Book Title: Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad
Author(s): Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005538/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavad pataMjalikRtA vyAkaraNa mahAbhASya navAhika saTIka gujarAtI anuvAda lA.da. graMthazreNI 140 pradhAna saMpAdaka jitendra bI. zAha TIkA ane anuvAda kartA pradyumana raMgarAya vorA lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira amadAvAda - 380 009. education n ational For personal Praleise Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavad pataMjAlakRta vyAkaraNa mahAbhASya tavAhika saTIjha gujarAtI anuvAda lA.da. graMthazreNI 140 pradhAna saMpAdaka jitendra bI. zAha TIkA ane anuvAda kartA pradyumna raMgarAya vorA lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira hajI amadAvAda-380 009. For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lA.da.graMthazreNI: 140 vyAkaraNa mahAbhASya navAhika :TIkA ane anuvAda kartA: pradyumna raMgarAya vaoNrA : prakAzaka: DaoN. jitendra bI. zAha niyAmaka lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira amadAvAda prathama AvRttiH 2004 ISBN 81-85857-22-9 kiMmata rUA. 600/ : TAIpa seTIMga: dharaNendra prInTarsa : mudrakaH navaprabhAta prinTiMga presa ghIkAMTA roDa, amadAvAda. phona: 25508631 For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya pataMjalikRta navAnikano saTIka gujarAtI anuvAda prakAzita karatAM ame atyaMta AnaMdanI lAgaNI anubhavIe chIe. bhAratIya saMskRtinuM prAcInatama sAhitya saMskRtabhASAmAM racAyuM che. A bhASAne jANavA ane samajavAno AdhAra saMskRta vyAkaraNa che. saMskRta bhASAnuM sarvaprathama upalabdha vyAkaraNa bhagavAna pANininI aSTAdhyAyI che tenA upara patAMjalinuM mahAbhASya che. temAM prathama adhyAyanA prathama pAdanA nava Arthika saTIka gujarAtI anuvAda atre prastuta karavAmAM Ave che. temaNe saMskRta bhASAnA vyAkaraNane suvyavasthita svarUpe ApaNI samakSa mUkyuM che. tyArabAda racAyelA tamAma vyAkaraNo prastuta vyAkaraNanA eka yA bIjA svarUpe AbhArI che. mahAbhASya navAnika durbodha hovAne kAraNe tenuM vistRta vivecana ane gujarAtI anuvAdanI khoTa keTalAya vakhatathI vartAtI hatI. te khoTa A prakAzanathI pUrI thAya che. ghaNAM varSo pUrve A atyaMta kaparuM kAma pro. pradyumna vorAe paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyAnI preraNAthI AraMbhyuM hatuM. pro. vorAnA avirata prayAsathI Aje A bhagIratha kArya pUrNa thAya che. saMsthA temanA A parizrama badala RNI che. gujarAtanA vidvAno paNa A graMthane lIdhe AbhArI thaze. amane AzA che ke prastuta graMthanA prakAzanathI saMskRtapremI jijJAsuo tathA vyAkaraNanA vidvAno lAbhAnvita thaze. prakAzanamAM sahayoga ApanAra tamAmano ame AbhAra mAnIe chIe. jitendra bI. zAha For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAbhASya navAtikanI anukramaNikA 128 1. pahelo Alika (paspazAhika) 2. bIjo Atmika (pratyArAzaliMka) 3. trIjo Ahnika 4. cotho AliMka 5. pAMcamo AliMka 6. chaThTho Ahnika 7. sAtamo Alika 8. AThamo Ahnika 9. navamo AliMka 178 239 351 423 515 For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saprazrayaM samarpaNam mAtA me zrImatI nAma raGgarAyazca me pitaa| etayoH kRpayA hyeSa grantho me pUrNatAM gtH|| arpyate sAdaraM mAtuH pituH sa paadyormyaa| pradyumnenAtinamraNa tyoraanRnnykaaNkssinnaa|| For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha pANininI aSTAdhyAyanA prathama pAda paranA pataMjali viracita mahAbhASya (=navAhinakI) nA, vistRta TIkA sahita, anuvAda atre raju karavAmAM Avyo che. ahIM pANininA raca, aSTAdhyAyInI sUtrasaMkhyA, tenA bhinna stara, temAM thaela prakSepA, e samagra kRti bhagavAna pANininI che ke kema te vagere praznonA ullekha karavAmAM Avyo , paraMtu tenI vistRta carcA karavAmAM AvI nathI.anuvAda bane tyAM sudhI zabdazaH che, chatAM guNa, par r vagera mULa pAribhASika zabdA rAkhIne TIkAmAM khulAsA karyo che. ahIM ja sthaLa, mukta anuvAda javAmAM Avaze. kvacit vagere, pramANe, anusAra' jevA zabdo tathA spaSTatA khAtara kosamAM vizeSa artha umeralA che. saMzaya na thAya te hetuthI mATe bhAge saMzA A devanAgarImAM mUkela che. aSTAdhyAyI mahadaMza mULa svarUpe jaLavAi rahI che chatAM temAM prakSepo thayA che te nirvivAda che paraMtu ahIM pANini, kAtyAyana ane mahAbhASyakArane vize je kaMi carcA che te mahAbhASyanI bAbatamAM sauthI khatama evA prAcIna bhAratIya vyAkhyAkArAnA AdhAra laIne karI che, kAraNa ke mahAbhASya sAthe temanA jeTalA paricaya che teTalA kadApi koi paNa nahIM meLavI zake. tethI Adhunika saMzAdhanA pramANa kvacit asaMgati jaNAya ta saMbhavita che. A anuvAda ane tenI TakA ane saMskRta bhASA ane pANinIya paddhatinI bhUmikA hoya tevA vidyArthIne lakSamAM rAkhIne karI che. saMskRta bhASA, tanA vyAkaraNa ane pANinIya paddhatimAM mane praveza karAvanAra mArA pUjaya guruvaryA, mArA rava. pitA pUjaya zrI raMgarAya vrajarAya vArA, tathA sva.pU. prA. e.jI. bhaTTa sAheba, sva.pU.prA.Ara.bI AThavale sAheba ane sva.pU.prA. ka.vI.abhayaMkara sAhebane tema ja sva.5.5 bahecaradAsajI sAheba tathA kAladharmI,pa.pU.mahArAja sAheba nyAyavijayajIne huM sAdara praNAma karuM chuM. ahIM mULa saMskRta pATha mATe mahadaMze e killArnanI AvRtti (B.C.R.J.1958)nA AdhAra lIdho che.(pAThabhadAnI carcA te sthaLa karI che. vicit anya pATha lIdhA che.) anuvAda ane TIkA vagara mATe mane saMsthA taraphathI sUcavavAmAM Avela te pramANe upAdhyAya kaMTanA pradIpa ane ma.ma.nAgeza upAdhyAyanA udyAta tathA tenA saMpAdaka paM. dAdhimatha (ma.ma.pa zivadatta. zarmA) ane anya vidvAna saMpAdaka mahAzayonI TippaNIonA AdhAra lIdho che [ni.sA. (1917), ca,khe (1992)]. taduparAMta kAzikA, bhartuharinI mahAbhArthadIpikA, kAzikA nyAsa, padamaMjarI, zabda- kaustubha, siddhAnta kaumudI, proDha manAramAM, paribhASandrazekhara, A baMndrazekhara, tattvabodhinI, bAlamanAramAM vagere prAcIna granthA tathA aneka purAgAmI vidvAnone granthAnI sAthe lIdhI che. temAM pu.ma.ma.vAsudeva zAstrI abhayaMkaranA marAThI (tathA hindI anuvAdanA viziSTa AdhAra lIdhA che. taduparAMta pU.paM. yudhiSThira mImAMsaka, paM. cArudeva zAstrI vagerenI hindI tathA zrI. subrahmaNya zAstrI, zrI. kumudaraMjana ra. zrI caTa vagaranA aMgrejI granthAno AdhAra lIdhA che te sarva vidvAnonA atra traNa svIkAra karuM chuM. A anuvAda ane TIkAno keTaloka bhAga rasa ane sUkSmakSikApUrvaka vAMcI jaine temano spaSTa abhiprAya darzAvanAra ane upayogI sucanA karanAra tathA temanI pieca.DI thisisa sauhArdapUrvaka mokalI ApanAra zrI. . sadAminI bAhalIkara cf. In making this attempt to separate Vartikas of Katyayana and Bhashya of Patanjali) we may avail ourselves of the assistance rendered by the later native grammarians ---because they evince a famliarity with the work of Patanjali in which they will never be equalled. -Katayyana and Patanjali (p. 7).(brackets & itales mine) For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ema.e.pI.ecaDI."(hArvarDa), nA atre AbhAra mAnuM chuM. temane gujarAtI vAMcavAmAM sahAya karI tathA keTalAM sUcana karyA te badala pro. Ara.ema paMcolI ane prA.zukalanA AbhArI chuM A kaThina kArya pUrNa karavAmAM mane satata protsAhita karanAra mArAM patnI a.sI.taralA, tema ja anuvAdanI harata'tane kamyuTara para ArUDha karavAmAM tema ja vividha phonTas (fonts ) meLavI ApavAmAM tathA tenA upayoga vize mArgadarzana ApavAmAM satata ula8 darzAvanAra mArA saMtAno, ci.rAjIva-phAlvanI, ci.smitA-gaurAMga, ci.zazina-jijJAAnI umaLakAbharI. ahamahikA badala prabhunA pADa mAnuM chuM. saMsthA vatI A kArya mane sAMpyuM te mATe lA.da.purAtatvamaMdiranA te samayanA adhyakSa. sva.pa.paM.zrI dalasukhabhAi mAlavaNiyAno AbhAra mAnuM chuM. teozrInuM mArA pratyenuM vAtsalya kema bhUlAya? A kAryamAM jarUrI pustakA meLavI ApavAmAM mArA sahakAryakaro ane mitro sva.Do.jI.esa, bhaTTa, prA.bI. Ara. bhaTTa. pro.eca.ema. paTela, pro. DI.e.zAstrI vageree tathA prA.Do. kamaleza cokasI (bhASAbhavana, gu.yuni.), tathA mArAM bhUtapUrva vidyArthInI viyanA yunivarsiTInAM Do.miirina visare je sahAya karI che te badala te sarvanA tema ja jarUrI pustako dhIranAra yu.esa.e.nI hArvarDa, mAuna, emahurarTa vagere yunivarsiTInA paNa AbhAra mAnuM chuM. taduparAMta pradIpa-udyAta sahita cAkhaMbA prakAzita mahAbhAnA (2 bhAga), yu.mImAMsakajInuM mahAbhASya (bhA 1), pU.svAmI dayAnaMdanuM aSTAdhyAyIbhASya, (bhA. 1, 2 ) vagara pustakA tAtkAlika magAvI ApanAra pArvaprakAzananA adhipati --.bhAi zrI bAbubhAi vArAnuM paNa AbhArI chuM aMte A kRtinuM prakAzana saprema hAtha dharanAra lA.da.purAtatva maMdiranA vartamAna adhyakSa bhAizrI.pro.Do. jitendrabhAinA hRdayapUrvaka vigepa AbhAra mAnuM chuM. anekAneka aMtarAya AvavA chatAM, mArA jevA mATe ja A bhagIratha kArya (mA1 chATa umApu vaDe) che te huM pAra paDI zakyA tuM Izvara kRpA ane vaDilAnA AzipanuM pariNAma che. tethI temane mArA punaH punaH praNAma. atre kahevuM jarUrI che ke A kRti hAthe lakhyA pachI mULa saMskRta granca, tA. gujaratI anuvAda tathA nAMdha svarUpa TIkA meM parado mAM karyuTara para mAikrosophaTa varDa (Microsoft Word) mAM taiyAra karela che. temAM dareka AhinakanAM pAnAMnA kamAMka judA hatA, paraMtu chapAvatI vakhate samagra granthanAM pAnAMnA kama sAmAnya rIte hoya che tema eka ja rAkhavAmAM Avyo che. tethI prastAvanAmAM je saMdarbha ApyA che te philhorna (ki.)(1958) athavA caukhaMbA (cokha.) nI pradIpa-ughAta sahitanI AvRtti (1991) nA che. kavacit nirNaya sAgara (1917) nI AvRttinA paNa che. Ama hovAthI vAcako, vidvAno ane vidyArthIone takalIpha paDaze, te badala kSamA cAhe che. A prakAranA lakhANanA prapha vAMcanAra maLavo kaThina che tethI meM rAkhela cIvaTa chatAM mudaNa tio rahI gai haze te badala paNa vAcakamahAbhAgAnA odArtha ane kSamAvRtti nI prArthanA karuM chuM TwtaH sthAne pApa ane prANa pUryAnti di che TvintA e nyArca vidvajanA mArA A kAryamAM rahelA aneka Tione kSamya gaNe (emaIda manana mAri riTArDa ) ane suhurbhAva sucanA kare tevI abhyarthanA. pra. vorA For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika sUtrakRdbhASyakArau ca kAtyAyanaM tathaiva ca / nAgeza kaiyaTa caiva smRtvA natvA punaH punH|| praNamya kAzinAthaM ca rAmacandrAnupau guruun| pUjyau ca pitarau natvA hyeSa prArabhyate mayA // navAhnikyanuvAdo'tra bhASyajJAnArthinAM kRte|| prIyatAM sagaNezo me sazivo hi sdaashivH|| zAradA zAradAmbhojavadanA me prsiidtu|| mA rastIya paraMparA, vedAne sarva jJAnanuM mahA mAne che. temanA paddhatisara paThana, uracAraNa .raNe. abhyA tema ja anuSThAna mATe atyaMta AvarI avAM, zikSA, Da95, vyAraNa yAti ane niruta e che zAstranA uddabhava thayo. A zAstra vedAbhyAsamAM aMgata jIvAthI temane vedAMga havAmAM Ave che. te sarvamAM vyAkaraNa nuM sthAna vizi8 che, kAraNa ke pada ane padanA arthanuM jJAna vyAkaraNa upara AdhAra rAkhe che. tana vadanuM mukha kahyuM che tethI vyAkaraNa ne mukhya mAnavAmAM AvyuM che. jo, ka eka sthaLa bhAya kora kahe che vyAkaraNa e uttarA vidyA che. eTale ke prAtizAkhya, zikSA vagere zikhyA pachI vyAkaraNa na. abhyA rana karavAnA hoya che, paraMtu parva tA Tacama vyAkaraNanA abhyAsa ane tyAra bAda anya vidyAnA abhyAsa karavAnA hatA . eTale ke tyAra duraNa parva vidyA hatuM atiprAcIna kALamAM ja trAtmaka zailInA udbhava thayA temAM je te zAstranA nijamA rakRtimAM saraLatA thI, ArUDha thAya te mATe kutha nIyana atyaMta saMkSepamAM, nyUnatama akSaromAM, sarvagrAhI gaddAmAM, (eTale ke stra dvArA) rana karavAmAM AvatA. A satra zailIna vaMdAM gAnA cayitAAe ravI karI hatI. tenuM vecAkarANAe atyaMta cIvaTapUrvaka ane vANitika cokasAi sAthe eTalI hada sudhI vikasAvI che temane vize kahevA mAM Ave che ke uryamatrI -lAghavena putrotsava manyante vaiyAkaraNAH / mAyamA 52rAtana mAha patija 26, 276 nA pAhIna. dhandana vyAkaraNanA abhyAsa karAvavAno AraMbha karyo, paraMtu teno aMta na AvyA. kAraNa ke vANIprayoganuM kautra ativizALa che.' mA zikSA ghrANaM tu vedasya mukhaM vyAkaraNaM smRtm|| (.5.42). prathamaM chandasAmaGgaM prAhurvyAkaraNaM budhaaH| (pA.5.5.1.1). paTsu cAGgaSu vyAkaraNaM pradhAnaM padapadArthajJAnasya tdaaytttvaat| (56.bhA. ,5.5). sa2. teSvapi pradhAnaM vyAkaraNaM padapadArthAvagamasya vyAkaraNAdhInatvAt , vAkyArthajJAnasya tanmUlakatvAt / 2. .. (bhA.1,5.1.1). 212sarvavedapAripadaM hIdaM shaastrm| bhA0(2-15.8), (6-3-14) 52, prathame hi vidvAMsaH vaiyAkaraNAH vyAkaraNamUlatvAt sarvazAstrANAm / dhvanyAsI (6.1.). mI: (1-2-72) 52 vyAkaraNaM nAmeyamuttarA vidyaa| so'sau chandaHzAstreSvabhivinIta uplbdhyaadhigntumutshte| bhA0 uttarA vidyeti / purAkalpa pUrvA adyatve tRttati pspshaayaamaakhyaatm| pra0 chandaHzAstreSu prAtizAkhyazikSAdiSu // abhivinItaH zikSitaH / upAlandhyA vyutpattyA / u0 . sa2. purAkalpa etadAsIt--saMskArottarakAlaM brAhmaNA vyAkaraNaM smAdhIyate tebhyastattatsthAnakaraNanA -dAnapradAnajJebhyo vaidikAH zadvA upadizyante // adyatve tu na tthaa| bhA0 5.2 (...ma..1.. 5.5.1). +21 // 52mA 5 // 7. tatra anekapadaghATitasUtre prAvaNa padalAghavavicAra eva , na tu mAtrAlAghAvavicAraH0 pari0 (133), tamA pahanA sAdhanA vicAra ..mAtrAvi557 sAbapa abhiprata. nathI.(5..bha.pA. 5.5.55). mI: (2mA dina : 1. pa.pa.) 5.2 mahAn hi zadvasya prayogaviSayaH / saptadvIpA vasumatI trayo lokAzcatvAro vedAH sAGgAH sarahasyA bahudhA vibhinnA ekazatamadhvaryuzAkhAH sahasravA sAmaveda ekaviMzatidhA vADhacyaM navadhAtharvaNo vedo vAkovAkyamitihAsaH purANaM vaidyakamityetAvAJchadasya pryogvissyH| bhA0 (cInamA 1.5.70). For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarthI samajAya che ke pratyeka padanA pATha karavA A zabdAnanA rasAcA upAya nathI paraMtu niyama ana apavAdane AdhAra upadana karavAthI lAdhava thAya, tethI zrema AchA karavA paDe, saraLatA rahe ane samaya bace divaH rAdavim, tat punarapracArane: | nAna (bhA 1..1 9) kAthavA ravAnA saMtapatti vim (dI pU.9)]. Ama lAdhava jarUrI che, chatAM vyAkaraNamAM sarvatra, lAghava mATanA durA prapha hoya tema jaNAtuM nathI.paraMparAmAM zuM kAkAra kahe che ke parva ma 1 taddhitaH | ane tyAra pachI tatAH ema kahyuM che. paraMtu tema na karatAM tatAH I eTaluM ja kahyuM hatuM. tA paNa me nA artha paNa AvI jAta adala ka lAghava cAta, chatAM vArtikakAra ba stra, kama karyA che ? e praznanA javAbamAM vArtikakAranA bacAva karatAM bhAga kA re uha che ke AcAryana pahalAM marva nA khyAla AvyA ane pachI prAdaH nA tathI te pramANe karyuM . kAraNa ke rajhA kayAM pachI AcArya tana rada karatA nathI, arthAt lAdhavanI paravA karatA nathI.' vyAkaraNa zAstra/ zabdAnuzAsana : upara jAya tema vyAkaraNanuM sthAna viziSTa che. biyanta = virApA uryanta ) yutpattei zA kanaina ta cArapAm mAtra (cokha.bhA.1,pR.38) (AraNe judA kAnurAdhyanta (saMri-yanta vyutpannenena zadvA ityanuzAsanam / nyAsa0 anupUrvakaH zAsirvivicya jJApane dRssttH|- -tathA ca anuziSyante vivicya asAdhubhyo vibhajya vaidhyanta varnAta rakhe nyut aa phALe5. 3) nA dvArA zabdAnI vyatpatti karavAmAM Ave te vyAkaraNa arthAtu " gAra. prakRti, pratyaya vagara batAvIne zabdaddhine lagatI spaSTatA kaMra ta gabdAnuzAsana (viI: sAdhavA sadA pratyamAtaH | jJAnta cena teBI -dhamatra sAddhanurAsanam II pada.bhA.1,pR.9). Ama zabdAnI vyutpatti e vyAkaraNa nuM kArya che. zabdanuM anuzAsana ema kahyuM che tethI samajAya che ke vyAkaraNa zAstra arcanuM anuzAsana karatuM nathI, eTale ke sva-artha (pAtAnA. artha) ne abhivyakta karavA mATe prayAjala zabdanA sAdhutvane A zAstra siddha kare che paraMtu arthana vize vidhAna karatuM nathI.' taittirIya saMhitAmAM kahyuM che ke parva vANI avyAta hatI, tane prakRti- pratyaya ema vibhAgaparvaka rapa-karavAmAM AvI na stI. tethI davAe indrane vinaMti karI "OAra tA (A vANIne khullI karo (5'8 samajAvA)" AthI indra e akhaMDa vANa na va ca thI chuTI pADI na badhe prakRti, pratyaya vagere vibhAga karyA. A saMdarbhamAM, ba, bhAkhya bhUmikAmAM A paNa che che ke " juA: vicanAmAvarA pratye nImpana vartana madata madataH zaEdAnnitidIranA mAi (ki. 5. 6) vAkANAnA lAdhava mAMTe A graha haze paNa A rItanA darA Ai thI. (1) vairya saMjJariNam tatrave nAvara kaJtAmApakSacatumadaMtA mAM ( ki.rU. 39) tathA (1-2-25) nI si.ko. para: navaeNvaM tattI dIvArtha vai dgha va to nIja ta citrA mRtrI ta: pAne lAvamArthati patnatattadharmAtA suvai tathA (1-1-6 1) para saTHDananyA viphA -nAH vartavaH | mAI kAnana mAtrAjhIMdIvarAsArvatrivatve vatam | S0, (2) madatI saMjJA ema bhAvamAM vAraMvAra kahyuM che. pANinina avartha rAM phrA abhipreta haze ke nahIM. te kahevuM kaThina che, kAraNa ke temaNe TvacAnI saMjJA paNa lIdhI che. vaLI (3) kimarthamidamubhayamucyate bhave proktAdayazca taddhitA iti / - purastAdimAcAryeNa (= vArtikakRtA |chaa0) dRSTam / - na cedAnImAcAyAH sUtraNa tvA navataryAntiA ma0 (ki, pR.1 2), ahIM juo 3 madA vasaMmatA umart na nivartanta - -neAidIvA -raste - 0 0 (ahIM AcArya ta vArtikakAra), tathA juA (8-2-6) para pura-jJAtimAnArveda duSTa svara = dakSiNa iti tatpaThita tata uttarakAlamidaM dRSTaM pragRhyasaMjJAyAM ceti tadapi ptthitm| na cedAnImAcAryAH sUtrANi kRtvA nivartayanti // bhA0 vyAnajtra, vArtabdhatvarthaH nA0) nAvADanAt 0, (cokha.bhA. 6 khaMDa 2,59). jo ke te arthamAM thatA bhASAprayogAne pANinie avazya lakSyamAM rAkhyA che. chatAM.ju samarthaH paryAyaH II para jiM punaH kAraNamA naadishynte| taca laghvartha kriyte| laghvartha hyA naadishynte|bhaa0 laghvarthamityuktyA'rthAdezane gaurvmityuktm| u0. rAddAnImanurAsanamatra tuM rAnAmamanurAsanam . nAryAnAm (pada.bhA.153). (pa-1-90) nI 34 va vava para trA (=zipTalokavyavahAre / u0) svArtha prayujyamAnAnAM zadvAnAM sAdhutvamanana pratipAdyate na tvarthe niyogaH (=apuurvvidhaanm| u0) / pra0. For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkaraNa paNa prakRti pratyaya vagaranA upadeza dvArA padanA svarUpa ane tenA arthanA nirNaya karavAmAM upayogI che. " lAka vyavahAramAM artha vyakta karavA mATe zabdanA prayoga karavAmAM Ave che, pachI vyAkaraNa zAstra ta zabdanuM ja prakRti, pratyaya, vageremAM vibhAjana karIne tane spaSTa samajAve che. tethI kahyuM che sUpaDAthI jhATakIne jema choDAMne alaga kara tama vidvAnoe potAnI buddhi vaDe vANIne zuddha karI. Ama zabdanuM sAcuM svarUpa vyAkaraNa vinA jANI zakAtuM nathI. A rIte padanI siddhi ane AvaDa tana arthanA nirNaya karatAM paNa AvaDe. 10 vyAkaraNa zAstranuM kArya kSetra : papazAmAM vArtikakAra kahe che ke lakSya arthAt zabda ane lakSaNa eTale stra e be mIna vyAkaraNa thAya che. e rIte lakSya prathama Ave ane pachI lakSaNa, kAraNa ke zabda nitya che, kArya arthAt anitya nathI. tethI ghaDAnA upayoga karanAra te levA mATe kuMbhA rana tyAM jAya che tema zabdano prayoga karanAra vaiyAkaraNa ne tyAM zabda kharIdavA tA. nathI, kAraNa ke vyAkaraNa zAraga zabdane utpanna karatuM nathI. tethI bhAgakAra kahe che, pANinie zabdAnuM prathama uracAraNa nathI ja karyuM. (rArane di pAnanA rA : mALa) te to prayogamAM ja hoya che te zabdonI vyatpatti kare che. je hoya che te (sata) na vize zAstra spaSTatA kare che (sanvAcIna IzvaracA vAva ane mALa). TUMkamAM bhASA to hoya ja che ane zAstra pachIthI temAMnA zabdone prakRti, pratyaya vageranA nirdeza karIne samajAve che. ahIM prayogane lagatA niyama karavAmAM AvatA nathI paraMtu zabdAne zuddha karI karIne choDI devAmAM Ave che. temanA paraspara saMbaMdha ichA pramANe karI zakAya che. jo zabda nitya hoya to pachI zA stra zA kAmanuM ? e praznanA uttaramAM vArtikakAra kahe che ke zAstra to nivartaka che (nivarta-tyam ki.pa.41). - zabdanA prayA ga artha samajAvavA mATe hoya che tethI anyane huM artha samajAvuM ema vicArIne maNa rA Na 'bdano prayoga kare che. Ama ja te arthamAM prayojAela lakSyane tapAsIne vyAkaraNa niyama kaMre che. tethI kahe che ke amuka arthamAM prayojela zabdane lokavyavahAra - mAM thI laine vyAkaraNa dharma mATenA niyama kare che ke zabdano prayoga karavA apazabdanA na karavA. torthaprayuje zabde zAstramAM * vAgvai parAcyavyAkRtAvadatte devA indramabruvan imAM no vAcaM vyAkuru iti / tAmindro madhyato'vakramya vyAkarot / tasmAdiyaM vyakitA vadhatA o sAyaNa ,bhA.bha.(bhAratIya vidyA prakAza napR.1 ra1). tyAM aTala khulluM karavuM, spaSTa karavuM. kAnuM pUrvA zAsavinya jJApane (pada.bhA.1,pR. 7-8). * juoH strArthadbhUtapanAva vAva prayuti tava cAraDipa vimAnyatA prA (sarvanAnna . upara), samita titaDanA punatto catra dharA mananI vAta | trAH 20 2 / paraspazAmAM bhASya kAra A pha uddharI che (ki.pR.4) bha. paNa kahe che. arthAttatAnAM sAdrA vi nivanyanam | tIvadhaH pAnAM nArita vyavaraditA (vA.pa.ba. 13) 1) sara vyakiMtpiddhiH nirarthanirdhAthA mata mAra-ra vArtha { siddhahema prastAvanA.bhA.6, pR. 8 para uddharyuM che) T' A kSaNe caraNam II vA 4 RkSane 2 samudrita thI matA- -- rA traH mRtra kSaNam ma0 1. . zi zarthasava vALa para ki.mAvArtha va zreSTA rAnAm kavatha martata prazna | prava mI: neha prayoganiyama aarbhyte| kiM tarhi / saMskRtya saMskRtya padAnyutsRjyante teSAM yatheSTamabhisaMvandho bhavati tadyathA Ahara pAtram pAtramAdati mAtra jo prayutelnamamanurAsana pra0 (cokha.bhA.1,pR.16 7), nAM rAjya nAntarena vizva pram mA0 rUnizcaya tyarthaH mArA vica pracAra pradhAnyanopAnim| D0 (6-4-14) para tathA pratyottarapdyoH // pA0 lakSyasthityapekSayA0 / kA0 taccApekSya pryogmltvaadyaakrnnsy| pada0 ana tasmAdativyAptyAdidoSAdyAkaraNamUla evaM lokaprayoga iti niyamo na yuktaH kintu--- lakSyamuddizya lakSaNapravRttiH na tu lakSaNamuddizya lakSyapravRttiriti / tasmAtprayogamUlaM vyarimita thaIIThThala va varjIyAniti mavaHA mag0 naipa0 (sarga 2 /glA.82) para. mRna dhAtu - - - e varUpa upadezavAmAM Avyo che tethI zikhanArane te dhAtu sarvatra te svarUpa ja rahe che ema khyAla rahe, paNa zAraga (arthAt kRddhiH | e stra) e khyAla dUra (nivartana kare che tethI samajAya che ke kvacit mRna dhAtunuM mArksa e varUpa paNa thAya . AthI zAstrane nivartiA kahyuM. vArtha tvarthaH phAdarAH | vArtha saMpratyayathAmati sadbhaH pravuto mALa (ki.rU.105), For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAnAma: niyata | vA0 ki.pR.8). " kema yAThiyAmAM kapAlane agni para mUkIne kendrocAra karo ke na karo to paNa kapAla tape ja che, chatAM mancAracAraparvaka tapAvavAthI kalyANa thAya che, tema apazabda tama sAdhu zabda banne dvArA sarakhI rIta. arthabodha thatA hovA chatAM sAdhu zabdano prayoga karavAthI kalyANa thAya che ema bhAgakAra kahe che. tethI sAdhu zabdanuM anuzAsana karavuM arthAt temAM prakRti ane pratyAyanuM vizleSaNa karavuM, tenI vyutpatti karavI e vyAkaraNanA viSaya che, paraMtu janA pracAra nathI tene vyAkaraNa parzatuM nathI. mUvoi dhativaH / nI vA. rASTraprayAvityAnA nivRttiH II para bhASyamAM kahe che ke zirAnA prayAganuM anusaraNa karavuM joie, kAraNa ke je prayojAtA hoya te zabdAnuM A zAstramAM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che. bAvarcIta javAnA prayoga thato nathI tethI zAstra tene vize vidhi karatuM nathI.'* tethI jo vagere jevA sAdhu zabdono prayoga karavo paraMtu AvI vagere jevA asAdhu zabdono prayoga na karavo, Ditya nA prayoga thAya paNa zikhA Dutya prayojatA nathI tethI teno prayoga na karavA ama vyAkaraNa dvArA samajAya che. Ama chatAM 3ra-prayu , yu Tvasatravat | ema vA. ane bhA.mAM kahyuM tenA artha e ke pANininA samayamAM jeno prayoga thato na hato paraMtu te pUrve ja pracAramAM hatA tane lagato paNa niyama karavA joie.' vaLI bhASyamAM thAkSAmaprayu ema paNa kahyuM che teno paNa e ja bhAva i, ke, kahe che ke jenA viziSTa prayAga ke prayoganiSedha yAda na hoya tene lakSaNa pramANe ja samajavuM. paraMtu te umere che ke jeno prayoga na hoya tene vize lakSaNa pravRtta thatuM nathI." bhatuM. nitya zabdavAdI ane kArya zabdavAdInA mata darzAvatAM kahe che ke zAstra prayoga para AdhAra rAkhatuM nathI paraMtu prayoga zAstra para AdhAra rAkhe che eTale ke zAstrane prayoganA kAraNa tarIke kAryazaddhavAdI samaja che. te mata pramANe lAkamAM aprasiddha hoya tevA prayoga paNa zAstra svIkAre che. nitya zabdavAdI pramANe zabda anAdi levAthI zAstra prayoga para AdhAra rAkhe che ane gAlava vagere AcArya to mAtra prayoganA smartA ja che." A zAstra prayoga para AdhArita che mATe ja amuka prayoga zAstra anusAra kema zakya nathI e prazno uttara vArtikakAra," kahyuM to che (34 va ) " e vArtika dvArA Ape che. te spaSTa karatAM bhASya kAra aneka sthaLe kahe ke "te rItano prayoga thato nathI athavA te zabdanA e * sToka zabda kayeTa-nAgeza eka sthaLe be rIte spaSTa kare che? juo: 8-1-3) para strota tte rAhU: ghasaddhAH | zrI vumannapusafmatA mAtra thatAnaHSyantadA tamaH | g0 ahIM vataH nuM paMcamyanta letAM lokavyavahAra arthAt vRddha vyavahAra uparathI ema samajAze ane saptamyanta latAM vyavahata arthAt prayoga karanAra ema samajAze trIvarta na phArtho trIvArtA jyatA vyavaDithavA vRddhavartuparaMparA / nyu / 30 (cIkha.bhA4.pR13). / ' evamihApi samAnAyAmarthAvagatau zadvena cApazadvena ca dharmaniyamaH kriyate zadvenaivArtho'bhidheyo nApazadvenetyevaM kriyamANamabhyudayakAri mavatatA (ki.pU.8), tathA sara, rAvapUrva prathAne gamyucastagnya verAna vAva che. tethI kahe che : rAmAnA vacam | sada taramAM pramAm pArtha rAdajJAne dharmamAda nApadvijJAnegadharma' (ame tAM' zabdane pramANabhUta mAnIe chIe ane te je kahe te amAre mATe pramANa che ane zabdanA jJAnathI dharma thAya che tema kahe che. apagabdanA jJAnathI adharma thAya che tema nathI kahetAM).(cakha.bhA.1,pR.75). 18 ziSTaprayogAdANavatyAdInAM nivRttiH||vaa0 // ziSTaprayogAdANavayatItyAdInAM nivRttirbhvissyti| sa cAvazyaM ziSTaprayoga upaasyH| mA prayunimanvalyAnam na jALavayatItyAH rASTra prayuSyanta ta natti tevi rAvadhAnarmAta mAvaDo pra0 (cIkha. bhA.2,pR.1 25). 1" juoH puje satravat II (caukhaMbhAla,vADha) para saMpratyayujamAnAnA pUrva prayuttvanurAsane vartamatvAda prayu iti| yasya prayogo nopalabhyate tallakSaNAnusAreNa sNskrtvym| pra0 sNprtiiti| pANineAkaraNakaraNapraNanayakAle ityarthaH / u0 30 ythaalkssnnmpryukte| bhA0 yasya viziSTaH prayogo na smaryate nApi prayoganiSedhasmRtiH tadyathAlakSaNamanugantavyam - -naiva vA lakSaNa -maprayukte pravartate prayuktAnAmeva lkssnnenaanvaakhyaanaat| pra0 aprayukte lakSaNAbhAvasya yogyatA na tu lakSaNasyetyarthaH / vstuto'pryukttyATTAra thAyavapathaH | - - ira magara tathA rUthamava cAlyA jAyasI 30 (cakhe bhA.1,pR. 314). 2 / zAstra kAraNatvena yaH pratipadyate zAstratantraH prayogo na prayogatanvaM zAstramiti tasya etasmin darzane aprasiddho loke prayogaH zAstreNa pratipadyate0 ana yasya punarnityAH zadvAH / tasya prayogatantratvAt zAstrasya lokaprasiddhAH prayogANAM smAraH kevalaM bhavanti namasara ta 01 (dI ..ra59-6 0) For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / arthamAM prayoga nathI thatAM UmiyAnAt| mAi." sUtrakAre prayojela koi zabdano amuka artha karavAmAM Ave to ja vidhi sArvatrika rIte lAgu paDe anyathA nahIM, to kayA artha levA ke zaMkAkAranA te praznanA uttaramAM bhASyakAra aneka vAra kahe che je gata dApa na Ave tema thavA do, eTale ke lakSya siddha thai zake tevI vyavahArU dRSTi vaiyAkaraNe apanAvavI joie. tethI ja zabda kArya che ke nitya e bAbatamAM paNa pANininA abhigama atyaMta vyavahArU che. teo lakSyane najara samakSa rAkhIne nitya anityano nirNaya kare che. Ama temanA mate zabda amuka lakSyanA saMdarbhamAM nitya che ane amuka lakSyanA saMdarbhamAM anitya che." te pramANe zabdano artha jAti che ke vyakti te bAbatamAM paNa teo lakSyane baMdha bese te pramANe jAti huM vyakti ema artha le che eTale ke temanA mate zabdano artha yathAyoga rIte jAti tema ja vyakti che. / have A vyAkaraNazAstranI keTalIka maryAdA che. jema ke te apazabda (=duSTa zabda) nI vyAkhyA karI zakatuM nathI. (na caparAtA cintAmA tta / para tathA nadi rAye vyArAnApadvatvamanvArAtum| nyA). mANasa to loka vyavahAra uparathI o jevA sAdhu zabda ane navI jevA asAdhu sabdo zikhe che. temAM asAdhu zabdano prayoga thato aTake te mATe vyomba upayogI cAca che vadhava vava vavavecanAnAMpa, kanna kApravRttiH vamAM camApavA vinaMti / DI. yu.ke). taduparAMta koDi kiMgano nirNaya paNa AkaraNa nathI karI zenuM na cAlatA hAva viSa maLyAmu mAva saravALAnagara vacano // 12-68), vicam (4-1-koparI, kAraNa ke liMga lAvyavahAra para AdhAra rAkhe che. coranAro para kramAMka- vakalpa vAi, dA.ta.tAnuM eka TIpuM hoya to paNa tene mATe bahuvacanAnta strIliMgI paH zabda prayojAya che, eka strI hoya to paNa bahuvacanAnta puMlliMgI zabda varaH prayojAya che, eka hoya to paNa ghara mATe bahuvarcanAnta puliMga zabda vRdAH prayojAya che, te rIte retInuM eka kaNa hoya ane varasAda koi eka viziSTa samaye paDato hoya to paNa bahuvacanAnta strIliMgI zabda sivatAH ane varSAH anukrame prayojAya che. Ama liMgano AdhAra vyavahAra para ja che, te canna pratipAdya nathI paraMtu svabhAva siddha che. goyukara kahe che ke 1-2-53 thI 5) e pAMca trAmAM pANinie potAnA viSayanI rajuAtanI paddhati racI che. AmAMnA pAchaLanAM cAra savA bhASyamAM ApyAM nathI. pAMcAoe kiMga, vacana, kALA, uparana vagere vize panAmatane pradhAnAya ma vatA, komavatInuM praDanA mA huM, lagana pa rjhanam| eTale ke pratyeya ane prakRti e be sAthe prakRtino artha batAve che, adyatana kALa keTalo, goNa hoya te - juoH (5-2-96) pa2 mAnna mati-niIpAMDAta niIAMDasvAstikamidhAnAt| tathA(4-3-154) para vidhArAvyvshdvaatprsngg iti cenna tenAnabhidhAnAt // vA0 // tenAnabhidhAnAt / na hi vikArAvayavazadvAdutpadyamAnena pratyayenArthasyAbhidhAnaM svAt / (=vAmAvAt / pra. mayaTaH proLa tAnavAmAt| arthAt mavad no prayoga karavAthI te artha samajAto nathI tethI (co khaM.bA.4,pR. 2 26 huM tathApa-6) nI rlR nirava / ammAnna maryAdA ne kAmoDavavA kavamAnanuM / mA vAmAhena TucchAmAtranamIte na tu vAvatA pra0 dhAmarAdena trarnAmadhAnAt 30, (5-2-85) para urjA vA // vA 0 // muittam|miyAnAt // mA. tathA (caukhaM.bhA.4,pR.270,281,302,349) vagere. tathA patiH varAtttavudo (1-233) vimituM parimApiyAH saMyuddhaH pradaLa- -sAvittvarthapradAm / mA. ahIM saMdhi no karyo artha abhipreta che e praznanA uttaramAM bhASyakAra kahe che : thayA na TopastathAstu | mA~ (cokhuM.bhA.2,pR.30) ane (ki.pR.56). '40 tatra tyeSa nirNayaH yadyeva nityaH athApi kAryaH ubhavathA lakSaNaM pravartyam bhA0 sAdhutvajJAnAya ubhayathApi zAstramAvazca -zani parvanuM prAcI bobhA 1.5 5), - zabdano artha Rtti ke vyakti te vize vi punarAvRti pArthaH cidam mAmada | mA cAMdekha bhA.1.55), keNAcina jAtiH padArthaH keSAMcid dravyam pANinestubhayam lakSyAnurodhAt tat kvacit kizidAzrayate nyAsa0 OM juo (1-2-51) para cAmAMpa naLiAmAM vavapanAntaH strIoiDak rahyo, vApi coAiMta dvArAdaH punita bahuvacanAntazca, ekasyAmapi vAlukAyAM bahuvacanAntaH sikatAzadvaH strIliGgazca, varSA iti ekasmin viziSTakAle'pi pravartamAnaH strI bahuvacana vartate tasmAdvaiyeSAmapyabhUtizadvAnAM svAbhAvika liGgaM vacanaM ca tathA pAJcAlAdizAnAmapi iti nAtha yuvadvapanana / svAma., jo ke mahAbhASyamAM (caukhaM.bhA.1, pR.133) vaiSThA sitA caitane'samarthA ema nitI zabda eka -vacanamAM prayojayo che 8 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparjhana vagere na kahyuM breie, kAraNa ke arca abhivyakta karavo e sabda mATe svA bhAvika che, vokavyavahAra para AdhArita che, zAstra para nathI ema satrakAra kahevA mAge che, eTale ke lokavyavahAra ane rUDhi dvArA je samajAya che te sarva bAbata vyAkaraNazAstra nathI. zikhavatuM ema kahIne pANinie zAstranI maryAdA sucavI che.' have sAdhu zabdane kavI rIte samajAvavA te (anvArAna) vize bhASyakAra kahe che ke anvAkhyAna e rIte karavuM joie ke jethI giSTho (=vaiyAkaraNo) je prayoga karatA hoya teno virodha na thAya, kAraNa ke A zAstra ziSTAnA prayogane anusare che." ane aSTAdhyAya dvArA ja ziSTa koNa te jANI gakAya che (CmepA ziSTaIjJAnAryADaSTAdhyAyI mA). Ama manamAM rahela arcane vyavahAramAM abhivyajA karatI veLAe sAdhu ane asAdhu sabdono viveka karIne bhA dhAnI zuddhatA kema jIvavI teno bodha karavo e vhAluMganuM mukhya prayojana che. karaNa ke sAdhu ane anyAya sadAnI bheLa co nivAravA mATe vyAkaraNa zAstrano AraMbha thayo che . narI vagaranAM zabdo hoya che paNa temanA artha samajAto na hoya (eTale ke temanA artha nirukta va.mAM batAvyA che chatAM te sarva lokomAM prasiddha nathI ane temane prakRti- pratyaya judA pADIne spaSTa karI zakAtA nathI), AMkha mIcakAravI hAtha vaDe saMjJA karavI vageremAM zabda prayoga nathI hoto chatAM artha samajAya che, eTale ke jemanA artha Ama lokavyavahAra uparathI samajAtA hoya tenuM spaSTIkaraNa karavuM e vyAkaraNano hetu nathI. TUMkamAM samagra lokamAM prasiddha hovAthI gabda sAdhu thato nathI, paraMtu anAdi vyavahArane kAraNe jananA sAdhuttvanA nirNaya karavA joie nahIM to mAtra bAAiDAmAM jANItA ya (=vAdhimAM vAgane halAvavA mATeno lAkaDAno tAjetA vagerene tema ja mAtra devA karaNomAM jANItA di, ghu, meM vagerene asAghu gaNavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke te zabdo sarvatra prasiddha nathI." AthI anAdi vyavahAra sAdhutva nakkI karavA mATeno mApadaMDa che, bhASyakAra pote ja kahe che ke laukika prayoga sivAya zabdanuM svarUpa samajI zakAtuM nathI vaLI H 29 atimAna Thinnini ||x7, nathI ' A sutro paranI DaoN. nA aMzoH tA dina vana tapavama naitadupalabhAmahe vRkSayogAnnagare varaNA iti kiM tarhi saMjJA etAH / dRzyate ca saMprati vinaiva kSatriyasambandhena pAJcAlAdizadvastatI' vasIyate nAyaM yoganimittakaH kiM tarhi ? rudirUpeNaiva tatra pravRtta iti....zarathabhidhAnaM svAbhAvika na paaribhaassikmshkytvaat| loko'rthaH siddhaH kiM tatra yatnena kA0 1 2. vizaSTavA vidhAtri nuM zAstram| taMtra thayA zistraputtanuM matyaMta taiyA'dhIvata hatA dRA.1296. sira DoNa te mATe punaH pa; punaH ziSTAH vaivAyatA (vyAvatAra 308 / - -A vALAH dharmIyAnvI kAryonyuSA naeka kmmI jeTaluM che divasa cAle teTaluM dhAna saMgrahanAra ane lAbhahita)-cAtiyAvAH pAraM tAtatramavantaH ziSTAH (koika vidyAmAM pAraMgata ) - - coDayuM ne pAghyAyAvImIte ye pAmyAM viditAH rAdAratAMgha prayu| nRnamayamanyApi jJAAti ti ||mA. (6-3-109) e saMdarbhamAM bhatuM kahe che ke A bhASyakAra to prathama ziSTa che. 'mAdhyaroDanuM tviizaSTaH |'(dI.pR. 108), juoH samarthantra (2-1-1) para vo di AdA vepAmaryA na vijJAyanta-- namarI tarIte ||ntare vartyApa rAdaprayAna vo - gamyate-- akSinikopaiH pANivihAretha // na satyapi nijJAMtasyArthasyAnyAkhyAnaM kiMcidapi prayojanamasti bhA052 sAdhyasAdhusaMkanirAsAya zAstrArambhAnnAsti lokavyavahArAvagatArthAnvAkhyAne prayojanam pra0 tasmAllokasiddhAnAmeva nimittatvenAnvAkhyAna -vaidha purdArthAna mAtra 430 tathA supa manaH vas // no diIyAnupa ttaH vAra | para makAnta purvAmAMta no samAsa ma nathI thato? bhASyakAra kahe che mavatvAt| - -cazcaryo vAyavena rAmyata madAnta pumicchatIti| nAmo gAvitratvacAntana nvita mAnta putrIvatIti| mA eTale ke mAnta puti epa pratyavAnamAMthI mAtta purNamati e vAkyano artha nIkaLatA nathI. te para ke. siddhAnAM 5 rAdAnAM saMnirAsAya anvAvyAnuM niyate na svapratyuttApUrvarADhavyutpAtanAya |tra siddha (= prayogamAM hoya te) zabdomAM sAdhu ane asAdhunuM mizraNa na thAya te mATe spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che, nahIM ke aprayukta ane pUrve na hoya tevA zabdanI vyutpatti karavA mATe tathA anAvivyavahAra have sAdhutvaprathonavo na sarvovargAdiH| anyayA cAjJimAtrasiddhasvavAdInAM cAraNamAtrasiTighumAvInAmavyasAdhutvArpAttarvAti mAvaH // 30 (mRvAdyo dhAtavaH // upara) navI kiva nAndara coda m| smitha de vo sAdhAnAM prayono nAma (co .mA 1.5 3029.cA (8-2-83) 52 35 varSono sapo / tAyA po dvAvAnava vargo TrAvAtA monu 26 A! For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaH samyagjJAtaH zAstrAnvitaH suprayuktaH svarge loke kAmadhugbhavati / abha. dhuMcha tathA 2.7 4 2.04 no. sAthI zetaM. ayo| karavAthI kalyANa thatuM hoya to bIjA trIjA, e koi zabda jANavAnI jarUra na rahe ema nathI. eka zabdanA jJAnathI svargaloka maLatA pachI sarva zabdAnA sAcA prayoganuM to zuM kahevuM? satya e che ke vyavahAramAM prayojAtA sarva zabdA zAstranA kSetramAM AvI jAya che tethI aMdha zabda prayojIne bolavuM ema vyAkaraNa zAstra je dharmaniyama kare che te pratyeka zabda vyaktine lAgu 5. [anavayavavacanena (= sAkalyena |pr0) zAstrArthaH saMpratIyate |bhaa0 (1-1.- 84)] " mA.zrI. 14 05 mA.pA.pra.yo / hoya. tanI. saMpA0 21khatAna, parikSA. 2 vyaa.622|| nA. viSaya che. Adyantau Takitau / / na. (bhA.pyamahI 5. 2mane. dhAtabhA adhuMcha vyAkaraNanA prayAsane rakhAzayanyAye samajavA joie. gavayanA citra dvArA jema koine gavaca kevuM hoya teno khyAla ApavAmAM Ave che temAM vyAkaraNa zAstra prakRti pratyaya vagere batAvIne zabda svarUpano khyAla Ape che. e citra kama satya. gaya nathI. asatya che."tama vyAkaraNa nA A prayAsa che, kAraNa ke e to mAtra prayogane rapaSTa karavAnA upAya che ane A zAtrAmAM prAdhAnya prayAganuM che, upAyanuM nathI. tethI ja keTalAka prayAgAne svI kRti ApavA mATe uNAdi, paMpAdarAdi. nipAta-naa. pagAra yA..tazata zAstra. ma.samartha, sabhAsana svIritanathI. chato . pra.2nA asUryapazyAni mukhAni . apunargeyAH zlokAH, azrAddhabhojI brAhmaNaH yA 25.2samartha. sa.bhA.sAnA prayoga thA.ya ta thI, tabhana, 2vI. DA... .29. zAstra. 72tA. vyavahAra baLavAna che. vaLI bhASAprayoga karatI veLAe pahelAM prakRti prayojAya ane pachI pratyaya ama vibhAga nathI. hatA paraMtu samudAya mata 2.76 prAyo pA.ma. sA. (21.2. kalpanAmAtraM prakRtyAdivibhAgo na pAramArthikavastuH pratyastamitaprakRtyAdivibhAgaH samudAya evaM kasyacidarthasya vAcaka iti / nyA05.17). bhA.ma. 2.stra pravRtti saya cha," asatya. dA.2. satyana. A.[anRtena satyaM pratipadyasva / dI0 (pR.276)]." yA 29 no sabhyAsa. AL bhATe :vyA 323. na. abhyA. 2. nirartha cha ta mata mAmAcyA 224428. cha. bubhukSitairvyAkaraNaM na sAreNa lakSaNavyavasthAzrIyate tenoktArthAnAM prayoge'vyavasthA nodbhaavniiyaa| pra0 sthitasya gatiriti nyAyena pryogaanusaaraayvsthetyaahpryogeti| u0 21.2.tasmAtprayogamUlameva vyAkaraNamiti vyAkaraNAlloka eva valIyAniti bhaavH| malli. naiSadha0 (sa..22 ..82). 1.82 (6-1-84) 52 6. sAdhubhirbhASitavyam' iti dharmaniyamo'nena kriyate iti arthapratipAdanAya prayujyamAneSu sarveSvevedaM zAstramanvAkhyAnAya pravartate na tu kasyAMcideva shdvvyktaavityrthH| pra0 tathA ta 4 satra. 52 yadyekaH zadvaH - -kAmadhugbhavati kimartha dvitIyastRtIyazca prayujyate / bhA0 samyak jJAta ekopyarthavodhanAya suprayuktazcetkAmadhugbhavati kiM vaktavyaM srve'pi| evaM vyavahAre prayogaviSayANAM sarveSAM zAstraviSayatA sRcitaa| u0 tathA siddhaM tu dharmApadezane'navayavavijJAnAd yathA laukikavaidikeSu / / vA0 / / dharmopadezanamidaM zAstram , dharmopadezane cAsmiJchAstre'navayavena zAstrArthaH saMpratIyate yathA laukikavaidikeSu ca kRtAnteSu / bhA0 31 9: (1.-5-44) 52 kAryeSu yugapadanvAcayayogapadyam ||vaa0 nityazadvavAde tu prayogadRSTAnAmeva zAstre kAlpanikavidheyatveneSTapratyayavibhAgasiddhiH / rekhAgavayanyAyasyAdyantAviti sUtre bhASya eva vkssymaanntvaat| u0 (y| ...bhA. 1,5.378) tathA athavA eta -yAnuphyaM zadvAntaramupadizati * bhA0 te. 5.2 . 6. asatyaprakRtipratyayopadezena satyasya padasya vyutpAdanaM kriyate rekhAgavayeneva stygvysy| pra0 zAstraprakriyA kalpitA asatyA ityrthH|- evaM ca rekhAgavayavatkalpitAnityapadaviSayakaM zAstram etayA vakSyamANa -yAnupRA ayaM pANiniH zadvAntaraM vodhakazadvApekSayA bhinnaM rekhAgavayasthAnIyaM upadizati pratipAdayati0 u0 (yA...bhA.1.5.388) tathA evaM ca gAlavAtiriktaziSTairapi prayujyamAnatvAnniyamAsaMbhavaH // kiM caitatpakSe zAstraM rekhAgavayanyAyena kalpitazadvaviSayamiti kalpitazadve prayoktRniyamAsaMbhava iti bhaavH| u0 (yI...bhA. 5.392).sa.2: ataH prakRtipratyayavibhAgakalpanArUpo laghUbhUta upAyaH samAzrIyate lipivt| zakau0 mA 1 (5.5) tathA kthmnushaasnm| prakRtyAdivibhAgakalpanayA sAmAnyavizeSavatA lakSaNena |kaa0 ta. 52 kalpanAmAtraM prakRtyAdivibhAgaH na pAramArthikaH iti vaiyAkaraNaH siddhAntaM darzayati / pada0 (5.1.7),sa2." lini vivRta a-235.64 21.sa.tya. 385nA 2thI hatI. ta.tabhA anyAta. a a|| sUtra. nA.2tamAze 62 42vI. 5.DI.."mA 6728.yu.72 [ct. Panini made a fiction which of course he had to remove when terminating the book. Panini (1.01) yadapyucyate'samarthasamAsazcAyaM draSTavya iti yadyapi vaktavyo'thavaitarhi bahUni prayojanAni / kaani| asUryapazyAni mukhAni apunargeyA zlokAH / bhA0 (thI...bhA.1,5.370 tathA. a.4na. mA.2,5.321.). For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ murtI eTale ke vyAkaraNa bhAgyAthI peTa na bharAya, ema paNa vinAdamAM kahevAya che. paraMtu vyAkaraNa tA mukha che. nyAsa ane ke. pramANe zabdAnuzAsana e artha nAma ja vyAkaraNanA abhyAsanuM prayojana sucave che tethI vyAkaraNa zA ratranuM sA phAlU prayAina zabdanuM anumAna karavuM e che. bAkInAM ja vedarakSA, Uha vagere prayojana kahyAM che te pratyakSa nahIM paNa parokSa rIta prayojana che. prathama AhnikamAM Agamano AdhAra ApI bhASyakAra kahe che bAhmaNe koi prayojananI apekSA rAkhyA vinA ja aMga sahitanA vedanA abhyAsa karavA joie. e aMgomAM vyAkaraNa mukhya che ane mukhyane anulakSIne karela yatna phalIta thAya che. arthAt vyAkaraNa no abhyAsa jayoti prAmAdinI jema kAmya karma nathI paraMtu saMdhyopAsanAdinI jema nitya karma hovAthI avazya kartavya che. tema karyAthI zabdanuM jJAna thAya ane apazabda prayoga TALI kAya. pariNAme e rIte prayoga karanArano abhyadaya thAya. vyAkaraNanA abhyAsanAM pAraMparika prayojanonI paspazAnikamAM. bhAyakAre vistRta carcA karI che. te pramANe vedanI rakSA thai zake , yAyAgAdi karmamAM dAmAM na Ave , lokamAM abhaNa na gaNAie, zuddha bhASA pravAi ga kaa jethI koi blai javA ke strI javA na gaNuM vagara mATe vyAkaraNanA abhyAsa karavA, jarUrI che. Ama zabda zabdanA AAna mATe vyAkaraNanA abhyAsa jarUrI che, kAraNa ke vyAkaraNa te mATenA saraLa ane lAghavayukta arthAt pramANamAM alpa samayamAM siddhi apAvanAra upAya che. te sivAya anya koi upAya nathI. madhusudana : sarasvatI kahe che ke vaidika padAnA sAdhutvanA jJAna dvArA Uha vagere siddha karavAM te vyAkaraNanuM prayojana che. tethI pataMjalinA bha khi ane kAtyAyananI vArtiko sahitanuM pANininuM trimuni vyAkaraNa e vedAMga che jayAre komAra vagere anya vyAkaraNo vedAMga na kahevAya. kAraNa ke te to mAtra lokika prayoganA jJAna mATe che. paraMparAmAM prazna karyo che ke zikhanA prayoga upara ja AdhAra rAkhavAnA hoya to pachI vyAkaraNanI ga jarUra che? bhAgakAra kahe che ke aSTAdhyAyInA abhyAsa na karyA hoya to paNa kvacit, koi zu che gabdaprayoga karatA tethI tene vize "A ziSTa che, " tema khyAla Ave che. tethI kahe che, phiTarajJAnArthI DaprayAthI 7. paraMtu e khyAla ja vyAkaraNa jANatA hoya tene Ave, te sivAyanAne nahIM. tethI vyAkaraNanA abhyAsa, atyaMta Avazyaka che te samajAya che. pANininA pUrogAmIo : bhAratIya paraMparA bhagavAna zaMkarane vyAkaraNanA Adya praNetA mAne che ane temaNe dAkSIpatra pANinine mAhezvara strI ApyAM tema kahevAya che. * upara kahyuM tema bRhaspatie indane vyAkaraNano upadeza karyo hato. A saMdarbhamAM bhatuM. kahe che ke avicchinna paraMparA ane rakRti rUpa zAstranA AdhAra laina ziSToe zabdAnuzA rAnanA prAraMbha karyo che, " potapotAnA samayamAM ja te AcArya zabdAnuM pratyakSa grahaNa karyuM. parva parvanAM vyAkaraNA uparathI samajAya che ke parva e. %aa hatA. Ama vyAkaraNa zAstra anya paraMparA nathI. AcArya pANini parve paNa aneka vaiyAkaraNA thai gayA hatA. "vedamadhItya tvaritA vaktAro bhavanti vedAnno vaidikAH zadvAH siddhaaH| lokAca laukikaaH| anarthaka vyAkaraNam iti / tebhya evaM vitAbhyazaikhyaH su mRtva kArca 8 pAzvamanvITe- -mani jhonanAghere cIvaramati ki.rU.53.saraH tuTapradajdItA vA mItA vA pAnataH pitRkhyAmamirAto vA sucArane zramaN | nyAH0 (bhA.1pR. 178-92. lA.da.pu.maM.) - vyAkaraNasya cedamanvartha nAma / - - - etacca sAkSAtprayojanam pAramparyeNa tu vedarakSAdIni prayojanAni 0 (31.). bhASyakAro vivaraNa -kAratvAd vyAkaraNasya sAkSAt prayojanamAha- atha zadvAnuzAsanamiti / prayojanaprayojanAni tu rakSohAdIni pazcAdvakSyati / pra0 . " brAhmaNena niSkAraNo dharmaH SaDaGgo vedo'dhyeyo jJeya iti / pradhAnaM ca SaTsvaGgeSu vyaakrnnm| pradhAne ca kRto yatnaH phalavAnbhavati // mA nirAzana kApyAnajJAnayoH khyatve nivAryatA sAyaNa ,bhA.bha.(pR.101)]. 10 04aa: evaM vaidikapadasAdhutvajJAnenohAdikaM vyAkaraNasya pryojnm| tacca vRddhirAdaijityAdyadhyAyASTakAtmakaM mahezvaraprasAdena bhagavatA pANininaiva vircitm| - - - tadetattrimunivyAkaraNaM vedAGgaM maaheshvrmityaakhyaayte| kaumArAdivyAkaraNAni tu na vedAGgAni dinuM vajana mAtrajJAnArthAnatyavantayam (prathAnabhaMda 5 11). 1? sara ne virAM tanamanana (= daMnumatA) vedadhA kRtam vat vyAdaratADanena na pamavatam II (vA.rA.ki.ko. 2. 29). * yenAkSarasamAmnAyamadhigamya mheshvraat| kRtsnaM vyAkaraNaM proktaM tasmai pANinaye namaH // pA0zi0 57 |v? " juA tara-mati phA -mRta navanAmU AzrityAkhyate rASTa: rAdanAmanurAsanam II (vA.pa.ba.43) mAyasmAtsye sve kAle sarve zadvAH pratyakSato gRhyante pUrvapUrvavyAkaraNavazena tu tasmiMstasmin kAle sattAnusaMdhIyata tAvatA tara-mannAra-~~rapUrAsa | ('pada, pR. 9), For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pANinie parvatrano arthAt prAcIna vyAkaraNono nirdeza karyo che tema bhAgakAre aneka sthaLe sucavyuM che. vAstavamAM, 25.TAdhyAyI.bhA. 14 5.ni.2. sa.naM. 5.2.bhI.mA.nA. nAma. sAyaM. 782.5, uyo.cha." ta65.rAta prAcAm ,udIcAm ,AcAryANAm saMbha parokSa saMyo. 5 // 7, (4.78sA pyAbhyA... prAcAm 2 41. sa.ya.va.vA. mATe prayo.4yA cha se.ma. 8 7.) ta. batAve che ke jayAM jayAM ucita lAgyuM che tyAM tyAM pANinie purogAmInA matano svIkAra karyA hatA. tethI aneka sthaLo. amuka AcAryanuM (jema ke gAlavanuM) nAma vikalpa sUcavavA mATe mUkyuM che ema vyAkhyAkAro noMdhe che. DA. dhIme kahe che ke pANini viziSTa kAraNosara purogAmIone ullekhe che temAM jANItA vaiyAkaraNAe maMjura rAkhela prayogonAM udAharaNa Ape. che paNa anya koi tene anura ke svIkAre tama icchatA nathI.* ghacit pajayabhAva darzAvavA mATe amuka parvAcAryanuM nAma bhayaMtama 52.TI.A.a.2. nA .4ma gAlavagrahaNaM pUjArtham / (nAlApana nAma. 5.4ya.mApazariyA bhajyU.) pANini -2. prAcIna pN.yaa.23|| nI. dhAtu sarvanAma, vRddha , vinAma , sandhyakSara, samAnAkSara , saMkrama, num , tatpuruSa pArasana sN.2|| svIkArI che. kA.nAve ke pUrvAcAryanI tapuruSa e moTI saMjJA apanAvavAthI uttarapadArtha pradhAna hovuM e tenA dharma paNa sAthe AvI jAya te mATe strakAra te apanAvI che. pANinie purogAmIonAM sUtro paNa lIdhAM haze tema gAya che. jema OM paryAyAnaM lupi yuktavayaktivacane / 7. sUtra. darIna tanu una . aho'dntaat| (8-4-1) mA ahnaH prathamA ta parpasatra mA.nA. ni. (pUrvasUtranirdezazca / bhA0), auG ApaH / (7-1-1.8) 24.lI. o- 2naM. Git u. chata. pUrva satra mAnA ni21.(puurvsuutrnirdesho'ym| bhA0 )+7 52.5.zA.bhA. 52. pA. ta.bha. 4 mAdhyamAM, "pUrva satra (prA. thI, na pyA. 72575.) mA. akSaranaM. varNa / senaka (gireH senakasya // ) zAkaTAyana (triprabhRtiSu zAkaTAyanasya // ), zAkalya (sarvatra zAkalyasya // ), ApizIla (vaapishleH||), bhAradvAja (Rto bhAradvAjasya // ), gArgya ,kazyapa ,gAlava (nodAttasvaritodayamagArgyakazyapagAlavAnAm // ) cAkravarmaNa (I cAkra varmaNaH // ), sphoTAyana (avaG sphoTAyanasya // ) vagaire + prAcAM Spha taddhite // pA0 prAcAmAcAryANAM matena0 / kA0 5.paraMtu prAcAM kaTAdeH // pA0 prAgdezavAsinaH kttaadeH|| kA0 ane, praacaamupaaderddjvcau|| pA0 prAcAM grahaNaM puujaarthm| vetyeva vrttte| kA0 a.na. udIcAM vRddhAdagotrAt // pA0 udIcAmAcAryANAM matena / kA0, udIcAmAtaH sthAne ykpuurvaayaaH|| pA0 udIcAmAcAryANAM matena - -udIcAM grahaNaM viklpaarthm| kA0 5.. 22.2: prAcAma -vRddhAt phin bahulam // pA0 prAcAM matena / kA0 57 387 : udIcAM prAcAmanyatarasyAM bahulamiti sarve vikalpArthAsteSAmakatamenaiva sidhyati , tatrAcAryagrahaNaM pUjArtham / kA0 ' Panini & the Veda - Thieme (p, 413). 2.4 yAta. hI...., si.DI..pa.bhA. da. 7.040mI: (1-1-44) nI AcAryadezazIlanena ca tadviSayatvam ||vaa017 // ta 52 yacchAstre punaH punaH pradezeSu AcAryagrahaNametat zIlamityucyate tatra yaddezazIlanaM tat tadviSayamiSyate eG prAcAM deze ityevNprkaarkm| 0 dI0 (1.25.8) tathA tatra tasya zadvasya tadviSayatvameva syAtsarvaprayoktRprasaGge gAlavasyaiva tatproktRtvamiti niyamArtham / 0 pra0 ma.na. u0 (thI..(ma... 1..5. 318). 4404mA: iko hrasvo'Gyo gAlavasya // 652 gAlavasya AcAryasya mtenaanytrsyaam| kA0,9.DI.gAlavagrahaNaM pUjArthamanyatarasyAm ityanuvRteH / tathA gireH senakasya // senakagrahaNaM puujaarthm| kA0, zAkalyagrahaNaM vibhASArtham / kA0 etena pUjArthatAzaGkAM nirasyati / yadi hi pUjArthameva tat syAd vikalpo na bhavediti bhAvaH / nyA0 (5..1-1-16 25.naM.17 652). 45 mI: sandhyakSarANItyanvarthA pUrvAcAryasaMjJA saMdhIyamAnAvayavatvAt |pr0 (yo..bhA..1.5.1.10), samAnAkSarazadvena pUrvAcAryanirdezA dako'bhidhIyante |pr0 (ya...bha.1., 5.1.16), saMkrama iti / guNavRddhipratiSedhaviSayakGitaH prAcAM saMjJA |pr0 (yI..bhA.1.5.183 ), numiti nakArasya pUrvAcAryasaMjJA |pr0 (yo..bhA. 1,5. 204) tathA (2-1-22) 52 pUrvAcAryasaMjJA ceyaM mahatI . tadaGgIkaraNamupAdherapi tadIyasya parigrahArtham / uttarapadArthapradhAnastatpuruSa iti| kA0 / 4 . saM.2satra. 52 : vyaktivacane iti ca liGgasaMkhyayoH pUrvAcAryanirdezastadIyamevedaM suutrm| kA0 47 pUrvAcATTai api dvivacane Gitau ptthite| na ceha kvcidpyongprtyyo'sti| sAmAnyagrahaNArtha ca pUrvasUtranirdezaH tena yaH pUrvasUtra auG tasya grahaNaM bhavatIti prathamAdvitIyAdvivacanavAgrahaNasiddhiH |pr0 tyA mAya.2 57 : 2 // vI zata. . .niha a.yAya . (ko'yaM prakAraH / ayukto'yaM nirdezaprakAra ityarthaH / u0 (thI.. (bhA...5.. 22). For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahetA hatA." ema ullekha che. (1-2- 68) paranA bhASyamAM kahe che ke parvastra (prAcIna vyAkaraNa) mAM netra nI vRddha saMjJA karavAmAM AvI hatI. * A sarva saMdarbho uparathI spaSTa samajAya che ke pANini pUrve vyAkaraNa zAstranuM sArI peTha kheDANa thayuM pANininA purogAmI Ano vicAra karyo. paraMtu temanA samakAlIna koNa hatA te vize kaMi mAhitI maLatI nathI. koi tamane kAtyAyananA samakAlIna kahe che. koi te vyaDinA mAmA hatA tema kahe che. mahAbhASyamAM kolsa ane pANininA be vAra sAthe ullekha che te uparathI te samakAlIna haze ema kalpanA karI zakAya ? jA, te konsa nirutamAM ullakhela kansa ja hAya, tA. te yAskanA samakAlIna ke purAgAmI hatA tethI nirAkAra yAska pANininA samakAlIna hoya tema zaMkA thai zake, paraMtu vidvAnonA mata yArDa pANininA purogAmI hatA. kAraNa ke aSTAdhyAyImAM caskano ullekha che, jo ke yAskano nathI." mAhezvara sUtrA : aprAdhyAyInA prAraMbha pUrve 18 strI che. te pratyAhA rasUtra, akSarasamApnAya, zivatra, mAhezvarasUtra, nandI ke -zvara stra, vastra[pada, (pR. )] tarIke oLakhAya che. A akSarAmAsnAyanA hetu lAghavapUrvaka zAstranI rajuAta karavI te. che. paraMparA pramANe mahAdava 1,4 vAra DamarU banAvyuM ane temAMthI A satrA utpanna thayAM. nAgaNa be sthaLa tanA kartA mahAdeva, che ema kahe che,' varNanA upadezazA mATe A bhASyavAkyanI avatArikAmAM kaMyaTa prazna kare che ke varNAnuM jJAna to mAtRkA pATha dvArA paNa maLI zake che to pachI A mAhezvara trAnA upadezanI zI jarUra che?' te uparathI samajAya che ke anAdi varNA mAtRkApATa rUpe hatA ja to paNa pratyAhAra racIne lAghavapUrvaka zAstranI pravRtti thai zake te mATe pANinie temano viziSTa kamaparvaka cAra karyA hatA. te ja vAta vRttisamavAvArtha vaparAH I e vA. ane tenA bhAgamAM kahI che. mAhezvara patramAMnA ai-kAra -nA vivRtApadeza nI carcAmAM, 3 ane 5 e stromAM I-kAranA be vAra upacAganI carcAmAM tathA 3 varNAnuM ut sAthe ane nyU varNAna - varSA sAthe mUke che te bAbatamAM bhAgya kAra kahe che ke e rIte kaMika sucana karavuM e AcAryanI gelI che. te uparathI kahI zakAya ke bhADAnA mata mAhezvarI sUtronA kartA pANini ja che. jo mAhezvarI sUtronA kartA ziva che. tama bhASyakAra mAnatA hota to temAM namAni man mAM meM ane n e be anunAsika tuM mukyA che tenI TIkA na karata. vivRtApadeza nA saMdarbhamAM bhatuM. prazna kare che ke pANinie 3-kArane vivRta nathI karyo tethI vArtikakAre vivRta meM-kAra -na AvarI levA mATe kAraga vivRtaparA uTRUryaH vAva dvArA dalIla karI che ema samajavuM ke pachI 3 . stra. 15 juo va vIdu: pUrvatra II | hAthavA pUrvasUtre vara-cAkSamiti saMjJA biyata | mAM pUrvasUtra tA vyavirantire che. prava (cIkhe.bhA.1,pR.147) tathA pUrvatre tra vRti saMjJA biyatA mo pUrvAvArthavRta vyavarane 0i juo: pUrvatranirdezo vA''pizalamadhIta iti ||vaa0 / / pUrvasUtranirdezo vA punarayaM drssttvyH| pUrvasUtre'pradhAnasyopasarjanamiti saMjJA kriyte| bhA0 pUrvasUtrazadvena pUrvAcAryakRtaM vyaakrnnmucyte| pra0 "haracaritacintAmaNi prakAza ra (cokha bhA1.nA prAraMbhamAM pR.1 thI 5) juA. ahIM varaci (=kAtyAyana)ne pANininA samakAlIna kahyA che.tathA (3-2-108) para tapave sunivRttvartham AvI | para tarI oi viSaye suDoDanivRttiryathA racati | upasadivAn kautsaH paanninim| upAsadat / / bhA0 tathA anadyatanaparokSayozca ||vaa0 // 52 anadyatanaparokSayozca vA liDvaktavyaH / 3pavAnuM vatsaH pAnam pArsalU upasa8 mA juA yara-rimyo ne ! (2-4-6 3). A sutra bhASyamAM nathI 50 nRttavasAne naTarAjarAjo nanAda DhakkA nvpnycvaarm| uddhartukAmaH sanakAdisiddhAnnetadvimarza zivasUtrajAlam // nandI0 kA0 1) 51 04ma. kiM sUtrakAreNa vivRtopadezaH kRto0 pra0 5.2 u0 sUtrakAro mahezvaro vedapuruSo vA yenaakssrsmaamnaaymityaadyaitihyaadityaahuH| (cokha bhA.1,pR.80). ahIM 36 no prayoga sucave che ke paraMparAmAM ema kahevAya che paNa nAgezana ta mata kadAca svIkArya nathI. paraMtu anyatra te strakAra eTale pANini mATe ane AcArya eTale pANini ke vArtikakAra ema samajAve che. 5mA nanu lokaprasiddhamAtRkApAThenaiva varNajJAnasaMbhavAnmAhezvaro varNasamAmnAyaH kimartha iti pRcchati bhASye kimartha iti // pra0 11.0427 // kiM punarvarNosattAvivAyaM NakAro dviranuvadhyate ? - - etajjJApayatyAcAryo bhavatyeSA paribhASA vyAkhyAnato vizeSapratipattirna saMkSiNam ta aa ya 3 meM II (8-4-68), phu race vivRtI saMvRtatA pratyArpatta zAritA (ki.pU.15), sara. dvAvArthI zankI te vastunyanArtivaratunAtarUpAiti moDaluM hastro haju (ejana pU.32) 13 For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvArA vivRta - kAra saMvRta thai jAya che tema sUtrakAra kahyuM hovAthI A vArtika dvArA pANinie vivRta karyA che tenI pharIthI spaSTatA karI che ema samajavuM? kya, A rIte mUke che. sUtrakAre ja vivRtano upadeza karyo che ane vArtikakAra tenuM prayojana kahe che ema artha che ke pachI sUtrakAre - kArano vivRta upadeza nathI karyo tethI vArtikakAre te vize prazna karyo che ema artha che? A vidhAna uparathI samajAya che ke bhartu. ane dyaTa pANinine mAhezvara stranA kartA mAne che ane svAmI dayAnaMda, "bha.da., skandaravAmI (i.sa. 6 30) vagere pANinine ja kartA mAne che. tethI mAhezvarI sUtronA racayitA pANini ja che ema jaNAya che. aSTAdhyAyI- bhAratIya RSIoe bhASA vize vaijJAnika paddhatie vicAraNA karI hatI te prAtizAkhyo vagere grantho upara -thI jANI zakAya che. paraMtu temAM judI judI zAkhAmAMnA zabdAnI siddhi karavAmAM AvI che ane te paNa saMparNatayA nathI. karavAmAM AvI, kAraNa ke temAM prakRti-pratyaya vibhAga dvArA spaSTatA nathI tathA udAttAdi badhA svarane temAM levAmAM AvyA, nathI. jayAre A vedAMgabhUta pANinIya vyAkaraNa zAstramAM tA vaidika tema ja laukika sarva zabdAnuM anuzAsana karavAmAM AvyuM che. * ta parve aneka vyakiraNo racAyAM hatAM, paraMtu pANinie e sarva kheDANane najara samakSa rAkhIna TAdhyAyI nAmaka addabhUta strAtmaka kRtinuM nirmANa karyuM ane te adyaparyanta saMskRta bhASAnA vyAkaraNa no AtaMtama grantha che. jo ke e dhyAna rAkhavuM joie ke A kRti saMskRta bhASAnA vyAkaraNanuM eka sAmAnya pAThya pustaka nathI, paraMtu atyaMta zraddhA ane pavitra vedAMga che. atyAre ja upalabdha che te granthamAM Azare 3941 trA che ane tene ATha adhyAyamAM "'vahecavAmAM Avyo che tethI ja te aSTAdhyAyI tarIke oLakhAya che. strabaddha hovAthI A granthane mATe kvacit kRtra zabda paNa prayojavAmAM Avyo "juA: manapUrva pAnanA vivRtatvamatamupasaMcAti sata sRtAnyAhyAnamati thI . ta pratyArpatta zatA -- -sarca na vetRpremano H zava vivRtatve tathati utpAdananA vRrtAmatA (dI.pR.49),ahIM ninA utam ane vartArA rUpAMcAyataio ema saMbaMdha che tethI pANini mAhezvara stronA kartA che tema samajAya che, vimara prayogasthara vivRtatva nirvIrtata iikripAThAvA tara-mAt nirava vivRtatve pratijJAnIte rUtvacaiva tri pratyAttiH 1 (aMjana pU.pa0), paNa A uta vitatratavamudrI Ii Bra-cAkSarasamannA vAvedAranavAra na lazcattara-vaivameva veDhe paripUrve marcamANam ta vyAtim 30 (cIkha..bhA.1,pR148), jo ke bharyu.mAM tAMti mata carthamathuchanne vandratA vimara vArthivadara = zcartAritA (dI.pR.99) ema che paNa rasamannAthI e zabda nathI. tethI, tamane mata mAhezvara satranA kartA pANini ja che. 5" ki sUtrakAreNaiva vivRtopadezaH kRto vArtikakAreNa tu tasya pryojnmuktm| athavA'kRta eva vivRtopadezo vArtikakRtA codytvenoMpavIta ta praznaH | g0 (cokha.bhA.1.8) 36 e.bhASya bhA.1 (pR.11 tathA noMdha 4) temaNe bha.dI.nA matanuM khaMDana karyuM che: madharAtana mahezvaranivAtamistym| atrocyate na tAvadvArtikaM dRSTvA sUtrakRtaH prvRttiH| Arabdhe'pi vArtike RkAralakArayoH sAvarNyasyAnityatAM jJAtuiM rtavya vi rAjAH (za.ko.pR.39) mAM dIkSite pANinine ja mAhezvara stranA kartA mAnyA che tema SNAya che. 57 juo nA 3 [ ta TLanIvapratyAdasamAnnayavat nira0 1/2 upara. saMcATIDhuM (pR.146 ane AgaLa). * pANini ane prAtizAkhyanA parvAparya vize mata bheda che. bhAratIya paraMparA prAtizAkhyone prAcIna mAne che.rAtha, merA. prAtizAkhyAne pANini parvanAM mAne che. golDa, pANinine purogAmI mAne che. juA Gold. Panini, (P.212--227). juo (6-3-14)para phavize vatvastharamAma ivavyam vadurum 3nyataram -- sarvavaparipatuM hI rAstram mA AMtarArthasdbhaave'pi sarvavedasAdhAraNenAnena zadvAnAM pratipAdanaM kriyate tacca pratipadapAThasyAzakyatvAt bahulAdigrahaNena kartavyamityarthaH / pra0 tatra hi tattacchAkhAgatAnAmeva zadvAnAM pratipAdanaM tadapi na kAtsnye na prakRtipratyayavibhAgAnAM svarANAM ca sarveSAM ttraasNgrhaat| idantu sarve vaichino piAnAM ja rAddhanAmanurAsanamatvarthaH 30 (cIkha.bhA.1,pR. 2 20). " juAtrei rAtre mAre phAvaTAcanam sarasvate vAparAtre rAtre nIm | * bhinna mato mATe A K.M.K.Sarma: Panini , Katyayana & Patanjali. Pp.I f.) Gold.(p. 134) mULa pANininAM sUtronA saMhitA pATha hatA tema jaNAya che (cf. Thieme - Panini & Veda p.128 ).A kAraNe paNa sUtra saMkhyAmAM phera thAya je For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. nAma satra meM sAdhyAthI tabha. 4 tamAMnA yoga (=sUtra.).2 bhASya..2 aSTAdhyAyI se nAma.na. saM. 2 7.03 nijAmA tana bhATa apTaka nAma 56 // prayA. 4yu, cha (mA. sUtrAcca kopadhAt // 52 kA0) tanA pratye. adhyAyanA thA.2 bhAga (pAda) 7.5 / 5.2 pati nana. mAdhya. tara 4 sa.na. ma. sAdhyAyI.ma. ita.tama 4 yogya nathI., a.21|| 74 satro 52 (mAya nathI tabhI nA dhAyA satrAnA anya satrA. 52nA mAdhyamAtama bhAvAta.tadvitasya kitaH // 2. sa.na. mAdhyama tanA hama pramANa nathI chatA. tanA yogavi.mA.vi.za.nI. ya. gotre kuJjAdibhyazcphaJ / / (4-1-88) nA mAdhyamA 7.05 aTAdhyAyIne maLa ravarUpa kevuM haze. tenA prAraMbha kayA sUtrathI thAya che ane aMtima stra kayuM che, temAM mULa strA kaTalAM ane kayAM haze. temAM prakSepA thayA che ke kema ane thayA hoya to kyAM kayAM thayA che, " eTaluM ja nahIM paNa tenA vividha stara hovAne che. ane temAM nAM keTalAMkana yogavibhAgane kAraNe judAM gaNavAmAM AvyAM. ahIM noMdhavuM joie ke strI para vRtti hatI. tethI koi sthaLo bhAgakAra A sutrAne vArtikAthI judAM pADavA vRttistra kahe che, kAraNa ke sutrA para vRtti hatI paNa vArtikA para vRtti. na tI 212. : (2-1-1) 52 na brUmo vRttisuutrpraamaannyaaditi| kiM tarhi / vaartikvcnpraamaannyaat| bhA0 pANinisUtrANAM vRttisadbhA -vAdvArtikAnAM tadabhAvAcca tyorvessmyvodhnaayedm| u0 samarthaH padavidhiH // 12.5jI (2-2-24) 52 kecittAvadAhuH yadvattisUtre iti- - apara AhuH yadvArtike iti / bhA0. / adhIyate asmin iti adhyAyaH / ghny| 5.2.52. (ibha6 3.2).sa.2H tena adhikaraNe gha vAdhitvA ghaJ bhvti| pra0 adhIyate'sminnityadhyAyaH / svAdhyAyakAlaH / u0 (thI.. (bhA..3.5.227) nanu coktaM sUtre vyAkaraNe SaSThyartho'nupapannaH iti / naiSa doSaH, vyapadezivadbhAvena bhaviSyati // bhA0 (thI.mA....5.78), dvAbhyAmapi zadvAbhyAmaSTAdhyAyAH prtipaadnaavytirekaabhaavH| pra0 sUtraM sAmAnya vyAkaraNaM vishessH| sUtrazadvenASTadhyAyyeva tadekadeze tu yoga vyavahAra eva0 / u0 (cI...(mA.1,5.71) tathA aSTAdhyAyIna arthamAsUtra 1.76 pra.yAcyA 7 : (2-3-66) nI, zeSe vibhASA // vA0 // 52 zobhanA khalu pANininA sUtrasya kRtiH| bhA0 tathA (9-3-1) 52 sUtraM tarhi bhidyte| bhA0 aSTadhyAyIlakSaNaM sUtraM saMnnivezAntaraNa bhidyate ||pr0 (1-3-105) 5.2 yadi tarhi ziSTAH zadveSu pramANam , kimaSTadhyAcyA kriyate ? shissttprijnyaanaarthaa'ssttaadhyaayii| kathaM punaraSTAdhyAyyA ziSTAH zakyA vijJAtum ? aSTAdhyAyImadhIyAno'nyaM pazyatyanadhIyAnaM- - yo'yaM na cASTAdhyAyImadhIte * bhA . " sUtrAcca kopdhaat||(4-2-11) 5.2 . bhA. aSTakaM sUtram (ma.rthAt sUtra.pA. 20183) saM. nAma mAdhyaM 7 (pANinIyamaSTakaM sUtraM tddhiite| kA). 12. zasatra52 aSTAvadhyAyAH parimANamasya aSTakaM pANineH suutrm| sikau0 (mahI sUtra 2.56 aSTAdhyAyI bhAra). 16 evaM tarhi svare yogavibhAgaH krissyte| idamasti citaM / - -tataH taddhitasya / tadvitasya ca cito'nta udAtto bhavatIti / - - tataH kitH| kitastaddhitasya udAtto bhavatIti // bhA0, .bhA. taddhitasya / / ane. kitH||2.m. vi.mAhita. satra.) 2pyA. , paraMtu yA vibhAgAnI yA 652thI nAza bhAna bhAbhA satra. .[taddhitasya / / (6-1-64) nI.si.DI. 52 zesa.2.] tayA 4aa kRta granthe / (4-3-1.1.6) nA mAdhyamA yogavibhAgAtsiddham ||vaa0 // yogavibhAgaH krissyte| kRte grantha / tataH saMjJAyAm - -tata kulAlAdibhyo vuny| saMjJAyAmityeva // bhA0 mAdhyamAM. na sApalA. saMtrI nA. ahI. ni. 7. ta65rAta. yaa..vibhAga karavAnuM kahyuM che te aSTAdhyAyInA saMhitA pATha hovAnuM samarthana kare che. 1 ma ka nipAtana stro,vedika strI, pUrvanA ane uttaranA prayogone lagatAM sUtro mATe bhAge mULa aSTAdhyAyInA aMza nathI, anya utA miAnAM .. satrAmA 59) pra.kSe.pI. sa.na. pA.ma.67. nAntaHpAdamavyapare // 6-1-1.16) se. sUtrano .. bhAM prakRtyA nAntaH pAdamavyapare // a.bha. 5.47.ta. 5.2 a.nIdhi : kecidiha nAntaH pAdamavyapara iti paThanti . te saMhitAyAmiha yaducyate tasya sarvasya (28 pratimAya 5||2naa) pratiSedhaM varNayanti // kA0, vRddhasya ca pRjAyAm // 4 / 1 / 166 // 52 vArtikakArIyaM cedaM suutrm| vRttikAreNa sUtreSu prkssiptm| pada0 21 // satra ma..bhA.bhA nathI. a.zi.a.bhAnu kapiJjalahAstipadAdaN / (4-3-1.72) satra. (mAyabhA. pa..satra. 52nI pAti tarI.cha. mAdhyamAM. AtharvaNikasyekalopazca // (4-3-1.72 ) na. pA.. For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNe tathA prakriyA.granthomAM vyavasthA UbhI karavAmAM AvI che tene sthAna aSTAdhyAyImAM vipayAnI chUTaka chUTaka carcA. karalI javAmAM Ave che. temAM kavacit ekavAkyatA jaLavAtI nathI tethI A grantha eka ja kartAnI kRti che ke aneka kartAnI, vagara aneka prazno vidvAnoe carcA che. paraMparA aTAdhyAyanA siddha (a.1 thI 8.1) ane addhi (a. 8. ra thI 8, 8) ema be vibhAga che ? tane mAna che. jayAre phagAna viSayane anulakSIne adhyAya 1-5 ane 6-8 ema dvibhAjana racave che, aSTAdhyAyI nA pATha traravaryapUrvaka (udAtta, anudAtta ane svarita e traNa svaranA bheda parvaka) hatA ke ekatithI (eka ja svaraparvaka) hatA te bAbata paNa mata bheda cha samarthaH pavidhaH | nA bhAgamAM " A vidha e kayA zabda che?" e praznanA uttaramAM bhAkAra kahe che ke A vidhI na vi pratyaya lAgIne thaela vidha zabda che. ke. paTa kare che vi. pratyaya ane aMta hoya te antAdAtta thAya che ane prayAgamAM, e pramANe jovAmAM Ave che tethI bhASyakAra vipUrvAgaH parmaHdhana : | va gare kahyuM che. tyAM nAgeza kahe che ke prayogamAM jovAmAM Ave che eTale ke akhAdhyAyanA nairava caMparvaka pATha che tethI ahIM vedika tema ja lokika prayogomAM vara pratyayAnta antAdAtta ja jovAmAM Ave che. parapazAmAM paNa udAttAdi guNa bhedaka che ke nahIM tenI carcAmAM bhAgakAra kahe che ke jo gaNA bhedaka hAta tA tha0 satramAM pharI udAtta che tema pANini na kahata. ahIM nA. kahe che ke saMparNa aSTAdhyAyIno A cArya ekati parvaka pATha karyo che ema kahevA mATe koi pramANa nathI.. vAiTanAvanatinAthanAthAla0 (6-4-1. 4) satramAM udghavira nA ekatimAM pAya che tema kavacit koino ekatirvaka pATha hoya che. keTalAka mAne che ke aSTAdhyAyIno ekazrutiparvaka pATha hato ane kavacit koinuM udAtta uccAraNa hAya (jema ke una ), tA to karAvava: | para keTa kahe che ke e stra pANininuM nathI pitR-tapa [ hatyApArniItvatA gha0), juo, panIraH mRg paTaH | 20) nA. ke.nuM vidhAna cinya gaNe , kAraNa ke vArtikamAMthI paNa anuvRtti thai zake che. sara, bhArgava zAstrI prastAvanA (cokha.bhA.4 5. 2) , 3pa pharSa: I [0 mAM (6-1-6 2) stra che paraMtu e paNa vA. che. ahIM ke, nAMdha che ka ja paM: I e vArtika joina keTalAka ratramAM mUkI dIdhuM che ( paMH | ta vArta dvA sUtrapu vaizcat prakSiptam praha), nityamArthAta ja II T0 mAM ( -1-100) stra che, bhAgamAM A vA. cheH vartavameve vRttivatA mRtrarUpeNa ghaTatam paraMtu ane nityamAdita va ta vartavanA - zcit lakSam 0, Ama A sutrA apANinIya che. te rIte kA.mAM mRta -tadrave khvaritAne saMpartAra kviH II (pa-8- 5) tra che temAM mRtatadvave e TvivadhavimRtatA vacadam | va0i mAMthI prakSita vArtikakAreNa cvividhAvabhRtatadbhAvagrahaNaM kartavyam ityuktam / tadavaMzyakartavyamiti manyamAnaH sUtra eva prakSipya vAvaTA , samRtativAdawo vArtA vADajaiH sUtre pratim g0 bhASyamAM jvatI saMparIvartara viM: I ema tra che. vaLI, kA., pa.pU.u.vageremAM pAThabheda carcA che: toDana/S[/ pArU to tA 7 thI 10 | phendra nA hRndra = nitya 6 ? . ra4 / pAchaLanA pATha laina nyAsanAMdhe che: nityathaUAmuttarArtham ane bhUtapra+JhyA 34 nityam bhUtaHAJdhA ja drArA pharaka II sara, rudre 2 nityam ta pATharatu mathAsamatatvAdupekSitaH | proDha.ma.. cokha. 1934 (5.1 2 8 ). rudrAm I (S-3 -11 6 ) stra bhAgamAM ApyuM nathI paraMtu vidhAnamaMtrI paratvat che te stra para ja che. zuM ahIM DerAsnArnege rudrAm I ema saMhitA pATa haze ?sara kukhyAmAM zaiH phutve pranAtiA paraMtu ki.pU. (11) para rAtra A rIta che tyAra pachI UMgha H I e eka stra che. aitvei cIvamaFT | vA0 mAM teno UMtu uddhavartaMAm mAha) ane u7 H | (3ii mata dAtA mAi) ema yogavibhAga sUcavyA che. korTamAM dukhyAm II - I ane H II ema traNa stra karyA che, aSTAdhyAyInAM strIno saMhitA pATha haze. tethI kramAMka vagere na hovAthI A prakAranA pATabheda ubhavyA hoya te saMbhavita che, bhAkhyakAra vana saMzA stra (1- 8-110) mAM pAThAntaranI carcA karI che te vicAryate abhAvo vAvasAnalakSaNaM syAd virAmo vaa| bhA0 abhAvo veti| abhAvo'vasAnamiti paThanti / anye tu virAmo' -vasAnatA pra. to cacaH II (3-2-6 8) mAM pAdAntaranI carcA che paranA pra-umAM che vatratA cArasara ta pantiA . 10 tathA upara jAyuM ke daradI saMjJA (1-4-1)nA bhAgamAM pAThAntaranI carcA che mayathA dvArArthe phiNAH sUtra prtipaaditaaH| kecid AkaDArAdekA saMjJA iti / kecit prAkkaDArAtparaM kAryam iti / bhA0 // "This is Faddegon's view | Indian Linguistics June 1973p.78 It.) For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24.76 hAtta.14 .bha. pa.sa. prayatnapUrva pA. bhATa, pADavA bhATa (vivakSArtham) bI.ya. cha.06 40 maSTAdhyAyI. sUtrAno saMhitApATha hato. ema aneka sthaLe vArtika" tathA bhASyamAM sucavela yogavibhAga vagere saMdarbha uparathI lAge che. kvacit koi satra naM. aSTAdhyAyI nA. bhA.nusAra satra.pA.mAthI. ma.sA.saMha.bha. pa.6 72pAna DA. vRtti 2 saya5.714 devikAziMzapA0 (7-3-1) nA vRddhisaM.3vidhimA bhaDIna vRddhirAdaijdevikAdInAmAkAraH / abha. pa.6 72vAna, sathAna. pUrva pakSI. 27 tyA siddhantI 567ta.ma. 32pAthI satramA 32 tha6 042. pI. TivANaJ0 tathA yaJazca / nA saMhitA pA. sA.pa. 4yAra yA vibhAga hogil : (2-1-1) 52 vidhiriti ko'yaM shdvH| vipUrvAddhAJaH karmasAdhana ikaarH| vidhIyate vidhiriti // bhA0 kipratyayAntasyAntodAttatvAt / tasyaiva prayoge darzanAt / pra0 traisvaryeNASTAdhyAyIpAThAdiha vede loke ceti zeSe // u0 (cI..bha...2,5.313) tathA (1-5-1.) 52 asthiddhiskthykssnnaamnddudaattH|| ityudAttagrahaNaM karoti tajjJApayatyAcAryo'bhedakA guNA iti| yadi hi bhedakA guNAH syuH, udAttamevoccArayet // bhA0 tasmAdguNarahitasyoccAraNAbhAvAnnAntarIyakatvAduccAryamANo'pi guNaH prayatnamantareNa na vivakSita ityarthaH / - anye tvaahuH| ekazrutyA sUtrANi paThyanta iti kvacidudAttoccAraNaM tdvivkssaarthm| pra0 saMpUrNASTAdhyAyI AcAryeNaikazrutyA paThitetyatra na maanm| kvacitkasyacitpadasyaikazrutyA pATho yathA dANDinAyanAdisUtre aikSvAketi / nA0 (25.04na. 5.173). 6" 09oH pratyayalope pratyayalakSaNam // (1-1-61) 52 yogavibhAgAtsiddham ||vaa03||, sArvadhAtuke yak // (3-1-67) 52 yogavibhAgAtsiddham ||vaa0 // , kRte grantha // (4-3-1.1.6) 5.2 yogavibhAgAtsiddham // vaa0||, ekAco dve prathamasya // (6-1-5) 5.2 yoga -vibhAgo vA ||vaa0 // , kAranAmni ca prAcAM halAdau // (1-3-10) 52 yogavibhAgAtsiddham ||vaa0 // 4mA: bhASye vAkyabhedena niyama dvayamuktam |pr0 aucca gheH|| (5-3-118) 52 autve yogavibhAgaH ||vaa0 // sa.2: puNi jatuni tumbrunni| idubhyAmaucca choH|| ityautvaM prApnoti / bhA0 (6.5.1.1.6) alI satra.tarI mAyama.Gthucha. 7" ...ta..(1) mAyabhAUJa U~ / / (1-1-17), prAdaya upasargA kriyaayoge|| (1-4-58) aM. sanIne DA.a.ne. si....bhA. uunyH|| a.naM. OM // (1-1-1.7--1.8) tathA prAdayaH // 21.ne. upasargAH kriyAyoge // (1-4-58-5.8) ma.ma. mi.na. 22.tra. gayA. cha. (2)sthAne -'ntaratama uraNaraparaH // satrAmA antaratamaH saMbha. prathamA antaratame zaMbha. saptamI. te mAdhya.a.2nI ya... saMhitA 41.6 lIya. to. 14 saMbhAvita anyathA nahI..(ya. sUtra. 52 yathA punarantaratamanirvRttiH- - ubhayathA hi tulyA saMhitA sthAne'ntaratama uraNarapara iti // bhA0 yena prakAreNa saMhitApAThalakSaNena / pratisUtraM vicchidyapAThe saMzayAbhAvAt / pra0 anena saMhitApATha eva pUrva sthita ityuktm| u0 (yo...bha.1.5.4 1.5.) tathA iha bhASye antaratama iti saptamyantapATho'pyupanyasya dUSitaH / tathA hi antaratamauraNa raparaH iti saMhitayA taavtsuutrkRdpaatthiit| padakArAstu vyAkhyAtAraH0 (2....5.1.83), (3) praagriishvraannipaataaH||nii rIzvarAdvIzvarAnmA bhUt |k0 52 rIzvarAdityucyate vIzvarAnmA bhUditi zakiNamulkamulAvIzvare tosunkasunau iti / bhA0, yadA saMhitayA sUtra -pAThastadA vakArasahita Izvarazadvo'stItyetadabhipretyaivamuktam / pra0, (4) ttiddddhaanndvysjddhnmaatrctyptthktthkvrpH|| ane. yatrazca // (4-1-1.5.-- 1.6).na. mAdhyamAM. : naivaM vijJAyate kaJkvarapo yaJazceti / kathaM tarhi / kaJkvarapo'yaJazceti |bhaa0 ayaM saMhitA pATha ArSaH / pra0 nanu bicchadya pAThe doSa evetyata Aha - ArSa iti / sa tu vyAkhyAtRkalpita iti bhAvaH / u0 , (5.) mAya -bhAM hrasvaH / / satra nathI, paraMtu yA vibhAgAnI ya. 52thI. 149 // ya cha OM hrsvH|| a.ne. halAdiH zeSaH // 29.5 sUtra. 6.. ta. 5.2 56. nAMdha.cha . bhAta pramANa ahI. saMhitA416 : hrasvohalAdiH zeSaH // iti saMhitAyAM pAThaH eva tatrA'haliti padacchedaH / pada0 22. se. satra. 52 athavaivaM vakSyAmi hrasvo 'hl| vagaire bhA0 (yo...bha.6,5.254), (6) 19o antH|| (8-4-20) kecit pUrvasUtre eva etadantagrahaNaM sAmIpyArthamabhisaMvaghnanti / kA0 kecidantagrahaNaM pUrvayoga eva saMvaghnanti / aniteranta iti / nyA * aniteranta ityekaM yogaM paThanti / pada0 04. mAdhyabhA. aniteH // (8-4-18) a.ne, antH|| (8-4-20) a. bhinna sUtro cha paraMtu tamanA 52naM mAya. a.na.pAti me : antagrahaNaM kimartham / aniterantagrahaNaM saMvuddhyartham // vA0 tethI. 24.me. se. 14 tra hoi zake. AthI adhyAyIno mULa saMhitA pATha haze tenuM A sarva saMdarbha uparathI samarthana thAya che. For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAtAe kapelA che tema che ane nA. kahe che. TUMkamAM A prakAranA yatna thayA paNa haya. AthI aSTAdhyAyInuM mULa svarUpa darzAvartI saMzodhita AvRtti e eka irachanIya vastu che. A sarva bAbatA avazya atyaMta upayogI che, paraMtu thaLasaMkocane kAraNe ahIM tenA pAdaTIpamAM atyaMta saMkSepamAM ullekha karavAmAM Avyo che. mahAbhAganA prAraMbhamAM ratha nurAsanam e vAkya che. te pANininuM stra che ane aSTAdhyAyInA prAraMbha tenAthI ja thAya che tema svAmI dayAnaMda mAne che. te bAbatamAM yu.mI. kahe che ke tenA para roDadhiyArArtha: dvAnurAsane nAmaphArmAta vaivicam ema bhAya che. ahIM prayute nA kartA pANininuM mAnavAmAM Ave to vAkyamAM te barAbara baMdha bese che nahIM to pravuti nA kartA pataMli thaze ana dhabrutam nA kartA pANini thaze, kAraNa ke pANinie zAstra rahyuM che. Ama vibhinna kartA lavAthI ekavAkyatA jaLavAtI nathI. teo kahe che ke zAstranA nAma ane prayojananA nirdeza karyA hoya che tyAre atha thaTInurAsanam II (yA.sa. 1.1) vagere pramANe granthAraMbha thatA hatA. jo ke yogasUtranA bhAgamAM bhASyakAra vyAsa sAtha zabda mAMgalyArthI che tema kahetA nathI. vaLI kAzikA vagere e stra para vyAkhyA kare che tethI te pANininuM stra che. manusmRtinA TIkAkAra medhAtithi nAMdhe che ke zI rIdvAnurAsanam II a pANininuM sUtra che. prAcIna praNAlI pramANa anyanA prAraMbha avazya e rIta thatA hatA. paraMtu vRddhiraddhi sUtramAM vRddhi zabdane strakAra maMgalArthe AgaLa mUkyA che tama bhAga kAra kahyuM che tethI eTaluM to avazya kahI zakAya ke bhAgakAra pramANe aSTAdhyAyInuM prathama sUtra te ja hatuM. jo ke amuka zabda maMgaLa mATe mukyo che tema bhASyamAM aneka sthaLe kahyuM che tethI ahIM dalIla thai zake ke vRddhi zabda maMgala sUcaka che chatAM je stramAM tenuM grahaNa karyuM che tethI ravaijU II e ja prathama stra che tema kevI rIte kahI zakAya? e zaMkAnA uttara e ja ke utha rAdanurAsanam che e vacanamAMnA utha zabdanA prayoga mAM gadyArce che e prakAranI carcA bhASyamAM nathI. jo ta pANininuM prathama stra vAta tA. sUtrakAra maMgalArtha kAtha zabdano prayoga granthAraMbhe karyA che," ema vArtikakAra athavA bhAgakAre kahyuM hota, kAraNa ke teo e pramANe avazya kaha che, jema ke mRti dhAtivaH II (1-3-1) mAM ve-kAra mAMgalyArthe che tema ta stra paranI vArtikamAM kahyuM che. (saraH kAzikAmAM paNa nottara varatImU0 (8-4-63) mAM draya zabda mAMgalyArthe mUkyA che ema kahe che).tethI samajAya che ke saca raddhAnurAnanam ! e pANininuM stra nathI. Ama vRdira dvA e ja prathama stra hAvuM joie. bhAganA prAraMbhamAM laukika ane vaidika zabdAnI sajAnuM carcA che te vize bhatuM. noMdhe che ke e sarva carcA vyAkaraNa zAstranAM prayojana hatAM parva adhyayana karanArane protsAhita karavA mATe bhASya kAranI prastAvanA che. te spaSTa batAve che ke bhatuM. atha phAgurAnanam na pANininuM stra gaNatA nathI. kaMca8 tathA nAgeza paNa kahe che ke bhAgakAra pAta vivaraNa kAra havAthI atha dvAnurAsana | ema kahIne vyAkaraNa nuM zabdavyutpatti rUpI sAkSAt prayojana sUcave che. AthI spaSTa samajAya che temanA mata te vacana bhAgya -kAranuM che, pANininuM sUtra nathI. skAlDa (Skold ) nuM kahevuM che ke jemAM prAraMbhika be sUtra (nA saMhitApATha karatAM) vRdiranTiMga 71 juo e stra para sidgati sUtre ta imitratA thAnyAsamavIratu ma0 stra badalAi jaze te vidhAnano artha samajAvatAM ke. uSmAstranuM sUtra nirantarAyaNe umatA sAtha vADacaiva mRtrI sthAnamAMdratA matA gha0 . jo ke A pUrvapakSa ja che. vRddhi zabdanI anuvRtti karavAthI -kAranuM vidhAna thavAthI vimArca vageremAM purasvaniSedha rUpI kArya siddha thaze (nA.). 7 8 pAnIyameva mRtram | juo pA.TI (1)(2) akhA.bhASya (5.1), koi tene vA. mAne (cokha.bhA.1,pR.5,pATIla) tathA vyA.zA.nA i.(pR.143). prAcIna zailI pramANe A (satha rUAnurAsanam I) vacana pANininuM che tema khAtrI thAya che.(aMjana 5.22). pauruSeyeSvapi granthaSu naiva sarveSu pryojnaabhidhaanmaadriyte| tathA hi pANiniranuktvaiva prayojanam atha zadvAnuzAsanam iti pratijJAnItA aMdhAtithi TIkA (manu.1.1). pANinie prayojana nathI batAvyuM te mATe juo utha I sUtra taimuje prathAnanam vathA tantrAntarethI prathonanamuryata vagere pa0 (bhA.1, pR.13) khyAliMga A sUtrane pANininuM prathama satra gaNya che. 7 bhUvAdInAM vakAro'yaM maGgalArthaH prayujyate ||shlo0 vA0 // sUtroccArite bhUvAdizadve ityartho vivkssitH| pra0 tathA udAttaparasyeti vaktavye udayagrahaNaM mngglaarthm| kA0 . ? juo: gta sarva mAgavAra prayoganAni vastuH prastAvanAmAtram prA kathananAnvAcanamaSyavRtridinArtham | (dI,pR.1) tathA bhASyakAro vivaraNakAratvAd vyAkaraNasya sAkSAtprayojanamAha / atha zadvAnuzAsanamamiti / pra0 tathApi bhagavAstuvivaraNakAra tU -- - sAkSatriyonane rAvyutpattistrakSepa vartAi--mAra tA 30 (cI kha.bhA.1,5.5). For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JI: I anubhanA pAdu bane che tama netti-varitIdriyam 0 e umAnya stranA aMga paNa anubhanA pada hovAthI te ja a'TAdhyAyInuM aMtima sutra che. ahIM noMdhavuM joie ke te satramAMnA DAM zabda paNa maMgalArje che ema TIkAkAro samajAve che. tathI anta maMgaLavacana prayojayuM che tema kahI zakAya. paraMtu skAlDanI kalpanA bhASya nI sAthe saMgata nathI. kAraNa ke bhAgalA -kAranA vivRtApadaMza nI carcA karatAM kahyuM che ke strakAra 3 | tra dvArA pratyAtti karI che vive 3 ta mArace vivRtara saMvRtatA pratyAtti zara-tA ma0 (ki. pR.15)]. te darzAve che ke lagna 31 I e ja aSTAdhyAyInuM antima stra huze. taduparAMta 3 3 II stra nA bhAgamAM na plAkavArtika tathA aMtima vArtika sucave che ke pratyapatti pANinie karyuM che. jo ke bhAva kAra mAna marthana vagara kathana mujaba aMta maMgalAthe trakAre kaMika mUkyuM che tema bhAmAM kahyuM nathI paraMtu nA, pramANe aMte 1 3 mukIne sutrakAra, siddha zabda mUkIne vArtikakAra ane anta 3 3 mUkIne bhAkhya kAre maMgala siddha karyuM che.?" vA dara nakArA: tathA tattara-varatodrayam javAM bIjAM paNa vRttagaMdhi trA che tethI mAtra chandAyukta hovuM te vastu aSTAdhyAyInA anya sutranI bAbata nirNAyaka na ja gaNI zakAya. * pANininI anyakRtioH (1) ITSATha :- padamaMjarIkAra kahe che ke dhAtu. stra, gaNa, uNAdi ane vAkya arthAt vArtika e vyAkaraNanAM pAMca sthAna che dhAtuvRtrANAvivaviyami parathane zaraNam pa0 (6-3-7) para]. pANininA stromAM sarvAna sarvanAmanA cI -nAmaH | pIDasa ema aneka vAra zabdAnA gaNonA ullekha Ave che. te uparathI samajAya che ke jayAM jayAM stra, aneka lakSyane lAgu paDatuM hoya tyAM tyAM vividha gaNane lakSyamAM rAkhIne satramAM vidhAna karyuM che. ahIM saDha mAM zabda che te prakAranA artha batAve che tethI sarva che te prakAranA zabdAne rAmAna phArya thatuM hovAthI vidvAno pachIthI temano gaNa banAve che." tavratazrAsava. I uparanA bhAgamAM ra58 kahyuM che ke keTalIka vAra parigaNa na karavuM anivArya che ane jethI kArya jana thavuM A vati tAro DhatavaH praba (koi kahe che ke stra kAnU tU I ema pATha karavA jaie (L.), Do.zarmA kahe che ke mULa stra 3 ta Ta 4 68 II ema che ane parva tra nottaratAHmU0 mAM sarca eTale para. pAchA Avela. ema. che.[.M.K.M. Sarma P.K..Ind P. (n..Iti. | juo. kA. DArita va Daya mArthA eTale ke 3ttara ema kahevAne badale have gabda prayojAyo che te maMgalArje che. tethI ja kahe che vattA eTale jenI pAchaLa udAtta AvyA che te (3tta 3 vara-mAtra sAttAvA uddAttAra tvarthaH 6) dA.ta. svaMtatra ane pArva: varSa mAM anukrame udAtta ane svarita, para 3 ) che tethI mAM anya -kAra varita thayo nathI. Ama have =12 vaLI kacarAH purAcAryeDatra vartatA nyAsa0. udayazadvaH parazadvena samAnArthaH prAtizAkhyeSu prasiddhaH / pada0 * juo zArya savarthamavAro vivRtaH mRtaHA karI tathA hR-ttartha pAnera 8 t? I tathA rInAddhiA svarama -nAnA mAvataH pArAvArtha siddham TI || (cIkhe bhA. kha. 2,pR. 23 2 ane 2 3 4). 77 juA (8-4-68)para vuiM sUtrakArekhADapi viSNuvAvaISArI hUMcIrapuramararUpa mAnavaritam -- vArtiAkRtaa'pi bhagavataH pANineH siddhamiti siddhazadvoccAraNena kRtaM mngglm| bhagavatA pataJjalinA'pi ekazeSanirdezo'yama a ityante vadatA kRtaM maGgalam // u0 75 ma ke UMmatapUna Inta pance chata ! (8-4-35 ane 36), virArApaddhitvavAdvItatrazreyasAm sat | (7-3-1). ahIM anya 3 sivAyanA bhAga anubhunA be pAda banAve che. upasavyapeta rA (8-1-38), Ida maLe pradAne t aa (8-1-46), umaMtrita pUrvavadyamAnavat II (8-1-1ra) (A indravaMzA che.).AvAM aneka dRSTAnna ApI zakAya. "oH sarvAni phurA prArthatA namatA prArthatAnA pazcAmaputI TUIoMnta 0 (1-1-23) para. A juo: gve te venyA tunyatat --tamasvaradidAM vArtha vRttaddhitInA cAM ja paDe. mA namIrahnira-ca divAnAnutpaadaadsrvvibhktitvN tathA godau varaNA iti / tata eSAmapi taddhitazcAsarvavibhaktiriti avyayasaMjJAprasaGga ityAha kRttaddhitAnAmiti ta jatAH gThavA pAmavayasaMjJatA tara-dvaUTTTha vArtaH pra. (cokha bhA1,5.354), 8 punararASTaca For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *! joie tene thAya ja ane na thavuM joie tene na ja thAya. evA saMjogamAM avyApti ane ativyApti nivAravA mATe para - gaNana jarUrI che. nahIM to sarva vibhakita lAgatI na hovAthI (mavitti ) samaya novo, varA jevAne avvaya saMjJA thavAno prasaMga Ave. kaMDalADa gaNamAM pagina hoya che ane je te vidhi te pagiNita zabda sivAyanAne lAgu paDato nathI. Ane pariMgaNana (exhaustive list) kahevAya. jayAre keTalAMkamAM amuka zabdo mAtra udAharaNa rUpe ApyA hoya che temAM e prakAranA anya zabdone AvarI levAya. Ane kRti[ illustrative list) kahe che. tethI ja bhASyakAra vAraMvAra prazna kare che vidha purnAranuM nimaniyananA mAM jema huM ki.pU. 90,100) bhASAmAM jovAmAM AvatA eka prakAranA anya prayogone AvarI levA mATe sAskRti gaNa che . keTalIka vAra viziSTa kAraNavazAt eka ja zabdano aneka gaNamAM samAveza karavAmAM Ave che. have satromAM aneka vAra gaNonA ullekha jovA maLe che tethI svAbhAvika rIte prazna thAya ke gaNapATha ane sUtrapATha e bemAM paheluM koNa haze ? e vize bhASamAM carcA che. sagomAM gaNonA ulle kha uparI lAge ke gaNapATha pUrvathI che ane trapATha paravartI haze paraMtu atyAre je upalabdha che te pArthamAM aneka prakSepo gaelA che, kramamAM pheraphAra thayA che tethI te pANIna pachInA che temAM koi zaMkA nathI. tema chatAM keTalAMka padAnI yAdI vize pANinine mAhitI haze ema lAge che.vArtika-bhASyamAM paNa gaNapATha vize zrI saravaranAM ja punaH kapAi vanayaMttva | tivadyAr // (ki.pU. huM 2)] ane vArtika -pUra paNa gaNamAM umero cAve che. bhartRe gaNapAThamAM caela prApo tacA bhinna hatAM virga vistRta carcA karI che. kArmi kA -mAM paNa carcA che. have gaNa pAThanA kartA koNa che te vize matabheda che. bhASyanA keTalAka saMdarbha uparathI lAge ke pANini ja gaNakAra che, bhartRhari pANinine gaNakAra mAnatA lAge che. nyAsa pramANe pANini ane gaNakAra bhinna vyaktio che.87 86 bhAva upayate naiva zakyam ihApi prasajyate kulamAcaSTe kulapati evaM tahiM parigaNanaM kriyate (v / kartavyam )- pRthumudbhUzakuza 1 dRDhavRiMdAnAMti vaLyam|| mA~ (6-4-161) pa2 tathA (1-1-37)para tIyatA cAsena vALana vartattva svAt| mA bhaH azAMdibhyo'pA0 54 aakRtignncym| yatrAbhinnarUpeNa zadvena tadvato'bhidhAnaM tatsarvamiha draSTavyam kA0 $? jema ke mitrayu zabdano varati ane nRti gaNamAM pATha che. mana zabdano varthAt gaNa tathA jJAti gaNamAM pATha che `juoH AcArca- - jJAparyAta sa pUrvaH pAThaH vaM punaH pATha ti| yatve pUrvAtio navamyo vA ti navapradAM roti| naveva pUrvA -TvIni.AmA. (ki.pR.92) tathA varApADApUrvarAovaronA vaMte tene pUrva LapAThaH pazcAtmatrapATha tvarthaH| OM (caukhaM.bhA. 1.pR.142), tyahAni tviA maLe zrcitkRAtInitini / OM (ejana) dA.ta.svati mAM nak (gaprAmAMLaH pAH| tatva. bo) ane mAd prakSipta che (kSipta pAThaH / tatva. bo.).(si.ko bhA.1, pR. 417),juo na ropavanatimyaH / pa2 pariziSTAnAM dari -tATInAM pramAdrapAThaH| (kA.), nArthaH pATha rUtyarthaH / cattu gopavAnAmyiH zabdamyaH para aaN pAThaH A pramAdrapATha phatyujyate (nyA), ' pro.vebara ane pro. golDakara ema mAne che (Gold. p.144.fn.221), 85 // 1 dA.ta. 3-1-17) para saMhitA myaH vyavanamAvAze AvA bacapanamaMtata gativacanoDarnAzano ne maryAna tasya vArtikakAraNa dUSitatvAt 20 athAnyAni lohitAdIni bhA0 bhRzAdiSvitarANi // vA0 bhRzAdiSvitArANi paThitavyAni // bhA0 tathA juo 4-1-19) para nAnuM rAjjA pUrvaH zvetAnuMttara varte / mAthuM rAinuM tavavAda, pati jaitarAvata- vaati| pra0 ahIM va vagereno vi gaNamAM jekamamAM pATha che temAM phera karavAnuM sUcana che. / Dho. (pR.14 ne AgA) no prakopa vize kahe che : cAMda nuM kArya vizada vAhapAvaLa pAna levuM pAta Alb : kecit samuccitAH kuzalairvA praNetRbhiH smRtyarthamuparacitAstatasteSu gurulAghavaM pratyanAdaraH / paThitamapi ca punaH paThyate / upasaMkhyAnA -nyApi yA prakSipyante evaM ca prakArArtha Adizadva sUtreSu paThiteSu pazcAdgaNapAThe nirNayArtha prapacenopAdAnaM na doSavat syAditi // 6 |asti ca pATho vAhya sUtrAt AcAryeNa pUrvamanyo vyAkaraNAntarebhyazca kazcidavicchinnapAraMparyaH naiva kalpita iti / 87saraH canuM prazAde svarNAvattu pati mA. (ki.pR.97), carca viSAdrArdra rAtprakRtipu pati . (ki.pR.80), prAtuputrapradaLa jJApakrame teAiMmattAt vatvativedhara-2 // vA0 canuM tipu prAtuputra pati tatttApayatyAcAryaH 0 (ki.pR.127) ahIM prayojI cama sabda pAchA AvatA ApArtha zabdane pANinine ullekha che. vaLI mA dha Ara varjhana no prayoga karyAM che tethI samajAya che ke temanA mate gaNapAThanA kartA pANini che. bhartR. paNa tema mAna cheH ceDapyaMte vyi tAH tevi na pAntina O 81 20 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM pattupAi aSTAdhyAyImAM dhAtuonA vizva 88 cimpika pA e rIte gaNonA urakho che. mAbhAkhamAM dhAtu -pAThano spaSTa ullekha che. bhASyakAra kahe che ke mRvAvyo dhAtavaH // mAM jJAti zabdanuM grahaNa karIne sUtrakAra sUcave che ke sUtramAM (= aSTAdhyAyImAM !) na hoya tevA dhAtupATha che. tethI dhAtu saMjJA pAThadvArA ja thAya che ema kahe che te yogya che. gockara pApAThano nAM pANini che tema kahe che. kAraNa ke temAM pANinIya vyAkaraNamAM jeno prayoga che te ja anubandho e ja hetusara prayojavAmAM AvyA che. tethI jemAM artha nathI ApyA te dhAtupAThanA kartA pANini che tema sAmAnya rIte svI kAravAmAM AvyuM che.temAM bhASAmAM prayojAtA be hajAra dhAtu ApyA che.jo ke Arca sahitano cAnupATha apANinIya che tema dvaita kahe che, "pANini pUrve paNa dhAtu pArka hatA tema kaNikAmAM prANa nuMLa zabda uparathI jaNAya che. 4/*/ 350oDanudrAttAt / (7-2-10) para kA.mAM kahe che ke anya vyAkaraNamAM sajja, mudde,vid ane jIdda e cAra bIjAno pATha che.(tantrAntara dhaturoDapara padmanta dA).nyAsa pramANe anya taMtra eTale ApizalinuM vyAkaraNa. temAM paNa dhAtupATha haze, e ja stranI kAzikAmAM urjAla kArikAmAM niTaH purA:, panti pApu vAva netaram| ema kahyuM che. nyAsa mujaba purANagA eTaluM prAcIna vacA karo, temAM pada ane pardhAntae zabdo prAcIna dhAtupAThane cavatA haze tema lAge che." (3)3tisUtra - cAraka vagere nairo mAne che ke pratyeka prAtipadikanI dhAtumAMthI vyutpatti thai zake che. vaiyAkaraNomAM zAkadAyana paNa e pramANe mAne che 'pAre anya vaiyA NonA mata pramANe amuka prAti padminI vyutpatti cai zakatI nathI tethI teo tene anyatra mAne che. A praznanAM prAtipadiyAne pANinie navo gam | | | nIce AvarI lIdhAM che.pAtina ravi ne avyutpanna mAne che. AvAM prAtipadiDAnI vyutpatti kavitra mAM karavAmAM AvI che. AmAM prakRti ane pratyaya kalpavAmAM Ave che ane tene thaela. guNa, vRddhi, svara vagere kAryane lakSamAM rAkhIne anubandha lagADavAmAM Ave che." A sTonA kartA koNa che te vize mata bheda che. keTalAka mAne che ke tenA kartA pANini che, jayAre vyAkhyAkAro mAne ke anya vyAkaraNomAM je hiMdu no pATha DavAmAM AvyA che te sAdhu che tema no vA e sUtra dvArA pANinie anumodana ApyuM che. vAstavamAM pANininA mate to e prAtipadikA avyutpanna ja che tethI aSTAdhyAyInI UNapa dUra thAya te mATe e 95 1 notpAvitA vi. di| haMmRtA sva svanta| TI(pR. 46) chatAM juo kA.nyAsa. patar cALavAraH praSTavyuH na sUtravAH anyo : 05:14 vara| / / 0-4-5), tidina rva gaLavAra: pAMcananuM mahaMta, (43) voya meM sudhAra veda jApATha AMta navApAnamAM 5-3-2, para | | evaM tahiM siddhe sati yadAdiyahaNaNaM karoti tajjJApayatyAcAryaH asti ca pATho vAhyazca svAda iti // kimetasya jJApane prayojanam ? pATena dhAtusaMjJetyetadupapannaM bhavati bhA0 te 52. ye dhAtupAThe paThitAsteSAmeva dhAtusaMjJA tatra sUtravArtika -mAvyopu ke padmanse pi mUtrAvitrAmAkhyAAtutvenAzrayaLIyAH / OM (caukhaM.bhAra.pR.112), * juoH borDa(pR. 200pATI 221,pR.58.595 tathA muddo sava va nA bhASya para che dhAtupAThe paDato pa dhanurnajJatA temAM 5 pAyo napALavuM. kavi tu svattApratipAdanAryataMtra dhanupAtamAMthI paNa keTalAka rAta lupta thayA che tema nAgeza noMdha che. tena pa pUrva dhAtupAThe ThitAna'mavAnI pAtraMzoDanuIvata ti mAvaH // 30) cf. Sanskrit Dhatupatha pp16ff. yA || '(cf. ihid p.91 ff.). 91 A Dictionary of Sanskrit Grammar (Proff. K.V Abhyankar & J.M. Shukla.) ke tathA te sUtra para nyAsaH purALA purAnuM vyAvaraNa viSantanatvAt| tadnAyattvIyate ye te purA: nyAsa ane tantrAntare Apale vyAkaraNe nyA0 03 (3-3-1) para nAma 5 dhAtunamAda nirutte cAraNe rAvaTa- 2 tAm| mA. nAma e anya AcAryoe kare la prAtipadikanI saMjJA che. (nAma pratitika tattva dIvamanyAcAryatA saMjJA| svAsa. (e sUtranI kA.para.) - 4. juoH canna vizeSapadrAryamamurtya pratyayataH prakRtezva taddAm // vA // saMjJAsu dhAtura pALi pratyayAzca tataH pare| kriyAvanya menakAsamuppAtivu | mA (3 3-1) 22, 8 juoH golDa. pR.(199) 21 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratrA pachIthI umeravAmAM AvyAM hoya te paNa saMbhavita che. vaLI pANinie pratyeka zabdanI dhAtumAMthI vyutpatti karavAno mA.a. nathI. 2. yA 1.225. utabha.nA mata. 815. atyutpannachata thI. 4 mA vya.mA. ma.na. sya uNAdayo'vyutpannAni prAtipadikAni / " a.bha... pAliniyaM. anaM. pahIna satrA. dA.2). (tAbhyAmanyatroNAdayaH // 3 / 4 / 75 / / 2.ma. dIna) nipAtana u , pRSodara paNe 206350 vi.2.2||2.a.bhaa. lI... 2mAma. vi.2 porana vidhAna, 72vAmAM AvyU nathI chatAta.pAM. 35). sevAmA mAtathI ziTIzatabhane 24 zatacyA hAya. tayAM. 4 tabha.na. sAdhutarI svI.DA.25 sAyaM.. pRSodarAdIni ca yathopadiSTam // (-3-108) anamA vyutpatinA. niyama. na.thI. tavA brahmaNAcchaMsI , indriya , tAdRk pagAra 45 // 38 zabdAnI vividha sutra dvArA spaSTatA karI che, kAraNa ke rUDhi zabdanI vyutpatti karavAmAM Ave che tyAre ghaTaka avayavo arthayA. ja hovA joie tema nathI " pANinie A strI rahyAM che tethI te strInA kartA. pANini hoya te saMbhavita nathI, tethI ja bhatuM. kahe che ke pANinie Aga vagaranA pATha karyA te paNa temaNe utpanna karyA nathI e to vA i tavAnuM ja temaNe ramaNa. aryu cha sana. tama.na. 4. pA. 7. 7 tama. mI.08. 5.2 // 27hAnu, uNAdayo bahulam // ama. sI. ne pratipAdana thucha. ta.62. zikhAnA prayogane joine prakRti ane pratyanI kalpanA karI levI. Ama avyutpanna zabdAne anulakSIne pANini- e ethI vayA udhaM nathI. abha. bha.na. mata. 42||y. cha.100 21.tyA 25ta.va. uNAdi sUtro, nAma thAtumAthI. t5.na. thAya cha' se. rA: uNAdayo'vyutpannAni praatipdikaani| bhA0 se 52 abudhavodhanAya vyutpAdyamAnA apyuNAdayo vyutpattikArya na lbhnte| pra0 mI. (8-3-4.6) 65.2 (mAdhya..ta.yA (5-1-2) 12 prAtipadikavijJAnAcca paannineH| vA0 tyAMnA 2) atra pANinirityuktyA sarpiSA yajuSetyAdi katipayAtiriktoNAdiSu pANineravyutpattipakSa evAbhipreta iti darzayati / u tathA (5..3-3-1.) 52 : naigamAzca rUDhibhavAzcauNAdikAH susAdhavaH kathaM syuH / bhA0 aparipUrNAnAM hi pUrNatvaM bahulagrahaNena kriyata iti naigamarUDhibhavAnAM vyAkaraNe' -smin vyutpAdanAdasaMdigdhaM sAdhutvamavagamyata ityarthaH / pra0 susAdhavaH kathaM syuriti bhASyasya- ato vAhulakamiti zeSaH / te pANininA bodhitasAdhutvakAH kathaM syurityarthaH / pANininA bodhitasAdhutvameva susAdhutvam . saMpratiprayogArhatvAt // u0 tathA (8-35.6) 52 uNAdayo bahulamityasyANAdyantAH zadvAH pratyayaprakRtivibhAgena vyAkaraNAntare sAdhitAstatra sakalakAryasiddhyartha bahulagrahaNaM , macchAstre cAvyutpannAnAmapi teSAM sakalakAryasiddhyartha bahulagrahaNaM kartavyamityAhuH // u0 (ya...bha.6.2.5.1.86). sa.2. The Astadhyayi of Panini Vol I-Joshi & J.A.E. Roogbergen (p.8). tyA. (5...3-2-12sa.na. 2) tathA (pA 3-4-15.) sUtrAna prakSiAta bhAcha, 7 gil: pratyayasya lukthulupaH // 1-1-12), AyaneyI // (7-1-1), neDvazi kRti // 7-:-8), ThasyekaH // (7-3-50), upadhAyAM ca // (8-2-78), iNaH SaH // (8-3-36), bajAra satra) 5.2na bhAjya.. %aa : pRSAdarAdIni zadvarUpANi yeSu lopAgamavarNavikArAH zAstreNa na vihitAH, dRzyante ca , tAni yathopadiSTaM sAdhRni bhavanti / kA0) tathA 5. sUtra. 52 yAni ziSTairupadiSTAni prayuktAni tAni tthaivaanugntvyaani| kA0. tathA prAtipadikAnyapi zuddhAni ptthynte| yAni taryagrahaNAna (=dditthaadiini| kAryavidhAvakRtAnuvAdAni |u0) praatipdikaani| eteSAmapi svaravarNAnupUrvIjJAnArtha upadezaH kartavyaH / bhA0 eSAmiti / ziSTaprayuktatvenoNAdInAM ca sAdhutvAbhyanujJAnAtsarveSAmatra saMgrahaH siddhH|| pra0 (yI. .ma.1,5. 85.) " rUDhireSA- - -yadyeSA rUDhirna syAda vyutpatteraniyamo na syaat| - - rUDhizadvAnAM hi kathaJcid vyutpattiH kriyate parikalpitenAvayavArthena / nyA0 5-2-83 12 tathA rUDhizadvA hi nAvazyaM sataivAvayavArthena vyutpAdyante. api tu asatApi tailapAyikAdivat / nyAsa0 (6-3-52), tAdRgAdayo hi ruDhizadvaprakArA nAtra darzanakriyA vrtte| kA0, rUDhizadveSu nAvayavArthena bhvitvym| nyA0 (3-2-60). 19 // atha ye na vyutpAdyante teSAM kaH vRtaantH| ucyte| etamartha prtipaadyti| ye'pyete gargAdayaH paThitAH ete'pi na pANininA utpaaditaaH| kiM tarhi / evaM bhUtA eva smrynte| yathaiva ta evaMbhUtA eva smaryante evamanye'pi zadvAH sAmAnyena pratipAditA uNAdayo vhulmiti| anena pratyayataH prakRtezca tdRhymiti| ziSTaprayogamabhisamIkSya prakRtirahitavyA pratyayazca // dI0 (pR.46) 5.ni.2. svIDAyatithI. bhA.jyamA uNAdinI AdhAra sI.po. (hAta..vadhamiti nAyaM Nvula anyo'yamakazadvaH kidauNAdikaH |,(ddi.5. 1.76) nAyaM Nvula anyo'yamakazadvaH kidaunnaadikH| (7.5.1.78) 5.2. 22 For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narutAnA matane anusaranAra zAkaTA yana racelAM che tama nAgeza kahe che. A sutrA keTalAkanA mate zA kadAyana vagerae racelAM, anya vyA karaNamAMthI vidvAnoe saMgrahelAM che ema paNa nAgeza kahe che.'' (4) pALanIrAlA varSonA ucA raNa mATenI A kRti vedAMga che. te pANinie racI che tema kahevAya che. paraMtu atyAre ja pANi nI zikSA upalabdha che te pramANa mAM arvAcIna che tema tenA prathama tema ja aMtima zlokA parathI spaSTa samajAya che A granya pANininA ziSya rahyo che tema vAsudeva dIkSita kahe che, paraMtu sarva vedane mATe samAna, pAMca khaMDamAM vaheMcAyelI. ane kAtha phikSa pravakSyAmi e vacanathI zarU thatI rikSA pANinie prakAzita karela che ema madhu sadana sarasvatI kahe che.!03 (pa navatAvanA /patAvanA nAmanA mahAkAvyanI racanA pANinie karI haze tema jaNAya che. rudanA kAvyAtaM kAranA TippaNI kAra nami sAdhu e mahAkavio paNa apazabda prayoje che tenA dRSTAnta rU pANininA pAtAlavijayamAMthI be zloka uddharyA che. rAjazekharane nAme eka glAka timuktAvalImAM tema ja hArAvalImAM Apyo che. temAM kahe che ke rudanI kRpAthI pANinie pahelAM vyAkaraNa racyuM tyAra pachI nAkhyavatInI kAvya racuM 105 pANininI zailI H strAtmaka racanA dvArA pANinie gAgaramAM sAgaranI jema samagra vyAkaraNanA viSayane potAnA graMthamAM, AvarI lIdhA che. tamaNa mAharava ra trA, anubandhA, pratyAhArA (mAtra javA pratyAhAra paNa lainaM), fTa ,g vI vividha saMjJAo, parvatrAddhi, yathA saMkhya, adhikAra trA, paribhASA strA vagara dvArA lAghava siddha karyuM che. strakAranI kArya paddhati vize. temanI vicitratA arthAt viziSTatA vize bhAgyakAra, caTa, nAgeza, kAgi kokora vagere vidhAna kara che. jema ke bhAgamAM kahe che ke vibhakti pratyayone phri vagere saMkhyAnA arthamAM lai zakAze kAraNa ke pakSa vagerene lagatA stra ane vibhaktinA stranuM eka vAkya bane che. to pachI strakAra eka vagere saMkhyAne lagatAM stra ane sun pratyayane lagatA sUtrane bhinna stha kama kyAM, che? tenA uttaramAM bhAgakAra kahe che ke bhinna sutrA racIna strakAra mAtra potAnI kuzaLatA rInTamAtram) batAve che, jethI pAta || juo (pA. 3-3 -1) para pra. ki. rUpI sUrya vRtramujInAM zAstrAntara-vyAdhAntatvarthaH | 30)-gThatAnI sAdhutvAkarSyAnujnyaanaarthm| pra0, anyairaNyAcAryaH zadvAnAM prakRtyAdivibhAgena vyutpAdanamabhyupagataM- - / pra0 anyrityaadinaa| pANinastu tAnyavyu -tpannAnyeveti bhAvaH / idaM cAyaneyInItisUtra bhASye spaSTam // evaM ca kRvApetyuNAdisUtrANi zAkaTAyanasyati sUcitam // u0 tth| prAya uNAdipratyayAntA rUDhizadvA avayavArthazUnyA asantamapyavayAvarthamAzritya vyutpaadynte|- - atra vadanti sarva nAma dhAtujamiti nairuktamatAnusArizAkaTAyanAdipraNItavyAkaraNAntarAdabhiyuktaiH sNgRhiitaani| ata eva uNAdayo bahulam iti sUtre bahulavacanaM kimartham iti pratIkamupAdAya uNAdaya ityeva zAstrAntarapaThitAnAM sAdhutvAbhyanujJAnArthamastviti bhAvaH / iti kaiyttenoktm| na hyeSAM pANinIya - rAtrIntarerAdUTI puta 1 ]ALyo. (bhA. 2,5.806) te para cIvarAntitA tyAraVTntare nAmaththA sAdhu -tve cAnumAnameva prmaannm| uNAdipratyayAH sAdhavaH pANinikartRkAnuvAdaviSayatvAt iti / ata eva vyAkaraNAntarIyatve'pi sAdhutva -mitatvItA mairava 0 Ama anya vyAkaraNamAMnA havA chatAM pANinie temane anumati ApI che tethI te sAdhu gaNAya. 102 juo gaca pravartAka paLanIce mate vathA 1 (pA.zi.1 a ba) ane rAMdharaH pharI pratIkSaputrAya dhImattA (aMjana pa6 aba) tema ja tabai paLanave nama: 1 (ejana 54,58ane 59 nA ka) tatraM pALanArANapratikSAyAm yenAkSarasamAM | vI ma0 si.kA.bhA.1(mAtI.be.196 6). 103 juo : tatra sarvasAdhAra zikSA sAtha rAkSI pravaphTamItyAdriparvatmi paninA prArAtA prabheda (pR.11). 104 juo: grH patAvana saMdhyA vadhu 5% kareA tratra jevo vaphA ! tathA tava H 'teMDardharAtre .. karatI vatsamavettvavikhya tvatra pacatI 8 suH-ntI-nAra pam (kAvyAlaMkAra e. 2 glo upara namisAdhu), rAparapaddhati mAM upodarAchA vinDojhatAra tathA JdIta nA nirA muvamU0 (A loka dhvanyAlokamAM paNa che), kSo kSAmAnya pramaHpadyatyALu saritAr vagere anya zloko paNa ra0 uddharyA che.(cI khe.bhA.1,prastAvanA pR.7) 10 svasti pANinaye tasmai yasya rudrprsaadtH| AdI vyAkaraNaM kAvyamanu jaambvtiijym|| 23 For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaMika vadhAre kahI zake. arthAt tinne lagatAM vidhi vAkyo sAthe paNa tenI ekavAkyatA thAya te mATe 106 (4-2-68 thI 10) e eka ja stra che ke bhinna stro e prarananI bhAgyamAM carcA che. jo eka stra hoya to tero tannati nI anuvRtti karavI paDe. paraMtu eka ja satramAM anuvRtti na thAya, tethI tadratiyata | mAM tad nuM be vAra grahaNa karyuM che. te sAme siddhAntI kahe che ke tAra-rizmata manun II mAM tat nuM be vAra grahaNa nathI karyuM tathI samajAya che ke eka sUtramAM anuvRtti thAya che. parvapakSI pai che, "to pachI Ita taddha II mAM sUtrakAra tad nuM be vAra grahaNa kema karyuM che ?" bhAgyakAra uttara Ape che, " ta tA trakAranA pramAdane kAraNe thayuM che (madvitam)." 107 zauDa. 35H I mAM -kArane Dit karyo che paNa -kAra tA din hatA nathI tethI te vize prazna kare che ke A te kevI rIta che (joDave prAraH ? nA.kahe che ke A ayogya nirdeza che.) vArtikamAM khulAsA. kare che ke e varNa che tethI anabandha lagADayo chatAM doSa nathI Avato athavA pUrvastra dvArA nirdeza che ema samajavuM. pANininuM mahattva ane prAmANya (Authority): AgaLa joyuM ke pANini pUrve aneka vaiyAkaraNA thai gayA ane aneka vyAkaraNo racAyAM hatAM. Ama chatAMvyAkaraNa kSetra temanuM sthAna eTaluM UMcuM che, temanA prabhAva eTalA prabaLa che ke parva thaelI lagabhaga badhI kRtiA aMdhakAramAM lIna thai gai ane pANinIya. vyAkaraNanI sarvatra ANa pravartavA lAgI. temanI kRti upara zratatrako 2 kAtyAyane tema ja aneka vArtikAroe vArtikA lakhI, kRNi, calli vageree vRttio racI, vyADie saMgraha rayo '" ane pataMjalie mahAbhASyanI racanA karI. strakAra pratyeno bhASyakArano Adara ane bhakitapUrNa zraddhA pANinine viSe nAM temanAM aneka vidhAno parathI samajI zakAya che. bhAgyakAra paspazAmAM kahe che ke mAMgalika AcAryuM racela A zAstramAM eka varNa paNa nirarthaka na lai zake to pachI eka AkhuM satra to kyAMthI arthahIna laya ! o cAra paranI eka kalAka- vArtika mAM paNa kahyuM che ke bhagavAna pANinie ja zAstra karyuM che temAM kaMi arthahIna na hoi zake. ahIM prazna. thAya ke zAstramAM kaMi ja nirarthaka na hoya to pachI sUtronuM pratyAkhyAna zA mATe karavAmAM Ave che ? tenA uttaramAM ta vArtika paranA ughAtamAM nAgeza kahe che ke stranuM pratyAkhyAna paNa spaSTa bodha thAya te mATe che jethI zuSka tarkane AdhAre koi avaLA ja artha na kADhe. arthAt pratyAkhyAna paNa strakAranA anAdara mATe karavAmAM nathI AvatuM ema TIkAkAro sUcavavA mAge che. 11"stranA anya rIta nyAsa karavAthI eTale ke stramAM raheja phera karIne arthaghaTana karavAthI kArya siddha thai zakaze," e I'juoH cA-pratipavit II (4-1-1) stra para 4the punadImAnAH svatiya -varSegu phAyathA vijJAsumA vIryatvaat| eka vAkyaM taccedaM ca / yadyeka vAkyaM taccadaM ca kimartha nAnAdezasthaM kriyte| kauzalametadAcAryo darzayati yadekaM vAkyaM sannAnAdezasthaM karoti anyadapi kiMcitsaMgrahISyAmIti // bhA0 pra0 107 kiM punarayamako yoga AhosvinnAnA yogaaH| kiM cAtaH / yadyeko yogaH uttareSvarthAdezaneSu deze tannAmni deze tannAmni ityanuvRttiH kartavyA , na hyekyoge'nuvRttirbhvti| kathaM jJAyate ? yadayaM tadadhIte tadveda iti dvistadgrahaNaM kroti| - - astu tAvadeko yogH|- - na hyekayoge'nuvRtti bhvtiiti| ekyoge'pynuvRttirbhvti| kathaM jnyaayte| yadayaM tadasyAstyasminniti mtup| iti dvistadgrahaNaM na vAratA re tAyIte tatra tA pramAditamArI phAmatuma ! mAru (cIkha.bhA.4.5180). 105 juoH 3jJAta ja rU 3 / vinA na jJAtamupatAtamU | ma matvarthaH | TLaninIpajJAte paganIyam 1 tatra 5 vRtti nivratAnAM mRtrAmAM vivarane maTanannura (ni raviracitam ! (nyAsa.bhA.1,pR.4) bhatuM. nAma ApyA vinA aneka vRttikArano ullekha kare che : 3 camava dhAryo vRttiH pratiH | d = t vRttivAra dhAtunkopa ta mirtha IntA TrI (pR.112). 114 juo: pramANamRta bApA TarmapavitraHTTH supAvavAno prAkrava vara madatA saina sUtre pragati rama tatrIravi varSonAnarthana mavinuM vija punariyatA sUT | (ki.pR.38), sAmarthaTInnadi cirimapurathama rAdhe thanartha thAt II (6-1-99) para mahA bhA. rAmanuM mRtrArthavyavasthApanAnna cita paddhamatramadAnaryamityartha: II vai0) jUo nAgezaH mAtramatA yatra tu pratyAkhyAyate tatra spaSTapratipattyAdyeva pryojnm| pratyAkhyAnaM tu tatsAmarthyAdyAzrayaNena zuSkatarviruddhakalpanAkaraNAbhAvayeti draSTIm 30 sidbhavamAnanIye tu mati ema aneka vAra kaha che.(ki.pU.1,4,39), sUtra 2 mAtA (ki.pR.40,164, 16 8 vagera), sUtra tarda mitA (ki.rU.61,76), sUviparyAsaH chUto mati (ki.rU.68) va. aneka vAra bhAgamAM Ave che. 24 For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tu prakAranI dalIla bhASyakAra sAMkhI zakatA nathI temane mATe ema karavuM te dharmadAha samAna che. teo kahe che ke phera karavAthI kArya siddha to thAya paraMtu stra pharI jAya che, pANinithI viruddha thAya che (sUtra rei miyate| sUtramela to maryAta / paLanIya mati ). vArtika paNa stane ja anusare che ema je kahevAya che te paNa sUtrakAranuM mahAtmya sUcave che.''' zabarasvAmI mImAMsA bhASyamAM eka sthaLe kahe che ke vArtikakAra karatAM sUtrakAra vadhu zraddheya che, kAraNa ke je prayogamAM che tene anulakSIne bhagavAna pAgini vidhAna kare che (DhAcIna), jyAre bhagavAna kAtyAyane je prayogamAM nathI karatA tene vize vidhAna karyuM che tethI te haiM nathI.. kAraNa ke je sAdI nathI te prayogamAM mA~ AvatuM hoya tene joyA vinA jaheche."! paspAmAM ka che ke zabdonuM jJAna satra dvArA 4 dhAya che tethI satramAM kahyuM hoya tethI viruddha henArane koi svIkAratuM nacI!'' hU- gharanA upadezanI jarUra nathI tema vArtikakAranA matanuM khaMDana karIne strakAranuM mahattva darzAvatAM dIkSita kahe che ke strakAra vArtikane jAine pravRtti karatA nathI. dhvacit satrakArano doSa batAvavAmAM AvyA hoya tyAM paNa TIkAkAro sUtrakAranI tarapheNamAM ja bhASyano artha kare che. romanuSyeDa2 // e sUtramAM manuSye ane gaN nuM grahaNa jarUrI nathI ema vArtika ane bhASyamAM kahyuM che, te viDI zabdanI AvanamAM bhApAra ane vArtAthI vadhAre mAhitagAra che ja nathI. A nAtreya ka che ke Ama bhASya pramANenuM ja lakSya che arthAt raheH // eTaluM ja sUtra hovuM joie. tramAM to spaSTa bodha thAya te mATe manuSya ane gaN nuM grahaNa karyu che. anya sthaLe eka ja stramAM anuvRtti thai zake chatAM sUtrakAre tavIte tadeva // mAM tad zabda be vAra prayojayo che. tethI kA.mAM tenuM samarthana karatAM kahyuM che ke ta no je be vAra prayoga che te abhyAsa karanAra be vidvAnonuM juduM juduM vidhAna karavA mATe che, kAraNa ke je abhyAsa kare te jANe ane je jANe te abhyAsa kare. TUMkamAM tyAM strakArano doSa batAvyo nathI,paraMtu tasminnatIti veze tannAnni // vagere stra paranA bhASyamAM kahe che ke AcAryanA pramAdane kAraNe e thayuM che tene dUra karI zakAya. bhASyanA strakAra sAthe virodha na hoi zake te sUcavavA mATe nAgeza A vidhAnane ekadazInI ukti tarIke ghaDAve che. Ama strakAra koi bhUla nathI karatA e sacavavAnA vyAkhyAkAronA prayAsa vize nyAsakAra kahe che ke je vyakti pANininA prAmANyane svIkAra che teNe game tema karIne vena cena pAreLa temanI racelI vastu sArthaka che tema svIkAravuM joie. tyAre padamaMjarI ghara vagharane zadhomAM sarvazreSTha tarIke varNave che, ke 114 (juoH 2-2-5, 3-3-90,4-1-158, 7-1-1, 7-3-54, 8-2-106,8-4-32 vagera paranuM bhASya). (7-3-1) nA mAha para che. sUtra nI arthAt aSTAdhyAyInI cono pharI jo ene paNa Arya karAra vAvI kALuM sutra niveza | JzrayaLe midyate| tra) patadvaSyaprAmAkhyAta vAtiAnAmAMpa sUtrasaMmatatvamAMdu:| taduttamAMmaputtaH sUtrelveva di tatsarva cattuto vacce vAtio| ghurA (bhA . 1, pR. 1026ne paracama ve sugaMmam| candravADIya 112 111 your: anityo hi asya nazadvasya subantena saMbandhena samAsa iti vArtikakAro bhagavAn kAtyAyano manyate sma vAvacanAnartha -varSa 2 svamArvAsa%0ti neti mAvAnuM pALiniH| - divimApA 0 (2-1-11) ti pratyedAM samAsamutavAn| samrAtitvaacc pANinervacanaM pramANam / asadvAditvAnna kAtyAyanasya / asadvAdI hi vidyamAnamapyanupalabhya brUyAt / tasmAtparyudAsa iti // mI.s. (8-2-4) upara. ahIM sadavitvAta eTale asatyavAdI ema samajavAnuM nathI. vyAkaraNa zAstra sat nuM arthAt je prayogamAM upalabdha che tenuM spaSTIkaraNa kare che. ema vAraMvAra bhASya ane vArtikamAM kahe che. juo H pratyayope pratyayALama // sUtra para satattvasthAnA chAca| vA. ane sat zAstreLAvA vyAvate mA. ahIM sat zabdane spaSTa karatAM ke: sat zAstrati / eLa daronA pa mAM tu vidyamAna vastu nimitvanIpaSTa thayuM.nAkAmadAI eTale asattvavAdI (juduM bolanAra) ema artha karIne virAdha darzAve che.(vyA.zA.i.pU. 214), paraMtu te pradIpanA spaSTIkaraNa sAthe saMgata nathI. mUtrata va di rAdvAna prAMtapadyanta| Atazrva mRtrata vA yo jItsUtraM thayennAno gRhota / mA. juoH bhartR.dI.(pR.41). 113 114 1 / / ekayoge'pyanuvRttirbhavani kathaM jJAyate yadayaM tadasyAstyasminniti matup / iti dvistagrahaNaM karoti kathaM tadadhIte tadveda / pramAdakRtamAcAryasya . zakyamakartuma naM. 52 ziSyANAM sukhAvabodhAya lAghavaM pratyanavadhAnalakSaNena pramAdena kRtamiti / pra0 nanvAcArya sya pramAdo'nupapanno'ta Aha ziSyANAmiti / kecittu tadbhASyavirodhAdekadezyuktiriti tvaapyaavshykm| u0 115 bako: sammAna sabhya gAmamavupaDatA mAM sAta cena jaina e sarvamam| sabhA. 1,pR.6 3) tathA jo ve II (8-1-93) para sutrArabdha rAvitA kRSittaH sUtraryAta / par 25 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pANininI viziSTa paribhASA (metalanguage): Adhunika kamyuTara yugamAM meTAleMgvaja zabda khUba ja jANIto che, kAraNa ke kampayuTaramAM aneka prakAranI paribhASA (meTAlezveja) upayogamAM levAya che, paraMtu AvI paribhASAne vizvamAM sarva prathama prayoga bhagavAna pANinie tamana aSTAdhyAyImAM karyA che.!!* A prakAranI viziSTa bhASAne gadAdhara bhaTTa parimaHI kahI che!!? ane te dvArA arthano bodha karAvanAra pada te pAribhASika (pada). pANinie pota pA zabdano prayoga karIne viziSTa paribhASAnuM sUcana karyuM che ane vaiyAvarAyAM patuH (-3-) mAM vaicAritya zabda prayojAyo che. je saMjJA !!* dvArA vayAkaraNo ja vyavahAra kare che te vaicAraNArthI ema kAzikA spaSTa kare che. AthI ja zabarasvAmI e. uddharela vRttikAra kahe che ke pANini sivAyanA e athavA pANinine na ravIkAranAra karala vRddhi e zabdanA prayoga uparathI lAkAne ut ane jU nI pratIti thAya te saMbhavita nathI 120 minI strI vize prAraMbhamAM zabaravAmI kahe che ke zakya haya. tyAM padAnA loka vyavahAramAM jANItA artha hoya che te ja arthamAM temane stromAM prayojavAmAM AvyAM che tema jANavuM. 21 paraMtu aSTAdhyAyImAM pANinie saMjJA pAribhASika tema ja lokika arthamAM, eTale ke kRtrima tema ja akRtrima ,saMjJAo prayAjI che. chatAM vimA rAMphA vize bhASyakAra kahe che ke e saMjJA na hoya to paNa vibhASA zabda anityane sUcave che ema samajAya che.' tethI ja methya parvamapitaH ema kahuM tyAre mImAM sakA. potAnA zAstramAM anya zAstranI saMjJA prayojatA nathI tethI vyAkaraNa mAM karela saMjJAAnA jJAna vinA ja samajI zake che ke meLo pazu che e vidhi anitya che. pANinie aneka po gAmIonA ullekha pharyA che ane vRttikArI TIkAkArAe aneka ratha, sUcavyuM che tema temaNe e po.gAmI AnI. saMzA A paNa apanAvI che tethI tenA paNa kaMika aMze A paribhASAnA ghaDataramAM phALA hoi zake.' Panini should he thought of as the forerunner of the modern formal language theory used to specify computer languages. The Bacus Normal Form was discovered independently by John Bacus in 1959, but Panini s notation is equivalent in its power to that of Bacus and has many similar properties. - P.Z. Ingerman. Panini-Bacus form suggested, Communications of ACM 10 (3) (1967), 137. / / tatra AdhunikaH saGketaH pribhaassaa| tayA arthabodhakaM padaM pAribhASika yathA shaastrkaaraadisNketitndiivRddhaadipdm| ti.pA.6 (cI 5.5 ) T' saMjJA zabda pAribhASika zabda mATe paNa pANinie prayojayo che. jema ke gADI saMjJA II ahIM saMjJA zabda pAribhASika che. 4 | dUra tharAdUrajJA mAM paNa pAribhASika che, nAmanA arthamAM nathI.(cp.Albrecht Wezler: Some observations On The Grammatical Terminology Of Panini p.365) juA: sva + 0 upara rAzana pAmetopavAranuM vyakipa -mucyte| zadve saMjJA shdvsNjnyaa| pada0. zadvagrahaNam vyAkaraNe yA saMjJA tasyA eva pratiSedho na laukikyA iti pradarzanArtham / nyAsa0 T' vaicArityAyI catuH II (6-3-S) sUtra para caMdra vyarine mavA taiyArI taiyArI rahyA haiyAraVIRDyA - - hi vaiyAkaraNAnAmAkhyA vaiyAkaraNAkhyA0 bhA0 AkhyA zadvaH saMjJAparyAyaH / pra0 tathA vaiyAkaraNasyAkhyA vaiyaakrnnaakhyaa| AkhyA saMjJA vaya saMjJA vaicara cavadanti 0 (kA.) 1na di vRddhiAna rUpALanevadArataH kaviH pratIranuM nitimananumAnyarI vA . mI.su.(1-1-5) para zA.bhA.. 1. kove vartha, prasiddhana pana tAna saMta saMmave tanveva sRvatyavantivyam 0 ejana, mI.su.(1-1-1) para. T:: ma ka rma, vara vagere ki, 5.85), vima i (cIkhe.bhA. 2pR.85) vagere, juoH (1-4-23) para bhASya: TUMda vyavarane the vA ete loke pratItapadArthakAH zadvAstairnirdezAH (= vyvhaaraaH| nA0) kriyante , yA vA etAH kRtrimaassttighubhaadisNjnyaaH| 1: juo AjJA vindha saMjJAminAramaHIT vimAunmuDanityatvamavantiA tathA madhyaH zurvimAvataH0 mALa tathA yAjJikAstu bhinnatantratvAt tasmin zAstre zAstrAntarasaMjJayA na vyavahareyuriti / dI0 (pR. 261) 12. jama ke zA ta TAjJA jhAvAn 0i (7-3-1 20 para), dhaturAdUH pUrvAvArthasaMjJA [0 (1-3-1) para, 26 For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAtyAyanaH pANininI aSTAdhyAyInuM lakSya bhASA che ane tenuM pRthakakaraNa karavuM. tenuM lakSaNa karavuM te tenA viSaya che, paraMtu bhASA tA bolAtI vastu che temAM vakhatovakhata pheraphAra thayA kare che. Ama lakSyamAM thatA pheraphArane kAraNe lakSaNa trAmAM rahela UNapa purI karavA tathA samaya jatAM pracAramAM na rahelA prayogo vagerene dUra karavAnA hetuthI tenA upara vArtiko ?racavAmAM, AvI che. AmAM kAtyAyana mukhya vArtikakAra che "bhartu. temane vAkyakAra ane anutaMtranA praNetA paNa kahe che ke, vArtika mATe vyAkhyAnasatra zabda paNa prayoje che 27 vArtika paNa ArSavacana che tethI bhASyakAra tene sUtra kahe che. vArtikakAranA vacanane bhAgakAra AdhAra rUpe uddhara che te vize ke nA. kahe che ke vArtikakAranAM vacana paNa smRtizAstra che, anya zAstranI vArtikanI jema mAtra vyAkhyAna nathI tethI bhASyakAre temanA vacanano AdhAra lIdho che. 25 bhASyamAM kAtyAyananA nAma sAthe ullekha karyA che, tyAM temanI vArtikane anya vArtikakAra khaMDana kare che. 12 te sivAya mahAbhASyakAre anya vArtikakAronA nAma sAthe athavA nAma ApyA vagara " ullekha karyA che. kAtyAyananAM kAtya, vararuci, punarvasu vagere nAmo koSa vageremAM jovA maLe che, paraMtu te sarva emanAM nAmo che ke temanAthI bhinna vyaktionAM te vize matabheda che. hamacanda maMdhAjitna kAtyAyananA paryAya 125 ja vRtti sAdhu vArtivamU| thampaSTa ! pa0 (4-2-60) para, jemAM mukhyatayA satrano artha batAvyo hoya te vRtti, tenA karatAM paNa jemAM sudhArA vadhArA sAthe vizepa vivaraNa karavAmAM AvyuM hoya te vArtika. vRddhiAra i nI saMjJaR: saMjJAsaMpratyayArthaH ||vaa0 1 // 52 sUtre'nuktaduruktacintAkaratvaM vaartiktvm| etena sUtravyAkhyAnAya pravRttasya kAtyAyanasyAyuktA TurUvantatyapAra-tam | 30 | kAnutttAnA cintA vatra pravartatA te grantha vArti pradurtiyajJA manISA: // pada,bhA15.9) .dA.ta. sanavantajhara-namra vRrthamajJapanIm | tra para catra marajJaparananapatidrAmati pattA ema pATha kara OM kA0 keciditi vacanAt kecinna paThantItyuktaM bhavati / ye tu na paThanti te'tra tanipatidaridrANAmupasaMkhyAnaM kurvanti / nyA0 ye vaitanna Inti te 3patyAnamAramantA pa0 AthI samajAya che ke UNapa paravA mATe upasaMkhyAna karavAmAM AvatuM. temAM tatkAlIna prayogonA antarbhAva karavAno ja hatu hatA. 1. juoH (A zAstramAM bhASya eTale ) tA patyiAyanAtAnA vAvayAnA patannaprita vivaraNam nyA. (bhA.1,pR.4). 1:? juo: maMIRo granthayArtha praznanA mate vAcArI tuM ramatu nirvarta 0 (dI pR.298) , sUnAmanutaMtrA mAthA - 2 pramaH II (vA.pa.va. 23),juoH (8-2-6)para AnImAvAH sUtrALa mRtvA nirtantiA mA na tA vyasthAna -sUpu kAdAvADanati pravra cAracAnasRSyitA varnizvityartha: 30 vArtikamAM stra para vyAkhyAna paNa hoya che tethI nA. kahe che vanasUtravyaracanAmRta vartavamavatArata rathe punaH | (cIkhe bhA.1, pR.58). 1:* juA (ra-ra-1) para vartAvanAmAkhyat | ma0 varnivAravAnI smRtirAsvitthAt prAmAyamazritam praha smRti -zAstratvAditi / anyazAstrIyavArttikavat nAsmadIyaM vArttikaM vyAkhyAnameva- - anyoyaM vArtikakAro vArtikakArAntarIyatadvacanaM pramAntitvanAthathatopa: I 30 (cIkhe.bhA.ra,pR.345) tathA na nImAvAH sUtraNa tvA nivartinti ahIM paNa vArtika mATe sUtra zabda prayojayA che. 13" (3-ra-118) paranI hma pura mRtamAre na purAtane vAM nuM pratyAkhyAna karatAM anya vArtikakAraH vidhaH yadyavizeSeNa kiM kRtaM bhavati na smapurAdyatana iti bruvatA kAtyAyanena // vA0 itaro vArtikapratyAkhyAnAya mayA viklpitmetdityaahsmaadividhiriti| pra0 'saunA+T : (3-2-56.4-1-74) A vArtikAkArA vadhu vistAra parvaka spaSTIkaraNa karatA hatA. (juo 2-2-185ra vi ja saunArvastaratA ghaTitam mAM AiyanAmibamiva prayatuM saunArtAvatarekhA matyartha: pra) koi koi sthaLa tamaNe sUtramAM paNa doSa batAvyA che (jema ke 6-4-155, 4-1-195), devAH1-1-3), mArAnIyA:(1-1-20), zuravIrava (1-3-1), saurya ane vAraMva (8-2-106), para: (da-3-1), vartAra : vyavo vAcavALa vRttisamavAvArtha vaparA ta va zovevArti vyaKiA dI.pU.92) aneka sthaLe lokavArtikA che. For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarIke Ape che.' kAtyAyane bAja nAme zloko racyA hatA. 132 ane te kAThaka zAkhAnA ane dakSiNAtya bAhmaNa hatA. kAtyAyana vyAdinA anugAmI hatA, kAraNa ke zabdano artha jAti che ke vyakti e saMdarbhamAM kAtyAyana kahe che ke zabdano artha davya arthAt jAti che tama vyADino mata che. 33 kAtyAyana pANininA pratispardhI hatA ane vArtiko racavA pAchaLa temanAM trAnuM khaMDana karavAnA ja temanA Azaya hatA, teo pANininA kaTTara virodhI hatA. temAM keTalAka vidvAno mAne che. te anucita che. vAstavamAM kAtyAyane pANinine AdhAra rUpa uddharyA che ane atyaMta AdarapUrvaka paNa ullekhyA che. 135 kAtyAyana pANininA sutranuM vyAkhyAna kare che, sUtrakAranI TIkA kare che, temanA matanuM khaMDana paNa kare che. te rIta tA bhASya -kIra paNa vArtikakAranuM khaMDana kare che tema ja ratranuM pratyAkhyAna paNa kavacit kare che,"37 paraMtu tethI teo eka bIjAnA doSa. jAnArA mAtra pratispardhI hatA. tema mAnavuM e tA. sUtrakAra- vArtikakAra- bhASyakAranA paraspara saMbaMdha ane bhASAnI zuddhi jALavI rAkhavAnuM temanuM dhyeya na samajavA samAna ane taddana anucita che. Do.thIme kahe che ke pANini ane kAtyAyananI kRtio chUTI na pADI zakAya tema eka bIjA sAthe vaNAelI che tethI te beno ghaniSTha aMgata saMbaMdha hatA tema batAvIne taA ekabIjAnA kaTTara virAdhI hatA tema lokavAyakAmAM kahyuM rAkhe che. paraMtu bhAratIya paraMparA pramANe to temane eka bIjAnA pUraka gaNavAmAM AvyA che. tethI ja AgaLa joizuM tema A zAstra trimunivyAkaraNa kahevAya che. je vAstavamAM, vArtikakAra trakAra mATe pUjayabhAva paNa darzAve che. jema ke 3 e II sUtranI vArtikamAM kAtyAyana kahe che ke bhagavAna pANinie 131 juA (3-2-3) canadraSTaHi pUrva-stA sthAniva dipa pravAja mavicitainAsiddhi-tu to mALa, kAtyAyanI varacarmenA punarvasuHA mitra 0i (3516) 132 juo tyAyana tapu zrInApu zApu maLe ThatoDage zavaH | pat0 ( bhA.1,pR.11) tathA strInA nAma atyAyanapratAH cho. tyAduDA 30 (cIkhe bhA.1pR.36) 15 juoH (1-2-6 4) para dravyAmadhAne vyaH vAI || vArtikAra vyADinA ullekha kare che tathA bAvApasarnanazcIntavAsI in (6-2-3 6) nA bhAgamAM vyAdinA ziSyAno ullekha che (ApatripALanI yathArIyatamIvAH ma0). prathama AhnikanI vArtikamAMnAM vRddhi zabda nityanA arthamAM che te bAbatamAM AdhAra ApatAM bhASyakAra kahe che ke saMgrahamAM paNa siddha zabda te arthamAM ja prayojayo che. saMgraha e vyAjhiracita grantha hatA ema TIkAkAro kahe che.bhartu kahe che ke saMgraha A (pANinIya) zAstrano ja bhAga che ane eka zAstra hovAne kAraNe vyaDi pramANabhUta che tethI ahIM paNa siddha zabda nityanA arthamAM lIdhA che (saMdoDavyaracaiva rAzvaracaiyAH | teraitanvatthAt vyAkeza prAmAthAdiApi tavaiva siddharahUM 3pattiH | zrI pR. 23). 134 juoH Pianini (p.132ff), mekasamyularanA mate kAtyAyana pANininA samakAlIna hatA ane temanI TIkA karavA mATe javAti kA racI hatI. tethI viruddha mata mATe juoH Katyayana and Patanjali - F.Kielhorn (pp.2ft.),Sastri (pp.47ff.). 13A vAtyAyanaraMtu samarthatAdA DhIM. (pU.181),tathA (7- 1-2) para pratikrivijJAna ne vALa tathA (pA. 8-4- 6 8 ) para uparopanA svAnunAsimannAno mAvataH paLane sim vA I tathA (2-1-1) para vaartikvcnpraamaannyaat| bhA0 16 juo siddha rAdarthavanya CTI || para u. gaya nivRtravyaracanAmRta vartamavatArata-- punatA (cIkha..bhA.1, pR.58). 137 juo : AgaLa pR.38 1 35 paraMtu sUtrakAra ane kAtyAyana samakAlIna na hatA. juoH tRtIyA 1 dorantari | para matarimanuM supAM supa manta ta tRtaiyArthoDagamaramaH | mAru " e vA. na hoya to e vAkyane spaSTa karatAM keTa kahe che ne di pAneH sUtravaravA tyiAyana - mAvaH | prava aTale ke tRtIyA mATe pANinie jayAre stra racyuM tyAre e vAkya na hatuM, kAraNa ke te kALe kAtyAyana na hatA. tathA na vartaja dava mUtrakRtaH pravRttiH | rAau0 (pR. 39 ) sUtrakAra vArtikane joine pravRtti karatA nathI. 19 saraH mRtadaSTa vA sUtrorekhA tatapuram vavacAro travIve tenAdaSTa madhyata | ta va ra pAniyatanuM trinithavira vanta santaH pa0 (bhA.1,pR.9). For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMkazeSa dvArA nirdeza karyo che tethI yathAsaMkhya pramANe cha vivRta sthAnI -kAranA cha saMvRta meM-kAra Adeza maLI zakaze. teo aneka sthaLa stronuM samarthana paNa kare che.' aneka vArtikakAra: mahAbhASyamAM kAtyAyana uparAMta bIjA ghaNA vArtikakArano ullekha che (vartitAmatvatA cho.). sanA TI, STrIyA, vAdava , zuravADava , vyAprati (eka zlokavArtika temanI che tema ke. kahe che), mAddhArnayAH, sairyamA vita [so rya nagaranA AcArya (uM). temanuM nAma bhAgavata haze?] vagerenAM nAma tathA zo vArtika 'pI ane temanI vArtikAnA ullekha maLe che. taduparAMta keTalIka vArtikone bhAgavArtika tarIke TIkAkAro ullekha che,'-2 eka sthaLa anya vArtikakAra kAtyAyananuM khaMDana kare che. A sarvemAM kAtyAyana mukhya vArtikakAra che.AgaLa joyuM tema bhASyagranthamAM bhASya ane vArtika e bene judAM pADavAM kaThina che.paraMtu vidvAnoe sUkSmakSikApUrvaka saMzodhana karIne te bene DhAM pADavAno prayatna karyo che. philhana mAne che ke mahAbhASyanI rajuAtamAM be prakAra jovAmAM Ave che. ekamAM sUtranI carcA prAraMbhI tene cAlu rAkhIne aMte TUMkAM. strAtmaka vAkyothI tene pUrNa karI che. temAM khulAsA rUpa vAkyo che. paraMtu te khulAsA na hoya to paNa artha samajI zakAto hovAthI taralA bhAga samagra carcAnA jarUrI aMza nathI. temAM doSanuM khaMDana karatuM vAkya na vA athavA siddha tu thI zarU thAya che ane te pachI paMcamyanta nAma Ave che. jayAre bIjA prakAramAM sUtronI carcA che te samagra bhAga artha samajavA mATe Avazyaka che, temAM khulAsA rUpa vAkyA nathI. ahIM khaMDana karatuM vAkya naipa TopA taTuM vacam na vacam ema Ave che ane tyAra pachI saMpUrNa vAkya Ave che. A uparAMta ekamAM kriyApada ke kiyAsUcaka padAnA prayoga ane bIjAmAM tanA abhAva ityAdi uparathI prathama prakAra bhASyanA aMzono sucaka che jayAre bIjo bhAga vArtikakAranA granthanuM sUcana kare che ema temaNe I juo: nirveraddhA svaranunAsimannAnA mAvataH pAkane siddham vA | rinirvekAThThiA svaramannAnA mavataH pANineH siddhm| ekazeSanirdezo'yam - - a a a iti // bhA0 tatra yathAsaGkhyaM SaNNAM vivRtAnAM sthAne SaDAdezAH saMvRtA mavantati siddhamaSTam | g0 tathA (6-1-1) para siddha tu tazvasaMjJAnatpAneryathA hoda vAva | simetatA rayam | tadgaNasaMvijJAnAdbhagavataH pANinerAcAryasya yathA loke| bhA0 5.2 141 juoH vajJAne vavigha 0 zloka vA. cokhaM,bhA.1, pR.143) para bhartu. cavo vALa vRttisamavAyArtha parA ti tava zovavArtavavAre pyAdA . (pR.92). tathA juoH (3-ra-pa6) ve hI saunAT: paThanti -nagnagItyutarupatityunAnAmuparaserAnam IITo II, (1-1-3) paribhASAntarImati matvA kayA padanti - niyamo guNavRddha mavato vipratipana vIMcha ||, (6-3-6 1) para 352 uda - mRvasaddiInAmA mavigatatA che, jayAre bhASyamAM samRddhinAmiti vacam mAtra upara 38 3 mRsardiInAmati vacam ema che. cIkha.(bhA.6,5. 248) mAM te vArtika tarIke chApI nathI. tathA siddhavatrAmAtu (6-4-22). I nA ma0 para vartApu prayoganepratyAkyAtapu zornIrtivarobayonanI pakSepaH | g0 vartavAraH vItyA niHA zortivIrasvainya ti mAvaH II 30 tathA (8-2-106) para tatra saurcamAvato:niSTa?) -jJo vADavaH ptthti| bhA0 saurya nAma nagaraM tatratyenAcAryeNedamuktam |pr0 siddhaM tviditoriti vArtikaM vADavasya tadAha vADavaH ptthti| 30 tathA (2-4-36) nA bhAgamAM nadhitthara cattara-masiMddham 0 e kArikA para ke. camevALe tyaprakRtinApu ityAha --jagdhividhiriti / pra0 tathA eSa evArthaH-- jagdhau siddhe'ntaraGgatvAtti kitIti lyabucyate // jJApayantaraGgANAM lyapA bhavati vAdhanam | mAru para vArtha tA 3nvena nivaTU ti ropaH mayA vA nivathata ti va 30 AthI nA. pramANe e vArtika pataMjalinI paNa hoi zake. vArtikakAromAM vaDava ane kuNaravADa e be bhinna vyakti haze, juo (7-3-1)nI vA.para vInara nim II vAva - - VIRvaDavara-svAda--naipa vadIna: I mAM golDarakara bene eka mAne che (Panini, P98). 14 juA sarvanAzno vagere si.ko mAM pravara muvInarI II (8-1-12) nI vAtika tarIke ApyuM che paraMtu bhASyamAM te - ttarAkhyAmatasu II (pa-3-28) para bhASyakAranA vacana tarIke che (juoH kuMvadvAvatu na banatA ne tarda sarvanAnno vRttimAne gvadvAvo varcaH ma0i) tathA madrAs parivApan in (pa-4-67) upara mAta vacam ma0 e bhASya kAranuM vacana che. te vAkya. kAzikA ane si.ko mAM te satra paranI vArtika tarIke che. For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAraNa kADhyuM che. ni.sA.saMpAdaka kahe che ke padayukta paNa vA pada vinAnAM vacana bhAgakAranAM ja che, vArtikakAranAM nathI, jayAre vA yukta keTalAMka vacanAM vArtikakAranAM che e hakIkata che. A rIte prayatno thayA che tema chatAM mahAbhASyanI Adarza AvRtti haju sudhI apekSita "ja che, kAraNa ke vArtikAmAM sUtranA aMzA, sUtramAM vArtikanA aMza, vArtikanA kramamAM phara. temanA zabdAmAM pheraphAra vagere jovAmAM Ave che. vArtikakAranuM kArya tramAM kaheluM hoya tenI samIkSA karavI, na kaheluM hoya te pUrNa karavuM ane barobara na kaheluM hoya tene sudhAravuM e che, paraMtu keTalIka bAbato. temanI maryAdA bahAranI che tema bhAkhyakAra sucave che. 13 kAtyAyananI kRti: kAtyAyananI vArtikono alaga grantha haze. temAM aSTAdhyAyInAM amuka stro ane te para kAtyAyananI vArtikI hoya te saMbhavita che. kAtyAyananI vArtikono "zrImadmAvatriAnavavivArtipIThaH" nAme grantha bhAratanA judA judA bhAgomAM upalabdha che. eka to vArANasIthI prasiddha paNa thayA che paraMtu A sarva pramANamAM arvAcIna che tema killAna kahe che.' meksamyulara kahyuM che ke kAtyAyana pANininA granthanA saMpAdaka hatA. kAtyAyananI vArtikAno prAraMbha kyAMthI thAya che te vize paNa matabheda che. koi kahe che ke spizAmAM pANininuM sUtra nathI tethI temAM vArtika paNa nathI. koi kahe che ke 3tha rAThThA nurAsanam tathA rodA-- prathonanam e kAtyAyananI vArtikA che, te vAta anucita che. vAstavamAM kAtyAyananI vArtikanA prAraMbha sikre zadvArthasanyA thI thAya che tema bhAgakAranA vyAkhyAna uparathI jaNAya che, kAraNa ke temaNe kahyuM che ke siddha zabda AdimAM maMgalArthe prayojayo che. bhartu. paNa kahe che ke sUtrakAra, vArtikakAra ane bhASyakAre zabda ane arcanA saMbaMdha nitya che tema kahyuM che tethI kAtyAyananI vArtika paspazAmAM nathI ema kahevuM ayogya che. teo kahe che ke siddha phAryavaLe 0nI pahelAMnA sarva bhAga bhAkAranI prastAvanAmAtra che. nAgeza paNa kahe che ke A pUrvenA samagra grantha bhANakArano ja che. ' A saMpUrNa vArtika Ama che: siddha dvArthasandha hovatorthaprayude rAyone phALa dharmaniyamaH, vathA vivaigi I tenA khaMDa pADIne bhAgamAM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. vArtikonA pAThaH kAtyAyane aSTAdhyAyI, strI para lagabhaga cAra hajAra vArtikA racI che. A vArtikAmAM aneka sthaLa pAThabheda jAvAmAM Ave che. 47 kavacit bhAgamAM maLatI na hoya tevI vArtika kAzikA, si.ko. vageremAM jovAmAM Ave che. tenAM svalpa 14 naitanvIracaryAyavara anuvartanta tA mAM ,7-4-24 para) tyAM juo ke. vartivAna naitanyAghecam sarvAdhiAraTImnvaakhyaanprsnggaat| pra0 tathA n...vaartikkaarenneti| uktAnuktaduruktacintA hi ttkaarym| vRttikArAstvadhikArANAM pravRttinivRttI vyAvato 30 arthAt sUtramAM kahyuM haya te tapAsavuM, na kazuM leya te umeravuM, ane barobara na kahyuM hoya tene sudhAravuM e vArtikakAranuM kArya che. tethI adhikAranI anuvRtti thAya che ke nahIM te jovAnuM temanuM kAma nathI. e kAma vRttikAronuM che. 1- K & P (p.6). 11 nityAH dvArthavanyAratnatrAnnatA mamaH kRtrAmanutaMtrA mAthAnAM promaH II (vA.5. ba. 23). Thte vA. para bhAkAra kahe che. mAtra sArA matiH zAstrIya mArya sidaradUtiH prA. A siddhAdvArtha che vA.pUrve 30 mAM kuMka che atha nivyAyAmRta vArtAmAvatArati -the punati - - ta pUrva saMvarti rahyAnvAsthAnanimnaviSacakanapo madhyavargava pranthaHA 30 tathA bhatuM. te sarva mAra prastAvanAmAtram (dI 5.51), 147 dA.ta.(1) vA prakArane tIyastha DisUpasaMdyanam vA A ma.bhA. tathA kA.mAM antara dipasaMdhyAno | sUtra para che, paraMtu kA.mAM vimA pravarane tIthI dillu sarvanAmasaMtyupasaMsthAnA aMma pATha che. si.kI.mAM e prathamavAra matathA / para che, paraMtu pATha vimAthAvara tIthI DiskUlyAnam' che.(ra) saMproca Tar II nA bhAgamAM ThAH thAnagi pazunAmAbhyiH vA. che. kA.mAM te ja pATha che paraMtu si.kI.mAM goSThanA sthAnAvui pazunAmakhyA ema che. jo ke bhAgamAM inAH ema pAThAntara che ane tatva.bo.noMdha che pazunAmAMkhyi ta mALe pracura pATha: I (3) TeH nA bhASyamAM viddhaAMtari | ane phuvAvaramATopathaTTdraparArtham ema be vA.che, paraMtu kA.mAM viMvata pratipasthi kArya mavatiti vavyam ema che. bhASya ane kA.mAM bhAradvAjIya pramANe vArtika ApI che temAM pAThabheda che. bhASyamAMH mArAnIyA: Inti- vijhavatnati - gvaddhavirAmaTiTopayaTrviparAvinmatIrjunavidhyartha ema che, kA mAM anne 0 thaT ripavinmatovAnartha che. For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa ahIM ApyAM che. kavacit mudita AvRttimAM vArtika tarIke Apela vAkya bhASyavacana che tema keya, ane nAgeza. kahe che. AgaLa kahyuM tema keTalIka vAra vArtikanA aMzono sUtramAM prakSepa karelA maLI Ave che, keyaTa, haradatta vageree te vize nirdeza karyA che. eka ratha vArtikanAM sUtramAM prakSepa che tethI vizvastipA e pANini pramANe nathI ema ketaTa kahe che (pAkinImU ) e vidhAnane na svIkAratAM nAgeza kahe che ke jo ke sUtramAM vArtikanI anuvRtti thavI durlabha che, chatAM kvacit rAkhyuM che . vI vArtikanI uttara stramAM anuvRtti thAya che. je ditripUrvAn 2aaaa e vAkya bhASyamAM rAgadvaI II (5-1-3pa) nI vA. che, jayAre kA.mAM e (pa-1 -36) rUtra tarIke che. tyAMnA bhAga para ke. noMdhe che ke strImAM ArSa pATa nathI tethI vArtika karI che (vanA"H paTha ta vArtiAramAM pra0). Ama sUcavAya che ke stramAM pUrti karavA mATe vArtika racavAmAM Ave che. vAtika kayA saMjogomAM karavI paDe che te vize ke zuM A sAmAnya vidhAnuM jaNAya che. teo ema kahevA mAge che ke sUtramAM dazIno abhAva hoya (manAI ,kAraNa ke traNanAta), zakya teTalA prayogone AvarI lIdhA na hoya, tyAre te UNapa pUrI karavA mATe vArtika karavI paDe che. kAtyAyana vArtikamAM udAharaNa nathI ApatA ema kahevuM anucita che, kAraNa ke aneka vArtikAmAM udAharaNa che. vArtikakAra kavacit nyAya paNa uddhare che. 131 bhAgakAra pataMjali : mahAbhASyamAM bAputra, nirvIya ? vagerenA mata darzAvyA che. e pataMjalinAM nAma che tema TIkAkArA kahe che. taduparAMta zeSa, phaNI. phaNIbhUta , ahipati, nAganAtha 15. vagere nAmo koSa vageremAM maLI Ave che, temanAM mAtAnuM * jema ke (3-2-172), bhAgamAM A sUtra nathI. te para kA.mAM vRti vAcam vA0 che. si.komAM kahe che rati kilo te para rAjavitA mALe tu na ra ta mAvaH bA.ma., (6-3-61) para upara mAha-mRduMsInAmAvati vacam vALa | A vAkya bhASyamAM vA, rUpa nathI apara sAda - viIRo khUchuMsInAmati vaLyam' ema bhASyanA aMza rUpe che tathA vastu vadIna tnirmAta vartava IntA 30 ( 0-3-1) para (cokha.bhA. 65.185) vagere 149 jaH yuvaranA II nI vA siddha yuvAnanasikatvatA vize ke : marImitra vananityaduHA ane tvanunAsikapatyAdri -ti vAvamanana vyAyAmaH | g0 kalAka mata e vArtika nathI paraMtu manunAsirUparatva tU e vAkyanuM vyAkhyAna che. 15) A vA. DI . (8-3-38) para si.kA.mAM vALe reti vAge ema che, bhASya tathA kA.mAM zeH vaLe nimArtham || vAha ema che. utta2 stramAM tenI anuvRtti thAya che tema bA.ma.ane tattva.bo. kahyuM che. [ H I (8-3-19) para vAroreva sta 2 sarvadhyate | bA.ma ane tatrA peroreva cInuvRtiH | tattva.bo. (mo.be.bhA.1,pR.129 )], paraMtu rA: 5: // sUtra para nAgeza kahe che ke jo TrA 3ttararaca sarakya ema levAmAM Ave to ahIM DhALe cheH nI anuvRtti nathI thatI (Age ritya na sarvadhyate tena kuro Tumpiti tyA patnasiddhiA 30).juo sAtharvavaccevaTopazca II (4-3-132) para 30 : vArtikanI sUtra mAM anuvRtti thAya che. (vartikArI sUtreDanuvRttikmencaH - -Le tyAdrivartiAno sULanavRttinAvaiyaTI vi7 ). 