trIjImAM cothImAM pahelImAM bIjImAM trIjImAM cothImAM agiyAramA , " pahelImAM bIjImAM trIjImAM cothImAM bAramA rajunI cAra paMkita paikI pahelImAM bIjImAM trIjImAM cothImAM pahelImAM bIjImAM trIjImAM cothImAM pahelImAM bIjImAM trIjImAM cothImAM For Personal & Private Use Only Page #864 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 719 ] cauda rajju pramANa lokanI 56 paMktinI sarva khaMDuka saMkhyA 816 thAya. pratyeka paMktigata khaMDukano varga karIne sarva saMkhyAno saravALo karavAmAM Ave to 15296 khaMDuka varga thAya. je vargIka2Na pratyeka paMktisthAne citramAM batAveluM che. 56 khaMDuka pramANa UMco evo A caudarAjaloka adho, madhya ane Urdhva (pAtAla, mRtyu ane svarga) e traNe lokathI vaheMcAelo che. emAM adho ke hIna pariNAmI te adholoka, madhya pariNAmI te madhya (tiryak) loka ane utkRSTa pariNAmI te Urdhvaloka. te dareka sArthaka nAmavALA che. te A pramANe-- hInapariNAmI, adhaHsthAne hovAthI bahudhA tyAM azubha pariNAmo tathA azubhabhAvono saMbhava vizeSa pramANamAM hovAthI te adhono kahevAya che. madhyapariNAmI, madhyabhAge hovAthI bahudhA madhyama pariNAmavALAM dravyonAM saMbhavayoge A madhyamano nAma sAnvartha che. utkRSTa pariNAmI, UrdhvabhAge hovAthI, vA uttama pariNAmonA yogavALo ane kSetraprabhAve zubha pariNAmI dravyonI saMbhAvanAnA yoge rdhvanoo evuM nAma yathArtha che. madhyalokanuM sthAna samajavA mATe rUcaka sthAna kahevAya che adholokanI sAta pRthvI paikI pahelI dhamAM pRthvImAM lokAkAzanA samagra prataromAM atyaMta kSullaka (nAnAmAM nAnA) evA be 'bhutttaprato' mAMDA' jevA AkAre AvelAM che, te eka eka AkAza pradezAtmaka che. (eka lAkha yojana pramANa merunI UMcAimAMthI 1000 yojana bhUmimAM meruno je vibhAga gayelo che, te A ratnaprabhAnA kSullaka pratothI paNa nIce gayelo che.) e banne kSullaka pratonA barAbara madhyabhAge gostanAkAre rahelA cAra-cAra AkAza pradezone rUcaka pradezo kahevAmAM Ave che. dizA--vidizA Urdhva, adho, madhyaloka pramukha vastuonI UMcAinI gaNatrI A rUcaka pradezothI karavAmAM Ave che. darekanuM samabhUtala yA madhyavartula paNa e ja che. uparitana prataranA cAra pradezone UrdhvarUcaka kahevAya che, ane nIcenA prataragata cAra rUcaka pradezone adhorUcaka kahevAya che. madhyano pramANa :--madhyalokanuM pramANa 1800 yojana che, temAM uparitana kSullaka prataranAM UrdhvarUcaka pradezathI Urdhva 900 yojana samajavA ane adhorUcaka sthAnathI adhobhAge 900 yojana samajavA. AthI upalakSaNathI e paNa AvyuM ke aSTarUcaka sthAna e ja titilokanuM madhya che. e pramANe A madhyaloka Urdhvo 1800 yojana pramANa jhAlara (ghaMTa)nI mAphaka vartulAkAre rahelo che. Urdhvaloka pramANa :-- - aSTarUcaka pradezathI 900 yojana tiliokanA choDayA bAda (siddhazilAnta) lokAnta sudhIno bhAga te sarva Urdhvaloka gaNAya. te sAta rajjuthI kaMina nyUna `mRdaMgAkAre che. 1. je mATe kahyuM che kevetrAsanasamo'dhattAnumadhyato canniinamaH / agre mukhamaMgazo toH sthAnevamAvRtiH // (yogazAstra) For Personal & Private Use Only Page #865 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 720 ] adhono, pramALa :--aSTarUcaka pradezathI nIce 900 yojana choDIne adholokAnta sudhIno bhAga adholoka jANavo. te adhomukhI kuMbhInA AkAre che.. saMpUrNatonuM madhyasthAnaH----samagra caudarAjalokano madhyabhAga, ratnaprabhA (dharmA) pRthvIne adhobhAge pharatA rahelA ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAtane choDIne asaMkhyAtA yojana AgaLa jaie tyAre "lokamadhyasthAna" Ave che. te madhyasthAnathI Urdhva sAta rajajuloka ane adho paNa sAta rajjuloka pramANa thAya che. AthI e thayuM ke adholoka sAta rajjuthI adhika che, ane Urdhvaloka sAta rajjuthI nyUna che. kAraNake lokanuM madhya dharmapRthvI, ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAta ane asaMkhyAtA yojana AkAza vIte te sthAne che, tyAMthI sAta rajju pramANa adholoka nIce rahe che. have adholokanI Adi-zarUAta rUcakathI ane anta sAtamI nArakInA cheDe kahelo che, tyAre loka madhyasthAnathI te rUcaka sudhImAM AvatA ghanavAtAdi sarve padArtho tathA dhamapRthvInuM amuka pramANa e sarva pramANa adholokanA sAta rajju pramANamAM bheLavatAM sAta rajjuthI adhika pramANa thAya. sAta rAja upara jeTaluM adhika adholoka pramANa te, ane titilokanuM pramANa te, lokanA madhyabhAgathI upara sAtarAjamAM ghaTavAthI Urdhvaloka sAta rAjamAM nyUna che, te vAta niHsaMdeha che. JayononuM madhyasthAna--adhika evA sAtarAja pramANa adholokano madhyabhAga, cothI paMkaprabhA pRthvInA ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAtane vaTAvIne AgaLa asaMkhyAtA yojana pramANa AkAza vItyA bAda Ave che. madhyanovanuM madhyasthAna--tiliokanuM madhyasthAna, aSTarucaka pradezavALA kSullaka prataro che. parvatonuM madhyasthAna aSTarucaka pradezathI lai Urdhva lokAnta sudhIno bhAga Urdhvaloka kahevAya che. e UrdhvalokavartI prathamanA cAra devalokane choDIne pAMcamAM brahmadevalokanA cha prata2 paikI trIjA STinAmA pratare lokAntika devonAM vimAno che. te sthAne Urdhvalokano madhyabhAga kahelo che. 'ayono zuM zuM vastu che?--sAtarAja adhika adholokamAM sAta narakapRthvIo rahelI che. tyAM nAraka AtmAo sva--sva karmAnusAra yathAyogya sthAne utpanna thAya che. emAM pahelI ratnaprabhA pRthvInA uparanA 1000 yojanamAM vANavyaMtara tathA vyaMtara nikAyanA devonAM sthAno che. uparanA 1000 yojana choDIne tathA nIcenA 1000 yojana choDIne tera prataranA 12 AMtarAmAM 1-1 AMtarA choDI 10 AMtarAmAM 10 bhavanapati devo rahe che. paramAdhAmI devo jeo nA2kone trAsa Ape che te bhavanapati nikAyanAM ja che, ane lokomAM bhUta, preta, pizAca, zAkinI, kinI je vaLage che te, A kautukapriya kaivyaMtara nikAyanI jAtinAM deva-devIo hoya che. kUbaDI vijayanI apekSAe adholokamAM manuSyo paNa che. tirAnove zuM zuM vastu che?-1800 yojana pramANa tiliokamAM asaMkhyAtA dvIpa-samudro AvelA che. pahelA jaMbudrIpamAM to ApaNe badhAM rahIe chIe. A ja dvIpanAM amuka amuka sthAnomAM 1. ahaloya niraya asurA vaMtara nara tiri a joisataruggI / divudahI tiriyaloe surasiddhA uDDhalogammi // 1 // [lo. nA. ] 2. vyantaranI gaNatrI madhyalokamAM thAya che ane bhavanapatinI adholokamAM karAya che. For Personal & Private Use Only Page #866 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 721 ] kalyANakAraka dharmamArga pravartelo hoya che. te dayApradhAna sudharma dvArA AtmAo muktine nikaTavartI banAvI zake che. samudAyanI apekSAe muktine lAyaka magarUrI dharAvanAra traNa loka paikI eka titiloka ja che. (emAM paNa phakta aDhIdvIpano ja bhAga) sUrya, caMdra, grahAdika jyotiSI devo tiliokavartI ja che. sarva manuSyo ane tiryaMco agni, vanaspati (pazu vagere) moTA bhAge titilokavartI gaNAya che. rdhvano zuM zuM vastu che?--saudharmathI lai anuttara sudhInA devaloko (vaimAnika nikAya)nAM sthAnako UrdhvalokamAM ja AvelAM che. temAM mahAna saMpatti ane vaibhavasukhane te uttamottama devo bhogave che. tyArabAda sarvakarmamukta siddha paramAtmAothI yukta siddhazilA sthAna AveluM che. tyArabAda siddhaparamAtmAo lokanA aMte rahelA che. tyArabAda aloka zarU thAya che. alokanI apekSAe lokapramANa kaMipaNa hisAbamAM nathI. nojJa mahattA sUcaH 'dRSTAnta-- A lokanuM pramANa keTaluM che tene siddhAMtakAra eka ja dRSTAMta ApI samajAve che. te A pramANe--jaMbUdvIpanA madhyavartI meru parvatanI cUlikA AgaLa cAre bAju pharatA cha devo UbhA rahe. bIjI bAju jaMbudrIpanI jagatInA pratyeka dvAre kula cAre dvAre cA2 dikumArikAo bilanA piMDane lai lavaNasamudra tarapha mukha rAkhI cAre dizA sanmukha (lavaNa samudra tarapha) te baline pheMke, evAmAM cUlikA pAse UbhelA cha deva paikI koipaNa eka ja deva potAnI utAvaLImAM utAvaLI gatithI pheMkelA cAre dizAnA balipiMDo bhUmi upara paDayA pahelAM ja jaMbudrIpanA cAre dvAre pharIne grahaNa karI le. AvA prakAranI zIvratara gatie te chae devo lokano aMta jovAnI icchAe ekI sAthe chae dizAmAM vaTemArgunI jema cAlI nIkaLyA, evAmAM eka gRhasthane tyAM putra janmyo, te putra anukrame vadhavA lAgyo, evAmAM te putranA mAtA-pitAnA AyuSya pUrNa thayAM ane te maraNa pAmyA. anukrame e putra paNa hajAra varSanuM AyuSya bhogavI maraNa pAmyo, keTaleka kALe te putranA asthimajjA paNa naSTa thai cUkayAM, eTaluM ja nahi paNa te ja kuTuMbanI sAta peDhI paNa janmIne mRtyu pAmI, vItI gai. teonAM nAmanizAna paNa vizvamAMthI bhulAi gayAM. eTalo badho kALa vItI gayo to paNa A devo haju lokAMte pahoMcI zakyA nahi. A samaye koi AtmA sarvajJa prabhune prazna kare ke he bhagavaMta ! pelA devo atyAre kayAM sudhI pahoMcyA haze ? teone kApavAno bAkIno mArga have thoDo rahyo che ke vadhAre ? te vakhate bhagavaMta uttara Ape ke, he Atman ! teoe ullaMghelo mArga ghaNo che eTale aNakApelo mArga kApelA mArgathI saMkhyAta guNo vadhAre che. A pramANe lokapramANanI mahattA sUcaka dRSTAMta ApyuM. A dRSTAMta ghanarUpa karelA lokanuM samajavuM. * sUcIrajju, prata2rajju, ghanarajju ityAdinuM svarUpa jijJAsuoe lokaprakAza, pravacanasArodvAra, lokanAlikAstava ityAdithI jANI levuM. 91 iti samAptaM caturdazarajju vyavasthA vivaraNam // A pramANe caudarAjanI vyavasthAnuM varNana samApta thayuM. 1. A dRSTAMta pahelAM ApyuM che. For Personal & Private Use Only Page #867 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ karara ) rA ' ' saMkhyAta-asaMkhyAta-anaMtanuM savistara svarUpa zrIcandrIyA saMgrahaNI granthanA bhASAMtaranuM pariziSTa na. 2 noMdha:--jainadharmanA sarvajJokta trikAlAbAdhita ane avisaMvAdI mahAna siddhAMtomAM vividha sthaLe saMkhyAta, asaMkhya ane anaMta zabdothI saMbodhita ghaNI ghaNI vyAkhyAo Ave che. te prasaMge asaMkhyAtI ane anaMtI saMkhyA kone kahevAya? teno taviSayaka khyAla na hovAthI zrotAvarga potAnA mananuM samAdhAna svayaM karI na zakavA uparAMta eka prakAranI agamya mUMjhavaNa anubhave che. te dUra thAya e mATe saMkhyAtuM, asaMkhyAtuM ane anaMta kayAre thAya ? tenI kaMIka suspaSTa vyAkhyA paramakAruNika zrI jinezvaradevonA siddhAMtamAM trikAlajJAnI. rAga-dveSa mohanivarjita paramAtmAoe je rIte darzAvI che te ja ahIM sarala bhASAmAM rajU karI che. so sarvathI jaghanya saMkhyA ekanI che. tene dazaguNA karavA, punaH te dazane dazaguNA karavA, ema sattaravAra dazadazanI saMkhyAe guNatAM javuM jethI parArdha saMkhyA Avaze. A badhuM lokavyavahAropayogI gaNita che. A sarva temaja siddhAMtamAM Apela ekathI mAMDI *zIrSaprahelikAMta sudhInI sarva saMkhyA te madhyama saMkhyA jANavI. have pachInI je utkRSTa saMkhyA te cAra palyanI prarUpaNAe prApta thatI hovAthI tenuM savistara varNana kahevAya che. 1. eka abaja 100,0000000 (1) daza 10 (10) kharva 1.000,0000000 100 nikharva 10000,0000000 hajAra 1000 mahApA 100000,0000000 dazahajAra 10,000 zaMku 10,00,00,0000000 lAkha 10,000 jaladhi 100,0000000000000 dazalAkha 10,00000 anya 1000,00,00,0000000 karoDa 10,000000 madhya 10080,00000,0000000 dazakaroDa 10,0000000 (17) parArdha 1000000000000000000 yadAhaH- yathottaraM dazaguNaM bhavedeko dazAyutaH / / zataM sahasramayutaM lakSaprayutakoTayaH // 1 // arbudamabjaM kharva ca nikharvaM ca mahAmbujam / zaGakurvArddhamadhyaM parArddha ceti nAmataH // 2 // athavA i-za-zata-satrAyutanalakayutaverodaya zamaza: | arbardamabjaM kharva nikharva mahApAzaMkavastasmAt / jaladhizcAtyaM madhyaM parAdhyamiti dazaguNottaraM saMjJaH // 2. zIrSaprahelikAMtathI AgaLa palyopama sAgaropamanI saMkhyA tarapha vaLAya che. jayAre te ja saMkhyAthI bIjI bAju asaMkhya ane anaMtanI saMkhyA tarapha paNa vaLAya che. For Personal & Private Use Only Page #868 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [723] A sivAya aneka darzano tathA paMtho AzrayI judI judI rItie saMkhyAnA prakAro jovA maLe cha, te graMthAMtarathI rAvA. * saMkhya, asaMkhya tathA anantanu svarupa * jaghanya, madhyama ane utkRSTa ema saMkhyAnA bhedo traNa prakAranA che. tyArapachI prathama asaMkhyAtamAM parita asaMkhyAta, bIjuM yukta asaMkhyAta ane trIjuM asaMkhyAta asaMkhyAta. te pramANe anaMtamAM paNa paritta anaMta, bIjuM yukata anaMta ane trIjuM anaMtAnaMta. A pramANe traNabheda asaMkhyAtanA ane traNa anaMtAnA maLI 6, A chae bheda jaghanya, madhyama ane utkRSTanA bhedo vaDe (643=)18 bheda thAya che, emAM saMkhyAtAnA traNa bheda umeratAM 21 bheda saMkhyAtAdikanA thAya che. tathApi :-- saMkhyAta 3 bhede-1. jaghanya saMkhyAta 2. madhyama saMkhyAta 3. utkRSTa saMkhyAta asaMkhyAta 6 bhede-1. jaghanya paritta asaMkhyAta 2. madhyama paritta asaMkhyAta 3. utkRSTa paritta asaMkhyAta 1. jaghanya yukta asaMkhyAta 2. madhyama yukta asaMkhyAta 3. utkRSTa yukta asaMkhyAta 1. jaghanya asaMkhyAta asaMkhyAta 2. madhyama asaM. asaMkhyAta 3. utkRSTa asaM. asaMkhyAta anantuM 6 bhede-1. jaghanya paritta ananta 2. madhyama paritta ananta 3. utkRSTa paritta ananta 1. jaghanya yukta ananta 2. madhyama yukta ananta 3. utkRSTa yukta ananta 1. jaghanyAnantAnanta . 2 madhyamAnantAnanta 3. utkRSTAnantAnanta saMkhyAtasvarUpa vicAra-prathama bhenI. saMnyAne saMdhyA tarI3 sAptapuruSobhe bhAnI nathI. 78296 koI eka mANase ghaTAdi vastu dekhI, e kALe A eka ghaTa che evo avabodha na thatAM A ghaTa che ema parvata [eka]nA vizeSaNa rahita avabodha thAya che, tethI athavA paraspara (ApavA-levAnA) vyavahAramAM eka vastunI gaNatrI gaNAtI nathI tethI athavA ekanI saMkhyA ati (aMtima) alpa hovAthI A saMkhyAne saMkhyAtAmAM saMkhyA tarIke gaNitazAstrIo gaNatA nathI. AvuM karmagranthanI TIkAmAM paNa jaNAveluM che. For Personal & Private Use Only Page #869 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74 ] vaLI jema bene be e guNavAthI (be du cA2) 242=4, traNa ne traNe guNavAthI (traNa terI nava) 3x3=9 ema saMkhyAnI vRddhi prApta thAya che, paraMtu te bene athavA cArane eke guNavAthI tenI te ja saMkhyA rahe che, paraMtu pUrvanI mAphaka saMkhyAvRddhi thatI nathI. athavA ekane eke guNavAthI paNa saMkhyAvRddhi pAmatI nathI. AvAM aneka prakAranAM kAraNothI tattvajJapuruSoe ekanI saMkhyAne saMkhyAtAnI gaNatarImAM gaNelI nathI. nadhanya saMbAta--benI saMkhyAthI saMkhyAtAnI gaNatrI thAya che tethI be e jaghanya saMkhyAtuM che. madhyama saMbAta--traNathI laine je utkRSTa saMkhyAtuM AgaLa kahevAya che te saMkhyAthI avik (eTale temAMthI eka saMkhyA ochI) sudhInI sarva saMkhyA e madhyama saMkhyAte varte che. utkRSTa saMdhyAtasvarupa niruSana viSA--utkRSTa saMkhyAtuM jANavA mATe jJAnIoe pratyeka buddhizALI AtmAone samajAya tevI rIte (`asatkalpanA dvArA) cAra palyanI vyavasthA vaDe udAharaNapUrvaka nirUpaNa kareluM che. prathama to pramANAMgule niSpanna eka lAkha yojananA jaMbudrIpa sarakhI ja laMbAi, pahoLAi ane 316227 yojanAdhika paridhie yukata temaja 1000 yojana UMDAivALA cAra palyo (pyAlAo)nI kalpanA karavI. A cAre palya ATha yojananI jagatI (koTa) vaDe suzobhita ane te jagatI upara be gAu UMcI padmavara nAmanI vedikA vaDe yukta jANavA. (A kAraNathI) A vedikAnI UMcAinA kAraNa vaDe A pyAlAo jANe dvIpa-samudranuM digdarzana karavA mATe UMcI Doka karI talasI rahyA na hoya! athavA to yogapaTTane dhAraNa karanArA utkRSTa saMkhyAtanuM dhyAna (vicAra) karatA yogIo na hoya ! evI kalpanA karavAnuM mana thai jAya. A cAre pyAlA paikI pahelo anavasthita, bIjo zalAkA, trIjo pratizalAkA ane cotho mahAzalAkA e pramANe cArenI judI judI nAmasaMjJAo dhyAnamAM rAkhavI, emAM prathamanA anavasthita pyAlAne vedikA paryanta zikhA sahita sarasavanA dANA vaDe bharavo, bharyA bAda e anavasthita pyAlo DAbA hAthamAM grahaNa karI temAMthI jamaNA hAtha vaDe prathama eka sarasava jaMbudrIpamAM, bIjo lavaNasamudramAM, trIjo dhAtakIkhaMDamAM e pramANe ekeka sarasava pratyeka dvIpa ane samudramAM krame krame prakSepatA javuM. e pramANe prakSepa karatAM karatAM te pyAlAnA sarasavo, je dvIpa ke je samudre saMpUrNa khAlI thaI jAya tyAre, je dvIpa vA samudre khAlI thayo che te ja dvIpa athavA samudra jeTalI laMbAi ane pahoLAithI triguNa adhika paridhivALo punaH dvitIya pyAlo kalpavo. A pyAlo anavasthita ja rahevAno che. kAraNake A pyAlAnuM pramANa prativakhata parivartanane ja pAmyA ka2ze. mATe 1 lAkha yojana pramANavALo A anavasthita pyAlo game te sthAne parivartana bhale pAme, paraMtu bIjA pyAlAo to sarva sthAne jaMbudrIpavat lAkha yojana lAMbA-pahoLA, 1000 yojana UMDAivALA ane be gAunI vedikAsaha ATha yojana UMcI jagatIvALA samajavA. A nUtana pramANa-mApathI kalpelA 1. asatkalpanA eTale je kalpanAnuM svarUpa mAtra kahevAnuM hoya paNa te kalpanA pramANe vastu kaMi karAtI nathI, paraMtu te kalpanA dvArA vastu saralatAe dhyAnamAM Ave mATe karelI kalpanA te asattvanA For Personal & Private Use Only Page #870 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ kara5) pyAlAne punaH pUrvavat sarasava vaDe (vedikA sudhI) bharavo ane pUrvavat upADI anavasthita pyAlA vaDe sarasavathI prakSepelA je dvIpasamudro te dvIpa-samudrothI AgaLa AgaLanA dvIpa-samudra kramazaH kramazaH ekeka sarasavano dANo nAMkhatA javuM. nAMkhatAM nAMkhatAM A punaH kalpelo ane pahelA pyAlAnI apekSAe bIjI vakhate A palya khAlI thaye chate A pyAlo khAlI thayo che, tenI sAkSIrUpa' eka ja dANo khAlI paDI rahelA zalAkA nAmanA bIjA pyAlAmAM nAMkhavo ane anavasthita bIjo pyAlo jyAM khAlI thayo hoya te ja dvIpa vA samudranA pramANavALo pyAlo punaH kalpI sarasavo vaDe karIne pUrvavat bharavo, bharyA bAda AgaLa AgaLanA dvIpa-samudra nAMkhatA javuM. jyAre te pyAlo khAlI thAya tyAre punaH sAkSIrUpa bIjo eka dANo te ja zalAkAmAM nAMkhavo, e pramANe anekazaH bharAtA ane dvIpa samudra nAMkhavA vaDe karIne khAlI karAtA anavasthita pyAlAonAM sAkSIrUpI kaNoe karI, zalAkApyAlAne saMpUrNa sazikha bharI devo. je sthAne anavasthita pyAlAnA sAkSIrUpa kaNo vaDe zalAkApyAlo saMpUrNa bharAI rahyo hoya te sthAnanA dvIpa vA samudranA vistAra jeTalA anavasthita palyane sarasava vaDe karI bharI tyAM ja hamaNAM mUkI rAkhavo, kAraNa ke have to pAcho zalAkApyAlAno upayoga karavAno che. have anavasthitanI sAkSIrUpa bharAelA kaNothI yukta je zalAkApyAlo tene hastamAM grahaNa karI, je ThekANe zalAkApyAlo saMpUrNa bharAI rahyo tyAMthI athavA anavasthita pyAlAno chello dANo je dvIpa vA samudra paDayo hoya tyAMthI pUrvanI mAphaka AgaLanA dvIpa vA samudromAM ekeka sarasava nAMkhatAM javuM. e pramANe sarasava nAMkhatAM te zalAkApyAlo sarasavathI jyAre niHzeSa thAya tyAre zalAkApyAlo khAlI thayAnI sAkSIrUpa eka sarasava trIjA pratizalAkA pyAlAmAM nAMkhavo. have pUrve je ThekANe anavasthita bharelo paDayo che tene upADI zalAkAnA sarasava vaDe vaTalAelA eTale saMga thaelA dvIpa vA samudrathI AgaLanA dvIpa-samudra ekeka sarasava nAMkhatA javuM. nAMkhatAM nAMkhatAM jayAre pyAlo rikata thAya tyAre 1. keTalAka granthakAro je sAkSIrUpa kaNa jyAM jyAM prakSepavAno che, te anavasthita pyAlAnA sarasava prakSepyA bAda temAMno aMtima eka kaNa sAkSI tarIke anya pyAlAmAM nAMkhavA sUcana kare che. praznaanavasthita eTale je sthita nahi eTale vArevAre pramANamAM badalAyA kare tevo. A pramANe artha jyAre thAya che, tyAre prathamano pyAlo je anavasthita temAM kaMI pheraphAra thayo nathI to pachI tene anavasthita kema kaho cho? anavasthitapaNuM pAme tyAre kaho temAM amane kaMI harakata nathI paNa vartamAnamAM to te avasthita che. vaLI tamAre jayAre avasthita nahIM kahetAM anavasthita kahevo che to bIjA anavasthitavat prathama ja pyAlo niSThA pAmyo tyAre tenI sAkSIrUpa eka kaNa zalAkAmAM kema na nAMkhyo ? uttara-prathamano pyAlo anavasthita teTalA mATe ja rAkhyo che ke bhaviSyamAM anavasthitapaNAnI yogyatA pAmavAno che mATe, jema ghI bharavAno ghaDo bhale temAM vRta nathI chatAM paNa temAM ghI bharavAnI yogyatA jayAre tyAre thavAnI hovAthI "ghIno ghaDo' ema kathana karAya che tema A daSTAMta game te apekSA rAkhI ghaTAvI zakAya che. ane ethI ja kharuM anavasthitapaNuM to bIjA pyAlAthI levAnuM che. kAraNake pahelA pyAlAne je anavasthita kahyo te to mRtadhara daSTAMte ja, anyathA A pyAlo bIjA zalAkadi pyAlAvat samAna pramANa niSpanna hovAthI "avasthita ja kahevo yogya gaNAta ! ane te kAraNathI ja sarvathI prathama lAkha yojana pramANavALo anavasthita pyAlo khAlI thayo tyAre eka sarasavano kaNa zalAkAmAM nAMkhavAmAM Avyo nathI. For Personal & Private Use Only Page #871 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ kara6 ) sAkSIrUpa eka dANo khAlI paDelA eka zalAkAmAM nAMkhavo. e pramANe jayAM sudhI sAkSIrUpa kaNo vaDe zalAkA na bharAya tyAM sudhI anavasthitane vAraMvAra bharI dIpa-samudromAM sarasavo prakSepavA vaDe khAlI karavA. e pramANe anavasthita khAlI thayAnI sAkSIrUpa kaNo vaDe karIne zalAkAne bharavo. have pUrvanI mAphaka anavasthitano jayAM chello kaNa paDayo te dvIpa ke samudra jevaDo anavasthita kalpI sarasavo vaDe bharIne hAlamAM to tene mUkI rAkhavo. have punaH bharAelA zalAkApyAlAne upADI AgaLa AgaLanA dvIpa-samudromAM temAMnA sarasavanA dANA nAMkhatAM jayAre te zalAkApyAlo niHzeSa thAya tyAre sAkSIrUpa bIjo eka kaNa pratizalAkAmAM nAMkhavo, AthI pratizalAkAmAM be kaNa thayA. e pramANe anavasthitanA sAkSIbhUta kaNoe karIne zalAkA ane zalAkAnA sAkSIrUpa kaNo vaDe karIne pratizalAkAne sazikha bharavo. have jayAre pratizalAkA je sthAne saMpUrNa bharAyo te sthAne anavasthita pyAlAnI jema te dvIpa vA samudra pramANa zalAkAne sarasava vaDe bharIne mUkI rAkhavo. (eTale anavasthita ane zalAkA banne pyAlAo bharelA paDayA che.) kAraNake zalAkApyAlo khAlI kayAre thAya ke jayAre pratizalAkAmAM sAkSIbhUta kaNa nAMkhavAnI jagyA hoya to ane ahIM to zikhA sahita-aMtima hada sudhI bharelo che. ethI zalAkApyAlo svataH bharAelo ja rahyo. jayAre zalAkA paNa saMpUrNa bharelo che tyAre anavasthitane sAkSIrUpI kaNa nAMkhavAnI jagyA paNa nathI, jethI anavasthita pyAlo paNa svataH bharelo paDI rahyo. have trIjA pratizalAkAne upADI zalAkAe nAMkhelA dvIpa-samudrathI AgaLa AgaLanA dvIpa-samudra pUrvavata sarasava nAMkhatAM jayAre te pyAlo niSThA pAme tyAre A pratizalAkAnA sarasavo khAlI thayAnI sAkSIrUpe eka kaNa mahAzalAkA nAmanA pyAlAmAM nAMkhavo. have je ThekANe zalAkA svataH bharAelo paDayo che, te sthAnethI upADI pratizalAkAe kSepavelA dvIpa-samudrathI AgaLa AgaLa eka eka dANo nAMkhatAM javuM. jayAre te pyAlo khAlI thAya tyAre sAkSIrUpe eka dANo pratizalAkAmAM nAMkhavo. have zalAkA khAlI thaI gayo che ane pratizalAkA haju saMpUrNa bharavo bAkI rahyo che. tethI tadantarAle anukrame vRddhi pAmatA vistAravALo je anavasthita pyAlo je zalAkA sAthe bharI rAkhyo hato tene have upADI pUrvavatu AgaLa AgaLanA dvIpa--samudra sarasavo kSepavatAM, te khAlI thaye chate sAkSIrUpI eka eka sarasavanA kaNo vaDe karIne zalAkAne bharavAno che, mATe te zalAkAmAM eka kaNa nAMkha vAraMvAra dvIpa-samadrothI khAlI thatA ane bharAtA anavasthitavaDe karIne zalAkAne bharavo. te bharAya (anavasthitane to tyAM ja pUrvavata bharIne rAkhI ja mUkavo) eTale te zalAkAne upADI. te zalAkAnA sarasavo AgalA AgalA dvIpa-samudra nAMkhatAM pyAlo jayAre niSThA pAme-khAlI thAya tyAre eka dANo pratizalAkAmAM punaH sAkSI mATe nAMkhavo. (e pramANe be dANA pratizalAkAmAM thayo.) ema pUkata. rItie anavasthitane bharI bharIne khAlI karatAM karatAM zalAkAne bharavo, bharelA zalAkAnA sAkSIrUpI kaNovaDe karIne pratizalAkA bharavo ane pratizalAkAne anekavAra bharIne khAlI karatAM. tenA kaNonI sAkSIvaDe punaH mahAzalAkAne saMpUrNa zikhAsaha bharavo. je je sthAne pratizalAkA bharAyo eTale zalAkAnI sAkSIno dANo nAMkhavAnI jagyA nahi hovAthI zalAkApyAlo pUrvanI mAphaka hAlamAM paNa svataH bharelo For Personal & Private Use Only Page #872 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ kara7 ] paDI rahyo. zalAkA bharelo hovAthI anavasthitane mATe paNa tenI jema sAkSI kaNanI jagyA nahIM hovAthI te paNa bharelo paDayo che. have pUrvanI mAphaka ahIM pAcho pratizalAkA bharIne rAkhI mUkavo. have pUrve anavasthita zalAkA ane cAlu pratizalAkAmAM paNa mahAzalAkA bharelo hovAthI sAkSIbhUta kaNa nAMkhavAnI jagyA kayAMthI rahe? ane ethI ja te khAlI paNa zI rIte thAya? eTale A paNa bharelo paDI rahyo, ema traNe svataH bharelA paDayA che ane cotho mahAzalAkA bharAyo che. ethI AgaLa pAMcamo pyAlo nathI, jethI tene (mahAzalAkAne) khAlI karavAno avasara bane. mATe svataH bharAelA traNa ane cotho je mahAzalAkA bharyo che, ema cAre pyAlA sazikhA sarasavayukta bharelA rahyA che, temAM jenI avasthA aniyata che tevo anavasthita to je dvIpa-samudra khAlI thayo ane tyAM ja bharI rAkhyo che tethI te dvIpa vA samudra pramANa jeTalo ja samajavo ane bAkInA traNa pyAlA to anavasthita nathI mATe jaMbUdvIpa jeTalA (1 lAkha yojana) pramANavALA ane te vedikAsaha samajavA. A cAre bharelA pyAlA dikakumArIone ramavA mATenA cAra dAbaDA ke jenA upara kramazaH DhALa paDatuM zikhara sahita sarasavanI rAzirUpa DhAMkaNuM na hoya tevA zobhe che. A cAre pyAlAne koI eka mahAna vistAravALI jagyAmAM ThAlavIe ane buddhi vaDe teno eka Dhagalo kalpIe, e DhagalAmAM cAre pyAlAne bharavA mATe vAraMvAra jaMbUdvIpAdi dvIpa-samudromAM jayAM jayAM sarasavo prakSepyA che, te badhAya lAvIne A DhagalAmAM punaH bheLavIe-sAmela karIe, tyArapachI ekaMdara jeTalI gaNatrI--saMkhyA te DhagalAnI thAya, temAMthI ja phakta eka dANo hAthamAM uThAvI laie, lIdhelA e eka ja dANA sivAyanI, DhagalAmAMnA sarasavonI gaNatrI karatAM je saMkhyA prApta thAya te te utkRSTa saMdhyAtanuM pramANa thayuM jANavuM. * saMdhyAtI saMsthAnA mevonuM sva-pUrve karelA DhagalAmAMthI je eka dANo laI lIdho hato te ja eka dANo punaH te ja DhagalAmAM pAcho nAMkhatAM je saMkhyA prApta thAya te (1) nAcarittasaMdhyAta pramANa jANavuM. A gayacattinI saMkhyAmAM ekAdika sarasava umeryA pachIthI te utkRSTa je sarva saMkhyA tethI avaki (ekAdi cUna) sudhInI madhyama (vacalI) saMkhyA sarva (2) madhyamapatti saMdhyatu jANavuM. have jaghanyayukta asaMkhyAtAnI rAzi dvArA utkRSTaparitta asaMkhyAta batAve che. je rakama svasaMkhyAvaDe jeTalA pramANayukta hoya te rakamane teTalI vAra samazreNIe sthApI paraspara teTalI vAra sudhI guNAkAra karavAthI je saMkhyA prApta thAya te saMkhyAno te abhyAsa aMka kahevAya. jema pAMcanI rakama che. A rakama pAMca hovAthI pa4545454pa A pramANe pAMca vAra sthApI paraspara guNAkAra zarU karavo. jema pahelA pAMca sAthe pAMcano guNAkAra karIe tyAre 25 thAya. punaH 254patraguNIe tyAre 125 thAya. 125*5=625 thAya, tene pAMce guNIe (62545=) tyAre 3125 thAya. A pramANe saMkhyA lAvavI tene abhyAsa kahevAya. (tevI rIte 4 saMkhyA hoya to samazreNIe cAra cAra sthApI paraspara guNAkAra karavo. jema 444=1644=6484=156 A badhuM abhyAsa gaNita kahevAya.). 4. asaMkhyAtanI gaNatarIne samajavA mATe utta, yuvata ane anaMta A traNa pAribhASika saMkhyAdarzaka saMjJAo che. For Personal & Private Use Only Page #873 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 7ra8 ] A pramANe pUrvakathita sarasavanA DhagalAmAM nizcayathI jeTalA sarasavonI saMkhyA sarvadarzI jJAnInI dRSTie che, teTalI saMkhyA pramANa rAzio samazreNIe sthApI paraspara guNAkAra karavAthI je chellI saMkhyA prApta thAya te (4) dhanutta asaMjJAta kahevAya. e abhyAsa karatAM chellI je saMkhyA AvI temAMthI eka saMkhyA bAda karIe eTale (3) trIjuM utkRSTa patti asaMtu Ave. asatkalpanAe samajavA pUratuM mAnI laie ke te DhagalAmAM 100nI ja saMkhyA che, te sarvene A pramANe samazreNIe sthApIe. 100x100x100x100x100 ema so vA2 sone soe guNIe tyAre te rAzino 'abhyAsa' karyo kahevAya ane 'abhyAsa' karatAM je saMkhyA prApta thAya te abhyAsasaMkhyA pramANa kahevAya. e rIte rAzino `abhyAsa karavA mATe samajavuM. ane kahela saMkhyAono abhyAsa (guNAkAra) karatAM je saMkhyA prApta thAya teTalI saMkhyA pramANa eka AvalikAnA samayo paNa thAya che ema zrI jinezvara bhagavaMto prarUpe che. A nadhayukta asaMbAtAthI ekAdika adhika ane e ja utkRSTa yukta asaMkhyAtathI ekAdika nyUna sarva saMkhyA te (5) madhyamamuktaasaMnyate jANavI. A jaghanyayukta asaMkhyAtanA pramANane pUrvavat abhyAsa karatAM je saMkhyA Ave temAMthI eka nyUna karIe tyAre (6) utkRSTa yuvattAsaMjJAta thAya ane e nyUna karelA dANAne bheLavI daie tyAre (7) nadhanya gamaMcyAta asaMjJAta Ave, e jayAM sudhI utkRSTa na thAya tyAM sudhI saghaLuMya (8) madhyama gasaMdhyAta nasaMdhyAta samajavuM. have jaghanya asaMkhyAta asaMkhyAtano abhyAsa karIne Avela saMkhyAmAMthI eka dANo ocho karIe tyAre (9) utkRSTa gasaMdhyAta asaMdhdhAta Ave. e ocho karela dANo te ja saMkhyAmAM yukta karI daie tyAre (1) nadhanya tti (pratye) anaMta thAya. e jayAM sudhI utkRSTa thavA na pAme tyAM sudhI (2) madhyama tti anantu kahevAya. e jaghanya pariAnaMtanI rAzino abhyAsa karI Avela saMkhyAmAMthI eka dANo bAda karIe tyAre (3) uttara pratyeAnanta kahevAya. e ekarUpa evo sarasava pAcho te ja rAzimAM prakSepI daie tyAre (4) nadhanya yuvatAnanna thAya. e jaghanyathI u52 ane utkRSTayukta anaMta nIcenI sarvasaMkhyA (5) madhyama yuvatta ananta jANavI. e jaghanyayukta anaMtAnI rAzino abhyAsa karavAthI Avela saMkhyAmAMthI eka bAda karatAM rahela saMkhyA (6) utkRSkRSTa yukta anane jANavI. e bAda karelA sarasavane vaLI ekaTho karI daie tyAre (7) nadhanya ganantAnanta AvIne UbhuM rahe. te jaghanyAnaMtAnaMtathI AgaLa ane utkRSTAnaMtAnaMtathI nIcenI sarva saMkhyA (8) madhyama anantA ananta jANavI. have (9) utkRSTa anantAnanta to zrI jaina siddhAntakAroe 'kosanuM anaMtALa taLyuM nasthi' kRti anuyogadvAra sUtravacanAt| mAnya kareluM nathI, ane e ja kAraNathI tenI saMkhyA darzAvavAno vidhi paNa nathI. A pramANe zAstrokta saMkhyAtAdinuM varNana pUruM thayuM. avatarana--uparanuM vistRta varNana siddhAMtAzrayI kahyuM, have karmagranthakAra AzrayI saMkhyAtAdinuM varNana ane tethI upasthita thayelo bheda darzAvAya che. 1. 'abhyAsa' e eka gaNitano saMjJAvAcaka pAribhASika zabda che. For Personal & Private Use Only Page #874 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 729 ] * 'karmagranthAzrayI saMkhyAtAdi saMkhyAnuM nirupaNa cothA jaghanyayukta asaMkhyAtA sudhInI rIti to zAsrasiddhAMtakAra ane karmagranthakAra bannenI sarakhI ja Ave che. te pachIthI amuka saMkhyAnI bAbatamAM bheda paDe che, jayAre amuka amuka sthAne tulya paNa Ave che. cothA jaghanyayukta asaMkhyAtano varga karIe tyAre je saMkhyA Ave te nayanya asaMbAta basaMnmAta. A jaghanya asaMkhyAta asaMkhyAtamAMthI eka saMkhyA ochI karIe tyAre pAchalI uttara putta asaMbAtasaMkhyA Ave ane vacalI sarva saMkhyA madhyama asaMbAte hoya. varga eTale zuM? guNAkAramAM jema pAMcanI saMkhyAne pAMcavAra sthApI paraspara guNAkAra karavo paDato hato tema vargamAM hotuM nathI. paraMtu varga guNAkAramAM to pAMcane pAMce (545) guNIe ane je saMkhyA Ave tene varga kahevAya. paraMtu pAMca pAMcavAra guNavI te nahi, paNa teTalI saMkhyAne teTalIe `guNavAthI ja varga Ave che. jaghanya asaMkhyAta asaMkhyAtanI saMkhyAthI lai uttara asaMkhvAta asaMbhAta thI avik saMkhyA madhyama asaMdhyAta gasaMdhdhAte jANavI. jaghanya asaMkhyAta asaMkhyAtanI rAzine traNa vAra varga karavo. (jema 545=25425=6254625=390625 A pramANe) traNavAra vargIne pachI temAM nIcenI 10 vastuo meLavavI. temAM prathama 1. caudarAja pramANa lokAkAzanA jeTalA pradezo te badhAya, 2. samagra lokAkAzavartI gatisahAyaka dharmAstikAyanA sarvapradezo, 3. sthitisahAyaka adharmAstikAyanA sarva pradezo, 4. eka jIvanA sarvAtma pradezo (je asaMkhya che te) tathA pa. AThe karmanAM sarva sthitibaMdhanAM adhyavasAyasthAno je asaMkhya lokAkAza pramANa che te pahelA jJAnAvaraNIyakarmanI vaijaghanya sthiti aMtarmuhUrtanI ane utkRSTa trIza koTAkoTI sAgaropamanI che. e aMtarmuhUrtanI sthitinA prathama samayathI mAMDI utkRSTa sthiti sudhInA jeTalA samayo thAya teTalI ja saMkhyAe te karmanAM sthitisthAnako che. have ekeka sthiti sthAnamAM 1. 1500 varSa pahelAM pustaka lekhana paddhati (prAyaH) na hatI. sAdhuo badhAM zAstro kaMThastha rAkhatA hatA. kALa krame buddhi kSINa, kSINatara, kSINatama thatAM AjathI paMdaraso varSa upara sAdhuoe kaMThastha jJAna je hatuM te pustaka upara lakhAvarAvyuM. te samayanI paristhitinI rajUAta A sthaLe nahIM karUM paraMtu eka vAta yAda rAkhavI ke sAdhuomAM judI judI jJAnaparaMparA cAlatI hatI. chevaTe be paraMparA svIkAravAmAM AvI. zAsrasiddhAMta paraMparA to che ja paNa bIjI paraMparA kArmagraMthika che. jo ke baMne paraMparA vacce bahu ja ochA matabheda che chatAMya tenI paNa noMdha levAmAM AvI eTale tattvajJAnamAM be paraMparA cAle che. eka zAstra-siddhAMta ane bIjI kArmagraMthika, A banne paraMparAmAM yathArtha paraMparA kai ? te kevaLI sivAya nirNaya maLI zake tema nathI eTale jainasaMgha baMne paraMparAno Adara karato Avyo che. --te vakhate pustaka tarIke tADapatra pradhAna haze. 2. taLuLo varSa: A vacanathI. 3. aMtarmuhUrta sthiti te nadhanya sthitisthAna jaghanyasthiti ekAdika samayanI saMkhyAthI adhika karyA pachIthI TheTha te utkRSTa sthiti thAya. tethI pahelAMnI badhI sthitio madhyamasthitisthAna kahevAya ane sarvotkRSTa sthiti te utkRSTa sthitisthAna / 92 For Personal & Private Use Only Page #875 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 73 ] asaMkhyAtA lokAkAza jeTalA adhyavasAyasthAno kAraNabhUta che. (athavA asaMkhyAtA lokAkAza jeTalA adhyavasAya sthAnakoe kevaLa eka sthiti sthAnaka) yadyapi jIvo anaMtA che. tathApi koipaNa karmanA sthitisthAnamAM adhyavasAya sthAnakonI saMkhyA, asaMkhya lokAkAza pradeza pramANa che. praznaH--jayAre jIvo anaMtA che to pachI sthitibaMdhanA adhyavasAyo anaMta lokAkAza pradeza pramANa kema na paDe ? uttara jIvo bhale anaMtA hoya paraMtu eka jIvano jevo adhyavasAya sarvajJa bhagavaMtoe nihALyo, tevA ja prakAranA samAna adhyavasAyo bIjA ghaNA jIvonA maLI AvyA. jo anaMtA jIvo AzrayI pratyekanA judA judA ja adhyavasAyo paDatA hoya to te anaMta adhyavasAya pramANa darzAvata, paraMtu tema thatuM nahi hovAthI eka adhyavasAya sthAnamAM ghaNA jIvo AvI javAthI vargIkaraNanI jema anaMta jIvo vaheMcAI javAthI adhyavasAya sthAnako asaMkhyAtA lokAkAzanA pradeza jeTalA ja paDe che. 6. anubhAgabaMdha ke rasabaMdhanA hetubhUta adhyavasAyasthAno jayAre AThe karmanAM bhegAM karIe to paNa asaMkhya lokAkAza pradeza pramANa ja thAya che. arthAt anubhAgabaMdha kaho ke rasabaMdha kaho, sarvathI jaghanya rasa dristhAnika (asaMkhya lokAkAza pramANa) baMdhAya. (sattara prakRti AzrayI ekaThANIyo paNa baMdhAya) A sarva jaghanya rasathI ekeka rasa vibhAganI apekSAe je sarvotkRSTa rasabaMdha sthAna sudhI vRddhi thavI te ravinthasthAno kahevAya. temAM asaMkhya lokAkAza pradeza jeTalA anubhAga adhyavasAyo kAraNabhUta che. jethI eka sthAnaka rasamAM paNa asaMkhya vibhAgo paDI jAya che. jema eka jIve dvisthAnIyo rasa amuka prakRtino bAMdhyo e ja dristhAnika bIjA jIve bAMdhyo. have bAMdhyo che to bannee dristhAnika, paraMtu prathama jIve atimaMda bAMdhyo, bIjAe tethI tIvra bAMdhyo, athavA koie jaghanyotkRSTapaNe bAMdhyo, AthI prathama karatAM bIjAmAM, bIjA karatAM trIjAmAM, ema jaghanya, madhyama, utkRSTa tathA maMda-maMdatara-tIvra-tIvratara bhedAzrayI asaMkhya lokAkAza pramANa anubhAgabaMdhanAM sthAnako paDe che. eka lakSaNatA evI che ke aSTakamanA rasa vibhAgo ekaThA karIe to ye asaMkhya lokAkAza saMkhyAmAM ja Ave. mA pramANe anubhAgabandhanAM hetubhUta sarva karmanA asaMkhyAtA adhyavasAya sthAnako. 7. mana, vacana, vAya e rivaraNAnI nirvimAnya vimA saMdhyA. yoga eTale zakti-ra vayantarAyanA kSayopazamathI utpanna thayelI je zakti te yoga kahevAya. sarvathI jaghanya yogalabdhi aparyAptA sUkSma nigodIyA jIvane hoya che. tyArapachI kramazaH amuka amuka jIvAzrayI aMze aMze vadhe ane sarvathI vadhato vadhato 1. jinezvaradevanA tattvajJAnanI e ja balihArI che ke eka karmanAM jeTalAM, teTalAM ja AThe karmanAM, eTale AThenAM bhegAM karIe to paNa asaMkhya lokAkAza pramANa rasabaMdhanAM sthAnako thAya che. A pramANe aMtarmuhUta asaMkhya prakAranAM che. saMkhyAtI, asaMkhyAtI ane anaMtI saMkhyAmAM paNa saMkhyAtA, asaMkhyAtA ane anaMtA bhedo paDe che. AvA kasoTInA sthAne ja paramatArakadevanA zAsanathI vAsita AtmAnI avicaLa zraddhArUpI suvarNanI parIkSA thAya che. dhamastikAyAdi daza asaMkhyAtAnuM vistRta varNana, saMkhyAtAdinuM varNana vArtha-saMvama varmAcArmAtinikola viMzika-malApanA-sUkSmAvivAra-navavikAza ityAdi aneka granthothI jANI levuM. 2. nona rihiM thAno. 3. savalyo va no ItyAdi. For Personal & Private Use Only Page #876 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 731] utkRSTa yoga saMjJIpaMcendriya manuSyane hoya che. sarvathI jaghanya yogathI laine sarvotkRSTa yoga sudhInA aMze aMze vRddhi rUpa thatA nirvibhAjya vibhAgo (sarva yogANuo) je sthitisthAnavat svarUpe che te paNa eka sUcizreNInA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA jANavA. ekeka yogasthAnamAM anaMtA jIvo hoya kAraNake sarakhe sarakhA yoga sthAnovALA jIvo anaMtA hovAthI. 