151 maka blenantaH / paranI vA0 (5 thI 8).vagere. nyAyanuM dRSTAntaH saMbono nAzva parIvat vA0 26 3rapa6H II para. 152 gajAputra samayathA navAputraH bhA.1-4-21,goLiputro marthara DratyAhuH 30, mAdu: kahyuM che tethI nAgezane paNa khAtrI nathI ema samajAya che) mAnava nisvAda (1-1-21)) mAratvardi | g0 narrIyaparve vyAvo 30. jayAM gAyo bhAMbhare che te viziSTa parvata narva vo nanta minvarvatavirAge tatra mavaH niHA chA0) rAjazekhara pramANe banaEya e pataMjalinuM nAma che. hemacaMda gonardIne pataMjalinA paryAya tarIke Ape che [ona pati jhiH | (abhici.kA. 3-515), yudhiSThira mImAMsaka (sa.vyA.zA..pR.234). gonardIya e pataMjali che tema mAnatA nathI. bhAgamAM gonardayanA aneka ullekha che. 15) keya, nAganAthanA mata (4-2-92) uparanA bhAgamAM uddharyo che : 'tatra nAtaH' rUtya tu sUtreDa kSatvimazriteSa siddhi -madhArata nAmanAthaH | para nAgeze : kAtivAcAryanA parAmarorniva sAdhana pumitimavato nAnAtharathama prAthaH | 30 jatA ke tatra nAtaH I nA bhAgamAM nAtAdraSyava dAdri vathA zudi mA mUvana- tatra karatA tatra phota ti mA te For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma gANikA haze, kAraNa ke gANikApatra eTale bhASyakAra ema kaicara ane nAgeza kahe che. paraMtu gonardIya ane gANikAputra eka vyakti nathI tema jaNAya che kAraNa ke kAmasUtramAM e bene bhinna kRtionA kartA tarIke ullekhyA che dhono zabda pataMjali mATe prayojAyA che tethI teo gonardadezamAM janmyA hatA. e pradeza kAzmIramAM Avyo ke ayodhyA najIka AvyA te vize vidvAnomAM matabheda che, paraMtu teo mAne che ke bhAgakAra kAzmIra gayA haze athavA tyAM rahyA. haze, kAraNa ke temaNe kAzmIra vize aneka vAra ullekha karyA che.' evI paNa kiThantI che ke gonarda dezamAM koi muni saMdhyA karatA hatA. te samaye temanI aMjalimAMthI paDyA hatA tethI teo pataMjali kahevAyA. 15% mahAbhASyakAra pataMjali ane yogaTyakAra pataMjali eka vyakti che tema paraMparA pramANe mAnavAmAM Ave che. ema kahevAya che ke bhagavAna pataMjalie cAga dvArA cittanA dASAnuM pada eTale ke mahAbhASya dvArA pANInA doSAnuM ane vaidaka dvArA dahanA dAyAnuM nivAraNa karyuM.157 vAgastra uparanA bhojarAjanI rAjamArtaDa nAmanI vRttinA prAraMbhamAM kahe che ke bhojapatie phaNAdhipati (=pataMjali) nI jema vANI, citta,ane zarIranA maLane dUra karyA arthAt temaNe vyAkaraNa, yoga ane vaidaka upara grantha racyA hatA. A paraMparAgata mAnyatA sAcI paNa hoi zake chatAM te jemAM upalabdha thAya che te anya isvI sananI dasamI sadIthI prAcIna nathI. taduparAMta AMtarika pAvA banne pataMjali eka hoya te vAtane puSTa karatA nathI tema lAge che.'** (1) bhAgamAM yogano koi ullekha maLato nathI tema ja yogasUtramAM bhASyano ullekha nathI, jo ke mAtra ullekhano abhAva nirNAyaka na gaNI zakAya), (2) yogasUtramAM kartAnuM nAma nathI. te paranA bhAganA prAraMbhamAM pataMjalinuM nAma che, (3) yogasUtra vibhUtipAdanA bhAgamAM vyanI vyAkhyA ApI che temAM bhAgakAra vyAsa pataMjaline uddhare che, (4) manu.(a.pa.zlo. para kAMTe kahe cheH tatra ugArate ti - suma sAta phUApa ropa phuraca RkSatvitriya vasaH g0 tethI lAge che ke nAganAtha e kadAca pataMjalinuM nAma hoi zake. jo ke . ke u. mAM tenI spaSTatA karavAmAM nathI AvI. 154 juoH temAM navA mAryAdhAram , navAputraH pArit ema bhinna kRtionA kartA tarIke kAmasUtramAM gaNAvyA che tethI te be eka na hoi zake.(cIkha.bhA.1 prastAvanA,pR.14). 15*(juo na oNti vimA nI na ya vimApA sIle vALa para minAnAsi vatta yatveraripu vacAmaH caramIrava - vasAma 01 mi(ki.rU.109), vimA sAkSe (3-2-114) minAnAsi vatta ramIranuM mathAmaH tatra sajjana para cAma; pagAra tathA tanI vibhASA sAkAGkSe sarvatra ||vaa // 52 kva sarvatra / yadi cAyadi c| yadi tAvat abhijAnAsi devadatta yatkazmIrAn gamiSyAmaH ytkshmiiraangcchaam| ayadi--abhijAnAsi devadatta kazmIrAn gamiSyAmaH kazmIrAnagacchAma / tatraudanaM bhokSyAmahe / taanamamunnamadi I vagere mAM (cokha.bhA3,pR.188-189). 13 pataH maDhe patita tA- -no daridraH saMdhyA samaye patita TuryaMtidhAtu -Thieme : Panini and The Veda (p.99,fn. I) anya eka kivadantI pramANe pataMjali ane pANini samakAlIna hatA. (je satya nathI). temano A. rIte saMvAda thayoH pA. -- zarmavAnA (tame koNa cho? ahIM pA. e rapha vadhArAno prayojayo che).patuM.-- sapoDadam (huM saMpa chuM. ahIM pataM.e rapha nuM prayojayA) pA--vava to reH ? (rapha kyAM gayA?) patuM.-- tvaSNu (tamArA mAMmAM).pA.-canmo tathA na vaLe ya majA no tattvathI vachUcam (je meM kahyuM che te tAre na kahevuM ane meM jana kahyuM hoya te tAra kahevuM.). A vAta yu.mI.nI navAjJikanI prakAzakIyamAM paNa che. 137 juo yoni vittara pana vIvo maruM zarIraraca tu vaidyana thoDapati te pravara munInAM pataruM protkarAnatoDami | A zloka bhojarAja kRta zabdAnuzAsanano haze tema ni.sA. AvRttinA saMpAdaka mAne che kAraNa ke e rAjamArtaDamAMnA maMgaLa, zloka -nA jevA che. ane pati pratyu-mahAmArtha- tiraskRtaiHA manovAyoSA thaiDahipataye nama: I tathA raddhAnA nurAsane vidadhatA pAtaJjale kurvatA vRttiM rAjamRgAGgasaMjJakamapi vyAtanvatA vaidyke| vAkcetovapuSAM malaM phaNabhRtAM bhava yenoddhRtastasya zrIraNaraGga - mate jItyuH | A bhojarAjanA zabdAnuzAsananA maMgala zloka che te kAie potAnI mahAbhAganI vRttimAM pataMjalinI namaskRti rUpe mUkI dIdho che.(ni.sA, bhA.1, pAThAntaranI yAdI pU. 1). 1*Woods James Haughton: The Yoga of Patanjali (1966). Introduction (pp.xiii ff.) " yogasUtra (3/44) nA bhASyamAM 3yutasivayavamenutaH samRdo dravyamati pataH | A saMdarbhamAM juoH zriyam | (4-1-3) para Dha tAva guNasamudrAyo dUtha mA, 32 For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 8 ) paranI TIkAmAM, medhAtithi sUcave che ke bhASya pramANe navA zabda eka vacanamAM prayojAya che bA (juo nam II satra uparanuM bhAkha), paNa yogasUtra pravRttime prayoga cittamane pAm aa (.4 se.5) mAM ane pAm ema bahuvacana prayojayuM che. jA. ke bhAgamAM pAtaMjala yoga anusAra guNanI vyAkhyA tathA carcA DhiyAm II koNArU II sUtranA bhAgamAM Ave che. taduparAMta avayavo kArya niSpanna karavAnI kSamatA na dharAvatA hoya to paNa temano samudAya kAryakSama hoya che, jema ke ratha nAM cakra vagere svayaM gamana rUpI kArya nathI karI zakatAM chatAM temano samudAya gamana karI zake che ema paNa kahyuM che. 11 ra yArna (1-367) ane varmA (3-1-87) nA bhAgamAM antarAtmA ane za nI rAtmA vize paNa vicAraNA che. vaLI him nA prayAganI carcAmAM kahe che ke svapnamAM ke matta avasthAmAM mANasa bolatA hoya te sivAya paNa di no prayoga thAya che, jema ke rathanA mArgamAM beThelA hatA ane pote matta na hatA chatAM vaicAkaraNa zAkaTAyane te mArgethI pasAra thatA gADAnA kAphalAne na joyo. kAraNa ke mana prere tyAre inDiyA dvArA jJAna thAya che, paraMtu mananuM sAnnidhya na hoya tyAre vyakti jAgatI hoya to paNa najara samakSa rahela vastune pAmI zakatA nathI. nAgeza kahe che ke pAtaMjala yoga pramANe antaHkaraNa vyApaka che eTale ke tenuM sAnnidhya sarvadA hoya, paraMtu tenA viziSTa pariNAmabhUta mane jJAnanuM kAraNa che. te cirasthAyI,madhyamaparimANa, saMkoca vikAsazIla che tethI te sadAya dAnanI sAthe ja hoya tema nathI kavacit tenuM jJAna kALa sAnnidhya na paNa hoya.163 A sarva muddAne jAtAM ema lAge che mahAbhASya ane yogasUtranA kartA eka haze ke kema te vize nizcayapUrvaka kahevuM kaThina che. mahAbhASya : A bhASya sAmAnya bhASyothI e rIte juduM paDe che ke temAM pANininAM sUtro, temAMnAM padonI upayogitAnI chaNAvaTa, sutrA upara kAtyAyana tema ja anya vArtikakAronI TIkAtmaka tema ja samarthanAtmaka vArtiko ane te sarva para bhASya. -kAranuM dRSTAnta, siddhAntanuM samarthana karatuM ane kvacit khaMDanAtmaka viratRta vivecanAtmaka vivaraNa che, tema ja potAnA svataMtra abhiprAya darzAvatAM vAkyo paNa che. te ste ema kahIne bhAga kAra mUkelAM che tethI te dRSTi tarIke oLakhAya che. vaLI AgaLa joizuM tema kvacit zlokavArtika ane bhASyavArtika paNa pataMjalie racI che tema TIkAkAro jaNAve che. Ama aneka Thii juoH nanII (2-2-6) para DhuM ratvapa mUya uttara prAdhAnya ti saMgRhItam zin ? kanek mitra saMgRhItam ? - vacanam // kathaM punarekasya pratiSedhe bahUnAM saMpratyayaH syaat| prasajyAyaM kriyAguNau tataH pazcAnnivRttiM karoti / tadyathA Asaya zAyaya bhojaya anekamiti // bhA0 (evaM cAneke iti bahuvacanamasAdhveveti bodhyamiti maJjUSAyAM vistrH| u0) tathA yadyapi tAvacchakyate vaktuM vatra vicArazuLa prasanthatA atra tu vastu punarna prasaMte tatra tham ane titati maLa ane zabda ekavacanamAM prayojAya che tema bhASyamAM kahyuM che. sara, patithI sUtram monatAnamArtavRttisametam saMpAdaka rAmazaMkara bhaTTAcArya (1979). lol juoH saMdhAtArthavavI vALo (cokhaMbhA1,pR.133) , tathA arthavadradhAtura pratyayaH pratipAdrivAn II (1-2-45) para saMdhAtArthatvAceti ced dRSTohyatadarthena guNena guNino'rthabhAvaH ||vaa0 // saMdhAtArthatvAcceti ced dRzyate hi punastadarthena guNena gunninorthbhaavH| tadyathA-ekastantustvaktrANe'samarthaH tatsamudAyazca kambalaH smrthH| - - -yathA tarhi rathAGgAni vihRtAni pratyeka vrjikriyAyo pratyasamaryAni maryAnti tatsamudAyazca thaH samarthaH | ma0 (aMjana bhA. 1,pR.49), 162 juoH zrim II (4-1-3) para para punaH saMtyAne strI pravRtti pumAna gunAnA pAm ? hAra- parUparasanyAnA sarvAzca punarmUrtaya evamAtmikAH--saMstyAna- prasavaguNAH , shdvsprshruuprsgndhvtyH|| bhA0 sattvarajastamAMsi guNAH tatpariNAmarUpAzca tadAtmakA eva paJca gunnaaH| tatsaMghAtarUpaM ca ghaTAdi na tu tadvyatiriktamavayavidravyamastIti sAMkhyAnAM siddhaantH|| pra0 sAMkhyAnAmiti / sezvarasAMkhyAnAmAcAryasya pataJjalerityarthaH / guNasamUho dravyamiti pataJjaliH iti yogabhASye spssttm| u0 a.ne. dvaavaatmaanau| antarAtmA zarIrAtmA ca / 5 // 2 te52 antarAtmeti / sAMkhyapakSe'ntaHkaraNamantarAtmA tasyaiva kartRtvasaMbhavAtpuruSa -syaakrtRtvaat| pra0 16.? (cIkha.bhA.3,5.191): athavA mata vai zanI vartamAna napamatte tathA vaiyaviraVInA rAvadAyano rathama AsInaH zakaTasArthaM yAntaM noplbhte| kiM punaH kAraNaM kazcijjAgradapi vartamAnakAla noplbhte| manasA prayuktAnIdriyANyupalabdhau kAraNAni bhavanti / mnso'saaNnidhyaat| bhA0 yadyapi pAtaJjalAnAmantaHkaraNaM vyApaka tathApi tatparimANavizeSo manazcirasthAyi madhyamaparimANaM saMkocavikAzazAli jnyaankaarnnm| ata eva sadA na jJAnayogapadyaM kadAcidyogapadyamapi iti dik // u0 33 For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidha carcAne AvarI letuM A bhASya sAce ja mahAbhASya che. vyAtRitveDamSTrathinenAndAlyAnAdritaramALa mahattvam 30 cokha.bhA1,pR.4), pasyazAmAM kahe che ke sat r ema padane chUTAM pADavAM e vyAkhyAna nathI paraMtu udAharaNa, pratyadAharaNa.vAkyamAM khuTatA, zabdA umaravA e badhuM karyuM hoya tana vyAkhyAna kahevAya. jethI alpa buddhi vALA paNa samajI zake. bhAgakAra e prakAra 5TatA karI che. ' pataMjalie aSTAdhyAyInA dareka pAdane amuka AhnikomAM vahecyA che. dareka AhnikamAM keTalAMka strI che. jo ke bIjA adhyAyanA prathama pAnA prathama Ahinaka (samarthahiM) mAM mAtra eka ja sUtra che. adhyAya 4.5,6,7 ane 8nA aMtima pAdamAM eka ja Ahinaka che. prathama adhyAyanA prathama pAThanA nava Ahinaka che. pAraMparika vyAkhyA pramANe bhASya eTale anya karela AkSepanuM samAdhAna karanAra grantha (sAkSe samAdhAna para nyo mAdhyam pada.bhA.1,pR. 4). anya vyAkhyA mujaba bhAga aMDala jemAM sutranA zabdAne anusarIne sUtranA arthanuM vivaraNa karavAmAM Ave tathA potAnA zabdAnI paNa mAM spaSTatA. karavAmAM Ave te bhASya (sUtrArtho varSati vatra zaH vRtrAnusAramaH | svapana varganta mArga mArgoviko viduH II). kAtyAyana tema ja anya vaiyAkaraNAe pANininA sutrA upara lartikA racI. temanA upara pataMjalie je vivaraNa karyuM ta bhASya ema nyAsa. ane pada, mAM kahyuM che ke Ama mahAbhASya vartikA uparanuM vivaraNa che. paraMtu tethI je sutrA upara vArtikA che te ja trA upara pataMjalie bhASya karyuM che tema nathI. jenA para vArtika na hoya tevAM ghaNAM sUtro para pataMjalinuM bhASya che. * temaNe vArtikakAra kAtyAyananA pANini uparanA AkSepono bacAva karavA mATe bhASya racyuM che ane te kAtyAyananA haMmezA virodha kare che tema kahevuM anucita che. temaNe aneka sthaLe vArtikanuM khaMDana karyu che tema samarthana paNa karyuM che ane vArtikakArane AdhAra rUpa uddharyA che. mahAbhASyanI bhASA, vivecana paddhati, tenAM dRSTAnta, temAMnI dalIlA vagara mahadaMze atyaMta saraLa. bhASAmAM rajukaravAmAM AvyAM che. jama vArtikakAranI maryAdA keTa ane nAgeze batAvI che tema na dhAtupa dhaMdhAtu . stranA bhAkhyapradIpa para kaTa -nAgaNa bhAga kAranI paNa maryAdA batAvatAM kahe che ke sUtramAM nA padanA prayAjananA vicAra vRttikAra karavAnA hoya bhASyakAra nahIM, paraMtu stranA pratyAkhyAna mATe e stramAM padano vicAra karyA che. nanuM nirmAntA vRttAravatA na mIra -tyata sad aa maLati 30 cokha.bhA.1,pR.ra01). 3H paramapUrvAvatha nA bhASya para paNa e be kahe che ke pratyudAharaNa ApavuM e to vRttikAranuM kAma che tethI vRttimAM te hoya (vArtAni, tethI teno vicAra karavo e bhAgakAra mATe yogya nathI.' 14 juo na varlDa pAna cAlyAna-- vRddhiH 3 rajU phatA vi tarda 3dara pratyudara va dhyadira tatsa dvitaM vAcane mata mA II (cIkhaMbhA.1,5. 3). 1* mane vinamratAno vAvavAno vivara' pataoutam' vArasa(pR.4). 10 juA: (1-1-18, 25,30,32,35,37,24,75,(1-4-25, 2 ), (2-4-6 6), (5-3-18,1 5), (6-1-18,39), 6-3-2, 4,16,38,09.11 1.1 1 2.1 21.1 28,138), (-1-38,50,52,53,54,56,62,38,81), (8-14), (8-2-11--46),(8-3-3 3-34) vagara. 167 dUta (1-1-11) para utavihuparitA phutra parthAta dvArya varane khutaryatipadhArtham mA aM(6-1-1ra9) sUtra paranI vArtika], pratyacore 0 (1-1-6 2) para vakSata rIte tte rAsaH vava tiA ma0, vipratiSa paramUha (1-8-2) 52 paThiSyati hyAcAryaH sakRdgatau vipratiSedhe yadbAdhitaM tadvAdhitameva iti / punazca paThiSyati panaH prasaGgavijJAnAtsiddham iti / bhA0 (bhASye AcAryo vaartikkaarH| u0), striyAm // (1-4-3) paThiSyati hyAcArya liGgamaziSyaM lokaashrytvaalinggsyeti| punaH paThiSyati ekArthe zadvAnyatvAt dRSTaM liGgAnyatvam avayavAnyatvAcca iti / bhA0 , samarthaH padavidhiH / / (2-1-1)52 na brUmo vRttivacanaprAmANyA -iita . vi rdi ? vAraMvanaprAmAti vagere mA 165 juo va ta mirtha mAM vArtAne pratyudrAharaNAni niyativiyAnAnati prazna - - pratyuttAhicintA vRttikArANAmucitA , na tu bhASyakRto'ta Aha--vArtAnIti / vRttyudAhRtAni // u0 34 For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAbhASyanA anya vize kahevAya che ke te traNa vakhata lupta thai gayA hatA. bhAgamAM aneka sthaLe pAThabheda che ke pATa na thayA che taima vyAkhyAkAro kahe che. vaLI keTalAMka sUtro para bhASya nathI te uparathI lAge che ke mahAbhAgano anya atha thI. iti sudhI mULa svarUpamAM na jaLavAyo hoya tethI ta meLavavA mATe prayAsa karavo joie.' pataMjalinI iSTio : mahAbhASyamAM ja fSTa zabda prayojavAmAM Avyo che 70 phate ema kahIne je vAkya mukavAmAM AvyAM che te bhAga kAranI daSTi kahevAya che. daSTi eTale mArgara TUchI, ema bA.ma. samajAve che. sarva prathama inovat sUtrALa maryAnti e vAkya ne ISTi tarIke gaNAvyuM che. jo ke te bAbatamAM matabheda che.'7' nAgeza kahe che ke vyAkaraNa ArSa che mATe tane chanda samAna gaNavAmAM nathI AvatuM paraMtu te vedAMga che mATe tene chaMdanI samAna gaNavAmAM AvyuM che, paraMtu vaizeSika stro inDovat na gaNAya. tethI ja AgaLa bhASyakAra inDovavaH survantiA e vAkya iSTi nathI ema kahyuM che. khyAthalIMka iTina vArtika kaha che (juo pANini, pU.101), tenuM kAraNa kadAca e hoi zake ke aneka sthaLa bloka vArtikAmAMnA aMgAne haradatta jevAe daSTi gaNAvyA che!? bhAgakAre vArtikA. zlokA ane keTaleka sthaLa blokavArtika paNa racI che tema TIkAkArA nodha i. 8-1-18) paranA loko bhASyakAranA che tama nAgeza kahe che17 bhASyamAM anvartha thAya te mATe lAMbI saMjJA karI che ema vAraMvAra ullekha Ave che (anvayaMsaMjJA thA vijJAti che. paraMtu pANinie tA pavacAryAnI saMjJAo paNa 15 juoH saMkhyA02TIThThuM (pR. 249 ). IN : ( 2-1-6 8) para ane ta ine tane vAradarane vitavadha gharam tA 6 rtA ? rirva DhitA samanakiraNa -smaasaadvhuvriihirissttH| bhA0 tathA (3-5.-.2) '12 na tarhi idAnImidaM bhavati icchAmyahaM kAzakaTIkAramiti / iSTamevaitadgonIyasya // bhA0 kAzAn kaTIkarotItyatra tviSTyANa pratyayo bhavati / pra0 171 juA (cIkhe.bhA.1,pR.1 53-1pa4, pA,TI. 2), vAstavamAM, inDovavavaH parvantA e vAkya daSTi nathI tema keTe kahyuM cha, jI: nanu chandasi vihitasya sUtre kathaM pravRttirata Aha- iSTiriti / tathA ca bhASyakArIyAtidezAtsUtreSu cchandaHkAryapravRttiriti mAvaH II ema nA gaMga kahe che, temanA pramANe e bhAgya kAranuM atidaza vAkya che. 7- 2 - 1 0 2) para diparyantAno tyAnAmatvama -thatA 0 mAMnuM vAkya racan daSTi ja che tama pada mAM bhArapUrvaka kahyuM che. si.ko. mAM dviparyantAnAmaSTi ne vArtika tarIka mukyuM che. bA... tane mArI Tuccha ema samajAve che paraMtu bhASyamAM tyAnA dviparyantAnAmaIRvanam | ema vArtika che. e ja rIta (pa-3-28) para bhaDakAranuM sarvanAnno vRttimAM vRddhAvo vaktavya | e vAkya si.kI.mAM taddhitAryottara samAdare va aa (2-1-51), tariyATrisuivaH II (6-3-35) ane prajAra guNavAnI II (8-1-1 2) e traNa stromAM Ave. che temAM be jagAe vA, tarIke ApyuM che ane (6-3-35) para sarvanAzrI vRttimAtra vadvAvaH ta makhyArekhUNA tArthatyatA (si.kAM.) mAM daSTi kahyuM che. te para mAryo mAravacanana ta cAvatA cAmU0 172 sarvatra koditAtattebhyaH II nI bhASya vA.vAsu rA: pUrva tattara rUti vALa ne pada.mAM daSTi kahI che. tyAnAma: | para trATTInA driparvantAnAma ravInam II vAi che tyAM bhASyamAM anta tara-mApiryantAnAmatve vacam ema che, kA.mAM e stra para diparvatAnAM triInAmatvamaLatA ema che paNa tene daSTi kahI nathI, paraMtu e sUtra para si.kI.mAM picaMntAnAmadaH | vAM che. tyAM sarvADhiALa re Hi tAH vaijJAmida dviparyantAnAmava pradaLe maLI TUchatyarthaH bA.ma.bhAgamAM te e zabda che. si.komAM Ti zabda che paNa mudita AvRttimAM tane vA.gaNI che, bA.ma."bhAkhrakAranI icchA."ema artha kare che. 173 vma ke (5-4-6 7) para madrAti vaktavyam gAvAi che e bhASyavArtika che. tema ja vettama kRtvA kyA nApattine zukra vagere cAra sphA kA bhAga kAranA che tema nA kahe che, te viIH mAta va na vartAtaH saMpuTara ramAvA 30 tathA tiH || (6-1-'16 3) para ti pratye pratatrasamudrIyasthAnta DAtta phate e daSTi che. varSo vana II (2-1-68) nA bhAmAM ja jha nA nAma sAthe ullekha che. For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIdhI che te samaye kadAca lAghava gauravanA vicAra na karyo hoya. tethI ja A khyAla bhASyakArano che strakArano nathI ema kaiyaTane uddharIne nAgeza kahe che ke saMjJA anyartha hoya che tevuM tAraNa bhASyakAranuM che trakAranuM nathI. ma 175 mahAbhASyanAM traNa Avartana mahAbhASyanA grantha vize kahevAya che ke te traNavAra lapta thai gayo hato. temAM aneka sthaLe pAThabheda che ke pATha naSTa thayA che tema pradIpakAra tema ja anya TIkAkarA kahe che. vaLI keTalAMka stro bhASyamAM upalabdha nathI tethI A grantha saMpUrNa rIte jaLavAyo na paNa hoya. jo tema hoya to te meLavavA mATe prayAsa karavo joie. bhASyakAranI rajUAtaH beDAbhAmAM sutra ane dhArmika bannene AvarI lIdhAM che tethI satra vize carcA tema ja ghAtaka para vivecana che. temAM zaMkAkAranA prazna ane bhASyakAra dvArA tenuM nirAkaraNa Ave che. vArtikakAra sUtra vize je kaMi kahe te svIkArIne koi vAra bhASyakAra spaSTatA kare, koivAra te na svIkArIne trakArano bacAva kare che. temAM aneka sadRSTAnta darjoya kare che. teo anya vecANono mane paNa uddha che. keTalAMka durAna bhAgamAM vAraMvAra che. temanI dalIlA paNa lokavyavahAra para AdhArita, atyaMta saraLa tema ja pratItikara hoya che.' bhASyakAra dhvacit saMvAda rUpe, cit koyaDA rUpe, je Acit vinodaniya vANImAM, Rcit mImAMsAmAMthI udAharaNa thaIne, kAcihna prAsAdAsindhA, tAkAunDanyAya, naSTAzvadagdharathanyAya, kRpakhAnakanyAya vagere lokika nyAyano AdhAra laine viSayanI rajuAta kare che. prayojana, moTI saMjJA vagere keTalIka chIlA vAraMvAra kare che." basabhAmAM mA" no ullekha che, te pataMjoe pote karela che ke zaMkAkAra sivAyanA koi chAtra karyo che ema nAgeza kahe che. vAstavamAM sArvadhAtuje ya 5 (3-1-67) nA bhASyamAM tir dvArA vyakta thato (sAdhyAvasthAmAM rahela) ane mRta dvArA vyakta thatA (siddhAvasthAmAM rahela) mAva nA bhedanI carcA che.INI 174 juoH saMjJAyA sanvaryatvamAMpa mAkhyahitameva na sUtravRiiAMta vimASAviiita sUtre vaTe spaSTam / na vahuvrIhau| upara rA'0 (pR. 244), jo ke viASA vi. paranA pradIpamAM A nathI. laghu0 punaH saMskRta vyAkaraNa zAstra kA itihAsa 10 249 aura Age0 AgaLa bhAradrAjI, saunAga vagere vize joyuM. taduparAMta anya AcAryono paNa mata uddharyA che dA.ta.anveSAmAcAryA na vidhi |Di.506). 176 (1) samAgamamatAnAM pApIvAnAnAM ca picavuMtvane kAre (cokhuM.bhA,pR.135, 389 bhAra,pR.424.bhA .3, pR.199). (2) maiM di TopAH santIti rvAramASA na vaLyA- -- di miluAH santIti thAvo nAiizrayanta| na ca muAH santIti thavA novyante / (aMjana bhA1, pR.366,bhA.pa,pR.36 vagere), minAnAmi tevavatta vIrapuvAmaH0 (caukhaM.bhA. 1, 391, bhA.3pR.188-89), mArtAra titavyam 0 (ki.pR.62,182) rtAH rAte cantAm| (ki.pU..41,57, caukhaM bhA. 6. khaMDa. 2.pU. 21 3) vagere, vA indra vagera ki.pU.23,42,12), vonirdeza ki.pU.80, cau. bhA6, pR.234, 3 vagere. mAtRtva ane upAdhyAya nuM dRSTAnta (caukhaM.bhA.3,pR. 228) bhASyakAra kahe cheH nezvara gAjJApati, pi dharmasUtrArAH panti - -Dhauoi'yaM dRSTAntaH / hodde hi sapi sambhave vApa marzana maLavAnI vAvompo dvIpa De nyAya tAki pR.1145), 1 Alv 179 81 1 I 180 jema ke prayonanuM nAma tamravyam, canniyoAtaH racAt aa, mahatIya saMjJA yite| saMjJA ja nAma yato na rudIyaH / - -dhvartha saMjJAvAnAm / 0, nava dvivacana thavu vidhivadha kamamopi mAru, sALa jaga niSpati ki.pU.161. 132,178), nA sAma) [ rAma - cacarcAvAra roDa pAca mumunAryano sTAronA mA (caukhaMbhA.1,pR.422,bhA.pa,pR. 96) paribhASAH jema ke vitiSeSe param| mAM para eTale iSTa ema artha kare che (ki.pR.46). 181 ! juoH pAtra A mAm // 33-166 para to mAvo mAve huM mAtra sabaMdha patra pratipAtika pra zaktipratiriktasya chAtrasya vAkyamityeke bhagavata evetyanye / u0 | dvaityanyA 30 36 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strano yogya artha thai zake te mATe te aneka rIta apanAve che. koi vAra yogavibhAgano, koi vAra jJApakano (kAraNa ke je te prayogane lakSamAM rAkhIne jJApana karavAmAM Ave che), Y=? koi vAra paribhASAno Azraya laine athavA teno athavA pratyAhAranA anya artha karIne, prazliSTa nirdeza laine, kvacit koi zabdanA anya gaNamAM, pATha karavAnuM sUcavIna stranuM samarthana kare che. teo utsargane thAya che te kArya, para thatAM je thAya che te kArya vagere sAcavavA mATe utsatam , mtam tavA prayoga kare che. mane bhAgAkAra hRdArtha pApa mRkhyartham hRdArtha tardi sinartham (ki. 5, 8 ane 08) vagara, teA gatizca (tazcarthAt ripaII mAM Atartha = zca | H0 cokha.bhA.1,pR.305, tathA tathamijJAH | ma0 ki.pR. 95, sAtazeSyati mAM ki.pU. 96 vagere) e zabdono paNa aneka vAra prayoga kare che. (ki. 9, 81 vagere). vedika prayogo mATe bhASya.kAra vAraMvAra chAsametat dRSTInurvAdha intana mantA mA ema kahe che (te para sarve viparachana vi5tte dU0 co khaM, bhA.5,5.38) tathA ne di dantAsi jiyanta nityani IntAsi ma0 (te para tra-maUT - I g0 ejana bhA. 1,pR. 21 3). keTalAMka trA para bhASya nathI. jayAre keTalAMka stra para vArtika nathI chatAM bhAgya che je batAve che ke bhASyakAra mAtra vArtika para ja bhASya karyuM nathI. kavacit bhASyakAranA cinya prayAga TIkAkAra batAve che chatAM temanA pratyenA ahobhAvane kAraNe bhAkhrakArano prayoga che tethI sAdhu che tema kahe che. veH mAMsam vat e prayogamAM pratyaya vitA zabdane lAge che, va zabdane nahIM kAraNa ke te bannenA artha eka ja che. Ama samAnArthavALA baMmAM nA ekathI vigraha thAya ane bIjAne pratyaya lAge tene bhAkhyakAra vanyAga (athavA ravindI) kahe che. e prayogane judI judI rIte samajAvatAM chatAM te bhAkAranA prayoga che tethI ravI kArya gaNyA che. te pramANe sAtamA AhikamAM dastakSAH samA samAM 'sarvanAmanepasaMracanim pramANe kSaNa nA parvanipAta thavA joie, paraMtu bhAgya kAranuM vacana che tethI sarvanAmanA paNa paranipAta karyA che tama ke, kahe che. * nairthadAgapaH II (2-4-56) nA bhAgamAM mRta ane vaiyAkaraNa no saMvAda mukI ne jJAna sAthe gammata karI che. vaiyAkaraNa pUche che " A rathanA cAlaka (pravetA) koNa che?" ta." Ayuman ! A ratha nA cAlaka (prAnatA) huM chuM." vayAkaraNa kahe che ke prAnitA) e to apazabda che. sata," Apa trathI thatI. siddhi vize jANo cho, ISTi dvArA thatI nathI jANatA." vaiyAkaraNa." are A ta tena) to amane herAna kare che." ta" kharekhara to mRta zabda ven dhAtu uparathI nathI thayA, 182 gAyApakSe jJAn mAM prathaTUpekSamatvarthaH | 30 dura [0 (1-1-2 2) para. IS3 jema ke viti pUrammAM para eTale iSTa ema artha kare che. (ki.pU.46) 2, pratyAhAraH jema ke mAtra- (ki.pU. ), pralinirdeza dA.ta29 #- nicoDatham | achatA traNa tra4 traratIm trachatvatAmata ! (ki.pU.46), ggniza Dacak--nupasarnana-3-3-bat tA (cIkhe bhA1,pR.32 6) tathA DhiyA vA (3-1-96) para jhana --strI huM strI citA mAtra vagereanya gaNa mAM pATha dA.ta. je sarva padAbane anta hoya te samAramAM uttarapada kahevAya che tethI urjAnyunun e bethI vadhAre pada yukta mA samAM 3 TAvuM . nyU vageremAM uttarapada para thatAM vo dI thI -kAra hasva thai zake te mATe judI rIte vigraha karavA chatAM kArya siddha nahIM thAya te dalIla sAme bhASyakAra ema kahe che ke nantari gaNa mAM pATha karavAmAM Avaze ( 2AntAvui paDhigato mALa).(cokha bhA.5,5. 241). 14 jema ke toDanupama : | ti vyakti banatA tathA nApavA utsavane mati (banne ki.pR.1 38), vargo arthata hoya to ardhayuktana ja 'prAtipadika saMzA, su pratyaya vagere thavAno prasaMga Ave (ddhi tardIne vaLa arthavantovarthavatAna prAnuryAnti mALa --ki, pR.31) vagere. 185 juoH dirinapatye . (4-1-88) tatra dvaH zadvaH samAnArthacArena viThTha: rApara-maduttamaviSyavAna ! tadyathA--avermAsamiti vigRhyAvikazadvAdutpattirbhavati--Avikamiti // bhA0 avyavikazadvayoryo nyAyastenetyarthaH / kvacit aviravikanyAya iti pAThaH / - - athavA bhASyavacanaprAmANyAdasya sAdhutvam / pra0 ayaM hi bhASyakArasya prayogaH tdvcnpraamaannyaanmyuurcaMdra-pUrvapa ra 3T-TH 'tyArA: I 30 tathA juA (pa-1-7) paranuM bhASya. vaLI juoH hastI | gati vajuvAdiH | maMRvanAtsarvanAADapi nipAtaH | D0 (cIkhe bhA.1,pR.410). For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suta | prera) dhAtu uparathI thayo che. jo tamAre nindA darzAvavI hoya to huM mRtana ema kahevuM joie." IS A saMvAda bhAya. -kAranI ISTinI agatya sucave che, kAraNa ke je iSTine jANato nathI te adhuro vaiyAkaraNa che tema samajAya che. vRddhi sUtramAM vRddha zabdanA parvanipAta karyA che tenA vAMdhA lenArane rajamAM bhASyakAra kahe che ke maMgaLa mATe AcArye A ja karyuM che te mATe kSamA karo athavA calAvI lyo. e temanI vinodavRttino nirdeza kare che. 57 bhASyakAre aneka vAra be traNa ke vadhAre strI bhegAM laine, kvacit kamanI dRSTie eka bIjAthI dUranAM hoya to paNa, temanA upara bhASya karyuM che! paspizAmAM tema ja anyatra je saMdarbha temaNe ApyA che te uparathI samajAya che ke vividha dezomAM zabdAnA judA arthamAM thatA prayoga vize bhAga kAranuM jJAna ativyApaka che. bhAratanA judA judA pradezo vize paNa temane sArI mAhitI hatI temAM paNa gAya che. A bhASyakAra ane vArtikakAra : bhAgakAra ghaNIvAra mRtvamamuratA ema kahIne vArtikanI uNapa batAve che ") za . ko mAM kahyuM che ke vArtika ane bhASyano kevaLa trakAra sAthe virodha che tema nathI paraMtu temanA paraspara paNa virodha che. jema ke praNa -rIti , prInaH devAmAM bhAgya pramANe na nA [ (7) nitya che, vArtika pramANe vaikalpika che, paraMtu stra pramANe jItva nathI thatuM e spa8 che. Ama gItA mAM vArtika ane bhAgyanA trakAra sAthe vizadha che ane garvInaH mAM bhAgakAra sAthe bAkInA banA virodha che. Ama matabheda che paraMtu tethI te paraspara virodhI che ema kahevuM ucita nathI. dIkSita paNa kahe che yAra munanAM pramAm e siddhAnta che tethI have vimATI I e vyavasthitavibhApA laina bhASya sAtheno virodha dUra karIne strakAra. vArtikakAra ane bhAgyakAra e traNenI ekavAkyatA sAdhI zakAya (juo yayAre munInAM prAmAkhyam e khaMDa).' sAnta I* A: Hd fda vAra, i--au ratha pravartetA bhUta sAdu--3mAyumarA ratharI ghanatA vaiyAvarA mahuM --apazabda iti / sRta Aha--prAptijJo devAnAMpriyaH na tviSTijJa iSyata etadrUpamiti / vaiyAkaraNa Aha--aho nu khalvanena durutena vAdhyAmaha iti / sUta Aha--na khalu beJaH sRtaH suvatereva sRtH| yadi suvateH kutsA prayoktavyA duHsRteneti vktvym|| bhA0 (cIkhe.bhA. ra, pa papa ), IN7 : jaya vRddharani ta ? tamIvArthI mRtAt mAM (cIkha.bhA.1,pR 164). 1** A AvAM ghaNAM strI che, paraMtu durAnta rUpe samaH sama aa nadavRttivR50 (da-3-93 ane 116) te para vicAra samAnatvAn nada Mi tam gha0 rAntiraracanavRtti nAgya camata zAha vicAratA 30, drIta ! ane pAntAda 1 (5-3-85 ane 86) para vA. ane bhAgya bhegAM cheH daitvAntAdA vizvanananArIno iti vALa, (8-2-6 thI 70) e cAra strI eka yoga che ke bhinna rastrA che te vize bhAgamAM prazna karavAmAM AvyA che. te cAra para sAthe ja bhAya che. Iche juoH sarve tAntare va0 | sarve ravindrathati rAntire prayunto mALa tathA pataramaMtimati rAThya prayoga viSave te te zadvAH tatra tatra niyataviSayA dRshynte| tadyathA zavatirgatikA kambojeSveva bhASito bhvti| vikAra enamAryA bhASante zava iti| durmAtaH surASTrapa. ratiH prathama, mirmava tvaH pratA tirjavanArthe prApu.Atramucce aa ma tathA (ki.pU. 9-- 10). ukti ja strI sarAdUrI pravRttiH m THthe di madanti sarasa sara TyuntA mAM (ejana 5.93) taduparAMta cA nI vAtikAnA bhAgyamAM nidvava , TvIve vagere vAhaka janapada ane TANu , patAnagarI vagere zAmAnAM nAma udAharaNa che. || juoH nArinanAhAmuzca nI nAsavAthI dama dheTaWA vALa para 3 mimuratA maLa vArtA vyAsamudravit bhASyakAra Aha atyalpamiti / pra0 vArtikasyApIti / apinA nADImuSTyozceti sUtrasyApi / u0 IN : (sUtramate tu na maLe ghanata spaSTameva ) vize mavattiyorna varlsa sUtratA sai virodhaH nuiM ghara-pApA tathA hi bhASyamate praNidIyate praNidInaH ityAdAvapi nityaM NatvaM Natvavidhau prkRtigrhnnaat| vArttikamate tu vaikalpikam - -tadevaM pratA tyAM sudhatA sada dUrvadhA praNanaH strAva tu mAtA saMtaravarIyo turaMdara tA (za.ka.pR.144). 38 For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vdeksmin| sUtranupAti:51.2 pratyANyAna. 2, paraMtu bhAjyA2 ta svI.sa.2tA. nathI.12 dvandvazca prANitUryasenAGgAnAm // bhA parvapada ane uttarapadanuM praNa karavuM athavA yogavibhAga karavA ema vArtikakAranA sUcananA asvIkAra kare che. 'bhAga -kAra na kAra pratye pajave bhAva che tenA ullekha AgaLa pANininA mahatvanI carcAmAM thai gayo che. aneka sthaLa bhASya. -kAra vAtikAnuM samarthana kare che ane AdhAra tarIke uddhare che, kAraNa ke bannenA hatu upalabdha zabdAnuM spaSTIkaraNa karavAnA, hato.. tI 4 pA.ti.mAM. 9 sdnvaakhyaanaacchaastrsy| bhASya..2 tanA svI..2 627.1 prathama pAti.bhAMnA siddha 1.76 na Acityane samajAvatAM bhAgakAra kahe che ke samagra zAstranA kalyANane icchatA AcArya arthAt AcArya kAtyAyane siddha 2.7.na. sAbhA. bha .194 .mAyArtha bhitramA abhu 48," a.ma. (mA.vya.sa.2 a.na. stha.7 .19767.3 tasyAdita udAttamardhahasvam // (1- 2-32) satra. 52 2.DA.DA.2 pra.na. 2 mAyA.. mitra.mA.paM.heta.A. loya. OM svastinI 21.bhu. bhA.. hAtta. sana sAmu ma nuhA.ta. 2.8 5ytI. pachI zrI. 52 // arthAt pagare (sthAna), mA.nyata2 prayatna (karaNa) ana mAdhya. prayatna. (anupradAna) vize, ma. na.thI hetA ?1986mAyabhA. pAti..24nubhatyA jyAna artha chata anupsrjnaat| satrAno bhAgakAra paribhASA rUpe AdhAra lIdho che. 199 kvacita bhASyakAra vArtikakAranI ThekaDI uDAve che. kavacit doSa paNa batAve che 192 Kaa: vAttikakArastu- - agnahAye'pi mukhyayArevAdyantayoH sambhava iti manvAnaH suutrmettprtyaackhyau| Aha ca apUrvAnuttara -lakSaNatvAdAdyantayoH siddhamekariman iti / bhASyakArastu naitanmane / (2....5.1.46).bhI.04. a.naM. 6STAnta, sAthI 21.7.4. 19ii prANitRryasenAGgAnAM tatpUrvapadottarapadagrahaNam ||vaa0 ||--tttrhi vaktavyam / na vktvym| yogavibhAgAtsiddham ||vaa0 ||-s tarhi yogavibhAgaH kartavyaH / na kartavyaH / pratyekamaGgazadvaH prismaapyte| bhA0(=aGga 2.76 prANi,paNa trAganI sAthe saMpAnA ). 194 mI: (2-1-1.) 52 na mo vRttisUtravacanaprAmANyAditi / kiM tarhi / vaarttikvcnpraamaannyaaditi| siddhaM tu kvAGsvatidurgativacanAt // prAdayaH ktArthe // iti // bhA0 24ii. kugatiprAdayaH // OM vRttisUtra (=5/mini.nA satra.) nI mAghAra na thI. jI.vI. paraMtu ta. gharanI, siddhaM tu kvAsvatidurgativacanAt // (vA0 3) a.naprAdayaH ktArthe / / (vA0 4) no. sAdhAranI. sIdhI sabhA mAdhyamAM. . tathA (3-1-17) bhAnA Adi sa.74nupAti2 lohitaDAjubhyaH kyaSvacanam ||vaa // 6 // 2 // tanuM pratyAzyAna thu. mA.vya.sa2 lohitaDAjbhyaH kyaS vaktavyaH / lohitAyate0 bhA0 dvaa2|| tanI 25.1.2 62 7. Adizadvasya prtyaakhyaanmett| apaThita saMgrahArtho -pyAdizadvo na bhavati tasya vaartikkaarennduussittvaat| pra0 tathA tathA. (4-1-3) 52 paThiSyati hyAcAryaH (= vaarttikkRt| u0) liGgamaziSyaM lokAzrayatvAlliGgasyeti // bhA0 tyAM. 14 punaH paThiSyati ha--ekArthe zadvAnyatvAt ||vaa0 // avayavAnyatvAt ||vaa0 // mAma tasyApatyam // (4-1-82) 5.2nI pAti.. mana vArtikakArazca paThati jazbhAvAditiceduttaratrAbhAvAdapavAdaprasaMGga iti / bhA0 (7i.5.63). 195 042mI: (1-1-61) 52 pratyayalope pratyayalakSaNavacanaM sadanvAkhyAnAcchAstrasya ||vaa // pratyayalope prtyylkssnnmityucyte| sdnvaakhyaanaacchaastrsy| sac zAstreNAnvAkhyAyate sato vA zAstramanvAkhyApakaM bhavati / bhA0 sacchAstreNeti / zAstreNa karaNenAcAryaH smartA sadvidyamAnaM vastu nimittatvenAnvAcaSTe / sato veti / zAstrasyaivAvicchedena pravartamAnasya svatantratvamanvAkhyAna iti pra0 190 Kil: mAGgalika AcAryaH mahataH zAstraughAsya maGgalArtha siddhazadvamAditaH pryungkte| bhA0 (thI.. mA...6.1) na cedAnImAcAryAH sUtrANi kRtvA nivartayanti / bhA0 (ni.2.5.. 50, thI .ma. 5.5.84 ). 2||.m. (mAdhya.7.2 pati.7.2 pratya 25 // 42 matA. 1971..ta.samarthaH padavidhiH // (2-1-1) nI. yoge pratiSedhazcAdibhiH |vaa0 5.2 (mAdhya.bhA. chatadAcAryaH suhRdbhutvAcaSTe cAdibhi yoge yathAnyAsameva bhavatIti / bhA0, ardharcAH puMsi ca // (2-4-31) 52 anvAdezazca kthitaanukthnmaatrm| vA0 tadAcAryaH suhRd bhUtvAnvAcaSTe kathitAnukathanamAtramiti / bhA0 5.2. 19 ta 5.2 tadAcAryaH suhRdbhUtvAnvAcaSTe iyadudAttamiyadanudAttam- -yadyayamevaM suhRtkimanyAnyapyevaMjAtIyakAni nopadizati // bhA0 1 04mA anupasarjanAt ityeSa yogaH prtyaakhyaayte| tamevamabhisaMbhantsyAmaH |bhaa0 strIpratyayaprakaraNasthamapi sUtraM tatrAnupayujyamAnaM kAryAntarArtha paribhASArUpaM jJAtavyamiti bhaavH|- - pare tu- -pratyAkhyAyate ityasya vArtikakRteti zeSaH / u0 (ji.5.21.). For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dA.ta. tatyanta sarimAvAnA vimADanuvartata nati ma. ghaNI vAra bhASyakAra sUtrakAranA bacAva paNa kare che. ' (8-1-8) stramAM sUvA (adekhAi) ane mutsana (nindrA) nA tathA zopa ane martana (zabdadvArA bhaya pamADavo) no eka artha hovAthI temanA alaga nirdeza anarthaka che. vArtikakAranA e AkSepanA bacAvamAM bhAgakAra kahe che ke alyA vinA paNa utsanA hoya che ane gusse thayA vinA paNa bharlsanA hoya che tethI temanA pRthaka ullekha yogya che." vRdira sUtramAM vRddhi e saMjJAvAcaka zabdanA parvanipAta karyo che teno vAMdho lanArane bhASyakAra kahe che ke maMgaLa mATe AcArya A te karyuM che te mATe kSamA karA athavA calAvI lyo :02 bhASya (navAnDika) mAM pratyAkhyAna karela sUtro na dhAtuTIpa urdhadhAtu . (1-1-4) A sUtrano bhAga kAre aneka sthaLe AdhAra lIdho che jiH (1-1-39) vAva 6 ane 1-1-5 5) vA vagere) dIvITAm II (1-1-6 ), vahuIMvatuti saMsthA II (1-1-23). UntiA par II (1-1-24), ne duvAdI ii (1-1-29), na ta vimA II (1-1-44), gva Tu vako || (1-1-48), sthAnaDantaratama: II (1-1-50) ane svarAiinapAtamavyayam | sarvavamaH | nenantaH | vatavAtamurnsa -sunaH || ane 30mavizca (1-1-30 thI 81) e pAMca sutronuM paNa pratyAkhyAna karyuM che. aMtima satra mATe kahe che ke jA. parigaNa na karavAnuM hoya to stra karavAnI jarUra nathI.(ddhi pariyAne ciMtA nArthoDavyamavarasiMgyA mA ). vottara munInAM prakhyam -- bhASA A parivartanazIla saMsArano bhAga che tethrI te paNa pravAhanI jema vahetI rahe che. temAM thoDe thADa samaye pheraphAra thAya che. koi zabdA pUrve pracAramAM hoya te pAchaLanA samayamAM prayogamAMthI jatA rahe che. pUrve jemano prayoga na thatA hoya tevA navA zabdA pracAramAM Ave che. ane kvacit kALAntara zabdano artha badalAi jAya che. bhASAmAM AvatA A prakAranA pheraphArAne vyAkaraNa zAstranA phalakamAM, AvarI levA mATe te te kALanA vaiyAkaraNa prayAsa kare te svAbhAvika che. pANi nIca vyAkaraNanI bAbatamAM paNa Ama ja banyuM che. eTale ke vRttio, vArtiko, mahAbhASya vageremAM e pheraphAronI noMdha levAmAM AvI. A prakAranA bhASAkIya parivartanane AvarI levA mATe 3pasaMsthAnam, vacam vIryam , phurti, rum ke phuZ: vagere zabdono prayoga judA judA AcAryo dvArA karavAmAM Ave che. kA.cAraNa, aneka sthaLe 3pasaMsthAna no artha pratipAdana ane vacam eTale vyAkhyA karavI arthAt samajavuM joie ema kare che. jo ke te bAbatamAM haradatta spaSTatA kare che ke satrathI ja siddha na thayuM hoya tene upasaMkhyAna dvArA siddha karavuM joie, paraMtu upasiMkhyAnano AdhAra laine sutranuM pratyAkhyAna na karavuM joie. 5 na duvAdau I mAM gonardIye arthAt pataMjalie 3 jo tu kartavya vagere vidhAna dvArA jUoH sApa sumena parAH tvarthaH sanuM pratyAcAyatte saipA madato vairAra-stanvacchavanIta ma0 (cokha bhA.1,pR. 109). "| juo narthadhApa: // (2-4-5 6) para vAyarAnjhatADasUyAtapazu-namartanay I mAtra te para nRtsinoH kopabhartsanayozcaikArthatvAtpRthaktvanirdezAnarthakyam ||vaa ||t. 5.2 sAmRtaiH pANibhinanti guravo na vissokssitaiH| lAlanAyiNo doSA stADanAzrayiNo guNAH // bhA0 guravo hi - -akupyanto'pi bhartsanaM kurvate / - - vinA'pyasUyayA kutsAM kurvantIti pRthktyoH| nirdezaH sUtrakAreNa vihitaH suukssmbuddhinaa| pra0 sAmRtairiti ato'sUyAkutsanayoH pRthaggrahaNaM kartavyamityarthaH / u0 12 juo: vRrini ta ? tamArAIca mRgatA(ki.pR.40). 20 astyaprayukta iti cen nArthe zabdaprayogAt ||vaa0 // arthe zadvAH prayujyante // santi caiSAM zadvanAmA yeSvartheSu prayujyante // bhA0 (cI khaMbhAla, pR.6 9). : 31: prItvat vA pAmarthaDAchedavuto mAru (ejana pU. 6 9), * 3pasaMlyana (dA.ta.1-1-65 mAM) no artha pratipAdana ane va m eTale vyAkhyA karavI arthAt samajavuM joie, (dA.ta.6-3-61 para) mRvasaddhinAmA mavatita vacam 0 vacam vyAmitvartha: tane cAhyAnam - mRddhinAmkaaro bhaviSyatIti / nyA0 20 For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stranuM khaMDana karyuM che te para ka, kahe che ke pANini, kAtyAyana ane pataMjali e traNamAM jema jema pachIno muni tema tema te vadhAre pramANabhUta. nAgeza umara che ke pAchaLa pAchaLa AvatA munie vadhAre lakSma joyAM hoya che tethI te vadhu pramANabhUta che. mah Ama jema jema samaya vItatA gayA ane bhASAmAM parivartana thavA lAgyA tema tema te te kALanA AcAryoe e navAM ane badalAyelAM lakSyA anusAra vyAkaraNanAM sUtromAM sudhArA, vadhArA, pUrtio karavI paDI, kAraNa ke vyAkaraNa paNa smRti che. ane rakRtinA amala niyata samaya sudhI ja rahe che. kALakrame temAM pheraphAra karavA paDe athavA tenuM sthAna anya samRti lai le. ? parve jAranuvaccaH | e zAstra pramANe gAnuM Alabhana karavAmAM AvatuM, sautrAmakhya surA pAnam pramANe surApAnanI chUTa apAtI paraMtu atyAre te pApa gaNAya che. A Ama smRti hovAthI vyAkaraNa zAstra paNa niyatakAla che, amuka samaya sudhI amalamAM rahe che tethI temAM parivartana thAya te ravAbhAvika che. kAtyAyana vagere vArtikAroe tema ja bhASyakAre je navA navA prayogo ane parivartana jayAM tene lakSamAM rAkhIne sudhArA vadhArA vagere sacavyA. kvacit tyAra pachInA vayAkaraNa dvArA paNa saMcana thayAM haze. saMpajpagyeH rItau mULa stra para kAzikA noMdhe che ke kvacit saMskRtamannam vAmAM bhUyaNano artha na hAya. tyAM paNa jU parve kuTuM thAya . Ama kAzikAmAM paNa bhASA prayogamAM thatA phara pramANe sudhAro sUcavyA che. ramanuSya -DAvA (8-2-100) nAM vArtika ane bhASyamAM 35 nA grahaNanuM khaMDana karyuM che, paraMtu kAzikAmAM tenuM samarthana karyuM che te vize kaeNya, kahe che ke tema kahevuM ayogya che, kAraNa ke zabdanI bAbatamAM bhAgyakAra ane vArtikakArathI vadhu jANakAra bIjo koi ja nathI. nAgeza noMdhe che ke AthI samajAya che ke bhAne svIkArya che te ja lakSya che ane sUtramAM u[ nuM grahaNa to spaSTa bodha. thAya mATe karyuM che. 1) parva trakAra, vArtikakAra ane bhAgyakAranA paraspara virodhanA ullekha karyo temAM bhAgyakAranuM mahattva darzAvatAM dIkSita kahe che ke jema jema pAchaLanA muni tema tema te vadhAre pramANabhUta gaNAya'. e siddhAnta che tathI bhAya. pramANe TvI para hoya tyAre nava thI ni nA 7 no nitya na thAya te bAbatamAM strakAra, vArtikakAra ane bhAga kAranA matabheda che te dUra thai zake te mATe sUtra ane vArtika pramANe paNa ropa vibhAparavAvAjo upadravo. sUtrathI vikalpa pArva thAya. che tema samajIne bhAga sAthenA virodhane dUra karavA joie. Ama ekavAkyatA thavAthI badhuM barobara thatuM hoya to matabhedanI. 10 na bahuvrIhau / (1-1-28) 52 goniiystvaaheti| sUtrapratyAkhyAnametad / yathottara munitrayasya prAmANyAt / pra0 yathottaramiti / uttarottara vAta spaSTa ve viMti sUtre mo 30 (e satranA bhA'khamAM na dhAtunyA 0 no AdhAra lIdho che tyAM upa pratyAhayAta na thaT: | maTha para nA. kaMDa che : pa pratyAcAyata tA kAna mUtramatApekSA pratyAkyAna -vAdimataM prabalamiti dhvnitm| etanmUlameva paThyate yathottaraM munInAM prAmANyamiti / u0) tathA atha vA kasyacitkecidaparasyApare tathA cAnya tathA sAdA Inta navarAH II (pada pR9 para karyo che). da trimunivalarAm vattara munInAM pramANa -ti naristhatirastana kRRTInu vArnivaIR Hda , taje 1 pata, pad maMAro vattA (pada.pU. 86). 3:07 carthI TUthapApa karnamRtAnT (zi gu) mAM dUdha ne sarvanAma gaNIne uma sarvanAmUH surA pramANe mudde karyo che tenA doSa kADhatAM kahe che ke cAdavarmAnA vyAkaraNa pramANe ya na sarvanAma gaNe che te yogya dalIla nathI kAraNa ke munitraya mata pramANe sAdhu asAdhunA nirNaya thAya che, kAraNa ke zikhAe trimuni vyAkaraNane vedAMga gayuM che tethI te smRti che ane rakRtio to amuka samaya sudhI amalI rahI zake vAvamaMgavyavira iyapa sarvanAmatADaDupara mAdrItyAro prayoga ta tapa na munitrayamatenedAnI sAdhvasAdhuvibhAgastasyaivedAnIMtanaziSTairvedAGgatayA prigRhiittvaat| dRzyante hi niyatakAlA smRtyH| yathA kalau pArarararakRtiH 0 (za.ko.pU.165). 30% niyatAjA di mRtA TAratanRtavadha vathA vAlmio macapAne jA - - 30tir pApam TrI (pR. 108). 31 saMpanyUH vAta muut I (da-1-13) (si.ko. mAM saMparibhyo rAta gRpA ema pATha che. bhASyamAM A sUtra nathI),te para saMpUrva kRpADa muDathata saMvatamannamati aa che. A dRSTAnta anya rAMdarbhamAM bhAgamAM che. juo gujarAThoDa varthaH - - - 31tti serAje taraghathA-sara-cUtamanne guNavatyuto mALa (cIkhe bhA.4,pR. 299) 210 (4-2-1.00) 5.2 avizeSavihitena ca SphakA'No bAdhA mA bhUdityaNgrahaNamapi kriyte| kA0 ana aNgrahaNaM ca kacchAdibhyo'NvacanAt // vA0 aNgrahaNaM caanrthkm| bhA0 52 na hi bhASyakAravArtikakArAbhyAmabhiyuktataraH zadvaviSaye kazcidasti |pr0 evaM ca bhASyasaMmatameva lakSyam sUtre tu spaSTapratipattyartha grahaNamiti bhaavH| u0 For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalpanA karavAnI jarUra nahIM rahe. Ama kahIne temaNe traNa muniomAM sauthI pachI thaelA bhASyakAranuM prAdhAnya sUcavyuM che. na vavAH II (3-3-59) para kaMTa kahe che ke vArtikakAra pramANe e niSThAyAmaniTa ta vacam | vALA pramANe , nRca, suna vageramAM zutva thAya che. sUtrakAra pramANe na vava thI pratiSadha thAya che. paraMtu atrakAra karatAM vArtikakAra vadhu pramANabhUta hovAthI temanA mata pramANe ja sutve thaze ke nahIM te jANavuM joie. nAgeza kahe che ke bhASyakAre temanuM pratyAkhyAna nathI karyuM te temanA ajJAnane kAraNe nahI paraMtu strakAra temanA samaye ochAM lakSya jAyAM hatAM tethI ane vArtikakAranuM tA kAma ja stramAM kahyuM hoya, na kahyuM hoya athavA barAbara na kahyuM hoya teno vicAra karavAnuM che.' trahamRgavRg vivaV patramAM trA vagere upapada hoya to ja hanuM dhAtune bhUtakALanA arthamAM vivadhU lAge che ane temAMthI koi upapada hoya tyAre dana dhAtune vivar pratyaya ja thAya che anya koi pratyaya nahIM ama dvividha niyamanuM vidhAna che, paraMtu kAzikAkAra va.bIjA ahIM cAra prakAranA niyama che tema kahe che. nAgeza kahe che ke e bhAgathI viruddha che tethI svIkAravA na joie, kAraNa ke satrakAra je bhUlI gayA hoya athavA je temanA khyAlamAM na AvyuM hoya te vArtikakAra kahe ane temanA khyAlamAM na AvyuM hoya te bhASyakAra kahe che. tethI ja A pANinIya vyAkaraNane trimuni vyAkaraNa kahe che. ' A batAve che ke nAza vagere bhAga kA rane Aptatama gaNe che. paraMtu jema jema pachI nA muni tema tema vadhu pramANabhUta e bAbatamAM paM.yudhiSThira mImAMsa kahe che ke Adhunika vidvAnonI cottara munInAM prAmAkhyA e kathana pramANahIna che ane te pramANe ravIkArIe to bhASyakAranI apekSAe vArtikakAra ane strakArane ane vArtikakAranI apekSAe trakArane murkha mAnavA paDaze vagere vAstavamAM thottara vagere vaiyAkaraNAnI paraMparAgata mAnyatA che ane ane te dvArA patrakAranA praka vaMyAkaraNonI zraddhayatA batAvavAmAM Ave che. strakAra temanAthI utaratA che ke azraddhaya ke alpazraddheya che ema sacavAmAM nathI AvatuM tethI ja A pANinIya vyAkaraNa trimunivara kahevAya che. arthAta A vyAkaraNa A traNe muniAnA upadeza rUpa, ucA raNarUpa che tathA vadhatA jatA samaya sAthe bhASAna susaMgata banAvavAnAM ane vyAkaraNamahAlayamAM caDhavAnAM A sarva sAMpAna che e kAie kadApi bhUlavuM na joie. iti shm| '' te stra para: nay - - sutve vartikAramatina prati sUtravaratana tuM ne vAriti pratiSadhasaH - - tyADasa ucyate / vArtikakArasya sUtrakArAtpramANabhUtatvAttanmatena tu kutvasya bhaavaabhaavvgntvyau| pra0 vArtikakArasyeti / tasya bhASyakRtA tadapratyAkhyAnAt / bhASyakArasya cAjJAnakalpanApekSayaikasya sUtrakRtastatkAle tAvanmAtralakSyasmaraNakalpanA yukteti bhaavH| uktAnuktaduruktacintAkaratvaM hi vArtikakAratvam u0 tathA vArtikakArastu cajoH iti sUtre niSThAyAmaniTaH iti pUrayitvA na kvAdeH ityAdi prtyaackhyau| tena arjitarjiprabhRtInAM na kutvm| niSThAyAM setttvaat| grucugluglucaprabhRtInAM tu kvAditve'pi kutvaM cAvA sUtravAramati tu viparIta prAptam tathA thottara munInAM prAmAya na thavaH tra para si.ko. :: juA e sUtra para umato niyamocam | grASyiva hRntamRta vivamatA viveva hantamRta praznArthAta ma anve svAdIpuruSa sturvidho niyama vyAtiH samAviyAnnadriH I 30, tathA juo mRtadaSTa vA sUtra ttsphuttm| vAkyakAro bravItyevaM tenAdRSTaM ca bhASyakRt // ata eva ca pANinIyametat trimunivyAkaraNaM vadanti santaH // 56.(5.8) 21 yumI mahAbhASyam bhA.1(pR. 15, 28-88. 416 ). - thottarmAtA ura vaiyAvarAnamaHT (na veH II nI si.ka.para bA.ma). pUrvAcAryAn namaskRtya nAma nAma guruustthaa| prArabdho me'nuvAdo'yaM saTIkaH pUrNatAM gtH|| For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navArtikano sAra 15 Anika 1 : mahAbhASya tema ja vyAkaraNa zAstranI, eTale ke zabdAnuzAsananI, pUrvabhUmikAbhUta A Ahi,nakane paspazAnika kahe che, '1" zabdAnuzAsana arthAt zabdonuM vaidika ane lokika zabdonuM) anuzAsana (arthAt sAdhu ane asAdhu zabdAne chUTA pADInA sAdhu zabdanI vyutpatti karavI) e vyAkaraNanA viSaya che. paraMtu zabda eTale zuM ? jayAre che ema kahevAmAM Ave che tyAre gaLe godaDI, zIMga vagere je dekhAya che te to jAti che, zveta vagara che te guNa che, halanacalana che te kriyA che. tethI zabda eTale dhvani. prayojana : zabdAnuzAsana e nAme vyAkaraNa nA mukhya prayAjananA nirdeza kare che, kAraNa ke laukika ane vaidika zabdAnI vyani karIna (arthAt pravRti-pratyayanA vibhAga karI ne A sAdhu zabdA che ema batAvavuM te A zAstranuM sAkSAt prayAjana che. taduparAMta A prayojanA paNa che: (1) rakSA-vaMdanI rakSA, (2 vibhakti, vacana vageremAM jarUrI pheraphAra karavA te, (3) mArAma-vedanuM adhyayana, (4) dIvasaraLatApUrvaka, alpa samayamAM zabdAnuM phrAna thAya te, (pa) 3 -saMdeha dUra karavA te. A sivAya vadhArAnAM prayojana paNa bhAdhyakAra batAvyAM che - 1 asurA nI jema myujI (siMgha) na thaie. 2 duSTa zabdano prayoga na karIe. vedAbhyAsa karI zakIe. 4 sAdhu zabdano prayoga karI e apazabdanA na karI e pa avidvAnuM na gaNAie : caNAmAM maMtrAcAra karatI vakhate vibhaktimAM jarUrI pheraphAra karI zakIe yA karavA ane karAvavA mATe yogya thaie vANI sAthe tAdAtma karI zakIe. vANInuM svarUpa spaSTa thai zake. apazabdAne chuTA pADIne zuddha zabdaprayoga karIne tejasvI banIe. 11 cakriyA daramyAna du" zabda prayojIne prAyazcitana pAtra na thaie. 12 putranuM zAstrAnusAra nAma pADI. zakIe 13 varaNanI jema sAcavALA thaie. zabdAnuzAsana kevI rIte karavuM? pratyeka zabda uccArI ne anuzAsana na thai zake , kAraNa ke zabdo ananta che tethI sAmAnya-vizeSa (utsa-kApavA) ne AdhAre te karavuM joie. temAM paNa zabdano upadeza karavo joie apazabdAnA nahIM, kAraNa ke eka eka zabdanA aneka apazabda hoya che. tethI zabdopadeza e ja saraLa mArga che. zabdano artha zuM che. davya (=vyakti) ke Ati =jAti)? banne, kAraNa ke AcArya pANinie potAnAM stromAM banne artha svIkAryA che. 21* 8&aa nivRta dvivA tena nivRtam pramANe n sAmiinA napuMsavam bha dI eka divasamAM paruM thai zake te Anika. hAla pUSpA pUT [ pa = sparza karavo] e dhAtu 1 lA ane 4 thA gaNano che.(ke. kahe che ke sparzI dhAtuno pATha nathI chatAM 0-3-85) para vArtikakAre lakhyastanAmupadhArvatva uti purAte vani vAvatAMti Tanan gAvA | mAM kahyuM che tethI Tu ane pada pheraphAra thaine Atmapada thayuM che. (parAvartiAvanApaDitoDa dhAtunattamAH vyatyayenAtmane B0) ], " prakaraNa zabdavidyA nI atyaMta agatyanI ane pAyAnI bAbatone sparze, tenI carcA vicAraNA kare, te paspaNa. A prakaraNa vyAkaraNa zAstra ane mahAbhASyano prAraMbha mATe anivArya che, kavacit pUra-ema nAma jovAmAM Ave che patitaH upave mati ta ghara-purAvAM mAdhyam tattvaLyo. 38 (730 upara ) [ K.Ray, Paspaashhnik, appendix p.it sara, rAvivi no mata rAnanItaraparaparA zizu. ra.112 vidyamAnaH ghara-pAH phAstrIramasamarthaH kapodrAtisajrma yasyAH saa| malli. 43 For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda nitya che ke anityaM zAstra banne rIte pravRtta thaeluM che. abda nitya che, kAraNa ke ghaTa vagerenI jarUra hoya to kuMbhArane tyAM jaine mANasa kahe che ` mAra ghaDAnI jarUra che to ghaDo banAva' paNa zabdano prayoga karavo hoya to te vaiyAkaraNane tyAM jaine kahetA nathI ke zabdo banAva mAre prayojyA che. Ama zabdo banAvavA nathI paDatA tethI te nitya che. vAstavamAM sphoTa e nitya meM dhAre bAlAnA rAmko anitya che. Anika 2: ahIM galam / vagere pratyAhAra stromAMnAM ATha sUtro vizecarcA che. (?)A64] -- a-kAranA vidyutApadezanAM pradhAnanI carcA. satromAM dhAMdhAM kAranuM grahaNa che tyAM tyAM vivRttanuM ja caNa karavAmAM AvyuM che tema svIkArIne ALu pratyAhara siddha karyo che ane temAM je doSo uddabhave che tenuM vyaktipakSa pramANe ghara vyakti bhinna hovA chatAM AkRtipakSamAM maiM-kAra eka ja che tema kahIne samAdhAna karavAmAM AvyuM che. tethI zAstranA ante OM 365 sUtradvArA sUtrakAre vivRta 3-kAra saMvRta thAya che ema kahyuM che. (2) 1) ahIM da-kArano upadeza zA mATe che? cA zabda koInuM nAma ta hoya te] ne AvarI leyA acA :0 e anAvaDatane kAraNe vA ne badale na uccAranAranuM koi anukaraNa kare tene AvarI levA mATe TArano upadeza jarUrI che tema kahevuM barAbara nathI. kAraNa ke A sarva sthaLe mULa da-kAra ja che tathI -kAranA upadezathI jU-kAranuM grahaNa thaze. vaLI jU-kAra ke p dhAtumAM che ane tene khAtara haiM-kAranA upadeza jarUrI che tema kahevuM paNa yogya nathI. kAraNa ke rRpo ro 4H / (8- 2- 28 ) pramANe rUpe, dhAtumAM je Adaza thAya che te asiddha che. vruti mATe paNa na-kAranA upadeza jarUrI nathI, kAraNa ke rozana e sUtrano puroravato havaca 0 ema pATha karatAM T- kArano upadeza nirarthaka thAya che tema vArtikakArano mata che.paraMtu bhASyakAra mAne che ke Ama T- kAra grahaNanuM pratyAkhyAna karavA mATe mULa sUtrane badalavuM te to binajarUrI AyAsa mAtra che. (3) koT / (4 ) teno ahIM va o che e sandhyakSarone t mot hetu ane jaitu ema tapara karyA vinA nirdezyA che te yogya che ke kema tenI carcA che. jo sandhyakSasane tapa karyA hoya to dhRta vageremAM varSe kArya nahIM thai zake ane pyuta saMjJA paNa siddha nahIM thAya. jo tapara na karavAmAM Ave to je doSa batAvyA che tenuM khaMDana karIne tara nathI karyA te yogya che tema kahyuM che. (1) varaT| akSarasamAsnAyamAM haiM-kAranA pUrve ane para ema be vAra upadeza kema karavAmAM Avyo che te vize carcA. T vagere pratyAhAramAM da-kArane samAvI zakAya te mATe vipadeza jarUrI che ane vari jevAmAM tenuM grahaNa thai sake te mATe teno para upara jarUrI che. avAva (arthAt anusvAra, jiSNumulIya,upappAnIya, yama ane anunAsikkA nA upadeza jarUrI che. te kyAM karavA " he pratyAhAranA vargomAM ke da pracAranA vargomAM ke pachI ariSTa rIte, eTale ke koI viziSTa sthaLo nahIM paraMtu game tyAM, tenI carcA. aviziSTa rIte karI zAze ema samAdhAna karyu che. A je varNo che te arthayukta che ke nahIM tenI carcA. varNo arthayukta che, kAraNa ke-- (1) dhAtu, nipAta, pratyaya vagere eka varNanA hovA chatAM arthayukta hoya che, (2) varNamAM pheraphAra thAya to artha paNa badalAya che, jema ke paH mULaH sUpaH mAM vagere badalAtAM artha badalAya che, (3) eka varNano abhAva hoya tyAM arthabheda thAya che, jema ke vRkSaH kSaH(rIMcha), ahIM vR nA abhAvathI bheda thayo che, (4) vargasaMghAta arthayukta hoya che tethI pratyeka varNa arthayukta hovo joie, kAraNa ke jema pratyeka talamAM tela raheluM hovAthI navanA saMdhAnamAMthI tela upalabdha dhAya che ane rInA eka paNa kaNamAM tela nathI rahetuM tethI tenA sadAcamAMthI tela upalabdha nathI thatuM. tema varNasaMghAtamAM artha hoya che te uparathI samajAya che ke pratyeka varSe paNa ardhuMcuka levo joie. anya pakSa mujaba varNo anarthaka hoya che, kAraNa ke-- (1) pratyeka vargano artha prApta thato nathI. (2) varganA kramamAM phera (varNavyatyaya ) thAya to paNa artha e ja rahe che. jema ke tu (kApavuM) - taryuH (charI, trAka) vagere. (3) varNano lopa thAya (va vAva) thAya to paNa artha e ja rahe che.jema ke da - danti vagere. 44 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) eka varSano vadhAro (pA vagara pha thAya to paNa artha e ja rahe che. huM - vatA vagera (5) eka varNana badale bIjA varNa mUkavAmAM Ave (vavivAra ) to paNa artha e ja rahe che. jema ke hRn -dhAtAMta Ama varNanA vyatyaya vagere thavA chatAM arthamAM phera paDato nathI tethI samajAya che ke varNa anarthaka che. (6)varNasaMghAta ja artha darzAvavA samartha che pratyeka varga nathI, te racanA dRSTAna uparathI samajAya che, jema rasano koi eka avayava gamana karavAne samartha nathI hotA paraMtu e avayavono samudAya gamana karavA samartha che. ahIM phalitArtha e ja che ke ekavarNarUpa dhAtu vageramAM varNa arthayukta che te sivAyanAM sthaLa varNa anarthaka che. pU vagere pratsAhamAM anubandhanuM maNa kema nathI karavAmAM AvatuM tenI carcA: (1) AcAryono vyavahAra sUcave che tethI (varAt), (2) anubandha gauNa hoya che tethI (apradhAnatvAt) ane (3) lApa vadhu baLavAna hoya che bhopA vaattara) tethI pratyAhAramAM anubandhanuM grahaNa karavAmAM AvatuM nathI. (6) ruN / akSarasamAsnAyamAM La-kArane be vAra anubandha tarIke mUkyA che tethI saMdeha thAya che ke kyAM pUrva jJa-kAra levA ane bAM para kAra levo. viApAtra pAtratvacA) mAMno para ghara sAthe, te sivAyanAM gaN caNamAM pUrva La-kAra sAthe ane phaL grahaNa hoya tyAM para kAra sAthe pratyAhAra levA ema samAdhAna che, kAraNa ke vyAvyAnato vizeSapratipattiH na maMtra sAm / (pRthva cArthIe karela spaSTatA cau viziSTa arthano bodha thAya che, saMdeha thAya tevI sUga nirarthaka thatuM nathI. (9)pAnam | (6) 1) ahIM anubandha tarIke ma-kAra ane va-ghara e be anunAsikono prayoga karyo che tene badale mAtra X-kArane ja mUkyo hota to paNa kArya siddha thai zakata arthAt ma-kAra grahaNanuM pratyAkhyAna karavuM joie ema bhAva che. modUra-vASi vtitvam| e strano hatro hrasvASi grunityam| ema pATha karavAthI kArya siddhimAM koi vAMdho nahIM Ave, kAraNa ke pratyAhAramAMnA jJa-kAra ane ma-kAra padAnta hotA nathI tethI je je Agamone AgamI hoya tene ja Agama thaze, tethI Agama traNa ane AgamI pAMca e sthiti nahIM rahe, paraMtu tema karavA jatAM jJa-kAra ane ma-kArane Agama na hovAthI saraLatAthI bodha nahIM thAya tethI be sUtra karavAM e sUtrakArane iSTa che. akSara eTale zuM? jeno kSaya nathI thato te akSara (gar na kSara vidyAta), arthAt jemAM vyavahAranityatA che, je AkAza vagerenI jema sRSTinA prAraMbhamAM utpanna thAya ane teno pralaya thatAM nAza pAme che te akSara A akSarasamAsnAyanA upadeza zA mATe ? jemAM vedarUpI brahma rahela che te vANIno viSaya varNajJAna che ane te mATe eTale ke iSTa varNanuM jJAna thAya te mATe tathA lAghava siddha thAya arthAt sahelAithI ane alpa samayamAM jJAna prApta thAya te khAtara A akSarasamAsnAyano upadeza karavAmAM Avyo che. Anika 3 jo : nirAMte k r r // A satramAM . che ane haiM nI vRddhi saMNA karavAmAM AvI che. ahIM A paranAnI carcA che.-- (1) ahIM tadbhAvita (arthAt sUtramAM kahyA che te A che, ) nI ja saMjJA karavAmAM AvI che ke koi paNa Ja- kAra, che- kAra " ane auM-kAranI saMjJA karavAmAM AvI che tenI carcA karIne koi paNa - kAra vagerenI vRddhi saMjJA karI che ema nirNaya karyo che. (2) artha saMjJAdhikAra karavo joie, eTale ke have saMjJA zarU thAya che aya maM) tema kahevuM joie jethI vRtti e saMjJA che ane A varSe e sannI che ema khyAla Ave che, eTale ke saMjJA-saMjJI vize saMdeha na rahe ane satra nirarthaka na cAya . (3) AcAryanA vyavahAra uparathI saMjJA-saMjJA vinA saMdeha dUra thAya che. 45 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) athavA jana AkAra ( tahoya te saMzI ane jene AkAra na hoya te saMjJAA. lokavyavahAramAM paNa A kRtiyukta piMDane devadatta vagera saMzA ApavAmAM Ave che, tema saMzI AkArayukta hoya che jayAre saMzA tevI nathI hotI mATe sA, che ane e saMzI che paraMtu vRddhi e saMjJA che. (5) athavA koi cina lagADIne saMjJA sacavAze ema dalIla che. vaijU ane vRddhi e Agama-AgamI ke vize paNa-vizeSya nathI, paraMtu A saMzI che ane vRddhi saMjJA che ema samajavAnuM che, kAraNa ke saMjJA laghu hoya che ane te vAraMvAra AvyA kare che. (6) vyAkaraNa zAstramAM 3 TUTH | SUIntA pat | ityAdi saMjJA stromAM saMdI pahelAM mUkavAmAM Ave che ane saMjJA pachI, chatAM rAjU mAM saMphA pahelI mukIne maMgaLavA cI vRddhi zabda dvArA strakAra granthano maMgaLathI prAraMbha karavA mAge che. (7) ahIM saMDAne kAraNe saMdInA bodha thAya ane saMjJIne kAraNe saMjJAno bodha thAya che ema nathI arthAt A sUtramAM itaretaro zreya doSa nathI Avato, kAraNa ke zabda nitya che tethI saMgha dvArA sarve ne utpanna karavAmAM AvatA nathI paraMtu vidyamAna gaDhinI ja vRddhi ema saMDrA karavAmAM AvI che. (8) sUtramAM -kArane tapura (taH paraH ramata) eTalA mATe karyo che ke tethI udAtta, anudAtta ane svarita dIrgha - kAranI paNa saMjJA thAya te rIte , zai paNa tapara (tati 12) havAthI je be mAtrAvALA (=dIrgha che . che tenI ja vRddhi saMjJA thaze. (9) A trathI rajU e samudAyanI ja vRddhi saMjJA thaze ema kahevuM ucita nathI kAraNa ke jayAM samudAyanI saMjJA karavA nI haya. tyAM tramAM sada zabdano prayoga karavAmAM Ave che. paraMtu ahIM samudAyanA pratyeka avayavane laina vAdyasamApti thAya che, kema tevadrattattivaUJIJtA marcantAm ema kahevAmAM Ave tyAre traNe jaNane bhojana karAvavAmAM Ave che, eTale ke muna kriyA (bhAjana karavA) sAthe pratyekano saMbaMdha che tema A stramAM paNa vRddhi zabdanA ba-kAra, 9-kAra ane 3-kAra e traNe sAthe saMbaMdha thatAM pratyekanI vRddhi saMjJA thaze. 0 JMvRddha zirU II (1) satramAM nuM grahaNa zA mATe karyuM che tenI carcA. 3-kAra, saMdhyakSara ane vyaMjananI nivRtti thAya te mATe 2 nuM grahaNa karavAmAM AvyuM che te dalIlanuM khaMDana karIne vyaMjana nivRtti mATe 21 zabda sUtramAM mUkyo che ema atte nirNaya kare che. (2) AgaLanAM be strImAMthI gukha ane vRddhi e zabdAnI anuvRtti thAya che chatAM prastuta stramAM guNavRddhI nuM grahaNa zA mATe karyuM che e praznano khulAsA karatAM kahe che ke AgaLanAM trAdvArA jenI saMDrA karavAmAM AvI che te guNa ane vRddhi , mAtra 6 nAM ja thAya che e sacavavA mATe grahaNa karyuM che. 3) prastuta stra mAMDatvA e sUtranuM pUraka (kopa) che eTale ke phuvo guNavRddha stroDA ema eka vAkya che ke pachI A stra stroDarajyA e strano apavAda che? jo pUraka hoya to punaHA jevAmAM H nuM grahaNa karavuM paDaze ane jayAM anta na hoya tenA sarvAdaza thavAnA prasaMga Avaze. (4) apavAda hoya to phula mAtranA guNa thatAM, anta na hoya tevA no paNa nuni jA sArvadhanurdhadhAtu | svastha gunaH vagere stra pramANe juna thavAno prasaMga Avaze. tethI prastuta stra 35tronyathA nuM preraka paNa nathI ke tenA apavAda paNa nathI, paraMtu svataMtra paribhASA che ane te sUtromAM jemanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che temane rU nAM vizeSaNa tarIke laizuM tathI samajAze ke gun vagere para thatAM rAnta aMganA phula nA guNa thAya che, pariNAme anya nA ja guNa thaze. (5) athavA to ahIM mir | vageremAM ja zu ke vRddhi nuM vidhAna che tyAM tyAM no guNa ke vRddhi karavAnAM hoya te sthAna nA, nirdeza che tethI doSa nahIM Ave. For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A stramAM vRddhi zabda zA mATe makyA che ? ahIM vRddhi nuM grahaNa karyuM che te vize prazna karyA che, paraMtu guNa zabdanuM grahaNa karyuM che te vize prazna nathI karyA tenuM kAraNa e che ke pRvRddhiH | 3 jhiti vageremAM jayAM jayAM vRddhi nuM vidhAna che tyAM tyAM sthAnano nirdeza che, jayAre guNa vidhimAM sthAna nA nirdeza nathI. vRddha zabdanuM grahaNa uttara - vitA mATe karyuM che. A sutra niyamArthaka che. jayAM jayAM gupa ane vRddhi nuM vidhAna hoya tyAM : nI upasthiti thAya che tethI samajAya che ke guna ane vRddhi, phu nAM ja thAya che Ahnika 4 tho : na dhAtulopa ArdhadhAtuke // 1 / 1 / 4 // (1) A stra mAM, dhAtu grahaNa karyuM che tethI vitA vageremAM sUga dhAtunA ga-kArano lopa thayo che chatAM guNa thayo che, kAraNa ke anubandha (ga) dhAtuno avayava nathI. tramAM utAryadhAtunA grahaNa karyuM che tethI soravata mAM guNa niSadha nathI thayo.. ( 2) ahIM AdhaMdhAtukane kAraNe lApa thayo haya tyAM guNavRddhi nathI thatAM ema samajavAnuM che ke pachI dhAtulApa thayo hoya tyAM AdhadhAtuka nimittaka guNavRddhi thatAM nathI ema samajavAnuM che? tenI carcA. A sutra jUja sthaLoe lAgu paDe che ane kvacit jayAM guNavRddhi thavAM joie tyAM na thavAnA prasaMga Ave che, vaLI nipAtanathI kArya siddhi thAya che tethI A patra jarUrI nathI. tama vArtikakAra ane bhASyakAra mAne che, tethI kahe che. athavA A sUtra na karavuM (3nAramo vA ) vita ra aa2aa II mAM I-kAra, -kAra ane ga-kAra rut hoya te pratyayo para thatAM guNavRddhi thatAM nathI ema kahyuM che temAM vituM, vigarana kAraNe ja guNavRddhi thAya che ema kahevuM joie jethI upadhAnA thato. aTake ane roravati mAM niSadha lAgu na paDatAM TM thAya. vAstavamAM ropavIta e vaidika rUpa che tethI khAnavidhi thAya che arthAt je jovAmAM Ave che te pramANe ja kArya samajavAnuM che tethI tyAM guNa thaze. minnaH vageremAM upadhA vinta vagerenI avyavahita rIte pUrve na hovAthI guNa thavAno prasaMga Avaze tema kahavuM ucita nathI, kAraNa ke strano artha A pramANe thAya che -dhAtune anulakSIne jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tevA pituM hindu pratyaya nI pachI Ave tenAM guna ke vRddhi thatAM nathI. Ama artha thavAthI upadhAnA guNa ke vRddhi nahIM thAya athavA Faa saMjJAparimApam | e paribhASA pramANe jayAM punti ke Jdha nA guNa thavAnA ya tyAM vita vA upasthita thaze tathI niSadha thaze. ahIM phuvo guNavRddha pramANe thatA guNavRddhino niSedha che tethI taddhita pratyaya para thatAM mata payAvAH | lita vA vagere pramANe ja guNa ke vRddhi thAya che te ne anulakSIne kahelAM nathI tethI tyAM niSedha nahIM lAgu paDe. DhIdhI ane vevI nI vRddhi thatI nathI ema je kahyuM che tenI jarUra nathI kAraNa ke e be dhAtu chAMdasa che ane vedamAM to jema hoya te pramANe kArya samajAza (daSTAnu che. vaLI kahetuM , piyu mAM guNa thayo che tethI pratiSadha nirarthaka che. te rIte 68 Agama -nA DuM nA guNa paNa nahIM thAya kAraNa ke nerA chaMtA mAMthI TU nI anuvRtti thatI havA chatAM strakAre urdhadhAtuvAre | mAM snuM punarrahaNa karyuM che te uparathI samajAya che ke s (arthAt tanA DuM-kAra ) hasva ja rahaza, tane sthAne guNa nahIM thAya. Ama A sutra binajarUrI che. halo'nantarAH saMyogaH // 117 // (1) ahIM anantarA eTale jemanI vacce aMtara nathI te (vyaMjano) ema samajAya che ke jemanI vacce khAlI jagA nathI te (vyaMjanA) ema samajAya che ? game te rIte artha levAmAM Ave to koi phera paDato nathI . (2) sada muIT meDakhyatve sat | vagaranI jama A stramAM sa6 ema kahevuM jarUrI che jethI vyaMjana samudAyanI rayAga saMjJA thAya , pratyekanI na thAya. pratyekanI saMjJA thAya to aneka doSa thAya che ema kahyuM che chatAM stromAM saMyo ke ke saMcAnti e zabdAnuM grahaNa karyuM hoya tyAM saMca ivagarane anya rIte samajatAM doSa nahIM Ave che ke guNa ane vRddhi e pratyekanI saMjJA For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAya che chatAM : rAta TUcantAm mAM jema samudAyanA daMDa karavAmAM Ave che tema ahIM samudAyanI yAga saMjJA thAya to paNa dApa Ave ane babbenI saMjJA thAya to paNa doSa Ave che. tethI aviziSTa rIte arthAt banI tema ja samudAyanI. saMyoga saMjJA thaze. ema siddha thayuM. (3) 3 nA vyavadhAna vinAnA vyaMjananI saMtho sA thAya che ema kahevuM joie, jethI pati panarasan javAmAM saMyoga saMjJA na thAya, jA ke anantara ema kahyuM che paNa be gAma pAse pAse hoya te anantara che ema kahevAya che chatAM temanI vacce parvata, nadI. vagere hoya che. Ama be gAma lagolaga nathI hotAM, jayAre saMyogamAM be TaMvarNo lagolaga hoya che, paraMtu temanI vacce vijAtIyanuM arthAt sat nuM ) vyavadhAna hoya to saMyoga saMjJA thatI nathI.jema ke be brAhmaNonAM gharanI vacce vRSalanuM ghara AveluM hoya to te bahmaNa nAM ghara anantara na kahevAya. tema be IMnvarNA vacce jU nuM vyavadhAna hoya to te dait vargo anantara na hovAthI temanI saMyoga saMjJA na thAya. mukhanAsikAvacano'nunAsikaH // 11 // 7 // (1) muranisivinaH e samAsane vividha rIte samajAvyo che. (ra) nAsiT zabdanuM grahaNa na karavAmAM Ave to vaTatA nI anunAsika saMjJA thavAno prasaMga Avaze, paraMtu nAsavA zabdanuM grahaNa karavAthI doSa nahIM Ave. (3) ahIM murva zabdanuM grahaNa na hoya to paNa prAsAdavAsinyAya je nAsikA ane mukha banne vaDe uccAravAmAM Ave che te na varNo ane vyaMjanAnI anunAsika saMzA thai zakaze. (4) sUtramAM muvi zabdanuM grahaNa na karavAmAM AvyuM hoya to yama ane anuravAranI anunAsika saMjJA thavAno prasaMga Ave to. paNa tethI koi lAbha ke hAni nathI. (5) ahIM uccAraNamAM je anunAsika che tenI A sUtra dvArA anunAsi saMDrA karavAmAM Ave che ane manunAsika saMjJA dvArA tane anunAsika kahevAmAM Ave che tethI itaretarAzraya dApa Ave che. ema kahevuM ucita nathI kAraNa ke zabda nitya che tethI e doSa AvatA nathI. tulyAsyaprayatnaM savarNam // 1 // 19 // (1) ahIM sAthe eTala mukha ane temAM rahela e arthamAM sArIravivAditA pramANe ya lAgIne 3pa mavam sArIm arthAt mukhamAM rahela tAla vagere sthAna ane jillA gna vagere karaNa. prayatna eTale patnI prArama: arthAt sparza vagere Abhyantara prayatna tethI vivAra vagere bAhya prayatnanuM grahaNa nahIM thAya. (ra) Ama chatAM meM varNanuM sthAna mukhamAM na hovAthI tenI savarNa saMjJA nahI thAya ema kahevuM yogya nathI. samagramukha tenuM ucAraNa sthAna che. vaLI 3 varNa ane nyU varNonA prayatna bhinna hovAthI teo paraspara savarNa nahIM thAya. (3) kayo varNa konA savarNa thAya che tenI spaSTatA karavA mATe A sUtramAM tarI (tenA) ema kahevAnI jarUra nathI, kAraNa ke savarNa e saMbaMdha zabda che tethI samajAze ke jenA jenA Asya ane prayatna tulya hoya te te tenA rAvarNa kahevAya. (4) trA-kAra ane kAranuM sAvarNa kahevuM paDaze, jethI : savaLe I pramANe ho cAra:hodgAra ema dIrgha thai zake. e prayojana nathI kAraNa ke vArtikakAra te stra upara savItve trAti tratra vA vInam aiti janTa vA vacanam ema kaheze. tethI savarNa saMzA karavI jarUrI nathI ema kahevuM yogya nathI. anta rAvarya vacana karavuM vadhAre sAruM ema svIkArya che. nAstra ? ? ? | kar ane hajU savarNa nathI thatA ema kahyuM che. temAM rA-kAranuM -kAra sAthe je sAvarya thAya che tenA pratiSadha karavo joie. kAraNa ke rA-kAra ur paNa che ane hajU paNa che. te e rIte ke DuM-kAra jyAre savarNanuM grahaNa kare tyAre rA-kAranuM paNa grahaNa For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaze tethI te bar che ane dar varNomAM tenA upadeza che tethI te rU paNa che. paraMtu rA-kArano prayatna t vivRta che tethI te dh nahIM thAya athavA varNopadezathI laine titsavaya sApratyayaH / e sUtra sudhInA samagra mahAvAkyamAM savarNagrahaNa ante che, tethI savarNasaMjJAnA apavAda rUpa nAtttau| no artha samajAya te vakhate haiM-kAra e jJa-kAranA savarNa che te khyAla nathI AvatA tethI te jJa-kAranuM grahaNa nahIM kare tema thatAM rA-kAra blyU nahIM thAya. tethI parararAni vALa / mAM yogya rUpa siddha thaze. Arnika pa ahIM mukhya . saMkhyA vagere jJAnI carcA che. " IdUdedaDivacanaM pragRhyam // 111119 // (1) jene anta dIrgha OM OM ane haiM hoya tevA dvivacanavAcaka pratyayanI vRdgha saMjJA karI che. (2) kam mAM goDase tuomaH / pramANe TU-kAranA ma-kAra thAya che tenI pachI rUM, 34, 5 AvatAM tenI vRdgha saMjJA thAya che (amo mAt| ? II) (3)ze e pratyaya jene anna hoya tenI vRdgha saMjJA che, ahIM ze arthayukta che tethI jemAM arthahIna ze hoya tevA jAze vageranI saMjJA nahIM thAya. o uOM II) (4) eka svaravALA, vAl sivAyanA, nipAtanI tema ja o ane 3 nI vRdgha saMjJA che (nipAta ninAd AjI // got // 36 3 ||o || 27-28 II) (5) jo ke maMjUno sapnavarSe ja // pramANe saptamInA arthamAM rahela kAsanta ane kArAntanI somo nI vigata) jevAmAM pravRtta saMjJA thAya che paraMtu A prayogo chAndasa che, laukika nathI. vadhAvavAm // o o kar. // (1) cA ane dhA dhAtunI tu saMjJA karI che, paraMtu capa nI nathI thatI.. (2) taduparAMta je dhAtuonA anya haiM tathA he nA jJa Adeza thaine temanuM rU athavA pA~ e svarUpa thatuM hoya tenI paNa ghu saMjJA thaze. (3)paraMtu prekamAM vRddhi thaine IT nuM )catra ane dhR nuM ghara, e svarUpa dharyu che tyAM artharahita haiM, pAche tethI chu saMjJA nahIM thAya. Adyantavadekasmin // 1 // 1 // 21 // (1) eka ja varNa hoya chatAM tene sAduM ane taddanta kahI gayuM, jema ke kaiM dhAtu paiM-kAdi tema ja kaiM-kArAnta che tema ka zakAze, eTale ke jema eka ja putra hovA chatAM tene vize moTo athavA nAno ema vyavahAra karavAmAM Ave che tema je eka ja hoya tethI vAstavamAM Adi ke anna nathI chatAM tene vize tAti ane taddanta ema vyapadeza karavAmAM Ave che. (2) jenI pUrve anya kaMi nathI te Adi ane jenI pachI anya kaMi nathI te anta ema samajavAmAM Ave to prakRta sUtra karavAnI jarUra nathI ema kahevuM barAbara nathI ema mAdhyakAra kahe che. vArtikAre satranAM prAjana batAvyAM che. bhASakAra kahe che ke prAtipadika, dhAtu vagere eka varNayukta hoya tA paNa tene Adi ke eTale ke vyardezivadbhAvathI kArya thAya che. (3) tethI eka varNayukta rU dhAtumAM jApo Dhe prathamasyA pramANe dvirvacavana thaine cAya vagerenI siddhi thaze. (4) te rIte vakSat mAM sivvalluruM jheTi| pramANe thaela s (sik) e pratyaya che, pratyayano avayava nathI ane AvezapratyayayoH / mAM (AdezanA ane pratyayanA ema che) pachI che te avacava SaSThI che, chatAM s nA ghU thayo che. 49 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamau dAH ||z ||rara // (1) tap ane samap nI da saMjJA che. (2) ahIM pit karavAthI samajAya che ke dA e opadezika (arthAt stradvArA jeno upadeza karavAmAM Avyo hoya tevA) tara, tema nI ja saMjJA che, pariNAme game te koi sara tama (jema ke nItara mAMnA tara ) nI gha saMjJA nahIM thAya. bahugaNavatuDati saMkhyA // 1 // 1 // 23 // (1) saMkhyA sUtramAM bIjA savvA zabda mUkavo joie jethI hra vagere saMkhyAnA paNa bodha thai zake. (2) uttara satramAM anuvRtti thAya te mATe paNa ahIM bIjo saMtyA zabda mUkavo joie. (3) A bAbatamAM bhASyakAra kahe che ke lokamAM jema artha ane saMdarbhane kAraNe iSTa bAMdha thAya che tema zAstramAM kRtrima tathA akRtrima banne arthamAM saMkhyA zabda prayojavAmAM Avyo che tethI saMdarbha uparathI yogya artha samajAze. (4) athavA to mAvane'nayA (jenA vaDe gaNI zakAya te saMkhyA ane savA e anyartha saMhA che ane 1 di vagere akRtrima saMkhyAthI paNa gaNI zakAya che tethI tene saMjJA lAgu paDaze, pariNAme bIjo saMkhyA zabda mukavAnI jarUra nathI. (5) uttara satra mATe paNa dvitIya sattvI brahaNa jarUrI nathI. A satramAM saMjJA tarIke ane pachInA stramAM seMka (II) nA vizeSaNa tarIke kevI rIte levAya e zaMkA yogya nathI, kAraNa ke jema DAMgara mATenA DhALiyAmAMthI pANI pIvAya, Acamana karAya ane DAMgarane paNa pavAya tema eka kArya mATenI vastu bIjA kArya mATe lai zakAya. (6) samAsa ane teM vidhi thai zake te mATe stramAM varSa nuM grahaNa karavuM joie. kAyaM pUrvaparyukta ane pUrNapratvacAntanI mA saMphAA karavI joie. (3) vada sivAyanAM kAryamAM samAsa mATe tema ja uttarapavRddhi thai zake te mATe vizva nuM satramAM grahaNa karavuM joie. (8) prastuta sUtramAM vadu nuM grahaNa na hoya to paNa vartArA| e jJApaka strathI samajAya che ke te paNa saMkhyA che. 60[AntA. paT |o I? ra4 // (1) par saMjJA sUtramAM upadezamAM va-kArAnta ane maiM-kArAnta saMkhyAnI d saMjJA che tema kahevuM joie. jethI rAta, sahasra ne tum Agama cacA pachI paN, gaMdhA lAgu na paDe ane ratnuM gA thavA chatAM lAgu paDe. trapata no nidhi e paribhASA che. tethI rAta, sahasra ne saMjJA nahIM thAya. aSTam mAM paNa gaSTano TrInt| ema dIrgha grahaNa karyuM che tethI saMjJA thaze. :0 ti = ? / o |rapa // saMA saMjJA satra (arthAt vaduALavatuti) tema ja par saMjJA sUtra (arthAt prastuta ti ~ I) e banne (sUtra) mAM 3ti nuM grahaNa karyu che temAMthI eka na karyu hoya to cAle, kAraNa ke LAntA paTTna mAM [IAntA 2 var| ema pATha levAthI (nA)] pUrva sUtramAM -thI. prati nI anuvRtti thaze athavA ahIM pa saMjJAmAM tti paNa karyu oya to sA nI pUrva tramAMthI anuvRtta thaze, ke havat niSThA ? / |radda // { (d) ane vat (tavat pratyayonI niSThA saMjJA che paraMtu (1) niSThA saMjJAmAM hotaH gartaH jevA samAna (niSThanti jevA) zabdone saMjJA nathI thatI tema kahevAnI jarUra nathI kAraNa ke anubandhane kAraNe baMda chAyAze ane tethI saMjJA nahIM thAya. (2) kAgaDo UDI javA chatAM devadattanuM ghara A che ema samajI sakAya che tema anubandhano lopa thayA chtAM anubandha yuktanI niSThA saMjJA che te sivAyanAnI nathI ema samajAze. 50 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) niSThA 4-kAra bhUtaDA nA arthamAM ke kartA, karma, bhAva vagere vizi8 kArakanA arthamAM che tema vicAravAthI kAi saMdeha nahIM. Ahunika 6 : aThThI sarvanAma , 3thI sarvanAmathana ane vimATI e saMphA nI carcA che. sarvAna sarvanAmana ? ra7 | sarvAna e bahuvrIhi sama mAM sarva no samAveza thAya che ke nahIM e carcA, A sarvAni e trivAra sat nI jema taNavi zAna samA rasa che tethI sarva nI paNa saMzA thaze. sarvanAma e nipAtanane tethI pUrvapatmijJAtha0 pramANe sarvanAma ema nathI thayuM. sarvanAma saMjJAmAM saMjJA ane upasarjananI pratiSedha karavo joie jethI koi vyaktinuM nAma sarva laya tyAM sarvara mai na thatAM sarvAtha ema thAya ane tisarva mAM sarva upasarjana che tyAM tirdhara na thatAM tarasarvAva thAya, bhAgya kAra pramANe pratiSadha nI jarUra nathI kAraNake pAchaLa AvatA pUrvApara0 sUtramAM saMjJAyAm ema yogavibhAga karavAthI saMjJAnA pratidha thai jaze ane anuparyAnAt ja e ja ! stra (A. stranuM cAcA adhyAyamAM pratyAkhyAna karyuM che) mAM unimartana ? tuM ema ida karavAthI upasarjana pratiSedha siddha thaze.vaLI sarvanAma e artha saMjJA che tethI sarvanAM nAma hAya. te sarvanAma, jayAre saMjJA 6 upa rAjana vigepane sucave che tethI temanI sarvanAma saMjJA nahIM thAya. rUma na sarvanAma tarI : kyA che te 3 lagADIne ramI thai zake te mATe bAkInAM sarvanAma kAryo tana thatAM nathI. kAraNa ke te kAryA e kavacana ane bahuvacanamAM thAya che jayAre sama to dvivacanamAM ja prayojAya che ane strIliMgamAM tane TAr lAge che . te sivAya tema ne sthAne umA yojAya che. mata nA sarvoTa gaNa mAM e mATe pATha karyA che ke tethI tane 3 lAgIne mAna thai zake te marava mavantI ema e zapa thai zake ane ka narvanAgnaH | pramANe utna thaine mavAda thai zake. vibhASA diksamAse bahuvIhI // 11 // 28 // ne vevIda II e pratiSedha karyA che tyAM sparatA thAya ke dila nuM uracAraNa karIne jayAM bahurvAhi kahyA hoya tyAM vika95. sarvanAma saMjJA dhAM. anyatra pratipaMdha thaze. stramAM samA rasa zabda mukyA che tethI mukhyArthamAM bahuvrIhi hoya tyAM ja vika95. cage vyapazivabhAvathI je behubrIki laya tyAM tema ja avayavabhUta bahuvrIhi hoya tyAM vibhASA nahIM thAya, stramAM vaidurvAda - 'bdanuM grahaNa karyuM che tethI sattarapUrvAnAm davA kaMda samA rasamAM saMDrA nahIM thAya. na vadurvAda 6 phAra" / bahurghahi samAsamAM sarva vagerene sarvanAma saMjJA thatI nathI. A mAsamAM saMDyA ane sarvanAma nA pUrvanipAta thAya che tethI te be samA sane aMte Ave tevA saMbhava nathI ane kavacit Aya to paNa sarvanAma uparana hovAthI tene sarvanAmane lagatuM kArya nahIM thAya. bahuvrIhi mA sa mATenA prakriyA vAkyane bahuvrIhi mA rasa gaNavAmAM Ave che tethI temAMnA sarvanAmone sarvanAmakArya (arthAt sarvanAmane thatAM 2 , pratyaya vagere kArca) thAya che, tema gonardayanA mata che tethI te kA yaMnA na vedavAda ema kahI na pratiSedha karavAnA koi artha nathI. Ama A stra karavAnI jarUra nathI. vRrtavAsamA 9 9 139 II (tRtIyA mArAmAM sarva vagerene sarvanAma saMjJA thatI nathI.) tRtIyA mArA mukhya paNa che ane tRtIyA samA rAnuM vigraha vAkya paNa tAdarthyane (eTale ke tRtIyAsamA sa banAvavA mATe haya te) kArAge tRtIyA samAsa kahevAya paraMtu tene prastuta stra lAgu na paDe te mATe stramAM samAna zabda kahyo che. athavA samArata nI avani thatI hovA chatAM samAna nuM maNa karyuM che tethI samajAze ke tRtIyA mAsamAM sarva nI sarvanAma saM aa. thatI nathI. pachI kAsamA ama ida DaratAM ma ra na Aya tyAre paNa saMjJA thatI nathI. For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimaHI nasa aa pa ArU --rUra / pUrvAparaSottara jarU4 4majJAtidhanAthIyAm II rU II antara dizA rUd II dvandra mAsamAM sarva vagerene sarvanAma saMjJA thatI nathI paraMtu nar para thatAM vikalpa thAya che. pUrva vagerena vyavasthAnA arthamAM, sva . antara ne viziSTa arthamAM sarvanAma saMjJA thAya che. avyaya saMjJA: vanipatimavyayam II taddhitaravAsavirbhAvataH / I ? ? rU7-46 . svara vagere nipAta, ane badhI vibhakti na lAgatI hoya tevA taddhitAnta, jemAM traN ane tan anta hoya tevA ta>> ane tataH ne kAvya saMjJA thAya che. sUtramAM avibhakti ema kahyuM che tethI jene liMga ane saMkhyA nathI te utha ema saMDrA karavA chatAM, anyonyAzraya doSa thato laya to paNa pATha dvArA rAMza siddha thaze. avyayomAM vatra, taMtra jovAmAM vibhaktino artha pradhAna hoya che. jayAre nAnA, vinA javAmAM kriyAno artha pradhAna hoya che. paramocaiH jovAmAM upasarjanabhUtane tadantavidhithI avyaya saMjJA thatI nathI. tyAra pachI saMnipAta paribhASAmAM prayojananI carcA che. vanmanantaH | u mara 22 rU5 ane 4 / makArAnta ane Adeza na hoya tevA (aa che. ke varSo jene anta hoya tevA) kRdantanI anya saMjJA thAya che. avayavIbhAva samAsa nI paNa vyaya saMjJA thAya che tenAM kAraNo carcAne aMte tenuM pratyAkhyAna karyuM che. zi sarvanAmasthAnam | avanavuM | zAka ane 4ra : prathama ane dvitIyA bahuvacananA nanuM ane rAt pratyayA (f) nI sarvanAmasthAna saMjJA che tathA sut (arthAt prathamAnA su au nam ane dvitIyAnA kam ane ) pratyayAnI sarvanAmasthAna saMjJA che, paraMtu napuMsakamAM nathI thatI. nata vimATI II? ? 44 II ahIM vimaHI e arthanI saMjJA che tema kahevuM paDaze kAraNa ke zabdanI saMjJA thAya to dhvAn II mAM thAya che tema arthanA khyAla nahIM Ave ema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke stramAM ti nuM grahaNa karyuM che tethI lAkamAM vityayamada ema koi kahe tyAre ma | go e varNa rAmudAyabhUta jo zabdano khyAla Ave che tema zAstramAM tathI viparIta hovAthI nati dvArA na vA nA arthano khyAla Avaze tethI vimA e arthanI saMjJA che tema samajAzevaLI navA jevA (jema ke navA suI ) samAna zabdAne vimA saMzA nathI thatI ema pratiSedha karavAnI jarUra nathI, kAraNa ke kaMika vidhAna karyA pachI navA ema kahIne teno pratiSadha karavAmAM Ave che tethI navA e pratiSedhavAcanA ja khyAla Avaze. A vyAkaraNa zAstra sAdhutvana vize niyamA kara che tethI jayAM vibhASA hoya tyAM vikalpa sAdhutva thaze. aMte vividha prakAranI vimAthA (eTale ke prApta, aprapta ane prAptAprApta vibhASA) kyAM thAya che tenI udAharaNa sahita carcA che. Anika 7: sammasAkaraNa : igyaNaH samprasAraNam // 11 // 45 // saMprasAraNa e "vat varNana sthAne thato phuvarNa saMprasAraNa kahevAya che" ema varNanI saMjJA che ke pachI cam ne sthAne ya thAya che" e vAkayanI saMjJA che, tenI carcA. jo vAkyanI saMjJA hoya to varNane lagatA dIrgha vidhi zakya nathI. jo varNanI saMjJA For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavAmAM Ave to kArya siddhi nahIM thAya kAraNa ke jenI saMjJA karavAmAM Ave che te varNanuM astitva ja nathI ane saMjJAna kAraNe te anya varNane sthAne thAya tethI anyonyAzraya dASa Ave che. paraMtu sUtrakAre thaDa sasaram I sa+prasAraVIII succhasarA vagere strImAM prathama. paMcamI, SaSThI vagare vividha vibhakti dvArA nirdeza karyo tethI samajAya che ke A saMA. vAgha ane varNa banI che. vaLI phATa vathA e prayoganI jema saMprasAraNa e bhAvi saMjJA che ema samajavAthI doSa nahIM Ave vagere dalIla karI ne dASa nivAraNa karyuM che, Adyantau Takitau // 1 / 1 / 46 // AgamaH saMkhyAtAnudaza thI. (eTale ke tramAM temanA ja kramamAM upadeza karyo che te kramathI letAM) samajAze ke koNa Adi che ane kANa aMta i. nitya zabdane Agama na hoya te dalIlanA uttaramAM kahe che ke je Agama rahita che tenA 6 ane Agamayukta Adeza che. A stra paribhASA che athavA 6 ane e t varNo anukarma Adi ane anyanI saMjJA che" e arthanuM saMjJA tra che. Tuana nuM Adi ane aMta tarIke vidhAna karatA A stramAM pratyAyano pratiSadha karavAnI jarUra nathI kAraNa ke pratyaya para hoya che tema kahyuM che. vaLI adhikAramAM A sUtrane levAthI Tis ane pit Agama jene anulakSIne kahevAmAM AvyA hoya tenA Adi ane aMtamAM anukrame thaze" ema samajAze ane kArya siddha thaze. Adi ane aMta e SaSThI. (eTale ke avayava pachI) nA artha che tethI jyAM satramAM SaSThI na hoya tyAM A paribhASA upasthita nahIM thAya. mADaFira : 6 6 7 || A tra sthAne yogatva (jema ke suni) ane pratyayaparatvanA (jema ke minatta) no. apavAda che.anyanI pachI Ave ane sthAne paNa thAya tevA varasa javAmAM saMbhava hovA chatAM te yogya apavAdanuM udAharaNa che, kAraNa ke tauDinya nyAya saMbhava hoya tyAM apavAda thai zake. mara-nU ne ja tum e mitu Agama lAge che te anya varNa pachI thAya che ema kahevuM joie nathI enupaMga (upadhA na-kAra) nA lopa thai zake. A che mitu Agama thAya che te pUrvano aMta che, paranA Adi che, ke DAinA aMga nathI ? tenI carcA. dareka sthitimAM doSa batAvIne aMta pUrvanA aMta che e pakSa nirdoSa che ema siddha karyuM che. eca igghrasvAdeze // 11 // 48 // AdezaH 48 thI paNa strI sudhI Adeza nI carcA che. savarNa ardha rU-kAra, ardha-kAra ane 3-kAranI nivRtti thAya te mATe pU nA daravAdaza Tu thAya che tema kahyuM che. antaratama hovAthI dIrdha phula thavAno prasaMga Avaze paraMtu haravAdeza kahyA che tethI daI Adeza nahIM thAya. te ja rIte ardha arthAt va aa ke have mAM nathI tethI nahIM thAya paNa ramAna sthAnavALA hovAthI harava ane harava 3 thaze, 3 nahIM thAya, kAraNa ke jU varNamAM r ane 3 nI mAtrA(=pramANa vadhAre che. jayAre sa varNanI mAtrA (=pramANa) a5 che. SaSThI sthAneyogA // 11 // 49 // jene sthAna sAthe yoga che. saMbaMdha che te pUrNa sthAnethI pachI vibhaktinA eka so artha che (paryAH I) chatAM, zabdano anya zabda sAthe sthAna sivAya anya koI saMbaMdha nathI hotA tathI vyAkaraNa zAstramAM moTe bhAge sthAna pachI levAmAM Ave che, kAraNa ke A stra asaMdhi che. cit vAra-teryuM: javAmAM saMdeha hoya tyAM vyAkhyAnane AdhAre ja artha samAge che (vyArAno vizeSatapatti na saMkSiNam II). have stramAM je sthAnInI. pachI SaSThI uccAravAmAM AvI hoya, janA sUtramAM spaSTa nirdeza karavAmAM AvyA hoya teno ja Adeza thAya che, anya koinA nahIM. thAnaDantaratama: II I? I'S0 | For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za: saMva I vAMmAM, yathAsaMkhya nyAyathI siddhi nathI thatI tathI prastuta tra jarUrI che. stramAM sthAna zabdanuM pharI thI grahaNa karIne sUcavyuM che ke jayAM anekavidha AntaryuM hoya tyAM sthAnane kAraNe thatuM Antarya vadhu baLavAna che. sUtramAM taman skIna cavyuM che ke jenAM sthAna ane prayatna samAna hoya te antaratama thaze. jayAM sthAnI eka hoya ane Adeza aneka hoya. tyAM sarvanA prasaMga nivAravA mATe A sanna karavAmAM AvyuM che. A stranA thAnedantaratama DarApara: | ema saMhitApATha levAmAM Ava tA sthAnaiDantarata athavA sthAnaDantaratama: ama cheda karatAM sthAna AmAMthI vadhAre samaya na hoya te sthAna nA Adeza, karavA joie athavA, AdazomAMthI sAthI samAna hoya te karavA joie ema samajAze. jo ke vyavahAramAM nA samAna. hoya te tenI sAthe jAya che tama sthAnI- AdezanuM thaze. trara varNano. gaNa ke vRddhi karavAnAM hoya tyAM sarvAdaza nahIM thAya te carcAne nAzvata paratha nyAye tenuM samarthana karyuM che. pa varSA ane -phArano Adeza mukavAnA hoya tyAM, 3 varNa Adaza thAya, pharapurapura : III III. A tra dvArA trA- kAranA sa| Adeza thAya che ane te upara thAya che ema kahevAmAM Ave che ke trA- kAranA 3pa tema ja anna ya tavA Adeza thAya che. paraMtu e Adeza para thAya che ema kahevAmAM Ave che ? banne pakSe doSa Ave che. traNa varNane sthAne thatA Adezane n lagADavA joie ane gukha karavA hoya to sthAneDAntaratama: 1 thI 3ra ja thaze ema bhAgyakAranA mata che. have, A ja re lAge che te pUrvanA avayava thaze, parano avayava thaze ke pachI koino paNa avayava nahIM thAya tenI carcA karIne darakanA dAya batAvIne aMta rapha aMtyanA avayava che ema bhASya kora kahe che. anlo'ntyasya // 11 // 52 // paSTInA pratyaya lagADIne ja AdezanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te jene anulakSIne kahyA hoya tenA anya varNa (a) ne sthAna thAya che. hi. Ii I? Is II che dina Adeza hoya che. aneka varNa (3) yukta hoya to paNa aMtyane sthAne ja thAya che. 3H para aa aa AparU I parane anulakSIne kahevAmAM AveluM kArya Adi varNa ne thAya che. anakAlzitsarvasya // 11 // 55 // aneka 3 yukta Adeza tema ja zat Adeza samagra sthAnI ne rasthAna thAya che. A paribhASA stra che temAM prathama satra sAmAnya niyama kare che jayAre chellAM be tenAM apavAda che, Ahnika 8: sthAnivadAdezo'nalvidhau // 11 // 56 // Adeza nI ja sthAnI saMjJA na thAya te mATe A stramAM vat prayojIne atideza karyo che ane sArA zabdanuM grahaNa karyuM che tethI koi paNa Adeza sthAnI davA gaNAze. guruputra guruthI bhinna hovA chatAM guruta guruputre ema kahevAmAM AvatAM guruputrane guru jevo gaNavAmAM Ave che tema Adeza sthAnIthI bhinna hovA chatAM sthAnavAH ema kahyuM hoya to Adeza vize sthAnibhAvanA atidaga karavAmAM Ave che tathA kArya sthAnanuM thAya te Adeza ne paNa thaze. jo ke eka mar ucArIne tene lagatA vidhi karyA hoya tyAM Adeza sthAnivat nahIM thAya. atideza sAmAnyano ke vizeSanA thAya ema bemAMthI eka pakSa svIkAravAthI AvatA dAya batAvyA pachI banne pakSa svIkAravA ema nirNaya kare che. sUtramAM analvi ema kahyuM che tethI jayAre vizeSanAM atidaza hoya tyAre sthAnI 3 varNa hoya to te kAraNe thatA vidhinA niSedha thaze. For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guma-moranArA mAM jarUra na hovA chatAM unAdarI nuM grahaNa karIne ane 3 naparyaMta mAM jarUra na hovA chatAM tyam nuM grahaNa karIne strakAra Apana karyuM che ke Adeza sthAna jevA ja hoya che. chatAM spaSTatA khAtara A sUtra karyuM che. vArtikakAre ja doSa batAvyA che tenA bhAkAre parihAra karyA che. sthAnivabhAva svIkAravA chatAM zabda nitya che e vAtane koi vAMdhA AvatA nathI, kAraNa ke ahIM ja phara thAya che ta ga 'bdanA svarUpamAM nahIM paraMtu buddhimAM, manamAM ja phara samajavAnA che, vAstavika phera nathI. upaH paramapUrvAdha ? ? 7 / prastuta stra parva stranA apavAda che. para rahela nimittathI thaela kAvU nA Adeza tenI parve rahalane kArya karavAnuM hoya tyAre nyU vidhimAM paNa sthAnivat thAya che. stramAM kAH zA mATe?-- tAtvei javAmAM vA tyA pramANe thaela ma% sthAniva6 thAya to tuvI na thavAnA prasaMga Ave paraMtu upaH ema kahyuM che tethI sthAnivabhAva nahIM thAya ane turtha thaze. paramanuM zA mATe?-- 3Sya geramAM Tu-kAranA 1-phAra thayA che te paranimittaka nathI. tenA sthAnivarbhAva thAya to cavoH dvAdavivyoH II (D-6-53) thI r lApa thavAnA prasaMga Ave paNa stramAM pari-manuM ema kahyuM che tethI lApa nahIM thAya. pUrvAva zA mATe ?.. navava: mAM na dhA nA 311-kora lApa paranimittaka che te sthAnivat thAya to na hovAthI, na thavAnA, prasaMga Ava paNa stramAM pUrvAvatha ema kahyuM che tethI Adeza sthAnivat nahIM thAya ane 4 thaze. pUrvIyau ema kahyuM che tethI Adeza thI parva rahela athavA Adeza nA nimittathI pUrve rahalane kArya karavAnuM hoya to paNa rathAnivabhAva thaze. sthAnivabhAva thavAthI Adara sthAnI javA thai jatA sthI tethI Adeza ne asiddha na mAnatAM zAstranuM asiddhatva che tema mAnavuM paDaze. Ama ekAdaza vidhAyaka dAratrane addhi kahevAthI sthAnI tA raheto nathI ane Adeza AvatA nathI ema samajA che tethI Adezane kAraNe thatuM kArya sthAnIne prApta nahIM thAya. Ama vArtikakAra cala, zAstrAdiza bhASyakAra svIkAryA che. tyAra pachI stranA prayAjanAnI carcA che, na padAntadvivacanavareyalopasvarasavarNAnusvAradIrghajazcavidhiSu // 11 // 58 // A satramAM batAvela padAgnavidhi, rvicanavidhi vagara vidhi karavAnA hoya tyAre sthAnivadubhAva thato nathI. ahIM vidhi eTale jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te kArya ema ramavAnuM nathI, paraMtu vidhi ela vidhAna ema samajavAnuM che. banne rIte artha karatAM dAmAM Ave che, bhAvanA arthamAM hoya to vajaH siddha nathI thatI ane karmanA arthamAM hoya to paDavaH siddha nathI thatA tathI khAsa prayatna karIne siddhi karavI paDaze ema bhASyakAra kahe che. 3 no lopa sthAnivat nathI thatA. ema na kahyuM haya to, paNa kArya siddha thai zake che. pUrvagAma (na) arthAtu tripAdImAM sthAnivarbhAva thatA nathI. A vArtikane kAraNe asiddha kAMDamAM sthAnivabhAva na thavAthI keTalAka dApa Ave . krama ke H saMcAlyo I thI thatA saMyogAdilIpamAM 3ra vima ITI I thI vikalpa thatA mRtva mAM tema ja pratipadAntanuM pu | thI vikalpa thatA mAM doSa batAvyA chatAM sthAnivabhAva jarUrI che tethI bhAkAra te matane svIkAre che. krirvane ? II ahIM rUpatidaza karavAmAM Ave che tethI Adeza sthAnInuM rUpa prApta kare che ema samajAze, paraMtu prerakamAM ( pratyaya lAge tyAra) san lAgatAM dApa Ave che tenuM nivAraNa karavA mATe voH puyA capare ! trathI sAmAnya sthAnivarbhAva paNa vIkAravA joie ema kahIne A satra dvArA sAmAnya tema ja rUpatidezanuM pratipAdana karyuM che. jo krirvane cAvI e vArtikana ravIkAravAmAM Ave to A sutra na karavuM paDe e dalIla bhAgyakAra svIkAratA nathI ane sthAnivabhAva svIkAravA e vadhAre sAruM ema kahe che. Ahinaka 9 : For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane TopaH II? ? 60 | lApa e kAna "zabdanI saMA nathI paraMtu tenA arthanI che. ahIM anyonyAzraya doSa nathI AvatA. no avakAza hAya (eTale ke jayAM ucA ravA jaie tyAM tenuM anucA raNa athavA abhAva thAya te lopa thayo kahevAya. e pramANe artha karavAthI ativyAti doSa nahIM Ave kAraNa ke teno prasaMga ja na hoya tenuM uccAraNa na ja karavAnuM hoya tene saMDrA lAgu nahIM, paDe. tethI doSa nahIM Ave. pratyayastha suvarupa I l? I6 //. pratyayanA adarzanane # , zu. kum kahe che. sutramAM pratyaya zabdanuM grahaNa zA mATe? --1 AMtAi devAmAM taddhita pratyayanA lopa thatAM sAthe sAthe prakRtino paNa lopa na thAya te mATe. pachInA artha darzAvavA pratyaya grahaNa karavAnI jarUra nathI kAraNa ke vaLagI . tadAna ema sarvatra SaSThI uccAravAmAM Ave che. AcArya suvA suddhidR0 ema kahyuM che te uparathI samajAya che ke sarvAdaza mATe paNa pratyaya zabdanuM grahaNa karavAnI jarUra nathI. uttara stra mATe sUtramAM pratyaya zabdanuM grahaNa karavAthI samagra pratyAyano lopa thayA hoya tyAre ja pratyayalakSaNa thAya anyathA na thAya . pratyayalope pratyayalakSaNam // 11 / 1 / 62 // ahIM lakSaNa zabda 'prAdurbhAvanA. arthamAM nathI eTale ke pratyAyanA lApa thayA pachI pratyayano prAdurbhAva thAya che ema samajavAnuM nathI. paraMtu pratyayane kAraNe je kArya thatuM hoya te kArya pratyayanA lApa thayA pachI paNa pratyayalakSaNathI thAya che, paraMtu pratyaya. -nA lApa thayA pachI je kArya prApta thatuM hoya te pratyayalakSaNathI na thAya. bemAMthI eka pratyaya zabdanuM grahaNa na karyuM hoya to. cAla ema dalIla che. pratyaya lakSaNa thI pratyayanimittaka kArya thAya paraMtu ve ditam yoditam jovAmAM thatAM varNanimittakakArya na thAya. stranAM prayojana-kIpa thayo. hoya ke su thayo hoya tyAM badhe ja pratyaya lakSaNa thaze, kAraNa ke e badhAM adarzana ja che ane bhinna saMjJAo karI che tethI mAM zu vidhi thavAnA prasaMga nahIM Ave ane suman saMjJAomAM je kahyuM che te pratyeka strIpa mAM nahIM thAya. strakAra ne khumatAnA ema kahyuM che tethI samajAya che ke sumanta dvArA adarzana thAya tyAre paNa pratyayalakSaNa thAya che, paraMtu aMgane lagatuM kArya hoya tyAM pratyalakSaNa thatuM nathI. sthAnivat sUtra ane pratyAre rAtre na karIne sthAnisaMjJAnsimRta-cInatvathA ema sUtra karavAmAM Ave to e saMjJA siddha thAya, paraMtu sade rmanU vageremAM meM saMjJA nahIM thAya ane tra paNa badalAi jAya e doSa Avaze. bhAgakAra kahe che ke lopa paNa Adeza ja che tethI sthAnivabhAvathI A sarva prayojana siddha thai zake che. saMzA mATe paNa A na karavuM jarUrI nathI kAraNa ke AcArya sUcavyuM che ke pratyayalakSaNathI saMjJA thatI nathI. e ja rIte anya doSAnuM paNa nivAraNa je te stranA yogya artha karavAthI thAya che. paraMtu tethI A sutra na karavuM ema nathI kAraNa ke A sUtra vidhyArthaka nathI nimArthaka che eTale ke ema samajAya che ke satramAM koi paNa pratyayanuM grahaNa karIne kAryanuM vidhAna kArya karyuM hoya to te kArya pratyayalakSaNathI thaze paraMtu koi zabdanuM sUtramAM grahaNa karIne kAryanuM vidhAna karyuM hoya to te kArya pratyayalakSaNathI nahIM thAya, jema ke rAmanA dapatoDI suSat (vAha:) ahIM su lopa thayo che tethI sarSanarI pramANe pratyayalakSaNathI Adi ravara udAtta nahIM thAya. na humatArI II | durU II AgaLanA trathI pratyayalakSaNa kAryanuM kSetra jarUra karatAM vadhu vyApaka thAya che tethI te nivAravA mATe A sUtra dvArA kahe che ke numan arthAt 11, zu ane sun saMjJA dvArA pratyayanuM adarzana thayuM hoya tenI pUrvanA aMgane pratyayalakSaNanimitta kArya thatuM nathI, paraMtu sAthe sAthe ema paNa kahevuM paDaze ke sarva, sAnneitara-vera ane sinphaLa svara sivAyanA ekapada vAramAM pratyaya - lakSaNa thAya che. :17 oH nakucAram zA.bhA. nityastu ni parArtha-- II (pU.mI.su.1-1-18) para . For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayojana-- ti, vituM vagere pratyayAnA lopa thayA pachI te pramANe thatA udAna vagere svara na thAya te prayojana che. Ina , mIna para thatA sarvanAmasthAna pratyayanA su% thavA chatAM pacamacoH sarvanAmaracAne pramANe Adi udAtta thAya che te pratyayalakSaNathI na thAya te prayojana, (udarvata javAmAM) udanA no rapha karavAno laya tyAM pratyayalaNa na thAya te prayojana. TUMkamAM ahIM aMgAdhikAramAM ugatuM , ut svara "vAM keTalAMka kArya pratyayalakSaNathI thAya che ane anyatra (jema ke roDamurA javAMmAM) kAika kArya nathI thatuM. uoDa-jUrva 35dhA ? ? dUdha // anya vana parva rahela varNana. 3padhA saMjJA che. tasminniti nirdiSTe pUrvasya // 11 // 66 // tasmAdityuttarasya // 1 / 1 / 67 / / A banne mukhya niyamArca che, jayAre saptamInuM ucAga karI ne kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tyAre ja avyavahita pUrva have tane ja kArya thAya che te rIte stramAM paMcantanuM uccAraNa karIne kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya to je avyavahita rIta uccAravAmAM Avela para hoya tene ja kArya thAya che paraMtu sUtramAM paMcamI ane saptamI bannenuM uccAraNa karavAmAM AvyuM laya tA vi pratipadhathI tara-mAdrityuttarA pramANe kArya thAya che. svaM rUpaM zadvasyAzadvasaMjJA // 11 / 68 // satra (jema ke zarTa ) mAM " zabda (jema ke nuM grahaNa karI ne koi kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te tenA paryAyavAcI (4ma ke hra) nuM athavA tenA artha (jema ke aMgArA) ne te kArya na thAya te mATe A stra racavAmAM AvyuM che. bhAgamAM AnuM pratyAkhyAna karavAmAM AvyuM che, to raNa ke A stra karavAmAM Ave to paNa pazu, patyam, vatA vagerenuM tA lokika arthamAM ja levAnA che, urdava | "vAmAMtuM zabda, " lavAze artha nahIM, kAraNa ke pArvAparya na thai zakavAne lIdhe arthane dava na thai zake. eTala ke arthanI pAchaLa Ta na AvI zake. vaLI sUryApratipadravat e. adhikAra satra paNa sucave che ke pratyaya prAti padika - nI pachI Ave che tenA arthanI pachI nahIM. maMtra vageremAM trIja, anupa ema kahevAmAM Ave tyAre traTa vagere zabdane bAdha nahIM thAya paNa zAstranA sAmarthyane kAraNe te te zabdanA artha samajAze. 31zuddhitsavasatha vAkaya ? ? . upa pratyAhAramAMnA ravara tema ja, ,2 ane n e vyaMjano potAnA varNana sucave che. paraMtu aa chevAmAMnA anuvRttinirdaza rUpa 3- kAra vagere savarNanuM grahaNa nahIM kare. vaLI e sAmprata sanArAMmata 3: javAM sUtramAM jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te 3- kAra vagere potAnA savarNanA nirdeza nahIM kare. jo e rIte sarva prakAranA savarNane sucave to ativyApti thAya te nivAravA strakAre taparasta rijharaI? I70 || e stra karyuM che tethI ja ujU nI pachI lagADavAmAM AvyA hoya te ja prakAranA potAnA varNane ja sacavaze badhA ja rAvarNane nahIM. Adirantyena sahetA // 11 // 7 // A stra pratyAhAra kema bane che tenA nirdeza kare che. na vadha- tantaraca aa aa aa2 trimAM je vipaNanuM prahaNa karIne vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te ane anta ya te vizaMkhane paNa te sUtra lAgu paDI zake te mATe A saMjJA stra karavAmAM AvyuM che. jema ke jo yatA sata phUDjha ahIM ujU ane zat e vizeSaNo dvArA anukrame paS For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thatuM ane pratyAnuM vidhAna karyuM che tethI prastuta stra mujaba nanta ane anta ne paNa je te pratyaya thaze paraMtu samAsa ane pratyayavidhi haya tyAM taddantajhaNa nathI thatuM chatAM tu pratyaya hoya ke eka varNabhUta pratyaya laya tyAM tadantavidhi thaze ema kahyuM che. sarvanAma, avyaya vagerene pU, zram vagere pratyaya di parva thAya che ane te jene lAgyA hoya tene paNa sarvanAma, avyaya vagere saMjJA thaze. tyAra pachI rinvadhastavitra I e paribhASAnAM prayojananI carcA. vRddhivasyAcAmAdimAdistavRddham // 1 / 1 / 73 // A satra dvArA vRddha saMzA karI che, je zabdanA u| vargomAM vRddhi saMDrAka 3 , ke hai Adi laya tenI A trathI vRddha saMjJA, karavAmAM Ave che. uparAMta manuSya Apela nAmanI paNa vikalpa vR saMjJA thAya che. te rIte gAvAthI. zabda uttarapada hoya , jema ke nALanavAH tenI paNa vRddha saMzA thAya che. tyAna ra aa aa aa II d vagerenI paNa vRddha saMzA thAya che. Tu bAvo za Na idhu // g, lo thI zarU thatA dezavAcI zabda paNa vRddha saMzaka che. || navAnikI sAra samApta . For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamAhnikam (paspazAhnikam ) // atha shbdaanushaasm| ___athetyayaM zabdo'dhikArArthaH pryujyte| zabdAnuzAsanaM nAma zAstramadhikRta veditvym| keSAM shbdaanaam| laukikAnA vaidikAnAM c| tatra laukikAstAvat gauH azvaH puruSo hastI zakunirmUgo brAhmaNa iti / vaidikAH khalvapi-zaM no deviirbhissttye| iSe tvorje tvaa| agnimILe purohitm| agna A yAhi vItaye / iti| prathamaAhnika (paspazAnika) have zabdAnuzAsanano prAraMbha thAya che. have (tha) zabda prAraMbhanA arthamAM prayojavAmAM Ave che. zabdAnuzAsana nAmanA zAstrano prAraMbha thAya che ema samajavuM. kayA zabdonuM anuzAsana karavAmAM Ave che? vyavahAramAM prayojAtA (laukika) ane vedamAM prayojAtA (vaidika) zabdonuM. temAM vyavahAramAM prayojAtA zabdo to nai, azva, puruSa, hastI, rIniH , mR, trAhi vagere che. jayAre vaidika zabdo paNa rA no vImiSTa ! (atharva 0 1-1-1) je tvorne tyA (yaju 0 1-1-1), mAna purohitam (R. 1-1-1), anna mA vAhi vItA (sAma 0 1-1-1) ema che. zrIgaNezAya nmH| "matha zabda adhikAra arthAt prastAvanA arthamAM che. eTale ke jenuM vyAkhyAna karavAnuM che teno prAraMbha thAya che. matha nipAta kriyAnA prAraMbhano ghAtaka hovA chatAM mAtra uccAraNane baLa mAMgalya sUcaka che. maharSi dayAnaMda A vAkyane pANininuM sUtra gaNe che (8 pAnIe sUtram aSTA.bhAga.bhA.1,pR.1) votha.nI AvRttimAM paNa A prathama sUtra che. ? vedAdhyayananI jema vyAkaraNanuM adhyayana nitya karma che tethI bhagavAna pANinie aSTAdhyAyInuM prayojana darzAvyuM nathI. pratyavAyanA parivAra mATe jema saMdhyAvaMdanAdi karma karavAmAM Ave che tema " phaLanI apekSA rAkhyA vinA bAhmaNe dharma-cha vedAMgo sahita veda-no abhyAsa karavo joie ane te jANavo joie,' e vacana anusAra vyAkaraNanuM adhyayana karavAmAM Ave che. TIkAkAro mAne che ke natha rAbdanurAsanam e zabdo dvArA bhASyakAra vyAkaraNanuM sAkSAt prayojana ane viSaya sUcave che. dayA anusAra sUtrakAre ja prayojana darzAvyuM che tema samajAze. vivekapUrvaka bodha karAvavo e arthanA manu rAj dhAtune karaNanA arthamAM nyum (mana) lAgIne anuziSyantaDasapuSpo vivica jJAttei sadhurIndrA nena tiA azuddha zabdothI chUTA pADIne zuddha zabdono jenA dvArA bodha karAvavAmAM Ave che te (rAddhanAmanurAsana). Ama zabdAnuzAsana e vyAkaraNanuM yathArtha nAma che. * zuddha zabdono bodha karAvavo te vyAkaraNanuM prayojana che ane temAM upadezelA sAdhu zabdono prayoga karavo paNa asAdhu zabdono prayoga na karavo" ema sUcana karIne pravRtti tema ja nivRtti banneno upadeza kare che tethI vyAkaraNa e zAstra che. * zabdAnuzAsana e samAsamAM sAmAnya arthamAM prayojAtA "zabda" e zabdano prayoga karyo che tethI vINAnuM kavaNana, kAgaDAno karkaza dhvani, apabhraMza vagerene paNa te lAgu paDe che. te nivAravA mATe kayA zabdonuM e prazna kare che. 5 laukika ane vaidika zabdo A zabdAnuzAsanano viSaya che. temAM vedamAM maLI Ave te vaidika ane lokavyavahAramAM maLatA athavA jANItA te laukika zabdo. tethI prAtizAkhyamAM jema keTalAka vaidika zabdo ja viSayabhUta che tema ahIM nathI. te ja rIte zAkaTAyana vagerenA vyAkaraNa granthonI jema ahIM vaidika zabdono parityAga paNa nathI karavAmAM Avyo ema sUcavAya che. bhAgamAMno ti zabda prakAra darzAve che, eTale ke laukika zabdo nau, azva: vagere prakAranA che. laukika zabdomAM pIvaparya nizcita hotuM nathI tethI chUTAM pado udAharaNa rUpe ApyAM che. jayAre veda apauruSeya che. temAM padonuM paurvAparya niyata hoya che tethI zabdonAM udAharaNa mATe AkhAM vAkyono nirdeza karavAmAM Avyo che. tema chatAM A vyAkaraNa zAstramAM to temAMnA zabdonuM ja anuzAsana karavAmAM Ave che. For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha gaurityatra kaH shbdH| kiM yatsAsnAlAlakakudakhuraviSANyartharUpaM sa shbdH| netyaah| dravyaM nAma tt| yattarhi tadiGgitaM ceSTitaM nimiSitaM sa shbdH| netyAha kriyA nAma saa| yattarhi tacchuklo nIlaH kRSNaH kapilaH kapota iti sa shbdH| netyAha / guNo nAma sH| yattarhi tadbhinneSvabhinnaM chinneSvacchinnaM sAmAnyabhUtaM sa shbdH| netyaah| AkRti ma saa| kastarhi shbdH| yenoccAritena sAsnAlAGgelakakudakhuraviSANinAM saMpratyayo bhavati sa shbdH| athavA pratItapadArthako loke dhvaniH zabda ityucyte| tadyathA - zabda kuru| mA zabda kArSIH / zabdakAryayaM maannvkH| iti dhvani kurvnnevmucyte| tasmAd dhvaniH shbdH|| kAni punaH zabdAnuzAsanasya prayojanAni / rakSohAgamaladhvasaMdehAH pryojnm| have gauH " mAM 'zabda kayo che? (arthAt zabda kone kahezo?) gaLe godaDI, pUMchaDI, khUdha, kharI, zIMgaDAM vagerevALo padArtha te zabda che? (vaiyAkaraNa) kahe che, nA e to davya thayuM. to pachI tenAM je ceSTA, halanacalana, AMkho paTapaTAvavI, vagere che te zabda che? (vaiyAkaraNa) kahe che, nA te to kriyA che. to pachI je dhoLo, kALo, kapila varNo ke bhUkharo che te zabda che? (vaiyAkaraNa) kahe che, nA te to guNa kahevAya. to pachI judI judI vyaktiomAM ekarUpe raheluM, temano nAza thatAM paNa je nAza pAmatuM nathI evuM sAmAnya svarUpa te zabda che? (vaiyAkaraNa) kahe che, nA te to jAti che. to pachI zabda kayo? (arthAt zabda kone kahIzuM?) je uccAravAmAM AvatAM, gaLe godaDI, pUMchaDI, khUdha, kharI ane zIMgaDAvALI vyaktionuM jJAna(zrotAne) thAya te "zabda" che, athavA to vyavahAramAM jeno prasidhdha artha avAja (dhvani) che tene zabda kahevAmAM Ave che. jema ke koi avAja karatuM hoya to A pramANe kahevAmAM Ave che, "avAja kara," " "avAja karIza nahIM ", "A chokaro to avAja kare che". Ama avAja (dhvani) e ja zabda che. to pachI 10 zabdAnuzAsananA phAyadA kayA che? (vedanI) rakSA, Uha (vaidika maMtronI vibhaktiomAM anurUpa pheraphAra karavAnI AvaData), vedAdhyayana, lAghava, saraLatA ane saMdehano nirAsa e lAbha che. rakSArtha vedAnAmadhyeyaM vyaakrnnm| lopAgamavarNavikArajJo hi smygvedaanpripaalyissyti| UhaH khlvpi| na sarvailiGgairna ca sarvAbhi -vibhaktibhirveda mantrA nigditaaH| te cAvazyaM yathAyathaM viprinnmyitvyaaH| tAnnAvaiyAkaraNaH zaknoti viprinnmyitum| tasmAda -dhyeyaM vyaakrnnm| AgamaH khlvpi| brAhmaNena 1 H e zabda ane teno artha vyavahAramAM abhinna rIte prayojAya che. temAM zabda svarUpa nakkI karavAnA hetuthI A prazna karavAmAM Avyo che . ema je kahyuM temAM jene zabda tarIke oLakhavAmAM Ave che te kayo che? mathe maiH | ema jyAre kahevAmAM Ave tyAre dhvani, jAti, vyakti, guNa, kriyA vagere aneka vastunuM bhAna thAya che. temAM zabda kayo? jeTotva nuM bhAna thAya che te jAti che, artharmiyAkArI * gopiMDanuM bhAna thAya che te divya athavA vyakti che. je zukla, kRSNa vagerenuM bhAna thAya che te guNa che. je halana, calana vagerenuM bhAna thAya che te kriyA che.tethI e sarva zabda nathI paNa je dvArA padArthano bodha thAya che te varNa rUpa dhvanisamudAya e ja zabda. lokavyavahAramAM paNa vANIno prayoga karanAra lokomAM dhvani ja padArthano bodha karAvanAra tarIke prasiddha che. tethI zabda eTale dhvani (juoH zrotro Arthe ho rIrIndraH prasiddhaH | te 2 zrotragrahaNI: *zaRvisarganIyA: nI sU.1-1-2 ane 8.zA.bhA. pR. 45 ane 74). * toSiA (gAya doha) ema kahevAmAM Ave tyAre dohana rUpI artha siddha karavA mATe jo vyakti upayogI che gotra jAti nahIM, kAraNa ke gotranuM dohana na thaI zake. tethI vyakti artharmiyAkArI che. 8 mAruti eTale AkAra nahIM paNa jAti ja thAya che (bharta.5.4) nAgeza pramANe AkRti eTale jAti ane AkAra, 9 rAtre sutA evuM kAkamizra vAkya vadhu paDato ghoghATa karanArane avAja karato aTakAvavA mATe, atizaya avAja karanArane anulakSIne 'A chokaro to avAja kare che avAja karanArane rokavA mATe "avAja kara mA" ema prayojavAmAM Ave che (bhartu.pR.5). 10 punaH - (to pachI), eTale ke zabdajJAna e vyAkaraNanA adhyayananuM phaLa thayuM paraMtu te jJAna meLavyAthI anya koi phAyado che ke kema ema ahIM pUchavA mAge che. For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakSAvedonI rakSA mATe vyAkaraNanuM adhyayana karavuM joIe, kAraNa ke je vyakita lopa, Agama ane varNavikArane vize jANe che te ja vedonuM barobara rakSaNa karI zakaze. UhA' (arthAt vibhakita, liMga ane vacanamAM prakaraNAnurUpa pheraphAra karavo te paNa vyAkaraNanA adhyayananuM prayojana che. vedamatro traNe liMgamAM ane badhI vibhaktiomAM UccAravAmAM AvyA nathI. yajJamAM rahelA Rtvijete matromAM jarUrIAta pramANe avazya pheraphAra karavo paDe che. tethI je vyAkaraNa jANato na hoya tevo Rtvija temAM artha pramANe pheraphAra karI zakato nathI. eTalA mATe vyAkaraNano abhyAsa karavo jarUrI che. Agama paNa (vyAkaraNanA adhyayananuM prayojaka che. bAhmaNe niSkAraNo dharmaH SaDaGgo vedo'dhyeyo jJeya iti| pradhAnaM ca SaTsasvaGgeSu vyaakrnnm| pradhAne ca kRto yatnaH phlvaanbhvti| laghvartha cAdhyeyaM vyaakrnnm| brAhmaNenAvazyaM zabdA jJeyA iti| na cAntareNa vyAkaraNaM laghUpAyena zabdAH zakyA jJAtum / yAjJikAH paThanti " astitva dharAvanAra padArthano nAza thato aTakAvavo te rakSA, vedanuM rakSaNa te rakSA, bhASAmAM sAmAnyataH na jovAmAM AvatA lopa, Agama, varNavikAra vagere vedamAM maLI Ave che. je mANasa vyAkaraNa na jANato hoya ane mAtra prayoga upara ja AdhAra rAkhato hoya te lopa vagerene prAmAdika gaNe ane amano mAryo pAThAntara paNa kahyuM te saMbhavita che. jayAre viyAkaraNa vaidika vyAkaraNanA niyamo jANato hovAthI bhUlAvAmAM paDato nathI ane vedanuM yathAvat rUpa jALavI rAkhe che , chatAM vedArtha samajI zake che. matronA yathAyogya prayogapUrvaka karmonuM anuSThAna karIne svarga, ane upaniSada vagerenA arthajJAna dvArA mokSa prApta karI zake che. Ama parokSa rIte vyAkaraNa svargAdi ane mokSa rUpa puruSArthanuM sAdhana bane che. 12 lopa-- tmanA seveSa vivi mitra tmanA eTale mAtmanA .ahIM manveSyAtminA pramANe tu.e.va. pUrve mA-kArano lopa thayo che. AgAma-- sevA ne badale vAta ahIM mAnapheraphuddA pramANe nan pratyayane sunna Agama lAgyo che. tevA saduhA e duSTAntamAM suda dhAtunA sun trI.pu.ba.va. mAM Topasa mAtmane!A pramANe ta no lopa thayo che ane varlDa invesA pramANe ham Agama lAgyo che. Ama A dRSTAntamAM lopa ane Agama banne che. varNavikAra-- arthAt varNamAM pheraphAra. mi te saumatvAcA ahIM radda dhAtunA hai no hormarUchandrasiA ane dati vat pramANe meM thayo che. Ije yAganI itikartavyatA saMpUrNa aMgonA nirdezapUrvaka upadezavAmAM AvI hoya tene prakRti kahevAmAM Ave che. jayAM aMga-vidhino upadeza karavAmAM na Avyo hoya te yAgane vikRti kahevAmAM Ave che.pratiditiH vArtavyA e nyAya anusAra mImAMsako vikRti yAgamAM prakRti pramANe itikartavyatA svIkAre che. dA.ta.Agneya yAgamAM itikartavyatAno sAMgopAMga upadeza che tethI te prakRti che, paNa saurya yAgamAM itikartavyatAno upadeza nathI hoto tethI e vikRti yAgamAM prakRtibhUta Aya yAganI itikartavyatAno AdhAra laIne aMgono nirvAha karavo paDe che. have Agneya yAgamAM maLe tyAM nuSTa nirvAnA e matramAM Avato na zabda sArthaka gaNAya, paraMtu sau jaI niveDU! e vidhi anusAranA vikRtibhUta saurya yAgamAM devatA sUrya che tethI sAthe e zabda samartha nathI. tethI sUryAya ema prayoga karavo paDe ane sUryA tyAM suSTa nirvapamA ema manna uccAravAmAM Ave tene karNa kahevAmAM Ave che. A prakRtino thayo. te ja rIte jarUrIAta pramANe Azraya, liMga ane vacanamAM pheraphAra karIne matrano dda karavAmAM Ave che, jema ke strInA zuddha pUra jaLane lagatA A maMtrano ghIne anulakSIne prayoga karatAM bApa ne badale mAnya ema Azrayano Uha karavo paDaze. tevI nuM heva karIne strIliMgane badale napuMsakaliMga mUkIne liMgano Uha karavo paDaze ane ghUcam | tvam karIne bahuvacananuM ekavacana prayojIne vacanano Uha karIne pheva mAnya zuddha tvam ema manna thaze. e ja rIte somacaLI (soma kharIdavA mATenI gAya) lAvavA mATenA vacana - sthiitarAhityasi vandrASiA vagere Anayana magnamAM vavI , rudrA vagere strIliMgI pado che. te mannano (kayaNane divase ja karavAmAM AvatA) sAcaka vikRti yAgamAM vamurati droDiitaracadvityodasi vandroDAsA ema Uha karavAmAM Ave che. Ama kono Uha karavo teno nyAyane AdhAre nirNaya karyA pachI liMga, vacana, vibhakti vagerenA yathAyogya prayogamAM vyAkaraNa upayogI che. paraMparAthI avicchinna rIte cAlI AvatI zruti ane smRti rUpa upadeza te Agama. rakSA vagere cAra vyAkaraNanA abhyAsanAM phaLa che, jayAre Agama phaLa nathI paNa pravartaka che. For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / sthuulpRsstiimaagnivaarunniimnddvaahiimaalbheteti| tasyAM saMdehaH sthUlA cAsau pRSatI sthUlapRSatI sthUlAni pRSanti yasyAH sA sthUla -pRsstiiti| tA nAvaiyAkaraNaH svrto'dhyvsyti| yadi pUrvapadaprakRtisvaratvaM tato bhuvriihiH| athAntodAttatvaM tatastatpuruSa iti / koi paNa phaLanI apekSA rAkhyA vinA cha aMga sahita vedanuM adhyayana karavuM joie ane teno artha samajavo joie. vaLI cha aMgomAM vyAkaraNa mukhya che ane mukhya mATe karelo prayatna lAbhadAyI thAya che. vyAkaraNano abhyAsa karavo jarUrI che. Agama' paNa (vyAkaraNanA adhyayananuM prayojaka che. lAghava" (saraLatA) (yu arthAt zabdonuM jJAna saraLatAthI thAya te) mATe vyAkaraNanuM adhyayana karavuM joie kAraNa ke, bAhmaNe zabdo avazya jANavA joie ane vyAkaraNa sivAya bIjA koi upAyathI zabdonuM jJAna saraLatAthI meLavI zakAya nahIM. asaMdeha (arthAt zaMkAno nirAsa thAya te) mATe paNa vyAkaraNano abhyAsa karavo joie. yajJamAM Rtvijo A rIte matrapATha kare che. pUratImAnivAruNImanalAhImAmetA (jADI ane TapakAMvALI gAyane agni ane varuNane anulakSIne homavI) temAM A rItanI zaMkA rahe che. zUTa (jADI) ane pRSatI (TapakAM -vALI) te cUkatI, ke cUAni (jADAM) punti (TapakAM) jene vasyA che te pUruSatI ?- je vyAkaraNano abhyAsI nathI te (RtvijI svara uparathI A vize nirNaya karI zakato nathI ke jo pUrvapadano mULa svara kAyama rahe to bahuvrIhi (samAsa) thAya, paraMtu samAsano aMtya svara udAtta hoya to tapuruSa (eTale ke karmadhAraya) samAsa thAya. imAni ca bhUyaH zabdAnuzAsanasya pryojnaani| te'suraaH| duSTaH shbdH| yddhiitm| yastu pryungkte| avidvaaNsH| vibhaktiM kurvnti| 15 vastikanuSThAnena ti zaRAm jene mATe anuSThAna karavAmAM Ave che te kAraNa arthAt phaLa. tethI niSkAraNa eTale kAraNane prayojanane-phaLane anulakSIne kareluM na hoya te.jema ke nitya karma nitya karmo avazya karavAM joie ema hovAthI jo te na karavAmAM Ave to pratyavAya ( vikha, pA5) thAya.paraMtu putrano netA jevAM je anitya karmo che te kAmya karmo na karavAthI pratyavAya thato nathI, kAraNa ke icchA hoya to ja temAM pravRtta thavAnuM che. jayAre vyAkaraNano abhyAsa e to nitya karma che tethI upanayana vagerenI jema avazya kartavya che. 16 paraMparAthI avicchinna rIte cAlI Avato zruti ane smRti rUpa upadeza te Agama.rakSA vagere cAra vyAkaraNanA abhyAsanAM phaLa che, jayAre Agama phaLa nathI paNa pravartaka che. 7 lAghava (saraLatA) paNa vyAkaraNanA abhyAsanuM prayojana che. adhyApana bAhmaNano vyavasAya che ane te calAvavA mATe vidattAnI jarUra che. vidattA eTale sAcA ane khoTA zabdono viveka. jene sAdhu zabdanuM paNa jJAna na hoya tene vAkyanuM jJAna paNa na hoya tethI tenI pAse koi vyakti abhyAsArthe jAya nahIM. Ama sAdhu zabdonuM jJAna anivArya che. paraMtu pratyeka zabdano pATha karyAthI tenuM jJAna prApta na thai zake, kAraNa ke zabdo anaMta che. te mATe sAmAnya niyama ane apavAda rUpa vyAkaraNa zAstrano Azraya levAmAM lAghava rahe che, te vinA to gaurava ja thAya. IF asaMdeha--ahIM cUraySatI" e karmadhAraya che ke badrIhi e saMdeha thAya che, paraMtu nA anya 4-kArane udAtta joine pUrvapada prakRtisvarane AdhAre e bahuvrIhi samAsa che tema vaiyAkaraNa ja nakkI karI zake, kAraNa ke svarabhedathI arthabheda thAya che tema vaiyAkaraNa svIkAre che. tethI tene saMdeha thAya ja nahIM. jayAre vyAkaraNa na jANanArane saMdeha thaze ja. ahIM yAjJika eTale yajJakAMDamAM udbhavatA-vaidika zabdo . Inti eTale jaNAve che. ahIM lakSaNA levAnI che. (chA) A traSiH (veH)tiA zrota thavAnA jevo prayoga che. ahIM zaMkA karavAmAM Ave che ke mahUH ema kahIne bhAgAkAra saMdeha rUpI arthano abhAva darzAvavA mAgatA hoya to nan tatparuSane badale temaNe mane vimavi pramANe sAva nA arthamAM maham ema avyayIbhAva samAsa kema nathI prayojayo? paraMtu matAthAmartaditamAM ane mathAtiyA jevA banne prakAranA prayoga upalabdha che tethI nagna tatparuSano prayoga cinha nathI. For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo vA phamAm| cari|hatatvaH| sarjImiva / sArasvatIm| tAmyAM putrasyA muddevosa vageti| te'surAH - te'surA hevo helaya iti kurvantaH parAbabhUvuH / tasmAd brAhmaNena na mlecchitavai nApabhASitavai / mleccho ha vA eSa yadapazabdaH / mlecchA mA bhUmetyadhyeyaM vyaakrnnm| te'surAH // duSTaH zabdaH - duSTaH zabdaH svarato varNato vA mithyA prayukto na tamarthamAha / savA yajamAna hinasti yathendrazatruH svarato'parAdhAt // duSTAJzabdAnmA prayukSmahItyadhyeyaM vyAkaraNam // duSTaH zabdaH // yadadhItamyadadhItamavijJAtaM nigadenaiva zabdyate / vaLI A paNa zabdAnuzAsana nAM vadhArAnAM prayojana cheH te'surA (te asuro)- duSTaH rAvH (doSayukta zabda), yapItam (jenuM adhyayana karavAmAM AvyuM che te), yastu pravuMtte (paraMtu je prayoje che), vidyAsaH (ajJAnIo), vitti dhruvanti (yogya vibhaktio prayoje che), yo vA phamAm [je A (vANI) ne], parei (cAra ), rata tvaH (jo ke eka), umiva (vanA loTanI jema), sarasvatIm (sArasvatI iSTi), vaizamyAM putrasya (navajAta putranuM dasamA divasa pachI), suvevo sa (he varuNa! tuM sAco deva che). te'surAH --pelA asuro 'devaH devaH / ' ema karatA karatA hArI gayA" tethI brAhmaNe duSTa bhASAprayoga na karavo joie, khoTuM uccAraNa karavuM na joie. A je apazabda che te duSTa bhASAprayoga che. ApaNe mleccha (niMdya) na thai jaie te mATe vyAkaraNano abhyAsa karavo joie. te'surAH (nI carcA pUrI). tuSTaH rAjH - jayAre svara ke varNanI dRSTie koi zabdanuM azuddha uccAraNa thayuM hoya tyAre zabdaprayoga khoTo thayo hovAthI te yogya artha to darzAvI zakato nathI,paNasvaranA uccAraNamAM doSa thavAne kAraNe ndrarAtru' zabdanI jema te vANIrUpI vajra banIne yajamAnane haNe che. AthI ApaNe duSTa zabdono prayoga na karI besIe te khAtara vyAkaraNano abhyAsa karavo jarUrI che. tuSTaH rAX: (nI carcA pUrI). capItam-(artha)samajayA vinA" jenuM adhyayana karavAmAM Ave che (arthAt) jeno mAtra bolIne pATha karavAmAM Ave che, anagnAviva zuSkaidho na jvalati karhicit // tasmAdanarthakaM mAdhigISmahItyadhyeyaM vyAkaraNam // yadadhItam // yastu prayuGkte - yastu prayuGkte kuzalo vizeSe zabdAnyathAvad vyavahArakAle / so'nantamApnoti jayaM paratra vAgyogavid duSyati cApazabdaiH // kaH / = 19 te asurono parAbhava (tiraskAra) rIte thayo ? temane musIbata AvI te parAbhava. tene kAraNe hajI sudhI teo UbhA thai zakatA nathI. vaLI temanA putra pautroe apazabdano prayoga karyo na hato chatAM teo paNa parAbhUta thayA. Ama asuronI jema ApaNe parAbhUta na thaie te mATe ApaNe vyAkaraNano abhyAsa karavo joie. ahIM asuronI niMdA karIne ApaNe apa -bhASaNa karIne parAbhava na pAmIe te mATe vyAkaraNanuM adhyayana karavuM joie ema nindrAryavAla dvArA sUcavyuM che. 20 ahIM asuroe zuM mlecchana (apabhASaNa) karyu te vize matabheda che : 1) haihevone haidoH / pramANe pluta nathI karyo te. 2) pluta karyo paNa prakRtibhAva na karatAM saMdhi karI che te.3) dejyo dejDaH e brirvacanamAM r ane uccAra karyo te, 4) athavA devo devaH (e pATha pramANe y ne sthAne r uccAryo te (chAyA) apabhASaNa thaze. zata. bA.mAM devaH pATha che. n " pUrve tvaSTAnA vizvarUpa nAmanA putrane indre haNyo. tethI kuddha thaelA tvaSTAe indrane haNe tevo putra utpanna karavAnI icchAthI abhicAra mATe yajJa karyo tyAre 'indrano haNanAra thaine vRddhi pAma' ema kahetAM ndrazannuvaMdhatva| evo prayoga karyo. (ahIM rAtru zabda duzmana e rUDha arthamAM nathI paNa zamAvanAra, haNanAra e yaugika arthamAM prayojAyo che te dhyAnamAM rAkhavAnuM che, kAraNa ke mitra nA arthamAM prayoga hoya to tatpuruSa ane bahuvrIhino arthabheda raheto nathI). paeNndrasya rAtruH e arthano ndrarAvuH e tatpuruSa samAsa antodAtta che, paraMtu Rtvije pramAdane kAraNe AghudAttano prayoga karyo tethI phandrarAvuH e bahuvrIhi thai jatAM 'indra jeno haNanAra che te' ema artha thai gayo. ethI indra ja vRtrano haNanAra banyo. ahIM je artha darzAvavA mATe prayoga karavAmAM Avyo hato tethI judo ja artha svaradoSane kAraNe darzAvAya che. Ama iSTa arthano bodha na thavAthI prayoga mithyA thayo teTaluM ja nahIM paNa pratyayAya thavAthI ghAtaka banyo. 2 vijJAtam eTale arthA'rajJAnAdA ema kaiyaTe artha karyo che tethI athavA to artha jANyA vinA' ema anuvAda karyo che, kAraNa ke anartham eTale niSprayojana, nirarthaka ema kaiyaTa samajAve che. prakAzatuM nathI eTale niSphaLa jAya che. 5 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaagyogvidev| kuta ett| yo hi zabdA - jAnAtyapazabdAnapyasau jAnAti / yathaiva hi zabdajJAne dharma evamapazabdajJAne'pya -dhrmH| athavA bhUyAnadharmaH praapnoti| bhUyAMso 'pazabdA alpIyAMsaH shbdaaH| tadyathA gArityasya zabdasya gAvI goNI gotA gopotliketyevmaadyo'pbhrNshaaH| atha yo'- vAgyogavit ajJAnaM tasya shrnnm| viSama upnyaasH| nAtyantAyAjJAnaM zaraNaM bha vitumrhti| yo hyajAnan vai brAhmaNaM hanyAt surAM vA pibet so'pi manye patitaH syaat| evaM tarhi so'nantamApnoti jayaM paratra vAgyogavid duSyati caapshbdaiH| kH| avAgyoga-videva / atha yo vaagyogvit| vijJAnaM tasya shrnnm| kva punaridaM paThitam / bhrAjA nAma shlokaaH| kiM ca bhoH zlokA api prmaannm| kiM caatH| yadi zlokaH pramANamayamapi zlokaH pramANaM bhavitumarhati / te (adhyayana) agni vinAnA baLataNanI jema kadApi prakAzatuM nathI. tethI artha jANyA vinA ApaNe adhyayana na karIe te mATe vyAkaraNano abhyAsa karavo joie. vadhatam (nI carcA pUrI). vastu kayuM-vANInA prayogano jANakAra je kuzaLa (vaiyAkaraNa) zabdono viziSTa arthamAM prayoga karatI vakhate yathAyogya rIte zabdone prayoje che te svargamAM apAra siddhi meLave che paraMtu azuddha zabdonA prayogathI doSita thAya che. koNa? vANInA prayogane jANanAro ja (doSane pAtra thAya che). e kevI rIte? kAraNake je (zuddha) zabdone jANe che te azuddha zabdane paNa jANe che ane jema (doSarahita) zabdone jANavAthI dharma thAya che tema doSayukta zabdone jANavAthI adharma thAya che. athavA to adharma vadhAre thAya che, kAraNake apazabdo vadhAre che jayAre (doSarahita) zabdo thoDA che, te eTalA mATe ke (bhASAmAM) eka eka zabdanA aneka apabhraMza hoya che, jemake auH e zabdanA bAvI, gaLo, gotA, potAi , vagere aneka apabhraMzo che. to pachI je vANIno prayoga jANato nathI tenuM zuM? ajJAna tenuM zaraNuM che. A dalIla baMdha besatI che nathI. kevaLa ajJAna koine bacAvI zakatuM nathI kAraNake je ajANatAM brAhmaNano vadha kare athavA madyapAna kare te mane lAge che ke patita thAya. ema hoya to pachI jevANIprayogano jANakAra che te svargamAM apAra phatteha meLave che, paraMtu apazabdo (nA prayoga) thI doSane pAtra thAya che. koNa? vANInA prayogane jANato nathI te ja. to pachI vANIprayoga jANanAranuM zuM? viziSTa jJAna teno bacAva kare che. e vaLI kai jagyAe kaheluM che? bhAja nAmanA zloko che (temAM). to zuM zloko paNa pramANabhUta hoya che? to zo vAMdho? jo loko pramANabhUta hoya to A zlokane paNa pramANabhUta gaNavo joie :yadumbaravarNAnAM ghaTInAM maNDalaM mht| pItaM na gamayetsvarga kiM tat Rtugata nayediti // 23 eka ja zabda koi khAsa arthamAM asAdhu hoya paraMtu bIjA arthamAM sAdhu hoi zake jema ke goLI zabda gaLe godaDIvALuM prANI ) e arthamAM asAdhu che paNa goNI (kothaLA) jevI hoya te goLI ema koi khAsa kAraNane lIdhe gAyanA arthamAM prayojAya to sAdhu che. te ja rIte azva zabda DAbalA, kezavALIvALuM prANI e arthamAM sAdhu che paraMtu nirdhananA arthamAM asAdhu che. jayAre ma0 zabda nidhananA arthamAM sAdhu che paraMtu DAbalAvALA prANInA arthamAM nathI. tema chatAM visAta vinAno, nakAmo aNva e artha darzAvavA mATe garva zabda prayojavAmAM Ave to sAdhu thaze. 24 teno Azaro ajJAna che (vANIno prayoga te nathI jANato tethI tene ajJAna ja bacAve che). apabhASaNane kAraNe tene puNya nathI maLatuM paNa tene pApa paNa nathI lAgatuM. jema pazupakSIo ajJAnapUrvaka vartatAM hovAthI temane pApa nathI lAgatuM tema sAdhu zabdanA prayogane na jANanArane pApa lAgatuM nathI e dalIla ayogya che, pazupakSI niSedhane pAtra nathI tethI temane mATe ajJAna zaraNabhUta thaI zake paNa mleccho mATe nahIM. manuSya to niSiddha karmano tyAga karavo joie ane te mATe zAstrane jANavuM joIe.tethI ajJAna tenuM zaraNa na thaI zake. ajANatAM jhera khavAi jAya tethI marI na javAya ema nathI. 25 je vAgyogavid che, vANInA upayogane, prayogane jANe che, te zabdo ane apazabdo bannene jaNe che, chatAM zabdo prayoje che apazabdo nahIM. Ama jJAnapUrvaka zabdaprayoga karavAne kAraNe tene abhyadaya prApta thAya che. pApa ke puNya AcaraNa karavAthI prApta thAya che, jJAnathI nahIM. Ama apazabdano prayoga pApaprada che, tenuM jJAna nahIM. 26 A zloka nuM samarthana karanAra zruti paNa che. rIndraH savajJAtiH rAtriAnvitaH sukayu: sva rove madhumatA bAja nAmanA zloko kAtyAyane racyA hatA tema kahevAya che tenuM samarthana RsarvAnukamaNInI vRttimAM che. temAM kAtyAyanane 'smRtinA racanAra ane bhAjanAmaka zlokanA kartA kahyA che (skRtezca sUrtA jovAno prAganAkhkho 2 : I). For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramattagIta eva ttrbhvtH| ystvprmttgiitsttprmaannm|| yastu pryungkte|| avidvAMsaH-avidvAMsaH pratyabhivAde nAmno ye na pluti viduH| kAma teSu tu viproSya strISvivAyamahaM vadet // abhivAde strIvanmA bhUmetyadhyeyaM vyaakrnnm| avidvaaNsH|| vibhaktiM kurvanti - yAjJikAH paThanti- prayAjAH savibhaktikAH kAryAH iti| na cAntareNa vyAkaraNaM prayAjAH savibhaktikAH zakyAH krtum| vibhakti suvanti , tAmavaNa dArUnA ghaDe ghaDA pIvA chatAM te svarge na lai jAya to (sautrAmaNi)" yajJamAM kareluM (svalpa) madyapAna kevI rIte lai jAya? Apa nAmadArano A zloka) to koi pramattano uccArelo che ane je svastha cittavALAe uccArelo hoya te ja pramANabhUta (gaNAya). vastu kharyuM (nI carcA pUrI). vadhrAMsaH - AzIrvAda uccAratI vakhate (nAmamAM) Duta uccAraNa karavAnuM je nathI jANatA te ajJAnIone pravAsethI pAchA pharelA ziSya jema strIone praNAma karavAmAM Ave che tema "A huM Avyo) chuM" eTaluM ja kahIne (arthAt potAnuM nAma uccAryA vinA) praNAma karavA joie. Ama praNAma karatI vakhate ApaNane strI jevA na gaNe te mATe paNa vyAkaraNanuM adhyayana karavuM joie. vAsaH (nI carcA pUrI). vima4i survanti--yAjJiko kahe che "prayAjone lagatA mitro yogya vibhakti sAthe uccAravA joie." paraMtu vyAkaraNanA jJAna vinA prayAja matrone yogya vibhaktio sahita uccArI zakAya nahI. vimasTiM suvaMnti (nI carcA pUrI). yo vA imAm-- yo vA imAM padazaH svarazo'kSarazazca vAcaM vidadhAti sa aavijiinH| AvijInAH syAmetyadhyeyaM vyAkaraNam / yo imAm // catvAri zRGgA trayo asya pAdA dve zIrSe sapta hastAso asy| tridhA buddho vRSabho rauravIti maho devo mA~ A viveza // catvAri zRGgANi catvAri padajAtAni nAmAkhyAtopasarganipAtAzca / trayo'sya pAdAH trayaH kAlA bhuutbhvissydvrtmaanaaH| dve zIrSe dvau " kAraNa ke sautrAmathI surApAna ema kaheluM che. 28 pravAsethI pAchA Avela zikhAdi jayAre vaDIlane abhivAdana kare tyAre miva mAranovattAmaMDaKA e rIte potAnA nAma ane gotrano nirdeza karIne vaDIlanA paga pakaDIne praNAma kare che ane vaDIla pratyabhivAdana karatAM- AzIrvAdauccAratAM mAdhurmAn dha hevatta rU ema Duta uccAraNa kare che. paNa vyAkaraNanuM jJAna na hoya to Duta uccAra na AvaDe tethI e prakAranA vyAkaraNa na jANanAra vaDIlane praNAma karatAM pravAsethI pAchA Avela vyaktie mayamAM namAmiA eTaluM ja kahevuM. pAdagrahaNa, gotra, nAma vagerenuM grahaNa karavuM nahIM. strIone paNa e ja rIte praNAma karavAmAM Ave che. Ama vyAkaraNa na jANanArane strI jevo gaNavAmAM Ave che.(juo manu. A razlo.125-126) 29 prajAnAH rtavyA | e vidhimAM prayAjanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. vaLI A samiyo vanatiA tannA te vanatA yajJatA hiMrvajJatA vahIra yatA e vAkya dvArA teno anuvAda karavAmAM Avyo che, pradhAna yAganI pUrve A yAga karavAmAM Ave che. iSTiomAM pAMca ane pazu cAgamAM agiyAra prayAja hoya che. ahIM prayAja zabda prayojayAgamAM prayojAtA matro mATe che, kAraNa ke yoganA saMdarbhamAM vimIiH e vizeSaNa baMdhabesatuM nathI. prakRtimAM prayAja manTo vibhaktisahita mUkavAmAM Ave che, paraMtu agninuM AdhAna karyA pachI yajamAnane peTamAM dukhAvo thAya athavA to varSanI aMdara ja tene koi moTI Apatti Ave to te nimitte jUno agni dUra karIne pharI agninuM AdhAra AdheyeSTi dvArA karavAnuM kahevAmAM AvyuM che. temAM prajAnAH sami#il: mAtra vibhaktino prayoga zakya nathI tethI prakRtinuM anumAna thai zake. e prakRti, agni che. , kAraNa ke natha hiM tevatAH prathAnanuyAnA ? e praznanA uttararUpe matravarNanuM udAharaNa ApIne niruktakAra upasaMhAra kare che : mAnelA ti tu sthitiH (matravarNamAM paNa vaimane prajAnAnuthI nAnA purastItve pazcAt' ema kahIne agni zabda ja prakRti che tema sUcavyuM che) ahIM prathama, dvitIya, tRtIyA, SaSThI ane saptamI e vibhaktio prayojavAnI che tema zrauta saMpradAya che. kAzikAmAM pAMca prayAja kahyA che te upara haradatta noMdhe che darzapUrNamAsa yAgamAM traNa, cAturmAsyamAM nava ane pazuyAgamAM agiyAra prayAja hoya che. pAMca kyAMya nathI hotA mATe traNa prayAjo ema pATha hovo joie. For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAtmAnau nityaH kAryazca / saptahastAso asya sptvibhktyH| tridhA baddho triSu sthAneSu urasi kaNThe shirsiiti| vRSabho vrssnnaat| roravIti zabdaM kroti| kuta ett| rautiH shbdkrmaa| maho devo matyA~ aavivesheti| mahAndevaH shbdH| matyA~ maraNa- dharmANo manuSyAH taanaavivesh| mahatA devena naH sAmyaM yathA syAdityadhyeyaM vyaakrnnm| apara Aha- catvAri vAkparimitA padAni tAni vidurbrAhmaNA ye mniissinnH| guhA trINi nihitA neGgayanti turIyaM vAco manuSyA vadanti // catvAri vAkparimitA pdaani| catvAri padajAtAni nAmAkhyAtopasarganipAtAzca / tAni vidurbrAhmaNA ye mniissinnH| guhA trINi nihitA neGgayanti guhAyAM trINi nihitAni neGgayanti na ceSTante na nimissntiityrthH| turIyaM vAco manuSyA vadanti / turIyaM ha vA etadvAco yanmanuSyeSu vartate caturtha-mityarthaH / catvAri // uta tvaH - uta tvaH pazyanna dadarza vAcamuta tvaH zRNvanna shRnnotyenaam| uto tvasmai tanvaM 1 vi so jAyeva patya uzatI suvAsoH II tho vA mA- A vANIne je pratyeka pada pramANe, pratyeka svara pramANe. ane pratyeka akSara pramANe spaSTa uccArI zake che te yajJano adhikArI (arthAt uttama Rtvija ke yajamAna) 50 thai zake che. ApaNe paNa yajJanA adhikArI thai zakIe te mATe vyAkaraNanuM adhyayana karavuM joie. jo vA smAm (nI carcA pUrI) tvari-cAra zIMgaDAM, traNa paga, be mAthAM, ane sAta hAtha vALo tema ja traNa gyAethI bAMdhelo vRSabha moTethI avAja kare che , mahAna deva manuSyamAM pravezyo. cAra zIMgaDAM te nAma, kriyApada, upasarga, ane nipAta e cAra prakAranA padono samuha, traNa paga te bhUta, bhaviSya ane vartamAna e traNa kALa, be mAthAM te nitya ane anitya zabdasvarUpo, enA sAta hAtha te sAta vibhakti, traNa prakAre bAMdhelo arthAt chAtI, kaMTha, mAthuM e traNa (uccAraNa) sthAnomAM bAMdhelo, vRSTi (varSaNa arthAt icchAone pUrNa) karato hovAthI vRSabha, garje che arthAt zabda kare che. e kevI rIte? ja dhAtuno artha 'avAja karavo" ema che. 'mahAna deva matyamAM pravezyo" arthAt mahAna deva eTale zabda, matya arthAt (maraNa jeno dharma che te) manuSyo. temanAmAM pravezyo. mahAna deva sAthe ApaNuM tAdAbhya thAya te mATe vyAkaraNanuM adhyayana karavuM joie. bIjA (A pramANe) kahe che. vANI cAra prakAranAM) padomAM samAelI che. jemaNe potAnA mana upara saMyama keLavyo che, teo te (svarU5) ne jANe che. (temAnAM) traNa guphAmAM rahelAM hoi skuratAM nathI jayAre manuSyo je bole che te vANIno cotho prakAra che. vANI nAma, kriyApada, upasarga ane nipAta e cAra padomAM samAelI che. 'manISI bAhmaNo tenuM jJAna dharAve che'. (ahIM) manISI arthAt jemano mana upara kAbu hoya te. 'guphAmAM rahelA traNa prakAra) kruratA nathI" arthAt pharakatA nathI eTale ke camakatA dekhAtA nathI. vANIno je cotho prakAra che te manuSyomAM rahelo che. tyAre tenI carcA pUrI) . hata tvaH - eka vaLI vANIne jovA chatAM nathI joto, tyAre bIjo vANIne sAMbhaLe che chatAM tene nathI sAMbhaLato. jayAre trIjA AgaLa vANI suvAsinI ane sakAmAM strI pati mATe kare che tema potAnA dehane khullo kare che. api khalvekaH pazyannapi na pazyati vaacm| api khalvekaH zRNvannapi na zRNotyenAmiti / avidvaaNsmaahaardhm| uto tvasmai tanvaM visale tarnu vivRnnute| jAyeva patya uzatI suvaasaaH| tadyathA jAyA patye kAmayamAnA suvAsAH svamAtmAnaM vivRNute evaM vAgvAgvide svAtmAnaM vivRNute / vAG no vivRNuyAdAtmAnamityadhyeya vyaakrnnm|| uta tvH|| saktumiva - saktumiva titaunA punanto yatra 30 je Rtvijane yogya che te, arthAt yajamAna ane je RtvijanA karmane yogya che te, arthAt yAjaka. e banne Arvijana kahevAya che. vijJarliMkhyA dAvitrA e sUtra pramANe trAtvinamati e arthamAM vim (na) lAgIne yajamAnanA arthamAM, ane yajJarliMkhyA tatvaItIti ropaHthAnam e vArtika pramANe yAjakanA arthamAM van lAgIne, mArvinIna zabda banyo che] je vidvAna hoya te ja yajJa karAvI zake avidvAnane teno adhikAra nathI. Ama bAhmaNane vyAkaraNa sivAya vajana ke yAjana karma saMbhavI na zake. 1 parA, pazyantI,madhyamA ane vaikharI e vANInA cAra prakAra che. For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhIrA manasA vaacmkrt| atrA sakhAyaH sakhyAni jAnate bhadraiSAM lakSmInihitAdhi vAci // saktaH sacatedurdhAvo bhavati kasate, viparItAdvikasito bhvti| titau paripavanaM bhavati tatavadvA tunnvdvaa| dhIrA dhyAnavanto manasA prajJAnena vAcamakata vaacmkRsst| atrA sakhAyaH sakhyAni jaante| atra sakhAyaH santaH sakhyAni jAnate sAyujyAni jaante| kv| ya eSa durgo mArgaH ekagamyo vaagvissyH| ke punste| vaiyaakrnnaaH| kuta etat / bhaTTaiSAM lakSmInihitA'dhi vaaci| eSAM vAci bhadrA lakSmInihitA bhvti| lakSmIrlakSaNAdbhAsanAtparivRDhA bhvti| saktumiva // sArasvatIm - yAjJikAH paThanti- AhitAgnirapazabda prayujya prAyazcittIyAM sArasvatImiSTi nirvapet iti| prAyazcittIyA mA bhUmetyadhyeya vyaakrnnm| sArasvatIm // eka vaLI vANIne javA chatAM nathI joto, tyAre bIjo tene sAMbhaLavA chatAM nathI sAMbhaLato". e aDadhI cA dvArA (vyAkaraNa) na jANanAra vize kahyuM. jayAre bIjAne mATe zarIra khulluM kare che arthAt potAnuM svarUpa ughADuM kare che. "sakAmAM ane svaccha vastrovALI strI pati mATe kare che tema " jema sakAmAM ane svaccha vastro dhAraNa karatI (arthAt RtusnAtA) patnI patinI samakSa potAnI jAtane khullI kare che te ja rIte pANInA prayogane yathAvat jANanAra vyakita samakSa vANI potAnuM svarUpa khulluM kare che. vANI ApaNI samakSa potAnuM svarUpa khulluM kare te mATe paNa vyAkaraNanuM adhyayana karavuM joie. lata tvaH (nI carcA pUrI). sahuniva-cALaNIthI sAtu sApha karavAmAM Ave tema vidvAno potAnA prAkRSTa jJAnathI jayAM vANIne zuddha kare che tyAM samAna vidyAvALA mitro paraspara ekatA anubhave che kAraNake temanI vANImAM kalyANakArI lakSmI rahelI hoya che. sahu zabda san (kara samavAye-coTI rahevuM) e dhAtu uparathI niSpanna thAya che arthAt jene sApha karavuM muzkela che te athavA t (vikasavuM) e dhAtu uparathI banyo che ane varNaviparyaya thI (TU no sa6) thaine banyo che. arthAt je vikaseluM (phelAyeluM) che. te. titaDe eTale cALaNI arthAt je vistarelI che athavA chidothI yukta che te. dhIrAH arthAt dhyAnayukta paMDito, manasA eTale prakRSTa jJAna dvArA, vImati eTale vANIne zuddha karI arthAt temAMthI apazabdo cALI nAMkhIne zabdone chUTA pADayA. ahIM mitro paraspara maitrI samaje che arthAt ekatA anubhave che. (ahIM eTale ) kyAM? eka (jaNa) thI ja jaI zakAya tevo A je durgama vANIno mArga che tyAM. paraMtu teo koNa che? vaiyAkaraNo. e kevI rIte? meSa strIarthAt temanI vANImAM kalyANakArI lakSmI rahelI che. lakhalakhavAne arthAt camakavAne kAraNe samartha bane che te lakSmI). sahuniva (nI carcA pUrI). sAravatIm -- yAjJiko kahe che, "jeNe anyAdhAna karyuM che tevA agnihotrIe doSayukta zabdano prayoga karyA pachI prAyazcitta mATenI sArasvatI nAmanI iSTi karavI." ApaNe prAyazcittane pAtra na thaie te mATe vyAkaraNanuM adhyayana karavuM joie. sArasvatIma (nI carcA pUrI). dazamyAM putrasya jAtasya-yAjJikAH paThanti dazamyuttarakAlaM putrasya jAtasya nAma vidadhyAd ghoSavadAdyantarantaHsthamavRddhaM tripurussaanuukmnriprtisstthitm| taddhi pratiSThitatama bhvti| dvakSaraM caturakSaraM vA nAma kRtaM kuryAnna tddhitmiti| na cAntareNa vyAkaraNaM kRtastaddhitA vA zakyA vijnyaatum| dazamyAM putrasya // sudevo asi - sudevo asi varuNa yasya ta sapta sindhvH| anukSaranti kAkuda sUyaM suSirAmiva // sudevo asi varuNa satyadevo'si / yasya te sapta sindhavaH saptavibhaktayaH anukSaranti kAkudam / kAkuda 12 sa% eTale zekelo javano loTa (mRNA thavA punardhAnA dhAnANUmAM tu sarveH hema) ahIM sakhta zabda muzkelIthI sApha karI zakAya (suryAva) tevA divyano sUcaka che. vaiyAkaraNa potAnI prajJAne baLe apazabdone chUTA pADIne vANIne zuddha kare che. >> bhASyamAM parivRtA arthAt ajJAnane dUra karavAmAM zaktizALI bane che. che jema agninuM AdAna karanAra yajamAna patnIne avazya sAthe rAkhe che , (kAraNa ke tenA vinA anyAdhAna thai zakatuM nathI) tema anyAdhAna karanAre (apazabda prayogathI bacavA mATe vyAkaraNanuM adhyayana avazya karavuM joie ema sUcavAya che. Ama vyAkaraNanuM adhyayana nityakarma che tenuM ahIM samarthana thAya che.(bhartu.), For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAluH kAkurjihvA sA'sminnudyata iti kaakudm| sUrmya suSirAmiva tadyathA zobhanAmUrmi suSirAmagnirantaH pravizya dahati evaM te sapta sindhavaH sapta vibhktystaalvnukssrnti| tenAsi stydevH| satyadevAH syAmetyadhyeyaM vyaakrnnm| sudevo asi // kiM punarida vyAkaraNamadhijigAMsamAnebhyaH prayojanamanvAkhyAyate na punaranyadapi kiJcit / omityuktvA vRttAntazaH zamityevamAdIn shbdaanptthnti| rAkhyAM putrasya--yAjJiko kahe che, "putra janme tenA dasamAM divasa pachI tenuM nAma pADavuM.' tenI zarUAtamAM ghoSa varNa ane madhyamAM antaHstha varNa hovo joie paNa prAraMbhamAM vRddhi svara na hovo joie. e (pitAnA) traNa pUrvajonA nAma uparathI hovuM joie kAraNa ke tenuM ja nAma atyaMta pratiSThita thAya che. nAma be ke cAra akSaranuM ane kRta pratyayavALuM rAkhavuM paNa taddhita pratyayavALuM na karavuM paraMtu vyAkaraNanA jJAna vinA kta ke taddhita pratyayo jANI zakAya nahIM. rAkhyAM putrA (nI carcA pUrI). sudevo ati he varuNa, tuM sAco deva che. jema polI mUrtine" (agni) aMdara pravezIne bALe che tema sAta pravAho tArA tALavA tarapha vahe che. "sAco deva che varuNa" arthAt tuM sAcavALo deva che, 'tArA (tALavA) tarapha sAta pravAho arthAt sAta vibhaktio. 'tALavA tarapha vahe che vajum arthAta tALavuM, vaarthAt jIbha. tene jayAM pheravavAmAM Ave te tALavuM "jema polI mUrtine arthAt jevI rIte polI ane suMdara mUrtine aMdara pravezIne agni bALe che tema sAta pravAho arthAt sAta vibhaktio tALavA tarapha vahe che tethI tuM sAcavALo deva che. ApaNe paNa satyadeva thaie te mATe vyAkaraNanuM adhyayana karavuM joie. sudevo mAsa (nI carcA pUrI). vyAkaraNano abhyAsa karavA icchato hoya tene ja prayojana darzAvavAmAM Ave che parantu bIjA koi (viSayo) no abhyAsa karanAra (ane 'vAru" 38 ema kahIne rAm vagere zabdothI zarU karIne eka pachI eka prapAThakano pATha kare che. tene prayojana vize kema kahevAmAM AvatuM) nathI? rAbhyAm mAM saptamI aupazleSika adhikaraNa sUcave che arthAt temAM saptamI sAmIpyano artha darzAve che. tethI bhAgakAre rAkhyuttaravaTim (dasa divasa pachI) ema artha karyo che. dasa divasa sudhI vRddhi sUtaka hovAthI tyAra bAda nAmakaraNa karavuM ema. gRhyasUtrakAro kahe che. A uparathI samajAya che ke nAmakaraNa saMskArathI mAMDIne javyAkaraNa upayogI che. 36 antarantaHstham jenI vacamAM nr r r hoya tevuM. avRtam jemAM vRddhisaMjJaka varNa (aa che ) na hoya tevuM. tripuruSAnu-traH puruSAr manuvAte mamitte tiA nAma pADavAno adhikAra pitAne che tethI pitAnA traNa pUrvajo (tenA pitA, pitAmaha ane prapitAmaha) mAMthI game te ekanA nAma uparathI putranuM nAma pADavuM joie. manari arthAt manuSyomAM (nari) nahIM paNa devomAM pracalita athavA zatru (bAra) sivAyanAnuM levuM joie. sUryam ahIM pUrva pramANe sUrNam thavuM joie, paraMtu pUrva sUtra vA indrasiA nI anuvRtti thavAthI in Adeza thayo che. te chAMdasa che. sUrNa lohanI suMdara polI pratimA. sUrna IntImArjinRtya gurutatpaY/H e smRti vAkya pramANe prAcIna kALamAM vyabhicAra karanArane tapAvelI loha mUrti ke staMbhane bheTavAnI sajA karavAmAM AvatI. jevI rIte agninI javALAo chidovALI polI loha pratimAmAM pravezIne azuddhino nAza kare che tema vibhaktio zarIramAMnA pApane dUra kare che 38 smRtimAM kahyuM che ke vedAbhyAsanA prAraMbhamAM tema ja anne hamezAM -kAranuM uccAraNa karavuM joie. jo te pramANe karavAmAM na Ave to arthAt prAraMbhamAM uccAravAmAM na Ave to vidyA moDhe na caDhe ane aMtamAM uccAravAmAM na Ave to bhaNelI vighAnI vismRti thAya (juo manu.a.zlo.74). tethI ahI keTalAka mityutvA no artha zo-kAranuM uccAraNa karIne ema le che (ceTarjI pR.33). vA.zA.(hi.pR.17, mu.pU.10) mAM % no anuvAda nathI jayAre bharta. spaSTa kahe che : na moramukvArtha tyavantivya vi tahaiiM? mamatvamyuntiA (pR.18) arthAt mo-tharanuM uccAraNa karIne ema nahIM, paraMtu 'vArU' ema kahIne svIkAra kare che ema levAno che. ke. ane nA. bhartane anusare che. guru dvArA kahevAmAM Ave, madhaSya vedano abhyAsa kara) tyAre temanI AjJA 'bhale' ema kahIne svIkArI laine ziSya eka pachI eka prapAThakano abhyAsa kare che, paraMtu vedAdhyayananuM prayojana pUchato nathI, kAraNa ke je avasthAmAM tene vyAkaraNano abhyAsa karAvavAmAM Avato te bAlyAvasthAmAM te prazna pUchavA jeTalI gaMjAza na dharAvato hoya, to pachI prayojanane lagato prazna kevI rIte pUchI zake ? For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAkalpa etadAsIt - saMskArottarakAlaM brAhmaNA vyAkaraNaM smaadhiiyte| tebhyastattatsthAnakaraNAnupradAnajJebhyo vaidikA zabdA upadizyante / tadadyatve na tthaa| vedamadhItya tvaritA vaktAro bhavanti- vedAnno vaidikAH zabdAH siddhA lokAcca laukikaaH| anarthaka vyAkaraNam iti| tebhya evaM vipratipannavuddhibhyo'dhyetRbhyaH suhRd bhUtvA AcArya idaM zAstramanvAcaSTe- imAni prayojanAnyadhyeyaM vyAkaraNamiti // uktaH shbdH| svruupmpyuktm| pryojnaanypyuktaani| zabdAnuzAsanamidAnI krtvym| tatkathaM krtvym| ki zabdopadezaH Aho -svidapazadvopadeza Ahosvidubhayopadeza iti| anyataropadezena kRtaM syaat| tadyathA bhakSyaniyamenAbhakSyapratiSedho gmyte| paJca paJcanakhA bhakSyAH ityukte gamyata etad - ato'nye abhakSyA iti / prAcIna kALamAM A pramANe hatuM -- upanayana saMskAra pachI bAhmaNo vyAkaraNano abhyAsa karatA, vividha prakAranAM (kaMTha vagere) sthAna, karaNa (arthAt vividha prakAranA AtyaMtara prayatna), anupradAna, (nAda vagere bAhya prayatna) nA jANakAra te (bAhmaNo) ne vaidika zabdo upadezavAmAM AvatA. atyAranA samayamAM te pramANe nathI. have to vedano abhyAsa karIne adhIrA banIne loko kahe che, " amane vaidika zabdonuM jJAna vedamAMthI ane laukika zabdAnuM jJAna loka vyavahAramAMthI thAya che, tethI vyAkaraNa nirarthaka che". tevA prakAranA avaLabuddhinA vidyArthIone AcArya mitrabhAve A zAstranuM nirUpaNa kare che. A prayAjano che tethI vyAkaraNanuM adhyayana karavuM joie. zabda vize kahyuM tenuM svarUpa paNa jaNAvyuM ane tenA prayojana paNa kahyAM. have zabdAnuzAsana karavAnuM che. te kevI rIte karavuM? zabdAnA upadeza karavA ke pachI apazabdA (duSTa zabdo) nA ke pachI banneno upadeza karavAM? bemAMthI ekano upadeza karyo hoya tA cAla. jema bhakSyane lagatA niyama dvArA abhakSyanA pratiSadha samajAya che tema (ekanA upadezathI bIjAno khyAla AvI zake). "pAMca nakhavALAM pAMca prANIo khAI zakAya" ema jyAre kahevAmAM Ave tyAre "A sivAyanA abhakSya che jayAre have to mANasa alpAyuSI banyA hovAthI prathama mukhyabhUta vedanuM adhyayana karAvavAmAM Ave che pachI vyAkaraNano abhyAsa kare che tethI prayojana vize pUche che, mATe prayojana kahevuM joie. ahIM vRttAntarAH ne badale vRttAntataH pATha cho. noMdhe che. artha e ja che. panti pachI teDapa ema adhyAhArya che arthAt eka pachI eka prapaDhila no pATha kare che temane paNa prayojana kema nathI kahevAmAM AvatuM? ema bhAva che. che dhanaprApti ke sAMsArika bhogonA upabhoga mATe utAvaLA ke pachI anya prakAranA adhyayanamAM rokI rAkhe evI gurunI AjJA na thAya te mATe adhIrA thAya che. maja pazcanavA makyA DrahmakSatrekha rAdhava (ratya: zvAviyo govA sArAH sUrmaza pazcama: vA.rA.ki17.39) e parisaMkhyAnuM udAharaNa che. anyataH jJAta na hoya te vastunuM jJApana karAvanAra vaMdabhAgane mImAMsako vidhi kaheche (ajJAtArthajJA vemAno vidhA arthasaM0 pR.28) tenuM amuka dRSTie vibhAjana karIne traNa bhAga pADavAmAM AvyA cheapUrvavidhi, niyama vidhi ane parisaMkhyAvidhi. anya pramANa dvArA taddana aprApta arthanuM vidhAna kare te apUrvavidhi.(vipatyantamAau taMtra.vA.2.3.42) jema ke tiromena svAmI netA anyatra aprApta evA yAganuM ahIM vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI apUrvavidhi thayo. niyama (niyama: pakSa sata ejana) vaituSTakaraNa (DAMgara vagerenAM choDAM kADhI nAMkhavAnI kriyA) nakhano upayoga karIne (navana), chaDIne(mavadanana), pattharathI kUTIne (garamAdana) tema ja anya koi rIte thai zake che, tyAM badhA vikalpo eka sAthe prApta thatA nathI tethI nakha vidalanano Azraya levAmAM Ave to avahananano vikalpa prApta nahIM thAya, temAM vihina avantiA e vidhi dvArA anya sarva vikalpono niSedha karIne je avahanane pakSe prApta hatuM che tenuM vidhAna karIne paituSTakaraNa avahananathI ja karavuM anya rIte nahIM ema niyama kare che. tethI e niyama vidhi thayo.parisaMkhyA vidhi- jayAre be vikalpo ekI sAthe prApta thatA hoya tyAre bemAMthI eka vikalpane vyAvRtta karanAra vidhi te parisaMkhyA vidhi (tatra vAtra 2 prAU parisarata te aMjana) jema ke pI pInavI maDhyA | pAMca nakhavALAM pAMca prANIA athavA te sivAyanA prANInuM bhakSaNa karIne sudhAnuM nivAraNa thai zake Ama vikalpo ekI sAthe prApta thAya che temAM pa pa naravA 0 thI anya vikalpono niSedha kare che. tethI ja mAMsa bhakSaNa karavAnuM ja hoya to pAMca paMcanakha prANInA mAMsanuM ja karavuM anyanAnuM nahIM. kSudhAnuM nivAraNa For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti / abhakSyapratiSedhena vA bhakSyaniyamaH tadyathA abhakSyo grAmakukkuTaH abhakSyo grAmasUra ityukte gamyata etad -AraNyo bhakSyaH iti / evamihApi yadi tAvacchandopadezaH kriyate gaurityetasminupadiSTe gamyata etad gAnyAdayo'pazabdA iti athApyapazabdopadezaH kiyeta gAvyAdiSUpadiSTeSu gamyata etad gaurityeSa zabda iti : kiM punaratra jyaayH| laghutvAcchabdopadezaH / laghIyAJchabdopadezaH garIyAnapazabdopadezaH / ekaikasya zabdasya bahavo'pabhraMzAH / tadyathA gaurityasya gAvIgoNIgotAgopotaliketyevamAdayo'pabhraMzAH / iSTAnvAkhyAnaM khalvapi bhavati // athaitasmiJzabdopadeze sati kiM zabdAnAM pratipattau pratipadapAThaH kartavyaH gaurazvaH puruSo hastI zakunirmRgo brAhmaNaH ityevamAdayaH zabdAH paThitavyAH / netyAha / anabhyupAya eSa zabdAnAM pratipattau prtipdpaatthH| evaM hi zrUyate bRhaspatirindrAya ema (samajAya che) athavA abhakSyanA pratiSedha dvArA bhakSyane lagato niyama (samajAya che). jema ke 'grAmya (pALelo) kukaDo na khAvo', 'pALelo sUcara na khAvo' ema kahevAmAM AvatAM, te sivAyanAM,jaMgalI (kukaDo ane svara) bhakSya che" ema samajAya che. e ja rIte ahIM paNa che. tema ahIM paNa jo (aduSTa) zabdono upadeza karavAmAM Ave, nauH e zabdano upadeza karavAmAM AvatAM e samajAya che ke vI vagere apazabdo che, paraMtu jo duSTa zabdono upadeza karavAmAM Ave, navI vagereno upadeza karavAmAM AvatAM e samajAya che ke H e zabda (aduSTa) che. (zabdopadeza ane apazabdopadeza) e bemAM vadhAre sAruM zuM? saraLa hovAthI zabdopadeza (vadhAre sAro), kAraNa ke zuddha zabdo gaNAvavA vadhAre saraLa che, jayAre apazabda batAvavA e muzkela kAma che. (kAraNa ke ) eka eka zabdanA apabhraMza ghaNA hoya che, jemake e zabdanA vI, coLI, gotA, copAniA, vagere apabhraMzo che. vaLI (zabdano upadeza karavAmAM) je iSTa che te (zabdo) ja batAvI zakAya che, (te paNa eka phAyado che) . have jo (sAdhu) zabdono upadeza karIe to (sAdhu) zabdonuM jJAna thAya paraMtu te mATe pratyeka (duSTa) zabda uccAravo paDaze, (arthAt ) gaurzvaH puruSo hastI rAni trAphaLaH ityAdi pratyeka zabdanuM paThana karavuM paDaze? to (vaiyAkaraNa) kahe che "nA" zabdonuM jJAna thAya mATe pratyeka zabdanuM uccAraNa karavuM te sAcI yuti nathI. ema kahevAya che ke bRhaspatie indrane divyaM varSasahasraM pratipadoktAnAM zabdAnAM zabdapArAyaNaM provAca nAntaM jagAma / bRhaspatizca vaktA indrazcAdhyetA divyaM varSasahasrama -dhyayanakAlo na cAntaM jagAma kiM punaradyatve / yaH sarvathA ciraM jIvati varSazataM jiivti| caturbhizca prakArairvidyopayuktA A ma prApta nathI,svAbhAvika che, rAgaprApta che tethI bhakSyanuM vidhAna karatuM va padmanA e vAkya apUrva vidhi nathI, tema niSama vidhi paNa nathI, kAraNa ke ahIM paMca paMcanakha bhakSaNanI pAkSika aprApti nathI, chatAM bhA thakAre maniyamana mAM 5 / ema kahyuM che. mImAMsakanI dRSTie niyama ane parisaMkhyA e bemAM phera che, bannemAM anya vikalpano niSedha hoya che paraMtu niyamamAM pAkSika aprApti hoya tevA vikalpanI prApti e phaLa che jayAre parisaMkhyAmAM yugapatprApta hoya tevA be vikalpomAMthI anyataranI nivRtti e phaLa che, chatAM chevaTe to niyamamAM paNa anya sarva vikalponI niSedha dvArA vyAvRtti ja thAya che tethI niyama ane parisaMkhyA e beno te dRSTie abheda gaNIne bhASyakAre maniyamana ema kahyuM che.thI A vyAkaraNa zAstramAM parisaMkhyAne niyama zabda ddArA ja oLakhavAmAM Ave che tethI bhASyakAre je kahyuM che temAM koi bAdha Avato nathI. ' * * Avo samartha vaktA, A prakArano uttama zrotA ane eka hajAra divya varSa (= 365000 mAnava varSa) jeTalo dIrgha samaya gALavA chatAM pAra na pAmyA' e matalabano A arthavAda pratipada pAThanI nivRtti karavA mUkyo che. ahIM zabdonAM zabdapArAyaLam ema kahyuM che te zio ronaH ziraH vAyate| yukSiroH jhukSi vAyate| jevo prayoga che tyAM ziroroga ane kukSiroga e zabdo rUDhimUlaka che tethI koi viziSTa rogane sUcave che. ziroroga samagra zirane pIDA karato na hoya ane kukSiroga samagra kukSine pIDA karato na hoya to paNa ziraH vAyate| dukSi vAte| ema prayoga thAya che tema rASTrAnAM rApArAyaLam e prayogamAMnA rAparAyaLam zabdane rUDhimUlaka gaNavAno che ane koi granthanuM nAma darzAve che. bhASyakAre nAnta nAma (pAra na pAmyA) ema kahyuM che chatAM parAvaLam e himUlaka prayoga karyo che tethI te granthavizeSa tarIke levAno che. pArtha pAnuM (pAra pAmavuM) e yaugika arthamAM levAno nathI, kAraNa ke zabdazAstrano pAra pAmI zakAto nathI.(anantavAra vitjha rASTrazAstram AmatuM) . 12 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -kAlena svAdhyAyakAlena pravacanakAlena vyvhaarkaaleneti| tatra cAsyAgamakAlenaivAyuH kRtsnaM paryupayukta syaat| tasmAdanabhyupAyaH zabdAnAM pratipattau prtipdpaatthH| kathaM tIme zabdAH prtipttvyaaH| kiMcitsAmAnyavizeSavallakSaNaM pravartyam / yenAlpena yatnena mahato mahataH shbdaughaanprtipdyern| kiH punstt| utsrgaapvaadau| kazcidutsargaH kartavyaH kshcidpvaadH| kathaMjAtIyakaH punarutsargaH kartavyaH kthNjaatiiyko'pvaadH| sAmAnyenotsargaH krtvyH| tadyathA- krmnnynn| tasya vishessennaapvaadH| tadyathA - Ato'nupasarge kH|| kiM punarAkRtiH padArthaH Ahosvit drvym| ubhayamityAha / kathaM jnyaayte| eka zabda uccArIne devonAM eka hajAra varSa sudhI "zabdazAstranuM pravacana karyuM paraMtu pAra pAmyA nahIM. bRhaspati pote pravaktA ida jevo adhyetA hato, adhyayanano samaya (paNa) eka hajAra divya varSano hato chatAM pAra pAmyA nahIM, to pachI AjanA jamAnAnuM zuM kahevuM? kAraNa ke vadhAremAM vadhAre lAMbu jIve te paNa so varSe jIve che. vaLI vidyA cAra rIte upayogamAM Ave che , guru pAsethI grahaNa karatI vakhate, tyAra bAda tenuM punarAvartana karatI vakhate, pachI ziSyone abhyAsa karAvatI vakhate ane yajana yAjana vagere vyavahAramAM. temAM (pratyeka padano pATha kare to) abhyAsa kALamAM ja samagra AyuSya khapI jAya. AthI zabdonA jJAna mATe zabda zabdano abhyAsa karavo te yogya upAya nathI. to pachI A zabdonuM jJAna kevI rIte meLavavuM? koIka sAmAnya ane vizeSa dharmothI yukata lakSaNa karI zakAya, jethI thoDA prayatna moTA moTA zabdasamUhono bodha thai zake. paraMtu e sAmAnya vizeSa dharmo yukata lakSaNa zuM che? utsarga (sAmAnya niyama) ane apavAda (e niyamano apavAda) arthAt koI niyama Apavo ane pachI teno koi apavAda darzAvavo. paraMtu sAmAnya niyama kevA prakArano karavo ane teno apavAda kevI jAtano ravo? sAmAnya rUpe arthAt aneka sthaLe lAgu paDe te rIte sAmAnya niyama banAvavo jemake karmathav[ (3-2-1), ane vizeSa kathana dvArA teno apavAda karavo, jemake gAtoDanupa : (3-2-3) padano artha te jAti (AkRti) ke vyakita ?"to (vaiyAkaraNa) kahe che, "banne". te kevI rIte samajAya che? 42 prathama be kALa-- Agama ane svAdhyAya kALa-daramyAna A vidyArthI che, buddhizALI che" e kAraNe rAjA vagere taraphathI AdarapUrvaka annavastrAdi maLe che te phaLa, trIjA tabakkAmAM pratiSThA, sAro ziSya maLavAthI arthaprApti ane viziSTa mAnapAna maLe te phaLa, jyAre cothA tabakkAmAM yajJa vagerenuM anuSThAna karatI vakhate apazabdano prayoga karavAthI AvI paDatuM prAyazcita na karavuM paDe, yajJakarma sAMgopAMga thai zake, dakSiNA maLe tema ja pratiSThA prApta thAya te phaLa. 4 A sUtra dhAtoH e adhikAra nIce che tethI tenI ahIM anuvRtti thAya che. karma upapada hoya tyAre dhAtune maLu pratyaya lAge che. jema ke ma2R:, vAhaTAvaH vagere. A utsarga sUtra thayuM. mAtoDanupasa : e sUtramAM mAtaH e vizeSaNano upayoga karyo che tethI te apavAda sUtra che, kAraNa ke te mA-kArAnta dhAtane ja (mAtaH dhAro lAgu paDaze. tethI upasargarahita ma-kArAnta dhAtune karma upapada hoya tyAre ja pratyaya lAge che jema ke dharmajJa vagere. " AcAryomAM matabheda che tethI A prakArano saMdeha thayo che. vAjapyAyana AkRtine padArtha mAne che, jayAre vyADi davyane padArtha mAne che. A be matanI carcA mATe juoH bhartu.pR. 22 ane aSTA.s. (1-2-64) upara mahA.bhA.] paraMtu AcArya pANinie jAti ane divya banne artha svIkArIne sUtra racyAM che. jAtivAcaka nAmano prayoga karyo hoya tyAM divya eka hovA chatAM nATyAtyAyAmULa vagere pramANe vikalpa bahuvacanano prayoga thAya che. jema ke sampanna thavA ane sampannAH thavA A sUtramAM jAti padArtha che ema sUtrakAre svIkAryuM che.(jJAtioMmAyameToDartha tamaSAne tvameva bAtamataH (kA.bhA.1 . pR.365). jo padano artha vyakti levAmAM Avato hoya to yava ghaNA hovAthI vahu" vahuvAnA pramANe bahuvacana thaze ja ane prastuta sUtra nirarthaka jaze. tethI A sUtrano sUtrakAre AraMbha karyo che. tenA AdhAre ja samajAya che ke padano artha jAti che ema temaNe te svIkAryuM che. jAti eTale AkRti dvArA vyaktinuM nirUpaNa thAya che (juoH nAtimevAkRti prAdurghattirAtri te jaya zlo. vA.A. vA.3), kAraNa ke yavamAM je yavatva che te eka che te ja eka yavatva ahIM vivakSita che ane te eka hovAthI ekavacana prApta thAya che. ahIM bahuvacana thAya te iSTa che tethI sUtradArA yatna karIne te siddha karyuM che, kAraNa ke khAsa yatna vinA bahuvacana siddha na thaI zake. For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ubhayathA hyAcAryeNa sUtrANi ptthitaani| AkRti padArtha matvA-jAtyAkhyAyAmekasminbahuvacanamanyatarasyAm // ityucyte| dravyaM padArtha matvA sarUpANAm // ityekazeSa aarbhyte| kiM punarnityaH zabdaH aahosvitkaaryH| saMgraha etatprAdhAnyena parIkSitam- nityo vA syAtkAryo veti| tatroktA doSAH prayojanAnyapyuktAni / tatra tveSa nirNayaH- yadyeva nityo'thApi kAryaH ubhayathApi lakSaNaM pravartyamiti / kAraNa che (pANini e banne rIte sUtrono pATha karyo che. jAtine padano artha mAnIne nAtkiAravyAyAmerikanaiphuvanamataLAkA ema kahyuM che. jayAre vyakti (dravya) ne artha mAnIne sAme roSaH e sUtra dvArA ekazeSano prastAva karyo paNa zabda nitya che ke anitya (kAya) zabda nitya che ke kArya e bAbata agatyapUrvaka vicAraNA (vADinA) saMgrahamAM karavAmAM AvI che. tyAM (bannepakSe AvatA) doSo nirUpyA che ane te (svIkAravA)nAM prayojana paNa kahyAM che ane temAM A. pramANe nirNaya karyo ke zabda nitya hoya ke anitya paNa, banne rIte lakSaNa (zAstrano AraMbha karavo ja joie. kathaM punaridaM bhagavataH pANinerAcAryasya lakSaNaM prvRttm| siddhe zabdArthasambandhe // 1 // siddhe zabde'rthe sambandhe ceti| atha siddhazabdasya kaH pdaarthH| nityaparyAyavAcI siddhshbdH| kathaM jnyaayte| yatkUTasthedhvavicAliSu bhAveSu vartate / tadyathA siddhA dyauH siddhA pRthivI siddhamAkAzamiti / nanu ca bhoH kAryeSvapi vartate / tathA- siddha odanaH siddhaH sUpaH siddhA yvaaguuriti| yAvatA kAryeSvapi vartate tatra kuta etannityaparyAyavAcino grahaNaM na punaH kArye yaH siddhazabda iti / * samAna svarUpavALA zabdo pachI eka ja vibhakti AvelI hoya to temAMthI eka ja bAkI rahe che ane bAkInAnI nivRtti thAya che, jema ke vRkSa vRkSa vRkSazva vRkSA: ahIM vyakti athavA divya padArtha che te vAtane lakSamAM rAkhIne sUtrakAre niyama karyo che.(dra pArtha taddanamAstrItvahiM- pratyartha rIniverAncanAne sthAmiSAnam (kA.nyA.bhA.1pR.337) jo vyakti ja padArtha hota to sUtrakAre nAlyA e sUtra na karyuM hota ane jo jAti ja padArtha hota to teo saM50 sUtrano AraMbha na karata. paraMtu pANinie banne sUtro racyAM che tethI samajAya che ke temane mate padanA, jAti ane vyakti, e ubhaya artha svIkArya che. tethI ja sahiS0 sUtra upara pataMjali kahe che ne hAti vArthava dravya na pArtha TUMkamAM keTalAka jAtine padArthamAne che, to keTalAka vyaktine ,paraMtu sUtrakAra to upalabdha prayogone dhyAnamAM rAkhIne A banne pakSa svIkAre che ( jJAtiH vitti pAnetUma matam) kAraNa ke vyAkaraNa to sarva zAstronuM sahAyaka hovAthI banne mata svIkAre temAM koi bAdha nathI (vyApAra tu sarvapArvatvAnmatAbyupAme na diroDA bhartu.pR. 22-23) A kArya eTale taka, je utpanna thayuM che te ane je utpanna thAya te anitya ja heya. tethI kArya eTale anitya. zabda nitya che. ke kArya te bAbatamAM paNa matabheda che. mImAMsako zabdane nitya mAne che paNa nyAya-vaizeSika pramANe te anitya che. juo : -. pR. 24, mI.sU.1-1-6 adhi,6, (ahIM zabdanuM nityatva dalIla karIne sthApita karyuM che) tathA 1-1-18] zabda nitya che ke anitya e prazna pUchavAnI pAchaLa hetu e che zabda nitya hoya to pachI vyAkaraNa zAstra nirarthaka bane. tethI nAgeza kahe che ke nityanityanI carcA niSphaLa che , kAraNa ke zabdanA sAdhutvanA jJAna mATe banne rIte, te nitya hoya ke anitya, zabdAnuzAsana karanAra vyAkaraNazAstra Avazyaka che. * prAcIna vaiyAkaraNa vyAviracita granthano ahIM ullekha che. eka lAkha zloka saMkhyAvaLA A granthamAM cauda hajAra vastuonI carcA karelI hatI . zAstrAnusAra zabdaprayogathI kalyANa thAya che tema AmAM kahyuM che. 94 For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahe tAvatkAryapratidvandvibhAvAnmanyAmahe nityaparyAyavAcino grhnnmiti| ihApi tadeva // athavA santyekapadAnyapyavadhAraNAni / tadyathA abbhakSo vAyubhakSa iti| apa eva bhakSayati vAyumeva bhakSayatIti gamyate / evamihApi siddha eva na sAdhyaH iti| bhagavAna pANinie A vyAkaraNa zAstrano prAraMbha kevI rIte karyo? zabdArthasaMbaMdha siddha thatAM. / 1 / zabda, artha ane (temano) saMbaMdha siddha thatAM. paNa siddha zabdano artha zo che? siddha zabda nityano samAnArthaka che. te kema jANyuM? kAraNake (siddha zabda) kUTastha (nitya) arthAt acala (vicalita na thanAra)0 padArtho mATe vaparAya che. jema ke svarga siddha che, pRthvI siddha che, AkAza siddha che. are paNa ame kahIe chIe ke siddha zabda to anitya (kArya padArtho mATe paNa prayojAya che. jema ke siddha monaH (bhAta taiyAra thayo), siddhaH sUpaHA (dALa taiyAra thaI), siddhA thavA pUrA (gheza taiyAra thai) . Ama siddha zabda kArya (anitya) nA arthamAM paNa che. to pachI nityanA paryAyavAcIne levAmAM Ave che paNa anityanA arthamAM je siddha zabda che tenuM grahaNa karavAmAM AvatuM nathI e kevI rIte? (vyAkinA) saMgrahamAM to siddha zabda anitya (kArya) nA virodhI rUpe hovAthI amane lAge che ke nityano paryAyavAcI (siddha zabda) levAmAM Avyo che. ema ahIM paNa (nitya paryAyavAcI siddha zabdanuM grahaNa karavuM joie).athavA to eka pada dArA paNa nizcita (arthanuM) jJAna thai zake che. jema ke makSa vAyumayaH (ahI)? mAtra pANI ja le che mAtra vAyu ja le che, ema samajAya che. tema ahIM paNa che. tethI siddha eTale mAtra nitya, je sAdhya (anitya) che te nahIM. athavA pUrvapadalopo'tra draSTavyaH-atyantasiddhaH siddhaH iti| tadyathA- devadatto dattaH satyabhAmA bhAmeti / athavA vyAkhyAnato vizeSa pratipattirna hi saMdehAdalakSaNam |iti nityaparyAyavAcino grahaNamiti vyaakhyaasyaamH| kiM punaranena vyen| kiM na mahatA kaNThena nityazabda evopAtta yasminnupAdIyamAne'sadehaH syaat| mngglaarthm| mAGgalika AcAryo mahataH zAstraughAsya maGgalArtha siddhazabdamAditaH pryungkte| maGgalAdIni hi zAstrANi prathante vIrapuruSakANi ca bhavanti AyuSmatpuruSakANi cAdhyetArazca siddhArthA yathA syuriti| ayaM khalvapi nityazabdo nAvazyaM kUTastheSvavicAliSu bhAveSu vrtte| ki tarhi / AbhIkSNye'pi vartate / tadyathA 4 pANini zabdArthasaMbaMdhanA sarjaka che ke mAtra tenA smartA che eTale ke temanuM zAstra apUrva zabdone utpanna karI temano viziSTa artha sAthe saMbaMdha joDe che ke pUrve siddha thaelA zabda ane arthanA saMbaMdha mAtrano bodha karAve che? ja kAtyAyananI vArtikano AraMbha ahIMthI thAya che. gaya rAbdAnuzAsanam thI laine prayojana pradarzana vagere badho ja grantha bhAgAkAranI che. tenA uparanuM svapadavyAkhyAna paNa temanuM ja che. tethI ja mArtham ! ema kahIne sUcavyuM che ke siddha zabda maMgaLa mATe mUkyo che . (juo nityAH rAbdArthapUjAtatrInAtA marSimaH | sUtrANAmanutannA mAkhyA 2 pratamiH | vA.pa.ba.23) 50 traNe kALamAM eka rU5 rahe te phUTastha (vipatA tu : trivyApI) . kUTa eTale niccaLa rAzi-bhaMDoLa, (varoDastrI nitye cAra me.) jemAMthI vyaya na karavAno hoya che, jemake jUda ra zurA arthAt te bhaMDoLamAMthI vyaya karavAno nathI. kUTa eTale lokhaMDano ghaNa athavA eraNa. temanI sAthe je vastuono saMsarga thAya che temano nAza thavA chatAM ghaNa ke eraNa naSTa thatAM nathI tema je naSTa na thAya te kUTastha. tenI spaSTatA karatAM bhASyakAre vivAthI zabda prayojayo che. vivAha eTale anya sthaLe javuM athavA to vipariNAma- dUdhamAMthI dahIM thAya tema rUpAntara pAmavuM. tethI jemAM pheraphAra na thAya te phUTastha. . A kAryane prAgabhAva (=utpatti pUrveno abhAva) ane pradhvAbhAva (=nAza thayA pachIno abhAva) hoya che. tethI kArya eTale anitya, paraMtu je kAryanuM virodhI (pratibaMdI) che eTale ke jene prAgabhAva ane pradhvasAbhAvanI avasthA nathI te nitya. 52 vi (makSati) . vAyumeva (makSati) / ema avadhAraNavAcaka iva no prayoga na karatAM mAtra amalaH vAyumakSa ema kahyuM che temAM ane vApu e eka ja padathI avadhAraNa thAya che. (juo: masAntAkumakSAMza rIpairAnA--nInA mahA.Adi. 74) For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nityaprahasito nityajalpita iti| yAvatAbhIkSNye'pi vartate tatrApyanenaivArthaH syAt- vyAkhyAnato vizeSapratipattirna hi sndehaadlkssnnm| iti| athavA to jema phevatta ne badale sta, satyabhAmA ne badale mAmA (kahevAmAM Ave che, tema ahIM pUrvapadano lopa jANavo tethI siddha eTale atyaMta siddha athavA to "ahIM nityanA paryAyavAcInuM grahaNa karavAnuM che" ema ame spaSTa karavAnA chIe. kAraNake vyAkhyAna dvArA ja viziSTa arthano bodha thAya che. (nizcita artha vize) saMzaya thAya tethI (vyAkaraNa) zAstra nirarthaka banatuM nathI. Ama prayatnapUrvaka vyAkhyAna karyAno zo artha che? (vArtikakAre) spaSTarIte nitya zabda ja kema na mUkyo, ke je mUkavAthI saMdeha rahe ja nahIM. maMgaLa (kalyANa) mATe. maMgaLanI kAmanAvALA % AcArya vyAkaraNazAstranA mahAna graMthanA prAraMbhamAM ja siddha zabdano upayoga kare che, kAraNake je zAstrano prAraMbha maMgaLathI ja thAya che te prasiddha thAya che, puruSane vIra banAve che, dIrdhAyuSI banAve che ane tethI adhyayana karanArAonI sarva kAmanA pUrNa thAya che. paNa hakikatamAM to A nitya zabda paNa kUTastha (vikArarahita) evA acala padArthonA arthamAM haMmezA (prayojAto) nathI. to pachI bIjA kayA arthamAM che? "pharI pharIne e arthamAM paNa (nitya zabda) che. jema ke nityakatiH (vAraMvAra hasato) , nityapranalpita (vAraMvAra bakavAda karato) vagere. Ama nitya zabda AbhIryanA arthamAM paNa prayojAya che tethI teno artha paNa "vyAkhyAna vArA viziSTArthano bodha thAya che. saMdeha thAya tethI zAstra nirarthaka banatuM nathI" e nyAyane AdhAre ja thaze. pazyati tvAcAryo maGgalArthazcaiva siddhazabda Adita prayuko bhaviSyati zakSyAmi cainaM nityaparyAyavAcina vrnnyitumiti| ataH siddhazabda evopAtto na nityshbdH| atha ke punaH padArtha matvaiSa vigrahaH kriyate- siddhe zabde'rthe sambandhe ceti| AkRtimityAha / kuta ett| AkRtirhi nityA drvymnitym| atha dravye padArthe kathaM vigrahaH krtvyH| siddhe zabde'rthasambandhe ceti| nityo hyrthvtaamrthairbhismbndhH| athavA dravya eva padArthe eSa vigraho nyAyyaH- siddhe zabde arthe sambandhe ceti| dravyaM hi nitymaakRtirnityaa| kathaM jnyaayte| evaM hi dRzyate loke mRt kayAcidAkRtyA yuktA piNDo bhvti| piNDAkRtimupamRdya ghaTikAH kriynte| ghaTikAkRtimumRdya kuNDikAH kriynte| tathA suvarNa kayAcidAkRtyA yukta piNDo bhvti| piNDAkRtimupamRdya rucakAH kriynte| rucakAkRtimumRdya kaTakAH kriynte| kaTakAkRtimupamRdya svastikAH kriynte| punarAvRttaH suvarNapiNDaH punaraparayAkRtyA yuktaH khadirAGgArasavarNe kuNDale bhvtH| AkRtiranyA cAnyA ca bhavati dravya punastadeva / AkRtyupamardena dravyamevAvaziSyate // AkRtAvapi Saa nAmathaLe nAhim AkhuM nAma levAne badale tenA eka bhAganuM uccAraNa karavuM e nyAye koi vAra mAtra zarUAtano bhAga (jema ke bhImasenane badale bhIma), koi vAra mAtra pAchaLano bhAga (jema ke devadattane na kahetAM datta athavA satyabhAmA na kahetAM bhAmA) kahevAmAM Ave che.tema ahIM atyantasiddhane badale siddha zabda mUkyo che. cAlyAna eTale zAstrakAroe karela spaSTIkaraNa vyaDinA saMgrahamAM zabdArthasaMbaMdhanA nityatvano nirNaya vRddhavyavahAra uparathI karavAmAM Avyo che tethI ja vyAkhyAnane AdhAre siddha zabdane nityano paryAya ja gaNavo joie. Ama siddha eTale sarvakAla siddha ema samajAze. mahatA na arthAt gaLuM phADIne, mATe avAje, spa0 Ta rIte. e dvArA sUcavAya che ke koi doSarahita vAkyo bole to moTethI bole, paNa doSayukta vAkya dhImethI, dabAyelA avAje bole che. mArjina =nidAne pAtra na hoya tevuM vAMchita kArya te maMgaLa. evA maMgaLanI kAmanAvALA,arthAt adhyayana karanAra ane karAvanAranuM sArvatrika kalyANa eTale ke temanuM adhyayana-adhyApananuM kArya avicchinna rIte cAle ane nirvidhdha pAra paDe tema ja zrotAo anya koithI parAjaya na pAme tema icchatA AcArya kAtyAyana (vararuci). mahato rAdAthe e zabdodArA A vyAkaraNa zAstra kevuM dustara che te sUcavAya che. 9 kriyApadanA prayoga vinA paNa nitya zabda AbhISNanA ("pharI pharIne e) arthamAM prayojAya che.Azcaryanityo e sUtramAM nitya zabda vAraMvAra na thanAra' e arthamAM che. nityavasoH e sUtramAM nitya zabda vAraMvAranA arthamAM che (juo : mAmImada nityatA (kA.pR. 694) 16 For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padArtha eSa vigraho nyAyyaH - siddhe zabde arthe sambandhe ceti / nanu coktmaakRtirnityeti| naitadasti nityaakRtiH| kthm| na kvacidurateti kRtvA sarvatroparatA bhavati dravyAntarasthA tuuplbhyte|| athavA nedameva nityalakSaNam - dhruvaM kUTasthamavacAlyanapAyopajanavikAryanutpattyavRddhyavyayayogi tnnitymiti| tadapi nityaM yasmiMstattvaM na vihnyte| paraMtu AcAryane khyAla che ke mAMgalyanA arthavALo siddha zabda zarUAtamAM prayojAze to ja huM tene nityanA paryAyavAcI tarIke samajAvI zakIza. AthI ja temaNe nitya zabda na mUkatAM siddha zabda mUkyo che. (jAti ane vyakti e bemAMthI) padano kayo artha laine "siddha rAtreDa savajo ema vigraha karyo che? to (vaiyAkaraNa) kahe che, "(padano artha) jAti (laIne vigraha karyo che). "e zA uparathI?" kAraNake jAti nitya che jayAre vyakti (dravya) anitya che. parantu jo vyakti (dravya) padArtha hoya to vigraha kevI rIte karavo? sikke rAtreDarthasavajo ema (vigraha) thaze, kAraNake arthA (zabdo) no (temanA) artha sAtheno paraspara saMbaMdha nityaka che; athavA vyakti (dravya) ja padano artha hoya to paNa 'siddha rAtreDarSe saje 21 e vigraha yogya che kAraNa ke dravya nitya che ane jAti anitya che. te kevI rIte samajAya che? kAraNa ke saMsAramAM A pramANe ja jovAmAM Ave che ke amuka AkRtithI 9 yukta mRttikA ja piDarUpa bane che. piMDanI AkRti bhAgIne nAnA ghaDA banAvavAmAM Ave che ane nAnA ghaDAnI AkRti bhAgIne kuMDIo banAvavAmAM Ave che. te ja rIte amuka AkRtivALuM banatAM suvarNa piDarUpa bane che. piMDanI AkRti bhAgIne hAMsaDI banAvavAmAM Ave che ane hAMsaDIno AkAra bhAgIne kaMkaNa banAvavAmAM Ave che. kaMkaNano AkAra toDIne svastika banAvavAmAM Ave che. pharI pAcho piDarUpa banelo suvarNano goLo judA AkAra dhAraNa karIne kheranA aMgArA jevAM be raktavaNAM kuMDaLa (rU5) bane che. (Ama) AkAra judA judA thAya che paNa dravya to e ja rahe che. AkRtino nAza thayA pachI dravya ja bAkI rahe che. padano artha AkRtine gaNo to paNa 'siddha rAtreDarthe sarvaje 11 (arthAt zabda, artha ane saMbaMdha siddha eTale ke nitya hoya to) e vigraha ja yogya che. (zaMkA) paNa "AkRti anitya che."ema tame kahyuM ne ! (ja.) tema nathI.AkRti nitya che. kevI rIte? (e rIte ke) koI eka sthaLe AkRti adrazya thAya mATe sarvatra adrazya banatI nathI kAraNa ke te anya davyamAM rahelI jovAmAM Ave che. athavA" dhuva (arthAt sthira), kUTastha arthAt pheraphAra rahita, acaLa,nAza, vRddhi vagere vikArarahita eTale ke jene utpatti, vRddhi ke nAzano prasaMga nathI te nitya" e nityanuM lakSaNa nathI. jemAM tattvano sAva nAza na thAya te paNa nitya che. kiM punstttvm| tasya bhAvaH tttvm| AkRtAvapi tattvaM na vihanyate // athavA kiM na etena- idaM nityamidamanityam iti| yannityaM taM padArtha matvaiSa vigrahaH kriyate - siddhe zabde'rthe sambandhe ceti // kathaM punarjAyate- siddhaH zabdo'rthaH smbndhshceti| loktH| yalloke'rthamarthamupAdAya zabdAnprayuJjate naiSAM nirvRtau yatna kurvanti / ye punaH kAryA bhAvA nirvatI tAvatteSAM yatnaH kriyte| tdythaa| ghaTena kArya kariSyankumbhakArakula gatvA''ha-kuru ghaTa kAryamanena * zabda nitya che paNa artha anitya che to pachI te beno saMbaMdha kevI rIte hoi zake tevI zaMkA thai zake. paraMtu samavAyI (jemanI vacce samavAya saMbaMdha hoya te, jema ke taMtu ane paTa) nitya hoya ke anitya hoya paNa temanI vacceno samavAya e saMbaMdha nitya che. tema A saMbaMdha paNa nitya hoi zake. 19 ahIM mArutiH sarathAnam 0 eTale ke AkAra. che nitya be kAraNe hoi zakeH (1) traNa prakAranI anityatArahita hoya te nitya, ane (2) cha prakAranA bhAvavikArazUnya hoya te paNa nitya.saMsargonityatA, pariNAmonityatA ane pradhvanityatA e anityatAnA traNa prakAra che. bhASyakAre dhuva zabdano prayoga karIne saMsargonityatAno parihAra karyo che. sphaTikane lAkhamAM jaDavAmAM Ave tyAre temAM lAkhanI lAlAzano AbhAsa thAya che ane lAkha dUra karatAM lAlAza jatI rahe che ane teno mULa raMga prakAze che te saMsargonityatA. avicAlI ema kahIne pariNAmonityatAno nirAsa karyo che. zyAmavarNa kAcuM bora pAkI jatAM ratavarNa bane che te pariNAmonityatA. anapAya zabda dvArA pravrusAbhAvano nirAsa karyo che. saMpUrNa vinAza te pradhvasAnityatA. janma, sattA, vRddhi, pariNAma, apacaya ane vinAza e cha bhAvavikAro niruktakAre gaNAvyA che temano paNa ahIM niSedha karavAmAM Avyo che. temAM anutpatti dvArA janma ane sattAno, avRddhi dvArA vRddhino, anupajana dvArA pariNAmano,anapAya dvArA apacayano ane avyaya dvArA vinAzano parihAra karyo che. 99. For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 kariSyAmIti / na tadvacchandAn prayokSyamANo vaiyAkaraNakulaM gatvA''ha kuru zabdAn prayozya iti tAvatyevArthamupAdAya zabdAprayuJjate / yadi tarhi loka eSu pramANaM kiM zAstreNa / lokato'rthaprayukte zabdaprayoge zAstreNa dharmaniyamaH // A tattva thaLI zuM che ? vastunuM potAnuM svarUpa eTale tattva. vividha AkRtimAM paNa tattvano arthAt svabhAva ke svarUpano samULago nAsa thato nathI. athavA eka nitya che ane bIjuM anitya che. evI carcAno zo artha che ? je nitya che tene ja padano artha * mAnIne siddhe rAjveDarthe sambandhe 7 ' e vigraha karavAmAM Ave che. sabhya,artha, ane temano saMbaMdha nitya che ema zA uparathI samajAya che? (u) lokavyavahAra upasthI jagatamAM loko judA judA arthano khyAla sakhIne zabdo prayoje che. tyAre te zabdone banAvavA mATe prayatna karatA nathI, paraMtu je anitya (kArya) padArtho che temane utpanna karavA mATe prayatna karavAmAM Ave che. dA.ta. jene ghaDAnuM kAma paDyuM hoya te kuMbhAravADe jaine kahe che," ghaDo banAva, mAre tene kAmamAM levo che." te rIte zabdono prayoga karanAra mANasa vaiyAkaraNane ghera jaIne kaheto nathI, "zabdo banAva, huM temano prayoga karIza", (paranuM) tema karyA vinA ja te te artha manamAMrAkhIne zabdo prayoje che. jo A (zonI) bAbatamAM lokavyavahAra pramANabhUta hoya to (pachI) vyAkaraNa zAstra zuM kare che?3 lokavyavahAra uparathI viziSTa artha pramANe zabdano prayoga thAya che temAM (vyAkaraNa) zAstra dharmaniyama kare che. lokato'rthaprayukte zabdaprayoge zAstreNa dharmaniyamaH kiyate kimidaM dharmaniyama iti dharmAya niyamo dharmaniyamaH / dharmArtho vA niyamo dharmaniyamaH / dharmaprayojano vA niyamo dharmaniyamaH // 1 , yathA laukikavaidikeSu // 1 // priyaddhitA dAkSiNAtyA loke vede ca iti prayoktavye yathA laukikavaidikeSu iti prayuJjate athavA yukta evAtra taddhitArthaH / yathA laukikeSu vaidikeSu ca kRtAntaSu / loke tAvad abhakSyo grAmakukkuTo'bhakSyo grAmazUkaraH ityucyate / bhakSyaM ca nAma kSutpratIghAtArthamupAdIyate / zakyaM cAnena zvamAMsAdibhirapi kSutpratihantum / tatra niyamaH kriyate idaM bhakSyamidamabhakSyam iti / tathA khedAt strISu * vyakti, jAti ane AkRtimAM je nitya hoya te ja padArtha, jyAre jyAre zabda uccAravAmAM Ave che tyAre tyAre arthanA AkArano khyAla Ave che. Ama pravAhanityatAne kAraNe artha nitya che tema kahI zakAya " anitya vastuonI bAbatamAM lokono jevo vyavahAra hoya che tevo nitya vastuonI bAbatamAM nathI hoto. zabdane lagato vyavahAra anAdi-- vRddha vyavahAra- paraMparApUrvakano che tethI zabda nitya che. jayAre ghaTa vagere anitya padArtho to temano jemaNe upayoga karavAno hoya teo bIjethI ghaTa vagere lai Ave che ane te ghaTa vagerene utpatti tema ja nAsa hoya che te dekhItuM che jayAre zabda vagere te rIte anya sthaLethI lai AvavAmAM AvatA nathI ane te utpatti-vinAza yukta nathI. ' je anya srotathI prApta na hoya tevI bAbatamAM zAstra sArthaka thAya che (amAne gAmapaMcanA e nyAye loka ArA zabdajJAna thatuM hoya to zAstra nirarthaka thaze tethI pUche che,'vyAkaraNa zAstranuM zuM kAma che ?' . * ayaMtravutta eTalI arthavArA prerAyo arthAt arthajJAna thAya te mATe prayojAyalo. anya vyaktine viziSTa arthanuM jJAna thAya te mATe zabdaprayoga karavAmAM Ave che, kAraNa ke prayogaddArA zabdano AvirbhAva thAya che ane te dvArA arthajJAna thAya che. paraMtu lokavyavahAramAM sAdhu ane asAdhu badhAya zabdo Ave. AthI artha potAnI pratIti thAya te mATe jema huM e sAdhu zabdanI preraNA kare tema vI e asAdhu zabdanI paNa preraNA kare. e sthitimAM zAstra asAdhu zabdonI nivRtti kare che, tema ja A prakRti che ane A pratyaya che ema bheda darzAvIne " o vagere zabdo prayojyAthI dharma thAya che, vI vagere prayojvAthI nahIM' ema niyama kare che,kAraNa ke dharma e niyamanuM phaLa che. dhaniyamaH dharmAya niyamaH e mAtra spaSTIkaraNa che. te vArA tAdarthya sUcavAya che. ahIM yajJanI jema thI tatpuruSa samAsa laine vigraha karavAno che, kAraNa ke bhASyamAM kahyuM che huM zAmAyaH dhImamAsA / (2-1-36). vaLI caturthI samAsanuM jyAM pUpApa yAne pUravAra nI jema) prakRti-vikArabhAva hoya tyAM ja vidhAna karavAmAM AvyuM che. (juo pA. 6-2-43--44 upara kAzikA) For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prvRttirbhvti| samAnazca khedavigamo gamyAyAM cAgamyAyAM c| tatra niyamaH kriyate iyaM gamyeyamagamyeti // vede khalvapi payovrato brAhmaNaH yavAgUvato rAjanyaH AmikSAvrato vaizyaH ityucyte| vrataM ca naamaabhyvhaaraarthmupaadiiyte| zakyaM cAnena zAlimAsAdInyapi vrtyitum| tatra niyamaH kriyte| tathA bailvaH khAdiro vA yUpaH syAt ityucyte| yUpazca nAma pshvnubndhnaarthmupaadiiyte|shky cAnenayatkiMcitkASThamucchrityAnucchritya vA pshurnubndhum| tatra niyamaH kriyte| je te artha pramANe zabdano prayoga to lokavyavahAra uparathI thAya che, parantu vyAkaraNa temAM dharmaniyama kare che. A dharmaniyama te zuM che? dharma mATenA niyama athavA dharmanA arthe niyama athavA dharma jenuM prayojana che tevo niyama. jema lokamAM ane vedamAMka (niyama karavAmAM Ave che tema) (1). dakSiNanA lokone taddhitayukta prayogo ghaNA game che (dA.ta.) "jema lokomAM ane vedamAM ema kahevAne badale " jema laukikamAM ane vaidikamAM' ema prayoga kare che. athavA ahIM 'jema laukika ane vaidika bAbatomAM hoya che tema)', evo artha darzAvato. taddhita pratyaya yogya ja che. lokavyavahAramAM to 'grAmya kukaDo abhakSya che', 'grAmya sUvara abhakSya che', ema kahevAya che, paNa khorAka to bhUkhane nivAravA mATe levAmAM Ave che; ane kutarAnA mAMsa vagerethI paNa koI bhUkhane dUra karI zake temAM niyama karyo ke "amuka khavAya' ane 'amuka na khavAya. te ja rIte kAmavAsanAne kAraNe strIo vize (puruSa) pravRtti kare che temAM strI gamana karavA yogya hoya ke gamana karavA yogya na hoya paNa kAmanivRtti to sarakhI ja thAya che. temAM niyama karavAmAM Ave che ke 'amuka gamana karavA yogya che' ane 'amuka gamana karavA yogya nathI." vedamAM paNa 'AhmaNa payovratI thavuM" (arthAt dUdhano AhAra levo)', kSatriye yavAgavatI thavuM (arthAt cokhA ke javanI ghezano AhAra levo), vaizya AmikSAvatI thavuM (arthAt garama dUdhamAM meLavelA dahIMno AhAra levo), ema kahevAmAM AvyuM che ane vrata to khorAka mATe levAmAM Ave che ane mANasa cokhA, mAMsa vagere khAIne paNa vrata karI zake. temAM (e rIte) niyama karavAmAM Ave che. te ja rIte yajJastaMbha bIlI athavA kherano hovo joie ema kahevAmAM Ave che ke ane e staMbha (yajJanA) pazune bAMdhavAnA upayogamAM levAmAM Ave che. AthI game te koi lAkaDuM ghaDIne ke ghaDyA vagara (athavA khoDIne ke khoDyA vagara) mANasa pazune bAMdhI zake che. temAM e niyama karavAmAM Ave che. tathA'gnau kapAlAnyadhizrityAbhimantrayate bhRgUNAmagirasAM dharmasya tapasA tapyadhvam iti| antareNApi mantramagnirdahanakarmA kapAlAni sntaapyti| tatra niyamaH kriyte| evamihApi samAnAyAmarthagatau zabdenApazabdena ca dharmaniyamaH kriyate zabdenaivArtho'bhidheyo nApazabdeneti / evaM kriyamANamabhyudayakAri bhavati // astypryuktH| santi vai zabdA apryuktaaH| tadyathA USa tera cakra peca iti| kimato ytsntypryuktaaH| prayogAddhi bhavAJchabdAnA sAdhutvamadhyavasyati / ya idAnImaprayuktA nAmI sAdhavaH syuH| idaM tAvadvipratiSiddham yaducyate santi vai zabdAH aprayuktAH iti| yadi santi nAprayuktAH athA'prayuktAH na santi santi cAprayuktAzceti viprtissiddhm| prayuJjAna eva khalu bhavAnAha santi zabdA aprayuktAH iti / kazcedanImanyo bhavajAtIyakaH puruSaH zabdAnAM prayoge sAdhuH syAt / naitdviprtissiddhm| santIti tAvad brUmaH yadetAzAstravidaH shaastrennaanuviddhte| aprayuktA iti brUmaH yalloke'prayuktA iti / ydpyucyte| kazcedAnI bhavajAtIyakaH puruSaH zabdAnAM prayoge sAdhuH syAt iti| na bamo'smAbhiraprayuktA iti / kiM tarhi / kavi ane vaidila ema na kahetAM ho te ja ema prayoga thai zakata paraMtu dakSiNanA lokone taddhitano prayoga game che tethI A pramANe kahyuM che. vArtikakAra dAkSiNAtya haze tema ethI sUcavAya che. & bhAgamAM veDha zabda prayojAyo che. potAnA viSayamAM pravartamAna thatI indriyone rokavAnI zaktino abhAva te kheda, athavA kheda karAve - thakave te kheda arthAt rAga. vAstavamAM to Indriyanigraha karavAnI azaktine kAraNe thatuM duHkha te kheda. 67 payovrata e yajJa mATe karavAmAM AvatuM nathI, kAraNa ke viSANayA vArtA e vAkya dArA , kALiyAranA ziMgaDAthI khaMjavALavAnuM kahyuM che te khaMjavALavAnI jarUra hoya to ja karavAnuM kahyuM che tema jarUra hoya to ja dIkSite dUdhano AhAra levo ema kahevAmAM AvyuM che.tethI e vidhi nathI paNa niyama che. 68 pazune chUTuM na rAkhavA, eTale ke bAMdhavA, mATe cUpano upayoga thAya che. jo calAla (lAkaDAnI kaDI) vALA aSTakoNavALA lAkaDA sAthe pazune bAMdhavAmAM Ave to phala prApti thAya. dhUpa ghaDelo hoi zake ane khoDelo ke ADo pADelo hoi zake temAM vaitvaH vAriro vAha vagerethI niyama karavAmAM Ave che For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te ja rIte agnimAM kapAla mUkIne, "bhRguo ane aMgirAonA kaThora tapathI tapo', e maMtra bhaNe che. agninuM kArya bALavAnuM che tethI maMtra vinA paNa kapAlane tapAve ja che. ane temAM niyama karavAmAM Ave che ke A pramANe karavAthI puNya maLe che. e ja rIte A (vyAkaraNa zAstra) mAM paNa zuddha zabdo tema ja apazabdo (doSayukta zabdo) mAMthI sarakhI rIte ja artha samajAto hovA chatAM dharmane khAtara niyama karavAmAM Ave che ke "(zuddha) zabda dvArA ja artha vyakta karavo apazabda (doSayukta zabdo) dvArA nahIM." A pramANe karavAmAM Ave to te kalyANakArI thAya che. aprayuta (zabda paNa) hoya che. sAce ja prayogamAM na hoya tevA paNa zabdo hoya che, jema ke 35. tera, ra, veva vagere. e prayojAtA na hoya tethI zuM? kAraNa ke Apa to prayogane kAraNe ja zabda zuddha che ke nahI teno nirNaya karo cho. to pachI je prayojavAmAM na AvatA hoya te zabda zuddha (doSarahita) na hoi zake. "zabdo to che paNa prayojAtA nathI' ema je kahyuM te virodhAbhAsI che, kAraNa ke je zabdo hoya to aprayukta na hoya ane prayojAtA na hoya to hoya ja nahIM. Ama '(zabdo) che ane chatAM prayojAtA nathI" ema kahevuM te virodhAbhAsI che. Apa (35, tera, vagere zabdono) prayoga karatAM karatAM ja kaho cho ke (keTalAka) zabdo che chatAM aprayukta che, to to pachI zabdonA prayogamAM ApanA jevo nipuNa bIjo koi hoi zake ?" A paraspara viruddha nathI. zabdo che ema to ame eTalA mATe kahIe chIe ke vaiyAkaraNo temane zAstra anusAra siddha kare che.? aprayukta che ema je kahyuM te eTalA mATe ke lokamAM aprayukta che. vaLI tame kahyuM, 'to to pachI zabdonA prayogamAM tamArA jevo catura bIjo koNa hoi zake?' (te bAbatamAM kahevAnuM ke, "ame ema nathI kahetA ke amArAthI na prayojAyelA." to pachI zuM? (arthAt kAnA vaDe na prayojAtA?) loke'prayuktA iti / nanu ca bhavAnapyabhyantaro loke| abhyantaro'haM lAke na tvahaM lokH|| astyaprayukta iti cet nArthe zabdaprayogAt // 2 // astyaprayukta iti cet tnn| ki kaarnnm| arthe zabdaprayogAt / arthe zabdAH pryujynte|| aprayogaH prayogAnyatvAt // 3 // aprayogaH khalvapyeSAM zabdAnAM nyaayyH| kutH| pryogaanytvaat| yadeSAM shbdaanaamrthe'nyaanychbdaanpryunyjte| tadyathA uSa ityasyArthe kvyuuymussitaaH| tera ityasyArthe kva yUyaM tiirnnaaH| cakretyasyArthe kva yUyaM kRtvntH| pecetyasyArthe kva yUyaM pakvavantaH iti / aprayukte dIrghasatravat // 4 // yadyapyaprayuktAH avazya diirghstrvllkssnnenaanuvidheyaaH| tadyathA dIrghasatrANi vArSazatikAni vArSasahasrikANi ca na adyatve kazcidapyAharati / kevalamRSisaMpradAyo dharma iti kRtvA yAjJikA zAstreNAnuvidadhate // 10 sAdhu zabdanI jema apazabda paNa iSTArthano vAcaka che tethI arthano bodha thavA rUpI duSTa phaLa bannenA prayogamAM samAna che ema kahI zakAya chatAM sAdhu zabdanA prayogathI abhyadaya thavA rUpI adRSTa phaLa paNa che, juo zipTempa mA massidA sAdhavo dharmasAdhanam arthapratyayanAmenTe viparItAsvasAdhavaH vA.pa.ba. 27). bharta.(pR38) ahIM mamyuri jA ema pATha le che ane kahe che ke bhAkhyakAra ahIM 2 no prayoga kare che tethI svIkAre che ke vihitano parityAga karavAthI dharma nAza pAme che paNa bIjAonuM mAnavuM che ke vihitano parityAga karavAthI pUro adharma thAya che. bha.nA pATha pramANe ahIM eTalo ja lAbha ke pApa lAgatuM nathI eTale ke apazabdano prayoga karavAthI pApa lAge paraMtu zuddha zabdono prayoga karavAthI pApa na lAge e phAyado. * tamArAthI vadhu viddhAna koNa hoi zake ? e upahAsapUrvaka vidhAna che, kAraNa ke zabdanA astitvano khyAla tenA prayoga uparathI Ave che ane tame zabdano prayoga karo cho te batAve che ke tevo zabda che), chatAM tame kaho cho ke e zabdano prayoga thato nathI. 2 anuvidhAna eTale saMskAra, tethI manuvidratta eTale zuddha kare che, siddha kare che. For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokamAM na prayojAtA. paNa Apa paNa lokamAM AvI jAo cho. huM lokamAM (jarUra) AvI jauM chuM paraMtu huMja loka nathI. 'aprayukta zabda hoya che" ema na kahevAya, kAraNake zabdano prayoga amuka arthamAM thAya che ||rA 'prayojAto na hoya tevo zabda hoya che ema jo koi kahe to tema kahevuM barobara nathI. zA mATe? kAraNa ke zabda amuka arthamAM prayojAya che eTale ke zabdono prayoga amuka artha darzAvavA mATe karavAmAM Ave che ane A zabdone je arthomAM prayojavAmAM Ave che te temanA artha hoya che. anya zabdo) no prayoga thato hovAthI ( e zabdono prayoga nathI thato) lal A (35, tera, vagere) zabdono prayoga nathI thato te yogya che. zAthI? (temane badale) anya (zabdo)no prayoga thato hovAthI eTale ke e zabdonA arthamAM loko bIjA zabdono prayoga kare che, jema ke 35 zabdanA arthamAM vava pUvamuSitAH (tame kyAM rahyA hatA)? tera nA arthamAM vava pUrva tIkhaH (tame zuM pAra utaryA)? varga nA arthamAM vava pUrva tavantaH (tame kyAM karya)? veva nA arthamAM vava pUre pUvavavantaH (tame kyAM rAMdhya)? * (vagere prayojAya che). (jo ke e zabdo) aprayukta che chatAM tema) ne dIrdhasatra jevA (gaNavA) jA. jo ke A prakAranA zabdo) aprayukata hoya che to paNa vyAkaraNamAM sUtra dvArA temane dIrdhasatranI jema siddha karavA joie. dA.ta. dIrdhasatro so varSa ke hajAra varSa sudhI cAlatA yajJo che, paraMtu atyAranA jamAnAmAM temanuM anuSThAna koi karatuM nathI, to paNa mAtra 'RSionI paraMparA e ja dharma che,' ema mAnIne yAjJiko zAstramAM te yajJone varNave che. sarve herAntare pApA sarve khalvapyete dezAntareSu pryujynte| na caivoplbhynte| upalabdhau yatnaH kriytaam| mahAn shbdpryogvissyH| saptadvIpA vasumatI trayo lokAH catvAro vedAH sAGgAH sarahasyA bahudhAbhinnAH ekazatamadhvaryuzAkhAH sahasravA sAmavedaH ekaviMzatidhA bAhacya navadhA''tharvaNo vedaH vAkovAkyamitihAsaH purANaM vaidyakamityetAvAJchabdasya pryogvissyH| etAvantaM zabdasya prayogaviSayamanunizamya santyaprayuktAH iti vacanaM kevalaM sAhasamAtrameva // etasmiMzcAtimahati zabdasya prayogaviSaye te te zabdAstatra tatra niyataviSayA dRshynte| tadyathA zavatirgatikarmA kambojeSveva bhASito bhavati vikAra enamAryA bhASante zava iti| hammatiH surASTreSu raMhatiH prAcyamadhyeSu gamimeva tvAryAH pryunyjte| dAtirlavanArthe prAcyeSu dAtramityudIcyeSu // ye cApyete bhavato'prayuktA abhimatAH zabdA eteSAmapi prayogo dRshyte| kva / vede| yadvau revatIrevatya tduuss| yanme naraH zrutyaM brahma ckr| yatrA nazcakrA jarasa tanUnAmiti // kiM punaH zabdasya jJAne dharma Ahosvitprayoge / kazcAtra vishessH| ?ahI atyapracu ti zetU vagere che te uparathI lAge che ke AgaLa prayuksa e vArtika haze. 5 pravute ti prakAza (jeno prayoga karavAmAM Ave te prayoga arthAta) zabda.(nA.) -ni.sA.(pR.63) mAM ahIM traNa dRSTAntamAM vava ne sthAne vim pATha che.(juoH ceTarjI pR.78,pI.TI.1) * ahIM varSa zabda divasanA pR.64 arthamAM che. * (ni.sA.pR.64) mAM cavadarati ne sthAne gAdati ema pATha che arthAt sAmagrI na maLavAthI karatA nathI.. For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAne dharmaiti cettathA'dharmaH // 5 // jJAne dharma iti cetto'dharmaH prApnoti yo hi zabdAJjAnAti apazabdAnapyasau jAnAti yathaiva zabdajJAne dharmaH evamapazabdajJAne 1 1 'pydhrmH| athavA bhUyAnadharmaH prApnoti / bhUyAMso hyapazabdAH alpIyAMsaH zabdAH / ekaikasya zabdasya bahavo'pabhraMzAH tadyathA - e badhA ( zabdo anya dezomAM (prayojAya che) pA A badhA ja zabdo vAstavamAM anya dezomAM prayojAya che ane chatAM te upalabdha thatA nathI . temanI upalabdhi mATe prayatna karaze, kAraNa ke zabdonA prayogano vistAra ativizALa che. sAta dIpavALI pRthvI, traNa loka, aneka prabhedothI yukta temaja vedAMgo ane upaniSado sahita cAra veda, yajurvedanI so zAkhA, sAmavedanI eka hajAra zAkhA, RgvedanI ekavIsa zAkhA, atharvavedanI nava zAkhA, praznottarI rUpa anya, itihAsa,puraNa,vaidaka ATalo zabdaprayogano pradeza che. zabdaprayoganA ATalA vizALa kSetranuM zravaNa karyA vinA'aprayukta zabdo che' ema kahevuM mAtra sAhasa che. zabdaprayoganA A atyaMta vizALa kSetramAM judA judA zabdo amuka amuka pradezamAM prayojAtA jovAmAM Ave che. jemake rAva dhAtu mAtra kamboja dezamAM 'jyuM' e arthamAM bolavAmAM prayojAya che. jayAre AryaprajA "vikAra (pheraphAra thavA arthAt marI javuM)' e arthamAM (tenA uparathI thayelo) rAva zabda bhASAmAM prayoje che. hamma dhAtu saurASTramAM, pUrva ane madhya pradezamAM 14 dhAtu 'jyuM e arthamAM prayojAya che, jyAre Aryo gam dhAtuno ja prayoga kare che. yajJa dhAtu pUrvamAM kApavAnA arthamAM ane uttaramAM [ddA (kApavuM) uparathI banelo ] tAva saba prayojAya che. vaLI tamAre mate je aprayukta che te (zabdo) no paNa prayoga jovAmAM Ave che. kyAM? veThamAM, savere vatta (R. 4-51-1) pavitAva tamukhya ane mA zrutva va T (4. 1-165-11) yatrA naRRA narasa tanUnAma (R. 1-89-9). to pachI zabdanA jJAnathI dharma thAya che ke tenA prayogathI ? emAM so phera che ? jo jJAnathI dharma thAya che ema kaho to te ja rIte adharma paNa thAya che // 6 // jJAnathI dharma thAya che ema kahezo to dharma paNa prApta thaze, kAraNake je (parati) sabdone jANe che te apazabo ne paNa jANe che ane jema zabdonA jJAnathI dharma thAya tema apazabdonA jJAnathI adharma paNa thAya;athavA to vadhAre adharma thAya, kAraNa ke apazabdo vadhAre che. jayAre sAdhu zabdo pramANamAM thoDA che. eka sAdhu zabdanA ghaNA apabhraMza hoya che, jema ke gaurityasya gAvIgoNIgotAgopotaliketyevamAdayo'pabhraMzAH // AcAre niyamaH // 7 // AcAre punarRSirniyamaM vedayate- te'surA helayo helaya iti kurvantaH parAbabhUvuriti // astu tarhi prayoge / prayoge sarvalokasya // 8 // yadi prayoge dharmaH sarvo loko'bhyudayena yujyeta kazcedAnI bhavato matsaraH yadi sarvo loko'bhyudayena yujyet| na khalu kadhinmatsaraH / prayatnAnArthakyaM tu bhavati / phalavatA pa yatnena nAma bhavitavyam / na ca prayatnaH phalAnyacirecyaH / nanu ca ve kRtaprayatnAste sAdhIyaH zabdAnprapazyante ata eva sAdhIyo'bhyudayena vozyante vyatireko'pi vai lkssyte| dRzyante hi kRtaprayatnAApravINAH akRtaprayatnAcA pravINAH / tatra phalavyatireko'pi syAt / evaM tarhi nApi jJAne eva dharma nApi prayoga eva kiM tarhi // zAstrapUrvake prayoge'bhyudayastattulyaH vedazabdena // 9 // I vALovAvayam eTale praznottarI rUpa grantha, jema ke visvivAvapana mahat? (moTuM pAtra kayuM che ? e praznano) bhUmiAvavana mahat (pRthvI e moTuM pAtra che e uttara che) Ama samagra praznottara rUpa grantha te vAkovAkya. aMgrejImAM jene Catechism kahe che te prakAranuM lakhANa. 77 22 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e zabdanA thavI, goLI, gotA, potAi vagere aneka) apabhraMza che. prayoganI bAbatamAM niyama che I te suraH deDa1H deDayaH (te asuro heDaraH heDaraH ne badale heDAH heDa1:) ema karatA karatA parAjaya pAmyA" ema kahIne prayoganI bAbatamAM RSi (vada) A pramANe niyama che ema jaNAve che. to pachI prayoga dvArA (dharma thAya che tema kahIza). jo prayogathI dharma thAya to samagra lokano abhyadaya thaze | 8 | jo zabdanA prayogane kAraNe dharma thato hoya to sArI duniyAno abhyadaya thaze (badhAne kalyANa prApta thaze). jo samagra saMsAranuM kalyANa thatuM hoya to tamane kema adekhAi Ave che? adekhAi to jarA paNa nathI thatI, parantu vyAkaraNa zIkhavAnI mahenata nakAmI jaze, kAraNake prayatna hamezAM saphaLa ja hovo joie. prayatnane phaLathI chUTo pADI na zakAya. paraMtu ame kahIe chIe ke je prayatna kare che te zabdono sAcI rIte prayoga karI zakaze ane teo ja sArI rIte kalyANane prApta karaze. AthI avaLuM paNa jovAmAM Ave che, kAraNa ke prayatna karyo hoya chatAM zabdaprayogamAM pravINa na hoya tevA (loko) paNa jovAmAM Ave che ane prayatna na karyo hoya chatAM (zabdaprayogamAM) pravINa hoya. AvAM sthaLe prayatnathI phaLa juduM paNa hoi zake. Ama hovAthI kevaLa (zabdanA) jJAnathI ke kevaLa (zabda) prayogathI dharma prApta thato nathI. to pachI zuM? (vyAkaraNa) zAstra pramANenA prayogathI kalyANa prApti thAya che). e veda zabda nA jevuM che 9 / zAstrapUrvaka yaH zabdAnprayuGkte so'bhyudayena yujyte| tattulyaM vedshbden| vedazabdA apyevamabhivadanti- yo'gniSTomena yajate ya u cainameva veda // apara Aha- tattulyaM vedazabdena iti| yathA vedazabdA niyamapUrvamadhItAH phalavanto bhavantyevaM yaH zAstrapUrvaka zabdAnprayuGkte so'bhyudayena yujyate // atha vA punarastu - jJAna eva dharma iti / nanu coktam- jJAne dharma iti cettathA'dharma iti| naiSa dossH| zabdapramANakA vayam / yacchabda Aha tadasmAkaM prmaannm| zabdazca zabdajJAne dharmamAha naapshbdjnyaane'dhrmm| yacca punaraziSTApratiSiddhaM naiva taddoSAya bhavati nAbhyudayAya // tadyathA hikkitahasitakaNDUyitAni naiva doSAya bhavanti naabhyudyaay| athavA' -bhyupAya evApazabdajJAnaM shbdjnyaane| yo'pazabdAJjAnAti zabdAnapyasau jaanaati| tadevaM jJAne dharmaH iti brUvato'rthAdApanna bhavati apazabdajJAnapUrvake zabdajJAne dharmaH iti // athavA kuupkhaankvdetdbhvissyti| tadyathA kUpakhAnakaH kUpaM khananyadyapi mRdA pAMzubhi -zcAvakIrNo bhavati so'psu saMjAtAsu tata eva taM guNamAsAdayati yena sa ca doSo nirhaNyate bhUyasA cAbhyudayena yogo bhvissyti| evamihApi yadyapazabdajJAne'dharmaH tathApi yastvasau zabdajJAne dharmastena sa ca doSo nirghAniSyate bhUyasA cAbhyudayena yogo mavaSyati | 7 verAddhaH veH rAddhaH vorA ) (artha) je arthano veda bodha karAve che te, jema ke 2 3 jaina vedrA e granthadArA vedamAMthI jANIne agnikhomAdi yAganuM anuSThAna karavAmAM Ave to phaLa Ape che. te ja rIte zabdono prayoga paNa prakRti-pratyayAdi vibhAganA jJAnapUrvaka hoya to phaLa Ape che, arthAt zAstrajJAnapUrvakano zabdaprayoga phaLadAyI che. tethI ja kahyuM che : rIndraH saLa% jJatiH0 vagere. keTalAka vezcAsai radidha verAddhaHA ema karmadhAraya paNa le che. te pramANe veda zabda arthAt veda rUpI zabdo- vAkyo ema artha thaze. tethI ja bharta. kahe che prati vavavavacAnyavAdarAnA For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je vyAkaraNa zAstra anusAra zabdano prayoga kare tene kalyANano yoga thAya che ane te vedazabdanA jevuM che. vedavAkaya paNa e pramANe ja kahe che, "je agnioma yAga kare che ane e yAgane yathArtha rIte jANe che." je nAciketa agninuM cayana kare che ane tene yathArtha rIte jANe che tene puNya maLe che). bIjAnuM kahevuM che ke tagnya verAnTena (te vedanA zabda jevuM che), eTale jema vedanA zabdonuM niyamapUrvaka kareluM adhyayana phaladAyI bane che tema ja vyAkaraNazAstrane anusarIne zabdono prayoga kare che tenuM kalyANa thAya che athavA to (zabdanA) jJAna dvArA ja dharma thAya che ema kahevAmAM vAMdho nathI.paNa ame zaMkA karI hatI ke jJAnathI dharma thAya to adharma paNa thAya.e doSa nahI Ave. amAre mATe zabda ja pramANa che. zabda je kaMI kahe te amAre mATe pramANabhUta che ane zabda arthAt veda to "zabdanA jJAnathI dharma thAya che," ema kahe che, "apazabdanA jJAnathI adharma thAya che ," ema nathI kaheto. vaLI jene lAgato vidhi ke niSedha karavAmAM na Avyo hoya te (vastu) karavAthI puNya ke pApa lAgatuM nathI. jemake heDakI khAvI, hasavuM, khaMjavALavuM vagere tene lagatI vidhi ke niSedha karavAmAM Avyo nathI tethI te karavA) thI puNya ke pApa thatuM nathI.athavA to doSayukta zabdonuM jJAna (sAdhu) zabdanA jJAna mATeno viziSTa upAya che, kAraNa ke je doSayukta zabdone jANe che te doSarahita zabdo ne paNa jANe che.tethI A rIte jJAnathI dharma thAya che ema kahevAno matalaba e che ke apazabdanA jJAna pachI thaelA (zudhdha) zabdanA jJAnathI dharma thAya che. athavA to e kUvo khodanAra javuM thaze. jevI rIte kUvo khodanAra kUvo khodatI vakhate mATI ane dhULathI kharaDAi jAya che chatAM pANI nIkaLatAM temAMthI tene e lAbha thAya che ke malinatA rUpI doSa nirmULa thAya che ane bIjo paNa puSkaLa phAyado thAya che. te ja rIte ahIM paNa jo ke apazabdanA jJAnathI adharma thAya che chatAM zabdanA jJAnathI je dharma thAya che te dvArA te adharmano saMpUrNa nAza thAya che, taduparAMta atizaya utkarSa prApta thaze.-------- yadapyucyate AcAre niyamaH iti| yAjJe karmaNi sa niymH| evaM hi zrUyate - yaNastarvANo nAma RSayo babhUvuH pratyakSadharmANaH parAvarajJA viditaveditavyA adhigtyaathaatthyaaH| te tatrabhavantaH yadvA naH tadvA naH iti prayoktavye yarvANaH tarvANaH iti pryunyjte| yAjJe punaH karmaNi nApabhASante taiH punarasurairyAjJe karmaNyapabhASitam tataste praabhuutaaH|| atha vyAkaraNamityasya zabdasya kaH pdaarthH| suutrm| (pUrve) je kahyuM ke prayoganI bAbatamAM (dharmano) niyama che te yajJaviSayaka kAryomAM niyama kharo (paNa te sivAya bIje niyama nathI),? kAraNa ke A pramANe kahevAya che, vartana ane tarvana nAmanA RSio thai gayA.teo (yogadArA) dharmanA (svarUpane) 79 agvamedha vagere yajJomAM hiMsA dharmano viziSTa upAya che, kAraNa ke yajJanA viziSTa sahakArirUpa -- aMgabhUta hisA na karavAmAM Ave to dharmaprApti na thAya te rIte zabdanuM jJAna apazabdanA jJAna sAthe jaDAeluM che, kAraNa ke apazabdajJAna e ja mAtra (sAdhu) zabdanA jJAnano viziSTa upAya che. tethI apazabda jJAnano adharma sAthe saMbaMdha na hoi zake. Ama zabda jJAnanuM phaLa hoya tethI bhinna apazabdAnanuM phaLa nathI hotuM. 80 pracura pramANamAM dharmanuM phaLa prApta thatuM hoya tyAre thoDuMka adharmanuM phaLa prApta thayuM hoya to to te na thayA barobara che, ema samajavAnuM che. apazabda jJAna zabdajJAnathI viparIta che tethI te adharmanuM sAdhana thai zake e vAta tugatu TurnanaH | nyAye svIkArIne prastuta- sUpavAnanyAya nI dalIla karI che. ahIM ravAnA (van Du) game te khodanAra' e artha abhipreta che. khodavAno vyavasAya karanAra khANiyo (vAna) ,e artha abhipreta nathI. zA nidAnidhyate--nirdU hanU nuM jUnuM karmaNi 3 ja.pu.e.va.nuM rUpa che.sinsIyutasipu mArmiopoDAnapradadAM vA vividrA e sUtra pramANe jU mAM lAgatA pUrve vikalpa vivava thaine 6 lAgIne karmaNinuM rUpa thayuM che. kvacit nitigate e pATha che,paraMtu caukha.(pR.75, pA.TA.8.) mAM saMpAdaka noMdhe che ke ahIM svArthe preraka kalpavAthI prakamabhaMga thAya che ane DhoSa ne karmaNi prathamA levI zakya nathI. 2 anyatrAniyamaHA (arthAt te sivAya bIje niyama nathI), eTalo pATha kiorna (pR.11),vA.zA.(ma.pR. 24) hipR.36. mAM nathI. chatAM vA.zA.mAM anuvAda Apyo che.) paraMtu ni.sA.pR.68, su.zA.pR31, zA.ze.pR.115, ceTarjI pR.97, cAru pR.40 mAM e pATha che. ceTarjI noMdhe che ke A vAkyakhaMDa saMbhavataH vAcakanI noMdha hoi zake. paraMtu nAgeza ene bhAganA bhAga rUpa gaNe che 24 For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSa karanAra tathA parA ane aparA vidyAonA jANakAra hatA, jANavA yogya sarva temaNe jANyuM hatuM ane temane satya lAdhyuM hatuM. te pUjaya RSio yA nA tadA naH' ema prayoga karavAne badale 'yurvaH sarvagaH ? ema prayoga karatA, paraMtu yajJakarmamAM doSayukata prayoga karatA na hatA. jayAre pelA asuroe to yajJakarmamAM ja duSTa prayoga karyo tethI te parAsta thayA. have 'vyAkaraNa "e zabdano artha zo che? (vyAkaraNa eTale) sUtra. sUtre vyAkaraNe SaSThyartho'nupapannaH // 10 // sUtre vyAkaraNe SaSThyartho nopapadyate - vyAkaraNasya sUtram iti / kiM hi tadanyatsUtrAt vyAkaraNaM yasyAdaH sUtraM syaat| rApratipattiH II zabdAnAM cApratipattiH prApnoti - vyAkaraNAcchabdAnpratipadyAmahe iti| na hi sUtrata eva shbdaanprtipdynte| ki tarhi / vyAkhyAnatazca / nanu ca tadeva sUtraM vigRhItaM vyAkhyAnaM bhvti| na kevala carcApadAni vyAkhyAnam vRddhiH At aic iti| ki tarhi / udAharaNa pratyudAharaNaM vAkyAdhyAhAraH ityetatsamuditaM vyAkhyAnaM bhavati / evaM tarhi shbdH| sUtra jo vyAkaraNa hoya to SaSThI vibhakitano artha baMdha besato nathI.10 As (juo : mAgeDa trAniyana ti), bharta. e pATha letA hoya tema lAge che..juo : thANe varmA sa niyamo nAgacUtra , vagere pR.45) che A yogIo atizaya vairAgyane kAraNe laukika bAbatomAM taddana nirapekSa hovAthI amAruM je thavAnuM hoya te thAya ema kahevA mATe yA natA nA ema kahevAne badale stanaHA ema kahetA. te kAraNe e ja nAme te RSio oLakhAvA lAgyA. thAna vagereno artha Ama paNa karavAmAM Ave che e vastu tadA tadastu vartatA noDarmA vis? je vastu je hoya te hoya temAM amAre zuM ? parIvarajJA vidyA ane avidyAnA bheda jANanAra. yathAtaththA -- tathyamatinya (yathA thAt tatha) yathAtaththam athavA tathA (= satya) vA tathyamanatikrakhya (thA cArathI yathAtatham satya rIte (avyayIbhAva). tenA uparathI bhAvavAcI than lAgIne yathAtathyam e bhAvavAcaka nAma banyuM che. (juo ku.re.kR.117). da4 arthAt vyAkaraNa zabda kayA arthano vAcaka che-- kayA arthamAM rUDha thayo che? ahIM je pArtha zabda prayojayo che te dvArA granthakAra pUchavA mAge che ke zabda to samAna rUpavALA hoya chatAM bhinna pravRttinimittane lIdhe, bhinna arthamAM prayojAya che, jema ke zvaH zabda suvanta tarIke "ghoDo' e arthamAM ane aizvati e svarUpamAM tiro tarIke ("ghoDAnI jema varte che?) e arthamAM che. keTalIka vAra samAna nimittane kAraNe bhinna arthamAM prayojAya che, jema ke mam zabda samAna jAtirUpI nimittane lIdhe samudanA tema ja jaLabindunA arthamAM prayojAya che. keTalIka vAra jAti bheda hovA chatAM rUDhigata kiyA eka hovAthI zabda bhinna arthamAM prayojAya che, jema ke garA (= vyApavuM) e samAna kiyA uparathI basa e zabda pAso, dharI, bIbuM vagere arthamAM prayojAya che. (=javuM) e samAna kiyA uparathI pAH e zabda , paga, kiraNa,pAbhAga vagere arthamAM prayojAya che. te pramANe mA (=mApavuM) e samAna kiyA uparathI mApa: e zabda eka prakAranuM vajana (mAso), aDada vagere arthamAM prayojAya che. keTalIka vAra svaicchika Aropane kAraNe zabda bhinna arthamAM prayojAya che, jema ke vAhIkanA arthamAM jo zabda. keTalIka vAra mamUlaka Aropane kAraNe bhinna arthamAM prayojAya che jema ke sarpa zabda rajunA arthamAM prayojAya te mamUlaka Aropane lIdhe. Ama hovAthI A vyAkaraNa' zabda kevA svarUpe levAmAM Ave che arthAt tenuM pravRttinimitta zuM che? e praznano ahIM uttara ApavA gandhakAra icche che. (juo pA.1-2-64 upara mahA.bhA vA.pa9). 65 vyAkaraNa ane sUtra e banne zabdo aSTAdhyAyInA vAcaka hoya to temanI vacce bheda na rahevAthI te be zabdono vyAkarane sUtram ema eka sAthe prayoga na thai zake, paraMtu temanI vacce vRkSa rirAjA nI jema sAmAnya-vizeSabhAva saMbaMdha gaNIne temano eka sAthe prayoga karavAmAM Ave to koI vAMdho nathI, kAraNa ke e udAharaNamAM vRkSa e sAmAnya tarIke ullekha che. 25 For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo sUtra e ja vyAkaraNa hoya to vyAkaraNanuM sUtra' e (prayoga) mAM SaSThI vibhaktino artha baMdha besato nathI, kAraNa ke vyAkaraNa kyAM judI vastu che ke sUtra teno (eka) bhAga thAya? (tethI) zabdano bodha nathI thato. 11 (vyAkaraNano artha 'sUtra' laie) to zabdonuM jJAna nahIM thAya ane "ApaNe vyAkaraNa dvArA zabdonuM jJAna prApta karIe chIeema nahIM kahevAya, kAraNa ke mAtra sUtradvArA koine zabdonuM jJAna thatuM nathI.86 to pachI kevI rIte thAya che? (sUtronA) vyAkhyAna uparathI (zabdajJAna thAya che). ame kahIe chIe ke e ja sUtranA padono vigraha karavAthI te vyAkhyAna thAya che. ema sUtranA mULa zabdone mAtra chUTA pADIne bolavAthI vyAkhyAna banI tuM nathI. to pachI (vyAkhyAna) eTale zuM? udAharaNa, pratyudAharaNa, vAkayamAM khUTatA bhAga pUravA-A badhuM maLIne vyAkhyAna 87 bane che. ema hoya to pachI vyAkaraNano artha "zabda" karIzuM. rAtre curthaH 2 . yadi zabdo vyAkaraNa lyuDartho nopapadyate vyAkriyante zabdA aneneti / kena tarhi / sUtreNa / bhave bhave ca taddhito noppdyte| vyAkaraNe bhavo yogo vaiyAkaraNaH iti / kva tarhi / suutre| pro.yaza taddhitA rUA proktAdayazca taddhitA noppdynte| pANininA proktaM pANinIyam ApizalaM kaashkRtsnmiti| na hi pANininA zabdAH proktaaH| kiM tardi sUtram jayAre zirA e viziSTa ullekha che tethI sahaprayoga zakya che tema cAra sUtram e prayogamAM paNa sUtra e sAmAnya nirdeza che ane cAram e viziSTa nirdeza che tethI temano sahaprayoga karavAmAM koI doSa nathI.sUtra zabda (vRdira jevA) aSTAdhyAyInA ekadezano vAcaka hoya to cAra sUtram e prayogamAM SaSThI vibhaktino (avayava-avayavibhAva saMbaMdha rU5) artha baMdha besaze nahIM (juo bhatuM.pR.46 tathA49 ; ... pR.6 9).ma.sAme nA.kahe che ke bhAgamAM sUarot nAkhyadhIyAnaH | arthAt sUtrono abhyAsa karanAra paNa vaiyAkaraNa tarIke svIkArAya che ema kahyuM che tethI aSTAdhyAyIno ekadeza hovA chatAM sAkSAt ke paraMparayA te vyAkaraNa ja che tethI SaSThIno artha baMdha nahIM bese. [ ekadeza mATe thoDA zabda prayojAya che. (nA)] 86 sUtra dvArA zabdanuM jJAna nathI thatuM jema ke vRdirae sUtra dvArA zabdanuM jJAna thatuM nathI. sUtranA arthane abhivyakta karavAno upAya te vyAkhyA. vaTavRkSatio DhI e vAkyanA arthanI A rIte vyAkhyA karI zakAya vaTa vRkSa cito DhaSTrI 47 sUtramAMno niyama jayAM lAgu paDato hoya tenuM nidarzana te udAharaNa, jema ke mAva tRtIyA e sUtranuM udAharaNa mAsena manuvAjoDadhItaHA che, kAraNa ke phalApti thai che tema ahIM abhipreta che, paraMtu sUtra lAgu na paDatuM hoya tenuM udAharaNa ApavAmAM Ave te pratyudAharaNa thAya, jema ke mAsamapItoDanuvAdo nA tiHA ahIM Apava (arthAt kiyAnI phalaprApti) na hovAthI tRtIyA nathI thai,paraMtu vino vagere pramANe dvitIyA thai che ema darzAvyuM che. adhyAhAra eTale sUtramAM na AvatAM paNa anya sUtromAM AvelAM hoya te padonI (svaritenA e sUtradrArA karelI svarita pratijJA vagerene kAraNe adhikAra sUtramAMthI ) vAkya pUrNa karavA mATe kalpanA karavAmAM Ave te adhyAhAra, jema ke mAtaHA e sUtrane sikyuni. mAntadeva senuM tu ema vRtti karatAM pUrva sUtromAMthI vAkyazeSanI anuvRtti karavI paDI che te vAkyAdhyAhAra [vaLI juo malai vRdisaMjJo mavatIti vAcakoSAdhyahiHA agraMbha.(ceTarjI pR.96).] 26 For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo vyAkaraNa" eTale "zabda" oya to yu no artha (lAgu nahIM paDe) / 12 / je vyAkaraNa" no artha "zabda" ema karIe to vyAkaraNa zabdamAM vi+ ma+ 3 dhAtune lAgelA) cuTu (mana) pratyAyano (karaNa arthAt sAdhana e) artha baMdha besato nathI, kAraNa ke jenA vaDe zabdonuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che te vyAkaraNa, paraMtu zabda vaDe kaMI ja spaSTa karavAmAM AvatuM nathI. to pachI zenA vaDe (zabdonuM spaSTIkaraNakaravAmAM Ave che)? sUtra vaDe. (to pachI) "mAM raheluM e arthamAM thatA taddhitanuM zuM? to vyAkaraNamAM raheluM sUtra te vaiyAvarA (e udAharaNa)mAM vyAkaraNa zabdane mAM raheluM e arthamAM lAgelo taddhita pratyaya ( ma) baMdha besato nathI, kAraNa ke sUtra zabdamAM raheluM nathI. tyAre kayAM raheluM che? sUtramAM (arthAt sUtrapAThamAM raheluM che). 'e kaheluM vagere arthanA taddhita pratyayo paNa baMdha besatA nathI ||13. pANinie uccAreluM te paganIyama deg (te ja pramANe) mAparAm rAtanam aa (vagere udAharaNo) mAM "e kaheluM e arthanA taddhita pratyayo baMdha besaze nahIM, kAraNa ke zabdo pANinie sarva prathama uccArelA nathI. to pachI temaNe zuM uccAryuM che? sUtro ( uccAryA che). kimarthamidamubhayamucyate bhave proktAdayazcataddhitAH iti| na proktAdayazca taddhitA ityeva bhave'pi taddhitazcoditaH syaat| purastAdidamAcAryeNa dRSTaM bhave ca taddhitaH iti ttptthitm| tata uttarakAlamidaM dRSTaM proktAdayazca taddhitAH iti tadapi ptthitm| na cedAnImAcAryAH sUtrANi kRtvA nivartayanti // ayaM tAvadadoSaH yaducyate zabde lyuDarthaH iti| nAvazya karaNAdhikaraNayoreva lyuT vidhiiyte| kiM tarhi / anyeSvapi kArakeSu kRtyaluTo bahulam iti| tadyathA praskandanaM prapatanamiti / athavA zabdairapi zabdA ma ja taddhitA (mAM raheluM) e arthamAM taddhita ane proviyazca taddhitA ("e kaheluM) e arthamAM taddhita' ema be bhinna (vArtiko) nuM vidhAna zA mATe karyuM? ane ghoviyazca taddhitA eTaluM ja kahevAthI mane (e arthamAM kahela) taddhitano paNa samAveza na thAta ? AcArye pahelAM mane e arthamAM) taddhita joyo ane teno ma va taditA e (vArtika rUpe) pATha karyo. # nyunuM vidhAna (rAdhirAyoe sUtrathI) karaNanA arthamAM kareluM che paNa zabdanuM to potAnuM spaSTIkaraNa karavAnuM che tethI te karma che, karaNa nathI pariNAme yuno (karaNa e) artha baMdha nahIM bese. 89 eTale ke vyAkaraNa" no artha 'zabda laie to. 00 ' pANinie uccAreluM te pANinIya " ema tena kom e artha batAvavA mATe lagADavAmAM AvatA anya vagere pratyayo sArthaka nahIM thAya, kAraNa ke vyAkaraNano artha zabda laie to pANinIyam no artha 'pANinie uccArelo zabda ema thaze, paraMtu zabdo sarva prathama pANinie uccAryA nathI tethI tene prottam e arthamAM lAgelo maLu nirarthaka thAya che. For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te pachI tenA zomAM e arthamAM taddhita pratyayo joyA eTale provithatha taddhitA e (vArtika) no pATha karyo, kAraNa ke AcArya eka vAra sUtro banAvIne tamane) phoka karatA nathI. jo vyAkaraNa' no artha zabda laie to ( 'karaNa" nA arthamAM) nyu baMdha besato nathI". e doSa Avato nathI, kAraNa ke yud -nuM vidhAna hamezAM karaNa ane adhikaraNanA arthamAM ja karavAmAM AvatuM nathI. to pachI bIjA kayA arthamAM karavAmAM Ave che)? bIjAM kArakonA arthamAM paNa nyum (nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che, jemake Rtyanyuro vahun ! (hRtya ane nyum vividha kArakonA arthamAM lAge che. dA.ta. prAntana, prapatana ( vageremAM apAdAnanA arthamAM che.) athavA to zabdo dvArA paNa zabdonI vyaakriynte| tadyathA gaurityukte sarvasaMdehA nivartante nAzvo na gardabha iti // ayaM tarhi doSaH bhave proktAdayazca taddhitAH iti / evaM tarhi-- lakSyalakSaNe vyAkaraNam // 14 // lakSya lakSaNaM caitatsamuditaM vyAkaraNaM bhvti| kiM punarlakSya kiM lkssnnm| zabdo lakSya sUtra lkssnnm| evamapyayaM doSaH samudAye vyAkaraNazabdaH pravRtto'vayave noppdyte| sUtrANi cApyadhIyAna iSyate vaiyAkaraNa iti| naiSa dossH| samudAyeSvapi zabdAH pravRttA avayaveSvapi vrtnte| tadyathA pUrve pAJcAlAH uttare paanycaalaaH| taila bhuktam ghRtaM bhuktam zuklo nIlaH kRSNa iti| evamayaM samudAye vyAkaraNazabdaH pravRtto'vayave'pi vartate // athavA punarastu suutrm| nanu coktaM sUtre vyAkaraNe SaSTyartho 'nupapanna iti| naiSa dossH| vyapadezivadbhAvena bhaviSyati // samajUtI ApI zakAya che. ( arthAta "sAdhana" nA arthamAM juduM yogya TharI zakaze) jemake nauH arthAtu 'baLada' ema kahevAmAM Ave tyAre sarva saMdeha dUra thAya che ane samajAya che ke, A ghoDo nathI, gadheDo nathI; to pachI "mane temAM raheluM) nA arthamAM ane vizva taddhitA | ('e kaheluM' e arthamAM)taddhito baMdha besatA nathI" e doSa Ubho raheze. ema hoya to-- 1 vArtikakAre pahelAM tatra mavA e sUtrano khyAla karIne mane ja tatiH e vArtikanI racanA karI tyAra pachI temane tena prom || e sUtra pramANenA taddhitano vicAra Avyo eTale temaNe provitha taditA e vArtika racI. tenA karatAM prozci taddhitA ema eka ja vArtika kema na karI, kAraNa ke zo mAM mavA no samAveza thaI jAya che tethI punarukti TALI zakAta, ema zaMkA che. paraMtu ekavAra vArtika racyA pachI teo tene rada karatA nathI tethI punarukti thavA dIdhI che. ahIM ne- - -nivartinti nA arthanI bAbatamAM kaMIka matabheda jovAmAM Ave che: 1) "He has not desisted yet? teo (vArtika karyA pachI) aTakyA nathI --ka.re.(pR. 123), 2) su.zA.mAM mudaNa kSati jaNAya che. "Acaryas do not stop after writing the sutras without revising them." (bhA.1,pR.75). vAstavamAM AcAryono Azaya vyutpatti karavAno hoya che tethI jenuM spaSTIkaraNa karavAnuM hoya te vize tatpara hoya che. tema karavAmAM koi bhAre doSano saMbhava na hovAthI teo lAghava mATe atyAdara rAkhatA nathI. tethI be bhinna vArtika karI ane ekamAM ja beno samAveza na karyo.. [juoH pra.u.ane chA.(pA.TI.1) pR.70] 92 ravi pAyo e sUtra pramANe cuTuM lAgIne sUSmadrazcanaH [(baLataNa kApanuM sAdhana) e karaNanA arthamAM] govAhanI [(doNI ) e adhikaraNanA arthamAM] , paraMtu tyayuro vahukam e sUtra pramANe anyatra paNa cuTuM lAge che. jema ke rAnamAMnanA rAjyo ema karmanA arthamAM, praznanam ( prati mata), prapatanam e zabdo apAdAnanA arthamAM put lAgIne thayA che. (juoH kA.nyA. bhA.3.pR.85). nAgeza kahe che ke praznana vagere mImAri gaNanA che tethI apAdAnanA arthamAM te aniyamita rIte thAya che, chatAM mImoDapa e sUtra nyuro vahun e sUtrano spaSTIkaraNa che. kA.mAM prapatana no mImAri mAM pATha che, paraMtu bannaH no pATha nathI. si.kI.mAM gaNapAThamAM te che, vaLI mImAra e AkRtigaNa che. 9 arthAt sAdhana" nA arthamAM nyu yogya TharI zakaze, kAraNa ke zabdadArA ja zabdanA arthanuM spaSTIkaraNa thAya che eTale ke tenAthI je viparIta leya tenI vyAvRtti thAya che ane saduza heya tenuM grahaNa thAya che. jema ke gaLe godaDIvALA padArthane vize 28 For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSya ane lakSaNa (banne) vyAkaraNa thazall14|| lakSya ane lakSaNa banne maLIne vyAkaraNa thaze.paNa lakSya eTale zuM ane lakSaNa eTale zuM? "zabda" e lakSya che, jayAre 'sUtra" e lakSaNa che. Ama hovA chatAM A doSa Avaze, kAraNa ke samudAya (arthAt vyAkaraNa) nA arthamAM prayojAto zabda avayava (arthAt sUtra) ne lAgu nahIM paDe, jo ke sUtrono abhyAsa karanArane paNa vaiyAkaraNa gaNavo joie. e doSa nahIM Ave, kAraNake samudAyanA arthamAM prayojAtA zabdo avayava mATe paNa prayojAya che, jema ke pUrve pATA (pUrvano pAMcAla deza) sattare patriA (uttarano pAMcAla deza), tai4 mum (tela khAdhuM), pRta mum (ghI khAdhuM), sunItraH MH (zveta,nIla,kALo vagere). e ja rIte samudAyanA arthamAM vaparAtI vyAkaraNa" zabda avayava (arthAt sUtra tema ja zabda)no artha paNa batAve che. athavA to vyAkaraNa"no artha sUtra levAmAM paNa vAMdho nathI.paNa ame kahyuM to kharuM ke vyAkaraNano artha 'sUtra' laIe to (vyAkaraNanuM sUtra' e prayogamAM) SaSThI vibhaktino artha baMdhabesato nathI. e doSa nahIM Ave.vyapadezivabhAvathI (SaSThIno yadapyucyate zadvApratipattiriti na hi sUtrata eva shbdaanprtipdynte| kiM tarhi / vyaakhyaantshceti| parihRtametattadeva sUtra vigRhita vyAkhyAnaM bhvtiiti| nanu coktaM na kevalAni carcApadAni vyAkhyAnaM vRddhiH At aijiti| kiM tarhi / udAharaNaM pratyudAharaNaM vAkyAdhyAhAraH ityetatsamuditaM vyAkhyAnaM bhvtiiti| avijAnata etadevaM bhavati / sUtrata eva hi zabdAn prtipdynte| Atazca sUtrata thavA yo sUtra thayennAlo hota . 'maya nauH' ema kahevAmAM Ave tyAre anya vAcaka zabdonI nivRtti thAya che ane Ama eka udAharaNa prastuta karyuM che te uparathI tenA jevA anya sarva zabdonI pratIti thAya che. e ja rIte "jenA vaDe spaSTIkaraNa thAya te vyAkaraNa' ema vyutpatti karIe to paNa zabda dvArA zabdanuM spaSTIkaraNa thAya che mATe vyAkaraNano artha zabda karIe to paNa te spaSTIkaraNanuM sAdhana hovAthI sAdhanavAcI nyubaMdha bese che. pITIH zabda samagra pAMcAla deza mATe prayojAya che, paraMtu pUrve pATA uttare pacITA vageremAM samagra deza mATe na vaparAtAM mAtra pUrva ke uttara bhAga mATe prayojAyo che. ahIM ekadeza upara samudAyano Aropa karyo che. te ja rIte tai4 mun pUrva mut| vageremAM tela ke ghI auSadha tarIke thADI mAtrAmAM levAmAM AvyAM hoya athavA tela ke ghIvALo padArtha khadho hoya, ekaluM tela ke ghI na khAdhuM hoya to paNa taim, dhRtam vagere zabdo prayojAya che. te pramANe judA nI vagere prayogomAM paNa samagra vastu zveta ke nIla na hoya, teno thoDo bhAga anya varNano hoya, to paNa te vastu vize zu naH vagere prayoga karavAmAM Ave che. jema vanano eka bhAga ja puSita thayo hoya chatAM "puSita vana" ema prayoga thAya che .A sarva prayogomAM ekadeza upara samudAyano Aropa thayo che tema vyAkaraNa zabda samudAyanA arthamAM che tema tenA avayavanA arthamAM paNa che. arthAt pradhAnane anulakSIne je vyavahAra thAya che te gauNane paNa thaI zake' e nyAye arthAt pradhAnabhUta (avayavIka vyAkaraNa) ne vize thato vyavahAra gauNabhUta (avayava sUtra) ne vize paNa thai zakaze.sAmAnyataH koi padArthane mATe viziSTa nAma (vyArA) ApavAmAM Ave tyAre te mATe khAsa kAraNa hoya che. A rIte kAraNavazAt mukhyArthamAM jene mATe vyapadeza karavAmAM Ave te padArtha vyapadezI kahevAya. keTalIka vAra koi padArthane anulakSIne A prakArano vyapadeza karavA mATe kaMI kAraNa na hoya tema chatAM tene vize e prakArano vyapadeza karavAmAM Ave che. AvA prasaMge je vyapadezI nathI tene vyapadezI jevo gaNIne je prayoga karavAmAM Ave che te vyapadezirbhAva. jema ke rAhu ane tenuM mAthuM e eka ja vastu che (kAraNa ke mAthAvALA bhAgane ja rAhu kahevAmAM Ave che). chatAM rANoH ziraDI ema prayoga thAya che. ahIM rAhu e zabda samudAyavAcI tarIke ane zira e zabda avayavavAcI tarIke laine prayoga karavAmAM Avyo che tethI ja banne eka hovA chatAM bheda hoya tevo vyavahAra thayo che. te rIte cAritrya sUtram e prayogamAM paNa vyAkaraNa zabda vaDe spaSTIkaraNanA kAryamAM zAstra karaNa che tema sUcavAya che. jayAre sUtradhArA zAstranuM samudAya svarUpa batAvAya che. saMsAramAM paNa koi vyaktine aneka putra hoya to game te putrane jayeSTha ke kaniSTha kahI na zakAya paNa je sauthI moTo hoya tene jayeSTha ane sauthI nAno hoya tene kaniSTha kahe che. paraMtu koine eka ja putra hoya to tene jayeSTha ke kaniSTha ema kavacit kahe che, kAraNa ke tyAM jayeSTha vagere vyapadeza karavA mATe koI kAraNa nathI mAtra vyapadezivambhAvane AdhAre tevo vyavahAra karavAmAM Ave che. (juoH bharyuM.pR.48; 5.ze.vA, pR.109 ; gadA pR.59 ; pra.u.pR.72). For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kimartho vrnnaanaamupdeshH| artha) baMdha besaze.vaLI je kahyuM ke zabdano bodha nahIM thAya e bAbatamAM) kahevAnuM ke sUtra dvArA ja zabdonuM jJAna thAya tema nathI . to zAthI thAya che? vyAkhyAna dvArA paNa thAya che." parantu sUtranA zabdone chUTA pADavAmAM Ave te vyAkhyAna thAya" ema kahIne ame tenuM khaMDana karyuM hatuM. ame paNa (pratyutaramAM) kahyuM hatuM ke kevaLa chUTAM pADelAM pado e vyAkhyAna nathI. to pachI vyAkhyAna eTale zuM? udAharaNa, pratyudAharaNa, vAkayamAM khUTatA zabdo pUravA e sarva maLIne vyAkhyAna thAya che. A pramANe to je ajJAnI che tene mATe jarUrI che.... kharuM jotAM zabdonuM jJAna to sUtro dvArA ja thAya che. tethI sUtrane avagaNIne koI bIjuM ja) kahe te svIkArAze nahIM. to have A ( zivasUtromAMnA) vargono upadeza zA mATe karavAmAM Ave che? vRttisamavAyArtha upadezaH // 15 // vRttisamavAyArtho varNAnAmupadezaH krtvyH| kimidaM vRttisamavAyArtha iti| vRttaye samavAyaH vRttismvaayH| vRtyartho vA samavAyaH vRttismvaayH| vRttiprayojano vA samavAyaH vRttismvaayH| kA punrvRttiH| varNAnAmAnupUryeNa snniveshH| atha ka updeshH| uccaarnnm| kuta etat / dishiruccaarnnkriyH| uccArya hi varNAnAha upadiSTA ime varNA iti| anubandhakaraNArthazca // 16 // anubandhakaraNArthazca varNAnAmupadezaH krtvyH| anubandhAnAsajhyAmIti / na hyanupadizya varNAnanubandhAH zakyA AsaGktam / sa eSa * varNAnAmupadezo vRttisamavAyArthazcAnubandhakaraNArthazca / vRttisamavAyazcAnubandhakaraNaM ca prtyaahaaraarthm| vRtti samavAya mATe upadeza che I 15aa ja 9% e udAharaNa, pratyudAharaNa vagere to je kazuM na jANato hoya arthAt koi paNa prakAranI bhUmikA vagarano hoya tene mATe che. vAstavika rIte to zabdanuM jJAna sUtra dvArA ja thAya che. te mATe vyatireka dRSTAnta ApatAM kahe che ke je sUtrathI viparIta kahe tene koi svIkAratuM nathI. te kAraNe paNa siddha thAya che ke sUtra dvArA ja zabdono bodha thAya che. mAtaca = mataza hato. arthAt eTalA mATe. zA.re mAne che ke ahIM zleSa dvArA mAtA e sUtrano ullekha karIne sUcave che ke kevaLa sUtra dvArA mULa vyAkhyAnano bodha thAya che.(pa.129). vAstavamAM bhAgAkAra A prakArano prayoga aneka vAra kare che (juo : matakSata vatta-dakSati (1-4-50 uparanuM mahA.bhA.). nAHi na ma te (kathana) nathI svIkArAtuM. na tat (gRhAta) (bhartu.) arthAt evA usUtra kathanano koi svIkAra karatuM nathI. naHi guuto anya rIte paNa samajAvavAmAM Ave che : usUtra kathana artha rahita hovAthI te mAtra ghoSa rUpa ja che (nA = ghoghATa samuM ja che.) (pra.pR. 72) loka vyavahAramAM ka, kha, ga vagere mULAkSaro rUpa kakkAnA pATha dvArA paNa vaNanuM jJAna maLI zake che pachI mAhezvara varNasamApnAyanuM zuM prayojana che? vaLI vaNanA upadeza dvArA koI sAdhu zabdanuM anuzAsana thatuM nathI to pachI mahAdeve pANinine A varNasamApnAyano upadeza zA mATe karyo? e pUchavA mAge che. ja vargonuM potAnuM svarUpa nizcita karavA mATe temano upadeza karavAmAM Avato nathI, paraMtu viziSTa AnupUrvI--niyatakama-- mATe te jarUrI che. A kamane kAraNe zAstramAM paNa upayogI thAya te mATe temano upadeza karavAmAM Avyo che ethI lAghavapUrvaka, saraLatApUrvaka zAstrapravRtti thai zake.ahIM zimi vRttisamavAya ti? ema pATha laizuM? ema ceTarjI prazna kare che. (pR.105). vRttave samavAya e mAtra spaSTIkaraNa che, vigraha nathI, kAraNa ke vRttisamavAya e azvAsaH nI jema SaSThIsamAsa che. vRArtha samavAya e zAkapArthivAdi (madhyamapadalopI) pramANeno vigraha che. ahIM vRtti eTale zAstranI pravRtti. te mATe samavAya arthAta vargono viziSTa kama nimittabhUta che. viziSTa sannivezane pratApe ja ratha: jevAmAM yathAsaMkhya pravRtta For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttisamavAya mATe vargono upadeza karavo jarUrI che. "vRttisamavAya mATe e vaLI che? vRtti mATe no samavAya, vRtti artheno samavAya, athavA vRtti jenuM prayojana che te samavAya. parantu vRtti eTale zuM? vyAkaraNa zAstranI pravRtti te' vRtti'. to pachI samavAya' eTale zuM? varNone amuka kamapUrvaka goThavavA te samavAya. to pachI 'upadeza" eTale zuM?99 upadeza eTale uccAraNa. te kevI rIte ? "tirA ' dhAtu "uccAravuM e arthano che. varSo nuM uccAraNa karIne (uccAranAra) kahe che", A varNono upadeza karyo (arthAt uccAravAmAM AvyA)*. anubandha racavA mATe paNa 00 (varNo no upadeza karavAmAM Ave che) . 16 anubandho lagADI zakuM ema vicArIne anubaMdha lagADavA mATe varNono upadeza karavo paDyo , kAraNa ke varSono upadeza karyA vinA anubandha lagADI na zakAya.Ama A vargono upadeza vRtti samavAya (arthAt zAstranI pravRtti thai zake te dRSTithI varNone viziSTa kramapUrvaka goThavavA) mATe tema ja anubandha karavA mATe che ane viziSTa kamamAM varSone goThavavA temaja anubandha racavA e pratyAhAra' (banI zake te) mATe che. pratyAhAro vRtyarthaH // iSTabuddhyarthazca vrnnaanaamupdeshH| iSTAnvarNAnbhotsya iti / na hyanupadizya varNAniSTavarNAH zakyA vijJAtum // iSTabuddhyarthazceti cedudAttAnudAttasvaritAnunAsikadIrghaplutAnAmapyupadezaH // 17 // iSTabuddhyarthazceti cedudAttAnudAttasvaritAnunAsikadIrghaplutAnAmapyupadezaH krtvyH| evaMguNA api hi varNA iSyante ||aakRtyupdeshaatsiddhm // AkRtyupadezAtsiddhametat / avarNAkRtirupadiSTA sarvamavarNakula grhiissyti| tthaivrnnaakRtiH| tthovrnnaakRtiH| pratyAhAra zAstranI pravRtti thai zake te mATe che. iSTa vargonuM jJAna thAya te mATe paNa 02 varNono upadeza jarUrI che, jethI huM iSTa vaNano bodha karAvI zakuM, kAraNa ke vargono upadeza karyA vinA iSTa varNo jANI zakAya nahIM. thai zake che athavA vRtti yoganaH samavA : arthAt zAstrapravRtti e jenuM prayojana che te samavAya, kAraNa ke samavAya zAstrapravRttinuM paraMparayA nimitta che.dA.ta. mana: sava DhIHA jevA zAstranI pravRtti san pratyAhAra upara avalaMbe che, pratyAhAra mAhityena 0 upara AdhAra rAkhe che ane teno AdhAra samavAya-- vargonA viziSTa kama upara che. Ama samavAya pratyakSa nahIM paNa parokSa rIte zAstrapravRttinuM nimitta che. che koi kriyA pUrNa thAya te pachI tene anulakSIne koI zabda prayoga karavAmAM Ave to te zabda te kriyAno vAcaka che tema samajAya che.bAhANo nA jamyA pachI ke pravezyA pachI kahevAmAM Ave ke bAhmaNo jamyA athavA bAhmaNo pravezyA, to te uparathI jamavuM ane pravezavuM e dhAtuono artha cokkasa samajAya che. tema ahIM paNa vargonuM uccAraNa karavAmAM Ave te pachI tarata ja koi pUche ke varSono upadeza zA mATe, to te uparathI samajAya che ke virA dhAtu uccAraNa karavuM" e arthano che. 100 anubandhakaraNa (arthAt anubampa lagADavo te) vyAkaraNazAstranI pravRttinuM Avazyaka aMga che tethI anabandha jarUra lagADavo joie, paraMtu upadeza vinA te thai zake nahIM. ion vistRtano saMkSepa eTale pratyAhAra (pratyAyitte vaLaf g), viziSTa prakAranA varNasanniveza ane anubandho vinA rirana 0 e sUtra pramANe mad vagere pratyAhAra thaI zake nahIM, tethI ja bhASyakAra kahe che : vRttisamavAyAzcAtuvanyavarane 2 prtyaahaaraarthm| 102 vuthaIzva vartAnAmuvADA e vAkyane keTalIka AvRttiomAM bhinna vArtika tarIke ApyuM che. (juoHni.sA. 5.73; zA.re.pR.135; ke.vI.aM.pR.47; cAru.pR.46; su.zA.pR.80; go.zA.pR.38).jayAre anya (juo ki.pR.13 vA.zA.ma. pR. 29 , hi.43 ceTarjI pR. 107 caukhapR.81) mAM vArtika tarIke lIdhuM nathI paNa bhASyakAranuM vidhAna gayuM che.kadAca manuvanya - zaraNArthazA nI jema hRSTadyutharthazA eTalI ja vArtika haze tema sUvucarthati relAtta 0 e AkSepa vArtika uparathI lAge che. kAraNa ke temAM eTalo ja bhAga lIdho che ane raSTatu- - - vanAmupavA e te lupta vArtika uparanuM bhAgya che. varNAno upadeza Avazyaka che te uparathI samajAya che ke te upadezamAM je (kala vagere doSarahita rIte vaNa uccAravAmAM AvyA hoya te prakAranA varSo ja sAdhu ane tethI viparIta hoya te asAdhu che ane tethI upadezamAM nirdezyA pramANe ja vaNe prayojavA joie. uparAMta akSarasamApnAyanA upadezadvArA abhyAsa karanArane iSTa vargono bodha thai jAya che tethI tene kakkA (mAtRI) no abhyAsa karavAnI jarUra rahetI nathI. ahIM moghe (ki.pR.13; vA.zA.ma.pR.29 , hipR.43; ke.vI.e.pU.47; For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ISTa vargonA jJAna mATe (upadeza jarUrI hoya) to udAtta, anudAtta, svarita, anunAsika, dIrgha, Duta vagereno paNa upadeza(karavo joie) / 17aa 103 ISTa vargonA jJAna thAya te mATe varSono upadeza karavAmAM Ave che ema ja kaho to pachI udAtta, anudAtta, svarita, anunAsika, dIrgha, Duta vagere guNo vALA vargo paNa iSTache mATe teonuM paNa uccAraNa karavuM jarUrI che. jAti sUcavatA varNono upadeza karyo hovAthI (udAtta vagere) siddha thAya che. jAti sUcavatA varNono upadeza karavAmAM Avyo che tethI e (udAtta vagere paNa) siddha thAya che. e varNanI mULa jAtino upadeza karavAmAM Avyo che te dvArA ma (varNa)nA samagra kuLanuM kuLanuM (arthAt sva, dIrgha, Duta, udAtta, anudAtta, svarita, anunAsika vagerenuM) grahaNa thAya che. te ja rIte TU varNa ane 3 varNanI jAti no upadeza karyo che te uparathI temanA samagra kuLanuM grahaNa thAya che). AkRtyupadezAtsiddhamiti cet saMvRtAdInAM pratiSedhaH // 18 // AkRtyupadezAtsiddhamiti cet saMvRtAdInAM pratiSedhaH vktvyH| ke punaH sNvRtaadyH| saMvRtaH kalaH dhmAtaH eNIkRtaH ambUkRtaH mardhAH prajJaH nirantaH pratiH 3pataH piUT: romarAH ti | apara Aha - grastaM nirastamavalambita nirhatamambUkRtaM dhmAtamatho vikmpitm| saMdaSTameNIkRtamardhakaM drutaM vikIrNametAH svaradoSa-bha vinAH iti // ato'nye vynyjndossaaH|| naiva dossH| gargAdibidAdipAThAtsaMvRtAdInAM nivRttirbhaviSyati // jo (varNanI) jAtinA uccAraNathI samagra kuLanI) siddhi thAya che ema kahezo to saMvRta vagereno pratiSedha karavo paDaze 18 104 (ISTa varNanI) jAtino upadeza karyo che tethI te varNanuM samagra kuLa) siddha thAya che ema kaho to (saMvRta vagere doSonuM paNa grahaNa thaze ane te na thAya mATe) saMvRta vagereno pratiSedha karavo paDaze.saMvRta vagere kayA che?saMvRtakala, bAta, eNIkRta, abUta, ardhaka, rasta, nirasta, pragIta,upagIta, viSNu ane romaza. ceTarjI pU.107) tema ja mosthAmade (ni.sA.pR.43 ; su.zA.pR.80; cAru.pR.46; zA.ze.pR. 135 ane go.zA. pR.38) e be pATha upalabdha che.nAgeza AmAMno bIjo pATha le che. te mokjhAma ane vijJAnam e bannene antarbhAvitaNyartha mAne che (arthAta anukrame ropazcima ane jJApathitum ema prerakanA arthamAM le che.).jo ke AgaLanI vArtika (16) mAM mAtAmi ema eka vacana prayojayuM che te uparathI ahIM moghe ema evacanAnta pATha hoya te ThIka jaNAya che. (ceTarjI pU.107). 100 varSonI pratIti to loka vyavahAra uparathI paNa thai zake paraMtu jo upadeza karavAmAM Ave to pachI udAtta vagereno paNa upadeza karavo paDaze e AzayathI ahIM kahe che ke ekazrutithI sUtrono pATha karyo hoya to udAtta vagere badhA svarono upadeza karavo paDaze. -kAra vagere vargonuM mAtra zravaNa thAya, paraMtu udAtta vagere svaronA vibhAga upalabdha na thAya tyAre vizruti thai kahevAya, kAraNa ke tyAre udAtta vagere svaronA bhedanuM tirodhAna thAya che juo kA. tema ja nyA.bhA.1,pR.315). mAhezvara sUtromAM ,t vagere vaNano ekazrutithI pATha karelo che, trasvaryathI(arthAt udAtta vagere pUrvaka bhedane anusarIne) nathI karyo. tethI jo trasvaryathI upadeza karyo hoya to paNa traNamAMthI ekanuM ja uccAraNa karyuM hoya tethI bAkInA be svaronuM uccAraNa karavuM Avazyaka che. Ama anabhijJa vyakti paNa udAtta vagere kevA hoya te samajI zake te mATe upadeza karavo jarUrI che 14varNono upadeza mukhyatayA AkRti arthAta jAtine anulakSIne karyo hoya to paNa vyakti vizeSano nirdeza thaze ja, kAraNa ke vyakti vinA jAtinuM uccAraNa karavuM azakya che. tema chatAM pradhAnatayA vivakSA jAtinI che vyaktinI nathI tethI anya vyaktionuM paNa grahaNa avazya thaze. sAvRtyuparAtsit e ki.(pR.13) vageremAM vArtika tarIke nathI ApI paNa ni.sA.(pR.73) vageremAM vArtika gaNI che. te yogya jaNAya che, kAraNa ke tenA upara bhASya che ane pachInI vArtikamAM eTalo bhAga AkSepa karavA mATe laIne kahyuM che ke AkRtinuM grahaNa karavAthI saMvRta, kala vagere doSayukta vargonuM paNa grahaNa thavAno prasaMga Ave. tema na thAya te mATe teno niSedha karavo paDaze. ros A doSo vize zakI.(pR.28) ane pra.u.(pR.74) mAM nIce pramANe samajutI ApI che : 32 For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjo ( vaiyAkaraNa)kahe che-grasta, nirasta, avalaMbita, nirhata, ambukRta, dhmAta,vikaMpita, saMdaSTa, eNIkRta, ardhaka, kruta ane vikIrNa e svaranA doSo che. tethI bhinna vyaMjananA doSo che. (saMvRtAdi doSayukta varNonuM grahaNa thAya) e doSa nahIM Ave. (pANinie) nahi ane vivi gaNamAM (zuddhano) pATha karyo che tethI saMvRtAdi doSo AvatA aTakaze. astyanyat gargAdibidAdipAThe prayojanam / kim / samudAyAnAM sAdhutvaM yathA syAditi / evaM tarhyaSTAdazadhA bhinnAM nivRttakAdi - kAmavarNasya pratyApattiM vakSyAmi / sA tarhi vaktavyA // liGgArthI pratyApattiH // liGgArthA sA tarhi bhvti| tattarhi vaktavyam / yadyapyetaducyate athavaitarhi anekamanubandhazataM noccAryamitsaMjJA ca na vaktavyAca vktvyH| yadanubandhaiH kriyate tatkalAdibhiH kariSyate // siddhatyevam / 107 parantu nvi gaNa ane viti gaNanA pAThanuM bIjuM prayojana paNa che. zuM (prayojana) che ? (e prayojana che ke) tethI ( garva jevA) varNa samudAyanuM sAdhutva siddha thAya.(r) jo ema hoya to jDa vagere doSanuM nivAraNa karatI aDhAra prakAranI avarNanI pratyApatti thAya che' ema kahIzuM. to pachI ' te (pratyApatti thAya) che' ema kahevuM joie. -potAne yogya uccAraNamAMthI bhraSTa thaine anya sthAnamAMthI udbhavelA varNane kala doSathI yukta gaNavAmAM Ave che . mAta- vadhAre paDatA bhyAsane kAraNe jyAre hasya varNa paNa dIrgha jevo lAge tyAre mAta doSa bane. ta- avyakta (bhatuM, pR.52), vizeSa rahita (arthAt saMdigdha) je aspaSTa levAthI saca thAya ke A te mo-kAra che ke te- kAra che. ta vyakta thayo hovA chatAM mukhanA aMdaranA bhAgamAM rahelo hoya tevo saMbhaLAya. ardha- dIrgha hovA chatAM hasva jevo saMbhaLAya. prasta- jIbhanA mULamAM pakDAi gayelo, keTalAkanA mata pramANe grasta eTale avyakta, je aspaSTa hoya che. niyata kaThora, tyati, prIta- sAmanI mAphaka jANe gAtA hoya tema uccArelo. zIta-gAna karatA hoya tema najIkanA varNanI jema uccArelo, divapna-yukA.)maza- gaMbhIra ciMta- anya varNathI mizrita niyaMta-zya. iSTa- dIrdhanI jema laMbAvIne uccArelo. viI"-najIkanA bIjA thoM sudhI phelAelo, keTalAkanA mata pramANe vikIrNa eTale eka hovA chatAM aneka hoya tema lAgato, ceTarjI sUcave che ke prasiddha AvRttiomAM nirhata pATha che, chatAM hRtam evo pATha chaMdanI dRSTie ucita che (pR.109) nanvimyo yag| e sUtramAM ullekhelA eti nA gaNapAThamAM so jeTalA zabdonuM parigaNana kareluM che. temAM 6, 6, u vagerenuM kala vagere doSarahita rIte uccAraNa kareluM che.(jema ke cazmAM mAM savAranuM, viSa mAM i-kAra, vikAranuM ane 3- kAranuM) A gaNamAM au ke te yukta zabda nathI . te ja pramANe tRSNAnantarthe vivikSyo's| e sUtramAM ullekhelA vivi gaNanA pAThamAM 45 karatAM vadhAre zabdonuM pariMgaNana kareluM che. temAM paNa doSarahita uccAraNa karyu che. ema mAnavAmAM Ave che ke uccAraNa dharNonuM nahIM paNa zabdarUpa varNasamudAyanuM ja karavAmAM Ave che ane zabdasamudAya varNono banelo hoya che. A samudAya kala vagere doSo na Ave te rIte ja uccAravAmAM Ave che, tethI (gargAdi-biThAdi rUpa samudAyanA pAThavAsa) saMskRta vagere doSonuM nivAraNa thai jAya che 7 ahIM pra.ane u.mAM matabheda che. tuM vagere zasainirdeza karavAthI gaLuM vagere sAdhu (" kala vagere doSarahita) bane che, paraMtu garca vagerenuM sAdhutva siddha nathI thatuM. Ama hovAthI gati pAThane pratApe rna vagere zabdomAMnA a-kAra vagerenA doSanI nivRtti thAya, paraMtu tenA uparathI rtya vagere je zabdasamudAya niSpanna thAya che temAMnA a-kArAdinA doSanI nivRtti na thAya. ti pATha hakikatamAM to pravidhi mATe che chatAM prasaMgavazAt sahAyanI doSa nivRtti paNa kare che (pra.). keTalAka pramANe samudAya eTale n vagere uparathI paga pratyaya lAgIne banelA (myuM vagere) samudAyanuM sAdhutva siddha thAya te mATe naMda pATha upayogI che tethI te kala vagere doSanuM nivAraNa na karI zake (u.). 106 33 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyApatti to cinTa mATe upayogI thaze.50 (kala vagere doSa rUpI) cinhanuM nivAraNa karavA mATe pratyapatti upayogI che. to pachI te kahevuM jarUrI che jo. e pramANe kahevAmAM Ave to paNa A judAjudA seMkaDo anubandho kahevAnI jarUra nathI. t saMjJA paNa kahevAnI jarUra nathI temaja tenA lopanuM paNa vidhAna na karavuM joie. (kAraNa ke) anubandho je kArya kare che te kala vagere dvArA thaze. A rIte kAma siddha thaze apANinIya tu bhavati // yathAnyAsamevAstu // nanu coktam- AkRtyupadezAtsiddhamiti cetsaMvRtAdInAM pratiSedhaH iti| parihRtametat gargAdibidAdipAThAt saMvRtAdInAM nivRttirbhaviSyati iti // nanu cAnyat gargAdibidAdipAThe pryojnmuktm|| kim| samudAyAnA sAdhutvaM yathA syAditi / evaM ta bhayamanena kriyate pAThazcaiva vizeSyate kalAdayazca nivrtynte| kathaM punarekena yatnenobhayaM lbhym| labhyamityAha / kthm| dvigatA api hetavo bhvnti| tdythaa|| AmrAzca siktAH pitarazca prINitA iti| tathA vAkyAnyapi dviSThAni bhavanti - zveto dhaavti| alambusAnAM yaateti| athavedaM tAvadayaM praSTavyaH kveme saMvRtAdayaH shruuyernniti| AgameSu AgamAH zuddhA ptthynte| vikAreSu tarhi / vikArAH zuddhAH ptthynte| pratyayeSu tarhi / pratyayAH zuddhAH ptthynte| dhAtuSu tarhi / dhAtavo'pi zuddhAH ptthynte| prAtipadikeSu tarhi / prAtipadikAnyapi zuddhAni ptthynte| yAni tayagrahaNAni praatipdikaani| kharuM paNa pANininI paddhatithI virudhdha thaze. tethI je pramANe sUtro racavAmAM AvyAM che tema ja cho rahyAM. paNa ame vAMdho UThAvatAM) kahyuM ke "jAtisUcaka vargonA upadezathI (udAttAdi) sidhdha thAya che." ema kahezo to saMvRta vagereno pratiSedha karavo paDaze. adri vidvAdri pATha dvArA saMvRta vagerenI nivRti thaze (ema kahIne ame) teno parihAra karyo che. paNa ame kahyuM to kharuM ke mAri viri nuM anya prayojana che tethI teno parihAra thayo gaNAya nahIM). (tame) zuM prayojana) kahyuM? zabda samudAyo zuddha kare te mATe (kari no pATha karyo che). to pachI A (ri vivAdri pATha) vaDe samudAyanuM sAdhutva temaja kala vagere doSanuM nivAraNa ema banne siddha thAya che. paNa eka ja yatna dvArA be kArya kevI rIte thai zake? to kahe che " thai zakaze". "kevI 108 paM.garaprasAda zAstrI mAne che ke ahIM pratyAttivanam athavA pratyAttivAnAtkiram | ema vArtika hovuM joie, uttara pakSanI hiphA tu pratyAttiH e vArtika uparathI jaNAya che ke A prakAranI pUrva pakSanI vArtika haze. (juoH ceTarjI pR.111,pA.TI.+). 19 potAnA svarUpamAMthI pracuta thayo hoya te pharIthI mULa svarUpane prApta kare te pratyapatti (svarUpadi pravutastha punattastrAtaH pratyAttiH | nyA.bhA.1,pR.25) arthAt doSayuktane sthAne doSarahitano Adeza thAya che.jema aSTAdhyAyInA antima sUtra ma ma mAM -kAranI pratyApatti karIne vistRta mU-kAra saMvRta thAya che tema kahyuM che, ane ahIM mU-kAra mAtra dRSTAnta rUpe Apyo che tethI e rIte 2 2 3 3 ema darekanI pratyapatti karavAmAM Avaze ema bhAva che (chA.) pramANe varNa mAtranI pratyApatti vacana kahevuM paDaze. 10 pANinie Atmapada vagere sUcavavA mATe dhAtuo sAthe , - vagere cihanono prayoga karyo che, tene sthAne jo kala vagerene A prakAranAM cihana tarIke prayojavAmAM Ave (eTale ke anuvAhita mAtmAmA ema na kahetAM rAtmane , svaritagitaH mizrAne kiyA+o ema na kahetAM dhyAtamika ziyA ane mArAnta Tavitau ema na kahetAM mAyansa ppAto ema kahevAmAM Ave che to jayAM kala, dhyAta vagere cihano lagADavAmAM AvyAM hoya (jema ke TU ne 3-kAra lagADavAne badale tenA hR-kArano kala doSayukta pATha karyo hoya, tyAM te te dhAtu doSayukta svarUpa tyajIne mULa svarUpe prApta kare che e darzAvavA mATe pratyApatti karavI paDaze. Ama varNI prakriyA dazAmAM kala vagere doSayukta raheze, paraMtu prayogamAM to zuddha raheze, kAraNa ke zAstrAnta karelI pratyapatti sarva zAstrIya kAryo mATe asiddha banaze ane te rIte prakriyAdazAmAM doSano Azraya levA chatAM saMpUrNa thaelA rUpamAM koi doSa nahIM rahe.(za.kapR.25) | varNasamAsnAyanuM samarthana karatAM eka doSano parihAra karavA jatAM samagra zAstranuM judI ja rIte vyAkhyAna karavA rUpa bhAre prayatna karIne tene badalavuM e to vichIthI Darelo nAsatAM nAsatAM jherI nAganA mukhamAM paDe tevI gata che. __34 For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rIte?" (kAraNa ke ) kAryo (keTalIka vAra) be prayojanathALAM paNa hoya che. jema ke 'AMbA pAyA ane pitRone tRpta karyA," te ja rIte vAkayo paNa be arthavALAM hoya che. jema ke zveto dhAti / ' ahaMnuttAnAM yAtA / athavA to A zaMkAkArane e pUchavuM joie ke A saMvRta vagere doSayukta parNo) nuM zravaNa karyA thavuM joie? AgamomAM. Agamono zuddha pATha karavAmAM Ave che. to pachI vikArAmAM karavAmAM Ave che). vikAseno (paNa) zuddha pATha karavAmAM Ave che. to pachI pratyayomAM (karavAmAM Ave che). pratyayono (paNa) zuddha pATha karavAmAM Ave che. to pachI dhAtuomAM karavAmAM Ave che). dhAtuono paNa suddha pATha karavAmAM Ave che. to pachI prAtipadikomAM (zravaNa thAyache) prAtipadikono paNa suddha pATha karavAmAM Ave che. to pachI ( vitya vagere) je " (prAtipadiko)nuM (sUtra vageremAM) grahaNa karavAmAM na AvyuM hoya temAM (saMvRta vagere doSayukata svaronuM zravaNa thAya che). eteSAmapi svaravarNAnupUrvIjJAnArtha upadezaH kartavyaH zazaH SaSa iti mpra bhUt / palAzaH palASa iti mA bhUt / macako maJjaka iti mA // AgamAzca vikArAzca pratyayAH saha dhAtubhiH / uccAryante tatasteSu neme prAptA kalAdayaH // 1 // 12 bhASyamAM visA - to aA tA| be prayojanamAM rahelA. keTalAka hetuo be prayojana siddha karI zake che. jema ke AMbAne siMceluM pANI pitRonuM tarpaNa paNa kare eTale ke vRkSasiMcana rUpI dRSTa ane pitRtarpaNa rUpI dRSTa prayojana siddha kare, te pramANe gati ane vidyAvi pATha athavabhUta tema ja samudAyabhUta zabdo ema bannene lagatuM kArya siddha karI zake. koto pAvati -zveta (go) dhAtA dhoLiyo (baLada) doDe che. ane pA phattaH dhAti| kUtaro ahIMthI doDe che (bhartR pR.54), koi pUche ke koNa ane kevo doDe che ? to teno zvetaH dhAti| ema uttara maLatAM koNano uttara ane zvA vRtaH ema cheda karatAM zvetaH dvArA kevo eno uttara maLe che. ahaMnuttAnAM yAtA- ahaM vrukSAnAM yAtA / kayA dezamAM janAra che ane koNa samartha che ? e praznanA uttaramAM gataMtusAnAM pAtA| alaMbusa deza tarapha janAra che. e uttara che ane puSkaLa bhUsuM meLavanAra athavA pANI tarapha jvAne samartha ema paNa artha thaze, kAraNa ke pula e jaLavAcI zabda che. nirukta 5.1)(ceTarjI pU.115), Rcit pAnA ema pATha che (nA.). tethI vrukSa eTale jaLa laie to e pATha yogya che. * je zabdonuM sUtramAM grahaNa na karavAmAM AvyuM hoya tevA zabdonuM sAmAnya rIte taLavavo paham| e sUtra dvArA pANinie pratipAdana karyuM ja che ane spavataH pratezva sAm| ema kahIne vArtikakAre paNa sucavyuM che ke ziSTonA prayogane lakSamAM rAkhIne A prakAranA zabdomAM pratyaya ane prakRtinuM anumAna karavuM joie. tethI hitya e sAdhu che paNa tutya sAdhu nathI ema ziSTAe svIkArela prayoga uparathI samajAya che, te sivAya nathI samajAtuM. mATe nitya vagere catrachA zabdonA uccAraNa mATe sUtra zvAsa koI viziSTa prayatna karavAnI jarUra nathI, kAraNa ke ziSTono prayoga ahIM pramANabhUta che. Ama AkRti grahaNane lIdhe saMvRtta, la vagere doSa Apaze e dalIlanuM paNa pratyAkhyAna thAya che. tethI ja ante kahe cheH rAmAjI vinamA vagere. iti zrImadbhagavatpataJjaliviracitavyAkaraNamahAbhASye prathamAdhyAyaprathamapAdasya gurjarabhASAnuvAdasya taralATIkAyAM prathamamAhnikam // 1 // 35 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti zrImadbhagavatpataJjaliviracitavyAkaraNamahAbhASye prathamAdhyAyaprathamapAdasya gurjarabhASAnuvAdasya taralATIkAyAM prathamamAhnikam // 1 // A(prAtipadiko)no paNa svara, varNa, vagerenA anukramapUrvaka ja upadeza karavo joIe. jethI pharIH no uSaH pIrAH no pApa: 1 ane nava no mannA uccAra na thai jAya. Agamo, vikAro,pratyayo tema ja dhAtuono (sAkSAta) uccAra karavAmAM Avyo che tethI temAM kala vagere doSo AvatA nathI. zrI bhagavAna pataMjaliracita vyAkaraNamahAbhASyanA (gujarAtI anuvAdamAM) prathama adhyAyanAprathamapAdanuM prathama Ahinaka samApta .|1|| For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya Anika -- pratyAhArAhinaka 66 3 [ || | || OM ahAsya vivRtopaverA AvA prahaLA larthaH // // 1 akArasya vivRtopadezaH kartavyaH kiM prayojanam AkAragrahaNArthaH akAraH savarNagrahaNenAkAramapi yathA gRhiiyaat| kiM ca kAraNa na gRhNIyAt / mArkazvara tramAM) AkAra nuM grahaNa thai zake te mATe meM kAranuM vivRtta' uccAraNa karavuM joie. ||1|| tra-kArane " (mAhezvara sutramAM) vidyuta tarIke uccAravo jarUrI che. zA mATe? A kAranuM grahaNa thai zake te mATe arthAt tethI 4 vivRtta) a-kAra potAnA savarNa tarIke -kAranuM paNa grahaNa karI zake. -AranuM grahaNa zA kAraNeya na karI zake ? - prathama AnikamAM akSarasakhAnAyanA upadezane lagatI carcAmAM badhA varNono aviziSTa rIte vicAra karyo. have varSonA viziSTa svarUpanI dRSTie carcA karavAmAM Avaze. 1 g| vageremAM A, 2 ityAdi svara najIka najIka AvelA che chatAM saMdhi karI nathI tenuM zuM kAraNa che te vize....kI.(pR.30) mAM vistRta carcA karavAmAM AvI che. sUtro chAsa jevAM ja gaNAya che invata sutra manta ). tethI saMdhi nathI karI athavA A mAhezvarasUtro vincena sahetA| sAthe eka vAkya banAve che ane vAkyamAM saMdhi vivakSA upara AdhAra rAkhe che (vAvaye tu sA vizva maLe te ), nathI. saMdhi nathI karI. OM vivRttopadeza eTale vivRtaguNano upadeza.. ahIM guNa a-kAra rUpa svaranI apekSA rAkhe che chatAM sevavAmya tam| nI mAphaka samAsa thai zakyo che, kAraNa ke guNa nitya sApe hoya che tethI tenA guNI -kArano khyAla AvI zake che (mApesane gamavAnuM samAsaH / ) ane jema zukla guNanA saMbaMdhathI paTa zukla kahevAya che tema vidyuta guNane kAraNe a-kAra paNa vikRta kahevAya che. * AkAra e zabdamAM va| e vArtika pramANe anI pachI svArthe varNavAcI ma pratyaya lagADyo che paraMtu e sUtramAM a, haiM, vagere varga ja che chatAM ya lagADyo nathI, kAraNa ke temAM OM vagere varNavAI nathI arthAt ardhavat nathI, athavA sUtramAM viziSTa prayoga mATe parNono nirdeza nathI mATe paNa pratyaya nahIM lAge. ahIM to mAtra hama darzAvavano ja hetu che. athavA vargonuM . vagere vArdikamAM rogappA vukyuM vaDutam| e sUtramAMthI vartuLamU nI anuvRtti thAya che tethI te pratyaya anitya che. * spaSTa, ISatkRSTa, vidyuta ane saMvRta e cAra Abhyantara prayatno varNone savarNa saMjJA thAya ke na thAya te nakkI karavAmAM upayogI che. temAM a-kArano prayatna saMvRta che paNa jJa-kArano prayatna vivRta che. banne kaMThya hovA chatAM prayatna bhedane kAraNe savarNa na hovAthI ra4 Atam jevAmAM annaH savaLuM TIiH| pramANe dIrgha ekAdeza na thavAno prasaMga Avaze. te na Ave mATe vivRta upadeza karavAnuM kahe che. jo ke jAti pAnI dRSTie AkAra paNa anya jAtiyukta hovAthI tenuM -kAra dvArA grahaNa thaze, kAraNa ke mAtra kaMThamAMthI udbhavelo hovA uparAMta te svara che, jyAre vyakti pakSamAM vyaktiomAM pArasparika bheda hovAne kAraNe sUtramAMnA 7-kAra dvArA anyanuM grahaNa thai zakaze nahIM. Ama jJa- kAra dvArA potAnA savarNa jJa-kAranuM grahaNa thai zake eTale ke nrutyA svaprayatna savarNam| pramANe jenI savarNa saMjJA cai zakatI hoya tenuM savarNagrahaNa sUtra eTalo ke aNuvistAparvAna pAtratyayaH / e grahaNaka zAstrandArA grahaNa thai zake te mATe vivRtopadeza karavo jarUrI che.. * ahIM vi. raNam' mAM prAtikrikamAtranA arthamAM prathamA nathI, paraMtu 'nimitta, kAraNa, hetu vagereno sarvanAma sAthe prayoga thayo hetupu sarvAsA prApanzanam / ) e vArtika pramANe " smA hoya to moTe bhAge badhI ja vibhaktio AvI zake che - (nimitte . kAraNa ke e arthamAM prathamAno prayoga karelo che. vyaktipakSe vattu Atam jevAmAM doSa Avaze, kAraNa ke grahaNakazAstra hovA chatAM ad pratyAhAramAMnA saMvRta a-kAra dvArA vivRta prayatnavALA kAranuM grahaNa nahIM thai zake. jAtipakSamAM grahaNakazAstranI jarUra nathI tethI tenuM pratyAkhyAna kareluM che. 37 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivaarbhedaat| kimucyate vivArabhedAditi na punaH kaalbhedaadpi| yathaiva hyayaM vivArabhinna evaM kaalbhinno'pi| stymett| vakSyati tulyAsyaprayatnaM svrnnm| ityatrAsyagrahaNasya prayojanamAsye yeSAM tulyo dezaH prayatnazca te savarNasaMjJakA bhvntiiti| bAhyazca punarAsyAtkAlaH tena syAdeva kAlabhinnasya grahaNaM na punarvivArabhinnasya // kiM punaridaM vivRtasyopadizyamAnasya prayojanamanvAkhyAyata Ahosvit saMvRtasyopadizyamAnasya vivRtopdeshshcodyte| vivRtasyopadizyamAnasya pryojnmnvaakhyaayte| kathaM jnyaayte| yadayam a a ityakArasya vivRttasya saMvRtatApratyApattiM shaasti| naitadasti jnyaapkm| kAraNa ke (-kArano Abhyantara prayatna) vivAra hovAthI (saMvAra prayatnavALA X-kAthI) judo paDe che. vivAra rUpI Abhyantara prayatnamAM judo che ema kahyuM ane (uccAraNa) kALamAM paNa judo che tema kema na kahyuM? kAraNa ke jema mA-kAra (Abhyantara prayatna) vivArane kAraNe (-kArathI) judo paDe che tema tenA dIrgha uccAraNa) kALane lIdhe paNa (hasva uccAraNa kALavALA naM-kArathI) judo paDe che. e kharuM che. (vArtikakAra) kahevAnAM che ke "tutyAyapriyatna savam e sUtramAM mArca (mukha) zabdanuM grahaNa karavAnuM kAraNa e che ke mukhamAM jemanAM sthAna ane prayatna samAna hoya temane ekabIjAnA savarNa kahevAmAM Ave che. parantu (uccAraNa) kALa e AsyanI apekSAe bAhya che, tethI jeno uccAraNa kALa judo hoya tenuM savarNa tarIke grahaNa thaI zake, parantu vivAra (jevA Abhyantara prayatna) mAM bhinna hoya tenuM savarNa tarIke grahaNa thaI zake nahIM. parantu mAhezvara sUtramAM je vistRta mU-kArano upadeza karavAmAM Avyo che tenuM prayojana ahIM jaNAvavAmAM Ave che ke pachI e sUtramAM upadezelA saMvRta mU-kAra nuM vistRta uccAraNa karavuM joie evI dalIla karavAmAM Ave che? vivRta (-kAra) no upadeza karavAmAM Ave che tenuM ahIM prayojana jaNAvavAmAM Ave che. te kevI rIte jANI zakAya? kAraNa ke sUtrakAre e mA e sUtramAM vivRta -kAra mULa svarUpa prApta karIne saMvRta thai jAya che tema vidhAna karyuM che. e (sUtra) jJApaka nathI * vyatipakSamAM to anya prakAranA bheda paNa saMbhavita che, jema ke kAlabheda. jevI rIte me-kAra ane mA-kAra vacce Abhyantara prayatnanI bAbatamAM bheda che tema bannenA uccAraNakAlamAM paNa phera che. mU-kArano uccAraNa kAla eka mAtrA jeTalo che, jayAre mAkAra dimotrika che eTale ke kALanI dRSTie - kAra hasva che paNa mA-DAra dIrgha che tethI kAla bhedano ullekha karavo joie ema ahIM dalIla che. 4 jeo kALane kiyAthI bhinna nathI mAnatA temanI dRSTie kALa paNa prayatna thaze. kALa koI prasiddha parimANavALA viziSTadavyanI kiyA upara AdhAra rAkhe che. kUkaDo je rIte bole che te kriyAnA prasiddha parimANane AdhAre eka mAtrika, dvimAtrika vagerene hasva, dIrgha vagere saMjJA maLe che. Ama uccAraNa kALa AsyanI dRSTie bAhya che, jayAre vivRta vagere prayatna to AsthamAM ja utpanna thAya che tethI Abhyantara che eTalA mATe savarNa saMjJAmAM kALanuM grahaNa nathI karyuM jeo kALane kriyAthI bhinna mAne che temanI dRSTie nAbhi pradezamAM viziSTa prakArano prayatna karavAthI ochAvattA vAyune kAraNe hasya, dIrgha rUpI kALa niSpanna thAya che ane nAbhi AcathI bAhya che tethI kALa paNa bAhya che paraMtu vivRta vagere AsyavatI prayatna dvArA nIpaje che tethI Abhyantara che. * ahIM 'sUtrakAre vivRtano upadeza karyo che ane vArtikakAra to mAtra tenuM prayojana kahe che ema samajavuM ke pachI sUtrakAre vivRta upadeza. karyo nathI tethI vArtikakAra vAMdho uThAve che ema samajavuM e prazna che, eTale ke sUtrakAre vivRta mU-kArano pATha karyo che tenuM prayojana samajAvavA mATe prastuta vArtika che ke temaNe saMvRta -kArano upadeza karyo che te vivRta hovo joie,jethI mA-kAranuM grahaNa karI zake ema kahevAmAM AvyuM che? ma-kAranuM pratyakSa zravaNa thAya che chatAM vivRtano nizcaya karavo kaThina che tethI vivRta upadeza karyo hoya to paNa te zrotrenTiyathI grAhya na hovAthI vyAkhyAna (arthAt AcAryoe karela spaSTIkaraNa) vinA te samajavo zakya nathI.sUtrakAre eTale pANinie ema bhartuhari le che, jayAre udyota pramANe etihane AdhAre sUtrakAra te mahezvara athavA vedapuruSa. ' 10 jo akSarasamAsnAyamAM H-kAranuM saMvRta uccAraNa na karavAmAM AvyuM hoya to zAstrAnta sUtrakAre ma mA sUtraddhArA pratyApatti karI che (eTale ke vivRta - kAra saMvRta thaI jAya che tema kahyuM che) te nirarthaka banata, kAraNa ke je potAnA svarUpamAMthI prayyata thayo. ja nathI te mULa svarUpa prApta kare che ema kahevuM arthahIna che. Ama pratyAparivacana uparathI nakkI thAya che ke mAhezvara sUtromAM tathA te uparathI madhya cA vagere sUtromAM -kAranA anukaraNa rUpa je nirdezo che temAM tema ja azva, ma, artha vagere je zabdo prayojavAmAM Ave che temAM a-kAranuM vivRta uccAraNa karavAmAM AvyuM che. 28 For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asti hyanyadetasya vacane pryojnm| kim| atikhaTvaH atimAla ityatrAntaryato vivRtasya vivRtaH prApnoti saMvRtaH syAdityevamarthA prtyaapttiH| naitdsti| naiva loke na ca vede'kAro vivRto'sti| kastarhi / sNvRtH| yo'sti sa bhvissyti| tadetatpratyApattivacana jJApakameva bhaviSyati vivRtasyopadizyamAnasya prayojanamanvAkhyAyata iti| kaH punaratra vizeSo vivRtasyopadizyamAnasya prayojanamanvAkhyAyeta saMvRtasyopadizyamAnasya vA vivRtopdeshshcodyteti| kAraNa ke te sUtra uccAravAnuM bIjuM prayojana che. zuM prayojana che? mativaH matimaHi (jevAM)-mAM, antaratama hovAthI vivRta (-kAra)ne sthAne vivRta (ma) prApta thAya che teno saMvRta a-kAra thAya te pratyApattinuM prayojana che. A pramANe nathI . lokamAM ke vedamAM meM- kAra vivata che ja nahIM. te pachI kayo (ga- kAra lokabhASA ane vedamAM) che? saMvRta che. ane je heya te thAya. Ama 'saMvRta thai jAya che', ema kahevAthI sUcavAya che ke e 3 [ ! e sUtramAM je (ga-kAra) no vivRta upadeza karavAmAM Ave che tenuM (A vArtikamAM ) prayojana gaNAvavAmAM Ave che. to pachI (ahIM) -kArano vistRta upadeza karavAnuM prayojana kahevAmAM Ave, ke jeno upadeza karavAmAM Avyo che te saMvRta mU-kAranuM vivRta uccAraNa karavuM joie evI dalIla karavAmAM Ave, e bemAM phera zo che? na khalu kshcidvishessH| AhopuruSikAmAtra tu bhavAnAha saMvRtasyopadizyamAnasya vivRtopadezazcodyata iti| vayaM tu brUmo vivRtasyopadizyamAnasya prayojanamanvAkhyAyata iti // tasya vivRtopadezAdanyatrApi vivRtopadezaH savarNagrahaNArthaH // 2 // " (mati vava , mati mAtrA uparathI thatA) ativava , gatimAH vagere prayogomAM striyopasarnanazyA pramANe mA no hasva thAya che tyAM mA-kAra vivRta hovAthI tene sthAne aMtaratama hovAthI sthAneDAntaratA pramANe vivRta hasva X-kAra Adeza tarIke prApta thAya che. teno prayogamAM saMvRta ja thAya che te sUcavavA mATe gamI sUtra dvArA pratyApatti karavAmAM AvI che. AthI pratyAparivacana mAhezvarasUtramAM -kAranA vivRtopadeza che te vAtanuM jJApaka na thai zake. i2 vyAkaraNa zAstra to je prayojavAmAM Ave che tenuM anuzAsana kare che ane bhASA prayogamAM vivRta ma-kAra asaMbhavita che tethI (zAstramAM je vivRta -kAra upadezyo che teno) saMvRta ja thaze ema kahIne je pratyApatti karI che te vacana vivRtopadezanuM jJApana avazya karaze. bhartuhari ahIM judI rIte spaSTatA kare che? meM kahelA doSa bolanAranI bedarakArIne lIdhe thAya che. teTalA doSonA nivAraNa mATe pratyApatti karavI jarUrI che. vA vagere doSo che tene anulakSIne pratyApatti karavAmAM nathI AvI, kAraNa ke temanuM nivAraNa to nahi vivAdri pAThathI ja thAya che. te ja rIte prayogamAM -kAranA vivRtatvanI paNa mATe vivAdri pATha dvArA ja nivRtti thAya che. tethI pratyAparivacana avazya sUcave che ke pANinie ja vivRtanI pratijJA karI che. 18 jo ke prathama pakSe mAtra prayojana kahevAmAM Ave che, jayAre bIjAmAM vivRtopadeza vize kahevAmAM Ave che te rIte spaSTa dekhAya che chatAM vAstavamAM koi khAsa phera nathI paDato, kAraNa ke vivRtodrA e zabda pachI ta: e vAkyazeSa adhyAhAra laie ke vartavya e zabda adhyAhAra laine vAkya pUruM karIe to tethI zo phera paDaze? eTale ke vivRtano upadeza karyo che ema kahIe ke karavo joie ema kahIe to kazo phera paDato nathI. tethI kahe che ke te mAtra mAdhopuruSavA che. (maho e maham nA arthamAM che. mado puruSaH no mayUrarthasavaIyazcaT pramANe ('huM utkRSTa puruSa chuM, ema jene ahaMkAra thAya te, arthAt bIjA karatAM potAnI jAtane utkRSTa mAnanAra ahaMkArI' e arthamAM) samAsa thayo che. te uparathI manojJAbhyizrI pramANe bhAvavAcI pratyaya lAgIne gAdopuSiA (ahaMkArIpaNuM) e bhAvavAcaka nAma bane che. 39 For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasyaitasyAkSarasamAmnAyikasya vivRtopadezAdanyatrApi vivRtopadezaH kartavyaH / kvAnyatra / dhAtuprAtipadikapratyayanipAtasthasya / kiM pryojnm| savarNagrahaNArthaH / AkSarasamAmnAyikasya grahaNaM yathA syAt / kiM ca kAraNaM na syAt / vivArabhedAdeva / AcAryapravRttirjJApayati bhavatyAkSarasamAmnAyikena dhAtvAdisthasya grahaNamiti vadayamakaH savarNe dIrgha iti pratyAhAre' ko grahaNaM karoti / kathaM kRtvA jJApakam / na hi dvayorAkSarasamAmnAyikayoryugapatsamavasthAnamasti / naitadasti jJApakam / asti hyanyadetasya vacane pryojnm| kim| phera to prei nathI. mAtra ahaMkAra ja che. Apa kaho cho ke upadezavAmAM AvatA saMvRta (- kAra) nuM vivRtta uccAraNa karavuM joie ema A vArtikamAM dalIla karavAmAM Ave che, jayAre ame kahIe chIe ke vivRta (jJa-kAra) no upadeza karyo che tenuM kAraNa A vArtikamAM kahevAmAM Ave che. te ( Ja- kAra ) no" (mAhezvara sUtramAM ) vivRtopadeza karyo che tethI bIje paNa savarNanuMgrahaNa thai zake mATe vivRtano upadeza (karavo joie ) || 2 || akSara samAnAAyamAM( aham| e zivasUtramAM) jJa-kArano vivRta tarIke upadeza karyo che te uparAnta bIjAM sthaLoe AvatA (ga -kAra) no paNa vivRta tarIke ja upadeza karavo jarUrI che. bIjuM kayAM? dhAtu, prAtipadika, pratyaya ane nipAtamAM rahelA (f-kAra)no (vivRtopadeza kevo jarUrI che. zA mATe ? savarNanuM grahaNa thai zake mATe arthAt jethI akSarasamAsnAyamAMnA jJa-kAra vaDe anyatra (arthAt dhAtu vageremAM) rahelA meM varNanuM grahaNa thai zake. (te sivAya) sA mATe na thai zake ? vivArarUpa Abhyantara prayatnamAM bheda hovAthI ja na thai zake. AcAryanI paddhati sUcave che ke akSarasamAsnAyamAMnA a-kAra vaDe ja dhAtu vageremAM rahelA a-kAranuM grahaNa thai zake che, kAraNa ke temaNe aH savaLe tIrNaH / e sUtramAM ad pratyAhAranuM gRhaNa karyu che. (nahIM to sa ne badale jU pratyAhAra prota)." (sUtrakAranI e pahita) kevI rIte sUcana kare che? e rIte ke akSarasamAnAmAM be a-kAra kadApi sAthe AvatA nathI. e jJApaka nathI, kAraNa ke A pramANe kahevAnuM bIjuM kAraNa che. zuM (kAraNa) che ? "A bAbatamAM udyota noMdhe che ke sUtrakAre zAstrAnta pradghApatti karI che tethI ahIM vivRttodezanuM prayojana kahevAmAM Ave che ema svIkAravuM vadhAre sArUM che, kAraNa ke jo saMvRta rUpI (uddezya) kartA ja na hoya to teno saMvRta thAya che ema vidhAna karavuM barobara nathI arthAta pANinie prAraMbhamAM vivRtopadeza karyo che mATe ja ante pradghApativacana kahyuM che. x AgaLa kahyuM ke pratyApatti uparathI sUcavAya che ke aram| sUtranI jema prakriyA dazAmAM sarvatra jJa-kAra vivRta che e vAtane na jANanAra vyakti A rIte saMkA kare che. tenA kahevA pramANe pratyAhAramAMno akAra bhinna prayatnano hovAthI tenA dhArA saMvRtta akAranuM grahaNa nahIM thAya. tethI sa ne lagatAM dIrgha vagere kAryo nahIM thai zake. AthI tenuM paNa grahaNa thai zake te mATe sarve a-kAranuM vidyuta uccAraNa karavuM joie jethI zAti vageremAM zALAnAM vardhaka phaLana / pramANe daurya siddha thai zake. 16 sarjaH e pratyAhAramAMnA hU~ rUpI cihnathI jANI zakAya che ke A jJa-kAra akSarasamAsnAyamAMno che. jo dhAtu vageremAM rahelA - kAranuM te dvArA grahaNa na thatuM hota to sUtrakAra JaH ne badale H mUkIne phaH sarvo vIrghaH / ema sUtra karata. vaLI dareka uccAraNa vakhate varNa bhinna hoya che te mata pramANe akSarasamAnAthamAMno eka vidyuta aa kAra paNa prayogamAM na AvI zake tethI be f-kAra sAthe AvavAno koi prazna ja nathI, chatAM dau deza be upara AdhAra rAkhe che mATe bhASya kAre ahIM be jJakAra ema kahyuM che. Ama adhU pratyAhAramAMno akAra akSarasamAnAmAMnA a-kArathI bhinna levAthI prayogamAM tenuM vivRta uccAraNa zakya nathI. Ama chatAM badhA ja dharmomAM te akSarasamAsnAyamAMnA jJa-kAranA samAna che tethI mULa jJa-kAranI jema vivRta levAno che. e rIte dIrgha saMdhi siddha thaze. For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yasyAkSarasamAmnAyikena grahaNamasti tdrthmettsyaat| khaTvADhakam maalaaddhkmiti| sati prayojane na jJApakaM bhvti| tasmAdvivRtopadezaH krtvyH|| ka eSa yatnazcodyate vivRtopadezo nAma / vivRto vopadizyeta saMvRto vA konvatra vishessH| sa eSa sarva evamartho yatno yAnyetAni prAtipadikAnyagrahaNAni tessaametenaabhyupaayenopdeshshcodyte| tad guru bhvti| tasmAdvaktavyaM dhAtvAdisthazca vivRta iti|| dIrghaplutavacane ca saMvRtanivRttyarthaH // 3 // dIrghaplutavacane ca saMvRtanivRttyartho vivRtopadezaH krtvyH| dIrghaplutau saMvRtau mA bhuutaamiti| vRkSAbhyAm devadattA 3 iti| naiva loke na ca vede dIrghaplutau saMvRtau stH| kau tarhi / vivRtau| yo stastau bhvissytH|| akSarasamAsnAyamAMnA (ga-kAra dvArA jenuM grahaNa thAya che te (mA-kArI ne mATe evA savarNoe sUtramAM pratyAhAranuM grahaNa karyuM che," jethI vidvam, mahim (jevAM udAharaNomAM savarNa dIrdha thaI zake, ane jene prayojana hoya te jJApaka na thAya. AthI (dhAtu vageremAM AvatA (H-kArano) vivRtopadeza karavo jarUrI che. (dhAtu vagerenA H-kArano) vivRtopadeza karavo joie" ema kahIne (vArtikakAra) zuM kahevA mAge che? * vivRtano upadeza karavAmAM Ave ke saMvRtano emAM zo phera che? e prayAsano hetu A pramANe cheH sUtradvArA je patipadikonuM grahaNa na karavAmAM AvyuM hoya temanA (ma-kAranuM) e upAyavhArA vivRta uccAraNa karavAnuM kahevAmAM Ave che. paNa je pratyeka padanuM uccAraNa karavAmAM Ave to gaurava thAya). tethI dhAtu vageremAM rahelo (ga-kAra) paNa vivRta che tema kahevuM paDaze. dIrdha ane Duta (Adeza)mAM paNa saMvRta thato aTakAvavA mATe (vivRtopadeza jarUrI che) lal hasva saMvRta -kArane sthAne karavAmAM AvatA dIrdha ane plata (Adeza) saMvRta thatA aTake te mATe vivRtano upadeza karavo joie, jethI vakSAbhyAmA kevadrattA rU jevAM) mAM anukarma dIdhuM ane plata (Adezo) saMvRta na thAya paNa lokamAM ke vedamAM dIrdha ane stuta saMvRta nathI. to pachI kevA che? vivRta che ane jevA hoya tevA ja thAya. sthAnI prakalpayedetAvanusvAro yathA ynnm| saMvRtaH sthAnI saMvRtau dIrghaplutau prklpyet| anusvAro yathA ynnm| tdythaa| sayyatA saMvatsaraH yallokam tllokmiti| anusvAraH sthAnI yaNamanunAsikaM prakalpayati // viSama upnyaasH| yuktaM yatsatastatra prakluptirbhavati santi hi yaNaH sAnunAsikAH niranunAsikAzca / dIrghaplutau punarnaiva loke na ca vede saMvRtau stH| kau tarhi / vivRtau| yo stastau bhvissytH|| evamapi kuta etattulyasthAnau prayatnabhinnau 7 pUrvapakSI jJApana nathI thatuM te darzAvavA dalIla kare che ke A e pratyAhAramAMnA a-kAra vaDe dIrgha vivRta -kAra (arthAt mA-kAra) nuM grahaNa thAya che tethI jUi pratyAhAranuM sUtramAM grahaNa karyuM che te jJApaka nathI 18 A dalIla ekadezInI che. dhAtu vagereno pATha karyo che tyAM -kArano vivRta pATha karavAthI gaurava thatuM nathI. to pachI bIje vivRtopadeza karavo joie evI dalIla zA mATe karavAmAM Ave che? 19 pratyeka padano pATha karavo azakya che tethI bIjepaNa vivRtopadeza karavo joie ema kahIne badhA ja naM-kArano vivRtopadeza karavo joie ema pUrvapakSI sUcave che. prAtipadiko e zabda ahIM dhAtu, pratyaya vagerene sUcave che. AthI je prAtipadika, dhAtu vagerenuM sUtradrArA grahaNa karavAmAM na AvyuM hoya te saMvRta mU-kArayukta che tema kahevuM jarUrI che 20 vRkSAbhyAm mAM sura nA pramANe hasva X-kArane sthAne dIrgha thato hoya athavA tevadrattA 2 javAmAM trAjUte ja pramANe sva ma-kArane sthAne Duta thato hoya tyAM sthAnIbhUta a-kAra saMvRta levAthI teno Adeza anukrame dIrgha ke skuta saMvRta ja thavo joie, kAraNa ke saMvRta antaratama che. A doSa nivAravA mATe vivRtopadeza karavA joie ema ahIM dalIla che. tethI AgaLa kahe che ke saMvRta jha-kAra ane tene sthAne thanAra vivRta dIrgha ke skuta a-kAra vacce Antaratamya rUpa sAvarya nathI chatAM mato kI trA ane mato roskRtaskRitI vagere sUtro racIne sUtrakAre jJApana karyuM che ke saMvRta Y=- kArane sthAne je dIrgha ke skuta -kAra Adeza karavAmAM Ave che te vistRta thaze. For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaviSyataH na punastulyaprayatnau sthAnabhinnau syAtAmIkAra UkAro veti| vakSyati sthAne'ntaratamaH ityatra sthAna iti vartamAne punaH sthAne -grahaNasya prayojana yatrAnekavidhamAntarya tatra sthAnata evAntarya balIyo yathA syAt // tatrAnuvRttinirdeze savarNAgrahaNamanaNtvAt // 4 // tatrAnuvRttinirdeze savarNAnAM grahaNaM na prApnoti / asya ccau| yasyeti c| ki kaarnnm| annntvaat| jema anusvArane sthAne (anunAsika) tham (6 664) thAya che tema saMvRta (H-kAra) ne sthAne (saMvRta dIrdha ane plata) thAya. sthAnI saMvRta hovAthI (Adeza) saMvRta dIrdha ane plata thAya, jevI rIte anusvAra (sthAnI) hovAthI (Adeza) [ anunAsika thAya che tema. arthAt jema saceMtA,saatsara, yahUMTo , to ... vageremAM anusvArane sthAne anunAsika cam (n , ) mUkavAmAM Ave che. te ja rIte saMvRta me-kArane sthAne mUkavAmAM AvatA dIrdha ane plata Adeza saMvRta thaze. A dRSTAnta barobara nathI, kAraNa ke je astitvamAM hoya te bIjAne sthAne AvI zake sva s to anunAsika paNa che ane ananunAsika paNa che, jayAre dIrdha ane Duta to lokamAM ke vedamAM saMvRta che ja nahIM (pachI te kevI rIte saMvRtane sthAne AvI zake? to pachI te be kevA che? vivRta che ane je che te ja thAya.