8. eka kALacakranA samayo te badhAya umeravA. vIza koDAkoDI sAgaropamakALanuM eka kALacakra bane che. A kALacakramAM be vibhAga paDe che. utsarpiNI ane avasarpiNI. daza koDAkoDI sAgaropamanI eka utsarpiNI ane teTalA ja sAgaropamanI eka avasarpiNI thAya che. te utsarpiNI ane avasarpiNI pAchI cha cha ArAthI yukta che. utsarpiNI eTale sarva bhAvomAM caDhato kALa ane avasarpiNI te sarva pariNAmomAM utarato kALa. te kALacakro anaMtA gayA ane anaMtA jaze. 9. pratyeka (eka zarIramAM eka jIva hoya tevA) zarIravALA jIvonI sarva saMkhyA je asaMkhyAtI che te umeravI. (sAdhAraNa jIvo ane siddha-mokSanA jIvo anaMta che tene varjIne) 10. sAdhAraNa vanaspatinA zarIrarUpa jIvo je nigodathI oLakhAya che te nigodonI asaMkhyAtI saMkhyAne umero. A caudarAjalokamAM nigodo asaMkhyAtI che. anaMtakAya kaho, sAdhAraNa kaho ke nigoda kaho, badhAya paryAyavAcaka zabdo che. ahIMyA sAdhAraNa jIvo te sukSma-bAdara be bhede che. temAM anaMtakAya jIvonAM zarIra rUpa nigodone goLAo rUpe kalpI che te levI, ane bAdara nigodo te anaMtakAya sAdhAraNa vanaspatikAyamaya che te levI. e sUkSma nigodanA goLA je asaMkhyAtA che te goLAnI ja gaNatrIrUpa saMkhyA ane bAdara nigodo bannene umeratAM je saMkhyA thAya che. tAtparya e ke sUkSma nigodonA asaMkhyAtA goLA che. ekeka goLAmAM asaMkhyAtI nigodo che. ekeka nigodamAM anaMtA jIvo che. anaMtA jIvo maLIne eka zarIra race che. tethI jIvo paraspara saMbaddha hoya che, ane ethI ja je jIvo e nigodamAM eka sAthe utpanna thayelA che te sarva jIvonI zvAsocchavAsa kriyA, temaja tenA te ja zarIromAM janma ane maraNa paNa teonA eka* sAthe ja hoya che. 1. juo abhidhAnacintAmaNi (haima) koza, devakASThanA 127 thI 131 zloka. kAlo dvividho'vasarpiNyutsarpiNI vibhedataH / sAgarakoTikoTInAM viMzatyA ca samApyate // 1 // avasarpiNyAM SaDarA utsarpiNyAM ta eva viparItAH / evaM dvAdazabhirarairvivartate kAlacakramidam // 2 // tatraikAntasuSamA'razcatasvaH koTikoTayaH / sAgarANAM suSamA tu timrastatkoTikoTayaH // 3 // suSamaduHSamA te dve duHSamasuSamA punaH / saikA sahasrairvarSANAM dvicatvAriMzatonitA // 4 // atha duHSamaikaviMzatirabdasahasrANi tAvatI tu syAt / ekAnta duHSamA'pi hi etatsaMkhyAH pare'pi viparItAH // 5 // For Personal & Private Use Only Page #877 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 732 ] A pramANe 1. hoLAza, 2. dharmAstiAya, rU. adharmAstiAya, 4. pu nIvanA Atmapravezo, 5- 6. sthitibandha tathA rasabandhanAM adhyavasAya sthAno, 7. mana-vacana-kAya yoganA nirvibhAjya vibhAgo, 8. eka kAlacakranA samagra samayo, 6. pratyeka zarIrI jIvonI sarva saMkhyA, 10. sAdhAraNa vanaspatinA zarIrarUpa nigodo. A daze vastuo asaMkhyAtI gaNAya che, te daze daza asaMkhyAtI vastune ekaThI karIe ane karyA bAda je saMkhyA Ave te saMkhyAne punaH vargIe, eno varga karyA bAda je saMkhyA Ave temAMthI eka bAda karIe tyAre utkRSTa gasaMcyAta asaMbAta thAya, ane bAda karelo eka umerI daie tyAre nadhanya tti ananta thAya, ane jaghanya paratta anaMtathI AgaLa ane utkRSTathI nIce e sarva madhyamatta ananta thAya. e jaghanyaparitta anaMtanI rAzino abhyAsa-guNAkAra karatAM je saMkhyA Ave te badhayuvajJAnanna thAya, temAMthI eka UbhuM karatAM utkRSTattAnanna thAya. e cothA jaghanyayukatAnaMtanuM jeTaluM kALa pramANa teTalI ja saMkhyAe samAna abhavya jIvo jagatamAM che. A saMkhyAthI AgaLa ane utkRSTathI nIcenI sarva saMkhyA madhyamayukta asaMghyAtI jANavI. e badhayuvatta gasaMdhyAtanI rAzino varga ka2vAthI je saMkhyA prApta thAya te nadhanyAnantAno jANavI. temAMthI eka ochI karIe tyAre pAchaluM utkRSTamutta ananta kahevAya. e sAtamA nadhanya ananta ananta ethI upa2 utkRSTa sudhInI madhyama saMkhyAo madhyama ananta bananne jANavI, ane nayanya anantAnantanI rAzino trivAra varga karIe ane tethI prApta thayelI saMkhyAmAM A cha padArtho umeravA. 1. siddhA siddhanA jIvo je pAMcame anante che te badhAe umeravA. 2. nona-sarva anaMtakAya yA nigodIyA yA sAdhAraNa-sUkSma bAdara badhAe nigodIyA jIvo. 3. vaLaK$ sarva pratyeka sAdhAraNa sUkSma bAdara sarva. 4. Ana--anaMto, atIta, anAgatakALa ane vartamAna samayarUpa vartamAnakALa ema traNe kALanA sarva samayo. 5. puttA--jagatavartI sarva pudgalanA paramANuo ane 6. savvamanonaosarva alokAkAzanA pradezo e chae anaMtA temAM umerI daie. e umeryA bAda je saMkhyA Ave tene punaH traNavAra vargI devI ane temAM punaH zeya padArtho anaMtA hovAthI kevaLajJAna ane kevaLadarzananA anaMtA paryAyo umeravA, ema karatAM je saMkhyA Ave te saMkhyA utkRSTa anaMta anaMtanI AvI kahevAya. e utkRSTAnaMtAnaMte koipaNa vastu vidyamAna na hovAthI A anaMta saMkhyAnuM kaMipaNa prayojana nathI. sarva vastuo trivizvamAM madhyamAnantAnanta sudhI ja varte che. A pramANe karmagrantha mate anaMtuM nava prakAranuM thayuM, ane siddhAntakAranA mate ATha prakAranuM thayuM. *. je mATe kahyuM che ke :--- samayaM vakkatANaM samayaM tesiM sarIranivvattI / samayaM ANugahaNaM samayaM usAsanIsAso // 1 // sAhAraNamAhAro sAhAraNaANupANagahaNaM ca / sAhAraNa jIvANaM sAhAraNalakkhaNaM eyaM // 2 // 1. koipaNa kALe mokSe javAne mATe sarvathA ayogya evA jIvo. 2. siddhA nigoajIvA vaNassaikAla puggalA ceva / savvamaloganahaM puNa tivaggiyaM kevala dugaMmi // 1 // For Personal & Private Use Only Page #878 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 733 1. jema dasamI utkRSTa saMkhyA hoya emAM jaghanya eka gaNAya ane utkRSTa daza gaNAya, ema jaghanya ane utkRSTa e bannenI to dareka sthAnomAM eka niyata saMkhyA hoya che. paraMtu emAM madhyama aneka prakAranuM gaNAya, jema traNa e madhyama saMkhyA, jayAre pa-7-9 e badhIe madhyama gaNAya che. ema jaghanya ane utkRSTa saMkhyA 21 prakAranA saMkhyAtAdimAM eka ja rIte niyamita che. jayAre madhyamanI sarva saMkhyAo aneka prakAranI che. 2. siddhAntakAranA kathanamAM je saMkhyA "abhyAsa-guNAkArathI levAya che, te ja saMkhyA karmagraMthakAra varga karIne lAve che. A pheraphAra cAra ThekANe (be asaMkhya ane be anaMtAmAM) Ave che. te sujJa pAThakoe dhyAnamAM rAkhavuM. 3. saMkhyAtAmAM punaH saMkhyAtA, asaMkhyAtAmAM asaMkhyAtA ane anaMtAmAM anaMtA prakAro paDe che, je saheje khyAlamAM Ave tema che. navayuvati pasaMdhyA (cothe asaMkhyAte) eka AvalikAnA samayo gayacayuvata manane (cothe anaMte) abhavya jIvonuM mAna, madhyama yuvA manane (pAMcamA anaMte) samyakatvAdithI patita thayelA (4thA guNasthAnakathI 11mAM guNasthAnaka sudhInAM) AtmAo ane sarva siddhAtmAo che. madhyama AnA manane (AThamA anaMte) 22 vastuo che. jemake-bhavyo, nigodo, tiryaMco, mithyAtvIo, avirati jIvo vagere vagere. A pramANe saMkhya, asaMkhya ane anaMtanuM svarUpa jaNAvyuM. uparanuM varNana vAMcIne vAcako mahAtimahAkALanI akalpanIya sthiti jANIne mahAAzcaryamAM DUbI gayA hazo. noMdhaH-traNeya jagatanI aMdara sarvottama ane advitIya gaNAtA paramArAthyapAda zrI tIrthaMkara-arihaMta paramAtmAo jeo hajAro nahi lAkho nahi, balka agaNya puNyAtmAonA saMsAra-saMsmAraka, atizayAbhuta, saMsArArNava nistAriNI, vairAgyavAhinI, sudhAsyandinI dezanAnAM preraka pIyUSa vaDe asaMkhya jIvonA Atmapradeza vyApta karmaviSanAM samuddhAraka ane aneka AtmakalyANAbhilASI, AtmasaMyamonmukha, zivasukhavAMchu, bhavyAtmAonA muktimArga saMvAhaka hoya che, te mahAna zuddhatAraka dharmapuruSonAM jIvanacaritro, yadyapi temAMnI raMgaviraMgI asaro, citra-vicitra raMgoLIothI vyaktibhede ane yugabhede vibhinna hovA chatAM, amuka prakAranuM ojasvI vyaktitva, atizayonI Amukhika vipula samRddhi ane eka ananya prakArano akhUTa Atmika vaibhava, A badhAyanI dRSTie te sarva samAna hoya che. te samAnatA kaI? ke je pratyeka paramAtma vyaktiomAM sadaza hoya che? to te ja tulyatAne ahIM ati saMkSipta ane maryAdita zabdomAM TAMkavAno alpa prayAsa karavAmAM Avyo che. jene ApaNe sAdI ane saraLa bhASAmAM te vyaktionA "jIvananI UDatI jharamara' kahI zakIe. --anuvAdaka 1. sarva jIvo jayAre AThame anaMte kahyA to jIvo to badhA AvI gayA, pachI bAkInA 21nI jarUra zI? to tenI paNa jarUra che. Azaya e che ke badhA bhegA karIe to paNa anaMtAmAM pAchA anaMtA prakAro vizeSAdhikane kAraNe paDe che. tema karatAMya paNa sarva saMkhyA pAchI AThame anane ja UbhI rahevAnI. paraMtu ekabIjAthI anaMta adhika adhikapaNe vicAravuM. A anaMta zabdanI bAbatamAM, ghaTAvAtI saMkhyA bAbata vagere viSayamAM abhyAsIone jarUra zaMkAo thaze paNa jANakAra guruo dvArA tenuM samAdhAna meLavavuM. For Personal & Private Use Only Page #879 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www .dara javA jANas S [ 734 ] rAjakaass tIrthakara-cakravartI-vAsudeva-prativAsudeva-baladevAdi tresaTha zalAkA puruSono saMkSipta paricaya zrI bRhatasaMgrahaNI bhASAMtaranuM pariziSTa na. 3 anaMta utsarpiNI ane avasarpiNI vItI ane vItaze. dareka utsarpiNI ke avasarpiNIrUpa che ArAne viSe 63 *zalAkAdi (81) mahApuruSonI utpatti hoya che. jemAM 24 tIrthakara, 12 cakravartI, 9 prativAsudeva, 9 vAsudeva, 9 baLadeva ema 63 (vadhu laIe to 9 nArada ane 11 dro=81) te mahApuruSo tarIke oLakhAya che. teono utpattikALa atyAre cAle che te avasarpiNImAM trIjA ArAnA aMtathI lai cothA ArAnA aMta paryanta ane utsarpiNImAM trIjAnA AraMbhathI cothA ArAnA prAraMbha paryanta hoya che. temAM tIrthakaro-dharmapuruSo, cakravartIo (bhogapuruSo) ane vAsudevo vagere karmapuruSo tarIke oLakhAya che. tIrthakara sivAyanA badhA tIrthaMkaranI tamAma prakAranI vyavasthA, cAritravartana vagerethI taddana pRthaka paDI jAya che. tIrthakara te ja bhavamAM cakrIpaNe paNa hoI zake che. pachI yathAyogya kALe saMyama-dIkSA laI ugravihAra ane tapazcaryA karatAM AtyaMtara rAga-dveSAdi zatruo sAme ugra laData calAvatAM calAvatAM zarIra, mana ane indriyo upara khUba ja saMyama rAkhI tapa ane saMyama dvArA kramazaH karma khapAvatAM khapAvatAM te ja bhavamAM sarvazapaNuM prApta karI paramAtmadazArUpe eTale tIrthakararUpe thAya che. ahIM te zalAkA puruSonA pratyeka vibhAganuM digdarzana eTale TUMko paricaya ApavAmAM Ave che. 24 tIrtha tIrthaMkara eTale saMsAra taravA mATe ja (gaNadharAdi) sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikArUpa caturvidha saMghanI sthApanA karanAra che. AvA mahApuruSo zAzvata niyama mujaba pAMca bharata ane pAMca airavatamAM dareka kALamAM 24 thAya che. pAMca videhakSetromAM to kAyama tIrthaMkaro hoya che. teo potAnA tIrthaMkarapaNAnA bhAvathI trIje bhave dIkSA grahaNa kare che ane pachI viMzatisthAnaka nAmanA vividha prakAranA mahAna tapanuM uttama koTinuM uttama rIte ArAdhana kare che. tapa-saMyama dvArA ArAdhanA zarU kare che, temAM ane te dvArA te ja bhave "tIrthakara' (pada) nAmanA zubha karmane bAMdhe che. pachI teo vaimAnika devapaNe. athavA pUrve narakabaddhAyuSI jIva hoya to narakamAM utpanna thaI AyuSyakSaye uttama rAjakulamAM, avadhijJAna sahita (parokSa vastune batAvanAruM jJAna) avatare che. te vakhate temanI mAtA putranA mahApuNya pratApe maMgalakArI, mahAna lAbhone ApanArAM sarvottama koTinAM 14 mahAsvapnone jue che. bAda potAnA pati dvArA athavA svapnazAstrIo dvArA tenAM mahAphalone jANe che. uttarottara prakarSa puNyazALI prabhu garbhamAM AvyA bAda rAjakulamAM uttarottara yaza, saMpatti ane AbAdInI vRddhi ja thatI jAya che. vaLI mAtAne lezamAtra 'garbhanuM duHkha, udaravRddhi Adi kazI takalIpha ke pIDA putranA tathA garbhanA prabhAvathI thatI * zalAkA eTale jeono mokSa thayo che athavA koIpaNa kALe thavAno che tevA uttama puruSo. 1-2. prasUti vijJAnanA niyama mujaba anya mAtAone 'udaravRddhi, zarIra, mukha-stana ItyAdika bAhya avayavomAM vaNadika pheraphAro temaja Abhyantara paNa keTalAka pheraphAro thAya che tevuM vaLI garbha dhAraNa bAda dubalapaNuM, kuzapaNuM ke For Personal & Private Use Only Page #880 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 735 ) nathI. anukrame garbhakALa pUrNa thaye madhyarAtrie uttama lagnayoge teono janma thAya che. te janmanA prasaMge vizeSa prakAranI azucio hotI nathI. janma thatAMnI sAthe ja be ghaDI sudhI akhila brahmAMDamAMcaudarAja lokamAM prakAza prakAza thAya che. ghaDIbhara nArakInA jIvo paNa prakAza joine AnaMda AnaMda pAme che. tyArabAda Asana prakaMpathI chappana dikakumArI devIo AvIne sUtikarma kare che. jaLano abhiSeka, bhakti, aca, zuddhi vagerethI ghaNA ThAThathI bALaprabhunA janmotsavanuM sUti-bhaktikarma kare che. janma vakhate ja prabhunA puNyaprAgubhArathI saudharmendranuM acala siMhAsana calita thatAM te indra avadhijJAna dvArA prabhunA janmane jANIne siMhAsanathI UtarI, ratnamaya mojaDI kADhI, ekasADI uttarAsaMga-khesa nAMkhI prabhu janmyA che te gRha tarapha sAta-ATha DagalAM sanmukha cAlI "namutthaNa" stava dvArA prabhunI stuti kare che. te pachI indra janmakalyANaka mahotsavanI sAmudAyika ujavaNI mATe hariegameSI deva pAse sughoSA nAmaka ghaMTA vagaDAvI sarva devalokane sajAga karI tarata jAherAta karAvarAve che ke-"jene jinezvaradevanA kalyANakArI janmAbhiSekanA utsavamAM AvavuM hoya to taiyAra thaIne cAlo." A khabara samagra devalokamAM paDatAM ekabIjAnI preraNA-bhaktithI te te devo ane 63 Indro taiyAra thaI, keTalAka to sIdhA meruparvata tarapha UpaDI jAya che paNa saudharmendrane to zAzvata niyama mujaba janmotsavanI ujavaNInuM kartavya bajAvavAnuM pharajiyAta hovAthI jaMbUdvIpa jevaDA eka lAkha yojananA pAlaka nAmanA adbhuta vimAnane taiyAra karAvI anya saMkhyAbaMdha deva-devIothI parivarelo, AkAzamArge gamana karato manuSyalokamAMnA naMdIzvaradvIpe Ave che. pachI moTuM vimAna choDI de che ane anya nAnuM vimAna vikurtI temAM besIne janmasthAnanA nagara pAse AvI vimAna choDIne rAjAnA mahelamAM prabhunI mAtAnA zayanakhaMDamAM Ave che. janmagRhamAM jaI mAtAno Adeza lai tarata ja avasthApinI nAmanI nidrAthI mAtA dAsI vagerene nidrAdhIna karI de che pachI indra svayaM potAnAM pAMca rUpa karI, karasaMpuTamAM prabhune azaktapaNuM AvI jAya che, temaja tAva, UlaTI, jhADA, maraDA, asvasthatA ItyAdika aneka dardo UbhAM thAya che. temAMnuM kaMIpaNa cihna jagaduddhAraka tIrthaMkara paramAtmAonI ratnakukSidhAriNI prakarSapuNyazAlinI, trijagavaMdya, sugRhIta-nAmadheya mAtAone hotuM nathI. vaLI prabhuprasava svAbhAvika rIte ja thAya che. kadIpaNa [Unnotarrai Labous]asvAbhAvika rIte thato nathI. prasava samaye snehavatsala sAmAnya mAtAone je avAo kaSTa bhogavavuM paDe che, te kaSTa temaja garbhaprasava bAda judA judA prakAranA strAva Hxmorrhage (rakata prasavAMta Akasmika)nAM duHkha, trAsadAyaka dardo vagere vagere je je vyAdhiono udbhava thAya che temAMnuM kaMipaNa hotuM nathI. TUMkamAM garbhadhAraNathI mAMDI prasavAdika parisamApti yAvat sarva kriyAkALa pIDA rahita, asvasthatA rahita, khUba ja sukha ane zAntipUrvaka prabhumAtA prasAra kare che. mAtAne jarAya azAnti ke arati pedA thatI nathI. emAM asAdhAraNa ane jabarajasta kAraNa koIpaNa hoya to garbhamAM padhArelA prabaLa puNyazALI, ananyatapobalI bhagavAnano aciMtya prabhAva ja che. 1. hariplegameSI zabda bolavAmAM jarA kaThina hovAthI samaya jatAM hai" nI jagyAe 'Na' bolAto thayo ane hariNagameSI zabda calaNa banI gayo ane pachI hariNa zabdano haraNa artha upajAvIne haraNanA moMDhAvALAM devanAM citro banavA lAgyAM. be hajAra varasa upara paNa mathurAnI eka zilAmAM haraNanA moMDhAvALA haripaigameSane batAvyo che ane citromAM to seMkaDo varasothI Aja sudhI batAvavAnI prathA cAlu che, A eka kalpanA che. For Personal & Private Use Only Page #881 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 736 ] laine AkAza dvArA UDIne meruparvata pahoMcI jAya che. tyAM pAMDuka vanavartinI abhiSeka zilA upara prabhune khoLAmAM laine bese, te ja samaye anya sarva indro AsanakaMpathI prabhuno janma jANI saudharmendravat svasvakalpamAM ghaMTAo dvArA khabara apAvI taiyAra thaine aneka devo sahita meruparvate Ave che. te indro abhiSeka mATe devo dvArA kSIra samudranAM, gaMgA nadI, mAgAdi aneka tIrthasthAnonAM jaLa maMgAvI, jala, caMdana, puSpa cUrNAdi mizrita jalathI bharelA sonA-rUpA-ratna-mATInA aSTa jAtinA, mahAna lAkho kalazo vaDe dhAmadhUmathI bhAre harSAnaMda vacce bALaprabhunI stuti, AratI, dIvo, aSTamaMgalonuM Alekhana, nRtyo vagerethI bhakti samApta karI, prabhuno abhiSeka tathA pUjAdika kAryo devo ane indro khUba bhaktibhAvathI kare che. pachI aMga luMchI karI bAlaprabhune saudharmendra gRhe lAvIne, prabhunA jamaNA aMgUThe kSudhA zAnti arthe amRta saMkramAvI, prabhune suvarAvI, avasvApinI nidrA pAchI kheMcI lai, mAtA prabhune namaskAra karI zreSTha vacano bole che. pachI indra prajAnA AnaMda mATe kuberadeva dvArA dhanavRSTi karAvI devo dvArA AkAzamAM kuTuMba zAMti-hitArthe vividha udghoSaNAo karAvI indrAdika svasthAne jAya che. e pramANe ati saMkSepamAM janmakalyANakanuM varNana karyuM. pachI bhagavAna moTA thaye, yogyavaye bhogakarma zeSa rahyuM hoya to lagna karavApUrvaka saMsAra mAMDe che. jemane te bhogakarma nathI hotuM te gRhasaMsAra nathI mAMDatA. pachI yogya kALe lokAntika nAmanA devo tIrtha pravartAvo evI vinaMti kare che eTale prabhu dIkSA levA utsuka thAya, te vakhate niyama mujaba devendro dvArA prApta thayeluM eka varSa sudhI 388 karoDa ane 80 lAkha sonaiyAnuM vArSika dAna Ape. pachI kuTuMba-lokonI annavastrAbhUSaNAdika sarva icchAo saMpUrNapaNe pUrNa kare che. pachI dIkSA samaya Ave, te vakhate AsanakaMpathI indro dIkSAkalyANakano avasara jANI manuSyaloke AvI, sarva sAmagrI taiyAra karAvI dIkSAno mahAmahotsava kare, dIkSAno apUrva varaghoDo nIkaLe. je varaghoDAmAM prabhunI pAlakhIne potAnA kalyANa mATe sarva indrAdika devo upADe, pachI anukrame nagara bahAra udyAne Ave, pachI paMcamuSTi loca eTale mAthAnA ane dADhInA tamAma vALa cUMTI kADhe, muMDakA thai jAya, indra devadUSya DAbA khabhe nAMkhe. pachI ekalA athavA anya jIvo sAthe dIkSAno zAsranirdiSTa pATha bolIne, saMyamavrata grahaNa kare. te vakhate Atmika nirmaLatA vadhatAM teone aDhI dvIpamAM rahelA saMzI paMcendriya jIvonA manobhAvane jaNAvanArUM manaHparyavajJAna' utpanna thAya che. pachI prabhu kramekrame vihAra kare che. apramatta-apratibaddhapaNe viharatAM, aneka upadravone, bAvIza pariSahone, ghora tapazcayani karatAM, vanavAsAdikane sevatAM, cAra ghAtIkarmane khapAvatAM thakAM, zukala dhyAnamAM ArUDha thatAM, yathAyogyakALe, zubhayoge, prabhune lokAlokanA sarvasvarUpane jaNAvanAruM, traNe kALanA samagra jagatanA padArtha-dravyone AtmasAkSAt batalAvanAruM evuM aMtima kevaLajJAna prApta thAya che. te ja vakhate indro AsanakaMpathI tene jANIne prabhunA kevaLajJAna kalyANakane UjavavA te sthaLe sarva nikAyanA devo--indro AvI, zIghra goLa vA cokhUNa, traNa gaDhavALAM, cAra dvAravALAM, sonuM, rUpuM tathA maNiratnathI banelAM eka yojana UMcAivALAM, vIza hajAra pagathiyAMvALAM, anirvacanIya, aneka dekhAvothI bharapUra, azokavRkSa yukta samavasaraNanI racanA kare che. pachI prabhu suvarNa kamaLa upara thaine samavasaraNamAM AvI pUrva dizAnA siMhAsana upara 1. eka granthamAM va2sIdAna ApyA pachI lokAMtiko dIkSA levAnI vinaMti kare che evuM matAMtare jaNAvyuM che. For Personal & Private Use Only Page #882 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 73 ] mULa zarIre birAjI ratnamaNimaya pAdapITha upara paga mUkI, atizayathI caturmukha thaIne tIrthane namaskAra karI cotrIza atizaya zobhatA aDhAra' doSa rahita prabhu samavasaraNamAM AvelA devo, manuSyo ane 1. mahApuruSo kevA hoya? te mATe ahIM temanA cotrIza atizayo batAvAya che. 1. te paramAtmAonuM adbhutarUpavALuM, sugaMdhamaya, nIrogI, prasveda (pasIno) ane malarahita zarIra. 2. kamalapuSpanA tulya sugaMdhI zvAsocchavAsa. 3. gAyanA dUdhanA sarakhuM to ujjavala rUdhira hoya ane prabhunA zarIramAM mAMsa durgaMdharahita hoya. 4. temanAM AhAra ane nihAra te-bhojana ane mala tathA pezAbanI kriyA manuSyo--prANIo joI zake nahIM. A cAra atizayo sahajanmA-janmanI sAthe ja pragaTe che. have jJAnAvaraNIyAdi je cAra ghAtakarmono kSaya thavAthI utpanna thaelA 11 atizayo te A pramANe 5. eka yojana=cAra gAu pramANa kotramAM patharAela samavasaraNanI aMdara temanA atizayabaLe karoDo ane asaMkhya manuSyo, devo ane tiryaMco samAI zake che. prabhu sarvajJa thayA bAda tenA upara birAjI dezanA Ape che. 6. prabhunuM pravacana ardhamAgadhI bhASAmAM cAra gAu sudhI saMbhaLAya tevuM hoya che. chatAM atizayabaLe te bhASAnuM dareka dezanA manuSyo, devo ane tiryaMconI bhASAmAM tenuM pariNamana thaI jAya che. eTale sahu potapotAnI bhASAmAM te pravacana samajI jAya che. 7. mastakanI pAchaLanA bhAge sUryanA tejane tiraskRta karanAruM manohara bhAmaMDala jhagamagATa karatuM hoya che, je prabhunI adbhuta kAntine praticchAyAthI saMharI le che, jethI ApaNe prabhunuM mukhAraviMda sukhe joI zakIe chIe. jo bhAmaMDala na hoya to sanmukha paNa joI na zakIe. 8. paramAtmA je jagyAe hoya tene pharatA cAre bAju kaMika adhika paccIza paccIza yojana sudhImAM pRthvI upara, UMce 12aaaa yojana sudhImAM ane bhUgarbhamAM paNa 12aa yojana sudhI, koipaNa prakAranA bhayaMkara rogono upadrava na hoya. 9. paramAtmA pAse--sarva devo, manuSyo ane tiryaMconI sAme potAnA ja vairIo hoya chatAM parasparanA zatrubhAva ke vairabhAva virodhane prabhunA atizayanA baLathI bhUlI jAya che. 10. prabhu vicaratA hoya tyAM sAta prakAranI Iti-dhAnyano upadrava karanArAM pataMgiyAM tathA mAri-marakI ItyAdinA upadravo na hoya. 11. mAri eTale autpAtika-ociMtA maraNajanya vyAdhio na thAya. 12. ativRSTi na thAya. 13. anAvRSTi-varasAdano abhAva na hoya. 14. durbhiza-duSkALa na paDe. 15. eka bIjAM rASTro vacce bhaya arthAt sarva vinAza sarjaka yuddha paNa na hoya. (chatAM nikAcita karmanA asAdhAraNa saMjogamAM apavAda samajavo.) have paramAtmAnA prabaLa puNya prakarSavaDe devakRta (deva vaDe) karAtA 19 atizayone kahevAya che. 16. prabhunI sAthe ja haMmezA AkAzamAM dharmacakra cAle. 17. AkAzamAM prabhunI banne bAju cAmaro svayaM vIMjhatAM hoya. 18. prabhune besavA mATe pAdapITha sAthe. ujjavala-svaccha AkAzanA sarakhuM, sphaTikamaya siMhAsana, prabhu vicare tyAre te AkAzamAM prabhu AgaLa cAle che. 19. AkAzamAM ja prabhunA mastaka upara ujjavaLa traNachatro uparAuparI hoya. 20. ratnamaya dhvaja cAre dizAe pharakatA hoya. 21. prabhu haMmezAM devakRta suvarNakamaLo upara ja paga mUkIne cAle. 22. prabhunI dezanA mATe devo prathama rajata, pachI suvarNa ane pachI ratnanuM banAveluM trigaDhamaya goLa athavA corasa samavasaraNa race te. 23. prabhu mULa zarIre to pUrva dizA sanmukha ja besI dezanA Ape chatAM devakRtatizaya vaDe cAre dizAvartI tenAM pratibiMbo dekhAya che. 24. samavasaraNa madhye uparitana bhAge azokavRkSa devo kare ane te upara caitya-jJAnavRkSa race, te vRkSanA nIce rahelA siMhAsana upara prabhu dezanA ApatA hoya. 25. prabhu vihare tyAre mArgasthita kAMTA vagere adhomukha thaI jAya te 26. vRkSo namaskAra karatAM hoya tema namI jAya. 27. mahAna dubhi nAda thAya. 28. anukUla ane sukhAkArI pavana vAya. 29. pakSIo zubhasUcaka pradakSiNA Ape. 30. sugaMdhIdAra jalanI vRSTi thAya. 31. vividharaMgI puSponI vRSTi thAya. 32. kevaLajJAna thayA pachI mastakanA, dADhI, mUchanA vALanuM ane nakhonuM vadhavuM thatuM nathI. 33. haMmezAM temanI paricayamAM jaghanyathI paNa bhavanapati, vantara, jyotiSI ane vaimAnika nikAyanA maLI eka karoDa devo hAjarAhajura hoya. 34. varSanI hemanta, zizira, vasaMta, grIkha, vaSa, zarada e chae Rtuo, potapotAnA prAkRtika guNa-svabhAva vaDe yukta anukULa hoya eTale dareka Rtuo samabhAvane dhAraNa karavAvALI ane puSpAdi sAmagrIvaDe indriyonA manojJa sparza, For Personal & Private Use Only Page #883 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 738 ) tiryaMcone svasvabhASAmAM prabhuatizayathI samajAya tevI saMzayachedaka, bhavodadhitAriNI, 35 guNayukta evI, eka yojana sudhI saMbhaLAya tevI dezanAne gaMbhIra svarathI rAga-rAgiNImAM vistAre che. pachI teo gaNadharAdipUrvaka navIna saMgha (te sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA)nI sthApanA karI (AkAzamAM cAlatuM ratnasiMhAsana, dharmacakra, dhvajA, chatra ane cAmara sAthe) jagatabharamAM vicarI, sAdhudharmane aMge ahiMsA, satya, asteya te acaurya, maithunavarjana te strItyAga ane aparigraha te dhanadhAnyAdikanA tyAgano, gRhasthadharmane aMge bAravratano ItyAdi aneka prakArano ahiMsApradhAna tyAga vairAgyamUlaka dharmano jorazorathI bodhapATha jagatane ApI, aneka jIvone saMsAramAMthI tArI, pApamukta karI muktigamana yogya kare che, pachI prabhu paNa apratibaddhapaNe viharI zeSakarmono kSaya karI nivaNi pAme che eTale mokSe jAya che. devo AsanakaMpathI prabhunuM nivaNa jANI ahIM AvIne nivaNikalyANakane atyanta khinna cittavALA thayA thakA Ujave che. A tIrthakaro atula-anaMtabaLanA dhaNI hoya che, AnAthI vadhu baLa-zakita traNeya jagatamAM koInAmAM hotI nathI. emAM dareka kALamAM utpanna thanArA covIza tIrthakaro paikI pahelA tIrthaMkara prabhuthI duniyAno sarva prakArano vyavahAradharma, 64 strIkalA, 72 puruSakalA, zilpazAstro, anya kriyAdi sarva vyavahAro zarU thAya che eTale teo teno phakta vidhikrama batalAve che. A pramANe paMcakalyANakonuM diggadarzana karAvavA sAthe paramAtmAnI janmathI laI mukti prApti sudhInI vyavasthAnI saMkSipta zAbdika noMdha darzAvI. rasa, rUpa, zabda vaDe karIne anukUla varte, jethI tamAma jIvone sukha upaje che. e pramANe sahajanmA 4, karmakSayathI 11, devakRta 19 maLI kula 34 atizayavaMta tIrthakaro hoya che. 2. Ama to tIrthakaro sarva doSothI rahita hoya che, chatAM mukhya mukhya aDhAra doSothI rahita hoya che evuM varNana karAyuM che. e aDhAra doSo kayA che? to dAnAntarAya, lAbhAntarAya, vIyantarAya, bhogAntarAya, upabhogAntarAya, hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA, kAma, mithyAtva, ajJAna, nidrA, avirati, rAga, dveSa A aDhAre doSothI tIrthaMkara paramAtmAo mukata hoya che. 3. tIrthakaronI dezanA-vANI pAMtrIza guNothI yukta hoya che. pAMtrIza guNonI bAbatamAM matabheda jovA maLe che. vaLI keTalAka guNono spaSTArtha samajAto nathI. have e 35 guNonI noMdha nIce mujaba che. 1. saMskRtAdi lakSaNathI saMskArita, 2. audAtya eTale uccasvare bolavuM. 3. agrAmyA-saMskArI, 4. meghanI mAphaka gaMbhIra, 5. pratidhvani-paDaghA pADanArI, 6. sarala, 7, mAlakozAdika rAga-rAgiNIyukta, A zabdaapekSAzrayI guNo kahyA. arthAzrayI guNo te, 8, mahAna arthavALI, 9. pUpira vAkayArthanA virodha vagaranI, 10. ziSTatApUrvaka siddhAntoH arthane jaNAvanArI, 11. saMzaya mukta, 12. anyanA uttaro AvI jAya tevI, 13. hRdayaMgama, 14. paraspara pada vAkayanI apekSA rAkhavAvALI, 15. prasaMgocita, 16. tattvaniSTha, 17. asaMbaddha ane ati vistAranA abhAvavALI, 18. svazlAghA ane anya niMdArahita, 19. vakatAnA kathanIya arthanI bhUmikAne anusaravAvALI, 20. atisnigdha madhura, 21. prazaMsanIya, 22. koInA marmane AghAta na kare tevI, 23. gaMbhIra arthavALI, 24. dharma-arthathI yukta,25. kAraka kALa liMga vacanAdi doSathI vivarjita, 26. vizvamAdithI viyukta, 27. atiAzcaryajanaka, 28. adbhuta, 29. avilambita, 30. varNanIya aneka vasusvarUpathI vicitratAvALI, 31. sarvottama ananyA, 32. sattvapradhAna, 33. varNa, pada ane vAkyanA padacchedavALI, 34. vivakSita arthane siddha karavAvALI ane 35. vakatA ane zrotAne zrama na karAvavAvALI. A pramANe 35 guNayukata vANIthI prabhu bole che, bhAkhe che ane prarUpe che. For Personal & Private Use Only Page #884 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 739 ] sArvabhauma-cakravartIonuM svarUpa noMdhaH-ApaNA bharatakSetramAM dareka kALe puruSavargamAM sarvazreSTha gaNAtI mAtra 63 vyaktio janme che. emAM cakravartIo bAra ja hoya che. karoDo-abajo varasanA kALamAM mAtra cakrI 12 thAya che, eTale te virala vyaktimAM gaNAya. tethI ahIMyA cakravartIno paricaya ane tenI cha khaMDanI vijayayAtrA DAyarInI noMdhanI jema rajU karI che. eka cakravartInI jevI yAtrA hoya tevI ja bIjA cakrInI hoya che. sivinaya ma-tIrthakaravat cakravartIo paNa uccajAti, uccagotra ane rAjakule ja janma le che, paraMtu nIca kulamAM kadApi janma letA nathI. arihaMta jananIvat cakravartI garbhamAM AvatAM ja cakrInI mAtA paNa cauda mahAsvapnone jue che. vaLI eTaluM vizeSa che ke jo narakathI cakrIno jIva garbhe Avyo hoya to bArame svapna "bhavana' dekhe ane vaimAnika devalokathI Avyo hoya to vimAna' dekhe che. anukrame garbhakALa pUrNa thaye janma thatAM mahAmahotsavo thAya che. sarva rIte nagaramAM AnaMda AnaMda karAvAya che. anukrame stanapAnArthe dhAtrI-dhAvamAtA snAna karAvanArI, vastrAbhUSaNa paherAvanArI, aMke (khoLAmAM) besADanArI ane pAMcamI krIDA karAvanArI e pAMca dhAvamAtA-dAsIothI lAlana-pAlana karAya che. tyArabAda temAM kramazaH yathocita nAma sthApanAdika saMskAro mahAThAThathI ujavAya che. pachI sukhe sukhe vRddhi pAmatAM teone aneka viSayanA aneka paMDito tathA kalAcAryo pAse zAstramAM tathA dareka kaLAmAM pravINa karAvavAmAM Ave che. teo prathama saMghayaNa tathA prathama saMsthAnavALA hoya che. teo kramazaH yuvAvasthAne pAme tyAre saMpUrNa 1008 prakAranA uttamottama sAmudrika lakSaNopeta zarIravALA thAya che ane teone dakSiNAvarta (jamaNe zarU thaI DAbI bAju vaLAMka letA evA) prazasta loma hoya che ane vakSasthaLe "zrI vatsa" nuM cihna hoya che temaja teo rAjAyogya, avyaMga, lakSaNAdi vagere 36 guNoyukta ane suvarNa jevA zarIrI hoya che. A pramANe sukhamAM divaso vItye thake anyadA yathAyogya samaye tenI prAyaH) AyudhazALAmAM mahAdivya ratnothI alaMkRta cakraratna utpanna thAya che. zAkArakSaka ratnane joI hRSTapuSTa thato namaskAra karI cakrIne vinayapUrvaka zubha samAcAra Ape, cakravartI mukuTa sivAya zAlArakSakane pracura dravya ane AbhUSaNonuM, AjIvana nirvAha cAle teTaluM prItidAna ApI, pote siMhasanathI UtarI, tyAM ja sAta-ATha pagalAM cAlI, cakranI dizA tarapha stuti-namaskArAdika kare, pachI snAnAdika karI, mahApUjAnI vividha uttamottama sAmagrI laIne, vAjate-gAjate mahAparivArayukta AyudhazALAmAM AvI, cakraratnanI vidhi mujaba pUjA karI, sarvatra nagaramAM aDhAre AlamamAM (jAtamAM) AnaMda phelAve, ane jinezvaronAM maMdiromAM mahAaSTAlikA mahotsava kare. mahotsava pUrNa thayA bAda bAra jAtanA divyanAda-dhvanipUrvaka hajAra yakSothI sevAtuM cakraratna AyudhazALAthI bahAra nIkaLI AkAzamAM ja cAle, te vakhate sarva loko tene jue che. pachI te ratna mAgadhatIrtha tarapha cAlavA mAMDe te vakhate hAthI upara ArUDha thayelo, caturaMgI senAthI sajja banelo samayajJa cakrI, zubha zukano-maMgalo laIne tenI pachavADe cAle, mArgamAM AvatA aneka deza-nagaro, rAjAone jItato. For Personal & Private Use Only Page #885 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74 ] te cakrInuM cakraratna prayANane divase gaMgA nadInA dakSiNa kinAre, pramANAMgulIya 1 yojana (400 gAu) cAlIne vijaya karavAnI sthAna sUcanA karatuM tyAM ja sthira rahe, tethI teTaluM mahAprayANa paNa (caDhatA kALe svadehabaLathI, hIna kALe deva zaktithI) mahAsainyane sukharUpa rahe, pachI mAgadhatIrtha samIpe AvI 12 yojana lAMbI, 9 yojana pahoLI chAvaNIno paDAva naMkhAya, pachI cakrI hasti uparathI UtarI, vAIkI nAmanA puruSa ratnane mahAadbhuta pauSadhazALA banAvavAno Adeza karI, te zALA taiyAra thaye cakrI aMdara jaI mAgadhakumAra (nAgakumAra nikAyanA) nI ArAdhanA nimitte aThThama tapa (satata traNa divasanA nirjaLA upavAsa) karI smaraNa kare. (A aThThama bhAvi tIrthaMkara cakrIne na hoya, temane potAnA puNya prAgubhArathI ja sarva kArya thAya.) pachI cothe divase lavaNa samudranA kinArethI bAra yojana dUra AvelA te mAMgadhatIrthane sAdhavA svarathane rathanI nAbhi pramANa jaLamAM utArI vaizAkha saMsthAne Ubho rahI, davAdhiSThita) bANanI stuti karI, jayane icchato cakrI svanAmathI aMkita bANa choDe, te divya nATAraMbhone joI rahelA mAgadhaku 2nI sabhAmAM jaine ekAeka paDe, pachI ekAeka zatrunuM bANa paDavAthI magadheza bahu kopAyamAna thato aneka kuvacano kADhe, paraMtu nirNaya mATe bANane letAM cakrInuM nAma vAMcI tarata ja zAnta thaI "cakrI utpanna thai gayA che' mATe have tAbe thavuM joie, evo vicAra karI cakrI pAse AvIne aneka uttama bheMTaNAM svabhUminuM jala-mATI AdinuM bheTazuM karI cakrInI AjJAne svIkAre, pachI cakrI pAraNuM karIne jayanI khuzAlImAM tyAM aNahnikA mahotsava karAve. bAda mAgadhatIrthavat akramAdika tapa karavApUrvaka varadAma-prabhAsa tIrthone jIte. tyAM paNa tatravartI devonuM bheTamAM laI AvavuM, AjJA svIkAra, cakrIpa, pAraNuM ane mahotsava A vyavasthA pUrvavat samajI levI. pachI cakrI aThThamatapa karI bANa mUkayA vinA Asana kaMpAvavApUrvaka sidhu nadInI adhiSThAtrI sindhadevIne jIte. tyAM paNa bheTachuM, AjJA svIkAra, mahotsava ityAdi samajI levuM. pachI AgaLa vadhIne vaitADhaya parvatanA devane pUrvakrame jIte, pachI aThThamAdi mahotsava paryantanA kame tamisrA guphAnA devane jIte tyAM cakrInA svamaMtrI senAnI ratnane (senApatine) AjJA thatAM te senAnI anukrame carmaratna upara besI vahANanI jema sidhu pAra UtarIne baliSTha mleccha rAjAo sAthe mahAbhISaNa ane khUnakhAra saMgrAma karI aMte vijaya meLavI sidhunA dakSiNa nikUTane (vibhAgane) jIte ane tatravartI rAjAone cakrI pAse bheTo karAvI, potAnA svAmI cakravartInI ANa vatavi-vijaya dhvaja pharakAve. anyadA punaH cakrI senAnIne guphAnA dvAra ughADavAnI AjJA kare, svAmIno ananya bhakta te senAnIratna pauSadhapUrvaka aThThamAdika tapa karI, pachI svaccha thaI guphAnA dvArane pUMjI sApha karI, pUjana maMgaLa vidhipUrvaka daMDaranathI traNavAra prahAra karI, guphadvArane ughADe, senAnI cakrIne samAcAra Ape, harSita thayelo cakI bAra yojana prakAza ApatA maNiratnayukta, mA hastiratna upara besI, guphAmAM pravezI, AkhI guphAnA gamanAgamana mArgane prakAzamaya karavA sUrya jevAM 49 maMDaLo-rekhAo guphAnI bane bhIMta upara kAkiNI ratnathI Alekhe, pachI vArdhakIrane banAvelA unmagnA, nimagnA nadI uparanA pUla upara thaIne, svayaM UghaDelA guphAnA sAmA-dakSiNa dvAre bahAra nIkaLI tyAM rahetA baliSTha ane khaDatala mleccho sAthe mahAna yuddha karI, vijaya prApta karI, zatrunAM bheTamAM svIkArI, svaANa svIkArAvI aSTAhnikA mahotsava 1. tapano prabhAva asIma che. tapa vinA kAryanI ke maMtra-taMtrAdinI siddhi thatI nathI. For Personal & Private Use Only Page #886 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 741 ) karIne mArgamAM AvatAM gAma-nagaro jItato culla-himavaMta parvata samIpe AvI, aThThama tapa karI mAgadha tIrthavat bANa pheMkavA dvArA himavaMta devane jItI bheTazuM laI ANa vartAvI, mahotsava karIne RSabha lUTe AvI svanAma ane vijaya saMdezane kAkiNI ratnathI Alekhe. himavaMta e aMtima cheDo che. - have tyAMthI cakra ane cakrI pAchA pharIne vidyAdharone sAdhavA dakSiNa bAju vaitADhaya tarapha cAlIne aThThama tapa kare, tyAM aciMtya divya zaktithI vidyAdharo cakrInuM Agamana jANI pUrvathI ja strI ratnAdikanuM adbhuta bheTazuM kare. cakI atyanta khuza thai, svIkAra karI, pachI pAraNuM karI, mahAmahotsava kare. pachI izAna koNe siMdhudevIvata gaMgAdevIne sAdhe, tenuM bheTarNa laI mahotsava karI, pachI aThThama tapa karI khaMDaprapAtA guphAnA devane ArAdhI, cakrInI AjJAthI sidhu niSphaTa mujaba caritnathI gaMgA UtarI senAnI mleccha rAjAo sAthe mahAyuddha karI, gaMgA nikUTane jIte, pachI tamisrAvata (guphA) pUrvokata vidhi mujaba daMDaranathI khaMDaprapAtA guphAnAM dvAra ughADI, prakAza maMDaLo AlekhI, sAmA dvAre bahAra nIkaLI, gaMgAnA pazcime paDAva nAMkhI, cakrI aThThama karIne tatravartI navanidhine ArAdhe, navanidhinA adhiSThAyaka svAmI prasanna thaI AjJA svIkArIne navanidhine samarpa. anyadA cakrI pUrvavat senAnI dvArA guphAnA dakSiNAI bharatanA gaMgA nikUTano vijaya karAve. A pramANe cha khaMDane sAdhIne cauda ratna tathA pAtALa mArge-bhUgarbhamAM gamana karanArI navanidhinI maMjUSA tathA sarva bhaTaNAdika dravyone laIne svanagara samIpe AvI bahAra vAso kare, tyAM nivAsa karI utsAha tathA digvijyAdikanI zAnti mATe nagaradevanI ArAdhanArthe. niyama mujaba aThThama tapa kare. (have ahIM nava nidhi to nagarInI bahAra jamInanI aMdara rahe che kAraNake ekeka nidhi ja svanagarI pramANa hovAthI te nagarImAM to kyAMthI ja samAya ?) pachI cakravartI mahAmahotsava tathA agaNya maMgalopUrvaka zubha samaye mahAna ThAThamAThathI nagara praveza kare. Abhiyogika devo te vakhate mahAdhana-dhAnyanI vRSTio kare ane samagra nagarane zaNagAre che ane sarvatra AnaMda AnaMda phelAve che. nagaramAM AvI cakrI sarva ratnanI, sainyanI, nagarajanonI khabara aMtara pUchI sarvanA yathAyogya Adara satkAra karIne teone visarjana kare, pachI chevaTe svakuTumbanI zAnti pUche, pachI sukhethI rAjyasukha bhogavatA divaso pasAra kare. A digvijayamAM cakravartIne hajAro varSo paNa cAlyAM jAya che. tyArabAda yogya samaye soLa hajAra yakSo, soLa hajAra rAjA tathA senApati ratnAdikanI vinaMtithI cakrIpaNAno svIkAra thatAM Abhiyogika devo maNiratnathI zobhato abhiSeka maMDapa race, rAjyAbhiSeka aMge cakI aThThamatapa karI, hAthI upara besI vAjate gAjate maMDapamAM Ave, tyAM vidhipUrvaka siMhAsana upara pUrvAbhimukha bese, zubha lagna sarva prajAjano kSIra-jalAdikano abhiSeka kare, pachI mahAAbhUSaNa zaNagArothI yukata divya vastro pahere ane yAvat "tamo bAra varSa paryanta nagaramAM mahotsavo cAlu rAkho !" evI udghoSaNA karAve pachI cakrI svaprAsAde AvIne suvarNathALamAM akramanuM pAraNuM kare, pachI niHzaMkapaNe niSphaTaka evuM cha khaMDanuM sAmrAjaya bhogavato, be hajAra deharakSaka yakSothI sevAto, 64000 aMtaHpurIo sAthe vaikriya zarIrane dhAraNa karI, divya yatheccha sukha bhogavato vihare che. 1. saMkSipta tAraNa-cakraratna haMmezA pramANIgula niSpanna 1 yojana ja (400 gAu) cAle, haMmezAM teTaluM cAlatAM mArgamAM AvatA deza, nagarone paNa jItavAmAM Ave che. For Personal & Private Use Only Page #887 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74ra) 2. nagarathI nIkaLIne mArganAM jItavAnAM mukhya 11 sthaLe cakrI (saLaMga 3 upavAsa) aThThamatapa kare, vijaya karyA bAda ane svaAjJAne anya zatru ke deva-devIe svIkAryA bAda aThThamanuM pAraNuM kare che ane dareka vakhate jayanI khuzAlImAM aSTAlikA mahotsava paNa kare che, e jaya thatAM sudhI cakraratna eka ja sthAne sthira rahe che. 3. je je devono jaya thAya te devo avazya maNi, mANeka, AbhUSaNa ane vastrAdikanAM bheTamAM karI, cakrIne namI, cakranI AjJAnA svIkArarUpa udgAro kADhI, yogya vivekavidhi avazya sAcave che. 4. cakravartInAM caudaratno ane navanidhinuM vivecana saMgrahaNInA bhASAMtaramAMthI athavA prasthAntarathI jovuM. A pramANe cakI ekaMdara cha khaMDanA digvijayamAM mAgadhAdika tIrthe, gaMgA, sindhadevI, vaitADhayadeva, tamisrA, khaMDaprapAtA, guphAdeva, himavaMtagirideva, vidyAdharanA nivAsavALAM RSabhakUTe navanidhinA devo, e badhAnI sAdhanA karatI vakhate tathA rAjadhAnI praveza temaja abhiSeka samaye ema 13 vakhata aThThama kare che, temAM 11 jayanAM sthAnako che, emAM niSphaTone senAnI pAse jitAve che. vaLI traNa tIrtho ane himavaMtadevanA vijayamAM jaya karavA mATe cAra vAra bANa mUke che. zeSamAM bIjAonuM Asana kaMpAyamAna thAya che. A cakravartIo jo kevaLa viSayasukhamAM gulatAna banI jAya to brahmadatta cakravartInI jema sAtamI narake jAya ane jo vairAgya pAmI jIvanamAM saMyama-dIkSA svIkAre to svarge tathA mokSe paNa jAya che. mokSe javAvALA A cakrIo jainadharmI vItarAgamUrtipUjAnA upAsaka ane samyagRSTi hoya che. AvA cakrI dareka kALamAM bAra bAra thAya che. teo divya-kaMcana zarIrI, cosaTha hajAra strIo, cauda ratno ane navanidhinA svAmI hoya che. kayAreka koI tIrthakaro prathama cakravartI banIne pachI tIrthakara thAya che, Ama eka ja bhavamAM be padavIo prApta kare che. e traNanAM nAma zrI zAntinAthajI, zrI kuMthunAthajI ane zrIaranAthajI che. A cakrIo anargala kiMmatanA, manohara, atyanta dedIpyamAna, cosaTha saranA, mukatAmaNimaya hArane dhAraNa kare che. teonuM baLa jovuM hoya to kUvAne sAme kAMThe rahelA 32 hajAra rAjAo potAnA sainya sahita, aparakAMThe rahelA cakrane sAMkaLathI bAMdhI, hoTha bhIMsI saMpUrNa baLa vAparI kheMce to paNa cakrI parvatanI jema lezamAtra paNa calAyamAna thAya nahi ane cakI jo tAMbUla khAvAnA vyAje eka sAmAnya helo-dhakko lagAvI kheMce to zRMkhalAnA aMta sudhI rahelA saghaLAya kIDAnI jema gabaDI jAya. AthI aDadhuM baLa vAsudevone hoya che ane tethI aDadhuM baLa baLadevone hoya che. cakravartInI keTalIka vadhu Rddhi nIce mujaba che*bharata khaMDanA cha khaMDa, navanidhi, caudaratna, caudaratnanA thaIne 14 hajAra devo, 2 hajAra rAkravartInI addhi-siddhinI vAto sAmAnya mAnavIne akalpanIya Azcarya upajAve tevI che. jaladI buddhimAM bese nahi paNa zAstrakArone asatya lakhavAnuM kAraNa nathI. ghaNI vakhata zAstranI vAto mApavA mATe ApaNI buddhino gaja nAno paDato hoya che. For Personal & Private Use Only Page #888 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 743 ) potAnA ja aMgarakSaka devo, ekachatrI rAjya, sevA karatA 32 hajAra mukuTabaddha rAjAo, Rtu kalyANI-mahAkalyANakArI 32 hajAra purabrIo, anya rAjavInI devAMganAnA rUpane paNa parAjaya karatI 32 hajAra aMtekarIo, kula 64 hajAra strIo ane punaH te darekane be be vArAMganA-dAsIo, te maLI kula 128000 te sarve maLIne 192000 aMtaHpurIo, cakrIne vaikriya zarIrathI bhogya bane che. pratyeka 84 lAkhanI saMkhyAe ghoDAo, hAthIo, moTAM nizAno, ratho, vAjiMtro, 96 koTI pAyadaLa lazkara, 5 karoDa dIveTiyA, daza karoDa paMcaraMgI dhvajA patAkAvALA, 3 karoDa niyogI, 36 karoDa AbharaNa rakSako, teTalA ja aMgamardana, (mAlIsa) karavAvALA, 36 karoDa rasoI karanArA, 3 karoDa haLa tathA gADA, 1 karoDa gokula, pratyeka navvANuM karoDanI saMkhyAe bhoi, kAvaDIyA, masUriyA vagere paMDava; mIThAbolA, pautAra, bhAyAto, dAsI-dAso, mADaMbiko, 96 karoDa gAmo, 7 karoDa kuTumbiko, 1 karoDa 80 hajAra vRSabha,3 karoDa pAyakavinodI, 30 karoDa taMbolI, 50 karoDa pakhAlI, teTalA ja pratihArAdika rakSako, 99 lAkha mAnava aMgarakSako, 12 lAkha nejA, 3 lAkha vAjiMtrakAraka, 3 lAkha bhojana sthAno, pAMca lAkha dIpakanA dhArako, 99 hajAra droNamukho. 