(arthAt vivRta ja che, saMvRta nathI mATe AdezamAM vivRta ja thAya saMvRta nahIM)Ama chatAM (saMvRta ma-kArane sthAne) tulyasthAnavALA paNa bhinna prayatnavALA (dIrdha ane plata mA ) thaze paraMtu bhinna sthAnavALA paNa samAna prayatnavALA (dIrdha ane plata) r athavA na thAya e kevI rIte? (kAraNa ke) thAnedanta tamaHA e sUtranA bhAgamAM kahevAmAM Avaze ke ahIM sthAne e zabda anuvRttithI prApta thato hovA chatAM sUtramAM pharIthI cAne zabda mUkayo che tenuM kAraNa e che ke tethI jayAM aneka prakAranuM sAduzya hoya tyAM sthAnane kAraNe thatuM sAdRzya sauthI baLavAna thai zake. temAM paNa jayAM anuvRtti (arthAta anukaraNa) dvArA nirdeza karyo hoya tyAM savarNanuM grahaNa nahIM thAya, kAraNa ke te maLu nathI | 4 || temAM jayAre varNasamApnAya ke pratyAhAramAM AvatA meM-kAra sivAyanA -kAra vagereno sUtramAM nirdeza karavAmAM Avyo hoya tyAre te (H-kAra) [ na hovAthI tenA dvArA savarNanuM grahaNa thatuM nathI. ma0 au thasthati jA jevAM sUtromAM varNasamApnAya ke pratyAhAramAMnA mU-kAra jevA mU-kArano nirdeza che chatAM te dvArA savarNanuM grahaNa thatuM nathI. zA mATe? kAraNa ke te ma nathI.' 2manusvAra thaya parasava pramANe anusvAra pachI m pratyAhArano varNa Ave to anusvArane sthAne je parasavarNa Adeza thAya che te sthAnI anusvAra jevo anunAsika thaze. jema ke sam yantA - moDanusvAra (pramANe anusvAra thaine vA pAntA pramANe anusvArane sthAne vikalpa parasavarNa anunAsika thatAM) maiMntA thaze. te pramANe anya dRSTAntomAM paNa anusvArane kAraNe [ Adeza anunAsika thaine laiMvatsara ane svaicchIm vagere saMdhi thaze. 22 bhUone lagatA sAma sivAya bIje , 3 ane trA saMvRta hoya che (svataH saMvatA anyatrArmavasAnAm I) ema keTalAka sAmavedanA abhyAsIo mAne che. te zAkhA pramANe -kAra ane kArane saMvRta gaNavAmAM Ave to saMvRta -kAra ane temano prayatna samAna thAya tethI te paNa meM-kAranA Adeza tarIke kema na AvI zake?' ema pUrvapakSInI dalIla che. ahI svataH saMvatAH vagere paNa pATha nAgeza nodhe che. tadanusAra TU-kAra, kAra ane -kAra saMvRta che ema artha thaze. 23 arthAta e varNa mULanA anukaraNa rUpa che tethI tenA jevA che, paraMtu te ja nathI. varNasamApnAyamAMnA mU-kAra ane tenA anukaraNa rUpa meM-kAra vacce sAvarya na hoya arthAt anukaraNa rU5 -kAra paNa vivRta na hoya to te dvArA dIrghanuM grahaNa nahIM thAya. tethI gaca aa pramANe sAva uparathI (anya ma no r thaine) rAvaskImati jevuM Syi rUpa siddha thai zakaze, paraMtu mAtrA (e ma- kArAnta) zabdanA mA no ruM na thavAthI mATImati e rUpa siddha nahIM thai zake, kAraNa ke sUtramAMnA anukaraNarUpa meM-kAra dvArA mAtrA zabdanA anya vivRta mA-kAranuM grahaNa nathI thatuM. te ja rIte gati nA pramANe hRkSa , kSa nA mU-kArano lopa thaine sAkSaH , pAkSika jevAM rUpo siddha nahIM thAya.anuvRttinirdeza zabdamAM anuvRtti eTale akSarasamApnAyamAM AvatA (ma-kAra vagaranA) jevo 42 For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na hyete'No ye'nuvRttau| ke tarhi / ye'kSarasamAmnAya updishynte|| ekatvAdakArasya siddham // 5 // eko'yamakAro yazcAkSarasamAmnAye yazcAnuvRttau yazca dhaatvaadisthH|| anuvanyastaMratu anubandhasaMkarastu prApnoti / krmnnynn| Ato'nupasarge kH| iti ke'pi NitkRtaM prApnoti // ekAjanekAjgrahaNeSu cAnupapattiH // 7 // ekAjanekAjgrahaNeSu caanuppttirbhvissyti| tatra ko dossH| sUtramAM jemano nirdeza hoya che te varNa (mULanA anukaraNa rUpa che tethI tenA jevA che, paraMtu te man nathI. to pachI man kayA che? jemanuM akSarasamApnAyamAM (sAkSAta) uccAraNa karavAmAM AvyuM che te man che. -kAra eka ja hovAthI siddha thAya che paNa akSarasamApnAyamAM je meM-kAra che, je ma0 strI jevAM sUtromAM mULa -kAranA anukaraNa rUpe prApta thAya che, tema ja je dhAtu vageremAM che te mu-kAra eka ja che. anubaMdhanI bAbatamAM goTALo thaze III. varmacA| mAtoDanupa : jevAM sUtromAM (ma ane pratyayomAMno ma-kAra eka ja hovAthI temAM) goTALo thaine jyAM ja lAge che tyAM nit ne thatuM kArya paNa thaze. je sUtromAM jU ane manen zabdo mUkavAmAM AvyA hoya tyAM paNa avyavasthA thaze ||Saa. je sUtromAM eka svara ane aneka svarane lagatuM kArya karavAnuM hoya te kArya thaI zakaze nahIM. temAM zo vAMdho che? kiriNA giriNetvekAllakSaNamantodAttatvaM prApnoti / iha ca ghaTena tarati ghaTika iti yajlakSaNaSThanna prApnoti // dravyavaccopacArAH // 8 // dravyavaccopacArAH praapnuvnti| tdythaa| dravyeSu naikena ghaTenAneko yugapatkArya kroti| evamimakAraM nAneko yugpduccaaryet|| viSayeNa tu nAnAliGgakaraNAtsiddham // 9 // nirdeza arthAt uccAraNa ane vRtti eTale akSarasamApnAya. tethI akSarasamApnAyamAM AvatA (ma-kAra vagere varNonA) jevA (anya -kAra vagere) nuM yathAsvarUpa uccAraNa te manuvattinirverA . Ama eka mAM je meM-kAra, TU-kAranuM uccAraNa che te vattinirlerA ane tene anusarato mA cA cati jA vagere sUtromAM jema-kAra, TU-kArano nirdeza (uccAraNa) che te anuvRttinirA . badhA -kAra eka ja hoya to , ma , vagere pratyayomAM bhinna bhinna anubandha hovA chatAM te pratyayo ekarUpa thaze ane tethI bhinna anubandhone kAraNe thatAM kAryamAM goTALo thaze. jema keH mAM mAtoDanupa : pramANe ja pratyaya che tethI manAvataSTA | pramANe TApU lAgIne tenuM strIliMganuM rUpa gokA banaze, paraMtu , mad vagere pratyayomAno mU-kAra eka ja che tema gaNavAmAM Ave to diThANanUDa pramANe lAgIne navI jevuM azuddha rUpa thavAno prasaMga Ave. vaLI vindra ti vagerene lagatAM kArya vArApharatI thavAno prasaMga paNa Ave, teTaluM ja nahIM paNa e sAkjhati jevAM sUtramAM anubandha rahita 4-kArano nirdeza karyo hoya tyAM paNa vividha anubandhane lagatAM kArya thaze ane pariNAme goTALo thavAno prasaMga Avaze. For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadayaM viSaye viSaye nAnAliGgamakAra karoti krmnnynn| Ato'nupasarge kH| iti tena jJAyate naanubndhsNkro'stiiti| yadi hi syAnnAnAliGgakaraNamanarthaka syaat| ekamevAyaM srvgunnmuccaaryet|| naitadasti jnyaapkm| itsNjnyaaprklptyrthmettsyaat| na hyayamanubandhaiH zalyakavacchakya upacetum / itsaMjJAyAM hi doSaH syaat| Ayamya hi dvayoritsaMjJA syaat| kyoH| AdyantayoH // evaM tarhi viSayeNa tu punrlinggkrnnaatsiddhm| yadayaM viSaye viSaye punarliGgamakAra karoti praagdiivyto'nn| shivaadibhyo'nn| vizariNA jiriNA jevAM rUpomAM eka svarayukta (aMga) hovAne kAraNe 5 anya svara udAtta thavAno prasaMga Avaze. ane dena tati ghaTi: naucavijhana I (ghaDAnI madadathI pAra utaranAra) mAM be an yukta hovAne kAraNe thato Tana (6)pratyaya na thavAno prasaMga Avaze. davyanI jema vyavahAra karavAmAM Ave che) || 8 || jema padArthanI bAbatamAM vyavahAra karavAnuM bane che (tema meM-kAranI bAbatamAM karavuM paDaze). jema vyomAM paNa eka ja ghaDAthI ekI sAthe aneka jaNA kArya karI zakatA nathI te ja rIte A -kAra eka ja hovAthI aneka jaNA tenuM akIsAthe uccAraNa na karI zake. jude jude sthaLe bhinna bhinna cihano mUkyAM che tethI kArya siddha thAya che. 9 / (sUtrakAre) bhinna bhinna sthaLe vividha ( vagere sUcaka) cihnayukata a-kAra mUkyo che. jema ke sarmathan ! (esUtramAM) mAtonupa : ( sUtramAM ) tethI jANI zakAya che ke anubandhanI bAbatamAM goTALo thato nathI. kAraNa ke jo goTALo) thato hota to (anubandha rU5) vividha liMga mUkavAno koI artha na rahetA ane (jo ema hota to) eka ja naM-kArane ekI sAthe badhA ja st -vaNa lagADI ne (sUtrakAre) uccAryA hota. (judA judA sthaLe bhinna bhinna tU mUkavA) e (anubandhomAM goTALo nathI thato tenuM) jJApaka nathI. paraMtu temane t saMjJA maLe (ane temano lopa thAya, e ja tenuM prayojana che. kAraNa ke zAhuDIne aneka sIsoLI hoya che tema A (ma-kAra) ne ekI sAthe aneka anubandhothI bharI devo zakaya nathI. tema karavAthI to temanI t saMjJA thavAmAM vAMdho Avaze, kAraNa ke vadhAremAM vadhAre be (varNa)nI ja tU saMjJA thai zake. kayA benI? Adi ane anya (vaNo)nI. jo Ama hoya to pachI jude jude sthAne eka eka ja (t rUpI) cihna pharI pharIne mUkavAne kAraNe (goTALo TALavAnuM) kArya siddha thAya che, kAraNa ke A (sUtrakAra) sthaLe sthaLe eka ja s thI yukta -kArane vAraM vAra mUke che, jema ke prAtoDa . vivikhyoDam (ahIM banne sthaLe ne ja t rAkhyo che). iti tena jJAyate naanubndhsNkro'stiiti| yadi hi syAtpunarliGgakaraNamanarthaka syaat|| athavA punarastu viSayeNa tu nAnAliGgakaraNAtsiddhamityeva / nanu coktmitsNjnyaaprkluptyrthmettsyaaditi| naiSa doSaH / lokata etatsiddham / tdythaa| loke kshciddevdttmaah| iha muNDo bhava / ahIM viviNA vageremAM Tu-kAra eka hovAthI te saptamInA 3 pUrve vin gaNAya to sAvevistRtIyArirviHi sUtra pramANe anya svara udAtta svara thavAno prasaMga Avaze tema ja dATa zabdamAM be -kAra che paraMtu eka ja che ema mAnavAthI dhaTa zabda na rahetAM vajU thaze tethI naucarakanA pramANe nuM pratyaya lAgIne Tena tarati e arthamAM ghaTiH rUpa nahIM thai zake & dhAtu vagerenI zarUAtamAM AvatA gi, Tu ane huM e varNasamudAya, pratyayanI zarUAtamAM AvatA 5-kAra, 4 vargano varNa tema jaTa varganA varNanI t saMjJA thAya che. te pramANe dhAtu vagerenI zarUAtamAM AvatA vyaMjananI rUta saMjJA thAya che. sUtrapATha vageremAM anya ha nI paNa phat saMjJA thAya che, paraMtu vibhaktine atte AvatA te varganA varNa, sa-kAra ane ma-kAranI rUtu saMjJA thatI. nathI. For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha jaTI bhv| iha zikhI bhveti| yalliGgo yatrocyate tllinggsttroptisstthte| evamayamakAro yalliGgo yatrocyate tllinggsttropsthaasyte|| yadapyucyata ekAnekAjgrahaNeSu caanuppttiriti| ekAjanekAjgrahaNeSu cAvRttisaMkhyAnAt // 10 // ekAjanekAjgrahaNeSu cAvRtteH saMkhyAnAdanekActvaM bhvissyti| tdythaa| saptasaza sAmidhenyo bhavantIti triH prathamAmanvAha triruttamAmityAvRttitaH saptadazatvaM bhvti| evamihApyAvRttito'nekActvaM bhvissyti| bhavedAvRttitaH kArya prihRtm| iha tu khalu kiriNA giriNetyekAjlakSaNamantodAttatvaM prApnotyeva / etadapi siddhm| kthm| loktH| tdythaa| loka RSisahastramekA kapilAmekaikazaH sahasrakRtvo dattvA tayA sarve sahasradakSiNAH sNpnnaaH| evamihApyanekActvaM bhaviSyati // A uparathI jaNAya che ke anubandho (lagatAM kArya mAM goTALo thato nathI, kAraNa ke jo thato hota to pharI pharIne te ja anubandha mUkavAno koI artha na raheta.? athavA to judA judA sthaLe judA judA svarNo mUkyA che tethI siddha thAya che." ema ja (vArtika) bhale rahe. paNa ' anabandhane saMjJA thai zake te mATe e pramANe karyuM che.' ema ame vAMdho na uThAvyo ? te doSa nahIM Ave. lokavyavahAra uparathI ja e siddha thAya che. te A rIte ke saMsAramAM devadattane koI kahe,"ahIM muMDo karAva," " ahIM TAdhArI bana, " ahIM zikhA dhAraNa kara, to je sthaLe jevA banavAnuM kahyuM hoya tevo ja banIne te upasthita thAya che. te pramANe A -kAra paNa jude jude sthAne sUtrakAre je je anubaMdha sahita uccAryo hoya te te sthAne te te anubaMdha sAthe upasthita thaze. vaLI 'eka svaravALA(pan) ane aneka svaravALA (ganen) zabdonuM sUtromAM grahaNa karyuM hoya tyAM kArya thai zakaze nahIM 'ema je kahyuM (tenA javAbamAM kahevAnuM ke) vid ane mane jU nuM je sUtromAM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM sannI punarAvRtti karIne ane gaNavAthI (doSa dUra thaze) / 10 || sUtromAM jayAM jU ane anek zabdonuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM eka ja san nuM vAraMvAra uccAraNa karIne aneka thai zakaze. jema ke "satA sAmenyo manta (samidha mUkatI vakhate uccAravAnI RcAo sattara che)', emAM prathama ane antima RcAne traNa traNa vAra uccAravAthI (mULa tera RcAne badale) sattara thAya che. tema ahIM paNa (ga) vAraMvAra uccAravAthI (vira , jiri vagere zabdo) aneka svaravALA thaze. pharI pharIne uccAraNa karavAthI kArya siddha thaze" ema kahIne doSano parihAra karyo, paraMtu A ziriNA , jini vageremAM to eka man hovAne kAraNe teno anya mar udAtta thavAno prasaMga Ave che, kAraNa ke temAM eka ja prakArano majU arthAt zuM Ave che) . e paNa siddha thaze. kevI rIte? lokavyavahAra uparathI . te A pramANe eka hajAra RSio eka ja kapilA gAyane vArA pharatI hajAra vAra dAnamAM ApIne dareka jaNa sahastranuM dAna ApanAra bane che ema ahIM paNa (riNA, vagere aneka svarayukta thai zakaze.* 27 AthI meM-kAra eka ja hovA chatAM judA judA anubandhane lagatuM kArya thaze. varmatha|| mAM ti ne lagatuM kArya thaze, pareSTA mAM dita ne lagatuM kArya thaze, poSTa mAM Tis ane vit bannene lagatuM kArya thaze, jyAre sApnati mAM niranubandha - kAra mUkyo che tethI koi paNa anubandhane lagatuM kArya nahIM thAya. A uparathI jaNAya che ke prAtritoDak rivAbhyioDa| vagere sUtromAM vAraMvAra eka ja anubandha mUkyo che te sArthaka che. 28 eka hajAra RSio eka bIjA pAsethI davya vaDe gAya kharIdIne hajAravAra dAnamAM Ape che tethI dareka RSi sahasradakSiNa bane che. ahIM vAstavika rIte gAya eka ja che chatAM vArApharatI hajAravAra dAnamAM ApI che tethI RSio ekadakSiNa nahIM paNa sahasradakSiNa banyA kAraNa ke lokavyavahAramAM para saMkhyA mukhya hoya ke gauNa chatAM te pUrva saMkhyAno bAdha kare che. jema traNa putravALo mANasa diputra na kahevAya tema. e nyAye prastuta dRSTAntamAM paNa viMiAM vagere mAM vastutaH rR-kAra eka ja hovA chatAM AvRttine AdhAre aneka gaNAze ane tethI viri vagere anek thaze. pariNAme antAdAtta thavAno prasaMga nahIM Ave. For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadapyucyate dravyavadupacArAH prApnuvantIti bhavedyadasaMbhavi kArya tannAneko yugatkuryAdyattu khalu saMbhavi kAryamaneko'pi tadyugapatkaroti / tdythaa| ghaTasya darzana sparzanaM vaa| saMbhavi cedaM kAryamakArasyoccAraNaM nAmAneko'pi tadyugapatkariSyati // AnyabhAvyaM tu kAlazadvavyavAyAt // 11 // AnyabhAvyaM tvkaarsy| kutH| kaalshdvvyvaayaat| kaalvyvaayaacchdbvyvaayaacc| kaalvyvaayaat| daNDa agrm| zaddhavyavAyAt daNDaH / na caikasyAtmano vyavAyena bhavitavyam / bhavati cedbhvtyaanybhaavymkaarsy|| yugapaJca dezapRthaktvadarzanAt // 12 // vaLI kahevAmAM AvyuM ke je asaMbhavita kArya hoya te aneka jaNA ekI sAthe na karI zake paraMtu je kArya thai zake te aneka jaNa ekI sAthe karI zake che, jema ke ghaDAne jovAnuM ke sparzavAnuM kArya. A ma-kAranuM uccAraNa karavuM e kArya paNa thaI zake tevuM che tethI aneka jaNa paNa ekI sAthe karI zakaze. paraMtu kALa ane zabdanA vyavadhAnane kAraNe (ga-kAramAM) bhinnatA 11 I-kAra bhinna bhinna che. kevI rIte? kALa ane zabdanA vyavadhAnane kAraNe eTale ke kALa tema ja zabdanA vyavadhAnane lIdhe, jema ke tAha mAm , ahIM kALanuM vyavadhAna che. paNa ahIM zabdanuM vyavadhAna che eka ja varNamAM vyavadhAna hoI zake nahIM. jo hoya to -kAramAM bhinnatA thaze ja0 vaLI ekI sAthe judA judA sthAne jovAmAM Ave che tethI (paNa e-kAramAM bhinnatA che) || 12. yugapaJca dezapRthaktvadarzanAnmanyAmaha aanybhaavymkaarsyeti| yadayaM yugpddeshpRthktvessuuplbhyte| azvaH arkaH artha iti| na hyeko devadatto yugapatyudhne ca bhavati mathurAyAM ca // yadi punarime varNAH shkunivtsyuH| tdythaa| zakunaya AzugAmitvAtpurastAdatpatitAH mULa mA mAdhyama che.(1) macI mAvaH anyamAvaH (vArthe tha) anyabhAva, bhinnatA (2) anyaH mAva anya bhAva, anya vastu. te uparathI bhAvavAcI zabU lAgIne mAnyamAvat (arthAt anyapaNuM, bhinnatA) e rUpa banyuM che. che arthAt jo varNamAM vyavadhAna hoya to te varNa eka nahIM paNa bhinna bhinna che ema siddha thAya che. Ama kALa ane zabdanuM vyavadhAna varNanA judApaNAnuM sUcaka che. bhinna vaNa vacce kALa ane zabdanuM vyavadhAnaH- dA.ta. dati zabdamAM tra-kAra ane TU-kAra vacce takAranuM vyavadhAna che ane lATa mAM 3 nA - kAra ane henA mU-kAra vacce zuM ane 6 nuM vyavadhAna te zabdanuM vyavadhAna che, paraMtu 63 vagere varSo vacce kALanuM vyavadhAna che. paNa mam mAM paNa hara nA anya meM ane madhyam nA Adima vacce kALanuM vyavadhAna che. te darzAve che ke meM-kAra bhinna che, bhinna na hoya to A rIte kALa ke zabdanuM vyavadhAna hoI na zake. jayAre kevaLa e-kAranuM uccAraNa karavAmAM Ave tyAre kALa ke zabdanuM vyavadhAna zakya nathI. vastutaH zabdanuM vyavadhAna paNa kALavyavadhAna ja che tethI kALavyavAya (kALanuM vyavadhAna) nA be prakAra che: zabdazUnya vyavadhAna ane zabdavAnuM vyavadhAna. Ama mU-kAramAM thatuM vyavadhAna tenuM anekatva sUcave che. 1 bhartuharinA mata pramANe -kAranA nAnAtvane siddha karavA mATe be hetu ApelA cheH kAlazabda vavAya ane yugapa bhinna dezamAM darzana. nAgeza pramANe pUrva dalIlamAM mU-kAranA ekatvanuM khaMDana karyuM che ane bIjI dalIlamAM vibhutvanuM khaMDana karyuM che. ma, maLyuM , artha vagere bhinna sthaLomAM a-kAra ekIsAthe jovAmAM Ave che tethI meM-kAra aneka che, kAraNa ke eka sAthe aneka sthaLe dekhAvuM e ekatva virodhI dharma che. eka ja devadatta ekIsAthe nuSma ane mathurA jevAM bhinna sthaLe upalabdha thato nathI, kAraNa ke te eka ja che. jayAre e-kAra to eka sAthe aneka sthaLe upalabdha thAya che tethI ja te aneka che. For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pccaadRshynte| evamakAro da ityatra dRSTo NDa ityatra dRzyate // naivaM shkym| anityatvamevaM syaat| nityAzca shdvaaH| nityeSu ca zadveSu kuuttsthairvicaalibhivnnairbhvitvymnpaayopjnvikaaribhiH| yadi vAyaM da ityatra dRSTo NDa ityatra dRzyeta nAya kUTasthaH syaat|| yadi punarime varNA aadityvtsyuH| tdythaa| eka Adityo'nekAdhikaraNastho yugpddeshpRthktvessuuplbhyte| viSama upnyaasH| naiko draSTA -datyamanekAdhikaraNasthaM yugapaddezapRthaktveSUpalabhate'kAraM punruplbhte| akAramapi noplbhte| kiM kaarnnm| zrotropalabdhirbuddhinirgrAhyaH prayogeNAbhijvalita AkAzadezaH zabda eka ca punarAkAzam / (ga-kAra) ekIsAthe azva ma martha vagere bhinna bhinna sthaLoe jovAmAM Ave che tethI ame mAnIe chIe ke meM-kAra bhinna che, kAraNa ke eka ja devadatta ekIsAthe cuddhamAM ane mathurAmAM na hoi zake. jo A varSo pakSIonI mAphaka hoya te e rIte ke jema pakSIo jhaDapathI jatAM hovAthI AgaLa (bhAgamAM beThAM hoya tyAM) thI UDI jaine pAchaLa nA bhAgamAM beThelAM) dekhAya che tema ja zabdanA) mAM upalabdha thato A naM-kAra Na mAM upalabdha thAya che. A paNa zakya nathI kAraNa ke e rIte zabdo anitya thaze, paNa zabdo to nitya che ane nitya zabdomAM varNo phUTastha, pheraphAra vinAnA, nAza ane Agama (arthAt vRddhi) rahita hovA joie. have jo A Tu mAM upalabdha thato (H-kAra) 8 mAM upalabdha thAya to te kUTastha na gaNAya.vaLI A vaNe Aditya jevA hoya (arthAta) jevI rIte eka ja sUrya aneka sthaLoe rahelAne ekI sAthe aneka sthaLoe upalabdha thAya che (terIte H-kAra paNa upalabdha thaze). A duSTAnta yogya nathI, (kAraNa ke eka ja dakhAne aneka AzrayomAM rahelo sUrya ekI sAthe dekhAto nathI, paraMtu aneka sthaLe rahelA) -kArane to joi zake che. a-kArane paNa upalabdha karI zakAto nathI. zA mATe? zabda zrotra dvArA upalabdha thAya che, buddhi vaDe tenuM grahaNa thai zake che ane dhvani dvArA te prakAzamAna thAya che. teno AdhAra AkAza che ane AkAza to eka ja che. tethI bhinna bhinna sthaLe rahelo zabda upalabdha na thai zake). AkAzadezA api bhvH| yAvatA bahavastasmAdAnyabhAvyamakArasya // AkRtigrahaNAtsiddham // 13 // 32 sphoTarU5 vastumAM kALa ane zabdanuM vyavadhAna zakya nathI, mAtra vyaMjaka dhvanionI upalabdhi ane anupalabdhine kAraNe vyavadhAna jaNAya che, paraMtu varNanI bhinnatAne kAraNe nahIM. jema pAMjarAmAMnuM pakSI jhaDapI gatine kAraNe anya sthaLe UDI jAya to pAMjarAmAM hatuM te eka pakSI ane anya sthaLe raheluM te bIjuM pakSI che tema na kahevAya ane temanI vacce anya pakSInuM vyavadhAna che ema paNa kahI zakAtuM nathI mAtra eTaluM ja kahI zakAya ke pakSI pahelAM na dekhAyuM ane have dekhAyuM. te ja rIte A -kAra paNa Dha mAM upalabdha thayo ane pachI huM mAM upalabdha thayo. ahIM vyaktisphoTavAdI varNanI ekatA siddha karavA mATe dalIla kare che. 19 A dalIla jAtisphoTavAdInI che. zabdavyakti eka ane nitya che ema vyaktisphoTavAdI mAne che, paraMtu mU-kAra vagerenuM ekatva ane nityatva zakya nathI. Dha: jevAM sthaLe udAtta,anudAtta vagere svarabhedane kAraNe -kAramAM bhinnatA jovAmAM Ave che. paraMtu je eka hoya te udAtta maTIne anudAtta thAya te yogya nathI, kAraNa ke rUpAntara thAya to te anitya thAya. Ama mU-kAra bhinna ane anitya che paraMtu jAtinA kAraNe ja - kAranI pratyabhijJA thAya che. - sUrya eka ja che e to sarvasaMmata che ane tenI upalabdhi sarvatra thAya che te paNa nirvivAda che. tema eka ja X-kAra ma, nazva jevAM aneka sthaLe upalabdha thAya che tethI meM-kAra vyakti eka ja che. ema na hoya to sUrya paNa aneka ane anitya che ema svIkAravAno prasaMga Avaze. (sarakhAvoH mAhityavadyApadyam II (je.sU.1.1.15) upara zAbara.bhA. dvitya para sevAnAM vA va: sajanerA -vasthita ruva stra ) ahIM paNa je nitya ane eka che te ekI sAthe aneka sthaLe upalabdha na thai zake te dalIlanuM khaMDana karavA mATe AdityanuM dRSTAnta ApyuM che. sAme roSa aa (1-1-64) uparanA mahAbhASyamAM paNa A dRSTAnta ApeluM che. 35 A dalIla nAnAtvavAdInI che. 34 vyaktisphoTavAdIno uttara che. 17 pUrvoccArita varNanA saMskAra sAthenA anya varNanA jJAnathI jenuM grahaNa thai zake tevo. For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avarNAkRtirupadiSTA sarvamavarNakula grahISyati / tthevrnnaakRtiH| tthovrnnaakRtiH|| ta2 tapatatpAm 4 evaM ca kRtvA taparAH kriynte| AkRtigrahaNenAtiprasaktAmiti / nanu ca savarNagrahaNenAtiprasaktamiti katvA taparAH kriyeran / pratyAkhyAyate ttsvrnne'nngrhnnmpribhaassymaakRtigrhnnaaAkAzanA pradeza paNa ghaNA che ane te ghaNA che mATe meM-kAramAM bhinnatA che. jAtinuM grahaNa karyuM che tethI (kArya siddha thAya che [ 13 | ( 63n sUtramAM) 5 nI jAti (sUcavanAra -kAra) nuM uccAraNa karavAmAM AvyuM che tethI te ma varNanI samagra jAtinuM grahaNa karI zakaze. te ja rIte varNanI jAti, 3 varNanI jAti (sarva prakAranA varNa ane suvarNanuM anukrame grahaNa karI zakaze) vaLI te pramANe (jAtipakSane anusarIne ja mar nI) pachI tu mUkavAmAM Avyo che. 14. eTalA mATe ja (arthAt mAM jAtino upadeza karavAmAM Ave che mATe jI ma nI pAchaLa tuM mUkavAmAM Ave che, kAraNa ke jAtinuM grahaNa karyuM che tethI ativyApti thAya che. (te nivAravA mATe tu mUkavAmAM Ave che). paraMtu ame kahIe chIe ke majutsivacce rAmatyayaH | e sUtrathI) sarva savarNanuM grahaNa thatuM nivAravA mATe (mad nI) pAchaLa tuM mUkavAmAM Avato hoya tema (paNa) hoi zake. savarNa no nirdeza karanAra e sUtramAM ma nuM grahaNa jarUrI nathI, kAraNa ke (makkam | sUtramAM) AkRti (arthAt jAti) nuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. rananyatvAti vim halgrahaNeSu ca // 15 // AkatigrahaNAtsiddhamityeva / jhalo jhli| avAttAm avAttam avaatt| yatraitannAstyaNsavarNAngRhNAtIti // * A anekatvavAdInI dalIla che. jema pRthvI eka hovA chatAM khuba, mathurA vagere pradezane kAraNe tene vize bhedavyavahAra karavAmAM Ave che tema ghaTa vagere upAdhibhedane kAraNe AkAza bhinna che ema kahevAya.noMdhaH caukhaM. (pR.98.pATI.8)mAM 13thI 15 vArtika nathI tema bhASyakAranI zailI ane udyotane AdhAre kahyuM che. che Ama vyakti sphoTanuM khaMDana karyuM. have 'jAti eka che, nitya ane vibhu che, jayAre vyaktio bhinna che e pakSanuM samarthana kare che. A mata anusAra pratyAhAra tema ja anya strI vagere nirdezomAM ma-kAra jAtino ja nirdeza karavAmAM Ave che ane vyakti to anivArya rIte nirdezAya che. pratyAhAramAM sama-kAra jAtino vivRta tarIke nirdeza che tethI zAstrAnta tenI pratyApattinuM vidhAna karyuM che Ama jAtino nirdeza karyo hovAthI vRtti (akSarasamApnAya) nA anukaraNa rUpa meM-kAra dvArA mA-kAranuM grahaNa thai zakaze. varNasamApnAyamAMno -kAra vivRta hoya to paNa dhAtu vageremAM rahelA -kArano paNa vivRtopadeza karavo joie evI dalIla vArtikakAre ma-kAra vyakti anaMta che te matane AdhAre karI. A sarva siddha karavA mATe bhAgakAre -kAranI vivRta jAtino nirdeza karyo che, kAraNa ke pratyAhAramAMnA mU-kAra dvArA prayogamAM AvatA meM-kAranuM grahaNa thai zake te mATe jAtino nirdeza jarUrI che. maLe auo vagere sUtromAMno -kAra vivRta hovA chatAM te dvArA badhA ja varNanuM grahaNa na thaI zake, kAraNa ke te man nathI pariNAme gumati mAM dIrgha thaze paraMtu mAchImati mAM na thavAno prasaMga Ave. e je doSa Ave che teno paNa parihAra bhASyakAre jAtinirdezanA AdhAre ja karyo che. AthI azutsivaca 0 sUtramAM ma pratyAhAranuM grahaNa karavuM jarUrI nathI ema temano Azaya che. (juo 1-1-69 upara noMdha 28) 40 mULamAM tat zabda che. tene be rIte ghaTAvI zakAya ? saH (arthAta te- AkRtipakSa) yatra mati (jayAM che te) tat athavA to ta8 eTale te (arthAt stha grA) vat (nA jevAM). A prakAranAM sUtromAM AkRtipakSanuM grahaNa karavAne kAraNe thatI ativyApti nivAravA sthaLe sthaLe -kAra vagerenI pAchaLa - mUkyo che. tArA jAtipakSanuM samarthana kare che, ema ahIM dalIla che. AgaLa pulitsava - upara vArtikakAra kaheze tamAttatra tAnirdeAtmidaram (vA.13) A dalIla pUrvapakSInI che tapa karaNanuM anya prayojana hovAthI te jAtipakSanuM samarthana na karI zake tema tenuM kahevuM che. 48 For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pasAmAnyAhnA che. 26 rUpasAmAnyAdvA siddhmett| tdythaa| tAneva zATakAnAcchAdayAmo ye mthuraayaam| tAneva zAlInbhumahe ye mgdhessu| tadevedaM bhavataH kArSApaNaM yanmathurAyAM gRhiitm| anyasmiMzca rUpasAmAnyAttadevedamiti bhavati / evamihApi ruupsaamaanyaatsiddhm|| tra 4 16 mArA vaLI (sva meM-kAra ane dIrdha tema ja Duta ) H-kAra judA nathI, ema (kahIne) te matanuM khaMDana karavAmAM AvyuM che. je sUtro mAM hatna (vyaMjana) nuM grahaNa karavAmAM AvyuM che tyAM paNa jAtipakSano Azraya levAthI kArya siddha thaze) II 15 (tyAM) zuM? je sUtromAM vyaMjanonuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM paNa jAtinuM grahaNa karavAthI kArya siddha thaze ja. so triA pramANe avAram | avAjAm | mavAra | e rUpo (jAtipakSano Azraya levAthI)siddha thAya che. jayAM majuti pramANe maLuM savarNonuM grahaNa kare che ema na kahI zakAya tyAM AkRti rahaNa ja karavuM paDaze. athavA samAna rUpa hovAthI siddha thaze) // 16 . (sarva ga-varNa samAna rUpavALA hovAthI koi paNa -kAranuM grahaNa) thaI zakaze(arthAt ma varNanA sAmAnya svarUpanuM uccAraNa karavAthI sarva -kAranuM grahaNa thai zakaze), jema ke "mathurAmAM oDhatA hatA te ja ochADa ApaNe atyAre oDhIe chIe, "magadha dezamAM khAtA hatA te ja cokhA ApaNe atyAre khAie chIe", "A Apano kASapaNa je meM mathurAmAM lIdho hato". Ama padArtha judA judA hoya to paNa rUpanI samAnatAne kAraNe te A ja che" ema samajAya che. te ja rIte ahIM paNa (sarva ma-kAranA) rUpanI samAnatAne kAraNe (koi paNa -kAranuM grahaNa) siddha thaze. lakArasyopadezaH kimrthH| kiM vizeSeNa lakAropadezazcodyate na punaranyeSAmapi vrnnaanaamupdeshshcodyte| yadi kiMcidanyeSAmapi varNAnAmupadeze prayojanamastylakArasyApi bhvitumrhti| ko vA vishessH| ayamasti vishessH| asya lakArasyAlpIyAMzcaiva prayogaviSayo yazcApi - AkRtipakSano AdhAra avazya levo joie tema batAve che. vyaktipakSamAM ravaMchaThathadata mAM je tU che te eka ja ta-kAranuM anukaraNa thaze. tethI mAtra eka ta-kAranI sUt saMjJA thaze, benI nahIM thAya. AthI vat dhAtunA tu nA trI.pu. divacananuM rUpa karatAM kavar sin tA-- avan tAm (saH cArvA thI 8) vat r tAm (vanaM0 thI vRddhi) mavat r tAm - e sthitimAM avattAna siddha nahIM thAya, kAraNa ke sa-kAranI pUrveno ta-kAra r thaze paraMtu tenI pachI Avelo vyaktipakSe sain nahIM thai zake tethI 3o siA thI lU no lopa nahIM thaI zake. AthI jAtipakSano Azraya levo jarUrI che. gavAttAm mAM vyaktipakSe so kSatriA lAgu na thai zake chatAM te sUtra niravakAza nathI banatuM, kAraNa ke tyAH (mad r thA) vageremAM te sAvakAza che, tyAM pUrva ane para sunna bhinna che tethI sa-kAra lopa thaze. paraMtu jAtipakSa pramANe ta-kAranI AkRtino nirdeza hovAthI mAttAm mAM) lopa thaze. A AkRtipakSano Azraya na letAM mAtra vyaktino ja nirdeza karavAmAM Ave che ema svIkAravAmAM Ave to paNa amedavyavahAra zakya che. jevI rIta che, ghaTa vagere padArtho te nAnA hoya ke moTA, kuza hoya ke sthaLa, TUMkA hoya ke lAMbA chatAM temane vize 'A zo che? ane A 8 che" ema prayoga thAya che tema e e-kAra vyaktio abhinna tarIke oLakhI zakAze, kAraNa ke temanI vacce paNa samAna dhvani rUpa sAdrazya che. bhartuhari ahIM keTalAka matabhedonI noMdha laine anne spaSTa kare che ke A vArtikamAM AkRtine badale vyaktino nirdeza karavAmAM Avyo hoya to paNa abheda-vyavahAra siddha thai zake che ema darzAvavAmAM AvyuM che. 49 For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayogaviSayaH so'pi klapisthasya klapezca ltvmsiddhm| tasyAsiddhatavAhakArasyaiva kAryANi bhaviSyanti nArtha lakAropadezena // ata uttaraM pati lakAropadezo yadRcchAzaktijAnukaraNaplutyAdyarthaH // 1 // lakAropadezaH kriyate yadRcchAzaktijAnukaraNArthaH plutyAdyarthazca / yadRcchayA kazcidlatako nAma tasminnackAryANi yathA syuH| dadhylatakAya dehi| madhvlatakAya dehi| udaGlatako'gamat / prtyngltko'gmt| catuSTayI zadvAnAM prvRttiH| jAtizadbA guNazadvAH kriyAzadvA yadRcchA zadbAzcaturthAH // ashktijaanukrnnaarthH| azaktyA kayAcidbrAhmaNyA Rtaka iti prayoktavya lataka iti pryuktm| tasyAnukaraNaM brAhmaNyalatakamAha kumAryalatakamAheti / plutyAdyarthazca lakAropadezaH krtvyH| ke punaH plutaadyH| (A sUtramAM) tra-kAranuM uccAraNa zA mATe karyuM che? tra-kAranuM uccAraNa karyuM che te vize ja kema khAsa karIne prazna karavAmAM Ave che, anya vargonA uccAraNanI bAbatamAM paNa kema pUchavAmAM nathI AvatuM? jo bIjA varSonA uccAraNanuM kaMI prayojana hoya to ra -kAranA uccAraNanuM paNa prayojana hovuM joie. temAM vaLI zo phera che? phera e che ke A kArano prayoga to atizaya alpa sthaLe thAya che ane je prayogano viSaya che te mAtra 6 dhAtumAM rahelo ja che, jyAre n dhAtunA tra no ja thAya che te pUrvatrAsiddham / pramANe asiddha che tethI tene anulakSIne thatAM satkArya tra ne thaze(asiddha rane nahIM). tethI ja-kArano upadeza nirarthaka che. (A pramANe zaMkA thavA) thI uttaramAM kahe che : ja no upadeza yaddacchA zabdo, AvaData na hovAthI karelA uccAraNanAanukaraNa ane Duta vagere kArya e sarva mATe karyo hovA -kArano upadeza yaddacchA zabdo mATe, anAvaDatane kAraNe thaelA (uccAraNanA) anukaraNa mATe tema ja plata vagere thai zake te mATe karavAmAM Ave che. yaddacchA zabdane mATe to e khAtara ke koine rata e nAma ApeluM che ke jethI te(tra)ne vize san kAryo thai zake. dhyatara di macbhUta di 38tADamAtA pratyatADagamata, (bhASAmAM) cAra prakAranA zabdo prayojAya che : jAtivAcaka zabdo, guNavAcaka zabdo, kriyAvAcaka zabdo ane yadacchA zabdo e cotho prakAra, anAvaDatane kAraNe uccAravAmAM AvelA 4nA anukaraNa mATe I-kArano upadeza A rIte koika bAhmaNIe anAvaDatane kAraNe trAtA ema prayoga karavAno hato tyAre to ema prayoga karyo. tenuM anukaraNa" trAhita phUlyAdA sumAta tyAdA e pramANe thaze. vaLI huti vagerenI khAtara paNa tra-kArano upadeza karavo joie.huti vagere vaLI kayAM? plutidvivcnsvritaaH| klu 3 ptshikh| klRptH| prkluptH| plutyAdiSu kAryeSu kluperlatvaM siddhaM tasya siddhatvAdackAryANi na sidhyanti / tasmAdlakAropadezaH kriyte|| naitAni santi prayojanAni / nyAyyabhAvAtkalpanaM saMjJAdiSu // 2 // jeno alpa prayoga hoya teno upadeza paNa mudra jevAM sUtro dvArA karavo paDe. te rIte stra-kArano upadeza paNa jarUrI che ema dalIla karI zakAya. paraMtu jano je alpa prayoga che te paNa 6 dhAtumAM rahelA tra-kArano che ane te ja aupadezika nathI paraMtu po che : (8-2-18) e sUtrathI thayo che. e tripAdImAMnuM sUtra che tethI 6 mAMthI thaelA jhum no ja asiddha che. tethI gar ne lagatAM kAryo jema ke "te mAM dhAto pramANe antAdAtta, chuptam mAM bAkInAno nighAta, utpanam gaM guNa vagere kAryo, tra ne thaze ne nahIM .Ama -kArano upadeza nirarthaka che ema AkSepa che. 45 svecchA pramANe eka ja vyaktine vize je zabdano saMketa karavAmAM Ave te yaddacchA zabda. Ditya vagere zabdono koi vyaktine anulakSIne saMketa karavAmAM Ave tyAre e prakAranAM nAma ApanAra vyakti te zabdanA arthane lakSamAM rAkhyA vinA svecchA pramANe temano prayoga kare che. Ama yaddacchA upara AdhAra rAkhatA hovAthI A zabdo yaddacchA zabdo kahevAya che. e rIte te paNa yaddacchA zabda che. - sAdhu zabdanuM uccAraNa karavAnI zaktithI bhinna zakita te azakti, arthAt sAdhu zabdanuM uccAraNa karavAnI zaktino abhAva. tene kAraNe udbhave te marAjIina . Ama to e azakti uccAraNa che tenuM anukaraNa karIne uccArelAM trAhmaNI rata tyAhU I sumAre te tyAdA jevAmAM mad kArya thai zake te mATe tra-kAranuM grahaNa karavuM jarUrI che. ema ahIM dalIla che. pa0 For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyyasya Rtakazadvasya bhAvAtkalpana saMjJAdiSu sAdhu mnyte| Rtaka evAsau na lataka iti // apara Aha nyAyya RtakazabdaH zAstrAnvito'sti sa kalpayitavyaH sAdhuH sNjnyaadissu| Rtaka evAsau na ltkH|| ayaM tarhi ydRcdaashdvo'prihaaryH| laphiDaH lUphiDDaH / eSo sNUmi: --- skuti", ddhitva ane svarita, (jema ke) rU tarAvaH (mAM skuti), kRta (mAM ditva), pra:(mAM svarita). A myuti vagere kAryonI dRSTie jU nA tra no r Adeza thAya che te siddha che ane te siddha che chatAM anna) levAthI svara ()ne lagatAM kAryo siddha thaze nahIM te mATe tra-kAranuM (tra stra jU! sUtramAM) uccAraNa karavAmAM Ave che. (paNa stra-kAropadezanAM) e prayojano nathI. yogya hovAthI (trakata zabda) nAma vageremAM prayojI zakAya(r)I 2 | (saMjJA tarIke) tratA e yogya zabda astitva dharAve che tethI vizeSanAma vageremAM tene sAdhu mAne che. te trarta ja che nata nathI - anya koi kahe che ke trata zabda zAstrAnusAra ane yogya che. te vizeSanAma vagere ApavA mATe sAro che, paraMtu te satata ja che. sUtI nathI. to pachI (4-kAra yukta) , raSTi : e yaddacchA zabda avagaNI zakAya tema nathI. e paNa che: RphiDazca / kthm| artipravRttizcaiva hi loke lakSyate phiDaphiDDAvauNAdiko prtyyau| trayI ca zadvAnAM prvRttiH| jAtizadbA guNazadvAH kriyAzadbA iti| na santi yadRcchAzadvAH // anyathA kRtvA prayojanamuktamanyathA kRtvA prihaarH| santi yadRcchAzadvA iti kRtvA prayojana gujaratUtoDanatyAnvesaine pravAnA pramANe (HI riAvavA ya sa ) rAva: mAM DutanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. A Duta avazya. e paribhASA sUtra anusAra sthAnIbhUta an nI apekSA rAkhe che. jo 4-kArano majU mAM (eTale ke - e sUtramAM) upadeza hoya to tene skuti rUpa sat kArya nahIM thAya, tethI 3 rAvaH jevo prayoga thai nahIM zake. te thai zake mATe -kArano upadeza karavo jarUrI che. yuropanRtonI dRSTie ja-kAra asiddha nathI te noMdhavuM joie. 14 jo 4-kArano akSarasamApnAyamAM upadeza karavAmAM na Ave to te jU nahIM thAya tethI kRta , kRtavAna jevAM rUpomAM nava jA. pramANe i-kAra vikalpa bevaDAze nahIM ane kRSNa, kRpavAna jevA prayogo nahIM thai zake. 0 prazna mAM upasargamAMno 3-kAra (nipAtA mAthulAttAH 3pasAmavarnanA pramANe) udAtta che, kRm dhAtuno -kAra (dhAto pramANe) udAtta thaze ane no pratyaya svara thayA pachI zutikAH | pramANe samAsa thatAM praznaHH mAM annadAtta thavAno prasaMga AvatAM jJAtivanantA pramANe 1 no prakRtisvara thavAthI anuddAtta paTTamevavA pramANe bAkInAno nighAta thaze tethI tAttAnutAH ritaHA pramANe 45 nA 4 no svarita thai zake te mATe tra-kAra no upadeza jarUrI che. praznaH prerakanA arthamAM che (H BY dhAtunuM antabhavita ja arthamAM karmaNi bhUtakRdanta che) ema samajavAnuM che. Ama trAjU mAM 4-kAranuM grahaNa na karyuM hoya to te man , nahIM thAya ane tethI tene anulakSIne man ne lagatAM kAryo nahIM thAya. 50 smRtimAM kahyuM che ke kRtyaya ane hoya tevuM nAma hovuM joie (jo nAma sutA) trAt e sautra dhAtune uNAdi pratyaya vadhunuM lAgIne thaelo traDhata zabda kRdanta che. tethI saMjJA tarIke teno prayoga zAstrasaMmata che, kAraNa ke prakRti-pratyaya ema vibhAga darzAvIne tene siddha karI zakAya che. Ama tra8ta zabda nyAya che. vaLI sUcavAya che ke jAti, guNa ane kiyAvAcI zabdo paNa zAstrane anusarIne prayojavA joie. jAtivAcaka zabdomAM jema no vagere zabdo javI vagere asAdhu zabdonA bAdhaka thAya che tema trAtA vagere saMjJA zabdo paNa ratana vagere asAdhu zabdonA nivartaka thaze. Ama tratA zabda vyaktino bodhaka thaze chatAM tene AdhAre zAstrIya kArya nahIM thAya. atrakata zabda sAdhu che mATe prayojavo joie ema pahelAM kahyuM, have ratana e traDhatA no azaktine kAraNe udbhavelo (eTale ke jIbha nI capaLatAnA abhAvane kAraNe thaelo) apabhraMza che ema kahe che. tethI nAma tarIke tratA no ja prayoga thai zake tevA no nahIM arthAt anAvaDatane kAraNe uccArelo rata zabda zAstrano viSaya na thai zake. For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -muktaM na santIti prihaarH| samAne cArthe zAstrAnvito'zAstrAnvitasya nivartako bhvti| tdythaa| devadattazadbo devadiNNazadvaM nivartayati na gAvyAdIn / naiSa dossH| pakSAntarairapi parihArA bhavanti // ane tra4H ja che. kevI rIte? kAraNake vyavahAramAM tra dhAtu parathI thayelA zabdono prayoga jovAmAM Ave che. ziDa ane 4i e be sAtri pratyayo che. zabdono upayoga trividha che: jAtivAcI zabdo, guNavAcI zabdo ane kriyAvAcI zabdo. yaddacchA zabdo che ja nahI. eka pakSa pramANe prayojana kahIne bIjI ja rIte parihAra karyo. 'yaddacchA zabdo hoya che ema kahIne (2-kAra grahaNanuM) prayojana jaNAvyuM ane yaddacchA zabdo nathI' tema kahIne teno parihAra karyo. be zabdono artha samAna hoya tyAre je zAstrazuddha hoya te zabda, zAstranI dRSTie azuddha hoya teno, bAdhaka thAya che, jema ke hevatta e vyAkaraNazuddha zabda sevA (e azuddha) zabdano bAdha kare che, paraMtu AvI vagere zabdono bAdha na karI zake. AmAM koi doSa nathI kAraNa ke bhinna matane AdhAre paNa parihAra thai zake che. have ra-kAranuM grahaNa anukaraNArthe che tenuM khaMDana kare che.) 2 - dhAtu lokamAM prayojAya che ane trapaTa vagere zabdo te dhAtu uparathI ja banyA che tethI ja jevo koi dhAtu kalpavAnI jarUra nathI. Ama yaddacchA zabdone svIkArIne ziSToe koika sthaLe prayojelA zAstrAnusAra zabdo ja nAma tarIke prayojavAmAM Ave che, bIjA zabdo nahIM ema svIkAravAthI rahi vagere zAstrano viSaya nathI mATe temane khAtara -kArano upadeza karavo jarUrI nathI. hAlanA jamAnAmAM jayAre hitya vagere nAma pADavAmAM Ave che tyAre te nAma dvArA atyaMta prazaMsanIya kriyA ke guNano vyakti upara Aropa karavAmAM Ave che. athavA to pUrve thai gayela hitya vagerenA prazaMsanIya guNa, kriyA vagereno Aropa karIne hitya vagere nAma atyAre ApavAmAM Ave che. AthI yaddacchA zabdono kiyA zabdomAM antarbhAva thaze kAraNa ke te badhA jatpanna zabdo che. saMjJA zabdo avyutpanna che, ema svIkArIne arthAt avyutpatti pakSano Azraya laine AcArye 4-kArano upadeza karyo, jayAre vArtikakAra yaddacchA zabdono asvIkAra karIne arthAt vyutpatti pakSanA AdhAre tenuM pratyAkhyAna kare che. Ama yaddacchA zabdonA astitvane svIkArIne prayojana karyuM hoya tyAre temano asvIkAra karIne prayojananuM nirAkaraNa karavuM yogya nathI. kahevatta e zuddha zabda hevi jevA asAdhu zabdano bAdha karI zakaze, kAraNa ke bannenuM pravRttinimitta eka ja che, banne eka ja vyaktine lAgu paDe che.paraMtu Trevadratta zabda sAdhu hovA chatAM AvI e asAdhu zabdano nivartaka nathI, kAraNa ke te bannenuM pravRttinimitta bhinna che. te ja rIte trAta ane ratana e be zabdonAM pravRttinimitta bhinna che, kAraNa ke sata zabda jayAre koi vyaktinA nAma tarIke prayojAya che tyAre vyaktinuM svarUpa tenuM pravRttinimitta hoya che, paraMtu traDhatA zabdanI bAbatamAM tema nathI, kAraNa ke tyAM kiyA pravRttinimitta che. AthI trAtA zabda cata zabdano bAdha nahIM karI zake. banne zabdonuM pravRttinimitta vyakti gaNavAmAM Ave to paNa je vyakti traDhata nuM pravRttinimitta che tethI bhinna vyakti trata nuM pravRttinimitta che. Ama te be zabdonuM pravRttinimitta bhinna hevAthI traDhatA e zabda teno nirtaka nahIM thai zake. anya matane AdhAre tapAchA mevADora vimA e sUtra davyapakSa arthAt vyakti pakSano Azraya laine kareluM che, paraMtu tenuM pratyAkhyAna jAtipakSane AdhAre karavAmAM AvyuM che. te rIte ahIM paNa catuthI zabdapravRtti matano AdhAra laine sUtrano prAraMbha karyo che ane yaddacchA zabdano asvIkAra karIne arthAt anya matano Azraya laine tra-kAra grahaNanuM khaMDana karyuM che. temAM koi doSa nathI ema bhAkhyakAranuM kahevuM che. Ama hovAthI saMjJA zabdone avyutpanna mAnIe to paNa paraMparAgata arthAta ziroe prayojela saMjJAono prayoga karavo joie. AthI zikhoe jeno prayoga na karyo hoya tevA yaddacchA zabdo asAdhu hovAne kAraNe zAstrano viSaya zai na zake. evo bhAgakArano abhiprAya che tema nAgeza mAne che. bha. dI.nA mate bhAganuM A vidhAna sUcave che ke jAti, guNa, kriyA ane yaddacchA e cAra prakAranA zabdo svIkAravAmAM Ave to sUtI vagere zabdo Ti , g , ma vagere saMjJAonI jema zAstrano viSaya thaze(za.kI.pR.41), paraMtu nAgeza A matanuM khaMDana kare che. eka ja vastu eka pakSa pramANe zAstrano viSaya thaI zake ane anya mata pramANe na thai zake ema svIkAravuM te na veti vimA sUtra uparanA bhAgathI viruddha che. vaLI Ti zukama vagere saMjJAo pANini vagere zikhoe prayojI che tethI sAdhu che ane tethI zAstrano For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukaraNaM ziSTAziSTApratiSiddheSu yathA laukikavaidikeSu // 3 // anukaraNaM hi ziSTasya sAdhu bhavati / aziSTApratiSiddhasya vA naiva taddoSAya bhavati nAbhyudayAya / yathA laukikavaidikeSu / yathA laukikeSu vaidikeSu ca kRtaantessu| loke tAvat / ya evamasau dadAti ya evamasau yajate ya evamasAvadhIta iti tasyAnukurvandadyAcca yajeta cAdhIyIta ca so'pyabhyudayena yujyte| vede'pi / ya evaM vizvasRjaH satttrANyadhyAsata iti teSAmanukurvastadvatsattraNyadhyAsIta so'pyabhyudayena yujyate // ashissttaaprtissiddhm| ya evamasau hikkati ya evamasau hasati ya evamasau kaNDUyatIti tasyAnukurvanhikkecca haseca kaNDUyecca naiva doSAya syaannaabhyudyaay|| yastu khalvevamasau brAhmaNaM hantyevamasau surAM pivatIti tasyAnukurvanbrAhmaNaM hanyAtsurAM vA pibetso'pi manye patitaH syaat| viSama upnyaasH| yazcevaM hanti yazcAnuhantyubhau tau hataH / yazca pibati yazcAnupibatyubhau tau pibataH / yastu khalvevamasau brAhmaNaM hantyevamasau surAM pibatIti tasyAnukurvansnAtAnulipto anukaraNa ziSTa zabdonuM temaja pratiSiddha na hoya tevA aziSTa zabdonuM hoya, laukika ane vaidika (STAnto) mAM paNa ema ja (hoya che) || 3 || zAstravihita zabdonuM anukaraNa hoya te sAdhu hoya che, jayAre zAstravihita na hoya tema pratiSiddha paNa na hoya tevAnuM anukaraNa doSa ke lAbha (kaMi ja) ApatuM nathI. jema laukika ane vaidikamAM (hoya che), arthAt laukika ane vaidika dRSTAntomAM hoya che tema. lokamAM to, (koI vyaktine anulakSIne)"e A rIte dAna Ape che"," e A rIte yAga kare che," "e Ama adhyayana kare che." ema (kahIne ) je (mANasa) tenuM anukaraNa karIne dAna Ape, yAga kare, athavA adhyayana kare tene paNa lAbha thAya che. vedamAM paNa (loko) A pramANe vizvasRj satro kare che,' ema (vicArIne) je temanuM anukaraNa karIne temanI jema satro kare che teno paNa abhyudaya thAya che. aziSTa chatAM pratiSiddha na hoya te H (koi mANasa bIjAne joine) te A rIte heDakI khAya che', "te A rIte hase che', 'te A rIte khaMjvALe che', ema (kahIne) tenuM anukaraNa karIne heDakI khAya, hase, athavA khaMjvALe to tethI doSa ke lAbha thato nathI. paraMtu e A rIte brAhmaNane haNe che', 'e Ama dArU pIe che', ema (kahIne) tenuM anukaraNa karIne je bAhmaNane haNe athavA dArU pIe te paNa patita thAya tema huM mAnuM chuM. A dRSTAnta baMdhabesatuM nathI. (kAraNa ke) A rIte je haNe che ane je tenuM anukaraNa kare che te banne hatyA ja kare che. ane vaLI je dArU pIe che ane je tenuM anukaraNa karIne pIe che te banne madyapAna ja kare che.paraMtu * e A rIte brAhmaNane haNe che', 'e A rIte dArU pIe che' ema kahIne tenI nakala karavA mATe snAna karI,candana vagerenuM vilepana karI, 4 mAlyaguNakaNThaH kadalIstambhaM chindyAtpayo vA pibenna sa manye patitaH syAt / evamihApi ya evamasAvapazadvaM prayuGka iti tasyAnukurvannapazadvaM prayuJjIta so'pyapazadvabhAksyAt / ayaM tvanyo'pazadvapadArthakaH zadbo yadartha upadezaH kartavyaH / na cApazadvapadArthakaH zadbo 'pazadbo bhvti| avazyaM caitadevaM vijJeyam / yo hi manyate'pazadvapadArthakaH zadbo'pazadbo bhavatItyapazadba ityeva tasyApazadvaH syaat| na viSaya thai zake paraMtu te kAraNe tRta jevI anya saMjJAo zAstrano viSayathai zake tema mAnavA mATe koi pramANa nathI. uparAMta sAdhu tema ja asAdhuthI bahirbhUta hoya te zabdo paNa zAstrano viSaya thAya te vAta sAnuzAsanesmin zastre| ema bhASyamAMje aneka vAra kahevAmAM AvyuM che tenI sAthe saMgata nathI " vArtikakAra haiM-kAropadezanA bIjA prayojananuM khaMDana kare che H surApAnanI jema je pratiSiddha hoya tevA aziSTanuM anukaraNa sAdhu anukaraNa na hoi zake, kAraNa ke anukArya duSTa hoya to anukaraNa paNa duSTa ja hoya. 58 * vizvasRnaH saLi adhyAsate| ahIM keTalAka vizvasRnaH ne prathamA bahuvacana laine bhArate no kartA gaNe che. e pramANe 'vizvasRjo yajJa kare che (temanuM anukaraNa karIne) artha kare che.[juo su.zA.(bhA.1 pR.109), cAru.(pR.72)] vA.zAvizvakSunaH e SaSThI laine vizvabhRt satra ratAta (vizvasRj yajJa kare che (ma.pR.48).ema artha kare che. SaSThI levI e vadhu yogya jaNAya che, kAraNa ke bhASyamAM pachI thI tadbhutatsatrAySvAsIta| ema kahyuM che temAM tat saLi te vAtanuM samarthana kare che. mahA.dI.(vI.svA.A.pR 73) mAM vizvanitaH ema pAThAntara che, jyAre (pro.abhayaM.A.pR. 6 2) mAM vizvapunaH ja pATha che. 53 For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caiSo'pazabdaH // ayaM khalvapi bhUyo'nukaraNazadbo'parihAryo yadartha upadezaH krtvyH| saadhvlkaarmdhiite| madhvalakAramadhIta iti| kvastha -sya punretdnukrnnm| klRpisthsy| yadi klUpisthasya klapezca latvamasiddhaM tasyAsiddhatvAhakAra evAckAryANi bhvissynti| bhavettadarthena nArthaH syaat| ayaM tvanyaH klapisthapadArthakaH zadbo yadartha upadezaH krtvyH| na krtvyH| idamavazyaM vaktavyaM prakativadanukaraNaM bhavatIti / kiM pryojnm| dviH pacantvityAha / tingtingH| iti nighAto yathA syAt / agnI ityAha / gaLAmAM mALA paherIne koi vyakti) keLanA thaDane kApe athavA to dUdha pIe to mane lAge che ke te patita na thAya. te ja rIte ahIM paNa "e (mANasa) A rIte apazabdano prayoga kare che " ema kahIne) je (koI) tenuM anukaraNa karatAM apazabdono prayoga kare te paNa apazabda prayoga (nA doSa) ne pAtra thAya,paraMtu jene khAtara (4 nuM sUtramAM) uccAraNa karavuM jarUrI che te A (rata) zabda (pote apazabda nathI, te) to apazabdano vAcaka che ane je apazabdano vAcaka hoya te pote apazabda na thAya. ane avazya Ama ja samajavuM joie. je vyakita ema mAne che ke apazabdano vAcaka paNa apazabda che tenI draSTie apazabda" e zabda paNa apazabda thazeba,paraMtu e apazabda nathI ja. vaLI 'sapTanTaramavIto malTaramato jevAM udAharaNomAM -kAranuM 2 anukaraNa avagaNI zakAya evuM nathI. tene khAtara traN ! sUtramAM tra-kAranuM uccAraNa karavuM jarUrI che. kyAM rahelA ( nuM) A anukaraNa karavAmAM Ave che? 5 dhAtumAM rahelAnuM. jo 5 dhAtumAMnA (tra nuM anukaraNa hoya to) e dhAtuno je s thAya che te asiddha che ane asiddha che tethI svarane lagatAM ca vagere kAryo ne badale tra ne ja thaze. te (mAMnA -kAra) mATe (uccAraNa) karavAnI jarUra bhale na hoya, paNa A to kRm dhAtumAMnA 4-kArano vAcaka je anya (anukaraNarU5) 2 zabda che te tene lagatuM sat kArya thai zake te) mATe uccAraNa karavuM paDaze. nahIM karavuM paDe. (tene badale) A pramANe avazya kahevuM joie ke 'anukaraNa mULanA jevuM ja hoya che. tema karavAnuM zuM prayojana che? jethI pandrityAhA jevAM sthaLe titikA e sUtra pramANe nipAta thai zake. zrI sutyA | (agni ema kahyuM). IdedvivacanaM prgRhym| iti pragRhyasaMjJA yathA syaat| yadi prakRtivadanukaraNaM bhavatItyucyate'pazabda evAsau bhavati kumAlataka ityAha brAhmaNyalataka ityAha / apazabo hyasya prkRtiH| na cApazabdaH prkRtiH| na hyapazadvA upadizyante na cAnupadiSTA prakatirasti / ekadezavikRtasyAnanyatvAtplutyAdayaH // 4 // 9 anukAryano doSa hovAthI anukaraNa duSTa thatuM nathI tethI te zabda trata nA arthamAM prayojavAmAM Ave tyAre te apazabda thaze,paraMtu jayAre anukAryano bodha karAve eTale ke koie anAvaDatane kAraNe (traDhatavA ne badale) uccArelA ratana zabdano bodha karAve tyAre te sAdhu zabda ja che, kAraNa ke teno artha judo che (arthAt trata nathI). tethI kahyuM, AvI vagere zabdo azvo vagerethI judA ja arthamAM arthAt anukrame pArakuM ane kothaLo ke dANa jeTaluM mApa e arthamAM prayojAyA hoya tyAre sAdhu che, apazabda nathI. tema zabda paNa anukAryanA arthamAM apazabda nathI. Ama asAdhu zabdanuM anukaraNa paNa zAstrano viSaya bane che, tethI bhAgAkAra stra-kArano upadeza anukaraNa mATe che e dalIlanuM samarthana kare che. 60 nAgeza A vAkyane prayojananuM khaMDana karanAranI zaMkArUpa gaNe che. vAstavamAM mida thI laine avara vaita vijJayam sudhInI prayojanavAdInI ja dalIla che tema jaNAya che. tenuM kahevuM ema che ke bAhmaNanuM hanana karanAranuM anukaraNa karIne hanana karanAra ane surApAna karanAranuM anukaraNa karIne surApAna karanAra jema doSane pAtra thAya che tema apazabdanuM anukaraNa karanAra paNa patita thAya che ja, paraMtu jene kAraNe 4-kArano upadeza jarUrI che te A rata zabda pote apazabda nathI, kAraNa ke te to anya karela apazabda prayoganuM mAtra anukaraNa che. 6. kAraNa ke apazabda e zabdano artha apazabda che ane apazabdano vAcaka ja apazabda thato hoya to apazabda zabda pote paNa apazabda thavAno prasaMga Ave.paraMtu apazabda zabda zAstrasaMmata che tethI apazabda nathI. 6. jo ke artharahita varNa sAdha na hovA chatAM va RkA e vArtikathI 2 nuM vidhAna karyuM che tethI tevo varSe sAdhu gaNAze. malTavera -pItA mAM madhu (manohara rIte) kriyAvizeSaNa che. For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekadezavikRtamananyavadbhavatIti plutyAdayo'pi bhvissynti| yadyekadezavikRtamananyavadbhavatItyucyate rAjJaH ka c| rAjakIyam allopo'nH| iti lopaH praapnoti| ekadezavikRtamananyavatSaSThInirdiSTasyeti vkssyaami| jevAMmAM 90 divanamUha pramANe pragRhya saMjJA thAya.63 "prakRti pramANe ja anukaraNa hoya che', ema ja kahevAmAM Ave to 'sumarthita phratyAhU | vahANUrta tyahi | dRSTAMtomAM 'cata " ema anukaraNa, apazabda ja thaze, kAraNa ke teno mULa zabda apazabda ja che, paraMtu apazabda kadApi prakRti na hoI zake, kAraNa ke apazabdono upadeza karavAmAM Avato nathI.65 ane zAstrakAroe jenuM uccAraNa nathI karyuM tevI prakRti paNa na hoya. ekadezamAM vikRta thavAthI zabda mULathI bhinna thato nathI tethI huti vagere (siddha thai zakaze) || 4 || | jeno eka aMza vikRta thayo hoya te zabda mULa karatAM judo nathI" e nyAye 6 dhvati vagere siddha thai zakaze. jo eka bhAga vikRta thavA chatAM zabda mULa avita zabdanA jevo ja rahe che ema kahevAmAM Ave to rAjJaH 3 jA pramANe thatA nIyam zabdamAM (ma e san che ema gaNatAM), poDanaH pramANe (no) lopa thavAno prasaMga Avaze 67 (paraMta) huM kahIza ke viravitinyAya jeno eka aMza badalAI gayo hoya te SaSThInirdiSTanA jevuM ja gaNAya che." che koi vyaktie pUrvanuM pukhta ema be vAra kahyuM, tenuM anukaraNa karatAM koI anya vyakti kahe " diH parantu tyahi ? to A anukaraNa rUpa vAkyamAM parvanuM e kiyAvAcI na hovAthI tinta nahIM thAya tethI titi pramANe nighAta nahIM thAya ane maLI tyAdA mAM mArI zabda be padArthano vAcaka nathI tethI divacana nahIM gaNAya, pariNAme dratta hovA chatAM tenI pragRhya saMjJA nahIM thAya. e doSa nivAravA mATe prativat vagere nyAyano Azraya laine atideza karavAnI jarUra che. ba "sAdhu zabdanA anukaraNa mATe stra-kArano upadeza jarUrI che" e matanuM prativanU e nyAyano Azraya laine khaMDana karyuM. have te ja nyAyane AdhAre 'azaktine kAraNe uccArelA anukaraNarUpa 4-kAra mATe upadeza karavo jarUrI che te matanuM khaMDana karavA A dalIla kare che. 6 apazabda zAstrIya prakRti nathI, kAraNa ke teno upadeza karavAmAM Avyo nathI. Ama hovAthI teno atideza paNa thai na zake, arthAt jayAM prakRtibhUta zabda ja nathI tyAM prativanuvArapAm ema kahIne atideza karavAno koI prasaMga ja nathI. te pramANe azaktine kAraNe uccArelo hRrta zabda apazabda hovAthI zAstrIya prakRti nathI tethI tenuM anukaraNa karyuM hoya tyAM praverAmULa e nyAya pramANe atideza lAgu nahIM paDe. pariNAme azaktine kAraNe uccArelo rata e apazabda anupadiSTa che, tethI zAstrIya prakRti nathI. tethI tenA anukaraNa vize atideza pravRtta nahIM thAya tethI te apazabda nahIM thAya. Ama -kArano upadeza azaktine kAraNe uccArelA 4-kArane mad kArya thai zake te mATe che ema bhASyakAre sthApita karyuM. 66 yadyapi tra-kAra akhaMDa che chatAM 'vaghAne varAham' e nyAye tra-kAramAMnA repha aMzano jhU karavAmAM Ave tyAre tene mULa tra-kAra tarIke oLakhI zakAya che, { no nU thAya e rvAidha che tethI sthAnivarbhAva nahIM thAya chatAM virAviti nyAya pramANe arthAt kutarAnI pUMchaDI kapAi gai hoya to paNa "A te ja kUtaro che" ema pratyabhijJA thAya che tevI rIte repha aMzano sTa-kAra thavA chatAM A te ja tra-kAra che' tema bhAna thaze, tethI tra-kAranuM jhanU sUtramAM grahaNa karavAnI jarUra nathI. ananyavat eTale anyavat na arthAt je anya jevuM nathI- juduM nathI, ema kahIne anya sAdRzyano paNa niSedha karIne daDha rIte 'te ja che" ema spaSTa karyuM che. 67 rananuM zabdane vRddho: I pramANe che (d) lAge tyAre anya nU no jJaH 3 jA pramANe 1 Adeza thaIne rAna thatAM ekadezavikRtinyAyathI te rananuM che ema samajAya to gapoDanA e sUtra pramANe mAM no lopa thavAno prasaMga Ave paraMtu e sUtramAM rAnanuM zabdano nirdeza nathI ane rAjJaH ra rA mAM rana no SaSThImAM nirdeza che paNa mana no SaSThImAM nirdeza nathI tethI rAna mAMno e che ema nahIM samajAya ane cAnIyam mAM -kArano lopa nahIM thAya, kAraNa ke pUMchaDI kapAyA pachI jema kUtaro. pUMchaDIvALo nathI raheto tema rAjJaH 2aa pramANe 6 Adeza dhayA pachI rAjU zabdana-kArAnta (eTale ke rAnana) nathI raheto. For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi SaSThInirdiSTasyetyucyate kla3 ptazikha iti pluto na praapnoti| na hyatra RkAraH sssstthiinirdissttH| kastarhi / rephH| RkAro'pyatra sssstthiinirdissttH| kthm| avibhaktiko nirdeshH| kRpa uH laH kRpo ro laH iti| athavA punrstvvishessenn| nanu coktaM rAjJaH ka ca rAjakIyam allopo'na iti lopaH praapnotiiti| naiSa dossH| vkssytyett| zvAdInAM prasAraNe nkaaraantgrhnnmnkaaraantprtissedhaarthmiti| ttprkRtmnuvrtissyte| allopo'no nakArAntasyeti // iha tarhi kla3 ptazikha ityanRta iti pratiSedhaH praapnoti| ravatpratiSedhAcca // 5 // 'jano SaSThImAM nirdeza karavAmAM Avyo hoya tene ja (A nyAya) lAgu paDe che, ema kahezo to kRraziva: mAM Duta svara nahIM thAya, kAraNa ke ahIM (po te : mAM) tra -kArano SaSThImAM nirdeza nathI karyo. to pachI kono (SaSThImAM nirdeza) che? rephano. tra -kArano paNa SaSThImAM nirdeza che. te kevI rIte? kAraNa ke sUtramAM 3 4H hA ema vibhakitarahita nirdeza che. " paNa ame kahyuM ke rAjJaH 4 rA pramANe rAnIyam zabdamAM gaThThoDanaHA pramANe (gano) lopa thavAno prasaMga Avaze. temAM vAMdho nathI, kAraNa ke (vArtikakAra) kaheze ke zvana vagere zabdomAM samprasAraNa thAya che. temAM na-kArAnta (zvanuM, yuvat ane madhavat e zabdo) nuM grahaNa nakArAnta na hoya. teno pratiSedha karavA mATe karyuM che. te vArtikanI pAchaLanA sUtra (malkovoDanaH I) mAM anuvRtti thaze. to pachI parivaH mAM amRta ( tra sivAyanA varNano) ema (guropanRtaH ityAdi thI) Dutano niSedha prApta thAya che.... ane jemAM she ya teno niSedha karavAthI (iSTa huti thai zakaze) pA rvtprtissedhaaccaittsidhyti| guroraravata iti vkssyaami| yadyaravata ityucyate hotR RkAra hota3 kAra atra na praapnoti| guroraravato hasvasyeti vakSyAmi // sa eSa sUtrabhedena lakAropadezaH plutAdyarthaH sanpratyAkhyAye saiSA mahato vNshstmbaallttvaanukssyte|| go Tu / rU che gau s 4 . itha pa ra : mAM tra-kArano SaSThImAM nirdeza nathI {no che tethI te ekadezavikRtinyAya anusAra ananya nahIM thai zake, arthAt tra e tratra che ema nahIM gaNI zakAya. tethI hra 3 karAvaH mAM guNorakRti pramANe plata nahIM thaI zake. A rIte divecana, svarita vagere paNa nahIM thAya. pa e vibhatirahita nirdeza thaze, 3: e tra nuM SaSThI ekavacana thaze, tethI traDha no SaSThInirdeza thaze.tethI pa se DhA= 53 H : ema thaze, temAM po nA ja (virArga) pachI n Avyo che tethI e ri pramANe lopa thayo che.) ane 6 dhAtunA tra-kAra nA { no r Adeza thAya che ema sUtrArtha samajAze. 20 juo upara (nodha 68) " e vArtikanI sopoDanaHA e sUtramAM anuvRtti thavAthI jene anta - hoya tevAM - anta aMganA an nA ma no lopa thAya che" ema sUtrArtha thaze.(mano narantacAve sTora rU. (kA.) ?? guNotaH0 vagere sUtramAM matiH zabda mUkIne tra-kAranA Dutano niSedha karyo che tethI mitra jevAmAM dhyAna rUtra athavA Mmitra rU ema garu DuM-kAra ke anya ma-kArano Duta thaze paNa tra-kArano nahIM thAya, arthAt 1 2 ormitra ema huti nahIM thAya. te rIte strane ekadezavikRtinyAye tra gaNatAM 3 rAvaH mAM skuti nahIM thAya, kAraNa ke manataH dvArA karelo niSedha ne paNa lAgu paDaze. paka For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idaM vicaaryte| imAni saMdhyakSarANi taparANi vopdishyern| etu ot| ait autc iti| ataparANi vA ythaanyaasmiti| kazcAtra vishessH| saMdhyakSareSu taparopadezazcettaparoccAraNam // 1 // saMdhyakSareSu taparopadezazcettaparoccAraNaM kartavyam // ratnatiyA jemAM hoya teno niSedha karavAthI A (Ijha DutanI siddhi) thaze. tethI e sUtra guraravataH ityAdi che ema huM kahIza. jo garavata (jemAM nathI tevAno ema kahevAmAM Ave to pachI , hota travAra (e zabdonI saMdhi thaine) hota 2 traDhaR ema plata thaze nahIM. to pachI huM kahIza ke sUtra rogavato hI 01 ema che. - kAranuM skuti vagere mATe trATakAsUtramAM) grahaNa karavAmAM AvyuM hovA chatAM sUtra badalavuM paDe to badalI nAkhIne paNa teno pra tiSedha karavAmAM Ave te to lAMbA moTA vAMsa para caDhIne nAnakaDuM phaLa utAravA jevI vAta che. che moDhuM rU che gaut 4 . "A je o re gau e cAra sadhyakSaro che temanI pAchaLa tuM mUkIne ta o aa ta gaut r e rIte temanuM uccAraNa karavuM joie ke pachI lagADyA vinA mAhezvara sUtramAM jema mUkavAmAM AvyA che te pramANe ja uccAraNa karavuM joie e bAbatano ahIM vicAra karavAmAM Avyo che. temAM zo phera paDaze ? jo pAchaLa tuM mUkIne sadhyakSaronuM uccAraNa karavAmAM koi lAbha hoya to temanuM uccAraNa tuM mUkIne karavuM joie / 1 / sadhyakSaranI 16 pAchaLa sUtramAM - mUkavAno koi phAyado hoya to akSarasamApnAyamAM temanI pAchaLa mUkIne ja temanuM uccAraNa karavuM joie. nutyaviSyanvidhiH bhAra ! plutyAdiSvajAzrayo vidhirna sidhyti| gotrAta nauzAta ityatrAnaci c| ityaca uttarasya yaro dve bhavata iti dvivacanaM na prApnoti / iha ca pratyaGDaizatikAyana udozpagava ityAce iti umuNna prApnoti // skRtasaMjJA 1 rUA. 18 ravat 0 ahIM vat (mag) nityayoganA arthamAM che tethI ravAn eTale jemAM haMmezAM - rahelo che te. tethI tra-kAra ravAn thaze.jemAM A rIte m nathI te karavAnuM tenuM SaSThI ekavacana garavataH paraMtu naravataH ema kahevAmAM Ave to paNa hota traR: mAM be tra- kAra maLIne je dIrgha ekAdeza thAya che te ravat che arthAt temAM repha hamezAM rahelo che tethI huta niSedha thatAM hota : ema ananya trakArano plata nahIM thAya. * e pramANe sUtra karavAthI hasva ravat ne ja niSedha lAgu paDaze, dIrghane nahIM tethI do 3 IRmAM Duta thai zakaze. paraMtu upara (74) mAM jaNAvela doSa TALavA mATe sUtramAM pheraphAra karI nAMkhIne roganato ne sthAne muraravato svI vagere pATha laIne - kAropadezanuM pratyAkhyAna karavAno vArtikakArano prayatna keTalo nirarthaka ane hAsyAspada che te bhASyakAre AgaLa lAMbA vAMsa vaDe nAnakaDuM phaLa utAravAnA hAsyAspada prayAsa sAthe sarakhAvyuM che. tAra karyA hoya to dekhItI rIte phera paDe che chatAM zo phera paDaze e praznakartA jANavA mAge che. tema karyAthI kAryamAM koI phera paDaze? 76 ka r 3 [ ema jeno upadeza karavAmAM Avyo che te varSo jevA avayavo joDAine banelA hovAthI te sadhyakSara kahevAya che. 67 For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ plutasaMjJA ca na sidhyti| aiztikAyana aushpgv| uukaalo'jjhrsvdiirghplutH| iti plutasaMjJA na prApnoti // santu tataparANi / atapara eca ighasvAdeze // 4 // yadyataparANyeca ighrasvAdeze iti vktvym| ki pryojnm| eco hrasvAdezazAsaneSvardha ekAro'rdha okAro vA mA bhuuditi| nanu ca yasyApi taparANi tenaapyetdvktvym| imAvecau samAhAravarNI mAtrAvarNasya mAtrevarNovarNayostayoIsvAdezazAsaneSu kadAcidavarNaH syAtkadAcidivarNovarNau mA kadAcidavarNa bhuuditi| pratyAkhyAyata ett| aicoshcottrbhuuystvaaditi| yadi pratyAkhyAnapakSa idamapi prtyaakhyaayte| siddhameGaH ssthaantvaaditi| nanu caiGaH sasthAnatarAvardha ekAro'rdha okArazca / na to stH| yadi hi tau syAtAM tAvevAyamupadizet / nanu ca bhozchandogAnAM sAtyamunirANAyanIyA ardhamekAramardhamokAra caadhiiyte| sujAte e ashvsuunRte| adhvaryo o adibhiH sutm| zukra te e anyadyajataM te e anyditi| pArSadakRtireSA tatrabhavatAM naiva hi loke nAnyasminvede'rdha ekAro'rdha okAro vAsti / suta (e o) pore bhAM svarane, sAtuM Arya (thaze nahI) // 2 // suta e ,o,ai auporebhasva2ne anusakSIne yatuM ya. siddha nahI thAya. (3 ) go 3 trAta / nau 3 traat| bhai anaci c| prA. 252-. 70 mAyeto yar (t ) 257.. 16mane pratya.3 tikaayn| udaGDau3 pagava bhAM. (252 52 thatai) (Gamo hrasvAd ) aci (Damunityam ) / prabhArI DamuT mAgama nahI mA. suta sN|| 59 // nahI thAya // 3 // aishtikaaynH|aushpgv bhai 'uukaalo'jyuusvdiirghplutH|prbhaae. thatI sutasaM Ata nahI. thAya. to pachI. (e ,o, pagere sadhyakSaro) pachI tu bhale na Ave. ve. pAtna Aye to eca igghrasvAdeze (mema 4.572) // 4 // o. saMyutAH2nI // t (bhUDIne 6cyaa29| 62pAmai) na bhAye to 'eca ik0 tyAdi / mema. he 57ze.. zA bhATe ? a. bhATe yAe,o,aisane auno sva. sAheza. bhU.yo. loya. tyAre spa.e ane.sva. ona. thAya.. ame. hIse chInA mata, eca nI pA700 t bhUmI hoto . 5.9 // 2 // (eca i0 ) sUtrano 5 / 4 725o. 57. mA aic pratyA2mAM sAvatA saMyu. 16 che (AgaLa nI) eka mAtrA varNanI ane pAchaLa nI) eka mAtrA ke 3- varNa nI hoya che. temano hUsvAdeza karavAnuM kahyuM hoya tyAM koivAra - varNa thAya ane koivAra 2 ke 3 varNa thAya. AthI e varNa kadApi na thAya te mATe sUtra avazya karavuM joie. aic pratyAsA21d vi. 500 apl no (ma.thAt i u nau) 26.2. madhi.7 cha (aicoshcottrbhuuystvaat|) me. pAti 43 sAnu una 2pAmA mAya... pratyAjyAna 2 se.4 mata svAsa2pAmA mAye. to mA (eGmayAta e, o) nA ispAzinI dRSTi me) 59 / (e bhane o ne sthAne, 6zyA29 sthAnanI samAnatAne 29, sthAza manu i-72 bhane u-2 thaze. (siddhameGaH ssthaantvaat|) se pAti 5 ( sA sUtranu) pratyAbhyAna vAmAM Ave che. 59 / sva e-2 ane.spa o-2 yA295 sthAnanI draSTie vadhAre najIka nathI ? ardha aa ane ardha mo che ja nahIM, jo hota to temano A sUtrakAre) upadeza karyo hota.parantu sAmavedIonI sAtyamugni ane rANAyaNIya zAkhAmAM hrasva ane hUrava ma no A rIte pATha karavAmAM Ave che. sujAte e ashvsuunRte| adhvaryo o adribhiH sutm| zukra te e anyadyajata te e anyt| mAtIta mahAnubhAyonI parivahomAM prayojAtI kRti che paNa vyavahAranI bhASAmAM ke bIjA koi vedamAM hrasva i-kAra ke hUrva jho-kAra nathI. ekAdeze dIrghagrahaNam // 5 // ekAdeze dIrghagrahaNaM krtvym| AguNo diirghH| vRddhireci dIrgha iti| kiM pryojnm| AntaryatastrimAtrANAM sthAninAM trimAtracaturmAtrA AdezA mA bhuuvnniti| khaTvA indraH -khttvendrH| khaTvA udakam-khaTvodakam / khaTvA ISA khttvessaa| khaTvA UDhA- khttvoddhaa| khaTvA elakA - khttdailkaa| khaTvA odanaH khttvaudnH| khaTvA aitikAyanaH- khttvaitikaaynH| khaTvA aupagavaH- khttvaupgvH| tattarhi dIrghagrahaNaM krtvym| na krtvym| upariSTAdyogavibhAgaH krissyte| akaH savarNa eko bhvti| tato diirghH| dIrghazca sa bhavati yaH sa 58 For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaH pUrvAparayorityevaM nirdiSTa iti / ihApi tarhi praapnoti| pazum viddham pcntiiti| naiSa dossH| iha tAvatpazumityamyeka itIyatA siddhm| so'yamevaM siddhe sati yatpUrvagrahaNaM karoti tasyaitatprayojanaM yathAjAtIyakaH pUrvastathAjAtIyaka ubhayoryathA syaaditi| viddhamiti pUrva ityevaanuvrtte| athavAcAryapravRtirjJApayati nAnena saMprasAraNasya dIrgho bhavatIti yadarya hala uttarasya saMprasAraNasya dIrghatvaM shaasti| pacantItyato guNe para itIyatA siddhm| so'yamevaM siddha sati yadrUpagrahaNaM karoti tasyaitatprayojanaM yathAjAtIyakaM parasya rUpaM tathA- . jAtIyakamubhayoryathA syAditi // iha tarhi khaTvaryaH mAlarya iti dIrghavacanAdakAro nAnAntaryAdekAraukArau n| ekAdeza karavAno hoya tyAM dIrgha zabdanuM grahaNa karavuM paDaze) [ pa || 4yAre sUtramA DAhezana vidhAna. 72pAmA Apyu Doya. tyAre hI za06 565 mA zata bhayo hoya. Ad guNo diirghH| vaddhireci dIrghaH / 2. bhATe? 4thI mAntayane 29 39 / sane yAra mAtra sthAnIne sthAne. 194 yAra mAtrA mAheza na. thAya. ma khaTvA indraH -khttvendrH| khaTvA udakam-khaTvodakam / khaTvA ISA khttvessaa| khaTvA UDhA- khttvoddhaa| khaTvA elakA - khttvailkaa| khaTvA odanaH khttvaudnH| khaTvA aitikAyanaH- khttvaitikaaynH| khaTvA aupagavaH- khttvaupgvH| to pachI. hii&e| 42 me ? na. 2. lo.se., // 29 // OM 21 // 200 652 bhAvanA2 akaH savarNe dIrghaH / OM sUtranAme mArIzu. akaH savarNe (ekaH bhavati / ) 57. dIrghaH / athAt, ak nI 7 sapae mA.to me 1956 yacha bhane te pUrva 52 pani DAheza thAyacha (ekaH puurvpryoH|) tehI thAya cha bha. ni. ayo. cha. to pachI pazum , viddham ,pacanti ,bhaya 59 hI thathAno prasaMga mA.ze.. tawiss indho nathI. 5i to pazum me SL&29.bhA. [ami pUrvaH / (6-1-107) ne 549.)] ami ekH| bheTamAthI. 4 siddha thAya che. Ama siddha thAya che chatAM e (sUtrakAra) pUrva zabda mUke che tenuM e prayojana che ke tethI je jAtino pUrva hoya te tinonnato. sAheza. thAya' viddham bha. pa. pUrva.35. tha.ze., DA.263 pUrva na [(samprasAraNAcca / (6-1-108) ma.] anuvRtti. thAya. che tethI pUrvarUpa thAya che. athavA AcArya pANinie vyaMjananI pachI AvatA sampasAraNanA hUravano dIrgha thAya che e matalabanuM halaH / sa sUtra. 2thAne. sUyavyu cha mA (samprasAraNAcca / ) prabhAe. pUrvapa[na smpr.s.29|| 354 sAheza bhUya tehI nathI.. pacanti me. 35. ato guNe prH| bheTamAthI (arthAt yo sUtramA eGi pararUpam / bhAMthI paraH nI anuvRtti 72pAthI) 4 siddha thAya che. Ama siddha thAya che chatAM sUtrakAre " zabdanuM grahaNa karyuM che te sUcave che ke baMne vargono Adeza para varNanI jAtino thaze.?? (ekAdezanuM vidhAna karanAra) sUtramAM dIrgha zabdanuM grahaNa karavAmAM Ave (eTale ke je ekAdeza thAya te dIrgha hoya che ema kahevAmAM bhA.) to (khaTvA RzyaH)-khaTvaryaH, (mAlA RzyaH)--mAlayaH 2. HELPomai (A bhane R no gue3pI mAheza) a nahI thAya (25 // tasya ), e sane o (hI. chatai) 59 // nahI thAya, antaratama nopAthI e.2 o -2 nahI thAya. tatra ko dossH| vigRhItasya zravaNaM prsjyet| na brUmo yatra kriyamANe doSastatra krtvymiti| kiM tarhi / yatra kriyamANe na doSastatra krtvymiti| kva ca kriyamANe na dossH| sNjnyaavidhau| vRddhirAdaic diirghH| adeDguNo dIrgha iti // tattarhi dIrghagrahaNaM krtvym| na krtvym| kasmAdevAntaryatastrimAtracaturmAtrANAM sthAninAM trimAtracaturmAtrA AdezA na bhvnti| tapare gunnvRddhii| nanu ca taH paro yasmAtso'yaM tprH| netyAha / tAdapi parastapara iti| yadi tAdapi parastapara Rdorp| itIhava syaat| yava // stvH| lavaH pava ityatra na syaat| naiSa tkaarH| kastarhi / dkaarH| kiM dakAre pryojnm| atha kiM tkaare| yadyasaMdehArthastakAro dkaaro'pi| atha mukhasukhArtha stakAro dakAro'pi // idaM vicaaryte| ya ete varNeSu varNaikadezA varNAntarasamAnAkRtaya eteSAmavayavagrahaNena grahaNaM syAdvA na veti| kutaH " arthAt parasavarNa jeTalI mAtrAvALo hoya teTalI jamAtrAvALo pararUpa ekAdeza thaze. 78 29.DAzi.ne.rAta sUtramahAdhana, 458 zyAma sAye to DAheza avazya hI thAya, khaTvA RzyaH bhAM aadgunnH| prbhaae| shue| mezitha.ze. 45. adeddgunnH| prbhaae| a , e bhane o meM shue| cha. khaTvA RzyaH bhai sthAnanI dRSTi samAna hoyA chatai a soDAheza nahI , 29 ahIhaeazo. to svAheza na. .za... 4 zata.hI hogA chatai mahA IzaH OM mahA udadhiHpAmA e o paae| azo.DAzaya. za. nahI, 25 sthAnanISTiyasa A thA. mitra. tethI saMdhi nathavAno prasaMga mAye.. For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punariyaM vicaarnnaa| iha samudAyA apyupadizyante'vayavA api / abhyantarazca samudAye'vayavaH / tadyathA / vRkSaHpracalansahAvayavaiH pracalati / tatra samudAyasthasyAvayavasyAvayavagrahaNena grahaNaM syAdvA na veti vicAraNA katha vishessH| varNaikadezA varNagrahaNena cetsaMdhyakSare samAnAkSaravidhipratiSedhaH // 6 // na temAM so bAMdho ? (saMdhi karyA vinAnA (cA karavaH ema) chUTA chUTAnuM zravaNa thavAno prasaMga Avaze. ame ema nathI kahetA ke jayAM (ekAdeza) dIrgha karavAthI doSa Ave tyAM paNa ( dIrdha ekAdesa) karavo. tA pachI zuM kaho cho)? (ekAdezane lagatAM sutromAM dIrdhagrahaNa karavAthI jyAM doSa na Ave tyAM karavuM ema (ame kahIe chIe). paNa dIrdhagrahaNa karavAthI kyAM doSa nathI Avato ? saMjJA vidhi (sUtro) mAM, jema ke vadhiAvaipa avene muLa to pachI dIrdhagrahaNa karavuM joIe ? na karavuM joie. antastama hovAthI traNa ke cAra mAtrAvALA sthAnIne badale traNa ke cAra mAtrAvALA Adeza kema nahIM thAya ? (kAraNa ke e sUtromAM) guNa ane vRddhi tapara (ati guNa ane vRddhibhUta svarsane ta-kAra lagADIne) uccAravAmAM AvyA che. paNa te jenI pAchaLa che te tapa nahIM? to kahe che 'nA', tU nI pachI hoya te paNa tapara .jo te nI pachI AvanAra paNa tapara hoya to p| pramANe cavaH,stavaH mAM ja ak pratyaya lAgaze,paNa vaH,pavaH mAM lAgazenahIM. A (RRorap| sUtramAM ) te-kAra nathI. to pachI kayo (varNa) che ? haiM-kAra che. 7- kAra lagADavAnuM zuM prayojana che? to tA- kAra lagADavAnuM paNa zuM kAraNa che ? jo ta- kAra saMdeha nivAravA mATe hoya to maiM- kAra paNa te mATe che. jo ta- kAra uccAraNanI saraLatA mATe hoya to vaiM-kAra paNa te mATe che. have e vicAravAnuM ke A (i.o vagere saMyukta) varNomAM anya svataMtra (1,rU,3 vagere) varNonA samAna svarUpavALA varNo avayavarUpe rahelA che temanuM grahaNa A saMyukta varNonuM grahaNa karavAthI thAya ke na thAya? A vicAraNA zAthI karavI paDI ? e mATe ke ahIM samudAya (rUpa o vagere) no paNa upadeza karavAmAM Avyo che ane (temanA) avayavo (jevA svataMtra 4,rU,3) no paNa. ane avayavono samudAyamAM samAveza thai jAya che, jema ke vRkSa hAle che tyAre tenA (DALIo, pAMdaDAM rUpI) avayavo paNa hAle che. tethI jyAre apacaya (jyAM svataMtra ) nuM ja grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre A samudAyamAM hela avayavanuM paNa grahaNa thAya ke nIM te bAbata vicAravAnI che. AmAM ro phera che? jo varNanuM grahaNa karavAthI varNanA eka bhAganuM paNa grahaNa thatuM hoya to samAna (svarUpavALA svataMtra) varNone anulakSIne kahevAmAM Avela kAryono sandhyakSaranI bAbatamAM pratiSedha karavo joie // 6 // varNaikadezA varNagrahaNena cetsaMdhyakSare samAnAkSarAzrayo vidhiH prApnoti sa pratiSedhyaH ane indrm| vAyo udkm| akaH savarNe dIrghaH ini dIrghatvaM prApnoti // dIrghe hrasvavidhipratiSedhaH // 7 // dIrghe svAya vidhiH prApnoti sa pratiSedhyaH / grAmaNIH / AlUya / pralUya / hrasvasya piti kRti tugbhavatIti tukprApnoti / naiSa doSaH / AcAryapravRttirjJApayati na dIrghe hrasvAzrayovidhirbhavatIti yadayaM dIrghAcche tukaM zAsti / naitadasti jJApakam / asti hyanyadetasya vacane prayojanam / kim / padAntAdvA / iti vibhASAM vakSyAmIti / yattarhi yogavibhAgaM karoti / tu oH ar ema vigraha che temAM tra-kArane tapa karyo hoya to tAtparA tavarA ema samajatAM sutramAMno 3-kAra hasthanuM ja grahaNa karaze tethI hasva 3-kArAnta yu, phlu ne ja p thaine thavA, stavaH banaze paraMtu dIrgha kArAnta jU, jUne nahIM lAge tethI vaH, pavaH vagere rUpo nahIM thAya. * sUtramAM 7 kAra mUkavAmAM na Ave to tyAM je hasya za-kAra lIdho che ke dIrgha te vize saMsaya rahe, paraMtu ttapanna karavAthI saMdeha raheto nathI ema ahIM dalIla che. * samAnA-- pUrvAcAAema haiM ta aa na haiM e vargono samAna tarIke nirdeza karyo che.(kaiyaDa-nAgesa). 60 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo varNanuM grahaNa karavAthI varNanA eka bhAganuM paNa grahaNa thatuM hoya to (kha,mo vagere ) adhyakSaramAM (avayava rUpe rahelA 5,63 vagere) ne temanA samAna svarUpavALA (svataMtra) vargone anulakSIne kahevAmAM AveluM kArya thavAno prasaMga Ave che teno pratiSedha karavo joie. jema ke mare | vALo DamU mAM navA savaLe DhIH pramANe savarNadIrgha thavAno prasaMga Ave che.? hasthane thatA kAryano dIrvanI bAbatamAM pratiSedha (karavo joie) | hasva svarane lagatuM kArya dIrgha svaramAM (nA hasva bhAgane) thavAno prasaMga Ave che. teno pratiSadha karavo joie. jema ke grAmaH | bAjUvA prazna mAM hasvastha pati hRti tuja pramANe tu Agama thavAno prasaMga Ave che. e doSa nathI Avato), kAraNa ke AcArya tIrdhAtu e sUtra dvArA dIrgha svara pachI AvatAM tun AgamanuM vidhAna kare che, tema karIne jJApana kare che ke hasvane anulakSIne kahevAmAM Avelo vidhi dIrghane lAgu paDato nathI. e (sUtra) jJApaka nathI, kAraNa ke te uccAravAnuM anya prayojana che. (prayojana che )? pAntA e sUtra dvArA huM (sUtrakAra) vikalpa karavAno chuM te mATe. to pachI (sUtrakAra) be judAM sUtro kare che te (jJApaka che), itarathA hi dIrghAtpadAntAdvetyeva brUyAt // iha tarhi khaTvAbhiH mAlAbhiH ato bhisa ais| ityaisbhAvaH praapnoti| taparakaraNasAmarthyAnna bhaviSyati // iha tarhi yAtA vAtA ato lopa ArdhadhAtuke / ityakAralopaH praapnoti| nanu cAtrApi taparakaraNasAmadeiva na bhvissyti| asti hyanyattaparakaraNe pryojnm| kim| sarvasya lopo mA bhuuditi| atha kriyamANe'pi tapare parasya lope kate pUrvasya kasmAnna bhvti| paralopasya sthaanivdbhaavaadsiddhtvaacc| evaM tAcAryapravRttiApayati nAkArasthasyAkArasya lopo bhavatIti yadayamAto'nupasarge kH| iti kakAramanubandhaM kroti| kathaM kRtvA jnyaapkm| kitkaraNa etatprayojanaM kitItyAkAralopo yathA syaaditi| yadi cAkArasthasyA -kArasya lopaH syAtkitkaraNamanarthaka syAt / parasyAkArasya lope kRte dvayorakArayoH nahIM to hItvAntAda ema ja kaheta. paraMtu tame kaho cho te pramANe svIkAravAthI) to A vAma | mAtrAmA vageremAM mato misa pramANe min ne sthAne gher thavAno prasaMga Ave che. (ga-kArane) ta5ra karyo che tene pratApe (min no sa) nahIM 2 A zAstramAM -kAra vagere vargo bhinna bhinna aMgovALA hoya che. tethI ja sUtrakAre tAdita DAmardhasvamema kahyuM che. nyU arthAt mo mAM pUrvArdhamAM mRt (hasva -kAra) che. jayAre uttarArdhamAM tuM ane sat che. vArtikakAre paNa kahyuM che ke vozottaramUtvAn ! ahIM keTalAka aMza svataMtra varNa samAnasakSara jevA hoya che. jema ke pUrva bhAga mU-kAra jevo hoya che ane uttarabhAga Tu-kAra ke 3-kAra jevo hoya che. paraMtu svataMtra varNane anulakSIne kahevAmAM AveluM kArya temanA jevA A prakAranA aMzabhUta vargone lAgu na paDI zake, kAraNa ke A aMgabhUta vargo mULa (ga) vargonA jevA che paraMtu te ja varNo nathI. jema narasiMha svarUpamAM narano ane siMhano aMza hovA chatAM te nara paNa nathI ane siMha paNa nathI paraMtu anya jAtiyukta che, tema A aMgabhUta vargo paNa mULa vargo jevA hovA chatAM anya jAtinA che. joghapoSThanA ane nIcenuM e sUtromAM car zabda mUkyo hovA chatAM sUtrakAre no ane nai zabdo mUkyA che te uparathI sUcavAya che ke aMgabhUta vargo mULa jevA nathI, nahIM to no ane nai paNa car gaNAta. Ama hovAthI maLe , vAvo Dam vageremAM savarNa dIrgha nahIM thAya. 0 grAma mAM vizvam ane mAnya , kanTrI mAM car che te banne pit pratyayo che tethI dIrthanI bAbatamAM pratiSedha na karavAmAM Ave to hasvastha pati pramANe tu Agama lAgIne grAmIta, sadbhUtva, kabUtya jevAM asAdhu rUpo thavAno prasaMga Ave. ja jo hasyane lagatuM kArya dIrghamAMnA hasva aMzane lAgu paDatuM hota to che ja pramANe tu Agama lAgIne hIti jhuMchati jevAM rUpo siddha thai zakata ane DhItA e sUtra nirarthaka banata. chatAM sUtrakAre e sUtra racyuM che tethI jJApana thAya che ke hasthane lagatuM kArya avayavabhUta hasyane thatuM nathI. * uttara sUtra pantiAdA (arthAt padane anne AvelA dIrgha svara pachI huM Ave to tu Agama thAya che) dvArA sUtrakAra vikalpa karavAnA che tethI e satramAM anuvRtti thAya te mATe hItu e sUtra jarUrI che. nahIM to zu thachAyA jovAmAM vikalpa thavAno prasaMga Avaze. For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAya. to pachI thAtA vAtA vageremAM mato to mAryadhAtu (ArdhadhAtuka pratyaya pAchaLa Ave tyAre e no lopa thAya che) e sUtra pramANe (mA-kAramAM rahelA) naM-kArano lopa thavAno prasaMga Avaze. ahIM paNa (mataH ema) tAra karyo che tethI ja nahIM thAya. paNa ahIM pAchaLa mUkavAnuM bIjuM prayojana che. zuM (prayojana) che? samagra (ga-rU5) svarano lopa na thAya e prayojana che. paraMtu pAchaLa tuM mUkavAmAM Avyo hoya to paNa para varNano lopa thayA pachI pUrvavarNano lopa kema nathI thato? para varNano (arthAt pAchaLanA e ) lopano sthAnivarbhAva thAya che ane te (sidavatrAmA, pramANe) asiddha che (tethI mA-kAramAMnA pUrva mU-kArano lopa nahIM thAya)." ema hoya to pachI mAtoDanupasa : e sUtramAM ne anubandha tarIke sUtrakAra mUkyo che te uparathI sUcavAya che ke mA-kAramAM rahelA meM-kArano lopa thato nathI. kevI rIte jJApaka che? 3-kArane 6 (anubandha) lagADavAnuM prayojana e che ke tema karavAthI pit pratyaya pAchaLa AvatAM mAto Topa Ti nA pramANe (aMganA) mA-kArano lopa thai zake. jo mA mAM rahelA (pAchaLanA) no ja lopa karavAno hoya to jUne anubandha tarIke mUkavAnuM koi prayojana rahetuM nathI, kAraNa ke A nA pAchaLanA e no lopa karyA pachI ( pratyayano ma-kAra ane pUrve rahelo - kAra e) be H-kAranuM pararUpe hi siddha rUpaM syAt godaH kambalada iti| pazyati tvAcAryo nAkArasthasyAkArasya lopo bhavatItyataH kakAramanubandhaM karoti / naitadasti jnyaapkm| uttraarthmettsyaat| tundazokayoH parimRjApanudoH iti| yattarhi gApoSTak / ityananyArtha kakAramanubandhaM karoti / / ekavarNavacca // 8 // ekavarNavacca dIrgho bhavatIti vktvym| ki pryojnm| vAcA taratIti bajlakSaNaSThanmA bhuuditi| iha ca vAco nimittaM tasya nimittaM sNyogotpaattau| iti yajlakSaNo yanmA bhuuditi| atrApi gonaugrahaNaM jJApakaM dIrghAd dhajlakSaNo vidhina bhavatIti / ayaM tu sarveSAmeva parihA. nAvyapavRktasyAvayave tadvidhiryathA dravyeSu // 9 // & ahIM rdhAitA e sUtra jJApaka che te darzAvavA bIjuM kAraNa Ape che. hasvane lagatuM kArya dIrgha svaramAMnA aMgabhUta hasvane thatuM nathI e sUcavavAno sUtrakArano Azaya na hota to temaNe dvIdhdhatA e bhinna sUtra na racatAM satyAntA ema eka ja sUtra racyuM hota. 7 varvAmiH | mAAmi vageremAM vidyA mAhyA nA anya A-kArano pAchaLano aMza hava -kAra che. tethI mato mitra che pramANe hasva mU-kAra pachI AvatA minno s thaine vaiH mA vagere asAdhu rUpa thavAno prasaMga Ave. mato kopaH e sUtramAM -kAranI pachI tuM mUkyo che. te na mUkatAM mAtra -kAra ne rAkhIne hovaH ema sUtra karyuM hota to majutsivasa 0 e grahaNakazAstra pramANe te meM-kAra dvArA mAM nuM paNa grahaNa thaze, tethI thAtA , vAtA jevAmAM AdhadhAtuka pratyaya para thatAM samagra - kArano lopa thavAno prasaMga Avaze. te na Ave ane mAtra pAchaLanA 4 no ja lopa thAya te mATe meM- kArane tapara karyo che. che mA-kAranA aMzabhUta para -kArano lopa thayA pachI pUrva meM-kArano lopa nahIM thAya, kAraNa ke sthAnivarbhAvane lIdhe para meM-kAra che ja ema samajAze ane mato sTopa e AbhIya sUtromAMnuM che arthAt siddhavatramAtA e adhikAra nIcenuM sUtra che tethI lopane asiddha gaNatAM arthAt lopa thayo ja nathI tema gaNatAM pUrva maM-kAranA lopano prasaMga nahIM Ave. nAgeza ahIM vityu nyAyano ullekha kare che vino suI pramANe vin pachInA pratyAyano lopa thAya che. jema ke mAri, ahAri, paraMtu mAratA , mahAtiram jevAM rUpomAM vin pachI AvatA tarA, tamAm no lopa nathI thato, kAraNa ke gavAri vageremAM vin pachI AvatA te no je lopa thayo che te sivavetramatA pramANe asiddha che. te ja rIte ahIM paNa ghara meM-kAra lopa asiddha hovAthI tenuM vyavadhAna raheze tethI pUrva -kArano lopa nahIM thAya. dara For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAvyapavRktasyAvayavAzrayo vidhirbhavati yathA drvyessu| tadyathA drvyessu| saptadaza sAmidhenyo bhavantIti na saptadazAranimAtra kaasstthmgnaavbhyaadhiiyte| viSama upnyaasH| pararUpa karavAthI mA jevAM iSTa rUpo siddha thAya che. paraMtu mA-kAramAM rahelA mU-kArano lopa thato nathI te AcArya jANe che tethI temaNe jU ne anubandha karyo che. e jJApaka nathI. te to pAchaLa AvatA turoporikRnAnuyoH e sUtra mATe che. 90 to pachI ApaSTanA e sUtramAM (jU pratyayamAM) vara-kArane anubandha tarIke mUkyo che tenuM bIjuM koI prayojana nathI. (tethI jJApaka thaze). vaLI (dIrgha paNa) eka varNa jevo ja hoya che ema kahevuM joie) I8. dIrdha svara paNa eka varga jevo ja hoya che tema kahevuM joie. zA mATe? tema kahevAthI vAyA tarati ti (vAva) mAM vA zabdamAM be svara hovAne kAraNe naudhaSThanA pramANe) nuM pratyaya nahIM thAya. ahIM vAvo nimitta (vANInuM nimitta) e arthamAM (vA zabda) dhar (be svaravALo) hovAne kAraNe tI nimitte saMyogotpAtA e sUtrathI thato yat na lAge. A (nodhavoDa saMlyA ane nIzcanaSThanA e sUtro) mAM paNa nau ane je (zabdonuM) grahaNa karyuM che te jJApana kare che ke thar (zabda) ne thanAra kArya dIrdhane vize karavAmAM AvatuM nathI. A (have pachIno parihAra) to sarva doSono nirAza karI deze. samudAya sAthe eka rUpa thavAthI je avayava bhinna rUpe jaNAto nathI tene (svataMtra avayavane anulakSIne kahelo vidhi) lAgu paDato nathI , jema vyonI bAbatamAM hoya che tema) II je avayava samudAya sAthe ekarUpa banI jaine tenAthI bhinna ane svataMtra avayava tarIke jaNAto nathI tene, svataMtra avayava ne anulakSIne kahevAmAM Avelo vidhi lAgu paDato nathI. jema dravyonI bAbatamAM bane che tema. jema ke samidha homanI vakhate uccAravAmAM AvatI sAmadhinI cA sattara hoya che. chatAM sattara hAtha lAMbu lAkaDuM agnimAM nAkhavAmAM AvatuM nathI." A draSTAMta baMdhabesatuM nathI. matyUcaM caiva hi tatkarma codyate'saMbhavazcAgnau vedyAM ca // yathA tarhi saptadaza pradezamAtrIrAzvatthIH samidho'bhyAdadhIteti na saptadazapradezamAtraM kaasstthmbhyaadhiiyte| atrApi pratipraNavaM caitatkarma codyate tulyazcAsaMbhavo'gnau vedyAM ca // yathA tarhi tailaM na vikretavyaM mAMsa na vikretavyamiti vyapavRktaM ca na vikrIyate'vyapavRktaM ca gAvazca sarSapAzca vikriiynte| tathA lomanakhaM spRSTvA zaucaM kartavyamiti vyapavRktaM spRSTvA niyogataH kartavyamavyapavRkte kaamcaarH||| yatra tarhi vypvrgaa'sti| kva ca vypvrgo'sti| saMdhyakSareSu / vivRtatvat 20 . yadatrAvarNa vivRtatara tadanyasmAdavarNAye apIvarNovaNe te anyaabhyaamivrnnovrnnaabhyaam|| athavA punarna gRhynte| 00 tundraparimunaH e udAharaNamAM munegRddhiH pramANe mRt nA tra- kAranI vRddhi thaine suparimArgaH rUpa thavAno prasaMga Ave che. ane rovAnu mAM puntiNUdhastha0 pramANe tad nI upadhAno guNa thaine rojo no thavAno prasaMga Ave che. paraMtu tundarAyoH rimUnAnuyoH 1 (ane mAsuvaharAyoriti va@cam ) pramANe "ALasu ane sukha ApanAra'A e arthamAM pratyaya lAge che tethI viTAti nA pramANe vaddhi ane guNano niSedha thaze. tethI tundraparimUnaH (ALasu), rovAnu (sukha arpanAra) jevAM rUpo prApta thAya che. " arthAt Tar pratyayane ti ryo che tenuM prayojana mAtra mA- kArano lopa thAya te ja che. jU pratyaya no apavAda che. temAM t ne anubandha tarIke nim 0 pramANe jU thAya te mATe mUkyo che. 12 yu.mI.(pR.140) mAM tvanuvartamAne vyaH 0 ema adhika pATha che, je anyatra jovAmAM Avato nathI. sAmedhinI zabda RcAno vAcaka che ane samidhano homa karatI vakhate RcAo uccAravAmAM Ave che tethI samidhabhUta kASThane mATe paNa sAmedhinI zabda prayojAya che. jo ke eka eka samidha eka hAtha jeTalI ja hoya che paNa badhI samidha bhegI maLIne sattara hAtha thAya che. eka lAkaDuM paNa tevaDuM hoya che, chatAM abhinna samudAyano avayava hovAthI tene bhinna avayava upara AdhArita kArya thavAno prasaMga nathI. e ja rIte samudAyanA avayavabhUta X-kAra vagerene svataMtra avarNane thatuM kArya na thai zake. 62 For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka eka RcA uccArIne homakriyA karavAnuM kahyuM che tethI sattara hAtha lAMbu lAkaDuM judI judI cA uccArIne homI zakAya nahIM). vaLI agnimAM tema ja vedImAM (sattara hAtha lAMbu lAkaDuM samAvuM paNa) asaMbhavita che. to pachI jema "sattara vaheta jeTalI lAMbI pIpaLAnI samidha agnimAM homavI", ahIM sattara hAtha lAMbu lAkaDuM mUkvAmAM AvatuM nathI. ahIM paNa dareka vakhate praNavanuM uccAraNa karIne homa karavo joie ema kahyuM che. tevaDI samidha agnimAM ke vedImAM samAvI) asaMbhavita che. to pachI 'tela na vecavuM, 'mAMsa na vecavuM e vidhi anusAra chUTuM tela ke mAMsa vecavAmAM AvatAM nathI paraMtu jemAM tela ke mAMsa bhinnarUpamAM rahelAM nathI tevAM gAya ane sarSavane vecavAmAM Ave che. te ja rIte ruvAM ane nakhane sparza karIne snAna karavuM joie" evo vidhi che. tethI zarIra sAthe na joDAelA ruvAM ke nakhane sparzIne niyama anusAra snAna karavuM joie paNa zarIra sAthe joDAyelA hoya te ruvAM ke nakha ne sparza karIne icchAnusAra vartI zakAya che, te pramANe ahIM svataMtrane anulakSIne kaheluM kArya avayavabhUtane nahIM thAya. to pachI jayAM (vaNa samudAya karatAM) judA jaNAtA hoya tyAM zuM karavuM? (samudAyathI varto) judA kyAM jaNAya che? sadhyakSaro che. zra)mAM. samakSaromAM vistRta prayatna che tethI (grahaNa nahIM thAya) 10mAM (sakSaromAMnA a-kAra vagerenuM svataMtra a-kAra dvArA grahaNa nahIM thAya kAraNa ke, A (sadhyakSaromAMnA) -varNano svataMtra ma varNa karatAM) vivRtatara prayatna che. te ja rIte s tema ja 3 vaNa paNa (svataMtra r 3 karatAM) vivRtatara che. athavA to (varNanA ekadezabhUta ma,vagerenuM) prahaNa thatuM nathI agrahaNaM cennuDvidhilAdezavinAmeSvRkAragrahaNam // 11 // agrahaNaM cennuDvidhilAdezavinAmeSvakArasya grahaNaM krtvym| tasmAnnuD dvihlH| RkAre ceti vktvym| ihApi yathA syAt / AndhatuH aanRdhuriti| yasya punargRhyante dvihala ityeva tasya siddhm| yasyApi na gRhyante tasyApyeSa na dossH| dvihalgrahaNaM na krissyte| tasmAnnanuD bhvtiityev| yadi na kiyata ATatuH ATurityatrApi praapnoti| aznotigrahaNaM niyamArtha bhvissyti| aznoterevAvarNopadhasya nAnyasyAvarNopadhasyeti // lAdeze ca RkAragrahaNaM krtvym| kRpo ro lH| RkArasya ceti vkrvym| ihApi yathA syAt / kluptaH klptvaaniti| yasya punargRhyante ra ityeva tasya siddhm| yasyApi na gRhyante tasyApyeSa na dossH| RkAro'pyatra nirdishyte| kthm| avibhaktiko nirdeshH| kRpa uH raH laH kapo rola iti| athavobhayataH sphoTamAtra nirdishyte| razruterlazrutirbhavatIti // jo grahaNa na thatuM hoya to kuTuM Agama, -kAra Adeza ane vinAma (nuM vidhAna karatAM sUtro)mAM trA-kAranuM grahaNa karavuM joIe) 11| akSara samApnAyamAM 3- kArano vivRtopadeza che, paraMtu sadhyakSaromAMno -kAra vadhAre vivRta che. Ama bhinna prayatnane kAraNe sAvarya na hovAthI akSarasamApnAyamAMnA H-kAra dvArA sadhyakSaranA avayavabhUta 3-kAranuM rahaNa nathI thatuM. A rIte mA-kAra vagere mAM rahelo avayavabhUta a-kAra svataMtra -kArathI bhinna che mATe temanuM grahaNa thatuM nathI ane sacyakSaramAM rahelAnuM temanI vacce sAvarya na hovAthI grahaNa nathI thatuM. kvaNo ane hel varSo paraspara savarNa nathI kAraNa ke prat vargo vivRtatara hoya che jayAre jU vaNa vivRtatama hoya che.paraMtu tra-kAramAM rahela rephanuM bhinna hoya tema rahaNa thAya che tethI mAnune mAM nutyu, kRpe mAM sarve ane mAtagAm mAM chatva siddha thAya che. * e -kAra vagere anya vargo che chatAM e pratyAhAramAMnA vaNanA jevA hoya che tethI bhAntine kAraNe sadhyakSara rUpa samudAyamAM temanuM pratyabhijJAna thAya che. paraMtu narasiMhamAM jema sAdRzyane kAraNe siMha ane naranuM pratyabhijJAna thAya che chatAM te banne narasiMhathI jUdA ja che tema pRthapha prApta thatA -kArAdi samudAyamAM hotA ja nathI chatAM bhAntivazAt sadhyakSara samudAya rUpa jaNAya che. TUMkamAM jema gavaya no jevuM hovA chatAM temAM gotva nathI hotuM tema sakSaromAM mAtra vagere jAtino abhAva hovAthI 3-kAra vagerenuM grahaNa thAya tyAre temanuM grahaNa thatuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo (sUtramAMnA svataMtra ma-kAra vagere dvArA ekadezabhUta mU-kAra vagerenuM) grahaNa na thatuM hoya to jayAM nut nuM, kAra rUpI AdezanuM ane vinAma (na no mUrdhanya Adeza- ) nuM vidhAna hoya te (sUtro) mAM tra-kAranuM grahaNa karavuM paDaze. tethI ja tasmAtRddhiH | mAM% trakAre jA ema umeravuM paDaze, jethI mAnapatuH sApu mAM paNa kuTu) thAya. svataMtra varNadvArA ekadezanuM grahaNa thAya che e mata pramANe dihaH eTalAthI ja (bhAnupatuH vagere) siddha thAya che. (ekadezanuM ) grahaNa nathI thatuM e mata pramANe paNa A doSa nathI Avato, kAraNa kediH nuM grahaNa na karavAmAM Ave. tethI juduM avazya thaze. jo grahaNa na karavAmAM Ave to jhaTa maTatu ? madu mAM paNa (aMga his na hovA chatAM nu) thavAno prasaMga Avaze. to pachI) praznotezcA mAM marA (dhAtu) nuM grahaNa karyuM che te " upanya ma-kAravALA marA dhAtune ja (nut Agama) thaze upAjya -kAravALA anya dhAtuone nahIM thAya' e niyamArthe thaze. Dha-kAra rUpI Adeza mUkavAno hoya tyAM paNa tra-kAranuM grahaNa karavuM paDaze. (ethI) rupa 8: mAM 28Are jA ema umeravuM paDaze. jethI kRptaH chuptavAn mAM paNa stra-kAra Adeza) thai zake. (svataMtra varNadvArA ekadezanuM ) prahaNa thAya che e mata pramANe che: eTalAthI ja (kRtaH vagere siddha thAya che. (ekadezanuM) grahaNa nathI thatuM e mata pramANe paNa A doSa nathI Avato kAraNa ke ahIM tra-kArano paNa nirdeza karavAmAM Avyo che. kevI rIte ? zuM che e 5 3H H : ema vibhakita rahita nirdeza che 98 athavA A (2 ane 4) bannemAM 2-zrutinI stra-bhUti thAya che ema mAtra sphoTano ja nirdeza che ema samajIzuM). vinAma RkAragrahaNaM krtvym| raSAbhyAM no NaH smaanpde| RkArAcceti vktvym| ihApi yathA syaat| mAtRNAm pitRNAmiti / yasya punargRhyante raSAbhyAmityeva tasya siddhm| na sidhyati / yattadrephAtparaM bhaktastena vyavahitatvAnna praapnoti| mA bhuudevm| aDvyavAya ityeva siddhm| na sidhyti| varNekadezAH ke varNagrahaNena gRhynte| ye vyapavRktA api varNA bhvnti| yaccApi rephAtparaM bhakterna tatkvacidapi vyapavRkta dRshyte| evaM tarhi yogavibhAgaH krissyte| raSAbhyAM no NaH smaanpde| tato vyvaaye| vyavAye ca raSAbhyAM no No bhavatIti / tato'kupvAinumbhiriti / idamidAnI kimartham / niymaarthm| etairevAkSarasamAmnAyikairvyavAye nAnyairiti // vinAma" (n nA chatva nuM vidhAna karatA sUtra) mAM tra-kAranuM grahaNa karavuM paDaze; (eTale ke ) ramyA no " mAM tra/rA ema kahevuM paDaze. jethI mAn pitAm mAM paNa 7 no ) thai zake. (svataMtra varNadvArA ekadezanuM) grahaNa thAya che e mata pramANe rAkhyA eTalAthI ja (mAtRNam vagere) siddha thAya che. siddha nahIM thAya, kAraNa ke (22-kAranA avayavabhUta) rephapachI 100 (san no) aMza % manuSatuH nI mAphaka mATatu mAM nut grahaNano prasaMga nahIM Ave kAraNa ke maznotezvA e sUtra dvArA niyama karavAmAM Ave che ane niyama hamezAM sAmAnyane lakSamAM rAkhIne karavAmAM Ave che tethI upAjya mU-kAra vALA dhAtuomAM jo kuTuM thAya to mAtra marA dhAtune thAya, majevA anya dhAtune nahIM. jo mAtra navamA gaNanA nara ne nathI thato ema ja kahevAnuM hota to sUtrakAranA% ema ja sUtra karata. sUtramAM vikaraNanuM grahaNa karIne pAMcamA gaNanA garA ne nut thaze, navamA gaNanAne nahIM thAya ema paNa sUcave che. 97 mATatu mAM nut rahaNano prasaMga nahIM Ave, kAraNa ke ranotezmA e sUtra dvArA niyama karavAmAM Ave che tethI upAjya -kAravALA dhAtuomAM kuTuM jo thAya to mAtra gara dhAtune thAya che, zarvA dhAtuone nahIM. 8 jUn dhAtumAM je repha che teno 4-kAra thAya che ema artha prathama vigraha pramANe thaze. bIjA vigraha pramANe 6 dhAtumAM je tra-kAra che tenA rephano TU thAya che ema artha thaze.tethI n dhAtunA dhvanine sthAne rR thai jAya che, arthAt | no jU thAya che ema artha samajavo. 00 vinAno natiH atizAkhya pramANe natiH 7mUrdhanyabhAvaHA datya varNano mUrdhanya varNa thAya tene nati arthAt vinAma kahe che. 100 vaiyAkaraNo mAne che ke tra-kAramAM 1 rUpI vyaMjanano aMza Avelo che ane stra-kAramAM krU rUpI vyaMjanano aMza Avelo che. A vyaMjanAMza agatyano bhAga hovA chatAM tenuM svataMtra vyaMjana tarIke bhAna thatuM nathI. vaiyAkaraNo svIkAre che ke A vyaMjanAMza tra-kAra ke -kAranI ardhamAtrA jeTalo hoya che tenI pachI man no aMza (ma9i) Ave che ane tra- kAra ane -kAranI bAkInI ardhamAtrA A For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avelo che, te (6 ane n nI) vacce hovAthI tenuM no , na thavAno prasaMga Ave che. bhale te pramANe na thAya, (paraMtu) "nuM vyavadhAna hoya to paNa sthaLa (gavAranuvADA ) e (ma kahyuM che te) thI ja siddha thAya che. siddha nathI thatuM. (sUtramAM) varNanuM grahaNa karyuM hoya tyAre te dvArA varNanA avayavabhUta hoya tevA kayA vargonuM grahaNa thAya che? je samudAyathI) bhinna (svataMtra) varNa tarIke rahetA hoya che.paraMtu (tra-kAranA) aMgabhUta (repha) nI pachI che te (aMza) kayAMya paNa bhinna (svataMtra) varNa tarIke jovAmAM Avato nathI.102 ema hoya to sUtranA bhAga pADavAmAM Avaze. pahelAM rAkhyAM no | samanapA pachI levA (arthAta) vyavadhAna hoya to paNa samAna padamAM n no [ no thAya che (e bhAga), tyAra bAda svAnumaH | ema. to have A rIte zAne mATe (karavAnuM)? akSarasamApnAyamAMnA ATalA (mad, zuM 6 mAM ane gun e) vargonuM vyavadhAna hoya to (s no jU thAya ane te sivAyanA (vargonuM vyavadhAna) hoya to na thAya (e) niyama mATe e (sUtra karavuM jarUrI)10 che. yasyApi na gRhyante tasyApyeSa na dossH| AcAryapravRttiApayati bhavatyakArAnno Natvamiti yadayaM kSumnAdiSu nRnamanazaddhaM ptthti| naitadasti jnyaapkm| vRddhyrthmettsyaat| naanmniH| yattarhi tRnotizadaM ptthti| yaccApi nRnamanazadaM ptthti| nanu coktaM vRddhrthmettsyaaditi| bahi - raGgA vRddhirantaraGga nntvm| asiddhaM bahiraGgamantaraGge // athavopariSTAdyogavibhAgaH krissyte| Rto no No bhvti| ttshchndsyvgrhaat| Rta ityeva // plutAvaica idutau // 12 // maphri (mad rUpI bhAga) nI hoya che. reFira mA ne bhartuhari be rIte spaSTa kare cheH (1) rekhA vAyAH samAnAra tham mattaH rastA caFmiti arthAt bhakti ane rephanuM sAmAnAdhikaraNya che eTale ke bhakti e ja repha che, tenI pachI je Ave (arthAt bhakti pachI je mas no aMza Ave te tenuM vyavadhAna che). A artha pramANe bhakti eTale repha e vyaMjana, san nahIM. (2) athavA ritti tA yatpati arthAt bhakti eTale meM-kAra bhakti ke TU-kAra bhakti, eTale ke vyaMjanAMzanI pachI Avato (ma- kAra ke TU-kAra e) no aMza tene anusarIne kaiyaTa kahe cheH raddhoriti samAdhavarane prakhyau arthAt ret ane maH e bannemAM prayojelI paMcamI vibhakti samAnAdhikaraNya (repha e ja bhakti ema) batAve che. io trIz2A mAMnA tra-kAra dvArA jema dIrgha tra-kAranuM grahaNa thAya che tema tra-kAranA avayava () nuM paNa grahaNa thaze ane tenuM (havira mAMnA) repha ddhArA grahaNa thatuM hovAthI te mad thaze. te rIte tra-kAramAMno je mar aMza che tenuM paNa mU-kAra vagere koi an dvArA grahaNa thaze tethI te paNa thai zakaze ane gar nuM vyavadhAna Ave to paNa n no thaze. ema pUrvapakSanI dalIla che. 102 bhakti rU5 rephanI pachI je man no aMza Ave che te koi paNa sthaLe bhinna rUpe jovAmAM Avato nathI, kAraNa ke te bhAganuM skuTa rIte bhAna thatuM nathI. tethI te mRtva vagere jAtine abhivyakta karI zakato nathI. 103 akSarasamApnAyamAMnA mU-kAra vagere dvArA mA-kAra vagereno bodha thAya (pratyAdhya) che, paraMtu akSarasamApnAmAMnA varNa sAthe bhaktino savarNa saMbaMdha na hovAthI temanA dvArA teno bodha nathI thato. teno akSarasamApnAyamAM upadezapaNa nathI. Ama bhakti pratyAdhya ke pratyAyikA na hovAthI akSarasamAkhyAyika nathI tethI yoga vibhAga karavo paDaze. For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (svataMtra varNadvArA ekadezanuM) grahaNa nathI thatuM e mata pramANe paNa A doSa nathI Avato, kAraNa ke AcArya sujJAtrei gaNamAM nUnamana zabda mUke che te rIte jJApanA kare che ke tra-kAra pachI AvatA TU no jU thAya che. e jJApaka nathI,195 kAraNa ke e to (Adi svaranI) vRddhi thAya te mATe che jethI) nArnamaniH (rUpa thai zake). to pachI teo tRnati zabdano (e gaNamAM pATha kare che ane khUnamana zabdano paNa pATha kare che te jJApaka che). are ame kahyuM to kharuM ke e vRddhi mATe che. vRddhi bahiraMga che. 10% jayAre tvi aMtaraMga che ane aMtaraMga karavAnuM hoya tyAre bahiraMga kArya asiddha che. athavA AgaLa upara,107 trAtaH I (arthAt ) trA-kAra pachI AvatA TU no jU thAya che. pachI indravaprati! ema sUtrano vibhAga karavAmAM Avaze.ahIM trAtaH (nI anuvRtti thAya) che. che, gau nA jaiplata thAya che te huM ane 3 nA thAya che ema kahevuM joie) 1 rA etacca vktvym| yasya punargRhyante guroSTerityeva plutyA tasya siddhm| yasyApi na gRhyante tasyApyeSa na dossH| kriyata etanyAsa eva // tulyarUpe saMyoge dvivyaJjanavidhiH // 13 // tulyarUpe saMyoge dvivyaJjanAzrayo vidhirna sidhyti| kukkuTaH pippalaH pittmiti| yasya punargRhyante tasya dvau kakArau dvau pakArau dvau tkaarau| yasyApi na gRhyante tasyApi dvau kakArau dvau pakArau dvau tkaarau| kthm| mAtrAkAlo'tra gamyate na ca mAtrika vynyjnmsti| e paNa kahevuM paDaze 108 paraMtu (svataMtra varNavadArA ekadezanuM) grahaNa thAya che e mata pramANe guNoH TeDA eTalAthI (gurunA avayava bhUta Ti no plata thaine kArya siddha thAya che. (svataMtra varNadvArA ekadezanuM) grahaNa nathI thatuM e mata pramANe paNa A doSa nathI Avato, kAraNa ke (skRtavaiva kutI e sUtramAM) ja mUkavAmAM Ave che. 10 10 nUnamanaH e saMjJA che (jo tema na hota to na no n thaine nAmanaH thAta) ane pUrvapadamAM avagrahane yogya (arthAt padapAThamAM jene avagrahathI jUdo pADI zakAyatevo) tra-kAra Avelo che tethI temAM pUrvapAtU0 ane indravRt pramANe no jU thavAno prasaMga Avaze, paraMtu sujJAtri mAM teno pATha che tethI ja-kAra nahIM thAya. Ama sunnA mAM nUnamana zabdano pATha karIne pANini sUcave che ke tra-kAra pachI AvatA nU no jU thAya che. ias vRnamanamAM vRddhi thAya to nArnamaniH thaze. temAM nuM raphanI pachI Ave che, tra-kAra pachI nahIM tethI nUnamana e saMjJA zabdane sunnA gaNamAM mUkayo che te hakikata tra-kAra pachI AvatA gUno n thAya che tenuM jJApaka na banI zake. 106 aMtaraMga ne kAraNe jU thaze, jayAre bahirbhata taddhitane kAraNe vRddhi thaze. Ama n no jU thavA rUpI antaraMga kAryanI dRSTie bahiraMga vRddhi asiddha che tethI - no karatI vakhate nArnamaniH e zabda svarUpane badale nUnamana e zabda svarUpa che ema samajAze. AthI svataMtra varNa dvArA avayavanuM grahaNa nathI thatuM te mata pramANe nUnamana no suggAdri mAM karelo pATha vyartha thaine, tra-kAra pachInA nU no jU thAya che tenuM jJApana kare che, ema siddha thayuM. bhASyakAra tRnoti zabdano pATha jJApaka che tema mAne che. 107 mULa sUtra indravRvat mAM sUtrakAre traDhat zabda prayojayo che. bhASyakAra tene luptavibhaktika rUpa tarIke le che, eTale ke treta ema paMcamyanta le che, temAM supA sutyu pramANe vibhakti lopa thayo che. tethI trAtaH kavathAt ema samajAya che arthAt padapAThamAM avagrahane yogya padAnta tra pachI AvatA nU no jU thaze. have yogavibhAga karIne traDhataH I ema jUduM levAmAM Ave to traDhataH (no ba) arthAt tra-kAra pachI AvatA nU no jU thAya che e niyama thavAthI pUrve sUcavyuM che te jJApana levAnI jarUra nahIM rahe 108 svataMtra varNa dvArA avayavanuM grahaNa nathI thatuM e pakSe che, gau no stuta thavAno prasaMga Ave tyAre temanA avayavabhUta Tru ke 3 no plata thAya che tema darzAvatuM sutAvaira huto e vadhArAnuM sUtra karavuM paDaze ane tethI gaurava thaze, paraMtu avayavanuM grahaNa thAya che te pakSe to guru evA che, mau nA avayavabhUta di (arthAt huM-kAra ane 3-kAra) no plata to nUtAvai0 sUtra na hoya to paNa For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAna rUpavALA vyaMjanano saMyoga hoya tyAM be vyaMjana (nA saMyoga) ne lagato vidhi (nahIM thAya) 13 (svataMtra varNadvArA ekadezanuM grahaNa nathI thatuM, e mata pramANe) zudghaTaH pipUH pittam mAM eka ja vyaMjana bevaDAyo hoya tyAM be vyaMjanane anulakSIne kahevAmAM AveluM kArya siddha nahIM thAya. paraMtu (svataMtra varNadvArA ekadezanuM) grahaNa thAya che e mata pramANe (A udAharaNomAM) be vara-kAra, be pa-kAra ane be ta-kAra (che). jene mate eka dezanuM grahaNa nathI thatuM tenI dRSTie paNa A udAharaNomAM) be kAra, be pa-kAra ane be ta-kAra (che). kevI rIte ? ahIM (bevaDAyelA jUno (uccAraNa) kALa eka mAtrA jeTalo jaNAya che, paraMtu eka mAtrA jeTalA uccAraNa kALavALo vyaMjana nathI hoto. anupadiSTaM satkathaM zakyaM vijnyaatum| yadyapi tAvadatraitacchakyate vaktuM yatraitannAstyaNsavarNAngRhNAtItIha tu kathaM samyantA samvatsaraH yallokam tallokamiti yatraitadastyaNsavarNAngRhNAtIti / atrApi mAtrAkAlo gRhyate na ca mAtrikaM vynyjnmsti| anupadiSTaM satkathaM zakyaM vijJAtumasacca kathaM zakyaM prtipttum|| havat pa aa sarve varNAH skRdupdissttaaH| ayaM hakAro dvirupadizyate pUrvazca prshc| yadi punaH pUrva evopadizyeta para eva vaa| kazcAtra vishessH| hakArasya paropadeze'grahaNeSu hagrahaNam // 1 // hakArasya paropadeze'grahaNeSu hagrahaNaM krtvym| Ato'Ti nitym| zazcho'Ti / dIrghAdaTi smaanpde| hakAre ceti vktvym| ihApi yathA syAt / mahA~ hi sH|| jo (akSarasamApnAyamAM) upadezavAmAM na Avyo hoya to ? (eka mAtrika vyaMjana che te) kevI rIte jANI zakAya ane jo hoya ja nahIM to samajAya kevI rIte? jayAM 3 savarNanuM grahaNa kare che e (sUtra) lAgu paDe che tyAM to ema kahI zakAya ke 1 vagere dvArA aroranuta0 vagere sUtraddhArA ja siddha thaze, kAraNa ke te sUtramAM vIca Te 0 mAMthI 9 nI anuvRtti thAya che ane tethI , gau je guru varNo che tenA avayavabhUta dino plata thAya che ema artha thaze. ahIM puroH e sthAna SaSThI tema ja avayava SaSThI levAmAM AvI che tethI gurunI tema ja tenA avayavanI stuti thAya che. A pakSe spaSTa rIte lAghava che. 100 guruno avayavabhUta Ti mAtra jU mAM ja saMbhavI zake, ma-kAra vagere anya vargomAM nahIM , kAraNa ke temanA avayava bhinna rUpe phuTa thatA nathI. 110 avayavabhUta r ane 3 nuM bhinna rUpe bhAna thatuM hovA chatAM teo vadhAre vivRta che tethI svataMtra r ke 3 karatAM temano prayatna bhinna che. pariNAme svataMtra r ke 3 dvArA temanuM grahaNa nahIM thAya. tethI teo gar nahIM gaNAya ane tema thavAthI sarva upara AdhArita ttvi paNa nahIM thAya (kAraNa ke moDA dA e Ti nuM lakSaNa che), tethI gurarakRti pramANe plata nahIM thAya. te thai zake te mATe jahutAvai. e sUtra avazya karavuM paDaze. ane te kareluM ja che tethI te 3 tivAcana, zrI rUpAva jevAmAM plata thai zake. T suTi: pidhvastra vageremAM , nyU vagere viSNunA avayavo samAna rUpavALA che tethI temano saMyoga paNa tulyarUpa thaze ane tethI te eka ja varNa gaNAze., kAraNa ke ahIM eka ja varNa bevaDAyo che ane teno uccAraNakALa eka mAtrA jeTalo che tethI saMyoga saMjJA paNa nahIM thai zake, ema pUrvapakSI mAne che. jayAre siddhAntInA mata pramANe tulyarUpavALA vargono saMyoga be varNavALo gaNAze. jhaDapathI uccAraNa karavAne kAraNe eka varNa che tevuM jJAna thAya che te bhAnti che. e rIte ziSTo svIkAre che.vaLI vyaMjanano uccAraNa kALa eka mAtrA jeTalo nahIM paNa ardhI mAtrA jeTalo che.. 12 anupadriSTam jeno akSarasamAsnAyamAM pATha na hoya te tathA grahaNakazAstra dvArA jenuM grahaNa na thatuM hoya te anupadiSTa(u.) keTalIka pratomAM magha the rAvI tijajum eTaluM vadhAre che (cIkha.pU.123 pA.TI.3).pachI AvatA vidhAna parathI jaNAya che ke te levuM joie For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU vagerenuM grahaNa na thai zake) paraMtu A sandhyantA sarvatsaraH yaom tom mAM jayAM aN savarNanuM grahaNa kare che te sUtra lAgu paDe che tyAM kevI rIte (kahI zakAze)? ahIM (m v vageremAM) paNa mAtrika vyaMjana jaNAya che. paraMtu eka mAtrA jeTalA uccAraNa kALavALo vyaMjana hoto nathI. jo (akSarasamAsnAyamAM) upadezavAmAM na Avyo hoya to (eka mAtrika vyaMjana che te) kevI rIte jANI zakAya ane jo hoya ja nahIM to (te che ema ) kevI rIte samajAya? havat // 1 // (akSarasamAsnAyamAM) badhA varNono eka vAra upadeza karavAmAM Avyo che (paNa) A 4-kArano AgaLa (haeNvavat| sUtramAM) ane pAchaLa (ha| sUtramAM), ema be vAra upadeza karavAmAM Avyo che. te teno mAtra AgaLa upadeza karavAmAM Avyo hoya athavA to mAtra pAchaLa upadeza karavAmAM Avyo hoya to emAM zo phera paDe che? da-kAra no pAchaLa upadeza karavAmAM Ave to jyAM jyAM ada nuM grahaNa karyuM hoya tyAM tyAM dakAranuM ja grahaNa karavuM paDaze // 1 // haiM-kArano pAchaLa ( hatolR sUtramAM ja) upadeza karavAthI ja je sUtramAM T (pratyAhAra) nuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya te te sUtramAM haiM-kAranuM juduM grahaNa karavuM paDaze. eTale ke moTa nityam| rAcho'Ta| TrITi samAnapatuM| vagere sUtromAM ' hAre ca|' ema kahevuM paDaze jethI karIne mA~ hi saH / mAM paNa anunAsika thai zake. utte 2 r|| uttve ca hakAragrahaNaM kartavyam / ato roraplutAdaplute / hazi pa hakAre ceti vaktavyam / ihApi yathA syAt / puruSo hasati / brAhmaNo hasatIti // astu tarhi pUrvopadezaH / pUrvopadeze kittvakseviyo jhagrahaNAni ca // 3 // yadi pUrvopadezaH kittvaM vidheyam / snihitvA snehitvA / sisnihiSati sisnehiSati / ralo vyupadhAddhalAdeH / iti kittvaM na prApnoti // ksvidhiH| ksazca vidheyH| adhukSat alikSat / zala igupadhAdaniTaH ksaH / iti kso na prApnoti // iDvidhiH / iT ca vidheyaH / rudihi sviiha / vAvijJaLa phana prApnoti // phAstrahAni haiM| vim| ahAranLa syuH / taMtra jo roSaH / 'hatva nuM vidhAna hoya tyAM paNa (kahevuM paDaze) II I te pramANe 3-kAra AdezanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tyAM paNa haiM-kAranuM grahaNa karavuM paDaze. (haiM-kArano pUrvopadeza na karavAmAM Ave to) ato roraOtAvute| zi ca| vagere (hatva nuM vighAna karanArAM sUtro) mAM (haiM-kAranuM grahaNa thai zake te mATe) hAre ca| ema kahevuM paDaze, jethI puruSo dAMta grAmano hati vageremAM ya no -kAra Adeza thai zake). 1 " to pachI yantA vageremAM je bevaDA 5 vagere jovAmAM Ave che te eka jarU thaze, kAraNa ke roDanA sUtramAMnA haLa pratyAhAramAMnA ca-kAra dvArA temanuM grahaNa thaze tethI be vyaMjana nahIM gaNAya. vaLI ya-kArane grahaNakazAstra lAgu paDe che . Ama cya vagere be haiMh na thavAthI temanI saMyoga saMjJA nahIM thAya tethI temanI pUrveno svara guru nahIM thAya ane tethI pyuta nahIM thai zake. A AkSepano uttara uparanI noMdha 110 mAM AvI jAya che. 4 arthAt ahIM ardhamAtrika vyaMjana ja levAno che. vaLI varNo anunAsika ane ananunAsika ema be prakAranA che, kAraNa ke aNuvi. e grahaNakazAstra je (nuM astitva ) hoya ane je lokamAM upalabdha thAya che tevA savarNanuM grahaNa karAve che. grahaNakazAstra kaMi aprasiddha savarNane utpanna karatuM nathI. 115 kAraNa ke haiM nuM mAtra par (arthAt ha / e mAhezvara sUtramAM ja) uccAraNa karavAmAM Ave to haeNcavaT| sUtramAM haiM na rahevAthI at pratyAhAra dvArA haiM-kAranuM grahaNa na thai zake, tethI haiM-kAra pAchaLa AvatAM je saMdhi vagere kArya thai zake te mATe je je sUtramAM gaT nuM grahaNa karyuM hoya tyAM tyAM dare 5 / (arthAt hAra para hoya tyAre paNa) ema umeravuM paDaze. 69 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nA pachI I-kAra no upadeza paNe AgaLa pavaraT| e sUtramAM ja thAya. to pUrvopadeza (ja) karavAmAM Ave to aai, dra 6 Agama vagerenuM vidhAna hoya tyAM, temaja aaN rajU, (pratyAhAra) nuM caNa hoya tyAM (4-kAranuM grahaNa karavuM paDaze) // 3 // ke 118 119 jo haiM- kArano mAtra pUrvopadeza karavAmAM Ave to iihatvA snehitvA simnihiSkRta sisnehiti vageremAM ro vyupadhAdAreH saMAE / pramANe ttvi (thAya che te) na thavAno prasaMga Ave che, (kAraNa ke rad pratyAhAramAM haiM-kArano samAveza nathI thato." vatta vyavrukSata prati vageremAM ma nuM khAsa vidhAna karavuM paDaze, kAraNa ke zarU pratyAhAramAM haiM kArano samAveza thato nathI tethI) rAja pAnaniTa ma| pramANe thato ) sa na thavAno prasaMga Ave che. vaidhiSada nuM paNa vidhAna karavuM paDaze, kAraNa ke vat pratyAhAramAM saikAranA samAntheza na thato hovAthI ruti pada vageremAM vAdi pratyaya pUrve thato ghera Agamana thavAno prasaMga Avaze. je (sUtro)mAM (pratyAhAra) nuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya te (sUtro) paNa. zuM? haiM-kAra vinAnAM thaze. (kAraNa ke haiM-kAranuM mAtra pUrvagrahaNa karavAmAM Ave to. phAra pratyAhAramAM teno samAveza thato nathI. temAM zo doSa (Ave che ? jhalo jhali / itIha na syAt / adAgdhAm adAgdham // tasmAtpUrvazcaivopadeSTavyaH parazca yadi ca kiMcidanyatrApyupadeze prayojanamasti tatrApyupadezaH kartavyaH // idaM vicAyati / aya repho yakAravakArAbhyAM pUrva evopadizyeta ha ra ca va Diti para eva vA yathAnyAsamiti kazcAtra vizeSaH / 1 rephasya paropadeze'nunAsikadvirvacanaparasavarNapratiSedhaH // 4 // rephasya paropadeze'nunAsikadvirvacanaparasavarNAnAM pratiSedho vaktavyaH / anunAsikasya / svarnayati prAtarnatiiiita yaro'nunAsike'nunAsiko vaa| ityanunAsikaH prApnoti // dvirvacanasya / bhadrahRdaH madrahRda iti yara iti dvirvacanaM prApnoti // parasavarNasya / kuNDaM rathena / vanaM rathena / anusvArasya yayi / iti parasavarNaH prApnoti // astu tarhi pUrvopadezaH / ' pUrvopadeze kittvapratiSedho vyalopavacanaM ca // 5 // avAdhAn avAdhama vageremAM phlo jJahi| e (sUtra lAgu) nahIM thAya tethI haiM-kAra no upadeza pUrve (cavaT| sUtramAM) karavo paDaze ane pAchaLa (hattva sUtramAM paNa karavo paDaze. ane jo bIjepaNa teno upadeza karavAthI koi prayojana siddha thatuM hoya to tyAM 116 * kAraNa ke haiM nuM ghara (arthAt mAtra 14 mA mAhezvara sUtramAM) uccAraNa karavAmAM Ave to deza haiM| sUtramAM prayojAyelo deza pratyAhAra parA banI jaze ane te dvArA dAranuM grahaNa nahIM thai zake. tethI puruSaH sati| jevAM udAharaNomAM hra no sa-kAra Adeza thaine puruSo ti / jevI saMdhi thai zake te mATe ho ! ema umeravuM paDaze. " ratno supapAdave so| e sUtramAM rajU pratyAhAranuM grahaNa karyuM che. have jo jUnuM mAtra pUrve havadA sUtramAM ja grahaNa karavAmAM Ave to rahyuM. pratyAhAra na rahetAM rajU thai jaze ane temAM haiM kArano samAveza nahIM thAya tethI vikalpa vittva prApta nahIM thAya. pariNAme di dhAtu uparathI sthiti, miniditi jevAM rUpo prApta nahIM thAya. AraNa ke ahIM pratyAhAra rAt na rahetAM vAra thai jaze tethI te brAsa da-kAranuMgrahaNa na thatAM tu, vigere aniSTa dhAtuone khuda mAM vjhi ne sthAne rahyo hyuvadhAt. pramANe sa nahIM lAge pariNAme adhukSata, akSit jevAM rUpo siddha nahIM thAya. 119 * kAraNa ke haiM-kArano mAtrapUrve upadeza karavAmAM Ave to vat pratyAhAramAM teno samAveza na thavAthI dU,svap,zvas, ar ane nar e dhAtuonI pAchaLa vAti sArvadhAtuka pratyaya (ahIM hi ) AvatAM vibhyaH sArvadhAtuje| pramANe T Agama thAya che te v hi vageremAM na thavAno prasaMga Avaze pariNAme hravitti, svartyAdi jevAM rUpo siddha nahIM thAya. 120 7-kArano mAtra pUrvopadeza karavAmAM Ave to hU~ pratyAhAra r thai jAya ane temAM haiM-kArano samAveza na thavAthI hU~ dhAtu satta nahIM thAya pariNAme dAda OAma vAMmAM ratno sahi| pramANe f-kArano lopa nahIM thAya ane gavA dhAna vana vagere pho siddha nahIM thAya. 118 70 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa (-kArano) upadeza karavo joie. have (hRyavaratA mAM) A repha che teno s ane 6 nI pUrve 8 2 ya va aa ema upadeza karavo ke pachI ((virAsUtramAM) jema mUkyo che te ja rIte ? teno vicAra karavAmAM Ave che. emAM zo phera paDe che.? rephano pAchaLa upadeza karavAmAM Ave to anunAsika, dirbhAva, ane pAsavarNano niSegha karavo paDaze II 8aa. je rephano pAchaLa (arthAt r ane snI pachI) upadeza karavAmAM Ave to anunAsika, dirbhAva, ane pAsavarNa nahIM thAya ema kahevuM paDaze. anunAsi-svarnati pratirnati vageremAM roDanunAsiDanunAsikyo vA pramANe anunAsikama thavAno prasaMga Ave che (tethI anunAsika nahIM thAya tema kahevuM paDaze).dvirtana- madraH madraha vageremAM (vo rAkhyA mAM pUrva sUtramAMthI) vara nI anuvRtti thatI hovAthI ane sno car pratyAhAramAM samAveza thAya che tethI) nuM ddhitvaTa thavAno prasaMga Ave che. tethI te bevaDAze nahIM ema kahevuM paDaze). rasavarNa- rathanA vane rathanA vageremAM 23 anusvArastha thaya parasava pramANe pAsavarNa thavAno prasaMga Avaze. to pachI (s ane v nI) pUrve ja(repha nuM uccAraNa bhale thAya. pUrvopadeza karavAmAM Ave to vittva no pratiSedha karavo paDaze, 24 temaja - ane jU no lopa thAya che tema kahevuM paDaze. pA. yadi pUrvopadezaH kittvaM prtissedhym| devitvA didevissti| ralo vyupdhaat| iti kittvaM praapnoti| naiSa dossH| naivaM vijJAyate ralaH vyupdhaaditi| kiM tarhi / ralaH avvyupdhaaditi| kimidmvyupdhaaditi| avakArAntAdyupadhAdavvyupadhAditi // vyalopavacanaM c| vyozca lopo vktvyH| gaudherH| paceran yjern| jIve radAnuk jiirdaanuH| valIti lopo na praapnoti| naiSa dossH| repho'pyatra nirdishyte| lopo vyorvalIti rephe ca valI ceti // athavA punarastu propdeshH| nanu coktaM paropadeze'nunAsikadvivacanaparasavarNapratiSedha iti| anunAsika parasavarNayostAvatpratiSedho na vktvyH| rephoSmaNAM savarNA na snti| dvirvacane'pi nemau rahau kAryiNau dvivcnsy| kiM tarhi / nimittamimau rahau dvivcnsy| tdythaa| brAhmaNA bhojyantA mATharakauNDinyau pariveviSTAmiti nedAnI tau bhunyjaate|| jo (2 no ane vU nI) pUrve upadeza karavAmAM Ave to zirva no pratiSedha karavo joie, kAraNa ke (2 no rajU pratyAhAramAM samAveza thaze tethI) vitvA viviSati vageremAM raho supadhAdU saMzca pramANe vijya thavAno prasaMga Avaze. emAM koi doSa nahIM Ave , kAraNa ke e sUtra raH supadhAtA e rIte (cheda karIne) samajavAnuM nathI. to pachI kema (samajavAnuM cho? : abhyapadhAtu! ema samajavAnuM che. A 3yupadhAt e vaLI zuM che? je va-kArAnta na hoya ane jemAM 2 ke 3 umAnya hoya tevA (dhAtu pachI eTale ) madhupadhAt ema (ema samajAze). s no lopa thaze te paNa, arthAta (vat pratyAhAramAMno varNapAchaLa AvatAM) - ane m no lopa thAya che tema kahevuM paDaze. nahIM to) perAjha paranuM aneranuM tema ja nIve nukUT pramANe thatA 121 pratiniti vageramAM ne sthAne vikalpa anunAsika thavAno prasaMga Avaze. ahIM savarNagrahaNa nathI, eTale ke ne savarNa nathI. tethI no antaratama hovAthI tene sthAne jU thavAno prasaMga Avaze.(juo bha4.pR 92). tethI teno pratiSadha karavo paDaze. 12 mahad vageremAM hR-kAra pachI je repha che te bevaDAvAno prasaMga Avaze. ane tripAdI mAMnA sUtrathI vidhAna thaela hovAthI divecana asiddha che tethI te riA thI lopa nahIM thAya ane ho mAM mA pramANano lopa vaikalpika che tethI be rephanuM zravaNa thaze. 23 suham yena ahIM moDanuvAraH 1 pramANe m no anusvAra thAya che, paraMtu anusvAra thAya che pramANe parasavarNa thaIne repha thavAno prasaMga Avaze ema dalIla che, kAraNa ke pAsavarNa anunAsika hovo joie tevo niyama nathI. te repha asiddha hovAthI e ri thI lopa nahIM thAya. te doSa Avaze. 14 to n ane no ras pratyAhAramAM samAveza thaze tethI hindu dhAtu raste thaze ane temAM DuM upadhA che tethI tenI pachI Avato. vatvA pratyaya se hovA chatAM polyupadhAt 0 pramANe vikalpa ti thaze ane vitnI , viviSati rUpa thAya che tema vikalpa phivitvA , riviti jevAM asAdhu rUpo paNa thavAno prasaMga Avaze. e ahIM doSa che. 15 rephane cUM, 2 nI pUrve mUkyo hoya to vat pratyAhAramAM te na AvavAthI ropo vyarvatriA pramANe zuM ane t no je lopa thAya che te nahIM thAya tethI peraH vageremAM te thAya che tema kahevuM paDaze. navA zabdane nodhAyA tUnA pramANe TUra lAge to temAM 16 e t che. 72 For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIrAnu mAM vat para thatAM ( no) lopa na thavAno prasaMga Ave che e doSa (AvatI nathI,kAraNa ke ahIM topo vyoDhiA mAM) { ane vandra pAchaLa AvatAM lopa thAya che) ema no nirdeza karyo che. 24 athavA to (1nuM) uccAraNa (6 ane TU nI pachI bhale thAya.paNa ame kahyuM ke jo sno pachI thI upadeza karavAmAM Ave to anunAsika, ddhitva, ane pAsavarNano pratiSedha karavo paDaze. 27 anunAsika ane pAsavarNano niSedha to nahIM karavo paDe, kAraNa ke jU ane uSmAkSarone savarNa nathI hotA. divaMcananI bAbatamAM paNa ema che ke s ane sne ditva rUpa kArya thatuM nathI. (jo temanA upara ddhitva rUpI kArya na thatuM hoya (eTale ke) ddhitvanA e kAryo na hoya) to zuM che? ane hU e be ddhitva nA nimitta che.128 jema ke brAhmaNone jamADo' 'mAra ane kauDinya (tame) pIraso' e udAharaNamAM e be jaNA jamatA nathI paNa pIrase che).. idaM vicaaryte| ime'yogavAhA na kvacidupadizyante zrUyante ca teSAM kAryArthamupadezaH krtvyH| ke punryogvaahaaH| visarjanIyajihvAmUlIyopadhmAnIyAnusvArAnunAsikyayamAH / kathaM punryogvaahaaH| yadayuktA vahantyanupadiSTAzca zrUyante // kva punareSAmupadezaH krtvyH| ayogavAhAnAmaTsu Natvam // 6 // ayogavAhAnAmaTsUpadezaH krtvyH| ki pryojnm| Natvam / uraHkaNa urHpenn| aDvyavAya iti NatvaM siddhaM bhavati / have A vicAravAmAM Ave che? ke A je movida che temano koI sthaLe upadeza karavAmAM Avyo nathI chatAM prayojAtA maLI Ave che.30 AthI zAstranirdiSTa kArya thai zake te sAru temano upadeza karavo jarUrI che. movihiM te kayA che? visarga, jidghAmUlIya, upabAnIya, anusvAra ane yama.paNa te ayogavAha kevI rIte? kAraNa ke ayogavAho zivasUtramAM uccAravAmAM AvyA nathI to paNa te prayogamAM ane 2 zAstramAM maLI Ave che. bAkI TU arthAt hU ane 2che tethI tU) eTale pU. ahIM evo co pramANe s no lopa thatAM tU eTale ja thatAM ghera rUpa prApta thaze.jo ne upara kahyuM tema pUrve mUkavAmAM Ave to te va na rahe, to pachI 2-kArano lopa na thaI zake ane iSTa rUpa prApta na thatAM peraH jevuM asAdhu rUpa thAya. gharan mAM pa nuM siktRtIya puruSa bahuvacananA rUpamAM rajU -rtari rA- ma Na - siMha sIdhutA- hi sopoDanatvacA phAca rana - pare 6 - par r e sthitimAM 1 lopa na thavAno prasaMga Ave che kAraNa ke no vat pratyAhAramAM samAveza thato nathI. nIranu mAM paNa nIr dvAnu- nIr rahRAnuM ahIM paNa te ja kAraNe slopa na thavAno prasaMga Ave che. 126 eTale ke sUtra TovolyorjiA ema be rephavALuM che, paraMtu pUrva no che ra thI lopa thayo che. 12 anunAsika ane pAsavarNa vidhAna karavAmAM AvyuM che tyAM sthAneDAntaratamA e paribhASAnI upasthita thAya che tethI doSa nahIM Ave, kAraNa ke -kAra rephano antaratI nathI tema ja repha anusvArano antaratama nathI.(juo upara noMdha 120) nAgeza ne A khulAso svIkArya nathI. 1:46 ane hU ne uddezIne dirvacananuM vidhAna karavAmAM AvyuM nathI tethI te divecananA sAkSAt kAryuM nathI eTale ke temanuM dirvacana thatuM nathI. tethI teno pratiSedha karavAnI jarUra nathI. bhAgakAra udAharaNa dvArA samajAve cheH "brAhmaNone jamADo', 'mAThara ane kauDinya pIrase' ema kahevAmAM Ave tyAre pIrasavAnI kriyAne kAraNe mAThara ane kauDinyanA bhojanano bAdha thAya che tethI te be SNA bhojananA kAryo nathI banatA, arthAt te be jamatA nathI, kAraNa ke temane uddezIne bhojananuM vidhAna karavAmAM AvyuM nathI . tethI 'tame be hamaNAM na jamazo' ema bhojanano pratiSedha karavAnI jarUra nathI tema ahIM paNa "ane nA dirvacanano pratiSedha karavAnI jarUra nathI. 129 chAyA ahIM noMdhe che ke huM vivAti eTalA bhAgano pATha na hovo joie, kAraNa ke bhAgakAranI zailI pramANe jayAM saMzaya hoya tyAM ja Avo prayoga jovAmAM Ave che. ratnAkara A pATha svIkAre che, cIkhe. mAMsampAdaka noMdhe che ke vAstavamAM jayAM sUtra sAthe asaMbaddha jevA vicArano prastAva hoya tyAM A pramANe vyavahAra karavAmAM Ave che tethI ahIM paNa yogya che (chA.pR.127, pA.TI.9) 130 prayogamAM maLI Ave che tema ja visarnanIya sadA vagere sUtromAM paNa maLI Ave che. je punarAvAhIH ema kahIne temanuM svarUpa kevuM che tema pUchyuM che. AgaLa the punaH vagere kahIne temanuM pravRttinimitta zuM che e pUchyuM che. 72 For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa temano (varNasamApnAyamAM) kyAM upadeza karavo joie? patra (thaI zake te mATe ayogavAhono upadeza ma (pratyAhAranA vaNa) mAM karavo joie / 6 . ayogavAhonoma pratyAhAranA varSomAM upadeza karavo joie. te zA mATe? - no l (thai zake te mATe) 32 vageremAM 1 nuM vyavadhAna hovA chatAM gUno jU thAya che saraLa zarSu jazbhAvaSatve // 7 // zapadezaH krtvyH| kiM pryojnm| jshbhaavsstve| ayamunjirupadhmAnIyopadhaH paThyate tasya jaztve kRta ubjitA ubjitumityetadrUpaM yathA syAt // yadyubjirupadhmAnIyopadhaH paThyata ubjijiSatItyupadhmAnIyAdereva dvivacanaM praapnoti| dakAropadhe punarna ndrA saMyogAdaya iti pratiSedhaH siddho bhvti| yadi dakAropadhaH paThyate kA rUpasiddhiH ubjitA ubjitumiti| asiddhe bha udjeH| idamasti stoH zrunA zruH iti| tato vkssyaami| bha udjeH| udjezcanA saMnipAte bho bhvtiiti| tattarhi vktvym| na vktvym| nipAtanAdeva siddhm| kiM nipaatnm| bhujanyujau pANyupatApayoH iti| ihApi tarhi praapnoti| abhyudgaH samudra iti / akutvaviSaye tnnipaatnm| athavA naitadubje rUpaM gameretad yUpasargADDo vidhiiyte| abhyudgato'bhyudgaH iti // narA voM mUkI zakAya ane jU thai zake te mATe rAt vaNamAMga upadeza karavo joie | kA (ayogavAhono upadeza) rAjU pratyAhAra (nA varNo) mAM upadeza karavo joie. zA mATe? 7 naram rizA e sUtra pramANe phA varNano nara varNa Adeza thai zake tathA jU thai zake te mATe. 3jU e dhAtuno upAtya upaSmAnIya sAtheno 36nna e mULa pATha che. e upaSmAnIyanuM rA pratyAhAramAM uccAraNa karavAmAM Ave to strI narA rA pramANe upaSmAnIyanuM naritvi karavAthI jJAtA 3iAma e rUpo thai zake. jo unna dhAtane uDAnya upappAnIyAjha gaNIne pATha karavAmAM Ave to bliniti vageremAM mana vidyate yoH (4) zeSa (samAnA) te moTA vanti te vAha athavA vAhinti nirvAhanti promiti vAhI arthAt jemane akSarasamApnAyamAM (upadeza rUpI) saMbaMdha nathI te gayo, kAraNa ke temanuM mU-kAra vagerenI jema zravaNa nathI thatuM. Ama zravaNano ayoga che chatAM prayogamAM maLI Ave che tethI (gayo . te vAha) movahi kahevAya che. upadeza be prakAre thAya che : pratyakSa pAThadvArA athavA grahaNakazAstrajArA. A samayo vAEUR no bemAMthI eka paNa rIte upadeza nathI maLato. Ama teo anupadiSTa che tethI ja bhASyakAra temane yuI tarIke samajAve che, arthAt teo upadiSTa paNa nathI tema ja je upadiSTa che te dvArA paNa temanuM grahaNa nathI thatuM chatAM temanuM zravaNa thAya che). : 12 bhASyamAM thayu. vanti anupadriSTAkSa zyanto che ahIM 2 hetu sUcave che arthAt anupadiSTa che tethI mayu che. keTaleka sthaLe ja zabdano pATha nathI (pra.) 09 32: 8thati 32 : 32 pati 325H ahIM hai. (avAja karavo) , vA (rakSaNa karavuM) e be dhAtuone bAtoDanupasaro : pramANe vaza pratyaya lAgIne upapada samAsa thayo che, temAM karan nA sa-kArano sasanuSoH pramANe ja thaine ravaravasAnathoH 0 thI visarga thayo che. saraLa , 3rapeA ema yathAyoga vikalpa jiddAmUlIya tema ja upappAnIya paNa thaze, kAraNa ke supyorau vA ema 2 mUkIne vikalpa karyo che. Ama ahIM visarga, jiddAmUlIya ke upaSmAnIyanuM vyavadhAna hovA chatAM - no jU thayo che tethI ayogavAhanuM ma pratyAhAramAM grahaNa karavuM joie, kAraNa ke mattuM vyavadhAna hoya to paNa ( svAnurAvADA ) jU thAya che. ema dalIla che. praNa-kAranI jema A ayogavAhanI anya sthaLoe paNa AvRtti karavI joie ema sUcavavA mATe A pramANe kahe che. 31 vArtika anusAra na mArga (tuvapa0) e dhAtuno upA- upaSmAnIya yukta pATha che, phI nara pramANe nara bhAva thatAM antaratama hovAthI tra-kAra Adeza thAya che. tethI vanitA, nitam siddha thaze. ayogavAhano rAjU pratyAhAramAMnA vargomAM upadeza For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upaSmAnIya sahitanA Adi bhAgano ja dirbhAva thavAno prasaMga Ave che, paraMtu jo TU ne upanya gaNavAmAM Ave to na drAH sAsya ! pramANe pratiSadha siddha thAya che. jo jU ne uDAnya vALo hoya tema levAmAM Ave to jJatA nitum vagere kevI rIte siddha thaze ? asiddhakAMDamAM ma DalleH | (ema kahevuM joie). prathama stoHzunA zvaH | e sUtra che tyAra bAda ma 3neH (arthAta) 3n ne vargano varNa sAthe AvavAthI (no) - (Adeza) thAyache" ema kahIza. to pachI te kahevuM joie. kahevuM jarUrI. nathI , kAraNa ke nipAtana dvArA ja (25) siddha thAya che. kayuM nipAtana? mananyunnI pAvupatApo | e nipAtana sUtra che. to pachI A gamyu : samudrA vageremAM paNa nipAtana lAgu paDaze. e nipAtana to jayAM - na thayuM hoya (jayAM jU -nU no ja varga na thayo hoya) tyAM lAgu paDe che. 56 athavA to A (kamyukUHA samudra:) 3n dhAtunAM rUpo nathI parantu tamAma sat ane sam 3n ema) be upasarga vALA n dhAtune pratyayanuM vidhAna karavAmAM Ave che , UMce gaelo (e arthamAM) amyuko , najIka gaelo (te arthamAM) samuAH 197 SatvaM ca pryojnm| sarpiHSu dhanuHSu / zarvyavyAya iti SatvaM siddhaM bhvti| numvisarjanIya zaLavAye'pi / iti visarjanIyagrahaNaM na kartavya bhvti| numazcApi grahaNaM shkymkrtum| kathaM sapISi dhnuuNssi| anusvAre kRte zarvyavAya ityeva siddhm| avazyaM numo grahaNaM krtvym| anusvAravizeSaNaM numgrahaNaM numo yo'nusvArastatra yathA syAdiha mA bhuut| pusviti // athavAvizeSaNopadezaH krtvyH| kiM pryojnm| avizeSeNa saMyogopadhAsajJAlo'ntyadvirvacanasthAnivadbhAvapratiSedhAH // 8 // avizeSeNa saMyogasaMjJA pryojnm| U 3 bjk| halo'nantarAH sNyogH| iti saMyogasaMjJA saMyoge guru| iti gurusNjnyaa| guroriti pluto bhavati / upadhAsaMjJA ca pryojnm| duSkRtam nisskRtm| niSpItam dusspiitm| idupadhasya s no n thaI zake te paNa (ayogavAhone rAt vargo mAM mUkavA mATenuM) prayojana che. rAt (ahIM visarga) nuM vyavadhAna hoya to paNa sarSas , dhana, vageremAM vatva siddha thai zake che ane svarganI rAAvADapi e sUtramAM visarganuM grahaNa karavuM nahIM paDe. to pachI e sUtramAM nama nuM grahaNa na kare to paNa cAlI zake. parantu sarvASi, dhaSi vagere kevI rIte thaze? anusvAra karavAmAM Ave to (anusvArano rAjU mAM ja samAveza thato hovAthI) "rAm nuM vyavadhAna hoya to (paNa)" eTaluM ja kahevAthI rUpa siddha thai zakaze. nam nuM grahaNa avazya karavuM paDaze. m grahaNa to anusvAranuM vizeSaNa thaze. tethI nam no je anusvAra thayo hoya tenuM vyavadhAna hoya to paNa patna) thAya, (paNa) ahIM ula mAM patva na thAya. athavA to aviziSTa rIte upadeza karavo joie.40 zA mATe? karavAthI te anivArya rIte r paNa thAya che. paraMtu bhASyakAra A pramANe mAnatA nathI. temane mate ahIM Tu-kAra upanya che. jayAre nitA vagere rUpo ananyunai pApapupatApoH | e sUtramAM nipAtana karyuM che ane temAM 4- kAranuM uccAraNa karyuM che tethI siddha thaze, kAraNa ke te uparathI sUcavAya che ke Denga nA TU no make jU thAya che tema 3 ). 15% e satramAM noH i sthitoH I (7-3-52) mAMthI vanoH ane na vA (7-3-59) mAMthI na nI anuvRtti thAya che tethI nipAtana dhArA sUcavAya che ke phakta mArga dhAtune upanipAta (roga) nA arthamAM myunnitAH rorateDaminniti cunnaH I) dhan lAge tyAre sutva thatuM nathI. paraMtu te sivAyanA arthamAM thaze, jema ke samudraH ahIM inpara thatAM vanoH stra pramANe n no thayo che. in samU Da { dhAtune arvApi daphate pramANe 3 lAge che ane te pramANe Ti (ga) no lopa thaIne samudraH thAya che te pramANe amyukUH thAya che. # prayojana vArtika (7) mAMnA namava e padane spaSTa karyuM. have putva e padanuM vyAkhyAna kare che. 19 anusvArano rAjU pratyAhAramAM samAveza thavAthI tenuM vyavadhAna hoya to paNa patra thaze tethI sUtramAM je numa zabda mUkyo che te dArA niyama sUcavAya che ke tum no anusvAra thayo hoya tenuM vyavadhAna hoya to paNa tenuthavADapiI) { no thAya jema ke sapISi . ahIM napuMsavastha jJaHA pramANe thaela num Agamano anusvAra thayo che tethI patra thaine iSTa rUpe prApta thayuM che, paraMtu bIje 74 For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aviziSTa rIte upadeza karavAthI saMyogasaMjJA, upaghAsaMjJA maToDA vidhi ane dirvacana vidhi siddha thai zakaze, temaja sthAnivabhAvano pratiSedha thai zake che 8 . saMyogasaMjJA thai zake e aviziSTa rIte upadeza karavAnuM prayojana che. jema ke rU mAM hoThanantara: saMyo: e sUtra dvArA saMyoga saMjJA thaze 'rone guru e sUtra dvArA guru saMjJA thaze. puronuta vagere pramANe plata thaze. upadhA saMjJA thai zake te paNa prayojana che. Tutam nitam patar, niSpItama, vageremAM TuDanA 3-kArane ane niH nA TU-kAra ne upavA saMjJA thatAM caaprtyysy| iti SatvaM siddhaM bhvti| naitadasti pryojnm| nedudupadhagrahaNena visarjanIyo vishessyte| kiM tarhi / sakAro vishessyte| idupadhasya sakArasya yo visarjanIya iti| athavopadhAgrahaNaM na kariSyata idudbhAM tu para visarjanIyaM vishessyissyaamH| idedyAmuttarasya visarjanIyasyeti // alo'ntyavidhiH pryojnm| vRkSastarati plkssstrti| alo'ntyasya vidhayo bhavantItyalo'ntyasya satvaM bhvti| etadapi nAsti pryojnm| nirdizyamAnasyAdezA bhavantIti visarjanIyasyaiva bhaviSyati // dvirvacana pryojnm| uraHkaH urHpH| anaci c| aca uttarasya yaro dve bhavata iti dvivacanaM siddhaM bhavati // sthAnivadbhAvapratiSedhazca pryojnm| yatheha bhavatyuraHkaNa uraHpeNetyaDvyavAya iti NatvamevamihApi sthAnivadbhAvAtprApnoti vyUDhoraskena mahoraskeneti / tatrAnalvidhAviti pratiSedhaH siddho bhvti|| upaca vAkayA pramANe sUno 6 siddha thAya che. 42 e prayojana nathI, kAraNa ke (sUtramAM) hasva hR-kAra ane hasva 3-kAranuM grahaNa karyuM che te visarganAM vizeSaNa nathI. to pachI konAM che? sa-kAranAM vizeSaNa che. (tethI) hasva 6 ane hasva 3 jemAM upAsya hoya tevA zabdanA sa-kArano je visarga ema (samajAze) athavA (e sUtramAM) upadhAnuM grahaNa nahIM karavAmAM Ave. hasva 2 ane hasva 3 ne temanI pachI AvatA visarganuM vizeSaNa gaNIzuM, (tethI) hasva huM ane hasva 3 nI pachI AvatA visargano ema (samajAze). moDarvAdhi- anya varNane kArya thAya e paNa (aviziSTa rIte ayogavAhano upadeza karavAnuM prayojana che. 13 eka varNa ()ne anulakSIne kahevAmAM AveluM kArya anya varNane ja thAya che e vidhi pramANe vRtarati kSatatiA mAM jayAM nam no anusvAra thayo hoya tenuM vyavadhAna thatAM mRtva nahIM thAya, jema ke huM ahIM moDanuvArA pramANe mano anusvAra thayo che num no anusvAra nathI thayo, tethI patra nathI thayuM. 10 arthAt viziSTa prayojanane lakSamAM na rAkhatAM koI khAsa jagAe nahIM paNa jarUra hoya tyAM ayogavAhano upadeza karavo joie. vArtikakAranA mate jU mAM upaSmAnIya che tenI jo hat saMjJA na thAya to na nI saMyoga saMjJA na thai zake. narenca thayA pachI paNa saMyoga saMjJA na thai zake kAraNa ke naratva asiddha che. AthI tene guru aa pramANe guru saMjJA paNa na thai zake tethI gunorataH0 pramANe plata thaine 3 rU jevA prayoga prApta na thai zake. tethI hat saMjJA aviziSTa rIte ayogavAhone mUkavA mATenuM prayojana 14. 99padha rAtriA 2 ke 3 jemAM upadhA hoya tevo zabda jo pratyaya na hoya to tenA TU no je visarga thAya che teno varga ane pa varganA varNa pUrve thAya che, jema ke tum tam - sutA nivRtam vagere ahIM sut vageremAM sa-kAra an hovAthI 3, 6 vagerenI upadhA saMjJA thai zake, kAraNa ke anya sat pUrveno varNa 3payA kahevAya che. 149 moDakyA pramANe sUtramAM SaSThI nirdeza karIne je Adeza kahyo hoya te anya varNane sthAne thAya che e niyama pramANe kArya thai zake te mATe ayogavAhano game tyAM upadeza karavo jarUrI che. 75 For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya ek (ayogavAha visarga) no s Adeza siddha thAya che.e paNa prayojana nathI, kAraNa ke sUtramAM jeno nirdeza karavAmAM Avyo hoya tenA ja Adeza thAya che e nyAye visargano ja s thaze, kAraNa ke visarnanIya saHA e sUtramAM visarnanIya ema visargano spaSTa nirdeza che).dvirtana- dibhava prayojana che. 3raH : 32:54 mAM mana nA pramANe svaranI pachI AvatA var (pratyAhAramAMnA) vaNa bevaDAya che e pramANe ditya siddha thAya che. sthAnivarbhAvano pratiSedha-e paNa prayojana che. jethI sara: sarave mAM (visargarUpI) nuM vyavadhAna hovA chatAM - no [ thAya che tema cUDhorana mahorana mAM 10 sthAnivabhAvathI Utva thavAno prasaMga Ave che, tyAM malliMgha (gar ne anulakSIne kahelA kAryamAM sthAnivarbhAva thato nathI) e niyama pramANe pratiSedha siddha thAya che. kiM punarime varNA arthavanta aahosvidnrthkaaH| arthavanto varNA dhAtuprAtipadikapratyayanipAtAnAmekavarNAnAmarthadarzanAt // 9 // dhAtava ekavarNA arthavanto dRshynte| eti adhyeti adhIta iti| praatipdikaanyekvrnnaanyrthvnti| AbhyAm ebhiH eSu / pratyayA ekavarNA arthvntH| aupagavaH kaapttvH| nipAtA ekavarNA arthvntH| a apehi| i indraM pshy| u uttisstth| dhAtuprAtipadikapratyaya -nipAtanAmekavarNAnAmarthadarzanAnmanyAmahe'rthavanto varNA iti // varNavyatyaye cArthAntaragamanAt // 10 // varNavyatyaye cArthAntaragamanAnmanyAmahe'rthavanto varNA iti| kUpaH sUpaH yUpa iti| kUpa iti sakakAreNa kazcidartho gmyte| sUpa iti kakArApAye sakAropajane cArthAntaraM gmyte| yUpa iti kakArasakArApAye yakAropajane cArthAntaraM gmyte| te manyAmahe yaH kUpe kUpArthaH sa kakArasya yaH sUpe sUpArthaH sa sakArasya yo yUpe yUpArthaH sa yakArasyeti // varNAnupalabdhau cAnarthagateH // 11 // to have A varSo arthayukta che ke artharahita che? varSo arthayuta che, kAraNa ke eka varNavALA hovA chatAM dhAtu, prAtipadika, pratyaya ane nipAta arthayuta jovAmAM Ave che tyAM "ayogavAhanuM mAhezvara sUtromAM game tyAM grahaNa karavAmAM Ave to visarganuM at pratyAhAra dvArA grahaNa thai zake ane tema thAya to moDarca0 thI karelo niyama visargane paNa lAgu paDI zake ane anya a-rUpa visargano s thaine vRkSastarata jevAM udAharaNa siddha thai zake. Ama ayogavAhano game tyAM upadeza karavo jarUrI che. 15 arthAt visargano var mAM samAveza thAya to tenuM ditva zakya bane. paraMtu visarga, jillabhUlIya vagerenuM be vAra uccAraNa karavAmAM Ave to paNa koi phera paDato nathI, vaLI te prakAranuM uccAraNa karavuM paNa azakaya che. tethI visarga vagerene A sUtra lAgu paDI zake teTalA pUrato saMtoSa lai zakAya te sivAya koi lAbha nathI. 146 jU pratyAhAramAMno dareka sabhya ban to che ja. tethI man mAM upadezavAmAM Ave to visarga paNa an thAya. ma nuM vyavadhAna hoya to paNa jU no jU thAya che te vidhi man ne anulakSIne che, kAraNa ke mad vaNa gar che. pariNAme tkiMdha hovAthI sthAnivad -bhAva nahIM thAya. tethI cUDhorana jevAM udAharaNomAM n e sthAnivarbhAvathI visarga che ane tethI tene mad gaNIe to ma nuM vyavadhAna hovA chatAM n no jU thavo joie chatAM nahIM thAya, kAraNa ke ayogavAhano ar mAM samAveza thAya to chatva e malliMdha thaze tethI naQithA e pratiSadha lAgu paDaze, jayAre 3ra phrena vageremAM visarga pote ja che (teno Adeza nathI, tethI jU thaze. 76 For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14) ti maLeti apIne vageremAM eka varNavALA ( phujU phavagere) dhAtuo arthayuta jovAmAM Ave che, mAkhyAm maH pu mAM (8 ne sthAne thaelA mA vagere ) eka varSanA prAtipadika arthayuta (jovAmAM Ave che ). zrI ravi paTava vageremAM (apatyArthaka [ jevA) pratyayo arthayuta jovAmAM Ave che). 2 mahiA DuM phUndra parathA 3ttaSThA vageremAM eka varNanA nipAta ( ma Tu 3 vagere) artha,kta (che, kAraNa ke te saMbodhanArthaka che).Ama eka varNavALA dhAtu, prAtipadika, pratyaya ane nipAta arthayata che e joine ame mAnIe chIe ke varSo arthayuta che. varNamAM adalAbadalI thavAthI bIjo artha samajAya che tethI vaNa artha,kta che) ll1nA vaLI varNo adalabadala thavAthI judo artha samajAya che tethI varSo arthayA che tema ame mAnIe chIe. jema ke sUpaH sUpa: yUpaH jUnaH ema -kAra sAthenA zabdamAMthI koika artha samajAya che, sUpaH mAM vara-kAra kADhI nAMkhIne sa-kAra umeravAthI judo artha samajAya che, cUpa mAM -kAra ane sa- kAra dUra karIne ya-kAra umeravAthI judo ja artha samajAya che, tethI ame mAnIe chIe ke sUpa zabdamAM je kUvo e artha che te kArano che, sUpa zabdamAM je sUpa e artha che te sa-kArano che ane cUpa zabdamAM je yupa (yajJastaMbha)no artha che te ca-kArano che. eka varNanI upalabdhi na thAya to mULa artha samajAto nathI tethI varSo arthayukta che ll11 varNAnupalabdhau cAnarthagatermanyAmahe'rthavanto varNA iti / vRkSaH RkssH| kANDIraH aannddiirH| vRkSa iti savakAreNa kazcidartho gamyata RkSa iti vakArApAye so'rtho na gmyte| kANDIra iti sakakAreNa kazcidartho gamyata ANDIra iti kakArApAye so'rtho na gmyte| ki tarjucyate'narthagateriti // na sAdhIyo hyarthasya gtirbhvti| evaM tahIda paThitavyaM syaat| varNAnupalabdhau caatdrthgteriti| kimidmtdrthgteriti| tsyaarthstdrthH| tadarthasya gtistdrthgtiH| na tdrthgtirtdrthgtiH| atdrthgteriti| athavA so'rthstdrthH| tadarthasya gtistdrthgtiH| na tdrthgtirtdrthgtiH| atadarthagateriti / sa tarhi tathA nirdezaH krtvyH| na krtvyH| utarapadaloke'tradraSTavya tdythaa| uSTramukhamiva mukhmsy| ussttrmukhH| kharamukhamiva mukhamasya / khrmukhH| evamatadarthagateranarthagateriti // eka varNanI upalabdhi nathAya (arthAt eka varNa paNa ocho hoya) to paNa artha samajAto nathI tethI varSo arthayA che ema ame mAnIe chIe. vRkSaH traH hIraH mAhIra vageremAM vRkSa e va-kAra sAthenA zabdathI amuka artha samajAya che paNa RkSa e zabdamAM 3-kAra jato rahetAM e artha samajAto nathI. vAiblIH e vara-kAra sAthenA zabdadArA amuka artha samajAya che paNa mAhIraH e zabdamAM vara-kArane dUra karatAM e artha samajAto nathI.to pachI artha nathI samajAto ema kema kahyuM? kAraNa ke artha sArI rIte samajAto nathI. to pachI vanavya tivA (arthAta eka varNa upalabdha na thAya to teno artha samajAto 47 ni.sA.(pR.117) mAM ahIM arthavanto vA kutaH ? dhAtuprAtiprinipAtAnAmeruvanAmarthanAta eTalo adhika pATha che. 148 vArtikakAre anartha zabda prayojayo che tethI to arthano saMpUrNa abhAva sUcavAya che, eTale ke " vRkSa jevA zabdamAMthI va-kArane dUra karatAM koi paNa prakArano artha nathI samajAto" ema artha thAya che.paraMtu vAstavamAM vRkSa mAMthI 4-kAra dUra karavA chatAM bAkI rahetA trAkSa zabdamAMthI rIMcha e arthano avazya bodha thAya che tethI prastuta vArtikamAM manaWte ema kahevAne badale satarthava teH ema kahevuM joie, jethI koi paNa prakAranI gerasamaja na thAya vAstavamAM varNa jato rahetAM mULa artha samajAto nathI ema vArtikakAra kahevA mAge che. 14 amuka agatyanA kAma mATe devadattane mokalanArane koi kahe, " devadattane mokalyAno koI artha nathI, kAraNa ke e kAma karI nahIM zake. tyAre javAbamAM sAMbhaLanAra vyakti kahe, devadatta ja bhale jAya te sArI rIte kAma karaze.' to ahIM 'kAma nahIM karI zake no artha 'barobara nahIM karI zake ema thayo. te ja rIte anarthAteH arthAt artha nathI samajAto e zabdono artha, 'artha barobara nathI samajAto" ema karI zakAze. bharta. sUcave che ke Avo prayoga upara jaNAvela duSTAnta samI vAcanayukti che, bhASAno viziSTa prayoga che. ahIM (u.) noMdhe che anarthati mAM jena che tenA upara kAbu che. e kAkunuM na sAdhIya vagere zabdo dvArA sTIkaraNa karyuM che. 77 For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI) ema pATha karavo joIe. paNa matadartha (teno artha samajAto nathI) eTale zuM? teno artha te tadartha che tenA arthanuM jJAna thavuM te tAtiH tethI je viruddha te gatavarthAtiH, tethI matavA eTale ke teno artha samajAto nathI tethI. athavA to saH artha (te artha eTale) ta ta natiH (te arthanuM jJAna thavuM te) tavaryAtiH (tethI viruddha) ne taryAtiH (eTale te artha na samajAvo) te gatavaryAtiH tethI aMtargata arthAt te artha na samajAvAthI. to pachI teno nirdeza karavo joie. karavAnI jarUra nathI.(kAraNa ke) ahIM uttarapadano lopa thAya che tema jANavuM, jema ke UMTanA mukha jevuM mukha jenuM hoya te muva ga gadheDAnA mukha jevuM mukha jenuM oya te samulaH te rIte arthAta (mata karyA eTale manaWtti (ema uttarapadano lopa thayo che tema jANavuM). saMghAtArthattvAca // 12 // saMghAtArthattvAcca manyAmahe'rthanto varNA iti / yeSAM saMghAtA arthavanto'vayavA api tessaamrthvntH| yeSAM punaravayavA anarthakAH samudAyA api tessaamnrthkaaH| tdythaa| ekazcakSaSmiAndarzane samarthastatsamudAyazca zatamapi smrthm| ekazca tilastailadAne samarthastatsamudAyazca khAryapi smrthaa| yeSAM punaravayavA anarthakAH samudAyA api tessaamnrthkaaH| tdythaa| eko'ndho darzane'samarthastatsamudAyazca shtmpysmrthm| ekA ca sikatA tailadAne'samarthA tatsamudAyazca khArIzatamapyasamartham // yadi tahIme vArNA arthavanto'rthavatkRtAni praapnuvnti| kaani| arthvtpraatipdim| iti praatipdiksNjnyaa| prAtipadikAt iti / svaadyutpttiH| subantaM pdm| iti pdsNjnyaa| tatra ko dossH| padasyeti nalopAdIni praapnuvnti| dhanam vanamiti / saMghAtasyaikArthyAtsubabhAvo varNAt // 13 // varNasamUha arthayukta hoya che tethI (varSo arthayuta che ||1 rA. varNonA samUha arthayuta hoya che tethI ame mAnIe chIe ke varSo arthayuta che. jemano samUha arthayA hoya temanA avayavo paNa arthayukta hoya paraMtu jemanA avayava arthayukta na hoya temano samUha paNa arthayuta hotA nathI. jevI rIte eka dekhato mANasa jovAne zaktimAna hoya tema tevA so jaNAno samUha paNa joi zakavAne samartha hoya che. vaLI eka tala tela ApavAnI zaktivALo hoya to tenA samUhabhUta eka khAMDI tala paNa tela ApavAne zaktimAna hoya che. paraMtu jemanA avayava artharahita hoya temano samudAya paNa arthahIna hoya. jevI rIte eka aMdha jovAne zaktimAna na hoya tema temano sono samUha paNa jovA zaktimAna hoto nathI.vaLI retIno eka kaNa tela ApavA zaktimAna nathI hoto tema temanA samudAyabhUta so khAMDI retI paNa tela ApavA zakti iseta mAM je tat sarvanAma che te kone badale prayojAyuM che te ahIM be rIte spaSTa karyuM cheH (1) ta8 eTale saH (rAvya), jema ke vRkSa athavA (2) ta6 eTale saH (artha), jema ke vRkSa zabdano artha (eTale ke jhADa). prathama khulAsA pramANe tartha e tikSya (rA ) artha ] ema SaSThI samAsa thaze jayAre bIjA spaSTIkaraNa pramANe te (saH martha: I) ema karmadhAraya samAsa thaze. AthI aMtarthaktaH no be rIte artha thazeH (1) te (vRkSAdi zabdanA arthano bodha nathI thato tethI, athavA (2) te (jhADa vagere) arthano bodha thato nathI. tethI. 3yuvaH samAsa kamiva muvamaLA e arthamAM prayojAya che. ahIM 3H muvamaya ema vigraha thaze. paraMtu eka prANI bIjA prANInuM mukha na hoI zake tethI bIjo guNa zabda prayojayo nathI chatAM saMdarbha uparathI samajAya che ke viziSTa avayavanA arthamAM prayojAyalo 3STra zabda sAdRzyane kAraNe muva nuM vizeSaNa thaze (eTale ke 3STra zabda 3khUNya muvam e artha darzAvaze), tethI 3mu e samAsano muvamava muvamA ema thaI zakaze. te ja pramANe ahIM anarthAta mAM paNa artha zabda sAmAnya rIte artha nahIM paNa viziSTa vRkSAdri) artha batAve che, tethI anartha tiH eTale koi paNa artha nathI samajAto ema na letAM, jhADa vagere prata artha nathI samajAto ema samajavAnuM che. ahIM karavaH samAsamAM saptamyumana pUrvottarapaTopa4 varavyaHA e vArtika pramANe upamAnabhUta pUrvapadamAMthI uttarapada muva no lopa thayo che, paraMtu tartha mAM tat zabda uttarapada nathI tethI teno lopa kevI rIte thaI zake e prazna che. vaLI keTalAka ta no nam samAsa karIne na sa masA masAlAvirgati anartha vagere vigraha kare che tethI ahIM lakSaNAno AdhAra levAno che (u.), keTalAkanA mate bhASyamAM maMtavarthaH e arthakathana rUpa che vigraharUpe nathI (chA.). 78 For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAna nathI. jo A vaNa arthayukta hoya to pachI ayukta hoya tevAne lAgu paDatA niyamo paNa temane lAgu paDaze.kayA (niyamo)? arthavastrAtipatiA pramANe prAtipadika saMgha, pratipatiA pramANe vibhaktinA pratyayo ane suvanta mA pramANe 6 saMjJA lAgu paDaze. temAM zo vAMdho che? dhanama,vanam vageremAM 5 (pratidri) pI pramANe no lopa thavAno prasaMga Avaze. (varNa) samudAyano eka artha hoya che tethI varNa pachI vibhaktinA pratyayo nahIM lAge 13. saMghAtasyaikatvamarthastena varNAtsUbutpattirna bhaviSyati // anarthakAstu prativarNamarthAnupalabdheH // 14 // anarthakAstu vrnnaaH| kutH| prtivrnnmaanuplbdhH| na hi prativarNamarthA uplbhynte| kimidaM prativarNamiti / varNa varNa prati prativarNam // varNavyatyayAyopajanavikAreSvarthadarzanAt // 15 // varNavyatyayAyopajanavikAreSvarthadarzanAnmanyAmahe'narthakA varNA iti| vrnnvytye| kRtestrvaaH| kaseH siktaa| hiMseH siNhH| varNavyatyayo naarthvytyyH|| apAyo lopH| hataH ghnanti ghnantu aghnan / varNApAya naarthaapaayH|| upajana varNasamudAyanA eka artha hoya che tethI (pratyeka varNanI vibhaktinA pratyaya lAgaze nahIM. (vaNa) to artharahita (hoya che), 5 kAraNa ke dareka varNano artha thato nathI /14 is? arthata hoya (ma , vA vagerenI jema dhAtu na hoya, (g, ti vagerenI jema) pratyaya na hoya tathA (rAma, mati vagerenI jema) pratyayAnta paNa na hoya tene prAtipadika kahevAmAM Ave che. have jo varNa arthayukta hoya to te dhAtu, pratyaya ke pratyayAnta nathI tethI arthavaSAturatyayaH prAtipaddhivAn e vyAkhyA pramANe prAtipadika thavAno prasaMga Avaze. varSo prAtipadika che tema svIkAravAmAM Ave to tene tyApratipati pramANe su vagere pratyaya lAgavAno prasaMga Avaze ane tema thAya to te suvanta thavAthI tene sutiyanta pama pramANe ja saMjJA thavAno prasaMga Avaze. ema ahIM dalIla che. in upara kahyA pramANe saMjJA thAya to naToSaH prAtipadintiA pramANe 'prAtipadika padano je anya nU hoya teno lopa thAya che" e niyama anusAra jema ranana nA anya na-kArano lopa thaine rAkhyAm vagere rUpo thAya che tema dhana, vanam vageremAMnA na-kAranI pada saMjJA thavAthI teno lopa thavAno prasaMga Avaze. nokaH prati (8-1-7) e sUtra kyA(8-1-16)e adhikAra nIcenuM che tethI bhAgamAM mAtra pathA ema kahyuM che kAraNa ke temAM patha nI anuvRtti thAya che. is saMkhyA prakRtinA arthamAM ja rahelI che ane teno bodha prakRti dvArA ja thAya che. vibhakti to mAtra prakRtimAM rahela saMkhyAnI dyotaka che. jema pradIpa padArthano dyotaka che, paraMtu, padArtha temAM rahelo nathI hoto te rIte vibhakti saMkhyAnI mAtra dyotaka che temAM saMkhyAno artha rahelo nathI. vaLI saMkhyA varNasamudAyano artha che, vaNano artha nathI tethI varNone vibhaktinA pratyaya lAgatA nathI. AthI varSonI pada saMjJA thavAno prasaMga paNa nahIM Ave. arthano bodha thAya te mATe je (varNasamudAyabhUta prAtipadika) ne vibhakti lAge tenI pada saMjJA thAya che, paraMtu varSonI pada saMjJA nahIM thAya. dA.ta.ma zabdano puSpavizeSa ema je artha thAya che te temAMnA vyaktigata vargono artha nathI paNa temanA saMghAtano che ane te artha nu vagere pratyayone kAraNe nathI thato. tethI avayavabhUta varNone suvagere pratyaya lagADavAnI jarUra nathI. ss anumAnano AdhAra laine vaNanI arthavattA siddha karI, have te matano pratyakSane AdhAre doSa batAve che. anumAna dvArA paNa varNonI arthavattA siddha thatI nathI, kAraNa ke kSa e varNamAM jhADano artha jovAmAM Avato nathI. terA yAdimAni pahapUH vagere zabda samUhanI jema pratyakSa ane anumAna dvArA siddha thAya che ke varSo anarthaka che. ahIM ekAkSarI dhAtu, prAtipadika, pratyaya vageremAM rahela vaNa sivAyanA vaNone lakSamAM rAkhIne vaNa anarthaka che tema kahyuM che. jo badhA varSo artharahita che ema aviziSTa rIte kahevAmAM Ave to hetu teTale aMze asiddha thaze. 79 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMtu vaNa artharahita che. zAthI? kAraNa ke dareka varNano (prativarSo artha thato nathI arthAt dareka varNano bhinna arthaprApta thato nathI. A prativam e vaLI zuM che? pratyeka varNano eTale prativarNa. vargono vyatyaya,056 lopa, Agama ane Adeza thavA chatAM e ja artha samajAya che tethI (vargo nirarthaka che) 1pa varSono kama badalavAmAM Ave (varNavyatyaya), varNano lopa thAya (varNalopa), varNa umeravAmAM Avyo hoya (varNopajana) athavA eka varNane sthAne bIjo varNa (varNavikAra eTale ke Adeza) mUkavAmAM Avyo hoya (chatAM mULa artha samajAya che tethI varNo (pote) artharahita che, ema ame mAnIe chIe.varNavyatyaya-kta dhAtu uparathI te (kAtara), n dhAtu uparathI sitAra (retI), hiMm dhAtu uparathI siMhaH (siMha), vageremAM varNavyatyaya thayo che chatAM arthano vyatyaya (phera) thayo nathI.in apAya arthAt lopa hataH khanti natu madhvana vageremAM (prathamamAM na no ane bAkInAmAM varNano lopa thayo che, paraMtu arthalopa nathI thayo.upajana aagmH| lavitA lvitum| varNopajanaH naarthopjnH|| vikAra aadeshH| ghAtayati ghAtakaH / varNavikAro naarthvikaarH|| yathaiva hi varNavyatyayApAyopajanavikArA bhavanti tdrthvytyyaapaayopjnvikaarairbhvitvym| na ceha tdvt| ato manyAmahe'narthakA varNA iti|| ubhayamidaM vrnnessuuktm| arthavanto'narthakA iti c| kimatra nyaayym| ubhymityaah| kutH| svbhaavtH| tdythaa| samAnamIhamAnAnAma -dhIyAnAnAM ca kecidartheyujyante'pare n| na cedAnI kazcidarthavAniti kRtvA sarvairarthavadbhiH zakyaM bhavituM kazcidvAnarthaka iti kRtvA srvairnthkaiH| tatra kimasmAbhiH zakyaM krtum| yaddhAtupratyayaprAtipadikanipAtA ekavarNA arthavanto'to'nye'narthakA iti svaavikmett|| kathaM ya eSa bhavatA varNAnAmarthavattAyAM heturupadiSTo'rthavanto varNA dhAtuprAtipadikapratyayanipAtAnAmekavarNAnAmarthadarzanAdvarNavyatyaye cArthAnta -ragamanAdvarNAnupalabdhau cAnarthagateH saMghAtArthattvAcceti saMghAtAntarANyevaMjAtIyakAnyarthAntaraSu vrtnte| kUpaH sUpaH yUpa iti| yadi hi varNavyatyayakRtamarthAntaragamana syAbhUyiSThaH kUpArthaH sUpe syAtsUpArthazca kUpe kUpArthazca yUpe yUpArthazca kUpe sUpArthazca yUpe yUpArthazca suupe| yatastu khalu na kazcitkUpasya vA sUpe sUpasya vA kUpe kUpasya vA yUpe yUpasya vA kUpe sUpasya vA yUpe yUpasya vA sUpe 'to manyAmahe saMghAtAntarANyavaitAnyevaMjAtIyakAnyarthAntareSu vartanta iti| arthAta Agama-vitA vinuna vageremAM () Agama thayo che paNa arthamAM vadhAro thayo nathI.varNavikAra arthAt Adeza vageremAM (mULa na- 6 ) ne sthAne bIjA (pati- dhU mA ma) vaNa mUkavAmAM AvyA che paraMtu arthamAM phera nathI thayo.jevI rIte varNa vyatyaya, lopa, Agama ane Adeza thAya che tema arthamAM paNa vyatyaya, lopa, vadhAro ane pheraphAra thavA joie paNa tema thatuM nathI, tethI ame mAnIe chIe ke varSo artharahita che.vaNa artha,kta che tema ja artharahita che ema banne vAta varga vize kahI to temAM yogya zuM che? to kahe che banne. (te) kevI rIte ? svAbhAvika rIte. jevI rIte samAna vastunI icchA rAkhIne abhyAsa karanArAmAMnA is pUrve dalIla karI ke varNavyatya vArthAntara manAtA vanupathau vAnartha (vA.10 -11) varNavyatyaya thAya to bIjo artha samajAya che tethI (ane) varNa upalabdha na thAya to artha bodha thato nathI tethI (vaNe arthavAna che e je hetu darzAvyA te vyabhicArI che. Ama arthavattAne siddha karavA mATe darzAvela hetu ulaTano varNonI anarthakatAne siddha kare che. 1 Hi pa, sAkSaraH rAkSasa jevAmAM varNavatyaya thatAM arthavyatyaya thAya che paNa sarvatra tema thatuM nathI chatAM taruM vageremAM arthavyatyaya nathI thato tethI upara kahelA hetuno vyabhicAra to che ja ane ahIM eka ke be varNano vyatyaya che ema samajavAnuM che. 3mA zabdano zAstramAM prasiddha artha hopa che. 3panana - 35 (samIpe nAtha (prAdurmati ) ti je najIkamAM udbhave te arthAt Agama. viIR eTale anyabhAva - bIjA svarUpamAM pariNamavuM. Ama vikAra bhAvarUpa che tethI vizaR no artha Adeza karyo che. tti natti, vitA, titi e sarvamAM vyatyayAdi thavA chatAM mULa artha samajAya che tenAM udAharaNa che, kAraNa ke temAM arthano vyatyaya nathI thato. 15 vaNa arthayukta che ane artharahita che e banne mata jo nyApya hoya to temAM viSaya vibhAga karavo jarUrI che.ti, hRta vageremAM jayAM anyAya ane vyatireka dvArA varSonI arthavattA siddha karI zakAya tyAM temane arthavAna gaNavA, paraMtu jayAM te rIte temane artha,kta kalpI na zakAya, jema ke sUpa vageremAM. tyAM vargone nirarthaka gaNavA, kAraNa ke sUpa vageremAM samudAyamAM rahelA varSo artha For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAkane arthasiddhi isLa thAya che bIjAne nathI thatI tema have koI eka (varNa) arthayukta hoya tethI karIne badhA ja (vaNa ) arthavALA hoya te zakya nathI athavA koi eka (varNa) arthahIna hoya mATe badhA ja (vaNa) arthahIna hoya te paNa zakya nathI). temAM ApaNe zuM karI zakIe? e to svAbhAvika che ke je dhAtu, pratipadika, pratyaya ane nipAta eka varNanA hoya te arthayukta che te sivAyanA (varNa) artharahita , to pachI varSo arthayukta hovAnI bAbatamAM Ape, dhAtu, prAtipadika, pratyaya ane nipAta eka varNanA hoya to paNa arthata jovAmAM Ave che, varNavyatyaya thAya tyAre judo artha samajAya che, varNalopa thAya to (mULa) artha samajAto nathI, tema ja varNasamudAya arthayuta hoya che ema kAraNa darzAvyAM te kevI rIte? sUpaH sUpa cUpaH e to bhinna bhinna artha darzAvatA judA judA varNasamudAyo che, kAraNa ke jo varNanA pheraphArane kAraNe judo artha samajAto hoya to sUpa zabdano moTA bha pagano artha sUpa mAM hota ane sUpa no artha sUpa mAM, phUpa no artha gRpa mAM ane cUpa no artha jU mAM, sUpa no artha gUpa mAM ane dhUpa no artha sUpa mAM hota. paraMtu phUpa mAM sUpa nuM ke sUpa mAM jU5 nuM, athavA sUpa nuM dhUpa mAM ke dhUpa nuM phUpa mAM athavA sUpa nuM dhUpa mAM ke sUpa nuM mAM kaMI paNa nathI tethI ame mAnIe chIe ke e judA judA artha batAvanArA bhinna bhinna varNasamudAyo hoya che. idaM khalvapi bhavatA varNAnAmarthavattA bruvatA sAdhIyo'narthakatvaM dyotitm| yo hi manyate yaH kUpe kUpArthaH sa kakArasya yaH sUpe sUpArthaH sa sakArasya yo yUpe yUpArthaH sa yakArasyetyUpazabdastasyAnarthakaH syAt // tatredamaparihRtaM sNghtaarthttvaacceti| etasyApi prAtipadikasaMjJAyAM parihAraM vkssyti|| a i uNa R lak e oG ai auc / pratyAhAre'nubandhAnAM kathamajgrahaNeSu n| ya ete'sU pratyAhArA anubandhAH kriyanta eteSAmajgrahaNeSu grahaNaM kasmAnna bhvti| kiM ca syaat| dadhi NakArIyati madhu NakArIyatItIko ynnci| iti yaNa prasajyeta // AcArAt kimidmaacaaraaditi| AcAryANAmupacArAt naiteSvAcAryA ackAryANi kRtvntH|| vaLI varNI arthavAna che ema kahetAM kahetAM Ape varNo anarthaka che ema paNa sarasa rIte sUcavyuM che, kAraNa ke je mAne che ke sUpa zabdamAM kUvA rUpI artha che te -kArano che, sUpa mAM sUpa rUpI artha che te sa-kArano che ane cUpa mAM staMbha rUpI artha che te ya-kArano che tenI dRSTie 35 zabda arthahIna thAya. tema tevA chatAM varNasamudAya arthavAna hoya che tethI (varSo arthayukta che) e hetuno parihAra karavAmAM Avyo nathI. eno parihAra paNa prAtipadika saMjJAthI tenI carcA) mAM (vArtikakAra) karaze. ma || tra prazno darzAve che ane temanuM kArya siddha thAya che tethI tyAM vatsannidhau 0 e nyAya anusAra temano judo artha kalpavAnI jarUra nathI.(na NSayUpanAmanvathoDA vitA tatorthAntaravAritve saMdhatithaiva te (vA.pa.ba.kA.) 159 ahIM martha upara zleSa che. samanamAnAnAnAm sAthe martha eTale saMpatti, dhana ane varga sAthe bartha eTale mAyano, matalaba. 10 : , sUpa , cUpa vageremAM zabda samAna che. jo vaNa arthayukta hoya to ja e varNasamudAyano artha A traNe zabdomAM UtarI Ave. paraMtu tema jovAmAM AvatuM nathI. tethI sUpa, sUpa vageremAM eka ja arthano bodha na thatAM je bhinna artha jovAmAM Ave che te varNavyatyaya vagerene kAraNe nahIM paraMtu bhinna varNasamudAyane pariNAme thAya che. ethI to kapa zabdano koI artha nathI thato ema svIkAravA barobara thAya che. 1LA marthadhAtu e sUtra uparanA bhASyamAM saMdhAtArtha7ItA e dalIlanuM bhASyakAre A rIte khaMDana karyuM che saMdhAtArthasvAti d To dvatana guna gunoDarthamAvaH | arthAt je kAryamAM avayava upayogI nathI thato tyAM temano samudAya upayogI thAya che ema jovAmAM Ave che. dA.ta. cakra, dharI, dhUMsarI jevA rathanA bhinna bhinna avayavo svataH gamanakriyA karavAne samartha nathI, paraMtu temanA samudAya rU5 ratha gamanakriyA karI zake che. te ja rIte surAnA aMgabhUta vividha ghaTako mAdaka nathI hotA paNa temano samudAya madajanaka hoya che. e pramANe varNasamudAya paNa arthavAna che, paraMtu temAMno pratyeka varNa anarthaka che ema jarUra mAnI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sUtramAM) anya pratyAhAranuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre (te sAthe La, jU vagere) anubandhonuM (grahaNa kema nahIM) ? pratyAhAra banAvavA mATe ar (varNo) nI vacamAM (g vagere) anubandho karavAmAM AvyA che temanuM r (pratyAhAra je sUtramAM levAmAM Avyo hoya tyAre kema grahaNa nathI thatuM ?2 (grahaNa karavAmAM Ave) to zuM thAya ? (to) kRSi jAti| madhu nArati vageremAM. vaya / pramANe (SinA 6no ane mannu nA 3 no ) vana (anukrame ghU ane haiM) thavAno prasaMga Ape. AcArane kAraNe (grahaNa nahIM thAya). AcArane kAraNe e vaLI zuM ? (AcArane kAraNe eTale) AcAryanA vyavahAra uparathI, kAraNa ke AcAryo ar ne anulakSIne karavAnAM kAryo anabandhone karatA nathI. apradhAnatvAt apradhAnatvAcca / na khalveteSAmakSu prAdhAnyenopadezaH kriyate / kva tarhi / halSu / kuta etat / eSA hyAcAryasya zailI lakSyate , yattulyajAtIyAMstulyajAtIyeSUpadizati / aco'kSu halo halSu // lopazca balavattaraH // apradhAna che mATe (anubandhane gaNavAmAM AvatA nathI). sUtromAM av vagere pratyAhAranuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre anubandhonuM grahaNa kema nathI thatuM arthAt sAvittvana. sUtra anusAra sar pratyAhAra banyo che tethI a-kArathI mAMDIne zva-kAra sudhInA varNonI ap saMjJA thaze. temAM vacce jU,, vagere anubandho paNa AvelA che tethI haiM, 3, vagerenI jema temanI paNa Ja saMjJA thavI joie ane tema thAya to Si bajArIti (dhi vAyaDa) vageremAM ko padhi pramANe rajU thaze. te ja rIte at pratyAhAramAM cakAranuM grahaNa thavAthI pInAr vageremAM gad nuM vyayamAna hovA chatAM (gAvavaiviA)no La thaine sarIgAma jevuM azuddha rUpa thaze ne pratyAhAramAM T- kAranuM grahaNa thAya to viSle vagere rUpomAM vimAyeTaH / pramANe dha- kArano mUrdhvanyAdeza -kAra thaine pitte rUpa thavAno prasaMga Avaze. 1 162 mA~ ahIM ApAtra eTale sUkAre karelA nirdeza, jema ke DhaLAvo vadhumAM vRSidhiraze| soya / vagere sUtro sUtrakAre karelA nirdezo che. temAM 3, 6 ane r pachI anukrame n, ane r AvelA che chatAM sUtrakAre cat kArya karyu nathI tethI sUcavAya che ke jU, 6 vagere anubandho madhyamAM rahelA hovA chatAM temanI pU vagere saMjJA thatI nathI. bhatuM.(pR.105,14) mAM ahIM vetevAni na tavantaH| e pramANe pATha che. gaLa vagere saMjJAone potapotAnA viziSTa svarUpamAM raju karI zakAya te mATe mArkazvara sUtromAM anubandhonuM uccAraNa karavAmAM AvyuM che. Ama anubandho pArthe che, bIjAne mATe svIkAravAmAM AvyA che tethI apradhAna- gauNa che, paraMtu meM, maiM vagerenuM uccAraNa svArthe che - te te varNanuM grahaNa thai zake te khAtara karavAmAM AvyuM che mATe te gauNa nathI, pradhAna che. tethI pradhAnatayA jenuM upAdAna karavAmAM AvyuM che te a-kAra vagerene ap saMjJA prApta thaze, paraMtu jemanuM gauNarIte- apradhAnatayA- aMgabhUta tarIke uccAraNa karavAmAM AvyuM che te La vagere anubandhonI ap saMjJA nahIM thAya, kAraNa ke jyAre sUtramAM nirdezeluM kArya pradhAna ane apradhAna bannene lAgu paDatuM hoya tyAre te kArya pradhAnane ja thAya che.(pradhAne hrAryasampratyayaH / ) ahIM eka zaMkA thai zakeH jema ca-kAra ar pratyAhArane siddha karavA mATe prayojAyo che tema kAra paNa te mATe prayojAyo che tethI sa-kAranI paNa sar saMjJA na thavI joie. paraMtu sva rUpa rAvstha. e sUtramAMthI sva pam e zabdonI Avittvana. sUtramAM anuvRtti thAya che tethI Adi varNanI ar saMjJA thaze, kAraNa ke sarvanAma (ahIM sva ) pradhAnano nirdeza kare che, evo niyama che.(juoH pradhAnApradhAnannidhau pradhAnameva ArvALAM prayonam / 60) vaLI Avincena sahetA| mAM phtA ema je tRtIyAmAM nirdeza karyo che tethI t (arthAt anubandha) apradhAna siddha thAya che (juoH sadavuDane (tRtIyA)]. AthI pratyAhAramAM pratyakSa prayojAtA Adi parNa (sa- kAra) nI ar saMjJA thaze paNa anabandhabhUta pakAranI nahIM thAya. 82 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16.5 vaLI apradhAna arthAt gauNa che tethI paNa temano ar(varNo) sAthe mukhyatayA upadeza karavAmAM Avyo nathI. to pachI (temano mukhyatayA) chAM (upadeza karavAmAM Avyo che)? have vargo (arthAt vyaMjano) mAM. e zA uparathI ? AcAryanI A vimiSTa zailI jaNAya che ke teo samAna jAtanA (varNo) no samAna jAtavALA (pI) mAM upadeza kare che.--svarono sparsa sAthe baMnono vyaMjano sAthe. uparAMta lopa thadhu baLavAna che. lopaH satyapi tAvadbhavati // ukAlo'jiti vA yogastatkAlAnAM yathA bhavet / aca grahaNamackAryaM tenaiSAM na bhaviSyati // athavA yogavibhAgaH krissyte| ukAlo'c / u U U ityevaMkAlo'jbhavati / tato hrasvadIrghaplutaH / hrasvadIrghaplutasaMjJazcama batyUkAlo'yU evamapi kukkuTa ityatrApi prApnoti / tasmAtpUrvokta eva parihAraH // eSa evArthaH / apara Aha hrasvAdInAM vacanAtprAgyAvattAvadeva yogo'stu / ackAryANi yathA syustatkAleSva kAryANi // varNA (anubandhono) to lopa thAya che. athavA jioDar| eTaluM ja sUtra hoya to tenA jeTalA (uccAraNa) kALavALA an varNonuM grahaNa thAya tethI p ne lagatuM kArya temane thaze e (anubandho) ne nahIM thAya. athavA sAmoDaparIdhaMstutaH| e sUtranA be bhAga karavAmAM Avaze, vAsoDavA arthAt haiM, jeTalo uccAraNa kALa jeno hoya te svara (ap), pachI ha~svI'utaH| e bhAga, arthAt haiM, ane For Personal & Private Use Only ane 165 * sUtrakAranI zailI ja evI che, arthAt ekAgratApUrvakanI pravRtti evI che ke samAna prakAranI vastune sAthe mUke che. jevI rIte brAhmaNone brAhmaNo sAthe mADavAmAM Ave ane kSatriyone kSatriyo sAthe, tema sUtrakAra ne badhA jUnI sAthe mUke che, haju ne badhA haj nI sAthe mUke che. tethI sa nI sAthe mUkelA La-kArAdi haiMr pradhAna rUpe mUkavAmAM nathI AvyA tethI temane ap saMjJA nahIM thAya. ahIM bhASyakAre je AcArya zabda prayojayo che te anAdi puruSa mATe prayojyo che tema nAgeza kahe che, kAraNa ke tenA mate mAhezvAra sUtronA kartA pANini nathI. / krUttvam| (1-1-3) pramANe pahelAM t saMjJA thAya che pachI vincena 0 / pramANe La-kAra vagerene sar saMjJA tema ja tattva hopaH / (1-1-9) pramANe lopa thavAno prasaMga Ave temAM lopa para che, nitya che ane antaraMga che tethI pUrve thaze. pariNAme -kAra vagere anubandhanI ap saMjJA thavAno prasaMga nahIM Ave, kAraNa ke saMjJA thatAM pUrve ja temano lopa thaze. paraMtu ar saMjJA thAya tyAre pa-kAra to haze ja. to tenI saMjJA kema na thAya? ema zaMkA thai zake. 1 pratyAhArane siddha karavA mATe pa kAra jarUrI che, paraMtu pratyAhAra siddha thatAM ja teno lopa thato hovAthI tenI paNa ar saMjJA nahIM thAya. athavA to pUrve r anubandhano lopa thAya che ane e bhUtapUrva ca-kAra sAthe vittpana pramANe saMjJA siddhi thaze. Ama anubandhane jU vagere saMjJA nahIM thAya, kAraNa saMjJA karatAM lopa baLavAna che. ahIM vavattA mAM tava pratyaya svArthe prayojayo che, gattvAntara nI jema. bhAkAre jovaH avi sAva ta| ema kvIne sUcavyuM che ke sarva saMjJAonI pUrve sauthI pahelo lopa thAya che. ke 2 nA uccAraNa kALa rU nA uccAraNa kALa www.jainellbrary.org Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jeTalo uccAraNa kALa jeno hoya te svara (majU) anukrame hasya, dIrgha ane Duta hoya che.167 ema (yogavibhAga karavA) chatAM paNa vaTa mAM ne man saMjJA thavAno prasaMga Avaze.168 tethI AgaLa (jhAvAt vagere kaho e ja teno parivAra cha che. e ja vastu anya vaiyAkaraNa (A rIte) kahe che - pahelAMno jeTalo bhAga che teTaluM ja (arthAt karoDar eTaluM ja sUtra bhale thAya tethI ma ne lagatAM je je kArya hoya te te teTalA ja uccAraNakALavALA (arthAt 3, 4 ane karUnA jeTalA uccAraNakALavALA hasva, dIrgha ane Duta) svaro (ka) ne thAya. atha kimarthamantaHsthAnAmasUpadezaH kriyte| iha samyantA samvatsaraH yallokam tallokamiti parasavarNasyAsiddhatvAdanusvArasyaiva dvivcnm| tatra parasya parasavarNe kRte tasya yaygrahaNena grahaNAtpUrvasyApi savarNo yathA syaat| naitadasti pryojnm| vakSyatyetat / dvirvacane parasavarNatvaM siddhaM vktvym| yAvatA siddhatvamucyate parasavarNa eva taavdbhvti| parasavarNe kRte tasya yargrahaNena grahaNAdvirvacanaM yathA syAt / mA bhuudvirvcnm| nanu ca bhedo bhavati / sati dvivacane triyakAramasati dvivacane dviyakAram / nAsti bhedH| have antaHstha vargo ( nyU ane jI no mad pratyAhAranA vargo bhego upadeza zA mATe karavAmAM Avyo che ?no saMdhyantA saMvatsaraH strotram tatsovam vageremAM parasavarNa asiddha che tethI (pUrve thanAra) anusvArano ja dirbhAva thAya che. te sthitimAM pAchaLanA (varNa anusvAra) no pAsavarNa karyA pachI tenuM ca pratyAhAra dvArA grahaNa thai zake che tethI pUrva (varNa arthAt anusvAra) no paNa parasavarNa thai zake te mATe" (antaHstha varNone ma pratyAhAranA vargo sAthe uccAravAmAM AvyA che). e prayojana nathI. 167 ahIM evI dalIla karavAmAM AvI che ke 3, 4 ane 3 rU nA uccAraNakALa jeTalo je varNano uccAraNa kALa hoya te varNane majU kahevAya. Ama thavAthI anubandhonI sat saMjJA nahIM thAya, kAraNa ke temano uccAraNakALa ardhamAtrA jeTalo che. 38 jeTalo nathI. Ama yogavibhAga dvArA anubandhane man saMjJA thatI aTakAvI zakAze. 168 jo e pramANe hoya to paNa duraH mAM je che tene gar saMjJA thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke saMyukta thai no uccAraNa kALa. eka mAtrA jeTalo che. ahIM zU nuM pratyAhAra sUtromAM grahaNa nathI karyA pachI tenI mar saMjJA kevI rIte thai zake? e prakAranI zaMkA thai zake, paraMtu AkRti pakSe te zakya che. an pratyAhAramAM krU no pATha che te tenI ardhamAtrA che ane te uparathI pai nuM paNa grahaNa thaze, kAraNa ke AkRti pakSe grahaNakazAstrano svIkAra karavAmAM Avato nathI. 1 nI mar saMjJA thatI aTakAvavA mATe ema dalIla karI zakAya ke ahIM be -kAra che ane be varNa dArA eka jAtine vyakta na karI zakAya. paraMtu moTA sUtranI vyAkhyAmAM kahyuM che ke ahIM ( , jU ,tta vageremAM) eka mAtrA jeTalo uccAraNakALa jaNAya che, paraMtu eka mAtrika vyaMjana hoto nathI ane je no akSarasamAsnAyamAM upadeza karavAmAM na Avyo hoya tema ja grahaNakazAstra dvArA jenuM grahaNa na thatuM hoya te che ema kevI rIte jANI zakAya ? tethI nI mar saMjJA thatI aTakAvavA mATe navI dalIla karI nathI. pUrve iva parihAraHA e zabdo pUrve kahelI mAvAre, sadhAnatvAn ane Topa% vastravettara: e traNa dalIlone anulakSIne prayojayA che ema keTalAkanuM mAnavuM che. te yogya nathI, kAraNa ke rihAraH ema eka vacana prayojayuM che. te bAbatamAMjuo cho.(pA.TI.1, pR.139) 70 arthAt grahaNakazAstramAM man nuM uccAraNa karIne aMtaHsthone sAthe kema lIdhA che? ahIM prazna A pramANe cheH maNutsiva mAM -kAra sAthe pratyAhAra karyo che, 2-kAra sAthe karIne saMkutsivaca 0 ema sUtra kema na karyuM? eTale ke ahIM aMtaHsthone kema AvarI lIdhA che? je aMtaHsthono antarbhAva na karavAmAM Ave to jayAre sUtramAM su tyAhAranuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre temAM antaHsthono samAveza nahIM thAya, jema ke phuvo mAM antaHsthono samAveza na thAya to nIrSa, hRtyu jevAmAM jUno 6 nahIM thAya. Ama mUrdhanya thai zake te mATe aMtaHstha vargonuM grahaNa karavuM jarUrI che. anUpA samAsano artha (manaH sukUpavAH gaNarAjhonnAram ) [ zabdanuM uccAraNa ema che, gaLu vaNamAM upadeza ema nathI karavAno ema (u.). saMzcantA vageremAM (anuvAza thI paraseva ) vA pIntA (8-4-59) ane mana jA (8-4-57) e be sUtro lAgu paDe che. temAMnA prathama sUtra pramANe padAnta rahelA anusvAra pachI car pratyAhAramAMno varNa AvatAM vikalpa pAsavarNa thAya, paraMtu For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (vArdikakAra) kaheze ke virbhAva karavAno hoya tyAM parasavarNa thAya te siddha che ema kahevuM joie. parasavarNa thAya te siddha che. ema karavAmAM Ave to to viSi na thatAM parasavarNa ja thaze je parasavarNa karavAmAM Ave to par pratyAhAra bArA tenuM grahaNa thatuM hovAthI virbhAva thI viSa bhale na thAya paNa tethI phera paDI jAya che, kAraNa ke vivi thAya to traNa haiM-kAra thAya che. ane dvirbhAva na thAya to be ca-kAra thaze. emAM koi phera nathI paDato, kAraNa ke virbhAva thAya to paNa be ja ca-kAra thaze. kevI rIte ? hato yamAM vaMza hova pramANe eka v no lopa thaze. to paNa phera paDaze. vidhi thAya to koivAra be 7 kAravALuM rUpa thaze ane koivAra traNa haiM kAravALuM rUpa thaze. paNa jo vivi na thAya to be vakAravALuM ja rUpa thaze. phera paDato nathI. satyapi dvirvacane dviyakArameva / katham / halo yamAM yami lopaH / ityevamekasya lopena bhavitavyam / evamapi bhedaH / sati dvirvacane kadAcid dviyakAraM kadAcittriyakAram asati dviyakArameva sa eSa kathaM bhedo na syAt / yadi nityo lopaH syAt vibhASA sa lopaH yathAbha 'dastathAstu / anuvartate vibhASA zaro'ci yadvArayatyayaM dvitvam / yadayaM zaro'ci iti dvirvacanapratiSedhaM zAsti tajjJApayatyAcAryo vibhASeti kathaM kRtvA jJApakam / I nitye hi tasya lope pratiSedhArtho na kazcitsyAt // vibhASA sa lopa iti tato dvirvacanapratiSedhaM zAsti rahAbhyAm iti dvirvacanaM lopApavAdaH sa vijJAyate yadi nityo lopaH syAtpratiSedhavacanamanarthakaM syaat| astvatra dvirvcnm| jharo jhari savarNe iti lopo bhvissyti| pazyati tvAcAryoM naitadasti jJApakam nitye'pi tasya lope sa pratiSedho'vazyaM vaktavyaH / yadetadaco katham / yara ityucyata vivaMcana thAya to pa Na be va kAra yukta ja thaze kevI rIte ? to yamAM vima sopaH| thI ekano lopa thayo joie, ema chatAM bheda raheze. virvacana thAya to koIvAra be haiM kAra yukata 50 ane koIvAra traNa haiM kAra yukata thaze (virvacana) na thAya to be haiM kAra yukata ja thaze. to e bheda kevI rIte na thAya? jo lopa nitya hoya to phera napaDe, paNa lopa to viklpa thAya che. jemAM phera na paDe tema bha le thAya (eTale ke vibhASAgrahaNanI anuvRtti bhale na thAya) asiddha koDamAMnAM A be sUtromAM vA yAnta e para sUtra che tethI pUrva sUtranI dRSTie parasavarNa asiddha thaze. pariNAme avizvA pramANe anusvAra bevaDAze. tyAra pachI pAchaLanA anusvArano je parasavarNa (OM) thaze te potAnA sthAnInI jema anunAsika thaze. e anunAsika parasavarNa haiM nuM azudra e grahaNazAstra dvArA grahaNa thai zakaze. vaLI A sAnunAsika sthAnIbhUta haiM-ghara varSe pratyAhAramAM AvI zako, kAraNa ke caNakazAstra pramANe thay pratyAhAramAMno cAra sAnunAsika thai ) ne paNa sUcavaze. Ama thavAthI pUrve AvelA anusvArano paNa anusvArasya vi. pramANe parasavarNa thai zakaze ane sayantA ema rUpa prApta thai zakaze. [ kAzikA tema ja nyAsa-pa.(bhA,1.pU. para) mAMprathama parasavarNa thaze, pachI anya ca| pramANe viryacana thai zake te mATe aA mAM grahaNa karavuM joie ema kahyuM che.] A sasthatA vagere je bhASyano bhAga che te mevA muLAH arthAt udAtta, anudAtta, svarit , anunAsika vagere guNone kAraNe zabdanA svarUpamAM phera (meva) paDe che e mata pramANe che, paraMtu amevA muLA arthAt te guNone kAraNe zasvarUpamAM phera nathI paDato e mata pramANe A carcA binajarUrI che, kAraNa ke gati mAM je annuM grahaNa karyuM che te mevA muLAH / e pakSano AdhArastaMbha che, jayAre meLA muLAH / pramANe jAti pakSano AdhAra levAmAM Ave che tethI temAM an grahaNanuM pratyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. 119 A vidhAna pUrvasiditye e paribhASAnuM sUcaka che. 73 lopa vaikalpika che, kAraNa ke haeNoSamAM. (8-4-64) ane pharo ri savaLuM| mAM(8-4-65) e lopa vidhAyaka sUtromAM pUrva sUtra phAyo ho'nyatarasyAm| (8-4-62) mAMthI anyatarasyAm nI anuvRtti thatI hovAthI te sUtro pramANeno lopa paNa vaikalpika che. 85 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ho thamAM mi hova| ane phorrAra savaLe / e sUtromAM) vibhASAnI anuvRtti thAya che, kAraNa ke e sUtradvArA virbhAvano sUtrakAra niSedha (kare che / / zlo vA. sUtrakAre zoSi| e sUtrandvArA jirbhAvano pratiSedha karyo che te uparathI AcArya jJApana kare che ke e sUtromAM vikalpanI anuvRtti thAya che. kevI rI te jJApaka (che)? kAraNa ke teno lopa nitya hoya to pratiSepano koi artha na rahe. jo lopa nitya hoya to pratiSedha karano sUtravacana arthahIna thAya. ahIM dvirbhAva bhale thAya, (paNa) kSaro Ara sarvo| e sUtrathI lopa ca lopa vikalpe thAya che te AcArya jANe che tethI teo virbhAvano pratibaMdha kare che. e jJApaka nathI. lopa nitya hoya to paNa niSedha avazya karavo ja paDaze, kAraNa ke avo rahAmyAna thI thato jirbhAva e lopano apavAda che ema samajAya che.5 kevI rIte ? paN parNonuM (dvitya etAvantazca yaro yaduta jharo vA yamo vA / yadi cAtra nityo lopaH syAd dvirvacanamanarthakaM syAt / kiM tarhi tyoryogyorudaahrnnm| yadakRte dvirvacane trityaJjanaH saMyogaH / prattam avattam AdityyaH // ihedAnIM karttA hartteti dvirvacanasAmarthyAllopo na bhavati / evamihApi lopo na syAtkarSati vrsstiiti| tasmAnnitye'pi lope'vazyaM sa pratiSedho vaktavyaH // tadetadatyantaM saMdigdhaM vartata AcAryANAM vibhASAnuvartate na veti G[ ||k // 1 ayaM NakAro dviranubadhyate pUrvazca parazca / tatrANgrahaNeSviNgrahaNeSu ca saMdeho bhavati pUrveNa vA syuH pareNa veti / katarasmiMstAvadaNgrahaNe saMdehaH / ThUlope pUrvasya dIrgho'NaH iti / asaMdigdhaM pUrveNa na pareNa / kuta etat / parAbhAvAt / na hi dUlope pare'NaH santi / thAya che ema kahyuM che ane r tema ja s varNo ya varNo ja che. jo ahIM nitya lopa thato hoya to dvirbhAva arthahIna thaze. to pachI te banne sUtronAM udAharaNa kayAM che ? pratttama avatttam mAvitrya: (ahIM) dvirbhAva na karyo hoya tyAre traNa vyaMjananA saMyoganAM 174 rAro'va / (ahIM pUrvasUtramAMthI na nI anuvRtti thAya che) azvo rahAmyA pramANe prApta thatuM ddhitva r pachI r Ave to nathI thatuM. ahIM je pratiSedha karyo che te sUcave che ke hajo yAM tema ja Aro ri. sUtramAM vikalpano anuvRtti dvArA bodha thAya che.dA.ta. pati mAM so rA pramANe makAra pachI AvelA 2 pachInA 5(e va6) parNanuM vitva thAya to rati eka rUpa prApta thAya. have jo dhAro Arika pramANe thato pratiSedha nitya hoya to = { " ti mAM pUrve AvelA pALa ) varNano pAchaLa savarNa yu ra varNa AvavAthI lopa avazya thaze, pachI zopi| e pratiSedha sUtra karavAnI koi jarUra rahetI nathI chatAM sUtrakAre te tra racyuM che tethI jJApana thAya che ke ro vi anusAra thato lopa vaikalpika che (eTale ke pUrva sUtramAMthI anyatarAma nI anuvRtti o ra mAM thAya che ). 175 rAronA| jJApana karatuM nathI tema ahIM darzAvyuM che. azvo rahA. dvArA svara pachI AvatA r ane 6 pachI AvatA r pratyAhAramAMnA varNonuM jitya thAya che ema kahyuM, paraMtu s varNomAM yam ane s varNono samAveza thAya che. have te bannenA lopane lagatAM hato yAM ane pharo ri e sUtro anukrame ApyAM che te uparathI dvitva e A sUtro pramANe thatA lopano apavAda siddha thAya che ane jyAM apavAdane avakAza hoya tyAM utsargane avakAza hoI na zake, nahIM to apavAda taddana nivakAra thaI jAya, arthAt hopa te nitya hoya to dirdhacanane lagatuM sUtra nirarthaka bane. tethI jyAM ditya thaze tyAM uparanAM sUtra pramANeno lopa nahIM thAya. tethI caturbhu, dhRta vageremAM aSo rahA. pramANe kSa-kAra bevaDAze, tyAM lopavidhAyaka sUtro lAgu na paDatAM caturththu, va Mta jevAM duSTa rUpo thavAno prasaMga Avaze. te na thAya mATe sUtrakAre zodhi / sUtra dvArA vitvano pra niSedha karyA che. Ama zovAnuM khAsa prayojana hovAthI te jJApaka sUtra na thai zake. " ahIM vividha ono Apyo che.gatam, avAm ane avicva A traNamAM vityu thayA vinA traNa jina sAthe AvyA che. tra vA 4 (ta)-- azva upasargAttaH / pramANe vA nA A no t -- tra TU tU tama--re ca| pramANea ne tU thatAM tra t t tam --pratam ema traNa sa-kAra sAthe AvatAM vaccenA sakAra ro IthI lopa thatAM pram rUpa siddha thaze. avicvA mAM Adhitve mam e dvAra For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa che, paNa A rtA hartA mAM brirvacanane kAraNe lopa thato nathI. e rIte jarSati varSati mAM paNa lopa na thAta? tethI lopa nitya hoya to paNa pratiSadha to avazya karavo paDaze. tethI vikalpanI anuvRtti thAya che ke nahI ? te bAbatamAM AcAryanuM valaNa atyanta saMdigdha che. [ 6 A ga-kAra AgaLa (ga63 sUtramAM) ane pAchaLa ( sUtramAM) ema be vAra anubandha tarIke mUkavAmAM Avyo che. temAM jayAM sUtramAM ja nuM grahaNa karyuM hoya tyAM ane nuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM AgaLanA nuM grahaNa karavuM ke pAchaLanA nuM e vize saMdeha thAya che. man nuM grahaNa karyuM hoya tevA kayA sUtramAM saMdeha thAya che? TUre pUrvasva DhIdhoDanaH e sUtramAM (saMdeha thAya che). ahIM (mad pratyAhAra) niHzaMka rIte pUrva -kAra sAthe levAno che ,pAchaLanA sAthe nahIM. te zA uparathI? kAraNa ke pAchaLano (MkAra) nathI hoto eTale ke ske no lopa thAya tyAre pAchaLanA -kAra sAthenA [ pratyAhAramAMnA varNa nathI AvatA. nu caaymsti| AtRDham aavRddhmiti| evaM tarhi sAmarthyAtpUrveNa na prenn| yadi hi pareNa syAdaNgrahaNamanarthaka syaat| ThUlope pUrvasya dIrgho'ca ityeva brUyAt / athavaitadapi na bruuyaat| aco hyetadbhavati hrasvo dIrghaH pluta iti // asmiMstamuNgrahaNe saMdehaH ke'NaH iti| asaMdigdhaM pUrveNa na prenn| kuta ett| praabhaavaat| na hi ke pare'NaH snti| nanu caaymsti| gokA nauketi| evaM tarhi sAmarthyAtpUrveNa na prenn| yadi hi pareNa syAdaNgrahaNamanarthakaM syaat| ke'ca ityeva bruuyaat| athavaitadapi na bruuyaat| aco hyetadbhavati hrasvo dIrghaH pluta iti // asmiMstabaNgrahaNe sNdehH| aNo'pragRhyasyAnunAsikaH iti| asaMdigdhaM pUrveNa na prenn| kuta etat / praabhaavaat| na hi padAntA pare'NaH santi / nanu caaymsti| kartR hartR iti| evaM tarhi sAmarthyAtpUrveNa na pareNa / yadi hi pareNa . ame kahIe chIe ke A mAtRtam" sAvRtam mAM che. ema hoya to pachI (sUtramAM uccArela ma ne) pratApe pAchaLanA nahIM paNa pUrva T-kAra sAthe (pratyAhAra) levAno che. jo pAchaLanA na-kAra sAthe (pU pratyAhAra levAno hota to sUtramAM jema mUkyo che te nirarthaka thAta. (ane sUtrakAra) TUre pUrvastra dhoDA ema ja kaheta. athavA nava ema paNa na kaheta (arthAt sUtrove pUrvastra TI arthamAM mAtra zabdane dvityadvityAdvi-0 thI thatAM mAhitya | ema taddhita para thatAM yati rA thI anya naM-kArano lopa thatAM mahiyu e sthitimAM (ta) pachI AvatA cUno ho mAM thI lopa thatAM sAhitya thAya che. 2.vartA, hartA mAM 3 tR-- sArvadhAturdhadhAtuyoHA thI guNa thatAM 6 --gavo rahRA pramANe repha pachInA te- kAranuM birvacana thatAM - - 3 - e divecanayukta rUpa thaze.ahIM divacana karyuM che tethI ro sari 0 pramANe lopa thato nathI.3. ti, varSati vageremAM dirvacana thaine Sati, varNapati vagere azuddha rUpo thAya, kAraNa ke jema rtA mAM lopa na thayo tema ahIM paNa rUpe sari pramANe lopa nahIM thAya. Ama lopa nitya hoya to paNa vArSati vagere zuddha rUpo thai zake te mATe rAjA dvArA pratiSedha karavo paDaze ema siddha thayuM.. 177 lopa na thayo hota to zuM thAta te upara spaSTa karyuM che. Ama pa-kArano rAroDAi pramANe lopa thAya to ja zuddha rUpo prApta thAya, anyathA nahIM. 178 jJApaka anaikAntika hetu che tethI tenA AdhAre vikalpanI anuvRttinuM anumAna thai na zake. Ama anuvRtti siddha karavI zakya nathI chatAM AcArya paraMparA dvArA jANI zakAya che ke vikalpanI anuvRtti thAya che, kAraNa ke stra sUtranA bhAgamAM artham, harbartham e prayogonI carcA karatAM kahyuM che ke vimA sa TopaH | arthAt ho mAM pramANe thato lopa vikalpa thAya che. 179 mAtR6 4 --doDhaHA pramANe phAs (ta) para thatAM duno TU thatAM-- mAtRt -- sastoddhArthaDadhA pramANe n () pachI AvatA t no thatAM-mAtRt dha e sthitimAM--hunA Tu pramANe TU no r thatAM-- mAtRt 4 -- ema thatAM--to te TopaDA thI pUrvaDha-kArano lopa thatAM mAtRDha rUpa siddha thaze. ahIM lupta thaelA TU nI pUrveno 2-kAra para T-kAra sAthenA mam pratyAhAramAMno varNa che tethI pUrvapakSI zaMkA kare che ke jo sUpa pUrva vaDA pramANe dIrgha tra-kAra thaine gADha ema azuddha rU5 thavAno prasaMga Ave.(paraMtu tra-kAra pUrva i-kAra sAthenA san pratyAhAramAM nathI AvatotethI dIrgha thavAno avakAza nathI). 87 For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTaluM ja kaheta), kAraNa ke hasya, dIrgha ane pluta (e prakAra) to annA (arthAt svaronA) ja hoya che. to pachI A heDaLaH / mAM mUkavAmAM Avela az vize saMdeha thAya che. ahIM paNa ni:saMdeha rIte AgaLanA (La-kAra) sAtheja levAno che pAchaLanA sAthe nahIM. kevI rIte ? kAraNa ke pAchaLanA sAthenA nathI hotA, eTale ke hra pratyaya pUrve pAchaLanA (nakAra) sAthenA ardU varNo hotA nathI.are paNa A mojA " naukA mAM che ne, ema hoya to pachI (sUtramAM an nuM grahaNa karyuM che) tene pratApe AgaLanA sAthe (pratyAhAra levAno che) pAchaLanA sAthe nahIM, kAraNa ke jo pAchaLanA sAthe (pratyAhAra) levAno hoya to (sUtramAM) an nuM grahaNa karavAno artha na rahe. (tethI sUtrakAra) heDaraH / eTaluM ja kaheta athavA e paNa na kaheta, kAraNa ke hasya, dIrghA ane pyuta (e prakAra) to ar (arthAt svaro) nA ja hoya che. to pachI A gaLo'pravRAvAnunAsiSThaH / mAM mUkavAmAM Avela az vize saMdeha thAya che. ahIM paNa ni:saMdeha rIte AgaLanA (nakAra) sAthe ja levAno che pAchaLanA sAthe nahIM. e kevI rIte? kAraNa ke pAchaLanA sAthenA nathI hotA, eTale ke padane ante pAchaLanA ([-kAra) sAthenA aNU pratyAhAramAMnA varNo hotA nathI. are paNa A mAM che ne. ema hoya to pachI (sUtramAM an nuM grahaNa karyu che) tene pratApe AgaLanA sAthe (pratyAhAra levAno che) pAchaLanA sAthe nahIM, kAraNa ke jo hatuM pAchaLanA syAdaNgrahaNamanarthakaM syAt / aco'pragRhyasyAnunAsika ityeva brUyAt / athavaitadapi na bruuyaat| aca eva hi pragRhyA bhavanti // asmiMstarhyaNgrahaNe sNdehH| uraparaparaH iti asaMdigdhaM pUrveNa na pareNa kuta etat parAbhAvAt / na hyuH sthAne pace'NAH snti| nanu cAyamasti / kartrartham hartrarthamiti / kiM ca syAt / yadyatra raparatvaM syAd dvayo rephayoH zravaNaM prasajyeta / halo yamAM yami lopaH tyevamekasyAtra lopo bhvti| vibhASA sa lopaH / vibhASA zravaNaM prasajyeta / ayaM tarhi nityo lopo ro ri iti / padAntasyetyevaM sH| na zakyaH sa padAntasya vijJAtum / iha hi lopo na syAt / jagRdhalaMda ajardhAH pAspardherapAsyA iti // iha tarhi mAtRNAm pitRRNAmiti raparatvaM prsjyet| / ke sAthe (pratyAhAra) levAno hoya to (sUtramAM) nuM grahaNa karavAno artha na rahe. (tethI sUtrakAra) apoDapravRAvAnunAsi| ema ja kaheta athavA e paNa na kaheta, kAraNa ke hasya, dIrgha ane pyuta (e prakAra) to ar (arthAt svaro) nA ja hoya che. to pachI A karA rapara6 mAM mUkavAmAM Avela kALa vize saMdeha thAya che. ahIM paNa ni:saMdeha rIte AgaLanA La-kAra) sAthe jovAno che pAchaLanA sAthe nahIM. kevI rIte? kAraNa ke pAchaLanA sAthenA nathI hotA, kAraNa ke RR ne sthAne pAchaLanA (La-kAra sAthenA) an (varNo) hotA nathI. are paNa A ryam 82 ryam mAM che ne ! (hoya) tethI zuM thAya? jo ahIM (6) pAchaLa Ave to to be rephanuM govA, nA vageremAM rko ane ae pUrva na kAra sAthenA rU pratyAhAramAMnA che. ceDa) anusAra jU para thatAM an, (ba haiM 3} varNano hasva thAya che, jema ke ThumArI |--mArivA. te pachI A zoA, nau| mAM hava kema nathI thato ? ema AkSepakAranI zaMkA che, kAraNa ke o ane au varNo ane pratyAhAramAM ja Ave che. paraMtu para La-kAra sAthenA 7 mAM AvatA hovAthI hastha nahIM thAya, kAraNa ke heDaLaH / mAM pUrva La-kAra sAthenA an nuM grahaNa che. jatuM hatuM vageremAM ante Avelo aa kAra pUrva na kAra sAthenA gA pratyAhAramAMno varNa nathI paNa para - kAra sAthenA an " mAMno che. zaMkAkAranA kahevA pramANe tuM vageremAM anya kA kAra pravRddha na hovAthI kALoDa mRdA spAnunAsika pramANe teno vikalpa anunAsika thavo joie, vAstavamAM anya kAra anunAsika thavAno koi avakAza ja nathI, kAraNa ke khoDapravR. sUtramAM ne pratyAhAra pUrva jJa-kAra sAtheno prayojayo che. varjhayam - tuM sayaMm--ahIM ga nI pachI jJa Avyo che tethI to pati| pramANe 2 thatAM ta karyam ema thaze, paraMtu repha para [kAra sAthenA arpI pratyAhAramAMno varNa che ane jo karaN ravar| mAM abU pratyAhAra para La-kAra sAthe levAmAM Ave to repha rapara thaze tethI tUM arthak ema thatAM be rephanuM zravaNa thAya che. ho yamAM pramANe lopa thavAthI tham thaze, paraMtu e sUtra pramANe thato lopa vaikalpika che tethI jayAre lopa na thAya tyAre be rephanuM zravaNa thatAM rtha ema azuddha prayoga thavAno prasaMga Avaze. 182 88 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zravaNa thavAno prasaMga Ave. ho nA ma TopaH pramANe ekano lopa thAya che. te lopa (to) vikalpa thAya che, tethI vikalpa (be nuM) zravaNa thavAno prasaMga Ave. to pachI A che ri pramANe thato lopa nitya che, e lopa to padane ane rahelA (2) no (thAya) ema (kahyuM) che.e (lo5) padane atte AvelAno (kahyo) che te jANI zakAtuM nathI, kAraNa ke (nahIM to) A ane pArU nAM at nAM rUpo mAryA , pAsyA mAM ( no) lopa nahIM thai zake. (jo pUrva -kAra sAthe an pratyAhAra na levAmAM Ave, to pachI mAm , vinam mAM (tra-kAra) 251 thavAno prasaMga Avaze. AcAryapravRtti payati nAtra raparatvaM bhavatIti yadayamRta iddhAtoH iti dhAtugrahaNaM kroti| kathaM kRtvA jnyaapkm| dhAtugrahaNasyaitatprayojanam / iha mA bhUt / mAtRNAm pitRNAmiti / yadi cAtra raparatvaM syAddhAtugrahaNamanarthaka syAt / raparatve kRte'nantyatvAdittva na bha vissyti| pazyati tvAcAryo nAtra raparatvaM bhavatIti tato dhAtugrahaNaM kroti| ihApi tIttva na praapnoti| cikIrSati jihIrSatIti / mA bha devm| updhaayaashc| ityevaM bhvissyti| ihApi tarhi praapnoti| mAtRNAm pitRNAmiti / tasmAttatra dhAtugrahaNaM kartavyam / evaM tatra -grahaNasAmarthyAtpUrveNa na prenn| yadi hi pareNa syAdaNgrahaNamanarthakaM syaat| urajrapara ityeva brUyAt // asmiMstahmaNgrahaNe sNdehH| aNuditsavarNasya cApratyayaH iti| asaMdigdha pareNa na pUrveNa / kuta etat / savarNe'N tapara ghurRt| vAta DhAto mAM AcArya pANinie dhAtu zabdanuM grahaNa karyuM che te vyavahAra upasthI jJApana thAya che ke A (udAharaNo mAM (trakAra) rapara thato nathI. (e) kema karIne jJApaka (che)? maNim pitAm mAM (trA-kArane) 15ra na thAya e sUtramAM dhAtu zabda mUkavAnuM prayojana che. jo ahIM thAya to sUtramAM dhAtu zabda mUkavAno koI artha na rahe. jo pAchaLa mUkavAmAM Ave to anta (tra-kAra) na hovAthI TU-kAra Adeza nahIM thAya.paraMtu AcArya samaje che ke A mAtA, pitRgam) mAM pAchaLa mUkavAno nathI tethI temaNe jo ke ri pramANe nitya lopa svIkAratAM be rephanuM zravaNa nahIM thAya. vAstavamAM 32nuM sUtramAMno maLa pUrva -kAra sAthe che tethI repharAra thavAno prasaMga ja nathI. 10o ri pramANeno rapha lopa padAnta rahelA rephane ja lAgu paDe che tema kahevuM khoTuM che e spaSTa karavA mATe A be durAnta ApyAM cheH mana ane maMI . mana- 5 dhAtunA phurAtta aMga na nuM nuM bIjo paruSa ekavacananuM rUpa che : na-manathatine DhA-nadha atiriksa thI sin Adeza, sudraDha thI mad Agama, punta tU0 thI laghu upadhA sa no guNa-- 3rapU0 thI rapara thatAM)-- nardha sim (tI copaDA, tathA ha vU0 thI anukrame 1, 2 ane s no lopa) ana-vAvo vararoDa thI jUno --mana-phI naro --no thatAM-- mana - thI sno --mana-ri tUve thI { no lopa ane pUrvano dIrgha thatAM--mana-varavasAnatho thI visarga thaIne mana: siddha thAya che. mapApA paNa eja rIte siddha thAya che. iDarajju parA pramANe tra- kArane sthAne thato man pratyAhAramAMno (ma, 2 ane 3) varNa para thAya che arthAt tenI pachI sken mUkavAmAM Ave che. have mAta nAm e sthitimAM nAnA pramANe aMgano R dIrgha thaze, eTale ke stra ne sthAne - Adeza thaze. have dasva tra no dIrgha = thayo tene 3ra0 sUtra lAgu paDaze ema zaMkAkAranuM kahevuM che, kAraNa ke tra e aN pratyAhAramAMno varNa che. tethI tene sthAne mUkavAmAM AvatA trA ne rAra karavo paDaze ane tethI matim ema asAdhu rUpa thavAno prasaMga Avaze. Ama na thAya te mATe A sUtramAM man pUrva -kAra sAthe levo joie ema ahIM dalIla che. is trata dAto mAM sUtrakAre dhAtu zabda mUkyo che te uparathI sUcavAya che ke matim vageremAM para nahIM thAya. jo maGiIkU mAM traNa nI pachI mUkavAno hoya to mAtra zabdamAM tra-kAra anne nahIM rahe, tethI trasaMta dAto pramANe 6 lAgavAno prazna nathI raheto. AthI e sUtramAM vAtoH zabda mUkyo hoya ke na mUkyo hoya to paNa huM to thavAno ja nathI tethI dhAtu zabda nirthaka thaine jJApana kare che ke mAtA vageremAM trA-kAra rapara thato nathI. For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sUtramAM) dhAtu zabda mUkyo che. to pachI A vikIrSati nirIti mAM 86 paNa TU-kAra Adeza na thavAno prasaMga Avaze.bhale ema na thAya , paraMtu padhAyA pramANe thaze. to pachI A mAtRNan pitAm mAM paNa thavAno prasaMga Ave che. tethI (trata DhAtoH mAM) dhAtu zabda mUkavo joie. to pachI Ama (karan 252 sUtramAM) nuM grahaNa karyuM che tene pratApe samajAya che ke ahIM ma pratyAhArane) pUrva (-kAra) sAthe levAno che pAchaLanA ( sUtranA pA-kAra) sAthe nahIM. jo (ahIM ) pAchaLanA sAthe levAno hoya to (vara 252 mAM) man mUkavAno koI artha na rahetA , (sUtrakAra) 2x2Haa ema ja kaheta. to pachI A majutsivastha rAtratyayaH mAM (nA maU) vize saMdeha (thAya che). ahIM nizaMka rIte pAchaLanA (-kAra) sAthe levAno che, AgaLanA sAthe nahIM te zA uparathI? savarNa (saMjJA sUtra) mAM san (para -kAra sAthe che). kAraNa ketA (sUtramAM tra-kArane) 17 tAra (kya che). yadayamurRt / ityakAra taparaM karoti tajjJApayatyAcAryaH pareNa na pUrveNa // iNgrahaNeSu tarhi saMdehaH / asaMdigdhaM pareNa na pUrveNa / kuta ett| yavoranyatra pareNeN syaat| yatrecchati pUrveNa saMmRdya grahaNaM tatra karoti yvoriti| tacca guru bhvti| kathaM kRtvA jnyaapkm| tatra vibhaktinirdeze saMmRdya grahaNe'rdhacatasro maatraaH| pratyAhAragrahaNe punastisro maatraaH| so'yamevaM laghIyasA nyAsena siddhe sati yadgarIyAMsaM yatnamArabhate tajjJApayatyAcAryaH pareNa na pUrveNeti // kiM punarvarNotsattAviva NakAro dviranubadhyate / etajjJApayatyAcAryo tra 8 (sUtramAM) tra-kArane tAra kare che tethI AcArya jJApana kare che ke (majutsivaca 0 esavarNa saMjJA sUtramAM san ) para (ja-kAra) sAthe levAno chepUrva sAthe nahIM. to pachI (sUtromAM) jayAM rU nuM grahaNa karyuM che, tyAM saMdeha thAya che. (tyAM)avazya para 186 jo mata vageremAM huM na thAya to jirSati vageremAM paNa na thavAno prasaMga Avaze ema dalIla che. cha dhAtune dhAtoH varmA:0 pramANe sana lAgatAM nAnAM niA pramANe ja san thaze. ahIM paNa jo para - kAra sAthe maLuM pratyAhAra levAmAM Ave to hasva tra ne sthAne mUkavAmAM Avelo dIrgha tra-kAra Dara pramANe rapara thAya to-- san e sthitimAM anta = na hovAthI satA rAtoHA lAgu na paDatAM trA no huM na thavAno prasaMga Ave che. tenA javAbamAM ema kahevAmAM Ave che ke 3padhArtha 1 pramANe upadhA trA no 6 thaze. paraMtu tema thAya to pachI mAtAm mAM paNa mAtra nAm e sthitimAM) upadhAbhUta trA-kArano zuM thavAno prasaMga Avaze. A pramANe na thAya te mATe ja sUtrakAre traraMta tU0 mAM dhAtu zabdanuM grahaNa karyuM che. Ama 37 sUtramAM lakhyuM mUkyo che te uparathI samajAya che ke tyAM man pUrva prakAra sAthe ja levAno che. 187 rUtratA sUtra pramANe ginanta mAM sunnA rat pUrve dhAtunA upadhAbhUta jhA ke tra ne sthAne harava - (trata) mUkavAmAM Ave che. ahIM sUtramAM tu ema tra ne tAra karyo che. jo magvit0 sUtramAMno [ pratyAhAra pUrva I-kAra sAthe levAno hoya to trat mAM 28 ne tapura karyo che te nirarthaka thaze, kAraNa ke tema na karyuM hoya to paNa tra ke tra ne sthAne hasva tra ja thaze. te eTalA mATe ke pUrva -kAra sAthenA mam pratyAhAramAM 28 nathI Avato tethI te mahUi pramANe potAnA savarNa dIrghanuM grahaNa nahIM karAve. pariNAme navI tat e dRSTAntamAM 3tratA pramANe tU dhAtunA trA-kArane sthAne hasva tra-kAra ja thaze. tethI te sUtramAM tra ne tAra karyo che te vyartha thaine jJApana kare che ke nahi e grahaNakazAstramAMno mana para na-kAra sAthe levAno che, kAraNa ke sUtramAM tAra karIne sUtrakAre sUcavyuM che ke tra ne sthAne savarNa dIrgha Adeza nahIM thAya ane majutiramAMno [ pratyAhAra para I-kAra sAthe levAmAM Ave to ja te sUtra tuM nA hasva tra-kArane lAgu paDI zake. Ama siddha thAya che ke majunUi sUtramAM para - kAra sAthe levAno che. ahIM savaDa tu para tAtratA ema pAThAntara che (juo su.zA.bhA.1 pR.16 9 pA.TI.*) 188 ahIM trAje tAraNam ema pAThAntara che (juo ejana pR169) For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (-kAra) sAthe (levAno che),pUrva sAthe nahIM. (sUtrakAra | ne badale) voH (ema mUke che te) sivAya (jayAM jayAM) [ (pratyAhAranuM grahaNa hoya tyAM tyAM ) pAchaLanA () sAthe (levo) jayAM pUrva (I-kAra) sAthenA ( [ pratyAhAranA vargone sUcavavA) icche che tyAM Tu-kAra ane 3-kAra sUcavavA mATe sUtramAM rajU ne badale)oH ema bhegA karIne mUke che ane temAM gaurava thAya che. (e) kema karIne jJApaka (thaze)? temAM vibhaktinA nirdezapUrvaka (2 ane 3 ne bhegA karIne arthAt temano samAsa karIne sUtramAM) mUkavAmAM AvatAM sADA traNa mAtrA thaze ke jayAre pratyAhAranuM grahaNa karavAmAM Ave to traNa mAtrAthAya. Ama ochA varNo mUkIne siddha thAya che chatAM vadhAre moTo prayatna karIne AcArya jJApana kare che ke (sUmAM run nuM grahaNa oya tyAre tene) para (ga-kAra) sAthe levo, pUrva sAthe nahIM. to pachI varSonI khoTa paDI hoya che tema (anya varNa vAparavAne badale) -kArane be vAra anubandha tarIke levAmAM Avyo che. (te uparathI) AcAryaga jJApana kare che ke bhavatyeSA paribhASA vyAkhyAnato vizeSapratipattirna hi sNdehaadlkssnnmiti| aNuditsavarNa parihAya pUrveNANgrahaNaM pareNeNgrahaNamiti vyaakhyaasyaamH|| jama Ga Na na m // 7 // jha bha J // 8 // kimarthamimau mukhanAsikAvacanau varNAvubhAvapyanubadhyete na jakAra evaanubdhyet| kathaM yAni makAreNa grahaNAni halo yamA yami lopaH iti / santu JakAreNa halo yAM yaji lopa iti| naivaM shkym| jhakArabhakAraparayorapi hi jhakArabhakArayorlopaH prsjyet| na jhakArabhakArI jhkaarbhkaaryostH|| kathaM pumaH khayyampare iti| etadapyastu JakAreNa pumaH khayyaJpara iti / naiva shkym| jhakArabhakArapare hi khayi ruH prasajyeta / na jhakArabhakAraparaH khayasti // '(sUtranA artha vize) saMdeha thAya tyAre te (sUtra) nakAmuM nathI thatuM paraMtu (ziSToe karelA) spaSTIkaraNathI viziSTa arthano bodha thAya che" e paribhASA che. ame spaSTIkaraNa karIzuM 192 ke majutsivaca vApratyayaH sivAya badhe ma nuM grahaNa hoya te pUrva (I-kAra) sAthe ane ru nuM grahaNa hoya te para U-kAra sAthe levuM). ja ma GaNa na m||7||jh bhny||8|| A banne anunAsika vaNane anubandha tarIke kema mUkyA che, ekalA ne ja kema anubandha na karI zakAya? jo ema karavAmAM Ave to) do yamAM yama TopaDA jevAMmAM m anubandha sAthenA pratyAhAranuM grahaNa karavAmAM AvyuM che te (sUtro) nuM zuM? to pachI do 189 arthatatraH mAtra sADA traNa mAtrA voTa athavA Dro mAM r ane mo nI anukrame ardha +ardha mbe mAtrA visarga ke nI ardha= sADA traNa mAtrA thAya. jo TrAH ema pratyAhArano prayoga karyo hoya to 2, 6, 5 ane visarganI anukrame eka+ ardha+eka +ardha =traNa mAtrA thaze eTale ke aDadhI mAtrA ochI thaze, paraMtu vibhaktinirdezana karyo hoya, eTale ke saMdhi karIne sukha ema kahyuM hoya to aDhI mAtrA jathaze. 190 AkSepakAranuM kahevuM ema che ke mana vagere pratyAhArono sUtramAM prayoga karyo hoya tyAre saMdehanuM nivAraNa karavA mATe aneka prakAranA prayatna karavA paDe che ane tethI bodha thavAmAM vadhu zrama paDe che to pachI lAghava khAte sUtrakAre anya varNane anubandha tarIke prayojayo hota to zuM vAMdho Avata? 11 ahIM AcArya eTale ziva ema nAgezaspaSTa kare che. 192 cAlyAna arthAt jJApaka athavA sAmarthya rUpI nyAya tema ja Agama eTale ke upadeza paraMparA. jJApaka vagere mahAbhASyakAre darzAvyAM che. upadezaparaMparAnAM udAharaNa rUpe chAyAmAM A kArikA ApI cheH pareNaiveNgrahAH sarve pUrveNaivANagrahA mtaaH| Rte'NuditsavarNasyetyetadeka pareNa tu|| 91 For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuga ga jovA ema ga-kArane anubandha laine e (sUtro) bhale thAya. paraMtu ema zakya nathI, kAraNa ke -kAra athavA ma-kAra no paNa sa-kAra ke ma-kAra para thatAM lopa thavAno prasaMga Ave. paNa jJa-kAra athavA ma-kAra, 4-kAra kema-kAra pachI AvatA nathI. ba to pachI punaH svapUre mAM (ma-kAra sAthe mam pratyAhAra che, tenuM ? e paNa pumaH ravaSyaSpA ema ga-kAra (anubandha) sAthe bhale thAya. e pramANe zakya nathI, kAraNa ke kAra athavA me-kAra jenI pAchaLa Avyo hoya tevo ravad pratyAhAramAMno varNa pAchaLa AvatAM (pun nA m no) 4 thavAno prasaMga Ave. paNa rU-kAra athavA ma-kAra jenI pAchaLa Avyo hoya tevA vat varNa hoto nathI. kathaM Damo hrasvAdaci Gamunityam iti| etadapyastu akAreNa GaJo hrasvAdaci agnitymiti| naiva shkym| jhakArabhakArayorapi hi padAntayojhakArabhakArAvAgamau syaataam| na jhakArabhakArau padAntau stH| evamapi paJcAgamAstraya Agamino vaiSamyAtsaMkhyAtAnudezo na praapnoti| atha kimidmkssrmiti| akSaraM na kSaraM vidyAt na kSIyate na kSaratIti vaakssrm|| aznotervA sro'kssrm| aznotervA punarayamauNAdikaH srnprtyyH|| pachI hamohavA munitya mAM ma-kAra sAthe ham pratyAhAra che) tenuM zuM? e paNa hamori bunatyam ! ema ga-kArane (anubandha) laine (sUtra) bhale thAya. e pramANe zakya nathI, kAraNa ke kAra athavA ma-kAra paNa padAjo AvelA hoya to -kAra ane ma-kAra Agama thavAno prasaMga Ave. paNa rU-kAra ane ma-kAra padane anta nathI hotA. ema chatAM paNa Agama pAMca che ane jene Agama thavAno che te AgamI) traNa ja che. Ama banne sarakhA nathI tethI saMkhyA pramANe te te AgamIne Agama lAgI zake nahIM, % (arthAt yathAsaMnyAya lAgu paDI na zake). to je Agamone AgamI hoya te (Agamo) bhale thAya, paraMtu -kAra ane ma-kAra padane atte AvatA nathI e kAraNe temane Agama nahIM lAge. 99 eTale ke gamaDAnAm ane samaggA ema bene badale gamatAnamagna ema eka ja sUtra banAvyuM hota to zo vAMdho Avata? 14-kAra ke ma-kAra padane anta hoi na zake, kAraNa ke padAjo AvelA TU ane m no hA naroDanta pramANe anukrame - ane 2 thAya che. 15 mam pratyAhAramAMno varNa jenI pAchaLa Avato ho tevo viz varNa puna nI pAchaLa AvatAM tenA m no ru thAya che ane 3 no 3 kevuM thAya che. ahIM am ne sthAne maLuM pratyAhAra karavAmAM Ave to paNa koI vAMdho nahIM Ave, kAraNa ke - kAra ane ma-kAra pachI tam varNa Avato nathI. 16 pratyak mAse sun gAsto survana vovat jevAM udAharaNomAM hasva pachI AvelA ham pratyAhAranA varNa pachI ma Avyo che tethI hamo havA haku nityama pramANe hamudra Agama lAgIne pratyakrvArA sutrApAttA survajavovatA ema saMdhi thaze. mAhezvara sUtramAM gamatAnamAM ema eka ja sUtra karavAmAM ramo hArdUi sUtramAM ham ne badale ham pratyAhAra mUkavo paDaze. ane tethI Agama mudde na thatAM Dhabura thaze temAMthI (ju, nut, rUd ane mudde e) pAMca Agamo thaze, paraMtu jene Agama 92 For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ have A akSarA te zuM che? jeno nAza na thAya (kSama) tene akSara jANavo je kSINa na thAya athavA je naSTa na thAya te akSara. athavA mara ne sana lAgIne akSaRI athavA kamarA (vyApavuM) e dhAtune san e uNAdi pratyaya lAgIne (javyApe che te akSara e arthamAM thayo che) varNa vAhuH pUrvasUtre athavA pUrvasUtre varNasyAkSaramiti saMjJA kriyte| kimrthmupdishyte|| atha kimrthmupdishyte|| varNajJAna vAgviSayo yatra ca brahma vartate / tadarthamiSTabayajhyartha laghvartha copdishyte|| so'yamakSarasamAmnAyo vAksamAnAyaH puSpitaH phalitazcandratArakavatpratimaNDito veditavyo brhmraashiH| sarvavedapuNyaphalAvaptizcAsya jJAne bhavati / mAtApitarau cAsya svarge loke mhiiyete|| iti zrImadbhagavatpataJjaliviracitavyAkaraNamahAbhASye prathamAdhyAyaprathamapAdasya gurjarabhASAnuvAdasya taralATIkAyAM dvitIyamAhikam // 2 // athavA to pUrve varNane asara 19 kahetA hatA. athavA pUrvanAM sUtromAM varNa ne akSara e saMjJA karavAmAM AvI che. (vargono) upadeza zA mATe karavAmAM Ave che? to pachI (vargono) upadeza zA mATe karavAmAM Ave che?200 jemAM zabdabaddha raheluM che tevI vANInA viSayabhUta varNajJAna karAvanAra zAstra che te (zAstra) mATe, iSTa (arthAt duSTa nahoya-je doSarahita hoya tevA, varNa) samajAya te mATe tema ja lAghavane khAtara (mAhezvara sUtrono) upadeza karavAmAM Ave che. lAgavAnA che te AgamI (9,jU ane - ema mAtra traNa che. AthI Agama ane AgamIonI saMkhyAmAM phera hovAthI uddeza ane vidheyano yathAsaMkhya meLa nahIM khAya. 197 mAhezvarI sUtrone akSarasamanA kahevAmAM Ave che athavA pUrve kahyuM ke jo vA rumAM padravAH vararoDakSaravA vAva vidyAti vagere tethI akSara zabdano artha spaSTa kare che. bhASyakAra a3Lu sUtranA bhASyamAM paNa mAhezvarI sUtromAMnA -kArane AkSarasamApnAyika kahe che. 198 maznote saroDakSaram e pAdamAM saraH zabda auNAdika pratyaya saran mATe prayojayo che ane chaMdane anulakSIne anubandhano lopa karIne mULa pratyayanA anukaraNa rUpe mUkyo che. Ama akSara zabda saram (vyApavuM) e dhAtu uparathI banyo che. je pada ke vAkyane vyApe te akSara . arthane vyApe te akSara ema na kahI zakAya, kAraNa ke varNa arthahIna oya che. 19 ahIM keTalIka pratomAM vadhAduDA ema pATha che. te prAmAdika che, kAraNa ke bhAgamAM athavA zabda prayojayo che. te vA no artha che. varNane akSara kahevAnI rUDhi che.pUrvasUtra no ullekha bhAkhyakAra aneka sthaLe kare che. pUrvasUtramAM eTale anya vyAkaraNamAM. varNo e ja akSaro. akSara zabdanA traNa artha bhAkhyakAre darzAvyA:1) nitya,ra) vyApaka ane 3)varNa , paraMtu prathama be artha vyAkaraNa zAstramAM upayogI na hovAthI trIjo artha ahIM levo joie ane prathama be artha varNanA vizeSaNa tarIke letAM nitya ane vyApaka varNono samA--Aya te akSarasamA--Aya ema siddha thayuM. Ama akSarasamA--Aya eTale zrutirUpa varNasaMghAta. 200 varNonA sAdhutvanuM pratipAdana thai zakatuM nathI. mAtra padonuM sAdhutva vyAkaraNa dvArA siddha karI zakAya che tethI ahIM prazna karyo che ke A akSarasamApnAyano upadeza zA mATe karavAmAM Avyo che? agAu Ane lagato vicAra karavAmAM Avyo che, paraMtu kaMIka vizeSa karavAnA hetuthI pharI vicAraNA karavAmAM aAve che. 93 For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSara samApnAyarUpI A jevANIno saMgraha che 20aa te (duSTa phalarUpa aihika kalyANathI), (adRSTa phalarUpa mokSathI) phalita che tema ja cana ane tArAnI jema02 suzobhita evo vedarAzi ja jANavo. tenuM jJAna thavAthI badhA ja vedonA jJAnanuM puNya maLe che ane te (jANanAra) nAM mAtApitA svarga lokamAM pUjAne pAtra thAya che. ahIM zrI bhagavAna pataMjaliviracita vyAkaraNa mahAbhASyanA prathama adhyAyanA prathama pAdano dritIya Ahnikano gujarAtI anuvAda samApto rA 20aa vAvetamAnAthaH - vANIno saMgraha, arthAt vANIne saMkSepamAM mUkavAno upAya. ATalA varSo dvArA ja vANIno vyavahAra thai zake che ema sUcavAya che. 202 candratAravat e zabdo vAvyavahAranuM anAditya ane nityatva sUcave che. ahIM maTe prayojelo vAvyavahAra zabda saMkSepamAM raju karanAra caturdaza strIne sUcave che, kAraNa ke bhAgamAM ahIM mAhezvara sUtro prastuta che tethI sarva vizeSaNo tene anulakSIne ghaTAvavA joie nahIM to bhASyano virodha thaze. ema nAgeza sUcave che. AdhArarUpe bhartuharinA zabdo uddharyA che. ahIM bhagavAna pataMjaliviracita vyAkaraNa mahAbhASyanA prathama adhyAyanA dvitIya AhnikanA gujarAtI anuvAdanI taralA nAmananI TIkA samApta ArA iti zrImadbhagavatpataJjaliviracitavyAkaraNamahAbhASye prathamAdhyAyaprathamapAdasya gurjarabhASAnuvAdasya taralATIkAyAM dvitIyamAhnikam // 2 // For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ahnika trIjo vaDhiAvai liaa ' kutvaM kasmAnna bhavati coH kuH padasya iti| bhtvaat| kathaM bhsNjnyaa| ayasmayAdIni cchandasi iti| chandasItyucyate na cedaM chndH| chandovatsUtrANi bhvnti| yadi bhasaMjJA vRddhirAdaijadeguNa iti jaztvamapi na praapnoti| ubhayasaMjJAnyapi cchandAMsi dRshynte| tdythaa| suSTubhA sa RkvatA gaNena / mA , che ane zrI nI vRddhi saMjJA che ! 1/1/1 (AsUtramAM) voH zuM | (arthAt 'padane ane AvelA varganA varNano vargano varNa thAya che) pramANe sutva kema nathI thatuM? kAraNa ke zabdane ahIM) ma (saM jJA thAya) che, (pada saMjJA thatI nathI). ma saMjJA kevI rIte thAya che ? atharmacAvI iIndrasiA pramANe "(paraMtu e sUtramAM to) 'vedamAM (indrasi', ema kahevuM che ane A (sUtra, veda nathI. sUtro veda nA jevAM hoya che ema jANavuM). jo ma saMjJA thAya to vadiranA | (ema saMhitA pATha karatAM) naratva paNa na thAya. vedomAM to huM ane me banne saMjJAo jovAmAM Ave che. jemake sa suSTramA sa travartatA ne 1 padaccheda vyAkhyAnanuM aMga che (draH pAHi vigraho vAvayeyonanA mAkSepa samAdhAne cAlyAne vavidha matam II) tethI padaccheda karatAM vRdirA sUtramAM vRddhi ane majUema be pada thaze ke pachI vRdira, kAnU ane hen ema traNa ? bhAgakAre paspazAmAM traNa lIdhAM cheH ne varlDa pani cAlyAne vRddhi mAt jU tiA haradatta traNa pada le che, paraMtu bhASyakAre AgaLa tamanayo sAputva (ki.pR. 39). ema kahIne sUtranAM pada mATe divacanano prayoga karyo che tethI vRddhi ane mAvaijU e be pada che tema paNa kahI zakAya. nyA. sUtrane banne rIte samajAve che.traNa pada levAmAM Ave tyAre uddezyabhUta mAt ane hel be hovAthI vidheya vRddhinI punarukti karIne yojanA karatAM mAt vRddhiH hendra vRddhiH ema thavAthI arthabodha ni:saMdigdha rIte thaze. jo be pada levAmAM Ave to mAtra tra madvi ema samAhAra inda lai zakAze. AgaLa ke. kaheze ke mAtra e inda samAsa che tethI manaH ema divacana prayojayuM che. nA.umere che ke poH e adhyAhArya che tethI be padanuM ema samajAze. jayAre traNa pada levAmAM Ave tyAre bhAgakAre je divacanano prayoga karyo che teno ano sahayoH (arthAta vRdirA e sUtranA uddezya ane vidheya e) be bhAganuM ema artha karIne divacananuM samarthana karI zakAze. 2 sutva- voH duHA pramANe jUno 6 kema nathI thato e prazna dvArA bhAgakAra darzAvavA mAge che ke pANinie sAdhu zabdano prayoga karyo che asAdhuno nahIM ane tethI temaNe raceluM zAstra zraddheya che. have jo sUtrakAre pote ja asAdhu zabdaprayoga karyo hoya to teo zraddheya na rahe ane temanuM raceluM vyAkaraNa paNa upAdeya na rahe. 3 ja manA pramANe thatI ma saMjJA svAddhisarvanAmasthAnA pramANe thatI pad saMjJAno apavAda che. vRdira, mAM meM saMjJA thAya che tethI mAne paddha saMjJA nahIM thAya. pariNAme 2-kAra padAnta nathI tethI voH sukA lAgu nahIM paDe ane sutva nahIM thAya, eTale ke vaijU nahIM thAya. e sUtra pramANe vedamAM mAmA vagere zabdonI ma saMjJA thAya che. amATe e zabdamAM ArTi zabda prakAravAcI che mATe temAM hendra no samAveza karI zakAze tethI mAlaii ne ma saMjJA thatAM sutva nahIM thAya. * inovasUtrALa mantiA e bhAkhyakAranI iSTi che. ahIM sUtro eTale vaizeSika sUtra vagere nahIM paNa vyAkaraNa sUtro, kAraNa ke pada, padArtha vagereno bodha karAvIne vedane upakAraka thAya che tethI vyAkaraNa vedanuM aMga che. vaLI mud cAva2Nam vagere kahIne vyAkaraNane aMga tarIke nirUpyuM che ane paspazAmAM kahyuM che ke cha vedAMgomAM vyAkaraNa pradhAna che. Ama aMga hovAthI vyAkaraNa sUtro veda samAna che. tethI vRdiradvi ne ma saMjJA thaze. 'ma saMjJA thAya to saMhitA pAThamAM strI naroDane pramANe hendra nA jUno thAya che te nahIM thAya, kAraNa ke te saMjJA 56 saMjJAno apavAda che. For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padatvAtkutvaM bhatvAjjaztvaM na bhavati / evamihApi padatvAjjaztvaM bhatvAtkutvaM na bhaviSyati // kiM punaridaM tadbhAvitagrahaNaM vRddhirityevaM ya AkAraikAraukArA bhAvyante teSAM grahaNamAhosvidAdaijmAtrasya / kiM cAtaH / yadi tadbhAvitagrahaNaM zAlIyaH mAlIya iti vRddhalakSaNazcho na prApnoti / Amramayam zAlamayam vRddhalakSaNo mayaNna praapnoti| AmraguptAyaniH zAlaguptAyaniH vRddhalakSaNaH phiJna prApnoti // athAdaijmAtrasya grahaNaM sarvo bhAsaH sarvabhAsa ityuttarapadavRddhau sarva ca ityeSa vidhiH prApnoti / (RRvavatA mAM) pada saMjJAne kAraNe cUno jU (dhrutva) thAya che ane meM saMjJAne kAraNe jUno [ (kharatva) nathI thato. tema ahIM paNa pada hovAthI kharatva thAya che ane ma hovAthI r no nahI thAya. to have A (sUtramAM) tAvitanuM ' grahaNa che, eTale ke vRddhi e zabda dvArA (jemanuM vidhAna) karavAmAM AvyuM che te A,I ane au nuM ja grahaNa karavAnuM che ke pachI game te jJa, huM ane maiM nuM? tethI zo phera paDe che ? jo tadbhAvitanuM grahaNa karavAnuM hoya to rAhIyaH mAchIyaH mAM" vRddha saMjJAne kAraNe lAgato i pratyaya nahIM lAge. Azramatham / zAmayam mAMdeg vRdgha * saMjJAne kAraNe lAgato mavad pratyaya nahIM lAge. mAtraguptAyaniH rAmuptAyaniH mAM' vRtta saMjJAne kAraNe thato gi pratyaya nahIM lAge. have jo (sUtramAMnA vaiz dvArA) game te A, huM ane au nuM grahaNa thatuM hoya to sarvo mAsaH sarvamAnnaH2 (e karmadhAraya samAsa) mAM uttarapavRttI sarva cai| pramANe kArya (arthAt pUrvapadano antodAtta) thavAno prasaMga Avaze. " tanAvitAnA [=tena (vRdirAbvena) mAvitAnAM (vihitAnAma)] prahAm| vRddhi zabda dvArA jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te tadbhAvita. Ama vRddhi zabda dvArA je utpanna thayA hoya te tadbhAvita, tenAthI bhinna te atabhAvita, arthAt vyAkaraNanA niyamavazAt thaelI vRddhi te tadbhAvita ,jemake manevRttiH| e sUtrathI mRN uparathI makhkhuM thAya che temAM jJA e tadbhAvita che, paraMtu dhAtu vageremAM maLI AvatA A, te, au atabhAvita che. zAstramAM tadbhAvita ane atabhAvita bannenuM grahaNa kareluM jovAmAM Ave che ane banne pakSe doSano saMbhava che tethI prazna karyo che. jIj saMjJAmAM tadbhAvitanuM grahaNa karavAnuM che, jayAre opa saMjJAmAM koi paNa adarzana e lopa che tethI atAvitanuM grahaNa karavAmAM Ave che .jo ke Ti, hyu, ma vagere saMjJAomAM tadbhAvitano saMbhava ja nathI tethI atadbhAvitanuM grahaNa karavAmAM Ave che paraMtu sarvatra atabhAvitanuM grahaNa karavuM joie ema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke A vRtti saMjJAmAM tadbhAvita tema ja atadbhAvita bannenI zakyatA che. che je zabdanA ar varNomAM vRddhi saMjJaka varNa prathama hoya tene vRddha kahevAmAM Ave che (vRddhivaMsthAnAmAvittat vRdyam |).jema ke cAruA vagere. have jo ta bhAvitanI ja vRddhi saMjJA karavAmAM Ave to zALA, mAchA vagere zabdonI vRdgha saMjJA nahIM thAya, pariNAme temane vRddhAnchaH / pramANe che pratyaya lAgI zakaze nahIM, tethI zAhIyaH / mAhIyaH vagere rUpo nahIM bane. 8 10 tAvita -kAra vagerenI ja vRddhi saMjJA karavAmAM Ave to Atra vageremAMnA Adi jJa-kAranI vRddhi saMjJA nahIM thAya tethI samudAyane vRdgha saMjJA nahIM thAya pariNAme (vRddhasaMjJAne kAraNe nitya vRttara vimyaH| pramANe thato ) mavad nahIM thAya tethI AdrIyam vagere siddha nahIM thAya. * ahIM u.mAM vRdghikSaLaH mavapna 0 ema pAThAntara che. nitya vRdharArAvimyaH |e sUtra vRdgha saMjJA dvArA vRddhinuM nimitta thAya che. (u.) 11 AjIta vagere zabdomAMpaNa jJa-kAra tadbhAvita na hovAthI temane paNa vRddha saMjJA na thatAM pIvAM vRddhAnotrAt| pramANe pijh (Ani) nahIM thAya tethI AtraguNAniH vagere siddha nahIM thAya. 12 - mAr (mAsuM TIsI) prakAzavuM, e dhAtu uparathI mAlate jJati (je prakAze che te) e arthamAM p lAgIne mAsaH zabda thayo che temAMno Adi A-kAra mULa dhAtuno ja che, vRddhi-saMjJaka nathI. paraMtu jo vRddhi saMjJA dvArA atadbhAvitanuM grahaNa karavAmAM Ave, eTale ke koi paNa vaijU nI (vaijmAtra sva) vRddhi saMjJA karavAmAM Ave to mAsaH nA A-kAranI vRddhi saMjJA thatAM uttarapavRdgha pramANe sarvamAsaH mAM pUrvapada antodAtta thavAno prasaMga Avaze. ema ahIM dalIla che. A samAsa bahuvrIhi nathI paraMtu karmadhAraya che, ema sUcavavA mATe bhASyakAre sarvaH mAsaH e vigraha karyo che. tethI te antodAtta thaze. 96 For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha ca tAvatI bhAryAsya tAvadbhAryaH vRddhinimittasya iti puMvadbhAvapratiSedhaH prApnoti // astu tahyAdaijmAtrasya grhnnm| nanu coktaM sarvo bhAsaH sarvabhAsa ityuttarapadavRddhau sarva ca ityeSa vidhiH praapnotiiti| naiSa dossH| naivaM vijJAyata uttarapadasya vRddhiruttrpdvRddhiruttrpdvRddhaaviti| kathaM tarhi / uttarapadasya ityevaM prakRtya yA vRddhistadvatyuttarapada ityevmetdvijnyaayte| avazyaM caitadevaM vijnyeym| tadbhAvitagrahaNe satyapIha prasajyeta sarvaH kArakaH sarvakAraka iti / yadapyucyata iha ca tAvatI bhAryAsya tAvadbhAryaH vRddhinimittasya iti puvadbhAvapratiSedhaH prApnotIti naiSa dossH| naiva vijJAyate vRddhenimitta yasminso'yaM vRddhinimitto vRddhnimittsyeti| kathaM tarhi / vRddhenimitta yasminso'yaM vRddhinimitto vRddhinimittsyeti| kiM ca vRddhenimittm| yo'sau kakAro NakAro akAro vaa| athavA yaH kRtsnAyA vRddhernimittm| kazca kRtsnAyA vRddhe nimittm| yastrayANAmAkAraikAraukArANAm // A tAvatI mAryA tAviddhArtha vAkvArtha mAM paNa vRdinimittastha ra tacitAra#vivAre (1) pramANe puMvabhAvano pratiSedha thavAno prasaMga Avaze. to pachI game te mA, che ane zrI nuM grahaNa bhale thAya. paNa ame kahyuMne ke sarve mAsaH sarvamAsA mAM sattarapI sarva rA. pramANe kArya (arthAt pUrvapadano antAdAtta) AvI paDaze. e doSa nahIM Ave, kAraNa ke, uttarapadI mAM uttara pazciH e samAsa 3rarapa0 vaDhiH ema samajavAno nathI. to pachI kema (samajavAno che)? 'uttarapacA (e adhikAra) nIce thaelI vRddhiyukta uttarapada para hoya tyAre', ema samajAya che ane te avazya e rIte ja samajavo joie. tema na karavAmAM Ave to tabhAvitanuM grahaNa karavA chatAM sarva RR sarvaIR mAM (aMtAdAtta thavA rUpI) doSano prasaMga Avaze. vaLI je kahyuM ke tAvatI mAryA vagara, tAvArtha, thAvArtha mAM varjinimittabdha 0 pramANe paMvabhAvano pratiSedha thavAno prasaMga Avaze, te paNa doSa nathI. vanimitta ne nimitte vadinimitta" ema ("vRddhinuM nimitta'e arthamAM) samajavAno nathI. to pachI kema (samajavAno) che? vRddha nimitte mit (eTale ke jemAM vRddhinuM nimitta che te) viinamitta." to pachI vRddhinuM nimitta zuM che? A je skAra, kAra athavA nU kAra hoya che te) athavA je badhI ja vRddhi nuM nimitta hoya che. to badhI ja vRddhinuM nimitta koNa che? je mA, ane e traNe vRddhi saMka) nuM nimitta hoya te. 1} tat sarvanAmane parimANanA arthamAM tha mpaH rimAne vAn pramANe vastun lAgatAM mA sarvanAnA pramANe vat pratyaya pUrve ta6 nA rno mA Adeza thaine tAva, tAvatI vagere thAya che. jo atadbhAvitanuM grahaNa karavAmAM Ave to tAvatI no mA-kAra vRddhi-saMjJaka thaze ane malun e taddhita pratyaya vRddhinimitta thaze. have tAvatI mAryA gaNyA no bahuvrIhi samAsa karatAM vRddhinimittastha0 pramANe tAvatI nA puvarbhAvano niSedha thavAthI tAvatImA ema samAsa thavAno prasaMga Avaze ema pUrvapakSInI dalIla che.[karmadhAraya, bahuvrIhi samAsa, tema ja tAsin jevA keTalAka pratyayo pUrve strIliMga rUpane sthAne puMlliga jevuM (kuMvata) rUpa thAya te puMvarbhAva, jema ke tAvatI ne sthAne tAvat mUkavAmAM Ave te] 14 jo tadubhAvita pakSamAM nivArI na zakAya tevA doSa AvatA hoya to pachI atabhAvita pakSa svIkArIzuM. tethI sarvamAsA tAvArtha vageremAM AvatA doSanuM nirAkaraNa thaze. 15 e adhikAra nIcenA sUtrathI uttarapadanA prathama svaranI vRddhi thai hoya to jasattara vRDha sarva jA e sUtra lAgu paDe, paraMtu sarvamAna mAMnA mAsa e uttarapadano mA-kAra mULa dhAtuno ja che ane vRdiravaijU e sUtrathI tene vRddhi saMjJA thAya che, paraMtu uttarapada adhikAra nIcenA sUtrathI thaela vRddhi rUpa na hovAthI uttara vRdva sUtra tyAM lAgu nahIM paDe tethI pUrvapadano antAdAtta na thatAM samAsa antAdAtta thaze ane doSa nahIM Ave. 16 ati rati e arthamAM ja dhAtune ugvA pramANe vujhU lAgIne vAra: zabda banyo che. je sattarapadravR0 e sUtrano e pramANe artha na karavAmAM Ave to sarvaH vAraH sarvArakA: e karmadhAraya samAsamAM pUrvapada sarva e sUtra pramANe antodAtta thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke vAva: mAM manoAiti pramANa vRddhi thai che. paraMtu manombiniA sUtra uttarapadrasthA e adhikAra nIcenuM nathI tethI sarvara mAM sattapavivRvI. lAgu nahIM paDe ane samAsa antodAtta thaze.[3ttarapadrasthA(7-3-10) thI yathAtatha thApurano ghA -31) sudhI vistare che] 7 eTale ke je pratyayamAM vRddhinA nimittabhUta 7 varNo rahelA hoya te (moMiti viti nA e sUtro pramANe) nit, gita ane vista taddhita pratyayo para thatAM aMganA Adi svaranI vRddhi thAya che tethI ,ane je pratyayomAM rat hoya teo ja sarve vRddhinA nimitta thAya, paraMtu tAvatI mAM vastun e taddhita pratyaya mA-kAranuM nimitta che. tenI pUrve ke kadApi AvatA nathI. tethI vadhum vRddhinuM nimitta hovA chatAM sarva vRddhinuM nimitta nathI. tethI prastuta samAsamAM puMvarbhAva thaine tAva dvArtha thaze. For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJAdhikAraH saMjJAsaMpratyayArthaH // 1 // atha saMjJeti prakRtya vRddhyAdayaH zadbAH ptthitvyaaH| kiM pryojnm| saMjJAsaMpratyayArthaH / vRddhyAdInAM zadvAnA saMjJetyeSa saMpratyayo yathA syaat|| itarathA hyasaMpratyayo yathA loke // 2 // akriyamANe hi saMjJAdhikAre vRddhyAdInAM saMjJetyeSa saMpratyayo na syaat| idamidAnI bahusUtramanarthakaM syaat| anarthakamityAha / kthm| yathA loke / loke hyarthavanti cAnarthakAni ca vAkyAni dRshynte| arthavanti taavt| devadatta gAmabhyAja zuklA daNDena devadatta gAmabhyAja kRssnnaamiti| anrthkaani| daza dADimAni SaDapUpAH kuNDamajAjina palalapiNDaH adharorukametatkumAryAH sphaiyakatasya pitA pratizIna iti // saMjJAsaMyasaMdehazca // 3 // kriyamANe saMjJAdhikAre saMjJAsaMjJinorasaMdeho vktvyH| kuto hyetadvaddhizabdaH saMjJAdaicaH saMjJina iti na punarAdaicaH saMjJA vRddhizabdaH saMjJIti // yattAvaducyate saMjJAdhikAraH kartavyaH saMjJAsaMpratyayArtha iti na krtvyH| (vavigere) saMjJA che e khyAla Ave te mATe saMjJAviSayaka adhikAra (sUtra) & karavuM joie 1 gatha saMjJA arthAt have saMjJA (kahevAmAM Ave che ), e pramANe prastAva karIne vadi vagere zabdono pATha karavo joie. zA mATe? saMjJAno khyAla ApavA mATe, jethI karIne vRddhi vagere zabdo saMjJAo che ema barobara khyAla Ave. nahIM to vyavahAramAM bane che tema ahIM paNa) sAco khyAla nahIM (A) rA. jo saMjJAne lagato adhikAra na karavAmAM Ave to vadi vagere saMjJA che' ema khAtrIpUrvaka samajAze nahIM. to pachI ghaNAM sUtro arthahIna thaze." (to) kahe che "arthahIna (ja thaze). kevI rIte ? jema lokavyavahAramAM (bane che tema). lokamAM paNa artha,kta tema ja arthahIna vAkyo jovAmAM Ave che. temAM arjayukta vAkyo to revadratta gamakhyAna zu tahena | (devadatta! dhoLI gAyane lAkaDI vaDe hAMkI lAva), revadrA gAmakhyAna kRSNa hena I (devadatta! kALI gAyane lAkaDI vaDe hAMkI lAva).arthahIna (A che)H rA rimAni pahapUvaH suremanAnIne papave: mavameta nyAyAH aitirtha pitA pratirInaH (dasa dADama, cha apUpa, kaMDuM , bakarAnuM cAmaDuM, koramAno piMDa, kanyAno e caNiyo, yakRtano pitA sUkAi gayo" saMjJA ane saMjJIne vize thato) saMdeha paNa (dUra thavo joie) Ill saMjJAne lagato adhikAra karavAmAM Ave to paNa saMjJA ane saMjJI vizeno saMdeha na rahe tema vidhAna karavuM joie. A vRddhi zabda saMjJA che ane A , ane gau e saMjJI che," ema kema ? ane tethI ulaTa mAM , 7 ane zrI e saMjJA che ane vRddhi zabda saMjJI che," ema kema nahIM? saMjJAno. cokkasa khyAla ApavA mATe saMjJAdhikAra karavo jarUrI che ema je kahevAmAM Ave che te adhikAra) na karavo joie. 18 maya saMjJA e zabdo dvArA vArtikamAMnA saMjJAdhAH zabdanI vyAkhyA karI che. temAM atha zabda prastAva sUcave che. maya saMjJA e adhikAra sUtra karIne vRddhi vagere padayukta sUtrono pATha karavAthI vRddhi vagere saMjJAo che ema pratIti thai zakaze. 19 vani sUtraNa mit tat (rAma) vahusUtram jemAM aneka sUtro che te (saMdarbha). bahuvrIhi, athavA vahUno sUtrANA samAharaH ema digu (pra.) bahusUtrano samUha.nA. digu athavA vadu tasUtra nA ema karmadhAraya le che (chA.) 20 arthayukta pada samUhane vAkya kahevAmAM Ave che tethI 'nardhAni vAvanie prayoga virodhAbhAsI lAge, paraMtu bhASyakAre ahIM vAkya zabda mAtra padasamUhanA arthamAM prayojayo che tethI arthahIna vAkyo ema kahevAmAM virodha nathI. 2mA himana- - suIhamanananam e padono paraspara samanvaya thato nathI tethI anarthaka che. mAM kanyA - -pratirInA mAM asaMgati che tethI arthahIna che. e yajJamAM vaparAtuM sAdhana che. khadira (khera) nA lAkaDAmAMthI banAveluM talavAranA AkAranuM A sapATa sAdhana rAMdhelA bhAtane halAvavA mATe athavA to vedInI mATIne sarakhI karavA mATe upayogamAM levAya che. e banAve te tuM ane tenuM saMtAna (smItaH apatya) saiyata , 3pratirInaH e prati rU nuM kamabhU.kRdanta che. 22 eTale ke vRdira mAM saMjJA kaI ane saMjJI kayo che e vizenI zaMkA dUra karavI joie. jethI vRddhi nI mad saMjJA karavAmAM Ave che ke majU nI vRddhi saMjJA karavAmAM Ave che? eprakArano saMdeha rahe nahI. For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvAvAspiMjJAsiddhiH 4 . aacaaryaacaaraatsNjnyaasiddhirbhvissyti| kimidmaacaaryaacaaraaditi| aacaaryaannaamupcaaraat| yathA laukikavaidikeSu // 4 // tadyathA laukikeSu vaidikeSu ca kRtAnteSu / loke tAvanmAtApitau putrasya jAtasya saMvRte'vakAze nAma kurvAte devadatto yajJadatta iti / tayorupacArAdanye'pi jAnantIyamasya sNjnyeti| vede yAjJikAH saMjJAM kurvanti sphyo yUpazcaSAla iti| tatrabhavatAmupacArAdanye'pi jAnantIyamasya sNjnyeti| evmihaapi| ihaiva tAvatkeciyAcakSANA aahuH| vRddhizabdaH saMjJAdaicaH saMjJina iti| apare punaH sici vRddhiH ityuktvAkAraikAraukAranudAharanti / te manyAmahe yayA pratyAyyante sA saMjJA ye pratIyante te saMjJina iti|| yadapyucyate kriyamANe'pi saMjJAdhikAre saMjJAsaMjJinorasaMdeho vaktavya iti / saMjJAsaMjayasaMdehazca // 5 // saMjJAsaMjJinozcAsaMdehaH siddhH| kutH| aacaaryaacaaraadev| ukta aacaaryaacaarH|| nItiH 6 . AcAryonA AcAra uparathI saMjJAnI siddhi thAya che) | 4/a | (arthAt ) AcAryonA vyavahAra uparathI saMjJAnI siddhi thaze 'AcAryonA AcAra uparathI', e vaLI zuM? (AcAra uparathI eTale ) AcAryonA vyavahAra uparathI. jema lokika ane vedika (bAbatomAM hoya che tema) I4 jema laukika ane vaidika bAbatomAM hoya che tema e (che). loka vyavaharamAM to putrano janma thatAM gharakhUNe ja tenuM devadatta, yajJadatta ema nAma pADe che. temanA vyavahAra uparathI bIjA paNa jANe che ke tenuM nAma e pramANe che. vedamAM paNa yajJa karanArA , yupa, aSAla ema sAdhanonAM nAma Ape che. te mahAnubhAvonA vyavahAra uparathI bIjA paNa jANe che ke temanAM (te sAghano) nAM nAma e pramANe che. e rIte ahIM paNa (che). ahIM (A sUtranA saMdarbhamAM) ja keTalAka to vyAkhyA karatAM kahe che, "vRddhi zabda saMjJA che ane sA , ane zrI e saMjJI che." jayAre bIjA siniM0i e (sUtra) ucArIne mA che ane zrI ne (tenA) udAharaNa rUpe Ape che. AthI ame mAnIe chIe ke je (zabda) thI (mA che, aiza ) oLakhAya che te vRddhi zabda) saMjJA ane je te saMjJA vaDe) oLakhAya che te ) saMjJIo che.vaLI je kahevAmAM Ave che ke saMjJA adhikAra karavAmAM Ave to paNa saMjJA ane saMjJI vize saMdeha na rahe tema vidhAna karavuM joie. (tenA javAbamAM kahevAnuM ke - saMjJA ane saMjJIne lagatI zaMkA to dUra thAya che paNa saMjJA ane saMjJI nI bAbatamAM asaMdigdhapaNuM siddha thAya che. kevI rIte ? AcAryonA vyavahAra uparathI ja (siddha thAya che) ane AcAryono vyavahAra zuM te to kahyuM. (jene) AkRti na hoya te saMjJA) aMdA 23 mAra: zabdano artha bhAgakAre 3pavAH karyo che, paraMtu te zabda gauNIvRttinA arthamAM nathI e darzAvavA mATe keTe 3pavAra eTale vyavahAra ema karyo che. AcAryo eTale vRttikAro. temanA AcAra arthAt vyavahAra uparathI cokakasa samajAze ke A saMjJA sUtro che. tethI samaya saMjJA adhikAra sUtra karavAnI jarUra nahIM rahe, kAraNa ke vyavahAra uparathI ja zabdanI zaktinuM grahaNa thai zake che. tethI sUtramAMnuM eka pada saMjJA che ane anya pada saMjJI che ema nakkI thayA pachI kaI saMjJA ane saMjJI kayo evo saMdeha naSTa thaze. bhASyamAM tAntapu ema che. tAnta eTale bAbata, athavA nirNaya. 25 mati zabda sUcaka che, kAraNa ke jayAM jayAM AkAra hoya tyAM tyAM bheda . jemAM bheda hoya te saMjJI ane jemAM bheda na hoya te saMjJA. vRddhi zabda svarUpamAM eka ja che tethI te saMjJA thaze, paraMtu jemanI vRddhi saMjJA karavAmAM Ave che te mA che zrI paraspara bhinna che tethI teo saMjJIo che. Ama lAghava khAtara saMjJA karavAmAM Ave che. For Personal & Phate Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavAnAkRtiH sNjnyaa| AkRtimantaH sNjnyinH| loke'pi hyAkRtimato mAMsapiNDasya devadatta iti saMjJA kriyate // liGgena vA // 7 // athavA kiMcilliGgamAsajya vakSyAmItthaMliGgA sNjnyeti| vRddhizadve ca talliGgaM kariSyate nAdaicchadve // idaM tAvadayuktaM yaducyata aacaaryaacaaraaditi| kimtraayuktm| tamevopAlabhyAgamakaM te sUtramiti tasyaiva punaH prmaanniikrnnmityetdyuktm| aparituSyankhalvapi bhavAnanena parihAreNAnAkRtiliGgena vetyAha / taccApi vktvym| yadyapyetaducyate'thavaitItsaMjJA na vaktavyA lopazca na vktvyH| saMjJAliGgamanubandheSu krissyte| na ca saMjJAyA nivRttirucyte| svabhAvataH saMjJAH sajJinaH pratyAyya nivartante / tenAnubandhAnAmapi nivRttirbhvissyti| sidhyatyevamapANinIyaM tu bhavati // ythaanyaasmevaastu| nanu cokta saMjJA -dhikAraH saMjJAsaMpratyayArtha itarathA hyasaMpratyayo yathA loka iti| na yathA lAke tathA vyAkaraNe // pramANabhUta AcAryo darbhapavitrapANiH zucAvavakAze prAGmukha upavizya mahatA yatnena sUtra praNayati sma tatrAzakyaM varNenApyanarthakena bhavituM kiM punariyatA suutrenn| kimato ydshkym| ataH saMjJAsaMjJinAveva // kuto nu khalvetatsaMjJAsaMjJinAveveti na punaH sAdhvanuzAsane'smizAstre sAdhutvamanena kriyte| kRtamanayoH saadhutvm| kthm| vRdhirasmA avizeSeNopadiSTaH prakRtipAThe tasmAt ktinprtyyH| Adaico'pyakSarasamAmnAya updissttaaH|| prayoganimArtha tIdaM syaat| vRddhizadvAtpara AdaicaH prayoktavyA iti| neha prayoganiyama aarbhyte| kiM tarhi / saMskRtya saMskRtya padAnyutsRjyante teSAM yatheSTamabhisaMbandho bhavati / tdythaa| Ahara pAtram pAtramAhareti // athavA(jene) AkRti (eTale ke AkAra) na hoya te saMjJA ane jemane AkRti heya te saMjJIo. vyavahAramAM paNa AkRtiyA mAMsa piMDane devadatta' evuM nAma ApavAmAM Ave che. athavA cihna dvArA (saMjJA-saMzInI spaSTatA thaze) athavA koi cihana lagADIne kahIza ke A pramANe cihanavALI hoya te saMjJA (che), ane te cihna vRddhi zabdane lagADavAmAM Avaze , mAvaijU zabdane nahIM. to pachI AcAryonA vyavahAra uparathI (saMjJA ane saMjJI nI bAbatamAM asaMdigdhapaNuM siddha thAya che, ema je kahyuM te yogya nathI. temAM zuM ayogya che? 'tamArUM sUtra samajAya tevuM nathI', ema (sUtrakArane) doSa daine temano ja pramANa rUpe ullekha karavo te to ayogya che..? A khulAsAthI saMtuSTa na thayA tyAre Ape paNa "(jane) AkRti na hoya(anIti) (te saMjJA). cinadArA (saMjJA-saMjJInI spaSTatA thaze) (ni vA),"ema kahyuM. (ane ema hovAthI" A pramANe cihnavALI hoya te saMjJA") e paNa kahavuM paDaze. ane jo e pramANe kahevAmAM Ave to pachI t saMjJA karavI nahIM paDe ane Topa paNa kahevAnI jarUra nahIM rahe. saMjJAnuM cihna anubaMdhone karavAmAM Avaze.vaLI saMjJAnI nivRtti thAya che ema kahevuM paDatuM nathI, kAraNa ke saMjJIno bodha karAvIne saMjJA svAbhAvika rIte nivRtta thAya che, tethI anubaMdhonI paNa nivRtti thaze. e rIte kAma thai zakaze paNa te pANini anusAra nahIM thAya .(tethI sUtra) jema mUkeluM che tema ja bhale rahe. paraMtu ame AgaLa) kahyuM to kharuM ke saMjJAno cokkasa khyAla ApavA mATe saMjJAdhikAra karavo jarUrI che, nahIM to vyavahAramAM bane che tema (ahIM paNa) sAco khyAla nahIM Ave. (paraMtu) jema loka vyavahAramAM leya che tema vyAkaraNamAM nathI hotuM pramANabhUta AcArya pANinie hAthamAM darbhano pavitra rAkhIne svaccha sthaLe pUrvAbhimukha besIne bhAre prayatnapUrvaka sUtronI racanA karI che, temAM eka varNa paNa arthahIna hoya te zakya nathI to pachI ATaluM moTuM) sUtra to kyAMthI hoya! jo (sUtra samajavuM azakya heya to pachI (varNa paNa anarthaka na hoya ema je kahyuM) ethI zuM? ethI (ema samajAya che ke vadi ane mA e) be saMjJA ane saMjJI ja che. (A sUtramAM) saMjJA ane saMjJI ja (darzAvyAM) che paraMtu zuddha (zabdo)ne vize niyama karanAra A zAstramAM (vA ane madvit e zabdonI) zuddhatAno nirNaya karavAmAM Avyo che ema kema na kahevAya ? e be zuddha che te siddha thayuM che. kevI rIte? e rIte ke dhAtupAmAM varSe dhAtu A (ziSya)ne khAtara bIjA dhAtuonA jevo ja darzAvyo che ane tene ni pratyaya lagADIne vRddhi zabda niSpanna karyo che, sat ane hel paNa akSarasamApnAyamAM upadezelA che to pachI "kri zabdanI pachI mAdva ne mUkavA" ema prayogane lagato niyama karavA mATe A(sUtra karyuM) hoya. ahIM (arthAt A vyAkaraNa zAstramAM) prayogane lagato niyama karavAmAM Avato nathI.. to pachI zuM karavAmAM Ave che ? (A zAstramAM to) padone siddha karI karIne mUkI devAmAM Ave che, temano paraspara saMbaMdha to (bolanAranI) icchAnusAra thAya che. jema ke hira pAtram H (pAtra lAva), pAtramAhira. (pAtra lAva), 26 paspazAmAM A pramANe dalIla karelI che, paraMtu bhAgakArane te svIkArya nathI (juoH nodha 1/107) 27 'tamAruM sUtra samajAya tevuM nathI' ema kahIne je sUtrakAranI niMdA kare che te ja vArtikakArane arthAt te AcAryane pramANabhUta gaNI zake! (pra.) 28 AMgaLI upara pavitra arthAt darbhanI vIMTI paherIne arthAt pizAca vagerenA saMbaMdhathI thatA pramAda vagere doSathI rahita banIne. For Personal & Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdezAstahIme syuH| vRddhishdvsyaadaicH| SaSThInirdiSTasyAdezA ucyante na cAtra SaSThI pazyAmaH // AgamAstahIme syuH| vRddhizadvasyAdaica aagmaaH| AgamA api sssstthiinirdissttsyaivocynte| liGgena c| na cAtra SaSThI na khalvapyAgamaliGga pshyaamH|| idaM khalvapi bhUyaH samAnAdhikaraNyamekavibhaktitva ca dvyoshcaitdbhvti| kyoH| vizeSaNavizeSyayorvA sNjnyaasNjnyinorvaa| tatraitatsyAdvizeSaNavizeSye iti| tacca n| dvayorhi pratItapadArthakayorloke vizeSaNavizeSyabhAvo bhavati na cAdaicchadaH prtiitpdaarthkH| tasmAtsaMjJAsaMjJinAveva // tatra tvetAvAnsaMdehaH kaH saMjJI kA sNjnyeti| sa cApi kva sNdehH| yatrobhe smaanaakssre| yatra tvanyatarallaghu yallaghu sA sNjnyaa| kuta ett| laghvayaM hi sNjnyaakrnnm| tatrApyayaM nAvazyaM gurulghutaamevoplkssyitumrhti| kiM tarhi / anaakRtitaampi| anAkRtiH sNjnyaa| AkRtimantaH sjnyinH| loke hyAkRtimato mAMsapiNDasya devadatta iti saMjJA kriyate // athavAvartinyaH saMjJA bhvnti| vRddhi -zabdazcAvartate naadaicchdH| tdythaa| itaratrApi devadattazabda Avartate na maaNspinnddH| athavA pUrvoccAritaH saMjJI paroccAritA sNjnyaa| kuta ett| sato hi kAryiNaH kAryeNa bhvitvym| tdythaa| itaratrApi sato mAMsapiNDasya devadatta iti saMjJA kriyte| kathaM vRddhiraadaijiti| etadekamAcAryasya maGgalArtha mRssytaam| to pachI A mAn e vRddhi zabdanA Adeza hovA joie. (sUmAM) jeno SaSThI vibhaktidvArA nirdeza karavAmAM Avyo hoya tenA Adeza thAya che, jayAre ahIM SaSThI jovAmAM AvatI nathI. to pachI A mAn e rUddha zabdanA Agamo hovA joie.Agamo paNa (sUtramAM) jeno SaSThI vibhakti dvArA nirdezakaravAmAM Avyo hoya tenA ja kahevAmAM Ave che.vaLI (Agamano koi ) cina(lagADIne te) dvArA nirdeza karavAmAM Ave che). ahIM to amane SaSThI e nathI dekhAtI ke nathI AgamanuM koi (6ke jevuM) citra dekhAtuM. vaLI (ahIM) sAmAnAdhikaraNya ane baMnenI eka vibhakti hovI eTaluM vadhArAnuM che ane evuM to emAM ja hoya che. kayA bemAM? vizeSaNa ane vizeSyamAM tema ja saMjJA ane saMjJImAM. temAM (A vAMDha ane gadva e beno) vizeSaNa ane vizeSya hoi zake. paraMtu tema nathI, kAraNa ke lokamAM vizeSaNa ane vizeSya tarIkeno saMbaMdha jANItA arthavALA be zabdo vacce hoya che, jayAre vaijU zabdano artha prasiddha nathI. tethI (A vAddha ane madvijU e) saMjJA ane saMjJI ja che. chatAM temAM ATalo saMdeha thAya che ke te bemAM) saMjJA kai ane saMjJI kayo ane e saMdeha kyAM hoya? jayAM (saMjJA ane saMjJI) banne samAna akSaro -vALA hoya tyAM. paraMtu jayAM bemAMthI eka TUMkuM hoya tyAM je TuMku (arthAt ochA akSaravALuM) hoya te saMjJA. te zA uparathI ? kAraNa ke saMjJA saraLatA mATe karavAmAM Ave che. te (saMjJA-saMjJInI bAbata) mAM paNa A" (saMjJA-saMjJIno saMbaMdha) haMmezAM gaurava ane lAghava ne ja sUcave te barobara nathI.to pachI (bIjuM ?' A kAra vinAnA hovuM te (bAbata) ne paNa (lakSamAM rAkhavI joie), kAraNa ke saMjJA AkAra vinAnI hoya che. saMjJIo AkAravALA hoya che), kAraNa ke lokamAM paNa AkAravALA mAMsapiDane devadatta ema nAma ApavAmAM Ave che athavA saMjJAo vAraMvAra AvyA kare che ane vadi zabda ja vAraMvAra AvyA kare che, mAdvandra zabda nahIM. te e rIte ke bIjepaNa devadatta zabda vAraMvAra AvyA kare che, mAMsa piMDa (vAraMvAra AvyA karato ) nathI. athavA jenuM pUrve uccAraNa karavAmAM Ave te saMjJI ane jenuM pachI uccAraNa karavAmAM Ave te saMjJA.e kevI rIte? e rIte ke jenuM astitva hoya tevA kAryone 2 anulakSIne kArya karavAmAM Ave che jema bIje paNa astitva dharAvatA mAMsapiMDane devadatta e nAma ApavAmAM Ave che. (jo ema hoya) to vadvis (arthAt pahelAM saMjJA ane pachI saMjJI) ema kevI rIte? A eka 33 (sUtra) AcArya (pANini) e maMgaLa mATe karyuM che te sahI lyo. tevI zakka thI jo ekavibha 29 vRddhi ane mArve vacce vizeSaNa-vizeSyano saMbaMdha nathI paraMtu saMjJA-saMjJIno saMbaMdha che te prasthApita karavA mATe A dalIla karI che. tevattaH pati mAM sAmAnAdhikaraNya che chatAM eka vibhakti nathI, jayAre aurakSA mAM eka vibhakti che chatAM mAnAdhikararya nathI. tethI vizeSaNavizeSyanA athavA to saMjJA-saMjJInA saMbaMdhane sUcave tevI zarato, sAmAnAdhikaraNya ane ekavibhaktitva e banne bhAgakAre lIdhI che. che kAraNa ke mAvaijU zabdano koI laukika artha jANIto nathI. AthI jo vRDhi ane anya vacce vizeSaNa-vizepyabhAva hoi na zake to temanI vacce saMjJA-saMjJI saMbaMdha hovo joie, kAraNa ke te bemAM sAmAnAdhikaraNya ane ekavibhaktitva che. 31 bhASyamAM mAm che teno artha chA.(pR.165) adhyatA, sUtrakAra, athavA saMjJA-saMjJI saMbaMdha ema kare che. ahIM saMjJA-saMjJI bhAva e ja artha ucita che, kAraNa ke saMjJA haMmezAM gaurava-lAghavane lakSamAM rAkhIne karavAmAM AvatI nathI jema ke sarvanAma, sakhrasara, sarvanAmasthAna, vargakavacanIya vagere. 32 jenA upara kArya karavAmAM Ave te kAryAM. dA.ta. mAMsapiMDabhUta dehane devadatta evuM nAma ApavAmAM Ave to deha kAryo kahevAya, kAraNa ke nAmakaraNarUpa kArya dehane anulakSIne karavAmAM Ave che, paraMtu devadatta saMjJAe kArya che, kAraNa ke dehane anulakSIne te karavAmAM Ave che. te ja rIte mAtu unna e astitva dharAvanArA vargo che. temane vRddhi saMjJA ApavAmAM Ave che, tethI vRddhi kArya che ane moDhe kAryuM che, kAraNa ke temane anulakSIne vRddhi sA karavAmAM Ave che. 32 ahIM maMgaLane khAtara ja saMjJA ane saMjJIno kama pheravIne pATha karyo che. arthanI dRSTie to judo ja krama che, arthAt prathama saMjJI ane pachI saMjJA ema levAnuM che. Ama kamamAM pheraphAra karavAne kAraNe artha bodha thatAM vAra thAya te rIte vRddhi ane Tvin zabdonuM uccAraNa AcArya pANinie 101 For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAGgalika AcAryo mahataH zAstraughasya maGgalArtha vRddhizadvamAditaH prayukte / maGgalAdIni hi zAstrANi prathante vIrapuruSakANi ca bhavantyAyuSmatpuruSakANi cAdhyetArazca vRddhiyuktA yathA syuriti / sarvatraiva hi vyAkaraNe pUrvoccAritaH saMjJI paroccaritA sNjnyaa| adeDguNaH iti ythaa| doSavAnkhalvapi saMjJAdhikAraH / aSTame'pi saMjJA kriyate tasya paramAneDitam iti| tatrApIdamanuvartya syAt // athavAsthAne'yaM yatnaH kriyate na hIdaM lokaadbhidyte| yadIdaM lokAdbhidyate tato yatnAha syaat| tdythaa| agojJAya kazcidgAM sakthani karNe vA gRhItvopadizatyayaM gauriti| na cAsmA AcaSTa iyamasya saMjJeti bhavati cAsya sNprtyyH| tatraitatsyAtkRtaH pUrvairabhisaMbandha iti| ihApi kRtaH puurvairbhisNbndhH| kaiH aacaaryaiH| ttraittsyaat| yasmai tarhi saMpratyupadizati tasyAkRta iti / loke'pi hi yasmai saMpratyupadizati tasyAkRta iti| atha tatra kRta ihApi kRto drssttvyH|| sato vRddhyAdiSu saMjJAbhAvAttadAzraya itaretarAzrayatvAdaprasiddhiH // 8 // sato saMjJinaH saMjJAbhAvAttadAzraye saMjJini vRjhyaadissvitretraashrytvaadprsiddhiH| ketraashrytaa| satAmAdaicA saMjJayA bhavitavyaM saMjJayA cAdaico bhAvyante taditaretarAzrayaM bhavati / itaretarazrayANi ca kAryANi na prklpnte| tdythaa| nau vi baddhA netaretaratrANAya bhvti| nanu ca bho itaretarAzrayANyapi maMgaLanA AgrahI AcArya A vizALa zAstrasamUhanA kalyANa mATe vRddhi zabdane prAraMbhamAM prayoje che, kAraNa ke maMgaLathI zarU thatAM zAstrI prasiddha thAya che, tenA kartAnA vaMzamAM vIra puruSo tathA dIrdhAyuSI vaMzajo thAya che ane teno abhyAsa karanArA samRddha bane che. vyAkaraNamAM to badhe ja jenuM uccAraNa pahelAM karavAmAM Ave te saMjJI ane pachIthI jenuM uccAraNa karavAmAM Ave te saMjJA (ema ja che, jema ke madde guNa: 1. vaLI saMjJAdhikAra karavAmAM Ave to paNa te doSa to raheze ja, kAraNa ke AThamA adhyAyamAM paNa saMjJA karavAmAM Ave che, " jema ke tANe paramAditam tyAM paNa A (saMjJAdhikAra) nI anuvRtti karavI paDaze (paNa te zakya nathI). athavA to A mahenata asthAne karavAmAM Ave che kAraNa ke A (vyAkaraNa) zAstra vyavahArathI juduM nathI. jo A (zAstra) saMsAravyavahArathI juduM hota to tene mATe AvI mahenata karavI yogya gaNAta, kAraNa ke lokamAM paNa go (baLada) eTale zuM te na jANanArane saMbodhIne) koi baLadanA sAthaLa ke kAnane pakaDIne A baLada che', ema samajAve che, paraMtu tenuM nAma no che ema tene nathI kaheto chatAM te vyakti) ne no saMjJAnuM barobara jJAna thAya che. tyAM to e rIte jJAna) thai zake kAraNa ke pahelAM lokoe (saMjJA-saMjJIno) paraspara saMbaMdha nirdhArita karyo che. ahIM paNa pahelAMnA lokoe (saMjJA-saMjJIno) saMbaMdha nakkI karyo che. koNe karyo che? AcAryoe. temAM saMbhavita che ke jene hamaNAM ja upadeza kare che tene mATe to (A saMjJA-saMjJI no saMbaMdha pUrve) siddha thaelo nathI 35 heto. lokamAM paNa jene jene tAtkAlika upadeza kare che tene (A saMjJA-saMjJI no saMbaMdha pUrve) siddha thaelo nathI hoto. have jo lokamAM pUrve siddha thaelo hoya to ahIM paNa siddha thaalo jANavo joie. pUrve astitvamAM hoya tene saMjJA ApavAmAM Ave che ane te saMjJA)ne AdhAre ja (saMjJI) hoya to vRddhi vageremAM itaretarAzraya thavAthI 30 arthano nirNaya nahIM thAya | 8 || pahelAM je hoya te mA, che e) saMjJInI ja nahi e) saMjJA karavAmAM AvatI hoya ane te vaDhi) saMjJAne AdhAre (mA, che, zrI saMjJI thAya to vRddhi vageremAM itaretarAzraya thavAthI (tenA) arthano nirNaya nahIM thai zake. itaretarAzrayatA kevI rIte thAya)? pUrve astitva dharAvatA -kAra, UM-kAra ane kAra nI vaddhi saMjJA thAya che ane te (ddhi) saMjJA dvArA mA-kAra, hai-kAra ane kAra udbhave che. e rIte itare - tarAzraya doSa Ave che ane eka bIjA para AdhArita kAryo thatAM nathI jema ke eka nAvane bIjI nAva uthe bAMdhI hoya to te ekabIjA ne rakSI zakatI nathI. paNa ame kahIe chIe ke anyonyazraya hoya tevAM paNa karyuM che te maMgaLa mATe karyuM che tema samajI (mRgatA = vimRgatam). bhAgamAM 'padmAvArthI mAthe mRtAt ' ema kahyuM che temAM vim e prathamanA arthamAM cheH A pheraphAra AcArye prathamavAra maMgaLa mATe karyo che tethI sahI lyo. kadAca mahAbhASyakAra pUrvapakSIne kaTAkSamAM kahe che ke ATalI bhUla mATe AcAryane mApha karo, temane javA do. 34 ahIM ni.sA.(pR.147,pA.TI.1 2) mAM gaSTa ane saMjJA ziyanto ema pAThAntara noMdhe che. AThamA adhyAyamAM taLa param e saMjJA sUtra che, paraMtu maya saMjJA' e sUtra je karavAmAM AvyuM hoya to tenI tyAM sudhI anuvRtti na thai zake.nA. pramANe tenAM be kAraNa cheH 1) vAyanniAnuSatA e nyAye vyavadhAna thavAne kAraNe anuvRtti na thai zake. 2) asaMbaddha hovAthI paNa anuvRtti na thai zake. eTale ke te saMbaMdha siddha thaelo che tema te jANato nathI, loka vyavahAramAM paNa tema ja che. 34 mAM, che ane zrau vagere saMjJIbhUta varSo pUrve astitva dharAve che tethI ja temanI vRdira dvArA vRddhi saMjJA karavAmAM Ave che ane munegRddhiA jevAM sUtromAM vRddhinuM vidhAna karyuM hoya tyAM mA, che ane gau thavAnuM kAraNa vRddhi saMjJA che, eTale ke vRdira mAM vRddhino AdhAra mA , che ane zrI che. jayAre mRddhiHA pramANe thatA mari no AdhAra vRddhi saMjJA che. Ama saMjJA (vRddhi ane saMjJI (mo) paraspara AdhArita hovAthI ahIM anyonyAzraya doSa Avaze, pariNAme iSTa kArya thai nahIM zake tema pUrvapakSInuM kahevuM che. 102 For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryANi dRshynte| tdythaa| nauH zakaTa vahati zakaTa ca nAvaM vahati / anyadapi tatra kiMcidbhavati jalaM sthala vaa| sthale zakaTaM nAvaM vahati jale nauH zakaTaM vahati / yathA tarhi trivissttbdhkm| tatrApyantataH sUtrakaM bhavati / idaM punaritaretarAzrayameva // siddhaM tu nityazabdatvAt // 9 // siddhmett| kthm| nityshdvtvaat| nityAH shbdaaH| nityeSu zadveSu satAmAdaicA saMjJA kriyate na saMjJayAdaico bhaavynte| yadi tarhi nityAH zadvAH kimartha rAtram | kimarthaM zAstramiti cennivartakatvAtsiddham // 10 // nivartaka shaastrm| kthm| mRjirasmA avishessennopdissttH| tasya sarvatra mRjibuddhiH prsktaa| tatrAnena nivRttiH kriyte| mRjirakGitsu pratyayeSu mRjiprasaGge mArjiH saadhurbhvti|| pratyeka vRddhiguNasaMjJe bhavata iti vktvym| kiM pryojnm| samudAye mA bhUtAmiti / anyatra sahavacanAtsamudAye saMjJA'prasaGgaH // 11 // anyatra sahavacanAtsamudAye vRddhigunnsNjnyyorprsnggH| yatrecchati sahabhUtAnAM kArya karoti tatra shgrhnnm| tdythaa| saha supaa| ubhe'bhyastaM saheti // kAryo jovAmAM Ave che. jema ke nAva gADAne khece che ane gADuM nAvane khece che, paNa ahIM jaLa athavA sthaLa ema bIjuM kaMIka hoya che, kAraNa ke jamIna upara gADuM nAvane lai jAya che ane pANImAM nAva gADAne lai jAya che. to pachI triviSTabdha ka" tyAM paNa dorI to chevaTe hoya che. jayAre A (di saMjJAmAM) to anyonyAzraya ja che. paraMtu zabda nitya hovAthI kArya siddha thAya che || - A vRddhivagere) kArya siddha thAya che. kevI rIte ? zabda nitya che tethI, arthAt zabdo nitya che ane nitya zabdomAM ja rahelA vaijU nI saMjJA karavAmAM Ave che, saMjJA dvArA dvi ne utpanna karavAmAM nathI AvatA. jo zabdo nitya hoya to (vyAkaraNa)zAstrano zo artha? zAstrano zo artha?' ema kaho to (kahevAnuM ke, zAstra nivartaka hovAthI (kArya) siddha thAya che) /10. zAstra nivAraka che. te kevI rIte ? A (ziSya)ne mana dhAtuno sAmAnya rIte upadeza karyo che, tethI badhAM sthaLe te dhAtu man e svarUpano che. ema satata khyAla raheze. tema hovAthI A (manendriH e sUtrarUpa zAstra) dvArA (e khyAlanuM) nivAraNa karavAmAM Ave che ke mana dhAtu pachI ti ane hindu sivAyanA pratyayo AvatAM man ne badale mArksa e svarUpa zuddha che. (mAri e samudAyamAM) pratyekanI vRddhi saMjJA (ane mad samudAyamAMnA) pratyekanI guna saMjJA thAya che ema kahevuM jarUrI che.30 zA mATe? jethI samudAyanI ja (ddhi ke gupa) saMjJA na thAya. anya sthaLoe sada nuM uccAraNa kareluM che tethI samudAyanI saMjJA thavAno prasaMga nahIM Ave. ||11|| (sUtrakAre) anya (sUtro) mAM saEUR zabdanuM uccAraNa karyuM che tethI vRddhi ane guNa e be saMjJAo samudAyane thavAno saMbhava nathI. jayAM sAthe rahelAne kArya thAya tema icche che tyAM teo) sada (sAthe e zabda) ne (sUtramAM) mUke che. jemake sada supaIT me khyatve sat | 37 paraspara joDelI vAMsanI traNa lAkaDIonI ghoDI. A paraspara Azraya hovA chatAM kArya siddha thAya che tenuM bIjuM udAharaNa che (chA.). 38 pANinie koi viziSTa pratyayano Azraya lIdhA vinA dhAtupAThamAM mRgupU zudo e rIte mRna dhAtuno upadeza karyo che tethI je sAdhu zabdane jANavA icchato hoya tene badhA pratyayo pUrve arthAt tir vagere pratyayo pUrve paNa e dhAtunuM mun e (vRddhirahita) svarUpa ja che evo khoTo khyAla na rahe te mATe sUtrakAre muktiH ' e sUtra racyuM che. zAstra A rIte kAmanuM nivAraNa kare che. bhAgamAM kRnirazna ema je prayoga karyo che temAM 35rma eTale sAdhu zabdane jANavA icchatA (ziSya) mATe. 39 ahIM ni.sA.(pR. 150) ane su.zA.mAM kausamAM A pATha che. vRddhigupasaMyo pratye vanam vRddhiguNaH pratye prado vartam su.zA. noMdha che, keTalIka AvRttiomAM eTalo pATha nathI" (bhA.1,pR.195). cAru. pR.133) A pATha svIkAre che. 40 samudAyanI eTale ke nyU (, che ane gau e samagra samudAya) nI vRddhi saMjJA ane gar (ma, i ane mo e traNanA samudAya) nI guNa saMjJA na thAya te mATe pratyekanI vRddhi ke guNa saMjJA thAya che tema kahevuM jarUrI che. ema zaMkAkAranuM kahevuM che * ahIM 'samudAyanI vRddhi ke guNa saMzA thavAno prasaMga Avaze" e AkSepanuM jJApaka dvArA nirAkaraNa karyuM che. pANinie sai supaIT me Damparsa sadA vagere sUtromAM saEUR jevA zabdo mUkIne sUcavyuM che ke khAsa prayAsa vinA sUtramAM nirdezeluM kArya samagra samudAyane lAgu na paDe. sada supa mAM sada 103 For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyavayavaM ca vAkyaparisamApteH // 12 // pratyavayavaM ca vaakyprismaaptidRshyte| tdythaa| devadattayajJadattaviSNumitrA bhojyntaamiti| na cocyate prtyekmiti| pratyeka ca bhujiH prismaapyte| nanu cAyamapyasti dRSTAntaH samudAye vAkyaparisamAptiriti / tdythaa| gargAH zataM dnnddyntaamiti| arthinazca rAjAno hiraNyena bhavanti na ca pratyeka dddynti| satyetasmindRSTAnte yadi tatra sahagrahaNaM kriyate ihApi pratyekamiti vktvym| atha tatrAntareNa sahagrahaNaM sahabhUtAnAM kArya bhavatIhApi nArthaH pratyekamiti vacanena // atha kimarthamakArastaparaH kriyte| pratyeka avayavane vAkyartha lAgu paDe che tethI paNa (samudAyanI saMjJA nahIM thAya) 1 rA pratyeka avayavane vAkyartha lAgu paDato hoya tema jovAmAM Ave che. jema ke revadrattayajJaviSNumitrA monyantAm (devadatta, yajJadatta ane viSNamitrane bhojana karAvo). ahIM. jo ke pratyekane bhojana karAvo ema kahevAmAM AvatuM nathI chatAM muna dhAtu (arthAt jamavAnI kriyA) darekane lAgu paDe che. paraMtu ame kahIe chIe ke jemAM samudAyane vAkyartha lAgu paDe evuM A udAharaNa che jema ke e rAte cantAm (gargono so mudA daMDa karo). paraMtu rAjAone suvarNathI matalaba hoya che tema chatAM dareka (garga)ne daMDatA nathI. A dRSTAnta to che tema chatAM paNa jo temAM sada zabda mUkavAmAM Ave to A (sUtra) mAM paNa pra m (darekanI)' ema kahevuM paDaze. paraMtu jo tyAM sadda zabdanuM grahaNa karyA vinA sAthe rahelAne kArya lAgu paDe to ahIM paNa ' pra m (darekanI) ema kahevAnI jarUra nathI. have A kAranI pAchaLa tuM zA mATe che? " zabdanuM khAsa grahaNa karyuM che tethI pratyeka padanI samAsa saMjJA na thatAM temanA samudAyanI ja samAsa saMjJA thAya che. ahIM noMdhavuM joie ke mahAbha Syi, nyA. pada, vageremAM sa6 supa mAM sahu mUkavAnA prayojana vize A pramANe carcA cheH sa6 nuM grahaNa na karyuM hoya to paNa vRddho yunA mAM thAya che tema tRtIyA dvArA ja sada no artha sUcavAze, paraMtu pukha sada kAtiH pitA e vAkyamAM jema pitA ane patra banneno Agamana kriyA sAthe saMbadha che tema pratyeka padanI samAsa saMjJA na thatAM mAtra samudAyanI ja thAya te mATe sada zabda mUkyo che. jo pratyeka padanI paNa samAsa saMjJA thAya to trApATu jevA samAsamAM trapUra pramANe -kArAnta samAsa thaine traH ema samAsa thavAno prasaMga Avaze.AthI samudAyanI samAsa saMjJA thAya te sUtramAM saha levAnuM prayojana che. e pachI bhAkhyakAra kahe che "samasa zabda ja sUcave che ke samAsa eTale saMkSepa ane saMkSepa to aneka vastune lagato hoya tethI saEUR zabda sUtramAM na hoya to paNa samudAyanIja samAsa saMjJA thaze.' to pachI sa6 zabdanuM prayojana zuM che? te zaMkAnA uttaramAM kahe che sada yo vimArtham " arthAt sat zabdanuM prayojana sUtrano vibhAga karI zakAya te mATe che. jethI karIne tidatta sAthe paNa samartha padano samAsa thaine manuSat manupravirSan jevAM rUpo thai zake (juo pA. ra-1-4 upara mahA bhA., nyA.pada.) 42 ahIM vyAvahArika dalIla dvArA AkSepanuM nirAkaraNa karyuM che : devadrattayajJavartAvizumitrA morcantAm ema kahevAmAM AvatAM , bhojana karAvavAnI kiyA devadatta vagere pratyekane anulakSIne karavAmAM Ave che, paraMtu devadatta pAdaprakSAlana kare, yajJadatta Asana upara bese ane viSNamitra AhAra le ema banatuM nathI, kAraNa ke bhojana kiyA eTale khorAka levo ane te dvArA saMtRpta thavuM, paNa te to traNamAMnI pratyeka vyaktine bhojana karAvavAmAM Ave to ja siddha thai zake. paraMtu keTalIka kriyAo samudAya rUpa hoya che. jema ke nA A kriyA gIta, nRtta, vAdya vagere aneka kriyAonA samudAya rUpa che tethI samagra samudAyanI nATya saMjJA thaze, te ja rIte saMyoga saMjJA paNa samudAyane ja lAgu paDaze, kAraNa ke jemAM varNone joDavAmAM Ave te saMyoga ema e saMjJAno artha che. paraMtu vRdvi mAM vRddhi saMjJA pratyekanI thaze, kAraNa ke temAMno vRddhi zabda mAt ane hel bannenI sAthe yojIne 'mAM vRddhi saMjJaka che, vRddhi saMjJaka che tathA vRddhisaMjJaka che ema artha karavAno che. 43: rAte sUryantAm ema AjJA karavAmAM Ave tyAre gargonA samudAyano so niSka daMDa karavAmAM Ave che, pratyeka gargano nahIM, kAraNa ke rAjAone paisA sAthe matalaba che koNa keTaluM Ape che te sAthe nahIM. ahIM daMDa dvArA thatI grahaNa kriyAmAM sauthI iSTa hovAthI, rAtam nuM prAdhAnya hovAthI, te pradhAna karma che paNa apAdAnabhUta gargo apradhAna che tethI te gauNa (gathita karma che. pachInA vAkyamAMnA pAThane AdhAre chA.(pR.151,pA.TI.10) noMdhe che ke ahIM mArI tararam vagere pATha hovo joie. ahIM AkRti pakSano AdhAra laIne bhinna uccAraNakALavALA varNAnI nivRtti karavA mATe mA-kArane tapa karyo che ke pachI vyakti pakSe udAttAdi anya guNothI yukta mA-kAranuM grahaNa thAya te mATe tene tAra karyo che, ema tapanna karavAnAM be nimittanI zakyatA che tethI te vize prazna karavAmAM Avyo che. padano artha vyakti che ane udAtta vagere guNo bhedaka che e mata svIkAravAmAM Ave to je guNayukta man nuM uccAraNa karavAmAM AvyuM hoya te guNavALA majU 104 For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkArasya taparakaraNaM savarNArtham // AkArasya taparakaraNaM kriyte| kiM pryojnm| svrnnaarthm| taparastatkAlasya iti tatkAlAnA savarNAnAM grahaNaM yathA syaat| kessaam| udaattaanudaattsvritaanaam| kiM ca kAraNaM na syaat| bhedakatvAtsvarasya // 13 // bhedakA udaattaadyH| kathaM punarjJAyate bhedakA udAttAdaya iti| evaM hi dRzyate loke| ya udAtte kartavye'nudAttaM karoti khaNDikopAdhyAyastasmai capeTA dadAtyanyatvaM karoSIti / asti pryojnmett| kiM thiiti| bhedakatvAguNasyeti vktvym| kiM pryojnm| AnunAsikya nAma gunnH| tadbhinnasyApi yathA syaat| kiM ca kAraNaM na syAt / bhedktvaadgunnsy| savarNanuM grahaNa thAya te mATe mA kAranI pAchaLa ta(mUkyo che). mA kAranI pAchaLa tu mUkavAmAM Avyo che. tenuM zuM prayojana che? savarNane mATe. arthAt jethI tapatA pramANe tenA samAna uccAraNakALavALA savaNanuM grahaNa thai zake. kayA savarNonuM? udAtta, anudAtta ane svarita (mA-kAra) nuM, paraMtu (pAchaLa tu na mUke to (udAtta vagerenuM) grahaNa na thavAnuM zuM kAraNa? 5 * (udAtta vagere) svara bhedaka che te kAraNo 13 udAtta vagere (svara) bhedaka che % arthAt sat vargone bhinna banAve che. udAtta vagere bhedaka che te kevI rIte jANI zakAya? kAraNa ke lokamAM paNa e pramANe jovAmAM Ave che. udAtta uccAraNa karavAnuM hoya tyAM je anudAtta uccAraNa kare tene khaMDikopAdhyAya, 'tuM avaLuM uccAraNa kare che," ema kahIne tamAco mAre che. t mUkavAnuM zuM e prayojana che? to pachI kayuM che)? ema ke '(mAtra svara nahIM paNa udAtta vagere ) guNa bhinna banAve che ema kahevuM joie. zA mATe? anunAsika hovuM e paNa guNa che tene kAraNe bhinna banatA (ma) nuM paNa jethI grahaNa thai zake te mATe (pAchaLa tu mUkyo che). (pAchaLa tuM na mUkyo hoya to anunAsikanuM) rahaNa zAthI na thAya ? kAraNa ke ( udAtta, anunAsika, vagere ) guNo (ar vaNane judA pADe che eTale ke) nI ja vRddhi saMjJA thavAno prasaMga Ave che. tenAthI bhinna guNavALA mA-kArane paNa vRddhi saMjJA thaI zake e hetuthI tene tapa karavAmAM Avyo che. ahIM taparaMvAra ni mAM varam ane nitte ema je prayoga che te paNa prati e prayoganI jema sAmAnya-vizeSabhAvapUrvakano che, aMgrejImAM Cognate Object hoya che tema. 43 * udAttAdi guNa bhedaka nathI hotA" ema vicArIne A prazna karyo che, kAraNa ke koi boDA mAthAvALAe corI karI hoya ane pachI lAMbA vALavALo thai jAya to paNa tene vize 'A cora che" ema kahevAya che. te rIte guNa bhedathI ad bheda nathI thato. 46 je vijAtIyanuM (arthAt potAnAthI bhinna prakAranA ma nuM) nivartana kare te bhedaka. udAtta vagere guNo bhedaka che. e guNa je rajU mAM na hoya tene judo pADe che tethI te bhedaka thaze. 47 koi paNa kRtinA eka eka khaMDano abhyAsa kare che khaMDika. e AtharvaNonI ja saMjJA che. temane abhyAsa karAve te khaMDikopAdhyAya. bhagavAna pataMjali paNa khaMDikone abhyAsa karAvatA hatA tethI A pramANe kahyuM che.(chA. ni.sA.pU.152, pA.TI.6).yu.mI.(pR. 229) kahe ke ema kahevuM te aitihyathI viruddha che. vAstavamAM yajurvedanI zukla tema ja kRSNa banne zAkhAomAM khaMDikA athavA kaMDikA ema vibhAga upalabdha che.tethI pataMjalie potAnI kai zAkhAnA adhyApakano saMketa karatA hoya. khaMDikopAdhyAyano artha bALakonA upAdhyAya ema paNa karavAmAM Ave che (vAskopAdhyAyaH vai.bhu.sA. upara kAzikA pU.389H prabhA.mAMzuddhopAdhyAyaH1 ema artha karyo che.) paraMtu pANinie tittirivaratantu hovA e sUtramAM chida no ullekha karyo che. khaMDike jenuM pravacana karyuM che teno abhyAsa kare te vAhiya. 48 ahIM kAku dvArA sUcave che ke udAttAdinuM grahaNa thAya te tArakarA nuM prayojana nathI. bhASyamAM ahIM 'ti' ema che. teno artha chUTuM vacam A kahevuM joie" (u.) rati zabda have pachI je kahevAmAM Avaze tene mATe mUkyo che. che udAtta, anudAtta, svarita uparAMta badhA ja guNone AvarI zakAya te mATe vArtikamAM guga zabdanuM grahaNa karavAM jarUrI che, jethI anunAsika guNanuM paNa grahaNa thAya. pariNAme anunAsika guNathI viziSTa a nuM paNa grahaNa thaI zakaze. 205 For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhedakA gunnaaH| kathaM punarjAyate bhedakA guNA iti| evaM hi dRzyate loke| eko'yamAtmodakaM nAma tasya guNabhedAdanyatvaM bhvti| anyadidaM shiitmnydidmussnnmiti| nanu ca bho abhedakA api guNA dRshynte| tdythaa| devadatto muNDyapi jaTyapi zikhyapi svAmAkhyAM na jhaati| tathA bAlo yuvA vRddhaH vatso damyo balIvarda iti // ubhayamidaM guNeSUktaM bhedakA abhedakA iti| kiM punaratra nyaayym| abhedakA guNA ityeva nyaayym| kuta ett| ydymsthiddhiskthykssnnaamnddudaattH| ityudAttagrahaNaM kroti| yadi bhedakA guNAH syurudaattmevoccaaryet| yadi tarbabhedakA guNA anudAttAderantodAttAcca yaducyate tatsvaritAdeH svaritAntAcca praapnoti| naiSa dossH| AzrIyamANo guNo bhedako bhvti| tdythaa| shuklmaalbhet| kRssnnmaalbhet| tatra yaH zakla Alabdhavye kRSNamAlabhate na hi tena yathoktaM kRtaM bhvti| asaMdehArthastarhi tkaarH| aijityucyamAne guNo temane bhinna banAve che. have guNo bhedaka che te kevI rIte jANI zakAya? kAraNa ke loka mAM te pramANe jovAmAM Ave che. A jaLa nAmanuM eka ja davya che te tenA guNanA bhedane kAraNe bhinna bane che 'A zItala (jaLa) juduM che, A uSNa(jaLa) juduM che " ema (kahevAya che, paraMtu ame kahIe chIe ke guNo bhedaka na hoya tema paNa jovAmAM Ave che.? jema ke devadatta nAmano mANasa, teNe muMDana karAvyuM hoya, ke te jaTAdhArI hoya ke laTiyAMvALo hoya to paNa tenuM devadatta e nAma nathI jatuM. te ja rIte to vyakti bAlyAvasthAmAM, yuvAvasthAmAM ane vRddhAvasthAmAM hoya tyAre anukrame vAchaDo, damya (paLoTavAlAyaka) ane baLada tarIke oLakhAya che). guNone vize abhedaka che tema ja bhedaka nathI' ema banne vAta kahI, paraMtu temAM yogya zuM che? 'guNo bhedaka nathI,' ema kahevuM ja yogya che. e kevI rIte ? kAraNa ke (sUtrakAra) savazyAmanaduddAtta mAM udAttanuM grahaNa kare che. jo guNo bhedaka hoya to te (udAtta)nuM ja uccAraNa karata. jo guNa bhedaka na hoya to pachI jenA AdimAM anudAtta heya ane anne udAtta hoya tevA zabdane anulakSIne je kArya kahevAmAM Ave che te kArya jenA AraMbhamAM svarita hoya tevA zabdone tathA jenA anta svarita hoya tevA zabdone paNa lAgu paDaze. teno vAMdho nathI. jeno Azraya levAmAM Avyo hoya che tevo (udAttAdi guNa (svaramAM) pheraphAra lAve che, jemake rA&mAmetA malTimetA ahIM zvetane mAravAnuM hoya tyAre je kRSNane mAre teNe kahyA pramANe karyuM na kahevAya . to pachI ta-kAra saMdeha dUra karavA mATe che. ema kahevAmAM 1 bhASyamAM je mAtmA zabda prayojayo che te davyavAcI che. davya tarIke jaLa eka padArtha hovA chatAM judAM judAM pAtromAMnuM jaLa uSNa, zIta vagere bhinna guNonA saMbaMdhane pariNAme vyavahAramAM bhinna gaNAya che. tethI samajAya che ke guNo bhedaka che. 52 vividha svarUpe hovA chatAM devadatta e vyakti to devadatta tarIke ja oLakhAya che ane vAchaDo hoya, damya hoya ke baLada hoya paNa te baLada e nAme ja oLakhAya che. e dRSTAnta guNo bhedaka nathI tenA pramANa rUpe ApyuM che. tapAstAsthA e sUtramAM tapura e (taH paraH mAt sa ema) bahuvrIhi mAnIne ane guNo bhedaka che ema svIkArIne ekadezIe kahyuM ke guNane kAraNe bhinna hoya tevA savarNonuM grahaNa thai zake te mATe vRdirAdriA mAM mAkArane tAra karyo che. tethI siddhAntI guNo bhedaka nathIe potAno mata raju kare che. 5 bhASyamAM muLapu e viSaya saptamI che tethI guNone vize ke guNonI bAbatamAM ema artha thaze. 'banne vAta kahI" e zabdo lokavyavahArane uddezIne che, kAraNa ke vedamAM zabdonA svaro nizcita hoya che, jema ke baaconA mata pramANe manamAM aizvarya (udAtta vagere traNe svaro) che paNa bAhmaNamAM ekazruti che. taittirIyonA mate matra ane bAhmaNa bannemAM gaisvarya che. TUMkamAM vedAdimAM guNa (svara) bhedaka ja hoya che, paraMtu lokavyavahAramAM guNa bhedaka tema ja abhedaka banne hoya che. jema ke vAchaDo, damya (jene paLoTavAno zreya te), baLada vagere prANI pada nI dRSTie eka tarIke ja oLakhAya che tethI abheda thayo paNa tene kharIdavAno ke vecavAno hoya to vAchaDAnI kimata ochI, damyanI tethI vadhAre ane baLadanI tethI paNa vadhAre ema vaya rUpI guNane kAraNe temAM bheda thAya che. ahIM bhAgamAM tatra zabda che temAM saptamInA arthamAM lAgelo trar pratyaya nirdhAraNa sUcavato nathI paNa AdhAra sUcave che. tethI tatra eTale guNa bhedaka che ane guNa abhedaka che e be matamAM (thI kayo mata vyAjabI che,' ema artha na karatAM, tatra eTale 'temAM (=vyAkaraNa) zAstramAM" ema karavAno che. te udAttAdi guNarahitanuM uccAraNa thai zakatuM nathI, kAraNa ke udAtta vagere guNa uccAraNamAM anivArya rIte rahelA che tema chatAM udAtta, anudAtta vagere zabdonuM sUtramAM spaSTa grahaNa na karavAmAM AvyuM hoya to tenuM sUcana mAtra udAtta uccAraNathI thatuM nathI tethI ja sUtrakAre zipi0 mAM mana nuM mAtra udAtta uccAraNa na karatAM sUtramAM kAtta zabdanuM spaSTa grahaNa karyuM che. che te ja rIte anudAttAdine anulakSIne kaheluM kArya (jema ke mam rUpI kArya) udAttAdine ane antAdAttane anulakSIne kaheluM kArya (jema ke in rUpI) antAnudAttane lAgu paDavAno prasaMga Avaze, arthAt anudAttAdine lagatuM kArya tene ja nahIM paNa svaritAdi tema ja udAttAdi lAgu paDe ane antAdAttane lagatuM kArya anne svarita hoya tene tema ja antAnudAttane lAgu paDavAno prasaMga Avaze tethI avyavasthA thaze. 56 bhASyamAM mAtrImALaH punaH ema che. je guNanuM kAryanI dRSTie sUtramAM upAdAna karavAmAM AvyuM hoya te mAchImA kahevAya. A upAdAna be rIte thai zakeH 1) svazabda dvArA arthAt udAtta vagere zabdanuM sUtramAM sAkSAt grahaNa karIne athavA to 2) nipAtana dvArA. 