64 hajA2 mahAkalyANa karanArA, 80 hajAra paMDito72 hajAra moTAM nagaro, 49 hajAra udyAno. 48 hajAra pattana tathA 36 hajAra sapakArako temaja velAvala, 56 hajAra velAkulo, 18 karoDa moTA azvo tathA pratyeka rANInA lagnamAM apAelAM batrIsabaddha nATako, tathA navaddhArI nagarIo, 27 hajAra nagara akara, 24 hajAranI saMkhyAe saMbodhakarbaTa.. maDaMba, 21 hajAra sannivezo, 20 hajAra Agaro-ratna suvarNanI khANo, 18 hajAra zreNIkArU-prazreNIkArU, 16 hajAranI saMkhyAe ratnAkaro, dvIpo, kheDAo, rAjadhAnIo, mleccha rAjAo, 14 hajAranI saMkhyAe buddhinidhAna mahAmaMtrIo, jalapaMtho, saMbadho, 4900 kurAjya apAta saMpatti pratyaMtara rAjA, vaLI 360 kevaLa cakra kuTuMbanI ja rasoi karanArA rasoiyAo, haMmezA 4 karoDa maNa anAja raMdhAya ane temAM 10 lAkha maNa mIThuM vaparAya che ane cakrIne tathA tenI strIratna bannene ja pathya ane mahAamRtamaya godUdha pradhAna bakalyANasaMjJaka' bhojanane cakrI tathA strIratna bane ja jame che. A sivAya bIjI ghaNI Rddhi-siddhi tathA tenI saMkhyAnA matAMtaro granthAMtarathI jovAM. 6 vAsudeva tathA 6 baladevonuM saMkSipta svarUpa vAsudeva-vAsudevano janma paNa uttama maharlaeNika kule ja thAya che. vAsudevo nicce vaimAnikamAMthI (matAMtare manuSyamAMthI paNa) AvIne mAtAnI kukSimAM utpanna thAya che. e vakhate janmadAtA mAtA caudamAMthI sAta mahAsvapnone jue che. A vAsudevo gata trIje bhave koI saMyamI mahAtapasvI RSio hoya che. anyanuM RddhibaLa dekhIne athavA ahaMkArAdikane kAraNe pote te ja vakhate ahaMkAra lAvI niyANuM (nizcaya) kare ke jo "A mArA saMyama tapAdikano prabhAva hoya to A saMyamanA phalarUpe AvatA bhave huM mahAbaLavAna (vAsudeva) thAUM." A pramANe niyANuM karavAthI, tapobaLathI nicce vaimAnikamAM utpanna thaI AyuSyakSaye anantarabhave avazya vAsudeva thAya che. vAsudeva thayA bAda ati AsakitapUrvaka uttamottama bhogo bhogavavA dvArA marIne nicce narakamAM jAya che, ethI saMyama-cAritranA lAbhane teo kadI pAmatA nathI. vaLI A karmapuruSa vAsudevo zyAma kAntivALA, pItavarNanA, rezamI vastrone paheranArA, For Personal & Private Use Only Page #889 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 744 ] kaustubhamaNiyukta, vakSasthaLavALA, garuDa cihna yukata dhvajAvALA hoya che. A vAsudevo bharatanA cha khaMDa paikI dakSiNArdhanA traNa khaMDanA dhaNI, aneka sulakSaNopeta, uttama phaLadAyaka pAMcajanya zaMkha, sudarzana cakra, kaumodI kI gadA, khaga, sAraMga, dhanuSya, maNi, ajJAna vanamALA e sAta ratnoe yukta ane cakrIthI ardha ardha Rddhi-siddhivALA hovAthI 32 hajAra matAMtare 16 hajAra) devAMganA jevI strIo sAthe bhoga bhogavatA vihare che. A vAsudevo cakravartInA virahakALe thAya che. vana-A baLadevo cAre devanikAyamAMthI AvanAra hoya che. teo pUrvabhavamAM niyANuM karyA vinA baLadevapaNuM pAmyA hovAthI baLadevanA bhave ja teo svarge athavA vahAlA anuja baMdhu-vAsudevanA maraNanA khedathI utpanna thayo che vairAgya jene evA te cAritra dharmano svIkAra karI chevaTe mokSe paNa jaI zake che. baLadevanI mAtA temanA janmasUcaka caudamAMthI cAra svapnone jue che. A baLadevanI saMkhyA paNa navanI hoya che, kAraNake eka eka vAsudeva sAthe temanA *sagA vaDIla baMdhu tarIke ja eka eka baLadeva utpanna thAya che, chatAM teo paraspara dayALu, matsararahita, anuttara ane nirmaLa snehane dhAraNa karavAvALA hoya che. (jevo sneha rAma, lakSmaNa, kRSNa athavA baLabhadra vacce hato.) teo 108 lakSaNayukta, gauravarNAya, adbhuta rUpavALA, mahAbalI ane amogha zakitavALAM, dhanuSya, haLa, mUzaLa e traNa ratnothI yukta, tAlacihnayukta dhvajAvALA hoya che. temanI niyamita strI saMkhyA upalabdha jovAtI nathI. A pramANe vAsudevo ane baLadevo bane maLIne traNa khaMDanuM sukhethI rAja bhogavanArA hoya che. prativAsudeva-prativAsudevanuM svapnAdika sarva svarUpa vAsudevavata samajavuM. A prativAsudevo paNa nava hoya che. kAraNake pratyeka prativAsudeva vAsudevanI utpatti thayelI hoya tyAre sAmrAjya bhogavatA hoya che. te vakhate zeSa alpAyuSI prativAsudevone vAsudevo sAthe bhISaNa yuddhamAM UtaravuM paDe che, ane vAsudevanA mahAna baLa AgaLa na phAvatAM chevaTano upAya levA prativAsudeva mahAsudarzanacakra vAsudevanA mastakane cheravA mUke che. e vakhate e cakra anAdikALanA niyama mujaba "nicce vAsudevanA hAthe ja prativAsudevo maratA hovAthI" vAsudevane na haNatAM UlaTuM tAbedAra banI jAya che. e vakhate vAsudeva e ja cakra prativAsudeva upara mUkI teno ziraccheda karI narakadhAmamAM prativAsudevone pahoMcADI vAsudevo tenuM traNa khaMDanuM sAmrAjya bhogave che. ethI ja anaMta prativAsudevo vAsudevane hAthe ja maryA che ane maraze. jema kRSNa jarAsaMghane haNyA hatA tema. A pramANe ahIM kevala tresaTha zalAkA puruSonuM digdarzana mAtra karAvyuM. nAra-vadhumAM dareka vAsudevanA vakhatamAM ekabIjA vacce kaleza karAvavAmAM kutUhalI paraMtu brahmacaryanA divya, adbhuta ane prabhAvazALI sarvottama guNavALA ane ethI ja vAsudevAdika rAjAonI rANIonA aMtaHpuramAM niHzaMkapaNe gamanAgamana karanArA lokaprasiddha nava nArado utpanna thAya che. te gRhasthayogI jevA hoya che, vaLI gaganagAminI vidyAthI AkAzamArge gamanAgamana karanArA ane sarvatra rAjasabhAmAM, rAjAno Adeza thatAM pote joelI, anubhavelI anekakSetrAdika viSayonI vividha hAsyarasa bharapUra kautukamaya kathAone saMbhaLAvanArA ane tethI ekabIjAne laDAvI ApavAmAM mahAna kuzaLa hoya che. * vAsudeva ane baladevanI mAtA alaga alaga hoya che. For Personal & Private Use Only Page #890 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 745 ] mahAveva (rudra-11) jeo rudra nAmathI prasiddha che teo tathAvidha karmavaze aneka lokaviruddha AcaraNo karanArAM ane deva ArAdhanathI aneka parAkramo batalAvanArAM, aneka vidyAnA jANakAra ane mahAvyabhicArI hoya che. lokamAM paNa chello mahAdeva-pArvatIno prasaMga sarvatra prasiddha rahyo che. A pramANe A puruSo pAMce mahAvidehamAM niraMtara bharata airavatamAM to utsarpiNI avasarpiNInA krame yathAyogya samaye trIjA-cothA ArAmAM utpanna thAya che. zrIvhAlaH--pahelA RSabhadevanA samayamAM bharatacakrI ane zrI ajitanAthajInA samayamAM sagaracakrI be ja, tyArapachI kevaLa ATha tIrthaMkaro thayA, teTalA kALamAM anyacakrI AdinI utpatti thai nathI. 11mAMthI 15mAM tIrthaMkaronA pratyeka samayamAM cakravartI, vAsudeva, prativAsudeva ane baLadevAdika thayA che ane paMdaramAM tIrthaMkaranA zAsanamAM (nirvANa thayA bAda) maghavA pachI sanatkumAra be cakrI, 16,17, 18mAM tIrthaMkaro pote ja cakrI thayA che ane 18mAMnA zAsanamAM subhUmacakrI-vAsudevAdika thayA. 19--20 jinano kALa khAlI paraMtu 20mAM zrI munisuvratanA zAsanamAM mahApadmacakrI bAda vAsudeva-lakSmaNa, baLadeva-rAmacaMdra, prativAsudeva-rAvaNa thayA. 21mAM zrI naminAthanA zAsanamAM be cakrI, 22mAM zrI neminAthanA samaye kRSNa, balabhadra, jarAsaMgha thayA. ane temanA ja zAsanamAM brahmadattacakrI thayA ane tyArabAda chellA 23-24mAM tIrthaMka2 thayA. zalAkApuruSomAMthI keTalAka naGe, svarge ane mokSe paNa gayA che. temanAM AyuSya, dehamAnAdikanuM vizeSa varNana sarva graMthAMtarathI jANI levuM. * 94 purANIvAta zrI bRhatsaMgrahaNIsUtra granthamAM cha khaMDanuM eka chatra Adhipatya bhogavanAra cakravartI temaja traNa khaMDanuM svAmitva dharAvanAra vAsudevAdikano viSaya taddana najIvo Ave che. ethI bhASAMtara karatI vakhate ja mane thaeluM ke mAnavajAtamAM cakravartI e manuSyalo nartI eka sarvocca ane sArvabhauma vyakita che. seMkaDo varasomAM kayAreka janma lenArI ajoDa vyakitanI digvijaya yAtrAno krama, ane teonI vaibhava-samRddhinuM UDatuM kaMika AchuM darzana paNa vAcakavRMdane jo karAvavAmAM Ave to te rocaka ane rasika thai paDaze, paNa jayAre e lakhavAnA divaso mAre mATe upasthita thayA tyAre zrI saMgrahaNI granthAnuvAdanuM kada khUba vadhI gayuM hatuM tethI tathA pU. gurudeve paNa sUcanA karI tethI na chUTake mArI kalama upara mAre saMyogone AdhIna thai aMkuza mUkavo paDelo. jethI granthAMtaromAM pracaMDa puNyaprakarSasamRddha cakravartI vagerenI vistArathI varNavelI bahu rasika, rocaka ane AkarSaka kathAne mArA priya vAcakonA nayanapatha samakSa paripUrNa rajU karavAnI udAttabhAvanAne tilAMjali ApavAnI duHkhada pharaja UbhI thatAM, tatkAla e sadbhAvanAne dilanA eka UMDA khUNe ja padharAvI temAMthI jarUrI hakIkatonI alaga tAravaNI karI, diyAtrAnA kramane abhaMga jALavI rAkhI, te vakhate (saM. 1994mAM) je meTara lakhI rAkheluM lagabhaga teno ja Aje pariziSTarUpe chApavAmAM upayoga karyo che. A viSayanI vadhu mAhitI meLavavAnI jijJAsAvALA rasika abhyAsIoe tadviSayaka mAhitI zrI jaMbudvIpa prajJaptisUtra athavA to sAtaso sAtaso granthonI sahAyathI taiyAra thaelA lokaprakAzAdika granthathI jANavA khapI thavuM. -anuvAdaka For Personal & Private Use Only Page #891 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74 ] tamaskAya-apakAyanuM vivecana bRhatasaMgrahaNI bhASAMtara pariziSTa na. 4 -nIcenI noMdha saM. 2047mAM prastuta bIjI AvRtti prasaMge navI lakhI che. noMdhaH-A anaMta vizvamAM asaMkhya ghaTanAo adezyapaNe thatI rahe che jene ApaNe joI-jANI zakatA nathI. AkAza ke pAtAla athavA samagra vizvanI keTalIya bAbato gUDha rahasyamaya vartatI hoya che. moTA moTA maharSio ane jJAnIo ene pAmI zakatA nathI ane tAga laI zakatA nathI. ArSadA puruSone kayAreka koI bAbatonuM rahasya jovAmAM Ave evuM bane paNa vANIthI teo samajAvI zakatA nathI. emAM paNa gagana-AkAzanI vAto to khUba ja rahasyamaya che. zAstranI racanAo bahu ja atimayAdita che. samudra AgaLa bindu jeTalI racanA che. zAstra ane bhautika padArtho lakhavA-samajAvavA mATe nathI paNa moTAbhAge tenuM kSetra dhArmika-AdhyAtmika ane caitanyazIla padArthonuM jaNAvavAnuM che eTale zAstro dvArA tamane bAhya racanAonuM jJAna vizeSa prakAre maLavuM azakya che. jo ke sAmAnya prajAne tenI jarUriyAta paNa nathI, tene jarUriyAta vaijJAnika samajaNa meLavavAnI hoya che. AkAzavartI devalokanuM varNana zAstramAM jarUra pUratuM ja jaNAvyuM che. bIjo vizeSa prakAza zAstro dvArA maLato nathI. upara kahyuM tema brahmAMDamAM aneka rahasyamaya bAbato samAyelI che. te paikI A tamaskAyanI-apakAyanI bAbatano paNa samAveza karI zakAya che. ApaNI chaThastha buddhi ane bahu ja alpa sUjha eTale rahasyamaya vAto samajavAne mATe ApaNe anadhikArI chIe paNa zAstramAM koi koi vAta vAMcavA maLe tyAre tenA upara tarka-vicAra karavA mana thAya. tamaskAyanI racanAnI eka bAbata samajavA jevI e che ke A tamaskAyano prAraMbha samudramAMthI thAya che ane tamaskAya eTale aMdhakAra svarupa. pANI e khUba ja jhaDapathI upara AkAzamAM caDavA mAMDe che ane karoDo-abajo mAila nahIM paNa abajothI AgaLa asaMkhya mAilo sudhI te caDhI jAya che, eTale ke te pAMcamAM devaloka sudhI pahoMce che. pAMcamo devaloka eTale pAMca rAja UMce dUra pahoMce che. asaMkhyamAIlono eka rAja gaNAya che, ATale upara pahoMcyA pachI AgaLa na vadhatAM tarata pAchuM AkAzamAMthI ja dharatI tarapha vacagALAnA asaMkhya dvIpa-samudro upara jaLanA joradAra kaNIyA DhagalArUpe pheMkAya che. ApaNane Azcarya e thAya ke pANI hovA chatAM ATaluM UMce kema pahoMce che? zA kAraNe pahoMce che? enI zuM agatya che? te aMge kazo prakAza zAstro dvArA maLato nathI. vaLI ATaluM UMce pahoMcyA pachI vikharAI na jatAM pAchuM enI meLe ja nIce kema paDe che ane nIce TheTha manuSyalokanI dharatI sudhI kema pahoMce che? sUrajanA tIvra kiraNomAM thaIne Ave che chatAM te acitta na thatAM sacitta kema rahe che? A badhI bAbatonuM samAdhAna kayAMyathI paNa maLe tema nathI. bAkI A aMge je kaMI vAMcyuM te A pariziSTamAM ApyuM che. ethI vizeSa vigato jANavA maLI nathI. bleka holanI vAta zuM che? pazcimanA vaijJAnikoe chellAM keTalAMka varasothI AkAzamAM bleka hola (eTale kALI jagyA) che evI zodha karI che. amerikAmAM rahetA ApaNA dharmazraddhALu bhAIzrI niraMjanabhAI vaijJAnikonI bleka holanI mAnyatA e jainonI aSTakaNarAjI ja che evuM tamArA potAnA lakhelA saMgrahaNI granthanA bhASAMtaranA AdhAre) mAne che. vaijJAniko dUrabIno dvArA kadAca vadhumAM * zvetAMbara mUrtipUjaka sAdhuomAM savAra-sAMja amuka TAime unanI kAmaLI oDhavAnI je prathA che enA kAraNamAM evuM jANavA maLe che ke A apUkAya eTale pANI upara AkAzamAMthI madhyavartI jebUdvIpa sudhI paDe che. te sacitta-sajIva che mATe jIvarakSA mATe kAmaLI oDhavAnI prathA che. For Personal & Private Use Only Page #892 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74 ] vadhu be-traNa abaja mAilanI dUranI vastuo joI zakatA haze. paraMtu karoDo jevA abajo mAIla dUra rahelI vastu e kAMI dUrabInanA kAcathI kI joI zakAtI nathI, eTale bleka hola vastunuM sthAna bhinna samajavuM joie ane aSTakRSNarAjI e sthAna bhinna che mATe azakaya kalpanA karavI asthAne che. jaina tattvajJAna pratyenI athAga zraddhAnA kAraNe utAvaLamAM niraMjanabhAInuM mana eka mAnavA kheMcAya paNa evA bhAvAvezathI upara uThIne vicAravuM jarUrI che. * avatara-pUrve caudarAjalokanuM vivecana karIne have lokAntika devonuM sthAna darzAvavA prathama tamaskAyanuM svarUpa kahevAya che. jo ke A viSaya zrI candrIyA saMgrahaNImAMno nathI bIjA granthano che, paraMtu A saMgrahaNInA abhyAsIone jANavA jevo hovAthI ahIM Apyo che. 1. tamArA sthA-A jaMbUdvIpathI mAMDIne tithya asaMkhyAtA dvIpa-samudronuM ullaMghana karyA bAda avara nAmano dvIpa Avelo che. te dvIpanI bahAranI vedikAnA aMtathI cAre bAjue 42000 yojana dUra aruNavara samudra avagAhIe tyAre tyAM uparitana jaLathI tamaskAya nAmano eka jalIyapadArtha samutyitA thAya che. te 1721 yojana sudhI Urdhva bhAge bhIMtanA AkAre cAlyo jAya che. tyArabAda tyAMthI te upara vadhu vistArane pAmato pAmato valayAkAra sarakhI AkRtivALo (popaTAdikanA pAMjarA upara jema hoya che tema) thayo thako saudharma, IzAna, sanata kamAra, mAhendra tathA brahma devalokanA prathamanA be pratarane AcchAdita karI gari nAmanA trIjA pratare cAre dizAmAM phelAIne tyAM ja saMniviSTa pAmyo che. zaMkA- "mA " eTale zuM? samAdhAna- tamaH eTale adhakArano ya eTale samUha che. A samaskAya eka apakAyarUpa mahAna aMdhakAramaya che. aMdhakAra jevA akAyamaya pudgalonA samUharUpa che. 2. tamArA saMsthAna-UrdhvagAmI banelA A tamaskAyano AkAra adhaH sthAne prAraMbhamAM ja ma7 mUlAkAra (koDiyAnuM badhuM)no che ane Urdhva vistRta thato rijha pratare pahoMcatA uparitana AkAra kUkaDAnA pAMjarA sarakho thAya che. tanAva pramA-A tamaskAya amuka yojana sudhI saMkhyaya yojana vistAravALo rahe che. tyArabAda (dvIpano parikSepa asaMkhya hovAthI) asaMkhyaya yojana vistAravALo thAya che. 3. tamayano vistAra vedano che? te sUcavatuM TrAnta-koI eka mahAna RddhivaMta deva je gati vaDe karIne, traNa capaTI vagADatAM je samaya lAge teTalA samayamAM eka lAkha yojana pramANanA dvIpanA triguNa pramANa paridhikSetrane cAre bAjue ekavIzavAra pradakSiNA ApI rahe, te ja deva tevI ja jAtinI gati vaDe karI jo saMkhyAtA yojana pramANa tamaskAyano aMta levA mAge to teneya cha mAsa cAlyA jAya to pachI sAmAnya deva mATe to tethI adhika mAsa jAya te sahaja che. 4. tamArA svarUpa vivA-A tamaskAyamAM asurakumArAdika devo bhayaMkara meghone varasAve che. meghone zAnta paNa kare che. vaLI tene bAdara vIjaLIothI tathA bhayaMkara zabdonI garjanAthI gajAvI mUke che. A samaskAya mahAna ghanaghora aMdhakAramaya che tethI paDakhe rahelA sadAkALa sthira evA caMdrAdi vimAno upara tamaskAya paDatAM tamaskAyamaya karI mUke che. For Personal & Private Use Only Page #893 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 748 ] 5. tamAya TevAva A tamaskAya zyAmavarNano che, zyAmakAntine pAtharanAro che. dekhAvamAM gaMbhIra che. jotAM ja jonAranA romAMcone khaDA karI nAMkhe bhIma jevo bhayaMkara che. are ! utkaMpanA kAraNabhUta ane parama kRSNa che, AthI Ane dekhanArA keTalAka devo paNa bhayabhrAMta thai jAya che, Akula-vyAkula banI jAya che, kharekhara ! tyAre te kevo bhayaMkara haze ? A tamaskAyamAM bhUlecUke koi deva jo kautukAdinI khAtara athavA paraspara deva yuddhamAMthI bhAgI svarakSaNArthe bhAna bhUlIne kadAca praveza karI jAya to paNa temAMthI tarata ja (manokAya gatinA vege) sahasA bahAra nIkaLavA prayatna zarU karI ja de che. 6. tamahAvanAM mitra mitra nAmo--ukata kAraNothI tamaskAyanAM judAM judAM tera nAmathI oLakhAya che. 1. aMdhakArarUpa hovAthI.. 2. aMdhakAranA samUharUpa hovAthI.. 3. tamorUpa hovAthI.. .tama tamaskAya andhakAra 4. mahAtamorUpa hovAthI.. .mahAMdhakAra 5. A lokamAM Avo bIjo aMdhakAra na hovAthI... 6. te ja arthAnusAre... . lokatamistra 7. tejasvI, divyazakitavALA devone paNa mahAMdhakArarUpa lAgavAthI.. 8. te ja arthAnusAre.. . devatamistra 9. devalokamAM devIonAM haraNa karavAthI, tathA anya kAraNothI bhayaMkara yuddho thatAM nirmaLa devo mAranA bhaye athavA hArIne bhaya pAmI A tamaskAyano Azraya le che, kAraNake A tamaskAya evo padArtha che ke emAM koNa peThuM ke aMdara zuM thAya che ? tenI kazIye khabara paDI zakatI ja nathI. AthI manuSyo jema bhayathI bhAgI araNyamAM chupAi javAno Azraya le tevI rIte te devone paNa A tamaskAya eka araNya sardaza Azraya sthAne hovAthI........ . devAraNya . lokAMdhakAra 10. cakrAdi vyUhanI peThe devone paNa durbhedya hovAthI................revanyU 11. devone bhayanA utpAdakamAM heturUpa tathA temanA gamanAgamanamAM vidhAtarUpa hoi... 12. devane kSobhanA kAraNarUpa hovAthI........ . devapratikSobha .. devAMdhakAra ....revaya 13. A tamaskAya aMgodaka samudranA-pANInA ja vikArarUpa hovAthI.............aruno samudra A tamaskAyamAM bAdara vanaspati--bAdaravAyu ane trasajIvo utpanna thAya che. kAraNake te akAya svarUpa hovAthI temAM teno saMbhava hoya che. For Personal & Private Use Only Page #894 -------------------------------------------------------------------------- ________________ **** [ 749 ] aSTakRSNa rAjInI vyAkhyA bRhatsaMgrahaNI bhASAMtara pariziSTa naM. 5 avataratamaskAyanuM vivecana karIne vaimAnika nikAyanA pAMcamA brahma devalokanA prataro paikI trIjA riSTa nAmanA pratare bhinna bhinna prakAranI ATha kRSNarAjI brahmakalpamAM vasatA lokAntika devonA vimAna samIpe pharatI AvelI che te kRSNarAjIonuM svarUpa tathA lokAntika devonuM ane temanA vimAnanuM tathA AcArAdikanuM svarUpa kahevAya che. aTArAnI--A tamaskAya-akAyamAM ATha kRSNarAjIo brahmakalpanA trIjA riSTa pratara AgaLa cAre dizAomAM babenI saMkhyAmAM sacittAcitta pRthvImaya bAhya ane Abhyantara sthAne pratyeka dizAmAM babenI saMkhyAmAM bhinna bhinna AkAre rahelI che. 1. emAM pUrva dizAnI be kRSNarAjIo paikI atyaMtara kRSNarAjI laMbacorasa cArakhUNI je che te vacamAM pahoLI evI dakSiNa dizAnI cha khUNiyAvALI (bAhya bhAge rahelI) kRSNarAjIne sparze che ane e ja dizAnI je bAhya kRSNarAjI, te uttara dizAnI caukhUNiyA evI abhyantara kRSNarAjIne sparze che. 2. pazcima dizAvartInI banne kRSNarAjIo paikI caukhUNI atyaMtara kRSNarAjI vacamAM pahoLI evI uttara dizAvartInI cha khUNiyA bAhya kRSNarAjIne sparze che. e ja pazcima vacamAM pahoLI dizAnI cha khUNiyA bAhya kRSNarAjI te dakSiNa dizAnI cAra khUNiyA abhyantara kRSNarAjIne sparze che. 3. uttara dizAvartInI banne kRSNarAjIo paikI abhyantara kRSNarAjI caukhUNI che, ane te pUrvadizAvartInI cha khUNiyA bAhya kRSNarAjIne sparze che, ane e ja dizAvartInI bAhya kRSNarAjI pazcimanI atyaMtara kRSNarAjIne sparze che. 4. dakSiNa dizAnI atyaMtara tathA bAhya kRSNarAjI paikI caukhUNI abhyantara kRSNarAjI pazcimagata cha khUNI bAhya kRSNarAjIne sparzIne rahelI che. jyAre te ja dizAnI bAhya kRSNarAjI pUrva dizAnI cha khUNI atyaMtara kRSNarAjIne sparze che. A AThe kRSNarAjIo laMbAimAM asaMkhyAtA yojana lAMbI patharAelI che ane gherAvAmAM paNa asaMkhyAtA yojana (bRhat asaMkhya yojana) che. temaja vistAramAM asaMkhyAtA sahasra yojana che. A AThe kRSNarAjIo mahAaMdhakAra svarUpa che, ane te judA judA nAmathI oLakhAya che. 1. kRSNavarNanI hovAthI 2. kALA megha sarIkhI hovAthI * thoDAM varaso upara amerikana vaijJAnikoe AkAzamAM bleka holanI zodha karI che. amArA ziSya jevA zrI niraMjanabhAie akRSNarAjI e bleka hola hovo joie evuM samajI tene eka pustikA paNa bahAra pADI che paNa bleka holanuM sthAna juduM che ane akRSNarAjInuM sthAna juduM che, te mATe lekha vAMco. . kRSNarAjI megharAjI For Personal & Private Use Only Page #895 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 750 / 3. chaThThI naraka tulya aMdhakAravALI hovAthI . . . . . . . . . . . . . * ' . . . . . . madhArAnI 4. sAtamI naraka tulya aMdhakAramaya hovAthI . . . . . . . . . . . . . . * * * * * * * * * * . mAdhavatI 5. vAyunI peThe dhaTTa aMdhakAravALI, tethI ja durtadhya hovAthI . . . . . . . * * * * * * * * vRttapaNi 6. vAyunA samUhanI jema gADha aMdhakAramaya hovAthI, parikSobharUpa hovAthI . . . . . . . vAtoma 7. durladhyapaNAthI devone paNa argalA samAna hovAthI * * * * * * * * * * . . . . . . . . . savAla 8. devone paNa kSobhanA kAraNarUpa hovAthI . . . . . . . . . . . . sevAlima navalokantika devavimAna sthAna 1. cAre dizAvartInI AThe kRSNarAjIonA jaMgI vistAravALA AkAzamAM madhyasthAne 900 devonA parivArathI yukata riSTAbha nAmanA devanuM riNAma vimAna AveluM che. vidizAgata vimAno 2. A kRSNarAjIomAM izAna khUNe 700 devanA parivAravALA sArasvata nAmanA devanuM garva nAmanuM vimAna che. 3. agni khUNe 1400 devonA parivAravALA vati devAdhipatinuM vairona nAmanuM vimAna che. 4. naiRtya khUNe 7000 devayukta gadatoya devapatinuM gAma vimAna che. 5. vAyavya khUNe 900 devayukta avyAbAdha devanuM zukama vimAna che. have vizAta vimAno6. pUrvadizAe 700 devayukata Aditya devanuM manAtI vimAna che. 7. pazcimamAM 7000 devonA parivAravALA tuSitadevanuM sUryama vimAna che. 8. uttara dizAe 900 parivArayukta agnidevanuM supratiSThAma vimAna che. 9. dakSiNamAM 1400 devayukta varuNadevanuM prabaMdara vimAna che. A pramANe vidizA tathA dizAgata dedIpyamAna kAnti-prakAzane ApanArAM vimAno te bAhya-Abhyantara kRSNarAjIonI madhye AvelAM che. lokAntika devano zAzvata AcAra zuM che ? lokAntika eTale zuM? novAstha mantaH-ovAntaH, tatramavA tottivaH (brahma) lokane cheDe utpanna thanArA te lokAMtika, paNa ahIM loka zabdathI caudarAja na letAM pAMcamA brahma devalokanA trIjA pratarano anta bhAga samajavo. A devo alpakaSAyI ane viSayasukhathI vimukha-parAkSukha hoya che, ane tethI siddhAMtamAM teone phevarSi tarIke saMbodhyA che. te devomAM nAnA-moTApaNuM, paraspara takarAro vagere kaMI hotuM nathI. sarve yatheSTa kAryane karanArA ane svataMtra jevA che, teonuM ATha sAgaropamanuM AyuSya che ane te nava For Personal & Private Use Only Page #896 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 751 ] lokAntika devonA parivAra saha kula saMkhyA 226377nI thavA jAya che. A lokAntika devo saMsAranA pAzamAM phasAelA AtmAone vimukta karavApUrvaka svakalyANArthe sva AcAra sAcavavA jagadudvA2ka zrI jinezvara devonA mahAbhiniSkramaNa kALe eTale pAramezvarI pravrajyAnA grahaNakALe sadAkALathI cAlyo Avato vyavahAra sAcavavAnA rivAja mujaba prabhu pAse AvI nayanayanandrA 'mukhyada' 'mukhta' mayavaM! dhatirthaM pavatteda zabdonuM uccAraNa karIne paramAtmAne kevaLa AcArarUpe jAgrata karavAnI pharaja bajAve che. A vyavahA2 dareka tIrthaMkara paramAtmAonA saMsAra niSkramaNa samaye lokAMtikone karavAnA hoya ja che. A devomAM madhyasthAne rahelA riSTAbha vimAnanA devone ekAvatArI jaNAvyA che. tethI teo koi zubha sthaLe-manuSyayonimAM suyogya jaina kulamAM janma le che ane yogya vaye saMyama grahI tapa tyAga dvArA sarva karma khapAvIne mokSe cAlyA jAya che. bIjA mate lokAntiko reAThamAM bhave mokSe jAya che ema kahyuM che. A lokAntika devo saghaLA samyadRSTi hoya che, tethI teono puNyaprakarSa paNa vizeSa hoya te sahaja che. A pramANe pAMceya pariziSTonuM svarUpa pUrNa thayuM. 1. tattvArthasUtramAM lokAntika ATha gaNAvyA che paNa tethI te virodha na samajavo. tyAM lokAMtika zabdanuM artha mahattva rAkhI madhyalokAMtika na gaNyA. cAre dizAnA pharatA gaNAvyA. jyAre anyatra apekSAe madhyane bheguM gaNIne nava kahyA che. 2. pravacana sArodvAramAM 'satakumava' kahI sAtathI ATha bhava jaNAve che. For Personal & Private Use Only Page #897 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ka ra ] A granthamAM ApelAM saMgrahaNIratna granthanAM citro aMgenI mArI kathA noMdhaH--ahIM ApelAM citro aMgenI bhUmikA vAMco pahelI AvRttimAM je viSayonuM lakhANa lagabhaga) jyAM hoya tyAM ja te viSayanAM chApelAM citro lahIthI coMTADavAmAM AvyAM hatAM. 25 varSane anne citronAM pAnAMmAM lahInI cIkAza khalAsa thaI jatAM pAnAM sAthe citra coMTADayuM hoya teTalo lahIvALo bhAga sukAI jatAM pAnuM ane citra chuTAM paDI gayAM hatAM. A kAraNe temaja AjanA yugamAM prinTIMga ane bAInDIMga vagerenI ghaNI muzkelIo sarjAi che. tethI bahu gamatI vAta na hovA chatAM A vakhate granthanI pAchaLa eka sAthe citro mUkavAM ema nakkI karyuM ane A bIjI AvRttimAM pAchaLa citro eka sAthe ja mUkayAM che. jo ke abhyAsIone A bAbata nahIM game. kemake viSaya cAlato hoya ane enI sAme ja citro hoya tyAre samajavAnI majA judI Ave che. chatAM vividha kAraNosara amAre pheraphAra karavo paDayo che te mATe dilagIra chIe. eka vAta e paNa jaNAvuM ke paradezanAM ghaNAM kharAM prakAzanomAM-granthomAM citro lagabhaga pAchaLa ja mUkavAno rivAja che ane keTalAka kAraNosara te yogya paNa che. brahata saMgrahaNInI pahelI AvRttinAM citro e ja rIte taiyAra karyAM hatAM. e jamAnAmAM bhAratamAM okseTa prinTanuM kAma thatuM na hatuM te mATe lItho presa ja kAma Ave tema hato. paththara upara citra dorI pachI tenuM prinTa thatuM. te vakhate saMvata 1993 ke 1994nI hatI. saM. 1995mAM pustaka bahAra paDyuM tyAre mArI ummara 23 varSanI hatI. citronuM kAma dezI DhabanuM ane saMtoSajanaka na hatuM. saMsArIpaNAmAM citrakalAno abhyAsa karyo na hato paNa tenI samaja beThI hatI. tyArapachI prAyaH paMdareka varSa bAda thayuM ke have A citro pharIthI citarAvavAM. have blokonuM kAma paNa sArUM thAya che eTale prathama navI DijhAIno taiyAra karAvavI joie jethI manapasaMda kAma karAvI zakAya eTale badhI ja DijhAIno navesarathI karAvavAnuM nakkI karyuM. pachI huM mArI sUjha pramANe kAgaLa upara kAcI kAcI DijhAInono skeca karato rahyo tyAre huM vaDodarA koThIpoLanA muktikamalamohana jJAnamaMdiramAM hato. DijhAina citaravAnuM kAma karavA mATe citrakAra paNa sakSama hatA, je mArI janmabhUmi Dabhoi gAmanA ja ane sabaMdhI paNa hatA. jemanuM nAma ramaNika zAha hatuM. temane vaDodarA bolAvI mArI pAse rahIne kAma karavA kahyuM. teo dharmabhAvanAzIla bhAvika AtmA hatA, ane AvAM kAma mATe teo utsAhI hatA. temane hA pADI, teo vaDodarA AvyA ane zubha divase bleka enDa vhAiTamAM lAinavarkanI DijhAina banAvavAnuM kAma zarU karyuM. ane paraspara vicAraNA karIne dhIme dhIme DijhAinanA kAmamAM AgaLa vadhatA gayA. keTalIka DijhAino banAvavAmAM kalAnI daSTie muzkelIo UbhI thatI paNa citrakAre mArI bhAvanA saMtoSAya e rIte khUba sarasa DijhAIno taiyAra karavA mAMDI. lagabhaga be Dajhana citro thayA pachI ja bIjo khyAla Avyo ke pharatI borDara zo pUratI mUkavAnA badale hetulakSI ane bodhaka mUkAya to sAruM eTale pAchaLanAM citronI DijhAInomAM beIndriya, teindriyAdi jIvonI borDaro mUkAvarAvI. citromAM kayAMka kayAMka bhAratanATya granthamAMthI nRtyanI mudrAonI, derAsaronI kamAno vagere paNa karAvI. A rIte citro taiyAra thavA pAmyAM. mArI eka kamanasIbI e hatI ke mArI sAthe A kAryamAM koI sahAyaka bane ke citro karAvavAnI bAbatamAM vicAronI Apa-le karI zakAya evI vyaktinuM sAnidhya na hatuM eTale pachI e ummare to mane je jJAna hatuM ane For Personal & Private Use Only Page #898 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [643] jeTalA pramANamAM sUjha hatI te mujaba citro taiyAra karAvyAM che. A viSayamAM jemanI sUcanA khUba ja upayogI gaNAya, jeozrImAM kalAnI prazaMsanIya sUjha samaja hatI evA mArA tAraka gurudeva taraphathI jarUrI sUcanA-salAha prApta thai hatI. A viSayanA jANanArA alpa hoya che. emAMya A viSayane rajU karavAnI kalpanAzakti dharAvanArA ethI paNa alpa hoya che. ghaNIvAra manamAM citra upasata hoya che paNa kAgaLa upara kema utAravuM te ghaNAMne mana muMjhavaNano viSaya hoya che. mArA thopazama mujaba citrakAma karAvarAvyuM che. bhaviSyamAM koI viziSTa kSopazama dharAvatI vyakti AthI vadhu sArAM citrI karAvanArI nIkaLaze to jainasaMghane vadhu zreSTha citronI saMpatti prApta thaze. vahelAmAM vahelI take saMgrahaNI bahAra pADavAnA irAde meM 30 varSa pahelAM eTale saM. 2018mAM bloko jhaDapathI taiyAra karAvyA. koI anivArya aMtarAya karmanA udaye mudraNakAryamAM vAraMvAra aMtarAyo UbhA thatA gayA, presa vecAI gayo, kAma adhUruM rahI gayuM pachI kAma rajhaLatuM rahyuM. chevaTe saMgrahaNInuM adhUruM kArya surata ane pachI pAlItANAmAM karAvarAvyuM. mArA jIvananI A eka atyaMta kamanasIba ane kalaMkarUpa ghaTanA hatI. eka grantha pAchaLa traNa dAYakA vItI gayA, teno apAra kheda anubhavuM chuM. vadhu vilaMbanA kAraNe moTA moTA AcAryo, sAdhu puruSo, zikSakI vagerenA ThapakA paNa maLatA huM zaramiMdo thato. muMbaimAM gurudeva sAthe zAsananAM kAryomAM satata rokANa jethI kAma karavAne mUDha paNa na rahyo. tyArapachI padayAtrA saMghamAM pAlItANA AvyA bAda presavALAo jaladI bloko chApavA mATe taiyAra nahi. 75 blokono hindI, aMgrejI paricaya taiyAra karAvyo. traNa traNa presomAM kAma rajhaLIne pAchuM AvyuM. chevaTe A kAmanuM zuM thaze enI bhAre ciMtA paNa thai, paraMtu sadbhAgye presanA kampojha ane prinTIMga kAryamAM kuzaLa gaNAtA bhAvanagaranA bhAizrI parasotamadAse mArUM A kAma puruM karI ApavAnI hAma bhIDI. 25-25 varasathI aNavaparAyelA loko eTale lAkaDuM phUlI javAthI pleTo lIlI thai gai hatI. pannA blokonI pleTo kholIne Ika karIne besADI pachI temane blokonuM kAma zarU karyuM, ane temane sArI rIte pUrNa karyuM. paraMtu tenI thoDI bedarakArInA lIdhe blokomAM je jagyAe je kalaro vAparavAnA hatA tenA badale bIjA ja kalaro vAparI nAMkhyA. kayAMka thoDuM ulaTuM sUlaTuM paNa kAma thavA pAmyuM che. atyAranA samayamAM kAmanI bahu kavoliTIno, bhUlo kADhavAno ke cIkAza karavAno moha rAkhavA jevo nathI. aNagamatuM hovA chatAM calAvI levAno samaya Avyo che. AthI vAcakone blokonA prinTamAM je kaMI kSatio lAge te mATe kSamA kare ! bhAI parasotamadAse kaparUM kAma chatAM potAnuM mAnIne jahemata laine pAra pADI ApyuM. Aje to teo A dharatI upara nathI paNa temane khUba dhanyavAda ja ApavA rahyA. A badhAMya citronI eka svataMtra citrAvalI paNa prakAzita karavA vicAra che. AjathI 50 varSa pahelAM saMgrahaNInI pahelI AvRttinI mAtra citronI ja citrAvalI bahAra pADI hatI ane tenA abhyAsIone te khUba ja gamI hatI. saMgrahaNImAM keTalAMka citro meM raMgIna zAhI ane raMgIna pIMchIthI doDha phUTa pahoLA ane lagabhaga ATheka phUTa lAMbA TresIMga kotha-kapaDAM upara dIkSA lIdhAnAM bIjA ke trIjA varSe mArI uMmara 17-18 varSanI hatI tyAre gherelAM che. jenuM olIyuM Aje mArI pAse che. thoDA samaya pahelAM vaDodarAnA mArA saMgrahamAMthI A nakala prApta thai hatI. ghaNAM varaso bAda bAlyakALanuM A kAma najara sAme AvyuM tyAre mane paNa Azcarya thayuM ke zuM nAnI ummare AvuM kAma karI zakayo hoiza !' e mArUM kAma raMgIna hovAthI kalara prinTa bahu kharcALa thatuM hovAthI pablikanI jANa mATe A pustakamAM prakAzita karavAnuM zakaya nathI. ghaNAM varaso pahelAM saMgrahaNInAM citrone perIsa plAsTara athavA lAkaDAnA mAdhyamathI pradarzanarUpe taiyAra karAvavAM ane tenI bAjumAM troya bhASAmAM paricaya Apavo ane pradarzana tarIke viziSTa rIte goThavavAM. eka vakhata caudarAjaloka cauda phUTano vizALa pramAsamAM banAvIne je je jagyAe je je vastuo che te te batAvavI. A mATe saMpUrNa caudarAjaloka pAradarzaka thaI zake to te rIte banAvo. te zakya na ja hoya to phakta vacalI sanADI pAradarzaka banAvavI ane emAM sAta naraka, bhavanapati, bannaranikAya, manuSyaloka, jyotiSayaka, bAra devaloka ane mokSa vagere badhdharathI UbhA UbhA joi zakAya e rItanuM zreSThakoTinuM benamUna yathArtha Ayojana karAvavuM . ane moDalo dvArA khagoLa-bhUgoLa darzAvavA. 95 For Personal & Private Use Only Page #899 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 754 ] sUrya-candranA mAMDalA mATe evuM vicAreluM ke maryAdita uMcAIno meruparvata banAvIne sUrya-candranA mAMDalA tArathI banAvavA ane megneTa zaktithI AkAzamAM addhara enI meLe samatolapaNe rahI zake te rIte Ayojana karavuM ane enI aMdara saraLatAthI sUryanI gati thaI zake evI rIte vaijJAnika TrIkathI yAtrika goThavaNI karAvavI. A mATe TekanIkala viSayanA niSNAta kArIgaronI salAha lIdhI hatI. te lokoe caudarAja, meruparvata ane bIjAM AvAM vaijJAnika buddhigamya kaThaNa kAryo karI ApavA utsAha paNa batAvyo hato. paraMtu dareka bAbato bhAgyAdhIna che eTale e projekaTa amalamAM mUkI zakAyo nahIM , ane eno raMja rahI gayo. vi. saM. 1995mAM pAlItANA jaina sAhityamaMdiramAM vardhamAnavidyA, sUrimaMtra, siddhacakra vagere paTonuM raMgIna kAma kapaDAM ke kAgaLa upara hAthe banAvavAnI bhAvanA jAgI ane aitihAsika dRSTie jaina sAdhuoe paNa potAnA hAthe potAnI ucita maryAdA jALavIne citrakAma karyuM. enI noMdha bhAvi itihAsa le ane mArA hAthe eka zreSThakRtinuM sarjana thayuM eno saMtoSa thAya e khAtara meM pote citrakalA zIkhavAnuM zarU kareluM ane A mATe prAraMbhamAM moDalo citaravAnuM kAma zIkhyo. judAM judAM moDalo pensilathI banAvyAM, tenI be DroiMga buko Aje paNa ahIMnA jUnA saMgrahamAM vidyamAna che. kalAkAro ane citrakAro A noTo joine AnaMda sAthe Azcarya anubhave che. vi. saM. 2003mAM vaDodarAmAM jebUdvIpa ane aDhIdvIpanA nakazA karavAnI IcchA thaI. 5-5 phUTanA nakazA thAya to kaMIka skela batAvI zakAya, eTale A mATe moTo kapAsa joIe. e kaMpAsa laMDana maLato hato. tyAMthI maMgAvIne ane bIjAM sAdhano rAkhIne skelanA mApe nakazA joyA hatA. aMdara thoDuM suMdara rIte lakhANa paNa karyuM hatuM. vihAra thatAM te adhUrAM rahI gayAM, tyAre bIjA nAnAM-moTAM nakazAo vagere citronAM kAma paNa karyAM hatAM. mArA pUjya gurudeva paNa citrakAmamAM khUba ja niSNAta hatA. mArI dIkSA pahelA khaMbhAtamAM cauda rAjalokanuM moTuM raMgIna citra tathA goLa ane corasa samosaraNanAM citro paNa teozrIe banAvyAM hatAM, je Aje paNa amArA saMgrahamAM che. A pramANe citrone lagatI mArI kavitavya kathA pUrI thaI. vi. saM. 2047, divALI, pAlItANA -anuvAdaka For Personal & Private Use Only Page #900 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 755) ( citrA-nukramaNikA ) kramAMka viSaya 1 palyopamakALa mApavAnuM ghanavRttapatya 2 saudharmakalpanA tera prataronuM ane lokapAla sthAnanuM dazya 3 vaimAnikanA aneka prataronI kalpanA 4 vaimAnika nikAyanA prataronuM dUravartI darzana bAra ArAthI sUcita eka kALacakramAna 6 ratnaprabhApRthvIgata be kSullaka prataravartI aSTacakapradezavatI samabhUtala sthAna 7 samabhUlA pRthvasthAna ane vANavyaMtara, vyaMtaranikAyasthAna 8 samabhUtalA pRthvIthI jyotiSacakra keTale dUra che? 9 tiryaloka, tenuM madhya ane jyotiSanikAya lavaNasamudramAM gotI ane jalavRddhino dekhAva 11 lavaNasamudramAM zikhAno dekhAva 12 candravimAna 13 45 lAkha yojana pramANa manuSyakSetranI AkRti 14 caMdranI nitya (dhruva) rAhuthI thatI pAkSika hAni-vRddhino dekhAva 15 niSadha-nIlavaMta parvatAzrayI nakSatra vyAghAta- nivyaghiAta aMtara 16 aDhIdvIpamAM caMdra-sUryanI cAra sUcizreNI tathA bahAra valaya zreNInI vyavasthA 17 tiryagulokavartI asaMkhyadvIpa-samudronuM sAmAnya Alekhana 18 bharatI-oTanuM kAraNa tathA pAtAlakaLaza 19 lavaNasamudramAM 16 hajAra yojana jaLavRddhi 20 lavaNasamudravartI cAra mahApAtAlakaLaza tathA laghu 7884 kaLazAdika darzaka citra 21 jaMbUdIpanuM sAmAnyadarzana 22 meruparvata 23 lavaNasamudramAM AvelA pa6 aMtapano dekhAva 24 parvatanI dADhA ane aMtardIpanI sthitinuM sapramANa darzana 25 sUryamaMDaLa tathA maMDaLanAM AMtarAM 49-52 107-111 49-52 107-111 53-54 112-113 53-54. 