106 For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdehaH syAtkimimAvaicAvevAhosvidAkAro'pyatra nirdizyata iti| saMdehamAtrametadbhavati sarvasaMdeheSu cedamupatiSThate vyAkhyAnato vizeSapratipattirna sNdehaadlkssnnmiti| trayANAM grahaNamiti vyaakhyaasyaamH| anyatrApi hyayamevajAtIyakeSu saMdeheSu na kacidyannaM kroti| tdythaa| auto'mzasoH iti // idaM tarhi pryojnm| AntaryatastrimAtracaturmAtrANAM sthAninAM trimAtracaturmAtrA AdezA mA bhuuvnniti| khaTvA indraH khttvendrH| khaTvA udakaM khttvodkm| khaTvA ISA khttvessaa| khaTvA UDhA khttvoddhaa| khaTvA elakA khttdailkaa| khaTvA odanaH khttvaudnH| khaTvA aitikAyanaH khttvaitikaaynH| khaTvA aupagavaH khttvaupgvH| atha kriyamANe'pi takAre kasmAdeva trimAtracaturmAtrANAM sthAninA trimAtracaturmAtrA AdezA na bhvnti| taparastatkAlasyeti niymaat| nanu taH paro yasmAtso'yaM tprH| netyaah| tAdapi prstprH| yadi tAdapi parastapara Rdorap itIhaiva syAt yavaH stvH| lavaH pava ityatra na syaat| Ave tyAre (pratyAhAramAMnA che ane zrI e be vaNoM ja che ke pachI mA- kArano paNa ahIM nirdeza che?" ema saMdeha thAya." A to kevaLa saMdeha che ane "vyAkhyAnaduvArA vizeSa (artha)no bodha thAya che paraMtu saMdehane kAraNe zAstra nirarthaka banatuM nathI," e nyAya sarva prakAranA saMdeha prasaMge upasthita thAya che. traNenuM grahaNa thAya che, ema ame vyAkhyAna karavAnA chIe, kAraNa ke bIjA sthaLoe paNa (sUtrakAra) A jAtanA saMdeha tyAre (tene dUra karavAno prayatna karatA nathI. jema ke gautoDazo * to pachI traNa mAtrAvALA ane cAra mAtrAvALA sthAnIone badale antaratama hovAthI traNa mAtrAvALA ane cAra mAtrAvALA Adezo na thAya e prayojana che. jema ke vartI - vajUdA thavA 39-valam | khaTvA ISA khttvessaa| khaTvA UDhA- khttvoddhaa| khaTvA elakA- khttdailkaa| khaTvA odanaH - khttvaudnH| khaTvA aitikAyanaH- khttvaitikaaynH| khaTvA mIpa|va - vaTvIpa | have ta-kAra pAchaLa mUkavA chatAM traNa mAtrA ane cAra mAtrAvALA sthAnIonA traNa mAtrA ane cAra mAtrAvALA Adezo kema nathI thatA? tapa2staWiA e niyamane kAraNe (traNamAtrA ane cAramAtrAvALA Adezo na thAya). ame kahIe chIe ke tuM jenI pAchaLa Ave te tapa2. to (bhAgakAro kahe che ke tUnI pachI je Ave te paNa tAra tUnI pachI AvanAra paNa tapa ema artha karavAmAM Ave to paNa tro pramANe A yuvaka, stava mAM cha ja (mad pratyaya lAgaze, havA, pavaH mAM nahIM lAge. naiSa tkaarH| kastarhi / dkaarH| kiM dakAre pryojnm| atha kiM tkaare| yadyasaMdehArthastakAro dkaaro'pi| atha mukhasukhArthastakAro dkaaro'pi|| 57 jo mA ne tapura na karyo hoya to sUtra vRddhijU ema thAta, kAraNa ke vRddhiH A hendra mAM vadinA pramANe mA hendra no ja che thAta. tethI mA-kAranuM sUtramAM grahaNa karyuM che ke nathI karyuM te bAbatamAM saMdeha ja thAta. te saMdehanA nirAsa mATe ta-kAranuM grahaNa karyuM che. bIjI rIte kahIe to vRddhi saMjJA (mA, che ane stra e traNa varSanI thAya che ke pachI te aiau e) be varNanI thAya che e prakArano saMdeha thAya che tema ekadezInI dalIla che. paraMtu cAlyAnato viroSapratipatti e paribhASA ahIM lAgu paDaze tethI saMdehano nirAsa A rIte bhAgakAra kare cheH ceDavRddhamAvatInAma thI praca zabdanI pUrve AvatuM vRH pUrvapada AThudAtta thAya che. jo mA-kArano vRddhi sUtramAM samAveza na hoya to mArA zabda vRddha na gaNAta, avRddha gaNAta, tethI mAtrAcaH jevA samAsamAM mAtra e pUrvapada A pratyeDavRddha pramANe ja AdyadAtta thaze. tethI mAjAvInAgyA e sUtra karavAnI jarUra na raheta. paraMtu sUtrakAre e sUtra kyuM che tethI cokakasa samajI zakAya che ke mAtra zabdane sUtrakAre vRddha gaNyo che ane te uparathI e paNa samajAya che ke vRddhisUtramAM mA-kArano prazleSa che. 58 A sUtramAM mA moto ema samajavAnuM che. ahIM mA- kArano prazleSa sUcavavA mATe sUtrakAre tene tAra karIne mUkyo nathI, eTale ke mArotoDANoema sUtra banAvyuM nathI chatAM vyAkhyAnane AdhAre samajAya che ke e sUtramAM zrI nuM grahaNa nathI karyuM paNa mA ane mo nuM grahaNa karyuM che. cha varla phrenDaH | RvavA kam vagere udAharaNomAM mAkunaH pramANe ekAdeza thAya tyAM sthAnI mA athavA mA 3 nI traNa mAtra thAya che tethI Adeza paNa traNa mAtrAvALo thavAno prasaMga Ave, te ja rIte vartI II ravavA monaH vagere udAharaNomAM sthAnI mA ane i, athavA mA ane mo nI kula cAra mAtra thAya che tyAM vRdiviA pramANe mUkavAmAM Avato vRddhi ekAdeza paNa cAra mAtrAvALo thavAno prasaMga Ave che. tema na thAya, eTale ke guNa rUpI ekAdeza (B) ane vRddhi rUpI ekAdeza (vebe mAtrAvALA ja thAya te mATe vaddhi ane guNa sUtromAM tapa2 karaNa karyuM che. A rIte vRddhisUtramAM unne mATe tatpara karaNa karyuM che ema phalita thAya che. tAt para tapaDA ema paMcamI samAsa levAmAM Ave to Dhora| sUtramAM (zat zoH ema che tethI) moH (3nuM paMcamI ekavacana) - nI pachI AvyuM hovAthI te paNa tapa2 thaze. tethI jayAM hasva 3 anne heya tevA yu, tu vagere dhAtuone mad lAgIne yuvaka, stavaH jevAM rUpo siddha thaze, paraMtu TU, pU vagere dIrgha ka-kArAnta dhAtuone mad lAgaze nahIM, tethI sTava , pavaH jevAM rUpo siddha na thavAno prasaMga Avaze. 107 For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2o guNavaTTI / zAra iggrahaNaM kimrthm| iggrahaNamAtsaMdhyakSaravyaJjananivRttyartham // 1 // iggrahaNaM kriyate AkAranivRttyartha saMdhyakSaranivRttyartha vyaJjananivRttyartha ca / AkAranivRttyartha taavt| yAtA vaataa| AkArasya guNaH praapnoti| A te kAra nathI to pachI zuM che?8 kAra che. huM kAra mUkavAnuM zuM prayojana ? to pachI (ame pUchIe chIe ke, te kAra mUkavAnuM zuM prayojana che ?? jo ta kAra saMdeha dUra karavA mATe hoya to huM kAra paNa te mATe che. (uccAraNamAM) mukhane saraLatA rahe te mATe te kAra hoya to kAra paNa te mATe che. guNa ane vRddhi ru (pratyAhAramAMnA vaNa) nAM thAya che 1/13 (A sUtramAM) jUnuM grahaNa zA mATe karyuM che ? jUnuM rahaNa mA-kAra, sadhyakSaro ane vyaMjananI nivRtti mATe karyuM che) II II (sUtramAM) phunna che te mA-kAranI nivRtti mATe, sadhyakSara (hemo ane zra) nI nivRtti mATe ane vyaMjananI nivRtti mATe mUkavAmAM Avyo che. temAM mA-kAranI nivRtti mATe (nAM udAharaNa) thAtAM vAtA. ahIM mA-kArano guNa thavA jAya che 61 upara darzAvelI viSamatAno nirAsa karatAM siddhAntI A pramANe kahe che. naiva tA: vartAhaiiM DhaR: di tAre pronanam atha ji to yadyasaMdehArthastakAro dkaaro'pi| atha mukhasukhArthastakAro dkaaro'pi|| 62 tApa para 2: e artha na svIkAranArano A prazna che. ahIM prazna e che ke vRddhisUtramAM mA-kArane mATe ta-kAra mUkyo hoya to te banne ekArthaka (eka arthayata) thavAthI temanI vacce zeSazeSibhAva saMbaMdha thaze tethI mAt e pada thaze ane tethI padAnta TU no thaze, paraMtu sUtramAM te-kAra tenI pachI AvatA jhU mATe mUkavAmAM Avyo hoya to teno mA-kAra sAthe koi prakArano saMbaMdha raheto nathI, kAraNa ke mAtra AdhAra-Adheya hovAthI temanI vacce zeSazeSibhAva na hoI zake. jema rAjAnA zaNagAra mATenuM kaMku hamezAM UMTanI upara rahetuM hovA chatAM te kaMku UMTa mATe che tema na kahevAya (tasvaina hi roSatve nATayAzrayamAvataH rAnArthopa inityapuSTro vati mam II), tema ta-kAra mA-kAranI joDe hovA chatAM temanI vacce zeSazeSi -bhAva na hovAthI mAt e pada nahIM thAya tethI tuno na thai zake ane tyAM Tu-kAra che ema paNa na kahI zakAya. paraMtu vAstavika rIte vRddhisUtramAMno ta-kAra r mATe mUkavAmAM Avyo hovA chatAM sain e pada nathI. pUrve rahela kA-kArane gauNa rIte upakAraka hovA chatAM lAilAje teno mA-kAra sAthe saMbaMdha svIkAravo paDaze, kAraNa ke ta-kAra hoya to ja mA-kArano spaSTa bodha thai zake che. Ama ta-kAra yukta hoya to ja mA- kAranuM asaMdigdha rIte pratipAdana thaI zake che tethI te-kAra mA-kAra mATe che tema paNa kahI zakAya (eTale ke ta-kAra mA-kArane paNa upakAraka che tethI temanI vacce zeSazeSi -bhAva thaze), tethI mane pada gaNI zakAya ane to ja vRddhiH mAt jU' ema bhAkhyakAre je padavibhAga karyo tenI saMgati thai zakaze. 69 mA-kAra, (5, 7, go ane grI e) saMdhyakSaro tema ja vyaMjanonAM guNa ke vRddhi thatAM nathI tema sUtrakAre jJApako dvArA sUcavyuM che tethI phuvarNonAM ja guNa ke vRddhi thAya che tema phalita thayuM. chatAM sUtrakAre prastuta sUtramAM phula nuM grahaNa karyuM che tenuM prayojana jANavA mATe A prazna karavAmAM Avyo che. basUtramAM ru nuM grahaNa karavAthI mA-kAra vagerenI nivRtti karavA mATe eTale ke temane guNa ke vRddhinA sthAnI thatA aTakAvA mATe che. tethI samajAya che ke mA-kAra vagerene sthAne guNa ke vRddhi rUpa AdezathatA nathI. 65 aMgane ane AvelA mA-kAranI sivivRddhiH paramaipu pramANe thatI vRddhi nahIM thAya, kAraNa ke mA-kArAnta dhAtuomAM yamaramanamato kyA pramANe thatA sajU ane phUd dArA teno bAdha thAya che. Avo tiA vagere pramANe jyAM vRddhi thavAno saMbhava che tyAM paNa vaddhi thAya ke na thAya to tethI koI phera paDato nathI tethI bhAgakAre jayAM sArvadhAtuvardhadhAtuyoH pramANe mA-kArano guNa thavAno prasaMga che te vAtA vAtA vagere udAharaNa ApyAM che. anyanAM guNa-vRddhino prasaMga Avato nathI, kAraNa ke mato kopaHA pramANe thato lopa pUrvavipratiSedha dvArA thopaviyarAnu vagere vArtikathI thatA guNa-vRddhino bAdha kare che. jema ke nirSitA zIrSatA vadhIta vageremAM anya 3 no saMbhava nathI. 108 For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iggrahaNAnna bhvti| sNdhykssrnivRttyrthm| glAyati mlaayti| saMdhyakSarasya guNaH praapnoti| iggrahaNAnna bhavati // vynyjnnivRttyrthm| umbhitA umbhitum umbhitvym| vyaJjanasya guNaH praapnoti| iggrahaNAnna bhavati // AkAranivRttyarthena taavnnaarthH| AcAryapravRttirjJApayati nAkArasya guNo bhavatIti yadayamAto'nupasarge kH| iti kakAramanubandhaM kroti| kathaM kRtvA jnyaapkm| kitkaraNa etatprayojanaM kitItyAkAralopo yathA syaat| yadi cAkArasya guNaH syAtkitkaraNamanarthaka syaat| guNe kate dvayorakArayoH pararUpeNa siddha rUpaM syAt godaH kambalada iti / pazyatitvAcAryoM nAkArasya guNo bhavatIti tataH kakAramanubandha karoti // saMdhyakSaranivRttyarthenApi naarthH| upadezasAmarthyAtsaMdhyakSarasya guNo na bhaviSyati // vyaJjananivRttyarthenApi naarthH| AcAryapravRttipiyati na vyaJjanasya guNo bhavatIti yadayaM janerDaH shaasti| kathaM kRtvA jnyaapkm| DitkaraNa etatprayojanaM DitIti Tilopo yathA syaat| yadi vyaJjanasya guNaH syADDitkaraNamanarthakaM syAt / guNe kRte trayANAmakArANAM pararUpeNa siddhaM rUpaM syAt upasarajaH manduraja iti| paNa (sUtramAM) ru mUkyo che tethI guNa thato nathI. sadhyakSara (je mo ane ge) nI nivRtti mATe (nAM udAharaNa) ati , RAti. ahIM , sai nA) adhyakSa %) no guNa thavA jAya che paNa sUtramAM krU mUkyo che tethI guNa thato nathI. vyaMjananI nivRtti mATe (nAM udAharaNa) mitA ja mi -tun matavyam . ahIM vyaMjanano guNa thavA jAya che paNa sUtramAM 66 mUkyo che tethI thato nathI. mA-kArano guNa thato aTakAvavA mATe ru nuM sUtramAM grahaNa karavAno to koI artha nathI. AcAryano vyavahAra sUcave che ke mA no guNa thato nathI, kAraNa ke bAtoDanupa : mAM jU ne anubaMdha tarIke mUkyo che. te kevI rIte jJApaka che? vit pratyaya pAchaLa AvatAM mA no lopa thai zake. paNa jo mA no guNa thato hoya to ( pratyayane) vit karyo che te nirarthaka thAta, kAraNa ke guNa karavAmAM Ave to be mU-kAranuM (mato gune pramANe) para rUpa (arthAt ma) thAya ane noH svaH e siddha thAta, paraMtu AcArya jANe che ke mA no guNa thato nathI tethI temaNe ne anubaMdha tarIke mUkyo che. saMdhyakSarano guNa thato aTakAvavA mATe paNa (sUtramAM nuM grahaNa karavAno) koI artha nathI, kAraNa ke ( vagere dhAtumAM sUtrakAre saMdhyakSaranuM uccAraNa karyuM che" tene pratApe jANI zakAya che ke saMdhyakSarano guNa thato nathI. vyaMjanano guNa thato aTakAvavA mATe paNa sUtramAM ru grahaNa karavAno koI artha nathI. AcAryanI pravRtti sUcave che ke vyaMjanano guNa thato nathI, kAraNa ke temaNe (saptabbo baneruM mAM) nan dhAtune 3 pratyaya lAge che, ema kahyuM che. te kevI rIte jJApaka che? hin ravAnuM prayojana e che ke tethI huM anubaMdhavALo (hita) pratyaya para thatAM Te: pramANe di lopa thai zake. jo vyaMjanano guNa thato hoya to (Dha pratyaya) ne hit ryo che te nirarthaka banaze, 70 kAraNa ke guNa karavAmAM Ave to traNe e kAranuM pararU5 thavAthI uparanA majuranaH jevAM rUpo siddha thai zake 66 ahIM che ane ghano prayatna samAna che, tema ja bannenI mAtrA paNa be che tethI tene sthAne guNa thavAno prasaMga Avaze, paraMtu sUtramAM ru nuM grahaNa karyuM che tethI teno guNa nahIM thAya. pariNAme ti jevuM aniSTa rUpa thavAno prasaMga nahIM Ave. 67 jo vyaMjanano paNa guNa thato hoya to mitA vageremAM ma-kAra oSThasthAnIya levAthI tene sthAne mo-kAra guNa thaine 3mavitA ema aniSTa rUpa thavAno prasaMga Avaze. Ama to vyaMjanane sthAne eka mAtrAvALo Adeza thAya te ucita che paNa sthAnane kAraNe thatuM Antarya vadhu prabaLa hovAthI mo ja ucita che paNa sUtramAM jU nuM grahaNa karyuM che tethI vyaMjanano guNa thavAno koi prasaMga nathI. 68 e sUtra pramANe vit pratyaya pUrve mA-kArAnta aMganA mA no lopa thAya che. tethI jo rAti uparathI mAtoDanupa : pramANe upapada samAsa karatAM TrA dhAtunA mA-kArano ti pratyaya pUrve lopa thaine noH rUpa thAya che paNa jo mAM no guNa na thato hoya to godrA - -no thai zake, kAraNa ke mato pramANe pararUpa ekAdeza thavAthI ISTa rUpa siddha thAya che, paraMtu sUtrakAra jANe che ke mA no guNa thato nathI tethI temaNe mAtoDanuv0 sUtramAM varkAra lagADIne pratyayanuM vidhAna karyuM che jethI manAto kopa rUTi jA pramANe mA-kArano lopa thaI zake. jo guNa thato hota. to ti karyo che te nirarthaka thAta ane sUtrakAra H na kahetAM meM ema kaheta. 69 kAraNa ke huM jevA adhyakSarano guNa thato hota to dhAtupAThamAM OM ema che-kArAnta pATha karavAnuM koi prayojana na rahetA ane tethI sUtrakAre ske ema i-kArAnta pATha karyo hota, kAraNa ke tethI prakriyAmAM lAghava thAta. jo ke za.ko.(bhA.1, pR.78) pramANe mAtrA lAghava arthAt prayatnanuM lAghava na thAya, chatAM pA.zi. pramANe prakriyA lAghava jarUra thAya, kAraNa ke prakvarNo karatAM hendra varNono prayatna vadhu vivata hoya che (myovivRtAve takhyAmaiyo tathaiva c|) 70 sakhyAM ganerTa pramANe saptamatta upapada hoya tyAre nana dhAtune lAge che, jema ke 35re nAtaH uparanA manthala nAtiH mansunaHA ahIM pratyayane hitu karyo che tethI ja nA di no lopa thAya che. jo vyaMjanano guNa thato hota to nan ma e sthitimAM nU no guNa thatAM --nama ma ema thaze 206 For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazyati tvAcAryoM na vyaJjanasya guNo bhavatIti tato janerDa zAsti / naitAni santi jnyaapkaani| yattAvaducyate kitkaraNaM jJApakamAkArasya guNo na bhavatItyutta -raarthmettsyaat| tundazokayoH parimRjApanudoH iti| yattarhi gApoSTak / ityananyArtha kakAramanubandhaM karoti // yadapyucyata upadezasAmarthyAtsaMdhyakSarasya guNo na bhavatIti yadi yadyasaMdhyakSarasya prApnoti tattadupadezasAmarthyAdbAdhyata AyAdayo'pi tarhi na prApnuvanti / naiSa dossH| yaM vidhi pratyupadezo'narthakaH sa vidhirbAdhyate yasya tu vidhenimittameva nAsau baadhyte| guNaM ca pratyupadezo'narthaka AyAdInAM punarnimittameva // yadapyucyate janerDavacanaM jJApakaM na vyaJjanasya guNo bhavatIti siddhe vidhirAbhyamANo jJApakArtho bhavati na ca janerguNena sidhyati / kuto hyetajjanerguNa ucyamAno'kAro bhavati paraMtu, AcArya jANe che ke vyaMjanano guNa nathI thato tethI temaNe nan dhAtune pratyaya lAge che tema kahyuM che. A badhAM jJApano nathI. pahelAM je kahevAmAM AvyuM ke (bAtoDanupasa : mAM) pratyayane vit karyo che tethI mA no guNa nathI thato tenuM sUcana thAya che, paraMtu e to pAchaLa AvatA tundarAyo parimanAthanu sUtra"mATe karyo che. to pachI poSTamAM jUne anubaMdha kare che te to bIjA koI hetu mATe nathI paNa mA no lopa thai zake te mATe ja che). vaLI je kahyuM ke sai vagerenuM che e saMdhyakSarayukta uccAraNa karyuM che tenA pratApe saMdhyAkSarano guNa thato nathI. paNa jo ema hoya to saMdhyakSarane je je kArya prApta thAya te sarvano uccAraNa(upara) ne pratApe ja bAdha thaze, tethI loDa vAcavA pramANe) mAm vagere paNa nahIM thAya. e doSa nahIM Ave. je vidhi karavAthI teNe vagereno upadeza nirarthaka bane teno upadeza dvArA bAdha thAya che paraMtu upadeza je vidhinuM nimitta hoya teno bAdha upadeza dvArA thato nathI. jo guNa karavAmAM Ave to e saMdhyakSarayukta) upadeza nirarthaka bane, paraMtu mAm vagerenuM to (saMdhyakSara) nimitta che (tethI upadeza dvArA mAn Adezano bAdha na thai zake). vaLI je kahyuM ke nan dhAtune 3 pratyaya kahyo che te vyaMjanano guNa nathI thato tenuM jJApaka che. paraMtu koi kArya anya rIte siddha thayuM hoya chatAM tene lagatI vidhi karavAmAM Ave to tevo (binajarUrI) vidhi jJApaka thai zake che jayAre (ahIM to) nana (nAna ) no guNa karavAthI iSTa siddhi thatI nathI. vaLI jayAre gat (nAna) no guNa kahevAmAM Ave tyAre te naM-kAra ja thAya, ane traNe a-kArane sthAne pararUpa ekAdeza thatAM (eTale ke 3pasaranaH e rU5) siddha thaze. tethI saMkhyA ganerDa mAM mU-kArane hitu na karatAM saMkhyA aneraDA ema sUtra karyuM hota to cAlI zakata, paraMtu teo jANe che ke vyaMjanano guNa thato nathI tethI temaNe e-kArane hita karyo che. " A sUtra pramANe tundra ane rAva karma anukrame parimun ane sapanun dhAtuonAM upapada hoya tyAre te dhAtuone pratyaya lAge che. ahIM ramUna mAM munegRddhiA pramANe vRddhi thavAno ane mAnad mAM puntipUrva pramANe laghu upadhAno guNa thavAno prasaMga Ave che, paraMtu mAtoDanupasa : mAMthI anuvRtta thaelo ja e pratyaya vit che tethI vikati nA pramANe guNa-vRddhino niSedha thavAthI tundraparimunaH ane rovAnu jevAM iSTa rUpo siddha thAya che. jo te pratyayane zit na karyo hoya to tundraparimArga ane rovAnoH jevAM aniSTa rUpo thavAno prasaMga Avata. Ama guNa ane vRddhino niSedha karavA mATe vidU karyo hovAthI, niSedha ma-kArano guNa nathI thato teno jJApaka nathI.. ? e sUtramAM 8 pratyayane zita karyo che. ahIM mA-kArano lopa thAya te hetuthI pratyayane vin karyA che te sivAya tenuM anya koi prayojana nathI tethI te dvArA jJApana thAya che ke mA-kArano guNa nathI thato. ?? tethI sai rApU ti e sthitimAM proDa vAyAvaHA pramANe teno mAm na thatAM sthAti rUpa siddha thaI zakaze nahIM. * guNa thato hoya to sai ema che-kAra yukta upadeza karyo che te nirarthaka gaNAta, kAraNa ke che ema pATha hoya to prakiyA lAghava thAya paraMtu voDacavAyAvara pramANe thatA mAm nI dRSTie e dhAtupATha nirarthaka nathI, kAraNa ke -kAra mAnuM nimitta che. Ama OM ema sadhyakSarayukta dhAtuno upadeza karyo che tenA baLe jJApana thAya che ke sadhyakSarano guNa thato nathI.dhAtupAThamAM OM ne badale pAm pATha karavI paNa zakya nathI, kAraNa ke to pachI tva) sTAsto na jevAM rUpo siddha nahIM thai zake. OM ema che-kArAnta pAThathI mAtra pramANe praznanta dhAtuonuM mAtra thAya che teno bAdha thaze ema zaMkA thaI zake, kAraNa ke huM-kAra ja mAtra nuM nimitta nathI je pATha hoya to paNa mAtra thaze ja tethI che-kAra yukta pATha jema guNano abhAva sUcave che tema mAtva no paNa abhAva sUcave, paraMtu A prakAranI zaMkAno nirAsa karatAM sUtrakAre na dhyAghAmUrNimAm e sUtramAM ge dhAtune mAtra yukta arthAt dhyA tarIke uccArIne jJApana karyuM che ke-kAra yukta dhAtupATha guNano bAdha kare che, paraMtu mAtra no bAdha karato nathI. 110 For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na punarekAro vA syAdokAro veti| Antaryato'rdhamAtrikasya vyaJjanasya mAtriko'kAro bhvissyti| evamapyanunAsikaH praapnoti| pararUpeNa zuddho bhaviSyati / evaM tarhi gamerapyaya Do vktvyH| gamezca guNa ucyamAna Antaryata okAro prApnoti / tasmAdiggrahaNaM krtvym|| yadIggrahaNaM kriyate dyauH panthAH saH imamityete'pIkaH praapnuvnti| saMjJayA vidhAne niyamaH // 2 // saMjJayA ye vidhIyante teSu niymH| kiM vktvymett| na hi / kathamanucyamAnaM gNsyte| vRddhiguNagrahaNasAmarthyAt / kathaM punarantareNa guNavRddhigrahaNamiko guNavRddhI syAtAm / prakRtaM gunnvRddhigrhnnmnuvrtte| kva prkRtm| vRddhirAdaijadeGguNa iti / yadi tadanuvartate'deDaguNavRddhizcetyadeGA vRddhisaMjJApi praapnoti| saMbandhama paNa Na ke mo na thAya te kevI rIte ? sauthI nikaTano hovAthI ardhamAtrAvALA vyaMjana () no eka mAtrAvALo ma-kAra thaze.ema hoya to paNa anunAsika H-kAra thaze. to paNa (mato gune pramANe) pararUpa thavAthI zuddha (-kAra) thaze (anunAsika nahIM thAya). ema hoya to (ardhvare daro mAM 3 nI anuvRtti thAya che tethI) am dhAtune paNa 3 pratyaya lAge che ema kahevuM joie,16 ane m nA n no guNa thAya che ema kahevAmAM Ave to sthAnagata nikaTatAne kAraNe (m ne sthAne) mo thaze.(Ama hitu karavAthI jJApana thatuM nathI) mATe jU nuM gahaNa karavuM paDaze. jo phun nuM A sUtramAM grahaNa karavAmAM Ave to vaiH (mAM diva gItA pramANe thato au Adeza gUno na thatAM ru (arthAt ) no thaze.panyAH (mAM thimaNyamukAmAtA pramANe -kAra Adeza no na thatAM ja (arthAt ru) no thaze. saH (mAM caDhInAmaH pramANe jema-kAra Adeza thAya che te thaze ja nahIM). rumam (mAM svADhiInAma pramANe je Adeza thAya che te sno na thatAM ja (arthAt ) no thaze saMjJA sAthe vidhAna (karavAmAM AvyuM) hoya tyAre niyama (lAgu paDe che) || 2 || (sUtramAM) saMjJA uccArIne (guNa ke vRddhinuM) vidhAna hoya temane vize niyama (karavAmAM AvI che. to zuM e kahevuM paDaze ? nA re. to pachI kahyA vinA kevI rIte samajAze ? (sUtramAM) guNa ane vRddhi (e zabdo) mUkavAmAM AvyA hoya tene adhAre. paraMtu sUtramAM guNa ane vRddhi e be padonuM grahaNa karyA vinA jU nAM guNa ane vRddhi kevI rIte thAya ? (pUrva sUtramAM jeno) prastAva karavAmAM Avyo che te guNa ane vRddhinI A sUtramAM anuvRtti thAya che. kyAM prastAva karavAmAM Avyo che? vRdiraddhiA ane mArA e sUtromAM. jo tenI anuvatti thatI hoya to pachI zAkhA | e guNa saMjJA sUtramAM vRddhi padanI anuvRtti thavAthI o nI (guNa saMjJA thAya che tema) vRddha saMjJA paNa thaze .* (pUrva sUtramAMnA mari pada sAthe) saMbaMdhayukta (ddhi e 75 9 ane me nI babbe mAtrA che, e nI eka mAtrA che tethI A traNamAM ardhI mAtrAvALA vyaMjananI sauthI vadhu nikaMTa a-kAra che ane antaratama hovAthI te ja thaze ! ke mo nahIM thAya. 76 kAraNa ke huM pratyayane hitu karavAthI nA di no TeTA pramANe lopa thai zakaze. Ama dit karavAnuM khAsa prayojana hovAthI te vyartha nathI tethI hindu karyo che tethI vyaMjanano guNa nathI thato te bAbatanuM jJApana na thai zake. pariNAme vyaMjanane guNa ke vRddhino sthAnI thato aTakAvavA mATe sUtramAM jUnuM grahaNa karavuM paDaze. 7 ahIM saMjJA eTale guNa ane vRddhi ane niyama eTale paribhASA rUpa TU vagere prastuta sUtra. vRddhiA ane mArA e sUtromAMthI guNa tema ja vRddhi zabdanI anuvRtti thAya che chatAM prastuta sUtramAM guNavRddhI e samAsa dvArA guNa ane vRddhinuM je pharIthI grahaNa karyuM che te pUrvasUtromAMnA guNa ane vRddhino artha sUcave che. tethI sUtrano artha Ama thazeH "jayAre gukha ke vRddhi e saMjJAno nirdeza karIne guNa ke vRddhinuM vidhAna karavAmAM Ave tyAre e guNa ke vRddhi jUne sthAne thAya che. Ama jyAM niyama na hato tyAM niyama karavAmAM Ave che. paraMtu je sUtromAM guNa ke vRddhi zabdanuM grahaNa karyA vinA ke mai gaNanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tyAM te mA, mai ke , je phu varNa na hoya tenAM paNa thAya che, jema ke diva mAM driva maitA pramANe je kai thaze, pathana mAM thimaSNumukSAmatA pramANe je mA thaze ane meM mAM nAma pramANe je thaze te huM varNanAM na thatAM anukrame t, na ane m nAM thaze, kAraNa ke A sUtromAM vRddhi ke guNa e saMjJAnuM grahaNa karavAmAM AvyuM nathI tethI o mukhavRddhI e sUtra pramANeno niyama lAgu paDato nathI, (ahIM moDA e sUtra lAgu paDaze). ahIM saMjJA ema kahevuM nahIM paDe, kAraNa ke pUrva sUtromAMthI vRddhi ane gukha e saMjJAonI anuvRtti thAya che. 78 vRddhisUtramAM saMjJA ane saMjJIno saMbaMdha sUcavavAmAM Avyo che, tyAM vRddhi zabda sUtrakAre saMjJA tarIke prayojayo che tethI mAnaH sUtramAM tenI saMjJA tarIke ja anuvRtti thAya che, arthAt anuvRtta thaelo vRddhi zabda saMjJA darzAve che saMjJI ane darzAvato nathI. te kAraNe jagadvid no guNa saMjJA thavA 22 For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nuvrtissyte| vRddhiraadaic| adeDguNo vRddhiraadec| tata iko guNavRddhI iti| gunnvRddhigrhnnmnuvrtte| AdaijadegrahaNaM nivRttam // athavA maNDukagatayo' -dhikaaraaH| yathA maNDukA utplutyotplutya gacchanti tdvddhikaaraaH|| athavaikayogaH krissyte| vRddhiraadaijdeddgunnH| tata iko guNavRddhI iti| na caikayoge'nuvRttirbhavati // athavAnyavacanAJcakArAkaraNAtprakRtApavAdo vijJAyate yathotsargeNa prasaktasyApavAdo bAdhako bhvti| anyasyAH saMjJAyA vacanAJcakArasya cAnukarSaNArthasyAkaraNAtprakRtAyA vRddhisaMjJAyA guNasaMjJA bAdhikA bhaviSyati yathotsargeNa prasaktasyApavAdo bAdhako bhvti| athavA vakSyatyetat / anuvartante ca nAma vidhayo na cAnuvartanAdeva bhavanti / ki tarhi / yatnAdbhavantIti // pada) nI (guDA mAM) anuvRtti thaze, tethI vRdirani mALo hiradvA (ema be sUtro thaze)," tyArabAda je guNavatA (e sUtra temAM) punaH ane vadi zabdonI anuvRtti thAya che paNa temAMnAM) madvid ane at e padonI anuvRtti thatI aTakI jAya che. athavA adhikAra sUtra) deDakAM jevI gativALA hoya che. jema deDakA kUdI kUdIne jAya che tema adhikAro paNa (eka sUtramAM hoya tyAMthI kUdIne vacamAM AvatAM keTalAMka sUtro choDIne) pachInA sUtramAM anuvRtta 60 thAya che. athavA variddhinarAH | ema eka sUtra karavAmAM Avaze.pachI jo guNavadI e sUtra. ane eka ja sUtra thavAthI ( vadi padanI mAM) anuvRtti nathI thatI. athavA (jemAM) anyane vize kahevAmAM AvyuM hoya ane 2-kArane mUkyo na hoya tethI samajAya che ke jema sAmAnya niyama dvArA prastuta thatA (vidhAnano) apavAda bAdhaka che tema prastuta (saMjJA)no (guNa saMjJA) apavAda che, eTale ke (mAnA mAM guNa e) bIjI ja saMjJAnuM vidhAna karavAmAM AvyuM che ane pUrva sUtramAMthI uttara sUtramAM kheMcI lAvavA mATenA (anurvArthI) 2-kAranuM grahaNa nathI karyuM tethI apavAda sAmAnya niyama dvArA prastuta thaela vidhAnano bAdhaka thAya che tema gukha saMjJA ahI je prastuta che te vaDhi saMjJAnI bAdhaka banaze athavA (sUtrakAra) kaheze ke vidhionI anuvRtti thAya che jarUra paraMtu anuvartanane kAraNe ja te thatA nathI. to pachI zuM? prayatnane kAraNe thAya che. vize zaMkA nathI karavAmAM AvI. A vAtanA samarthanamAM nA. kahe che ke "mAjUinAmatte sanniverA bahArathI AvelAne pAchaLa mUkavAmAM Ave che e nyAye guNasUtramAM anuvRtta thaelo vRddhi zabda saMjJAvAcI guNa zabdanI pachI Avaze ane tenA sAnnidhyane kAraNe vRddhi zabda paNa saMjJAvAcI thaze, saMjJI (gA) no vAcaka nahIM thAya 19 guNasUtramAM anuvRttithI AveluM vRddhi pada mAdva padanI sAthe saMbaddha dazAmAM UtarI AvyuM che tethI vRddhi padano gar sAthe saMbaMdha nahIM thAya ane tethI ma nI vRddhi saMjJA thavAno prasaMga nahIM Ave. jevI rIte jaMgala pAra karavA icchatI vyakti vaNajhArano sAtha le che ane pAra karyA pachI tenAthI chUTI paDI jAya che tema movaijU thI saMbaddha vRddhi zabdanI guNasUtramAM anuvRtti thAya che paraMtu anuvRtti thai gayA pachI tenI sAthe teno saMbaMdha nathI raheto. Ama ahIM mana nI anuvRtti vRddhi zabdano huM sAthe saMbaMdha thato aTakAvavA mATe che. ahIM bhASyamAMnAM vRddhivinA mAnaH | vRzciA ) e prathama be satrono kama darzAve che, pachI je vRdirtiA che te mAdva thI saMbaddha vRddhi zabdanI guNasUtramAM thatI anuvRtti darzAve che. te pachI AvatA guNavaMtI e zabdo kamAnusAra AvatA trIjA sUtrane darzAve che. 80 svarita uccAraNa nathI karyuM tethI jema a nI nivRtti thAya che tema man nI paNa nivRtti thAya che. ahIM movaidina nivRtta... ema pATha keTalIka hastapratomAM maLI Ave che (u.) ahIM zaMkA thAya ke deDakAM to cetana hoya che tethI te eka sthaLethI kudIne anya sthaLe jai zake, paraMtu zabda acetana hoya che temAM A prakAranI gati zakya nathI. te zaMkA yogya nathI kAraNa ke vRddhi zabda phuvo guNavRtI sUtramAM AkAMkSAne kAraNe anuvRtta thAya che, paraMtu vRddhisUtramAM tenuM svarita uccAraNa kareluM nathI tethI roguNavRrI sUtramAM tenI upasthiti nathI thatI, kAraNa ke mad ne mAtra guNa saMjJAnI AkAMkSA che paraMtu vRddhi saMjJA vize te nirAkAMkSa che tethI guNasUtramAM anuvRtta thato hovA chatAM vRddhi zabda madda sAthe saMbaddha thato nathI. ka vimASA tibhAvomAmANukhya sUtramAM ti, mAva, umA, ma ane manu e zabdone 'e dhAnya jyAM utpanna thAya te kSetra' nA arthamAM sat pratyayanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. A sUtramAM dhAnyanAma nI anuvRtti thAya che tethI dhAnya hoya tene ja thatuM ane van e be pratyayo vikalpa lAgu paDI zake, paraMtu 7mA ane mana e be dhAnya nathI tethI temane van lAgI na zake, kAraNa ke dhAnyAno mane kSetre vinA ema dhAnyane anulakSIne ja vagU nuM vidhAna karyuM che. A zaMkAno uttara A rIte Apyo che. vIhirAlyorTanA e sUtramAM paNa dhAnyAnA mUDa vagere sUtramAMthI van nI anuvRtti thatI hovA chatAM trIdi ane rAti nAM kSetrano artha darzAvavA vagU lAgato nathI, paraMtu vimA ti80 vagere sUtramAM anuvRtta thaelo van, ti vagerene lAgI zake te mATe sUtrakAra vibhAga zabdano prayoga karIne pratyakSa prayatna karyo che tethI tika vagerene lagna lAgaze. te ja rIte mApa: | zabda mahera sAthe saMbaddha nahIM thAya, kAraNa ke te mATe sUtrakAre koI viziSTa prayatna karyo nathI.nyA. ane pada.(bhA. 4,pR.127) mAMrAsatamuni dhAnyAnA e smRti vAkya uddharIne kahyuM che ke rAga vagere 17 dhAnyamAM 3mAM ane ma no samAveza karyo che tethI temane paNa dhAnya gaNI zakAya.tilhA ne thavA devAmAM jeno ullekha che te ja dhAnya ema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke veda vAkyomAM marama (patthara) vagere adhAnyano paNa pATha che.ane jovA ra For Personal & Prival Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavobhayaM nivRttaM tadapekSiSyAmahe // kiM punarayamalo'ntyazeSa aahosvidlo'ntyaapvaadH| kathaM cAyaM taccheSaH syAtkathaM vA tdpvaadH| yadyeka vAkyaM taccedaM ca alo'ntyasya vidhayo bhavanti iko guNavRddhI alo'ntyasyeti tato'yaM tcchessH| atha nAnA vAkyam alo'ntyasya vidhayo bhavanti ikoguvadyaddhI antyasya vAnantyasya ceti tato'yaM tdpvaadH| kazcAtra vishessH| vRddhiguNAvalo'ntyasyeti cenmidi+pugantalaghUpadha idRzikSiprakSudreSviggrahaNam // 3 // vRddhiguNAvalo'ntyasyeti cenmidi* pugantalaghUpadharcchidRzikSiprakSudreSviggrahaNaM krtvym| midergunnH| ika iti vktvym| anantyatvAddhi na prApnoti // athavA (gu: ane vadiH e) baMne (pado) nI anuvRtti aTakI jAya che, temane (sUtramAM) adhyAhAra rAkhIzuM.A (sUtra) maroDathI (e sUtranuM) puraka poSa) che ke pachI teno apavAda che? e pUraka kevI rIte thAya athavA teno apavAda kevI rIte thaze? jo (te sUtra ane prastuta sUtra e bannenuM maH ema SaSThI dvArA sUcavAtuM kArya anya (varNa)ne karavAmAM Ave che ane vRddhi ane guNa anya jU nA karavAmAM Ave che, ema eka ja vAkya thatuM hoya to A sUtra) tenuM pUraka thaze. paraMtu naH ema SaSThI dvArA sUcavAtuM kArya anya (varNa) ne karavAmAM Ave che." "vRddhi ane guNa anya hoya ke anya na hoya tevA nA karavAmAM Ave che,' ema be bhinna vAkya hoya to A (sUtra) teno apavAda thaze. temAM phera zo che? vRddhi ane guNa anya 6 nAM thAya to, mid 83 (ni), punti dUdha , za , dara ,rAga ane dra ne anulakSIne (guNa ke vRddhi nuMvidhAna karatAM sUtromAM) 6 nuM grahaNa karavuM paDaze) II 3 | (A sUtra moDAhyA nuM pUraka che arthAta) vRddhi ane guNa anya 6 nAM thAya che ema jo hoya to, mit,puntadhUpa (pu jene aMte hoya te tathA laghu udhAnyavALA dhAtuo), trA dara , (tema jI kSika ane zudra (e prAtipadiko) ne anulakSIne (guNa ke vRddhi nuM vidhAna karatAM sUtromAM) ru nuM grahaNa karavuM paDaze). tethI miH | mAM no () ema kahevuM paDaze, kAraNa ke temano 2) anya nathI tethI ( guNavadI e paribhASA) prApta nahIM thAya (arthAt guNa na thavAno prasaMga Avaze). ntipUvadhI jA mAM no ( phu) ema kahevuM paDaze, kAraNa ke anya na hovAthI (ko yuvatI e paribhASA) prApta nahIM thAya (arthAt pukti aMgamAM ane laghu udhAnyavALA dhAtuomAM guNa nahIM thAya). (kodarA) vagere keTalAMka dhAnyano pATha nathI. vaidika karmamAM je upayogI che teno tyAM samAveza karavAmAM Avyo che. AthI vedavAkyone AdhAre dhAnyAdhAnyano nizcaya na karatAM upara jaNAvela smRtino AdhAra levAthI zaMkAno nirAsa thAya che. 82 mathak = mana ane 6 (chA.), paraMtu ahIM vRddhi ane mukha mATe teno prayoga thaelo che. tethI ja tene adhyAhAra rAkhavAnuM kahyuM che. jayAre koinI apekSA hoya tyAre manantara vidharvA pratiyo vA e paribhASA anusAra je anantara arthAt taddana najIkanuM hoya te (arthAt guuT) ne adhyAhAra rAkhavo joIe. paraMtu ahIM vRddhi ane guNa bannene adhyAhAra rAkhavAnAM che, kAraNa ke te sUcavavA mATe bhAkhyakAre samayam ema kahyuM che. vaLI samudAyanI apekSA hoya tyAre kramano prazna nathI raheto tethI manantara vidhi vagere nyAya ahIM lAgu nahIM paDe ane Tu guNavRddhI sUtramAM vRddhi tema ja guNa banneno bodha thavA chatAM doSa Avaze nahIM. 83 guNa vagerenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tyAM ru guNavRddhI ane moDatvacA e banne paribhASA paraspara saMbaddha thaIne upasthita thAya to prathama paribhASA bIjI paribhASAnI zeSa kahevAya. tethI jo bemAMthI ekano saMbhava na hoya to bIjI paNa lAgu paDI zake nahIM. AthI miH | vageremAM moDacaNA lAgu nahIM paDe, kAraNa ke tyAM ja anya nathI ane tethI jo guNavRdI paNa lAgu nahIM paDe ane guNa nahIM thAya. ni.sA.(pR.163), caukha, (pR.182),yumI.(pR. 245) mAM vA.(3) mAM muni ane bhAgamAM manevadiH rati vacce ananyatvAddhi na nati eTalo adhika pATha che. ki.vA. zA.mAM nathI. vAstava mAM vRddhi nuM koi dRSTanta hoya te jarUrI che....u. mAMthI koi AdhAra maLato nathI. 223 For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pugantalaghUpadhasya guNa ika iti vktvym| anantyatvAddhi na prApnoti // RccheliTi guNa ika iti vktvym| anantyatvAddhi na prApnoti // Rzo'Gi gunnH| ika iti vktvym| anantyatvAddhi na prApnoti // kSiprakSudrayorguNa ika iti vktvym| anantyatvAddhi na prApnoti // sarvAdezaprasaGgazcAnigantasya // 4 // sarvAdazazca guNo'nigantasya praapnoti| yAtA vaataa| kiM kaarnnm| alo'ntyasyeti SaSThI caiva hyntymikmupsNkrntaa| aGgasyeti ca sthaansssstthii| tadyadidAnImanigantamaGgaM tasya guNaH sarvAdezaH praapnoti| naiSa dossH| yathaiva hyalo'ntyasyeti SaSThyantyamikamupasaMkrantavamaGgasyetyapi sthaansssstthii| sti kuto guNaH kutaH srvaadeshH|| evaM tarhi nAya dosssmuccyH| kiM tarhi / pUrvApekSo'yaM dossH| midipugantalaghUpadharcchidRzikSiprAdeSviggrahaNaM sarvAdezaprasaGgo hynigntsyeti| miderguNa ika iti vacanAdantyasya n| antyasyeti vacanAdiko n| ucyate ca guNaH / sadizaH prApnoti / evaM sarvatra // astu tarhi tdpvaadH| igmAtrasyeti cejusisArvadhAtukArdhadhAtukahrasvAdyorguNeSvanantyapratiSedhaH // 5 // (trachatAm pramANe) di no pratyaya para thatAM Rk (dhAtunA aMga) no guNa thAya che tyAM jU no ( phu:) ema kahevuM paDaze, kAraNa ke anya na hovAthI pha guvatI e paribhASA prApta nahIM thAya (arthAt tra8 kAra ane nathI tethI guNa nahIM thAya). trAdaroDahi guna: I mAM 26 no (6) ema kahevuM paDaze, kAraNa ke, anya na hovAthI (ko muvI e paribhASA prApta nahIM thAya (arthAt daram dhAtunA 2 kArano sun no e para thatAM guNa nahIM thAya).(zUdbharayuvA kSudrA viSara pUrva 2 gunaH pramANe) kSatra ane kSadra no guNa thAya che tyAM paNa phukla no (rU) ema kahevuM paDaze, kAraNa ke anya na hovAthI ( guNavadI e paribhASA prApta nahIM thAya (arthAta e sUtra pramANe guNa nahIM thAya). (jene anta Tu na hoya tevA ) niHnti aMgano sadiza (thavAno prasaMga Avaze) 4 | je (aMgane) anta na hoya teno sarvAdaza thavAno prasaMga Avaze (jema ke, vAta , vItA (mAM sArvadhAturdhadhAtu pramANe thato guNa) samagra (dhAtu) ne sthAne mUkavAno prasaMga Avaze. (tenuM) zuM kAraNa? kAraNa ke moDIsthA mAM je SaSThI che te jU nI sAthe jAya che, jayAre mA e sthAnaSaSThI che (arthAt aMgane sthAne ema samajAze). e vAMdho nahIM Ave, kAraNa ke jema moDajyo mAM je SaSThI che te anya phu nI sAthe jAya che te ja rIte mI e sthAnaSaSThI paNa anya jU nI sAthe ja jAya che tethI have je aninti aMga hoya tyAM SaSThI ja na hoya to pachI guNa kyAMthI thaze. ane sadiza paNa kyAMthI thavAno? ema hoya to pachI A (prastuta vArtikamAM batAvyo che, te vadhArAno doSa nathI. to pachI zuM che? A doSa pUrva (doSa) upara AdhArita che. ane ahIM je 2 no prayoga karavAmAM Avyo che te hi kAraNa ke nA arthamAM che, eTale ke) mad,man punti dUdha, tra , dara, tri ane zudra ne anulakSIne (guNa ke vRddhinuM vidhAna karatAM sUtromAM) 1 nuM grahaNa karavuM paDaze), kAraNa ke (1 nuM grahaNa na karavAmAM Ave to) phugAnta na hoya te aMga) no savadiza thavAno prasaMga Avaze. 'min nA Tu no guNa karavo,' ema kahevAthI anyano (arthAt atte AvelA Dhano) gaNa nahIM thAya. (moDatvathAmAM) "anya man no (ma70)" ema kahyuM che tethI jUno (guNa) nahIM thAya ane chatAM (sUtramAM) guNanuM vidhAna to karavAmAM AvyuM che. te (guNa) samagra dhAtune sthAne Adeza thaze. Ama badhe thavAno prasaMga Avaze). to pachI ( guvAhI e moDajyasthAno) apavAda bhale thAya. jo jU mAtrano (guNa thAya che, ema (kaho) to nuksa pratyaya pUrve thatA, AdhadhAtuka pratyayo pUrve thatA guNanI bAbatamAM, tema ja hasva vagerenA je guNa kahyA che tyAM anya na hoya tevA (6)no pratiSedha (karavo paDaze) paI ka sadiza thavAno prasaMga ja na hoya to vArtika asaMgata bane che te asaMgati dUra karavA pUrvapakSI kahe che ke sArA saMkrasthAnikAntA e svataMtra vArtika nathI paNa pUrvavArtikanI pUraka che, kAraNa ke mid vagerene lagatAM sUtromAM jU nuM grahaNa zA mATe karavuM joie tenuM kAraNa A vArtikamAM ApyuM che tethI ja pUla ema kahyuM che 85 mAtra zabda na arthAt sarvanA arthamAM che tethI mAtra kahevAthI maToDatvacA e paribhASAno vyavaccheda thai jAya che, te lAgu paDatI aTakI jAya che, tethI anya hoya ke na hoya chatAM koi paNa Tu no guNa thAya che. 86 guni jA ahI nin 3--ninid 3--ninid sat e sthitimAM guna pratyaya para thatAM nuni jA pramANe guNa thaze. 114 For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ igmAtrasyeti cejusisArvadhAtukArdhadhAtukahasvAdyorguNeSvanantyasya pratiSedho vktvyH| jusi gunnH| sa yatheha bhavati ajuhavuH abibhayuriti evamanenijuH paryaveviSuH atrApi prApnoti // saarvdhaatukaardhdhaatukyorgunnH| sa yatheha bhavati kartA hartA nayati tarati bhavati evamIhitA IhitumityatrApi prApnoti // hrasvasya gunnH| sa yatheha bhavati he'gne he vAyo iti evaM he'gnicit he somasudityatrApi prApnoti // jasi gunnH| sa yatheha bhavati agnayaH vAyava iti evamagnicitaH somaduta ityatrApi prApnoti // Rto ddisrvnaamsthaanyorgunnH| sa yatheha bhavati kartari kartArau kartAra iti evaM sukati sukatau sukata ityatrApi prApnoti // gherDiti gunnH| sa yatheha bhavati agnaye vAyave evamagnicite somasuta ityatrApi prApnoti // orgunnH| sa yatheha bhavati bAbhravyaH mANDavya iti evaM suzrut sauzruta ityatrApi praapnoti| naiSa dossH| pugantalaghUpadhagrahaNamanantyaniyamArtham // 6 // jo huM mAtrano (gaNa thAya che, ema (kaho) to nu pratyaya para thatAM ane AdhadhAtuka pratyayo para thatAM je guNa thAya che temAM, tema ja hasva vagerenA87 4 guhA cha tyo mantya na hoya. tethA (ik )no pratiSedha (72yo 5.7.). jusi ca / prabhAe jus pratyaya 52 thata saMgane mante sApesA ikno guNa ma. ajuhavuH , abibhayu bhai thAyacha tebha anenijuH, paryaveviSuH bhA 59 // yavAno prasaMga mAyaze.. (saarvdhaatukaardhdhaatukyoH| prabhArI) sArvadhAtumane mA.dhAtu pratyayo 52 thatAM ma. kartA, hartA , nayati, tarati, bhavati bhAM gu thAya cha tabha. IhitA, Ihitum bhAM 55 yavAno prasaMga mApaze. hrasvasya gunnH|44 prabhAe. (saMbhodhana me'paya nabhai) he'gne, he vAyo bhA guerA thAya cha tebha. he'gnicit , he somasut bhaya 59 // thavAno prasaMgamApaze.jasi ca / prabhAe guethAyache, ma agnayaH, vAyavaH mAM thAya cha tema. agnicitaH,somasutaH bhA 59 // yayAno prasaMgamApaze. Rto ddisrvnaamsthaanyoH| prbhaae| ma. kartari, kArI, kartAraH bhAMgue) thAya cha tebha sukRti, sukRtau, sukRtaH bhai 90 56thavAnI prsN|| ||.she.. gherdditi| prabhAe. 4. agnaye , vAyave bhai guera thAyacha tebha agnicite ,somasute bhaya 59 // yathAno prasaMgamApaze.. orgunnH| prabhArI 92 bha. bAmnavyaH, mANDavyaH bhAMzu thAyacha tebha. suzrut , sauzrutaH mAM paNa thavAno prasaMga Avaze. e doSa nathI. puganta sane laghUpadhanu (sUtramA) 46. yu cha te. antya na hoya tene lagato niyama 421. mATe cha / 6 // 87 825 pore // 2 // hrasvasya gunnH| jasi ca / Rto'GiH sarvanAmasthAnayoH / sane gherdditi| me yAra sUtrona 5.49.ze. 88 se. sUtra prabhArI saMyuddhimarthAt saMsodhana me.pa.no pratyaya 52 thata spasvarAnta saMganI zura thAya cha, ma he agne| he vaayo| yo3. paraMtu ik bhatrinI zue thato. hoya to he agnicit / he somasut poma santa na hoya te. ik no 59 // gue| yAnI prsN|| 2||1she mema. sIla che. 89 jas pratyaya 52 thata sva. saMganI zuethAya cha, ma agnyH| vaayvH| ko3 .paraMtu te ik bhatrinI zura thAya cha mema hepAmA mAye to agnicitH| somsutH| paraMbha santa nahoya.teyA ik nI 5e| ge| thathAno prasaMgamApaze. 90 2. sUtra. prbhaae| R 2rAnta saMgano Gi bhane sarvanAbhasthAna pratyaya. 5.2 thata shue| thAya cha, ma kartari / kartAraH 53. paraMtu ho. ik bhatrinI shue| thatI hoya.to sukti| sukatau parebha. ik (ahI. R) santa nathI chata zuethavAno prasaMga mAya.ze.. 91 me sUtra prabhA ghi saMjJats no Git pratyayo 52 yatAM gueyAyace, ik bhAnanI zueyato boya to ma. agnye| vAyave bhaithAya che tama agnicite| somasutekomA sante. ik nathI chata e pAnI prasaMga mAyaze.. 92 se. satra pabhA u-ThArAnta bhano taddhita 52 thatAM guethAyacha, ma baabhrvyH| mANDavyaH pare, paraMtu to ik bhAtrano yato hoya. to sushrut| sauzrutyobhana sante ika nayI, te. halanta che chatai, guethathAno prasaMga mAya.ze. 115 For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pugantalaghUpadhagrahaNamanantyaniyamArtha bhvissyti| pugantalaghUpadhasyaivAnantyasya nAnyasyAnantyasyeti // prakRtasyaiSa niyamaH syaat| kiM ca prkRtm| saarvdhaatukaardhdhaatukyoriti| tena bhavediha niyamAnna syAt IhitA Ihitum iihitvymiti| hrasvAdyorguNastvaniyataH so'nantyasyApi praapnoti| athApyeva niyamaH syaat| pugantalaghUpadhasya saarvdhaatukaardhdhaatukyoreveti| evamapi sArvadhAtukArdhadhAtukayorguNo'niyataH so'nantyasyApi praapnoti| IhitA Ihitam iihitvymiti| athApyubhayato niyamaH syAt / pugantalaghUpadhasyaiva sArvadhAtukArdhadhAtukayoH sArvadhAtukArdhadhAtukayoreva pugntlghuupdhsyeti| evamapyayaM jusi guNo'niyataH so'nantyasyApi praapnoti| anenijuH, paryaveviSuriti // evaM tarhi nAyaM taccheSo nApi tdpvaadH| anyadevedaM paribhASAntaramasaMbaddhamanayA pribhaassyaa| paribhASAntaramiti matvA kroSTrIyAH paThanti / niyamAdiko guNavRddhI bhavato viprtissedheneti| yadicAyaM taccheSaH syAttenaiva tasyAyukto viprtissedhH| athA nti (ku jene anta hoya te) ane pUTdha (jemAM laghu udhAnya hoya te) nuM sUtramAM) grahaNa (sArvadhAtuka pratyaya para thatAM pratyeka jUnti aMgano guNa thAya che temAM) anta na hoya tevA sva ne lagato niyama karavA mATe che tethI anne na Avelo hoya tevA mAtra purAnta ane dhUpadha aMganA phula no ja guNa thaze, anya aMganA (la) no nahIM thAya. (ahIM) je prastuta che tene lagato A niyama che. to ahIM zuM prastuta che? sAvadhAtuka ane AdhadhAtuka pratyayo para thatAM (thanAro guNa prastuta che). tethI hitA, IMdituma mAM (sArvadhAtuvarSa0 pramANe guNa) thai zake chatAM ahIM (punta dUdha dvArA) niyamana karyuM hovAthI nahIM thAya.jayAre hasva vagerenA guNanI bAbatamAM to niyama na hovAthI anya na hoya tevA phukra no paNa thaze. have jo e niyama A pramANe levAmAM Ave ke punti aMga ane dUdha dhAtuno sArvadhAtuka ane AdhaMdhAtuka pratyayo para thatAM ja guNa thAya che, to paNa sAvadhAtuka ane AdhadhAtuka pratyayo para hoya tyAre aniyata rIte guNa thatAM anya na hoya tevA (6) no paNa thaze. jemake ditA , IMhitama, hitavyam . have jo. banne rIte niyama levAmAM Ave eTale ke pukhta aMga ane pUrva dhAtuno ja sAvadhAtuka ane AdhadhAtuka pratyayo para thatAM guNa thAya che ane sAvadhAtuka ane ardhadhAtuka pratyayo para hoya tyAre ja punta aMga ane pUrva dhAtuno guNa thAya che, to paNa gujju pratyaya para hoya tyAre (guNi jA pramANe) je guNa thAya che te aniyata rIte thatAM mani., vipuH (jevA) mAM anya na hoya tyAM paNa guNa thavA jaze. ema hoya to pachI A ( aUvarI ) moDarUkyA nuM pUraka paNa nathI ke teno apavAda paNa nathI. A ( phulo vadI e (sa) maToDA asaMbaddha evI bhinna paribhASA che ane ene bhinna paribhASA mAnIne niyama1 (arthAt moDajyAM paribhASA) lAgu na paDatAM vipratiSedhathI 6 nAM guNa ane vRddhi thAya che ema koya vaiyAkaraNo pATha kare che. paraMtu jo A ( guvAdI ) te (goDascA ) nuM pUraka sUtra hoya to banne maLIne eka paribhASA bane che tethI) te (pho guNavaTI sUtra) thI ja moDasthA no bAdha thAya te yogya nathI. have jo (guvAhI) 93 mattA jevAM sthaLe sArvadhanurdhadhAtukSayoH pramANe guNa siddha thato hovA chatAM pUnti dhUpa dvArA guNanuM je pharIthI vidhAna karavAmAM AvyuM che te niyama mATe karavAmAM AvyuM che, jethI hitA hituma jevAM sthaLoe upadhA guru hovAthI guNa na thAya. bhAgamAM pratirI =nantarazya je tarata ja pUrve AveluM hoya che, kAraNa ke manantaraNa vidharvA pratiyo vA e paribhASA che. ahIM punti vagere sutranI anantara pUrve sArvadhA/vArdha e sUtra che tethI te ja prakata che, tethI tene lagato niyama karavAmAM Ave che ane tethI ditA mAM dda nA upadhAbhUta rUM no sArvadhAtu pramANe guNa prApta thAya che paraMtu te hR-kAra upadhA hovA chatAM laghu nathI tethI pukhta vagere para sUtramAMnA niyamanane kAraNe nahIM thAya. 95 eTale ke manantarI vidharvA e paribhASAno Azraya na levAmAM Ave to. nahIM to A pramANe artha karavo te e nyAya viruddha che 96 moDarUNA e paribhASA sUtrane prAcIna vaiyAkaraNoe niyama ema nAma ApyuM che. mavataH vipratiSadhenA ahIM vipratiSedha eTale pUrvavipratiSedha. bharta.(pR.1ra0) mavatiH ema pATha le che.pI.zA. ahIM noMdhe che mavati ne badale mavataH ema maLI Ave to sAruM. guNavRddhI e divacanAnta itaretarada samAsa sAthe mavataH e pATha barobara che. chA.(pR.16 6,pA.TI.4) noMdhe che ke vidheya guNavRtI divacana hovAthI sUtra sAthe vArtikakAre divacana prayojayuM che. (vidheyAtaddhitva sUtre mAropena mavata datyun bhAgakAre lo guNavRddhI tyatatati ema je kahyuM che temAM mati arthAt sUtra matA ema artha che te taddana spaSTa che. 97 eTale ke potAnA aMgathI ja potAno bAdha thAya te ucita nathI For Personal & Private Only www.ainelibrary.org Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pi tadapavAda utsargApavAdayorapyayukto viprtissedhH| tatra niymsyaavkaashH| rAjJaH ka c| raajkiiym| iko guNavRddhI itysyaavkaashH| cayanam cAyakaH lavanam lAvaka iti / ihobhayaM praapnoti| medyati maassttrttiiti| iko guNavRddhI ityetadbhavati vipratiSedhena / naiSa yukto viprtissedhH| vipratiSedhe hi prmityucyte| pUrvazcAyaM yogaH paro niymH| iSTavAcI prshddhH| vipratiSedhe paraM yadiSTaM tdbhvtiiti| evamapyukto viprtissedhH| dvikAryayogo hi vipratiSedho na cAtraiko dvikaaryyuktH| nAvazyaM dvikAryayoga eva viprtissedhH| kiM tarhi / asNbhvo'pi| sa caastytraasNbhvH| ko'saavsNbhvH| iha tAvaddvakSebhyaH plakSebhya ityekaH sthAnI dvaavaadeshau| na cAsti saMbhavo yadekasya sthAnino dvAvAdezau syAtAm / ihedAnI medyati medyataH medyantIti dvau sthAninAveka aadeshH| na cAsti saMbhavo yad dvayoH sthAninoreka AdezaH syaadityesso'sNbhvH| satyetasminnasaMbhave yukto viprtissedhH| evamapyayukto viprtissedhH| dvayorhi sAvakAzayoH samavasthitayovipratiSedho bhavatyanavakAzazcArya yogH| nanu cedAnI teno apavAda hoya to paNa sAmAnya niyama rUpa gaDhoDAhyA ane apavAdabhUta 1 guNavarI sUtra e be vacce virodha hoya te yogya nathI. te be paribhASAmAMthI niyama (arthAt moDajyA ) ne rAjJaH 2aa pramANe thatA rAnIyam mAM avakAza che jayAre cayanam , jAya , vanam, rAva: mAM Tu vadI ne svataMtra avakAza che. A meti , mASTi mAM bannene avakAza che ane vipratiSedhathI rUAguvatI e paribhASA lAgu paDe che. A vipratiSedha yogya nathI, 100 kAraNa ke be tulyabala sUtromAM virodha hoya tyAre jepara hoya te lAgu paDe che jayAre ahIM to je lAgu paDe che te sUtra pUrve AveluM che ane niyama (arthAt moDatyasthA) para sUtra che. ahIM para zabda iSTavAcI che.ro. tethI vitiye param no artha Ama thaze.jayAre tulyabala sUtro vacce paraspara virodha hoya tyAre je iSTa hoya te lAgu paDe che. ema (artha karavA) chatAM paNa virodha ayogya che, kAraNa ke eka ja sthAnIne be kArya thavAno prasaMga hoya tyAre vipratiSadha thAya che paNa ahIM (meti mAM) to eka ja sthAnI) ne be kArya thatAM nathI. be kAryane eka sthAne avakAza. hoya tyAre ja vipratiSedha thAya ema hamezAM hotuM nathI. to pachI zuM che? asaMbhava paNa vipratiSadha che ane te asaMbhava ahI che. kyo asaMbhava ? A vakhyA , myaH mAM 10? to eka sthAnI che ane be Adeza che, ane eka ja sthAnIne badale ekI sAthe be Adeza thAya te asaMbhava che. have A meti, medyataH, menti mAM be sthAnI che ane eka Adeza che, ane be sthAnIne eka ja Adeza hoya te asaMbhava che. A prakArano asaMbhava prastuta sthaLe che tethI vipratiSadha thAya te yogya che. e rIte paNa vipratiSedha ucita nathI, kAraNa ke jayAre be kAryo (svataMtra rIte) sAvakAza hoya ane ekIsAthe eka sthaLe lAgu paDatAM hoya tyAre ja vipratiSadha Ave che jayAre A (guNavRddhI ) e sUtra to svataMtra avakAzavALuM nathI. ame kahIe chIe ke hamaNAM 9% kAraNa ke bannenI eka sthAna prApti thatI nathI ane parasparanA viSayamAM avakAza nathI tethI banne tulyabala nathI pariNAme vipratiSedha thai na zake. 9deg ahIM rAjJaH va aa e sUtramAM guNa ke vRddhino ullekha nathI tethI ru guNane avakAza ja nathI. rana-- vRSThaH pramANe che () ane rAjJaH va aa thI je 4 thAya che tyAM troDarnsa pramANe anya n no thaine rAnavIyam thaze, kAraNa ke ahIM eparibhASAne avakAza che. paraMtu vi ane TU ne nanvihipannAdri pramANe cut ane mar lAgIne thatA ane jIvana vacaH hAva mAM sArvayAturya pramANe je guNa thAya che tyAM astrokyA e paribhASAnuM koI prayojana nathI tethI te upasthita nathI thatI. Ama bannane bhinna bhinna sthaLoe avakAza che. tethI temanI vacce vipratiSadha na hoi zake. 100 vipratiSedha eTale pUrvavipratiSadha.meti-mad ne miheNuna: pramANe guNa thAya che ane marda-pUna no mRddhiH pramANe vRddhi thAya che. ahIM ramI prAnotiA eTale ke vo guNa0 ema kahyuM che tethI TU-kArane kArya prApta thaze ane moDatyA ema kahyuM che tethI anya Tu-kArane kArya prApta thaze.Ama ahIM banne sUtrone avakAza che temAM parasUtra pUrvano bAdha karaze eTale ke pUrvavipratiSedha thaine upadhAnAM guNa ane vRddhi thaze. jo ke siddhAntI vipratiSedha svIkAravAmAM rahelo doSa darzAve che. ahIM methati mASTi tiA ema je rati no prayoga karyo che te binajarUrI che (saMpAdaka caukhaM.pR.187,pA.TI.ra) tema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke rAma noti meti mA irati ahIM rati thI vAkya pUruM thai jAya che. pachInuM bhinna vAkya ja che athavA vacce mUkelo ti kAraNa batAve che tethI "e kAraNe vipratiSedhathI guNavRddhI e sUtra amalI thaze". 101 eTale ke pAchaLa AveluM' e arthamAM nathI prayojAyo, paraMtu iSTa hoya te e artha batAve che. chA.(pR.187,pA.TI.15) Ama artha kevI rIte thayo te vize mAtra eTaluM ja kahe che ke maMtra jeTuM mAdhyameva pramANa 102 vRkSa Haa kSa e sthitimAM sthAnI (gata) eka ja che, paraMtu mato TrI thavA pramANe lagna (ma) para thatAM dIrgha Adeza thAya ane svas e bahuvacana pratyaya hovAthI vadhuvane savaeNtA pramANe ! (ta) Adeza thAya. Ama Adeza be che. e asaMbhava che. mevati mAM guNa thAya che. miH | mAM mi e avayava SaSThI letAM guNa0 pramANe Tu no guNa thaze, paraMtu sthAna SaSThI levAmAM Ave to moDatyA pramANe anya TU no guNa thavA jaze. Ama AdezabhUta guNa eka che jayAre tenA sthAnI s ane be che. nANam 117 For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mevAsyAvakAzaH prkluptH| cayanam cAyakaH lavanam lAvaka iti| atrApi niyamaH praapnoti| yAvatA nAprApte niyame'yaM yoga Arabhyate'tastadapavAdo'yaM yogo bhvti| utsargApavAdayozcAyukto viprtissedhH| athApi kathaMcidiko guNavRddhI ityasyAvakAzaH syAdevamapi yatheha vipratiSedhAdiko guNo bhavati medyati medyataH medyanti evamihApi syAt anenijuH paryaveviSuriti // evaM tarhi vRddhirbhavati guNo bhavatIti yatra brUyAdika ityetattatropasthitaM drssttvym| kiM kRtaM bhvti| dvitIyA SaSThI praadurbhaavyte| tatra kAmacAro gRhyamANena vekaM vizeSayitumikA vA gRhymaannm| yAvatA kAmacAra iha tAvanmidipugantalaghUpadharcchidRzikSiprakSudreSu gRhyamA nekaM vizeSayiSyAmaH / eteSAM ya igiti| ihedAnI jusisArvadhAtukArdhadhAtukahasvAdyorguNeSvikA gRhyamANaM vishessyissyaamH| eteSAM guNo bhvtiikH| igantAnAmi ti // athavA savatraiva sthAnI nirdishyte| iha tAvanmiderityavibhaktiko nirdezaH // mida eH mideH mideriti / athavA SaSThIsamAso bhvissyti| mida iH midiH mideriti| pugantalaghUpadhasyeti naivaM vijJAyate pugantasyAGgasya laghUpadhasya ceti| kathaM tarhi / pukyantaH pugntH| laghvI upadhA lghuupdhaa| pugantazca laghUpadhA ca pugataghUpadhaM pugantalaghUpadhasyeti / avazyaM caitadevaM vijnyeym| aGgavizeSaNe hi satIha prasajyeta bhinatti chinattIti // Rccherapi prshlissttnirdesho'ym| Rcchati R R RtAm Rcchtytaamiti| ja nam, vAyara, havanam , sTAvakSa: mAM A sUtrane svataMtra avakAza che te siddha karyuM. ahIM paNa niyama lAgu paDe ja che . niyama jyAM prApta thAya che tyAM ja A ( gunavadI) sUtranI racanA karI che. tethI A sUtra teno apavAda bane che ane sAmAnya niyama ane tenA apavAda vacce vipratiSedha hoya yogya nathI. have junavadI e sUtrane svataMtra rIte avakAza hoya ema game te rIte svIkArIe to paNa meti, mevataH menti mAM jema vipratiSedhane kAraNe Tu no guNa thAya che te ja rIte ahIM ani., pavipuH jevA) mAM paNa guNa thavAno prasaMga Avaze. to pachI vRddhi thAya che, 'guNa thAya che" ema jayAM kahevAmAM Ave che tyAM : (arthAt Tu no-) e zabda upasthita thAya che, ema jANavuM. tethI zuM thaze? tethI (guNa ane vRddhi nuM vidhAna karatAM sUtramAM) bIjo pazyanta 103 zabda batAvI zakAze.tema thatAM (sUtramAM jenuM) grahaNa karavAmAM AvyuM hoya te (pazyanta) ne icchAnusAra Tu nuM vizeSaNa banAvavAnI athavA jU ne (sUtramAM) jenuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tenuM vizeSaNa banAvavAnI chUTa (raheze).have jayAre icchAnusAra karavAnuM che tyAre mit, mun , pumanta dUdha (laghu udhAnyavALA dhAtuo), trIja ,darA , (tema ja kSiNa ane zudra (e prAtipadiko ne anulakSIne (guNa ke vRddhi nuM vidhAna karatAM sUtromAM ) je SaNyanta hoya (arthAt jenAM guNa ke vRddhi karavAnAM hoya) te(zabda)ne : (arthAt phula no-) nuM vizeSaNa karIzuM. tethI temanA hRva nAM (guNa ke vRddhi thaze)' ema (samajAze). jayAre A gun pratyaya pUrve thatA ane AdhadhAtuka pratyayo pUrve thatA guNanI bAbatamAM, tema ja hara vagerenA je guNa kahyA che te (sUtro)mAM je pazyanta zabdo)nuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya (arthAt jemano guNa kahevAmAM Avyo hoya) temanA vizeSaNa tarIke jUne laizuM. arthAt emanA phunna no guNa thAya che ema samajAze). athavAba ahIM badhe ja sthAnIno nirdeza karavAmAM Avyo che. A nirNana ) to ki e miH H dhei ema vibhaktirahita nirdeza che athavA A miH TUH miHi (teno) dhei ema SaSThI samAsa che (eTale ke 'mit nA Tu kArano samajAze). punti-dhupalakSya (vA) e (sUtra) ne paNa 'purAnta aMga ane daqvadha no' ema nathI samajavAnuM. to pachI kema (samajavAnuM che? 'pu (Agama) para thatAM je anya (hoya) te pukhta 05 ane laghu upadhA (upA7) te strapUthI.' (tethI) punti ane zradhdhaparva no (samAhAra inda samAsa karatAM) puntapasya (arthAt pukti ane rupiya aMgano sArvadhAtuka ane AdhadhAtuka pratyaya para thatAM guNa thAya che, ane e avazya e rIte ja samajavuM joIe, kAraNa ke jo te aMganuM vizeSaNa hoya to A minatti, chinatti mAM paNa (guNa) thavAno prasaMga Avaze. (tra chatyutAm mAM) traN no (tra 2 satAm ema 2 kArano) prazleSapUrvakASTha nirdeza che tethI tra tra tratAm chanRtAm ema samajAze). 102 eTale ke guNa ke vRddhi vidhAyaka sUtramAM eka pazyanta zabda to sUtrakAre mUkelo ja che. taduparAMta phulaH ema vadhArAno jayanta zabda je te sUtramAM prakaTa thaze arthAt jete guNa vRddhi vidhAyaka sUtramAM vAH e pazyanta zabdanI upasthiti thaze. 104 vaicaTa pramANe ahIM tophApakSa (do e sUtra maToDa-0 nuM pUraka che e mata) ne lagatA doSono parihAra karavAmAM Avyo che.jayAre chAyA. pramANe vArtika ayogya ja che ema sUcavavA mATe ane garbhita rIte padopasthitipakSanuM samarthana karavA mATe A ekadezInI bhinna pakSa che. 195 punti =mantaH | e susupsamAsa che. puAgama para thatAM tenI pUrve rahela aMgano je anya ( hoya) te purAnti. 106 trachattaH traH tracchanyUHA ema SaSThI samAsa karIne trachaH 5 trI trat 1 chatkRtaH ema inda samAsa levAno che. eTale ke tra no prazliSTa nirdeza che ema samajavAnuM che tethI trAjak ,trA dhAtu tema ja tra-kArAnta dhAtuno u5ra thatAM guNa thaze. 28 For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRzerapi yogavibhAgaH kariSyate / uraGi guNo bhavati / tato dRzeH / dRzezvAGi guNo bhavati / urityeva // kSiprakSudrayorapi yaNAdiparaM guNa itIyatA siddham / so'yameva siddhe sati yatpUrvagrahaNaM karoti tasyaitatprayojanamiko yathA syAdaniko mA bhUditi // atha vRddhigrahaNaM kimrthm| kiM vizeSeNa vRddhigrahaNaM codyate na punrgunngrhnnmpi| yadi kiJcidguNagrahaNasya prayojanamasti vRddhigrahaNasyApi tadbhavitumarhati / ko vA vizeSaH / ayamasti vizeSaH / guNavidhau na kvacitsthAnI nirdizyate / tatrAvazyaM sthAninirdezArthaM guNagrahaNaM kartavyam / vRddhividhau punaH sarvatra sthAnI nidirazyate // aco'JNiti / ata updhaayaaH| taddhiteSvacAmAdeH kRti // ata uttara pati / vRddhigrahaNamuttarArtham // 7 // // (at para thatAM) rajU (pAta) no (gaNathaI zake te mATe) doDha muLa esUtrano yogavibhAga karavAmAM Avaze. 5 munaH| (arthAt ar para thatAM RR kArAnta dhAtuno guNa) thAya che. pachI dazeH / e (sUtra) eTale ke dak dhAtuno ar para thatAM guNa thAya che. ahIM OMH nI anuvRtti che (eTaleke tenA RR-kArano ja guNa thAya che). tri ane kSudra e beno paNa sthUllRyuvahatva mAM yati para muLaH ema kahyuM che" eTalAthI ja guNa siddha thaze. Ama siddha thato hovA chatAM (sUtrakAra prastuta sUtramAM) je pUrva zabdanuM grahaNa kare che tenuM prayojana e che ke guNa no thAya anid (arthAt sivAyanAno na thAya). have (sUtramAM) vRtti (zabda) zA mATe mUkyo che ? (oN muLavadI| e sUtramAM mUkelA) vRddhi / e zabda vize khAsa pUchavAmAM Ave che, paraMtu zuLa vize paNa kema pUchavAmAM nathI AvatuM? jo guLa zabda mUkavAnuM kaMi prayojana hoya to di zabda mUkavAnuM paNa te ja prayojana hoya te yogya che.emAM zo phera che ? phera e che ke guNanuM vidhAna karatAM stromAM keTalIka vAra sthAnIno nirdeza karavAmAM Avato nathI. tethI tyAM sthAnIno nirdeza thai ke zake te mATe (arthAt ne sthAne muLa Adeza thAya che te darzAvavA mATe prastuta sUtramAM) muLa zabda mUkavo joie, yAre vRddhi nuM vidhAna karatAM sargomAM sarvatra sthAnIno nirdeza karavAmAM Ave che, jema ke zo iita (ahIM aMgano anya rUpa svAnI che), A kapAvA (ahIM upapAbhUta 109 -kAra sthAnI che), sarjitavAmAM(ahIM padano 75 varNomAM je Ade za hoya te sthAnI che). A pramANe che tethI (pArrikAra) uttara raju kare che. dinuM grahaNa pAchaLa AvatA sUtra mATe che kA 107 kai. sUcave che ke sthUllRyuvadakSitrakSetrALAM yatiSaH pUrvasva 2 muLaH| e sUtramAM nyUjha- -caLavivara (jhuSyate) / ane pUrvasva ca muLaH| e rIte yoga vibhAga karIne pUrvalpa ja kuLaH| mAM zima ane dhruva nI anuvRtti karavAthI pitjhA zepIyAn viSTha pIpAna vagere siddha carsa,ahIM jaLa, kAta mULa sUtramAM svarita che tema levAthI temanI ja pUrvaSTha pazuLa) mAM anuvRtti thaze. bAkInA vR vagere nivRtta thaze.) raha vagerenA pAdhipara no lopa thayA pachI ertuLaH / pramANe guNa thavAthI sthaviSThaH| cavIyAnlR vagere siddha thaze.A sUtramAM caLAviram e paMcamI samAsa che ane teno vigraha, caLaH Avi caLati| caLAve: paraM yaviram|kSitra ane kSudra mAMno r e yat varNa che. te (tham) thI pUrve rahela r ane r e thati ane teno p ke TU pachI Avato bhAga te thaLanipara, Ama ziva mAM paLata (1)nI pachI AvatA bhAga sUga ane kSetra mAM yuga e bhAgano pha, vighna vagere pUrve lopa thAya che. sUtramAM pUrvasva (ca muLaH) ema kahyuM che te jU no ja guNa thAya te mATe che ema bhASyakAre khulAso karyo che. kAzikA(pR. 6 0 2) pUrvahana vispaSTAryam| arthAt pUrva zabda mUkyo che tethI guNa jUno thAya che tema spaSTa thAya che. 108 vrutti ca| pramANe khul para thatAM guNa thAya che tema kahyuM che paNa kono thAya che teno, arthAt sthAnIno nirdeza karyo nathI. te ja rIte sArvadhAtuAryapApo ! e sUtramAM paNa sArvadhAtuka vagere pratyayo pUrve jeno guNa thAya che te sthAnIno nirdeza nathI karyo,jayAre anya sthaLe nirdeza hoya che, jema ke enuM | 109 sarvatra arthAt ghaNe khare sthaLe, kAraNa ke kvacit, jema ke sinni vRddhiH paramaipaveSa, sthAnIno nirdeza nathI. For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRddhigrahaNa kiyata uttraarthm| kGiti iti pratiSedha vakSyati sa vRddharapi yathA syaat| kazcedAnI kGitpratyayeSu vRddheH prasaGgo yAvatA nnitiityucyte| tacca mRjyrthm| mRjervRddhiravizeSeNocyate sA kiGati mA bhUt / mRSTaH mRSTavAniti / ihArtha cApi mRjyartha vRddhigrahaNaM krtvym| mRjervRddhiravizeSeNocyate seko yathA syAdaniko maabhuuditi| mRjyarthamiti cedyogavibhAgAtsiddham // 8 // mRjyarthamiti cedyogavibhAgaH krissyte| mRjervRddhircH| jiti Niti ca vRddhirbhvti| aca ityev| yadyaco vRddhirucyate nyamA aTo'pi vRddhiH praapnoti| MTa voram (A sUtramAM ) varjinuM grahaNa pAchaLa AvatA sUtra mATe karavAmAM Ave che, jethI vikatiA e (sUtrathI) je pratiSedha kaheze te vAda ne paNa lAgu paDI zake. (sUtrakAre so iita mAM) gituM ane ti pratyayo para thatAM ananta aMganI vaddhi thAya che ema kahyuM che to pachI cit ane Dis pratyayo para thatAM vadi ne prasaMga ja kyAM che? te vRddhigrahaNa) to man dhAtune mATe che.11mane diHA e sUtramAM mun dhAtunA aMganA 21 nI vRddhi aviziSTa rIte kahevAmAM AvI che, te sit ane hindu pratyayo para thatAM na thAya te mATe che jethI) mRda,kRSTavAna (mAM na thAya). A tamane vRddhiA sUtra) ne khAtara paNa12 vardi nuM grahaNa karavuM jarUrI che, kAraNa ke e sUtramAM man dhAtunA aMganI vadi aviziSTa rIte kahevAmAM AvI che, tethI vari, jUinI paNa thAya ane phujU na hoya tenI na thAya te mATe (ddhinuM grahaNa karavuM joie). man dhAtune mATe vadi nuM grahaNa jarUrI che, ema kahevAmAM Ave to (e) yogavibhAgathI siddha thaze 8 man dhAtune mATe (guNavadI e sUtramAM vadi zabdanuM grahaNa jarUrI che, ema kahevAmAM Ave to (sUtrono A rIte) vibhAga karavAmAM Avaze. pahelAM munedarA (arthAt mRna dhAtunA gar nI vRddhi thAya che" e sUtra) pachI AitiA (ahIM) mad nI anuvRtti che tethI git ane ti pratyayo para thatAM nI vRddhi thAya che" ema samajAze).jo Ama nI vRddhi thAya che ema kahezo to cA mAM 8 (Agama) nI paNa vRddhi thavAno prasaMga Ave sat nI bAbatamAM kahyuM che !II T10 ta6 kanyarthanA e vAkya uddayatamAM svataMtra vArtika tarIke lIdhuM che. keTalAka tene pUrva vArtika vRdhikahaUAmuttarArtham nA bhAga tarIke le che, jayAre keTalAka tene bhAgakAranA vacana tarIke svIkAre che (chA.pA.TI.16,pR.170). ml viroga arthAt samAnya rIte, sUtramAM koi viziSTa pratyayano ullekha karavAmAM Avyo nathI paraMtu dhAtuno prastAva che te uparathI koika pratyaya para thatAM ema sAmAnya rIte pratyayanuM anumAna thAya che tethI aviziSTa rIte ema kahyuM che. - Tii hAthe pApA e vAkya ni.sA.(pR.171),caukhaM(pR.192) mAM svataMtra vArtika tarIke ApyuM che. vRddhi zabdanuM grahaNa A mudriHA e) sUtra mATe paNa jarUrI che, jethI phUla nI ja vRddhi thAya, je phu na hoya te (nis)nI na thAya, kAraNa ke sUtramAM iSTa sthAnIno nirdeza karyo nathI tethI padopasthitipakSa ane tuccheSa pakSa pramANe moDattA paribhASAthI Tu na hoya tevA varNanI ja vRddhi thAya. vArtikamAM Apa samuccayAryuM che tethI AgaLanAM prayojanano paNa samAveza thAya che. IT3 camArTa mAM sutraratraphuvAttaHA pramANe je mad Agama lAge che te no Adeza thAya te pUrve ja lAge che. tethI muna (ni namuna)e sthitimAM cAma paribhASA pramANe namuna e muna ja che ema gaNAze tethI ma (ga) AgamanI vRddhi thavAno prasaMga Avaze. 14 A svataMtra vArtika che, paNa pI.zA. tene bhAgakAranA vAkya tarIke ApIne noMdhe che, keTalIka AvRttiomAM A vAkya vArtika tarIke jovAmAM Ave che paraMtu mane te vize khAtrI nathI pR. 25). A ekadezInI dalIla che. siddhAnta mujaba vRddhigrahaNa muni mATe nathI. bhASyamAM ananyavivAre ema kahyuM che te grahaH samrasarane putravatyoratenduruSo (6-1-13) uparanI vArtika che. anyano pheraphAra na thai zake tema hoya tyAre anyanI najIkanAno 120 For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimuktm| anantyavikAre'ntyasadezasya kArya bhavatIti // vRddhipratiSedhAnupapattistvikprakaraNAt // 10 // vRddhestu pratiSedho noppdyte| kiM kaarnnm| ikprkrnnaat| iglakSaNayorguNavRddhyoH pratiSedho na caiva sati mRjeriglakSaNA vRddhirbhvti| tasmAnmRjerigalkSaNA vRddhiressitvyaa|| evaM tahIMhAnye vaiyAkaraNA mRjerajAdau saMkrame vibhASA vRddhimaarbhnte| parimRjanti primaarjnti| parimRjantu primaarjntu| parimamRjatuH primmaarjturityaadyrthm| tadihApi saadhym| tasminsAdhye yogavibhAgaH krissyte| mRjervRddhiraco bhvti| tato'ci kngiti| ajAdau ca kGiti mRjevRddhirbhvti| parimArjanti primaarjntu| kimrthmidm| niymaarthm| ajAdAveva kGiti nAnyatra / kvAnyatra mA bhuut| mRSTaH mRSTavAniti / tato vaa| vAci kGiti mRjervRddhirbhvti| parimRjanti primaarjnti| parimamRjatuH parimamArjaturiti // zuM kahyuM che? e kahyuM che) ke anta na hoya tevA vargane koi kArya karavAnuM hoya tyAre te kArya anyanI najIkanA varNane thAya che. (hiti rA mAM ) no viSaya prastuta che tethI (mana nI vRddhino) pratiSedha (karavo) zakya nathI lls I10mAM vaddhi no pratiSedha to thai zake tema nathI. zA kAraNe ? " no viSaya prastuta che tethI. ( viti vA vageremAM) ne anulakSIne kahelAM'16 guNa ane vRddhino pratiSedha karavAmAM Avyo che ane ema hovAthI (arthAta) man nI vAri (mane anulakSIne kahevAmAM AvI hovAthI te) ne sthAne nahIM thAya, (pratiSedha thAya te mATe) mana ne thatI vRddhi, phula ne sthAne thAya e ISTa che.17 ema hoya to anya vaiyAkaraNo svarathI zarU thatA (anA iti athavA Dis pratyayo para thatAM (saMva, man nI vRddhi vikalpa kare che. jethI parimananuM , parimArnantA parimamatuM , parimamArbanatuM e A (pANinIya mata) mAM paNa siddha karavuM joie. te siddha karavA mATe yoga vibhAga karavAmAM Avaze. pahelAM manediraH ema sUtra karIzuM (arthAt muna mAM thatI vRddhi man nI thAya che) pachI mAhiti (ema bIjuM sUtra karIne)*svarathI zarU thatA (anAdi ti athavA hindu pratyayo para thatAM (ge) mana nI vaddhi thAya che, ema (artha karIzuM). jethI) parimAnaMnti mArganta (thai zake). A (bIjuM sUtra) zA mATe ? svarathI zarU thatA (anAdri ) ti ane hindu pratyayo para thAya tyAre ja (mana nI vaddhi) thAya te sivAyanA (cit ane hin pratyayo) para hoya tyAre na thAya,' e niyama (karavA) mATe. bIje (vaddhi ) na thAya te kayAM? kRSTa, pRSTavAnuM e rUpo)mAM. (gari hiti e sUtra karyA) pachI vAA (e sUtra laizuM), eTale ke, svarathI zarU thatA manAve ) vizad athavA Di pratyayo para thatAM (raMbhame, mananI vRddhi vikalpa thAya che. jethI) vAminanuM mArganuSaminatu ,parimamArgagH e ( rUpo) siddha thAya. vikAra thAya che tethI mun nA anya n najIka jha-kAra che tenI javRddhi thaze a nI nahIM thAya. bhASyakAra kahe che ke jo guNavRdhIA ema kahyuM che tethI 6 (-kAra) nI javRddhi thaze, nI na ja thAya. In keTalIka AvRttiomAM A vArtikamAM pravara thI AgaLa tasmAsiTI vRdiH eTalo vadhArAno pATha Apelo che. juo [ni.sA.(pR.171 pA. TI.1), cAru.(pR.177) mAM kausamAM che,anuvAda nathI)]. TITurakSAvo = * RkSane (cInI) yoH te Tu jeno sthAnI che te, eTale ke je guNa ane vRddhi) jU sthAnI hovAne kAraNe thAya che. have vikati e sUtra dvArA karavAmAM Avelo guNa-vRddhi niSedha phu ne sthAne je guNa vRddhi thatAM hoya tene lAgu paDe che, nahIM to kavAthanA mate jovAmAM vRddhi no pratiSedha thaze ane iSTa rUpe prApta nahIM thAya.|i zabdane nahAgmiH | pramANe 1 lAgIne gAyane0i pramANe mAyana thaze pachI taritezvarAmA pramANe 2 nI vRddhi thaIne saikAvAvana thAya che. mayata mAM paNa mA pramANe gad thatAM gata 35pAyA pramANe upadhAnI vRddhi thAya che teno pratiSedha nahIM thAya, kAraNa ke sUtramAM mat e sthAnano spaSTa nirdeza che. te ja rIte vRddhi ane taSyijAmA e sUtronA mRdiravA ema yogavibhAga karavAmAM Ave to mana nI vRddhi paNa jU ne sthAne nahI paNa san sthAne thatI hovAthI masA thaze, tethI pratiSedha nahIM thAya, paraMtu te thai zake te mATe yogavibhAgano Azraya na letAM mRvRddhi mAM paNa sthAnI darzAvavA mATe je guNavRddhI e paribhASA upasthita thAya te iSTa che tethI temAM vRddhi zabdanuM grahaNa karavuM paDaze. li? saMgamaH e vi ane hin pratyayone prAcIna vaiyAkaraNoe ApelI saMjJA che. A pratyayo para thatAM guNa ane vaddhino pratiSedha thAya che. jenAthI guNa ane vRddhi dUra jatAM rahe arthAt je temanI pratiSedha kare te saMkrama (laMkAmatoDapakimato guNavRddhI 32mAhiti vatvA pada.bhA. 1,5.87),(saMkAmataH guNavRddhI amiita vyutpanyA guNavRddhipratinimittataH vistRtvathoDatra saMgamarAnocate tho teHA zakI. pR.103). 121 For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ihArthameva tarhi sijathaM vRddhigrahaNaM krtvym| sici vRddhiravizeSeNocyate seko yathA syAdaniko mA bhuuditi| kasya punaranikaH praapnoti| akaarsy| acikIrSIt ajihIrSIt / naitadasti / lopo'tra bAdhako bhaviSyati // AkArasya tarhi praapnoti| ayAsIt avaasiit| nAstyatra vizeSaH vRddhau satyAM vRddhAvasatyA vaa|| sandhyakSarasya tarhi praapnoti| naiva saMdhyakSaramantyamasti / nanu cedamasti Dhalope kRta udavoDhAm udavoDham udvoddheti| naitdsti| asiddho DhalopastasyAsiddhatvAnnaitadantya bhvti| vyaJjanasya tarhi praapnoti| abhaitsIt acchetsiit| halantalakSaNA vRddhirbAdhikA bhaviSyati // yatra tarhi sA prtissidhyte| akArSIt amoSIt / sici vRddherapyeSa pratiSedhaH / katham / lakSaNaM nAma to pachI A sis (arthAt sini vAdaH paramaipadpu ! e sUtra) ne khAtara (prastuta sUtramAM) vRddhi zabda mUkavo paDaze, kAraNa ke sin para thatAM vRddhi thAya che te sAmAnya rIte kahI che, te vRddhi) { nI ja thAya jU sivAyanAnI na thAya. Tu na hoya tevA konI vRddhi thavAno prasaMga Ave che? varSI, manahIUMtu mAM -kAranI vRddhi thavAno prasaMga Ave che ).e (saMbhavita) nathI,119 (kAraNa ke meM-kAra) lopa ahIM vRddhi) no bAdha karaze. to pachI mathAt , mArsat mAM mA-kAranI vRddhi) thavAno prasaMga Ave che. ahIM vRddhi thAya ke na thAya temAM phera paDato nathI. to pachI sadhyakSarane vRddhi) thavAno prasaMga Avaze.(sin para thatAM) saMdhyakSara kadApi ane hoto nathI. paNa ame kahIe chIe ke no lopa karavAmAM Ave tyAre voDhA, hodam, voDhA mAM saMdhyakSara (ma) ane Ave che. ema nathI, kAraNa ke sno lopa asiddha che ane te asiddha che tethI (ga) e sadhyakSara anya nathI raheto. to pachI amaitsat , matsat mAM vyaMjananI vRddhi prApta thAya che. (vatranahiTsantAvaH pramANe) vyaMjanAntanA (ma ne sthAne kahelI vRddhiA teno bAdha karaze.paraMtu evo , samovat (jevAmAM), jayAM neTa thI) te (vRddhi) no niSedha karavAmAM Ave che tyAM jUnI vRddhi thavAno prasaMga Ave). ( Tu yukta) sid para thatAM je vRddhi thAya che tene paNa A neTA e) pratiSadha lAgu paDe che. kevI rIte? kAraNa ke zAstra (niSedhaka sUtra ) to * siji vadi paramaig I e sUtra pramANe je vRddhinuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te sAmAnya (=aviziSTa) rIte kahevAmAM AvI che, kAraNa ke temAM viziSTa sthAnIno nirdeza karavAmAM Avyo nathI. tethI sid para thatAM svAnta aMganI ja vRddhi thAya te mATe yogukha sUtramAM vRddhi zabda mUkavo paDaze. 19 kAraNa ke pUrvavipratiSadhathI mato to pramANe thato ai-kAra lopa vRddhino bAdha karaze (vRddhitIukhyAmato kopaH pUrvavipratiSedhenA kA.pR.584) tethI vizIrSa: bizIrSavA vagere siddha thaze. jo pUrvavipratiSadha na levAmAM Ave ane huM lakSaNA vRddhi ja svIkAravAmAM Ave to vRddhi sUtra para hovAthI qn pUrve vRddhi thaze ane vivI e sthitimAM mAto punivRto pramANe yu lAgIne vikIrSAyA: evuM khoTuM rUpa thavAno prasaMga Avaze. 120 voDhA- e TU va nuM sut trI.pu.ji.va.nuM rUpa che. ahIM sat vat su-tikrUira thI tam) - vat tas--( ta mAmULathI tas no tAma) d va6 tA--( sukA thI ski) sat vat ki tA--(H sin thI %i no si) 36 vat r tA-- (suka thI 3) TU mavad r tA-- [sin pUrve vanantisyAvA thI haryanta , vat nA sat nI halantalakSaNA vRddhi (= A) dvAn k tA--ho DhaH | thI t no ) vAk tA--(rUparatoDa 1 thI sUno m) vAr --(punA chuH pramANe dhU no 8) vat DhA---ko TovA thI prathama no lopa) savA Dha---(savido vaNA pramANa mA no ge) vahAm thAya che. ahIM je me-kAra thayo che te sadhyakSaranI vRddhi thavAno prasaMga Avaze ema zaMkAkAranI dalIla che. paraMtu to te Topa 1 (8-3-13) e tripAdImAMnA sUtrathI 8 lopa thayo che tethI asiddha che. pariNAme halantalakSaNA vRddhi nahIM thAya. kA. ane nyA. mujaba lopa asiddha che tema kahevuM paryApta nathI. vAstavamAM vana pramANe vRddhi thaIne ma thayo che teno ja divo pramANe thayo che tethI pharIthI vRddhi na thAya. ( vRddhidAtram tena 1 prAva tA vRdiriti tAryatva vRddhirAtri punattanna vyApriya 5, pR.658) 121 aoguNa e sUtramAM vRddhi zabdanuM grahaNa karavAmAM na Ave to sivivRddhi e sUtramAM rU nI upasthita nahIM thAya tethI amaitsata vageremAM anyanI vRddhi thavAno prasaMga Avaze. ema dalIla che, paraMtu vanadinta pramANe vat, n ane halanta dhAtuonA has nI nahIM paNa ma nI vRddhi thAya che tema kahyuM che, te halantanI vRddhino bAdha karaze. 12 meTA sUtra dvArA sedra sin Agama para thatAM vyaMjanAnta aMganI vRddhino pratiSedha karavAmAM Avyo che. ema kahyuM paNa te sUtra to aviziSTa rIte koi paNa vRddhinA niSedhanuM kathana kare che. tethI bhAgakAre "dhvati' athaavAja kare che ema je kahyuM te dvArA samajavAnuM ke lakSaNa to aspaSTa rIte kahe che, kAraNa ke aspaSTa rIte koi bole to te avAja kare che tema kahevAya che. Ama ahIM avyakta rIte, koI phoDa pADyA vinA ja, vRddhino niSedha kare che tethI sid pUrve thatI vRddhino paNa A sUtra dvArA niSedha thai zakaze. paraMtu eka sthaLe niSedha karIne caritArtha thayA pachI anyano niSedha kevI rIte karI 122 For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhvanati bhramati muhUrtamapi naavtisstthte| athavA sici vRddhiparasmaipadeSviti sici vRddhiH praapnoti| tasyA halantalakSaNA vRddhirbaadhikaa| tasyA api neTIti prtissedhH| asti punaH kvacidanyatrApyapavAde pratiSiddha utsargo'pi na bhvti| astItyAha / sujAte ashvsuunRte| adhvaryo adibhiH sutm| zukaM te anyditi| pUrvarUpatve pratiSiddhe'yAdayo'pi na bhavanti / / uttarArtha tarhi sijartha vRddhigrahaNaM krtvym| sici vRddhiravizeSeNaNocyate sA viGati mA bhuut| nyanuvIt nydhuviit| naitadasti pryojnm| antaraGgatvAdatrovaGAdeze kRte'nantyatvAdvaddhirna bhaviSyati // yadi tarhi sicyantaraGga bhavati akArSIt ahArSIt guNe kRte avAja karatuM karatuM pharyA ja kare che, eka kSaNa paNa sthira UbhuM rahetuM nathI. athavA to sini vadi parapas ! pramANe sin para thatAM vRddhi prApta thAya che. (vahIvana pramANe) vyaMjanAnta (nAma) ne anulakSIne kahelI vRddhi teno bAdha kare che ane teno paNa neTal (e pratiSadha) bAdha kare che. paNa apavAdano pratiSedha karavAmAM Ave tyAre utsarga paNa lAgu na paDe evuM bIje kyAMya joyuM che? to kahe che ke hA. sunate marthasUno / ardhva garimaH sutam zu te mAM pUrvarUpano pratiSedha karavAmAM Avyo che chatAM am vagere Adezo paNa thatA nathI. to pachI ahIMne mATe eTale ke sin para thatAM vRddhi thai zake te) mATe to (prastuta sUramAM) vRddhi zabda mUkavo jarUrI che, jethI sid para hoya tyAre thatI vRddhi sAmAnya rIte kahI che, te vis ane hin pratyayo) para hoya tyAre na thAya, jema ke canvItA puvItA (prastuta sUtramAM vRddhi zabda mUkavAnuM) e prayojana nathI, kAraNa ke ahIM savet Adeza antaraMga5 hevAthI te pahelAM karavAmAM Avaze ane te karyA pachI (3-kAra) ane na hovAthI vRddhi nahIM thAya. 26 jo sin para hoya tyAre aMtaraMga nyAya lAgu paDe to pachI mArgItA maharSa mAM 27 aMtaraMga hevAthI guNa karyA pachI (32 zake e zaMkA ucita nathI, kAraNa ke lakSaNa to bane pharyA kare che, badhe pharI vaLe che, lAgu paDe che, eka kSaNa paNa sthira rahetuM nathI, tethI te aDI sAthe aneka sthaLe pravRtta thaI zake che. 123 sunatti azvasUno dhva garimA jevAMmAM proDa vAcavA pramANe ke mad thavAno prasaMga Ave che, tyAM rahe pavantAti pramANe pUrva rUpa ekAdeza thavAnI paNa zakyatA che. e sUtroDa vAhano apavAda che. tyAra pachI pAkanA aMdaranA bhAgane mATe viziSTa vyavasthA karatuM (47) nAntiHpAmavyaparA e sUtra Ave che, te dvArA je pratiSedha karavAmAM Ave che tene lIdhe thoDavA e utsarga sUtra tema ja i0i e apavAda sUtra bannenI pravRtti ahIM aTakI jAya che. ahIM bhAgakAre nAntaH padmacAre ema pATha lIdho che ema bhartu.(pR.128) noMdhe che.kA.(pR.419) mAM pratyAntaH -mithaze ema che. anya pAThano ullekha jat nA mata tarIke che. A pramANe apavAdano pratiSedha karavAthI utsargano paNa niSedha thayo hoya to vRkSa zrI e sthitimAM vRdiranA pramANe vRddhi ekAdeza nahIM thAya kAraNa ke prathamayoH pUrvasevA thI thatA pUrvasavarNano nAiiA thI niSedha karavAmAM Ave che ane prathama e apavAda sUtra che, tenuM utsarga sUtra vRdirani che. jo apavAdano niSedha karavAthI utsargano paNa niSedha thato hoya to vRdirani no niSedha thavAthI vRkSa zrI nuM vRkSa ema rUpa nahIM thai zake. A prakAranI zaMkA ullekha bharyu.e ryo che. paraMtu A pratiSedha che ema samajavAnuM nathI ane tethI vRddhino pratiSadha nahIM thAya ane vRkSo e rUpa siddha thaze, ema temaNe khulAso karyo che.(ejana). 12 eTale ke koI spaSTatA karyA vinA kahI che, kAraNa ke sini vRddhi mAM koI viziSTa prakArano sid Ave to vRddhi thAya ema kahevAmAM nathI AvyuM tethI ti ke hin pUrve na thAya te mATe gui0 e sUtramAM vRddhi zabdanuM grahaNa karavuM jarUrI che. zukhyiombinDisA pramANe bis ane ti sivAyanA pratyayono hidata bhAva thAya che, eTale ke te his che ema gaNavAnA che. tethI sid pratyaya hinU thaze ane tethI viti sUtramAMnA niSedhane lIdhe narvata vageremAM vRddhi thatI nathI.[kA,nyA.pada.bhA.5(pR.652)], 15 ahIM ja chupAcchavA riyaDuvaDA pramANe rat para thatAM jaDavat AdezathAya che tenuM nimitta ( Agama yukta sin) Antarika che, tethI var Adeza aMtaraMga che, jayAre bahirbhata pararmapada ane rRt pratyayane kAraNe thatI hovAthI vRddhi bahiraMga che.[2vAlerA (sitta) sirasaidde mAmitva vRdiritiA tethI aMtaraMga vat bahiraMga vRddhino bAdha karaze.aMtaraMga ane bahiraMgamAMno aMga zabda kAraNa arthAt nimitta darzAve che. bharta..(110)] 12% 3-kArano Davat Adeza thayA pachI aMte 3 nahIM rahe tethI aMga TrAnta na hovAthI parasmapadamAM sin pUrve sini vRddhi pramANe vRddhi nahIM thAya. kA.nyA.mujaba jU stavane ane pU vidhUnane e suraddhi gaNanA dhAtuo hovAthI tenI pachIno sijU pratyayano mAvadri pramANe hindrata bhAva thAya che. te hindu jevo thavAthI vikati pramANe niSedha thavAthI vRddhi nahIM thAya. For Personal & Private Us Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raparatve cAnantyatvAduddhirna prApnoti halantalakSaNAyAzca neTIti prtissedhH| mA bhuudevm| lAntasya ityevaM bhaviSyati // iha tarhi alAvIt apAvIt guNe kRte'vAdeze cAnantyatvAdvaddhirna prApnoti halantalakSaNAyAzca neTIti prtissedhH| mA bhuudevm| lAntasyetyevaM bhvissyti| lAntasyetyacyate na cedaM laantm| lAntasyetyatra vakAro'pi nirdishyte| kiM vakAro na shruuyte| luptanirdiSTo vkaarH|| yadyevaM mA bhavAnavIt atrApi praapnoti| avimavyorneti vakSyAmi / tdvktvym| NizvibhyAM tau nimaatvyau| 22: pramANe) pAchaLa mUkavAmAM AvatAM meM-kAra ane na hovAthI (sini vaddhi pramANe) vRddhi nahIM thAya. e rIte vRddhi bhale na thAya, paNa ( vaDhanahantA pramANe ) vyaMjanAnta (nA an) ne anulakSIne kahelI vRddhi thaze. to pachI A vistAran , cArIta mAM guNa karyA pachI (32| ra52 pramANe) pAchaLa smUkavAmAM AvatAM ma-kAra anta na hovAthI (sivi vadiH paramaipads I e sUtra pramANe ) vRddhi nahIM thAya ane vyaMjanAnta (nA ne anulakSIne kahelI vRddhino neTa e sUtra pramANe pratiSadha thAya che. e rIte vRddhi) bhale na thAya,paNa mato TrAntA anusAra thaze to pachI mAvIta , mAvIt mAM to guNa karyA pachI toDavA pramANe) mad Adeza thavAthI ane svara nathI raheto tethI vRddhi prApta thatI nathI ane vyaMjanAnta (nAma) ne anulakSIne kahelI vRddhino neTa e sUtra pramANe pratiSedha thAya che. e rIte vRddhi) bhale na thAya, paNa mato TrAntA anusAra thaze.( sUtrakAre) TrAntarI (arthAt kAra jene anta hoya ane je jene anta hoya tenI vRddhi thAya che " ema kahyuM che, jayAre ahIM to anta paNa nathI ke spaNa nathI (TU che). (sUtrakAre) TrAntI ema kahyuM che temAM 4-kArano paNa nirdeza karyo che to pachI va-kAranuM zravaNa kema nathI thatuM? kAraNa kekAra pUrve nirdiSTa hato pachI teno lopa thayo che. ema hoya to pachI mAM mAnavInA mamavAnmavat mAM paNa vRddhi thavAno prasaMga Avaze. paNa huM kahevAno chuM ke at ane mad dhAtuonI vRddhi) thatI nathI. (to) te kahevuM joie ? ni ane vizvane badale e be (mad ane nava)ne levA joie yadyapyetaducyate'thavaitarhi NizvyioH pratiSedho na vaktavyo bhvti| guNe kRte'yAdeze ca yAntAnAM netyeva pratiSedho bhaviSyati // evaM tAcAryapravRttiApayati na sicyantaraGgaM bhavatIti yadayamato halAderlaghoH ityakAragrahaNaM karoti / kathaM kRtvA jnyaapkm| akAragrahaNasyaitatprayojanamiha mA bhUt akoSIt amossiit| yadi sicyantaraGga syAdakAragrahaNamanarthakaM syaat| guNe kRte'laghUtvAdvadbhirna bhvissyti| pazyati tvAcAryo na sicyataraGga bhavatIti tato'kAragrahaNaM karoti / naitadasti 128 ahIM TU ane pU no sArvadhAturya pramANe guNa thaine thavAthI gar thatAM aMte -kAra nahIM rahe. tethI siji vRddhi pramANe -kAranI vRddhi nahIM thAya. e rIte na thAya to paNa to ntIA pramANe vRddhi thaze, kAraNa ke e sUtramAM va-kArano pUrve nirdeza hovA chatAM pachIthI teno lopa thayo che, sunirveidaH e pUrva nirveidaH pazcAdbhaH: 1 ema pUraghaMsAri jevo samAsa che. bhartu. kahe che ke nirdiSTa hoya ane lupta hoya te zakya nathI, kAraNa ke jeno nirdeza karavAmAM Avyo hoya te lopa sAthe saMbaMddha na hoI zake, paraMtu sthiti jA mAM jema na jaNAtA DuM-kArano bAdha grahI zakIe chIe tema vai-kAranuM paNa grahaNa karI zakIe ane Topo corvatriA pramANe teno lopa thayo che. kA.(pR.6 26) pramANe sini vRddhi ema je khAsa kahevAmAM AvyuM che tene kAraNe bahiraMga vRddhi aMtaraMga guNano bAdha karaze tethI vRddhi thaine mAvat vagere thaze. 129 A udAharaNamAM man dhAtune mAnAvInA pramANe mad Aga lAgavAthI khATA pramANe vRddhi thavAthI dhAtunA X-kAranI vRddhi thAya ke na thAya tethI koi phera paDato nathI tethI na nAhyA pramANe mAtra ne dUra karavA mATe durAntamAM mA no prayoga karyo che. paraMtu mAryuM ane dhAtunA mU-kArano ekAdeza thavAthI pharI pAcho koi phera nahIM paDe. te sthiti TALavA mATe duSTAntamAM mavAnuM zabda prayojayo che. 130 ahIM keTalIka AvRttiomAM na vacam ema adhika pATha che. mar ane man dhAtunuM hantikSazvasanA JLavitA e sUtramAM grahaNa karavuM joie ane tema karavAthI gaurava thaze ema ahIM dalIla che. 13 bhAgamAM nimatithvI = parivartanathI (pra.) ne badale mUkavA joie. upara (noMdha130mAM) uddharela sUtramAMthI ni ane %i dhAtuo che tene kADhI nAMkhIne temane badale mar ane man dhAtuo mUkavA joie. vaLI pina ane %i no vRddhi niSedha karavAnI jarUra nathI, kAraNa ke sArvadhAtuvardha pramANe guNa thayA pachI proDa vAyA pramANe mad Adeza thavAthI aMte n rahevAthI sUryantalAzvataMtra pramANe thato vRddhi niSedha lAgu paDaze. tethI te sUtramAM e dhAtuonuM grahaNa na karatAM at, mat nuM grahaNa karavAthI gaurava nahIM thAya, kAraNa ke tema karyA pachI vamorna ema judo niSedha nahIM karavo paDe. ra4 For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pryojnm| kim| yatra guNaH pratiSidhyate tadarthametatsyAt nyakuTIt nyputtiiditi| yattarhi NizvyoH pratiSedha zAsti tena nehAntaraGgamastIti drshyti| yacca karotyakAragrahaNaM laghoriti kRte'pi // tasmAdiglakSaNA vRddhiH // 11 // tasmAdiglakSaNA vRddhiraastheyaa|| jo ke ema kahyuM che tema chatAM Li ane niSa no (hantikSAzvasanALiyekitAm ! e sUtramAM) pratiSedha karavAnI jarUra nathI, kAraNa ke guNa karyA pachI ( proDathavAthaviH | pramANe) mad Adeza thatAM, e kArAnta aMgonI vRddhi thatI nathI, e je pratiSedha karyo che te lAgu paDaze. to pachI mato hArTadhoH | e sUtramAM -kAra mUkIne sUtrakAra sUcave che ke sid pratyaya para thatAM (je kArya karavAnuM hoya tyAM) aMtaraMga zAstra lAgu paDatuM nathI.12 kevI rIte jJApaka che? sUtramAM meM-kAra mUkavAnuM prayojana e che ke tethI gopI , manojIt (javAmAM) vRddhi na thAya sid pratyaya para thatAM (je kArya karavAnuM hoya tyAM) jo aMtaraMga zAstra lAgu paDatuM hoya to gato hAryo e sUtramAM H-kAranuM grahaNa nirarthaka thAya.paraMtu AcArya jANe che ke sin pratyaya para hoya tyAre aMtaraMga zAstra lAgu paDatuM nathI, tethI gato dardoH e sUtramAM mU-kAranuM grahaNa kare che. e jJApaka nathI. te (jha-kAra) uccAravAnI pAchaLa bIjuM prayojana che. zuM che? jayAM guNano niSedha karyo che te mATe (arthAt tyAM vRddhi na thAya te mATe me-kAranuM grahaNa hoi zake. jemake cazrI, capuTIkva 33 to pachI (ntiAnazvanA mAM) ni ane%i no je pratiSedha kare che te dvArA ema batAve che ke ahIM (arthAt sid pratyaya para hoya tyAre aMtaraMga zAstra lAgu paDatuM nathI. vaLI mato hAdA mAM laghuno (To" ema kahevA chatAM paNa mU-kAranuM grahaNa karyuM che tethI paNa (te sUcavAya che.) 134 tethI vRddhi jU ne sthAne thAya che /15 135 tethI vRddhi Tu ne sthAne thAya) che, ema svIkAravuM joie. pappAH sthAneyotvAmivRttiH 22 / SaSThyAH sthAneyogatvAtsarveSAmikA nivRttiH praapnoti| asyApi prApnoti / daghi mghu| punarvacanamidAnI kimarthaM syaat| anyatarArtha punarvacanam // 13 // 132 eTale ke aMtaraMga-bahiraMgano prazna tyAM vicAravAno nathI raheto. to havedha sUtramAM Dhadhu zabda mUkyo che chatAM sUtrakAre temAM mata (ma-kAra) nuM grahaNa karyuM che te sUcaka che. jo sin nI bAbatamAM aMtaraMgano svIkAra thato hoya to muhU vagerenAM moTU vagere rUpomAM vRddhi thavAno prasaMga ja nathI, kAraNa ke guNa aMtaraMga hovAthI pahelAM thaze ane guNa thayA pachI no, m vagere thavAthI upadhA laghu rahetI nathI tethI tenI vRddhi thavAno prazna raheto ja nathI tethI zun , mun vagerenA 3-kAranI vRddhi na thAya te mATe sUtramAM ataH ema kahevAnI jarUra ja nathI. tema chatAM sUtrakAre meM-kAranuM grahaNa karyuM che tethI jJApana thAya che ke sid nI bAbatamAM aMtaraMga-bahiraMgano vicAra karavAnI jarUra nathI 133 carit ,capaTI e su nAM udAharaNomAM zudra ane putrae dhAtuo zuddhi gaNanA che tethI hiTU jevA thaze ane viTAtinA e pratiSedhane kAraNe sArvadhA/varSa 0 pramANe guNa na thatAM have thI temanI laghu upadhAnI vikalpa vRddhi thavAno prasaMga Avaze. te na Ave mATe prastuta sUtramAM matanuM grahaNa karyuM che. tethI zuTIr vageremAM guNa niSedha thayo che tyAM vRddhi nahIM thAya. mAtra upA- laghu - kAra haze tyAM ja vikalpa vaddhi thaze, jema ke gItA mAt vagere. jo sUtramAM mataH nuM grahaNa na karyuM hoya to junA 3no sid para thatAM guNa nathI thato chatAM tenA upanya laghu-kAranI vRddhi jarUra thaze, kAraNa ke sUtramAM "hA dho. eTaluM ja kahyuM che te pramANe je vaikalpika vRddhi thaze te jU ne sthAne ( hRkSa) nahIM thAya paraMtu majU ne sthAne (makSa) thaze, kAraNa ke huM paribhASAnI tyAM upasthiti nathI thatI. Ama thavAthI viti e niSedha paNa lAgu nahIM paDe, kAraNa ke niSedha hRkSa vRddhino che, manjhakSA no nathI. A prakAranI vRddhi thatI aTakAvavA mATe sUtramAM ataH zabdanuM grahaNa karyuM che. 134 ekadezIe darzAvelI rIte jJApaka thAya che tema ja zenAprApti nyAyathI paNa aMtaraMga guNano vRddhi dvArA bAdha thAya che, kAraNa ke guNa avazya. prApta (nAprAsa) che tyAM ja vRddhi prApta thAya che. temAM guNa vyApaka che, vRddhi vyApya che, guNa sAmAnya zAstrabdArA prApta thAya che , vRddhi vizeSa zAstra dvArA prApta thAya che tethI apavAdabhUta vRddhi guNano bAdha karaze. 135 su.zA.(pR. 233) mAM A vAkyane vArtika tarIke nathI ApyuM. tyAra pachIno mAyA sudhInuM bhASya paNa temaNe lIdhuM nathI . For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyatarArthametatsyAt / sArvadhAturkAdhAtukayorguNa eveti // prasAraNe ca // 14 // prasAraNe ca sarveSA yaNAM nivRttiH prApnoti / yAtA vaataa| punarvacanamidAnI kimarthaM syAt / viSayArtha punarvacanam // 15 // vissyaarthmettsyaat| vacisvapiyajAdInAM kityeveti // 3rarapa 2 | da aa uraNrapare ca sarvaprANAM nivRttiH prApnoti / asyApi prApnoti / kartR hrtR| SaSThI 94 sthAnanA arthamAM prayojI che tethI phujUnI nivRtti thaze I1 ra (guNavattI e sUtramAM ema je) SaSThI vibhakti che te sthAna nA arthamAM prayojI che tethI badhA jU nI nivRtti thaze. dha madhu e (udAharaNa) mAM paNa guNa ke vRddhi thaine 4 nI nivRtti thavAno) prasaMga Avaze. have A guNa thaze, vaddhi thaze ema) pharI pharIne zA mATe kahevAmAM AvyuM che? vAraMvAra kahevAnuM prayojana e ke guNa kevaddhi) bemAMthI eka thAya che tema sUcavI zakAya 13 A (vAraMvAra kahevAmAM AvyuM che te guNa ke vRddhi e) bemAMthI eka ja thaze te sUcavavA 138 mATe hoi zake. jemake sArvadhAtuka ane AdhadhAtuka pratyayo para hoya tyAre guNa ja thaze. saMprasAraNamAM paNa ll14o ! saMprasAraNamAM paNa badhA ja vat (ya, va, 2, la)nI nivRtti thavAno prasaMga Avaze. A yAtA , vAtA mAM paNa (ca nI nivRtti thaine du) thavAno prasaMga Avaze.to have saMprasAraNa) pharI pharIne 40 zA mATe kahevAmAM AvyuM che? viSaya darzAvavA mATe vAraMvAra kahevAmAM AvyuM che ll1pA saMprasAraNano viSaya (arthAt te kyAre kyAre lAgu paDe che te jaNAvavA mATe e (punarvacana) che jema ke van ,sva, yak vagere nuM vit pratyayo para hoya tyAre ja (saMprasAraNa thAya che). karan 2pA e sUtramAM paNa sthAna SaSThI levAthI sarvatra kAranI nivRtti thaze) II16. karan 252 e sUtramAM paNa (3nI sthAna pachI levAthI) badhA ja jha kAranI nivRtti thaze. ' (arthAt - kAra nahIM rahe), jema ke zarta , hatuM . siddhaM tu SadhikAre vacanAt // 17 // 136 SaSThI arthAt H guru e sUtramAM je SaSThI che te pUrvapakSI mAne che ke A sUtra svataMtra rIte guNa ane vRddhinuM vidhAna kare che. tenI dRSTie A sUtra dvArA jenuM vidhAna karavAmAM Ave che te guNa ane vRddhi rUpI Adeza thavAne kAraNe badhA ja nI nivRtti, eTale ke nAza thAya che tethI tapa , madhu jevAM sthaLoe paNa guNa ke vRddhi Adeza thaine nI nivRtti thaze. 137 milegI nedika tija vRdiH padmapaDA vagere sUtromAM vAraMvAra guNa thaze, vRddhi thaze ema kahevAmAM AvyuM che ane Ama A sUtromAM viziSTa rIte guNa yA vRddhinuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI guNavRddhI ne paribhASA sUtra tarIke levuM ucita che ema zaMkAkAra kahevA mAge che. 138 guNa ane vRddhi vArA pharatI jayAM jayAM prApta thAya che tyAM tyAM guNa ke vRddhinuM viziSTa nimitta darzAvIne vAraMvAra guNa ke vRddhi zabdano prayoga karyo che tethI bemAMthI eka ja thAya che ema samajAya che ane bIjAnI nivRtti thAya che. jema ke mi . ema kahevAthI samajAya che ke minnA du no guNa thaze, vRddhi nahIM. aneDhi mAM muna nA jU nI vRddhi thaze, guNa nahIM thAya. Ama bemAMthI ekanI nivRtti thaI zake te mATe vAraMvAra guNa vRddhi zabdo je te sUtromAM mUkavAmAM AvyA che. tethI jU nAM guNa ke vRddhi thaze manis --(= jU na hoya te) nAM nahIM thAya, kAraNa ke jayAM jayAM guNa ke vRddhi kahyAM che tyAM tyAM je gudA mAMno TuH upasthita thaze. 139 jema : SaSThI che tema rupANawHRNamI mAM ca: paNa SaSThI che e samAnatAne kAraNe A vAMdho uThAvavAmAM Avyo che. 0 graha sammasan variyanAkInA viti vimASA che vagere sUtro dvArA vAraMvAra kahevAmAM AvyuM che. tenuM zuM prayojana che? ema zaMkA che. raNa ke 3 e 8 nuM SaSThI ekavacananuM rUpa che ane te sthAna SaSThI levAmAM Ave to badhA ja tra-kAranI nivRtti thatAM zA ha jevAmAMno jha-kAra paNa jato raheze. 126 For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhmett| kthm| SadhikAra ime yogAH krtvyaaH| ekastAvatkriyate ttraiv| imAvapi yogau ssdhikaarmnuvrtissyete|| athavedaM tAvadayaM prssttvyH| sArvadhAtukArdhadhAtukayorguNo bhavatItIha kasmAnna bhvti| yAtA vaataa| idaM tatrApekSiSyata iko guNavRddhI iti| yathaiva tIdaM tatrApekSiSyata evamihApi tadapekSiSyAmahe / sArvadhAtukArdhadhAtukayoriko guNavRddhI iti // iti zrImadbhagavatpataJjaliviracitavyAkaraNamahAbhASye prathamAdhyAyaprathamapAdasya gurjarabhASAnuvAdasya taralATIkAyAM tRtIyamAhnikam // 3 // (A badhAM sUtro) paryAdhikAramAM levAthI (sarva kArya) siddha thAya che. 17. e siddha thAya che, kevI rIte ? A badhAM ja sUtrone (1ii sthAneyo IIT e sUtrathI zarU thatA) paryAdhikAramAM mUkavA joie. 4eka (arthAt 32 252: e sUtra) to te (SayadhikAra) mAM ja che. A (guNavRddhI ane sthaLaH salAm ! e) be sUtronI (paryAdhikAramAM) anuvRtti karavAmAM Avaze. athavA SayadhikAramAM e be sUtrono saMbaMdha joDIzuM. 143 athavA to A (zaMkAkAra) ne e pUchavuM joie ke sArvadhAtuka ane ArdhadhAtuka pratyaya para thatAM guNa thAya che te A vAta , vItA mAM kema nathI thato? tyAM guNavadI e (sUtra)nI apekSA raheze (arthAt guNa ane vRddhi du nAM ja thAya ema samajIzuM). te pachI jema A (guNavaDhI) ne tyAM levAmAM Ave che tema ahIM (sArvadhanurdhadhAtu mAM) paNa laizuM 44 eTale ke sArvadhAtuka ane AdhadhAtuka pratyayo para hoya tyAre jU nAM guNa vRddhi thAya che. ahIM zrIbhagavAna pataMjali viracita vyAkaraNamahAbhASyanA prathama adhyAyanA prathama pAdanuM tRtIya Anika samApta che 42 rU guNavRddhI ane sunaH samratA e be sUtrone svarita kalpIne zAstrIya adhikArano Azraya laIne temanI SaSThayadhikAramAM anuvRtti karI zakAze. lakSyanI dRSTie paNa anuvRtti jarUrI che. vacamAM AvatAM sUtrone temanI sAthe koI saMbaMdha na hovAthI tyAM temanI anuvRtti thAya te yogya nathI mATe maMDakadhvatithI anavatti thaze. te ja rIte jayAM sthAna SaSThI dvArA nirdeza karIne saMprasAraNanuM vidhAna che nI upasthiti thaze. 3rapapA e sUtra to SayadhikAramAM che ja tethI jayAM sthAnaSaSThI dvArA nirdeza karIne "tra ne sthAne maLuM thAya che ema vidhAna karyuM hoya tyAM rapaH e pada upasthita thaze. 14 kacchI thayo e sUtrano yogavibhAga karIne kacchI ane thayo e be navAM sUtro karavAmAM Avaze ane sthAnethoIT e sUtramAM pachI nI anuvRtti thaze. ahIM pachI e sUtra sApekSa che. teno artha, kamapUrvaka je kahevAmAM AvyuM che te jayAM SaSThI hoya tyAM upasthita thAya che. Ama pachI e sUtrane je apekSA che te je guNavRddhI ane sthAH sakhrasaram e be sUtronI ja che tema zikhonAM vyAkhyAna uparathI tema ja yogya dRSTithI jotAM samajAya che. (bhartu.pR.130). pharI pharIne guNa, vRddhi vagere zabdonA prayoganuM samarthana zaMkAkAre "manyatarArtha vanam' ema kahIne karyuM , tethI 'jayAM guNa ke vRddhinuM vidhAna karavAmAM Ave tyAM jU nI upasthiti thAya che ema saMbaMdha yojayo che. e rIte vAta vAtA vageremAM saMprasAraNa aTakAvI zakAya. have rU UvRddhI tema ja milegA ke pRvRddhi vagere vacce apekSA svIkAravAmAM Ave te vadhu svAbhAvika ane iSTa che, kAraNa ke jema vidhine sthAnInI apekSA hoya che tema sthAnIne potAne anulakSIne karelA vidheyabodhaka vAkya (arthAt vidhi vAkya) nI apekSA hoya che tethI ekavAkyatA thAya te jarUrI che. Ama juvo guNavRddhI e svataMtra vidhivAkya nathI tema svIkAravuM rahyuM. (bhartu.pR.130). AthI yogavibhAga karavAnI koi jarUra rahetI nathI. chatAM samajAze ke guNa vRddhi je kahyAM che te jUnAM ja thAya che. | ahIM zrI bhagavAna pataMjali viracita vyAkaraNamahAbhASyanA prathama adhyAyanA prathama pAThanA tRtIya Ahi!nakanI TIkAsamAptA For Personal & p s e Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ahnika cotho na dhAtulopa ArdhadhAtuke // 11 // 4 // dhAtugrahaNaM kimrthm| iha mA bhuut| lUJ lavitA lvitum| pUj pavitA pvitum| ArdhadhAtuka iti kimrthm| vidhA baddho vRSabho rorviiti| kiM punaridamArdhadhAtukagrahaNaM lopvishessnnm| dhAtunA ekadezanA lopanuM kAraNa hoya tevo AdhadhAtuka pratyaya para thatAM ( ne sthAne prApta thanAra guNa ke vRddhi thatAM) nathI /1/1/4 (A sUtramAM) dhAtu (zabda) zA mATe mUkyo che? sUga (uparathI thatAM) vitA vinuma / pUga (uparathI thatAM) vatA pavitam mAM (pratiSadha) na thAya te mATe." (sUTamAM) AryadhAtu ema zA mATe kahyuM che)? tridhA vo vRkSo zeravIti (mAM niSedha na thAya te mATe). A je kAryadhAtu (zabda) mUkyo che te te lopanuM vizeSaNa che? eTale ke ' A sUtramAM dhAtu zabda dhAtunA avayava mATe prayojavAmAM Avyo che, kAraNa ke samagra dhAtuno lopa thAya to guNa ke vRddhi thavAno prazna ja raheto nathI. dA.ta. TurIno Topa. (uNAdi sUtro anusAra tun zabda upapada thatAM () dhAtune kahena hRtti (UMti tUra) e arthamAM ra () pratyaya lAge che ane samagra dhAtuno lopa thAya che. ahIM guNa ke vRddhi prApta thatAM nathI tethI prastuta sUtramAM dhAtu zabda tenA ekadeza mATe prayojavAmAM Avyo che tema samajAya che. jema vastrano thoDo bhAga dAjhI gayo hoya to paNa pUro pA ema kahevAmAM Ave che ane devadattanA eka ja avayavane alaMkRta karavAmAM Avyo hoya to paNa sarjato TevattA ema kahevAmAM Ave che te rIte dhAtunA ekadezano lopa te dhAtulIpa kahevAya. 2 keTalAka vRttikAro dhAtunoja ti vimartha' ema pATha le che.(bhartu.pR.131) 'stra , pUjJavageremAM - e t che te dhAtunA bhAga rUpa nathI, kAraNa ke upadezamAM ja rUt no prayoga karelo che. paNa bhASAmAM prayoga karavAno hoya tyAre jU zabda ja prayojAya che ane tenI dhAtu saMjJA thAya che, phera mAtra eTalo ja ke tene bi ne thatAM kAryo prApta thAya che. paraMtu kiyAvAcI to r zabda ja che tethI tene dhAtu saMjJA prApta thAya te yogya che. jo ke dhAtu saMjJA ane tu saMjJA ekI sAthe thavA jAya che chatAM dhAtu saMjJA thAya te pUrve e ja sarvavikhyo kovidharvakIyAnA (sarva vidhiomAM lopa vidhi baLavAna che) e nyAye n no lopa thaze, tyAra bAda sUkepUne dhAtu saMjJA thaze.tethI ga, lopa dhAtulopa thato nathI. pariNAme ahIM guNano niSedha nathI thato. jo sUtramAM dhAtu zabdanuM grahaNa na karyuM hoya ane na to mAryadhAtu eTaluM ja sUtra levAmAM Ave to AI - dhAtuka DU pratyaya para thatAM sUtra ke pUN nA nU no lopa thayA pachI guNano niSedha thaze tethI vitA pavitA vagere rUpo siddha nahIM thAya. paraMtu sUtramAM dhAtu grahaNa karyuM che tethI guNa thAya che. (bhartu.pU.132.cA.pada.pR.80) dhAtu e dhAtoH kopaH ema tapuruSa hoya to poravIti mAM vastuphpha nuM AdhadhAtuka rUpI nimitta na rahevAthI (= anaimittika thavAthI), yu no lopa dhAtunA avayavano lopa thavAthI na dhAtupA thI guNaniSedha thaze, paraMtu sUtramAM mAryadhAtunA zabdanuM grahaNa karyuM che tethI dhAtoH TopaH minA e arthano anya padArthapradhAna bahuvrIhi thai zakaze. tethI vartunuM nimitta ArdhadhAtuka thavAthI guoo yajuvo | thI thatA guNano niSedha thaze. Ama tripA vaho e pratyudAharaNa ApIne AdhadhAtuka grahaNanuM prayojana sUcavyuM che. cha rAtre e dhAtune dhAtoregAvo. thI 4 va-cakoDajiA tathA vada 4ndrasiA thI vahu no lopa, chatAM pratyako pratyakSaFA pramANe (vane kAraNe) sanyA pramANe ditya-kapha-pUrvoDakhyA thI abhyAsa saMjJA --caskulo thI abhyAsano guNa -- -- nAthA dhAravA thI roDa ne dhAtu saMjJA thavAthI vartamAne aa sa paravam -- no ti --ro ti-ri rajU thI rAjU- garikamRtimyaH rApA thI rAt lopa --tharo vA thI TU Agama roDa ti-- 228 For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArdhadhAtukanimitte lope sati ye guNavRddhI prApnutaste na bhavata iti| aahosvidbhunnvRddhivishessnnmaardhdhaatukgrhnnm| dhAtulope satyArdhadhAtukanimitte ye guNavRddhI prApnutaste na bhavata iti / / kiM caatH| yadi lopavizeSaNam upeddhaH preddhaH atrApi praapnoti| atha guNavRddhivizeSaNaM knopayati ityatrApi praapnoti| yathecchasi tthaastu| astu tarhi lopvishessnnm| katham upeddhaH preddha iti / bahiraGgo guNo'ntaraGgaH prtissedhH| asiddhaM bhirnggmntrngge| yadyevaM AdhadhAtuka pratyayane kAraNe dhAtulopa thatAM je guNa ane vRddhi prApta thAya che, te thatAM nathI,' ema samajavuM)? ke pachI' ArdhadhAtukane guNa ane vRddhinA vizeSaNa tarIke (sUtramAM) mUkyo che? eTale ke dhAtulopa thatAM AdhadhAtuka pratyayane kAraNe je guNa ane vRddhi prApta thAya che te thatAM nathI' ema samajavuM)? AthI zo phera paDe che? jo lopanuM vizeSaNa hoya to A pe! preH ne paNa (sUtra) lAgu paDaze. have jo (ArdhadhAtuka e) guNavRddhinuM vizeSaNa hoya to A pati ne paNa (sUtra) lAgu paDaze. tArI icchA hoya tema bhale thAya. to (ArdhadhAtuka e) bhale lopanuM vizeSaNa thAya. to pachI upendra che: e kevI rIte (siddha thaze)? guNa bahiraMga che, jayAre pratiSedha aMtaraMga che, ane aMtaraMganI dRSTie bahiraMga asiddha hoya che. jo ema hoya to (sUtramAM) sArvadhAturya pramANe guNa--proDathavAyAva thI sat thaine poravIti siddha thAya che. ahIM sUtramAM kAryadhAtu ema na mUkayuM hota ane na dhAtueo eTaluM ja kahIne guNavRddhino niSedha karavAmAM Avyo hota to sArvadhAtuka pratyaya ti ne kAraNe thatA guNano niSedha thavAthI zeravIti e yogya rUpa na thatAM tevati ema azuddha rUpa thavAno prasaMga Avata. 5 rUpe (35 ), preH (5 jU) mAM mULa bipi sau dhAtune niSThA pramANe nyU --aravivAdite-tartha Topa --LyuM te --manakitAM haTha 3padhAyAH vikatA thI anunAsika lopa --ra6 --sastoDadhaH 1 thI sno -- --strI nara ziA thI no TU thatAM dra--tirA thI t saMjJA--jJatasamAsa thI prAtipadika saMjJA--pratidriArthamAne prathamaUT thI pratipAdikanA arthamAM prathamAno su---- H 35 --mAdunaHA thI guNa--vedaHA upedraH thAya che. mArpadhAtu ne jo lopanA vizeSaNa tarIke levAmAM Ave to vageremAM AdhadhAtuka pratyaya ne kAraNe nikitAmUDa thI anunAsika lopa thayo che tethI guNa na thavAno prasaMga Avaze, paraMtu jo mAryadhAtuna ne guNavRddhinuM vizeSaNa gaNavAmAM Ave to guNa na thavA rUpI doSa nahIM Ave, kAraNa ke ahIM ArdhadhAtukane kAraNe guNa thato nathI paraMtu mAlUkA pramANe thayo che. jU5 thI rAtre 3 vA)--detumati rA thI -- zin (2)rtihIchIrI thI ; Agama thatAM navuM --hovo vyoDhiA thI r lopa-5 Tu-puntiNUTa thI guNa--oNpi ti--oDi rAt ti--sArvadhAturya, pramANe guNa ti-proDayuvA----jopati thaze.joSi mAM guNa AdhadhAtukanid ne lIdhe thayo che. have prastuta sUtramAM ArdhadhAtukane guNanuM vizeSaNa gaNatAM guNano niSedha prApta thAya che, kAraNa ke ahIM dhAtunA avayava n no lopa thayo che, paraMtu mAryadhAtu ne lopanuM vizeSaNa gaNatAM A niSedha prApta thato nathI, kAraNa ke ahIM nam nA s no je lopa thayo che te AdhadhAtuka pratyaya ban ne kAraNe nathI thayo paNa t pachI 6 (va) AvavAthI thayo che. * preHA upendra mAM prathama dhAtuno pratyaya sAthe yoga thAya che ane tyAra bAda upasarga sAthe yoga thAya che tema svIkAravAmAM Ave to niSedha aMtaraMga thaze ane guNa bahiraMga thaze, paraMtu prathama dhAtuno upasarga sAthe yoga thAya che ane tyArabAda pratyaya sAthe yoga thAya che tema svIkAravAmAM Ave to guNa aMtaraMga thaze ane niSedha bahiraMga thaze, kAraNa ke dhAtu ane upasargano yoga thatAM ja mApunaHA pramANe guNa thai jaze. tyAra pachI 4 pratyaya lAgatAM nadvito haTsa:0thI lopa thaze. paraMtu guNa bahiraMga hoya ane niSedha aMtaraMga hoya ke guNa aMtaraMga hoya ane niSedha bahiraMga hoya, banne kissAmAM masi8 vadinantake e paribhASA prApta thatI 1zAyI thayA che. For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArthodhAtugrahaNena / iha kasmAnna bhavati / luJ lavitA lvitum| ArdhadhAtukanimitte lope pratiSedho na caiSa ArdhadhAtukanimitto lopH| athavA punarastu gunnvRddhivishessnnm| nanu cokta knopayati ityatrApi praapnotiiti| naiSa dossH| nipaatnaatsiddhm| kiM nipaatnm| celeknopeH iti // parigaNana krtvym| dhAtu (zabda)mUkavAno koI artha nathI. to pachI sUga nAM vitA vitam mAM guNa niSedha) kema nathI thato? (eTalA mATe ke) AdhadhAtuka pratyayane kAraNe lopa thato hoya to guNavRddhino pratiSedha karyo che, paNa A phUga nA - no) lopa to ArdhadhAtuka pratyayane kAraNe thato nathI. athavA to sArdhadhAtu e guNavRddhinuM vizeSaNa bhale thAya. paraMtu (ame) kahyuM che ke kociti mAM paNa A (sUtra) lAgu paDaze (ane guNaniSedha thavAno prasaMga Avaze). temAM koI vAMdho nathI, kAraNa ke (sUtrakAre tene) nipAtana dvArA siddha karyuM che. karyuM nipAtana? ke zo mAM nipAtana" karyuM che. to pachI parigaNana karavuM paDaze: hovAthI be peDhaH siddha thai zakaze. predra vageremAM nAgAnantarve vahivaTjha aa e paribhASA lAgu paDatI nathI, kAraNa ke ahIM je be ma nuM Anantarya che te sUtranirmita nathI tethI aMtaraMga paribhASA lAgu paDaze. vAstavamAM upendra vageremAM je guNa thAya che te rUkSaNa guNa nathI tethI na dhAtu Tope. e sUtra lAgu paDatuM nathI . * prastuta sUtramAM mAryadhAtu ema je che tene lopanuM vizeSaNa levAmAM Ave to AdhadhAtuka pratyayo dhAtu pachI AvatA hovAthI sUtramAM dhAtu zabdanuM grahaNa na karyuM hoya to paNa AdhadhAtuka pratyayane kAraNe thaelo lopa, dhAtunA avayavano ja che tema samajI zakAya che tethI sUtramAM dhAtu zabda mUkavAnI jarUra nahIM rahe ane ema thavAthI lAghava thaze e vadhArAno lAbha che. * (noMdha 3 mAMnI) zaMkAno nirAsa karatAM bhAgakAra kahe che ke che - no lopa ArdhadhAtuka pratyayane kAraNe nathI thayo, paraMtu hRjyam thI tenI t saMjJA thatAM tarI TopaHA pramANe teno lopa thayo che. tethI predra vagere siddha thavAmAM koi bAdha nahIM Ave, kAraNa ke na hova mAryadhAtu (ema dhAtugrahaNa vinAnA) sUtramAM karavAmAM Avela niSedha prastuta sthaLe prApta thato nathI. ahIM keTaleka sthaLe sUga vitA vinuma pachI pUnuM pavitA pavituma eTalo adhika pATha che (juoH cAru. pR.175, su.zA.bhA. 2,pR.3). 10 pahelAM thathecchasi tathA mavA ema kahyuM che tethI ahIM bIjA vikalpano Azraya laine doSa dUra kare che. ahIM nArAyaNa vagere vivaraNa kartAo pramANe A pramANe pATha cheH athavA punaratu guNavRddhiviroSaNam va pati pariNAne vArtavyamA (chA.pR. 202 pA.TI.8) chAyAkAre je pracura pramANamAM upalabdha che te pATha svIkAryo che. T koi zabdano prayoga zAstranA niyama anusAra amuka ja rIte thai zake tema hoya chatAM sUtramAM teno anya rIte prayoga karavAmAM Avyo hoya to tene nipAta kahe che. (juoH nipatine nAmanyiAro prayone prAteDAdarAyo - varaNam (u.pR. 153) dA.ta. nid dhAtuno guNa lakSaNa dvArA siddha thaI zakato nathI chatAM sUtrakAre je kyAreH | e sUtrabdArA khAsa guNa sahitanA jUnuM uccAraNa karyuM che te nipAtana che. te dvArA samajAya che ke 5 ne guNa thaze ane zopati rUpa siddha thai zakaze. 12 jeno jeno lopa thatAM gaNavRddhi na thatAM hoya tenI yAdI banAvavI paDaze, arthAt sUtramAM dhAtu zabdanuM grahaNa na karatAM na carcayavasTopa sArdhadhAtu ema sUtra karavuM paDaze. 130 For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaGgyakUkyavalope pratiSedhaH // 1 // yaGgyakUkyavalope pratiSedho vaktavyaH / yaG - - bebhiditA marImRjakaH / yakU - kaSubhitA magadhakaH / kya-samidhitA dRSadakaH / valope -- jIradAnuH / kiM prayojanam / numlopastrivyanubandhalope'pratiSedhArtham // 2 // yaG, cakU, kya a.ne. v no lopa thayo hoya tyAre gueAvRddhino pratiSedha thAya che // 1 // (dhAtunA kheDa hezabhUta yaG, yakU, kya ane v no bhyAre sopa thAya che tyAre (gueAvRddhi no) pratiSedha thAya che' ma uhevaM bheho. yaG (no lopa thatAM pratiSedhanAM uhAharae) bebhiditA, 13 marImRjaH, dhak (no soca thatAM pratiSedhanAM uhaahre|) kuSubhitA, magadhakaH, 14 kya (no sopa thatAM pratiSedhanAM uhAha29 ) samidhitA, dRSadakaH ane v (no lopa thatAM pratiSedhanuM uhaahre|) mA. jIradAnuH (vagerenuM parigaeAna DaravAnaM) prayo4na zuM che ? num no lopa thAya tyAre 15 striv (dhAtu)bhAM (avayavano soca thAya tyAre ) ane anusandhano sopa thAya tyAre pratiSedha lAgu na paDe te mATe // 2 // 13 bhid dhAtu uparathI bebhidya the. yaGanta thaze. tene tRc pratyaya yAne iT Agama sAgatAM yasya halaH / prabhAe halU (dU) nI pAchaNa bhavatA yU no lopa thahane bebhiditA 35. siddha thaze. mRj dhAtune yaG lAgatAM nandigrahihipacAdibhyo lyuNinyacaH / prabhAege ac-- mRj yaG ac--yaGo'ci ca / thI yaG no lopa thavA chatAM pratyayalakSaNa ne DA.ro. sanyaGoH / thI. alyAsa saMjJA - urat / thI alyAsanA R no a--uraN raparaH / -- mar mRj a-- halAdiH zeSaH / --ma mRj a-- rIgupadhasya ca / thI abhyAsane rIk Agama, kitU hovAthI ante sAgatAM--marIk mRj a-- aMga saMjJA--mRjervRddhiH / thI thatI vRddhino na dhAtulope0 thI pratiSedha-- kRdatiG / thI. kRt saMjJA -- kRttaddhi thI pratipahika saMjJA--DyApprAtipadikAt / svaujas0 thI su thatAM marImRja su-- marImRja s-- kharavAsAnayoH0 thI visarga thane marImRjaH thaze. sahI chAyA nodhe cheDe vAstavika pATha marImRjakaH che, DA.2e. De anArambho vA / 2. cA(8) mAM bhASyaDAre marImRjakaH pATha che. bhe. De Di. (pR. 5.2) bhAM. marImRjaH khebha 450 che. 14 'kuSubha ane magadha me kaNDvAdi gaeAbhAMnA dhAtumo che tebhane kaNDvAdibhyo yak / thI. yakU -- NvultRcau / ne ArdhadhAtukasya0 thI. tRc ane iT thatAM kuSubhya iT tRc / magadhya NvulU --yasya halaH / thI. yU no soca-pugantalaghU0 thI gue| ane ata upadhAyAH / prabhAe thatI vRddhino na dhAtu0 thI niSedha thatAM kaSubhitR ne 52 (nodha13) prabhAeMge kRt, prAtipahiGa vagere saMjJA thardhane su thA--kRSubhitR s-RduzanaspurudaMso'nehasAM ca / thI R no anaG thatAM kuSubhitan s-- aptRc 0 thI upadhA hI thatAM kuSubhitAn s--halDyAbbhyo dIrghAt 0 thI. s sopa -- kuSubhitAn--nalopaH prAti0 thI. nU soca thane kuSubhitA siddha thAya che. magadhya aka bhAM yU soya--magadhU aka-magadhaka--kRt prAtipahika vagere saMjJA thahane su (nodha.13) magadhaka su-- it lopa--magadhaka s-- sajuSoH / thI. ru-kharavasAnayoH0 thI visarga thardhane magadhakaH / samidhU ane dRSad ne anubhe (supa AtmanaH prabhA e) kyac ane (kartuHkyaG. prabhAe) kyaG lAgIne samidhya dRSadya thatAM NvultRcau / thI anubhe tRc 2a.ne. Nvul (aka)--kyasya vibhASA / thI. vilthe yU lopa thane samidhitA / dRSadakaH siddha thaze.a.hI yU sopane AraeeMge laghu upadhAno gue| aNvul 52 thatAM ata upadhAyAH / prabhA thatI vRddhino na dhAtulopa * thI niSedha thayo che jIradAnuH (2.2, nodha 126). 15 num n nI pUrvAcAryo se DarelI saMjJA che. tethI num lopa bheTale n no so.pa. bhaJj / rajjU bhAM paheziDa naDArano soca che, 4yAre bRMha bhAM. 4 soya thAya che te num, idito numdhAtoH / pramAe hasva i-DAra it yukta bRhi dhAtune lAgelo Agama che. dhAtupAThamAM upadezelo tum nathI. Ama tum eTale na-kAra ema samajyAthI koi 131 For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ numlope strivyanubandhalope ca pratiSedho mA bhUditi / numlope abhAjirAgaH upabarhaNam / triveH AstremANam / anubandhalope lUJ lavitA lavitum // yadi parigaNana kiyate svadaH prazrayaH himaayaH ityatrApi prApnoti / vakSyatyetat nipAtanAtsyadAdiSviti / tattarhiparigaNanaM kartavyam / na kartavyam / numlope kasmAnna bhavati / num no lopa thAya tyAre, siddhAtu)mAM (avayavabhUta haiM no lopa thAya tyAre ) ane anubandhano lopa cAca tyAre na dhAnopa ApadhAtu pramANe prAptathato ) pratiSepa lAgu na paDe te mATe pariMgaNana karavuM jarUrI che). tuma lopa thayo hoya tyAre (pratibaMdha lAgu nathI paDato tenAM udAharaNa) anArA pavaLam / triva (dhAtu)mAM vaeNno lopa thAya tyAre pratiSedha lAgu nathI paDato tenAM udAharaNa) gaemAgama " anubandhano lopa thayo hoya tyAre (pratiSedha lAgu nathI paDatI tenAM udAharaNa)' nUma (nAM) citA) vitam,jo (A rIte tum vagere mATe parigaNana karavavAmAM Ave to A carH| prathaH| himazrayaH| (vageremAM) paNa (vRddhi) prApta thaze.(e bAbatamAM vArtikakAra) kaheze ke nipAtanane kAraNe cavH vageremAM (iSTa siddhi thAya che). to pachI pariMgaNana karavuM paDaze. nahIM karavuM paDe.(to) mum no lopa thAya tyAre "na dhAtuopa mAM kahelo pratiSe) kema nathI thato? asaMgati rahetI nathI. amAzi- man nuM saranuM rUpa che. vDi sudi -~ -jaLa mAvAmaLo-vid-ciLo jU zrI sa-kAra lopa thaine mAni thayuM che. ahIM martyokSiNika pramANe vikalpa anunAsika lopa thayo che tema thatAM gata havadhAvo / thI upadhAnI vRddhi thai che. rAnA dhAtune bhAvavAcaka thavAthI gi 5 mArmano dha thI na lopa thayA chatAM ane supA zrI vRddhi thaze kAraNa ke te vRddhi vALA nathI. 35varSaLama--35 2 (yuti) upara pramANe numa --"he baniTA e vArtikathI pu para thatAM teno lopa caze. ahIM numa lopa thayo. che chatAM RR no guNa thayo che tethI parigaNana karavuM jarUrI che tema parigaNanavAdInuM kahevuM che, paraMtu AgaLa upara bhASya- kAra kaheze ke vRMda (vRtti ) ane vR e be bhinna dhAtuo che (noMdha 25). vedamAM arthamAM ema paNa pATha maLe che (juo 4.3-29-13), triva (hivu zioSaLayo) ne uNAda mAnad pratyaya thatAM jovo kyo ~~~ lopa thatAM nag samAsa atremALam| bannemALam thAya.ahIM lopa varNane kAraNe thayo che pratyayane kAraNe nathI thayo tethI guNa pratiSedha nahIM thAya. -- 17 parigaNana na karavAmAM Ave to paNa sUtramAM dhAtu zabda mUkyo che tethI ja ( anubandha lopa thatAM) guNavRddhi pratiSedha siddha thAya to pachI pariMgaNananA pIjana tarIke anubandha lopane vArtikakAre zA mATe mUkyo che ? evI zaMkA thai zake, paraMtu pariMgaNana karavAthI satramAM dhAtu zabdanuM grahaNa karavAnI jarUra nahIM rahe tethI anubandhalopa paNa sArthaka prayojana bane che. jUjU nA anubandhano lopa thavA chatAM guNa thayo che, eTale ke pratidha lAgu nathI paDyo.. 18 A sarva nipAtana dvArA siddha thAya che. stho nave| thI svad ane gaupautratrahinazrayAH| mAMnA nipAtanathI praznapaH diyA siddha thAya che.A zabdono pariMgaNanamAM samAveza nathI tethI tyAM vRddhi thaze, ema zaMkA karavAmAM AvI che. bhASyamAM nRtyavi prApnoti ema pATha che. anya pATha ullekhatAM nAgeza noMdhe cheH 7 prApnotIti pAThe niSedha iti zeSaH / * numa lopa thAya tyAre guNavRddhino niSedha karavA mATe pariMgaNana karavuM joie tema kahevAmAM AvyuM. tethI pariMgaNana na karavuM tema siddhAntIe kahyuM mATe ahIMpUche che ke pariMgaNana na karavuM ema jo kaho. to tuma lIpa thAya che tyAre niSedha kema lAgu nathI paDato ? ra For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iglakSaNAnnumlope vRddhiH // 3 // iglakSaNaguNavRddhyoH pratiSedhaH kriyate syadaH prazrathaH himazrathaH ityatra na praapnoti| iha ca praapnoti| avodaH edhaH odma iti| nipAtanAtsyadAdiSu // 4 // nipAtanAt syadAdiSu pratiSedho bhaviSyati na ca bhaviSyati // yadIglakSaNayorguNavRddhyoH pratiSedha srivyanubandhalope kthm| triveH aasrmaannm| luJ lvitaa| pratyayAzrayatvAdanyatra siddham // 5 // ArdhadhAtukanimitte lope prtissedhH| na caiSa ArdhadhAtukanimitto lopH|| TU no saMdarbha cAlato hovAthI nuM no lopa thAya tyAM vRddhi thaze ||3 20 rum (paribhASA)ne anulakSIne (kahelAM) guNavRddhi no prastuta sUtramAM) pratiSedha karyo che paraMtu tenuM no lopa thAya che tyAre thatI) vRddhi ja ne anulakSIne nathI. (tethI pratiSadha lAgu na paDatAM vRddhi thaze).jo dara ne sthAne thatAM guNavRddhino (prastuta sUtramAM) pratiSedha karavAmAM Avato hoya to A caH pracaya: hiMmatrathaH mAM guNavRddhino pratiSedha nahIM thAya ane moH | gdhaH govA vageremAM thaze. caH vageremAM nipAtanane kAraNe (pratiSedha siddha thaze) 4 / IMdra vageremAM (vividha) nipAtanane kAraNe pratiSedha thaze ane moTuMH dhA mo) vageremAM nahIM thAya. jo 66 ne sthAne thatAM guNavRddhino (A sUtra dvArA) pratiSadha karavAmAM Avyo hoya to trir (dhAtumAM no ) lopa (karavAmAM Ave tyAre) ane (TUga nA) anubaMdha (6) no lopa karavAmAM Ave tyAre, arthAt (dvit nuM sAmAn ane sUga nuM vitA (thAya che temAM guNa) kevI rIte thAya che? (pratiSadha ArdhadhAtuka) pratyaya para AdhArita hovAthI anya sthaLe kArya siddha thAya che .pA. (prastuta sUtramAM) AdhadhAtuka pratyayane kAraNe thatA lopano pratiSedha karyo che, jayAre A (dvit dhAtumAM - no ane sUga nA - nA) lopa ArdhadhAtukapratyayane kAraNe thatA nathI 2 20 cau(pR. 204 pI. TI. 15) mAM sampAdaka noMdhe che ke vArtika (4) ane (5) kAtyAyananI nathI, bhASyavArtika macandra ane zranyU ne dhan lAgIne anukrame ane prathaH thayAM che temAM - lopa jarUra thayo che, paraMtu ahIM vRddhi thavAno prasaMga Avaze ema je kahyuM te rU ne sthAne nahIM thAya tethI na dhAtu e sUtra lAgu nathI paDatuM. jayAre nava ane nyU dhan lAgIne anukrame moDhaH ane dhaH thAya che tyAM thato guNa ne sthAne thAya che tethI teno na Dhore 0 thI pratiSedha thaze. 22 trir nA s no lopa pAchaLa AvatA 3dri pratyaya manina ne kAraNe Topo corvatriA pramANe thayo che , AdhadhAtuka pratyayane kAraNe thayo nathI. sUga nA ga-kArano lopa paNa ArdhadhAtuka pratyayane kAraNe nathI thayo paraMtu jUne hatyam thI phalU saMjJA thaine tA ropA thI lopa thayo che tethI prastuta sUtrathI karela niSedha lAgu nahIM paDe. 133 For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyArdhadhAtukanimitte lope pratiSedhaH jIradAnuH atra na praapnoti| raki jyaH saMprasAraNam // 6 // naitajjIve rUpaM rakyetajjyaH saMprasAraNaM bhvti| yAvatA cedAnI raki jIverapi siddhaM bhvti| kthmupbrhnnm| bRhiH prkRtyntrm| kathaM jJAyate bRhiH prkRtyntrmiti| acIti hi lopa ucyate anajAdAvapi dRzyate nibRhyte| aniTIti cocyate idAdAvapi dRzyate nibarhitA nibrhitumiti| ajAdAvapi na dRzyate bRhayati bRhkH| tasmAnnArthaH prignnnen| (AsUtramAM) AdhadhAtuka pratyayane kAraNe lopa thato hoya tyAre guNavRddhino pratiSedha karavAmAM Avyo hoya to A nIravAnu mAM (pratiSadha) thaze nahIM ? (temAM ) 2 pratyaya pAchaLa AvatAM cA dhAtu (nA s nuM) saMprasAraNa thAyache 6 A (nIravanuM e) nIr (dhAtu)nuM rUpa nathI, paNa rad pratyaya pAchaLa AvatAM cA dhAtu (nA 6 nuM) saMprasAraNa thaine baneluM che. have jo (2 pratyaya lagADIne nIravAnuM e rU5) siddha thAya to nIr (dhAtu) ne paNa rajU pratyaya lagADIne siddha thai zakaze. to pachI 3pavam kevI rIte (siddha thaze)? vadi e to (3pavAm mAMnA vRd dhAtuthI) jUdo svataMtra dhAtu che " vadi svataMtra ane jUdo ja dhAtu che te kevI rIte jANI zakAya che? kAraNa ke temAM (vRde) mana (maniTa ! e vArtika pramANe mana pratyaya pAchaLa AvatAM - no) lopa thAya che ema kahevAmAM AvyuM che. Ama chatAM) je nA na hoya (mananAdri hoya) tevo pratyaya pAchaLa Ave tyAre paNa tenuM lopa thaelo) jovAmAM Ave che. jema ke nivAte vaLI nid pratyaya pAchaLa Ave tyAre (niTi lopa thAya che) ema kahyuM che chatAM kSet (pratyaya) para hoya to paNa (lopa thayelo) jovAmAM Ave che. (jema ke) nivardhitA, niriMtum ( te ja rIte jayAre) mad thI zarU thato pratyaya para hoya tyAre na lopa) na thayo hoya tema paNa jovAmAM Ave che. jema ke) gRhati, vRda:. tethI parigaNana karavAno koI artha nathI. 23 kAraNa ke, nIt dhAtune dvAna pratyaya lagADIne nIranuM zabda niSpanna thato hoya to temAM thato -kAra lopa pAchaLa AvatA var pratyAhAramAMnA rephane kAraNe hovo cora 0 pramANe thAya che, dvAnuM pratyayane kAraNe nahIM. tethI na dhAtukone 9 lAgu na paDe. (upara nodha 14) 24 uparano doSa nivAravA mATe vArtika (6) mAM sabrasAraNam no AdhAra lIdho che. jyA dhAtunA nuM vit pratyaya san pUrve dikyA 0 pramANe saMprasAraNa thaze tethI - lopano prazna nahIM rahe. nIr dhAtune rajU lagADIne paNa rUpa siddha thai zake, kAraNa ke Tovo cora 0 thI vlopa ane vikatA thI guNa niSedha thaze. paraMtu vArtikamAM jen lopanuM grahaNa karyuM che tenuM pratyAkhyAna karavA mATe to raciH ema laine samprasAraNa karavuM paDaze. 25 35vaLam (juo upara nodha 15) vRdainiTi e vArtika pramANe an pratyaya tema ja maniTu pratyaya para thatAM jU-lopa thAya che ema kahevAmAM AvyuM che chatAM man na hoya te pratyaya para thatAM (jema ke nivRtta) tema ja maniTu na hoya te (arthAt se hoya) tevA pratyaya para thatAM paNa (jema ke nihiMtA, nivardituma) lopa thAya che. te ja rIte e pratyaya pUrve lopa na thayo hoya tema paNa jovAmAM Ave che, jema ke gRhati , haja: Ama A vArtika avyApti ane ativyAptinA doSathI grasta che tethI AzrayaNIya nathI tema samajAya che. Ama hovAthI vRdda e bhinna dhAtu che tema svIkAravuM ucita che. vaLI vRd vRdi vRdau ema paNa pATha che. tethI vRddhi ane vRda e be bhinna dhAtuo che ane vRdi e ti (eTale ke temAM TU-kAra ha7) hovAthI guma thaze ane vRda mAM nahIM thAya. tethI parigaNananI jarUra nathI tema kahI zakAya. 134 For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi parigaNanaM na kriyate bhedyate chedyate atrApi prApnoti // naiSa dossH| dhAtulope iti naiva vijJAyate dhAtorlopo dhAtulopo dhAtulopa iti| kathaM tarhi / dhAtorlopo yasmiMstadidaM dhAtulopaM dhAtulopa iti| tasmAdiklakSaNA vRddhiH|| yadi tahIglakSaNayorguNavRDyoH pratiSedhaH pApacakaH pApaThakaH magadhakaH dRSadakaH atra na prApnoti / jo parigaNana na karavAmAM Ave to mevo che te mAM guNaniSedha prApta thaze. temAM vAMdho nathI kAraNa ke (sUtramAMnA) dhAtuko (e samAsane) dhAtoH TopaH dhAtutroHA (tani ) dhAtukove ema samajavAno nathI, (arthAt dhAtuno lopa thatAM', ema artha karavAno nathI, to pachI kema samajavAno che? dhAtoH TopaH smin tam dhAtustropar tAmina dhAtustro " (arthAt dhAtuno lopa para thatAM thayo hoya te dhAtulopa') ema (samajavAnuM che). tethI 6 (paribhASA)ne anulakSIne thanAra guNa ane vRddhino (sUtramAM pratiSadha karyo che ema samajAya che). have jo huM (paribhASA) ne anulakSIne thanAra guNa ane vRddhino pratiSedha karavAmAM Avyo hoya to pApa, pApaDhA, mA, dakSA mAM (pratiSadha) prApta na thAya. 26 mere vageremAM guNa ane ina-lopa banne AdhadhAtuka pratyaya nimitta thayA che. pratyaya para hovAthI puntidaj0 thI vadhu upadhAno guNa ane vALa ! pramANe thaelA ArdhadhAtuka pratyaya thaK ne kAraNe niTi pramANe ja lopa thaze.mit nA preraka karmaNi vartamAna kALa trI.pu.e.va.mAM mid r ya te e sthitimAM ArdhadhAtuka pratyayane kAraNe thato lopa nitya hovAthI jU pratyayane kAraNe prathama ja lopa thaze ane pachI pratyalakSaNathI (arthAt na lopa thayo hovA chatAM te che ema mAnIne) laghu upadhAno guNa thaze tethI A sUtra dvArA niSedha prApta thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke ji lopa tema ja guNa banne AdhadhAtuka pratyayane kAraNe ja thAya che tethI mitte ema aniSTa rUpa thavAno prasaMga Ave. e doSa nivAravA mATe parigaNana karavuM joie ema AkSepakArano Azaya che 27 bahaTvIhi samAsa levAmAM Ave to dhAtuko anyapadArthabhUta mAdhAtu nuM vizeSaNa thaze, tethI eka ja AdhadhAtuka pratyaya jayAM lopanuM ane guNavRddhinuM nimitta hoya tyAM ja niSedha lAgu paDaze, paraMtu meghate , chete jevAmAM lAgu nahIM paDe, kAraNa ke lopanuM nimitta than e eka AdhadhAtuka pratyaya che paNa guNanuM nimitta ban e anya AdhadhAtuka pratyaya che. Ama bannenAM nimitta bhinna ArdhadhAtuka pratyayo che tethI niSedha nathI thayo. 2* eTale ke badhA doSono nirAsa thayo che tethI parigaNana na karIe to ? ahIM surakSA vRddhino ja pratiSedha thAya che tethI ja mAni jevAM rUpo siddha thai zake che, kAraNa ke badrIhino svIkAra karo to paNa na-lopa ane vRddhinuM nimitta eka ja hovAthI pratiSedha nivArI zakAze nahI.. 29 pApa ,pA58:-- jU ane 5 ne ya thatAM jU - di---par pavU - hRHi roSa -- upajU -- zrI patiHA thI abhyAsano dIrgha thaine vAparva -- vq0 thI vun --saMto TopaHA thI e lopa thaine papat 6 me -- 1 hada thI lopa thatAM pApa thaze. te ja rIte pApa thaze.--1 e mat lopano apavAda che tethI pachI thaze. mata padhAyA pramANe je vRddhi thAya che te hRkSa vRddhi nathI tethI ahIM niSedha prApta nahIM thAya. ahIM n lopa pachI AdhadhAtuka navA ne kAraNe je lopa thayo che tenI pUrve rahelA upadhAbhUta meMkAranI vRddhi thavAno prasaMga Ave che, paraMtu A paramin pUrvavA pramANe sthAnivarbhAva thavAthI te lopa thayo nathI (eTale ke lopa e jarma-kAra che tema samajAze tethI ti pratyaya mA para thatAM mato vRddhiHA pramANe vRddhi nahIM thAya). 135 For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ allopasya sthAnivattvAt // 7 // akAralope kate tasya sthAnivattvAt guNavRddhI na bhvissytH| anArambho vA // 8 // anArambho vA punarasya yogasya nyaayyH| kathaM bebhiditA marImajakaH kuSubhitA samidhitA iti / atrApyakAralope kRte sthAnivadbhAvAd guNavRddhI na bhvissytH| yatra tarhi sthAnivadbhAvo nAsti tadarthamayaMyogo vktvyH| kva ca sthAnivadbhAvo naasti| yatra halacorAdezaH loluvaH popuvaH marImRjaH sarIsRpa iti| atrApyakAralope kRte tasya sthAnivadbhAvAd guNavRddhI na bhvissytH| luki kRte na praapnoti| idamiha saMpradhArya luk kriyatAmallopa iti kimatra krtvym| prtvaadllopH| nityo luk / kRte'pyallope prApnoti akRte'pi praapnoti| lugpynityH| kthm| anyasya kRte'llope prApnoti anyasyA'kRte / zadvAntarasya ca prApnuva ai- lopano sthAnivarbhAva thavAthI (guNa ane vRddhi nahIM thAya) cho. (go che: pramANe) e no lopa karyA pachI te(lopa) sthAnI (4) ja che ema gaNavAmAM Ave che tethI guNa ane vRddhi thaze nahIM. athavA (A sUtra ja) na karavuM joie gA athavA to A sUtra na karavuM e ja yogya che. to pachI ) midritA | marImanaH supumitA samipitA e kevI rIte (siddha thaze)? ahIM paNa no lopa karyA pachI sthAnivarbhAvane kAraNe guNa ane vRddhi thaze nahIM. 0 to pachI jayAM sthAnivabhAva na thato hoya te mATe e sUtra karavuM jarUrI che. to sthAnivabhAva kyAM nathI thato? jayAre an ane das banneno Adeza thAya tyAre sthAnivarbhAva thato nathI) " jema ke DhoLuvA ropuvaH | marImana: | sarIsA | A (udAharaNo) mAM paNa no lopa karavAmAM Ave to teno sthAnivabhAva thavAthI guNavRddhi thaze nahIM. jo pahelAM (ca no) sunna karavAmAM Ave to temAM lo5) prApta nahIM thAya.ahIM e vicAravAnuM ke pahelAM zuM karavuM, s no lopa karavo ke ma ne lopa karavo? para hovAthI mano lopa (pahelAM karavo). (5 no) su% nitya che, kAraNa ke ma lopa karo to paNa te prApta thAya che ane na karo to paNa prApta thAya che. (no) hu paNa anitya che. kevI rIte? koimAM no lopa karyA pachI (su% )prApta thAya che, jayAre koimAM (mano lopa) karyA vinA (suna prApta thAya che, ane je vidhi eka vAra zabdanA eka viziSTa svarUpane lAgu paDe 30 A rUpomAM dhAtunA Tu ane traDha nAM guNavRddhi thavAno prasaMga Ave che te nivAravA mATe A sUtra jarUrI che, ema zaMkAkArano Azaya che, paraMtu upara nodha (30) mAM kahyuM tema ya vagerenA -kAra lopano sthAnivarbhAva thavAthI guNa vRddhi nahIM thAya. * jayAM svara-vyaMjana (majU ane ha) samudAya rUpa samagra var ne sthAne lopa Adeza thAya tyAM savaH parikana 0 sUtra lAgu paDatuM nathI tethI tyAM sthAnivabhAva nahIM thAya. n 6 vagerene yak pratyaya thatAM abhyAsa vagere thaine TokUvA upUra vagere ja vahanta dhAtu thAya che temane natvihiMpavA 0 thI at lAgatAM thoDavA pramANe ya samudAyano lopa thAya che. Ama ahIM svara-vyaMjananA samudAyabhUta tha no lopa thayo hovAthI maraH pasmina pramANe sthAnivabhAva nahIM thAya, tethI guNa thavAno prasaMga Avaze ema ahIM dalIla che. 32 1 nA - kArano lopa karavAmAM Ave to paNa vividhRti nyAye - kAranI pratyaya saMjJA avazya thaze tethI thoDani jA e kuLa vidhAyaka zAstra vyartha nahIM thAya, kAraNa ke te dvArA mAtra 6 no lopa thaze. 136 For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vidhiranityo bhvti| anavakAzastarhi luk| sAvakAzo luk| ko'vkaashH| avshissttH| athApi kathaMcidanavakAzo luk syAdevamapi na dossH| allope yogavibhAgaH krissyte| ato lopH| tato ysy| yasya ca lopo bhvti| ata ityev| kimrthmidm| lukaM vakSyati tadbAdhanArtham / tato hlH| hala uttarasya yasya ca lopo bhvtiiti| ihApi tarhi paratvAdyogavibhAgAdvA lopo luka baadhet| kRSNo naunAva vRSabho ydiidm| nonuuyte!naav| samAnAzrayo luglopena baadhyte| kazca smaanaashryH| yaH prtyyaashryH| ane anya samaye tethI bhinna svarUpane lAgu paDe te vidhi anitya hoya che. to pachI su ne avakAza ja nathI. hu ne avakAza che." (hu ne) kyAM avakAza che? je bhAga bAkI rahyo tyAM (arthAt tha nA ma no lopa thayA pachI je 6 bAkI rahe che tyAM su% ne avakAza che). chatAM paNa koi rIte su anavakAzana thAya to paNa koI doSa Avato nathI. nA lopa mATe 5 thI haTsa e) sUtranA vibhAga karavAmAM Avaze. pahelAM to ro: (e sUtra) pachI tha0 : e sUtramAMthI mAtra 1 (eTaluM laine) mataH nI anuvRtti karIne 5 nA ma no lopa thAya che (ema artha karI zuM). A (yogavibhAga) zA mATe karavAno)? (sUtrakAra) pachIthI (yahoDani jA e sUtradhArA) kuLa nuM vidhAna karaze. teno bAdha na thAya te mATe. tyAra bAda haTsa: e bhinna sUtra laizuM, (tethI) has pachI AvatA " no lopa thAya che" ema (artha thaze). to pachI para hovAne kAraNe athavA yogavibhAgane kAraNe, jULo nonAva vaSo pavItama (R.saM.1-79-2) mAM no (dhAtu)nuM nonAva (thayuM che, tyAM lopa sujano bAdha karI zake (paraMtu, jayAre su% ane lopa samAna AzrayavALA hoya to ja lopa te tuja no bAdha karI zake.paNa samAnAzrayavALo eTale zuM?" pratyayane Azraye rahelo hoya (arthAt pratyaya upara AdhAra rAkhato hoya) te. 33 mato to pramANe meM no lopa thAya te pachI su thAya to yak nA 6 e-vyaMjanamaya- svarUpane 1 prApta thaze paraMtu meM-kArano lopa karyA vinA ja samagra svaravyaMjana samudAyabhUtano lopa thAya to tenA ya e svaravyaMjana yukta svarUpane arthAt prathama kahyuM tethI bhinna svarUpane su lAgu paDe che. Ama mAtra vyaMjana rUpa zabdane tema ja tenAthI bhinna svarabhaMjana samudAyabhUta ja e zabdane lAgu paDato hovAthI sujju anitya che 34 lopa avazya prApta che chatAM huM ane Topa banneno viSaya bhinna che, eTale ke lopa ma no thAya che paraMtu su 6 no thAya che tethI ja ne jarUra avakAza rahe che. pariNAme dena nAgati nyAya ahIM lAga paDato nathI, eTale ke sujju e masTopa no apavAda nathI. 35 * maMt nA lopanI bAbatamAM" ema artha thaze. chAyAkAra ahIM re javA nI jema sAmIptanA arthamAM saptamI laine gopa jemAM kahyo che te sUtra mato koHA (6-4-48) nI samIpamAM arthAt (6-4-49) e sUtramAM (yogavibhAga karavAmAM Avaze). 3% stutyarthakanu (sutI) dhAtune paunapunyArthaka tha<-sanyo I thI ddhitva- abhyAsa saMjJA-abhyAsano guNathoDani jA pramANe yak no su% thaze(paraMtu zAstrIyAmamance siTi e sUtramAM mamatve ema kahyuM hovAthI mAm nahIM thAya). ahIM - ane ma nA samudAyano lopa na thatAM kevaLa mAM no judo lopa thato hoya to e sthAnI thaze ane majaH parimana thI sthAnivabhAva thatAM dhAtunA 3 ane pratyaya ban vacce tenuM vyavadhAna thavAthI vRddhi na thavAno prasaMga Avaze. 