113 55 114 56 115 61 125 63-64 129-130 65-67 131-133 136143 X 149 X 149 X 149 86-80 186 x 190 194 x x 194 x 204 For Personal & Private Use Only Page #901 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 86-90 pRSTha 202 211 213 214 217 220 222 222 222 224-225 [ 756 ] kramAMka viSaya 26 sUryamaMDaLonuM cArakSetra vagere 27 sUrya-sUryanuM paraspara antaramAna 28 bhArata sUrya ane airavatasUrya dakSiNAyana karatA 29 sarvabAhyamaMDaLamAMthI savabhyintaramaMDaLamAM uttarAyaNagati karatA bhArata-airavatasUrya 30 sabhyattaramaMDaLathI sarvabAhyamaMDaLe jato pUrva dizAvarta sUrya 31 sarvabAhyamaMDaLethI punaH savabhyintaramaMDaLamAM Agamana 32 (1) sabhyattaramaMDaLathI sarvabAhyamaMDaLamAM jato pazcima dizAvartI sUrya (2) sarvabAhyamaMDaLe pahoMcelA pUrva sUryanuM punaH savabhyintaramaMDaLaAgamana 33 sabhyantaramaMDaLathI sarvabAhyamaMDaLamAM jatAM pUrva ane pazcimadizAnA be sUrya 34 sarvabAhyamaMDaLamAM rahelA pUrva ane pazcima dizAnA sUryono punaH - sabhyattaramaMDaLamAM praveza 35 sabhyattaramaMDaLethI sarvabAhyamaMDaLamAM ane sarvAhyamaMDaLethI savabhyittaramaMDaLamAM pazcima sUryanuM Agamana 36 sarvabAhyamaMDaLethI sabhyattaramaMDaLe pazcima sUryanuM punaH Agamana 37 karkasaMkrAMtinA prathama divase dakSiNAyanamAM dina-rAtri kSetra 38 makarasaMkrAMtinA prathama divase uttarAyaNamAM dina-rAtri kSetra 39 udayAsta vaccenuM aMtara ane daSTigocara sUryabhramaNa dazya 40 savabhintaramaMDaLavatI sUryanuM vividha aMtare prApta thatuM udayAta vakhatanuM aMtaramAna 41 jaMbUdvIpa ane lavaNasamudravartI candranAM maMDaLo 42 candramaMDaLa ane maMDaLanAM AMtarAM 43 paMdara caMdramaMDaLImAM sUrya sahita 4, nakSatra sahita 8 maMDaLo 44 kayA kayA dvIpa-samudra upara AvalikAbaddha vimAno keTalAM keTalAM che te 45 vaimAnika nikAyanuM pratara 46 caudarAjalokanI trasanADInuM darzana 47 sAtarAja pramANa Urdhvaloka 48 saMgrahaNI, Avazyaka niyukti cUrNi AdinA matAnusAre Urdhvaloka 49 yogazAstra TIkA tathA lokanADIstavanA AdhAre Urdhvaloka vyavasthA 226 226 233 233 236 237 238 239 247 264 86-90 100-101 96-98 137 137 137 261-262 27 297 27 297 For Personal & Private Use Only Page #902 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka pRSTha 297 298 298 [ 057 ] viSaya 50 caudarAjaloka tathA traNeyalokanAM madhyasthAno pa1 caudaroloka tathA khaMDuka saMkhyAdarzaka citra para yogazAstranA trAsanasamo. A zlokanA AdhAre taiyAra thayelI caudarAjalokanI AkRti 53 arUNavara samudramAMthI UchaLato tamaskAya dekhAva pa4 aSTakRSNarAjI pa5 saMsthAna ane saMghayaNa pa6 caudarAjalokanI AkRtimAM Rju-vakrAgatinuM darzana pa7 Rju ane vakrAgati 58 devonA avadhijJAnanA vividha AkAra pa9 chatrAtichatra AkAramAM sAta nArakInuM citra 60 ratnaprabhA pRthvIno yathArtha-saMpUrNa dekhAva 61 trikA3maya ratnaprabhA pRthvI 62 apratiSThAnanArakAvAsano dekhAva 63 dizA-vidizAsthita narakAvAsAonI paMkita 64 cakravartInAM sAta ane vAsudevanAM pAMca ratnonA AkAranI jhAMkhI 65 cakravartInI navanidhAnamaMjUSA 66 siddhazilA ane siddhAtmAo 67 lokavartI samAvagAhI asaMkhya nigodagolaka citra 68 vividha mApo tenI prAcIna paribhASAmAM 69 zAstrIya ane vyavahArika vividha prakAranAM mAna-pramANanuM citra 70 lezyA pudgalo levA-mUkavA Ave che ane AyuSyanA baMdha-abAdhA udayakALanuM sthApanAcitra 71 kevaLa samudyAta darzana 72 jIvanI AhAravyavasthA 73 caudarAjalokano viSama pratarothI thato niSphaTa AkAra 74 niTa AkAra sAthe vRttAkAre rahelA AkAza prataro saha vRttAkAra | lokadarzana 75 alokanI apekSAe lokamAnanI kalpanA 298 298 159-160 328 188 360 188 361 199 371-372 211 397 210 396 210 396 230 406 231 407 265-266 455 268 462 28-283 478-481 301 514 316-317 pa31 317 pa31 326-329 24-5para udayA , 344-345 647 674 676 676 676 For Personal & Private Use Only Page #903 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only sarAvAvAditiranareoSapAte. bhUmaya sevanAcya purAgamaNamAjjasa sAla tira niranira rasuvA-nAmasamayasImA vibedhiyAnA bosAmi sunAra bhAU cAratiya se se ticiMtA joiniyaprANI sabhA samana kasAba ke 16 bhAra miyA yA damaNa A sahabhAgitA sabajelama yAjI yA samya miriva su-pRthvI AUpaNA ApaNa je nidhanikammANamANe vArasa dupA purANa-vidhAna enAnima "jye NUMERON upayale unI jAnevA sasura nirae niri ramaNa upAdha rehAti-rAjanA dhArAja svaNuoga iyU Ara sayao ASTOUT CON ThANe surUvAtamaNu jati 10 himurasa, vibhAjI-bhayaNa-nizya nAranapurAe yAtra mANusa -vizya suni sthAya dhiya, sahiyA ariyANa yasa saMganiya nira DijiTa samuNItara sAreNalihIyA e yA yogacchAcArya mamaNabhAga TreDaka gAyaba kAvAsa sAdhe surAya cAra nitariya chan vigalirane na paNa ya caNakAa sAya surAga guAmamA spAtisAma saralAI 250 mantri narama saMsthAmA casI se mirAntivapAThaka prAdhyAyazrIbha sAgara sArA sapana pravezasya ratna prayata padiya asurANa muni zrI yazovijaya nakA AdhA jamaNa dinamA Jarvist prayA panira jayajArasa AraMti, suraka vidhAvare yAga bhArasA abhAvasAmi su kAlimI sannA, piThevA sabhye. "kamyu AyasiArami rAmadeve sAyaNa Panel Durg br. Harengu paNa yA saratyAga tirasaTa sa bhAratA Kersts madhyabha sabhAra vitara yajIya mahamA se sAdhA kAlAbhara surane 330 agalA (eka cama sima vasAmaya baDage sevAbhIma naramuNeyaM vimAna da uparAdhArAna samate zrI. hAtaca sAthidAra sugama samAyo kasAtha udhAyA. bhiNe 4255 bhAga pellat yayaH sa Phy lekhanasIquen Nuapaa vya-mamaMti ardes yaca cakra Arbet 53. vimati ama vijayajI vijayajyamAna misnAkhaMDama zrapasAdAta tami CAR lekhaka muniyo vijaya Page #904 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsIone grantha bAbatanI potAnI noMdho karavAnuM pAnuM For Personal & Private Use Only Page #905 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsIone grantha bAbatanI potAnI noMdho karavAnuM pAnuM For Personal & Private Use Only Page #906 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApana kAla ghanavRttapalya KARENGE STERGA ARRESTBAHADUN K -1 - yo ja na -1 - yojanaA kuvAkArapalya ravIcoravIca vAlAgrathI bharelo che. eka eka samaye eka eka vAlAgra bahAra kADhatAM pUrNaravAlI thavAmAM je kALa jAya, tene sUkSmauddhArapalyApama kahe che. ane so so varSe eka eka vAlAgra kADhatAM je kALa thAya,tene sUkSmaaddhApalyopama kahe che. * 25 koDAkI DI sU. u. palyA. nA samaya jeTalA dvIpa-samudro che. * sU.a. palyopamathI AyuSya ane kALanA bhedo ma saM.ya.vi. magika 1. palyopamakAla mApane kA ghanavRttapalya . 1. Ghanvruttapalya (ghanavRttapalya) for measuring the Palyopamkal For Personal & Private Use Only Page #907 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u. lokapAla ba.saM.gA.14] 1 ma goLa dhorasa trikoNa -13 pratara bhavanasake indra dalo For Personal & Private Use Only -3 // *. gha no dadhi -2 " -1 pratara saM. ya vi. mati 2. saudhama kalpake teraha prataroM kA aura lokapAla sthAnakA drazya. 2. Scene of thirteen divisions of Saudharma Kalpa and Lokpal' location Page #908 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. vaimAnikanA aneka prataranI kalpanA YOVOLOZOOOOOOOOOOZO OZOOLOOO [saM.gA.14] / aESIRE puSpAvakANe nkebbe TOXOXOOOOOOOOOOXU ZONOMONOZOACOAC For Personal & Private Use Only E HIFM NEHEN TOOD NOT VOCTOTOS 3. vaimAnika ke aneka prataroMkI kalpanA.. 3. Immagination about numerous mythological flying vehicle drivers' (Vaimanik) celestial divisions (Pratars) Page #909 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [bR.saM.gA.14] u. 4 vaimAnika nikAyanA prataronuM dUravartI darzana A pUrva pa. 4. vaimAnika nikAya ke prataroM kA dUravartI darzana. 4. Distant view of celestial region divisions of Devlok (Vaimanik Nikay Pratars) da. For Personal & Private Use Only Page #910 -------------------------------------------------------------------------- ________________ QAONIORONICOORDPORNO 5- bAra ArAthI sUcitaekakAlacakramAna --------- na ---- --- 10 ma ko kAlacakra-6 A pa ro DA -- ga suSamasuSama 4 koDAkoDI QPORNOLONDOARDROID utsarpiNI - kI -- -sA suSamasuSama 4 koDAkoDI sAgaropama DI. sAgaropama 12 avasApaNI suSama 3.kA.sA. suSama ko.sA. 3.ko.sA bamayuSama| HX0 10 / 53 263 He 2I ---- 2ko.sA. 12 hajAra RREARSHNE - 42 hajAra vardhanyUna aSamaduSamA duSamasuSamA NASHMA 48 ka Clas sA ga > GEE -thal | ---kAlacakra se - - - -----> IO ONO [ kAlamAna- 20 koDAkoDI sAgaropama] saM.ya.vi. AROEJO ROMOTORORON 5. bAraha AroMse sUcita eka kAlacakramAna. 5. Twelve wheels of time (Aras) showing one Kal-Chakraman. For Personal & Private Use Only Page #911 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6-ratnaprabhA pRthvIgata / be kSullaka prataravartI aSTarucaka pradezavA sama bhUtala sthAna urva cArarucaka pradezo dizA -- vidizA di. dizA samabhUtala sthAna oka rAja - saM.ya.vi. 6. ratnaprabhA pRthvIgata do kSullaka prataravartI aSTarucaka pradezavartI samabhUtala sthAna. 6. 'Sama Bhutal Sthan' (Place of equal surface of the earth) situated in Eight (Ashta) Ruchak region in two common divisions (Pratars) of the Ratnaprabha Earth. For Personal & Private Use Only Page #912 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samabhUtalA pRthvI sthAna ane citra saM. 7 vANavyaMtara, pyaMtarrAnakAya sthAna [saM.gA. 41,0. samabhUtalApRthvI sthAna zUnya pRthvI piNDa A AA vANa vyaMtara A tara nikAya sthAna . zUnya pRthvI piNDa A.40 GM2 ___ vyaMtara A dakSiNa nikAya nikAya . sthAna 4. . uttara nikAya 0 0 5800 yojana pa 0 100 yo. 7. samabhUtalApRthvI sthAna tathA vANavyaMtara, vyaMtara nikAya sthAna, 7. Sama Bhutala Prithvisthan (Place of equal surface of the Earth) and the 'Vanvyantar, Vyantar Nikay' location. For Personal & Private Use Only Page #913 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8- samabhUtalA pRthvIthI jyotiSacakra keTale dUra chete darzAvatuM citra All zani 900 maMgala guru MANTAS budha / aSTramaMgala nakSatra maMDala Popur bAra 8880 ni-rAcandra maMDala 8800 pa.rA. yo. modi sUrya maMDala 800 * ketu tArA maMDala ** * 790 yo,- saM.ya.vi. samabhUtalA [saM.gA.49-52] 8. samabhUtalA pRthvIse jyotizacakra kitanI dUra hai usakA citra. 8. The picture showing distance of 'Jyotish chakra' from 'Sama Bhutala Prithvi'. (the equal surface Earth) For Personal & Private Use Only Page #914 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 900 yojana 900 yojana 9 - tiryaga loka, tenuM madhya ane jyotiSa cakra samabhUtalA. jyo. cakra 1- 910 yo. vANavyaMtara vyaMtara [saM. gA. 49-51] For Personal & Private Use Only zani saM. ya. vi. 9. tiryag loka, usakA madhya aura jyotiSa nikAya. 9. The 'Tiryak-Lok', its centre and the 'Jyotish Nikay ' ( division ) rcchA tiryagloka 17 nuM madhya yojana no 1800 Page #915 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citra na.10 lavaNa samudramAM gotIrtha ane jaLavRddhi no devAba dhA takI 1-10000yA. jalaziravA 16000 yo. uMcI ja ' mbU 95 hajAra yojana atara ra yAjanAatara For Personal & Private Use Only jalavAcha yATiyAmAyA dA 10000yA. uDAI - --1000 yAM. 10. lavaNa samudra meM gotIrtha tathA jalavRddhikA drshy| 10. The Scene of 'Gotirtha' and the tide-peak in the Lavan (salty) Ocean. Page #916 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only [JIT. 48] citra saM. 11 .saM. ya. vi. 10000 yA. pahoLAI lavaNa samudramAM zivAno dekhAva + jala zivA | 16000 yA. lavaNa samudra 11. lavaNa samudra meM zikhAkA drazya. 11. Scene of tide-peak in the Lavan (salty) Ocean. ka Page #917 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vec.00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000002 00 JALALAmTTARA LI [lambAI-hoLAI yo. 116 pramANa] MTRI117 For Personal & Private Use Only 00000.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0000000000000000000000000000000 uMcAI yo. 164 Tob00000ooooooooooooooooooooooooooooooooooo pIThikA 2700, yo. saM.ya.vi. ramaka ooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo 12. candra vimAna (sAmAnya darzana) 12. Chandra-Viman (The mythological flying vehicle of the Moon) (At a glance) Page #918 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 - 55 lAkha yojana pramANa manuSyakSetranI AkRti bR.saM. gA. 16] 8 lAkha yojana 8 lArava yojana 4 lAkha yo.. 4 lAkhayo.8 lAkha yojana 8 lAkha yojana dhAtakI khaNDa kAlodadhi samudra For Personal & Private Use Only ardha puSkara dvIpa saM.ya.vi. ramaNika 13. 45 lAkha yojana pramANa manuSyakSetrakI AkRti. 13. Design of 45 Lac-Yojana Proportion human area Page #919 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candranI nitya [[]] rAhuthI thatI pAkSikI hAni - vRddhino devAva [saM. gA. 60] pR. 138 - 140 dranuM vimAna 15141312111098765432 dhruva zahunu vimAna 14. . candrakI nitya (dhruva) rAhuse hotI pAkSika hAni - vRddhikA drazya. 14. Scene of fortnightly decrease and increase in the moon constantly done by the Rahu. For Personal & Private Use Only Page #920 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / [gAthA. 63-64] - 15 // niSadha- nIlavaMtaparvatAyinakSatravyAghAta-nirvyAghAta antara / madhyama antara * nArA- 2 gAuna nirvyA. antara japanya antara 1006 250 pA. SETTIAN vyAghAta yojana antara 2 For Personal & Private Use Only -500 yA. ucAI 400 yo. ucAI 15. niSadha-nilavaMta parvatAzrayI nakSatra vyAghAta-nirvyAghAta antr| 15. Disturbed and undisturbed distance of the Nakshatras in the Nishadh-Nilvant mountains. Page #921 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie www aDhIdvIpamAM candra-sUryanI 4 sUcIzreNI tathA bahAra valaya zreNInI vyavasthA (gA thA, 65-67) KopuSya AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA nakSatra abhijIta nakSatra DEE ~ 136-candro 21 candro 6 candro 2-candro mAnuSottara parvata 12.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0..0.0.0.0.0.0.0.0.0.0..0.0.0.0.0.0.0.Manoon.comaaaaaaaaaaMMMMM.MOM. M 2sUryo 36 sUryo 21 sUryo 6-yo 2 sUryo ja -sryo 21 sUryo 36 www (lavaNasamaya ghAtakIravaDa 2-candrA 6 candro 21 candro 36-candrA bAhya ardha puSkaradIpa kAlodadhi samudra antara ardha puSkaradAya MbAhA bAhya ardha puSkaraddhIpa saM. ya.vi. ramaNipha ad 16. DhAI dvIpameM. candra-sUryakI 4 sUcIzreNI tathA bAhara valaya zreNIkI vyavasthA. 16. Arrangement of 4 suchishreni (straight line) and outward valayshreni (round line) of the sun and the moon in Dhai-Dwip (Two and half islands). For Personal & Private Use Only Page #922 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 tiryagalokavarti asaMkhyadvIpa-samudronuM sAmAnya Alekhana AS [saM.gA.70-947 saM. gA.70-71] Theynthethers piltele polpace dAkAkA kAkAkA Pandey PART PRAS PRABHA 4954 ja-dA dakSita apharasamuda rabara dvIpa pIravarasamudra panayaradIpa pratavarasamudra ikSarasasamudra maMdAvarahI naMdIzvarasamuda arUNasIpa aruNasamudra ddha tripratyAvatArikulA zubha padArthanA nAmavA prasiddha tripanna alAMkAkAza ela 16 dvIpa-samudra asaMkhyaTIpa-samudrA mavAnA tripratyAvatArAdi asa svayaMbharamaNasamudra -alIkAkAza [pR.153-164] 17. tiryaga lokavartI asaMkhya dvIpa samudroMkA sAmAnya aalekhn| 17. Common description of countless island seas in the 'Tiryak-Lok'. For Personal & Private Use Only Page #923 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 bharatI oTacaM kAraNa ane pAtAla kalazAo AAvmTvmTvmTvmTvmTvmTvmLvmvTvmvTvmvmvmvmTvmTvmTvmTvmTvmTvmTvmTvmTvmTvmpImpvmpmpvmh mukhavistAra 10 hajAra yo. ATTISTICIPIEDICIPIEDISPIRIDISTRICICINITITITITIATIMINEIN For Personal & Private Use Only bhAga jala ESTIEDICICILITIENTISTICIPIEDICICICICICTItaITIENTILITIETIETRIETIETITIAN ratnaprabhA -bhAga jalavAyU eka lArava yojanA uMDA pRthvI bhAga vAyu | saM.ya.vi. talavistAra 10 hajAra yo. ramaNe Calcias SSIESEN VICTZICICICZICILICPICPICIZICICZICAIDAISPICAISTATASZICIZISIZILZILAIS ZIS CISCI 18. jvAra-bhATAkA kAraNa tathA paataalklsh| 18. Reason of the tide and ebb and the Patal-kalashas (the pots of the lowermost of the seven mythological regions) Page #924 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalaza citra bIjeM 19-lavaNasamudramA 16,yo. jalavRddhi V Y A AAAAA AAAAAYYATAYOTTAYAYAYAYASTATAAAAAAAAAYYAYASASAYASGAYAYAYASAYASATAY SAMA XOXY kATa INVITYRIN RABINATARANEL jlshikho| For Personal & Private Use Only OYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYATATATATATATATAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAY I MPARRIM FISION WAALIL yUpa SHCONNECD GARICS baDavAmukha ORDEPAL DIWAND pAtAlakalazA keyUpa A saM.ya.vi. ramagika SAYS AAAAAAAP 19. lavaNasamudra meM 16 hajAra yojana jlvRddhi| 19. A high tide of sixteen thousand yojan in the Lavan (salty) Ocean. Page #925 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R @ (r)(r)(r)(r)(r)(r)(r)(r)0000000000 lavaNasamudravartI cAra mahA pAtAlakalaza tathA laghu7884 kalazAdika darzaka citra- 20 [kalaza citra-7 3 . ma hA videha . (r)(r)(r)(r)(r)(r)(r)(r)(r)(r)(r)(r)(r)BBSCREDEEMBB(r)(r)(r)(r)(r)(r)(r)(r) bharata AM 4 (r)saM.ya.vi. ramaNaka 20. lavaNasamudravartI cAra mahApAtAlakalaza tathA laghu 7884 kalazAdi darzaka citra / 20. The picture showing four big pots of the Patal (the lowermost of the seven mythological regions) and little 7884 pots in the Lavan (salty) Ocean.) For Personal & Private Use Only Page #926 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jambUbdIparnu saM 21 sAmAnya darzana nAka SM Shan SPEN Pphpras maza AUTORS HASTANIMAIN RIMINATIMINIMUNSHAHARA poh liebe FLOAANO TIL SEARSODE RA Phenop ma hA vide = Bha kSe tra ma hA vi de vaha kSetra gajadataraMga niSadha parvata harivarSa kSetra mahAhimapaMta pa. N AMIKAUNLAILAILILLIANIME himavaMta kSetra laghahimavaMta pa. paThA . bharata. dIrghavetATaya pa. RINE. bharata bha.3 saM.yASi. ramANeka 21. jambU-dvIpa kA sAmAnya darzana / 21. Common view of the Jambu-dwip (island) For Personal & Private Use Only Page #927 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM ya.bi. ------meru parvata 100000 yojana pramANa uco--- sphaTIka ratna akaratna -- bhadrazAla vana / pITho suvarNa 22 meru parvata rupAmaya / rAto suvarNa For Personal & Private Use Only , 22. meru prvt| 22. The Meru Parvat (mountain) ------somanasa vana pAUka vana------ -----100 yo.naMdana vana 1000 yo. ------62500----- 36000---- -------63000------- FROO cAmala Page #928 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only _ $$$$$$$$$$$$ lavaNa samudramAMnA 56 aMtaradIpano dekhAva.. - laghu himavaMta parvata 3. 23 bharata kSetra * zikharI parvata DI pa parvatanI eral Sur S $$$$$$ 0000000004989 23. lavaNasamudra meM Aye 56 aMtardvIpo kA dRzya / 23. The Scene of 56 Antar-dwips (inter-islands) in the Lavan (salty) Ocean. Page #929 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L L parvatanI dADhA ane aMtaradvIpanI sthitinuM sapramANa darzana 900 yo. saM. * 24 DI 9. 564 pa | laghu himavaMta giri 200 400 300 300 500 600 400 400 500 700 yo. bob 800 yo. la 100 600 600 100 vaNa 900 900 yo. vRtta viSkaMbha 1900 yo.. dUra 800 002 sa mu dra 8400 yojana lAMbI parvatanI dADhA upara 9 aMtaradvIpo saM.ya.vi. 24. parvatakI dADhA tathA aMtadvIpa kI sthiti kA sapramANa darzana / 24. Proportionate sight of the two last ends of the mountain (Parvat-dadha) and the inner-island position. For Personal & Private Use Only Page #930 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25- sUryamaMDala ane sarva maMDala saMkhyA 184 maDalanA AMtarA- AMtarA, 183 saM.gA. 86-10] . [AkRti naM. 1 sarvabAhya maMDala -2- (yo. sarvAbhvantara maMDala For Personal & Private Use Only SEARN 1- ka thI rava, bacce- sUrya- cArakSetra 51044 yojana samajavU. 2. vartulanI lIrI, vimAnaphoLAI darzaka hovAthI tenI- jADAI 4. yo. che. 6 lavaNa samudra sa. ya. vi dvIpa 25. sUryamaMDala tathA maMDala ke AMtara / 25. The Surya-mandal (the sun-circles) and the distances of the mandal (circle) AkRti naM. 1. Diagram No. 1. Page #931 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. sUrya maMDalonuM cAra kSetra vagere gAthA86-10 AkRti naM.2 13 maMDalo niSedha W ASARLESCE RISE and 30thI. ARR/180yo. dat pazcima pazcima sUyaM vimAna kilA |114mNddl. nirAdha parvata JTa ARCH hariva jAnakArI 2 maMDalathIbIjAmaMDala 64-65 harivanI jIvAkoTI upara akasarala pahalanakSetraprayojana tara yojana saM.ya.vi 26. sUryamaNDalakA cAra kSetra aadi| 26. The moving area of the surya-mandal. (the sun-cirlce) etc. AkRti naM. 2. Diagram No. 2. For Personal & Private Use Only Page #932 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only bR.saM. gA. 87] 21 sUrya sUryanuMM -510 Ta - yojana paraspara sarvAbhyantara 44820 yo. abAdhA 90000 yo. Ka Ha 27. sUrya sUryakA paraspara antaramAna / 27. The distance between the two suns. maMDala antaramAna 44820. dvIpa [ AkRti naM. 3 110 Ta yojana- + 2 huI vo. sarvabAhya maMDala lavaNa samudra AkRti naM. 3. Diagram No. 3. Page #933 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28-bhArata sUrya ane airavata sUrya, dakSiNAyana karatA abhyantaramaMDalathI bAhyamaMDale gati karatA] [AkRti naM. 4 1 AKODHA - F R kA CHEO For Personal & Private Use Only . * A, ane 10 mI AkRti akajache lavaNa samudra DA pa E AkRti naM. 4. ___28. bharatasUrya tathA aizavatasUrya dakSiNAyana karate hue| (abhyantara maNDalase-bAhyamaNDalameM gati karate hue|) 28. The Bharat-sun and the Airavat sun moving southward. (moving to the outer circle from the inner circle.) Diagram No. 4. Page #934 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BRODOGODDDacacaZORIQBoca 29 - sarvabAhya maMDalamAMthI sarvAbhyantara maMDalamAM uttarAyaNagati karatA bhArata - airavata sUrya [bhAkRti naM. 5 bhArata sUrya eravata sUrya pU . pa. ROMOTOMAMLM MODIT For Personal & Private Use Only PRODco covecacacao cara * A, ane 11 mI AkRti akajache. lavaNa samudra sa.ya.vi. MONITORITWWWWWWW 29. sarvabAhyamaNDalameMse sarvAbhyantara maNDameM uttarAyaNa gati karate hue, bharata-aizavata suury| AkRti naM. 5. 29. The Bharat-sun and the Airavat-sun moving Northward from the whole outer circle to the whole inner circle. Diagram No. 5. Page #935 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only. saM.ya.vi. 30 - sarvAbhyAntara maMDalethI sarvabAhya sarva bAhya maMDala 2000 lavaNa samudra ke maMDale jato, pUrvadizAvartI sUrya sarvAbhyantara ma. dvIpa 30. sarvAbhyantara maNDalase sarvabAhyamaNDalameM jAtA pUrvadizAvarttI sUrya / 30. The Easter-sun moving towards the whole outer circle from the whole inner circle. Ghuma [ AkRti naM. 6 ela ramANika AkRti naM. 6. Diagram No. 6. 3. 5. da. Page #936 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only -pUrva dizAnA ekaja sUryanuM sarvAbhyantaramaMDale thI sarvabAhyamaMDale saM. 31 pa. maM.ya.vi. sarvabAhya maMDala lavaNa samudra + 3 gamana ane sarvabAhyamaMDalethI punaH sarvAbhyantaramaMDalamAM Agamana[ AkRti naM. 7 sarvAbhyantara pU. rA 31. pUrvadizAke eka hI sUryakA sarvAbhyantara maNDase sarvabAhyamaNDameM gamana tathA sarvabAhyamaNDalase punaH sarvAbhyantara maNDalameM Agamana / 31. Only one Eastern sun moving from the whole inner circle, to the whole outer circle and again arriving from the whole outer circle to the whole inner circle. AkRti naM. 7. Diagram No. 7. Page #937 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only pa. - sarvAbhyantara maMDalethI 'pazcima dizA lavaNa samudra saM.yU... jambU INA VIN 17.1 sarvabAhya maMDale jato vartI sUrya. saM. 32 [AkRti naM.8 dvIpa kSiNAyana - maMDala aMtara 5 yojana - sarvaSA maMDale pahoMcelA ntara maMDale Agamana. pU. pa. cA. maM. lavaNa samudra jambU AkRti naM. 8. AkRti naM. 9 pUrva sUryanuM punaH sarvAbhya [AkRti naM. 9 dvIpa Diagram No. Diagram No. 9. ga 32. (1) sarvAbhyantara maNDalase sarvavAya maNDala meM jAtA pazcimadizAvattI sUrya (2) sarvabAhyamaNDala meM pahu~ce hue pUrvasUryakA punaH sarvAbhyantara maNDala meM Agamana / 32. (1) The Western sun moving to the whole outer circle from the whole inner circle. (2) Arriving of the Eastern-sun to the whole inner circle after having reached to the outer circle pU. Page #938 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PROFO FO) FOOFO FOOFFODEODEOEO FOFO FOTOFOTODEO FO) (O) 33 - sarvAbhyantaramaMDalethI sarvabAhyamaMDalamAM jatA pUrva ane pazcima dizAnA (be) sUryo- u. [AkRti na.10 sarva bAhya maMDala vobhyantara maMDala sarvAbhyantarama. For Personal & Private Use Only FOOF0RFOR OF FOOHOREOFHOROREOFOR EDEOETI HOFOOFO FOR0)EOFOFOTOFOFLODFIODEOFOROFIOFOEOS sarva bAhya maMDala - maMDala antara 2 yo. 48 lavaNa samudra meru jambU dIpa THURU HTOFOROFOTOFOTOFOSHOEFOREOFOTEOFOFOREOTEOFOTOFROFOTEOFOSHI 33, sarvAbhyantaramaNDalase sarvabAhyamaNDalameM jAte pUrva tathA pazcima dizA ke do sUrya. AkRti naM. 10. 33. The two suns of the East and the west directions moving to the whole inner circle from the whole outer circle Diagram No. 10. Page #939 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only. 34 - sarvabAhyamaMDalamA rahelA pUrva ane pazcima saM.ya. vi. sarvabAhya maMDala ..:: sarvAntara sarvAbhyantara dizAnA sUryono punaH sarvAbhyantaramaMDalamAM praveza - [ AkRti naM. 11 maMDala jabU %.10.200 stl dvIpa sarvabAhya maMDala lavaNa samudra 24.0.0. pU. 2007 34. sarva bAhyamaNDalameM rahe pUrva tathA pazcima dizAke sUryokA punaH sarvAbhyantaramaNDalameM praveza. 34. The suns of the East and the West existing in the whole outer circle again entering in the whole inner circle. Diagram No. 11. AkRti naM. 11. 29. P... MP Page #940 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only 35 - sarvAbhyantaramaMDalethI sarvabAhyamaMDalamAM, ane sarvabAhyamaMDalethI sarvAbhyantara maMDalamAM pazcima sUryanuM Agamana - [ AkRti naM. 12 J saM.ya. vi. lavaNa samudra CHANDA maMDala 3. sarvabAhyamaMDala 5. da. 35. sarvAbhyantaramaNDalase sarvabAhyamaNDalameM tathA sarvabAhyamaNDalase sarvAbhyantara maNDalameM pazcimI sUryakA Agamana. AkRti naM. 12. 35. Arrival of the Western sun from the whole inner circle to the whole outer circle and from the whole outer circle to the whole inner circle. Diagram No. 12. Page #941 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only 36 - sarvabAhyamaMDalethI sarvAbhyantaramaMDale lavaNa samudra sarvA meru pazcima sUryanuM punaH Agamana - bhyantara maMDala --- 5 sarvabAhyamaMDala [AkRti naM. 13 36. sarvabAhyamaNDalase sarvAbhyantaramaNDalameM pazcimI sUryakA punaH Agamana. 36. Re-arrival of the Western sun to the whole outer circle from the whole inner circle. 3. ma da. AkRti naM. 13. Diagram No. 13. Page #942 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RA -... 37- karka saMkrAMtikA prathama dine dakSiNAyanameM dinarAtri kSetra AkRti na. 14 paridhike dazAMzakA dono taraphakA 3-3 bhAgameM prakAza Ara 2-2 bhAgameM rAtri [6 bhAgameM prakAza] [4 bhAgameM rAtri] - . .. 898688 pa ---/ ERY He knon SHASTRA THE HTRA .... 0061NT 86 AM RAMETERATURERARRITENICISMISHES ARE namakSetra viSkama OM prakAzakI laMbAIlA 745000 ja.meM sarvAbhyantara ma Swa 716321 dRSTikSetra - . prakAza aura aMdhakArakI 783333 yojana saMpUrNa laMbAI / . dinamAna 18 muhUrta . prakAzakI laMbAI ||333333 yo. samudrameM ... la va Na / sa saM.ya.vi. mu dra ramaNika 37. karkasaMkrAMtike prathama divase dakSiNAyanameM dina-rAtri kSetra. AkRti naM. 14. 37. Day-nignt area in the sun's southward motion (Daxinayan) on the first day of the Karka - Sankranti. (the sign of cancer transition) Diagram No. 14. For Personal & Private Use Only Page #943 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HOM 38- makarasaMkrAtikA prathama dine bhAkRti naM. 15 , uttarAyaNameM dina-rAnikSatra paridhike dazAMzakA dono taraphakA 3-3 bhAgameM rAtri Ara 2-2 bhAgameM prakAza [6 bhAgameM rAtri] [4 bhAgameM prakAza] 184 sarva 184 sarvabAdya maMDaka - -31831 // yo. dRSTikona - 2Rho prakAza viSkama 79948 4 // yAtanatama MEANIASK aru parvata - - - 86 -- ba - - laMbAI jaH kSetra vikabhaka 45000 jabameM prakAzakI EVAEE - -6366 yojana - AKC prakAza kSetra viSkama prakAzakI laMbAI sity, 33333 3. yo. samudrameM va Na / sa mu saM.ya. vi. mabit :. makarasaMkrAtike prathama divase uttarAyaNameM dina-rAtri kSetra . ___ AkRti naM. 15. Day-night area in the Northward motion(Uttarayan) on the first day of the Makar-Sankranti (the sun's transit in to the Capricorn). Diagram No. 15. For Personal & Private Use Only Page #944 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAMANA sUrya bhramaNa drazya citra- 39 - udayAstavacce- antara ane dRSTigocara - [AkRti naM.17 [AkRti naM.16 arthabAhya maMDaLa ---- - -- - savo. maM. jambU HYyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyws ma asta HIMALALLAMANDALALALAMAMALALAAAAAAAAIL For Personal & Private Use Only udaya niSadha 572637 94526 lavaNa samudra 1-bharata kSetrAzrayI udayathI asta vacce aMtara 145266. yo. 2-bhAratanI ayodhyAthI udaya ke asta- dRSTigocara mAna 4726334 yo. jambUdvIpa 3-lavaNa samudramA antima maMDale 63663 yo.aMtara.. saM-ya-vi. VYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYYY 39. udayAsta bicakA antara aura draSTigocara sUryabhramaNa drazya. AkRti naM. 16. AkRti naM. 17. 39. The distance between the sun-rise and the sun-set. Diagram No. 16. The Scene of the rotation of the sun being seen. Diagram No. 17. Page #945 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -40 sarvAbhyAntara maNDalavarti sUryana vividha aMtare prAptathattuM udayAstavakhatanaM aMtaramAna uttara meru parvata niSadha parvata mahA himapaMta parvata For Personal & Private Use Only laghu himavaMta parvata parvata baitAdhya kSa Nama saM.ya.vi. dakSiNa 40. sarvAbhyantaramaNDavartI sUryakA vividha aMtara para prApta hotA udayAsta samayakA aMtaramAna. AkRti naM. 18. 40. The distance measurement of the Sun-rise and the sunset found at the different distance of the sun in the whole inner circle. Diagram No. 9. Page #946 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only gA. 86-90. sarvabAhya maMDala lavaNa samudra biosm jambUdvIpa ane lavaNa sarvAbhyantara ja mbU maru samudra varti candranA maMDalo maDala sarvAbhyantara maM. [ AkRti naM. savabAhya maMDala dvI pa (AC) Paka) 0.96 20 08KPOK 41. jambUdvIpa aura lavaNasamudravartI candrake mnnddl| AkRti naM. 19. 41. The circles of the moon in the Jambu dwip (island) and the Lavan (salty) ocean. Diagram No. 19. Page #947 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candramaMDala ane maMDalanA AMtarA maMDala saMracyA 15 bhAtarA 14 AkRti naM. 19 u. bR. saM. gA.87 sarvabAhya maMDala sarvA. maM. 35,30, TRA For Personal & Private Use Only LI lavaNa samudra saM. ya.vi. 42. candra maNDala tathA maNDake aaNtre| 42. The circles of the moon and the distances of the circles,. AkRti naM. 19. Diagram No. 20. Page #948 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43- // 15, caMdramaMDalomAM sUrya sahita 4, nakSatra sahita 8 mNddlo|sN.gaa.86] 2,4,9,12,13 ane14 A mUla nakSatra paMdaramA maMDalamA aMkavAlA maMDalomA mAtra bahArathI vasatuMche, jyAre eka candranuM paribhramaNa che. abhijit pahelu maMDala choDIne meru tarapha tenAaMdaranA bhAge khasatuM che pavApAgA rasta dapele jyeSThA _hob mRgazIrSa . anurAdhA vizAkhA maghA uttarASADhA A AH 15 / 11108/7/6/ 193456781101122131415 .. . . . punarvasu .. uttarASADhA AdrA mRga kRtikA zAdhya TOCOCCICICIVOICICICICIC mRgazIrSa puSya AzleSA IPiblph maMDalasaMkhyA parelAmA candra sUrya ane 12 nakSatro bIjAmAM " " " 2 nakSatra jIjAmA " x " 1 nakSatra pAMcamAmAM " " 1 nakSatra saM.ya.vi sAtamAmA candra 5 ane 2 nakSatra AThamAmA " ___x " 1 nakSatra dasamAmA " x " 1 nakSatra agIyAramA " " " 1 nakSatra paMdaramAmA " "8 nakSatra 43. paMdraha candramaNDaloMmeM sUrya sahita 4, nakSatra sahita 8 maNDala / AkRti naM. 21. 43. Out of fifteen moon-circles four are with the sun and eight are with ___the nakshatras (collection of group of stars) Diagram No. 21. For Personal & Private Use Only Page #949 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44-kayA kayA dvIpasamudra upara AvalikAbaddha vimAno keTalAM keTalAM che,te. [saM-gA. 100-1] - a loka ka rasa ravya / 2 bApa-samaya DI205 davasamA 2. nAgasamudra yakSaTrIpa yakSasamudra bhUtahIpa bhUtasamudra svayaMbharamaNadvApa svayaMbharamaNasamudra 31 F- alokana DE 44. kisa-kisa dvipa samudra para AvalikAbaddha vimAna kitane kitane hai vaha / 44. How many mythological flying vehicles are in the rows? and on which island seas? For Personal & Private Use Only Page #950 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvalikA paMktibaddha tathA puSpAvakINa vimAnayukta vaimAnika nikAyanA prataranI jhArakhI [bR.saM.gA.96-98 106-7] For Personal & Private Use Only A MITRAMMINIATI . M II/ AANTALIA ALITA / / I/11/ ITI 1111 V / " 1 trikoNa vartula cokhUNa vi. saM. ya. kkkkkkkk 45. vaimAnika nikAyakA pratara / (vaimAnika nikAyakA AvAlikA-zreNibaddha tathA puSpAvakIrNavimAnayukta pratara) 45. Dwelling-section for mythological flying vehicles (dwelling-section for the mythological vehicles in rows, series and flower-scattering). Page #951 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citra tra. 46 caudarAjalokana trasanADInuM darzana (saM.gA. 137] 118000 116000 108000 132000 928000 120000 ticche athavA madhyaloka pRthvIpiMDa - 180000 yo. -- Qia mA ni ka siddhazilA ni kA ya anuttara caudarAjaloka citra. 1 nava graiveyaka 11- AraNa. 12- a. 9. Anata. 10 prA. 8- sahasrAra 7- zukra 6- lAMtaka For Personal & Private Use Only .- 5- brahma - mAhendra 3 - sanatku. 4 -1- saudharma 2- * IzAna jyotiSI nikAya 1- ratnaprabhA (dhammA) naraka 'bhavanapati - vyantara nikAya 2- zarkarAprabhA naraka (vaMzA) --3- vAlukAprabhA " (zelA) ---4 - paMkaprabhA " (aMjanA) -- 5 - dhUma. " (riSThA) --6- tama. (maghA) (mAghapatI - tamastama no saM.ya. vi. 46. caudaha rAjalokakI trasanADIkA darzana / (9) 46. Sight of the place for moving creatures in fourteen Universal regions beyond imagination (1) tiryaMcapaMcandriya Page #952 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 sAta rAja pramANa praloka caudAja.citra-2 siddhazilA pAMca anuttara navagrevayaka 12 11 acyuta- AraNa --e prANata. Anata. sahastrAra. lAtaka. 3.kilbeiSika 1 lokA bahma izAna soma 1.kilbiSika urdhvaloka sAdhika sAta rAjaloka pramANa saM.ya.vi. 2mamika 47. sAta rAja pramANa uurdhvlok| (2) (bhAratIya nRtya mudrAokI borDara) 47. The Upperworld in a proportion of seven universal regions beyond imagination (2) For Personal & Private Use Only Page #953 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudAja.citra.3 48 - saMgrahaNI, Ava.ni.-cUrNi AdinA matAnusAre Urvaloka ' pAM ca rAja zu vistA ra - -- - 3 . tira saM.ya.vi. 48. saMgrahaNI Avazyakaniyukti cUrNi Adike matAnusAra UrdhvalokakA AkAra / (3) 48. The upper world shape according to the astonomical, geographical and the Jain philosophical book 'Sangrahani' Avashyak Niryukti, Churni etc. (3) For Personal & Private Use Only Page #954 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 yogazAstra TIkA tathA lo. nA.stavanAAdhAre loka vyavasthA. cauTa citra.4 ziddhazilA ma 14 muM rAja a. 9 graiveyaka . HOIDIODOG.. ka 1 rA. 8 marAja I. saMdhya.vi. AcitramA pAMcarAna vistAra barAbara brahmadevaloka pAseAveche] 49. yogazAstra TIkA tathA lokanADIstavake AdhAra para Urdhvaloka vyavasthA (4) 49. Upper world arrangement according to the religious books Yog-shashtra Tika and Loknadi stava (4) For Personal & Private Use Only Page #955 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudarAja.citra.5 50-caudarAjaloka tathA traNeya lokanAM madhyasthAno - akarAja . 7 | AAAAAAAAAAAAAA | pAMcA gaja vistAra -- --- rvaloka madhya IDnnnnnnnnnnnnnnnnnnigll | INDI-----sAta rAja adhika adholoka------------ nyUna sAta rAjaUrdhvaloka---- / 1 ----akarAja vi. 1. rAjA sa---tiryagaloka madhya -----lokamadhya -- adholoka madhya A AAA vi.K-sA ta rA ja vi stA ra na 50. caudaharAjaloka tathA tInoM lokake madhyasthAna (5) 50. Centre locations of the fourteen Universal regions beyond imagination and the three worlds. For Personal & Private Use Only Page #956 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudAja. citra.6 cauda rAjaloka tathA khaNDuka saMkhyA darzaka citra.gA. sanADa A ----- saMkhyA-- rAja saMkhyA (6 rakha ~ al ------- 3----20 256 144 100 36 citrAlezvana saM. 2004 vaDodarA tiryakloka---- - - - 90 -naraka / 0 400 576 1 rAja paMcendriya pakSIo ramaNipha 51. caudaha rAjaloka tathA khaNDuka saMkhyAdarzaka citra (6) 51. Picture showing the fourteen Universal regions beyond imagination and number of square continents (6) For Personal & Private Use Only Page #957 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstranA trAsanasamo AzlokanAAdhAre taiyAra thayelI caudarAjalokanI AkRti citra saM-52 cauTAja.citra.7 MEDIATRISTRY Antant <-mRdagA AVSA madhyalo -jhallarI AkAra arrorists kA / A R na sa ETRY trA ve saM. ya.vi. ramaNika 52. yogazAstrake vetrAsanasamo ' isa zlokake AdhAra para taiyAra kI gaI caudaha rAjalokakI AkRti (7) 52. Diagram of fourteen Universal regions beyond imagination based on the verse' Vetrasansamo' of Yogashashtra (7) For Personal & Private Use Only Page #958 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hellorallelilleilololololololololololololololo || ||*** // aruNavara samudramAMthI uchaLato tamaskAya dekhAva // aSTakRSNarAjI saM.ya.vi. ||||||||| brahma 5 mAhe. sana. 3 HICHIGHUDAY aruNavara dvIpa Aideas aruNavara samudra anusaMdhAna pRSTha 329 pachI (naM. 1) pra. 3 pra. 2 pra. 1 tamaskAya: For Personal & Private Use Only ramaNika *||olojicholie oilliciou 53. aruNavara samudrameMse uchalatA tamaskAyakA dRzya 53. Scene of the rising Tamaskay' (horrible darkness) from the Arunavar Samudra (Sea ). Page #959 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only 3. saM.ya.vi. vA supratiSTAbha R< 54 aSTakRSNarAjI pUrvadizA 1 Aca 7 zukrAbha Odont surAbha 6 riSTa pa. vairocana 3 riSTAbha 9 2 arcimAlI anusaMdhAna pRSTha 329 pachI (naM. 2) 54. aSTa kRSNarAjI. 54. Ashta (Eight ) Krishnaraji 19 candrAbha a. * prabhaMkara Page #960 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55-saMsthAna ane saMghayaNa IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII H. Momin samacaturastra saMsthAna MinimummunniniliIDDNH bajraSabha nArAca A saMghayaNa arddhanArAca saM. kilikA sa. bhaSabha nArAca nArAca saM. ba.saM.gA.159-60) 55. saMsthAna aura saMghayaNa. 55. Samsthan (Square (measurement) form of body) and Sanghayan (bone-composition). For Personal & Private Use Only Page #961 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauda rAjalokanI AkRta citra saM-56 timA aju-vakrAgati nuM darzana --------- - - ---- - * - ------- - - - - - - - 11 / / / / / / / / / / 1 / / - - - - - - - - - - vikrAgati dvivakrAgati trivakrAgati caturvakrAgati saM. ya.vi. anusaMdhAna- gAthA 188, 56. caudaharAjalokakI AkRtimeM Rju-vakrAgatikA darzana 56. Sight of Straight and turning motion in the diagram of fourteen Universal regions-beyond imagination. For Personal & Private Use Only Page #962 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 - Rju ane vakrAgati gAthA 188 nuM anusandhAna Rjugati divakra uttpattisthAna ekavakrAgati uttpattisthAna hi Hili uttpattisthAna samaye daMDAkAra - ekasamayanI Rju. samaNi-anAhArI kurparAkAra-eka vakrAgati sa.2 dvitIyasamaya AhArI dvivakrAgati samaya 3 dvitIyasamaya anAhArI mRtyu sthAna tigamana 'mRtyusthAna prathamasamaya prathamasamaya vidizimA uttpattisthAna caturvakrAgati (niSkUTa). trivakrAgati uttpattisthAna paJcamasamaya dizigata H caturthasamaya caturtha vakrAgati-gomUtrAkAre trasanADIgata gomatrAkAra-trivakrAsa. caturthasamayaanAhAra tRtIyasamayaanAhArA tatIyasamaya anAhArA m IHII dizAmA FE:---- ke dvitIyasamaya anAhArI samaya anAhArA prathamasamaya prathamasa saM.ya.vi. mRtyusthAna mRtyusthAna pidiziyI KIRTAN 57. Rju aura vkraagti| 57. Raju (straight) and vakragati (turing motion) For Personal & Private Use Only Page #963 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only kai kai nikAyanA, kayA kayA devAnuM avadhijJAna kSetra kevA kevA AkAra che : che te nArakInuM - bhavanapatinuM - vyantaranuM trApAkAra saM.ya.vi. jyotiSanuM palyAkAra paDahAkAra. (be prakAra batAvyA che) anuttaranu bAra devalokanuM- nava graiveyaka WITCH puSpa caMgerI jhallaryAkAra (be prakAra) mRdaMgAkAra 58. devoMke avadhijJAnake vividha AkAra / 58. Different forms of Gods' Avadhigyan (limited knowledge) yavAkAra Page #964 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.- chatrAnichatra AkAre sAta nArakI nuM citra [saM.gA.212] -----samabhUtalA pRthvI ratnaprabhA nAraka pratara-13 18000 yo. 30 lArava narakAvAsa -loka madhya zarkarAprabhA nA. pratara-11 132000 yo. 25lAkha na. 15 lAkhana. pratara-1 -vAlukAprabhA nA. 128000 yo. 10lAkhana. pratara-9 pakaprabhA nA. 120000 yo. -adholoka madhya dhUmaprabhA nA. 118000 yo. 3lAkhana. pratara-4 99995 na. pratara-3 svamaprabhA nA. 116000 yo. 5narakAvAsa -tamastamaprabhA 108000 yo. aparanAma mazatamaHprabhA pratara-1 59. chatrAtichatra AkArameM sAta nArakIkA citra / 59. Picture of seven Narakis (hells) in the triangular form of chhatra. For Personal & Private Use Only Page #965 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnaprabhA pRthvIno yathArtha-saMpUrNa dekhAva gAthA saM. 210 - 25 meru parvata ratnaprabhA pRthvI prathama naraka piMDa 10 tha. : vanyapa6 vAnavyantarayo . de vyantara 800 thI 10 tha >> SAra , L | * * JEE , 100 thI, sImApha prata2 300 tho.. ! thI piMDa 11583 na23 prata2I * 9 - asu2 kumAra 1153 co. . dIka 3D GRO * : ""0 2 'nADumA2 * - * * * * * T L:/g 'Q* sapAga jhumAra , [ pa 0 Aud Of Alif n ', ', ' , ' * viprada mA2 ke '9" * * * * * * * 3 O O A Dii 0 ] , ,', ': ) * arina kumAra* 0. ' ','' '*', 4 * * * :] che. kApa mAra che : 8 I A ON AIR LION O. 1 0 * udadhi, umA2 , , , , ' ', ' . ' , ' 9 0 d' A O d' che. '' ', *. * - wche. daziAkumA2 . . . = * * * * * * ** ..* * vAyakumA2 ' 9: ': ': ',' : **; 11 O n / A A , O , A a REY ' % stanatakumA2 ' ' ' s 4 * **!, 6, 12 ) [ a. Aa Of A LO uis 11583 % tho. ka na26 prata2 G, zUnyaui 1000 tho saM. vi. dhanor ghanavIyu _tana vAyu 60. ratnaprabhA pRthvIkA cAra kalarameM saMpUrNa dRzya / 60. Perfect view of the Ratnaprabha Earth. For Personal & Private Use Only Page #966 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -trikANDamaya . saMpUrNamAna1 lAkha 80 ha.yojana yo. yo. yo. 1 -5. dvIpa BIHARIPALI samadrA NAUNEETIN ratnaprabhA pRthvI- [ gAthA 217] gharakANDa-16 ha.yo. 2 paMphakAe-84 ha.yo. 3 jalakAe-80 hU.yo. yo. yo. yo. IT: asarayAsa 6 // 2 // . / / / * 3 MERESEALTH helo kharakANDa 9 10/ 11 12 13 bIjo jalakANDa / paMkakANDa A zrIjo asaMkhya asaMkhya 20 ha.-80 hai. yo. jADAI-4-84 ha.yojana ucca. yojana yojana yo. jADAI ghanodadhi balaya ghanavAta valaya tanavAta valaya kA kA saM.ya.vi. 2maNika kaka 61. trikANDamaya ratnaprabhA pRthvI. 61. The Ratnaprabha Earth with three parts. For Personal & Private Use Only Page #967 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 230 62-apratiSThAna narakAvAsano deravAva -laMbAI- pahoLAI 1 rAja pramANa mahAraurava apratiSThAna ----- mahAkAla kAla rauraba For Personal & Private Use Only 62. Scene of Apratisthan Narkavaas (hell-dwelling) 62. apratiSThAna narakAvAsakA dRzya -uMcAI 3000 yo. aNahajAra yAjana ne nArakonI utpatti A mAgamA asaraNya yojana sAtamI nArakImA urdhva-adho banne sthAnanI 52, hajAra yo. pRthvI choDIna bAkInA 3 hajAra yojanamA ekaja pratara che. tyA mAtra pAMcaja narakAvAsAo che. eka bacce chai. ane cAre dizAvarti eka eka chai. kendramA che te bahArathI goLAkAra cha. ene pharatA dizAvarti cAra AvAso trikoNAkAre che. madhyavartI narakAvAsa 1, lAkha yojananoche ane pharatA cAra asaMkhya yojana che. pratyekamA utpattisthAno asaMkhya che. DC AON Page #968 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dizA-vidizA sthitanarakAvAsAAnI paMkti lAI citra saM.63 / [gAthA 231, a. 1000 yA. -uMcAI 3000 yo. 000 hi 100010001000 yo. 1000yo. yo.2000 1000 120 Dials yAM. 0004 For Personal & Private Use Only prataranI laMbAI-pahALAI lagabhaga 1 rAja pramANa ghana bhAgatra -3000 yojana 1 hajAra yo.1hajAra yo. 1hajAra yo. ghana bhAga-paulo bhAga, uprno| * A citra ekaprataravarti rahelA narakAvAsAone jyAre tenIsAme ubhArahIne, dUrathI jotA, jebuMlAge,terIte doravAmAM Avyu che. * citranAM madhya bhAgamA indraka narakAvAsoche.tene pharatA dizAnA cAra ane vidizAnA cAra maLI, prAraMbhanA ATha paMktibaddha AvAso batAvyA che. tyAra pachI paMktigatarahelA trikoNa, bAda cokhuNa, bAda goLa, e kramasaniviSTa AMbAso batAvyA cha. * paMktibaddha AMbAsanI pradhAnatA hovAthI puSpAvakIrNa batAvyA nathI. * minA bhAge, banne bAjue, vizeSa samajaNa mATe, pUrNa narakA vAsanA khyAla ApatoM citro batAvyA che. saM.ya.vi. ramaNika 63. dizA-vidizA sthita narakAvAsIoMkI paMkti. 63. Line of Narkavaas (brith places of hells) located in Disha-Vidisha directions and by directions. Page #969 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only [ gAthA 265-66, pRSTha 512 thI 518 ] ahI dareka ratno zAstrokta varNana mujaba kahelA raMgopUrvaka tathA pramANapUrvaka Apela che. mAnaM presa-bhAvanagara. prathamanAM 7 ekendriya cakrInAM che. // cakravartinAM ane vAsudevanAM ratno che || vAsudevanAM chellA 4 ane 1- 3-7e paNa traNa maLI kula 7 che. cakrI 9 cakraratna cakrIratna tathA bAsudevaratna 6kAkiNIratna- eraNAkAra 7 maNIratna 4 15 ratna 2 chatraratna cakravartti cakrIvAsunuM pada koNa Ess cakravarttiratna- vAsudevaratna paNache. ratnache. phra ZH Wan Chu Wan 3' // OM * cakrIratna zArGga dhanuSya vAsudevaratna 4 carmaratna zrI vatsAkAre cakIratna 5 khaDgaratna 3 vAsudevaratna vAsudevaratna 5 gadAratna amlAna vanamAlA' pAMcajanya zaMkharatna 00 vAsudevaratna cakrI tathA vAsudevaratna 64. cakravarttIke sAta tathA vAsudevake pAMca ratnoMke AkArakI jhAMkI. 64. View of Chakravatti's (absolute Emperor) Seven and Vasudev's five jewel-shapes. Page #970 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [saM. gA.268] 15-cakravartinI navanidhAna maMjUSA wwwAAAAAAAMALAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAYE -10 yojana lambAI. 9yojana DokAI mittinuum M AMI VAVN uMcAI VAVANA For Personal & Private Use Only --8 yojana NNNN SHATRUM Mal AN TAY zARAHATTERY CHAIRMANSEEDS AN saM.ya.vi. AAAAAAAAAAAAWAIMILM 65. cakravartIkI navanidhAna maMjUSA. 65. Chakravartti's (the absolute emperor) box full of various Kinds of things. Page #971 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. siddhazilA ane siddhAtmAo [bR.saM.gA.280-283] | 45 lAkha yojananI siddhazilA [A uparanA taliyAno dekhAvache] pradezanI zani-vRddhie rahelA siddhAtmAonI avagAhanAcaM dIrghakSetra For Personal & Private Use Only TK.--.-45 lAkha- - -yojana aMtara ------- -- - - - - SATAR - gAu zilAthA siddhAtmA - aMtara -- - .....45 lAkha yojana... -siddhazilA... yo (-45 lAkha yo.si. kA || OM ....anti.nnnnn || kA 18 yo. kA .yo. madhye samAna sapATI saM.ya.vi. rmAeka 66. siddhazilA aura siddhAtmAeM. 66. The stone on which the emancipated souls exist. Page #972 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokavarti samAvagAhI citra saM-67 asaMkhya nigodagolaka citra UDil ITTIN (bR.saM. gAthA 301) saM.ya.vi. ramaka 67. lokavartI samAvagAhI asaMkhya nigodagolako ke citra. 67. Picture of the embodied solus occupying equal space in countless mass of extremely small unseen insects situated in the world. For Personal & Private Use Only Page #973 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 - vividha mApo tenI prAcIna paribhASAmAM. chaaMgulano pAda. pAdanI heMta. [saM.gA. 396-17] ATha yavamadhyanu eka utseghAMgula. be hAthanI kukSI athavA vAma. cAra hAthay dhanuSya athavA daMDa. be hajAra dhanuSyano aka gAu . cAragAuno aka yojana. OOOOO BHAI For Personal & Private Use Only RD WG) beThetano hAtha, TA C D AvA 400 utsedhAMgule 1 pramANAguMla mApa Ave. ane beutseghAMgule eka vIraprabhu- AMgula ROO MU ON thAya saM.ya.vi. ro ] 68. vividha mApa-apanI prAcIna paribhASAmeM 68. Different measures in their ancient terminology. Page #974 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrIya ane vyavahArika vividhaprakAranAM mAna-pramANanuM citra. [le.saM. 2004] Boomtree -agulamAna Kende vatamAna ANITAllian -hAthamAna For Personal & Private Use Only alamnelteani K ANWwwwwnewala 0 behAthanI kukSI -----dhanuSamAna Lulilitatamimum saM. ya-ki ramaNaka 69. zAstrIya aura vyAvahArika prakArake mAna-pramANakA citra. 69. Picture of different types of systematic and practical measures. Page #975 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 lezyA pudgalo levA mUkavA Avete ane AyuSyanA baMdha-abAdhA-udayakALajeM sthApanAcitra BTTTTTTTTT bho ga bA tuM A yu Sya LEARNER aMtamu zeSa 1maraNa :: janma aMtamu.zeSa maraNa vA tu A yu Sya lazyA pudgala levA Ave te utpatti eeeeee eeeeeeeeeeeeeeee zeSa zrIjo bhAga rahe navamA bhAga sattAvIsamA bhAga ra-cha mA.zeSa aMtamu zeSa maraNa .udaya abAdhAkALa -abAdhAkALa, ya 99 varSamuM AyuSya hoya tyAre abA [saM.gA.326-29]] RELELETEleleIETRIEgayA 70. lezyA pudgaloMko lene-rakhane AtI hai vaha ,tathA AyuSyake baMdha-abAdhA udayakAlakA sthApanA citra. 70. Picture of Leshya (a mental propensity) coming to take and keep the pudgalas (matter) and the restrictions of durations of life and unrestricted development establishing For Personal & Private Use Only Page #976 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalI samudghAta darzana [aSTasamayakAlika] prathama samaye dvitIya samaye pUrva-pazcimakapATa. tRtIya samaye uttara-dakSiNakapATa. caturtha samaye lokapUrti. daMDAkAra KALAM I SEDAARISHAD sUkSmaTapakA AtmapradezanAsacaka che cAreya AkRtinA madhyamAMsazarIrI kelI no jIva darzAvavAmAM Avyoche. For Personal & Private Use Only kahasituational KARO saM.ya.vi. 71. kevalI samudghAta darzana (aSTasamaya kAlika) 71. Sight of spiritual experience done for destruction of the actions by the omniscient. Page #977 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimAhAra dvAra - athavA jIvanI AhAravyavasthA citra saM.12 IPAK For Personal & Private Use Only pratara saM.ya.vi. ------niSphUTavarti jIva javi mANIka 72. jIvakI AhAra vyavasthA. 72. Food arrangement for the embodied soul. Page #978 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13- cauda rAjalokano viSamapratarothI thato niSkUTa AkAra . lokanI cArebAju alokAkAza che. - alokAkAza saM.ya.vi alokAkAza- - alokAkAza 73. caudaha rAjalokakA viSama prataroMse hotA niSkUTa AkAra. 73. Unequal shape of the fourteen Universal regions. beyond limitation by the Unequal divisions. For Personal & Private Use Only AkAzapradezathI sUcita pratara kalpanA Page #979 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSkUTa AkAra saha vRttAkAre rahelo AkAza prataro citra.98 - saha vRttAkAra lokadarzana.. daundli thauntilal Descrates naturasReaders Karaoke Home PADMAndamadam iranulha- moems views DURADHA Hypreemwwe AMLATANTRIAN werecar A aminatinine PAHA as MASTARAKHAND w arhal Isaan a ilitaramnisanelHDAIBE MIRAA A JanA Hamanam . A meoNS-SERS ANS Assammam Pleaseemaana Bidumulama Maivaral Swamisamarpan MESSAMMeena sacsanim amsareantar l llllian RANDRA comed saM.yavi. 74. niSkUTa AkAra saha vRttAkArameM rahe AkAza prataroM ke sAtha vRttAkAra lokadarzana. 74. Viewing of the circular world and the circular sky-divisions with unequal shaps. For Personal & Private Use Only Page #980 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63, 64, 65- ina maMDalAkA sthAna kisa jagaha para hai isakA khyAla denevAlA citra. 64-65 mAM maMDaLo hari nI jIvAkoTi upara u. yA. niva....parvata. haripanI harivaI.....kSetra BAhA da. Rat For Personal & Private Use Only AkRti paricaya:-isameM 63 yA maMDala nipaTa taka hai / 64 65 vA~ maMDala jisa sthAna para hai usakA nAma harivarSakI jIvA koTI arthAta jIvA aura bAhA ke vicakA koNa aura vAhA ba-ka kI laMbAIvAlI hai aura eka AkAzapradeza bohI hai arthAt baka ke samAna dIrgha kahI jA sake, bAhAkI aupacArika cauDAI a-ba hai, jisameM jagatI tathA harivarSa kSetra bhI Aye hue hai| citrameM meruke pUrva-pazcimameM sarvAbhyantara maMDalakI jo abAdhA hai usase kucha adhika vistRta uttara dakSiNamai samajha lenA / ... 25 alokanI apekSAe lokamAnanI kalpanA saMyavi. 75. alokakI apekSAse lokamAnakI kalpanA 75. Imagination about Lok-maan (proportion of Universe) comparing to ALOK (aloka) Page #981 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -.-. bhUgola-khagolake gahare abhyAsI pUjya guruvarya A. zrI vijayadharmasUrijI mahArAjazrIe kaI sAla pahale sUryake cArakta jaisI gati hai usake anurupa kaMpAsake jarie valaya do raMgameM banAkara eka baDA citra taiyAra kiyA thA / mujhe hubhA ki pUjya gurudevase taiyAra kie nae bahumUlya citroke bloka chapAkara pUjya gurudevakI smRtimeM yaha saMgrahaNI graMthame rakhaneke liye yahA~ diyA hai| jo ki isa taraha ke chape hue citra pahale diye hI hai| citrake nIce diyA gayA paricaya pUjyazrIjIke dastastrata hai / -.-. -.-. unae nara .-.-.-.-. -.-. For Personal & Private Use Only mAtarama -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-. aaisa ___sababa .. ... -. -. -.-.-.-.. sakSiNa AkRti naM-1 A AkRvimAM bhImeparvatakI pUrvarizAmA raheko sUrya aryAnyantaramala mAM thI nIkI anukrame sarvabA maMDalamA jAya che, ekadizAnA sUrya saMbaMdhIja AmaMDalo hobAdhI AmaMDalo aMtara 2 + bo035 samanaj. AgamAge ekadiijI apekSA bhUralo ApakAmA AjyA hoya tyA sarvatra Aja masAntara gii| AkRti naM.3 animA mekanI pUrvadizAmA raheko sUrya sarUvasaramamA cInI anukrame salamaMDa merI pazcimarizamA jAya,ane mavezI nIlI anusme sarvAbhyantaramarase Are // ................ Page #982 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only. pazcima bhAmaMDala u saryAbhyantaramaMDa dakSiNa AkRti. naM. 3 AkRtimAM merunI pUrva dizAe sarvAbhyantaramaMDalathI nIkaLI merunI pachi sarva Ayeto sUrya sarva punaH nIkalI bhyantaramaMDalamA kramazaH Ave che. maMDalantara AkRti naM 1 mAMjaNAvyA. ma. pacama sarva maM unara sarvAnyansara maMDala sarvanAmaMDala dakSiNa. AkRti. naM. 4. A AkRtimAM merumI pUrva-pazcima banne dizAMnAM sarvAbhyantaramaMDale vartatA banne sUryekramazaH sarvabAda maMDane Ave che. A AkRtiyAM bane sUryomA maMDala sAthai Apela hovAthI maMtara 2 yo sama Page #983 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara sarvabAsamaM. bhobhyantaramaMDala bhavAbhyantaramaMDara sarvabAdamana dakSiNa. AkRtinaM.5 AkRtimA mestrI pUrva-pazcima banerazAmA kletA banesUryA sarvAbhyantaramaMuleyI nIkaDI kramazaH mestrIpUrvari. zAmA vartamo pUrva mehanIpazcima dizamAM, merujI pazcima dizAmA baseto sUrya merunIpUrvadizAmA bhavanAtyamarace Abe, sarvakArAma vartatA bane pUrvI sarvabAbamAlebInIkI kramazaH sarvAbhyantarale jyAMcI maMracanoA. paNe pAraMjagaNyo hato tyAM]AveDe. malAntara 2 yo pramANa jANavU. For Personal & Private Use Only Page #984 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhayagaDa AkRti... A AkRti denI parizamadizAmA baselo pUrva samitI a gad bhole Aved, AkRti . 1 pramANe -5o. 34isen. ntara che. usa mais - - nijI vimodiasI maj. Padmad.m-tibale ki romA relA hokathI maMxnmara 2 ko - abalamA ................................................................. For Personal & Private Use Only Page #985 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. - . . - . - . - . - . anyantara an. mantaramA For Personal & Private Use Only sAist. ." - -. -. . - .. rakSiNa AkRni.8 kA AkRtimA merunI vidizA bhabhyintara maMzavi to sUrya kramaza: bhave kAyamaMhale sanI pUrvarizAmA AdhI punaH arja bhyantaramaMDalA AdeNe,izentara ekasyenI abekSAe hozamI 5 yo 25 jAga ___AkRti.. bhAkRtimA benI pUrvadiie sarvAta maMDale va to hakamA savistara pani maMDale Ahe. bAndara 5 yo mAgag. ! . - -. -. -. -. .. . Page #986 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi zrI caMdrasUrijI praNItaatha bRhat saMgrahaNIsUtram / gAthArtha sametam / sucanA A kRtinuM graMthakata nAma "saMgrahaNIratna" che. jyAre vahevAramAM suprasiddhi "moTI saMgrahaNI ke "moTI saMghayaNI' A nAmanI che. vaLI hastapratiomAM to tenA trailokyadIpikA Adi nAmo paNa maLe che. graMthakAre racelI gAthAonuM pramANa 274nuM che. emAM koI koI gAthA AgamAdi zAstromAMthI uddhata karIne ApelI jovA maLe che. ahIMyA gAthAo 349 mudrita karI che. eno artha e ke 75 gAthAo kSepaka eTale vidyAthAmA zahIda cha. (274+91-349) namiuM arihaMtAI, Thii-bhavaNogAhaNA ya patteyaM / sura-nArayANaM vucchaM, nara-tiriyANaM viNA bhavaNaM // 1 // uvavAyacavaNavirahaM, saMkhaM igasamaiyaM gamAgamaNe / dasavAsasahassAiM, bhavaNavaINaM jahannaThiI // 2 // arihaMtAdi paMcaparameSThine namaskAra karIne deva tathA nArakanI sthiti-bhavana-avagAhanA-upapAtaviraha avanaviraha-upapAtasaMkhyA avanasaMkhyA-gati Agati ATalA dvAronI temaja manuSya ane ticonA bhavana sivAya uparanAM dvAronI vyAkhyA karIza. temAM prathama devanA sthitidvAranA varNananI zarUAta karatAM bhavanapatidevonI daza hajAra varSanI dhanya sthiti cha. (1-2) camarabalisAramahi, taddevINaM tu tinni cattAri / paliyAiM sahAiM, sesANaM navanikAyANaM // 3 // dAhiNadivaDDapaliyaM, uttarao Tuti dunni desUNA / taddevImaddhapaliyaM, desUNaM AumukkosaM // 4 // camarendranuM eka sAgaropama ane balIndranuM sAgaropamathI kAMIka adhika AyuSya che, amarendranI devInuM sADAtraNa palyopama tathA balIndranI devInuM sADAcAra palyopamanuM AyuSya che. bAkInI navanikAyamAM dakSiNa dizAnA devonuM doDha palyopama ane uttara dizAnA devonuM kAMIka nyUna evA be palyopamanuM AyuSya che. tenI devIonuM anukrame adhI palyopama tathA kAMIka nyUna eka palyopamanuM AyuSya che. (3-4). vaMtarayANa jahanaM, dasavAsasahassapaliyamukkosaM / devINaM paliaddha, paliyaM ahiyaM sasiravINaM // 5 // lakkheNa sahasseNa ya, vAsANa gahANa paliyameesiM / Thii addhaM devINaM, kameNa nakkhattatArANaM // 6 // For Personal & Private Use Only Page #987 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatasaMgrahaNI sUtra-gathArtha sahita paliaddhaM caubhAgo, cauaDabhAgAhigA u devINaM / caujuale caubhAgo, jahannamaDabhAga paMcamae // 7 // vyaMtaronuM jaghanya AyuSya daza hajAra varSanuM tathA utkRSTa AyuSya eka palyopamanuM che. tenI devInuM jaghanya daza hajAra varSa ane utkRSTa ardha palyopamanuM che. jyotiSI devomAM caMdranuM AyuSya eka palyopama ane eka lAkha varSa sUryanuM eka palyopama ne eka hajAra varSa grahonuM eka palyopama tathA te traNe candra-sUrya ane grahanI devInuM prathama kahyuM tethI ardha ardha AyuSya che. nakSatranuM ardha palyopama, tArAnuM pA C) palyopama, nakSatronI devInuM pA palyopamathI kAMIka adhika tathA tArAnI devInuM palyopamanA AThamA bhAgathI kAMIka adhika utkRSTa AyuSya che. temaja pAMca prakAranA jyotiSImAM prathamanA cAra deva-devI yugalanuM jaghanya AyuSya palyopamano cotho bhAga tathA pAMcamA yugalanuM palyopamano AThamo bhAga che. (2--7) dosAhisattasAhiya-dasa caudasa sattara ayara jA sukko / ikkikkamahiyamitto, jA igatIsuvari gevije // 6 // tittIsaNuttaresuM, sohammAisu imA ThiI jiTThA / sohamme IsANe, jahannaThii paliyamahiaM ca // 6 // do-sAhisattadasa caudasa-sattara ayarAI jA sahassAro / tapparao ikkikaM, ahiyaM jA'Nuttaracaukke // 10 // saudharma devaloke be sAgaropama, izAna devaloke kAMIka adhika be sAgaropama, sanaskumAre sAta, mAhendra sAtathI adhika, brahmadevaloke daza, lAMtake cauda, zukramAM sattara, sahastrAramAM aDhAra, tyArabAda AnatathI laIne navamI raiveyaka sudhI eka eka sAgaropama vadhAratAM navamI raiveyakamAM ekatrIza, ane anuttara devaloke tetrIza sAgaropamanI utkRSTa sthiti jANavI. have jaghanya sthiti-saudharmamAM eka palyopama, izAnamAM palyopamathI kAMIka adhika, sanatakumAramAM be, mAhendramAM sAdhika be, brahmamAM sAta, lAMtakamAM daza, zukamAM cauda tathA sahastrAramAM sattara sAgaropamanI jaghanya sthiti jANavI, tyArabAda anuttara devalokanA vijayAdi cAra vimAna sudhI eka eka sAgaropama eka eka devaloke vadhAratA javuM. eTale vijayAdi cAramAM jaghanya sthiti ekatrIzanI Avaze, savathisiddhamAM jaghanya sthiti nathI. (8-9-10) igatIsasAgarAiM, sabaDhe puNa jahannaThii natthi / / parigahiANiyarANa ya, sohammIsANadevINaM // 11 // paliyaM ahiyaM ca kamA, ThiI jahanA io ya ukkosA / paliyAI satta panAsa, taha ya nava paMcavannA ya // 12 // saudharmanI parigRhItA devInuM jaghanya AyuSya eka palyopama, utkRSTa sAta palyopama jANavuM. izAnanI parigRhItAnuM jaghanya sAdhika palyopama tathA utkRSTa nava palyopama samajavuM. saudharmanI aparigRhItAnuM utkRSTa pacAsa palyopama tathA IzAna devalokanI aparigRhItAnuM paMcAvana palyopama pramANa AyuSya jANavuM. (11-12). paNa cha ccau cau aTTha ya, kameNa patteyamaggamahisIo / asuranAgAivaMtara-joisakappadugiMdANaM // 13 // For Personal & Private Use Only Page #988 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devonuM sthiti bara, asurakumArane pAMca, nAgakumAra vigere navanikAyane che, vyaMtarane cAra, jyotiSIne cAra tathA saudharma izAna devalokanA devone ATha ATha agamahiSIo-IndrANIo hoya che. (13) dusu terasa dusu bArasa, cha paNa cau cau duge duge ya cau / gevijaNuttare dasa, bisaTTi payarA uvari loe // 14 // pahelA be devalokamAM 13, trIjA cothA devalokamAM 12, pAMcamAmAM 6, chaThThAmAM 5, sAtamAmAM 4, AThamAmAM 4, navamA-dazamAmAM 4, agiAramAM bAramAmAM cAra tathA nava raiveyaka ane pAMca anuttaramAM ekaMdara daza, ema sarva maLI uparanA devalokamAM 62 pratiro che. (14) sohammukkosaThiI, niyapayaravihattaichasaMguNiA / payarukkosaThiio, savvattha jahanao paliyaM // 15 // saudharma devalokanA devonI utkRSTa sthitine saudharma devalokanA prataranI saMkhyAvaDe bhAga ApI je prataranuM AyuSya kADhavuM hoya te pratara vaDe pUrvokta saMkhyAne guNatAM ISTa prataranI utkRSTa sthiti prApta thAya, jaghanya sthiti to badhA prataromAM palyopama pramANa che. (15) surakappaThiIviseso, sagapayaravihattaicchasaMguNio / hichillaThiIsahio, icchiyapayarammi ukkosA // 16 // sanakumAra vigere kalpopapannadevonI utkRSTa sthitine potapotAnA devaloka saMbaMdhI prataranI saMkhyAvaDe bhAga Apavo, je saMkhyA Ave tene iSTa prataranI saMkhyAvaDe guNavA, je javAba Ave te temaja nIcenA prataranI sthiti bane meLavavAthI ISTaprataramAM utkRSTasthiti prApta thaze. (16) kappassa aMtapayare, niyakappavaDiMsayAvimANAo / huM nivAsa tesiM, vahiM to pAtAmAM 107 [4 1. saM. ] pratyeka devalokanA chellA prataramAM potapotAnA nAmavALA kalpAvataMsaka vimAno hoya che. temAM IndranA raheThANa hoya che ane tenI cAre bAju lokapAla devonAM raheThANa che. (17) somajamANaM satibhAga, paliya varuNassa dunni desUNA / vesamaNe do paliyA, esa ThiI logapAlANaM // 18 // [pra. gA. saM. 2] soma tathA yama nAmanA lokapAlanuM AyuSya anukrame eka palyopama tathA eka palyopamano trIjo bhAga (1) palyopama), varUNa lokapAlanuM kAMIka nyUna be palyopama ane vaizramaNa lokapAlanuM saMpUrNa be palyopamanuM AyuSya che. (18). divonuM sthitidvAra pUrNa thayuM, have teonuM ja bhavanadvAra zarU thAya che.] asurA nAgasuvannA, vijjU aggI ya dIva udahI a / lisi paNa thAya savida, mavazavarDa tenuM 3 3 phaMtA 16 . asukumAra 1, nAgakumAra 2, suvarNakumAra 3, vidyuta kumAra 4, agnikumAra pa, dvIpakumAra 6, udadhikumAra 7, dikakumAra 8, vAyukumAra 9 ane svanitakumAra 10, ema daza prakAranA bhavanapati che tathA te darekamAM dakSiNa-uttara ema babe vibhAganA bane indro che. (19) For Personal & Private Use Only Page #989 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * hatasaMgrahI sutra-gAthArtha sahita camare balI a dharaNe, bhUyANaMde ya veNudeve ya / tatto ya veNudAlI, harikaMte harissahe ceva // 20 // aggisiha aggimANava, puna visiDhe taheva jalakate / jalapaha taha amiyagaI, miyavAhaNa dAhiNuttarao // 21 // velaMbe ya pabhaMjaNa, ghosa mahAghosa esimajayaro / jaMbuddIvaM chattaM, meruM daMDa pahU kAuM // 22 // camarendra-balIndra, dharaNendra-bhUtAnaMda, veNudeva-veNudAlI, harikAnta-harissaha agnizikhaagnimAnava, pUrNa- viziSTa, jalakAnta-jalaprabha, amitagati mitavAhana, velaMba-prabhaMjana, ghoSa-mahAghoSa e pramANe dazanikAyanA vIza indro che, pratyeka Indra jaMbUdvIpanuM chatra karavuM hoya ane merUne daMDanI mAphaka upADavo hoya to upADI zake che. (20-21-22) cautIsA caucattA, adrutIsA ya catta paMcaNhaM / pannA cattA kamaso, lakkhA bhavaNANa dAhiNao // 23 // caucaulakkhavihUNA, tAvaiyA ceva uttara disAe / sabvevi sattakoDI, bAvattarI huMti lakkhA ya // 24 // asuramA ze. niyona kSihinA ndrIna anume u400000, 4400000, 3000000, 4000000, 4000000, 4000000, 4000000, 4000000, 4000000 bhane 4000000 bhavanoya che. me 4 prabhArI ze nayana 6t2 hizaULIndrIna manu 3000000, 4000000, 3400000, 3600000, u600000, 3600000, 3600000, 3600000, 4600000 bhane 3600000vana hoya cha. kSiA -6ttara banna na bhaNI. 7,7200000 [AudsIune mahotara 5] bhavana cha. (23-24) cattAri ya koDIo, lakkhA chacceva dAhiNe bhavaNA / tiNNeva ya koDIo, lakkhA chAvaTThI uttarao // 25 // [pra. gA. saM. 3] asurakumArAdi daze nikAyamAM upara kahelA phakta dakSiNadizAnA bhavano ekaMdara badhAya maLI 4,06,00000 [cAra kroDa ane cha lAkha che, temaja uttaradizAnA badhAya maLIne kula 3,6600000 [traNa kroDa ane chAsaTha lAkha bhavana cha. (25) rayaNAe hiTuvariM,joyaNasahassaM vimuttu te bhavaNA / jaMbuddIvasamA taha, saMkhamasaMkhijavitthArA // 26 // ratnaprabhAnA ekalAkha eMzIhajAra pRthvIpiMDamAMthI upara nIce hajAra hajAra yojana mUkIne vacalA gALAmAM bhavanapatinAM bhavano che. te bhavano jabUdvIpanA sarakhA temaja saMkhya-asaMkhya yojananA vistAravALA che. (26), cUDAmaNi phaNi garuDe, vaje taha kalasa sIha asse ya / gaya mayara vaddhamANe, asurAINaM muNasu ciMdhe // 27 // For Personal & Private Use Only Page #990 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanapatinikAyanuM varNana daze nikAyanA devone oLakhavA mATe teonA mukuTa vagere AbhUSaNomAM judAM judAM cihno hoya che, temAM asurakumArane cUDAmarinuM, nAgakumArane sarpanuM suvarNakumArane garUDanuM, vidhuta kumArane vajUnuM, agnikumArane kaLazanuM, dvIpakumArane sihanuM, udadhikumArane azvanuM, dizikumArane hAthInuM, pavanakumArane magaranuM ane svanitakumArane zarAvasaMpuTanuM cihna hoya che. (27) asurA kAlA nAgudahi paMDurA taha suvanna-disi-thaNiyA / kaNagAbha vijju sihi dIva, aruNa vAU piyaMgunibhA // 28 // asurakumAra devono varNa kALo nAgakumAra-udadhikumArano gauravarNa, suvarNakumAra-dizikumAra- svanitakumArano suvarNa varNa, vidyuta kamAra-agnikumAra-dvIpakumArano arUNa-rakta varNa ane vAyukumArano priyaMgu vRkSanA varNa jevo eTale lagabhaga nIlavarNa che. (28) asurANa vattha rattA, nAgudahIvijudIvasihi nIlA / lisi-Lava-suvarAI, ghavanA vALa saMzA radda asurakumAranAM vastro lAla hoya che, nAgakumAra-udadhikumAra-vidhuta kumA-dvIpakumAra-agnikumAranAM nila vastro hoya che, dizikumArasvanitakumAra ane suvarNakumAranAM ujvala-dhavala vastro che, tathA vAyukumAranA saMdhyAnA raMga jevAM vastro hoya che. (29) causaTThi sahi asure, chacca sahassAI dharaNamAINaM / sAmANiyA imesi, caugguNA AyarakkhA ya // 30 // asurakumAranA bane indro paikI amarendrane 64000 tathA balIndrane 60000 sAmAnika devo che, bAkInA dharaNendrAdi pratyekane 6000 sAmAnika devonI saMkhyA che, ane darekane sAmAnikathI coraguNI AtmarakSaka devonI saMkhyA hoya che. (30) rayaNAe paDhamajoyaNa-sahasse hiTuvari sayasayavihUNe / vaMtarayANaM rammA, bhomA nagarA asaMkhejA // 31 // ratnaprabhAnA prathama (upara)nA hajAra yojanamAM upara nIce so so yojana mUkIne bAkInA 800 yojanamAM vyaMtara devonAM pRthvIkAyamaya asaMkhyAtA suMdara nagaro che. (31) bAhiM vaTTA aMto, cauraMsa aho a kaNNiyAyArA / navA varSamAM tada vaMtarA, phaMda mANA 3 nAthavA rUrI [ 1. # ka] bhavanapati tathA vyaMtaronAM bhavano bahArathI goLAkAre, aMdaranA bhAgamAM cokhUNA ane nIce kamaLanI karNikAnA AkAravALAM che. (32) tahiM devA vaMtariyA, varataruNIgIyavAiyaraveNaM / nicaM suhiya pamuiyA, gayaMpi kAlaM na yANaMti // 33 // [pra. gA. saM. 5] tevAM bhavanomAM uttama devAMganAonA gIta ane vAjiMtranA nAdavaDe niraMtara sukhI temaja AnaMdita thayelA vyaMtaro AnaMdamAM keTalo kALa vyatIta thAya che te paNa jANatA nathI. (33) For Personal & Private Use Only Page #991 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatasaMgrahaNI sUtramu-gAI sahita te jaMbudIvabhAraha-videhasamagurujahannamajjhimagA / vaMtara puNa aTThavihA, pisAya bhUyA tahA jakkhA // 34 // rakkhasakinnarakiMpurisA, mahoragA aTThamA ya gaMdhavvA / dAhiNauttarabheyA, solasa tesi [suM] ime iMdA // 35 // te vyantaradevonAM nagaro utkRSTathI jaMbUdvIpa jevaDA, jaghanyathI bharatakSetra jevaDA, ane madhyama rItie mahAvideha kSetra jevaDAM moTAM hoya che. A vyaMtaronA pizAca 1, bhUta 2, yakSa 3, rAkSasa 4, kiMmara 5, kiMpuruSa 6, mahoraga 7 ane gaMdharva 8 ema ATha prakAra che, tathA te darekamAM dakSiNa-uttaranA bhedathI be be indro hoya che. (34-35) kAle ya mahAkAle, suruvapaDirUvapuNNabhadde ya / taha ceva mANibhade, bhIme ya tahA mahAbhIme // 36 // kinarakiMpurise sappurisA, mahApurisa tahaya aikAe / mahakAya gIyaraI, gIyajase dunni dunni kamA // 37 // pizAcanikAyamAM kALa tathA mahAkALa bhUtanikAyamAM svarUpa tathA pratirUpa dhakSanikAyamAM pUrNabhadra tathA mANibhadra, rAkSasanikAryamAM bhIma tathA mahAbhIma, kinnaranikAyamAM kinnara tathA kaMpuruSa jhiMpuruSanikAyamAM satkarSa tathA mahApuruSa mahoraganikAyamAM atikAya tathA mahAkAya ane AThamI gaMdhavanikAyamAM gItarati ane gItayaza nAmanA chandro cha. (36-37) ciMdhaM kalaMbasulase, vaDakhaTuMge asogacaMpayae / nAge tuMbaru a jjhae, khaTuMgavivajjiyA rukkhA // 38 // pizAcanI dhvajAmAM kadaMba vRkSanuM cihna hoya che, te pramANe bhUtanI dhvajAmAM sulasa vRkSanuM, yakSanI dhvajAmAM vaDa vRkSanuM, rAkSasanI dhvajAmAM khavAMga tApasanuM upakaraNa vizeSa)nuM. kiMmaranI dhvajAmAM azoka vRkSanuM liMpuruSanI dhvajAmAM caMpaka vRkSanuM, mahoraganI dhvajAmAM nAgavRkSanuM ane gaMdharvanI dhvajAmAM tuMbaru vRkSanuM cihna hoya che. (38) jakkhapisAyamahoraga-gaMdhavvA sAma kiMnarA nIlA / rakkhasa kiMpuruSA vi ya, dhavalA bhUyA puNo kAlA // 36 // yakSa, pizAca, mahoraga ane gaMdharvano varNa zyAma che, kiMmarano nIla varNa che, rAkSasa tathA kiMpuruSano dhavalavarNa che temaja bhUta devono varNa zyAma che. (39) aNapanI paNapanI, isivAI bhUyavAie ceva / kaMdI ya mahAkaMdI, kohaMDe ceva payae ya // 40 // iyapaDhama-joyaNasae, rayaNAe aTTha vaMtarA avare / tesu iha solasiMdA, 'ruyaga' aho dAhiNuttarao // 41 // aNapanI, paNapanI, RSivAdI, bhUtavAdI, kadita, mahAkadita, kohaMDa ane pataMga e ATha vANavyaMtaranA For Personal & Private Use Only Page #992 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMtara-vANavyaMtara-jyotiSInuM varNana bhedo che. te ATheya vANavyaMtaro raprabhAnA prathama so yojanamAMthI upara nIce daza-daza yojana choDIne bAkInAM eMzI yojanamAM rahelA che, ane temAM paNa dakSiNa-uttaranA bhedathI kula soLa Indro che. (40-41). saMnihie sAmANe, dhAi vihAe isI ya isivAle / . Isara-mahesare vi ya, havai suvatthe visAle ya // 42 // [pra. gA. saM. 6] hAse hAsaraI vi ya, see ya bhave tahA mahAsee / payage payagavaI vi ya, solasa iMdANa nAmAI // 43 // [pra. gA. saM. 7] sanilita-sAmAna, pAtA-vidhAta Sa-vipAsa, Izvara-mahezvara, suvatsa- visa, sya-hAsyati, shvetmahAzveta tathA pataMga-pataMgapati ema AThe vyaMtaranikAyamAM dakSiNa-uttara dizAnA soLa IndronAM nAmo anukrame jANavA. (42-43) sAmANiyANa cauro, sahassa solasa ya AyarakkhANaM / patteyaM savvesiM, vaMtaravai-sasiravINaM ca // 44 // vyaMtarendra (upalakSaNathI vANavyaMtarendra) tathA candra ane sUrya e pratyekane cAra cAra hajAra sAmAnika devo tathA soLa-soLa hajAra AtmarakSaka devo hoya che. (44) iMda sama tAyatIsA, parisatiyA rakkha logapAlA ya / aNiya paiNNA abhiogA, kibbisaM dasa bhavaNa vemANI // 4 // [pra. gA. saM. 8) indra-samani-trAyaviMza-pASadha (pahA-samAna samyo)-sAtmarakSa, else, anI (sainya) utel, Abhiyogika, (nokara-cAkara) ane kilbiSika-ema bhavanapati tathA vaimAnikamAM devonA daza prakAro che. sAthe sAthe samajavuM ke vyaMtara-jyotiSImAM trAyazciMzaka ane lokapAla sivAya ATha prakAranA devo che.] (45) gaMdhava-naTTa-haya-gaya, raha-bhaDa-aNiyANi sabaiMdANaM / vemANiyANa vasahA, mahisA ya ahonivAsINaM // 46 // [pra. gA. saM. 6] gaMdharva, naTa, ghoDA, hAthI, ratha ane subhaTa ema cha prakAranuM sainya to sarva indrone hoya che, sAtamA prakAramAM vaimAnikone vRSabha temaja bhavanapati vyaMtarane pADo hoya che, jyAre jyotiSIne to cha ja prakAra che. (46) tittIsa tAyatIsA, parisatiA logapAla cattAri / aNiyANi satta satta ya, aNiyAhiva sabaiMdANaM // 47 // [pra. gA. saM. 10] navaraM vaMtara-joisa,-iMdANa na huMti logapAlAo / tAyattIsabhihANA, tiyasA vi ya tesiM na hu huMti // 48 // [pra. gA. saM. 11] tetrIza trAyazciMzaka devo, traNa parSadA, cAra lokapAlo, sAta prakAranuM sainya, sainyanA sAta adhipati, eTalo parivAra sarva indrone hoya, paraMtu vyaMtara tathA jyotiSInA indrone lokapAla devo temaja trAyazciMzaka nAmanA devo hotA. nathI. (47-48) For Personal & Private Use Only Page #993 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatasaMgrahaNI sUtra-gAthArtha sahita samabhUtalAu aTThahiM, dasUNajoyaNasaehiM Arabha / uvari dasuttarajoyaNa-sayaMmi ciTThati joisiyA // 46 // samabhUlA pRthvIthI sAtaso nevuM yojana UMce gayA bAda ekaso daza yojana sudhImAM jyotiSI devo rahe che. (49) tattha ravI dasajoyaNa, asIi taduvari sasI ya rikkhesu / aha bharaNi-sAi uvari, bahi mUlo'bhiMtare abhiI // 50 // tAra-ravivaMdarivA, luha-suzAM nava-maMti-saLiyA ! sagasayanauya dasa-asii, cau cau kamaso tiyA causu // 51 // gi. I. saM. 12) samabhUtalAthI 390 yojanA gayA bAda daza yojanane aMtare sUrya che, tyAMthI 80 yojana dUra caMdra che, tyArapachI nakSatro che, temAM sarvathI nIce bharaNI ane sarvathI upara svAti nakSatra che, mUla nakSatra maMDalathI bAhya hoya che ane abhijit nakSatra maMDalathI aMdara paDatuM hoya che. samabhUtalAthI 790 yojane tArA, tyArabAda daza yojane sUrya, pachI eMzI yojane caMdra, tyArabAda cAra yojane nakSatramaMDala, tyArabAda cAra yojane budha, tyArabAda traNa yojane zuka, pachI traNa yojane guru, tyArabAda traNa yojane maMgala ane tyArabAda traNa yojane eTale samabhUtalAthI barAbara navaso yojane zani che. (50-51) ekArasajoyaNasaya, igavIsikkArasAhiyA kamaso / merualogAbAhaM, joisacakkaM carai ThAi // 52 // merUthI agiyAraso ekavIza yojananI tathA alokathI agiyAra so agiyAra yojananI abAdhAe jyotiSyakra phare che ane sthira rahe che. (52) addhakaviTThAgArA, phalihamayA rammajoisavimANA / vaMtaranagarehito, saMkhijaguNA ime huMti // 53 // tAI vimANAI puNa, sabvAiM huMti phAlihamayAiM / forttimayAM puNa, navo re govinA phI Fi T. 93] jyotiSI devonAM vimAno adhakoThAnA AkAravALAM sphaTika ratnamaya temaja ghaNAM suMdara hoya che, vaLI vyaMtara devonAM nagaro (bhavano)nI apekSAe A jyotiSInAM vimAno saMkhyaguNA che. te jyotiSInAM badhA vimAno sphaTika ratnamaya che, temAM paNa je lavaNasamudra upara AvelAM che te dagasphaTikamaya eTale pANIne paNa phoDIne-bhedIne prakAza ApI zake tevAM che. (53-54) joyaNigasaTThibhAgA, chappanna'DayAla gAu-du-igaddhaM / caMdAivimANAyA-mavitthaDA addhamucattaM // 55 // caMdranuM vimAna eka yojananA ekasaThiyA chappana bhAga (6) jevaDuM sUryanuM vimAna ekasaThiyA aDatAlIza For Personal & Private Use Only Page #994 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrasUyAda jyotiSInikAyanuM svarUpa bhAga (C) jevaDuM grahanuM vimAna be gAunuM, nakSatronuM vimAna eka gAunuM temaja tArAonuM vimAna adha gAu lAMbu pahoLuM che. darekanA vimAnanI UMcAI, laMbAI, pahoLAIthI ardha jANavI. (55) paNayAlalakkhajoyaNa, narakhettaM tatthime sayA bhamirA / narakhittAu bahiM puNa, addhapamANA ThiyA nicaM // 56 // pIstAlIza lAkha yojanapramANa manuSyakSetramAM A jyotiSInAM vimAno sadAkALa paribhramaNa karavAvALAM che, ane manuSyakSetranI bahAra je jyotiSInAM vimAno che te sadAkALa sthira temaja pUrvokta laMbAI, pahoLAI tathA uMcAInA pramANathI ardha pramANavALAM che. (56) sasi-ravi-gaha-nakkhattA, tArAo huMti jahuttaraM sigghA / vivarIyA u mahaDiA, vimANavahagA kameNesi // 57 // solasa-solasa-aDa-cau, do sura sahassA puro ya dAhiNao / pacchima-uttara-sIhA, hatthI-vasahA-hayA kamaso // 5 // candra-sUrya-graha-nakSatra ane tArA e anukrame eka pachI eka zIdhra gativALA hoya che, ane RddhimAM eka ekathI anukrame UtaratA hoya che. candranA vimAnane vahana karanAra devonI saMkhyA 16000, sUryanA vimAnane vahana karanAra 16000, grahonA vimAnane vahana karanAra 8000, nakSatra vimAnane vahana karanAra 4000, temaja tArAnA vimAnane vahana karanAra 2000 devonI saMkhyA hoya che, ane te vimAnane vahana karanArA devo paikI vimAnanI pUrva dizAe rahenArA siMhanuM dakSiNa dizAmAM rahenArA hAthInuM, pazcima dizAmAM rahenArA vRSabhanuM ane uttaradizAe rahenArA azvanuM rUpa dhAraNa kare che. (57-18) gaha aTThAsI nakkhatta, aDavIsaM tArakoDikoDINaM / chAsadvisahassanavasaya,-paNasattari egasasisinaM // 56 // 88 praha, 28 nakSatra ane 66975 koDAkoDI tArAo-ATalo eka candrano parivAra hoya che. (59), koDAkoDI sanaM-taraMti manaMti khittathovatayA / kei anne usse-haMgulamANeNa tArANaM // 60 // koIka AcAryo 'koDAkoDI'ne saMjJAMtara-nAmAMtara kahe che, kAraNa ke manuSyakSetra thoDuM che, vaLI koIka AcAya tArAonA vimAnane utsadhAMgulathI mApavAnuM kahe che. (60) kiNhaM rAhuvimANaM, nicaM caMdeNa hoi avirahiyaM / cauraMgulamappattaM, hiTThA caMdassa taM carai // 61 // kRSNavarNanuM rAhunuM vimAna niraMtara candranI sAthe ja hoya che, tenAthI dUra thatuM nathI ane cAra AMgaLa vegaLuM rahyuM chatuM haMmezA candranI nIce cAle che. (61) tArassa ya tArassa ya, jaMbuddIvammi aMtaraM guruyaM / bArasa joyaNasahasA, duni sayA ceva bAyAlA // 2 // For Personal & Private Use Only Page #995 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bRhatasaMgrahaNI sutra-gAthArtha sahita * jaMbUDhIpane viSe eka tArAvimAnathI bIjA tArAvimAna vaccenuM aMtara bAra hajAra basone beMtAlIza (12,242) yojanAnuM che. (12) nisaDho ya nIlavaMto, cattAri saya ucca paMcasaya kUDA / addhaM uvariM rikkhA, caraMti ubhaya'TThabAhAe // 63 // [pra. gA. saM. 14] niSadha ane nIlavaMta parvata bhUmithI cAraso yojana UMcA che ane tenA upara pAMcaso yojana UMcA nava zikharo-kUTo che. te kUTa uparanA bhAge 250 yojana pahoLAM che ane kUTathI ATha-ATha yojananI abAdhAe nakSatranArAo vagere paribhramaNa kare che. (63) chAvaTThA dunisayA, jahannameyaM tu hoi vAghAe / nivvAdhAe guru lahu, do gAuya dhaNusayA paMca // 64 // vyAghAtavaDe jaghanya AMtarUM (250+8+80266) baso chAsaTha yojana pramANa thayuM. nivyaghiAtamAM utkRSTa aMtara be gAunuM aMne jaghanya aMtara pAMcaso dhanuSyanuM hoya che. (64) mANusanagAu bAhiM, caMdA sUrassa sUra caMdassa / joyaNasahassapanA-sa'NUNagA aMtaraM diTuM // 65 // mAnuSottara parvatathI bahAra eka candrathI sUryanuM temaja sUryathI candranuM aMtara saMpUrNa pacAsa hajAra yojanA pramANa sarvajJa evA jinezvara bhagavaMtoe joyuM che. (65) sasi sasi ravi ravi sAhiya-joyaNalakkheNa aMtaraM hoi / raviaMtariyA sasiNo, sasiaMtariyA rakhI dittA // 66 // eka candrathI bIjA candranuM tathA eka sUryathI bIjA sUryanuM aMtara kAMIka adhika eka lAkha yojana pramANa che, candro sUryathI aMtarita che ane sUryo candrathI aMtarita che. (66) bahiyAu mANusuttara, caMdA sUrA avaTThi-ujjoyA / caMtA mInud, sUra pukha huti pustaE llghaNI [ kA. 4 16] mAnuSottara parvatathI bahAra cakro tathA sUryo avasthita-sthira prakAzavALA che, candro abhijit nakSatravaDe yukta hoya che ane sUryo puSyanakSatra sahita hoya che. (67) uddhArasAgaraduge, saDe samaehi tulla dIvudahI / duguNAdguNapavitthara, valayAgArA paDhamavajaM // 6 // paDhamo joyaNalakkhaM, vaTTo taM veDhilaM ThiyA sesA / paDhamo jaMbuddIvo, sayaMbhuramaNodahI caramo // 66 // aDhI uddhAra sAgaropamanA samayonI jeTalI saMkhyA thAya teTalI dvIpasamudranI ekaMdara saMkhyA che, pUrva-pUrvanA dIpa-samudra karatAM pachI pachInAM dvIpasamudro bamaNAM bamaNAM vistAravALA che. prathama dvIpane vajIne badhAya dvIpa samudro valayAkAre (cUDInA AkAre) che. prathama jaMbUdvIpa lAkha yojanAno ane vRtta--goLAkAre thALI sarakho che, ane bIjA For Personal & Private Use Only Page #996 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anananamannaamanamamimarnaina dvIpa-sanuM varNana 11 badhA dvIpasamudro tene vIMTane rahelAM che. prathama jaMbudvIpa che ane chello svayaMbhUramaNa samudra che. (68-69) jaMbU-dhAyai-pukkhara-vAruNi-khIra-ghaya-khoya-naMdisarA / aruNa-ruNavAya-kuMDala-saMkha-rUyaga-bhuyaga-kusa kuMcA // 70 // OMdI5, dhAtavis, puTha2, 34Ivara, kSIrava2, ghRtava2, zuvara, nahIzvara, ma395, 739||5paat, dusa, zaM5, 356, mulA, kuza, saiMya 4 32&is atul-i. vul naql. (70) paDhame lavaNo jalahi, bIe kAlo ya pukkharAIsu / dIvesu hu~ti jalahI, dIvasamANehiM nAmehiM // 71 // jaMbadvIpane vATIne lavaNasamadra rahyo che, dhAtakIkhaMDane vATIne kAlodadhi (sama) rahyo che ane puSkara vagere dvIpo te nAmanA samudrathI ja vIMTAyelA che. (71) AbharaNa-vattha-gaMdhe, uppala-tilae ya pauma-nihi-rayaNe / vAsahara-daha-naIo, vijayA vakkhAra-kappiMdA // 72 // kuru-maMdara-AvAsA, kUDA nakkhatta-caMda-sUrA ya / anevi evamAI, pasatyavatthUNa je nAmA // 73 // tatrAmA dIvudahI, tipaDoyArAya huMti aruNAI / jaMbUlavaNAIyA, patteyaM te asaMkhijjA // 74 // tANaMtima sUravarA-vabhAsajalahI paraM tu ikvikA / deve nAge jakkhe, bhUye ya sayaMbhUramaNe ya // 7 // sAbhUSa-vakha-14-masa-tias - 5 - PR - ratna-varSadhara parvatI-draha-nahI- viy-vkss-2-prvtiikalpAvataMsaka vimAno-kurUkSetra merU-IndrAdi devonAM nivAso-kUTa-nakSatra-candra-sUrya vagere samagra lokamAM vartatI je prazasta uttama vastuo ane tenAM nAmo che te nAmavALAM dvIpa tathA samudro che. arUNadvIpathI laIne tripratyAvatAra nAmavALAM dvIpa-samudro che. jaMbU ane lavaNa e nAmavALAM paNa asaMkhya dvIpa samudro che. tripratyAvatAramAM chello 'sUryavarAvabhAsa' samudra jANavo, tyArabAda prityAvatArapaNuM nathI, paraMtu devadvIpa-devasamudra, nAgadvIpanAgasamudra, yakSadvIpa yakSasamudra, bhUtadvIpabhUtasamudra tathA svayaMbhUramaNadvIpa ane svayaMbhUramaNasamudra AvelA che. tyArabAda aloka che. (72-73-74-75) vAruNivara khIravaro-ghayavara lavaNo ya huMti bhinnarasA / kAlo ya pukkharodahi, sayaMbhUramaNo ya udagarasA // 76 // ikkhurasa sesajalahi, lavaNe kAloe carimi bahumacchA / paNa-saga-dasajoyaNasaya-taNu kamA thova sesesu // 77 // vArUNIvara-kSIravara-vRtavara ane lavaNasamudranAM pANI nAma pramANe guNavALAM athari madirA-dUdha-ghI ane mIThAnA jevA svAdavALA anukrame che, arthAt judA judA rasavALAM che. kAlodadhi puSkarasamudra ane svayaMbhUramaNa samudra pANInA jevA svAdavALA che, bAkInAM samudronuM pANI zeraDInA rasa jevuM svAdiSTa hoya che. lavaNasamudramAM 500 yojananA, For Personal & Private Use Only Page #997 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra bRhatasaMgrahakSI satramu-gAthArtha sahita kAlodadhimAM 700 yojanAnA ane svayaMbhUramaNamAM 1000 yojananA pramANavALA ghaNA magaramaccho hoya che. te sivAyanAM samudromAM judA judA ane nAnAM pramANavALAM ghaNAM juja magaramaccho che. (76-77) do sasi do ravi paDhame, duguNA lavaNammi dhAyaIsaMDe / bArasa sasi bArasa ravi, tappabhii nidiTTha ssi-rvinno||7|| tiguNA pubillajuyA, aNaMtarANaMtaraMmi khittammi / vAto vAyAnA, visari puvAra 76 . pahelAM jaMbUdvIpane viSe be candra ane be sUrya hoya che, bIjA lavaNasamudramAM cAra candra tathA cAra sUrya hoya che. dhAtakIkhaMDamAM bAra candra ane bAra sUrya hoya che, havenA dvIpa samudromAM candra sUryanI saMkhyA prApta karavA mATe AgaLanA dvIpa athavA samudranA candra kiMvA sUryanI saMkhyAne traNa guNI karI tethI AgaLanA badhAya dvIpa-samudronA caMdra-sUryanI saMkhyA temAM umeratAM je saMkhyA Ave te saMkhyA jANavI. e rItie kAlodadhi samudramAM (12*3=36+2+4=) 42 candra ane 42 sUrya hoya che, temaja AkhA puSkara dvIpamAM (423=126+2+4+12=) 144 ane ardhapuSkaramAM 72 candra tathA 72 sUrya hoya che. manuSya kSetramAM kula 132 candra ane 132 sUrya che. (78-79). do do sasi-ravipaMti, egaMtariyA chasaTThisaMkhAyA / meruM payAhiNaMtA, mANusakhitte paribhamaMti // 50 // chAsaTha-chAsaTha saMkhyAvALI candranI be ane chAsaTha chAsaTha saMkhyAvALI sUryanI be paMktio che, te banne paMktio manuSyotramAM merUne pradakSiNA ApatI sadAkALa paribhramaNa kare che. (80) chappannaM paMtIo, nakkhattANaM tu maNuyalogammi / chAvaTThI chAvaTThI, hoi ikkikkiA paMtI // 1 // [pra. gA. saM. 16] manuSyakSetramAM nakSatronI chappana paMktio che, te merUthI cAre dizAmAM mAnuSottara parvata sudhI sUryakiraNonI mAphaka rahelI hoya tema dekhAya che, te pratyeka paMktimAM 66-66 nakSatro hoya che. (81) evaM gahAiNovi hu, navaraM dhuvapAsavattiNo tArA / taM ciya payAhiNaMtA, tattheva sayA paribhamaMti // 2 // nakSatronI paMkti saMbaMdhI je pramANe vyavasthA batAvavAmAM AvI che te ja pramANe graha vagerenI paMkti vyavasthA samajavI, eTaluM vizeSa che ke be candrano parivAra 176 grahono hovAthI grahonI paMktio paNa 176 hoya. pratyeka paMktimAM 66-66 grahonI saMkhyA jANavI. vaLI acaLa evA dhruva tArAonI samIpamAM vartatA anya tArAnA vimAno te dhruva tArAone ja pradakSiNA detA phare che. (82) cauyAlasayaM paDhamillayAe, paMtIe caMda-sUrANaM / teNa paraM paMtIo, cauruttariyAe vuDIe // 3 // bAvattari caMdANaM, bAvattari sUriyANa paMtIe / paDhamAe aMtaraM puNa, caMdAcaMdassa lakkhadugaM // 4 // For Personal & Private Use Only Page #998 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrya-caMdrAdinI paMktio jo jAvai lakkhAiM, vittharao sAgaro ya dIvo vA / tAvAgo ya tAM, saMtA(A paMtago III ( 1 / 99-9-96) manuSyakSetra bahAranA puSparAdhanI prathama paMktimAM 144-candra-sUryanI saMkhyA che ane te paMktithI AgaLa pratyeka paMktimAM cAra candra ane cAra sUryanI vRddhi karavI. prathama paMktimAM 72 candra ane 72 sUrya hoya. e prathama paMktimAM candrathI candranuM be lAkha yojana pramANa aMtara hoya che. je dvIpa athavA samudra jeTalA lAkha yojana vistAravALo hoya tyAM teTalI saMkhyA pramANa candra-sUryanI paMktio jANavI. (83-84-85) pArasa culasIi sayaM, iha sasi-ravimaMDalAiM takkhittaM / joyaNa paNasaya dasahia, bhAgA aDayAla igasaTTA // 16 // sasi-raviNo lavaNammi ya, joyaNa saya tiNi tIsaahiyAI / asiyaM tu joyaNasayaM, jaMbUddIvammi pavisaMti // 7 // [pra. gA. saM. 20] tIsigasaTThA cauro, egigasahassa sattabhaiyassa / paNatIsaM ca dujoyaNa, sasi-raviNo maMDalaMtarayaM // 18 // [pra. gA. saM. 21] paNasaTThI nisaDhammi ya, tattiyabAhA dujoyaNaMtariyA / punarvasa ra sAM, sUrata ya maMDanA tavane ddo ki . # rara) maMDaladasagaM lavaNe, paNagaM nisaDhammi hoi caMdassa / maMDaragaMtaramALa, gAApanA purA vahiyaM 6 . T. 4 22 A jaMbUDhIpa saMbaMdhI candranAM 15 maMDalo che ane sUryanAM 184 maMDalo che, temaja bannenAM maMDaLonuM cArakSetra (jabU-lavaNanuM maLI) 510 yojana ane eka yojanA ekasaThiyA aDatAlIza bhAga teTaluM adhika che. pAMtrIza yojana ane eka yojanAnA ekasaTha bhAga karIe tevA trIza bhAga tathA ekasaThiyA eka bhAganA sAta bhAga karIe tevA cAra bhAga (35 yojana bhAga pratibhAga) nuM paraspara candramaMDaLanuM aMtara hoya che. tathA sUryamaMDaLonuM aMtara be yojanAnuM che. vaLI sUryanA 184 maMDaLo paikI 65 maMDaLo jaMbUdvIpamAM paDe che, temAM 62 niSadha upara ane traNa te ja parvatanI bAhA upara paDe che, tathA 119 maMDalo lavaNasamudramAM paDe che. candranAM 15 maMDalo paikI 10 maMDalo lavaNa samudramAM ane pAMca maMDalo jebUdvIpanA niSadha parvata upara paDe che. maMDalanuM aMtara pramANa prathama kahyuM te jANavuM. sUrya ane candranuM 510 yojana : bhAganuM je kula cArakSetra che temAM 330 yojana lavaNa samudramAM che ane pAchA pharatAM A bane sUrya-candranA vimAno jaMbUDhIpamAM 180 yojana sudhI praveza karIne aTake che. A pramANe cArakSetra kahyuM. (86-87-88-89-90) gaha-rikkha-tArasaMkhaM, jatthecchasi nAumudahi-dIve vA / tassasihiegasasiNo, guNasaMkhaM hoi savvaggaM // 1 // je dvIpa athavA samudra saMbaMdhI graha, nakSatra ane tArAonI saMkhyA jANavAnI icchA thAya te dvIpa-samudra saMbaMdhI candra athavA sUryanI saMkhyA sAthe eka candranA parivArabhUta 88 prahAdi saMkhyAno guNAkAra karavAthI sarva saMkhyA prApta thaze. (91) For Personal & Private Use Only Page #999 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bRhatasaMgrahaNI saMtramu-gAthArtha sahita battIsa'TThAvIsA, bArasa aDa cau vimANalakkhAI / pannAsa catta cha sahassa, kameNa sohammamAIsu // 2 // dusu sayacau dusu sayatiga-migArasahiyaM sayaM tige hiTThA / majjhe sattuttarasaya-muvaritige sayamuvari paMca // 63 // saudharma devalokamAM 32 lAkha vimAno che, izAna devaloka 28 lAkha, sanakumAramAM 12 lAkha, mAhendramAM 8 lAkha, brahmadevaloke 4 lAkha, lAMtakamAM 50 hajAra, mahAzukamAM 40 hajAra, sahasrAramAM 6 hajAraAnata-prANata bannenA bhegA thaI 400, AraNa-azrutanA bhegA maLI 300, prathamanI traNa raiveyakamAM 111, madhyama traNa raiveyakamAM 107, uparitana traNa raiveyakamAM 100 ane anuttara devalokamAM pAMca vimAno che. (92-93) culasIi lakkha sattA-Navai sahassA vimANa tevIsaM / sabaggamuDalogammi, iMdayA bisaTTi payaresu // 64 // vaimAnika nikAsamAM vilikAgata ane pappAvakIrNa e bannenI saMkhyA bhegI karatAM ekaMdara 8470ra3 vimAnonI saMkhyA Urdhvaloka prApta thAya che. pratyeka pratare indraka vimAno hovAthI sarva pratironAM thaI 62 Ika vimAno che. (94). caudisi caupatIo, bAsaTThivimANiyA paDhamapayare / uvari ikkikkahINA, aNuttare jAva ikkikaM // 65 // pratyeka devaloke cAra dizAmAM vimAnonI cAra paMktio hoya che, temAM prathama pratare 62-62 vimAnonI cAra paMktio che, tyArabAda uparanAM pratiromAM eka eka vimAna saMkhyA cAra paMktimAMthI ochI karatAM javuM. yAvat anuttare cAre dizAmAM eka eka vimAna rahe. (5) iMdayavaTTA paMtIsu, to kamaso taMsa cauraMsA vaTTA / vivihA pupphavakiNNA, tayaMtare muttu puvadisiM // 66 // sarva vimAnonI madhye Idraka vimAna hoya che ane te goLAkAre che, tyArabAda paMktimAM prathama trikoNa, tyArabAda samacorasa ane tyArabAda goLa, punaH trikoNa-samacorasa ane goLa vimAno hoya. e pramANe TheTha sudhI jANavuM. puSpAvakIrNa vimAno vividha AkAravALAM che ane te pUrvadizAnI paMktine varjIne zeSa traNe paMktinA AMtarAmAM hoya che. (96) varlDa vaTTassuvariM, tasaM taMsassa uvarimaM hoi / cauraMse cauraMsaM, uhuM tu vimANaseDhIo // 67 // pra. gA. saM. 24] prathama pratare je sthAne goLa vimAna hoya tenI uparanA pratire samazreNIe goLa vimAna ja hoya, trikoNa upara trikoNa ja hoya, ane samacorasa upara samacorasa ja hoya. e pramANe Uddha vimAnanI zreNIo rahelI che. (97) savve vaTTavimANA, egaduvArA havaMti nAyavvA / tini ya saMvinAne, vattA iya hRti vahaste kagal H T. 4 ra6] sarva goLAkAra vimAnone eka ja vAra hoya che, trikoNa vimAnone traNa vAra hoya che ane samacorasa vimAno cAra dhAravALAM che. (98) For Personal & Private Use Only Page #1000 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpa-samudramAM vimAnonI saMkhyA AvaliyavimANANaM, tu aMtaraM niyamaso asaMkhijaM / saMkhijjamasaMkhijaM, bhaNiyaM puSpAvakiNNANaM // 66 // [pra. gA. saM. 26] AvalikA-paMktigata vimAnomAM eka vimAnathI bIjA vimAnanuM aMtara avazya asaMkhyAta yojanAnuM hoya che, jyAre puSpAvakIrNa vimAnonuM aMtara saMkhyAta yojana tathA asaMkhyAta yojanA banne rItie hoya che. (99) egaM deve dIve, duve ya nAgodahIsu boddhabve / cattAri jakkhadIve, bhUyasamuddesu aTheva // 100 // [pra. gA. saM. 27] solasasayaMbhUramaNe, dIvesu paiThiyA ya surabhavaNA / igatIsaM ca vimANA, sayaMbhUramaNe samudde ya // 101 // [pra. gA. saM. 28] prathamautare paMktigata bAsaTha vimAno paikI eka vimAna devadvIpa upara, 2 nAgasamudra upara, 4 yakSadvIpa upara, 8 bhUta samudra upara, 16 svayaMbhUramaNadvIpa upara ane 31 svayaMbhUramaNa samudra upara rahelAM che. (100-101) acaMtasurahigaMdhA, phAse navaNIyamauasuhaphAsA / niccujoA rammA, sayaMpahA te virAyaMti // 102 // [pra. gA. saM. 26] atyaMta sumigaMdhavAni, bhAjayAthI 59maga bhane supArI. spazavAya, tara 6dhota- bhavanari, ramaNIya temaja svayaMkAMtivALAM te vimAno ghaNAM ja zobhe che. (102). je dakkhiNeNa iMdA, dAhiNao AvalI muNeyavvA / je puNa uttara iMdA, uttarao AvalI tesiM // 103 // [pra. gA. saM. 30] dakSiNa dizAmAM rahelA AvalikAgata vimAno te dakSiNendronA jANavA, ane uttaradizAmAM rahelA AvalikAgata vimAno uttarendronAM jANavA. (103) puveNa pacchimeNa ya, sAmaNNA AvalI muNeyabvA / je puNa vaTTavimANA, majjhillA dAhiNillANaM // 104 // [pra. gA. saM. 31] pUrva ane pazcimadizAnI paMkti sAmAnyataH jANavI. emAM pratara maLe vartatA goLa Indraka vimAno te dakSiNendronAM ja jANavA. (104). puveNa pacchimeNa ya, je vaTTA te vi dAhiNillassa / taMsa cauraMsagA puNa, sAmaNNA huMti duhaMpi // 10 // [pra. gA. saM. 32] pUrva ane pazcima dizAgata paMktiomAM rahelA je goLa vimAno te dakSiNa dizAmAM vartatA indronAM hoya che ane zeSa trikoNa ane cokhkhaNa vimAno te sAmAnyathI baMnenAM paNa hoya che. (105) pAgAraparikkhittA, vaTTavimANA havaMti savve vi / cauraMsavimANANaM, caudisiM veiyA hoi // 106 // [pra. gA. saM. 33] . AvalikA praviSTa sarve goLa vimAno eka bAjue gaDhathI vIMTaLAyelA che tathA caukhUNA vimAnonI cAre pAme vaha (garA 3d na) dheya cha. (106) For Personal & Private Use Only Page #1001 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 bRhatasaMgrahaNI satramu-gAthArtha sahita jatto vaTTavimANA, tatto taMsassa veiyA hoi / pAgAro boddhabbo, avasesesuM tu pAsesuM // 107 // [pra. gA. saM. 34] je dizAe goLa vimAno che tenI sanmukha trikoNa vimAnone vedikA hoya che, ane bAkInI be dizAmAM kAMgarA sahita gaDha hoya che. (107) paDhamaMtimapayarAvali-vimANamuhabhUmi tassamAsaddhaM / payaraguNamiTThakappe, sabbaggaM puSphakiNNiyare // 108 // prathama prataragata paMktinAM vimAnonI saMkhyA te mukha ane antima pratironI paMktigata vimAnasaMkhyA te bhUmi kahevAya, e banne saMkhyAno saravALo karI tenuM ardha karyA bAda iSTa devalokanA prataronI saMkhyA sAthe guNavAthI AvalikAgata vimAnasaMkhyA prApta thaze, ane kula vimAnasaMkhyAmAMthI bAda karatAM bAkInI puSpAvakIrNa vimAnonI saMkhyA Avaze. (108) igadisipaMtivimANA, tivibhattA taMsa cauraMsA vaTTA / taMsesu sesamegaM, khiva sesa dugassa ikkikaM // 106 // taMsesu cauraMsesu ya, to rAsi tigaMpi cauguNaM kAu / vaTTesu iMdayaM khiva, payaradhaNaM mIliyaM kappe // 110 // koIpaNa eka dizAgata paMktinA vimAno traNabhAge sarakhA vaheMcI nAMkhavA, vaheMcatA jo eka saMkhyA zeSa rahe to trikoNa vimAnomAM eka saMkhyA umeravI, be vadhe to trikoNa tathA samacorasa banne vimAnomAM eka eka saMkhyA umeravI. pachI te pratyeka saMkhyAne cAre guNI nAMkhavI, vRttarAzi je Ave temAM Indraka vimAna umeravuM. ema karavAthI iSTa iSTa pratare tathA pariNAme iSTa kalpe trikoNa samacorasa tathA vRttavimAnonI pRthaka saMkhyA prApta thaze. (109-110) vakhesu ya mitra mahino, vahiMsA ja chAta-sAnUN | dayAya-bhuyaM-pI-sada viDipADuM viMdhArDa 999 . 7. 8 rU4] mRga, mahiSa, varAha (bhaMDa), siMha, bokaDo, deDako, ghoDo, hAthI, sarpa, geMDo, vRSabha tathA jAtivizeSa mRganuM anukrame saudharmAdi bAra devalokanA devonAM mukuTane viSe cihna hoya che. (111) culasi asii bAvattari, sattari saTThI ya pana cattAlA // tullasura tIsa vIsA, dasa sahassA Ayarakkha cauguNiyA // 112 // saudharmendranA sAmAnika devo 84000, izAnendranA 80000, sanatkumAranA 72000, mAhendranA 70000, bratyendranA 60000, lAMtakanA 50000, zukranA 40000, sahastrAranA 30000, Anata- prANatanA 20000, ane AraNa--amRtanA 10000, sAmAnika devo che, tenAthI cAra guNA pratyekanA AtmarakSaka devo che. (112) dusu tisu tisu kappesu, ghaNudahi ghaNavAya tadubhayaM ca kamA / surabhavaNa paiTThANaM, AgAsapaiTThiyA uvariM // 113 // prathamanA be devalokane ghanodadhino AdhAra, trIjA-cothA ane pAMcamA devalokane ghanavAtano AdhAra, chaThA For Personal & Private Use Only Page #1002 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimAnonI laMbAI-pahoLAI-UMcAInuM pramANa 17 sAtamA ane AThamA devalokane ghanodadhi tathA ghanavAta e banneno AdhAra che. tethI uparanA badhA devaloka kevaLa mADAzanA mAdhAra cha. (113) sattAvIsasayAiM, puDhavIpiMDo vimANauccattaM / paMcasayA kappaduge, paDhame tatto ya ikkikaM // 114 // hAyai puDhavIsu sayaM, vaDai bhavaNesu du-du-dukappesu / cauge navage paNage, taheva jA'Nuttaresu bhave // 115 // igavIsasayA puDhavI, vimANamikkAraseva ya sayAiM / battIsajoyaNasayA, miliyA savvattha nAyavvA // 116 // pahelA be devalokane viSe vimAnonI pRthvInuM piMDapramANa 2700 yojana hoya che, ane tenA upara vimAnonI uMcAI 500 yojana hoya che, tyArabAda 3-4, 5-6, 7-8, 9-10, 11-12, navaraiveyaka ane pAMca anuttara devalokane viSe pUrve kahelA 2700 yojana piMDapramANamAMthI anukrame vimAnonAM piMDa pramANamAM so so yojana ochA karatAM javuM ane te piMDa uparanA vimAnanI uMcAI je pa00 yojana pramANa kahI che temAM anukrame so so yojana vadhAratAM javuM. jethI anuttaramAM 2100 yojana pRthvIpiMDa ane 1100 yojana vimAnanI uMcAI Avaze. (114-115-116) paNa-cau-ti-duvaNNa vimANa, sadhaya dusu dusu ya jA sahassAro / uvari siya bhavaNavaMtara-joisiyANaM vivihavaNNA // 117 // saudharma tathA izAna devalokanAM vimAno zyAma-nIla-rakta-pIta ane zveta e paMcavarNanAM hoya che, sanaskumAramAhendranA zyAma sivAya cAra varNanAM, brahma-lAMtakanA lAla, pILo ane dhoLo ema traNa varNanAM, zukra-sahastrAranA pIta tathA zveta ema be varNanAM ja ane AnatathI laI anuttara sudhI badhAya zvetavarNanAM vimAno che. (117) raviNo udayatthaMtara cauNavaisahassa paNasaya chavIsA / bAyAla sadvibhAgA, kakkaDasaMkaMtidiyahammi // 118 // karka saMkrAntinA divase (eTale savabhyintara maMDale sUrya hoya tyAre) sUryanA udayasthAna ane astasthAna vaccenuM aMtara 94pa26 yojana ane eka yojananA sAThIyA 42 bhAga pramANa hoya che. (118) eyammi puNo guNie, ti-paMca-saga-navahiM hoi kamamANaM / tiguNammI do lakkhA, tesII sahassa paMcasayA // 116 // asii cha savibhAgA, joyaNa caulakkha bisattarisahassA / chaccasayA tettIsA, tIsakalA paMcaguNiyammi // 120 // e udayAstanA aMtarane traNa, pAMca sAta, ane nava vaDe guNavA. traNa vaDe guNatAM 2,83,580 yojana saMdhyA bhAve, pAMya 43 guna 4,72,663 yonamA prabhA! saMdhyA bhAve. (118-120) sattaguNe chalakkhA, igasahi sahassa chasaya chAsIyA / caupanna kalA taha nava-guNammi aDalakkha saDDhAu // 121 // For Personal & Private Use Only Page #1003 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 bRhatasaMgrahaNI satramu-gAthArtha sahita sattasayA cattAlA, aTThAra kalA ya iya kamA cauro / caMDA-cavalA-jayaNA, vegA ya tahA gai cauro // 122 // te udayAsta aMtarane sAta vaDe guNatAM 6,61,686 yojana bhAga pramANa Ave, tathA nava vaDe guNatAM 8,50,740 yojana : bhAga pramANa guNAkAra prApta thAya. te cAre guNAkAranI saMkhyAne anukrame caMDA, cavalA, jayaNA, ane vegA e cAra prakAranI gati sAthe yojanA karavI. (121-122) ittha ya gaI cautthiM jayaNayariM nAma kei mannaMti / ehiM kamehimimAhiM gaIhiM cauro surA kamaso // 123 // vikkhaMbhaM AyAmaM, parihiM abhiMtaraM ca bAhiriyaM / jugavaM miNati chamAsa, jAva na tahAvi te pAraM // 124 // pAvaMti vimANANaM, kesiMpi hu ahava tiguNiyAe / kama cauge patteyaM, caMDAI gaIu joijA // 125 // tiguNeNa kappa cauge, paMcaguNeNaM tu aTThasu miNijjA / - gevije sattaguNeNa navaguNe'Nuttaracaukke // 126 // kahelI cAre gati paikI cothI vegA nAmanI gatine koIka AcAryo vavanAnsara' gati paNa kahe che, have e cAra prakAranI gatimAMthI caMDA gativALo 2,83,580 yojana - bhAga jevaDA DagalA vaDe pUrve kahelA vimAno paikI koI eka vimAnanI pahoLAI mApavAnI zarUAta kare, capalA gativALo 4,72,663 yojana che jevaDA DagalA vaDe laMbAI mApe, jayaNA gativALo 6,61,686 yojana jevaDA pagalA vaDe vimAnanI aMdarano gherAvo mApe tathA vegA gativALo 8.50,740 yojana da jevaDA pagalA vaDe bAhya gherAvo mApavAnI zarUAta kare ane mApatA mApatA cha mahinA thAya to paNa te vimAnonI laMbAI-pahoLAI tathA bAhyAbhyatara paridhino pAra na pAme. eTalAM moTAM te vimAno che. athavA koIka AcAryanA mate-traNagaNuM, pAMcaguNa, sAtaguNa ane navaguNe e cAranI caMDA vagere gati sAthe yojanA karavA sAthe traNaguNA vaDe prathamanA cAra devaloka, pAMcaguNa vaDe pachInA ATha devaloka, sAtaguNa vaDe navaraiveyaka ane navaguNa vaDe cAra anuttaranA vimAno mApavAmAM Ave to vimAnono pAra pamAya che. (123-124-125-126). joyaNalakkhapamANaM, nimesamitteNa jAi je devA / chabbAse ja rAma, cha ranuM ni viMti 127 ki jI. 4 36] koI eka deva nimeSa (AMkhanA palakArA) mAtramAM eka lAkha yojananuM pramANa karato thako satata prayANa kare to cha mAse eka rAjanA pArane pAme che ema zrI jinezvaradevo kahe che. (127) paDhamapayarammi paDhame, kappe uDunAma iMdayavimANaM / paNayAlalakkhajoyaNa, lakkhaM sabUvarisavvaTuM // 128 // saudharma devalokanA prathama prataramAM maLe uDa nAmanuM Indraka vimAne che, te pIstAlIza lAkha yojanAnuM temaja vRttAkAre che ane anuttara vimAnamAM sarvathI upara sarvArthasiddha nAmanuM vimAna che te eka lAkha yojana pramANanuM che. (128) # bhavanadvAra pUrNa thayuM. 4 For Personal & Private Use Only Page #1004 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saTha Inaka vimAnonAM nAmo uDu-caMda-rayaya-vaggU-vIriya-varuNe-taheva ANaMde / baMbhe kaMcaNa-rUile[2], (ca) ce aruNe dise ceva // 126 // veruliya ruyaga-ruire, aMke phalihe taheva tavaNijje / mehe agdha-halihe, naliNe taha lohiyakkhe ya // 130 // vaire aMjaNa-varamAla-ariDhe taha ya deva-some a / maMgala-balabhadde a, cakka-gayA-sotthi NaMdiyAvatte // 131 // AbhaMkare-ya giddhi, keU-garule ya hoi boddhavve / baMbhe baMbhahie puNa, baMbhottara-laMtae ceva // 132 // mahasukka sahasAre, ANaya taha pANae ya boddhavve / xpupphe'laMkAre a, AraNe(ya) tahA accue ceva // 133 // sudaMsaNa-suppaDibaddhe, maNorame ceva hoi paDhamatige / tatto ya sabaobhadde, visAle ya sumaNe ceva // 134 // somaNase pIikare, Aicce ceva hoi taiyatige / savaThThasiddhinAme, suriMdayA eva bAsahi // 135 // [pra. gA. saM. 27 se 43] bAsaTha prataronAM nAma indraka vimAno A pramANe che,-1 uDu, 2 candra, 3 rajata, 4 valtha, 5 vIrya, 6 130, 7 AnaTa, 8 hI, 8 yana, 10 3thira, 11 vaMya (yaMtha), 12 13, 13 Bu, 14 vaiDUrya, 15 34, 16 3thira, 17 , 18 Tima, 18 tapanIya, 20 meghavimAna, 21 maI, 22, DAridra, 23 nabina, 24 lohitAkSa, 25 vajU, 26 aMjana, 27 varamAla, 28 riSTa, 29 deva, 30 saumya, 31 maMgala, 32 balabhadra, 33 caka, 34 gadA, 35 svastika, 36 nandAvarta 37 AbhaMkara, 38 gRddhi, 39 ketu, 40 garUDa, 41 brahma, 42 prahAuta, 43 bahottara, 44 khaids, 45 mAzu, 46 42 // 2, 47 mAnata, 48 prAta, 48 puSya, 50 alaMkAra, 51 AraNa, para azruta, pa3 sudarzana, 54 suprabuddha, 55 manorama, 56 sarvatobhadra, pa7 vizAla, 58 sumana, 58 saumanasa, 60 prati2, 61 sAhitya, bhane 62 sA sikha. (124-130-131-132-133134-135) paNayAlIsaM lakkhA, sImaMtaya mANusaM uDu sivaM ca / apaiTThANo savvaTTha, jaMbudIvo imaM lakkhaM // 136 // [pra. gA. saM. 44] prathama narakanA prathama pratarano sImaMtaka nAmano narakAvAso, aDhIdviIpa pramANa manuSyakSetra, uDu nAmanuM vimAna ane siddhazilA ATalI vastuo A lokamAM 45 lAkha yojananA pramANanI che. sAtamInarakano apratiSThAna nAmano narakAvAso, sarvArthasiddha vimAna ane jaMbadvIpa ATalI vastuo A lokamAM eka lAkha yojananA pramANanI che. (136) aha bhAgA sagapuDhavIsu, rajju ikika taha ya sohamme / mAhida laMta sahasAra'ccuya, gevija logaMte // 137 // For Personal & Private Use Only Page #1005 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra0. bRhatasaMgrahaNI saMtramu-gAthArtha sahita adhobhAge sAte naraka pRthvI eka eka rAja pramANa samajavI, ratnaprabhAnA uparanA talIyAthI saudharma devaloke AThamo rAja, mahendra devaloke navamo rAja, lAntakanA aMte dazamo, sahastrAre agiyAramo, AraNa--ayyatAne bAramo, navaraiveyakane aMte teramo, ane siddhazilAthI upara lokAnta caudamo rAja pUrNa thAya che. (137) bhavaNa-vaNa joi-sohammIsANe sattahattha taNumANaM / du du du caukke gevija'Nuttare hANi ikkikke // 138 // bhavanapati, vantara, jyotiSI, saudharma tathA izAna devalokanA devonuM sAta hAthanuM zarIra pramANa hoya che, trIje-cothe devaloke cha hAthanuM. pAMcame-chaTTe pAMca hAthanuM, sAtame AThame cAra hAthanuM, nava-daza-agiyAra ane bAramA devaloke traNa hAthanuM, navaraiveyakamAM be hAthanuM tathA anuttara vimAnamAM eka hAthanuM devonuM zarIra hoya che. (138) kappaTuga du-du-du-cauge, navage paNage ya jiTThaThii ayarA / do satta cauda'ThArasa, bAvIsigatIsatittIsA // 13 // vaimAnikanA prathama be devalokamAM utkRSTasthiti be sAgaropama, trIje-cothe sAta sAgaropama, pAMcame-cha cauda sAgaropama, sAtama-AThame aDhAra sAgaropama, nava-daza-agiyAra_bArame bAvIza sAgaropama, navaraiveyakamAM ekatrIza. sAgaropama ane pAMca anuttaramAM tetrIza sAgaropamanI utkRSTa sthiti che. (139) vivare tANikUNe, ikkArasagAu pADie sesA / hatthikkArasabhAgA, ayare ayare samahiyammi // 140 // caya pubasarIrAo, kameNa eguttarAi vuDDIe / evaM ThiivisesA, saNaMkumArAItaNumANaM // 141 // upara-uparanA devalokanI adhika sthitimAMthI nIcenIcenA devalokanI ochI sthiti bAda karavI, bAdabAkI karatAM je Ave temAMthI punaH eka saMkhyA ochI karavI, je saMkhyA Ave tene eka hAthanA agiyAra bhAgo kalpI te agiyAramAMthI bAda karavI, jeTalA agIyArIA bhAgo bAkI rahe te bhAgomAMthI eka eka bhAgane pUrva-pUrva kalpagata zarIranA pramANamAMthI ocho karavo, eTale yathokta pratisAgaropame utkRSTa zarIra pramANa Avaze. e pramANe sanat kumAra vagere devalokanI sthitine anusAre zarIra pramANa jANI levuM. (140-141) bhavadhAraNijja esA, ukkosa viubbi joyaNA lakkhaM / vijha-sytuM, uttaraveviyA natyi 14rA A zarIra pramANa bhavadhAraNIya samajavuM, uttara vaikriyanuM utkRSTa pramANa eka lAkha yojanAnuM che, zaiveyaka tathA anuttaramAM (zakti chatAM prayojananA abhAve) uttara vaikriya hotuM nathI. (142). sAhAviya veubviya, taNU jahannA kameNa pAraMbhe / aMgulaasaMkhabhAgo, aMgulasaMkhijabhAgo ya // 143 // svAbhAvika tathA uttara vaikriyanuM jaghanya pramANa anukrame aMgulano asaMkhya bhAga tathA aMgulano saMkhyAmAM bhAga jANavuM, A pramANa zarIra racanAnA prAraMbhamAM hoya che. (143) For Personal & Private Use Only Page #1006 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devono upakhAta-cyavanaviraha sAmaneNaM cauviha-suresu bArasa muhutta ukkoso / uvavAyavirahakAlo, aha bhavaNAIsu patteyaM // 144 // sAmAnyataH cAra prakAranA devomAM upapAtaviraha utkRSTathI bAra muhUrtano hoya che, athAt bhavanapati, vyaMtara, jyotiSI ane vaimAnika e cAre prakAranI nikAyamAM koI paNa jIva deva tarIke utpanna na thAya to bAra muhUrta sudhI na thAya, tyArabAda koI paNa nikAyamAM koI paNa jIva avazya devapaNe upaje. (144) bhavaNavaNajoisoha-mIsANesa muhutta cauvIsaM / to nava diNa vIsa muhU, bArasa diNa dasa muhuttA ya // 14 // bAvIsa saha diyahA, paNayAla asIi diNasayaM tatto / saMkhijA dusu mAsA, dusu vAsA tisu tigesu kamA // 146 // vAsANa sayA sahassA, lakkhA taha causu vijayamAIsu / paliyA'saMkhabhAgo, sabaDhe saMkhabhAgo ya // 147 // bhavanapati, vyaMtara, jyotiSI tathA saudharma ane IzAna devalokamAM upapAta virahakALa utkRSTathI 24 muhUrtano che. sanakumAramAM nava divasa ane vIza muhUrtano, mAhendramAM bAra divasa ane daza muhUrta, brahmakalpa sADA bAvIza divasa, lAMtakamAM pIstAlIza divasa, zukamAM eMzI divasa, sahastrAramAM so divasa, AnataprANatamAM saMkhyAtA mAsa ane AraNa tathA amrutamAM saMkhyAtA varSano virahakALa che, navaraiveyaka paikI prathamanI traNa saiveyakamAM seMkaDo varSa, madhyama traNa raiveyakamAM saMkhyAtA hajAra varSa ane uparanI traNa raiveyakamAM saMkhyAtA lAkha varSano utkRSTa virahakALa che. anuttaranA vijayAdi cAra vimAnomAM palyopamano asaMkhyAtamo bhAga tathA sarvArthasiddhamAM palyopamano saMkhyAtamo bhAga utkRSTa virahakALa jANavo. (145-146-147) savvesipi jahano, samao emeva cavaNaviraho'vi / igadutisaMkhamasaMkhA, igasamae huMti ya cavaMti // 14 // savano eTale bhavanapatithI laIne savarthi siddha sudhInI cAre nikAyanA devono jaghanya upapAta virahakALa eka samayano hoya che. have vana virahakALanuM pramANa kahe che, avana virahakALa eTale cAre nikAyanA devomAMthI athavA te te devalokamAMthI koIpaNa devanuM cyavana na thAya to kyAM sudhI na thAya? te kALanuM pramANa. je pramANe upapAtaviraha saMbaMdhI kALanuM pramANa kahela che te ja pramANe cyavana viraha saMbaMdhI kALanuM pramANa paNa jANI levuM. have eka sAthe keTalA jIvo devalokamAM upaje te upapAta saMkhyA ane eka sAthe keTalA jIvo devalokamAMthI ane te avana saMkhyA tathA upapatasaMkhyA cAre nikAyanI apekSAe eka, be, traNa, cAra, saMkhe ke asaMkhya devo eka sAthe utpanna thAya che temaja Ave che. (148). narapaMciMdiyatiriyA-NuppattI surabhave pajjattANaM / ajjhavasAyavisesA, tesiM gaitAratammaM tu // 146 // paryAptA garbhaja paMcendriya manuSyo tathA paMiA garbhaja saMmUcchima paMcendriya tiryaMco devalokamAM utpanna thaI zake che. punaH adhyavasAyanI vizeSatAne aMge devagatimAM paNa taratamatA paDe che. (149) For Personal & Private Use Only Page #1007 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara bRhatasaMgrahaNI sutra-gathArtha sahita naratiri asaMkhajIvI, savve niyameNa jaMti devesu / niyaAuasamahINA-uesu IsANaaMtesu // 15 // asaMkhyavarSanA AyuSyavALA manuSyo tathA tiryaMco yugaliko) maraNa pAmIne avazya IzAna devalokamAM ja ' ahIM potAnuM jeTaluM AyuSya hoya teTalA AyuSyathI athavA tethI jUna AyuSyathI utpanna thAya che. (15) jaMti samucchimatiriyA, bhavaNavaNesu na joimAIsuM / jaM tesiM uvavAo, paliA'saMkhaMsaAUsu // 151 // e ja pramANe saMmUcchima tiryaMco bhavanapati tathA vyattaramAM utpanna thavAnA adhikArI che, paraMtu jyotiSI tathA vaimAnikamAM utpanna thaI zakatA nathI, kAraNa ke teo vadhumAM vadhu palyopamanA asaMkhya bhAga pramANa AyuSyathI ja bhavanapati-vyattaramAM upaje che. teTaluM alpa AyuSya tyAM ja che, paraMtu jyotiSI AdimAM nathI. (151) bAlatave paDibaddhA, ukkaDarosA taveNa gAraviyA / vereNa ya paDibaddhA, mariThaM asuresu jAyaMti // 152 // bAla-ajJAna, tapasvI, utkaTa krodhavALA, tapano garva karanArA ane vairane manamAM dhAraNa karavAvALA marIne asura (bhavanapati) mAM jaI zake che, paraMtu tethI AgaLa javAnA adhikArI nathI. (152) rajjuggaha-visabhakkhaNa-jala-jalaNapavesa-taNha-chuhaduhao / girisirapaDaNAu mayA, suhabhAvA huMti vaMtariyA // 153 // gaLAphAMso, viSabhakSaNa, pANI athavA agnimAM jANI joIne paDavuM, tRSA tathA sudhAnI pIDA, parvatanI Toca uparathI jhaMpApAta karavo, AvA kAraNothI ApaghAta kare, chatAM jo chellI vakhate kAMIka zubhabhAvanA AvI jAya to vyantaramAM utpanna thaI zake che. (153) tAvasa jA joisiyA, caraga-parivAya baMbhalogo jA / jA sahasAro paMciMdi-tiria jA accuo sahA // 154 // tApaso jyotiSI sudhI, caraka parivrAjaka pAMcamA brahmadevaloka sudhI, tiryaMca paMcendriya AThamA sahastrAra sudhI ane zravako bAramAM azruta devaloka sudhI utpanna thavAnA adhikArI che. (154) jailiMga micchadiTThI, gevejA jAva jaMti ukkosaM / payamavi asaddahato, suttutaM micchadiTThI u // 15 // 'sAdhanA veSane dhAraNa karanAra paNa mithyAdaSTi vadhAremAM vadhAre navamI raiveyaka sudhI utpanna thaI zake che. sutramAM kahelA eka padane je na saddahe te mithyAdaSTi kahevAya che. (155) suttaM gaNahararaiyaM, taheva patteyabuddharaiyaM ca / suyakevaliNA raiyaM, abhinadasapuviNA raiyaM // 156 // zrI gaNadhara bhagavaMtoe, tathA pratyeka buddhoe temaja zrutakevalI bhagavaMtoe ane saMpUrNa dazapUrvadhara maharSie raceluM je kAMI hoya te sarva sUtra kahevAya che. (156) For Personal & Private Use Only Page #1008 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 devonuM gati-gati tAra tathA sAyanuM svarUpa chaumatthasaMjayANaM, uvavAukkosao u sabaDhe / tesiM sahANaM pi ya, jahanao hoi sohamme // 157 // laMtammi caudapubbissa, tAvasAINa vaMtaresu tahA / eso uvavAyavihI, niyaniyakiriyaThiyANa sabo'vi // 158 // chadmastha sAdhu vadhumAM vadhu savathi siddha vimAnamAM utpanna thAya che, te chAstha sAdhuo temaja vratadhArI zrAvako jadhanyathI paNa saudharmadivalokamAM upaje che, cauda pUrvadhara jaghanyathI lAMtakamAM utpanna thAya che ane tApasa vagereno jaghanya upapAta vyaMtaramAM hoya che. A sarva je upapAta-utpanna thavAno vidhi kahyo te potapotAne yogya AcAramAM vartatA hoya tene mATe samajavo, paraMtu AcArathI hIna hoya tevAo mATe samajavo nahi. (157-158) vajarisahanArAyaM, paDhamaM bIaM ca risahanArAyaM / nArAyamaddhanArAyaM, kIliyA taha ya chevaDhaM // 15 // ee cha saMghayaNA, risaho paTTo ya kIliyA vajaM / ubhao makkaDabaMdho, nArAo hoi viDeo // 160 // 1 vajURSabhanArAca, 2 0SabhanArA, 3 nArAca, 4 adhanArA, 5 kIlikA ane 6. chevaTTe (savAra) e cha saMghayaNa che. RSabha eTale (hADakAno) pATo, vajU eTale khIlI ane nArAca eTale markaTabaMdha samajavo. (159-160) cha gambhatirinarANaM, saMmucchimapaNidivigala chevaTuM / suraneraiyA egiM-diyA ya sabve asaMghayaNA // 161 // garbhajatiyaca tathA garbhaja manuSyane cha e saMghayaNa hoI zake che, saMmUcchima paMcendriya tathA vikasendriyane chevaTuM saMghayaNa hoya che ane deva, nAraka tathA ekendriyo e badhA saMghayaNa vinAnA che. (161) chevaDheNa u gammai, cauro jA kappa kIliAIsu / causu dudukappavuDI, paDhameNaM jAva siddhIvi // 162 // chevaTTA saMghayaNavALA vadhumAM vadhu bhavanapatithI laI cothA mahendra devaloka sudhI utpanna thAya che, kAlikA saMghayaNavALA lAMtaka sudhI, ardhanArAcasaMghayaNavALA sahastrAra sudhI, nArAca saMghayaNavALA prANata sudhI, RSabhanArAcasaMghayaNavALA azruta sudhI temaja vajURSabhanArAcasaMghayaNavALA sarvArthasiddha (yAvat mokSa) sudhI jaI zake che. (162) samacauraMse niggoha, sAi vAmaNa ya khujja huMDe ya / jIvANa cha saMThANA, savattha sulakkhaNaM paDhamaM // 163 // nAhIi uvari bIaM, taiamaho piDhi-uarauravalaM / sira-gIva-pANi-pAe, sulakkhaNaM taM cautthaM tu // 164 // vivarIaM paMcamagaM, savvattha alakkhaNaM bhave chaTuM / gabbhayanaratiria chahA, surAsamA-huMDayA sesA // 16 // For Personal & Private Use Only Page #1009 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra4 bRhatasaMgrahaNI saMtramu-gAthArtha sahita samacaturajha, nyagrodha, sAdi, vAmana, kunja ane huMDaka e cha saMsthAna jIvone hoya che. sarva rIte je saMsthAna lakSaNavALuM hoya te samacaturastra kahevAya, nAbhinI uparano bhAga lakSaNavALo hoya te nyagrodha, nAbhinI nIceno bhAga lakSaNavaMta hoya te trIjuM sAdi, pITha-udara-ura varjIne mastaka-Doka-hAtha-paga lakSaNavALA hoya te cothuM vAmana, zira-Doka vagere lakSaNa hIna hoya ane pITha udara vagere sulakSaNA hoya te pAMcamuM kuja, ane sarva avayavo lakSaNa rahita hoya te chaThuM huMDaka saMsthAna jANavuM. garbhaja manuSya tathA garbhaja ticine cha e saMsthAna hoya, devone prathama samacaturastra saMsthAna ja hoya ane bAkInA sarva jIvone huMDaka saMsthAna hoya che. (163-164-165) jaMti surA saMkhAuya-gabbhayapajjattamaNuatiriesuM / pajjattesu ya bAyara-bhUdagapatteyagavaNesu // 166 // tatthavi saNaMkumAra-ppabhiI egidiesu no jaMti / ANayapamuhA cavilaM, maNuesuM ceva gacchaMti // 167 // sAmAnya rIte devo saMkhyavarSanA AyuSyavALA garbhaja manuSya temaja garbhaja tiryaMcamAM temaja paryApti bAdara pRthvIkAya, apUkAya ane vanaspatikAyamAM utpanna thAya che. temAM paNa sanaskumArathI laIne uparanA devo ekendriyamAM utpanna thatA nathI, ane Anata vagere uparanA devo tiyacamAM paNa utpanna thatA nathI, phakta manuSyamAM ja utpanna thAya che. (166-167) do kappa kAyasevI, do do do pharisarUvasaddehiM / cauro maNeNuvarimA, appaviyArA aNaMtasuhA // 16 // bhavanapati, vantara, jyotiSI, saudharma tathA izAna devaloka sudhInA devo manuSyonI mAphaka kAyAthI viSayanuM sevana karanArA hoya che, trIjAcothA devalokanA devo sparza mAtrathI, pAMcamA chaThThA devalokanA devo rUpadarzana mAtrathI, sAtamA AThamA devalokanA devo zabdazravaNa mAtrathI, nava-daza-agiyAra tathA bAramA devalokanA devo manamAM ciMtavana karavA mAtrathI viSayathI virAma pAme che, ane tethI uparanA devo alpa vikAravALA temaja anaMta sukhavALA che. (168) jaM ca kAmasuhaM loe, jaM ca divaM mahAsuhaM / vIrAyate-tamAri nAtha 11dadA lokane viSe je viSaya sukha che, ane