37 jeTu% no Azraya Topa nA Azraya samAna hoya te samAnAzraya, eTale ke je tulyakAla hoya te -- su% (Topa prApta thato hoya) te ja samaye prApta thAya teno kopa dvArA bAdha thAya che, eTale ke je supratyaya upara AdhArita hoya te samAnAzraya kahevAya ToDani jA dArA yano be rIte su karavAmAM Ave cheH 1. yoni e sUtrAMza dArA gar ne kAraNe thatA (jU nimitta) phujU nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. te pramANe yahatta nI 137 For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atra ca prAgeva pratyayotpatterlugbhavati / kathaM syadaH prazrathaH himazrathaH jA'radA'nuH nikucita iti / puttta roSe 1 // kimuktm| nipAtanAtsyadAdiSu pratyayAzrayatvAdanyatra siddham rakijyaH sNprsaarnnmiti| nikucitepyuktam / sannipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvighAtasyeti // vitiSa o I Ikha // kati pratiSedhe tannimittagrahaNaM kartavyam // 1 // ahIM to pratyaya lAge te pahelAM ja chu thAya che. to pachI car:", prazraya:, himazrayaH, nIvAnu, nitiH. (vagere) kevI rIte (siddha) thaze? bAkInA (rUpo) vize to kahyuM che // 8 // zuM kahyuM che ? carH vageremAM to nipAtana dvArA (siddha) thaze. bIje (ANemALam jevAM) sthaLe pratyaya para (niSedha) AdhArita hovAthI siddha thaze. vaLI, (nIravAnuH ) ra pratyaya pAchaLa AvatAM nyA nA hU~ nuM saMprasAraNa (karIne siddha thAya che).nivrutiH nI" bAbatamAM paNa kahyuM che ke benA saMbaMdhathI thayeluM kArya te ja saMbaMdhanA nAzanuM kAraNa thai zake nahI. viztA ti| kintu pratyaya para thatAM paNa guNa ke vRddhi nathI thatAM 1/1 nitA titi pratyayo pAchaLa AvatAM (guNavRddhino) je pratiSedha karavAmAM Avyo che. temAM 'tene kAraNe' ema kahevuM joie 1 pachI padyar AvatAM cat no lopa thAya che. te ja samaye thato hovaH / e sUtra paNa prApta thAya che tethI rudda ane sTopa samAnakAlika che. 2. pauSi 5) e sUtramAM je pa che te dvArA vajaMpa nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tenuM brei viziSTa kAraNa nathI jaNAvyuM, ahIM pUrva sUtramAMthI vahukama nI anuvRtta thAya che tethI te anaimittika mukhya che. A suda, jyAre thara pratyayano 'paunaHpunya' e artha vivakSita hoya tyAre ja thAya che. A prakArano jUtha anaimittika che tethI te vakhate anya koi ArdhadhAtuka pratyaya prApta nathI thato ke jene kAraNe jUtha thAya. Ama nunAva mAM je vastupa thayo che tene koi bAhya kAraNa na hovAthI anaimittika ane aMtaraMga che tethI te pahelAM thaze ane Ja-kAra lopa pachI thaze. Ama ahIM lopa ane jhu samAnakAlika arthAt samAnAzraya nathI. tethI kahe che ke ahIM cunAva mAM to pratyaya lAge te pUrve ja vR thayo che. 38 svaTH vageremAM to dham vagere pratyayo pAchaLa AvatAM dhAtunA sum (1) no lopa thayo che tethI na dhAtuope 0 e sUtra karavAmAM na Ave to guNa vRddhi thatAM koi rIte nivArI zakAze nahIM ema zaMkAkArano Azaya che. 39 nivruvitaH nis dhAtune bhAvavAcI 4 -- niz TM TM (e viSNu pratyaya para thatAM) upadhA 7-kArano lopa thatAM nir r -- dhAtumAM ut upadhA che tethI tuSapAtmAvAnirmaLo'nyataravAm| thI seTa TM vikalpe ti thavAno prasaMga Ave che, paraMtu vizta pratyayane kAraNe ja maiM lopa thAya che ane maiM lopa thavAthI kSup dhAtu laghUpadha bane che tethI dhAtunuM navadhatva pratyayanA vijyanA nAsanuM kAraNa nahIM bane, tethI miti nA pramANe guNa niSedha thAya che. * For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kkinnimitte ye guNavRddhI prApnutaste na bhavata iti vktvym| ki prayojanam / upadhAroravItyartham // 2 // upadhArtha roravItyartha c| upadhArtha taavt| bhinnaH bhinnvaaniti| kddintiityucyte| yatra kGityanantaro guNabhAvIgasti tatraiva syaat| citam stutm| iha tu na syaat| bhinnaH bhinnvaaniti| kiM punaH kAraNaM na sidhyti| viddtiityucyte| yatra kGityanantaro guNabhAvIgasti tatraiva syaat| citam stutm| iha tu na syaat| bhinnaH, bhinnavAniti / vikta, ti ane hindu pratyaya pAchaLa AvatAM (dhAtunA phula nI guNavRddhino pratiSedha karatA A sUtramAM) tiimatta zabda mUkavo joie arthAt jitu tni ane hindu pratyayane kAraNe guNavRddhi thavAno prasaMga Ave che te nathI thatAM,' ema kahevuM joie. zA mATe? 3payA ane ravIti mATe rA 35dhA (-bhUtavarNa) ne (pratiSedha lAgu paDe te) mATe ane ravIti ne (pratiSedha lAgu na paDe te) mATe paNa. 3payA (bhUta va varNa) mATenuM udAharaNa to bhinna bhinnavAjU paNa ahIM guNano niSedha siddha thato nathI tenuM zuM kAraNa? kAraNa e ke (sUtramAM)*vit ane hin pratyaya para hoya tyAre, eTaluM ja kahevAmAM AvyuM che tethI jayAM ti ane hindu pratyayonI avyavahita pUve, jeno guNa thaI zake tevo dR Avyo hoya, tyAM ja niSedha lAgu paDaze. jema ke vitamstutam paraMtu mitra, mijavAn mAM lAgu nahIM paDe (kAraNa ke dhAtunA Tu nI tarata ja viti e para saptamI athavA to satsaptamI hoi zake tethI 'vindra vagere pratyayo para thatAM' ema, athavA ivagere pratyayo jayAre hoya tyAre ema artha thAya.parasaptamI levAmAM Ave to vitama, tutam vageremAM ja guNa niSedha lAgu paDaze, kAraNa ke temAM hUi pratyaya (4) dhAtunA 6 nI pAchaLa tarata ja (anantara) Ave che. paraMtu miznara, minnavAna vageremAM guNaniSedha nahIM thAya, kAraNa ke tyAM # pratyaya anantara nathI Avato. TUMkamAM parasaptamI levAthI upadhAbhUta ne prastuta sUtradrArA karavAmAM Avelo niSedha lAgu paDato nathI tethI sUtramAM tannimitta zabda mUkavo jarUrI che ema vArtikakAranuM kahevuM che. "ravati-- 4 dhAtune (dhAtoravavo 0 thI) -- sanyora thI dirbhAva-- guNo vastu thI abhyAsano guNa thatAM hoya tene vartamAnakALano ti6 lagatAM roya ti-paho vA thI 8 thatAM hoya 6 ti-- hoDa rA pramANe bAhulyathI yak no lopa thatAM roDa ruM ti-sArvadhAturSa thI guNa thatAM hovIti rUpa siddha thAya che. viti nA aMgAdhikAramAMnuM sUtra na hovAthI na sumatikazA e pratyalakSaNano niSedha lAgu nahIM paDe tethI huM pratyayano lopa thavA chatAM te che ja ema svIkAratAM guNaniSedha thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke huM e hindu pratyaya che paraMtu sUtramAM tagnimitta zabdanuM grahaNa karavAmAM Ave to guNa niSedha lAgu nahIM paDe, kAraNa ke ropavIti e rUpamAM 3-no guNa cak ne kAraNe nathI thato paraMtu sArvadhAtuka pratyaya ti para thavAthI sArvadhArdha pramANe thAya che. vAstavamAM bhAgakAre tanimitta grahaNa svIkAryuM nathI. 139 For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nanu ca yasya guNa ucyate ta Gitparatvena vishessyissyaamH| pugantalaghUpadhasya cAGgasya guNa ucyate taccAtra kDitparam / pugantalaghUpadhasya iti naivaM vijJAyate pugantasyAGgasya laghUpadhasya ca iti / / kathaM trhi| puki antaH pugantaH laghvyupadhA lghuupdhaa| pugantazca laghUpadhA ca pugantalaghUpadhaM pugntlghuupdhsyeti| avazya caitadeva vijnyeym| aGgavizeSaNe hi satIhApi prsjyet| bhinatti chinttiiti| roravItyarthaM c| tridhA baddho vRSabho roravIti // yadi tannimittagrahaNaM kriyate zacaDante dossH| riyati piyati dhiyati / prAdudruvat praasusruvt| pAchaLa vina pratyaya nathI.) paNa jeno guNa kahevAmAM Avyo che tene 'vit hinU pratyayo pAchaLa hoya tyAre ema pAchaLa hoya tyAre ema vizeSaNa lagADIzuM ane guNa to pukti ane pUrve aMgano kahevAmAM Avyo che ane te (aMga) to A (udAharaNo) mAM ti ti pratyayo pUrve AveluM ja che.puntipUjA no artha put jene aMte hoya tevA aMgano ane jemAM laghu 3payA hoya te aMgano' ema samajavAno nathI. to pachI kema samajavAno che? puri antaH (arthAt ju Agama pAchaLa Ave tyAre je anya varNa hoya te) ane hRthvI 3payA pUSA (laghu upanya varNa) purAnta pUvayA puntipUvam ta2 puntapUjA "pu Agama para thatAM je anya varNa hoya teno ane laghu udhAnya varNano' ema artha che. ane te avazya e pramANe samajavuM joie. jo aMganuM vizeSaNa karavAmAM Ave to minatti chinatti mAM paNa guNa) prApta thaze. ane zeravIti ne (pratiSedha lAga na paDe te mATe, jema ke ? tripa vo vo zeravIti jo sUtramAM tannamitta zabdanuM grahaNa karavAmAM Ave to za pratyAyansa ane 26 pratyAyanta (rUpo) mAM doSa Avaze" (eTale ke, riti piyati piyati (e rA pratyAyanta rUpo tema ja A pravit prANuvat (e ghaTanta rUpomAM guNa thavAno) 42 mitti-mitra ne pASyiH zam ane moDalUi pramANe zram lAgIne minan thatAM - pachI ma Ave che tethI minad aMga pUrNa thatAM vartamAnanA ti pUrve minA s no purAntaNULa thI guNa thavAno prasaMga Avaze. tethI e sUtramAM gunta ane pUrva ne aMganAM vizeSaNa tarIke na letAM hRthvI upadhA ane puni mantaH ema samajavAmAM Ave to tethI samudAyano nirdeza nahIM thAya paNa avayava 2 no ja nirdeza thaze. tethI mitti mAM guNa nahIM thAya, kAraNa ke phu ahIM - thI vyavahita che. 43 rA-anna--suvAgviH rAH | pramANe suvAdri gaNanA gatyarthaka ri, ji ane dhAraNArthaka dhi e dhAtuone sAvadhAtuka pratyaya aa lAgyo che, paraMtu te pit pratyaya che tethI sArvadhAsumapitA pramANe teno Di-va-mAva thaze eTale ke te dit che tema tene gaNavAno che. tethI vikati jA pramANe hA pUrve guNa nahIM thAya. tethI ma ti - zradhAtujhuvA riyaDuvaDo pramANe 6 nA hRthak (rA) Adeza thatAM riti rU5 siddha thaze. Ama sArvadhAtu rSa pramANe sArvadhAtuka pratyayane kAraNe thatA guNano niSedha prastuta sUtrathI thai zakyo chatAM puntipU0 pramANe thatA guNano niSedha nahIM thai zake e doSa Ubho ja rahe che. ra aa ti-ri ti ahIM rima e aMgamAM hasva 6 upadhA hovAthI aMga dhUpa thatAM ti pUrve teno guNa thavAno prasaMga Avaze.Ama tannamitta zabdanuM grahaNa karavAmAM Ave to paNa rA-pratyayAntamAM doSa Ave che. vaDanta-sun pUrve dhAtune stri lAge che (jhi suri ), paNa prerakamAM tema ja zri , DuM tathA dhAtu pUrve 7i no jan Adeza thAya che. (bidukhyaH vartari ) ahIM Tu ja ti--druma ti ema thatAM DhanA 3 no sArvadhAtuwArpa pramANe je guNa prApta thAya che te, t ti che tethI viTAti jA e niSedhane kAraNe, nahIM thAya. have Dhama ti e sthitimAM ti pratyayanI dRSTie tuma aMga che ane temAM hasva 3- upadhA che tethI ti pratyaya pUrve pUTdhA no guNa thavAno prasaMga Avaze ane tene For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atra prApnoti // zacaDantasyAntaraGgalakSaNatvAt // 3 // antaraGgalakSaNatvAdatreyaDuvaGoH kRtayoranupadhAtvAd guNo na bhvissyti| evaM kriyate cedaM tannimittagrahaNaM na ca kazciddoSo bhvti| imAni ca bhUyastannimittagrahaNasya prayojanAni hato hathaH upoyate auyata lauyamAniH pauyamAniH nenikta iti| naitAni santi prayojanAni / prasaMga Ave che. pratyAyansa ane an pratyAyantamAM aMtaraMgane kAraNe doSa nahIM Ave) I al. aMtaraMga hovAthI (vizradhAtu pramANe) thar ane vat karyA pachI da) upanya rahetA nathI tethI guNa nahIM thAya. Ama tannamitta nuM grahaNa karavAmAM Ave che tema chatAM koi doSa Avato nathI.vaLI tagnimitta nA grahaNanAM A vadhArAnAM prayojano che ke taMtaHA thaH | 3yate I zrIyata. DhIyamaniH vayamaniHni (mAM doSa na Ave). e badhAM (tannamitta nuM grahaNa karavAnAM) prayojano nathI. vihata nA e niSedha dvArA nivArI nahIM zakAya, kAraNa ke e guNa ti ne kAraNe thAya che hitu pratyaya jam ne kAraNe nathI thato. Ama prastuta sUtramAM tamitta zabda mUkavAmAM Ave to paNa jAnta mAM doSa Ubho rahe che. " ahIM kavacit satra na prAnoti ema pATha che (juoH ni.sA.(pR. 190), cI.(pR 212),cAru.(pR. 187), su.zA.(pR 20, bhA. 2), yu.mI.(pR.291)] e pATha svIkAravAmAM Ave to " ahIM (niSadha) prApta thato nathI" ema artha thaze. 45 ra aa ti, Tu tiri ma ti, 396 ti vageremAM ratha, Davat Adeza karyA pachI dhAtunA 26 varNa (6, 3) upadhA rahetAM nathI tethI pUrva guNano prasaMga ja nathI raheto. vaLI phujU varNa(2, 3) nA je yam, Davat Adeza thAya che te pAchaLa AvatA ma ne kAraNe thAya che tethI aMtaraMga che jayAre guNanuM kAraNa bahirbhata ti che tethI te bahiraMga che, pariNAme masi himanta anusAra aMtaraMga thar, Dava Adeza pUrve thaze tethI guNa thavAno prasaMga janahIM Ave. hatA, dayA--hanuM sAm tam / --mahimRtimyaH rAHA thI rAt lopa henuM ahIM ta / thar e banne pratyayo pat che. tethI sArvadhAtumapitA pramANe teno hi-vat-mAva thatAM viti nA thI guNa niSedha thatAM hana dhAtunA guNasaMjJaka -kArano lopa thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke sUtramAM tanimitta zabdanuM grahaNa na karavAmAM Ave to viDan 'pratyaya para thatAM guNa vRddhino prayoga na karavo joie" ema prastuta sUtrano artha thaze. prayoga thato be rIte aTakAvI zakAya H 1.vRddhi ane guNa hoya tenI nivRtti karavAthI ane 2.guNa vRddhi na hoya to temanA prAgabhAvane jALavI rAkhIne. jema ke vitam e prayogamAM guNanuM astitva hatuM ja nahIM ane viTAti nA dvArA guNanA A prAgabhAvane jALavI rAkhavAmAM Ave che. paraMtu hataH mAM kartari rA dvArA prApta thatA rASTranI maTimRtimyaH dArA jema nivRtti thAya che tema aMgamAM rahelAM guNavRddhinI (sato tho) paNa vihata nA dArA nivRtti thai zake. pariNAme asAdhu rUpa thavAno prasaMga Ave. paraMtu sUtramAM tamira nuM grahaNa karavAmAM Ave to upara kahyo te doSa nivArI zakAze,kAraNa ke hat tat / thar mAM je guNasaMjJaka a-kAra che te tat ke thar pratyayane kAraNe thaelo nathI. kapote , gauta-ahIM 3pa ven ne vartamAnanA karmaNimAM vadhU lAgIne vAva thI saMprasAraNa-prasAra/zA thI ekAdeza thaine 35 rti thayuM che, tenuM du:1 thI 3pote thaze. ahIM ya e jit pratyaya che tethI vikati nA pramANe guNa niSedha thavAno prasaMga Avaze. tethI sUtramAM tannamitta naMgrahaNa For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha tAvat hataH hatha iti prasaktasyAnabhinivRttasya pratiSedhena nivRttiH zakyA kartumatra ca dhaatuupdeshaavsthaayaamevaakaarH|| iha copoyate auyata lauyamAniH pauyamAniriti bahiraGge guNavRddhI antaraGgaH prtissedhH| asiddhabahiraGgamantaraje // nenikta iti pareNa rUpeNa vyahitatvAnna bhaviSyati // A hataH hathaH mAM" to (hana) dhAtuno upadeza (prathama uccAraNa) karavAmAM Avyo tyArano ja -kAra che tethI e prayojana nathI, kAraNa ke jeno prasaMga hoya paraMtu je hajI lAgu na paDayuM hoya tenI pratiSedha dvArA nivRtti karI. zakAya che. vaLI A 3patto zrIyatA zrIyamaniH UyamaniH, (e paNa tagnimitta grahaNanuM prayojana nathI kAraNa ke) temAM guNa vRddhi bahiraMga che jayAre pratiSedha aMtaraMga che ane aMtaraMganI dRSTie bahiraMga (kArya) asiddha che (tethI guNa-- vRddhi no niSedha nathI thayo) . nitte (paNa prayojana nathI kAraNa ke temAM uttarabhAganuM vyavadhAna hovAthI (abhyAsa - no guNa thaze) pratiSedha nahIM thAya. jarUrI che. ven dhAtunA sunnA karmaNi rUpa maiyata mAM paNa jU e ti pratyaya lAgyo che. ahIM lU nuM vipa0 pramANe saMprasAraNa- dIrgha-- mAhanAlInAm thI mad Aga lAgatAM mA yati-- mArA pramANe vRddhi ekAdeza thatAM zrauthata rUpa siddha thAya che. ahIM viti nA pramANe vRddhiniSedha thavAno prasaMga Ave che tethI prastuta sUtramAM tannitti nuM grahaNa jarUrI che, kAraNa ke A vRddhi va ne kAraNe thatI nathI tethI doSa nivAraNa thai zakaze. svamAnI patyam e arthamAM sUvamAna ne mata phuggA thI apatyavAcaka n lAgatAM Adi svaranI tAdiMvAmA thI vRddhi thaine zrIyamaniH , pIyamaniH thAya, paraMtu sUyamana, pUpamAna e jU ane dhAtuonAM karmaNi vartamAna kRdanto che tethI sArvadhAtumpa0 thI e ti pratyaya thayo che tethI viti jA pramANe vRddhi niSedha thavAno prasaMga Ave che. tethI sUtramAM tanimitta nuM grahaNa karavAthI prastuta doSa nivArI zakAze.kAraNa ke ahIM je vRddhi thAya che te ene kAraNe nahIM paraMtu n taddhitane kAraNe thAya che. neni-nigna ne vartamAna kALa -nA AtmAnapadI te pUrve nahotyAdrikhyAdhuDA thI rAt no --au thI divecana -- ninAM trathAkUTa thI abhyAsano guNa-- dita mAtmanepalAnArthI ta no te thaine neni siddha thAya che.ahIM ta e cit pratyaya che tethI vikati pramANe abhyAsanA guNano niSedha thavAno prasaMga Ave che paraMtu prastuta sUtramAM tanimitta nuM grahaNa karavAmAM AvyuM che tethI e doSa nahIM Ave, ema prayojanavAdInI dalIla che. * dataH, dayaH mAMno X-kAra koi sAmAnya zAstra dvArA prApta nathI paraMtu 'hana hiMsAtyoH" ema gaNapAmAM ja uccArelo che, tethI teno niSedha thai na zake,kAraNa ke niSedha to teno ja thAya je sAmAnyazAstra dvArA prApta hoya chatAM vizeSa zAstranI dRSTie je vidhi lAgu paDI na zake. (pra.pu.191) poyamAM dhAtunuM saMprasAraNa karyA pachI 35 ane te e be pada upara guNa AdhAra rAkhe che tethI te bahiraMga che, paraMtu guNa niSedha te mAMnA vadhU upara AdhAra rAkhe che tethI aMtaraMga che. Ama guNa asiddha thaze, tethI vadhArA teno niSedha na thai zake. sauthata mAM vRddhi mA ane 4 upara AdhArita che paraMtu niSedha te mAMnA tha upara AdhArita che tethI aMtaraMga che ane tenI dRSTie vRddhi asiddha che. nije mAM hin pratyaya ta ne kAraNe aMganA abhyAsasaMjJaka bhAgano guNa na thai zake ema dalIla hatI. siddhAntI kahe che ke hindu pratyaya para thatAM jeguNa niSedha thAya che te jeno guNa thavAno hoya tene anulakSIne karavAmAM Avyo che. ahIM abhyAsano guNa thAya che tethI vikati pramANe thato niSedha paNa abhyAsane ja lAgu paDe, paraMtu abhyAsa ni ane hin pratyaya ta nI vacce aMgano pAchaLano bhAga nid Avelo che. Ama pratyaya para nathI paNa vyavahita che tethI niSedha prApta nahIM thAya. 4ra For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadhArthena taavnnaarthH| dhAtoriti vrtte| dhAtu viDatparatvena vishessyissyaamH| yadi dhAturvizeSyate vikaraNasya na praapnoti| cinutaH sunutaH lunItaH punIta iti / naiSa dossH| vihitavizeSaNaM dhaatugrhnnm| dhAturyo vihita iti| dhAtoreva tarhi na prApnoti / naivaM vijJAyate dhAtorvihitasya GitIti / kathaM tarhi / dhAtorvihite kGitIti // athavA kAryakAla saMjJAparibhASa yatra kArya tatra drssttvym| 3papA ne khAtara to (tannamitta nuM grahaNa karavAno koI artha nathI , (kAraNa ke) dhAtonI (pUrva sUtramAMthI anuvRttithI prApta) thAya che. dhAtune 'vit ke hinU pratyaya jenI pAchaLa Ave te' e vizeSaNa lagADIzuM, (tethI ja ti ke hita pratyaya jenI pAchaLa AvyA hoya tevA dhAtunA jU nAM guNavRddhi thatAM nathI " ema artha thaze.) jo * jituM , hindu pratyayo jenI pAchaLa AvyA hoya te ema dhAtunuM vizeSaNa karazo to vinutaH be sukRta , sunIta mAM vikaraNane pratiSadha lAgu nahIM paDe. e doSa nahIM Ave. (sUtramAM je dhAtu zabda che tene vihitanA vizeSaNa tarIke laiza tethI dhAtane anulakSIne jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te' ema (artha thaze). ema hoya to pachI dhAtane ja (pratiSadha) lAgu nahIM paDe. pit , hindra pratyayo para hoya tyAre dhAtune anulakSIne jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te (pratyaya)nAM' ema samajavAnuM nathI. to pachI kema samajavAnuM che? dhAtune anulakSIne jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tevA vidU ke Dis (pratyayo) para thatAM ema (samajAya che). athavA'saMjJA ane paribhASA kAryanA samaye upasthita thAya che ? e nyAye jayAM kArya karavAnuM hoya tyAM upasthita thAya che tema jANavuM joie. 48 35dhA vagere khAtara tamira nuM grahaNa karavAnAM prayojana darzAvavAmAM AvyAM te ucita nathI ema kahyA pachI tannamitta grahaNa karavuM anAvazyaka che tema have bhAgakAra batAve che. na dhAtuvesUtramAM dhAtu e pada upasarjanabhUta che tene SaSTrayanta ane svaritayukta levAthI zabdAdhikAramAM thAya che tema dhAtoH nI prastuta sUtramAM anuvRtti thaze tethI dhAtune anulakSIne jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te vit, cit ane Dit pratyayo jenI para hoya tenA avayavabhUta phuvarNano guNa nathI thato.' ema sUtrano artha thaze. vitatparatva e dhAtunuM vizeSaNa thaze. 49 'vituM vagere pratyayo para hoya tyAre je anantara pUrve rahelo dhAtu hoya tenAM guNa vRddhi nathI thatAM' ema sUtrano artha karanArano A prazna che kAraNa ke jo dhAtunA avayavanAM guNavRddhi nahIM thAya ema svIkAravAmAM Ave to cinutaH jovAmAM doSa Avaze vim -- nA tat para thatAM vATrikhyaHznaHA thI zu vikaraNa lAgatAM nina tat ema thaze. have sarvAnumatA pramANe pat sAvadhAtuka pratyaya tas e hinta che paraMtu vinuM aMganI pachI hindu AvavA chatAM nuM nA 3 no guNa nivArI nahIM zakAya kAraNa ke te vikaraNa no 3-kAra che, dhAtuno nathI tethI zaMkAkAre karelA sUtrArtha pramANe viti sUtra prastuta udAharaNamAM lAgu nahIM paDe. pariNAme vinotaH sutaH jevAM azuddha rUpo thavAno prasaMga Avaze ema tenuM kahevuM che. 50*viDatu pratyaya para hoya tyAre dhAtune anulakSIne jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te vikaraNa vagerenA 6 nAM guNavRddhi thatAM nathI" ema artha mAnI laIne zaMkAkAre prazna karyo che. vinutaH mAM zuM e vikaraNa pratyaya (svAdri) dhAtune anulakSIne kahevAmAM Avelo che tethI zaMkAkAre karelA sUtrArtha anusAra tat e hindu pratyaya para thatAM nu nA 3 no guNa nahIM thAya paraMtu dhAtunA TU nA guNano niSedha nahIM thai zake tethI vitam jovAmAM guNa thavA jaze, ema tenuM kahevuM che. Saa eTale ke dhAtune anulakSIne jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tevA vit, ti, hindra pratyAyanI anaMtara pUrve Avela hoya tevA dhAtu ke vikaraNanA guNavRddhino pratiSedha karavAmAM Ave che. ahIM vAta ne vihita nA vizeSaNa tarIke lIdho che. 52 eTale ke jayAM jayAM guNavRddhinuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tyAM tyAM vihati upasthita thAya che. e rIte A paribhASA sUtra bane che ane puntiNU0 sUtra AgaLa paNa A paribhASA upasthita thatAM denArAvadhAne tenA 143 For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pugantalaghUpadhasya guNo bhavatItyupasthitamidaM bhavati viGati neti // athavA yadetasminyoge kDidgrahaNaM tadanavakAza tasyAnavakAzatvAguNavRddhI na bhvissytH|| athavAcAryapravRttiApayati bhavatyupadhAlakSaNasya guNasya pratiSedha iti yadarya ... trasigRdhidhRSikSipeH kuH| iko jhalhalantAcca / iti kusanau kitau karoti / kathaM kRtvA jnyaapkm| kitkaraNa etatprayojana guNaH kathaM na syaaditi| yadi cAtra guNapratiSedho na syAtkitkaraNamanarthaka syAt |pshyti tvAcArya bhavatyupadhAlakSaNasya che, ema jANavuM (puntapUvaSa 0 pramANe) puj Agama jene aMte hoya tevA (aMga)no ane laghu udhAnya jemAM hoya teno guNa thAya che" e (sUtrane) jayAM (prasaMga) heya tyAM 'ti ane hin pratyaya para thatAM (guNa)nathI thato" e upasthita thAya che. athavA to A sUtramAM je jitu ane hin nuM grahaNa karavAmAM AvyuM che tene avakAza nathI ane avakAza nathI tethI guNa ke vRddhi nahIM thAya. athavA to AcArya pANinie sirASiNIkAive zuM ja kathA inAnnA e (satro)mAM che ane sana e be (pratyayo) ne zita karyA che te uparathI jJApana thAya che ke upAjyane kAraNe thatA gaNano pratiSedha karavAmAM Ave che. kevI rIte jJApana kare che? (e pratyayone vita karavAnuM prayojana e che ke koI paNa rIte guNa na thAya. jo ahIM guNano pratiSedha na thAya to ti karavAno koI artha na rahe.paraMtu AcArya jANe che ke upAjyane anulakSIne thatA guNano paNa (vikati nA vyavartiDavi vavanakAmA thAt I (arthAt koi vidhimAM jenuM vyavadhAna anivArya hoya tenuM tyAM vyavadhAna hovA chatAM vidhinA uccAraNane baLe kArya siddha thAya che'). e nyAye mitra jevAmAM Tu-kAranuM vyavadhAna anivArya che tethI niSedha rUpI kArya thaze. 35 athavA to A sUtra paribhASA na hoya to paNa pratiSedha haMmezAM pratiSedhya (jeno pratiSedha karavAno hoya te)nI apekSA rAkhe che tethI jeTalAM ane jevAM pratiSedhya teTalAM ja pratiSedha sUtro thaze.ema hovAthI purAntaNULa pramANe thatA guNano pratiSedha karavAno hoya tyAre tenA pratiSedhaka virati sUtrane avakAza nathI, kAraNa ke jU nI anaMtara arthAt avyavahita rIte para viDan pratyaya Avato nathI. Ama anavakAza thavAthI vyavahita hovA chatAM niSedha pravRtta thAya che. ahIM upadhAbhUta phujU kadApi viDan pratyAyanI avyavahita pUrve nathI maLato tethI niSedha upadhAnI bAbatamAM nirarthaka bane che. bhinna vageremAM min dhAtuno hasva TU-kAra viDan pratyaya 4 nI avyavahita pUrve maLavo azakya che tethI vyavahita 2-kArano paNa virati pramANe niSedha thaze. bhartu.(pR.142) noMdhe che ke keTalAkane mate ahIM yathoza pakSa pramANe parihAra karyo, kAraNa ke pUrve kAryakAla pakSa anusAra parihAra karyo che. te pramANe guNavidhAyaka pradhAna sUtro aneka che ane vikati. e niSedhasUtra pAse upasthita thAya che. pratiSedhaka sUtra vikati paNa pradhAna sUtra pramANe aneka svarUpa dhAraNa kare che. mitra vageremAM upadhA avyavahita pUrve na hovAthI puttiryuM vagerenA sAnnidhyavALuM vikati sUtra nirarthaka javAno prasaMga Ave che tethI tyAM (mitra vageremAM) vin pratyaya avyavahita rIte para nathI to paNa vyavahita upadhAbhUta hR-kAranA guNano pratiSedha karI zakaze. banna, , dhum ane lim e dhAtuone rasapa0 vagere pramANe lAgatA hai pratyayane sUtrakAre vin karyo che. vaLI san e rUDhi pratyaya 26 pachI athavA to IMnta pachI Ave to te che phA ane daIntADyA pramANe ri bane che tethI nivaSati, stuti , vikIrvati tema ja rimiti, sumUtte evAmAM guNa thato nathI. Ama A vitvarA uparathI samajAya che ke vikati dvArA upadhAnA guNano pratiSedha thAya che. jo tema na thatuM hoya to sUtrakAra A pratyayone ti na karata. mULamAM gunaH vaya na thAtA ema che. zabdazaH anuvAda guNa kema karIne na thAya (e vicArIne pratyayane vit karyo che.)" ema thaze chA.mAM vayam = yamari ema artha che. ahIM guNapratiSaH thatA ema pAThAntara che (cau.pR. 215,pA.TI.9). 144 For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiSedha iti tataH nusanau kitau karoti // roravItyarthenApi naarthH| kGitItyucyate na cAtra viDataM pshyaamH| pratyayalakSaNena praapnoti| na lumatA tasminniti prtyylkssnnprtissedhH| athApi na lumtaanggsyetyucyte| evamapi na doSaH / kthm| na lumatA lupte'GgAdhikAraH prtinirdishyte| kiM tarhi / yo'sau lumatA lupyate tasminyadaGga tasya yatkArya tanna bha vtiiti| athApyaGgAdhikAraH pratinirdizyate evamapi na dossH| kthm| kAryakAla saMjJAparibhASa yatra kArya tatra drssttvym| pramANe) pratiSadha thAya che tethI temaNe ane san e be (pratyayone vit karyA che. ravIti ne khAtara paNa tannamitta nuM grahaNa) jarUrI nathI, kAraNa ke sUtramAM "jit ane hin pratyaya para thatAM" ema kahyuM che, jayAre ahIM to ti ke hit pratyaya jovAmAM AvatA nathI. 'pratyayano lopa karavAmAM Avyo hoya tyAre pratyaya lakSaNa kArya thAya che" e nyAye (niSedha) prApta thAya che.pratyayano lopa jayAre sumana (arthAt su jemAM Avato hoya te su ,chu gun e lopasUcaka zabdo) dvArA thayo hoya tyAre pratyayalakSaNano niSedha karavAmAM Avyo che. have jo hutAzA ema sUtrapATha levAmAM Ave to doSa nathI Avato. kevI rIte? kAraNa ke suman e zabda dvArA lopa karavAmAM Avyo hoya tyAre aMgAdhikArane anulakSIne nirdeza karavAmAM Avyo nathI. to pachI zeno nirdeza karavAmAM Avyo che? suman dvArA je pratyAyano lopa thayo hoya tenI pUrve je aMga hoya tene je kArya (te pratyayane kAraNe) thavuM joie te thatuM nathI. athavA to (te sUtramAM) aMgAdhikAra no nirdeza karavAmAM Avyo che tema laie to paNa kaI vAMdho nathI. kevI rIte? saMjJA ane paribhASA jayAM kArya thavAnuM hoya tyAM upasthita thAya che. eTale ke 56 ropavIti mAM tha no lopa thayo che tethI hin dekhAto nathI chatAM lupta tha ne kAraNe pratyayalakSaNathI guNaniSedha prApta thaze ema ahIM dalIla che. 1 bhASyamAM na jumatA tasmina ema je kahyuM che te upara bharta.noMdhe cheH paThAntara gRhItvocA mathApi yathAnyAsameva sumati phUlyamUtati tRtIyA AthI lAge che ke na humatADayA e sUtramAM bhASyakAra pAThAntara svIkAre che tema bharta. mAne che. vAstavamAM A na humatAjhA e sUtra uparanI vArtika(13) che.pratyayano lopa thayo hoya to paNa pratyayone pratyakSam pramANe te pratyayane kAraNe thatuM kArya thAya che, paraMtu na humatA taminA thI suman (arthAt su jemAM Avato hoya te sunna, zu tun e lopavAcI zabdo dvArA lopa karavAmAM Avyo hoya tyAM pratyayalakSaNano niSedha karavAmAM Avyo che. vIti mAM cak no lopa su thI thayo che (kAraNa ke thoDani jA mAM thakSatriyA mAMthI 6 nI anuvRtti thAya che.) tethI tyAM pratyayalakSaNa nahIM thAya tethI virati pramANe hindu pratyayane kAraNe thatuM guNa niSedha rUpI kArca nahIM thAya.pariNAme nA 3 no je guNa thAya che te nahIM thAya.ahIM ne humatAsthA ema yathAnyAsa pATha letAM ane mArI ne svaritacinayukta gaNatAM aMgAdhikAramAM AvatAM kAryamAM ja pratyayalakSaNano niSedha thaze paraMtu viti aMgAdhikAramAMnuM sUtra nathI tethI prastuta sUtra dvArA karavAmAM Avato pratyayalakSaNaniSedha tene lAgu nahIM paDe tethI guNano niSedha thavAno prasaMga Avaze e zaMkAne lakSamAM rAkhIne A vidhAna kareluM che. 58 siddhAntI pramANe e sUtramAM aMgAdhikArano nirdeza nathI karavAmAM Avyo, eTale ke te sUtramAMnA mArga zabdane sUtrakAre svaritacihnayukta uccAryo nathI tethI aMgAdhikArano nirdeza nathI thato. pariNAme aMgane lagatuM kArya hoya ke na heya tevA koi paNa kAryane vize thatA pratyayalakSaNano na phumatADakA dvArA niSedha karavAmAM Ave che tethI te huM ti e sthitimAM sArvadhAturya pramANe thatA 3-kAranA guNano viti pramANe niSedha nahIM thAya.AgaLa kaheze ke aMgAdhikArano nirdeza che ema svIkAravA chatAM vArthavAddha saMjJAparibhASA e nyAyano AdhAra laine phoravati siddha thaI zakaze, kAraNa ke niSedha paNa paribhASA jevo hovAthI jayAM jayAM niSedha rUpI aMga kArya hoya tyAM tyAM upasthita. thaze. 145 For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArvadhAtukArdhadhAtukayorguNo bhavatItyupasthitamidaM bhavati kGiti neti // athavA chAndasametad dRSTAnuvidhizcacchandasi bhavati // athavA bahiraGgo guNo'ntaraGgaH prtissedhH| asiddhaM bahiraGgamantaraGge // athavA pUrvasminyoge yadArdhadhAtukagrahaNaM tadanavakAzaM tasyAnavakAzatvAdguNo bhaviSyati // iha kasmAnna bhavati / laigvaaynH| kaamyte| 'sarvadhanurdhA pramANe sArvadhAtuka ane AdhadhAtuka (pratyayo) pAchaLa AvyA hoya tyAre guNa thAya che," ema kahevAmAM AvatAM tyAM (hiti 1 | e sUtra) upasthita thAya che. tethI ti cit pratyayo para hoya tyAM guNano niSedha thAya che.) athavA A tAravIti e rU5) vaidika che ane vedamAM to evuM rUpa jovAmAM Ave te pramANe niyama karavAno hoya che. athavA guNa bahiraMga che jayAre pratiSedha aMtaraMga che ane aMtaraMganI dRSTie bahiraMga asiddha na hovA barobara) che " athavA pUrvasUtramAM mAryadhAtu zabdanuM grahaNa che te niravakAza che (kAraNa ke teno koi upayoga nathI) ane te avakAza rahita che tethI ravIti mAM niSedha na thatAM) guNa thaze jaLa (to pachI) A saiviyana , vAma mAM ja (niSedha) kema nathI thato? S9 citattva tizcintanIyA e nyAye vedamAM upalabdha zabdonI lakSyAnusAra siddhi karavAnI hoya che. poravIti e vaidika rUpa che tethI dAnavidhi pramANe temAM guNa thaelo che tethI guNa ja thaze niSedha nahIM thAya. thoDani ra | mAMnA 2-kArane kAraNe pUrva sUtramAMthI vadhum nI anukarSaNa thAya che tethI vana-vRttiH vavapravRttiH ema vAduI thI casku% anaimittika rIte thaze ane rUpa siddha thaze.[nAgeza pramANe vadhum ane indrasi bannenuM anukarSaNa thAya che. nyAsa. mujaba mAtra vahuram nuM ja thAya che (Arekha vaduhAmanuSyane na tu indratIti tena chasi mAvAyAM tharmavati ) kaiyaTa paNa tema ja mAne che. bhASyane AdhAre nAgeza sUcave che ke yak nA prayogano bhASAmAM abhAva che (vastutatu mAgabAmAthASA prayoga roDamAva TUlyavAzrayaLIyA)]. bIjI rIte jotAM ahIM niSedhanuM nimitta ya che tenI dRSTie guNanuM nimitta sArvadhAtuka pratyaya ti bahirbhata che tema hovAthI niSadhanI dRSTie guNa asiddha thaze tethI vikati pramANe guNano niSedha nahIM thAya. 60 lopa ane guNavRddhi e bannenuM vizeSaNa thaI zake te mATe pUrva sUtramAM mAryadhAtu zabda mUkvo jarUrI che tethI te anavakAza che tema kevI rIte kahI zakAya? e prakAranI zaMkA thaI zake. paraMtu vi de prathama sthA e sUtramAM anya padArtha mUkyo nathI chatAM viH e bahuvrIhi samAsa thai zake che tema ahIM paNa mAryadhAtu ema kahyA sivAya dhAtukone e bahuvrIhi samAsa thai zakaze ane anya padArtha tarIke mAdhAtu ja prApta thaze. Ama sUtramAM mArthadhAtu grahaNa na karavAmAM AvyuM hoya to paNa kArya siddha thAya che tethI sArdhadhAtu ahIM anavakAza thaze. roravIti mAM thar lopa AdhadhAtuka ke sArvadhAtaka pratyayane kAraNe nathI thayo tethI na dhAtutrone lAgu nahIM paDe ane guNa niSedha nahIM thAya. vaLI sUtramAM je mardhadhAtu zabda mUkyo che tene pratApe vikati pramANe hin pratyaya thar ne kAraNe thato guNa niSedha nahIM thAya ane poravIti e rUpa siddha thaze. &AvAyanaH --nahAdri gaNanA |i zabdane kino natriApatyam e arthamAM nahAHi | pramANe # lAgatAM viti vA thI dUi pratyaya na pUrve AdisvaranI vRddhi thaIne moLaH thI 3 no guNa-- man Adeza thaIne aiviniH siddha thAya che. ahIM je vRddhi thaI che teno viti thI niSedha kema nathI thato ema zaMkA karavAmAM AvI che. teno uttara e ke ahIM siku nA Dhi nA TU-kAra ane gotrApatyavAcI ti pratyaya % vacce gunA - 146 For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taddhitakAmyorikprakaraNAt // 4 // iglakSaNayorguNavRddhyoH pratiSedho na caite iglkssnne| lakArasya GittvAdAdezeSu sthaanivdbhaavprsnggH| - lakArasya GittvAdA -dezeSu sthaanivdbhaavHpraapnoti| acinvm| asunvm| akrvm| lakArasya DittvAdAdezeSu sthAnivadbhAvaprasaGga iti cedyAsuTo GidvacanAtsiddham // 5 // taddhita para thatAM ane janma dhAtumAM vRddhi thAya che te 6 prakaraNamAM (kahelI che tethI niSedha lAgu paDe che. jo jayAM la: (2 nA) e padanI upasthiti thatI hoya tevAM guNavRddhino (A sUtramAM) niSedha karavAmAM Avyo che. jayAre A DhaMkAvAvanaH, mitte) mAM thayelI vRddhimAM laH padanI upasthiti thatI nathI. (tethI niSedha lAgu paDaze nahIM) 6ra -kAra hin hovAthI tenA Adezano sthAnivarbhAva thavAno prasaMga Avaze. -kAra hindu hovAthI tenA (kAlavAcI pratyayo rUpI) Adezano sthAnivarbhAva thavAno prasaMga Ave che. tethI nivam sunavam evam (mAM guNa na thavAno prasaMga Avaze). jo ema kahevAmAM Ave ke tra-kAra hin che tethI tenA AdezasthAnI jevA (arthAt hin) che ema mAnavAno prasaMga Avaze. to ame kahIzuM ke vAsudrane hin kahyo che te uparathI (ISTa kArya) siddha thaze. ApA kAra ane 3-kAranuM vyavadhAna che tethI niSedha na thatAM guNa thAya che. paraMtu jo parasaptamI levAmAM Ave to doSa nahIM Ave. mite--m dhAtune samarNiA thI nis thatAM vam dhik te --mata 3padhAyAHA thI upadhA vRddhi thaine thAya che. ahIM ki e hindu pratyaya para hovA chatAM vRddhino niSedha thato nathI, kAraNa ke -kAranuM vyavadhAna che. ahIM paNa tagnimitta nuM grahaNa karavAmAM Ave to niSedha thavA rUpI doSa Avaze.. 62 mate mAMje vRddhi thai che te kSaNa vRddhi nathI paraMtu saikAvAvanamAM je guNa thAya che te jU no ja Adeza che tethI tyAM niSedha thavo joiekAraNa ke vikati thI thato niSedha pha6 ne thatAM guNavRddhino niSedha che. ema zaMkAkAranuM kahevuM che. teno uttara e ke moLuLA mAM sUtrakAre 3-kArano spaSTa nirdeza karyo che tethI tyAM nI upasthiti nahIM thAya ane tema thavAthI niSedha lAgu nahIM paDe. ke keTalIka AvRttimAM A vAkya (vA) tarIke ApyuM che. vA.zA. mAM mULamAM nahIM paNa anuvAdamAM (vA) rUpe tarIke lIdhuM ApyuM 65 , ki, kun ane nRt e cAra -kAra Dis che tethI temanA ni, si vagere Adezo paNa sthAniva6bhAvathI Dis thavAno prasaMga Avaze, eTale ke pratyayo e ja -kAra che ane tethI Dis che ema samajavAno prasaMga Avaze.pariNAme manavam mAM guNa niSedha thavAno prasaMga Avaze. masvidhi mAM sthAnivarbhAvano pratiSedha karavAmAM Avyo che chatAM - saMjJAne kAraNe anubandhano lopa thato hovAthI anubandhanuM sthAnI sAthe sAnnidhya rahetuM nathI, pariNAme anatviyau e pratiSedha anubandhanI bAbatamAM lAgu paDato nathI. tethI e hin -kAra -mAM sthAnivarbhAva thAya to majanu mam --sArvadhAturSa thI guNa prApta thAya che teno niSedha thavAno prasaMga Ave ane manavam manunavam ane manavam jevAM rUpo siddha na thAya. vAstavamAM bhAgakAra sArvadhAtumatiA e sUtrano vibhAga karIne mAt e sUtra dvArA thatA prasajayapratiSedhathI hin nA tir vagere Adezone vize sthAniva -bhAva dvArA ke anya koi paNa rIte thatA hittva no niSedha kare che. te rIte ti pratyayo hin nathI hotA ane hindra pratyayo vuiM nathI letA' ema bhAgakAra kalpe che, paraMtu vArtikakArane te svIkArya nathI tethI temaNe zaMkA karI che. 147 For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadayaM yAsuTo Divacana zAsti tajjJApayatyAcAryoM na DidAdezA Dito bhvntiiti| yadyetajjJApyate kathaM nityaM dditH| itazca / iti| Dito yatkArya tadbhavati Giti yatkArya tanna bhvtiiti| kiM vaktavyametat / na hi / kathamanucyamAna gsyte| yAsuTa eva ddidvcnaat| aparyAptazcaiva hi yAsuTa samudAyasya Gittve Gita caina kroti| tasyaitatprayojana Gito yatkArya tadyathA syAt / Diti yatkArya tanmA bhUditi // hIdIvITAm 2 2 dA emaNe vAsut (cAlu varaznakUvA dizA ne e sUtra dvArA sid ne thatA vAsuduM Agamane ) hin kahyo che te uparathI AcArya sUcave che ke hin nA Adezo hi letA nathI. jo A rIte sUcavavAmAM AvatuM hoya to nitya DitaHA (pramANe mAvAna vema) ane phutA pramANe mapat ane zvet kevI rIte thaze? " (teno artha eTalo ja ke) hi ne je kArya thAya che te tenA Adezane paNa thAya che paraMtu hin pAchaLa Avyo hoya tyAre je kArya thavuM joie te kArya (Adeza pAchaLa AvatAM) nathI thatuM. " to e kahevuM paDaze? nA re. to pachI kahyA vinA zI rIte samajAze? vAsu ja hinU kahyo che te uparathI (samajAze). yAsudde to samagra samudAyane hit karavAne samartha nathI ja" chatAM tene hindu karyo che tenuM prayojana eTaluM ja ke hindu ne je kArya thAya te vAsudde ne paNa thai zake, paraMtu hin pAchaLa. Avyo hoya tyAre je kArya thAya te vAsudde pAchaLa Avyo hoya tyAre na thAya. lIdhI dhAtune, tevI dhAtune ane DuM Agamane guNavRddhi thatAM nathI ||1/16l. kis 4-kAramAM parasmapadamAM lAgato yAsudde e dita Agama AghAvayava thavAthI thAma che e nyAye hinU thai jAya che tethI yAku paramaipapu dizA mAM tene hindu kahyo che te nirarthaka thaine jJApana kare che ke hin nA Adeza ti hotA nathI. vAstavamAM cAtur ne hindu karyo che to paNa AgamanA hittva no kazo upayoga nathI tethI Agama yukta hirA rU5 samagra samudAya hin thAya che, hit nA Adeza hit thatA hota to A sUtramAM kareluM hittva nirarthaka thaine upara kahyA pramANe jJApana kare che ema svIkArI zakAya. bIjI rIte kahIe to cAlu him no Agama hovAthI tenA bhAgarUpa che tethI sthAnivabhAvathI tenuM hittva siddha thaze paraMtu AcArya jANe che ke sthAnivabhAvathI Dittva siddha thatuM nathI tethI temaNe vAsu hi karyo che 65 zaMkAkAranI dalIla A pramANe che H sUtrakAre vAsudde Agamane hindu kahyo che te dvArA Dit nA Adeza hit nathI hotA ema zApana thatuM hoya to Dis -kAra kim nA Adezo vat , ma , ti vagere hindu nahIM thAya pariNAme mavema e rUpamAM nitya hitaHA pramANe sa-kAra lopa nahIM thai zake tethI nitya hita vagere sUtro anavakAza thaze.. 66 vAsud ne hindu karyo che tene kAraNe sthAnInuM potAnuM hittva naSTa thatuM nathI tethI to mAtra eTaluM ja sUcavAya che ke Dit pUrve je kArya prApta thAya che te sthAnivabhAvathI Dis thaelA 8-kAranA Adeza pUrve nathI thatuM. dA.ta. Tas e hitu tra-kAra che teno Adeza mir () pinna hovA chatAM sthAnivabhAvathI hindu thaze. tethI ci dhAtunA pra.pu. e.va.mAM manu mipU-vinu am e sthitimAM sArvadhAturva pramANe guNa prApta thAya che teno viDati thI niSedha thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke min e pita hovA chatAM sthAnivarbhAvathI Di thavA jaze. paraMtu Tis pUrve je koi kArya prApta thAya to te hin nA Adeza pUrve thatuM nathI mATe guNano niSedha na thatAM manavam e rUpa siddha thaze. 67 ke, ahIM su dhaiva hi vANu vagere pAThAntara noMdhe che. tadanusAra anuvAda Ama thaze : samagra samudAyane hindu banAvavA mATe taddana pUrato che (arthAt avayavabhUta yAku ne hin karavAthI tenAthI viziSTa samudAya paNa hindu thaze).ahIM hita jaina tiA dvArA samudAyano ullekha karavAmAM Avyo che tema kai. sUcave che. 148 For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimrthmidmucyte| guNavRddhI mA bhuutaamiti| AdIdhyanam aadiidhykH| Avevyanam Avevyaka iti // ayaM yogaH shkyo'krtum| kthm| dIghIvevyozchandoviSayatvAdRSTAnuvidhitvAcca cchandaso'dIdhedadIdhayuriti ca guNadarzanAdapratiSedhaH // 1 // diighiivevyoshchndovissytvaat| dIghIvenyau chndovissyau| dRssttaanuvidhitvaacccchndsH| dRSTAnuvidhizca cchandasi bhvti| adIdhedadIdhayuriti ca guNasya drshnaadprtissedhH| anarthakaH prtissedho'prtissedhH| prajApati yatkiMcana mnsaadiidhet| hotrAya vRtaH kRpynniidhet| adIdhayurdAzarAjJe vRtaasH| bhavedidaM yuktamudAharaNam adiidhediti| idaM tvayuktam adiidhyuriti| ayaM jusi guNaH pratiSedhaviSaya aarbhyte| sa yathaiva kiGati netyetaM pratiSedhaM bAdhata evamimamapi baadhte| naiSa dossH| jusi guNaH pratiSedhaviSaya ArabhyamANastulyajAtIya pratiSedha baadhte| kazca tulyajAtIyaH prtissedhH| yaH prtyyaashryH| prkRtyaashryshcaaym| A (sUtra) zA mATe kahevAmAM AvyuM che? mAdhyanam, mAvISya , mAvevyana",mAvevya mAM guNa ane vRddhi na thAya te mATe. A sUtra karavAmAM na AvyuM hoya to cAle. kevI rIte? sIdhI vevI e be dhAtu vedamAM prayojAya che ane vedamAM to je jovAmAM Ave te (rUpo) ne anurUpa thAya tema niyama lagADavAno hoya che.vaLI vedamAM gIdhe , mISadhu mAM guNa (thaelo jovAmAM Ave che tethI pratiSedha nirarthaka che (1// sIdI, vevI e be dhAta vedamAM prayojAya che ane vedamAM upalabdha thatAM rUpo jema hoya te) pramANe teno khulAso (zAstra) karavAno hoya che, eTale ke A be lIdhI ane vevI dhAtuo vedamAM ja jovAmAM Ave che tema ja vedamAM upalabdha thatAM rUpo jema hoya te rIte temano khulAso (zAstra) ApavAno hoya che tethI tema ja mISet , mIyu mAM guNa thaelo jovAmAM Ave che tethI pratiSedha nirarthaka bane che. jema ke prajJAtirve pazcina manasArIyetA hogA vataH cIhetu mayurA, vRtAd: ahIM gayet e yogya udAharaNa che, paraMtu gayu e ayogya udAharaNa che, kAraNa ke gun pratyaya pAchaLa AvatAM (gNa vApramANe) je guNa thAya che te (guNa) pratiSadhane jayAM avakAza che tyAM ja kahevAmAM Avyo che ane te jema (hiti nA thI thatA pratiSedhano bAdha kare che tema A (sUtrathI thatA) pratiSedhano paNa bAdha kare che. temAM vAMdho nathI, kAraNa ke gun para thatAM guNa thAya che te jayAM pratiSedhane avakAza che tyAM ja karavAmAM Avyo che (tethI) te potAnI jAtanA pratiSedhano bAdha karaze.tulya jAtano pratiSedha te kayo? je pratyaya para AdhArita hoya che. che jayAre A(prata sUtra dvArA thato pratiSedha prakRti para AdhArita che. 68 mISet e sIdhI vevanoH I e dhAtunuM a' 3jo pu.e.va.nuM rUpa che. sIdhI-- mRti thI rA no lopa vyatyayo vadhum-pada vyatyaya thatAM parasmapadanA -- pratyaya tim pUrve sArvadhAturSi thI guNa DhIpIvITAm dArA niSedha prApta thavA chatAM ahIM guNa thayo che tethI zaMkAkAre prastuta udAharaNane yogya gaNyuM che. madhayu paNa sIdhIs nuM kam 3jo pu.ba.va.mAM padavyatyayathI paraspe. thatAM zi, nakSatraH --abhyasta saMjJA--sinabhya -- zi no nu-sArvadhAtumapitA pramANe nuksa Dis thatAM sArvadhAtuvarya thI thatA guNano niSedha thatAM nuti nA A pratiSedhano bAdha thavAthI niSedha na thatAM guNa thaze. zaMkAkAra pramANe dIve dvArA je pratiSedha karavAmAM Avyo che teno guNi vA thI bAdha thaze tethI gIdha e guNayukta rUpa niyamAnusAra che tethI tene zaMkAkAre ayogya udAharaNa kahyuM che. siddhAntI pramANe guni jA e lIdhI. dvArA thatA niSedhano bAdha karI zakatuM nathI tethI te sUtrathI guNa niSedha thaze. AthI ApavuM e vaidika rUpanuM ucita udAharaNa che. " sArvadhArdhathI sArvadhAtuka ane AdhaMdhAtuka pratyaya pUrve thatA guNano virati 0 thI sit ane hindu pratyaya pUrve niSedha karavAmAM Avyo che, paraMtu si nA thI gun pratyaya pUrve thato guNa e niSedhano bAdha kare che. ahIM sArvadhAtuka vagere pratyaya pUrve thato guNa, zit vagere pratyayo pUrve thato guNa niSedha, tema ja guNi 1 thI gun 149 For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavA yena nAprApte tasya bAdhanaM bhvti| na cAprApte kiGati netyetasminpratiSedhe jusi guNa aarbhyte| asminpunaH prApte cAprApte ca // yadi ta_yaM yogo nArabhyate kathaM dIdhyaditi / dIdhyaditi zyanvyatyayena // 2 // dIdhyaditi zyanvyatyayena bhaviSyati // iTazcApi grahaNaM zakyamakartum / kathamakaNiSam araNiSam kaNitA zvaH raNitA zva iti / ArdhadhAtukasyeDvalAdeH / ityatreDiti vartamAne athavA to jayAM eka vidhi (eTale ke utsarga)nI avazya prApti thatI hoya tyAM bIjo vidhi (eTale ke apavAda) karavAmAM Arve to te vidhi dvArA e (avazya prApta thatA) vidhino bAdha thAya che ane A (kRti 2aa pramANe) jayAM jayAM guNa prApta thAya che tyAM tyAM hiti 2aa pramANe pratiSedha avazya prApta thAya che, jayAre A hIdI vevI -TAm pramANe je pratiSedha karavAmAM Ave che te) to (jJasi vApramANe guNa) prApta thAya tyAM tema ja prApta na thAya tyAM lAga paDe che tethI guNa teno bAdha nahIM karI zake).?have jo A sUtra na karavAmAM Ave to vIdhyat (e rU5) kevI rIte (si ddha thaze)?" vIdhyat e to rana (vikaraNano) vyatyaya thaine (prApta thayuM che) Ara / tIrthat e (rUpamAM) to vyatyayathI (eTale ke su% ne badale) thar thaze. (sUtramAM) zUnuM grahaNa na karyuM hoya to cAle. to pachI ma01Sam 72 sAm vaLatA H LatA zvaH kevIrIte (siddha thaze)? netrAtiAmAMthI) nI anuvRtti thAya che pratyaya pUrve thato guNaniSedhano bAdha e sarve pratyaya upara AdhArita (pratyathAzraya) che tethI samAna jAtIya che, jayAre sIdhIvedArA karavAmAM Avato niSedha pratyayAzraya nathI paraMtu sIdhIs ane vevIphTa vagere prakRti para AdhArita (pratyAya) che ane tenAthI pratyayAzraya guNavidhi bhinna prakArano che. Ama guNi rA pramANe thato guNaniSedha bAdha, potAnA sajAtIya pratyayAzrita virati 0 thI guNa niSedhano bAdha karaze paraMtu vIdhIve dvArA thatA maphatyAzraya guNaniSedhano bAdha nahIM kare. tethI maDhIya, e vaidika rUpanuM ucita udAharaNa che. 70 y{ e hin pratyaya che tethI kRti rA thI jayAM jayAM guNa prApta thAya tyAM tyAM viti 0 pramANe thato niSedha prApta thAya che. Ama avazya prApta thatA niSedhano nurti ja e apavAda sUtra bAdha karaze. paraMtu have dvArA thato guNaniSedha ti vA thI jayAM jayAM guNa prApta thAya tyAM tyAM upasthita thato nathI jema ke che vimaH vagere. paraMtu jayAM dIr vagere sUtranirdiSTa prakRti pachI gujju Avato hoya tyAM ja musi nA dvArA thato guNa prApta thaze Ama avazya prApta na hovAthI guNaniSedhano bAdha nahIM thAya arthAt trIve pramANe guNaniSedha thaze. "vI--kIdhIs kADhi che tethI rAt lopa thAya, paraMtu ahIM tema na thatAM vyatyayo vahun thI vikaraNa vyatyaya thaine rana lAgyo che. e pratyaya vitta hovAthI hindu che tethI guNa nahIM thAya. vIvorlIvevyoHA thI TU-kAra lopa thaze. vyatyaya subatta, tiDanta, upagraha arthAt parasma ane AtmAne pada, liMga, puruSa, vibhakti ema aneka prakArano hoya che tene vadhu thI siddha karavAmAM Ave che suvihu kinAre vAhajUravaravADA vyatyayamicchati zAstrakadeSAM so'pi ca siddhayati bAhulakena / ) 12 mA -- nuM 0 nA pa.pu.e.va.nuM rUpa siddha karatAMmAm mam e sthitimA pit pratyaya mam pUrve upadhAno pujAntadhu pramANe guNa thavAno prasaMga Ave che. paraMtu vIdhIve mAM nuM grahaNa karyuM che tethI guNano niSedha thaze ane aorSam e sAdhu prayoga siddha thaze, ema zaMkAkAranI dalIla che. vaLatA e turanta nathI, sU nuM rUpa che tema durAntamAM zvaH mUkIne sUcavyuM che. 150 For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punarigrahaNasya prayojanamiDeva yathA syAdyadanyatprApnoti tanmA bhuuditi| kiM caanytpraapnoti| gunnH| yadi niyamaH kriyate pipapaThaSaterapratyayaH pipaThIH dIrghatvaM na praapnoti| naiSa dossH| Aja yatkArya tanniyamyate na caitdaanggm| athavA 'siddha dIrghatvaM tasyAsiddhatvAnniyamo na bhavati // doDanattara saMyoga zALA (chatAM mAryadhAtu%cevAH esUtramAM) pharIthI nuM prahaNa karavAnuM prayojana eTaluM ja ke TU e Tu ja rahe ane bIjuM koi kArya prApta thatuM hoya to na thAya." bIjuM kayuM (kArya) prApta thAya che ? guNa (prApta thAya che. jo evo niyama karavAmAM Ave ke huM e Tu ja rahe temAM pheraphAra thAya nahIM) to paTiva (e san pratyayAnta) dhAtune vin thaine "piThIH thAya che temAM padhAyA tIrtha : pramANe) dIrgha nahIM thAya. emAM vAMdho nathI, kAraNa ke (68 ne lagato) niyama aMgane lagatA kArya mATe karavAmAM Ave che, jayAre A (padhAyA pramANe thatuM dIrdha) kArya aMgAdhikAramAM kahevAmAM AveluM nathI. athavA dIrghatva (asiddha kAMDamAMnA sUtra dvArA kaheluM levAthI) asiddha che ane te asiddha che tethI niyama lAgu nahIM paDe (ane dIrgha thaze). svaranuM vyavadhAna na hoya te rIte sAthe sAthe aneka vyaMjana Ave tene saMyoga kahe che. 117 12 A bAbatamAM siddhAntI kahe che ke mApam mAM guNa thato nivAravA mATe prastuta sUtramAM nuM rahaNa karavAnI jarUra nathI mAryadhAtuvA mAM nevara tiA mAMthI 6 nI anuvRtti thAya che tethI mAdhAtuspenDamAM nuM punaH grahaNa karavAnI jarUra nathI tema chatAM te sUtramAM 6 nuM grahaNa karIne sUtrakAre sUcavyuM che ke huM e potAnA mULa svarUpamAM ja rahe che temAM guNa vagere kArya prApta thatAM nathI ane temAM pheraphAra thato nathI (taTo vivAbhAvI -rthama, 8 Teva na tu vizrata ti cAlyAnA za.kau.pU.108) 14mULamAM apratyayaH che, arthAt vivat pratyaya. apratyayaH rRtya kazyamAnaH pratyaya tyartha: I (u.pR. 200) arthAt jenuM zravaNa nathI tevo vizvam pratyaya. A pratyayamAM -kAranI vidita thI ane 5-kAranI hAm thI t saMjJA thAya che. temano tI TopaDA thI ane TU-kAra uccAraNArthe levAthI lopa thatAM zeSa rahelA 3-kArano vepRcchA thI lopa thatAM pratyayamAMthI kai zeSa na nathI rahetuM tethI bhAgakAre tene apratyayaH kahyo che. ahIM vipaSi e pad dhAtu uparathI banelo santa dhAtu che tene vivat AdhadhAtuka pratyaya thatAM mato TopaDA thI 4-kAra lopa vipati san nA sUno mArA pratyayoH 1 thI 6 thayo che te pUrvatrasidama thI asiddha thatAM te n ja che tema samajAze tethI sasanupo | thI 4 thatAM rvopadhAyA: thI upadhA dIrgha --vasavasAnaHthI visarga thatAM piThIH siddha thAya che. 75 e Tu ja rahe che temAM pheraphAra thato nathI ema kahyuM tethI viTI : mAM mAryadhAtuzvet 0 thI thaela dIrgha thayo che te na thai zake, ema zaMkA che. paraMtu e niyama aMgAdhikAramAM kahelA kArya mATe che. jayAre rvopadhAyAdA mAM kahevAmAM AveluM dIrghatva aMgAdhikAramAMnuM nathI tethI dIrgha thaze. athavA veMdhAyA thI thatuM dIrghatva tripAdInuM hovAthI asiddha che tethI 8 ne lagato niyama tyAM nahIM lAgu paDe. tethI zAstranI dRSTie 8 avita, hasva raheze paraMtu prayogamAM vita, dIrgha thaze ema AgaLa kaheze. For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anantarA iti kathamidaM vijJAyate / avidyamAnamantarameSAmiti / AhosvidavidyamAnA antaraiSAmiti / kiM cAtaH / yadi vijJAyate'vidyamAnamantarameSAmityavagrahe saMjJA na prApnoti / apsvityapsviti / vidyate hyatrAntaram / atha vijJAyate'vidyamAnA antaraiSAmiti na doSo bhavati / yathA na doSastathA'stu / athavA punarastvavidyamAnAmantarameSAmiti / nanu coktamavagrahe saMyogasaMjJA na prApnoti apasvityapsviti vidyate hyatrAntaramiti naiva doSo na prayojanam // 1 saMyogasaMjJAyAM sahavacanaM yayAnyatra // 1 // 1 saMyogasaMjJAyAM sahavacanaM kartavyam / halo'nantarAH saMyogaH saheti vaktavyam / kiM prayojanam sahabhUtAnAM saMyogasaMjJA yathA syAdekaikasya mA bhUditi / yathAnyatra / tadyathAnyatrApi yatrecchati sahabhUtAnAM kAryaM karoti tatra sahagrahaNam / tadyathA / saha supA ubhe'bhyastaM saheti kiM ca syAdyekaikasya halaH saMyogasaMjJA syAt / iha niryAyAt nirvAcAt (ahIM) anantarAH e zabda kevI rIte samajjAno che? vidyamAnam antaram veSAm (arthAt jemanI vacce aMtara nathI tevA) ke pachI vidyamAnA antarASAm (arthAt jemanI vacamAM bIjA varNo nathI tevA)? ethI zo phera paDe che ? jo vidyamAnam antaram veSAm ema samajAya to gaLyu ti a'ttu jevAmAM avagraha mUkavAmAM Ave che tyAM saMyoga saMjJA lAgu paDaze nahIM, kAraNa ke emAM aMtara che ja. paNa vidyamAnA antarA dhAma, ema samajavAmAM Ave to koi vAMdho Avato nathI. je rIte doSa na Ave tema thavAdo. athavA to 'jemanIvacce aMtara nathI tevA' ema bhale samajAya.paNa (ame) kahyuM to kharUM ke (padapAThamAM) aNu ti sa'ttu jevAM udAharaNomAM jayAre vacce avagraha " Avato hoya tyAre saMyoga saMjJA thaze nahIM, kAraNa ke tyAM aMtara avazya che. (tyAM saMyogasaMjJA nahIM thAya to) temAM koi doSa paNa nathI ke phAyado paNa nathI. " jema bIje hoya che tema saMyoga saMjJA(sUtramAM) saha zabda mUkavo jarUrI che // 1 // saMyogasaMjJA(sUtramAM) sad zabda mUkavo jarUrI che eTale ke choDanAH saMcoH saha / ema kahevuM joie. zA mATe? jethI karIne badhA varNonI bhegI saMyoga saMjJA thAya ane darekanI alaga alaga na thAya." jema bIje hoya che. jema bIje paNa jyAre sAthe rahelAne koi kArya lAgu paDe tema (sUtrakAra) icche che tyAM mada zabdanuM (sUtramAM) grahaNa kare che, jemake sada supA) sameDambamse sahajo dareka jUnI saMyoga saMjJA thAya to zuM thAya? A niryAta nirvAdhAta * ahIM na-bannIki anya zabda sAthe levAno che ke antA sabda sAthe ema pUchavA mAge che to zabdanA aneka artha che tethI spaSTatA khAtara ke. kahe che annAma, vivaram, varSA, tethI aMtara eTale varNodhdhAramAM varNazUnya gALo (gan) 1 " avagrahano AUmAtrA jeTalo gALo hoya che tethI padapAThamAMsa ta karavAmAM Ave tyAre pa-kAra ane sa-kAra vacce ardhamAtrA jeTalo gALo rahe che ane tema thavAthI pNa ne saMyoga saMjJA na thavAno prasaMga Avaze tema zaMkAkAranuM kahevuM che, nA, noMdhe che ke eka varNa uccArIne bIjo varNa uccAratAM ardhamAtrA jeTalo samayagALo rahe che. ane uparAMta avagrahano ardhamAtrA jeTalo gALo gaNatAM keTalAMka prAtizAkhyomAM mAtrAAjhoDavagrahaH| ema je kahyuM che temAM koi virodha thato nathI. 78 kAraNa ke saMjJA be hetu mATe karavAmAM Ave che, doSa dUra karavA mATe athavA koi hetune siddha karavAmATe.ahIM amu mAM lAbha ke opa kaMi nathI tethI saMyoga saMjJA lAgu nahIM paDe to vAMdho nahIM Ave. 9 saMyoga saMjJA sUtramAM saha zabda umeravAnI himAyata AkSepakAra eTalA mATe kare che ke tema karavAthI anantara rahelA hat varNonI samuhika saMyoga saMjJA thai zake. nahIM to vRddhi saMjJAnI jema pratyekanI saMyoga saMjJA thavAno aniSTa prasaMga Avaze. jo tema thAya to navo puru| pramANe pUrNa varNa guru thavAno prasaMga Ave. 152 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAnyasya saMyogAdeH ityetvaM prasajyeta / iha ca saMhRSISTetvRtazca saMyogAdeH itIT prasajyeta / iha ca saMhiyeta iti guNo'rtisaMyogAdyoH iti guNaH prsjyet| iha ca dRSatkaroti samitkarotIti saMyogAntasya lopaH prasajyeta / iha ca zaktA vasteti skoHsaMyogAdyoH iti lopaH prsjyet| iha ca niryAtaH nirvAtaH saMyogAderAto dhaatorynnvtH| iti niSThAnatva prasajyeta // naiSa dossH| yattAvaducyata iha tAvanniryAyAt nirvAyAt vAnyasya saMyogAderityetva prasajyeteti naiva vijJAyate saMyoga Adiryasya so'yaM saMyogAdiH saMyogAderiti / kathaM tarhi / mAM vanyastha saMyoga (esUtra) pramANe (mA no vikalpa) | thavAno prasaMga Avaze. vaLI vISTa mAM tratasaMyoHA pramANe (vikalpa) TU Agama thavAno prasaMga Avaze sahiyare mAM gunoDartisaMpAvo pramANe guNa thavAno prasaMga Avaze. vaLI supara ti, sAmitkaroti mAM saMyojAntajja rokaDA pramANe ja , mit nA anya tu no) lopa thavAno prasaMga Avaze. A rA' vastA mAM paNa zoH somavoH 0 pramANe lopa thavAno prasaMga Avaze. A nirdhAtaH, nirvAtaH mAM paNa solerAto dhAtorthavataHA pramANe niSThA (ta-kAra)no - thavAno prasaMga Avaze. emAM koI vAMdho nathI. vaLI je kahevAmAM Ave che ke A nirNAyAt | niyata mAM vAvaNa sonArA pramANe jU thavAno prasaMga Avaze. temAM saMyoga mArciI soDa (eka saMyoga jemAM Adi che te) saMyoti, tenI somA ema samajavAnuM nathI. to pachI kema (samajavAnuM) che? 80 eTale ke vidhijhim nA pratyayo pUrve dhAtunA mA no vikalpa pU thavAno prasaMga Avaze kAraNa ke repha tema ja -kAranI saMyoga saMjJA thaze. 81 pratyekanI saMyoga saMjJA thavAthI i-kAranI saMyoga saMjJA thaze, tethI saMdu saMyogAdi grAnta dhAtu thaze, tethI tene hindu ane.sid pUrve vikalpa 26 Agama thaine saMdariSada ema rUpa thavAno prasaMga Avaze. 82 pratyekanI saMyoga saMjJA thavAthI saMnda saMyogAdi graMnta dhAtu thaze tethI saMhitta mAM rirAyaskiTsa pramANe tra-kArano ri (ni) thAya che te na thatAM guoortisaMyomAghoDA thI tra-kArano guNa thaine saMdarti ema rUpa thavAno prasaMga Avaze. 83 pratyekanI saMyoga saMjJA thavAthI tvarati mAM -kAranA sannidhyane kAraNe daSat nA 3-kAranI saMyoga saMjJA thaze, tethI daSat e pada saMyogAnta [saMyoga jene aMte che te(pada), ema bahuvrIhi che] tethI saMcAntiI copaDA pramANe lopa thavAno prasaMga Avaze te lopa moDasca0 thI anya TuM-kArano thatAM doti ema thavAno prasaMga Avaze. 84 rAjjA , vastA vageremAM saMyogAnta padomAM . , tA e saMyoga che. temAM jU ane jU saMyogAdi che. have pratyekanI saMyoga saMjJA karavAmAM Ave to 6 ane s saMyoga paNa thaze ane Adi varNa paNa thaze tethI sUt varNa ta-kAra para thatAM hoH saMthAvo pramANe temano lopa thaine rAtA ,vatA ema rUpo thavAno prasaMga Avaze. ahIM noMdhavuM joie ke jU ane jU pratyekanI saMyoga saMjJA thavAthI te saMyoganA avayava hoi na zake tethI ahIM saMyo voH e SaSThI tapuruSa na letAM karmadhAraya samAsa laine artha karyo che. 85 saMyogAdi yam yukta (thavA) mA-kArAnta dhAtunI pachI AvatA niSThA ta-kArano - thAya che. have niryAtaH vageremAM ke rtA mAM pratyekanI saMyoga saMjJA thAya to -kAra ane va-kAra paNa saMyoga thaze. banne yuvAna dhAtuo che ane mA-kArAnta che tethI kAna ,skAna mAM thAya che tema niSThA ta-kArano nU thavAno prasaMga Avaze. 153 For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyogAvAdI yasya so'yaM saMyogAdiH sNyogaaderiti| evaM tAvatsarvamAjhaM parihRtam // yadapyucyata iha ca dRSatkaroti samitkarotIti saMyogAntasya lopaH prasajyateti naivaM vijJAyate saMyogo'nto yasya tadidaM saMyogAntaM sNyogaantsyeti| kathaM tarhi / saMyogAvantAvasya tadidaM saMyogAntaM saMyogantarayeti // yadapyucyata iha zaktAvasteti skoHsaMyogAdyorante ceti lopaH prasajyateti naivaM vijJAyate saMyogAvAdI saMyogAdI saMyogAdyoHriti / kathaM tarhi / saMyogayorAdI saMyogAdI saMyogAdyo riti // yadapyucyata iha ca niryAtaH nirvAtaH saMyogAderAto dhAtoryaNvataH iti niSThAnatvaM prasajyeteti naivaM vijJAyate saMyoga Adiryasya so'yaM saMyogAdiH sNyogaaderiti| kathaM tarhi / saMyogAvAdI yasya so'yaM saMyogAdiH sNyogaaderiti|| kathaM kRtvaikaikasya saMyogasaMjJA praapnoti| sau mArI vacce saH (jenI zarUAtamAM saMyoga che te), tenI saMyo ema samajavAnuM che.Ama (saMdhI ane sahiya? mAM prApta thatAM) aMgane lagatAM sarva kAryano parihAra thaI gayo-vaLI je kahevAmAM AvyuM ke da. roti samiti e (udAharaNo)mAM saMvAntiI DhoHA pramANe (ta no) lopa thavAno prasaMga Avaze, temAM paNa sonoganto ya (eka saMyoga jene anta che te) somAnti ane tenI sAntiI ema samajavAnuM nathI. to pachI kema samajavAnuM che? saMyoga (saMyukta thaela be vaNa) manta astha (jene anta che te) sontim tenI so -ttabdha (ema samajavAnuM che).vaLI je kahyuM ke rAI , vattA vageremAM Ro saMyo thoDA pramANe ( ane s nA lopa no prasaMga Avaze, temAM paNa saMyojana AvI saMyovI jenI saMyoga saMjJA che ane je AdimAM che te ( ane jU)nI sAtho ema samajavAnuM nathI. to pachI kema samajAya che? (be saMyogamAM je Adi hoya tenI) thaTo ema (samajavAnuM che). ja vaLI je kahyuM ke nirdhAtaHA nirvAtaH vageremAM paNa saMyoga rAto dhAto vataH pramANe niSThA(ta-kAra)no - thavAno prasaMga Avaze. temAM paNa saMyo1 viryaca (eka saMyoga jayAM Adi che te saMtho driH (dhAtu) tethI saMyogaH ema samajavAnuM nathI to pachI kema? saMyoau (saMyukta thaela be vaNa) manta martha (jene anta che te) saMyoTi tenI saMyA .(to have, pratyekanI saMyoga saMjJA kema karIne prApta thAya che? 9 86 'be saMyoga jenA AdimAM che" ema artha karavAmAM Ave to niryAta vageremAM cA dhAtumAM ekalo ya-kAra rUpa saMyoga AdimAM che be saMyoga nathI tethI vADaja saMtho pramANe ma-kArano -kAra thavAno prasaMga nahIM Ave tema ja saMyorAvataH pramANe niSThA te-kArano nU nahIM thAya (juo upara nodha 85) ane sahiyakti mAM paNa saMdu dhAtumAM TU no t ane upasargano meM e pratyekane saMyoga gaNavAmAM Ave to paNa tenA AdimAM be saMyoga nathI tethI saMhavISTa mAM vikalpa Tu Agama ane saMhite mAM guNa thavAno prasaMga nahIM Ave. 87 pratyekanI saMyoga saMjJA svIkAratAM duSatvarati vageremAM daSat nA ta-kAranI saMyoga saMjJA thavA chatAM aMte eka ja saMyoga che tethI teno lopa thavAno prasaMga nahIM Ave. 88 arthAt saMyoau gAvI ema karmadhAraya anusAra vigraha nathI paraMtu SaSThI tapuruSa che ane SaSThI nirdhAraNavAcI levAnI che. have rAjjA, vastA mAM san pratyaya te pUrve be saMyoga che ja nahIM tethI jU ane jUnA lopano prasaMga nahIM Ave. 89 saMyoga saMjJAmAMnA pratyeka ghaTaka hendra nI saMyoga saMjJA thAya tema svIkAravA chatAM uparanAM udAharaNomAM koI doSa nahIM Ave tema siddha karyuM. have teyoe saMjJAno artha jotAM paNa sUtramAM sa6 nuM grahaNa jarUrI nathI te darzAve che. saMyoga e antarthasaMjJA che.saMpunyantaDaminvaryA rUti samudAyaH saMco arthAt jemAM varSo joDavAmAM Ave che te samudAya te sA. e arthane AdhAre A saMyoga saMjJA karavAmAM Ave che tethI sUtramAM saha zabda mUkavAnI jarUra ja nathI. Ama sUtramAMthI pratyekanI saMyoga saMjJA thai zake tevo artha nIkaLato nathI ane avarNasaMjJAnA pratyeka avayavane saMjJA karavI ucita nathI. (pra.u.5.204) 154 For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeka vaakysmaaptidRsstteti| tdythaa| vRddhiguNasaMjJe pratyeka bhvtH| nanu cAyamapyasti dRSTAnta samudAye vaakyprismaaptiriti| tdythaa| gargAH zataM dnnddyntaamiti| arthinazca rAjAno hiraNyena bhavanti na ca pratyeka dnnddynti| satyetasmindRSTAnte yadi tatra pratyekamityucyata ihApi sahagrahaNaM krtvym| atha tatrAntareNa pratyekamiti vacana pratyeka vRddhiguNasaMjJe bhavata ihApi nArthaH sahagrahaNena // atha yatra bahUnAmAnantarya kiM tatra dvayordvayoHsaMjJA bhavatyAhosvidavizeSeNa / kazcAtra vishessH| samudAye saMyogAdilopo msjeH||2|| samudAye saMyogAdilopo masjena sidhyti| makkA mkum|| te e rIte ke jema guNa ane vRddhi saMjJA pratyekane lAgu paDe che tema pratyekane uddezIne vAkyamAM vidheya raheluM che tethI (pratyekane saMsthAnI saMjJA lAgu paDaze paNa ame kahIe chIe ke A mar rAte pIntAm (gargono so daMDa karo) e duSTAnta paNa che ke jayAM samudAyane vAkyanuM vidheya lAgu paDe che. rAjAone suvarNanI jarUra hoya che chatAM dareka (garga)no daMDa karatA nathI (gargonA samudAyano ja karavAmAM Ave che.A (gargonuM) duSTAnta che tema chatAM jo te (gaNa vRddhi saMjJA sUtra)mAM pratyevam (darekanI) ema kahevAmAM Ave to A yoga saMjJA sUtra) mAM paNa saha zabda mUkavo paDaze. have jo tyAM pratyen ema kahyA vinA paNa jo darekanI guNa ane vRddhi e saMjJAo thatI hoya to ahIM paNa sada zabda mUkavAno koI artha nathI. have jayAM ghaNA (vyaMjano) joDAjoDa AvyA hoya tyAM babbenI sona saMjJA thaze ke badhAnI bhagI thaze" emAM zo phera che? jo samadayanI (saMyoga saMjJA) thAya to man mAM saMyoga nA Adino lopa (nahIM thAya) rA. jo samudAyane (yona saMjJA) thAya to mA , marahUma mAM maphta dhAtumAM saMyoganA Adi varNa (ta-kAra)no lopa siddha nahIM thAya.? AkSepakAra pratyekane saMjJA thAya te mATe AdhAra raju kare che. pratye vAvaparisamAsaH I thI viruddha mata darzAvatAM siddhAntI mA phatta rathantAm udAharaNa ApIne samulAve vAtacaparisamAsaHA e mata raju kare che. jema gargonA samagra samudAyano sAmUhika rIte 100 suvarNa mudA daMDa karavAmAM Ave che tema saMyoganA avayavabhUta samudAyanI sAmUhika rIte saMyoga saMjJA karavAmAM AvI che.. * mULamAM viroSe ema che, eTale ke aviziSTa rIte. ahIM zaMkAkAra ema pUchavA mAge che ke aneka vyaMjano joDAjoDa AvyA hoya tyAM benI (dayo ) e vizeSaNano AdhAra na lIdho hoya to joDAjoDa AvelA bahu ha varNonI ja saMyoga saMjJA thaze ke temAMnA be anantara hai nI paNa saMyoga saMjJA thaze ? man dhAtunAM maPS vagere udAharaNa ApyAM che te uparathI samajAya che ke AkSepakAra pramANe anantara AvelA bahu vyaMjanomAMnA benI saMyoga saMjJA thatI nathI (pra.u.pR. 205). 92 samulAve arthAt bahu ha nA samudAyane vize saMyoga saMjJA karavAmAM Ave to mazna ne hAri tun pratyaya pUrve mariznanaroatriA pramANe thato numa Agama mituM hovAthI moDascAtyA pramANe anya anna pUrve thatAM magna 6 mAM na, s ane n e has samudAyanI saMyoga saMjJA thAya che paNa zuM ane n e benI nathI thatI tethI t no zo sAtho pramANe lopa thAya che te na thavAno prasaMga Avaze. For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha ca niglaiMyAt nigAyAt nirleyAt nirmAmlAyAt vAnyasyasaMyogAderityatvaM na prApnoti / iha ca saMsvariSISaTetvRtazca saMyAgAderitIna praapnoti| iha ca saMsvaryata iti guNo'rtisaMyogAdyoriti guNo na praapnoti| iha ca gomAnkaroti yavamAnkarotIti saMyogAntasya lopa iti lopo na prApnoti / iha ca niglAnaH nirlAna iti saMyogAderAto dhAtoryaNvata iti niSThAnatvaM na prApnoti // astu tarhi dvayordvayoH sNyogH| dvayorhaloH saMyoga iti ced dvivacanam // 3 // dvayorhaloH saMyoga iti ced dvivacana na sidhyti| indramicchati indriiyti| indrIyateH san indidriiyissti| na ndrAH saMyogAdayaH iti vaLI nirrayata , nirjIyAtuM , nirTe nirjIyAt mAM vanya saMyoHA pramANe vikalpa thaze nahIM, A. saMripINa mAM paNa zrata saMyo pramANe 6 lAgaze nahIM, vaLI saMsthati mAM paNa gugoDartisovo pramANe guNa nahIM thAya ane A zomAnvinaroti , yamati mAM yAnti sevA pramANe (ta-kArano) lopa nahIM thAya ane A nirvAna, nirvAna mAM saMcAlito dhAtorthavatA pramANe niSThA (ta-kAra)no nU nahIM thAya. " ' to pachI babbenI ja saMyoga saMjJA bhale thAya. joDAjoDa AvelA be vyaMjanonI saMyoga saMjJA karavAmAM Ave to dirbhAva nahIM thAya 3 jo (joDAjoDa AvelA vyaMjanomAMthI) bene saMyoga e saMjJA ApIzuM to dirbhAva thai zakaze nahIM, jema ke indrane icche che' e arthamAM (ndra zabdane supa mAtmanaH vayajU pramANe veca lAgIne banelA) zUndrIya dhAtune sana lagADIne ndriyati (e rUpa bane che temAM) na drAH saMyo Haa (e sUtramAMnA niSedhane kAraNe) 99 nirTecAt mAM , ane n nA samudAya rUpa je saMyoga che te aMgamAM AdIbhUta nathI ane je AdIbhUta che te - ane TU no samudAya AkSepakAra anusAra saMyoga nathI tethI vADaja saMyoH pramANe vikalpa Na thAya che te na thavAno prasaMga Avaze. * saMvariSada mAM paNa m, s, ane - e hat samudAya nI saMjJA thavA chatAM muM, - e benA samudAyanI saMyoga saMjJA na thavAthI trAtaH saMyoH A pramANe vikalpa Tu Agama lAge che te na lAgavAno prasaMga Avaze. 95 ahIM paNa n , - e benA samudAyanI saMyoga saMjJA na thavAthI dhAtu saMyogAdi nathI thato pariNAme JoDartisaMthAvo anusAra je guNa thAya che te na thavAno prasaMga Avaze. 96omAn rati-mad --mAna --aaN sarvanAma thI guma Agama prApta thAya che, paraMtu teno bAdha karIne prathama tvasantastha rAdhAto pramANe upadhA dIrgha thAya che tethI mAt -- drivAnDa pramANe guma Agama thatAM mAnata --hR8cAmyo thI tu lopa thavAno prasaMga AvatAM zaMkAkAra kahe che mAnatu zoti e sthitimAM na, tuM ane 6 e anantara in samudAya nI saMjJA thAya to tU e saMyogAntano lopa thavAno prasaMga Avaze. prathama dhAtuno upasarga sAthe saMbaMdha thAya che ane tyAra pachI sAdhana sAthe ema svIkAravAmAM Ave to ja nimarttAt ,saMsvariSada , svaryata ane ninaH vageremAM doSa AvavAnI dalIla thai zake, paraMtu prathama dhAtuno sAdhana sAthe yoga svIkAratAM doSano prazna nathI raheto. te ja rIte nomAnanairoti mAM vAkyasaMskara pakSa svIkArIne doSa darzAvavA prayatna karyo che. pada saMskArapakSamAM doSane avakAza nathI. 97 ahIM paNa , jU ane jU e hat samudAyanI saMyoga saMjJA thavAthI m ane s e anantara hat nI saMyoga saMjJA nahIM thAya tethI dhAtu saMvAdri na rahevAthI niSThA te-kArano gU nahIM thai zake.ema zaMkA.kAranI dalIla che. 156 For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dakArasya dvirvacana na prApnoti / na vAjvidheH 1: 118 11 na vaiSa doSaH kiM kAraNam agvidheH na ndrAH saMyogAdayo na dvirucyante ajAderiti vartate // atha yadyeva bahUnAM saMyogasaMjJAthApi dvayordvayo kiM gatametadiyatA sUtreNAhosvidanyatarasminpakSe bhUyaH sUtraM kartavyam / gatamityAha / katham / yadA tAvadbahUnAM saMyogasaMjJA tadaivaM vigrahaH kariSyate / avidyamAnamantarameSAmiti / yadA dvayordvayo- TUno virbhAva nahIM thAya.98 athavA to bac ne (anulakSIne) vidhAna kareluM che tethI (doSa nahIM Ave) 4 // athavA e doSa nahIM Ave. zA mATe ? kAraNa ke (jirbhAvano niSedha) ar upara AdhAra rAkhe che, kAraNa ke na ntrAH saMyogAca:| (e sUtramAM ) anAleH zabdanI (pUrvasUtramAMthI) anuvRtti thAya che, tethI dhAtunA Adi an nI pachI AvelA ane saMco nA AdimAM AvelA krU, maiM ane r no jirbhAva thato nathI' (ema artha thatAM doSa nahIM Ave). have jo Ama joDAjoDa AvelA ghaNA vyaMjanonI saMyoga saMjJA thAya ke pachI babbenI saMyoga saMjJA thAya paNa te hoDanaHsaMyogaH| eTalA sUtrathI ja samajAya che ke pachI bemAMthI eka vikalpa mATe sUtrane vadhAravuM paDaze ? to kahe che ke (eTalA sUtrathI ja) samajAya che. kevI rIte ? jo ghaNA vyaMjanonI saMjJA karavAmAM Ave to A pramANe vigraha karIzuM vimAnam attarama gAmamanI vacce jagyA nathI tevA vyaMjano). jyAre babbe rAhata A mUmiti e arthamAM phandra zabdane supa AtmanaH thavA pramANe t lAgIne banelA nAma dhAtu dhandrIya ne dhAtonarmaLa pramANe mana lagADatAM anyo thI virbhAva thatAM sanAcantA dhAma / cI dhAtu saMjJA---r 3jo pu.e.va mAM rnidrIyA thaze. jo be anantara haj nI saMyoga saMjJA karavAmAMAve to phandrIya e nAmadhAtunA haiM no jirbhAva nahIM thai zake. ema ahIM dalIla che. rUndrIya zabdamAM be saMyoga che, nyU ane haiM ekamAM nU Adi che, bIjAmAM TU Adi che. tethI nandrAH pavavata pramANe jema Adi na-kAranA viSino niSedha che tema rU-zkaranA jirbhAvano paNa niSedha thavAno prasaMga Avaze. paraMtu anAvevvitIyastha / e pUrvasUtramAMthI banAveH nI 7 ntrAH 0 mAM anuvRtti thAya che. manAveH ahIM paMcamyanta karmadhAraya che tethI tasmAvityuttarasyA e paribhASA pramANe sUtra A rIte samajAzeH dhAtunA Adi svaranI pAchaLa AvelA ane saMyoganA AdimAM AvelA maiM hU~ ane 6no virbhAva thato nathI. dhandra mAM maiM kAra ane Adi av kAra vacce na-kAranuM vyavadhAna che, eTale ke haiM varNa ane anantara nathI tethI dvirukti thaze. " ahIM cit ghevam ne sthAne yoya ema pATha che [cAru (pR.206), su.sA. bhA.2(pU.).cI.(pR.229) vA.sA.4 (pR. 229) mAM paDela che paraMtu anuvAda thayevama pATha pramANe che.ni.sA.(pR.206) mAM calama pATha che. 100 arthAt sUtrano je rIte pATha che te uparathI ja banne prakArano artha samajAya che ke bemAMthI eka ja artha samajAya che ane bIjo artha vadhArAnAM pada mUkyA pachI samajAya che ? 101 p dhAtunA jirbhAva mATe je nyAya kahyo che tadanusAra prastuta sUtramAMthI paNa banne prakArano artha samajI sakAze, eTale ke samudAyano diSi thAya eTale avayavano paNa dvirbhAva thayo kahevAya jema vRkSa hAle eTale tenA avaDhava paNa hAlyo ja kahevAya, tema ahIM paNa saMyoga saMjJA be hajU tema ja bahu hajU nI thaze, ema dalIla che paraMtu hAr ne lagato nyAya ahIM lAgu paDato nathI, kAraNa ke bannemAM vaiSamya che. dviruktimAM vAr samudAyanI dvirukti karavAthI hAr avayavanI paNa krirukti thAya che, paraMtu ahIM to samudAyanI saMyoga saMjJA thavAthI avayavanI saMyoga saMjJA thatI nathI. sUtrakAre saMyutte'sminvaLa ti| arthAt je samudAyamAM varNone joDavAmAM Ave te', e arthanI moTI (mahatI) saMjJAkarI che tethI samudAyane paNa sona saMjJA lAgu paDaze. vaLI sUtrakAre pa For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stadaivaM vigrahaH krissyte| avidyamAnA antraissaamiti| dvayozcaivAntarA kazcidvidyate vA na vaa| evamapi bahUnAmeva praapnoti| yAnhi bhavAnatra SaSThyA pratinirdizatyeteSAmanyena vyavAye na bhvitvym| astu tarhi samudAye sNjnyaa| nanu cokta samudAye saMyogAdilopo masjeriti / naiSa dossH| vakSyatyetat / antyAtpUrvo msjermidnussnggsNyogaadilopaarthmiti|| athavAvizeSeNa saMyogasaMjJA vijJAsyate dvayorapi bhuunaampi| tatra dvayoryA saMyogasaMjJA tadAzrayo lopo bhvissyti|| (vyaMjananI saMjJA karavAmAM Ave, tyAre A pramANe vigraha karIzuM. avivamAnA antarA vA ( arthAt jemanI vacamAM bhinna prakArano varNa (svara) Avelo nathI tevA bevyaMjanonI), (kAraNa ke, koika vacce rahela hoya to (te) benI vacce hoya ke na hoya. ema chatAM paNa bahu (vyaMjano) nI joga saMjJA thAya che, kAraNa ke jemano Apa ahIM SaSThIbArA nirdeza karo cho temanI vacce anya prakArano varNa (arthAt svara) Ave to (temanI saMyojana saMjJA) nahIM thAya. to pachI (ha) samudAyanI ja (saMyoga saMjJA bhale thAya.paNa ame kahyuM ke samudAyanI saMyoga saMjJA karavAmAM Ave to man dhAtumAM saMyoganA Adi (sa-kAra) no lopa nahIM thAya. e vAMdho nahIM Ave, kAraNa ke (vArtikakAra) kaheze ke magna dhAtunA anya varSa pUrve numa Agama lAge che, tethI sa-kArano saMyogAdi tarIke lopa thaze. athavA (ghaNA vyaMjano joDAjoDa AvyA hoya tyAre) ghaNAnI tema ja temAMnA babbe vyaMjanonI aviziSTa rIte sevA saMjJA che ema samajIzuM. temAM be vyaMjananI je saMyoga saMjJA che tene AdhAre () lopa thai zakaze. nAtkiAlyAyAmemina ema kahyuM che tethI hoThanantara/ mAM hA e je bahuvacana che te jAtinA arthamAM laI zakAze tethI be anantara n nI paNa saMyoga saMjJA thaI zakazetethI ja guro pramANe rizna e guruyukta vyaMjanAnta dhAtune A pratyaya lAgIne zikSA zabda siddha thaI zakaze.Ama anantara AvelA be athavA vadhAre hat nI sonA saMjJA thAya che ema Tharyu.nA. hA ne nAta vahuvacanam na gaNatAM hau hatraH jA e arthano roSa le che. e rIte AvavAnA antare pAna mAM bahuvacana prayojayuM che tethI doSanuM nivAraNa thaze. 102 eka hAramAM goThavela bahu vastunA samudAyamAM vacce ekAda vijAtIya vastunuM vyavadhAna hoya to te vijAtIya vastu samudAyamAMnI koI paNa be vastunI vacce hoI zake ke na hoI zake te ja rIte bahu has nA samudAyamAM paNa vacce bhinna varNa (ma) hoya to te koi paNa be ha nI vacce ja hoi zake athavA na hoya.jo vijAtIya varNa vacce na hoya to dardU samudAyanI saMyoga saMjJA thAya ane hoya to saMjJA na thAya. 103 jema ke bhraSTA vageremAM repha ane 5-kAra vacce bhinna varNa a-kAranuM vyavadhAna che chatAM s ane repha tema ja repha ane 6 e be varNa samudAyomAM vacce koi vijAtIya varNa nathI tethI temanI saMyoga saMjJA thavI joIe ema kahevuM yogya nathI kAraNa ke ahIM ane 6 e be vaNoM anantara nathI. 104 mar tam mAM rUDhi pratyaya tuma pUrve maMinarasiA thI thato nuK Agama miDanyAhU pramANe anya -kAra pUrve thatAM ma - { na tuma e sthitimAM jU ane jUe be hendra nA samudAyanI saMyoga saMjJA thavAthI sa-kAra lopa thai zakaze, kAraNa ke te saMyogAdi thaze. 105 mAtra be hat nI athavA mAtra bahu da nI saMyoga saMjJA thAya ema nizcita rIte kahevA mATe koI AdhAra nathI tethI aviziSTa rIte saMyoga saMjJA karIzuM, eTale ke anantara Avela bahuhanA samudAyamAM bahunI tema ja babbe For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadapyucyata iha ca nigrleyAt nimteyAt vAnyasya saMyogAderityetvaM na prApnotItyanena saMyogAdi vishessyissyaamH| aGgasya saMyogAderiti / evaM tAvatsarvamAGga pariham // iha ca gomAnkaroti yavamAnkarotIti saMyogAntasya lopa iti lopo na prApnAtIti padena saMyogAntaM vishessyissyaamH| padasya sNyogaantsyeti| yadapyucyata iha ca nirlAnaH nirlAna iti saMyogAderAto dhAtoryaNvata iti niSThAnatvaM na prApnotIti dhAtunA saMyogAdi vishessyissyaamH| dhAtoH saMyogAderiti // svarAnantarhitavacanam // 5 // svarairanantararhitA halaH saMyogasaMjJA bhavantIti vktvym| kiM pryojnm| vyavahitAnA mA bhuut| pacati pnsm|| nanu cAnantarA ityucyate tena vyavahitAnA na bhaviSyati / dRSTamAnantarya vyavahite'pi // 6 // vaLI je kahyuM ke nirTecAt , nipAta, nirdevAta niyata mAM vAstha saMyorA pramANe (mA no vikalpa) | nahI thai zake, temAM ame saMga ne (tesUtramAMnA) saMzo ri nuM vizeSaNa banAvIne aMgano je saMyogarUpa Adi teno (ema artha karIzuM.e rIte to aMgAdhikArane lagatA sarva doSano parihAra thai jaze. vaLI je kahyuM ke komAnsaroti, vamanvati mAM saMnti ToparA pramANe (ta-kArano) lopa nahIM thaI zake, temAM paNa pa zabdane saMyorAntinuM vizeSaNa banAvIzuM ane padano je saMyogarUpI anya avayava teno" ema artha karIzuM tethI saMyogAntano lopa thai zakaze). 04 vaLI je kahevAmAM AvyuM ke A nirvAna, ninaH mAM saMcAlito dhAtozvataH pramANe niSThA (ta-kAra)no jU nahIM thai zake , temAM dhAtu zabdane saMyogAnuM vizeSaNa banAvIzuM ane dhAtunA AdimAM rahela saMyoganA" ema artha karIzuM, (tethI niSThA ta-kArano na-kAra thaI zakaze) or svara (paNa) vacamAM na AvatA hoya" ema kahevuM joie pA. svara jenI vacce AvelA na hoya te vyaMjanonI saMyoga saMjJA thAya che ema kahevuM joie. zA mATe? je (svara) thI vyavahita hoya tevA vyaMjanonI saMya saMjJA na thAya. jema ke pati panasanma . paNa sUtramAM anantaraH ema kahyuM ja che tethI je (vyaMjano)nI vacamAM (svara) hoya temanI saMga saMjJA nahIM thAya. jemanI vacce vyavadhAna hoya te paNa anantara gaNAya che ! ha nI jarUra pramANe saMyoga saMjJA karIzuM arthAt jayAM jenI saMyoga saMjJA karavI jarUrI hoya tyAM te pramANe saMjJA karIzuM. 106 nivAjU mAM reka aMgano avayava na hovAthI ane , s e be dardU nA samudAyanI saMyoga saMjJA thavAthI vikalpa aa thaI zakaze. Ama karavAthI aMgAdhikArane lagatA badhA ja doSonuM nivAraNa thai jaze tethI saMvariSISTa, saMvati vagere rUpo siddha thaI zakaze. 107 mAnati mAM mAnatuM e padamAM anya jU nI saMyoga saMjJA thatAM - lopa thai zakaze. 108 nirjana vageremAM paNa dhAtanA saMyogAdi' ema sUtrArtha letAM niSThA te-kArano na-kAra thai zakaze, kAraNa ke repha dhAtuno avayava nathI. 109 pravRti niyama e pratyedAharaNa che. bhartu.nyAsakAra tema ja haradatta pati ne rUpa pratyudAharaNa ane panasamA ne kArya udAharaNa mAne che. paraMtu dIpikAmAM anya be matonI carcA che. eka pramANe pati nasam e ayogya--khoTo pATha che. bIjA pramANe prati vanasamAM e samagra vAkya che. temAM panasam e dRSTAnta che. ma nuM vyavadhAna hovA chatAM be Tur ne saMyoga saMjJA thatI hoya to panasam mAM sa-kAra ane anya ma-kAranI vacce mU-kAranuM vyavadhAna hevA chatAM saMjJA thaze temAM sa-kAra AdimAM che tethI soH saMyo thoDA pramANe tenA lopa rUpI kArya thavAno prasaMga Avaze ema zaMkAkAranI dalIla che, tethI ja sUtramAM (ha) anantaraH ema kahyuM che. 159 For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahite'pi anantarazadvo dRshyte| tdythaa| anantarAvimau grAmAvityucyate tayozcaivAntarA nadyazca parvatAzca bhavanti / yadi tarhi vyavahite'pyanantarazadbo vatyAnantaryavacanamidAnI kimartha syaat| Anantaryavacana kimarthamiticedekapratiSedhArtham // 7 // ekasya halaH saMyogasaMjJA mA bhuuditi| kiM ca syAdyayekasya halaH saMyogasaMjJA syaat| iyeSa uvoss| ijAdezca gurumto'nRcchH| ityAtvaM prasajyeta // na vAtajAtIyavyavAyAt // 8 // na vaiSa dossH| kiM kaarnnm| atajAtIyasya vyvaayaat| atajAtIyaka hi loke vyavadhAyakaM bhavati / kathaM punarjJAyate 'tajAtIyakaM loke vyavadhAyaka bhvtiiti| evaM hi kNcitkshcitpRcchti| anantare ete brAhmaNakula iti| sa Aha / nAnantare vRsslkulmpynyorntreti| kiM punaH kAraNaM kvacidatajjAtIyaka vyavadhAyakaM bhavati kvcinn| sarvatraiva hyatajjAtIyaka vyavadhAyaka bhavati / kathamanantarAvimau graamaaviti| grAmazadvo'yaM bhrthH| astyeva zAlAsamudAye vrtte| tdythaa| grAmo dagdha iti| asti vATaparikSepe vrtte| tdythaa| grAma praviSTa iti| asti manuSyeSu / jayAM vyavadhAna hoya tyAM paNa anantara zabda (vyavahAramAM) prayojAto jovAmAM Ave che. jema ke 'A be gAma joDAjoDa che ema kahevAya che chatAM temanI vacce nadIo ane parvato hoya che. jo Ama vyavadhAna yukta hoya tyAM paNa manantara zabda prayojAya to pachI (sUtramAM) je Anantaryane lagatuM kahevAmAM AvyuM che te zA kAmanuM? 'Anantaryane lagatuM vidhAna zA mATe karavAmAM AvyuM che" ema jo pUchavAmAM Ave to kahevAnuM ke ekano pratiSedha karavA mATe che zA eka vyaMjananI saMjJA na thAya te mATe (sUtramAM anantara e zabda mUkyo che).ane jo eka vyaMjananI saMyoga saMjJA thAya to zuM thAya ? to sUpa, 3oSa mAM nAza guramatoDanu pramANe mA (Agama) thavAno prasaMga Avaze II0 athavA to tenAthI judI jAtanA (varNa)nuM vyavadhAna che tethI doSa nahIM Ave I 8 athavA to e doSa nahIM Ave. zA mATe ? eTalA mATe ke (vyavadhAna to) anya jAtino (varNa) vacamAM Ave to ja thAya, kAraNa ke saMsAramAM paNa anya jAtino padArtha vacce Ave to vyavadhAna che ema kahevAya che.paNa anya jAtino padArtha vacce Ave to ja te vyavahAramAM vyavadhAna karanAra thAya che ema zA uparathI samajAya che? kAraNa ke jayAre koi vyakti anyane pUche che, "A be bAhmaNonAM ghara joDAjoDa che?" tyAre te kahe che, "joDAjoDa nathI banI vacce zUdanuM ghara che." to pachI anya jAtano (padArtha) koivAra vyavadhAyaka thAya che ane koI vAra thato nathI tenuM zuM kAraNa? anya jAtano (padArtha) badhe ja vyavadhAyaka thAya che. to pachI be gAma joDAjoDa AvelAM che ema kevI rIte (kahevAya)? bhASAmAM grAma zabda aneka arthavALo che. makAnonA samudAyanA artha avazya che. jemake)gAma baLI gayuM. cAre bAju rahela vADanA arthamAM paNa jarUra vaparAya che. (jema ke) gAmamAM pravezyo. mANasonA arthamAM paNa che, 110 jo eka sTra nI saMyoga saMjJA thatI hoya to su , 3 vageremAM 5-kAranI saMyoga saMjJA thavAthI saMyone guru thI TU-kAra ane 3-kAra guru thaze. pariNAme snAtha guru pramANe di mAM mAm Agama thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke Tram ane n dhAtuo nAdi che tema ja guruman (gurusvara yukta) thAya che. bhASyakAre ahIM san dhAtunuM uccAraNa karyuM che, paraMtu temAM to vijJAkhyA pramANe vikalpa mAm thaine gauSAra rUpa thAya che. nA. 3oSa ne prAsaMgika rIte uccAreluM gaNIne evola ema pAThAntara sUcave che (kavoti vadvitIyAnto vA pATha: u.5.209) 160 For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tdythaa| grAmo gato grAma Agata iti| asti sAraNyake sasImake sasthaNDilake vrtte| tdythaa| grAmo lagdha iti / tadyaH sAraNyake sasImake sasthaNDilake vartate tamabhisamIkSyaitatprayujyate'nantarAvimau grAmAviti / sarvatraiva hyatajjAtIyakaM vyavadhAyakaM bhavati // mukhanAsikAvacano'nunAsikaH // 1 // 1 // 8 // kimidaM mukhanAsikAvacana iti mukhaM ca nAsikA ca mukhnaasikm| mukhanAsikaM vacanamasya so'yaM mukhanAsikAvacanaH / yadyevaM mukhanAsikAvacana iti prApnoti nipAtanAddIrghatvaM bhaviSyati // athavA mukhanAsikAvacanamasya so'yaM mukhanAsikAvacanaH / atha kimidmaavcnmiti| ISadvacanamAvacanaM kicinmukhavacanaM kiMcinnAsikAvacanam // mukhadvitIyA vA nAsikA vacanamasya so'yaM mukhanAsikAvacanaH / mukhopasaMhitA vA nAsikA vacanamasya so'yaM mukhanAsikAvacanaH // (jemake gAma gayuM. gAma AvyuM. vaLI jaMgala tema ja sIma ane medAna satigAmanA arthamAM paNa (grAma) zabda che. temAM jaMgala tema ja sIma ane medAna sahita hai gAma tene lakSyamAM rAkhIne be gAma joDajoDa che evo prayoga karavAmAM Ave che. Ama anya jAtinuM hoya te badhe javyavadhAna rUpa thAya che. mukha ane nAsikA e bannenI sahAcathI uccAravAmAM Avela varNa te anunAsika ||1|| || A mukhanAsikAvacana (muvanasiAvapanaH) ema (kahyuM) te zuM (che)? murM ja nAsikkA 2 muvAsim ane muhanA sim, (mukha ane nAsikA) vacanam kpa (jenuM uccAraNa sthAna che te) mutanA siAvananaH jo ema hoya to munA sivapanaH ema thavuM joI. nipAtanane kAraNe (na niSThA ema) dIrgha thaze athavA munAtim, Apa panam 35 soyam, (arthAt mukha ane nAsikA jenA aMzataH uccAraNa sthAna che te) e vigraha) vAkyano muLa nAsiAvapanaH ema (samAsa karIzuM). paNa bavazvanan te vaLI zuM che ? aMzataH uccAraNanuM sAdhana te savapanam arthAt thoDe aMze jenA uccAraNanuM sAdhana mukha che ane thoDe aMze nAsikA jenA uccAraNanuM sAdhana che te muvanAtivizvanaH athavA muIdvatIyA (mukha jenuM sahAyaka che ) nAsiSThA (tevI nAsikA) vazvanam asya (jenA uccAraNanuM sAdhana che te) muvanAsiAvapanaH athavA muddoSasaMhitA nAsiA vaSanam gatsya (mukhathI saMlagna nAsikA jenA uccAraNanuM sAdhanache te) muvAsivapanaH. 111 muva ane nAsiA e prANInAM aMga hovAthI prALisUryasenA pramANe samAhAra baMndva samAsa thaze. tethI sa napuMsam| pramANe napuMsaka liMga ane hasyo napuMsaje thI hasva thavAthI muvAsivapanam ema samAsa thaze. jo muvAsiAvavanam e samAsane game te rIte ghaTAvavA mATe Avavanam ema cheda karavAmAMAve to sUtrakArane abha 1STa artha ('mukha ane nAsikA vaDe uccAravAmAM Avato varNa anunAsika' ema artha) nIkaLI nahIM zake evI zaMkAne lakSamAM rAkhIne pUrvapakSIe A prazna karyo che. 112 jenuM thoDe aMze uccAraNa thAya te paNa uccAryu ja kahevAya. jema sAdhAraNa zveta vastune paNa zveta kahevAmAM Ave che tema jenuM uccAraNa saheja mukha dvArA karavAmAM Ave tenuM uccAraNa sAdhana mukha thaze ane saheja nAsikA dvArA uccAravAmAM AvatA varNanuM uccAraNasAdhana nAsikA thaze. 13 ahIM ritIya zaba 'bIjo' ema kramavAcI arthamAM nathI. A to sahAyavAcaka avyutpanna dvIpa zabda che. adritIyo DanusabhAra pADavam / mAM che tema. 14 bhASyamAM muvopahitA ema che. tethI mukha ane nAsikAno aMtarAla pradeza jenuM uccAraNa sthAna che te anunAsika thaze. A mata pramANe anunAsikanuM uccAraNa sthAna mukha ane nAsikA e bannethI bhinna arthAt temanI vacce rahela pradeza che. 161 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha mukhagrahaNaM kimrthm| nAsikAvacano'nunAsika itIyatyucyamAne yamAnusvArANAmeva prsjyet| mukhagrahaNe punaH kriyamANe na doSo bhavati // atha nAsikAgrahaNaM kimrthm| mukhavacano'nunAsika itIyatyucyamAne kacaTatapAnAmeva prsjyet| nAsikAgrahaNe punaH kriyamANe na doSo bhavati // mukhagrahaNaM shkymkrtum| kenedAnImubhayavacanAnA bhvissyti| prAsAdavAsinyAyena / tdythaa| kecitprAsAdavAsinaH keci-- have sUtramAM) mukha zabda zA mATe levAmAM Avyo che? nAsikkAvaranoDanunAsikA (nAsikA jenuM uccAraNa sthAna che te anunAsika ema jo kahevAmAM Ave to yama ane anusvAranI ja anunAsika saMjJA thaze, paraMtu mukha zabdanuM grahaNa karavAthI e doSa Avaze nahIM. have (sUtramAM) nAsikA zabda kema mUkyo che? muvavaranoDanunAsikA (mukha jenA uccAraNanuM sAdhana te anunAsika ema kahevAthI jU 6 (e vaNa) nI ja anunAsika saMjJA thavAno prasaMga Avaze, paraMtu nAsikA zabdane sUtramAM mUkavAthI A doSa Avato nathI sUtramAM muva zabda na mUkyo hoya to cAlI zake. to pachI je varNonAM uccAraNanAM adhana (mukha ane nAsikA) banne hoya temanI saMjJA kevI rIte thaze? prasAdavAsinyAye" (temanI saMjJAthaze).te A rIte keTalAka loko) upale mALe rahetA hoya, keTalAka TI anusvAranuM uccAraNa karavAmAM nAsikAno upayoga thAya che, mukhano nahIM. tethI gurava zabdanuM grahaNa na karavAmAM AvyuM hoya to anusvAranI saMjJA thAya paraMtu n Tu n - nI nahIM thAya. te pramANe matra mA vageremAM je ardhacaMdrAkAra varNa che tenI paNa anunAsika saMjJA nahIM thAya, kAraNa ke tenA uccAraNamAM mukhano upayoga thAya che. pariNAme roDanunAsiDanunAsiva vA pramANe kArya karavAnuM hoya tyAre mAtra anusvAranuM ja grahaNa thaze, 9-kAra vagerenuM nahIM thAya.(nyA.bhA.1pR.93). 11 A va6 jU vagere vargonuM uccAraNa mukha vaDe ja thAya che, nAsikA vaDe nahIM tethI sUtramAM jo nAsi zabda mUkyo na hoya to temanI ja anunAsika saMjJA thaze.ema thavAthI rAkSa, sutam, pavavat vageremAM anukrame ,jU ane jU no lopa thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke ,, r vagerenI anunAsika saMjJA thaze ane tenI pachI sari vit pratyaya ? Avyo che tethI manulAttorAvarnAtitanotyAvInAmanunAsiTopa sahi virati pramANe anunAsika lopa thaze. pavavat mAM jo vaDA pramANe niSThAno va-kAra thAya che te ane voH duHA pramANe je jU no jU thAya che te asiddha hovAthI anuddAttopATa anusAra lopa thavAno prasaMga Avaze. te ja pramANe mauna pati rati mona e udAharaNamAM vivar pratyaya pUrve manunAsi vivo pramANe upadhA dIrgha thaIne manapa ithavAno prasaMga Avaze. 17 "prAsAdavAsIone lai Avo' ema kahevAmAM AvatAM je prAsAdavAsI hoya tene tema ja je bhUmi ane prAsAda bannemAM rahetA hoya temane lai AvavAmAM Ave che. TUMkamAM prAsAdavAsI zabda prAsAdavAsI tema ja ubhayavAsI ema bannenuM sUcana kare che. te ja rIte ahIM muva zabdanuM grahaNa na karyuM hoya to paNa nAsivavana e zabda mAtra nAsikA dvArA uccAravAmAM AvatA anusvAranuM tema ja mukha ane nAsikA dvArA uccArAtA kAra vagerenuM sUcana karaze, mAtra anusvAranuM nahIM, ahIM noMdhavuM joie ke A anunAsikanI bAbatamAM traNa mata upalabdha thAya che. kalAka mAne che ke samasta anunAsika varNanuM nAsikA vaDe tema jamukha vaDe uccAraNa thAya che. bIjA mAne che ke anunAsika varNanA pUrvabhAganuM mukha vaDe uccAraNa thAya che ane pAchaLanA bhAganuM nAsikA vaDe thAya che. jayAre trIjA mata anusAra anunAsikanA uttara bhAganuM mukha vaDe uccAraNa thAya che ane pUrva bhAganuM nAsikA vaDe. A traNamAMthI pAchaLanA be matamAMthI game te mata pANinie svIkAryo haze ane emAMthI koi paNa matamAM prAsAdavAsinyAya lAgu paDato nathI.jo 4-kAra vagere samagra vaNanuM paNa nAsikA tema jamukha vaDe uccAraNa thatuM hota to te nyAya lAgu paDI zakata ane tethI 'nAsivinaH ema kahetAM 3-kAra vagere vaNanuM paNa grahaNa thAta.paraMtu tema thatuM nathI. temanA bhinna bhinna aMzAnuM jamukha ane nAsikA dvArA uccAraNa thAya che tethI sUtramAM muva zabda mUkavo na hoya to 4-kAra vagerenuM sUtra dvArA grahaNa na thai zake, pariNAme temanI anunAsika saMjJA paNa na thAya.ke. no dhe 162 For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bhUmivAsinaH kecidubhyvaasinH| ye prAsAdavAsino gRhyante te prsaadvaasigrhnnen| ye bhUmivAsino gRhyante te bhuumivaasigrhnnen| ya ubhayavAsino gRhyante te prAsAdavAsigrahaNena bhUmivAsigrahaNena c| evamihApi kecinmukhavacanA kecinnAsikAvacanAH kecidubhyvcnaaH| tatra ye mukhavacanA gRhyante te mukhgrhnnen| ye nAsikAvacanAH gRhyante te naasikaagrhnnen| ya ubhayavacanA gRhyanta eva te mukhagrahaNena nAsikAgrahaNena c| bhavedubhayavacanAnAM siddha yamAnusvArANA -mapi praapnoti| naiva doSo na prayojanam // itaretarAzrayaM tu bhavati / ketretrshrytaa| sato'nunAsikasya saMjJayA bhavitavya saMjJayA ca nAmAnunAsiko bhAvyate taditaretarAzrayaM bhvti| itaretarAzrayANi ca kAryANi na prklpnte| anunAsikasaMjJAyAmitaretarAzraya uktam // 1 // bhoyataLiye rahetA hoya (ane) keTalAka banne mALamAM rahetA hoya tyAre je upale mALe rahe tenuM prAsAdavAsI (uparavALA) e zabda dvArA grahaNa thAya che, je bhoyataLiye rahe che temanuM bhUmivAsI (nIcevALA) zabda dvArA grahaNa thAya che, paraMtu je banne mALe rahetA hoya temanuM prAsAdavAsI tema ja bhUmivAsI e banne zabdo dvArA grahaNa thAya che, e ja rIte ahIM paNa keTalAka (vaNa) nAM uccAraNanuM sAdhana mukha che arthAt te mukhavacana che, keTalAka (vargo) nA uccAraNanuM sAdhana nAsikA che arthAt te nAsikAvacana che, jayAre keTalAka (vargo) nA uccAraNanAM sAdhana mukha ane nAsikA banne che, arthAt teo ubhayavacana (munAsivAvAnI che. temAM je mukhavacana che temanuM grahaNa sUtramAM mukha zabda mUkvAthI thAya che. je nAsikAvacana che temanuM grahaNa sUtramAM nAsikA zabda mUkavAthI thAya che. jayAre je ubhayavacana che temanuM to sUtramAMnA mukha zabda ddhArA tema ja nAsikA zabda dvArA (mukhanAsikAvArA) thAya che.(AthI) je ubhayavacana che temanI (anunAsika saMjJA) siddha thaze, paraMtu yama ane anusvArane paNa (anunAsika saMjJA) thavAno prasaMga Avaze. tema thAya to) koI vAMdho e nathI ane na thAya to koI phAyado e nathI. paraMtu tethI itaretarAzraya doSa Avaze.(emAM) kevI rIte itaretarAzraya doSa thaze ? (A rIte ke) anunAsika varNa hoya to tene (anunAsika) saMjJA thaze ane saMjJAne kAraNe to (varNa) anunAsika bane che, tethI. itaretarAzraya doSa Ave che 20 ane eka bIjA para AdhAra rAkhatAM kAryo siddha thai zakatAM nathI. anunAsika saMjJAmAM AvatA itaretarAzrayanI bAbatamAM (pUrve)kahyuM che ||1| 1 che ke prasAdavAsinyAya mAtra kiyA zabdone lAgu paDe che rUDhi zabdone lAgu paDato nathI. manunAsika paNa rUDhi zabda che, kAraNa ke manu sthAna nasika vyAbittei ramanA e pramANenI vyutpatti n, 5, rna ane n nI bAbatamAM darzAvI zakAya tema nathI, kAraNa ke te mATe koi AdhAra nathI.tethI prathama matamAM prAsAdavAsinyAya lAgu paDaze, paraMtu pAchaLanA be matamAM e nyAya lAgu paDato nathI. vAstavamAM bhASyakAre lAghavano tyAga karIne manunAsinaH ema je moTI saMjJA (datI saMjJA) karI che tenI pAchaLa e ja Azaya che ke anyartha saMjJA thai zake tethI jemAM mukha pachI nAsikAno upayoga thAya che athavA jemAM nAsikA pachI mukhano upayoga thAya che te manunAsika. (nyA.bhA.1. pR. 94, za.ko.pR.115, pra.u. pR. 213) TIka prathama mata pramANe prAsAdavAsinyAya lAgu paDI zake che tethI sUtramAM muvi zabdanuM grahaNa na karyuM hoya, eTale ke nAsivinoDanunAsinaH eTaluM ja kahyuM hoya to paNa gU, n , r r ane n nuM tema ja mA~ jevA anunAsika svaronuM grahaNa thaze T? kAraNa ke yama ane anusvArane anunAsika saMjJA thAya to tethI koi doSa thato nathI ane temane anunAsika saMjJA thatI aTakAvavAthI koi lAbha thato nathI. 120 ja varNa ananAsika siddha thayo hoya tene 3nunAsika saMjJA ApavAmAM Ave che arthAt saMjJAno AdhAra anunAsika varNa bane che ane jo saMjJA ApavAmAM Ave to varNa anunAsika gaNAya che, eTale ke saMjJAne AdhAre varNa anunAsika bane che. Ama saMjJAno AdhAra anunAsika varNa para che ane anunAsika varNano AdhAra saMjJA upara che tethI taretarAtratha doSa Ave che, ema ahIM dalIla che. 12. pUrve AvelA vRddhi sUtramAM kahyuM che. ahIM mAtra punaruccAraNa karavAmAM Ave che (bhartu. pR.163). For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimuktm| siddha tu nityazadvatvAditi / nityAH zadbA nityeSu ca zadveSu sato'nunAsikasya saMjJA kriyate na sNjnyyaanunaasikobhaavyte| yadi tarhi nityAH zadvAH kimartha shaastrm| kimartha shaastrmiticennivrttvaatsiddhm| nivartaka zAstram / kthm| ADasmA avishessennopdisstto'nnunaasikH| tasya sarvatrAnanunAsikabuddhiH prsktaa| tatrAnena nivRttiH kriyte| chandasyaci parata AGo'nanunAsikasya prasaGge'nunAsikaH sAdhurbhavatIti / tulyAsyaprayatnaM savarNam / // 11 // 9 // tulayA saMmita tulym| AsyaM ca prytnshcaasyprytnm| tulyAsya tulyaprayatnaM ca savarNasaMjJa bhavati // kiM punraasym| laukikmaasymosstthaatprbhRtipraakkaaklaat| zuM kahyuM che? (ema kahyuM che ke, zabda nitya hovAthI (siddha thaze). zabdo nitya che, ane nitya zabdomAM ja rahelA anunAsikane saMjJA ApavAmAM Ave che paNa saMjJA dvArA anunAsikane pedA karavAmAM nathI Avato. jo zabdo nitya hoya to pachI (anunAsikane lagatuM A) sUtrazA mATe ?' (anunAsikane lagatuM A) sUtrazA mATe?' ema je. pUchavAmAM Ave to (ame kahIzuM ke) zAstra nivartaka hovAthI iSTa siddhi thAya che. zAstra nivartaka che te kevI rIte ? (AcArya pANinie) mA ne aviziSTa rIte (koi spaSTa cihana lagADyA vinA) ananunAsika upadezyo che, tethI mA badhe ja ananunAsika che tevo khyAla rahevAno prasaMga Avaze te (sthiti) mAM (mAholananunAsirUchAsA)e (sUtra)dArA nivRtti karavAmAM AvI che ke vedamAM saMhitAmAM anunAsika na hoya tevA mA nI pachI samajUAve to teno anunAsika Adeza thAya che. je varNomAM mukhamAnAM sthAna ane Abhyantara prayatna samAna hoya temane savarNa kahevAmAM Ave che ll1/19 I tulAthI toLeluM te anya 7.tyam mArca 1 prayatnazca sAcabatnam (ema mArca ane prayatna no samAhAra baMda thaze). je vargonA mArca samAna hoya ane jemanA prayatna paNa samAna hoya temanI savarNa saMjJA thAya che. paraMtu mArca eTale zuM? e lokamAM jANItuM (mukha) te nAstha arthAt othI mAMDIne kaMThamaNinI upara sudhIno pradeza. suthA samita tum e paMktinI pUrve (mira atyAcanayAmati ] arthAt A tucAcayana e zuM che? eTalo vadhArAno pATha ni.sA.(pR. 214), yu.mI.(pR.334) mAM Apelo che, je sarvatra upalabdha nathI ane zoSThAntataH pAkane naiva sarvatropo ema ni.sA.nA saMpAdaka noMdhe che.cau.(pR239, pA.TI.3)nA saMpAdaka kAraNa saha teno asvIkAra kare che. mAtra vyutpatti darzAvavA mATe ahIM turA zabda lIdho che. tulya zabda to pravInaH, varAchA, pratihoma, anutromaH nI mAphaka rUDhi zabda che tethI avayavano artha karavAno nathI. Ama ahIM tutya zabdano samAna, saduza e arthamAM lAkSaNika prayoga che. 123 atyAcakayatnam ne bhinna bhinna rIte spaSTa karavAmAM Avyo che:1)koi dandagarbha badrIhi le che. mArca 2 prayatna (nAtikALanAr thI virbhAva thavAthI ekavacana thatAM) mAyatram tucak mArAthanam 15 tA 2) koi tutvaH ANe vaghu ema vyadhikaraNa bahuvrIhi--traNa padavALo bahuvrIhi le che ,3) koi tuja ane mAsya no tucaH mAnce tucAH ema mayUracaMdriyA pramANe tatparuSa samAsa karIne pachI tucAcaH prayatno thI ta6 tutyAyanam ema bahuvrIhi samAsa kare che, 4) koi mANa ane prazna no mAro prayatnaH sAcavatraH | ema tapuruSa karIne mArI thataH tuH thI tat tutyAyana ema bahuvrIhi kare che. 124 mArca eTale mukha ke pachI mukhamAM rahela tAla vagere sthAna? e zaMkA manamAM rAkhIne A prazna pUchavAmAM Avyo che.zaMkAkAra pUchavA mAge che ke ahIM mAsya zabda taddhita pratyayarahita mukha" e arthamAM prayojAyo che ke "sAce ma vam mAm mukhamAM rahela (tAla vagere )' e taddhitAntanA arthamAM prayojAyo che ? uttaramAM kahe che ke jema pazu,mapatyam, tevatA vagere zabdo. lokavyavahAramAM jANItA che te ja rIte oThathI mAMDIne kaMThamaNi (vila) nI 164 For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaM punraasym| asyantyanena vrnnaanityaasym| annametadAsyandata iti vaasym|| atha kaH prytnH| prayatana prytnH| prapUrvAdyate vasAdhano nngprtyyH|| yadi laukikamAsyaM kimAsyopAdAne prayojanaM sarveSAM hi tattulyaM bhvti| vkssytyett| prayatnavizeSaNamAsyopAdAnamiti // savarNasaMjJAyAM bhinnadezeSvatiprasaGgaH prayatnasAmAnyAt // 1 // savarNasaMjJAyAM bhinnadezeSvatiprasaGgo bhavati / jbgdddshaam| kiM kaarnnm| prayatnasAmAnyAt / eteSAM hi samAnaH prytnH|| paNa mArca kevI rIte? jenA vaDe varNane phekavAmAM Ave che te athavA anna jene davita kare che te (mAsya).15 have prayatna eTale zuM? prayAsa karavo te prayatna temAM prayat dhAtune bhAvavAcaka nan pratyaya lAgyo che. jo prasiddha mukha te ja mAhya hoya to sUtramAM ene mUkavAnuM zuM prayojana che? kAraNa ke badhA (vargonA uccAraNa) mATe (mukha) to samAna rIte upayogI) che. kaheze ke (sUtramAM) mArca zabda prayatnanA vizeSaNa tarIke mUkyo che. 12% savarNasaMjJA karavAmAM je vargonuM sthAna bhinna hoya, paraMtu prayatna samAna hoya temane paNa savarNa saMjJA lAgu paDavAno prasaMga Avaze ||1|| savarNa karavAmAM judA judA (uccAraNa) sthAnavALA - 6 Tu jevA vargo savarNa thavAno prasaMga Avaze ? zA mATe? prayatnamAM sAmya che mATe. (eTale ke) e kAraNe ke emano prayatna samAna che. upara sudhIno bhAga mukha tarIke saMsAramAM prasiddha che. tAla vagere paNa vaidika zabdo nathI laukika ja che tema chatAM mArca zabdano mukha" e artha upasthita thAya che, AsTamAM rahela tAla vagere sthAna e artha upasthita nathI thato tethI bhAkhyakAre mojhAtrikRti pra ivarAtA ema kahyuM che. (bhartu. pR.164,pR.5215) jevA gaLAmAM je bahAra jaNAi Avato uco bhAga,haiDiyo (Adam's apple). 125 nAnI pUrNAm nI jema mArA mAM karaNanA arthamAM thatuM kutya pratyaya lAgyo che tethI jenA vaDe bahAra pheMkavAnI kriyA karavAmAM Ave te mArI jAti sphoTanI dRSTie phekavuM" (mana) abhivyakta karavuM e arthamAM prayojAyo che, paNa vyakti sphoTa pramANe phekavuM eTale utpanna karavuM athavA nAcate rati mAstram (je (annane) davita kare te]. e arthamAM mA candra dhAtune anveSvara darayatA pramANe kartAnA arthamAM 3 pratyaya lAgIne mANya zabda thayo che. 126 AgaLa [vArtika(2) nA bhAgamAM] bhASyakAra pote kahevAnA che prayatnaviroSamApanam mA zabda prayatna nA vizeSaNa tarIke lIdho che.ahIM bhASyakAre potAne mATe vakSyati ema trIjA puruSano prayoga karyo che. nanirvIrvAha I mAM che te prakArano A prayoga che. 127 jo magna e mAtra laukika Asya--mukha--hoya to nara[ pratyAhAramAMnA - 4 , , , 2 nI savarNa saMjJA thaze, kAraNa ke e sarva varNo mukhamAMthI utpanna thAya che tema ja temanA pRSTa, doSa , saMvRta , naHi maFkAna vagere AtyaMtara tema ja bAhya prayatna samAna che. ahIM prayatnanuM vizeSaNa mAryuM nathI tethI AtyaMtara tema ja bAhya prayatno savarNa saMjJAmAM lakSamAM levAmAM Avaze. Ama n , , Tu, TU vagere savarNa thavAthI karna jovAmAM - para thatAM so rUri sava pramANe e sat varNano lopa thavAno prasaMga Avaze. [ mannam tamannatiH unaH ] bha.ane ke. sUcave che ke mAtra e baMddha samAsa levAmAM Ave to (mA ane prazna banne pado samAna prAdhAnyavALAM hovAthI) sAthe e pada prayatna nuM vizeSaNa nahIM thaI zake. pariNAme spaSTa vagere prayatna samAna hovAthI, tema ja mArca eTale mukha ema ja artha levAmAM Ave to, r r vagere pAMca varNa paraspara savarNa thavAno prasaMga Avaze.nA. A vidhAnanI upayogitA vize zaMkA karI che te yogya jaNAtI nathI, kAraNa ke mArca ane bAhya tema ja AtyaMtara prayatna samAna hovAthI - 6 vagere savarNa thavAno prasaMga Avaze ja. chAyA mAM For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaM tvAsye tulyadezaprayatna savarNam // 2 // siddhmett| kthm| Asye yeSAM tulyo dezaH prayatnazca te savarNasaMjJA bhavantIti vktvym| evamapi kimAsyopAdAne prayojanaM sarveSAM hi tttulym| prytnvishessnnmaasyopaadaanm| santi hyAsyAbAhyAH prytnaaH| te hApitA bhvnti| teSu satsvasatsvapi savarNasaMjJA sidhyti| ke punste| vivaarsNvaarau| shvaasnaadau| ghossvdghosstaa| alpaprANatA mhaapraannteti| tatra vargANAM prathamadvitIyAH vivRtakaNThAH zvAsAnupradAnA aghossaaH| eke'lpaprANA apare mhaapraannaaH| tRtIyacaturthAH saMvRtakaNThA nAdAnupradAnA ghossvntH| eke'lpaprANA apare mhaapraannaaH| yathA tRtIyAstathA paJcamA aanunaasikyvrjm| AnunAsikyaM teSAmadhiko gunnH|| evamapyavarNasya savarNasaMjJA na praapnoti| kiM kAraNam / bAhya hyaasyaatsthaanmvrnnsy| sarvamukhasthAnamavarNameka icchnti| evamapi vyapadezo na prakalpata Asye yeSAM tulyo deza iti| vyapadezivadbhAvena vyapadezo bhvissyti| sidhyti| paraMtu mukhamAM jemanA uccAraNanuM sthAna ane prayatna samAna hoya te savarNa, thAya che) (mArce tulyarAprayatna savamA) ema kahevAthI iSTa siddhi thAya che. rA. e siddha thAya che. kevI rIte? mukhamAM jemanAM uccAraNa sthAna ane prayatna samAna che temane savarNa saMjJA thAya che ema kahevuM paDaze. ema chatAM paNa badhA (varNo) mATe mArI to samAna che to) pachI (sUtramAM mArca zabda) mUkvAno zo hetu che? mArca ne prayatna nA vizeSaNa tarIke (sUtramAM) lIdho che, kAraNa ke mukhathI bAhya evA paNa prayatno che (sUtra mAM mArI zabda mUkavAthI) temanI vyAvRtti thAya che.te (bAhya prayatna samAna) hoya ke na hoya to paNa savarNa saMjJA siddha thAya che. to e (bAhya prayatna) kayA che? vivAra ane saMvAra, zvAsa ane nAda, ghoSa ane aghoSa, alpaprANa ane mahAprANa. temAM dareka varganA prathama ane dvitIya varNanA bAhyaprayatna vivAra, zvAsa ane aghoSa che.temAM varganA prathama (vaNa) alpaprANa che ane bIjA mahAprANa che. dareka varganA trIjA ane cothA varNano (bAhya prayatna) saMvRta, nAda ane ghoSa che.temAM trIjA varNo alpaprANa che ane cothA vargo mahAprANa che. dareka varganA pAMcamA varNo anunAsika che bAkI to varganA trIjA jevA che. anunAsika hovuM te temano vadhArAno guNa che. Ama chatAM ma varNane savarNa saMjJA lAgu nahIM paDe. zAthI (lAgunahIM paDe)?kAraNa ke mU-kAranuM uccAraNa)sthAna mukhathI bAhya che. keTalAka samagra mukhane e varNanuM uccAraNa) sthAna mAne che. ema chatAM paNa mukhamAM jenuM samAna sthAna che ema kahevuM zakya nahIM bane. vyapadezirbhAvathI e pramANe kahevuM zakya banaze.siddha thAya che, prayatnano artha AtyaMtara prayatna karyo che te ayogya che. ke. vagere ema kahevA mAge che ke mArca pada prayatna nuM vizeSaNa na thai zake to prayatna zabda AtyaMtara tema ja bAhya banne prayatno sUcavaze ane narA pratyAhAramAMnA varNonA e banne prayatno samAna hovAthI tathA te sarva varNa mukhamAMthI utpanna thatA hovAthI teo savarNa thavA jaze. narA pratyAhAranA vargonuM udAharaNa ApavA pAchaLa bhASyakArano Azaya Avyetara ane bAhya banne prayatnone AvarI levAno che te spaSTa che. 128 naM-kAra kaMThamaNinI nIcenA bhAgamAMthI utpanna thAya che, tethI meM varNanuM utpatti sthAna mukhathI bAhya thaze ema keTalAka mAne che, jo A padane herAnuM vizeSaNa karavAmAM Ave to tethI tenA aDhAre prakAranI savarNa saMjJA na thavAno prasaMga Avaze ema AkSepakAranI dalIla che. 129 ma varNanuM uccAraNa karavAmAM Ave che tyAre samagra mukhano upayoga thAya che tethI tenuM utpatti sthAna mukhanI bAhya nathI 130 kAraNa ke varNanuM sthAna "mukhamAM (mArca)" nathI paraMtu mukha pote ja (mAdhyameva) che, tethI mukhamAM sthAna" ema tene vize kahI na zakAya.anya vargonA uccAraNamAM kAca nA avayava upayogI thAya che, paraMtu mAM varNanA 266 For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtraM tarhi bhidyate // ythaanyaasmevaastu| nanu cokta savarNasaMjJAyAM bhinnadezeSvatiprasaGgaH prayatnasAmAnyAditi / naiSa dossH| na hi laukikmaasym| kiM tarhi / tddhitaantmaasym| Asye bhvmaasym| zarIrAvayavAcca / kiM punarAsye bhvm| sthAna karaNaM c| evamapi prayatno'vizeSito bhavati / prayatnazca vishessitH| kthm| na hi prayatana prytnH| kiM tarhi / prArambho yatnasya prytnH| yadi prArambho yatnasya prayatna evamapyavarNasya eDozca savarNasaMjJA praapnoti| prshlissttaavrnnaavtau| avarNasya tajhaicozca savarNasaMjJA praapnoti| to to (mULa) sUtra badalAi jAya che. (to pachI) je rIte (sUtrakAre) mUkeluM che tema ja bhale rahe.paNa (ame kahyuM ke savarNa saMjJAmAM je judAM judAM (uccAraNa) sthAnavALA (vargo) che temane vize (saMjJAnI) ativyApti thaze, kAraNa ke temano prayatna samAna che. e doSa nathI Avato, kAraNa ke ahIM mAsya (eTale) lokamAM jene mukha kahevAmAM Ave che te nathI to pachI zuM che? ahIM mAW (zabda)ne mAnce mavam mArcam (arthAt mukhamAM raheluM te mArca e arthamAM) rAviyavIthA pramANe that taddhita pratyaya lAgyo che. paraMtu) mukhamAM raheluM te zuM? sthAna ane karaNa : ema chatAM paNa (sUtramAMno prayatna (zabda) vizeSaNa rahita banaze. ema chatAM paNa prayatna paNa vizeSaNa yukta che. kevI rIte? kAraNa ke prayatna karavo te prayatna nathI to pachI zuM prayatna che? prayatna eTale yatnano AraMbha. jo prAraMbha e ja prayatna hoya to e rIte paNa e varNa ane 9 tathA gau nI savarNa saMjJA thavA jaze. 15 ( ane mo ) e bemAM ma varNa bhaLI gaelo che. to pachI e varNa ane che tathA gau nI savarNa saMjJA thavA jaze. 17 uccAraNamAM te avayavonA samudAya rUpa samagra mA upayogamAM levAya che.ahIM tevA zabda ja bhedasUcaka che.anya varNomAM nAstha mAMno viziSTa deza-bhAga-sUcavAya che, jayAre mAM varNamAM sevA zabda sAmAnya rIte mukha sUcave che tethI mukha vize deza zabdano gauNArthamAM prayoga thai zakaze. pariNAme koi doSane avakAza nahIM rahe. 131 eTale ke atyAcaghaca savama ema sUtra na rahetAM mArace tutya prayanne savam ema thaze,ema pUrvapakSInuM kahevuM che. 132 sthAna eTale tAlu, danta vagere ane karaNa eTale spaSTatva vagere athavA jIbhano agrabhAga, tenI najIkano bhAga , madhya bhAga tema ja jIbhanuM mULa. mArI mAM rahela karaNa ja jo mRtva vagere hoya to prastuta sUtramAM prayatna zabda mUkavAnI jarUra nathI ema dalIla thaI zake, paraMtu mAtra sthAnanA sAmya ke mAtra karaNanA sAmyane kAraNe savarNa saMjJA thatI nathI e sUcavavA mATe prayatna zabda sUtramAM mUkyo che. 133 taddhitAnta mArI zabda levAmAM Ave to paNa daMda samAsane kAraNe mArca pada prayatna nuM vizeSaNa nahIM thaI zake kAraNa ke badhAM ja pada pradhAna hoya che.tethI bAhyaprayatnano nirAsa nahIM thai zake. 14 varNoccAraNa pUrve thaelo spaSTa vagere prayatna te yatnano AraMbha thaze. tethI te Abhyantara che, TUMkamAM sUtramAMno prayatna zabda e rIte Abhyantara prayatnane ja sUcavaze, bAhyaprayatnane nahIM. 135 ( ane mo mAM prAraMbhamAM H-kAra levAthI saMvRta prayatnayukta banaze ane tethI -kAranA savarNa thaze ema dalIla che. 13% bhaLI gayelAM pANI ane dhULamAM jema judA judA bhAga nakkI karI zakAtA nathI tema ahIM paNa ATalo bhAga ma-kArano ane bAkIno TU-kArano athavA 3-kArano tema nakkI thai zakatuM nathI.bheda hovA chatAM banne varNa atizaya bhaLI gayelA (cchiSTa) hovAthI te bheda anubhavI zakAto nathI.. 137 pUrva bhAganuM uccAraNa -kAranA uccAraNa jevuM hovAthI temAM vibhAga saraLatAthI lakSamAM Ave tevo che tethI mU-kAra ane hendra varNo savarNa thaze tema pUrvapakSInI dalIla che, paraMtu chel vargomAM jeH-kAra che teno prayatna vivRtatara che tethI te bannenuM hasva mU-kAra sAthe sAvarya bhale na hoya paraMtu che-kAra ane gau-kAra paraspara savarNa thaze ema AkSepakAranuM kahevuM che, paraMtu bannenAM sthAna (anukrame kaMThatAla ane kaMThauSTha) bhinna che tethI te be savarNa na thaI zake. 267 For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivRttraavrnnvetau| etayoreva tarhi mithaH savarNasaMjJA praapnoti| naitau tulysthaanau| udAttAdInAM tarhi savarNasaMjJA na praapnoti| abhedakA udaattaadyH|| athavA kiM na etena prArambho yatnasya prayatna iti| prayatanameva prayatnastadeva ca tddhitaantmaasym| yatsamAnaM tdaashryissyaamH| kiM sati bhede| stiityaah| satyeva hi bhede savarNasaMjJayA bhvitvym| kuta etat / bhedAdhiSThAnA hi svrnnsNjnyaa| yadi hi yatra sarva samAnaM tatra syAtsavarNasaMjJAvacanamanarthakaM syaat| yadi tarhi sati bhede kiMcitsamAnamiti kRtvAsavarNasaMjJA bhaviSyati zakArachakArayoH SakAraThakArayoH sakArathakArayoH savarNasaMjJA praapnoti| eteSAM hi sarvamanyat samAnaM karaNavarjam // evaM tarhi prayatanameva prayatnastadeva ca taddhatAntamAsyaM natvayaM dvandva Asya ca prytnshcaasyprytnmiti| kiM tarhi / tripado'yaM bahuvrIhiH / tulya Asye prayatna eSAmiti // athavA pUrvastatpuruSa -stato bhuvriihiH| tulya Asye tulyaasy| tulyAsyaH prayatna eSAmiti // athavA parastatpuruSastato bhuvriihiH| Asye prayatna aasyprytnH| tulya Asyaprayatna eSAmiti // tsy| tasyeti tu vktvym| kiM pryojnm| yo yasya tulyAsyaprayatnaH sa tasya savarNasaMjJo yathA syAt / A be che tathA ) mAM to meM varNa vivRtatara prayatnavALA che. to pachI e benI ja paraspara savarNasaMjJA thaze. te benAM sthAna samAna nathI. to pachI kAra vagerenI savarNa saMjJA thaze nahIM. kAra vagere guNone kAraNe varSomAM bheda utpanna thato nathI.athavA to "yatnano prAraMbha te prayatna' ema levAnI ApaNane zI jarUra che? yatna karavo te ja prayatna ane bAhya (zabda)ne paNa taddhitAnta tarIke ja laizuM (emAM) je samAna haze tenA AdhAre (savarNa saMjJA) karIzuM. bheda hoya tyAM paNa (savarNa saMjJA) thaze? to kahe che, 'hA. (rbhada) hoya tyAM (paNa thaze), kAraNa ke jayAM bheda hoya che tyAM ja savarNa saMjJA thavI joie. e kevI rIte? e rIte ke savarNa saMjJA bheda upara AdhArita che, kAraNa ke jayAM badhuM ja samAna hoya tyAM savarNa saMjJA karavI nirarthaka thAya. jo Ama bheda hovA chatAM kaMika samAna che e kAraNe savarNa saMjJA thAya, to rA-kAra ane I-kAranI,-kAra ane Dha-kAranI, sa-kAra ane tha-kAranI savarNa saMjJA thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke temanI vacce karaNa sivAya badhuM ja samAna che ! ema hoya to pachI yatna karavo te ja prayatna ane (mukhamAM rahela' e arthavALo) te taddhitAnta ja mArca (laizuM),paraMtu A mArI ja prayatnazca (e vigraha vAkyano) mAracatnim (e) daMda samAsa nathI. to pachI zuM che? A to tuH mALe prayatna pAm (jemanA uccAraNamAM mukhamAM sthAna ane prayatna samAna che te) ema traNa padavALo bahuvrIhi che ? athavA pahelAM tucaH mArce tucAcaH ema tapuruSa ane pachI tucAsthaH prayatnaH pAm ema bahuvrIhi laizuM. athavA mAnce prayatna mAracayatnaH ema pAchaLa (nAM be pado) no tapuruSa laizuM ane pachI anya kAcaprayatnaH pAm ema bahuvrIhi laizuM.'teno" (savarNa thAya) (eTale ke ahIM) 'teno" ema kahevuM jarUrI che. zA mATe? eTalA mATe ke tethI je koi varNa bIjA jevarNanA samAna uccAraNa sthAna ane prayatnavALo hoya te (varNa) teno ja savarNa thai zake. 138 prathama ane dvitIya vargyu varNo ane uSmAkSaro vacce karaNa sivAya badhuM ja samAna che eTale ke aghoSa, zvAsa, vivAra vagere bAhyaprayatna samAna che, paraMtu karaNa arthAt AtyaMtara prayatna samAna nathI, kAraNa ke vargyu varNono prayatna spaSTa che jayAre uSmAkSarono vivRta che. 139 ahIM asamAnAdhikaraNa (bhinna vibhaktiyukta) padono (vyadhikaraNa) bahuvrIhi samAsa che tema chatAM tutya zabda mArga nuM vizeSaNa thai zakaze. jayAre devadrattattiyoH madhurAyA tulya monanam ema kahevAmAM Ave tyAre devadatta ane yajJadatta mATe jema bhojana tulya che tema jayAM bhojana levAnuM che, arthAt je bhojana kiyAnA adhikaraNa (AdhAra) bhUta che te madhurA paNa tulya che. tema vargono prayatna tulya che ane te prayatnanA adhikaraNabhUta arthAt jayAM prayatna thAya che te mArI paNa tulya thaze. 168 For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyasya tulyAsyaprayatno'nyasya savarNasaMjJo mA bhuut| tasyAvacanaM vacanaprAmANyAt // 3 // tasyeti na vktvym| anyasya tulyAsyaprayatno'nyasya savarNasaMjJaH kasmAnna bhvti| vcnpraamaannyaat| svrnnvcnsaamrthyaat| yadi hyanyasya tulyAsyaprayatno'nyasya savarNasaMjJaH syAtsavarNavacanamanarthaka syAt // saMbandhizadvairvA tulyam // 4 // saMbandhizadvairvA punastulyametat / tdythaa| mAtari vartitavyaM pitari shushruussitvymiti| na cocyate svasyAM mAtari sva -sminvA pitarIti saMbandhAccaitadgamyate yA yasya mAtA paNa je varNa ekanA samAna uccAraNa sthAna ane prayatnavALo hoya te koi bIjA varNano savarNa na thAya. 'teno' ema kahevAnI jarUra nathI, kAraNa ke (sUtramAM savarNasaMjJA ema) kahyuM che [3 'teno ema kahevAnI jarUra nathI. to pachI) eka varSanA samAna uccAraNa sthAna ane prayatnavALo varNa bIjA ja varNano savarNa kema na thai zake? (sUtramAM) kahyuM che tenA AdhAre, (eTale ka sUtramAM) savarNasaMjJA karavAmAM AvI che tene baLe nahIM thAya,kAraNa ke jo eka varNanA samAna uccAraNa sthAna ane prayatnavALo varNa bIjA ja varNano savarNa thAya to savarNasaMjJA karanAra sUtra nirarthaka thAya. athavA to (A) saMbaMdhI zabdonA jevuM che tAjA athavA to A saMbaMdhI zabdonA jevuM che. jema ke mAtarivartitavyam (arthAt mAtA pratye sAruM vartana karavuM joie) vitari zraSitavyam (pitAnI sevA karavI joie) emAM (matari , vitari e) saMbaMdhI zabdo che.ahIM 'potAnI mAtA pratye ke potAnA pitA pratye" ema kahevAmAM nathI AvatuM chatAM saMbaMdhane kAraNe samajAya che ke je jenI mAtA hoya 140 eTale ke je varNanA Asvaprayatna je bIjA varNanA AsvaprayatnanA tulya hoya te varNa te bIjA varNano savarNa thAya te sivAyanA koi anyavarNano savarNa na thAya tema sUtra uparathI spaSTa thatuM nathI tethI mukhamAM kaMTha ane prayatna (pRSTa) e bannemAM tulya hovAthI arthAt tulyATyaprayatna hovAthI -kAra jema H-kArano savarNa thaze tema -kArano paNa savarNa thavAno prasaMga Avaze ema zaMkAkAranI dalIla binapAyAdAra che, chatAM te kahe che ke e prasaMga nivAravA mATe sUtramAM tarI ema kahevAnI jarUra che.bhaTva. noMdhe cheH tA tati (1) vacam marthanametat na tu pAThaH pAThatu tathAbhUtaH kartavyo yathADayama khya ti (pR.146) tethI lAge che ke ahIM vArtika ke mahAbhASya -nA pATha vize matabheda haze. 14 tAvanam arthAt te kahevAnI jarUra nathI. A zabdo bhartu. be rIte samajAve cheH1) tasya bhavanam ema bhinna pada laine tamAroDayama). ahIM tasya e, pUrve vArtikakAre 'sI' ema ja kahyuM che teno nirdeza karatuM jayanta sarvanAma thaze, eTale ke ema je kahyuM che te (vArtika) karavAnI jarUra nathI ema artha thaze.nA. A artha svIkAre che. 2) tasyAvInam mAM tasya e pUrvokta vArtikanA anukaraNa rUpa zabda che ane teno avavanam sAthe samAsa letAM taca (ti ) va vavanam eTale ke tarI (e vArtika) na kahevI joie. ke A artha svIkAre che ane noMdhe che ke taLe e mAtra anukaraNa rUpa zabda che, temAMno stra vibhakti nathI tethI ane dhANAtipaDhiyA pramANe lopa thayo nathI. 169 For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazca yasya piteti| evamihApi tulyAsyaprayatnaM savarNamityatra sNbndhishdvaavetau| tatra saMbandhAdetadgantavyaM yatprati yattulyA -syaprayatna tatprati tatsavarNasaMjJa bhavatIti // tatra saMbandhAdetadgantavyaM yatprati yattulyAsyaprayatna tatprati tatsavarNasaMjJa bhavatI -ti RkAralakArayoH svrnnvidhiH||5|| RkAralakArayoH savarNasaMjJA vidheyaa| hotR lakAraH hotRkaarH| kiM pryojnm| akaH savarNe diirghH| iti dIrghatvaM yathA syaat| naitadasti pryojnm| vkssytyett| savarNadIrghatva Rti raRvAvacanam sRtillvaavcnmiti| tatsavaNe tenA pratye ane je jeno pitA hoya tenI'.42 e rIte A atyAcakayatna savam (sUtra)mAM(tulyA2bayatnam ane savam ) e be saMbaMdhI zabdo che. tyAM saMbaMdhanA kAraNe e samaja vAnuM che ke je varNanAM uccAraNa sthAna ane prayatna jenA sthAna ane prayatnanA samAna hoya te varNano jate savarNa thAya che (bIjA koIno nahIM). -kAra ane -kArane savarNa kahevA joie paNa che * kAra ane ra kAra nI paraspara savarNa saMjJA karavI joie, jethI hota 2IR (nuM) hovRR thAyazA mATe? tethI mana: savarNo hIH pramANe dIrgha thAya. e prayojana nathI, kAraNa ke (e sUtra pramANe)savarNa dIrgha thavAno hoya tyAre (vArtikakAra) kaheze" trAti vIvInam (rati va vavanA eTale ke savarNa para hoya tyAre vikalpa 14 matiri tvartitatyam vitari kRtivyam e vAkyomAM mAtA, pitA e zabdo strI vaMdhyA nathI ane puruSa napuMsaka nathI e sUcavavA mATe nathI prayojAyA, paraMtu svAbhAvika rIte ja teo temanAthI saMbaddha temanI prajAnI apekSAe,eTale ke jemanAM teo mAtA pitA che tenI apekSAe prayojAyAM che tethI svacam kevaLa e zabdonA prayoga vinA ja potAnI mAtA pratye' ke 'potAnA pitAnI' ema artha samajAya che. tethI ja mAtA pUjA ' ema kahevAmAM Ave tyAre koi potAnA putranI mAtA eTale ke patnInI pUjA karatuM nathI paNa potAnI mAtAnI pUjA kare che. te rIte tucaryam mAM paNa tulya e saMbaMdhI zabda che tethI jevarNa je (bIjA) varNanA tulya Asya ane tulya prayatnavALo hoya te varNa te (bIjA) varNano savarNa thAya, te sivAya koi (trIjA ja) varNano savarNa na thAya. tethI upara darzAvI te zaMkA nirmULa che. -kAra va-kArano savarNa thAya, paraMtu ja-kAra vagere koi trIjA ja varNano savarNa na thAya. tutyAya nA tathA ema kahevAmAM Ave tyAre brAhmaNa potAnA tulya varNanA hoya tene eTale ke bAhmaNane ja kanyA Ape che, zUine nathI Apato. te pramANe savaLe ema kahevAmAM Ave tyAre potAno savarNa para hoya eTale ke potAnA Asya ane prayatna jevA ja Asya ane prayatna jenA hoya tevo varNa para thAya, tyAre ja dIrgha thAya anyathA nahIM. vAstavamAM sUtramAMno tuca zabda jema saMbaMdhI zabda che tema savarNa zabda paNa saMbaMdhI zabda che (jo ke savarNa saMjJA saMbaMdhI zabda nathI) te artha che, tethI potAno savarNa para thAya tyAre dIrgha thaze. TUMkamAM prastuta saMjJA sUtramAM tI ema kahevAnI jarUra nathI ema dalIla che.(bha. pR.147, za.kau.pU. nyA. pR.97). 14 tulyANamaya savA dvArA tra-kAra ane tra-kArane savarNa saMjJA thatI nathI, kAraNa ke temanAM sthAna bhinna che. prastuta vArtikano hetu te be vargonI savarNa saMjJA karavAno che. vArtikamAM R- kAra ane kArano spaSTa nirdeza che tethI te bannenI savarNa saMjJA thaze tema samajAya che. AthI tra- kAra ane -kAranI koI anya varNa sAthe to savarNa saMjJA nahIM thAyane! e prakAranI zaMkAne koI avakAza nathI raheto. * hotuH rA: [(ramanaH ) hetAnuM -kAranuM uccAraNa suMdara che] ema saMbaMdhaSaSThI sUcaka vigraha vAkyano samAsa banAvatAM ho rAH e sthitimAM samAjamAM saMdhi nitya hovAthI hAra thaze. 270 For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathA syAt / iha mAbhUt dadhyalakAraH madhvalakAra iti| yadetatsavarNadIrghatva RtItyetahata iti vkssyaami| tata lti| lakAre ca vA lla bhavati / Rta ityeva / tanna vaktavyaM bhvti| avazya tdvktvym| (vArtiko pramANe be mAtrAvALA - ke ) thAya (paraMtu savarNa para na hoya tyAM jema ke) A sthaRH maghna caR: mAM na thAya. savarNa dIrghane lagatI vArtikamAM "ti ema che teno trAtaH (ema paMcamyanta) pATha karIza ane pachI rati (e vArti 6) mukI ga , " arthAt tra-kAra pAchaLa Avyo hoya to vikalpa stra-kAra thAya che.ahIM trAtaH nI anuvRtti che ja arthAt stra-kAranI pachI stra-kAra Avyo hoya to ja thAya.) e kahevAnI jarUra nathI. te avazya kahevuM joie. 4 aH savaLuM sUtra upara trAti 4 vA vanam ane rati 2 vA vavanam ema be vArtika ApavAmAM AvI che. sad varNanI pachI savarNa hasva tra-kAra Avyo hoya tyAre pUrva ane pAne sthAne 4 Adeza thAya che. A 2 varNa be rephavALo ane dvimAvika che teno Abhyantara prayatna vivRta nathI paNa vada che tethI zrad mAMnA a-kAra dvArA tenuM grahaNa nahIM thAya. te kAraNe te ma nathI tethI tenI dIrgha saMjJA nahIM thAya te thai zake te mATe vArtikakAre trati vra vA vArtika racI che. tyAra pachI rati ratra vAA e vArtika Ave che. temAM savaM nI anuvRtti thatI nathI, paraMtu DhaH nI thAya che tethI -kAra pachI asavarNa 2 AvatAM ubhayane sthAne be stra-kAravALo saMskRdimAtrika 4-kAra thaze ane vikalpa dIrgha thaze, paraMtu tra ane 2 bannene AvarI le tevo repha ane -kAra yukta eTale ke mUrdhanya ane anya dIrgha nathI. te ja rIte 2-kArano paNa dIrtha -kAra nathI tethI pUrva ane para ja e bannene sthAne aMtaratama hovAthI dIrgha tra-kAra thaze tethI savarNasaMjJA karavAnI jarUra nathI ema ApakAranI dalIla che. hota R: mAM do ane honaR: ema banne sanyi siddha thai zake ema tenuM mAnavuM che. uparanI dalIla sAme sAvarNa siddhi jarUrI che te darzAvavA mATe A pramANe kahe cheH jo savarNa saMjJA karyA vinA jama nI pachI na Ave ke 4 Ave" ema kahevAmAM Ave to koi paNa jU nI pachI ja Ave to dimAtrika jU-kAra athavA dIrgha trA-kAra thavAno prasaMga Avaze. pariNAme jema hota : mAM thAya che tema pa ra aa madhu jADA vageremAM paNa diyAtrika athavA dIrgha - thavAno prasaMga Avaze.tema thatuM aTakAvavA mATe tra ane ra nI savarNa saMjJA karavI jarUrI che. 146 uparanI dalIlanA javAbamAM AkSepakAra gati vra vAsa e vArtikamAM gati ema saptamyanta che tene badale trAtaH ema paMcamyanta pATha laine sAvaryanI jarUra nathI tema siddha kare che. traDhataH ema pATha letAM "tra nI pachI traDha Ave to dimAtrika thaze' ema artha thaze. ahIM pAchaLa tra Ave to ja thAya che tethI savarNa mUkavAnI jarUra nathI. pachI trati vAA mAM trAtaH nI anuvRtti thaze.A vArtika asavarNanI sanyi mATe ja karavAmAM Avaze. teno artha A pramANe karIzuM tra pachI ja Ave to dimAtrika - thaze athavA pakSe dIrgha thaze. A rIte artha karavAthI anya majU pUrve Avyo hoya tyAre dIrgha = thavAno prasaMga ja nathI Avato. tethI traDha ane nI savarNa saMjJA karavI jarUrI nathI. ema tenuM kahevuM che. pariNAme savarNa saMjJA vinA banne rIte traNa traNa rUpo thaze. sandhi na thAya to hota trAH ane dora+R:. zAkalyano mata na svIkAratAM sandhi karavAmAM Ave to do , do tathA holsTa ane hovaIRH thaze. AmAM ho2: e IMskRSTa yukta rUpa che, ane hotuIR: e vivRta dIrdhayukta rUpa che.nA. hota trAzaRH ane horara ne cinya gaNe che, kAraNa ke samAsamAM saMdhi nitya che ane samAsa na hoya to vibhakti rahita hotuM zakya nathI ane tratya: prApta na thavAthI zAkalya pramANe hotu: paNa zakya nathI. 147 A be vArtika karavAnI jarUra nathI, kAraNa ke A je ane 4 ekAdeza thAya che te banne dIrgha che tethI ikAra para hoya tyAre himAtrika - athavA thaze. 272 For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 UkAlo'jjharasvadIrghaplutasaMjJo bhavatItyucyate / na ca RkAra llakAro vAjasti / RkArasya lalakArasya cAtvaM vakSyAmi tacAvazyaM vaktavyaM pluto yathA syAt / hotR trAkAra hotRkAraH hotuzkAraH hotR dakAraH hotlukAraH hollUra kAraH / kiM punaratra jyAyaH savarNasaMjJA vacanameva jyAyaH dIrghatvaM caiva hi siddhaM bhavati api ca RkAragrahaNa dakAragrahaNaM saMnihitaM bhavati / yatheha / RtyakaH / khaTva RzyaH mAla RzyaH / idamapi saMgRhItaM bhavati / khaTvalRkAraH mAla lRkAra iti| vA supyaapishleH| uparkArIyati upArkArIyati / idamapi siddhaM bhavati / upalkArIyati upAlkArIyati // yadi tarhyakAragrahaNaM saMnihitaM bhavatyuraNraparaH lRkArasyApi raparatvaM prApnoti / 3, 6 ane r uccAraNavALo svara anukrame hasya, dIrgha ane pyuta saMjJAvALo thAya che ema kahevAya che paNa (t vidyuta) chA ane - varNo annathI." putra kAra ane rada kAra no pmAM samAveza thAya tema kahIza. te * avasya kahevuM paDaze jethI hotA yAra-bAraho ane dora- phora hospA ema pluta thai zake. paNa AmAM vadhAre sAruM zuM che? hA savarNa saMjJAnuM vidhAna karavuM te ja sAruM che, kAraNa ke dIrgha to siddha thAya che ja. vaLI trAkAranuM grahaNa thayuM eTale na-kAranuM paNa joDAjoDa grahaNa thAya che. jema ke Rtva pramANe vartI ravaH| mAruM RRvaH e( udAharaNo) mAM(prakRtibhAva) thAya che tema" A vatva jaiAH| mAha TarH / (e udAharaNo) paNa AvarI levAze. vA suvyApirAnDeH / pramANe 35 RRArIti nA 35rjharIti ane upArjharIti ema vaikalpika rUpo thAya che tema 35 TArIyati nA u5ArIti ane upAArIti ema vaikalpika rUpo thai zake. jo AE kAra nuM grahaNa thayuM eTale haiM kAranuM paNajoDAjoDa grahaNa thatuM ja hoya to karaN 26H / pramANe haiM ne sthAne paNa gan ne badale gar thavAno prasaMga Avaze. 148 uparanI dalIla nA uttaramAM kahe cheH A be vArtika karavAnI jarUra che. te be pramANe thatA dvimAtrika kSa ane stya dIrgha na thai zake, kAraNa ke teo majU nathI. A benI aDhI mAtrA che tethI te ar nathI athavA keTalAka kahe che ke A beno prayatna RnaSTha, mAMnA AE ane = nA vivRta prayatnathI do che, vRra che tethI teo aj pratyAhAramAM -nA parNo bArA sUcavAtA nathI mATe te be apa nathI tethI dIrgha paNa nathI, kAraNa ke sutrakAre naH pU ema kahyuM che. 149 kAraNa ke jo rA-kAra vagere azva bane to temane dIva saMjJA paNa thai zake, paraMtu je A rasa- kAra ane nhAra aDhI mAtrA vALA che tenI dRSTie e varNone ar saMjJA thavA chatAM dIrghasaMjJA nahIM thAya tethI A be svaro vimArzaka che tema svIkAravuM ja vadhAre sArUM che. 150 arthAt ti RR vA vaSanam| ane jIta haiM vA vaSanam| e vArtika svIkAre che teNe paNa A dvimAtrika ane jU nI ap saMjJA karavI paDaze, jethI pyutakArya thai zake ane jo tathA ho jevAMmAM bhuta saMjJA thai zake. jo pa saMjJA na hoya to dhRta saMjJA paNa durlabha thaze .bhASyakAre kahyuM che temane a karIsa" eno artha e ke ayovAha mAM A dvimAtrika da-kAra ane -kArano pATha karIne teo temane ap saMjJA karaze. '5' eTale ke savarNa saMjJA karavI te sArUM che ke pita rada vA. ane hRti stya vA. ema kahevuM vadhAre sArUM ? A banne vikalpamAM babbe rUpo siddha thai zake che. savarNa saMjJA na karavAmAM Ave to kevI rIte banne rUpa siddha thAya te joyuM. savarNa saMjJA svIkAravAmAM Ave to paNa banne rUpa siddha thaze be zrR-kArane sthAne be vALo vimArgika vRkSa-kAra athavA dIrgha thaze. hra-kAramAM paNa te ja rIte aMtaratama A-kAra thaze athavA aMtaratama tha-kAra thaze. Ama banne pakSe sAmya che tethI bemAM vadhAre sAro kayo vikalpa che tema ahIM prazna che. 152 ahIM ni.sA.(pR.226),cau.(pR.250), yu.mI.(pR.350) mAM pi sidgha mata| ema pATha che.ka. pR. vA.sA.(pR. 249 ) mAM lava sArI mana ema che. anuvAda e rIte Apyo che. / ra For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakArasya laparatvaM vkssyaami| taccAvazyaM vaktavyamasatyAM savarNasaMjJAyAM vidhyrthm| tadeva satyAM rephabAdhanAtha bhaviSyati // iha tarhi raSAbhyAM no NaH smaanpde| ityakAragrahaNaM coditaM mAtRNAm pitRnnaamityevmrthm| tadihApi prApnoti / klapyamAnaM pshyeti| athAsa -tyA mapi savarNasaMjJAyAmiha kasmAnna bhavati / praklRpyamAnaM pshyeti| cuTutulazaLavAye neti vkssyaami| apara aah| tribhizca madhyamaivagairlazasaizca vyavAye na iti vkssyaamiiti| varNaikadezAzca varNagrahaNena gRhyanta iti yo'sAlakAre lakAstadAzrayaH pratiSedho bhvissyti| yadyevaM nArtho raSAbhyAM Natva Rkaargrhnnen| (to pachI) huM kahIza ke na tene sthAne Adeza thAya che tenI pachI s mUkvo joie. te avazya kahevuM paDaze, kAraNa ke (tra-kAra ane 2-kAranI ) savarNa saMjJA thai na hoya to (trane sthAne r Adezano) vidhi karavA mATe jarUrI che ane e benI savarNa saMjJA) hoya to rephano bAdha karavA mATe upayogI thaze. to pachI rAkhyA no naH samAna e sUtramAM ('trAvati vacam ema kahIne ) tra-kAranuM grahaNa karavA vize je khAsa dalIla karI che te mAtaUTIm pitAm (mAM nU no jU thAya te) mATe che. paraMtu ) te (tva) sRthAne rUcA mAM paNa thavAno prasaMga Avaze. dhAro ke (* kAra ane ra kAranI) savarNasaMjJA thai na hoya tyAre paNa praznapyamAna para mAM (na no ) kema nathI thato? ba 'varga, 4 varga , ta varga, , ra ken nuM vyavadhAna hoya to (1 no ) nahIM thAya" ema huM kahevAno chuM. bIjo (vaiyAkaraNa) kahe che ke madhyamAM AvelA traNa vargo (arthAt 2, 8 ane saMvarga) jU zuM ke n nuM vyavadhAna hoya to tenuM no ) nahIM thAya, ema huM kahevAno chuM. '(sUtramAM) varNanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya to te dvArA varNanA ekadezanuM grahaNa thAya che ethI ja kAra mAM je, s che tene AdhAre (tno nuM ) thato aTakaze ja jo ema hoya to (2pAmyA no ba0 pramANe) 1 ane 6 pachI AvatA (na no) thAya che tyAM tra-kArane mUkavAno koI artha nathI, 153 arthAt vyAkhyAna dvArA ja nA Adezane para karIza. [ sUtranA ma-kArane anunAsika gaNIne hathevarA nA rephane tenI AgaLa mUkIne 2 pratyahAra banAvAze tethI san 252 pramANe trA ne sthAne thaelo man AMtarataone kAraNe rajUra thaze ane sthAne thaelo maLu para thaze, eTale ke rephAno Adeza revAna thaze ane stra-kAra yuktano Adeza Ta-kAravAnuM thaze. 154 ahIM sRtya pramANe na no jU thavAno prasaMga Ave che, kAraNa ke praznamAnam mAM zrata pratyayanA na-kAra pUrve ar che ane upasargamAM tvanuM nimitta repha che. mAnam mAM vati vImA thI chatva thavA jaze, kAraNa ke trA ane ra savarNa che. iss ytaphAlvavAre nA e vArtika karatAM ahIM e phera che ke temAM gha-kAra rAt vargomAMno eka hovA chatAM tenuM vyavadhAna itva nuM bAdhaka nathI, kAraNa ke rAkhyA no nA e sUtramAM tni nA nimitta tarIke 5-kAranuM sAkSAt upAdAna karyuM che. jayAre trimizca madhyamAM gha-kAranuM upAdAna janathI. 156 jo ke praznamAna prathA mAM kArano vyavAya nahIM thAya ane pAtra thavAno prasaMga Avaze, e dalIla lakSamAM rAkhIne kahe che ke 2-kAramAM je ra-kAra che tenuM varNagrahane varterA hIn' e nyAye jhurAsaicavA nA mAMnA -kAra dvArA grahaNa thaze ane tethI 4-kAranuM javyavadhAna che tema samajAze. pariNAme jItva nahIM thAya. 173 For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNaikadezAzca varNagrahaNena gRhyanta iti yo'sAvRkAre rephastadAzraya NatvaM bhvissyti|| nAnA 20 ajjhaloH pratiSedhe zakArapratiSedho'jjhaltvAt // 1 // ajjhaloH pratiSedhe zakArasya zakAreNa savarNasaMjJAyAH pratiSedhaH praapnoti| kiM kaarnnm| ajjhltvaat| aJcaiva hi zakAro hlc| kathaM tAvadactvam / ikAraH savarNagrahaNena zakAramapi gRhaatiityctvm| hlkhuupdeshaaddhltvm|| tatra ko lo . tatra savarNalope dossH||2|| kAraNa ke varNanuM grahaNa karavAmAM Ave tyAre varNanA ekadezanuM paNa te dvArAgrahaNa thAya che, mATe trA-kAramAM je che tene AdhAre (no) thaze. " svara ane vyaMjana paraspara savarNa nathI thatA. 11/10 | ja jo (svara) ane ha (vyaMjana) vacce (sAvarNano) niSedha karavAmAM Ave to rA (sAthe) nA sAvaryano niSedha karavo paDaze. kAraNa ke (te) al ane has (banne) che. [1] svara ane vyaMjana (nI savarNa saMjJA)no niSedha karavAmAM Ave to (eka) rA-kAra ane (bIjA) rA-kAra vaccenA sAvaryano) niSedha karavAno prasaMga Avaze. zA mATe? svara ane vyaMjana che tethI, kAraNa ke rA-kAra svara paNa che ane vyaMjana paNa che. (A-kAra) kevI rIte svara thaze? -kAra (grahaNakazAstrane AdhAre ) savarNanuM grahaNa kare che ? tethI 4-kAranuM paNa grahaNa karaze ane tethI te svara thaze. vaLI vyaMjanomAM teno (mAhezvarI sUtromAM ) upadeza karavAmAM Avyo che tethI te hajU thaze. temAM zo vAMdho che? temAM savarNalopamAM vAMdho che rAM saMzA karavAthI lAghava darzAvatAM saMjJAvAdI kahe che: -kAranI bAbatamAM varSo lAgu paDe to kArane paNa lAgu paDaze tethI temAMnA raphathI ja pAtra thaze. AthI rAkhyAm sUtramAM traNa-kAranuM grahaNa nahIM karavuM paDe. tethI - kAra nuM grahaNa thai zake te mATe trA, 4 nI savarNa saMjJA karavI paDaze. paraMtu saMjJA karavAmAM Ave to akSarasamApnAya - mAM 2-kAranuM grahaNa karavuM jarUrI nathI tema kahevuM barobara nathI, kAraNa ke sUtrakAre dhAtupAThamAM sonuM rASTra ema rAti ane rAti nuM bhinna bhinna anubaMdha laIne grahaNa karyuM che, nAopirAvitAnuM pupArivutApati pauvA vagere sUtromAM paNa ti ane rati nuM grahaNa karyuM che. have jo trAti thI jAtinuM grahaNa thatuM hota to sUtrAdimAM jatinuM grahaNa nirarthaka thAta. tethI sarakArane pratyAhAramAM mUkavo jarUrI che, jethI patine lagatuM kArya rajUine thavAno prasaMga na Ave ane goTALo na thAya.Ama savarNa saMjJA pakSanuM bhAgakAra samarthana kare che. IS4 ma-kAra ane i-kAra, kAra ane rA-kAra, 4-kAra ane 5-kAra tathA 2-kAra ane sa-kAranAM sthAna ane prayatna tulya che tethI pUrva sUtra pramANe temanI savarNa saMjJA thavAno prasaMga Ave che, tethI A sUtra dvArA teno niSedha karyo che. paraMtu spaSTa nirdeza karyo hovAthI manA an sAthenA ane hat nA hajU sAthenA sAvaNyano niSedha thato nathI. tethI varSe tathA ro sari vagere pramANe kAryo thaze. 19 prastuta sUtramAM majU pratyAhAranuM mahaNa karavAmAM AvyuM che te dvArA TU-kAranuM grahaNa thAya che tema rA-kAranuM paNa grahaNa thaze, kAraNa ke temanAM sthAna ane karaNa samAna che tethI tucAca0 pramANe te be savarNa thaze. tethI ta: savarNo sI jevAM sUtro pramANe kArya karavAnuM che, tyAre s ane zuM anantara AvyA hoya tyAre have sItam evAmAM savarNadIrgha thavAno prasaMga Avaze. 74 For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra savarNalope doSo bhvti| parazzatAni kaaryaanni| jharo jhari svrnne| iti lopo na prApnoti // siddhamanactvAt // 3 // siddhmett| kthm| anctvaat| kthmnctvm| spRSTa sparzAnA krnnm| iisstspRssttmntHsthaanaam| vivRtamUSmaNAm ISadityevAnuvartate / svarANAM vivRtam ISaditi nivRttm|| vAvasAritamAte ja . temAM savarNalopa thavAmAM vAMdho Avaze. jema ke, riphatAni jaLa mAM 100 rAkSara sava pramANe lopa thaze nahIM. anna hovAne kAraNe siddha thAya che ||all aa (rA no lopa ) siddha thAya che. kevI rIte? kAraNa ke (ra) svara nathI. svara kema nathI? sparzavaNano AtyaMtara prayatna spaSTa che, anta:stha vargono IMspaSTa che. uSmAkSarono vivRta che. ahIM paNa rUMva nI anuvRtti thAya che. (jayAre) svarono prayatna vivRta che. ahIM Sat zabdanI anuvRtti aTakI jAya che. athavA vAkyanI samApti nathI thatI tethI (siddha thAya che) IIjhA 160 pUratAni AitatviLi rAtatintAni rAtiinA bharta.