devonuM je divya sukha che, te vItarAga bhagavaMtanA sukha pAse anaMtamAM bhAganuM paNa nathI. (169). uvavAo devINaM, kappadugaM jA paro sahassArA / gamaNA''gamaNaM natthi, accuaparao surANaMpi // 170 // devIonI utpatti bhavanapati, vyattara, jyotiSI temaja saudharmaizAna e be devaloka sudhI che, AThamAM sahastrAra sudhI devIonuM gamanAgamana che ane tethI upara gamanAgamana paNa nathI. (100) tipalia tisAra terasa,-sArA kappaduga-taia-laMta aho / kibbisia na huMtuvariM, accuaparao'bhiogAI // 171 // pahelA be devalokanI nIce traNa palyopamanA AyuSyavALA, trIjA sanaskumAra devalokanI nIce traNa sAgaropamanA For Personal & Private Use Only Page #1010 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devomAM pravicArapaNuM tathA lesyA ra5 AyuSyavALA ane chaThA lAMtaka devalokanI nIce tera sAgaropamanA AyuSyavALA kilbiSiyA devo che, tethI AgaLanA devalokamAM kilbiSiyA nathI temaja bAramA amRta devalokathI AgaLa Abhiyogika devo nathI. (171) apariggahadevINaM, vimANa lakkhA cha haMti sohamme / paliyAI samayAhiya, Thii jAsiM jAva dasa paliA // 172 // tAo saNaMkumArA-NevaM vaTuMti paliyadasagehiM / nA ma-su-gAgAya-sAraNa sevA pannAsA 172aa. IsANe caulakkhA, sAhiya paliyAi samayaahiya ThiI / jA panara paliya jAsiM, tAo mAhiMdadevANaM // 174 // eeNa kameNa bhave, samayAhiyapaliyadasagavuDIe / laMta-sahasAra-pANaya-accuyadevANa paNapannA // 17 // saudharma devalokamAM aparigrahItA devInAM vimAno cha lAkha che, vaLI te devalokamAM palyopamathI upara eka samaya adhikathI laIne yAvat daza sAgaropamanI sthitivALI devIo sanakumAravartI devonA upabhoga mATe, daza palyopamathI vaza palyopamanA AyuSyavALI brahmadevalokanA devonA upabhoga mATe, vIza palyopamathI trIza palyopamanA AyuSyavALI zukra devalokanA devA mATe, trIzathI cAlIza palyopamanA AyuSyavALI Anata devalokanA devA mATe, ane cAlIzathI pacAsa palyopamanA AyuSyavALI AraNa devalokavartI devonA upabhoga mATe che. have IzAna devalokamAM aparigrahItA devInA cAra lAkha vimAno che, emAM je devIonI sAdhika palyopamanI AyuSya sthiti che te to izAna devane bhogya che, tethI AgaLa samayAdithI laIne yAvat paMdara palyopamanI AyuSyavALI mAhendrabhogya, tethI AgaLa thAvat 25 palyopama sudhI lAMtakadeva bhogya, tethI AgaLa cAvat 35 palyopama sudhI sahastrAra devabhogya, tyAMthI vadhu AgaLa 45 palyopama sudhI prANata devabhogya ane tyAMthI samayAdi vadhatA vadhatA yAvat papa palyopama sudhInI AyuSyavALI devIo azruta devaloka bhogya hoya che. (172-173-174-175) vijJAnInA-tera-ThThA 2 surA bhavaNavaNa paDhama caule-sa joisa kappaTuge teU // 176 // kappatiya pamhalesA, laMtAisu sukkalesa Tuti surA / kaNagAbhapaumakesara-vaNNA dusu tisu uvari dhavalA // 177 // kRSNa, nIla, kApota, tejo, padha ane zukla e cha vezyAo che, bhavanapati tathA vyantara devone prathamanI cAra vezyAo, jyotiSI, saudharma tathA izAnamAM tejovezyA, trIjA, cothA ane pAMcamA devalokamAM pAlezyA temaja lAMtakathI savatha siddha sudhI sarvatra zukula vezyA hoya che. pahelA be devalokanA devonA zarIrano varNa suvarNa sarakho, trIjA cothA ane pAMcamA devalokanA devono varNa gaura ane tethI uparanA sarva devono varNa ujjavala hoya che. (176-177) dasavAsasahassAiM, jahannamAuM dharati je devA / tesiM cautthAhAro, sattahiM thovehiM UsAso // 17 // For Personal & Private Use Only Page #1011 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6 hatasaMgrahI satrama--gAthArtha sakti je devonuM daza hajAra varSa pramANa jaghanya AyuSya hoya che. teone ekAMtare AhAranuM grahaNa temaja sAta stoka thAya tyAre eka vakhata zvAsozvAsanI kriyA hoya che. (178) AhivAhivimukkassa, nIsAsUsAsa egago / pANu satta imo thovo, sovi sattaguNo lavo // 176 // lavasattahattarIe, hoi muhUtto imammi UsAsA / sagatIsasayatihuttara, tIsaguNA te ahorate // 180 // lakkhaM terasasahassA, nauasayaM-ayarasaMkhayA deve / pakkhehiM UsAso, vAsasahassehiM AhAro // 181 // AdhivyAdhi rahita nIrogI puruSano eka zvAsozvAsa tene prANa kahevAya, evA sAta prANano eka sToka thAya. sAta stokano eka lava thAya. sattottera lavanuM eka muhUrta (beghaDI) thAya, teTalA eka muhUrtamAM 3773 zvAsozvAsa thAya. upara jaNAvelA trIza muhUrta (60 ghaDI) no eka ahorAtra thAya, eka ahorAtramAM 11310 zvAsozvAsa thAya che. (A pramANe nIrogI mANasane eka ahorAtramAM keTalA zvAsozvAsa thAya te jaNAvyuM, have devo mATe vizeSa kahe che) je devonuM jeTalA sAgaropamanuM AyuSya hoya, teTalA pakhavADiye temane zvAsozvAsa levAno hoya, ane teTalA hajAra varSe AhAranI abhilASA thAya. (179-180-181) dasavAsasahassuvariM, samayAI jAva sAgaraM UNaM / divasamuhUttapuhuttA, AhArUsAsa sesANaM // 12 // daza hajAra varSathI samayAdi adhika ema vadhatAM vadhatAM kAMIka nyUna sAgaropamanA AyuSyavALA devone divasa pRthakatve (bethI nava divase) AhArano abhilASa thAya ane muhUrta pRthaphate (bethI nava muhUrta) ekavAra zvAsozvAsa hoya. (182) sarireNoyAAhAro, tayAi-phAseNa lomaAhAro / pakkhevAhAro puNa, kAvalio hoi nAyabbo // 13 // taijasa kAmaNa zarIra vaDe grahaNa karavAmAM AvatA AhAranuM nAma oja AhAra che, tvacA-cAmaDInA sparzadvArA arthAt romavaDe grahaNa thatAM AhAranuM nAma lomaAhAra che ane hAthamAM laIne mukhamAM mUkavA rUpa AhAranuM nAma prakSepAhAra che. (183) oyAhArA sabbe, apajatta pajatta lomaAhAro / suranirayaigidi viNA, sesa bhavatthA sapakkhevA // 184 // aparyApta avasthAmAM sarva jIvo oja AhAravALA che, lomabhAra (tathA prakSepAhAra) paryAptAvasthAmAM ja hoya ane deva nArakI tathA ekendriya sivAya bAkInA jIvo prakSepa (kavala) AhAravALAM che. (184) sacittAcittobhaya-rUvo AhAra savvatiriyANaM / savanarANaM ca tahA, suraneraiyANa acitto // 18 // For Personal & Private Use Only Page #1012 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa gati Azaya AhAramAna, tAvidha bhavapArika saMpatti raka sarva tiryaMca tathA sarva manuSyone sacitta, acitta ane (sacittAcitta) mizra ema traNe prakArano AhAra hoya che. deva ane nArakIne acitta AhAra hoya che. (185) AbhogA'NAbhogA, savvesi hoi loma AhAro / nirayANaM amaNuno, pariNamai surANa sa maNuNNo // 186 // sarva jIvone lomahAra jANatAM athavA ajANatAM pariName che, temAM nArIne amanojJa (apriya) ane devone te AhAra manoza (priya) paNe AhAra pariName che. (186) taha vigalanArayANaM, aMtamuhattA sa hoi ukkoso / paMciMditirinarANaM, sAhAviya cha? aTThamao // 187 // vikasendriya tathA nArakInA jIvone sAmAnyataH satata AhAranI abhilASA hoya che, paraMtu utkRSTathI AhArAbhilASanuM aMtara paDe to aMtarmuhUrtanuM paDe, tathA paMcendriyatiryaMca temaja manuSyone 48 kalAka ane 72 kalAkanuM utkRSTa aMtara jANavuM. (187). viggahagaimAvanA, kevaliNo samUhayA ajogI ya / siddhA ya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA // 15 // vigrahagatimAM vartatA, kevalisamughAtanA trIjA-cothA-pAMcamA samayamAM vartatA, ayogI guNasthAnamAM vartatA ane siddhanA jIvo aNAhArI che, bAkInA jIvo AhArI che. (188) kesaThThimaMsanaharoma-ruhiravasacammamuttapurisehiM / rahiA nimmaladehA, sugaMdhinIssAsa gayalevA // 186 // aMtamuhutteNaM ciya, pajattAtaruNapurisasaMkAsA / savaMgabhUsaNadharA, ajarA niruA samA devA // 16 // aNimisanayaNA, maNaka-jasAhaNA puSphadAmaamilANA / cauraMguleNa bhUmi, na chibaMti surA jiNA biMti // 16 // keza hADakuM-mAMsa-nakha-roma-rUdhira-carabI-cAmaDI mUtra, jhADo vagerethI rahita nirmala zarIravALA, sugaMdhI zvAsavALA, parasevA vagaranA, utpanna thavAnI sAthe aMtarmuhUrtamAM ja yuvAna puruSanA sarakhA thavAvALA, savAge AbhUSaNa dhAraNa karavAvALA, vRdhdhAvasthA rahita, roga rahita, ane samacaturaaisaMsthAnavALA devo hoya che, teone AMkhano mIMcakAro hoto nathI, manovAMchita kArya karanArA hoya che, amyAna puSponI mALA dhAraNa kare che ane jamInathI cAra aMgula UMcA rahenArA hoya che. (189-190-191). paMcasu jiNakallANe-su, ceva maharisitavANubhAvAo / anaMta neAi ya, kAchati surA rUchuM 16rA zrI jinezvara devonA pAMce kalyANakomAM, mahAna yogIzvaranA tapanA prabhAvathI temaja janmAntaranA snehanA. kAraNe devo pRthvI upara Ave che. (12) For Personal & Private Use Only Page #1013 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra8 mRtasaMgrahaNI satramu-gAthArtha sahita saMkaMtadivvapemA, visayapasattA'samattakattavvA / aNahINamaNuakajA, narabhavamasuhaM na iMti surA // 163 // cattAri paMcajoyaNa, sayAI gaMdho ya maNualogassa / u9 vaccai jeNaM, na u devA teNa AvaMti // 164 // devAMganAomAM saMkrAnta thayelA divyapremathI, viSayomAM Asakti hovAthI, devalokanuM kArya apUrNa hovAthI, manuSyAdhIna kAMIpaNa kArya na hovAthI devalokanI apekSAe) azubha evA manuSyalokamAM devo AvatA nathI. vaLI manuSyalokano durgadha cArasothI pAMcaso yojana sadAkALa uMco jAya che, tethI paNa devo ahIM AvatA nathI. (193-194) do paDhamakappapaDhama, do do do bIataiyagacautthiM / cau uvarima ohIe, pAsaMti a paMcami puDhaviM // 16 // chaDhei chaggevijA, sattamimiyare aNuttarasurA u / kiMcUNaloganAliM, asaMkhadIvudahi tiriyaM tu // 16 // bahuayaraM uvarimagA, uhuM savimANacUliyadhayAI / / kapAsA re saMva-no tapamAM lA. paNavIsa joyaNalahU, nAraya-bhavaNa-vaNa joikappANaM / vipurANa ya, gahila gohigAWIR I16sil tAra-pattA,-paDadA-lattarI murra-pu-nave | tiriyamaNuesu ohI, nANAvihasaMThio bhaNio // 16 // pahelA be devalokanA devonuM avadhijJAna pahelI narakamRthvI sudhI, trIjA cothA devalokanA devonuM avadhijJAna bIjI naraka sudhI, pAMcamA-chaThThA devalokanA devonuM trIjI naraka sudhI, sAtamA-AThamA devalokanA devonuM cothI naraka sudhI, 9-10-11 ane 12 mAM devalokanuM avadhijJAna pAMcamI naraka sudhI hoya che, tyArapachI prathamanI cha raiveyakanA devonuM chaThThI naraka sudhI, uparanI traNa raiveyaka sAtamI narakamRthvI sudhI ane anuttaranA devonuM avadhijJAna kAMIka nyUna saMpUrNa lokanAlikA sudhI hoya che. vaLI te saudharmAdi devo tihu~ vadhumAM vadhu asaMkhyAta-dvIpa samudra sudhI avadhijJAnathI dekhe. te bAre devalokanA devo Urdhva potapotAnA vimAnanI dhvajA sudhI dekhe. adha sAgaropamathI nyUna AyuSyavALA devonuM avadhikSetra saMkhyAtA yojana hoya, ane tethI vadhu AyuSyavALAnuM avadhikSetra asaMkhya yojana pramANa hoya, laghu adhikSetra 25 yojana pramANa hoya. nArakI, bhavanapati, vyattara, jyotiSI bAradevaloka, navaraiveyaka, pAMca anuttaranA devono anukrame avadhijJAnano AkAra tarApo, pAlo, paTaha, jhAlara, mRdaMga, puSpagaMgerI ane yava jevo hoya che. tiryaMca tathA manuSyonuM avadhijJAna judA judA prakAranA AkAravALuM hoya che. (195-196-197-198-199). uTuM bhavaNavaNANaM, bahugo vemANiyANa'ho ohI / nAraya-joisatiriyaM, naratiriyANaM aNegaviho // 200 // bhavanapati tathA vyattaronuM avadhijJAna uMce ghaNuM hoya che, vaimAnikonuM avadhijJAna nIce ghaNuM hoya che, nArakI ane jyotiSInuM avadhikSetra tichuM vadhAre hoya che, ane manuSya tiryaMconuM avadhikSetra aneka prakAranuM hoya che. (200) For Personal & Private Use Only Page #1014 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naraka jIvonI utkRSTa-jaghanya AyuSyasthiti * have bIjo narakAdhikAra che ia devANaM bhaNiyaM, ThiipamuhaM nArayANa vucchAmi / iga tini satta-dasa-sattara, ayara bAvIsa-tittIsA // 201 // e pramANe devonI sthiti vagere kahyuM, have nArakIne aMge sthiti vagere kahIza. pahelI narakamAM eka sAgaropama, bIjImAM traNa, trIjImAM sAta, cothImAM daza, pAMcamImAM sattara, chaThThImAM bAvIza, ane sAtamI narakamAM tetrIza sAgaropamanuM AyuSya che. (201) sattasu puDhavIsu ThiI, jiTThovarimA ya hiTThapuhavIe / hoi kameNa kaNiTThA, dasavAsasahassa paDhamAe // 202 // sAte narakamAM uparanI pRthvIonI je utkRSTa sthiti te nIcenI pRthvIomAM anukrame jaghanyasthiti jANavI. ane pahelI ratnaprabhAmAM dazahajAra varSanI jaghanyasthiti che. (202) navaisamasahasalakkhA, puvANaM koDi ayaradasabhAgo / egegabhAgavuDDI, jA ayaraM terase payare // 203 // pahelI nArakInA prathama prataramAM nevuM hajAra varSanI AyuSasthiti, bIjA prataramAM nevuM lAkha varSanI, trIjA prataramAM pUrvakroDa varSanI, cothA prataramAM eka dazAMza sAgaropamanI, pAMcamA pratare sAgaropama, cha 3 sAgaropama, sAtame sAgaropama, AThame sAgaropama, navame sAgaropama, dazame che sAgaropama, agiyArame 4 sAgaropama, bArame 6 sAgaropama, ane teramA pratare saMpUrNa eka sAgaropamanI sthiti hoya che. A pramANe utkRSTa sthiti jANavI. (203) iyaji? jahannA puNa, dasavAsasahassalakkhapayaraduge / sesesu uvarijiTTA, aho kaNiTThA u paipuDhaviM // 204 // have jaghanyasthiti-pahelInarakanA pahelA prataramAM dazahajAravarSa bIjA prataramAM daza lAkha varSa. ane bAkInA. pratiromAM uparanAM pratironI je utkRSTa te nIcenA pratiromAM jaghanya jANavI, ati trIjA pratare 90 lAkha varSanI ane thAvat teramAM pratire che sAgaropamanI jaghanya AyuSyasthiti jANavI. (204) uvarikhiiThiiviseso, sagapayaravihattaicchasaMguNio / uvarimakhiiThiisahio, icchiapayarammi ukkosA // 205 // uparanI naraka pRthvInI utkRSTa sthitine nIcenI narakamRthvInI utkRSTa sthitimAMthI bAda karatAM je zeSa rahe tene iSTanarakanA prataronI saMkhyAvaDe bhAga ApatA je saMkhyA Ave tene ISTa prataranI saMkhyAvaDe guNatAM je saMkhyA Ave te tenI uparanI narakamRthvInI utkRSTa sthiti sAthe meLavatAM iSTa narakanA iSTa pratare utkRSTasthiti prApta thAya. (205) sattasu khittajaviaNA, annonnakayAvi paharaNehiM viNA / paharaNakayA'vi paMcasu, tisu paramAhammiakayA vi // 206 // sAte narakamAM kSetraja vedanA tathA anyonyakRtavedanA avazya hoya che, prathamanI pAMca narakamAM praharaNa-zastrakRta vedanA 'paNa che, ane prathamanI traNa narakamAM to paramAdhAmIkRta vedanA paNa che eTale ekaMdara cAra prakAranI vedanA che. (206) For Personal & Private Use Only Page #1015 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatasaMgrahaNI saMtramu-gAthArtha sahita baMghaNa gai saMThANA, bheyA vanA ya gaMdha-rasa-phAsA / agurulahu sadda dasahA, asuhA vi ya puggalA nirae // 207 // [pra. gA. saM. 45] 1 baMdhana, 2 gati, 3 saMsthAna, 4 bheda, 5 varNa, 6 gaMdha, 7 rasa, 8 sparza, 9 agurulaghu ane 10 zabda e daza prakAranA pudgalapariNAmo nArakIne viSe avazya azubha hoya che. (20) narayA dasavihaveyaNa, sIosiNa-khuhA-pivAsa kaMDUhiM / paravassaM jaraM dAhaM, bhayaM sogaM ceva veyaMti // 208 // [pra. gA. saM. 46] paNakoDI aTThasaTThI-lakkhA, navanavaisahasapaMcasayA / culasI ahiyA rogA, chaTThI taha sattamI narae // 206 // [pra. gA. saM. 47] 1 zItavedanA, 2 UNavedanA, 3 sudhAvedanA. 4 tRSAvedanA, 5 kaMDu (kharaja) vedanA, 6 paravazatA, 7 jvaravedanA, 8 dAhavedanA, 9 bhayavedanA, ane 10 rogavedanA e daze prakAranI kotra vedanAo nArakInA jIvo anubhave che. pAMca kroDa aDasaThalAkha navvANuMhajAra pAMcaso ne corAsI (5, 68, 9, 584) rogo chaThThI tathA sAtamI narakamAM kSakSa yama vatta cha. (208-208) rayaNappaha sakkarapaha, vAluapaha paMkapaha ya dhUmapahA / tamapahA tamatamapahA, kameNa puDhavINa gottAI // 210 // dhammA vaMsA selA, aMjaNa riTThA maghA ya mAdhavaI / nAmehiM puDhavIo, chattAicchattasaMThANA // 211 // ratnaprabhA 1, zakaraprabhA 2. vAlukAprabhA 3, paMkaprabhA 4, dhUmaprabhA 5, tamaHprabhA 6, ane tamastamaprabhA 7 e sAta nArakIonA anukrame sAta gotra che. dhamAM 1, vaMzA 2, zailA 3, aMjanA 4, rijhA pa, maghA 6, ane mAghavatI 7 e sAta narakanAM sAta nAma che ane e sAta nArakIo anukrame nAnA nAnA uMdhA karelA chatranA (chatrAtichatra) mAravAjI che. (210-21.1) asIi battIsaDavIsa-vIsa aTThAra sola aDa sahasA / lakkhuvari puDhavipiMDo, ghaNudahighaNavAyataNuvAyA // 212 // gayaNaM ca paiTThANaM, vIsasahassAI ghaNudahipiMDo / ghaNataNuvAyAgAsA, asaMkhajoyaNajuA piMDe // 213 // prathamanarakano pRthvIpiMDa 1,80000 yojana, bIjIno 1,32000 yojana, trIjAno 1,28000 yojana, cothIno 1,20000 yona, pAyamAnI 1,18000 yona, 981no 1,16000 yona, bhane sAtamI na23no pRthvApiMDa 1,80000 yojana pramANa jADo che. dareka narakamRthvInI nIce ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAta ane AkAza anukrame che, temAM ghanodadhinA piMDanI jADAI vIza hajAra yojana che. ane bAkInA traNa asaMkhya yojana pramANa bAhalyavALA che. (212-213 na phusaMti alogaM cau-disipi puDhavIu valayasaMgahiA / rayaNAe valayANaM, chadhapaMcamajoaNaM sahUM // 214 // For Personal & Private Use Only Page #1016 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanodadhi AdhuiM varNana tathA narakAvAsAonI saMkhyA, nAma 31 vikkhaMbho ghaNaudahI-ghaNataNuvAyANa hoi jahasaMkhaM / satibhAgagAuaM, gAuaM ca taha gAuatibhAgo // 21 // paDhamamahIvalaesuM, khiveja eaM kameNa bIAe / duti cau paMcacchaguNaM, taiAisu taMpi khiva kamaso // 216 // ghanodadhi vagere valayothI cArebAjue vIMTAelI narakamRthvIo alokano sparza karatI nathI. ratnaprabhAnA ghanodadhi vagere valayo pAMte-ghanodadhi 6 yojana, ghanavAta kA yojana, ane tanavAta nI yojana, pramANa jADAIvALA che. ratnaprabhApRthvI ane aloka vacce A pramANe uparanA prAMta bhAge bAra yojanAnuM aMtara che. zarkarAmabhAmAM prAMte ghanodadhi 6 yojana, ghanavAta 4 yojana, ane tanavAta 1 yojana, pramANa jADAIvALA che. alokanuM aMtara kula maLI 12 yojana, 2gAu thAya che, vAlukAprabhAmAM prAMte ghanodadhi yojana, dhanavAta 5 yojana, ane tanavAta 19)yojana, alokanuM aMtara 13 yojana, 1. paMkaprabhAmAM prAMte ghanodadhi 7 yojana, ghanavAta pa yojana, tanavAta 1 yojana, alokanuM aMtara kula 14 yojana. dhUmaprabhAmAM-ghanodadhi 7yojana, ghanavAta 5yojana, tanavAta 13degyojana, alokanuM aMtara 14 yojana 2 gAu, chaThThI ta:prabhAmAM ghanodadhi yojana, ghanavAta pa yojana, tanavAta 1 yojana, kula 15 yojana, 1 gAu alokanuM aMtara. sAtamI tamastAmAM prAMte ghanodadhi 8 yojana, ghanavAta che yojana, ane tanavAta 2 yojana, pramANa oya che. tathA uparanA cheDAthI aloka 16 yojana dUra che. (214-215-216) majhe ciya puDhavi ahe, ghaNudahipamuhANa piMDaparimANaM / bhaNiyaM tao kameNaM, hAyai jA valayaparimANaM // 217 // prathama 212-213 gAthAmAM ghanodadhinA piMDanuM ja pramANa batAvyuM te nIce madhyamAM jANavuM. te madhyabhAgathI te ghanodadhi vagerenA valayo ochA ochA pramANavALAM thatAM jAya che. ane yAvat uparanA prAMte bhAga 214 vagere. gAthAmAM kahyA pramANe te valayonI jADAI rahe che. (217) tIsa paNavIsa panarasa, dasa tini paNUNaega lakkhAiM / paMca ya narayA kamaso, culasI lakkhAiM sattasuvi // 218 // pahelI narakamAM nArakone utpanna thavAnA trIzalAkha narakAvAsA che. bIjImAM pacIzalAkha, trIjImAM paMdaralAkha, cothImAM dazalAkha, pAMcamImAM traNalAkha, chaThThImAM eka lAkhamAM pAMca ochA ane sAtamI narakamAM phakta pAMca narakAvAsA hoya che. (218). terikArasa nava saga, paNa tinniga payara savviguNavannA / sImaMtAI apai-TThANaMtA iMdayA majjhe // 216 // prathama narakamAM 13 pratara, bIjImAM 11, trIjImAM 9, cothImAM 7, pAMcamImAM 5, chaThThImAM 3, ane sAtamImAM 1 pratara hoya che. pratyeka prataranA madhyamAM Indraka narakAvAsA che, pahelA prataranA madhyamAM sImaMta nAmano narakAvAso che ane chellA prataranA madhyamAM apratiSThAna nAmano narakAvAsa che. (219) sImaMtauttha paDhamo, bIo puNa rorua ti nAyavyo / bhaMto uNa ttha taio, cautthao hoi unbhaMto // 220 // For Personal & Private Use Only Page #1017 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 bRhatasaMgrahaNI saMtramu-gAthArtha sahita saMbhaMtamasaMbhaMto vinbhaMto ceva sattamo nirao / aTThamao tatto puNa, navamo sIotti NAyavo // 221 // vakaMtamaM'vakkato, vikaMto ceva roruo nirao / paDhamAe puDhavIe, terasa niraiMdayA ee // 222 // thaNie thaNae ya tahA, maNae vaNae ya hoi nAyavyo / ghaTTe taha saMghaTTe, jibbhe avajibbhae ceva // 223 // lole lolAvatte, taheva thaNalolue ya boddhavve / bIyAe puDhavIe, ikArasa iMdayA ee // 224 // tatto tavio tavaNo, tAvaNo ya paMcamo nidAdho a / chaTo puNa pajalio, ujjalio sattamo nirao // 22 // saMjalio aTThamao, saMpajjalio ya navamao bhaNio / taiAe puDhavIe, ee nava hoti niraiMdA // 226 // Are tAre mAre, vacce tamae ya hoi nAyabve / khADakhaDe a khaDakhaDe, iMdayanirayA cautthIe // 227 // khAe tamae ya tahA, jhase ya aMdhe a taha ya tamise a / ee paMcamapuDhavIe, paMca niraiMdayA huMti // 228 // himavaddalalallake tinni ya niraiMdayA u chaTThIe / ekko ya sattamAe, boddhavvo appaiTThANo // 226 // [pra. gA. saM. 47 se 56] sAte narakanA sarva pratironA madhyamAM vartatA narAkAvAsAnAM nAmo che, je spaSTa che. (220 thI 229) puveNa hoi kAlo, avareNa paiDhio mahAkAlo / roro dAhiNa pAse, uttarapAse mahAroro // 230 // [pra. gA. saM. 57] sAtamI narakanA madhyamAM apratiSThAna narakAvAso kahyo,. vaLI pUrva dizAmAM kAla nAmano, pazcimadizAmAM mahAkAla nAmano, dakSiNa dizAmAM raurava nAmano ane uttara dizAmAM mahAraurava nAmano narakAvAso che. (230) tehiMto disi vidisiM, viNiggayA aTTa nirayaAvaliyA / paDhame payare disi, igu-Navatra vidisAsu aDayAlA // 231 // prathama jaNAvelA pratironA madhyamAM vartatA pratyeka Indraka narakAvAsAothI cAra dizAomAM tathA cAra vidizAmAM ema narakAvAsAnI ATha paMktio nIkaLelI che. temAM ratnaprabhAnA prathama pratare dizAgata pratyeka paMktimAM 49 ane vidizAgata pratyeka paMktimAM 48 narakAvAsAo hoya che. (231) For Personal & Private Use Only Page #1018 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 te te narakamAM narakAvAsAonI saMkhyA bIpAisu payomuM, igairAhINA u huMti paMtIo / jA sattamamahipayare, disi ikkiko vidisi natthi // 232 // bIjA pratarathI mAMDIne nIcenI anya prataragata paMktiomAM eka eka narakAvAso ocho karatAM javuM. vAvata sAtamI narakamAM dizAgata paMktimAM eka eka narakAvAso Ave ane vidizAmAM bIlakula na hoya. (232) iTThapayaregadisi saMkha, aDaguNA cau viNA saigasaMkhA / jaha sImaMtayapayare, eguNanauyA sayA tinni // 233 // apaiTThANe paMca u-paDhamo muhamaMtimo havai bhUmI / muhabhUmisamAsaddhaM, payaraguNaM hoi sabadhaNaM // 234 // iSTaprataramAM paMktigata narakAvAsAnI saMkhyA jANavI hoya to te prataranI eka dizAgata narakAvAsAnI saMkhyAne ATha guNI karI temAMthI cAra bAda karavAnuM bAkI rahe temAM indraka narakAvAso bheLavavo eTale ISTapratare paMktigata narakAvAsAnI saMkhyA prApta thAya. jema sImaMtaka narakAvAsAmAM 389 ane apratiSThAnamAM pAMca narakAvAsAnI saMkhyA che. sAte narakamAM ane pratyeka narakamAM paMktigata narakAvAsAnI saMkhyA jANavA mATe A pramANe karaNa vicAravuM. prathama prataragata narakAvAsa saMkhyA te mukha ane aMtima prataragata narakAvAsasaMkhyA te bhUmi kahevAya. banne saMkhyAno saravALo karIne adha karavuM. je saMkhyA Ave tene sarva prataranI saMkhyAvaDe guNavAthI paMktigata narakAvAsAnI sarva saMkhyA prApta thAya. (233-234) channavaisaya tipannA, sattasu puDhavIsu AvalInarayA / sesa tiasIilakkhA, tisaya siyAlA navaisahasA // 23 // sAte narakamAM kula, 8653 paMktigata narakAvAsA che ane 8390347 puSpAvakIrNa naraMkAvAsAonI saMkhyA che. (235) tisahassuccA savve, saMkhamasaMkhijavitthaDA''yAmA / paNayAla lakkha sImaM-tao a lakkhaM apaiThANo // 236 // hiTThA ghaNo sahassaM, upiM saMkoyao sahassaM tu / mo sahasa yusiyA, titti sahasUNimA niyA ||23ii kri . ] sAte narakamAM vartatA sarva narakAvAsAo 3000 yojana uMcA, ane laMbAI pahoLAImAM koI saMkhyAta yojananA to koI asaMkhya yojana pramANamAM che. jemake prathama sImaMta nAmano narakAvAso 4500000 yojanAno che ane sAtamI narakano pratiSThAna narakAvAso eka lAkha yojanAno che. je traNa hajAra yojanAnI uMcAI kahI temAMthI eka hajAra yojana nIcenuM taLIyuM jADuM. eka hajAra yojananuM uparanuM mathALuM jADuM ane vacamAM ekahajAranuM polANa, ema traNa hajAra yojana uMcA sarvanarakAvAsA che. (236-237) chasu hiTThovari joyaNasahasaM bAvana saha caramAe / puDhavIe narayarahiyaM, narayA sesammi savvAsu // 238 // For Personal & Private Use Only Page #1019 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 bRhatasaMgrahakSI satramu-gAthA sahita prathamanI cha narakamAM potapotAnA pRthvIpiMDa pramANamAMthI upara-nIce eka eka hajAra yojana bAda karyA bAda je piMDa pramANa rahe, temAM narakAvAsAo hoya che ane sAtamI narakamAM upara nIce sADAbAvana sADAbAvana hajAra choDI daI vacalA traNahajAra yojanamAM narakAvAsAo che. (238) bisahassUNA puDhavI, tisahasaguNiehiM niayapayarehiM / UNA rUvUNaNiapayarabhAiA patthaDaMtarayaM // 236 // iSTanarakanA prataranI saMkhyAne (pAthaDAnuM pramANa) traNa hajAra vaDe guNatA je saMkhyA Ave tene be hajAra cUna pRthvIpiMDamAMthI bAda karavI, je zeSa rahe te saMkhyAne ekarUpa cUna prataranI saMkhyAvaDe bhAga ApatA pAghaDAnuM aMtara bhAve. (238) tesIA paMca sayA, ikkArasa ceva joyaNasahassA / rayaNAe patthaDaMtara-mego cia joaNatibhAgo // 240 // sattANavai sayAI, bIyAe patthaDaMtaraM hoi / paNasattari tinni sayA, bArasa sahasA ya taiyAe // 241 // chAvaTThasayaM solasa sahassa paMkAe do tibhAgA ya / aDDAijasayAiM, paNavIsa sahassa dhUmAe // 242 // bAvanna saDDa sahasA, tamappabhApatthaDaMtaraM hoi / ego cia patthaDao, aMtararahiyo tamatamAe // 243 // [pra. gA. saM. 1662] pahelI narakamAM 11583 yojana pramANa eka pAthaDAthI bIjA pAthaDAnuM aMtara che. bIjI narakamAM 9700 yojana pramANa aMtara, trIjI narakamAM 1237pa yojana pramANa pratyeka pAthaDAnuM aMtara, cothI narakamAM 16166 yojanA pramANa aMtara, pAMcamI narakamAM 25250 yojana pramANa aMtara, chaThThI narakamAM pa2500 yojanAnuM aMtara ane sAtamI na.27 me pratara hovAthI saMta2 nathI. (240-241-242-243) pauNaTThadhaNu cha aMgula, rayaNAe dehamANamukkosaM / sesAsu duguNa duguNaM, paNadhaNusaya jAva carimAe // 244 // ratnaprabhAne viSe utkRSTa dehamAna poNAATha dhanuSya ane cha aMgula samuccaye hoya che. bAkInI narakomAM samudAye dehamAna jANavA mATe pUrvokta pramANane dviguNa dviguNa karatAM javuM. yAvat sAtamI narakamAM 500 dhanuSyanuM dRhamAna Doya. (244) rayaNAe paDhamapayare, hatthatiyaM dehamANamaNupayaraM / chappaNNaMgula saDDA, vuTTI jA terase puNNaM // 245 // ratnaprabhAnA prathama prataramAM traNa hAthanuM utkRSTa dehamAna, tyArabAda prathama narakanA pratyeka prataramAM sADAchappana aMgulanI vRddhi karavI, jethI teramA pratare nI dhanuSya ane cha aMgulanuM dehamAna AvI raheze. (245) jaM dehapamANa uvari-mAe puDhavIe aMtime payare / taM ciya hiTThima puDhavIe, paDhame payarammi boddhavvaM // 246 // For Personal & Private Use Only Page #1020 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAte narakanA prataramAM dehamAna taM cegUNagasagapayara-bhaiyaM bIyAipayakhuDDi bhave / tikara tiaMgula kara satta, aMgulA saTTiguNavIsaM // 247 // paNa dhaNu aMgula vIsaM, paNarasa dhaNu dunni hattha saDDA ya / bAsaTThi dhaNuha saTTA, paNapuDhavIpayarakhuDDi imA // 248 // upara uparanI pRthvInA aMtima pratare je utkRSTa deha pramANa hoya, te nIcenI pRthvInA prathama pratare paNa jANavuM, bIjI Adi cha e narakamAM prathama pratare dehamAna jANavA mATe A upAya samajavo, te narakonA bIjA vagere pratiromAM dehamAna jANavA mATe te te pRthvImAM prApta thatAM prathama prataranA dehamAnane te te pRthvInA prataronI saMkhyAmAMthI eka bAda karI je saMkhyA Ave te prataranI saMkhyAvaDe bhAga Apavo, bhAgAkAra karatAM je saMkhyA Ave che te pRthvInA bIjA prataromAM vRddhiaMka samajavo, e pramANe karatAM bIjI narakamAM traNahAtha ane traNaaMgula vRddhiaMka, trIjImAM sAta hAtha ane 19o aMgula vRddhiaMka, cothImAM pAMca dhanuSya ane viza aMgula, pAMcamI narakamAM paMdara dhanuSya ane aDhI hAtha, chaThThI narakamAM bAsaTha dhanuSya vRddhiaMka jANavo. e pramANe vacalI pAMca narakanA prataro saMbaMdhI nArakajIvonA dehamAna mATe vRddhiaMka kahyo. (246-247-248) ia sAhAviya deho, uttaraveuvio ya tadguNo / duviho'vi jahanna kamA, aMgulaassaMkhaM saMkhaMso // 246 // e pramANe svAbhAvika bhavadhAraNIya zarIranuM pramANa kahyuM, uttaravaikriyAnuM pramANa bhavadhAraNIya zarIra jyAM jyAM jeTaluM hoya tenAthI bamaNuM jANavuM, A utkRSTa jANavuM, jaghanya zarIra bhavadhAraNIya aMgulano asaMkhyAtamo bhAga ane uttaravaikriya aMgulano saMkhyAtamo bhAga jANavo. (249) sattasu cauvIsa muhU, saga panara diNegaducauchammAsA / uvavAya-cavaNaviraho, ohe bArasa muhUtta gurU // 250 // lahuo duhA'vi samao-saMkhA puNa surasamA muNeavvA / saMkhAupajattapaNiditirinarA jaMti naraesuM // 251 // sAte naraka paikI narakamAM utkRSTa 24 muhUrtano upapAta-avanaviraha, bIjImAM sAtadivasano, trIjImAM paMdaradivasano, cothI narakamAM eka mahinAno, pAMcamImAM be mAsano, chaThThImAM cAra mAsano ane sAtamImAM cha mAsano upapAta-avanaviraha kALa che. oghe sAte narakanI apekSAe bAra muhUrtano utkRSTa upapAta vana viraha kALa che. jaghanyathI upapAtaviraha tathA avana viraha kALa banne eka eka samayano che. upapAta-vana saMkhyA devonA dvAramAM je pramANe kahI che te pramANe jANavI. saMkhyavarSanA AyuSyavALA, labdhiparyApta paMcendriya-tiryaMco tathA manuSyo narakamAM utpanna thAya che. (250-251). micchaddiTThi mahAraMbha-pariggaho tibbakoha nissIlo / narayAuaM nibaMdhai, pAvasaI ruddapariNAmo // 252 // [pra. gA. saM. 63] mithyAdRSTi, mahAraMbhI, mahAparigrahI, tIvrakrodhI ane niHzIlazIlAdi sadaguNothI rahita pApImAnevALo. ane raudrapariNAmavALo AtmA narakanuM AyuSya bAMdhe che. (2pa2) For Personal & Private Use Only Page #1021 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3s bRhatasaMgrahaNI sutra-gAthArtha sahita asanni sarisiva-pakkhI-sIha-uragitthi jaMti jA chaTThI / kamaso ukkoseNa, sattamapuDhavIM maNua-macchA // 253 // asaMjJIpaMcendriya pahelI naraka sudhI, nakulanoLIyA vagere bIjI naraka sudhI, gIdha vagere pakSIo trIjI naraka sudhIsiMha vagere cothI naraka sudhI, sarpa vagere pAMcamI naraka sudhI, strI chaThThI naraka sudhI ane manuSya tathA maccha sAtamI naraka sudhI utpanna thaI zake che. (2pa3). vAlA dADhI pakkhI, jalayara narayA''gayA u aikUrA / jaMti puNo naraesuM, bAhulleNaM na uNa niyamo // 254 // vyAla eTale sapadi, dADhavALA te vyAghasiMha vagere, gIdha vagere pakSIo ane magaramaccha vagere jalacara jIvo narakamAMthI ghaNA bhAge Avela hoya ane atikUra pariNAmavALA te prAyaH punaH narakamAM utpanna thAya che, paraMtu e pramANe ja thAya evo niyama na samajavo. (254) dopaDhamapuDhavIgamaNaM, chevaDhe kIliAisaMghayaNe / ikvika puDhaviduTThI, AitilesA u naraesu // 25 // dusu kAU taiyAe, kAU nIlA ya nIla paMkAe / dhUmAe nIlakiNhA, dusu kiNhA huMti lesA u // 256 // chevaTTA saMghayaNavALo pahelI be naraka sudhI utpanna thaI zake, tyArabAda kAlikAdi saMghayaNavALA mATe eka eka naraka vadhatA javuM eTale ke kAlikAvALo trIjI sudhI, ardhanArAcavALo cothI sudhI, nArAcavALo pAMcamI sudhI, RSabhanArAcavALo chaThThI sudhI, ane vajUSabhanArAcavALo sAtamI naraka sudhI utpanna thaI zake che, prathamanI traNa narakamAM pahelI traNe vezyA hoya che, temAM paNa pahelI be narakane viSe kApotalezyA hoya, trIjImAM kApota ane nIlalezyA, cothImAM nIlalezyA, pAMcamImAM nIla ane kaNalezyA, chaThThI tathA sAtamI narakamAM kevala kRSNa lezyA ja hoya che. (255-256) suranArayANa tAo, dabalesA avaDhiA bhaNiyA / bhAvaparAvattIe, puNa esiM huMti challesA // 257 // deva ane nArakonI dravyalezyA avasthita kahelI che paraMtu bhAvanAnA parAvartanane aMge bhAvalezyA to teone chae hoya che. (257) niraubaTTA gabbhe, pajattasaMkhAu laddhi eesiM / cakkI harijuala arihA, jiNa jai disa samma puhavikamA // 258 // narakagatimAMthI nIkaLelA jIvo anantarabhave pati saMkhya vaSayiSavALA garbhaja tiyaca tathA manuSyapaNe ja utpanna thAya che, pahelI narakamAMthI nIkaLelo cakravartI thaI zake, bIjI sudhIno nIkaLelo baladeva-vAsudeva thaI zake, trIjI sudhIno nIkaLelo tIrthakara paNa thaI zake che, cothI sudhIno sAmAnya kevalI, pAMcamI sudhIno sAdhu, chaThThI sudhIno zrAvaka ane sAtamI sudhIno samyagdaSTi thaI zake che. (258) For Personal & Private Use Only Page #1022 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakone avadhijJAnanuM kSetra, saMpU0, garbhaja manuSyanuM svarUpa 37 rayaNAe ohI gAua, cattArakhuTTa gurulahu kameNaM / pai puDhavi gAuaddhaM, hAyai jA sattami igaddhaM // 256 // pahelI narakamAM avadhijJAnanuM kSetra utkRSTa cAra gAunuM, tathA jaghanyathI sADAtraNa gAunuM, tyArabAda bIjImAM utkRSTa 3 gAu, jaghanya 3 gAu, trIjImAM utkRSTa 3, jaghanya rA gAu, cothImAM utkRSTa rA gAu, jaghanya 2 gAu, pAMcamImAM utkRSTa 2 gAu, jaghanya nA gAu, chaThThImAM utkRSTa nA, jaghanya 1 gAu ane sAtamImAM utkRSTa 1 gAu tathA jaghanya gA gAunuM avadhijJAna saMbaMdhI kSetra hoya che. (259) # trIjo manuSyagatino adhikAra ane mokSagati vivaraNa che gabbhanaratipaliAU, tigAu ukkosato jahanneNaM / mucchima duhAvi aMtamuhu, aMgulA'saMkhabhAgataNU // 260 // garbhaja manuSyanI u0 AyuSyasthiti traNa palyopama, temaja u0 avagAhanA traNa gAu hoya che. garbhaja manuSyonuM jaghanya tathA saMmUcchima manuSyanuM jaghanya utkRSTa banne prakAranuM AyuSya antarmuhUrvanuM che. tathA garbhaja manuSyanI jaghanya tathA saMmUcchima manuSyanI jaghanya utkRSTa banne prakAranI avagAhanA aMgulanA asaMkhya bhAga jeTalI hoya che. (260) bArasa muhutta gabbhe, iyare cauvIsa viraha ukkoso / jammamaraNesu samao, jahaNNasaMkhA surasamANA // 261 // garbhaja manuSyano upapAtaviraha tathA avanaviraha utkRSTathI bAra muhUrtano hoya che, tathA saMmUcchima manuSyano upapAta avanaviraha covIza muhUrtano hoya che, garbhaja-saMmUcchima banneno jaghanya upapAtaavanaviraha kALa eka samayano che, upapAtavana saMkhyA devasamAna arthAt eka samayamAM eka be yAvat saMkhya jIvo utpanna thAya che ane ave che. (261) sattAhig, tevA-asaMhanatirika | muttUNa sesajIvA-uppajjaMtI narabhavaMmi // 262 // sAtamI narakanA jIvo, teukAya, vAyukAya, temaja yugalika tiryaMca manuSyo sivAya badhAya daDakamAMthI anantarapaNe jIvo manuSyabhavamAM utpanna thaI zake che. (262) suraneraiehiM ciya, havaMti hari-ariha-cakki-baladevA / / cauviha sura cakkibalA, vemANia huMti hariarihA // 263 // vAsudeva arihaMta cakravartI ane baladeva nizcaye devanArakamAMthI ja AvelA hoya che, cakravartI_baladeva cAre prakAranA devomAMthI AvI zake che. jyAre vAsudeva tathA arihaMta devabhavamAMthI AvelA hoya to nizcaye vaimAnikamAMthI ja anaMtarapaNe AvelA hoya. (263) hariNo maNussarayaNAI, huMti nANuttarehiM devehiM / jahasaMbhavamuvavAo, hayagayaegidirayaNANaM // 264 // vAsudevanA sAta ane cakkInA caudaratno paikI je manuSyaratno che te anuttara devaloka sivAya bIjethI AvelA jANavA. bAkInA hAthI, azva, ane ekendriya sAta ratnono upapAta yathAsaMbhava jANavo. (264) For Personal & Private Use Only Page #1023 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3e bRhatasaMgrahaNI satramu-gAthArtha sahita vAmapamANaM cakkaM, chattaM daMDaM duhatthayaM cammaM / battIsaMgula khaggo suvaNNakAgiNi cauraMguliyA // 26 // cauraMgulo duaMgula, pihulo ya maNI purohi-gaya-turayA / seNAvai gAhAvai, vaDai tthI cakkirayaNAI // 266 // caka, daMDa ane chatra ratnanuM pramANa vAma eTale cAra hAthanuM hoya che, carmaratna be hAthanuM, khaDuMgara batrIza AMgaLanuM ane suvarNa kAkiNI ratna cAra aMgulanuM che. maNiratna cAra aMgula lAMbuM ane be AMgaLa pahoLuM hoya che. e sAta ekendriyaratno che. purohita, gaja, azva, senApati, gAthApati (bhaMDArI), vAIkI eTale sUtradhAra ane strI ma. 62 yavatAnai yauharatnA cha. (265-266) cauro Auha-gehe, bhaMDAre tinni dunni veaDhe / egaM rAyagihammi ya, niyanayare ceva cattAri // 267 // [pra. gA. saM. 64] e caudaratno paikI cakra, chatra, daMDa ane khaDraga e cAra rasno AyudhazAlAmAM utpanna thAya che, carma kAkiNI ane maNi e traNa ratna bhaMDAramAM utpanna thAya che, gaja ane azva e be ratno vaitADhya parvatanA bhUmitilamAMthI bhaTaNAmAM maLe che, purohita, senApati, gAthApati ane vArdhakI e cAra potAnA nagaramAM utpanna thAya che ane eka strI ratnanI rAjamahelamAM prApti thAya che. (267) Nesappe paMDue piMgalae, savvarayaNamahApaune / kAle a mahAkAle, mANavage taha mahAsaMkhe // 268 // [pra. gA. saM. 65] naisarpa, pADuka, piMgala, sarvarakta, mahApA, kAla, mahAkAla, mANavaka ane mahAzaMkha e cakravartInA navanidhAno choya. cha. (268) jaMbUdIve cauro, sayAi vIsuttarAI ukkosaM / rayaNAi jahaNNaM puNa, huMti videhami chappanA // 266 // [pra. gA. saM. 66] jaMbUdvIpamAM eka sAthe utkRSTathI 420 ane jaghanyathI pa6 rano (mahAvidehane viSe) hoya che. (269) cakaM dhaNuhaM khaggo, maNI gayA taha ya hoI vaNamAlA / saMkho satta imAI, rayaNAI vAsudevassa // 270 // caka, dhanuSya, khaDuMga, maNi, gadA tathA vanamALA ane zaMkha e sAta vAsudevanAM ratno hoya che. (270) saMkhanarA causu gaisu, jaMti paMcasu vi paDhamasaMghayaNe / iga du ti jA aThasayaM, igasamae jaMti te siddhiM // 271 // saMkhyAta varSanA AyuSyavALA manuSyo marIne cAre gatimAM jAya che paraMtu je prathama saMghayaNavALA che te cAragati uparAMta pAMcamI siddhigatimAM paNa jAya che. eka samayamAM eka, be, traNa yAvat 108 sudhI mokSe jaI za: cha. (271) For Personal & Private Use Only Page #1024 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAregati AzI eka samaya siddha saMkhyA vizara 39 vIsitthI dasa napuMsaga, purisaDaTThasayaM tu egasamaeNaM / sijjhai gihi anna saliMga, cau dasa aTThAhiasayaM ca // 272 // strI veda utkRSTathI eka samayamAM vIza mokSe jAya, napuMsakavede daza, puruSavede eka samayamAM 108 moze. jAya, liMgamAM-gRhasthaliMgamAM eka ja samayamAM 4, anya tApasAdinA liMgamAM 10 ane sva-sAdhuliMgamAM 108 mokSe jAya. (272) guru lahu majjhima do cau, aTThasayaM uha'hotirialoe / caubAvIsaTThasayaM, du samudde tini sesajale // 273 // utkRSTa avagAhanAvALA eka samayamAM 2, jaghanya avagAhanAvALA 4, ane madhyama avagAhanAvALA eka samayamAM 108 mokSe jAya, UrdhvalokamAM 4, adholokamAM 22, ane viSNulokamAM eka samayamAM 108 mokSe jAya. samudramAM 2, nadI vagere zeSa jalamAM eka samayamAM 3 mokSe jAya. (273) narayatiriyAgayA dasa, naradevagaIo vIsa aTThasayaM / dasa rayaNAsakaravAluyAu, cau paMkabhUdagao // 274 // chacca vaNassai dasa tiri, tiritthi dasa maNuavIsanArIo / asurAivaMtarA dasa, paNa taddevIo patteaM // 27 // joi dasa devI vIsaM, vimANi aTThasaya vIsa devIo / taha puMveehito, purisA hoUNa aTThasayaM // 276 // sesaTThabhaMgaesuM, dasa dasa sijhaMti egasamayammi / viraho chamAsa guruo, lahu samao cavaNamiha natthi // 277 // narakagati tathA tiryaMcagatimAMthI anantarapaNe manuSya thayelA mokSe jAya to eka samayamAM 10, manuSyamAMthI manuSya thayelA vIza ane devagatimAMthI manuSyapaNe thayelA ekasamayamAM 108 mokSe jAya. ratnaprabhA, zarkarA prabhA, ane vAlukAprabhAmAMthI AvelA 10 mokSe jAya. cothI paMkaprabhA, pRthvIkAya tathA apUkAyamAMthI AvelA eka samayamAM 4, vanaspatimAMthI AvelA 6, tiryaMcamAMthI AvelA 10, tiryaMcanI strImAMthI AvelA 10, manuSya tathA manuSya strIpaNAmAMthI AvelA eka samayamAM 20, bhavanapati vattaramAMthI AvelA 10, temanI devIomAMthI AvelA che. jyotiSImAMthI AvelA 10, temanI strIomAMthI AvelA 20, vaimAnikamAMthI AvelA 10 ane vaimAnikanI strIomAMthI Avela eka samayamAM utkRSTathI 20 mokSe jAya. puruSavedamAMthI puruSa manuSya thayelA eka samayamAM 108 ane puruSamAMthI strI, puruSamAMthI napuMsaka vagere bAkInA ATha bhAMgAmAM eka samaye daza-daza mokSe jAya che. siddhigatino utkRSTa upapAta virahakALa cha mAsano ane jaghanya virahakALa eka samayano che. siddhigatimAM gayA pachI avana thatuM nathI. (274 thI 277) aDa saga cha paMca cau tini, dunni ikko ya sijjhamANesu / vattIsAisu samayA, niraMtaraM aMtaraM uvariM // 27 // battIsA aDayAlA, saTThI bAvattarI ya avahIo / punAsI chaaha, sugikuratAM 2 /ra76 For Personal & Private Use Only Page #1025 -------------------------------------------------------------------------- ________________ No bRhatasaMgrahaNI satramu-gAthArtha sahita eka be yAvata batrIza sudhI jIvo mokSe jAya to uparA uparI ATha samaya sudhI jAya, tyArabAda samayAdinuM avazya aMtara paDe, e pramANe AgaLa paNa samajavuM. 33 thI 42 sudhI uparAuparI mokSe jAya to sAta samaya sudhI, 49 thI 60 sudhI jIvo uparA uparI mokSe jAya to cha samaya sudhI, 61 thI 72 sudhI mokSe jAya to pAMca samaya sudhI, 73 thI 84 sudhI mokSe jAya to cAra samaya sudhI, 85 thI 96 sudhI mokSe jAya to traNa samaya sudhI, 97 thI 102 sudhI mokSe jAya to uparA uparI be samaya sudhI ane 103 thI 108 sudhI mokSe jAya to eka samaya sudhI mokSe jAya. pachI samayAdinuM avazya aMtara paDe. (278-279). paNayAlalakkhajoyaNa-vikkhaMbhA siddhasila phalihavimalA / taduvarigajoaNaMte, logaMto tattha siddhaTTiI // 20 // pistAlIza lAkha yojana lAMbI pahoLI sphaTikaranA sarakhI nirmaLa siddhazilA che, tenA upara eka yojanane aMte lokano cheDo che, siddhanI tyAM sthiti che. (280) bahumajjhadesabhAe, aTTheva ya joyaNAi bAhallaM / carimaMtesu ya taNuI, aMgulasaMkhejaI bhAgaM // 281 // [pra. gA. saM. 67] A siddhazilAno madhyabhAga ATha yojananI jADAIvALo che, ane tyAMthI cAre bAjuno bhAga ocho thatAM thatAM taddana cheDAnA bhAge aMgulanA saMkhya bhAga jeTalI siddhazilA pAtaLI che. (281). tini sayA tittIsA, dhaNuttibhAgo ya kosachabbhAgo / jaM paramogAho'yaM, to te kosassa chabbhAgo // 282 // [pra. gA. saM. 68] traNaso tetrIza dhanuSya ane eka dhanuSyano trIjo bhAga athavA bIjA zabdomAM kahIe to eka gAuno chaThTho bhAga jevaDo hoya teTalA pramANanI siddhanA jIvonI utkRSTa avagAhanA hoya che. (282) . egA ya hoi rayaNI, adveva ya aMgulehi sAhIyA / sA haju siddhA, garitra gopari bhagavA ra rA ki 1. saM 66) eka hAtha ane upara ATha aMgula adhika jeTalI siddhonI jaghanya avagAhanA hoya che. (283) ahIMthI cotho tiryaMcagati aMgeno adhikAra zarU thAya che. bAvIsa-sag2a-ti-dasavAsasahasa'gaNi tidiNa beMdiAIsu / bArasa vAsuNapaNa diNa, cha mAsa tipaliadviI jiTThA // 284 // pRthvIkAyajIvonuM utkRSTa AyuSya 22000 varSanuM, apakAyanuM 7000 varSanuM, vAyukAyanuM 3060 varSanuM, vanaspatikAyanuM 10000 varSanuM ane teukAyanuM traNa ahorAtranuM AyuSya che. beindriyanuM 12 varSanuM, teindriyanuM 49 divasanuM caundriyanuM 6 mAsanuM ane paMcendriyatipaMcanuM traNapalyopamanuM utkRSTa AyuSya che. (284) sahA ya suddha-vAlua, maNosila sakkarA ya kharapuDhavI / iga-bAra cauda-solasa-'ThArasa-bAvIsasamasahasA // 28 // zleSNa komaLa mATInuM eka hajAra varSanuM, zuddha nIcenI mATInuM bAra hajAra varSanuM retIrUpa mATInuM cauda For Personal & Private Use Only Page #1026 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiyanI bhavasthiti ane utkRSTa kAyasthiti 41 hajAra varSanuM, maNasIla tathA pArAnuM soLa hajAra varSanuM, paththaranA gAMgaDAnuM aDhAra hajAra varSa ane zilAonuM bAvIza hajAra varSanuM utkRSTa AyuSya che. (285). gabbhabhuajalayarobhaya, gabbhoraga puvakoDi ukkosA / ganbhacauppayapakkhisu, tipliapliaaasNkhNso||286|| garbhaja bhujaparisarpa, saMmUchima-garbhaja banne prakAranA jalacara ane garbhaja uraparisarpanuM utkRSTa AyuSya pUrvakroDa varSanuM che. garbhaja catuSpadanuM utkRSTa AyuSya traNa palyopama ane garbhaja khecaranuM utkRSTa AyuSya palyopamano asaMkhyAtamo bhAga che. (286) pubassa u parimANaM, sayari khalu vAsakoDilakkhAo / chappannaM ca sahassA, boddhavvA vAsakoDINaM // 27 // sIteralAkha kroDa ane chappana hajAra koDa (70560000000000) varSanuM eka pUrNa thAya che. (287) sammucchiMpaNiMdiathalakhahayaruragabhuaga jiThii kamaso / vAsasahassA culasI, bisattari tipaNNa bAyAlA // 28 // saMmUcchima sthalacaranI utkRSTa 84000 varSa AyuSyasthiti, saMmUcchimakhecaranI 72000 varSa, saMmUcchima uraparisarpanI pa3000 varSa ane saMmUcchima bhujaparisarpanI 42000 varSanI utkRSTa AyuSya sthiti che. [saMmUcchima jalacaranI pUrvoDa pramANa sthiti prathama kahI che.] (288) esA puDhavAINaM, bhavaTTiI saMpayaM tu kAyaTTiI / ravivuM teyA, goLago rojhA radda tAu vaNammi aNaMtA, saMkhijjA vAsasahasa vigalesu / paMciMditirinaresu, sattaTThabhavA u ukkosA // 26 // A sthiti je kahI te pRthvIkAya vagerenI bhavasthiti kahI, have kAyasthiti kahe cheH-pRthvI, pANI, agni, ane vAyu e cAra ekendriyone viSe asaMkhyAtI utsarpiNI avasarpiNI pramANa kAyasthiti che, vanaspatikAyamAM ananta utsarpiNI avasarpiNI pramANa kAyasthiti che, vikasendriyamAM saMkhyAtA hajAra varSa ane paMcendriyatiryaMca manuSyanI utkRSTa kAyasthiti sAta ATha bhava jeTalI che. (289-290) savvesipi jahannA, aMtamuhattaM bhave a kAe ya / joaNasahassamahiaM, egidiadehamukkosaM // 26 // biticauridisarIraM, bArasajoaNatikosacaukosaM / joyaNasahasa paNiMdia, ohe vocchaM visesaM tu // 262 // endriyathI laI paMcendriya sudhInA sarva tiryaMconI jaghanya bhavasthiti [AyuSya ane kAyasthiti antarmuhUrta pramANa che. ekendriyanuM zarIra utkRSTathI hajAra yojanathI kaMIka adhika moTuM che, beindriyanuM bAra yojanAnuM, te indriyanuM traNa gAunuM, cauridriyanuM eka yojana cAra gAunuM utkRSTa zarIra pramANa che. paMcendriyanuM eka hajAra yojananuM che. A sAmAnyathI vAta kahI, temAM je kAMI vizeSa che te AgaLa kahevAya che. (291-292) For Personal & Private Use Only Page #1027 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4ra bRhatasaMgrahaNI sUtramu-gAthArtha sahita aMgulaasaMkhabhAgo, suhumanigoo asaMkhaguNa vAu / to agaNi tao AU, tatto suhumA bhave puDhavI // 263 // to bAyaravAugaNI, AU puDhavI nigoa aNukamaso / patteavaNasarIraM, ahiaM joyaNasahassaM tu // 264 // sarvathI nAnuM zarIra (labdhiapayapti) sUkSmanigodanuM paraMtu aMgulanA asaMkhya bhAga jevaDuM, tenA karatAM sUkSma vAyukAyanuM asaMkhya guNa moTuM (chatAM aMgulanA asaMkhya bhAga jevaDuM), tenAthI sUkSma agnikAyanuM asaMkhyagaNuM moTuM, tenAthI sukSma apakAyanuM asaMkhyaguNa moTuM, tethI sUkSma pRthvIkAyanuM asaMkhya guNa moTuM, tenAthI bAdara vAyukAyanuM asaMkhyaguNa, tethI bAdara agninuM asaMkhyaguNa, tethI bAdara apakAyanuM asaMkhya guNa, tethI bAdara pRthvInuM asaMkhyaguNa, ane tethI bAdara nigodanuM zarIra asaMkhyaguNa moTuM che. chatAM darekamAM aMgulano asaMkhyAtamo bhAga ja samajavo. asaMkhyAtAnA asaMkhyAtA bhedo hovAthI A bAbatamAM koI jAtano virodha Avaze nahi, tathA pratyeka vanaspatinuM eka hajAra yojanathI kAMIka adhika zarIrapramANa che. (2e-294) ussehaMgulajoaNa-sahassamANe jalAsae neyaM / taM vallipaumapamuhaM-ao paraM puDhavIrUvaM tu // 26 // ulledhAMgulanA mApathI eka hajAra yojana uMDA jaLAzayomAM vartatI vela-padra-vagere vanaspatinI apekSAe A zarIranuM pramANa samajavuM, tethI vadhu uMDA jaLAzayomAM te vanaspatino nIceno bhAga pRthvIkAyamaya jANavo. (295) bArasajoaNa saMkho, tikosa gummI ya joyaNaM bhamaro / munivaraMpacamugapurA, pAyadhanunogaLapuu 26ghA bAra yojanano zaMkha, traNa gAuno kAnakhajuro, eka yojanano bhamarI, vagere beindriyAdi jIvonuM zarIra pramANa priAyaH aDhIdvIpa bahAranA dvIpa samudromAM] jANavuM. saMmUcchima catuSpadanuM utkRSTa zarIra bethI nava gAunuM, saMmUcchima bhUjaparisarpanuM bethI nava dhanuSyanuM ane saMmUcchima uraparisarpanuM utkRSTa zarIra bethI nava yojanAnuM hoya che. (296) gabbhacauppaya chaggAuAiM, bhuagA u gAuapuhattaM / joaNasahassamuragA, machAubhae vi a sahassaM // 267 // vahAlupaNuputta, vALaMguttarasaMvamA tadU ra7 | garbhajacatuSpadanuM utkRSTa zarIra cha gAunuM garbhajabhUjaparisarpanuM bethI nava gAunuM, ane garbhaja uraparisarpanuM eka hajAra yojananuM utkRSTa zarIra hoya che. garbhaja saMmUcchima banne prakAranA jalacaranuM paNa utkRSTa dehamAna eka hajAra yojanAnuM ane saMmUcchima garbhaja banne prakAranA khecaranuM utkRSTa zarIra pramANa bethI nava dhanuSyanuM che, tiryaMconuM jaghanya zarIra sarvanuM aMgulanA asaMkhyAta bhAga pramANa jANavuM. (297-297) viraho virAnAsarIjha, mamaLeluM aMtamuhU ra64ll gabbhe muhutta bArasa, guruo lahu samaya saMkha suratullA / napusamayamaryAtijJA, rima heti na rati radda For Personal & Private Use Only Page #1028 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra nidano goLo tala tirthInuM tikAra vaNakAio aNaMtA, ekekAo vi jaM nigoAo / niccamasaMkho bhAgo, aNaMtajIvo cayai ei // 300 // beindriyanteindriya caurindriya ane asaMzI arthAt saMmUcchima paMcendriyano utkRSTa upapAta avana virahakALa attamuhUrtano jANavo. garbhaja paMcendriya tiryaMcano upapAta avana virahakALa utkRSTathI bAra muhUrtano jANavo. ekendriyomAM samaye samaye utpatti tathA avana asaMkhya jIvonuM cAlu hovAthI tyAM te saMbaMdhI virahakALa che ja nahIM) eka samayamAM upapAta saMkhyA tathA eka samayamAM cyavana saMkhyA devanA dvAramAM je pramANe kahela che te pramANe arthAt asaMkhyAtI jANavI. upapAta-vana saMkhyA saMbaMdhI ekendriyamAM vicAratAM nigoda (sAdhAraNa vanaspati) sivAya bAkInA pRthvIkAyAdi sthAnomAMthI pratisamaya asaMkhya jIvo eve che ane asaMkhya temAM utpanna thAya che. sAdhAraNa vanaspatimAMthI anaMta jIvo ave che ane ananta utpanna thAya che, kAraNake asaMkhyAtI nigoda paikI pratyeka nigodano asaMkhyAtamo bhAga niraMtara Ave che ane temAM bIjo navo utpanna thAya che. (298-299-300) golA ya asaMkhijjA, assaMkhanigoao havai golo / ekekaMmi nigoe, aNaMta jIvA muNeyavvA // 301 // nigodanA goLA asaMkhyAtA che, eka eka goLAmAM asaMkhya nigoda che ane eka eka nigodamAM ananta ananta jIvo che. (301) atthi aNaMtA jIvA, jehiM na patto tasAipariNAmo / uppajaMti cayaMti ya, puNovi tattheva tattheva // 302 // evA ananta jIvo che ke jeo ananto kAla vyatIta thavA chatAM trasAdi pariNAma pAmyA nathI kAraNake anAdikAlathI avyavahArarAzimAM che, maraNa pAmIne tyAMne tyAM ja vAraMvAra utpanna thAya che. (302) savvo'vi kisalao khalu, uggamamANo aNaMtao bhaNio / so ceva vivahaMto, hoi paritto aNaMto vA // 303 // sarva vanaspatione ugavAnI prAthamika avasthA jene aMkura-koMTo phuTyo athavA pAMdaDAnI apekSAe kizalaya-kuMpaLa kahevAmAM Ave che te avasthAmAM te sarva vanaspati anantakAya hoya che ane tyArabAda AgaLanI avasthAmAM vadhatAM vadhatAM pratyeka hoya te pratyeka thAya ane sAdhAraNa hoya to sAdhAraNa vanaspati thAya che. (303) jayA mohodao tibbo, annANaM sumahabbhayaM / pelavaM veaNIyaM tu, tayA egidiattaNaM // 304 // tIvamohano udaya, mahAbhayaMkara ajJAna-jaDatA ane asAra azAtAno udaya thavAno hoya tyAre ekendriyapaNuM maLe che. (304) tiriesu jati saMkhAu-tirinarA jA dukappadevA u / pajjattasaMkhagabbhaya-bAyarabhUdagaparittesuM // 305 // to sahasAraMtasurA, nirayA ya pajattasaMkhaganbhesu / saMkhapaNidiatiriA, mariuM causu vi gaisu jaMti // 306 // For Personal & Private Use Only Page #1029 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' vRhatasaMgrahaNI satramu-gAthArtha sahita thAvara vigalA niyamA, saMkhAua tirinaresu gacchati / vigalA labheja viraiM, sammapi na teuvAucuA // 307 // saMkhyAtavarSanA AyuSyavALA ekendriyAdi timaMco tathA manuSyotiyacapaNe utpanna thaI zake che, saudharma-dAna devaloka sudhInA devo payaptA garbhaja saMkhyavaSayuSI paMcendriya tiryaMcomAM tathA paryAptA bAdara pRthvI-pANI vanaspatimAM utpanna thAya che. sanatkumArathI sahastrAra sudhInA devo saMkhyavarSAyuSI garbhaja paryAptA paMcendriya tiryaMcamAM ja utpanna thAya che. saMkhyAta vaSayuSI paMcendriya tiryaMco marIne cAre gatimAM jaI zake che, pAMca sthAvaro ane vikasendriyo nizcaye saMkhyAta varSAyuSI tiryaMca tathA manuSyamAM ja utpanna thaI zake che. vikasendriyo (upalakSaNathI- pRthvI-pANI ane vanaspati paNa) manuSyamAM jAya to sarvavirati ane yAvata mokSano lAbha meLavI zake che, paraMtu teukAya-vAukAyamAMthI nIkaLIne anaMtara manuSya thayelo samyaktvano lAbha paNa, pAmI zakato nathI. (305-306-307) puDhavIdagaparittavaNA, bAyarapajjatta huMti caulesA / gabbhayatirianarANAM, challesA tini sesANaM // 30 // bAdarapayakhA-pRthvI-pANI ane vanaspatimAM prathamanI cAra vezyAo hoya che. garbhaja tiryaMca tathA-garbhaja manuSyane chae vezyAo hoya che ane bAkInA teukAya-vAukAya vikasendriya vagere tathA sUkSma pRthvIkAyAdimAM prathamanI traNa lezyA hoya che. (38) aMtamuhuttammi gae, aMtamuhuttammi sesae ceva / tainAhiM pariNayahiM, navA vayaMti parato ra06o di . . 70) tirinaraAgAmibhavallesAe aigae surA nirayA / puvabhavalesasese, aMtamuhutte maraNamiti // 310 // deva-narakagatimAM javAvALA tiryaMcamanuSyone AvatA bhavanI vezyAnuM antarmuhUrta A bhavamAM vyatikrAnta thayA bAda ane tiryaMcamanuSyagatimAM utpanna thanArA deva-nArakone cAlu bhavanI vezyA antarmuhUrta jeTalI bAkI rahe te avasare te te vezyAothI pariNata thaelA AtmAo paralokamAM jAya che. 310 mI gAthAno bhAvArtha AmAM AvI gayo che. (309-310) aMtamuhuttaThiIo, tirianarANaM havaMti lesAo / caramA narANa puNa nava-vAsUNA pubakoDI vi // 311 // tiryaMca tathA manuSyone vezyAno kALa antarmuhUrtano che, arthAt antarmuhUrve legyAo badalAya che. chellI zukalalezyAno kALa jemane navame varSe kevaLajJAna prApta thayeluM che tevA pUrvakroDa varSanA AyuSyavALA manuSyanI apekSAe nava varSa jUna pUrvakroDa varSa jeTalo che. (311). tiriANa vi ThiipamuhaM, bhaNiamasesaM pi saMpayaM vucchaM / abhihiadArabhahiaM, caugaijIvANaM sAmanaM // 312 // e pramANe tiryaMconI AyuSyasthiti vagere badhA kahevA yogya dvArA kahyAM, have deva, nAraka, manuSya ane tiryaMca e cAre gatine aMge juduM juduM kahevAmAM AvatAM je kAMI bAkI rahela che te cAre gati AzrayI sAmAnyathI prakIrNa adhikAra kahe che. (312) For Personal & Private Use Only Page #1030 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramANuthI prAraMbhIne yojanapaya tanuM mApa tathA corAzI lAkha jIvayoni 45 cAragati sAthe saMbaMdha dharAvatI vividha bAbato che devA asaMkhanaratiri, itthI'vea gabbhanaratiriA / saMtADanA tivegA, napuMsAtuM nArayAtrA rU9rA devo yugalika evA manuSya-tiryacomAM strIveda tathA puruSaveda ema be ja vedo che. vaLI saMkhyavarSanA AyuSyavALA garbhajamanuSya--ane tiryomAM strI-puruSa ane napuMsaka ema traNe vedo hoya che ane bAkInA nArakI ekendriya, vikasendriya, asaMzipaMcendriya vagere badhAya eka napuMsaka vedavALA ja che. (313) AyaMguleNa vatthu, sarIramussehaaMguleNa tahA / nagapuDhavivimANAI, miNasu pamANaMguleNa tu // 314 // kUvo-talAva vagere AtmAgula (je yugamAM je aMgulanuM pramANa hoya te) vaDe mApavAM, zarIranuM pramANa utsadhAMgulathI mApavuM ane parvata pRthvI vimAna vagere padArtho pramANAMgula vaDe mApavA. (314) sattheNa sutikkheNa vi, chittuM bhittuM va jaM kira na sakA / taM paramANu siddhA, vayaMti Ai pamANANaM // 31 // paramANU tasareNU, rahareNU vAlaagga likkhA ya / jUa javo aTThaguNo, kameNa ussehaaMgulayaM // 316 // aMgulachakkaM pAo, so duguNa vihatthI sA duguNa hattho / cauhatthaM dhaNu dusahasa, koso te joaNaM cauro // 317 // tIkSNa zastravaDe paNa jenuM chedana bhedana kiMvA be bhAga na thaI zake tene vyAvahArika paramANu kahevAya che ane sarva pramANonI te Adi gaNAya che. evA ATha paramANuno eka trasare ATha trasareNuno eka rathare ATha rathareNuno eka vAlAjha, ATha vAlAjhanI eka lIkha, ATha lIMkhanI eka cUkA, ATha jUno eka java ane ATha javano eka utsadhAMgula thAya. cha aMgulano eka pAda, be pAkanI eka veMta, be veMtano eka hAtha, cAra hAthano eka dhanuSya, be hajAra dhanuSyano eka koza-gAu, ane cAra gAunuM eka yojana thAya che. (312-316-317) causayaguNaM pamANaM-gulamussehaMgulAu bodhavaM / ussehaMgula duguNaM, vIrassAyaMgulaM bhaNiyaM // 318 // utsadhAMgulathI pramANAMgula (laMbAImAM) cArasogaNuM che, (ane viSThabhamAM aDhIgaNuM che) tathA vIrabhagavaMtanuM aMgula utsadhAMgulathI bamaNuM moTuM che. (318) puDhavAisu patteaM, sagavaNapatteaNaMta dasa caudasa / vigale du du suranArayatiri, cau cau caudasa naresu // 316 // joNINa hoti lakkhA, sabbe culasI iheva ghipaMti / samavaNNAisameA, egatteNeva sAmanA // 320 // pRthvI-pANI agni ane vAyukAyamAM e pratyekanI sAta-sAta lAkha jIvAyoni che, pratyeka vanaspatimAM daza For Personal & Private Use Only Page #1031 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 bRhatasaMgrahaNI saMtramu-gAthArtha sahita lAkha ane sAdhAraNa-vanaspatikAyamAM cauda lAkha jIvAyoni che. beindriya teIndriya caurindriya e traNemAM be be lAkha, nArakatiyacamAM cAra cAra lAkha, tathA manuSyamAM cauda lAkha jIvAyoni che. badhI thaIne corAzI lAkha jIvAyoni che, ananta jIvone utpanna thavAnA sthAna anaMta hovA joIe chatAM corAzI lAkha jIvAyoni je kahela che te utpanna thavAnAM sthAna judA-judA hoya chatAM je je sthAnonAM varNa gaMdha rasa sparza sarakhAM hoya te badhAyane eka jIvAyoni zAstramAM gaNela che. (319-320) egidiesu paMcasu, bAra saga ti satta aTThavIsA ya / vialesu satta aDa nava, jalakhahacaupayauragabhuage // 321 // addhaterasa bArasa, dasa dasa navagaM narAmare narae / bArasa chavIsa paNavIsa, huMti kulakoDilakkhAI // 322 // iga koDi sattanavaI, lakkhA saDA kulANa koDINaM // 322 // have kulaTI kahevAya che ke- pRthvIkAyanI bAralAkha, apUkAyanI sAta lAkha, teukAyanI traNalAkha, vAyukAyanI sAta lAkha, vanaspatikAyanI aThThAvIza lAkha, beindriyanI sAta lAkha, teindriyanI AThalAkha, caurindriyanI nava lAkha, jalacaranI sADAbAralAkha, khecaranI bAralAkha, catuSpadanI dazalAkha, uraparisarpanI dazalAkha, bhujaparisanI navalAkha, manuSyanI bAralAkha, devatAnI chavvIsalAkha, ane nArakInI pacIzalAkha kulakoTI che. ekaMdara sarva jIvonI ekakoDa ane sADI sattANuM lAkha [19750000] kulakoTI che. (321-322) saMvuDajoNi suregidinArayA, viaDa vigala gabhUbhayA // 323 // acittajoNi suraniraya, mIsa gabbhe tibhea sesANaM / sIusiNa niraya suragabbha, mIse teusiNa sesa tihA // 324 // devo, ekendriyo ane nArako saMvRtta yonivALAM che, vikalendriya vivRtta yonivALAM che, tathA garbhaja saMvRtta-vivRtta banne prakAranI yonivALAM che, devanArako acitta yonivALAM, garbhaja mizra-sacittAcitta yonivALAM ane bAkInA jIvo traNe prakAranI yonivALAM che, nAraka jIvo zIta tathA uSaNa yonivALAM, devatAo tathA garbhaja jIvo zItoSaNayoni vALA, teukAya uSmayonivALAM, ane bAkInA jIvo traNe prakAranI yonivALA che. (323-324) hayagabbha saMkhavattA, joNI kummunnayAi jAyaMti / arihaharicakkirAmA, vaMsIpattAi sesanarA // 32 // zaMkhAvarta, kRmatratA ane vaMzIpatrA ema manuSyomAM traNa prakAranI yoni che. zaMkhAvarta yoni hatagabha che, arihaMta, vAsudeva, cakrI ane baladevano janma kUrmonnatA yonimAM ja thAya che ane bAkInA jIvone mATe vaMzIpatrAyoni che. (325) Aussa baMdhakAlo, abAhakAlo a aMtasamao ya / apavatta'NapavattaNauvakkama'NuvakkamA bhaNiyA // 326 // AyuSyano bandhakALa, abAdhAkALa, aMtasamaya, apavartana, anapavana, upakrama ane anupakrama ema AyuSyanAM sAta sthAno kahyAM che. (326) For Personal & Private Use Only Page #1032 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSyano abhAzakALa temaja aMtasamayanI vyAkhyA baMdhaMti deva-nArayaasaMkhanaratiri chamAsasesAU / parabhaviyAu sesA, niruvakkamatibhAgasesAU // 327 // sovakkamAuA puNa, sesatibhAge ahava navamabhAge / sattAvIsaime vA, aMtamuhattaMtime vA vi // 328 // deva, nAraka ane asaMkhyavaSayuSI (yugalika) tiryaMca manuSyo cAlu AyuSyanA cha mAsa bAkI rahe tyAre parabhavanA AyuSyano baMdha kare che. bAkInA jIvomAM nirUpakramAyuSyavALA jIvo cAlu AyuSyano trIjo bhAga bAkI rahe tyAre parabhavAyuno baMdha kare. sopakramAyuSyavALA jIvo trIje bhAge, navame bhAge, sattAvIzame bhAge athavA chelluM attamuhUrta bAkI rahya thake parabhavAyuSya bAMdhe. (327-328) jaime bhAge baMdho, Aussa bhave abAhakAlo so / aMte ujugai igasamaya, vakka caupaMcasamayaMtA // 326 // ujjugaipaDhamasamae, parabhaviaM AuaM tahA''hAro / vakkAe bIasamae, parabhaviAuM udayamei // 330 // igaduticauvakkAsuM, dugAisamaesu parabhavAhAro / dugavakkAisu samayA, iga do tini a aNAhArA // 331 // jeTalAye bhAge (arthAt jyAre) AyuSyano bandha thayo hoya tyAMthI laI parabhavanuM AyuSya udayamAM na Ave tyAM sudhIno vacalo kALa abAdhAkALa kahevAya. aMta samaya eTale maraNa samaya, te aMtasamaye parabhavamAM jatA jIvane be prakAranI gati hoya che. eka samayanI te jugati ane be traNa athavA cAra-pAMca samayanI te vajAgati. maraNasthAnathI utpattisthAna dizAmAM ane te paNa samazreNImAM hoya to AyuSya pUrNa thayA bAda tyAM pahelA samaye ja AtmA pahoMcI jAya che. tyAM pahoMcatA parabhavanA AyuSyano udaya thAya che temaja AhAra grahaNa kare che. vakrAgatimAM (sthUlathI) bIjA (paNa nizcayathI prathama) samaye parabhavanA AyuSyano udaya thAya che. eka--be-traNa ane cAra vakrAmAM bIjA trIjA vagere samayomAM parabhava saMbaMdhI AhAra hoya che. be vakrAmAM eka samaya, traNa vakrAmAM be samaya ane cAra vakrAmAM traNa samaya aNAhArI che. (329-330-331). bahukAlaveaNijaM, kammaM appeNa jamiha kAleNaM / veijjai jugavaM cia, uinnasavvappaesaggaM // 332 // apavattaNijameyaM AuM, ahavA asesakammaM pi / . baMdhasamaevi baddhaM, siDhilaM cia taM jahAjoggaM // 333 // ghaNAkALe bhogavavA yogya je AyuSyakarma apavarNanA karaNavaDe sarva AtmapradezomAM udayamAM AvyuM thayuM alpakALamAM bhogavAI jAya te AyuSya apavarNanIya kahevAya. A pramANe ekalA AyuH karma mATe ja apavarNanA na samajavI, paraMtu bIjA sarvakarmo mATe paNa jANavuM. lAMbA vakhata sudhI bhogavavA yogya chatAM nimittavaDe alpa samayamAM bhogavAI jAya tenuM kAraNa e che ke baMdha vakhate te tevA prakAranuM zithila baMdhavALuM ja baMdhAyela che. (332-333) For Personal & Private Use Only Page #1033 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 bRhatasaMgrahaNI sutra-gAthArtha sahita jaM puNa gADhanikAyaNabaMdheNaM puvameva kila baddhaM / taM hoi aNapavattaNajoggaM kamaveaNijjaphalaM // 334 // je AyuSya vagere karma) tIvanikAcanA baMdhavaDe pahelethI ja sudaDha baMdhAela che te anapavartanIya che ane te anukrame ja bhogavavA yogya che. nimitta maLe to paNa thoDA vakhatamAM bhogavAI jatuM nathI. (334) uttama-caramasarIrA, suraneraiyA asaMkhanaratiriA / huMti. niruvakkamAU duhA vi sesA muNeavvA // 335 // tIrthaMkarAdi zalAkA puruSo, caramazarIrI jIvo, devo, nArakIo ane asaMkhya varSanA AyuSyavALA manuSyazayaco (yugaliko) nirUpakramAyuSyavALA ja hoya che ane bAkInA jIvo sopakrama ane nirUpakrama banne prakAranA AyuSyavALA che. (335) jeNAumuvakkimijjai, appasamuttheNa iyarageNAvi / so ajjhavasANAI, uvakamo'Nuvakkamo iyaro // 336 // Atmajanya adhyavasAyAdi AMtara nimittathI athavA viSa-agni pramukha bAhyanimittathI je AyuSya lAMbAkALa sudhI bhogavavA yogya chatAM alpa samayamAM bhogavavA yogya bane te nimittane upakama kahevAya. ane jemAM tevuM bAhya ke atyaMtara nimitta na hoya te nirUpakama kahevAya. (336) ajjhavasANanimitte, AhAre veyaNA parAghAe / pAse nANApA, sattavihaM kSiA nA rU37I. rAgAdi adhyavasAya 1, viSapAnAdi nimitta 2, kupathyAdi AhAra 3, zUlapramukha vedanA 4, pRpApAtAdi parAghAta 5, agni-viSakanyAdino sparza 6 ane dama vagere kAraNe zvAsozvAsa. 7 e sAta prakAranA upakramo vaDe AyuSya jaladI kSINa thAya che. (337) AhAra sarIridia, pajattI ANapANabhAsamaNe / cau paMca paMca chappia, igavigalA sanisanINaM // 338 // AhAra, zarIra indriya, zvAsozvAsa, bhASA ane mana e cha prakAranI paryApti che. ekendriyane cAra, vilendriya tathA asaMjJIpaMcendriyane pAMca ane saMjJIpaMcendriyane cha payAptio hoya che. (338) AhArasarIridiya, UsAsavaumaNominiyatti / hoi jao daliyAo, karaNaM pai sA u pajjattI // 336 // AhAra, zarIra, indriya, zvAsozvAsa, vacana ane manoyogya pudgalonuM grahaNa karI te te paNe pariNamAvavAnI zakti (je dalikonA AlaMbanathI utpanna thAya che, te payapti kahevAya che. (339) paNa iMdia ti balUsA, Au a dasa pApa cau cha saga aTTha / iga du ti cariMdINaM asani sanINa nava dasa ya // 340 // pAMca indriya, traNa bala, uzvAsa ane AyuSya e daza prANa che, temAM ekendriyane cAra, beIjiyane che, For Personal & Private Use Only Page #1034 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 che saMjJAonuM tathA bhAvanAzinuM varNana teindriyane sAta, caurindriyane ATha, asaMzIpaMcendriyane nava ane saMjJIpaMcendriyane daza prANa che. (340) AhAre bhaya-mehuNa-pariggahA koha mANa mAyA ya / / tame gore tIre varasANA kuMti sa irU4 ki . . 99) AhAra, bhaya, maithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, ogha ane lokasaMjJA e daza saMzA sarva jIvone hoya che. (341) suha-duha mohA sanA, vitigicchA, caudasA muNeyavvA / to tara marI, sosa sara hava6 maytuM //ra4rA T. 4 0ra/ sukhasaMjJA-duHkhasaMjJA mohasaMjJA vicikitsA, zoka ane dharmasaMjJA, prathamanI daza ane A cha ekaMdara soLa saMjJA manuSyone hoya ja che. (342) -graMthakAre racelI pUrNAhutinI gAthAsNkhittaa saMghayaNI, guruttara saMghayaNI majjhao esA / / sirisiricaMdamurNideNa NimmiyA attapaDhaNatthA // 343 // moTI saMgrahaNImAMthI A saMkSipta saMgrahaNI zrIcandramunIne potAnA paThanArthe banAvelI che. (343) "saMkSipta saMgrahaNI' tarIke oLakhAvAtI AgamonI suprasiddha gAthAo che saMkhittayarI u imA sarIramogAhaNA ya saMghayaNA / sannA saMThANa kasAya lesa iMdia du samugdhAyA // 344 // dihridaMsaNanANe joguvaogovavAya-cavaNa-ThiI / pajjatti kimAhAre sanni-gai-Agai-vee // 345 // tethI paNa saMkSiptatA saMgrahaNI A pramANe covIza daDakamaya che. te covIza daMDakanAM covIza dvAronA nAmo A pramANe-zarIra, avagAhanA, saMghayaNa, saMjJA, saMsthAna, kaSAya, vezyA, indriya, banne prakAranA samudyAta, dRSTi, darzana, jJAna, yoga, upayoga, vezyA, upapAtaviraha avanaviraha, AyuSyasthiti, paryApti, kimAhAra, saMzI, gati, Agati, ane veda. (344-35) -punaH joDI dIdhelI gAthAo - tiriA maNuA kAyA, tahA'ggabIA caukkagA cauro / tevA necA vA, kAraNa bhArAtIgo che rU46 ji . # cha3] beijiyate indriya cauridriya ane paMcendriya e cAra prakAranA tiyaco, karmabhUmi akarmabhUmi aMtarlIpa tathA saMmUcchima e cAra prakAranA manuSyo, pRthvIkAya--apakAyateukAya ane vAukAya e cAra prakAranI kAya, mUlabIja- skaMdhabIja-ajhabIja ane parvabIja e cAra prakAranI vanaspati, devo ane nArakIo ema aDhAra prakAranI bhAvarAzio che. (346) For Personal & Private Use Only Page #1035 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 kutasaMgrahaNI saMtramu-gAthArtha sahita egAkoDI satasaThThI lakkhA sattahattarI sahassA ya / doya sayA solahiA, AvaliyA igamuhuttammi // 347 // [pra. gA. saM. 74] eka kroDa saDasaTha lAkha satyotera hajAra baso ne soLa [16777216] AvalikAo eka muhUrtamAM thAya cha. (347) paNasaThi sahasa paNasaya, chattIsA igamuhuttakhuhubhavA / doya sayA chappanA, AvaliA egakhuDDabhave // 348 // [pra. gA. saM. 75] eka muhUrtamAM pAMsaThahajAra pAMcaso ne chatrIza [65536] sUkSmanigoda jIvonA kSullakabhavo thAya che. eka kSasamamA 256 mAvatiya che. (48) graMthakAranA koI pArivArike punaH prazastirUpa navI gAthA banAvIne joDI dIdhI che-- AmAM temane saMgrahaNIne "saMgrahaNIratna' AvuM nAmakaraNa paNa sUcita karyuM che. maladhArihemasUrINa sIsaleseNa viraiyaM sammaM / saMghayaNirayaNameyaM naMdau jA vIrajiNatitthaM // 34 // maladhArigacchIya hemacandrasUrimahArAjanA laghu ziSya zrI candrasUrijIe sArI rIte taiyAra kareluM saMgrahaNI grantharUpI ratna zrI mahAvIradevanA zAsana paryaMta vijayavaMtu vatta. (349) samAptaH prakIrNakAdhikAraH tatsamAptau ca samApto zrI bRhatsaMgrahaNI gAthA bhAvArthaH // [iti zrI trailokyadIpikAnAma saMgrahaNI samAptA] For Personal & Private Use Only Page #1036 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [51] saMgrahaNI ke saMgrahaNIratna [moTI saMgrahaNI ] granthanI mudrita gAthA 346nI - 4 gavAdina sUvI che [. ra0rU7 mUla prakAranI gAthA ra74 che ane prakSepa gAthA 75 che. baMne maLIne 349 gAthA che. prathamavRttimAM akArAdi sUcI chApI na hatI. 40 varasa bAda punarmudraNa thatI bIjI AvRttimAM A sUcI pragaTa karI hatI ane trIjI AvRttimAM paNa pragaTa karI che. je saMzodhako vagere mATe upayogI banI raheze. mArI bhUmikA- jaina prakaraNa sAhityanA kSetramAM saMgrahaNI zabdathI mukhyatve be grantho suprasiddha che. vividha padArthono jemAM saMgraha hoya tene "saMgrahaNI racanA kahevAya. AvI Adya racanA zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa nAmanA mahAna maharSie karI hatI. granthanuM nAma saMgrahaNI hovA chatAM bIjA kAraNane laIne A baMne kRtionI bRhat saMgrahaNI moTI saMgrahaNI (ke saMgharaNI) A nAmathI jaina AlamamAM prasiddhi che. saMgrahaNI evI eka AkarSaka, rocaka, bodhaka ane ati upayogI kRti che ke loko teno AgamanI jema samAdara karIne tene saMgrahaNI sUtrathI paNa oLakhAve che. pahelI ja vAra saMgrahaNInI je racanA kSamAzramaNajIe karI te vikramanA sAtamA saikAmAM karI ane bIjIvAranI racanA vikramanI bAramI sadImAM thaI. baMne kRtionAM sarjana vacceno gALo khAso lagabhaga cArathI pAMca saikA vacceno gaNI zakAya. pahelIvAranI saMgrahaNI banAvanAra zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa che ane bIjIvAranI saMgrahaNInI racanA karanAra maladhArI zrI candrasUrIzvarajI che, ane A kAraNe pahelIvAranI racanAne "jinabhadrIyAnA TUMkA upanAmathI ane bIjIvAranI racanAne "zrI candrIyA'nA TUMkA upanAmathI vidvAnomAM saMbodhavAmAM Ave che. baMne saMgrahaNIno viSaya lagabhaga samAna che. tethI ja zrI candramaharSie paNa prathamanA nAmano ja samAdara karIne saMvittA saMthI zabdathI saMgrahaNI' nAma ja jaNAvyuM che, paNa pAchaLathI temanA parivAranA koI munirAje baMne saMgrahaNIne oLakhavAmAM goTALo takalIpha na thAya eTalA mATe zrI candrIyA saMgrahaNIne guru ane kRti paratvenA bhaktibhAvathI prerAIne saMgraha joDe ratnam evo zabda umerIne saMgrahaNIratna AvuM nAmakaraNa eka taddana navI gAthA banAvIne karyuM che. paNa game te kAraNe mArI A anuvAdita kRtine ApeluM 'saMgrahaNIratna' nAma prasiddhimAM jevuM joie tevuM mUkAyuM nathI. A rIte saMgrahaNI be nAmavALI thaI. meM to baMne AvRttio alaga alaga che evo bhrama na thAya eTalA mATe mukhapRSTha upara pahelI AvRttimAM je nAma hatuM te ja nAma bIjI AvRttimAM chApyuM che. -anuvAdaka For Personal & Private Use Only Page #1037 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThAMkA 522 362 A 544 141 263 356 526 404 263 [ 52 ] [ saMgrahaNInI gAthAonI akArAdikrama sUci ) gAthAMka pRSThAMka gAvAMka 311 aMtamuhuttaThiIo 21 aggisiha aggimANava - 71 | 160 aMtamuhutteNaM ciya 324 acittajoNi suraniraya 540 102 accaMta surahigaMdhA 264 | 326 Aussa baMdha kAlo 337 ajjhavasANa nimitte 566 |72 AbharaNa vattha gaMdhe 278 aDasaga cha paMca cau tinni 477 | *132 AbhaMkare ya giddhi 40 aNapannI paNapanI ___62 | 186 AbhogANAbhogA 161 aNimisanayaNA maNakajja 362 | 314 AyaMguleNa vatthu 302 atthi aNaMtA jIvA 515 *227 Are tAre mAre 53 addhakaviTThAgArA 111 *66 Avaliya vimANANaM 322 addhaterasa bArasa 538 | 338 AhArasarIridiya, pajattI 234 apaiTThANe paMca u 408 | 336 AhArasarIridiya, usAsa 172 apariggaha devINaM 341 | *341 AhAre bhayamehuNa 333 apavattaNijjameyaM 560 176 Ahi vAhi vimukkassa 253 asanni sarisiva-pakkhI 435 120 asii chasaTThi bhAgA 286 / 201 ia devANaM bhaNiyaM 212 asIi batIsaDavIsa 367 246 ia sAhAviya deho 16 asurA nAga suvannA 66/77 ikkhurasa sesajalahi 28 asurA kAlA nAgu 78 | 323 igakoDi satta navai 26 asurANa vattharattA ___76 | 11 igatIsa sAgarAiM 137 ahabhAgA saga puDhavIsu 266 | 106 igadisi paMti vimANA 263 aMgula asaMkhabhAgo 507 | 331 iga duti cauvakkAsuM 317 aMgula chakkaM pAo | 116 igavIsa sayA puDhavI *306 aMtamuhuttammi gae 521 | 233 iTTha payarega disi saMkha *spara yi kSe5.5uthAmA sUya samaj. 574 588 613 347 381 428 146 538 52 273 558 282 408 For Personal & Private Use Only Page #1038 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 43 ] pRSThAMka | gAthAMka pRSThAMka 288 ____o oyAhArA savve 383 | 184 353 gAthAMka 123 ittha ya gaiM cautthiM 204 iya jiTTha jahannA puNa 41 iya paDhama joyaNa sae 45 iMda sama tAyatIsA 66 iMdaya vaTTA paMtIsu 174 IsANe caulakkhA 63 343 266 66 278 66 | 177 kampatiya pamhalesA | 136 kappaduga du du du cauge 341|17 kappassa aMtapayare / *111 kappesu ya miyamahiso | 36 kAle ya mahAkAle 263 | 61 kiNhaM rAhuvimANaM | 176 kiNhA nIlA kAU 564 | 37 kinnara kiMpurise sappurisA 134 |73 kurumaMdara AvAsA 384 | 186 kesaTThi maMsa naharoma | 60 koDAkoDI sannaM 330 ujjugai paDhamasamae 126 uDu caMda rayaya vaggU 200 uDDhaM bhavaNavaNANaM 335 uttama caramasarIrA 68 uddhAra sAgara duge 205 uvari khii Thiiviseso 170 uvavAo devINaM 2 uvavAya cavaNavirahaM 265 ussehaMgulajoyaNa 373 | 124 343 86 141 362 123 508 / 228 khAe tamae ya tahA 404 160 ee cha saMghayaNA 175 eeNa kameNa bhave 52 ekkArasa joyaNa saya 100 egaM deve dIve 283 egA ya hoi rayaNI 347 egA koDI satasaTThI 321 egidiesu paMcasu 116 eyammi puNo guNie 82 evaM gahAiNo vi hu 286 esA puDhavAINaM 327 | 267 gabbha cauppaya chaggA | 260 gabbha naratipaliAU 110 | 286 gabma bhua jalayarobhaya / 263 | 266 gabbhe muhutta bArasa / 213 gayaNaM ca paiTThANaM 56 gaha aTThAsI nakkhatta |61 gaha rikkha tArasaMkhaM - 286 | *46 gaMdhavva naTTa haya gaya __ 166 | 273 guru lahu majjhima do cau 466 | 301 golA ya asaMkhijjA 510 448 467 512 367 121 248 102 470 513 For Personal & Private Use Only Page #1039 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAMka pRSThAMka 420 422 130 330 551 321 61 24 cau cau lakkha vihUNA 23 cautIsA caucattA 65 caudisi caupatIo 83 cauyAlasayaM paDhami266 cauraMgulo duaMgula 267 cauro Auhagehe 30 causaTTi saTThi asure 318 causaya guNaM pamANaM 270 cakkaM dhaNuhaM khaggo 164 cattAri paMca joyaNa 25 cattAri ya koDIo 3 camara bali sAramahiaM 20 camare balI a dharaNe 141 cayapuvvasarIrAo 38 ciMdhaM kalaMba sulase 112 culasi asii bAvattari 64 culasIi lakkha sattA 27 cUDAmaNi phaNi garuDe / [ 54 ] pRSThAMka | gAthAMka | 238 chasu hiTThovari joyaNa __74 | 242 chAvaTThasayaM solasa . 73 | 64 chAvaTThA dunisayA 260 | 162 chevaDheNa u gammai 172 454 | 326 jaime bhAge baMdho 456 | 155 jai liMga miccha diTThI | 36 jakkha-pisAya-mahoraga 532 | 107 jatto vaTTavimANA 464 | 304 jayA mohodao tivvo 366 | 166 jaM ca kAmasuhaM loe ___75 | 151 jaMti samucchima tiriyA 15 | 166 jaMti surA saMkhAuya 70 | 246 jaM dehapamANa uvari 300 | 334 jaM puNa gADhanikAyaNa ___61266 jaMbUdIve cauro 276 | 70 jaMbU dhAyai pukkhara 256 | 336 jeNAumuvakkamijjai 77 | *103 je dakkhiNeNa iMdA 276 joi dasa devI vIsaM 325 | 85 jo jAvai lakkhAI 326] 320 joNINa hoti lakkhA 472 | *127 joyaNa lakkha pamANaM 368 55 joyaNiga saTThi bhAgA 414 160 | 268 Nesappe paMDue piMgalae 268 5.17 337 315 -- 333 426 562 463 136 265 472 172 157 chaumattha saMjayANaM 161 cha gabbha tirinarANaM 275 chacca vaNassai dasa tiri 166 chaDhiM chaggevijA 235 chanavai saya tipannA 81 chappannaM paMtIo 537 261 114 461 For Personal & Private Use Only Page #1040 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAMka [ e ] pRSThAMka gAthAMka 43 hAse hAsaraI vi ya 542 237 hiTThA ghaNo sahassaM *226 himavaddalalallakke pRSThAMka 67 416 325 hayagabbha saMkhavattA 264 hariNo maNussarayaNAI 115 hAyai puDhavIsu sayaM 404 282 abhyAsIone grantha bAbatanI potAnI noMdho karavAnuM pAnuM. For Personal & Private Use Only Page #1041 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___[60] * grantha prazasti * 3 noMdhaH-prathama AvRttimAM te kALanI khAsIyatanA kAraNe saMskRta bhASAmAM prazasti chApI hatI te ja ahIM X chapI. cha. iti zrI jagadgurU - jaMgamakalpataru-mahAprabhAvaka zrImadvijayahIrasUrIzvarapaTTaparamparAprabhavomunicakracUDAmaNi - pravacanonnatividhAyaka - samyagdarzanAdiralatrayIdAnazoNDAjJaizvaryasampannaparamopakArI-nikhilamunikadambakAdhipati-mahAprabhAvaka-tapAgacchAdhipati-pUjyapAda 1008 zrI manmuktivijaya [aparAbhidhAna zrImad mUlacandajI] gaNipravarapaTTapUrvAcalAMzumAli-vilasannirmalazIlazAli - naiSThika - brahmacAri - niravadyaniratizayacAritrazAlipratyUSAbhismaraNIya-AcAryavarya zrImad vijayakamalasUrIzvarapaTTairAvatendro - jainezvarIvAksudhAvitaraNaikacandrazAsanamahImaNDaladhurAdharaNa nAgendra zrI darbhAvatIjAnapadIyapaJcazatasaMkhyAkakSatriya pratibodhaka-dhrAMgadhrA-sAyalAdikabhUpatyamAtyamaNDalopadezakasugRhItanAmadheya-rAgadveSadankazUka viSApahAracAritramantrapratibhajainAcArya zrImad vijayamohanasUrIzvara paTTAlaMkAravineyaratnasakalAgamarahasyavitsaccAritracUDAmaNi AcAryapravara zrImadvijayapratApasUrIzvara paTTavibhUSaka-paramakAruNika-parama kRpAlu-saMvijJAtadravyAnuyogAdiviSaya-vidvadvarya paMnyAsa pravara zrImad dharmavijayagaNyantevAsi muni yazovijayena gurUkRpayA likhito nikhila tattvaprakAzanapradIpa-kalpAyA saMgrahaNyAH aparanAma strailokyadIpikAyA anekayaMtracitrasaMpat-samanvitaH suvistRtagurjarIya bhASA TIkA parisameto vizeSArthaH samApto'dhunApyakhaNDaprabhAvakazrImalloDhaNAdi pArzvanAtha prasAdAt // (vikrama saMvatsara 1662) [ // zrI zubhaM bhavatu // For Personal & Private Use Only Page #1042 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmAdAnA vAsyA maMgalArdhaziyApaTaninimitamaliAdhAma samatAtAjJAnAdiyASTojAvevAsa diyadAdyAekaMvakSanaravAyAAdAvA kvanadhayaNamAnamazkAgAyanamayA ghavAvaraNazAdhanasAnAdivAnazcavAri sAvadAvazyakachAradyAnAvarAyaNama Pratee yAdyanidhAnAvAdanAyakAnAkayUyA yatinikikAlAnIsyAvAsakAmAmAthi cavanezvavanaMdAda gaMgaNipiTakAvyAmA sAdenazvavanakSAmabhakiMvakayamAvamA kamivavivakkinIsagADAkhanavadanijAma yadalakAmadarzanavAsvisaMdhvIvikapa hAyAga bAramI sadI nA tADapatra nI eka prati no AAO lagnanI corInuM eka suMdara citra InDoIrAnI kalamathI janma pAmelI, caudamI sadIthI sattaramI sadI sudhInA 400 varSa daramiyAna jaina kalpasUtromAM chavAI gayelI, jainAzrita citrakalAmAMnI ( prAya: aDhAramI sadInI ) eka kalAkRti - munizrI yazovijaya kalA saMgraha - pAlItANA Jairy Education Internetonal For Personal & Private Use Only