(pR.175)]"so karatAM vadhAre e arthamAM zcimI manA e sUtrano yogavibhAga karIne paMcamI tapuruSa samAsa thaze athavA sAdhana tA. e vArtika pramANe samAsa thaze nantAHi gaNano gaNIne rAta zabdano paranipAta karyo che athavA pariddhi gaNano gaNIne sut Agama lAgIne pa2 zabdano samAsa karavAmAM Avyo che tema samajavuM. ke. bha. ne anusare che.nAgeza madhUghaMsAdri pramANe athavA susupaIT pramANe karmadhAraya samAsa gaNe che. 161 prathama vArtikano Azaya nA e sUtranuM pratyAkhyAna karavAno che. zaunaka prAtizAkhyane AdhAre vivRtamukhaMAma mAM divRtam 3HUTIm ema samajIne uSmAkSarono Abhyantara prayatna pavRita svIkAravAthI ane svarono vivRta prayatna levAthI rA varSo ane svaronA sAvaryano prazna raheto nathI, kAraNa ke bannenA prayatna bhinna che. Ama phA varNo ma na hovAthI ja sUtrano hetu sara thai jAya che tethI A sUtranI koi jarUra rahetI nathI.jo upara sUcavyA pramANe t nI anuvRtti na svIkAravAmAM Ave ane ra vaNa ane mad vaNano prayatna samAna che ema svIkAravAmAM Ave to paNa rajU ane man savarNa nahIM thAya, kAraNa ke vAkyano artha pUrNa thato nathI (vAyA -samApta ) ,eTale savarNa zuM che te samajAya nahIM tyAMsudhI savarNagrahaNa zuM che te nathI samajAtuM tethI vAkya apUrNa che ema kahyuM che. prathama mAhezvara sUtro dvArA varSono upadeza karavAmAM Ave che, tyAra pachI hat saMjJA karavAmAM Ave che, tyAra bAda mArityeno dvArA pratyAhAranI siddhi thAya che. te pachI nA thI pUrNa vAkyano bo dha thAya che. tene AdhAre apavAda rUpa bhAga judo tAravIne savarNa saMjJA nakkI thayA pachI grahaNakazAstra pravRtta thAya che, paraMtu nAnhAlA sUtra niSpanna thatuM hoya tyAre grahaNakazAstra amalI banatuM nathI. jo banatuM hoya to te dvArA ja rA-kAra ane Tu-kAra vagerenA sAvaryano niSedha thAya che tethI huM-kAra dvArA rA-kAranuM grahaNa ja nahIM thAya.pariNAme mansurghAt e je hetu darzAvyo che te asiddha hovAthI pUrvapakSa saMbhavita ja nathI. bhartu noMdhe che ke ahIM je sUtro ApyAM che te temanI pravRttinA kramamAM , arthAt je rIte lAgu paDe che te kamamAM ApyAM che. pAThakama pramANe nathI. 175 For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAkyAparisamAtervA punaH siddhmett| kimidaM vAkyAparisamApteriti / vrnnaanaamupdeshstaavt| updeshottrkaaletsNjnyaa| itsaMjJottarakAla Adirantyena sahetA iti prtyaahaarH| pratyAhArottarakAlA svrnnsNjnyaa| savarNasaMjJottarakAlamaNuditsavarNasya cApratyaya iti svrnngrhnnm| etena sarveNa samuditena vAkyenAnyatra savarNAnAM grahaNaM bhavati / na cAtrekAraH zakAra gRhNAti // yathaiva tIkAraH zakAra na gRhNAtyevamIkAramapi na gRhnniiyaat| tatra ko dossH| kumArI Ihate kumaariihte| akaH savarNadIrghatva na praapnoti| naiSa dossH| yadetadakaH savarNe dIrgha iti pratyAhAragrahaNaM tatrekAra IkAra gRhNAti zakAra na gRhNAti // apara aah| ajjhaloH pratiSedhe zakArapratiSedho'jjhaltvAt // ajjhaloH pratiSedhe zakArasya zakAreNa savarNasaMjJAyAH pratiSedhaH praapnoti| ki kaarnnm| ajjhltvaat| aJcaiva hi zakAro hlc| kathaM taavdctvm| ikAraH savarNagrahaNena zakAramapi gRhnnaatiityctvm| hldhupdeshaaddhltvm|| tatra ko dossH| tatra savarNalope dossH|| tatra savarNalope doSo bhvti| parazzatAni kaaryaanni| jharo jhari svrnne| iti lopo na prApnoti // siddhamanactvAt // siddhmett| kthm| anctvaat| athavA to vAkya pUrNa thatuM nathI tethI A siddha thAya che. pahelAM to varNono upadeza karavAmAM Avyo. upadeza karyA pachI t saMjJA karavAmAM AvI. t saMjJA pachI mAhityena sahetA | pramANe pratyAhAra banAvavAmAM Avyo. pratyAhAra banAvyA pachI savarNasaMjJA karavAmAM AvI. savarNa saMjJA pachI majutsivI jAya e sUtra dvArA savarNanuM grahaNa thAya. Ama A samagra samudAyarUpa vAkyane AdhAre anya sthaLoe savarNanuM grahaNa thAya che. paNa ahIM TU-kAra, rA-kAranuM grahaNa karAvI zakto nathI.162 to pachI jevI rIte TU-kAra, rA-kAranuM grahaNa karAvI zake nahIM tema (dIrgha) kAra nuM paNa grahaNa nahIM karAvI zake. temAM zo vAMdho che? sumArI te nuM -H savaLuM vIdha pramANe dIrgha (thaine) sumarIte nahIM thAya.emAM vAMdho nathI, kAraNa ke A eka savaLe vIrdha mAM majU pratyAhAranuM grahaNa che temAMno varNa (dIrdha) -kAra nuM grahaNa karAve che paNa rA-kAranuM grahaNa nathI karAvato.163 bIjo vaiyAkaraNa) kahe che :- ajU ane has vacce varyano pratiSedha karavAmAM Ave to rA-kAranA (rA-kAra sAthenA) sAvaryano pratiSedha karavo paDaze, kAraNa ke zuM e varNa san paNa che ane has paNa che. svara ane vyaMjananI paraspara savarNa saMjJAno pratiSedha karavAmAM Ave to eka rA-kAra ane bIjA rA-kAra vaccenA sAvarNano pratiSedha karavo paDaze. (arthAt eka bIjA rAno savarNa nathI tema kahevuM paDaze.) zuM kAraNa? majU ane hat che tethI. eTale ke rA-kAra svara paNa che ane vyaMjana paNa. te san kevI rIte che, TU-kAra (majutsiva pramANe) savarNanuM grahaNa karIne rA-kAranuM grahaNa kare che, te rIte svara thaze. ane pratyAhAranA varSomAM tenuM uccAraNa karavAmAM AvyuM che mATe te dar che. temAM zo vAMdho che ? savarNalopamAM vAMdho Ave che. temAM savarNa lopa thavAmAM doSa Ave che. gharatini vALA mAM zo sari sava pramANe (aa no) lopa nahIM thAya.(rA-kAra)svara na hovAne kAraNe lo5) siddha thaze. e (aa no lopa) siddha thAya che. kevI rIte? (A-kAra)svara nathI tethI. 162 gahaNakazAstra kyAM lAgu paDe che ane kyAM nathI paDatuM te darzAvavA mATe A zaMkA ubhAvI che. zaMkAkAranuM mAnavuM che ke nAnsajhA sUtra niSpanna thatuM hoya te sthitimAM majutikULa amalI na hovAthI hR-kAra dvArA rA-kAranuM gahaNa nahIM thAya te rIte avaH savarNo mAMnA TU-kAra dvArA dIrgha IMkAranuM paNa grahaNa nahIM thaI zake. pariNAme zumArI te jevAmAM te sUtra pramANe dIrgha nahIM thaI zake. 165 majA: savarNo nuM jJAna thAya tyAre vAkyaparisamApti thaI hoya tethI hasva hR-kAra dIrgha IMkAranuM grahaNa karI zakaze paraMtu rA-kAranuM grahaNa nahIM kare. 176 For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 1 1 kathamanatyam | vAkyAparisamAptevAM uktA vAkyAparisamAptiH // asminpakSe vetyetadasamarthitaM bhavati etaca samarthitam / katham / astu zakArasya zakAreNa savarNasaMjJA mA vA bhUt nanu coktaM parazzatAni kAryANi / jharo jhari savarNe / iti lopo na prApnotIti mA bhUllopaH natu ca bhedo bhavati sati lope dvizakAramasati lope trizakAram nAsti bhedaH / asatyapi lope dvizakArameva / katham / vibhASA dvirvacanam / evamapi bhedaH / asati lope kadAcid dvizakAraM kadAcit trizakAram sati lope dvishkaarmev| sa eSa kathaM bhedo na syAt / yadi nityo lopaH syAt / vibhASA tu sa lopaH yathA 'bhedastathAstu // ': iti zrImadbhagavatpataJjaliviracitavyAkaraNamahAbhASye prathamAdhyAyaprathamapAdasya gurjara bhASAnuvAdasya taralATIkAyAM caturthamAhnikam // 4 // 164 svara kema nathI ? athavA vAkya paripUrNa thatuM nathI tethI. vAkyanuM paripUrNa na thavuM (aparisamApti) e zuM te (AgaLa) kahyuM che.A pakSe (vArtika mAM je) // zabda che tenuM samarthana thatuM nathI (arthAt teno khulAso thai zakyo nathI.) eno meLa khAya che. kevI rIte? zakAra nI za-kAra sAthe savarNa saMjJAthAya ke na thAya (e rIte ya zabda samajAvI zakAya che ).paNa artha ne ke pAna vALA mAM kAro kAra e~| pramANe lopa prApta thato nathI. bhale lopa na thAya. are paNa rUpamAM phera paDaze, kAraNa ke) lopa thAya to be za-kAravALuM rUpa ) ane na thAya to traNa rA-kAravALuM (rUpa ) ja thaze. kevI rIte? (ganavi kaiM| pramANe) virbhAva vikalpe thAya che . ema chatAM paNa phera raheze.lopa na thAya tyAre koivAra be g2a-kAravALuM (rUpa ) ane koi vAra traNa raoN-kAravALuM (rUpa ) thaze.jyAre lopa thAya tyAre to be g2a-kAravALuM ja (rUpa ) thaze. to pachI A phera nathI ema kevI rIte (kahI zakAya)? jo lopa nitya hota to phera jarUra thAta paNa te lopa to vikalpa thAya che. ane jerIte phera na paDe tema thavA do. ahIM bhagavAna pataMjali viracita vyAkaraNa mahAbhASyanAprathama adhyAyanuM cothaAnikano gujarAtI anuvAda samAptI 4 || 164 prathama mata pramANe rA-kAra lopa be rIte siddha thAya che. 1) anantyAt arthAt r e ar nathI tethI, athavA 2) cApa paritamAne arthAt vAkya pUrNa thatuM nathI tethI. Ama ahIM zU, lopa siddhinA be vaikalpika hetuo che. bIjA mata pramANe lopa siddhino hetu anattva che ane ganattva no hetu vAvavArisamApti che. Ama ahIM siddhinA be vaikalpika hetu nathI paNa be sAdhya che. eka sApya -kAra lopa jeno hetu anattva che ane bIjuM sAdhya nA che jeno hetu AvakavAmimati che. Ama A bIjA matamAM vA nirarthaka (asamarthita) che, kAraNa ke vAvavAsamAptervA ema jevA mUkyo che te binajarUrI che. tenuM samarthana thai zake tema nathI, kAraNa ke tutvA(vArthAnuM vittvanA ema minie kahyuM che te pramANe tulya vastuo vacce vikalpa hoya. ahIM to jopasiddhinA be hetu ja nathI pachI vA nI jarUra ja rahetI nathI, kAraNa ke siddhino hetu na hovuM te che ane teno hetu vAkya parisamAptino abhAva che. 15 ati hodde trirAjAram eTale ke o Ara. pramANe lopa na thAya to traNa raoN-kAra thAya,' ema kahenArane pUchavAnuM ke dvirASThAra na thAya ke pachI trizA thAya ? kAraNa ke trirAra thAya to paNa dvirASThAra to thaze ja. vibhASA brirvacana thAya to paNa bheda raheze ja. anya mata pramANe lopa nitya hoya to paNa bheda thaze, paraMtu lopa nitya nathI, vaikalpika che tethI bheda nathI. jirvacana paNa vikalpe thAya che, kAraNa ke coDavunAsimanunAsioo vA| mAMthI vAnI atti 2 / mAM anuvRtti thAya che ane lopa vibhASA ja thAya che, kAraNa ke vo doDanyataravAm| mAMthI anyatarasyAm nI Aro ri. mAM anuvRtti thAya che. iti zrImadbhagavatpataJjaliviracitavyAkaraNamahAbhASye prathamAdhyAyaprathamapAdasya gurjarabhASAnuvAdasya taralATIkAyAM arthamakram Ara ka For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ahinaka pAMcamo IdedvivacanaM pragRhyam // 11 // 11 // / kimarthamIdAdInAM taparANAM prgRhysNjnyocyte| taparastatkAlasya iti tatkAlAnAM savarNasaMjJA yathA syaat| keSAm / udaattaanudaattsvritaanaam| asti pryojnmett| kiM tiiti| plutAnAM tu pragRhyasaMjJA na praapnoti| kiM kaarnnm| attkaaltvaat| na hi plutaasttkaalaaH| asiddhaH plutdIrdha -kArAnta, dIrgha kArAnta ane -kArAnta divacana zabda svarUpane pragRhya kahevAmAM Ave che // 1 1/11// (A sUtramAM) dIrdha ruM vagerene zA mATe nU lagADIne temanI pragRhya saMjJA kahevAmAM Ave che? taratA pramANe samAna uccAraNa kALavALA savarNanuM grahaNa thai zake te mATe.kayA (vaNa) nuM grahaNa karavA mATe)? udAtta, anudAtta ane svaritanuM." (ta lagADavAnuM ) zuM e prayojana che? to pachI kayuM che?"to ( vagere) Duta vargonI pragRhya saMjJA na thavAno prasaMga Ave che. tenuM kAraNa zuM? kAraNa ke temano teTalo (uccAraNa) kALa nathI, (arthAta) Duta vargonA (uccAraNa) kALa te ( vagere vaNa) nA samAna nathI.skuta asiddha che ' prastuta sUtramAM chuM ane kane tAra karyA che teno hetu vyatipakSa pramANe brividha lei zake.1.tema karavAthI bhinna kALavALA hasva ane DutanI nivRtti thai zake, athavA ra.udAtta vagere guNayukta samAnakALavALA savarNanuM grahaNa thai zake. paraMtu r ane ka e mad varNo na hovAthI temane aNu0i mUtra paNa lAgu na paDI zake tethI bhinna kALavALA hR-kAra, 3-kAranI nivRtti mATe temane tapanna karyA che tema kahevuM yogya nathI. vaLI udAtta vagere guNo bhedaka nathI (meA guNa ) tethI bIjo vikalpa paNa zakaya nathI. jAti pakSa pramANe jotAM sUtramAM chuM ema dIrgha mUkIne adhikatara prayatnapUrvaka uccAraNa karyuM che tethI ta5ra na hoya to paNa te dvArA hattvanuM grahaNa nahIM thAya, paraMtu hutanI pragRhya saMjJA thAya te ISTa che tethI tapa karavAthI DutanuM grahaNa na thavAthI ijhahAni thaze. Ama tAra karavAthI koI prayojana siddha thatuM jaNAtuM nathI ema vicArIne ahIM prazna karavAmAM Avyo che. jo huM vagerene ta5ra na karyA hoya to samAhAra baMdamAM yak kArya thaine ,vagere thavAthI zaMkA thAya ke ahIM sUtramAM 1, nI pragRhya saMjJA karavAmAM AvI che, ke pachI hasva 6 ane 7 nuM grahaNa karyuM che ke dIrdha , ka nuM? A zaMkAnA nirAsArthe (gasane hAryA kA.) sUtrakAre vagerene tAra karyA che.(nyA. bhA.15.107) vyakti pakSano Azraya laine tema jaguNo bhedaka che tema svIkArIne A khulAso karyo che. ' keTaleka sthaLe manunAsika nuM paNa grahaNa kareluM jovAmAM Ave che. paraMtu te to mAtra guNano prastAva che mATe mUkyuM che. kAraNa ke sUtrakAre moDagaDhALAnunAsikA ema kahIne niSedha karyo che tethI pragRhya anunAsika heto nathI.(pra.) " arthAt e ja prayojana che. ni.sA.mAM ahIM bruitAno tu prahatvAkanoDatawtvatA ] e vArtika kausamAM ApI che.te upara huM vArtiA vAra nopo paraMtu cAlyAnamAkhyattamanunI ema dAdhi.nodhe che.su.zA. vArtika ApIne noMdhyuM che ke keTalIka AvRttiomAM A vArtika jovAmAM AvatI nathI.(pR.79,5.TI.1).cAru.vA.zA. mAM e ApI nathI. * vyakti pakSanI dRSTie A doSa Avaze, paraMtu tAra karavAthI nathI Avato, kAraNa ke te pakSa pramANe ruM ane mAtra dIrdhanuM ja grahaNa karaze tethI hutanI nivRtti thaze. paraMtu jAti pakSamAM to saMdhyakSaronI jema dIrgha ane DutanI jAti sAdhAraNa che ema svIkAravAmAM Ave che tethI hutanI pragRhya saMjJA thaze, kAraNa ke sUtramAMnA dIrdha kAra ane rUkAra dArA lutanuM paNa grahaNa thaze. jo ke tuM mAM -kArane tAra karyo che tethI hutanuM grahaNa na thavA rUpI doSa Avaze kAraNa ke -kAra maLyuM che. " kAraNa ke dIrgha vargono uccAraNa kALa be mAtrA jeTalo che, jayAre Dutano uccAraNa kALa traNa mAtrA jeTalo che. 678 For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -stasyAsiddhatvAttatkAlA eva bhavanti siddhaH plutaH svarasandhiSu kathaM jJAyate siddhaH plutaH svara saMdhiSviti / yadayaM plutapragRhyA aci iti plutasya prakRtibhAvaM zAsti kathaM kRtvA jJApakam / sato hi kAryiNaH kAryeNa bhavitavyam / kimetasya jJApane pryojnm| aplutAdapluta ityetanna vaktavyam bhavati / kimato yatsiddhaH plutaH svarasaMdhiSu / saMjJAvidhAvasiddhastasyAsiddhatvAttatkAla eva bhavanti saMjJAvidhau ca siddhaH katham kAryakAla hi sNjnyaapribhaassm| yatra kArya tatropasthitaM drssttvym| pragRhyaH prakRtyetyupasthitamidaM bhavati dudedadvicanaM pragRhyamiti // kiM punaH plutasya pragRhyasaMjJAvacane prayojanam / pragRhyAzrayaH prakRtibhAvo yathA syAt mA bhUdevam plutaH prakRtyetyeva (ane) te asiddha che ? tethI te tIrthaM varSo)nA jeTalA ja (uccAraNa) kALavALA thAya che. svara saMdhiomAM khuta siddha che.pleta varNa svara saMdhiomAM siddha che te kevI rIte samajAya che ? kAraNa ke A (sUtrakAra) hutaiAja mAM "plutano prakRtibhAva thAya che' ema kahyuM che' e kevI rIte jJApaka che ? kAraNa ke kArcI hoya to ja kArya saMbhavI zake.e jJApana karavAnuM zuM prayojana che ? e jJApanane kAraNe adbhutat ane adbhute eTaluM nahIM kahevuM paDe." svara saMdhiomAM pluta siddha hoya tethI zo phAyado ? " (kAraNa ke pragRhya) saMjJA karatI vakhate (pluta) asiddha che ane te asiddha hovAthI te (khruta varNo dIrgha nA jeTalA ja uccAraNakALavALA thaze. (pragRhya)saMjJA karavAnI hoya tyAre paNa pluta siddha che.kevI rIte ? kAraNa ke saMjJA ane paribhASA e be, kArya karavAnuM te samaye amalamAM Ave che, " (arthAt) jyAM kArya hoya tyAM upasthita thAya che, ema samavuM.' pragRhyano prakRtibhAva thAya che' e (pramANe kAryakaravAnuM hoya) tyAM vedvivacana pravRAm| e (sUtra pragRhya saMjJAno artha darzAvavA mATe kAryakAla pakSa pramANe) upasthita thAya che. paraMtu plutanI pragRhya saMjJA kahevAnuM prayojana zuM che? e ke pragRhyane kAraNe thato prakRtibhAva plutanI bAbatamAM thai zake. te bhale na thAya, kAraNa ke skrutAAH. pramANe plutane anulakSIne kahevAmAM Avelo 7 'kAraNa ke plutanuM vidhAna karanAra TUra dUte e zAstra pUrvatrAsiSTham / e adhikAra nIcenA asiddha kAMDamAM AveluM che. tethI garI 1 ti yAmAM papAThamAM ta para AvatAM aH " pramANe dIrgha na thatAM bhutaiA adhi pramANe je prakRtibhAva thavo joie teno adbhutavatusthite| dArA niSedha thAya che. Ama chatAM trimAtrika pluta asiddha hovAthI te dvimAtrika ja che tema samajAze pariNAme prakRdghane kAraNe utagRhyA pramANe prakRtibhAva thatAM sannI rU ti ema prayoga thaze. 8 vruta svarasaMdhimAM asiddha hota to sUtrakAre nrutaH pratyA. ema je kahyuM che te nirarthaka thAta. paraMtu sUtrakAre utagRhyA azvi| mAM plutane kArTI tarIke lIdho eTale ke ahIM plutane lagatuM kArya karavAnuM che ane kArcI vinA kArya saMbhavI na zake tethI samajAya che ke svarasaMdhimAM pluta asiddha nathI paNa siddha che. arthAt ato rosane e sUtramAM mattutAta manute ema na mUkavAmAM Ave to paNa A, ati ema 7-kArane tapa karavAthI khutanI nivRtti thaze ja, kAraNa ke svara saMdhimAM pyunane siddha gaNyo che. AthI hAthava paNa thaze. 10 thayoddeza saMjJArimASam| e paribhASAnI dRSTie svarasaMdhine lagatAM sUtronA samudAya rUpa saMdarbhamAM pragRhya saMjJA AvatI nathI tethI svarasaMdhimAM siddha thavA chatAM saMjJAvidhimAM to pyuta asiddha ja raheze, ema svIkArIne A prazna karavAmAM Avyo che. // saMjJAsUtra aMgabhUta hoya che ane je kArya karavAnuM hoya te pradhAna hoya che. tethI jathAM ane jayAre kArya karavAnuM hoya tyAM ane tyAre kAryavidhAyaka sUtranI sAthe aMgabhUta saMjJAda zAstranI ekavAkAnA thAya che. tethI gRhA prabhRtya / anusAra kArya karavAnuM hoya tyAM ane tyAre vRdgha saMjJAno artha darzAvavA mATe vedvivacana prAm| e saMjJA sUtra upasthita thaze ane tethI saMjJA vidhimAM paNa bhuta siddha thaze. 1 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhvissyti| naiva shkym| upasthite hi doSaH syaat| aplutavadupasthite ityatra paThiSyati hyaacaaryH| vadvacanaM plutakAryapratiSedhArtha plutapratiSedhe hi pragRhyaplutapratiSedhaprasaGgo'nyena vihittvaaditi| tasmAtplutasaMjJaiSitavyA pragRhyAzrayaH prakRtibhAvo yathA syAt // yadi punardIrghANAmataparANAM pragRhyasaMjJocyeta / evamapyekAra evaikaH savarNAngRhNIyAdIkArokArau na gRhNIyAtAm / ki kAraNam / anaNtvAt // yadi punarhasvAnAmataparANAM prgRhysNjnyocyet| naivaM shkym| (prakRtibhAva, DutanI pragRhya saMjJA na hoya to paNa) thaze. e pramANe zakya nathI, kAraNa ke (saMhitA pAThano padapATha karatI vakhate je ) ti mUkavAmAM Ave che. temAM doSa Avaze. mahutavahucite e sUtra upara (vArtikakAra) kaheze ke e sUtramAM vat ema kahyuM che te skutakAryano pratiSedha karavA mATe che kAraNa ke Dutano pratiSadha karavAmAM Ave to pragRhya thavAno hoya tevA Dutano paNa pratiSedha karavAno prasaMga Ave, kAraNa ke tenuM anya (sUtra stutiH pratyA0) dvArA vidhAna karavAmAM AvyuM che.tethI Dutane pragRhya saMjJA thAya te iSTa che, jethI pragRhyane kAraNe thatI pratibhAva thai zake. jo sUtramAM - lagADayA vinA ja dIrgha vargonI pragRhya saMjJA karavAmAM Ave to paNa varNa potAnA savarNanuM grahaNa karI zake, paraMtu kAra ane kAra potAnA savarNanuM grahaNa na karI zake. zA mATe? kAraNa ke te sam (pratyAhAramAM AvelA varSo) nathI.paNa pAchaLa tuM mUkyA vinA hasva varNonI pragRhya saMjJA karavAmAM Ave to (zo vAMdho)? ema (karavuM zakya nathI, 12 upasthita :-- vaidika saMhitA pAThano padapATha karatI vakhate amuka sthaLe (jema ke pragRhya vagere Ave tyAM) ti mUkavAmAM Ave che. tene upasthita kahe che.(3pasthita nAma sarva tiraMgaH I).yu.mI. noMdhe che ke zuklayajurvedanA prAtizAkhya uparanA bhAgamAM ubaTa ane ananta bhaTTa pazita tivAra va8 tu parva tim' ema uddharyuM che. tethI he ti de ema padapATha thatAM hai ti e ti-karaNa yukta hai 3parita thaze, jayAre ti nI pachI Avela e sthita thaze.maNutavahupasthito upara bhASyakAre mAruM jIntamI rU no pada pATha karatAM zrI tiA e dRSTAnta ApyuM che. zrI rU ti e sthitimAM platane AdhAre thatA pratibhAva (ahIM aH sava pramANe thatI dIrdha saMdhino abhAva) no pratiSedha thavA chatAM pragRhane AdhAre pratibhAva thAya te iSTa che.jo DutanI pragRhya saMjJA na karavAmAM Ave to kadI rU ti mAM prakRtibhAva na thavA rUpI doSa Avaze. 1 arthAt jayAM pragRhya saMjJA na hoya ane Dutane AdhAre prakRtibhAva thato hoya tyAM saMskRtavacitto dvArA karavAmAM Avato pratiSedha lAgu paDaze, tethI TevadrattA 3 tiA mAM plata mA pragRhya nathI tethI bhutaprahA pramANe Dutano prakRtibhAva thAya che tyAM Dutane saskRtavat gaNatAM mAgunaHA pramANe guNa thaIne tevati thaze.paraMtu maLI 3 tiA mAM to prakRtibhAva vAstavamAM be rIte prApta thAya cheH 1.Dutane AdhAre, kAraNa ke haiM plata che ane 2.praguhyane kAraNe, kAraNa ke sI e dvivacanAnta hovAthI pragRhya che. temAM Dutane AdhAre thatA pratibhAvano pratiSedha karavAmAM Ave to paNa praguhyane AdhAre thato prakRtibhAva thaze.tethI tyAM DutanuM zravaNa . avazya thaze, paraMtu hutano ja niSedha karavAmAM Ave to tenuM zravaNa nahIM thAya arthAt traNa mAtrAnuM zravaNa nahIM thAya.tethI kahe che ke mahutavat mAM vat ema kahyuM che te hutanA pratiSedha mATe nahIM paraMtu hutane AdhAre thatA kAryanA pratiSedha mATe kahyuM che.tethI zrI 2 tiA vAyU rUDhiA mAM svara saMdhi nahIM thAya eTale ke Dutane AdhAre thatA prakRtibhAva rUpI kAryano pratiSedha nahIM thAya, kAraNa ke prakRtibhAvanuM gRhA pratyA e bhinna sUtra dvArA vidhAna karavAmAM AvyuM che (kanvena vihitatvItA bhartu. pR. 158). AkRtipakSano Azraya levAmAM Ave to hasva r ke 3 nA uccAraNamAM je lAghava che te tyajIne ruM ane ka nA dIrgha uccAraNa dvArA je adhika prayatna karyo che tene kAraNe ja hattvanuM grahaNa nahIM thAya. vaLI vagere dIrgha vyaktibhUta vargomAM rahela viziSTa rutva jAtinuM grahaNa thAya che tethI ta5ra na karavAmAM AvyA hoya to paNa cUM, kadArA mAtra dIrgha rR-kAra ane 180 For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ihApi prasajyeta / akurvahi atra akurvahyatra // tasmAddIrghANAmeva taparANAM pragRhyasaMjJA vktvyaa| dIrghANAM cocyamAnA plutAnA na prApnoti // evaM tarhi kiM etena yatnena yatsiddhaH plutaH svrsNdhissviti| asiddhaHplutastasyAsiddhatvAttatkAlA eva bhvntiiti| kathaM yattajjJApakamuktaM plutapragRhyA aciiti| plutabhAvI prkRtyetyevmetdvijnyaayte| kathaM ytttpryojnmuktm| kriyate tannyAsa evAplutAdapluta iti // evamapi yatsiddhe pragRhyakArya tatplutasya na praapnoti| aNo'pragRhyasyAnunAsika iti| kAraNa ke tema karavAthI A majurvadi satra-maMjurvAtra mAM paNa pragRhya saMjJA prApta thaze. tethI dIrgha (vaNa) ne ja TUlagADIne pragRhya saMjJA karavI joie" ane dIrghane anulakSIne kahevAmAM AvelI pragRhya saMjJA Dutane lAgu nahIM paDe. ema hoya to pachI "svara saMdhiomAM Duta siddha che" e (jJApana kADhavAnI) mahenata ApaNe zA mATe karavI joie ? skuta to asiddha che ane te asiddha che tethI dIrgha dalA ja uccAraNa kALavALA bane che. to pachI Duta siddha che tenuM jJApana karanAra stuta gRhA mA e sUtranuM zuM? teno artha ema karIzuM ke jeno plata thAya che teno prakRtibhAva thAya che. to pachI jJApakanuM je prayojana batAvyuM hatuM tenuM zuM ?" (mAro 0 mAM sUtrakAre) mahutAt bahute ema mUkeluM ja che. Ama hovA chatAM siddhakAMDamAM pragRhyane lagatAM je kAryo che te Dutane lAgu nahIM paDe, tethI magoDajhahAsyAnunAsikA pramANe (mI rUmAM pragRhya saMjJA na thatAM) anunAsika thavA jaze ) dIrgha kAranuM grahaNa thaze, DutanuM nahIM thAya. jema 'dhUruM mAnavA-- tagaDo baLada laI Ava' ema kahevAmAM AvatAM dubaLA baLadane koI lAvatuM nathI, kAraNa ke viziSTa no ne lAvavAnuM kahyuM che, tema AkRti pakSamAM sUtramAMno kAra rUtva viziSTa dIrgha vyakti eTale ke dIrgha IM-kAranuM ja grahaNa karaze, hasva ke DutanuM nahIM kare. 15 tAra hasvanI saMjJA thAya to huMkAra ane 3-kAra be ja vargo che tethI hathoH ema kahevAne badale hRsvAnAm ema kahyuM che teno khulAso ApatAM ke. kahe che hasvanA sAhacaryane kAraNe -kAra, je hasva nathI tene hasya kahyo che tethI bahuvacanano prayoga karyo che. keTalAka havAnAm ne virUpa ekazeSa kahe che, jayAre keTalAka kahe che ke udAharaNamAM bheda hovAthI bheda gaNIne barvacana prayojayuM che.ke. pramANe tAra karyA vinAnA hasvanI pragRhya saMjJA karavAmAM Ave to te man hovAthI bhinnakALa savarNanuM grahaNa karI zakaze ane AkRti pakSanI dRSTie paNa adhika prayatna karyo na hovAthI bhinna kALanuM grahaNa karI zakaze. ema ahIM dalIla che,paraMtu tapara hoya to strI, vAyU siddha nahIM thAya. 16 jo hasvanI pragRhya saMjJA karavAmAM Ave to je hasva hR-kArAnta divacana hoya tyAM pragRhya saMjJA thavAthI majurvahi atramAM tha| kArya na thatAM prakRtibhAva thaze tethI majurvahAtra siddha nahIM thAya. 7 nodha (1). 18 khumAvI (jaino plata thavAno che) zabda che. tethI jene sthAne Duta Adeza mUkavAno che te sthAnI (jhuto mAvI carcA saH sthAnI). humAvI e bahuvrIhi che karmadhAraya nathI.ahIM ema kahevA mAge che ke huta-hyA mA mAM khuta zabda che. teno artha, jene sthAne Duta thavAno che te sthAnI' ema karIzuM. 'A Duta pachI koi svara AvatAM pratibhAva thAya che. saMdhi kArya thatuM nathI.' ema sUtrArtha thaze eTale ke sUtramAM je skuta zabda che te Adeza mATe nahIM paNa sthAnI mATe prayojAyo che, kAraNa ke AdezabhUta plata asiddha che.ahIM evI zaMkA thaI zake ke jayAre AdezabhUta skuta asiddha kAMDamAM hovAthI asiddha thAya che tyAre tenA sthAnane vize plata zabda kevI rIte prayojI zakAya? paraMtu zAstrIya kArya karavAnuM hoya tyAre skuta jarUra asiddha che paNa tethI manamAM paNa tenI kalpanA na thai zake evuM thoDuM che? jo ema ja hoya to to 'huta asiddha che" evo zabda prayoga paNa na thai zake. 19noMdha(9), paraMtu sUtrakAre gata coraskRtavistRta mAM e zabdonuM grahaNa karyuM ja che te darzAve che ke tema karavuM Avazyaka che ane tethI lAghavano prazna ja raheto nathI. Ama AkSepakAre jJApananuM prayojana darzAvyuM te binajarUrI che, kAraNa ke stutiH pratyA e dArA Duta siddha che ema sUcavAtuM nathI. 20 pUrvapakSIe jJApananuM lAghava rUpI prayojana batAvyuM teno asvIkAra karavA chatAM pragRhyane lagatAM kAryo Dutane na thavAthI zrI rU mAM pragRhya saMjJA nahIM thAya tethI maLoprahAyA pramANe anunAsika thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke kAryakAlapakSa pramANe saMjJA ane paribhASA jayAM kArya karavAnuM hoya tyAM upasthita thAya che pragRhya saMjJA sUtra jo asiddha kAMDamAM upasthita thAya to plata asiddha na thavAthI anunAsika thaze ema ahIM dalIla che. 181 For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM tarhi kiM na etena kAryakAla saMjJA paribhASamiti / yathoddezameva sNjnyaapribhaassm| tatra cAsAvasiddhastasyAsiddhatvAttatkAlA eva bhavanti // kathaM punaridaM vijnyaayte| IdAdayo yad dvivcnmiti| AhosvidIdAdyantaM yad dvivcnmiti| kazcAtra vishessH| IdAdayo dvivacana pragRhyA iti cedantyasya vidhiH||1|| IdAdayo dvivacanaM pragRhyA iti cedantyasya pragRhyasaMjJA vidheyaa| pacete iti| pacethe iti| vcnaadbhvissyti| asti vacane pryojnm| kim| khaTve iti| mAle iti| astu tIdAdyantaM yad dvivcnmiti| Ama hoya to pachI saMjJA ane paribhASA, kArya karavAnuM hoya te samaye amalamAM Ave che, ema je kahyuM teno zo artha?" "jayAM uccAravAmAM AvyAM hoya tyAM ja saMjJA ane paribhASA rahe che" (ema ame kahIzuM) ane temAM (saMjJAnI bAbatamAM) te asiddha che ane asiddha che tethI dIrgha jeTalA ja uccAraNakALavALA bane che (tethI pragRhya saMjJA thaze). A sUtra kevI rIte samajavAnuM che ? "ta vagere je divacana hoya te ema, ke pachI 't vagere jene anta hoya tevuM divacana?' AmAM zo phera che? ta vagere divacana (pratyayo) nI pragRhya saMjJA thatI hoya to anya (TU vagere) nI pragRhya saMjJA karavI paDaze /1 tuM vagere divacana (pratyayo)nI pragRhya saMjJA thatI hoya to anya (arthAt padanA anyAyabhUta ruM vagere) nI pragRhya saMjJA karavI paDaze, jema ke, te phati the ti (sUtramAM tuM ema) kahyuM che tethI ahI paNa pragRhyasaMjJA) thaze."(ta ema) kahevAnuM (anya) prayojanaM che. zuM prayojana che)? rava rati | mATe rUti (mAM pragRhya saMjJA thAya e prayojana). to pachI bhale tU vagere jene anta hoya tevA divacananI (pragRhya saMjJA thaze) ema samajAya. 2 ahIM ni.sA.(pR.235),caukha (pR.259),.mI.(pR. 364), cAru.(pR.241) mAM pUrva tarda ji na hatena cana ema pATha che. 22 upara joyuM tema kAryakAlapakSa svIkAratAM doSa Ave che tenuM nivAraNa karavA mATe bhASyakAra ahIM yathozapakSano Azraya le che. A mata pramANe saMjJA ane paribhASA svasthAne ja rahe che. Ama hovAthI TUrajUte rA(8-2-84) anusAra thato huta, vetandra pramANe thatI pragRhya saMjJAnI dRSTie asiddha che, chatAM moDagRhastha0 (8-4-58) nI. dRSTie asiddha nathI. pariNAme sannI rU mAMno stuta krU asiddha che tethI te dIrgha kAra ja che tema samajAze. tethI tene pragRhya saMjJA thaze ane tethI anunAsika thavAno prasaMga nahIM Ave. 22 A sUtramAM vinam ema kahyuM che tene, tuM vagere je divacana che tenI pragRhya saMjJA thAya che ema samajavAnuM che ke pachI svagere jene aMte che tevA divacananI pragRhya saMjJA thAya che ema ? prathama pakSamAM te ti jovAmAM pragRhya saMjJA nahIM thAya, (kAraNa ke varga mAte-jU mAta-mato hitaH thI mA no rU thatAM para phu te-hovo cothI lopa - te- mAnaH thI guNa thatAM-te ) temAM - kAra divacana nathI paraMtu divacana pratyaya mAte no aMtya avayava che. bIjA vikalpamAM sannI tiA jevAmAM pragRhya saMjJA na thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke emAM ta vagere divacana che paNa e nathI (kAraNa ke mama mau-prathama pUrva- thI pUrvasavarNa dIrgha thatAM makkI thayuM che). paraMtu mAracantavAminA pramANe aMtavarbhAva thavAthI doSa nahIM Ave ane mamI vagere sTaMnta divacana gaNAze. 24 sUtramAM i-kAranuM grahaNa karyuM che tethI avayavI rUpa divacanane thatI pragRhya saMjJA tenA avayavabhUta i-kAra vagerene thaze, kAraNa ke sUtramAM je dvivacana zabda che te avayavane paNa lAgu paDaze, eTale ke divacanAntane paNa lakSaNAthI lAgu paDaze. 25 va vageremAM pragRhya saMjJA thAya te prayojana hovAthI divacana zabda anya artha sUcavI na zake tethI jayAre mukhyArthamAM divacana zakya che tyAre gauNArthamAM levAnI jarUra nathI. valve vageremAM vahvA gau-zrauDha mApa: 1 thI 182 For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IdAdyantamiti cedekasya vidhiH // 2 // IdAdyantamiti cedekasya pragRhyasaMjJA vidheyA / khaTve iti / mAle iti / na vAdyantavattvAt // 3 // na vaiSa doSaH kiM kaarnnm| aadyntvttvaat| AdyantavadekasminkAryaM bhavatItyekasyApi bhaviSyati // IdAdyantaM yad dvivacanAntamiti / IdAdyantaM yad dvivacanAntamiti celluki pratiSedhaH // 4 // t vagere jene anne hoya te (dvivacana pratyaya) nI (saMjJA thAya che) ema kahevAmAM Ave to (temAM) eka ja vagere varNa ) hoya tenI pragRhya saMjJA karavI paDaze // 2 // t vagere jene anne hoya te (dvivacana pratyaya) nI (saMjJA thAya che) ema kahevAmAM Ave to ( temAM) eka ja t vagere (varNa ) hoya tenI pragRhya saMjJA karavI paDaze, jema ke varve kRti / mAae kRti / 26 athavA (e kahevAnI jarUra ) nathI, kAraNa ke ekane ja Adi tema ja anta jevo gaNI zakAze // 3 // athavA e doSa nahIM. Ave.zA mATe ? kSaraNa ke eka ja Adi tema ja aMta jevo (gaNAya) che, arthAt jyAre eka javarNane kArya karavAnuM hoya tyAre te Adi tema ja aMta jevo gaNAya che" e nyAye ekane kArya thaze. athavA t vagere jene aMte che tevA viSacanAnA (nI pragRhya saMjJA thAya che) -ema kahIza.. phlUto saptamyarthe| (e sUtra)mAM tu,t jene aMte che tevuM dvivacanAnta,' ema kaho to, jIdda thato hoya tyAM pratiSedha karavo paDaze ||4|| zI-vA phUM-gAnuLa | vaghe thAya che.ahIM -kAra antAvivajJa| pramANe AdivAva thavAthI dvivacana thai zakaze.paraMtu zvete mAM je haiM che te mukhyArthamAM dvivacana nathI, Ate nA avayava rUpa che tethI te gauNa rIte ja dvivacana kahI zakAya. paraMtu mukhyArthamAM dvivacana upalabdha che tyAre gauNArthamAM tene lAgu pADavuM ucita nathI tethI khete vageremAMno aMtya 6-kAra dvivacana na thavAthI zveta kRti / mAM pragRhA saMjJA nahIM thAya tethI prakRtibhAva na thatAM paparNata - pavata ti eba saMdhi thavAno prasaMga Avara 26 * sUtramAM yaMta, nRt nuM grahaNa karyuM che tethI dIrgha rpha-kAra ane dIrgha kAra ekalA ja ane AvatA hoya tevAM gamI, vAp jevAM jivacana rUpone pragRhya saMjJA thai zakaze. vaLI i-kAra jemane aMte hoya tevAM zvete vagere jevAM dvivacanAnta rUpo upalabdha thAya che temane to pragRhya saMjJA thAya, paNa kevaLa eka ja asahAya -kAra aMte Avelo hoya tyAM pragRhya saMjJA thai zake te mATe sUtramAM spaSTa vidhAna karavuM paDaze, A dIla cena vivittavAca| e sUtramAM svarUpa zA mAMthI sva rUpama nI anuvRtti na svIkAranAra ekTresInI che. 2 AvAcakamit| e sUtrathI pazivadbhAva thavAthI eka, asahAya varNana paNa aMtya kahI zakAse. tethI sarve mAM T- kAra aMtya thai zakaze ane te dvivacana che tethI pravRddha saMjJA thaze, eTale ke gAte jevA dvivacanAnta pratyaya jene aMte hoya te zvete jevAM rUponI jema sarve jevAM -kArAnta dvivacanayukta rUpone pragRhya saMjJA thaze. 28 pratyapro 2 casmAtma vihitastavAnestavantasya 2 grAm| e nyAye sUtramAMnA divazvanam no artha dvivacanAntam laine pachI vAdyantam ne tenuM vizeSaNa karavAthI vAdyanta dvivapanAntam arthAt dIrgha -kAra vagere jene aMte hoya tevA dvivacanAntanI pragRhya saMjJA thAya che ema sUtrArtha samajAze.vyapadezivadbhAva na svIkAravAne kAraNe A pramANe arca karavAmAM Avyo che. 183 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAdyantaM yad dvivacanAntamiti celluki pratiSedho vaktavyaH / kumAryoragAraM kumAryagAram / vadhvoragAraM vadhvagAram / etaddhIdAdyantaM ca zrUyate dvivacanAntaM ca bhavati pratyayalakSaNena // saptamyAmarthagrahaNaM jJApakaM pratyayalakSaNapratiSedhasya // 5 // yadayamIdUtau ca saptamyarthe ityarthagrahaNaM karoti tajjJApayatyAcAryo na pragRhyasaMjJAyAM pratyayalakSaNaM bhavatIti // tattarhi jJApakArthamarthagrahaNaM krtvym| na kartavyam / IdAdibhirdvivacanaM vizeSayiSyAma IdAdiviziSTena ca dvivacanena tadantavidhirbhaviSyati / IdAdyantaM yad dvivacanaM tadantamIdAdyantamiti / evamapyazukle vastre zukle sampadyetAM zuklayAstAM vastre ityatra prApnoti / atra hIdAdi dvivacanaM tadantaM ca bhavati pratyayalakSaNena / atrApyakRte zIbhAve lugbhvissyti| tu vagere jene aMte che tevuM dvivacanAnta (rUpa pragRhya saMjJaka thaze),' ema artha karazo to, hu thato hoya tyAM saMjJAno pratiSedha karavo paDaze. ghumAvuMrAra kumArtham| vornare varam kAraNa ke ahIM (humArI ane vadhU mAM) vagerenuM zravaNa thAya che ane pratyayalakSaNathI te dvivacanAnta paNa che. pheDUto saptamparze / (e sUtra) mAM rtha zabdanuM grahaNa pratyayalakSaNanA pratiSedhanuM jJApaka che -30 tUto saptayeM| (e sUtra)mAM rtha zabda mUkyo che te uparathI AcArya (pANini) jJApana kare che ke pragRhya saMjJA thatI hoya tyAM pratyayalakSaNa lAgu paDatuM nathI to pachI jJApaka thai zake te mATe (e sUtramAM) artha zabda mUkavo jarUrI che ? mUkavAnI jarUra nathI. tU vagerene dvivacananAM vizeSaNa banAvIzuM ane tU vagerethI viziSTa evA dvivacanano tadantavidhi thaze eTale ke tU vagere jene anta hoya tevuM dvivacana jene anne hoya te (vAdyanta dvivacanAnta zabda svarUpanI pragRhya saMjJA thaze)." ema (artha karavA) chatAM akke vastre zuddhe sampayetAM vAstAm (zuThThI AstAm ) vastra mAM (pragRhya saMjJA) thavAno prasaMga Ave che, kAraNa ke ahIM tU vagere dvivacana che ane pratyayalakSaNathI (zuThThI e) dvivacanapratyayAnta che. ahIM paNa (zuddha mAM no) zI Adeza thAya te pUrve ja teno jhurdU thaze (tethI doSa nahIM 29 jhumAryo garama vagereno samAsa karatAM(ghumArI am =) mAryam thaze. ahIM ThumarI e (ghumAryoH nA SaSThI jivacananA pratyayano muddodhAtu pramANe lopa thavA chatAM) pratyayatnone pratyayakSaLam| pramANe dvivacanAnta ja thaze. vaLI te vanta paNa che tethI tene pragRhya saMjJA thavAno prasaMga Avaze. te na thAya te mATe pratiSedha karavo paDaze.ahIM kumArI e samAsamAM pUrvapada che ane samAsamAM saMkhyAno artha darzAvAto nathI pachI te dvivacanAnta kevI rItethai zake ema zaMkA thai zake, paraMtu jema tAvaLInaH mAM yughnat no Adeza tava eka vacanano artha sUcave che tema ahIM paNa pragRhya saMjJA thatAM prakRtibhAva dvArA saMkhyAno artha sUcavAze tethI koi doSa nahIM Ave. 30 somo gaurI adhizritaH| jevAM vaidika udAharaNamAM aurI e lupta saptamI rUpa che.tyAM suI suttu pramANe saptamInA pratyayano lopa thayo che. ahIM tu aMte che ane gaurI e saptamyarthaka vanta che tethI dyUto saptaye| pramANe pragRhya saMjJA thavAthI prakRtibhAva thayo che. jo ahI pratyayope. lAgu paDatuM hota to saptarye ema kahevAnI jarUra na paData, kAraNa ke pratyayano lopa thavA chatAM te che ja ema svIkAravAmAM Ave to saptamIno artha temAMthI samajI zakAta, paraMtu A sUtra pragRhya saMjJAnA saMdarbhamAM lAgu paDatuM nathI tethI sUtrakArane artha zabdanuM sUtramAM grahaNa karavuM paDayuM che. ke 3 / A vikalpa pramANe kumAryAn vageremAM pragRhya saMjJA thavA rUpI doSa nahIM Ave, kAraNa ke temAM je dvivacana che te {vanta nathI paraMtu ol yukta eTale ke sa-kArAnta che.ahIM cau.(pR.262) mAM [na rtavyam| ]ema kauMsamAM ApyuM che. 32 zuddha zabdane dvivacanamAM au pratyaya lAgatAM napuMzAca| pramANe teno zo Adeza karyA pachI je zukla nathI te zukla thAya che e arthamAM amRtata tvave. pramANe kvi pratyaya lAgatAM suSo dhAtu. thI zI lopa thatAM anya svau| thI jJa no rUM thatAM zukkI thaze.Svi e hitAH| e adhikAra taLeno pratyaya hovAthI vRttahitasamAsA. thI sukkI prAtipadika che tethI sup--avyavAlAkhupaH| thI lopa. zrI mAnoM zI pratyaya dIrgha -kArAnta dvivacana hato ane pratyayalakSaNathI samagra 184 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idamiha saMpradhArya luk kriyatA zIbhAva iti kimatra krtvym| prtvaacchiibhaavH| nityo luk / kRte'pi zIbhAve prApnotyakRte'pi prApnoti / anityo luk / anyasya kRte zIbhAve praapnotynysyaakRte| zadbAntarasya ca prApnuvanvidhiranityo bhavati / zIbhAvo'pyanityo na hi kRte luki praapnoti| ubhayoranityayoHparatvAcchIbhAvaH zIbhAve kRte luk / athApi kathaMcinnityo luksyAdevamapi dossH| vkssytyett| padasaMjJAyAmantavacanamanyatra saMjJAvidhau pratyayagrahaNe tadantavidhipratiSedhArthamiti / Ave. ahIM e vicAravuM joIe ke pahelAM gau no lopa karavo ke zI Adeza karavo, zuM karavuM joie? para hovAne kAraNe zI Adeza (pahelAM karavo joie). sunna nitya che (kAraNa ke) zI Adeza karyo hoya tyAre paNa prApta thAya che ane na karyo hoya tyAre paNa prApta thAya che. sula anitya che, kAraNa ke zI Adeza karavAmAM Ave to ekano (athati no) phuprApta thAya che paNa jo na karavAmAM Ave to anyano ja (arthAta gau no) tuja prApta thAya che. ane bIjA ja zabdane (judA judA zabdone) lAgu paDato vidhi anitya hoya che. zI Adeza paNa anitya che, kAraNa ke (zrI no) suFkaravAmAM Ave to rI Adeza prApta thato nathI. Ama banne anitya (vidhio) mAM para hovAthI zI Adeza (prathama) thaze ane razI Adeza karyA pachI sunna thaze. have jo game te rIte su1 ne nitya gaNavAmAM Ave to paNa doSa Avaze,kAraNa ke (vArtikakAra) kaheze ke anya sthaLe jayAM saMjJAne lagatA vidhimAM pratyayanuM grahaNa karyuM hoya tyAM (te pratyayadArA) tattanuM grahaNa thatuM nivAravA mATe (sUtrakAre sutaDo pama mAM anta zabda mUkyo che. guThThI e samudAya dRtta divacanAnta che. tethI pratyayalakSaNathI tene pragRhya saMjJA thaze.ahIM satra di liti dina ne sthAne dvAnta zrate pAThAntara kaiyaTa nodhe che (vanA pATha dvAnta ja rati ba0) ahIM rANI mAM je dIrdha6 Adeza thayo che te prakRtinA bhAga rUpa hovAthI tene divacana sAthe koI saMbaMdha nathI tethI dvAyatte ja bhUto e pAThamAM bhUyate no artha 'sUtramAM jenuM zravaNa thAya che te ema thaze. 33 sAkSI gau mAM zI Adeza thAya te pUrve ja gau no lopa thAya che tethI pratyayalakSaNathI te dvatta divacana nahIM rahe (nodha 32). 34 1ii gau e sthitimAM zI Adeza karavAmAM Ave ke na Ave to paNa avyayAvADa pramANe lopa thaze, eTale ke su26 tAjItani che tethI su nitya che (vanittAta-samAgekha nityatA 1) ema dalIla che.paraMtu Adeza karyA pUrve gIno lopa thAya che ane karyA pachI zI no lopa thAya che.Ama judA judA zabdane prApta thato suvidhi anitya thaze(rAdntAca prAnurvAnvinityaH mavati ).paraMtu bahiraMga hU aMtaraMga vidhiono bAdha kare che (antaranA vipIna voi suvAvate I) e nyAye sun nitya thaze. 35 su nitya na hoya ane zI Adeza nitya hoya to sunna ane mAva (= Adeza thAya te) tulyabala na kahevAya, tethI vipratiSa para phAryA pramANe paratvati ramAva? ema na kahI zakAya tethI bhASyamAM AgaLa kahe che ke mAva paNa anitya che, kAraNa ke gau no lopa karavAmAM Ave to (auka) nA pramANe zI Adeza thavAno prasaMga nathI Avato, kAraNa ke gau no lopa thavAthI mITara) e SaSThIno prasaMga ja nathI. 36 koi viziSTa sthAnInI apekSA rAkhyA vinA ja su% ne lagatuM zAstra pravRtta thAya che, eTale ke tAtakArika che athavA to antaranA vipIna pramANe zAstra mA no bAdha kare che ema svIkArIe to paNa doSa to raheze ja, kAraNa ke % nitya hoya to upara (nodha 33 mAM) darzAvyA pramANe pragRhya saMjJA nahIM thAya ema kahI zakAya, paraMtu e pakSa ja vAstavamAM zakya nathI, kAraNa ke supinna panA e sUtramAM manta zabda mUkIne sUtrakAre sUcavyuM che ke saMjJA vidhimAM tadantagrahaNa thatuM nathI. jo tadantajhahaNa ja na thAya to A tRtIya pakSanuM utthAna ja zakya nathI. Ama e pakSano asaMbhava e ja doSa che. For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idaM cApi pratyayagrahaNamayaM cApi sNjnyaavidhiH| avazyaM khalvasminnapi pakSa AdyantabhAva essitvyH| tasmAdastu sa eva madhyamaH pakSaH | adaso mAt / 11 / 12 // mAtpragRhyasaMjJAyAM tasyAsiddhatvAdayAvekAdezapratiSedhaH // 1 // mAtpragRhyasaMjJAyAM tasya Itvasya Utvasya cAsiddhatvAdayAvekAdezAH prApnuvanti teSAM pratiSedho vktvyH| amI atr| amI aaste| amU atra amU AsAte // nanu ca pragRhyasaMjJAvacanasAmarthyAdayAdayo na bhvissynti| ane A (udvavet 0 sUtramAM 'divacana" e) paNa pratyayagrahaNa che ane A saMjJAvidhi ja che.A mata pramANe paNa AghantavarbhAva to avazya svIkAravo paDaze. tethI e madhyama pakSa ja barobara che. " mam zabdanA mnI pachI AvatA ane 4 nI pragRhya saMjJA karavAmAM Ave che. 1112 (man nA)m nI pachI (AvatA ruM varNa ane kavaNI che tenI pragRhya saMjJA karavAmAM Ave to te s ane 4 (trapAdika hovAthI) asiddha che tethI majU ane mAt Adeza tema ja pUrvarUpa ekAdezano pratiSedha karavo joie nA m nI pachI AvatA r ane 5 varNanI pragRhya saMjJA karavAmAM Ave to te huM ane ka (nuM vidhAna tripAdImAM karavAmAM AveluM hovAthI) asiddha che tethI am ane mAn Adeza tema ja pUrvarUpa ekAdezathavAno prasaMga Ave che teno pratiSedha karavo joie. jema ke, gamI gatrA mamI mAsato mUtrA nU masatA pragRhya saMjJA karavAne pratApe ja (mI satra vageremAM) mad vagere nahIM thAya' ema amAruM kahevuM che. " 37 bIjA vikalpamAM mAdyantavat bhAvano Azraya levo paDyo te na levo paDe mATe A tRtIya pakSano AdhAra lIdho, paraMtu jenI vhIke A mata svIkAryo te mArAntavat bhAvano A pakSamAM paNa Azraya levo ja paDe che, kAraNa ke sannI ti , vageremAM je aMtya dIrgha -kAra che te pote ja divacana che, paraMtu te - kArAnta nathI ane tene saMjJA lAgu paDe te mATe gAyattavat bhAva arthAt vyapadeziva6 bhAvano Azraya levo ja paDaze. tethI dvitIya pakSa svIkAravo sAro. 38 pradi.va.no pratyaya para thatAM at zabda(5)nA no vinAma thI thatAM mam gau-mad ma gau-mato puNe -mad gau-vRdirani -ma-soDaselo ma pramANe gau no dIrgha kAra ane TU no m thaine mU siddha thAya che.Ama prata sUtramAM mAt ema kahyuM che tethI samajAya che ke mas mAM moDase pramANe thatA ma-kAranI pachI ta (jema ke mamI) ke tuM (jema ke gamU ) Ave to tenI pragRhya saMjJA thAya che. manI-- na-tyA thI - guNaekAdeza-- ma na--na: zI --ma TuM---- moDase thI no mU-ane--ti duvA thI | no r thaine kamI thaze. ahIM moDase che ane ta va e banne sUtro asiddha kAMDamAMnAM che tethI -kAra, kAra ane ma-kAra e traNe asiddha thaze, pariNAme ahIM sthAnIne anulakSIne kArya thaze, Adezane anulakSIne nahIM thAya tethI mamI matrA ane mam matrA jevAM sthaLe mamI e ma ane samU e che ema samajAze ane tethI mamI mAre ane mammAta vageremAM proDAvAyAvA thI , mAr vagere thavAno ane mamI matra ane mUtra mAM 9i:5dvAntatA thI pUrvarUpa ekAdeza thavAno aniSTa prasaMga Avaze. * jo upara kahyuM tema ruM, ane m asiddha thatA hoya to pragRhya saMjJA karanAra ane mAtA vyartha thAta. AthI avagere AdezanI dRSTie r vagere siddha thaze tethI sat vagere na thatAM pragRhya saMjJA thaze. 186 For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacanAryo hi siddha Ara . nedaM vcnaallbhym| asti hyanyadetasya vacane pryojnm| kim| yatsiddhe pragRhyasaMjJAkArya tdrthmettsyaat| aNo'pragRhyasyAnunAsikaH iti| naika prayojana yogArambhaM pryojyti| yadyetAvatprayojana syAttatraivAya yaadnno'prgRhysyaanunaasiko'dsoneti|| vipratiSedhAdvA // 3 // (A sUtramAM) kahelI ( saMjJA) jayAre ( ane ) siddha hoya tyAre sArthaka che. rA. (mAtra pragRhyasaMjJA) kahevAthI A (mad ane mAt no pratiSadha) prApta thato nathI, kAraNa ke e (saMjJA)karavAnuM bIjuM prayojana che. zuM (prayojana che)? e ke jayAM ka ane mad siddha hoya tyAM pragRhya saMjJAne lagatuM kArya karavAnuM hoya te thaI zake, " jema ke, moDAhikAnunAsika mAtra eka ja prayojanane kAraNe sUtrakAra) sUtrano AraMbha karatA nathI. jo mAtra eTaluM ja prayojana hota to pachI tyAM ja e (sUtrakAra) kaheta ke moDaka hAravAnunAsiH mata nA athavA vipratiSedha dvArA (pragRhyasaMjJA , mA no bAdha karaze) Hall 40 vA.(2)mAM vavanArthaH ema che arthAt (sUtraddhArA kahevAnuM) prayojana che.(vIna prayonanam pra.). siddhakAMDamAM je dIrgha chuM vagere thatAM hoya tene mATe saMjJA (vajana) karavAmAM AvI che, eTale ke saMjJAvacana nuM anya prayojana che. A dalIla kAryakAla pakSanI dRSTie karI che. pUrva sUtramAM bhASyakAre yathoddeza pakSa svIkAryo che. te sUtra jayAM dvivacana na hoya tyAM lAgu nathI paDatuM, jayAre A (ko mAtR ) sUtra jayAM divacana na hoya tyAM paNa lAgu paDe che. AThamA adhyAyanA cothA pAdamAMnA moDa hAsyAnunAsika (8-4-57) e sUtranI dRSTie moDase ane pati t vatvano (8-2-80-81) e be sUtro asiddha nathI, kAraNa ke teAThamAnA bIjA pAdamAM che. tethI mAta,arthAt nA ma-kAra pachI AvatAM tU ane hU e maLo.pradyanI dRSTie asiddha na hovAthI vikalpa anunAsika thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke amU nuM mUtra , hule vagere pragRhya saMjJA sUtranI dRSTie asiddha che. tethI amU ne pragRhA saMjJA nahIM thAya. Ama anunAsika thato nivAravA mATe sUtrakAre maso mAtvA e sUtra dvArA samU ane mamI nI pragRhya saMjJA karI che, ema ahIM bhAva che. 42 muddala jevAM sUtro eka ja kArya mATe racavAmAM Ave che, paraMtu saMjJA sUtronI bAbatamAM tema nathI, kAraNa ke saMjJA sUtra dvArA aneka kAryo siddha thai zake te mATe ja temane racavAmAM Ave che. tethI to mAt. e saMjJA sUtra racavAnI pAchaLa sUtrakArano Azaya mAtra anunAsika thato aTakAvavAno che tema kahevuM ucita nathI. kAraNa ke jo teTaluM ja prayojana heta to goDajhaJAthAnunAsiH mo nA ema kaheta tethI eka ja prayojana mATe eka svataMtra sUtra karavAnI jarUra na paData ane tuM, tema jamAtanuM grahaNa na karavuM paData tethI lAghava thAta. vaLI e pUrva La-kAra sAthe levAno che tethI mastI mAM anunAsika thavAno prasaMga nahIM Ave.ane aMte (navasAne) anunAsika thAya che tethI amu, mamukhyiAm vageremAM anunAsikano prasaMga ja nathI.paraMtu anunAsika thato nivAravA rUpI eka ja kArya mATe pragRhya saMjJA karavAmAM AvI nathI. pragRhyane lagatAM prakRtibhAva, anunAsika pratiSedha vagere aneka kArya thai zake te mATe sUtrakAre lAghavanA bhoge A saMjJA sUtra racavAno gauravapUrNa prayAsa karyo che, tethI kAryakAla pakSamAM paNa pragRhya saMjJA asiddhano bAdha karaze. pariNAme mam , mamI vageremAM anunAsika thavAno prasaMga nahIM Ave. 287 For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavA pragRhyasaMjJA kriyatAmayAdayo vA pragRhyasaMjJA bhaviSyati viprtissedhen| naiSa yukto viprtissedhH| vipratiSedhe paramityucyate pUrvA ca pragRhyasaMjJA pre'yaadyH| parA pragRhyasaMjJA krissyte| sUtraviparyAsaH kRto bhvti| evaM tarhi paraiva prgRhysNjnyaa| kthm| kAryakAla saMjJAparibhASam / yatra kArya tatropasthitaM drssttvym| pragRhyaH prakRtyetyupasthitamidaM bhavati adaso mAditi // evamapyayukto viprtissedhH| kthm| dvikAryayogo hi vipratiSedho na cAtraiko dvikaaryyuktH| ecaamyaadyH| IdUtoH prgRhysNjnyaa| nAvazya dvikAryayoga eva viprtissedhH| kiM tarhi / asNbhvo'pi| sa caastytraasNbhvH| ko'sNbhvH| athavA pragRhya saMjJA karavI ke anya vagere karavA e (sthiti ubhI thatAM) paraspara virodha thAya che tethI (mad vagereno bAdha karIne para levAthI) pragRhya saMjJA thaze. vipratiSedha dvArA bAdha karavo yogya nathI, kAraNa ke vipratiSa param (arthAt paraspara virodha hoya tyAre je pAchaLano hoya te vidhi thAya che), jayAre ahIM to gRhya saMjJA pUrva che ane mam vagere para che. pragRhyasaMjJAne para banAvavAmAM Avaze. te to sUtranA pAThakamamAM pheraphAra karavA barobara che. ema na karavA chatAM pragRhya saMjJA ja para che. e kevI rIte ? saMjJA ane paribhASA kAryakAla che arthAt jayAM kArya hoya tyAM te upasthita thAya che tema jANavuM. (tethI jutagaDha vi da ra rarapa . e para sUtra pramANe) pragRhAnA pratibhAva (karavAno hoya tyAre) mo mata ! e pUrva sUtra upasthita thAya che. ema chatAM vipratiSedha no Azraya levo) yogya nathI. kema yogya nathI)? kAraNa ke vipratiSedha to jayAM eka ne anulakSI ne be kArya karavAmAM Ave tyAM thAya che, jayAre ahIM (manI matra vageremAM) to ekane anulakSIne be kArya thatAM ja nathI, kAraNa ke) mad vagere , mo vagerenA thAya che pragRhyasaMjJA ta ane n nI thAya che. ekane anulakSIne be kArya karavAnA hoya tyAM ja vipratiSadha thAya che ema nathI. to pachI zuM che? (jayAM ekane anulakSIne be kArya thavAM) asaMbhavita hoya te) paNa vipratiSedha che). ane A (udAharaNo) mAM (be kAryo ekI sAthe thavAM) saMbhavita nathI.ahIM (be kAryo) kevI rIte asaMbhavita che? 43 vA.(3) mAMno vA zabda A rIte vikalpa sUcave che. an , man ane ekAdezano pratiSedha thAya che tema kahevuM ke " vipratiSadha dvArA pragRhya saMjJA thaze ema kahevuM joie? kAraNa ke jo mutva asiddha hoya to gamI nAsato mAM mad , mam mAsa mAM paMlligamAM mAlU thavAno ane manI matrA mAM pUrvarUpa ekAdeza thavAno prasaMga Avaze. juo nodha(38). pragRhya saMjJA mam, mat ane ekAdezano bAdha karaze ema kahyuM, paraMtu sUtrakAre vipratiSedhe para (Aryama) ema kahyuM che. have ahIM proDakavAyAvA (6-1-78) thI thatA mayU vagere para che ane pragRhya saMjJA pUrva che. pachI pragRhyasaMjJA kevI rIte thaze ? ema ahIM zaMkA che. sUtrapAThamAM kamabheda na karavAmAM Ave to paNa pragRhyasaMjJA para ja thaze, kAraNa ke kAryakAlapakSamAM pUrvapAThamAM vAkyartha bodha thato nathI. juo (nIcenodha 46) " sUtrapAThane kAraNe pragRhya saMjJAnuM pUrvatva to rahe che pachI te kevI rIte para thai zake? ema zaMkAkAra pUchavA mAge che. paraMtu kAryakAlapakSa pramANe je je sUtramAM saMjJAnuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya te te pradeza sUtramAM saMjJA zAstra upasthita thAya che ane tyAM ja teno arthabodha thAya che. tyAra pachI virodha Ubho thAya che. tethI kayuM kArya prathama karavuM te prazna udbhave che. dA.ta. tamaJhatA: epradezasUtramAM maso mAtA e saMjJA sUtra upasthita thayA pachI sUtranA arthano bodha thAya che, te pachI prazna thAya che ke ahIM pragRhya saMjJA thaze ke mad vagere thaze. have proDaya 0 sUtranI dRSTie maso mAtA sUtrapATha pramANe pUrva sUtra che chatAM kAryakAla pakSamAM saMjJAsUtra pradeza sUtromAM upasthita thAya che tethI hutakALa e pradeza sUtra para hovAthI tyAM upasthita thatuM saMjJA sUtra paNa para thaze, pariNAme pAThakama pramANe para na hovA chatAM maso mAtA e saMjJA sUtra para gaNAze ane viprative para vArthama pramANe pragRhya saMjJA ja thaze, mar vagere nahIM thAya.tethI mamI matrA mam matrA jevAmAM avagereno vipratiSedha nyAya dvArA bAdha thaze ane pragRhya saMjJA thaze. 288 For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , pragRhyasaMjJAbhinirvartamAnAyAdInbAdhate / ayAdayo'bhinirvartamAnAH pragRhyasaMjJAnimittaM vighnantItyeSo'saMbhavaH / satyasaMbhave yukto vipratiSedhaH // evamapyayukto vipratiSedhaH / satorhi vipratiSedho bhavati na cAtrettvottve sto nApi makAraH / ubhayamasiddham / / AzrayAtsiddhatvaM ca yathA rorutve // 4 // AzrayAtsiddhatvaM bhaviSyati tadyathA rurutve AzrayAtsiddho bhavati / kiM kAraNaM rurutve AzrayAtsiddho bhavati na punaryatreva ruH siddhastatraivottvamapyucyate naivaM zakyam / / pragRhyasaMjJA thAya to te av vagere je prApta thAya che teno bAgha thAya che " paraMtu jo av vagere karavAmAM Ave to te pragRhya saMjJAnA nimitta (rhatva ane uttta ) no nAza kare che. e (ahI) asaMbhava ane jo asaMbhava hoya to vipratiSedha thAya te ucita che. e rIte paNa virodha udbhave te barobara nathI, kAraNa ke je be kArya eka sAthe astitvamAM hoya teno virodha thAya che, jyAre ahIM (gaLI anU mAM to pragRhya saMjJA rUpI kArcanA nimittabhUta) dIpa { ke dIpa ka astitva nathI dharAvatA, te ja rIte m nuM paNa astitva nathI, kAraNa ke te banne asiddha che. " jema 6 nuM tva karavAnuM hoya tyAM siddha che tema (pravRAsa~jJAnA) Azraya hovAthI (2, 3, maiM) siddha thaze ||4| (ato roradbhutAvanDrute pramANe ) jyAre haiM nuM utva (arthAt r no 3) thAya che tyAM e utva no Azraya TM che (eTale ke 4 thAya te mATe ja hovo jarUrI che) tethI 3 nI dRSTie haiM siddha thAya che, tema (pragRhmarmajJAnA) Azraya hovAthI haiM, 4 vagere (paNa pragRhya saMjJAnI dRSTie) siddha thaze.4 tyano Azraya hovAthI meM siddha thAya che. paraMtu jayAM 6 siddha koca tyAM ja vrato rojhutAvute| pramANe) 4 no haiM thAya che ema na kahyuM tenuM zuM kAraNa ? 49 ema karavuM zakya nathI 47 kAraNa ke vrutai0 pramANe prakRtibhAva thAya to ar vagere nahIM thAya. Ama prakRtibhAva yU vagereno bAdha kare che.ane ay vagare thAya to dhrUtva, tva na rahetAM pragRhyasaMjJA nahIM thAya, kAraNa ke te ja pragRhyasRjJAnAM nimitta che. Ama ahIM vikAryayoga na hovA chatAM vipratiSedha thaze. be kArya lAgu paDe to ja vipratiSedha thAya tema nathI, acAnuM mAM paNa ne ar ane dvirbhAva banne lAgu paDe che paNa vipratiSedha thato nathI ane trapULAm mAM vhikAryayoga nathI chatAM tum, nur paraspara nimittano nAza kare che. na 48 je sUtro (asoDaseI0 ane ta duvanane ) pramANe OM, ane maiM thAya che te banne asiddha kAMDamAM AvelAM che tethI te kAryo. asiddha che,pariNAme pragRhya saMjJAnAM nimittabhUta mUtva vagereno paNa ati nI sAthe vipratiSedha ayogya che. 49 pakSat gatra / jevAmAM samajIyo / (8-2-66) pramANe rutva thayA pachI to ravrutAte (6-1-113) pramANe 6 no.3 thaIne baLa / (6-1-87) thI guNa o thayA pachI parA pramANe o ekAdeza thaine phonna thAya che. ahIM aMtya sno thAya che te tripAdImAMnA sUtrathI thayo hovAthI asiddha che, pariNAme siddhakAMDamAMnA sUtrathI guNa ekAdeza kevI rIte thaze ema zaMkA thai zake.paraMtu je sUtrathI 6 no 3 Adeza thAya che te siddhakAMDamAMnuM che ane rutva ja3 Adezano Azraya che, eTale ke kAryo che, tenA upara ja tatva rUpI kArya thavAnuM che, tethI asiddhakAMDamAM AvelA sUtrathI thatuM hovA chatAM rutva, 3 AdezanI dRSTie siddha gaNAze, pariNAme siddhakAMDamAMnA AkuLa thI lo Adeza thavA vize zaMkA rahetI nathI. 50 upara rutva e utva no Azraya che, kAryo che, tethI tripAdImAM tenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che to paNa te siddha che, ema dalIla karI che. ahIM kahe che ke zemruSi| (8-3-6) e para sUtra hovAthI tyAM haiM siddha che. tethI te sUtramAM ja 'Jata pati / ' ema kahevAmAM AvyuM hoya to 'Azraya hovAthI hrasiddha thaze' ema dalIla na karavI paDe. vaLI A rIte pAkamamAM F asiddha nathI ane utva karavAnuM hoya tyAM arthAt H sudhi ata pati e pramANe karavAmAM Avela sUtramAM pluta siddha che, tethI askrutApnuMte ema paNa nahIM kahevuM paDe tethI lAghava siddha thaze. 189 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asiddhe hyuttva AdguNAprasiddhiH // 5 // asiddhe hyuttva AdguNasyAprasiddhiH syaat| vRksso'tr| plksso'tr| tsmaatttraashryaatsiddhtvmessitvym| tatra yathAzrayA siddhatvaM bhavatyevamihApi bhaviSyati // athavA pragRhyasaMjJAvacanasAmarthyAdayAdayo na bhaviSyanti // athavA yogavibhAgaH krissyte| adsH| adasa IdAdayaH pragRhyasaMjJA bhvnti| tato maat| mAcca para IdAdayaH pragRhyasaMjJA bhvnti| adasa ityeva / kimartho yogvibhaagH| eko yattatsiddhe pragRhyakArya tdrthm| jo satva asiddha hoya to (no) 3 thayA pachI A gunaHA (pramANe thato) guNa siddha nahIM thai zake pA jo mRtva asiddha hoya to voDatra, phoDara javAmAM mAn guNAH 1 (pramANe) guNa nahIM siddha thAya. tethI tyAM tva no Azraya hovAne kAraNe ja siddha thAya te icchavA yogya che. tyAM jema Azraya hovAne kAraNe siddha thAya che tema ahIM paNa ( vagere pragaTyanA Azraya hovAthI) siddha thaze.athavATa (A sUtra pramANe je) pragRhya saMjJA (karI che te)nA pratApe ma vagere nahIM thAya.athavA yogavibhAga karavAmAM Avaze." (prathama) avataH arthAt sat nA ruM vagerenI pragRhyasaMjJA thAya che, pachI (bIjuM sUtra) mAtA (thaze) eTale ke meM pachI AvatA vagerenI pragRhAsaMjJA thAya che. (ahIM paNa) al (nI anuvRtti thAya) che. yogavibhAga karavAnuM zuM prayojana ? je kAryanI dRSTie ruM vagere siddha hoya te kAryane anulakSIne eka bhAga (mAta) mAM pragRhyasaMjJA karavAmAM AvI che, 1 asiddha kAMDamAM cheH surA sUtra sAthe ja mata karatA ema kahyuM hoya to, tvanuM vidhAna paNa asiddhakAMDamAM ja thavAthI vRkSan atra--vRkSa ja atra--vRkSa 3 matra--mAtuna: I (6-1-87) thI guNa ekAdeza thaine vRkSo matra ema nahIM thaI zake pariNAme prAnta pramANe pUrvarUpa ekAdeza thaine vRkSoDatra paNa siddha nahIM thai zake. tethI ja e hatva no Azraya che te kAraNe siddha che tema kahevuM ja iSTa che. te ja pramANe ahIM arthAt mato mata sUtramAM tva ane katva paNa pragRhya saMjJAmAM Azraya che, kAryuM che temanI ja pragRhya saMjJA thAya che tethI siddha che tema samajAze. ema ahIM dalIla che. *ni.sA.(pR. 243-244) upara [vanasAmarthyajJAA][o vimA III] ane [mAryAlavAghanA vA]i e traNa vArtiko kausamAM ApI che, kAraNa ke bhASyanI pratomAM te maLI AvatI nathI paraMtu udyota ane chAyA uparathI lAge che ke A vArtiko hovI joie tethI saMpAdake te mUkIne A pramANe pA.TI.mAM noMdhyuM cheH hato vArti* -trI ravA mAgapustapu nIpajyate tathA ghotIyAnuropenAmAmaH phrojhamadhye tina tenA upara raghunAtha zAstrI nodhe cheH varastutatu patavAcitra vArtitva mAvo ane tu tyAdrinA 3otA va tiHA sarakhavo anye tu vcnsaamrthyaat| ityAdi bhASye bhASyakRta evoktiH| ata eva sAmpratapustakeSu vArtikApATha ityaahuH| (u.5.244) A uparathI samajAya che ke AtraNa vAkyo bhAgakAranAM che ke vArtikakAranAM te vize mata bheda jarUra haze.nAgeze sAmprataputapu kahyuM che te A vAtane spaSTa kare che. jo ke e vidhAna nAgezanuM haze ke kema te zaMkAspada che. yu.mI(pR.378, 380) mAM nAgeza bhaTTe e svIkArI che ema noMdhIne e vArtiko ApI che.[sara.caukha. 5. 267 --269 ane pA.TI. (5)]. 53 RH e paMcamI vibhakti na letAM SaSThI levI ucita che, kAraNa ke je maso mAte sUtrano yoga vibhAga karavAmAM Ave to mA e paMcamI hoya to pAchaLanA sUtra mAt mAM te mAt nuM vizeSaNa nahIM thai zake.) " ahIM : e zabda dvArA kama badalIne yogavibhAgathI thatA bIjA sUtra mat no ullekha karyo che. moDauThAra pramANe anunAsika thavA rUpI je kArya karavAnuM che tenI dRSTie , ka ane m siddha che. tethI pragRhya saMjJA thaze. tethI pragRhya man no anunAsika nahIM thAya, paraMtu tamaJhatA:0 pramANe thatA pratibhAva rUpa kAryanI dRSTie 2, 4 ane meM asiddha che, 190 For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparo'siddhe / ihApi tarhi prApnoti / amuyA amuyoriti / kiM syAdyadi pragRhyasaMjJA syAt / prakRtibhAvaH prsjyet| naiSa dossH| padAntaprakaraNe prakRtibhAvo na caiSa padAntaH / evamapyamuke'tra atrApi prApnoti / dvivacanamiti vrtte| yadi dvivacanamiti vartate amI atreti na prApnoti / evaM tadantamiti nivRttam / athavAhAyamadaso mAditi / (jayAre je kAryanI dRSTie vagere) asiddha hoya te (vA kArya anulakSI)ne (sasaH |e) bIjA bhAgamAM pragRhyasaMjJA (karavAmAM AvI che) to pachI A" amuvA, amuSoH mAM paNa (pragRhyasaMjJA) thavAno prasaMga Avaze. jo (tyAM paNa)pragRhya saMjJA thAya to zuM thaze? to pragRhmane AdhAre thato prakRtibhAva thavAno prasaMga Avaze. emAM koi vAMdho nathI, kAraNa ke prakRtibhAva to jayAM padane aMte AvelA varNane kArya karavAnuM hoya tenA saMdarbhamAM kahelo che. jayAre A (muvA vageremAM -kAra) padane aMte Avelo nathI.ema hoya to paNa amudde atra ", mAM paNa ( attaH| e sUtrathI pragRhya saMjJA) prApta thaze.divazvanam e zabdanI anuvRtti thAya che (tethI saMjJA nahIM thAya).jo divazvanam e zabdanI anuvRtti thatI hoya to gamI anna mAM (pragRhyasaMjJA) lAgu nahIM paDe." ema hoya to (sUtramAMthI) vnta (arthAt t jene aMte che te) zabdanI nivRtti thaze, (tethI doSa nahIM Ave)." athavA A (AcArya pANinie) go mAt| ema kahyuM che, kAraNa ke prakRtibhAva siddhakAMDa (6-1-125) mAM upadezavAmAM Avyo che, jayAre , OM tema ja m asiddha kAMDa (8-2-80-81) mAM upadezavAmAM AvyA che. anuyA--gavat (strI.) t.e.va.nA TA pUrve cAvInAM thI 4--to muLe |-TAC--gavA have ddhi cApaH |thI T thatAMgane TA e sthitimAM avA thatAM a~ no 3 ane TU no maiM thatAMamuvA rUpa siddha thaze.zaMkAkAranuM kahevuM ema che ke ane A e sthitimAM avasaH| e yogavibhAgathI thaelA sUtrane kAraNe ave nI pragRhya saMjJA thaze, pariNAme adde A mAM saMdhi na thatAM dbhuta gRhyA pramANe prakRtibhAva thavAno prasaMga Avaze.A zaMkAnuM khaMDana karatAM siddhAntIe AgaLa upara kahyuM che ke ave A (arthAt anuvA) mAM je 6-kAra che te padAnte nathI tethI pragRhya saMjJA thatI nathI. amuddoH mAM upara pramANe avA oph thatAM -kAra Adeza thavAthI te kos thaze. ahIM pragRhya thavAno prasaMga Avaze tethI prakRtibhAva thatAM saMdhi nahIM thAya ema dalIla che. uttara upara pramANe ja che. 5 amudde gatra / mAM galaH| e vibhakta sUtrane kAraNe pragRhya saMjJA thavAno prasaMga Ave che. vAstavamAM pUrva sUtramAMthI divazvanam nI anuvRtti thAya che tethI ba.va.mAM pragRhya saMjJA nahIM thAya. 57 jo ajJo mAt| mAM uparanA sUtramAMthI dvivacanam nI anuvRtti karavAmAM Ave to gamI satra / mAM pragRhya saMjJA na thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke gamI e prathamA ba,va.nuM rUpa che.paraMtu pUrvasUtramAM sUtrakAre t ane phkta e benuM svaritoccAraNa karyu che paNa tU ne svarita nathI uccAryo, tethI yaMt ane t nI uttara sUtra akSo mAt mAM anuvRtti thaze paNa tnI anuvRtti nahIM thAya ane tenI ane divazvanam nI nivRtti thavAthI doSa nahIM Ave. vAstavamAM ekadeza(=mAtra tlRt ane t ) nI anuvRtti thAya e samajAya tema nathI. mAt nuM grahaNa karyu che tethI -kAranI anuvRtti nahIM thAya, kAraNa ke s nA ma-kAra pachI -kAra Ave te saMbhavita nathI, nahIM to anuvRtti thAta.(za.ko.pR.129) tethI kAzikAmAM kahyuM che H hAsya nAsjIddAharaLam / (bhA.1,pR.110). 58 ahIM ni.sA.mAM mAryATIvAvanAM vA| e vArtika kauMsamAM ApelI che [juo upara noMdha(52)]. udyota uparathI lAge che ke nA.A vA.svIkAre che, kAraNa ke athavA'DahAyam- e bhASyanI avatArikA laine te kahe cheH mALye mAryAdIlAvaryAnAM vA kRti vArtine cAvaje (u.pR. 244).A vArtikamAMnA mArthaH ne maH sarvaH Avetlena prayoganamasyA jene sthAne Adeza tarIke m mUkavAno che te sthAnI (chA.) 55 191 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na cetvottve sto nApi mkaarH| ta evaM vijJAsyAmaH / mArthAdIdAdyarthAnAmiti // -- ukta vA // 6 // kimuktam / adasattvottve svare bahiSpadalakSaNe pragRhyasaMjJAyAM ca siddhe vaktavye iti // tatra saki doSaH // 7 // tatra sakakAre doSo bhavati / amuke'tra // na vA grahaNavizeSaNatvAt // 8 // na vaiSa doSaH / kiM kAraNam / grahaNavizeSaNAt / na mAdgrahaNenedAdyantaM vizeSyate / kiM tarhi / (tenI dRSTie tripAThImAM helAM) tva ane jya (asiddha che arthAt nathI, ma-kAra paNa (te ja kAraNe)nathI." ema hoya to (sUtra) ame A pramANe samajIzuM, meM kAra (thai zake te) mATe je varNa (arthAt ma-kArano sthAnI) che tenI pachI. vagere thai zake te) mATe je sthAnI che temanI prAsannA thAya che). athavA kahyuM che ||6|| zuM kahyuM che ? avala nAM tva ane tva (arthAt avat zabdamAM je dIrgha r ane dIrgha OM thAya che te) pAchaLa AvatA padamAM rahelA svaranI dRSTie, tema japragRhyasaMjJAnI dRSTie, siddha che ema kahyuM che. tyAM kAra sahitanA (sa) mAM doSa Avaze) ||kI (e rIte pravR saMjJA karavAmAM Ave to) Apela ( jevAmAM) jayAM kAra sahita (no avala Ave) che tyAM doSa Avaze, kAraNa ke muo nI pragRhasaMjJA thayAno prasaMga Avaze). athavA (sUtramAM jenuM) grahaNa karavAmAM AvyuM che te mAt pada (arthAdhikAra dvArA pUrvasUtramAMthI anuvRtta thatA) rUMvAdyanta nuM vizeSaNa che tethI (doSa) nahIMAve // 8 // athavA to doSa nahIM Ave zA kAraNe (nahIM Ave)? eTalA mATe ke (sUtramAM) jenuM grahaNa karavAmAM AvyuM che te (mAt) " pada (pUrva sUtramAMthI anuvRtta thatA) vAdyanta (arthAt t vagere jenA ante che te) nuM vizeSaNa nathI.to pachI konuM (vizeSaNa) che? cha t ane phkta nuM asiddhakAMDamAMnAM sUtrothI vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI te be nathI (nantaH) ema kahyuM che, te rIte m nuM vidhAna paNa asiddha kAMDamAMnA sUtrathI thayuM che mATe kahyuM che ke ma-kAra paNa nathI (pi maR:). juo upara noMdha (54) 60 svAMto vADanuvAne palAvI / e sUtra upara vArtikakAre kahyuM che (chA.) 61 mULamAM nahiSpavRkSane bIjA arthAt bahAranA padamAM rahelA (dvitIyaparvyavasthite) eTale ke avala nI pAchaLanA padamAM rahelA svaranI dRSTie siddha che,paraMtu eka ja padamAM rahelA svaranI dRSTie tva ane tattva asiddha che tethI mukhA, gamu vagere mAM pU Adeza avazya thaze. cAru(pR.252) mAM avasa potva e yyikSane mitre vAhave taMjJAvA na| e thAane thArtika tarIke ApyuM che. 62 as e sarvanAmane avyavasarvanAnAmavaAvazeH| pramANe ant lAge che tethI avat r --gar ca as thatAM tyavAdI thI aMtyano a thai ato muLe / -- thI ekAdeza thatAM atta e sthitimAM asoDase thI TU pachInA e~ no 3 ane TU no maiM thatAM amu thaine prathamA ba.va.mAM nas no zo thaine amudde rUpa prApta thAya che. 63 ' cAru.(pR.252) mAM navaiSa roSaH thI laine prahaLavizeSaLatvAt / sudhIno bhAga nathI. 4 svatinAdhiAraH / e sUtradvArA adhikArano vidhi karavAmAM Avyo che te be prakArano che H gadhAra ane rAdhiAra . jyAre pUrvasUtramAMnA svarita uccAraNavALA zabdanA arthanI uttara sUtramAM anuvRtti karavAmAM Ave tyAre adhama thAya che, paraMtu anuvRtta zabdano artha uttara sUtramAM vivakSita na hoya paNa mAtra zabdanI ja anuvRtti thAya tyAre te 192 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IdAdayo vishessynte| mAtpare ya IdAdaya iti // che ? 22 iha kasmAnna bhavati kAze kuze vaMze iti // zeDarthavaWiItuM . Dhi (tu vagere) nuM vizeSaNa che, eTale ke mu-kAra pachI je TU vagere Ave che tenI pragRhyasaMjJA thAya che). ro nI pragRhyasaMjJA che ! 11/13 A vIro, ze, ro mAM " lo nI pragRhyasaMjJA) kema nathI thatI? kAraNa ke (sUtramAM) arthayukta (ze nuM) ja grahaNa karavAmAM AvyuM che 1 rAnkAra kahevAya che. AmAM anuvRtta thayelo zabda pUrva sUtramAMno teno artha na batAvatAM uttara sUtrane anurUpa artha batAve che. 65 mAtA e sUtramAM arvAdhikAra levAmAM Ave, eTale ke pUrva ddhivizvane 0 sUtramAMthI ddhata vagerenI nta , utta ane hunta e arthamAM anuvRtti karavAmAM Ave to mAta, hunta vagerenuM vizeSaNa thaze ane 'ma-kAra pachI AvatA ta vagere' ema artha thavAthI amuDatra mAM pragRhyasaMjJA thavAno prasaMga Avaze, kAraNa gamu mAM ma-kAra pachI hunta (3) Avela che. paraMtu ahIM jo zabdAdhikAra levAmAM Ave eTale ke mAtra ta, t ane tuM e zabdonI ja anuvRtti karavAmAM Ave to ahIM koi vizeSya na hovAthI tanta grahaNa nahIM thAya ane mAta ,t vagerenuM vizeSaNa thaze tethI "ma-kAra pachI AvatA TU vagere ema artha thatAM amuDatrA mAM pragRhya saMjJA thavAno prasaMga nahIM Ave, kAraNa ke amu mAM m pachI tarata 9 nathI Avato. tethI ja kA.mAM avasaH savadhI jo mAratamatvare 9ta:prAraMjJA mavantiA ema artha karyo che.pada. mAM tatvi vantA | e pATha (kA.pada.bhA.1,pR.109) cittva che. dUta e japATha svArasika che. 66 bhaviSyamAM suvA susudda pramANe sa.a.va.nA tun no che Adeza thAya che tene khyAlamAM rAkhIne tenA anukaraNabhUta A ro zabda che. 67 mULamAM phUha che, teno artha nA. va ema kare che. praznano hetu e che ke ro , suro vageremAM zabdanuM pratyakSa uccAraNa karavAmAM AveluM che, jayAre puNe, ame vageremAM to vibhakti (pra.ba.va.)no supafjU 0 pramANe se Adeza thAya che tenA anubandhabhUta ra nuM smaraNa thAya che tethI puSpa vageremAM je je che te pratyakSa nathI paNa anumaya che. Ama pratyakSa e zravaNa thAya che tyAM ja pragRhya saMjJA thavAne badale anya ro jayAM Ave tyAM pragRhya saMjJA kema thAya che? karo , vigeremAM je sAkSAducArita nathI, paraMtu lakSaNa eTale ke sUtra dvArA banelo che, kAraNa ke zArI, surA, verA vagere zabdone saptamIno hi pratyaya lAgIne guNa thavAthI ro vagere rUpo thAya che. Ama vero vageremAM ro lAkSaNika che pratipadokta nathI tethI pragRhya saMjJA nahIM thAya. paraMtu puNe, ame vageremAMno che tenA arthayuta sthAnIne kAraNe arthavAnuM che tethI ja guDjha vAnavayava nA padapAThamAM pragRhya saMjJA thavAthI puSma tiA ema thaze. game tvavihaspatI T mAM paNa pragRhya saMjJA thaze. 193 For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthavataH zezadvasya grahaNaM na caaymrthvaan| evamapi harize babhruze ityatra praapnoti| evaM tarhi lakSaNapratipadoktayoH pratipadoktasyaivetyevaM na bhvissyti| athavA punarastvarthavadgrahaNe nAnarthakasyeti / kathaM harize bacaze iti / eko'tra vibhaktyarthenArthavAnaparastaddhitArthena smudaayo'nrthkH|| nipAta ekAjanAG // 1114 // nipAta iti kimrthm| (A sUtramAM ) arthayukta ro zabdanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che, jayAre A (Aro vageremAMno ro) arthavAnuM nathI (tethI pragRhyasaMjJA nahIM thAya).ema chatAM dario, varo mAM (pragRhyasaMjJA) thavAno prasaMga Avaze." ema hoya to pachI phAtipavoH pratipakvottava pram trimAM jeno sAkSAt nirdeza hoya ane jeno sAkSAt nirdeza na hoya paNa lAkSaNika (sAmAnya sUtra dvArA niSpanna thaelo hoya) te bemAMthI jeno sUtramAM sAkSAt nirdeza hoya tenuM ja grahaNa karavuM] e nyAye (pragRhyasaMjJA) nahIM thAya. athavA to maryavaNe nAnarthavasthA (sUtramAM jayAre arthayuktanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre arthahInane sUtra lAgu paDatuM nathI) e nyAya bhale lAgu paDe. to pachI hari , vannuro (mAM saMjJA) kevI rIte (nahIM thAya)? kAraNa ke A hariro vagere ) mAMno eka (arthAt o mAMno zuM kAra) vibhaktinA artha dvArA arthavAnuM che jayAre bIjo (arthAt zo mAMno rA) taddhita pratyaya hovAthI arthavAnuM che paraMtu e beno samudAya (ra) arthayA nathI tethI pragRhyasaMjJA nahIM thAya). mA sivAyanA eka svararUpa nipAtane pragRhyasaMjJA thAya che . 1/1/14 || (A sUtramAM) nipatiH (ema) zA mATe kahyuM che? 68 reDarthava-- roya arthavAna vA (arthAt arthayukta evo ro) sAro vageremAM je kA zabda che te ardhayukta nathI, temAM je sa.e.va no pratyaya che te ja arthayukta che ane temanA samudAyabhUta ro zabdadArA koi bIjo artha prakaTa nathI thato tethI te artharahita che. 69 nAmanA e vAkyamAM jema jAm ane mAnava e be padono samudAya arthavAnuM che tema dariyo vageremAM somAlipAmAHi 0 pramANe thato taddhita pratyaya aa tema ja adhikaraNanA arthamAM lAgelo saptamIno ki arthayukta che tethI te benA samudAya -bhUta haze zabda paNa arthayuta che ema ekadezInI kalpanA che. " juo upara noMdha(67) " jayAre siddhAntInuM kahevuM che ke ardhayukta padono samudAya paNa kvacit anarthaka hoi zake, jema ke rA rimAni vagere vAkya, kAraNa ke ahIM padono paraspara samanvaya nathI. ahIM paNa saptamIno pratyaya hariza zabdanA vAcyArthamAM rahelA saMkhyA, adhikaraNazakti vagerene sUcave che. teno rA pratyaya dvArA sUcavAtA artha sAthe meLa besADI zakAya nahIM tethI ? tyAM artharahita che. Ama arthavane nAnarthavasthA e nyAya pramANe dario, piro vageremAM pragRhya saMjJA nahIM thAya. 12 sUtramAM pravaI zabda che, te bahuvrIhi tema ja karmadhAraya thai zake. paraMtu ahIM vizvAsau san 2 ema karmadhAraya levAno che. jo bahuvrIhi levAmAM Ave to , vi vagerenI paNa pragRhya saMjJA thavAthI ropAkhyA samaryAkhyAnditi HTH| vyavapuH samarthaHA vagere je nirdezo sUtrakAre karyA che te ghaTI na zake.(juo nyA.bhA.1,5.112) te pramANe prAthaH mAM paNa prakRtibhAva na thatAM savarNa dIrgha thayo che, kAraNa ke pra nipAta che paNa prastuta arthamAM pakSAt nathI. For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TRH| nahaRIX || ekAjiti kimartham / predaM brahma / predaM kSatram / ekAjityapyucyamAne'trApi prApnoti / eSo'pi hyekAc / ekAjiti nAyaM bhuvriihiH| eko'jasminso'yamekAjiti / kiM tarhi / tatpuruSo'ya smaanaadhikrnnH| eko'c ekAjiti / ' yadi tatpuruSaH nArtha ekagrahaNena / iha kasmAnna bhavati / predaM brahma / predaM kSatram / ajeva yo nipAta ityevaM vijJAsyate / kiM vaktavyametat / na hi / kathamanucyamAnaM gaMsyate / ajgrahaNasAmarthyAt / yadi hi yatrAccAnyacca tatra syAdajgrahaNamanarthakaM syAt / kim / ajantasya yathA syAddhalantasya mA bhUt / caratrapa nahArAtra (jevAmAM eka svaravALA pratyaya OM ne pragRhyasaMjJA na thAya te mATe). hAr ema zA mATe (kahyuM) che ? kAraNa ke pAr ema kahevAthI A trevuM trA| jevuM kSatra" (mAM pragRhyasaMjJA thaze kAraNa ke e (F) paNa pAr( nipAta) che. Ar e H av sman saH vAr ema bahuvrIhi nathI. to pachI kayo (samAsa) che? A to H j pAr ema jemAM ( ane ar e) banne pada samAnAdhikaraNa hoya tevo tatpuruSa che. jo (vAr e) samAnAdhikaraNamAM rahelAMpadovALo tatpuruSa hoya to (sUtramAM) (zabda) mUkavAno koi artha nathI. to pachI A kevuM jJa| kevuM tram mAM (pragRhyasaMjJA) kema nathI thatI ? (eTalA mATe ke )'je nipAta svara hoya tene ja (saMjJA prApta thAya che' ema samajAze (tethI pra nipAtanI nahIM thAya).e kahevAnI jarUra che ? nathI ja. to pachI kahyA vagara kevI rIte samajAze ? (sutramAM) (zabda) mUkyo che tene baLa (samajAze), kAraNa ke je nipAta) mAM av tema ja te sivAyano bIjo prei varga hoya (chatAM) tenI saMjJA thAya to (sUtramAM) je anya sabanuM grahaNa karyu che te nakAmuM thAya.paNa an mUkavAnuM bIjuM prayojana che. zuM (prayojana) che ? e (prayojana) ke tethI svarAnta nipAtanI pragRhasaMjJA) thAya, vyaMjanAntanI na thAya. (vyaMjanAntanI saMjJA na thAya. 4 (arthAt eka svabhUta ) nipAta hoya te ja arthayukta hoi zake to pachI sUtramAM nipAta zabda zA mATe mUkyo che ema saMghAra sucavavA mAge che, kAraNa ke pratyayano ekalAno prayoga thato nathI. vaLI pratyeya arthayukta nathI hoto ane kalpita hoya che tethI sUtramAM nipAta zabda na mUkyo hota ane vAr ema kahyuM hota to paNa nipAta nI pragRhya saMjJA thAya che tema samajI zakAya che. * RI----ra, ala.) e udAharaNamAM navAra mAM vid no ga(A) e vAr che, paraMtu nipAta nathI tethI prastuta sUtra pramANe tene pragRhya saMjJA ai na zake, pariNAme pAra tratra e sthitimAM nutana ja pramANe prakRtibhAva na thatAM antaH savarSe pramANe dIrgha thaine pAtra thAya che. 75 vra vagere nipAta che chatAM sUtramAM ghaTAvela arthamAM vAr nathI tethI meM vagerenI pragRhya saMjJA na thavAthI prema mAM F ekAdesa thayo che, pratibhAva nathI thayo. hanta nI pragRhya saMjJA na thAya te mATe sUtramAM bar zabda mUkyo che te dalIla anucita che tema bhASyakAra sUcave che, kAraNa ke inta ne pragRhya saMjJA thAya ke na thAya to tethI koi phera paDato nathI. puo'diH| putte'sti jevAM sthaLoe pusa (ra) jevA Inta (phAnta) nipAtanI pragRhA saMjJA thAya to prakRtibhAva thavAthI dUno to roravastune pramANe 3 76 195 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiva doSo na prayojanam // evamapi kuta etad dvayoH paribhASayoH sAvakAzayoH samavasthitayorAdyantavadekasmin iti ca yena vidhistadantasya iti ceyamiha paribhASA bhaviSyatyAdyantavadekasminnitIya na bhaviSyati yena vidhistadantasyeti / AcArya pravRttiApayatIyamiha paribhASA bhavatyAdyantavadekasminnitIyaM na bhavati yenavidhistadantasyeti yadayamanAGiti pratiSedha zAsti // evaM tarhi siddhe sati yadajgrahaNe kriyamANa ekagrahaNaM karoti tajjJApayatyAcAryo'nyatra varNagrahaNe temAM) koi vAMdho nathI ke teno phAyado nathI.ema hoya to ahIM" paNa macantarin ane kena vidhistattannA e paribhASAo ja ekI sAthe prApta thAya che ane bannene avakAza che " chatAM mAntavaramanA lAgu paDaze paNa kena vidhi taddantA lAgu nahIM paDe.e kevI rIte ? AcArya (pANini prakRta sUtramAM) anAn ema niSedha kare che, je te kArya dvArA jJApana kare che ke ahIM mArAntavAminA paribhASA lAgu paDe che ane A vena vidhiH stantIA lAgu paDatI nathI. to pachI Ama tema nuM grahaNa karavAthI iSTa) siddhi thavA chatAM man nuM grahaNa karavAnI sAthe ja nuM paNa grahaNa kare che tethI AcArya sUcave che ke (sUtramAM) varNanuM grahaNa karavAmAM na thavAno prasaMga Avaze evI zaMkA khoTI che, kAraNa ke pragRhya saMjJAnI dRSTie asiddhakAMDamAMnA sUtrathI thatuM tva asiddha che tethI mAgi | pramANe guNa ekAdeza thaine huM patta pramANe puro diHA vagere thai zakaze. * prakRta sUtramAM je nipAta zabda che te man nuM vizeSaNa hoi zake athavA to vizeSa hoya. jo vizeSaNa hoya to ahIM taddana zakyanathI tethI kena vidhiH e sUtrane ahIM avakAza na rahetAM te nivRtta thaze. jo nipAta zabdane vizeSya gaNavAmAM Ave to saman tenuM vizeSaNa thavAthI pena vidhi pramANe tadantagrahaNa thaze ane mukhyArthamAM je mananta nipAta hoya tenuM ja grahaNa thaze. te dvArA prat (mad mAtra rU5) nipAtanuM grahaNa thaze, tethI mAntavaramanA sUtra lAgu nahIM paDe. A sivAyano koi vikalpa zakya nathI eTale ke nipAtane vizeSya gaNIne mananta grahaNa karavuM ane kevaLa mad rUpa nipAtanI nivRtti karavI te zakya nathI, kAraNa ke sUtrakAre arthayuta ke artharahita kevaLa mad rUpa nipAtanI ja A sUtra dvArA pragRhya saMjJA karI che. temaNe manA e niSedha dvArA A vAtanuM sUcana karyuM che. zaMkAkAranuM kahevuM ema che ke A banne sUtromAMthI game te ekanI upara darzAvyA pramANe nivRtti thavA chatAM kevaLa majU mAtra rUpa nipAtanI ja pragRhya saMjJA thatI hoya to pachI mAntava80 vagere sUtra lAgu pADavAmAM Ave ane kena vidhi vagere lAgu pADavAmAM na Ave tenuM kAraNa zuM? 78 mArcantava60 e atideza sUtra che ane vena vidhiH e saMjJA sUtra che, paraMtu A banne sUtro paribhASAnI mAphaka anya kAryo mATe ja upayogI che tethI te paribhASA jevAM hovAthI bhAgakAre temano ahIM paribhASAo tarIke nirdeza karyo che. paribhASAo paNa A prakAranI jovAmAM Ave che. dA.ta. tivanuro mavati e paribhASA atideza rUpa che paNa pratiSavida siviziSTa praNAma e saMjJA jevI che. 79 A banne sUtro svataMtra rIte sAvakAza che. kena vidhi ne morAvara jevAmAM avakAza che tethI anna dhAtuone lagatAM cam pAtram jevAM kAryo siddha thAya che. mAntava ne moDascAt 0 jevAmAM avakAza che. te dvArA tAni yAni vagere siddha thAya che. mitro mAM anya zabdanuM sAkSAt grahaNa karyuM che tethI vena vidhine ahIM avakAza nathI. Ama A banne sUtro sAvakAza hovAthI koi koino bAdha kare tema nathI ane e banne ahIM upasthita thAya che chatAM Acantava60 lAgu paDaze ane vena vidhi lAgu nahIM paDe tema bhAkhyakAranuM kahe che. 80 anAjU e niSedha dvArA sUtrakAre kevaLa man rU5 hin nipAtane pragRhya saMjJA thatI aTakAvIne sUcavyuM che ke prastuta sUtra dvArA mananta nI pragRhya saMjJA karavAmAM AvatI nathI paraMtu kevaLa mad bhUta nipAtanI saMjJA karavAmAM Ave che, kAraNa ke vyapadezivarbhAva na svIkAravAmAM Ave to mA e mananta nipAta nathI, paraMtu jU nipAta che. 196 For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtigrahaNaM bhvtiiti| kimetasya jJApane pryojnm| dambherhalgrahaNasya jAtivAcakatvAtsiddhamiti yaduktaM tadupapanna bhavati / anAGiti kimrthm| A udakAntAt odakAntAt / iha kasmAnna bhvti| A evaM nu mnyse| A evaM kila taditi / sAnubandhakasyedamAkArasya grhnnmnnubndhkshcaatraakaarH| kva punaraya sAnubandhakaH kva nirnubndhkH| ISadarthe kriyAyoge maryAdAbhividhau ca yH| etamAta Gita vidyA-- AvyuM hoya te sivAya badhe jAtinuM grahaNa thAya che. enuM sUcana karavAnuM zuM prayojana (che)? (hantAnkA uparanI vArtikamAM) meIncahaVIkya nAtivAsvAtsit ema je kahyuM che te yogya Thare che. mA sivAyano (jU nipAta) ema zA mATe? kA DAntAt -montAt mAM {maryAdAvAcaka mA (mA) nipAta hovAthI pragRhya saMjJA na thAya te mATe sUtramAM anAm pada mUkyuM che)}. to pachI A dave nu mAnyo A parva 0i tatvA emAM (niSadha) kema nathI thato ? (sUtramAM sU) anubaMdhayukta mA (gA) nuM grahaNa karyuM che, jayAre A (udAharaNo) mAM to anubaMdharahita mA nipAta che. mA-kAra anubaMdhasahita kyAM hoya che ane anubaMdharahita kyAM hoya che? mAM no artha jayAre sTeja (thoDuM) ema thato hoya, tyAre teno kriyApada sAthe (upasarga tarIke) saMbaMdha hoya athavA maryAdA ke abhividhinA arthamAM prayojAyo hoya tyAre mA ne hin jANavo (ane tethI tyAM pragRhyasaMjJA 81 hajIntAnA e sUtramAM manta zabdane samI5, najIka e arthamAM levAmAM Ave che, paraMtu tethI Tram dhAtu pachI jerUstrAva pratyaya san Ave te ti na thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke sa-kArAdi sana pratyaya pUrvema stra pramANe tenA mano thAya che tenI najIka - e hajU che chatAM tenI pachI san pratyaya nathI ane meM e har pachI sana pratyaya che te varNanI samIpa rahelo nathI. A zaMkAnuM samAdhAna A rIte karavAmAM AvyuM cheH hantAcA e satramAMno hat zabda vyaktino sUcaka nathI, paraMtu hajItva jAtino nirdeza kare che. potAno paraspara bheda jemaNe tyajI dIdho che te vyaktio jAti che e mata svIkAravAmAM Ave to m --rama phucA thI t athavA tU thatAM philma san athavA sIm sat e sthitimAM (sUtramAMnA anta = samIpa ema samajatAM) je hajU na-kAra) jU nI samIpa che tenAthI avyavahita rIte para sana pratyaya nathI e kharuM paNa hendra vyaktimAM rahela hattva jAti phula nI samIpa che ane jenI pachI avyavahita rIte san pratyaya che te ma-kAramAM hattva jAti rahela che tethI Trim sat mAM (na mAM rahela) hendra jAti ru nI samIpa che ane tema mAM rahela) hRtva nI ja pachI avyavahita rIte san Avelo che tema kahI zakAze. pariNAme vidyattva siddha thaze.jo haTU grahaNa vyaktine sUcave che ema svIkAravAmAM Ave to vim sana mAM jU nI samIpa je has (na-kAra) che tenI pachI sana nathI ane jenI pachI sanuM te ma-kAra jU nI samIpa nathI tethI vitta siddha nahIM thAya. paraMtu tema nathI, kAraNa ke jAti dareka vyaktithI bhinna che, paraMtu dareka vyaktimAM samApta thAya che chatAM pote niravayava che ema svIkAravAmAM Ave to paNa Trim sat mAM pittva siddha thai zakaze, kAraNa ke eka vyakti bIjI vyaktine vyavadhAna rUpa thai zake paraMtu jAti niravayava hovAthI tene vyakti vyavadhAna rUpa thai zakatI nathI.Ama je dattva jAti rU nI samIpa rahelI che tenI ja pachI san Avelo che tethI A mata pramANe paNa vittva siddha thai zakaze. vArtika Ama samajavAnI cheH meH tiram arthAt m dhAtu pachI AvatA san nuM zirva siddha thAya che. tenuM kAraNa e ke haUi nAtivAtvatA arthAt hantAvA e sUtramAM mUkelo hat zabda jAtivAcaka che eTale ke vyaktine sUcavato nathI paraMtu hattva jAtino nirdeza kare che.Ama - ane m nI jAti eka che, kAraNa ke bannemAM hattva raheluM che. vyakti dvArA phrenca jAti ru nI samIpa che ane vyakti dvArA ja tenI pachI san Avelo che. tethI hentIghA e sUtra Tram ne paNa lAgu paDaze ane tenI para rahela san pratyaya vit thaze. For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --dvaakysmrnnyorngit|| mot aa aaII kimudaahrnnm| Aho iti| utAho iti| naitadasti pryojnm| nipaatsmaahaaro'ym| Aha u aaho| uta Aha u utAho iti| tatra nipAta ejAkanAG ityeva siddhm| evaM tarbekanipAtA ime // athavA prtissiddhaartho'ymaarmbhH| o Su yAtaM mrutH| o Su yAtaM bRhatI zakvarI c| o citsakhAyaM sakhyA vvRttyaam|| otazvipratiSedhaH // 1 // nahIM thAya. paNa jayAre vAkyano viruddhArtha darzAvavA mATe athavA smaraNa sUcavavA mATe teno prayoga karavAmAM thayo hoya tyAre tene mahat jANavo.(eTale ke tyAM pragRhya saMjJA thaze).?? mo-kArAntanI pragRhyasaMjJA thAya che |11/15 (A sUtranuM) udAharaNa zuM che)? mAho ti, utAho phrati e siddha thai zake te mATe A sUtra karyuM che. e prayojana nathI, kAraNa ke mAro e mada 3 te mAro ane tAro e pata mAho te katAro ema nipAtonA samudAya che ane tethI nipAta #nanA | e (sUtra)thI ja (pragRhyasaMjJA) siddha thAya che. ema hoya to (mAro hatAhoe dareka eka nipAta che, nipAta samudAya nathI ema kahI zuM) athavA (anAr ema kahIne)pratiSedha karyo che tethI mane pu vAta mahataH mo pu yAta vadatI rAvarI 2 mo vitsava sallA vatyAm (mAM pragRhyasaMjJA thaI zake te) mATe A (sUtra) AraMbhya che (pragRhyasaMjJAmAM) no kArAnta vi pratyayanta nipAtano pratiSedha karavo joie 1 82 rphavarSe--mA sAm--mowAm (thoDuM garama) ahI kuMpad thoDuM e arthamAM mA his che tethI pragRhya saMjJA na thavAthI pratibhAva na thatAM guNa ekAdeza thayo che. kriyAyo-- kriyA sAthe saMbaMdha hoya, jayAM teno upasarga tarIke prayoga thayo hoya tyAM paNa te hit che. tethI A hiM--di ane A matti--Atti thaze, prakRtibhAva nathI thato. maryAvidhau-- jayAre avadhibhUtano samAveza na thAya tyAre mA ane samAveza thAya tyAre midhi (vinA tena maryAtA sahu tena midhi ) mAm pAmividhyo e sUtramAM mA no his pATha karyo che. A DAntAt montAt e maryAdAnuM dRSTAnta che, udakAnta sudhI paNa tyAM nahIM, mA chatrad vRSTo phevaH ahicchatra sudhI arthAt tyAM paNa, varSA thai.e abhividhinuM dRSTAnta che. ahIM paNa nA ema kahIne pragRhya saMjJAno niSedha karyo che tethI svarasaMdhi thaine mAhicchatrad vRSTo vA ema thaze. vocamaraMparahi--vIvaya eTale vAkyartha. A parva nuM mo ahIM pUrve koi vAkyano artha prastuta che tenI apekSAe A vidhAna karyuM che tethI temAMnA nipAta dvArA vAkyarthano khyAla Ave che athavA pUrve je vAkyartha prastuta hoya tenAthI juduM darzAvavA mATe nipAta mA no prayoga che ema paNa banI zake tethI mA ud nu mano uparathI samajAya che ke tuM pahelAM A pramANe nahoto mAnato paraMtu have mAne che. athavA mULamAMno vAvI zabda vAkyanA arthamAM ja prayojAyo che ema svIkAratAM mA nipAtano vAkyamAM nirarthaka prayoga karyo che. ahIM mA nipAta hit nathI tethI pragRhya saMjJA thaze ane saMdhi nahIM thAya. smaraNa eTale smRti. jayAre mA e nipAta smRtisUcaka hoya tyAre te hit nathI tethI pragRhya saMjJA thAya che. jema ke A parva zi0 tatvA te Ama hatuM ema yAda Ave che. athavA A vAkyamAM jemA che te smartavya vastune mATe ja prayojAya che ane A parva zi0 tatA e teno artha thaze. A banne durAntamAM pragRhya saMjJA thai che tethI prakRtibhAva thayo che. 83 mA 2 3--mAho ane lata mAM 3-4tAho e banne prayogomAM aMte Avelo 3 jUi nipAta che tethI nipati jU0 thI ja praguhya saMjJA siddha thaze tethI prastuta sUtrano prAraMbha karavAnI jarUra nathI ema ahIM dalIla che. 198 For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ odanto nipAta ityatra ccyantasya pratiSedho vktvyH| anadaH adaH abhavat ado'bhvt| tiro'bhavat // na vaktavyaH / lakSaNapratipadoktayoH pratipadoktasyevetyevaM na bhvissyti| evamapyagau#H sampadyata go'bhavat atra prApnoti / evaM tarhi gauNa -mukhyayormukhya kAryasaMpratyaya iti| tdythaa| gauranubandhyo'jo'gnISomIya iti na vaahiiko'nubdhyte| kathaM tarhi vAhIke vRddhyAtve bhvtH| gaustisstthti| gaamaanyeti| arthAzraya etadevaM bhvti| yaddhi zadvAzrayaM zabdamAtre tdbhvti| zadbAzraye ca vRddhA siMdhuda rAjacetAvanArthe 2aa 26 ] got arthAt mo (jene atte Avato hoya tevA nipAta (nA pragRhyasaMjJA karI che ) tyAM vi pratyayAntano niSedha karavo paDaze, (eTale ke manaH kaH gamavat moDamavata tiroDamAtA (mAM pragRhya saMjJA nathI thatI. ema kahevuM paDaze). nahIM kahevuM paDe. "je zabdanuM sUtramAM sAkSAt uccAraNa karavAmAM AvyuM hoya ane je zabdanuM sAkSAt uccAraNa karavAmAM na AvyuM hoya paNa lAkSaNika rIte banyo hoya te bemAMthI sAkSAt uccArelAnuM grahaNa thAya che lAkSaNikanuM nahIM' e nyAye pratipadA (eTale ke sAkSAt uccArita) monuM grahaNa thaze (sandhi janya, lAkSaNika mo nuM nahIM thAya).ema chatAM sau neM samapata nomavatA e hastri pratyayAntanI pragRhya saMjJA) thavAno prasaMga Avaze. ema hoya to au mukyormulya vArthasaMpratyayaH (gauNa arthamAM prayojela zabda ane mukhya arthamAM prayojela zabda ema bannene zAstra lAgu paDavAno prasaMga Ave to mukhyane anulakSIne kArya thAya che gauNane nahIM) ema (kahIzuM). jema ke nauranuvoDanoDISomIyaH mAM agni ane soma devatAne anulakSIne nauH (arthAt baLada) nuM anubandhana karavAmAM Ave che.nahIM ke ( zabdanA gauNArthabhUta) vAhikanuM 80 to pachI (baLada jevo vAhika e artha darzAvavA mATe ) naitiSThati mAM je zabdamAM vRddhi ane maniyA mAM mAtva kema thAya che? jayAre (zabdanA) arthane AdhAre kArya karavAnuM hoya tyAre e pramANe (aumulyanyAya amalI) thAya che, paNa je kArya zabdane AdhAre karavAnuM hoya te mAtra zabdane ja thAya che ane vRddhi tathA mItva no AdhAra zabda che. vida mAMno na hoya tevo ti para thatAMsaMbodhana eka vacanamAM thato mo-kAra zAkalyanA mata pramANe pragRhyasaMjJaka thAya che | 1 116ll ] 84 AthI moDamavatA mAM je mo che tenI pragRhya saMjJA nahIM thAya, kAraNa ke te mo-kAra pratipadota nathI paraMtu mato rotA ane mAtu pramANe sandhidvArA thayo hovAthI lAkSaNika mo-kAra che. 85 noDamavA mAM je che te game e sUtramAM sAkSAt uccAravAmAM Avyo che tethI pratipadokta che, paraMtu duHA jevA sAmAnya lakSaNathI niSpanna thayo nathI tethI te lAkSaNika nathI vaLI vri rUpane aMte Avelo che tethI prAcIzvara -nnipAtAH I e adhikAra pramANe nipAta che tethI naumurInyAya pramANe pragRhya nahIM thAya. 86 jeguNa uparathI Avelo hoya te nauNa, jema ke keTalIka vAra jaDatA,majatA vagere guNone kAraNe no zabdano vAhIka ema je artha thAya che te gauNa artha che. je pradhAna hovAthI mukha samAna hoya te muralya . have te d rAtA 0mAM rapa zabda mUkyo che te dvArA sUcavAya che ke arthayAnuM grahaNa karyuM hoya tyAM artharahitane kArya thatuM nathI. tethI ahIM paNa je mukhya artha che tene jakArya thaze, gauNane nahIM thAya, kAraNa ke A saMdarbhamAM naumutyormulya vAryasamratyayaHA e laukika nyAya lAgu paDaze tethI pamavat mAM pragRhya saMjJA nahIM thAya, kAraNa ke tyAM jaDatA, maMdatA vagere guNone AdhAre no zabda vAhIka mATe gauNArthamAM prayojAyo che arthAt ahIM gotra no Aropa karavAmAM Avyo che. 199 For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uga * 2 2 27-28 ( w iha kasmAnna bhvti| Aho iti| utAho iti| uJa ityucyate na cAtroja pshyaamH| uJo'yamanyena sahaikAdeza uJgrahaNena gRhyt| AcAryapravRttirjJApayati nojekAdeza uJgrahaNena gRhyata iti yadayamot ityodantasya nipAtasya pragRhyasaMjJA shaasti| naitadasti jnyaapkm| uktmett| pratiSiddhArtho'yamArambha iti| doSaH khalvapi syAdyadhujekAdeza uJgrahaNe na gRhyet| jAnu u asya rujati jAnU asya rujti| jAnvasya rujti| maya ujo vo vaa| iti vatva na syaat| evaM tahaakanipAtA ime // athavA dvaavukaaraavimau| eko'nanubandhakaH aparo saanubndhkH| tadyo'nanubandhakastasyaiSa ekaadeshH|| uJa iti yogavibhAgaH // 1 // 3n no ti para thatAM OM Adeza thAya che . 11/17-18 mAho ti | utAro rati mAM (5) zA mATe nathI thato? eTalA mATe ke (sUtramAM)* DabaH (ema nit 3-kArano)" ema kahyuM che, jayAre A (mAro vagere) mAM san jovAmAM Avato nathI.(sUtramAM) 3nuM grahaNa karyuM che tethI anya svara (arthAt sAda nA mU-kAra) sAthe ekAdeza thaelA n nuM grahaNa thaze. AcAryanI kArya paddhati uparathI jJApana thAya che ke (sUtramAM) mUkelA Dam vaDe san nA ekAdezanuM grahaNa thatuM nathI, kAraNa ke temaNe motA (e sUtra) mAM monta (mo. jene anta hoya tevA) nipAtanI pragRhyasaMjJA karI che. e jJApaka nathI, kAraNa ke (ame) e kahyuM che ke nipAta vinAnATu / mAMnA mana thI) pratiSiddha hoya tene (pragRhyasaMjJA thai zake te mATe) A (motA esUtra) racavAmAM AvyuM che. vaLI (sUtramAMnA) sandrArA ekAdezabhUta nuM grahaNa na thAya to nAnvastha satA mAM maya sago vo vAA pramANe 3 no - na thAya e doSa paNa udbhave che." ema hoya to A (bAho satAjI e dareka eka akhaMDa nipAta che (nipAta samudAya nathI) athavA A nipAtabhUta 3-kAra be che, eka anubaMdha vinAno ane bIjo anubaMdhavALo. temAM je anubaMdha vinAno (3-kAra) che teno A ekAdeza che. (ugaH OM e) sUtranA ugaH ema vibhAga (karIzuM ) 1 87 sUtrakAre 3H OM ema eka ja sUtra karyuM che ema haradatta nodhe cheH paMcame thoDAH ti yathA pati sUtrarekha--mato vimaLyuM tyAre jo eka sUtra gaNavAmAM Ave to 3 ti ane OM ti ema be prayoga siddha thaze paNa viti e trIjo prayoga siddha nahIM thAya. te siddha thai zake mATe kAzikAmAM sUtrano vibhAga karIne vyAkhyA karI che 88 kavirA e sUtra pramANe mo-kAra ekAdeza te AdivadbhAvathI 3n ja che ema samajAze.(sara.thIme pANini ane veda pR. 6) 89 mA 3no vo vA e satramAM lagna no nirdeza che. jo mAMnA ekadezabhUta ham ne te n che tema samajIe to ja nAnU zrI nuM vikalpa nAnvaLa thai zake. Ama ekAdezabhUta 3 nuM sUtramAM mUkelA 3 dvArA grahaNa na thAya to doSa Avaze, eTale ke nAnU marI vageremAM dIrgha thayA pachI ekadezane pragRhya saMjJA prApta thAya to prastuta sUtra pramANe 3 no - Adeza nahIM thAya. pariNAme nAnvistha ema prApta nahIM thAya. 200 For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uJa iti yogavibhAga krtvyH| uJaH zAkalyasyAcAryasya matena pragRhyasaMjJA bhvti| u iti viti // tata uuN| una U~ ityayamAdezo bhvti| zAkalyasyAcAryasya matena dIrgho'nunAsikaH pragRhyasaMjJakazca U~ iti // kimartho yogvibhaagH| U~ vA zAkalyasya // 2 // zAkalyasyAcAryasya matena U~ vibhASA yathA syAt / U~ iti u iti| anyaSAmAcAryANAM matena viti|| IdUtau saptamyarthe / 1 / 1 / 19 // IdUtau saptamItyeva Idatau saptamItyeva siddha nArtho'rthagrahaNena / lupte'rthgrhnnaadbhvet| luptAyAM saptamyAM pragRhyasaMjJA na praapnoti| kv| somo gaurI adhi shritH| iSyate cAtrApi syAditi taccAntareNa yana na sidhyatItyevamarthamarthagrahaNam // nAtra saptamI lupyte| kiM tarhi / 3 ema sUtrano vibhAga karavo paDaze, arthAt AcArya zAkalyanA mata pramANe (ti para thatAM) 7 nI pragRhya saMjJA thAya che =rati viti te pachI (bIjuM sUtra) OM arthAt AcArya zAkalyanA mata pramANe rati para thatAM m no OM ema dIrgha, anunAsika ane pragRhyasaMjJaka Adeza thAya che, jema ke) dRti yogavibhAgano zo artha che? zAkalya pramANe vikalpa & thai zake te rA. zAkalya AcAryanA mata pramANe vikalpa thai zake te mATe yogavibhAga karavo jarUrI che, jema ke 4 rati 3 tA. anya AcAryonA mata pramANe vitiA ema thAya. 7 (saptamIno AdhAra e- artha batAvatA dIrgha kArAnta ane dIrgha kArAnta zabdasvarUpanI pragRhyasaMjJA thAya che ! 1/1/19 II. (sUtramAM) strI saptamI eTaluM ja (hovuM joie) II (zloka vArtika 1-4) dUta saptamI eTaluM sUtrakAre kahyuM) hota to paNa (kArya) siddha thAta tethI (sUtramAM) artha zabda mUkavAno koI artha nathI. (sUtramAM) artha zabda mUkavAthI (saptamIno) lopa thayo hoya tyAre paNa (pragRhyasaMjJA) thAya (zlo-vA) 1-bA (sUtramAM martha zabda na mUkavAmAM Avyo hoya to ) jayAre saptamInA pratyAyano lopa thayo hoya tyAre pragausaMjJA na thavAno prasaMga Avaze. kyAM (Avaze )? homo gaurI mazritaHmAM.AmAM (pragRhyasaMjJA) thAya te iSTa che ane khAsa yatna vinA e siddha thatI nathI mATe (sUtramAM) artha zabdanuM grahaNa karyuM che.ahIM saptamIno lopa nathI thato. to pachI zuM (thAya che? 0 savutI tyacetAvanA (1-1-16) e sUtramAMthI rAtri nI anuvRtti karavAmAM Ave to 3 rati, viti ane * ti ema traNa rUpo prApta thaze, paraMtu eka sUtrathI te siddha nahIM thAya.3 ti ema zAkalyanA mata pramANe thaze. anya AcAryo pramANe pragRhya saMjJA na thatAM viti ema thaze ane zAkalya pramANe kabU ne dIrgha anunAsika Adeza thatAM rati ema thaze. ahIM naryA ne badale naurI rUpa mUkeluM che. temAM supa suhujU0 pramANe vibhaktino lopa thayo che chatAM paNa zabda saptamI -no adhikaraNa' e artha sUcave che. tethI pragRhya saMjJA thavAthI sanyi na thatAM prakRtibhAva thayo che. padapAmAM joza ti ema che. jo sUtramAM artha zabda na mUkyo hota to naurI zabda saptamyarthaka levA chatAM tyAM pragRhya saMjJA na thAta, kAraNa ke ahIM pragRhya saMjJAnuM nimitta artha che, pratyaya nimitta nathI. 201 For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvasavarNo'tra bhvti| pUrvasya cetsavarNo'sAvADAmbhAvaH prasajyate // 1 // yadi pUrvasavarNa AT AmbhAvazca prApnoti // evaM tAhAyamIdUtau saptamIti na cAsti saptamIdUtau tatra vacanAdbhaviSyati / vacanAdyatra dIrghatvam nedaM vcnaallbhym| asti hyanyadetasya vacane pryojnm| kim| yatra saptamyA diirghtvmucyte| dRti na zuSka sarasI shyaanmiti| ahIM pUrvasavarNa thAya che. ? jo ahIM pUrvano savarNa thato hoya to mAt (Agama) ane mAm (Adeza) thavAno prasaMga Avaze I (zlo-vA)ll1- kaDI jo pUrvasavarNa thato hoya mad thavAno ane (hi no) mAm Adeza thavAno prasaMga Avaze." ema hoya to pachI A (sUtrakAra) kahe che ke tau saptamI (arthAta tuM ane t saptamInA arthamAM hoya tyAre,paraMtu ta ane t saptamI vibhaktinA pratyayo nathI. tema hovA chatAM (sUtramAM) kahevAmAM AvyuM che te kAraNe (pragRhyasaMjJA) thaze (sUtramAM) kahevAmAM AvyuM che tethI (to) jayAM (saptamIno) dIrgha thAya che tyAM (pragRhyasaMjJA) thaze. (zlo-vA-raa) (sUtramAM) kahevAmAM AvyuM che tethI (ahIM) A(pragRhyasaMjJA) prApta nahIM thaI zake, kAraNa ke e tUtI) nA uccAraNanuM anya prayojana che. zuM prayojana che)?dati na zu sarasI sAyanam (vAmAM), 5 jayAM TUthariyAnI e vA. pramANe) 'saptamInA pratyayano dIrgha thAya che, ema kahyuM che tyAM (saMjJA thAya e prayojana che). 92 saptamImAM aurI hi e sthitimAM je Tu eTale ke prakRtinA dIrgha chuM ane pratyAyanA hasva r no ekAdeza thaine supa supUrvasavapramANe pUrvasavarNa thayo che, saptamInA pratyayano lopa thayo nathI. tethI jaurI zrataHA mAM pragRhya saMjJA na thavAno prazna ja nathI tethI prakRtibhAva thai zakaze, ema ahIM dalIla che. 93aurI himAM zairI zabda dIrgha rR-kArAnta nitya strIliMga hevAthI cUkyArau navI pramANe navI saMjJaka che tethI mAn nathI thI tene mAt Agama lAgaze ane herAnAnnImyA anusAra hi no mAm Adeza thaze. A banne para sUtro hovAthI savarNa dIrghano bAdha karaze. 94 s ane t saptamInA pratyayo nathI chatAM sUtrakAre tau 2 saptamI che ema kahyuM che tethI saptamIgrahaNa vyartha thaine jJApana kare che ke aurI , tanU vagere dIrgha TuMkArAnta ane dIrgha kArAnta zabdamAM saptamIno lopa thayo che to paNa tyAM pragRhya saMjJA thaze. 95 suvA suju uparanI vArtika rUriyAnIvarAmu saMtyAnam pramANe tRtIyAnA pratyayane sthAne phucA Adeza thAya che.jema ke tAruI ane kaI ne sthAne tArvicA ane rvicA rUpa thaze. keTalIka vAra hicak Adeza thAya che, jema ke sutrA ne badale sukSetriyA rUpa maLe che ane saptamInA pratyAyano dIrgha rR-kAra Adeza thAya che jema ke sarahyA" ne badale sarasI (rAyAnama). nyAsa.ne anusarIne bhajI nodhe che, DerIvAra DutrAduHarthAt sarasI mAM hi no rR-kAra Adeza thayo che temAM keTalAka kahe che.(temane te svIkArya nathI tethI kahe cheH vastutatu hIntati skuI RArA tUhirAntare mRm arthAt kharuM jotAM to sarasI e duSTAnta panta pachI saptamInA lopanuM udAharaNa che. jayAre hi no kAra Adeza thAya che te darzAvatuM koi anya udAharaNa khoLavuM paDaze.) tattva.mAM kahe che anya zAkhA anusAra AghudAtta pATha laine sarasI ne hinA -kAra AdezanA udAharaNa tarIke laI zakAze.(rAvAntare mAdhuvArapAThAriveti mAgavAsaH ), paraMtu sarasI AghudAtta na hoI zake tema zakI. mAM spaSTa kahyuM che. (juo kA.cA.bhA.1, pR1 20, si.kI.4,pR.4ra6, za. kI.pR.140) 202 For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sati prayojana iha na praapnoti| somo gaurI adhi zrita iti // tatrApi sarasI ydi| tatrApi siddhm| katham / yadi sarasIzadvasya prvRttirsti| asti ca loke sarasIzadvasya prvRttiH| katham / dakSiNApathe hi mahAnti sarAMsi sarasya ityucynte| jJApakaM syAttadantatve evaM tarhi jJApayatyAcAryoM na pragRhyasaMjJAyAM pratyayalakSaNaM bhvtiiti| kimetasya jJApane pryojnm| kumAryoragAra kumAryagAraM vadhvoragAraM vdhvgaarm| pratyayalakSaNena pragRhyasaMjJA na bhavati / / mA vA pUrvasya bhUt // 2 // athavA pUrvapadasya mA bhuudityevmrthmrthgrhnnm| vApyAmazvo vApyazvaH ndyaamaatindyaatiH| atha kriyamANe'pyarthagrahaNe kasmAdevAtra na bhvti| jahatsvArthAvRttiriti / jo A pramANe prayojana hoya to saunI narI mazritaHA mAM (saptamIno lopa thayo hovA chatAM saMjJA) thaze nahIM. jo tarasI jevo zabda) hoya to te ( sonI nairI mazritaHA) mAM paNa (saMjJA) siddha thaze (zlo-vA-ra-ba). tyAM (arthAt somo naurI 0 mAM) paNa (pragRhyasaMjJA) siddha thaze. kevI rIte? je sarasI (ema dIrgha kArAnta zabda) pracAramAM hoya ane loka vyavahAramAM (dIrgha TuMkArAnta) sarasI (zabda) pracAramAM che. kevI rIte? kAraNa ke dakSiNApathamAM mArAM sarovarone sArI kahevAmAM Ave che. (to pachI martha nuM grahaNa karIne AcArya) jJApana kare che ke (pragAsaMjJAmAM) pratyayalakSaNa thatuM nathI. (zlo-vArakA ema hoya to pachI (sUtramAM artha zabdanuM grahaNa karIne) AcArya (pANini) jJApana kare che ke pragRhyasaMgrAmAM pratyayalakSaNa nyAya lAgu paDato nathI, (arthAt pratyayano lopa thayo hoya tyAM pragRhyasaMjJA nahIM thAya).e (pratyayalakSaNanA abhAva)nuM jJApana karavAnuM zuM prayojana ? sunaH mAre zumAran ?vadhyoH Tra vadhvAram mAM pratyaya lakSaNa nyAyathI pragRhya saMjJAna thAya (te prayojana). athavA pUrvapadanI (pragRhyasaMjJA) na thAya te mATe sUtramAM sarca zabdanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che (zlo-vA/ ra-DA athavA to vAgyAm azvaH (vApI azva) vAgazvA nAm matiH (navI mAti) najAtiH (esaptamI tapuruSamAM dIrgha rR-kArAnta ke dIrgha -kArAnta) pUrvapadanI (prakRta sUtradhArA pragRhyasaMjJA) na thAya te mATe (sUtramAM) artha zabda mUkyo che. to have (sUtramAM) artha (zabda)nuM grahaNa karavA chatAM A (udAharaNo) mAM (pragRhyasaMjJA) kema nathI ja thatI? kAraNa ke vRtti (samAsa) karavAthI pado potAno artha tyajI de che. 96 pratyayano lopa thayo hoya chatAM pratyayane kAraNe je kArya thatuM hoya te kArya pratyayaTope pratyakSad' e sUtra pramANe thai zake che, jema ke marat ahIM vivat pratyayano lopa thayo hovA chatAM pratyayalakSaNathI pit pratyaya vivadhU para thatAM hasvastha iita ti tukyA pramANe tu Agama thayo che. 97 sumA TR{ voH kaIR eno samAsa karatAM supo dhAtumati pramANe vibhaktino lopa thatAM zumArI + gAramAM vadhU + mAram ema thatAM zumArI ane vadhU e pado anukrame dratta ane nta divacano hovAthI huvedivane anusAra pragRhya saMjJA thavAno prasaMga Avaze, paraMtu pratyayano lopa thayo hovAthI zumArI ane vadhuM e divacanAnta nahIM gaNAya, kAraNa ke pragRhya saMjJAmAM pratyayalakSaNa lAgu paDatuM nathI. 98 vANa5H ane nAtiH mAM vAvI ane navI zabdo potAno artha (svArtha) nathI darzAvatA ema svIkAratAM te banne saptabhyartha nahIM rahe tethI prastuta sUtra tyAM lAgu nahIM paDe. pariNAme pragRhya saMjJA na thatAM tha| saMdhi thaIne (vA+meSa:-) vAvazva ane (navI+mati =) nAtiH siddha thaze.[mAti eTale bagalI rAmApirAtiraTiza vastrInA datyama:]. 203 For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athAjahatsvArthAyAM vRtau doSa eva / ajahatsvArthAyAM ca na doSaH / samudAyArtho'bhidhIyate // IdUtau saptamItyeva lupte'rthagrahaNAdbhavet / pUrvasya cetsavarNo'sAvADambhAvaH prasajyate // 1 // vacanAdyatra dIrghatvaM tatrApi sarasI yadi / jJApakaM syAttadantatve mA vA pUrvapadasya bhUt // 2 // vaipAdhvavAm r ||m // + // ghusaMjJAyAM prakRtigrahaNaM zidartham // 1 // have jo samAsa thatAM pado potAno artha (sva-artha)tyajI nathI detAM (ema mAnavAmAM Ave to paNa) doSa ja Ave che. (samAsa thatAM ghaTaka pado) potAno artha kAyama rAkhe (che ema mAnavAmAM Ave) to to doSa nahIM Ave, kAraNa ke (badhAM padmo) samudAyano artha batAve che. to mAmI,'ema ja (sUtra karavuM joie), artha (sabda) mUkyo hoya to (saptamIno) lopa thayo hoya tyAM (paNa saMjJA) thai zake. jo pUrvano savarNa (thayo) che (ema kaho to pachI) r (Agama) ane sam (Adeza) thavAno prasaMga Avaze // 1 // (stramAM) kahyuM che tethI to jyAM dIrgha thAya tyAM (saMjJA) carsa, paraMtu temAM paNa jo maramI (zabda) hoya to (lupta saptamImAM saMjJA thaze). tethI (sUtramAM artha mUkyo che te) pratyayalakSaNanA abhAvanuM jJApaka thaze. athavA to (artha zabda mUkyo che te samAsamAMnA) pUrvapadane (pragRhyasaMjJA) na thAya (ema jJApana kare che) ||2|| 0 vAk ane vaidh sivAyanA 77 svarUpavALA dhAtuonI tema ja dhA svarUpavALA dhAtuonI thru saMjJA karavAmAM Ave che 191 01 9 || samAsavRttimAM ghaTakapado potAno vyaktigata artha tyajI de che tema svIkAravuM te nahattvArthI vRttiH mata ane ghaTaka pado potAno vyaktigata artha tyajI nathI detAM tema svIkAravuM te nahatvArthA vRttiH mata. vAstavamAM ghaTaka pado samAsamAM samudAyano artha batAve che. 10 jUnI mAmItyeva / arthAt pheDUto saptamI eTaluM ja sUtra bhale rahe. sUtramAM artha zaba mUkavAnuM zuM prayojana che ? teno uttara sloka thArtikanA bIjA caraNamAM Apyo che. sujJeyaMDhaLanetA arthAt sUtramAM yaM zabda mUkavAthI tomo rI avipatritaH| jevAM udAharaNomAM jyAM sAmIno lopa thayo hoya tyAM pravRdgha saMjJA thaze ane tethI gaurIcitrita mAM prakRtibhAva thaze, kAraNa ke ahIM saptamIno artha che.jo sarpa zabda na mUkyo hoya to pravRddha saMjJA na thAya. A dalIlano jvAba trIjA caraNamAM Apyo che.pUNya dhArboDAM) uparano khulAso zakya che paraMtu ahIM saptamIno lopa nathI . paraMtu surNa mrutyu pramANe pUrvasavarNa -kAra-- aH savaLe . pramANe dIrgha-- annavadbhAvathI sUtramAMnA saptamI zabda dvArA saptamInA pratyayanuM grahaNa thai zakaze tethI saptamIno lopa thayo ja nathI ema samajAze. pariNAme sUtramAM artha zabdanuM grahaNa karavAno koi artha nathI.paNa tema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke tethI gaT ane JAm Adeza thavAno prasaMga Avaze. AthI pUrve kahyuM tema pratyayano mudde ja karavo joie tyAra pachI saptamI na hovAthI pragRhya saMjJA nahIM thAya. tethI jayAM dIrgha haze tyAM sUtramAM kahyuM che te kAraNe saMjJA thaze jema ke satI ahIM saptamInuM zravaNa thAya che. ane ahIM sUtranuM thacana sAvakAsa hovAthI navI adhiSThita mAM saMjJA nahIM thAya. tevi saraNI vive paNa jo satI ema svataMtra zabda hoya to tyAM paNa saMjJAne avakAza nahIM rahe ane satI zabda che. Ama vacanAt maviSyati / ema kahIne sUtramAM mUkela artha zabdanuM pratyakhyAna karyu che.paraMtu tantratve jJApam arthAt artha grahaNa karyu che tethI jhumArAM jhumArthAram jevAmAM (kumArI e dvivacanAnta na hovAnuM, eTale ke pratyayalakSaNathI tene dvivacanAnta na gaNI zakAya tenuM jJApaka che. TuMkamAM) pratyayalakSaNathI pragRhya saMjJA nathI thatI tenuM jJApaka che athavA mA vA pUrvapakSya mRt| pUrvapadanI (arthAt vA--zvaH vagere) samAsamAM pUrvapadanI pragRhya saMjJA na thAya te mATe artha zabdanuM sUtramAM grahaNa karavuM jarUrI che. 99 204 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cit (pratyayo) nI khAtara dhusaMjJA-(sUtra)mAM prakRti (zabda)mUkavAnI jarUra che // 1 // ghusaMjJAyAM prakRtigrahaNaM kartavyam / dAdhAprakRtayo ghusaMjJA bhavantIti / kiM prayojanam / AttvabhUtAnAmiyaM saMjJA kriyate sAttvabhUtA -nAmeva syAdanAttvabhUtAnAM na syAt / nanu ca bhUyiSThAni ghusaMjJAkAryANyArdhadhAtuke tatra caita AttvabhUtA dRzyante / zidartham / zidarthaM prakRtigrahaNaM kartavyam // zityAttvaM pratiSidhyate tadartham / praNidayate praNidhayatIti // ghu-saMjJA (jemAM karavAmAM AvI che te sUtra) mAM prakRti (arthAt mULasvarUpa e zabda) mUkavAnI jarUra che, (arthAta)' , dhA dhAtuonAM mULasvarUpo ghu-saMjJaka bane che,' ema kahevuM joie. zA mATe ? jemane aMte jJA hoya te (dhAtuo) nI ' A saMjJA karavAmAM Ave che (jethI) A anta hoya temanI ja saMjJA thAya, ante A na hoya tevA (dhAtuo) nI na thAya. paNa dhu saMjJAne lagatAM moTA bhAganAM kAryo ArdhadhAtuka pratyaya lAge tyAre (thAya che) tyAM e (vAdhA ) paNa A-kArAnta svarUpavALA jovAmAM Ave che. cit mATe. jemAM rA-kAra t hoya temane khAtara sUtramAM prakRti zabda mUkavo paDaze, kAraNa ke zita pratyaya pUrve (nanta nA) Ja-kAra no pratiSedha karavAmAM Avyo che, te mATe (sUtramAM prati zabda mUkavo joie je thI) Liyate, citi, niyati (siddha thAya).5 101 A sUtramAM jeddA ane dhA zabdo mUkyA che te prayogamAM maLI Ave che te vA ane dhA-rUpa zabdone sUcave che ke dhAtu -pAThamAM rahelA je je dhAtuo TTM ane dhA rUpa dhAraNa kare che temanuM sUcana kare che e prakArano saMzaya ahIM rahe che. jo prayogamAM upalabdha jJa ane dhA zabdone ja sUtramAMnA haiM, dhA sUcavatA hoya to vo, veD, peT vagerenuM grahaNa na thavAthI temanI dhu saMjJA nahIM thAya. AthI A dhAtuone paNa prastuta saMjJA thai zake te mATe sUtramAM prakRti zabdanuM grahaNa karavuM jarUrI che ema AkSepakAranuM kahevuM che. 1 102 vAdhApradhRtaya:---Azrva dhArzva prakRtayazca ema vaMndva samAsa che. sUtramAM jevA dhA nuM grahaNa karyu che temAM vA e haiM| svarUpa je juvAJa (3.u), vALa (1.5.) te (2.5) ane vel (2.A.) e dhAtuono ekazeSa samAsa che ane dhA e sudhAr (3.u.) ane dher (1.5.) e be dhAtuono ekazeSa che.temano vaMndva samAsa karIne vAyA ema mUkyuM che.(juo nyA.bhA. 1, pR.121) tataRRtuLa vA pALAM Dhorzva pApore roSa hatvA dvandvaH rtanyaH| (za.kI.pR.141) 13 mULamAM satvabhUtAnAm [arthAt tatvAnAm (pra.), mAtAtvAnA (u.)] che.Atva mRtaH athavA Atvena mUtAH / eTale ke A-kArAnta vAdhA nuM grahaNa karyu che tethI je mULa A-kArAnta nathI(anAtvamUtAH), paraMtu rukSaLa dvArA arthAt AveSa upaveroDa. jevAM sUtra dvArA -kArAnta thayA hoya te to, ve, peT vagerenI dhu saMjJA nahIM thai zake . 104 AveSa upadeze'ziti| pramANe dhAtumAMnA v no A thAya che tethI ArdhadhAtuka pratyayo pUrve to, te vagerenuM vA ema A-kArAnta svarUpa thAya che, paraMtu zil pratyaya pUrve A thato nathI (ziti). . 105 nernanapatajImA--tihanti . anusAra gat, nar, pat, dhru vagere dhAtuo ni upasarga pachI Ave tyAre upasargamAM rahela kAraNa vazAt tenA r no d thAya che, jema ke jite, pravRti, praziSayati .ahIM tra upasargamAM rahela repha rUpI kAraNane lIdhe ni no ni thAya che te veph , i, dher vagerenI ghu saMjJA thAya to ja saMbhavI zake. sUtramAM prakRti zabdanuM grahaNa karavAthI te vagere je vA nA prakRtibhUta che tene ghu saMjJA thai zakaze. jethI Atva na thayuM hoya tyAM (zita pratyaya pUrve) chu ne lagatAM kArya thai zakaze. jema ke prati e ddo (4.5.) (gavavantune toDavuM) dhAtunuM rUpa che. ati pratyayo pUrve tenuM Atva thavAthI thru saMjJA thAya che. sUtramAM prakRti zabdanuM grahaNa karyu hoya to vo e AtvamUta vA nI prakRti hovAthI zita pratyayo pUrve paNa tenI ghu saMjJA thaze. Ama pan e cit pratyaya pUrve srotaH vani anusAra o no lopa 205 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAradvAjIyAH ptthnti| ghusaMjJAyAM prakRtigrahaNaM shidvikRtaarthm| ghusaMjJAyAM prakRtigrahaNaM kriyte| kiM pryojnm| zidartha vikRtArtha c| shityudaahRtm| vikRtArtha khlvpi| praNidAtA prnnidhaataa| kiM punaH kAraNaM na sidhyati / lakSaNapratipadoktayoH pratipadoktasyaiveti pratipadaM ya AttvabhUtAsteSAmeva syAllakSaNena ya AttvabhUtAsteSAM na syaat|| atha kriyamANe'pi prakRtigrahaNe kathamidaM vijnyaayte| dAdhAH prakRtaya iti / AhosdiAdhA prakRtaya iti| kiM caatH| yadi vijJAyate dAdhAH prakRtaya iti sa eva dossH| AttvabhUtAnAmeva syAdanAttvabhUtAnAM na syaat| atha vijJAyate dAdhA prakRtaya ityanAttvabhUtAnAM na syaat| evaM tarhi bhAraddhAjanA anuyAyIo (A vArtikano) A pramANe pATha le cheH dhusaMjJA (sUtra) mAM pratyaya mATe tema ja vikRta svarUpane khAtara pravRti (zabda)nuM grahaNa karavuM jarUrI che. dhu saMjJA (mATenA sUtra) mAM prati zabda mUkavAmAM Ave che. zA mATe? ritu pratyayane khAtara tema ja vita thaelA du-saMjJaka dhAtuo) mATe. ritu pratyaya para thAya tenuM udAharaNa (upara) ApyuM.La vikta mATenuM paNa kavitA, kavitA (che). (sUtramAM prati zabda na mUkyo hoya) to A rUpo ) siddha kema na thai zake? sUtramAM jeno sAkSAt nirdeza karavAmAM Avyo hoya te ane (sUtramAM jeno sakSAt nirdeza na hoya paNa) sAmAnya sUtra dvArA je niSpanna thaelo hoya te bemAMthI jeno sUtramAM sAkSAt nirdeza hoya tenuM ja grahaNa thAya che e nyAye jemano A-kArAnta (dhAtuo tarIke) upadeza karavAmAM Avyo hoya te (arthAt yuga,DhALu ane dhAga)nI ja dhu saMjJA thaze, paraMtu lAkSaNika rIte (arthAt sUtradhArA) je mA-kArAnta bane che temanI saMjJA nahIM thAya. have dhAro. ke prati zabda sUtramAM mUkavAmAM Ave to paNa eno kaI rIte artha karIzuM? rAdhA pratayaH (arthAt yA, pA je prakRti che te ke pachI) ke pachI (vA ane dhA nAM je mULa svarUpa che te)? tethI zo phera paDe che? jo rAdhA pratAHA ema karmadhAraya levAmAM Ave to teno te ja doSa Ubho raheze, eTale ke mA-kArAnta hoya te (dhAtuo)nI ja (dhu saMjJA) thaze, mA-kArAnta na hoya temanI nahIM jAya. have jo tApa pratAH ema (SaSThIsamAsa) levAmAM Ave to je mA kArAnta na hoya te (dhAtuo) nI ja pusaMjJA thaze paNa je mA-kArAnta che temanI nahIM thAya. jo ema hoya to thaIne netana pramANe to san ti- nitya ti --ni nI pachI zu saMjJaka TU (lo) AvavAthI upasarga 1 mAM rahela repha rUpI nimittane lIdhe ni nA 7 no n thaine pragati rUpa siddha thAya che. 16o cho e sUtramAM be nI nivRtti mATe tA hovAthI sUcave che ke dee vikRta dhAtune paNa i saMjJA prApta thAya che tethI hu saMjJA sUtramAM prati zabda mUkavAnuM prayojana kAtyAyane vim ema kahyuM, paraMtu A prakAre viveka na karI zake tene lakSamAM rAkhIne bhAraddhAjanI vArtikamAM viratArtham ema spaSTatA karI che. 107 eTale ke , prati, praNayati vagere. 108 sulAga, vALuM ane tuSAr e traNa dhAtuono dhAtupAThamAM mA-kArAnta upadeza che, jayAre to huM ane gheTuM e traNa dhAtuo lakSaNa dvArA arthAt sUtraddhArA, lAkSaNika rIte mA-kArAnta bane che tethI temanI hu saMjJA nahIM thAya tema ahIM dalIla che. kAtyAyana maliA paribhASAno AdhAra laIne AnuM samarthana kare che (tyAyanatu gAmaliTaraSyaviroSa ityanena samarthayannetaduktavAn // bhartR dI0pR0 181) 109 rAdhAkavitAH e karmadhAraya levAmAM Ave ke SaSThI tatparuSa banne rIte avyApti thAya che tethI prazna karyo che. TITA tALu ane dhAn e dhAtuone mAtvamUta kahyA che, kAraNa ke dhAtu pAThamAM mA-kArAnta uccAravAmAM AvyA che. jayAre temanAthI bhinna ho,Tek ane gheTu dhAtuonuM dhAtu mA-kArAnta tarIke uccAraNa karavAmAM AveluM nathI tethI temane manAtvamUta tarIke nirdezyA che. 206 For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naivaM vijJAyate dAdhAH prakRtaya iti nApi dAdhAM prakRtaya iti| kathaM tarhi / dAdhA ghusaMjJA bhavanti prakRtayazcaiSAmiti // tattarhi prakRtigrahaNaM krtvym| na krtvym| idaM prkRtmrthgrhnnmnuvrtte| kva prkRtm| IdUtau ca saptamyarthe iti| tato vkssyaami| dAdhA ghvadAp artha iti| naivaM shkym| dadAtinA samAnArthAn raatiraastidaashtimNhtipriinnaatiprbhRtiinaahuH| eteSAmapi ghusaMjJA praapnoti| tasmAnnaivaM shkym| na cedevaM prakRtigrahaNaM kartavyameva // zidarthena tAvannArthaH prakRtigrahaNena / avazya tatra mArtha prakRtigrahaNaM kartavya praNimayate prnnymytetyevmrthm| ttpurstaadpkrkssyte| ghuprakRtau mAprakRtau ceti / yadi prakRtigrahaNaM kriyate pachI tAjA pratAH ema (karmadhAraya) paNa nahIM samajAya ke rANA pratA ema (SaSThI samAsa) paNa nahIM samajAya.to kaI rIte samajAze? rAdhA nI dhu saMjJA thAya che ane temanI prakRti (mULasvarUpa)nI paNa saMjJA thAya che ema (samajAze). " to pachI (sUtramAM) prati zabdanuM grahaNa karavuM joie? na karavuM joie. je prastuta che te(pUrva sUtramAMnA) artha zabdanI anuvRtti thAya che. kyAM prastuta che tau saptakhyarthe e sUtramAM che. pachI DhApAdhvadvAn arthe ema kahIza ? e pramANe zakya nathI, kAraNa ke rA, cAmuM,tArA, mad ghI vagerene DhA dhAtunA samAna arthavALA kahyA che. temanI paNa hu saMjJA thavAno prasaMga Avaze. tethI e pramANe (artha zabdanI anuvRtti karavI) zakya nathI. jo ema (zakya) na hoya to (sUtramAM) prati (zabda)nuM grahaNa avazya karavuM joie. rAta pratyayo mATe to prakRti (zabda)nuM grahaNa karavuM jarUrI nathI. tyAM mA dhAtune khAtara eTale ke prathama prathamavata (mAM nU no thai zake te mATe prati (zabda)nuM grahaNa avazya karavuM joIe. ane te (prati zabda) AgaLa khecI ne du-saMjJaka dhAtune lagADI) zakAze, eTale ke du-saMjJakanI prakRti para thatAM ane mA nI prakRti para thatAM (ni upasarganA nU no jU thaze). je prati zabdanuM netana tapa0 e sUtramAM) grahaNa karavAmAM Ave to I'rA, dhA ane prakRtibhUta (vAyApravAta) ema je kahyuM che temAM konAM prakRtibhUta? e praznanA uttaramAM sAnnidhyane kAraNe hA, dhA ja upasthita thAya che tethI sA, dhA ja prakRtibhUta che tema samajAya che. AthI bhASyakAre , dhA nI du saMjJA thAya che tema ja temanA pratibhUta (lo, he ane gheTuM)nI paNa(dhu saMjJA thAya che)', ema kahyuM che. 12 pUrva sUtramAMthI artha zabdanI anuvRtti karyA pachI sUtrano A pramANe artha thaze (Am sivAyanA) hA, pA e dhAtunI tema ja temanA samAna arthavALA dhAtuonI chu saMjJA thAya che, tema ja gheTuM je dhA dhAtunA samAna arthavALo che te ane dhA svarUpavALA arthAt mA-kArAnta nathI chatAM temanI du saMjJA thaze. para ni.sA.(pR. 260), cau.(pR.287), yu.mI. (pR.407) mAM ahIM na vartavyam' ema adhika pATha che.vA.zA.(ma. pR. 193) (hi. pR. 293) mAM mULamAM e vAkya nathI paraMtu anuvAda prati dA rIndra zAstrAvathANa no kausamAM Apyo che. 1/4 arthAt netanavapatighumasUtramAM prati zabda mUkavo jarUrI che.Ama te sUtra nenapataghumatimAM 0 ema thaze temAM zuM ane mA e be zabdonI vacce rahela prati zabdano chu tema ja mA e banne sAthe yoga thai zakaze.Ama prati zabdanuM punarAvartana karyA vinA ja ghumati ane mAnati ema samajAze. tethI to, phen ane mel dhAtuonuM grahaNa thai zakaze tethI pragattei tema jaLamane e bannamAM trisiddha thai zakaze. 207 For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praniminoti pranimInAti atrApi praapnoti| athAkriyamANe'pi prakRtigrahaNa iha kasmAnna bhavati pranimAtA pranimAtum prnimaatvymiti| AkArAntasya Gito grahaNaM vijnyaasyte| yathaiva tayakriyamANe prakRtigrahaNe AkArAntasya Gito grahaNaM vijJAyata evaM kriyamANe 'pi prakRtigrahaNa AkArAntasya Gito grahaNaM vijnyaasyte|| vikRtArthena cApi naarthH| doSa evaitasyAH paribhASAyA lakSaNapratipadoktayoH pratipadoktasyeveti gAmAdAgrahaNeSvavizeSa iti // samAnazadvapratiSedhaH // 2 // nimiti nimInati vageremAM tana no ) kema nathI thato? 1 to pachI prati zabdanuM grahaNa na karavAmAM Ave to pachI A nirmAtA nimama nimativyam vageremAM jItva kema nathI thatuM? jene ane hin mA-kAra Avyo hoya tevA (mA eTale ke mAtra dhAtunuM sUtramAM) grahaNa karavAmAM AvyuM) che tema samajAze. to pachI prakRti zabda (sUtramAM) na mUkavAmAM Avyo hoya tyAre jema hizna sAkAra jene antaAvyo hoya tevA (mA eTale ke mAt dhAtunuM sUtramAM) grahaNa (karavAmAM AvyuM) che tema samajAya che tema prati zabda (sUmAM) na mUkavAmAM Avyo hoya to paNa hin mA-kAra jene ane Avyo hoya tevA (kA eTale ke mAt dhAtunuM sUtramAM) grahaNa(karavAmAM AvyuM che tema samajAze. vikRtane mATe paNa (sUtramAM prati zabdanuM grahaNa karavAno) artha nathI, kAraNa ke kSatijoyoH pratipovA e (paribhASA)mAM doSa Ave che tethI malikombaviroSa e (paribhASA karavAmAM AvI) che.? samAna zabdono pratiSedha (karavo joie) parA 15 niminoti mAM sumin prakSepaNe arthAt phekavuM e arthano mi (pa.u.) dhAtu che ane pranimInAti mAM mIm hiMsAyAm arthAt hisArthaka thI (8.u.) dhAtu che. A dhAtuomAM mInAtiminotiDAM capa jA e sUtra pramANe mAtva nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI jayAM guNa ke vRddhi thatAM hoya tevA sarit pratyaya pUrve jU no mAM thAya che. Ama mI ane ni e dhAtu mAruti thAya che tethI 90 sUtramAM prati zabda mUkavAmAM Ave to e rUpomAM gUno jU thaine praminati ane mInAti jevAM aniSTa rUpo thavAno prasaMga Avaze. 16 nimAtA vageremAM mA mAne arthAt mAvuM,samAvuM e arthano ma dhAtu che. nena mAM jemAM dhAtunuM grahaNa karyuM che te hindu che ane te dvArA mAn mane ane men gAlAne e dhAtuo sUcavAya che kSaNapratijoyo. e paribhASAne lIdhe mIn ane minnA AdezonuM grahaNa aTakAvI zakAya che, paraMtu e paribhASAnA apavAdabhUta mAnavALezrvaviroSa. e paribhASAne kAraNe mA mane na grahaNa thatuM aTakAvI zakAtuM nathI tethI prastuta sUtramAM jema nuM grahaNa karyuM che tene hita levAthI te aTakAvI zakAze. A sUtramAM mUkela mA dvArA mAtra ane men nuM ja rahaNa thAya che, paraMtu nim, mIn ke mA (mAne) e dhAtuonuM grahaNa na thAya ema sUtrakAra icche che, kAraNa ke datte jA ane mAtaram e be sUtranI upekSA karIne prastuta sUtramAM temaNe puno paranipAta karIne sUcavyuM che ke A sUtrane lAge vaLage che tyAM sudhI icchAnusAra vartavuM zAstravacana pramANe nahIM. tethI jenI icchA hoya tenuM ja grahaNa thAya che. Ama icchA ane lakSyane dhyAnamAM rAkhIne mA ane men nuM grahaNa thaze anyanuM nahIM (nAtra vavanAnurodhena pravartitavya, mAM tu hRti sUjitam tena rahyAnuoyAnmamehone mavatIti ghumA tethI ja bhASyakAre iSTi karI cheH mA ti mohamonyAsa.bhA.6,pR.6 26). Ti? kSatipavoparibhASA pramANe lakSaNa dvArA mA-kArAnta banatA ho, TeTu ane gheTuM dhAtuonuM sUtraddhArA grahaNa thatuM nathI. paraMtu tenA apavAda rAmavilApraha ne pratApe sUtramAMno TrA aviziSTa rIte pratipadokta tema ja lAkSaNika bannenuM grahaNa kare che ane bannenuM grahaNa thAya to ahIM nirayvanyAne na sAnuvanyasthA ane kSatilojI e be paribhASA upasthita thatI nathI. tethI to ane gheTuMbannenuM grahaNa thai zake che. 208 For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAnazadvAnAM pratiSedhaH vktvyH| pranidArayati prnidhaaryti| dAdhA ghusaMjJA bhavantIti ghusaMjJA praapnoti| samAnazadbApratiSedho'rthavadgrahaNAt // 3 // smaanshdvaanaamprtissedhH| anarthakaH prtissedho'prtissedhH| ghusaMjJA kasmAnna bhvti| arthvdgrhnnaat| arthavato dhorgrahaNaM na caitaavrthvntau| anupasargAdvA // 4 // athavA yatkriyAyuktAH prAdayastaM prati gatyupasargasaMjJe bhvtH| na caito dAdho prati kriyaayogH|| yadyevamihApi tarhi na praapnoti| praNidApayati prnnidhaapyti| samAna zabdono ja pratiSedha karavo jarUrI che, kAraNa ke) nivArathati deg praSirathati (mAM da9 ane dhR6 dhAtu prerakamAM rAdhA thatAM temane) hu saMjJA thavAno prasaMga Ave che, kAraNa ke TrA ane dhA nI du saMjJA thAya che. (sUtramAM dhAtunA) arthayukta (svarUpanuM grahaNa karavAmAM Ave che tethI samAna zabdono pratiSedha karavAnI jarUra nathI llll samAna zabdono pratiSedha binajarUrI che. jarUra vinAno pratiSedha te apratiSedha.(to pachI) zuM saMjJA kema nathI thatI ? arthayutanuM grahaNa karyuM che tethI, arthAt (dhu saMjJAsUtramAM) arthayukta yA ane dhA levAmAM AvyA che, jayAre A(da ane pRdda nA je TrA ane dhA thayA che te) to arthakta nathI. athavA (A kaLi upasarga nathI tethI tatva nathI thatuM) jA. athavA pra vagere je (dhAtu) nI kriyA sAthe saMbaddha hoya te (dhAtu) nI dRSTie temanI gati ane 35 saMjJA thAya che. jayAre A tA ane dhA no tAra ane dhAra nI) kriyA sAthe saMbaMdha nathI. jo ema hoya to baLApati, rAjApati mAM paNa (saMjJA) na thavAno prasaMga Avaze, 118 samAna zabdono eTale ke samAna zrutivALA, jemanuM uccAraNa zu saMjJAmAM AvatA dhAtuonA jevuM hoya (samAna -kRtInAmU ) arthAt temanA jevA svarUpa vALA bIjA je dhAtuo hoya temane saMjJA nahIM thAya ane pratiSedha karavo. joie. 119 da (Adara karavo) ane vRt (rahevuM) e dhAtuone prerakamAM gi lAgatAM moDawtA--tra-kAranI vRddhi thatAM , ane dhA--hara|-- hAra ane dhAr thatAM e Agamayukta dvAra ane dhAr e vA ane dhA ja che tema samajAze tethI rAdhAdhvAn thI temanI du saMjJA thavAno prasaMga Ave che, kAraNa ke sUtramAM nirdezelA tA ane dhA nA samAna temanuM svarUpa che. ane tema thAya to tene anusAra nivArathati ane niyAmati e rUpomAM n no thaine prAraMti ane praLiyAti jevAM aniSTa rUpo thavAno prasaMga Avaze. 20 arthava nAnarthavasthA (sUtramAM ardhayuktanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre te dvArA artharahitanuM grahaNa nathI thatuM) tethI tAdhAddhatA|| mAM jevA ane dhA nuM grahaNa karavAmAM AvyuM che te arthayukta che tethI te dvArA praniddArayati ane pranivArathati mAMnA sA ane dhA (nodha 12 2) je artharahita che temanuM grahaNa na thaI zake, Ama sUtra dvArA temanuM grahaNa nathI thatuM tethI temanI saMjJA nahIM thAya. 12. saMjJaka dhAtune je upasarga lAgyo hoya tenI pachI AvatA - no nela pramANe jU thAya che.nivArathati ane niyAti mAM upasarga tA ane dhA no nathI paraMtu kiyAvAcI ane dhAn ne lAgelo che, temAMnA 3 ane dhA to nirarthaka che. tethI nahIM thAya. 22 A rUpomAM mULa drA ane dhA dhAtuone prerakanA n pUrve rtihIzrI pramANe pu(5) Agama lAgIne je TApU ane dhAn thAya che te pa-kArAnta svarUpo arthayukta paNa che ane temano kriyA sAthe saMbaMdha paNa che, paraMtu temanA avayava rUpa je tA ane dhA che te arthayukta paNa nathI ane temane kriyA sAthe saMbaMdha paNa nathI. tethI temanI du saMjJA thavA chatAM vra 209 For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atrApi naitau dAdhAvarthavantau nApyetau dAdhau prati kriyaayogH|| na vArthavato hyAgamastadguNIbhUtastadgrahaNena gRhyate yathAnyatra // 5 // na vaiSa dossH| ki kaarnnm| arthavata Agamo'rthavadgrahaNena gRhyte| yathA'nyatra / tdythaa| anyatrApyarthavata Agamo'rthavadgrahaNena gRhyte| kvAnyatra / lavitA cikIrSiteti // yukta punaryannityeSu nAma zadveSvAgamazAsana syAnna nityeSu nAma zadveSu kuuttsthairvicaalibhivnnairbhvitvymnpaayopjnvikaaribhiH| Agamazca nAmApUrvaH shdbopjnH| atha yukta yannityeSu zadveSvAdezAH syuH| bATa yuktm| zadvAntarairiha bhvitvym| tatra zadvAntarAcchadbAntarasya prtipttiryuktaa| AdezAstahIme bhaviSyantyanAgamakAnAM saagmkaaH| ttkthm| sarve sarvapadAdezA dAkSIputrasya paannineH| ekadezavikAre hi nityatvaM nopapadyate // sITaH pratiSaH sthApyoriphle 6 . dIGaH pratiSedhaH sthAdhvorittve vktvyH| upAdAstAsya svaraH shikssksyeti| mInAtiminoti ityAttve kRte kAraNa ke ahIM paNa TrA ane pA e be arthayukta nathI ke nathI tA , pA e bene kriyA sAthe saMbaMdha. athavA arthata zabdane thaelo Agama teno avayava bane che tethI jema anyatra bane che tema (sUtramAM) AgamarahitanuM grahaNa karyuM hoya to te dvArA AgamayuktanuM paNa grahaNa thAya che tethI (doSa) nahIM Ave pAra athavA e doSa nahIM Ave). zA mATe? kAraNa ke jema bIje bane che tema, arthayAne thaelo Agama tenA avayavarUpa hoya che ane te (arthayuta)nuM grahaNa thAya tyAre te dArA AgamanuM paNa grahaNa thAya che. te A rIte ke bIje paNa arthayuktanuM grahaNa karavAmAM Ave tyAre te arthayuktanA AgamanuM paNa grahaNa thAya che. bIje kyAM (bane che)? vitA, nirSitA (e udAharaNomAM).paraMtu zabdo nitya che temane vize AgamanuM vidhAna karavuM te yogya che? nitya evA zabdomAM vargo phUTastha, vicalita na thAya evA, nAza na pAme tevA, jemAM kaMi umerI na zakAya tevA ane jemAM pheraphAra na thai zake tevA na hovuM joie? jayAre Agama e to (zabdamAM) pUrve je nathI tevo vadhAro che. have zabda nitya hoya to pachI tenA Adeza thAya te yogya che? jarUra yogya che, kAraNa ke A (saMdarbha) mAM (te) anya zabdo thaze ane tema hovAthI eka zabda uparathI anya zabdano bodha thAya te yogya che. to pachI A je Agamayukta che te AgamarahitanA Adezo thaze. te kevI rIte? dAkSI putra pANinine mate badhA zabdo) badhAnA Adeza che, kAraNa ke (zabdanA) koi bhAgamAM (lopa,Agama vagerene lIdhe) phera paDe to zabdanuM nityatva zakya na bane. sthA ane duno Tu-2 Adeza thAya che temAM DhIH no pratiSedha (karavo joie) // (sthAmborilA thI) cA ane zu (dhAtunAma)no r karavAno hoya tyAre hIm (dhAtune thatI i saMjJA) no pratiSedha karavo. paDaze, kAraNa ke, pAstA svara zikSasthA mAM mInAtiminotiDI tyAre pramANe A Adeza karyA pachI upasarga temane nathI lAgyo, tApU ane dhAn ne lAgyo che te kAraNe tyAM nitva na thavAno prasaMga Avaze.eTale ke nilApati ane niSApati jevAM aniSTa rUpo thavAno prasaMga Avaze. 123 tAdhAa0 sivAya bIje vitA , jirSitA jevAmAM paNa kartavAcaka tat pratyayane Agama lAgyo che.tyAM Agamarahita no je artha che te ja artha Agamasahita phata no che tema TrA ane dhA e arthayuta zabdone thatI i saMjJA pu% arthayukta ane Agamasahita tApU ane dhAn zabdone paNa thaze.Ama Agama lAgavA chatAM du saMjJA jatI rahetI nathI. have TApU ane dhAn dvArA nirdezAtI kriyA sAthe ka ne saMbaMdha che tethI 5 e nipAta punti (puna Agama sahita) tA , dhA no upasarga thaze.tethI jItva thaine prANavApati tathA prajApati e rUpo siddha thaze. 124 3paviAta e 3pa dvIk ye niAza pAmavuM (4.5.)] nuM sutrI.pu.e.va.nuM rUpa che. 3pa ma aa sin ta e sthitimAM mInatinItivIkAH pi nA pramANe sin pratyaya si thaze ane trI no tA thavAthI zu saMjJA thaze. tethI thAOoriyA pramANe tA no vi thavAno prasaMga Avaze ema zaMkAkAranuM kahevuM che. jo A pramANe phukta thAya to pAdri e aMga hasvAnta 210 For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAghvAricca itIttvaM praapnoti| kutaH punarayaM doSo jAyate kiM prakRtigrahaNAdAhosvidrUpagrahaNAddoSo jAyate / ruupgrhnnaadityaah| iha khalu prakRtigrahaNAddoSo jaayte| updidiisste| sani mImAdhurabhalabha iti| naiSa dossH| dAprakRtirityucyate na ceyaM daaprkRtiH| AkArAntAnAmejantAH prakRtaya ejantAnAmapIkArAntA na ca prakRtiprakRtiH prakRtigrahaNena gRhyate // sa tarhi pratiSedho vktvyH| na vktvyH| ghusaMjJA kasmAnna bhavati / sthApnorilA pramANe dR-kAra Adeza thavAno prasaMga Ave che. paNa A doSa kevI rIte uddabhave che, (sUtramAM) prati zabda mUkavAne kAraNe ke pachI (tA. dhA e) mULa svarUpanuM (sUtramAM) grahaNa karyuM che tethI ? to kahe che, "(hA, yA e) svarUpanuM (sUtramAM) grahaNa karyuM che te kAraNe doSa Ave che).A pavitta mAM to (sUtramAM) prati zabda mUkavAne kAraNe ni mImAM puramImA pramANe has thavA rUpI) doSa uddabhave che.1% e doSa nathI Avato), kAraNa ke DhA nI prakRtinI (saMjJA che), ema kahevAmAM AvyuM che, jayAre A (3pavitrI) mAM hI e nI prakRti nathI. (ahIM) mA-kArAntanI ananta prakRti che ane jhanta nI prakRti TU-kArAnta che ane (sUtramAM) mUkelA prati zabda dvArA prakRtinI prakRtinuM grahaNa na thai zake.to pachI pelo tIne lagato) pratiSedha karavo paDaze? ijha nahIM karavo paDe. to pachI lIm dhAtune) i saMjJA kema nathI thatI? thavAthI svAvatA pramANe s (sid) nI pachI tuM e havarNa AvavAthI teno lopa thaze ane iSTa rUpa siddha nahIM thai zake. ema zaMkAkAra kahevA mAge che. 125 eTale ke prakRti ne dhru gaNavAthI doSa Ave che ke viziSTa svarUpane zuM gaNavAthI doSa Ave che? A sAkUta prazna che. upavita mAM tA rUpane kAraNe vIr mAMthI thaelA tA ne zu saMjJA karavI zakya nathI, kAraNa ke 35hI sin ta e sthitimAM mInAti vagere vagere (noMdha 127) thaine 35 hi s ta thatAM tA ane sin no je saMyoga che teno ja nAza thavAno prasaMga Ave te sannipatikSo vidhiH nimitte takriyAtasthA (benA saMbaMdhane kAraNe uddabhaveluM kArya te saMbaMdhanA nAzanuM kAraNa thaI zake nahI) e paribhASA ne lIdhe zakya nathI. Ama yA svarUpane kAraNe du saMjJA thai nahIM zake. sUtramAM prati zabda mUkavo joie e dalIlanuM AgaLa upara khaMDana karavAmAM Avaze. A rIte doSane koi avakAza nathI tema praznakartA sUcavavA mAge che. 126 triIjo mAM TI (lI) dhAtumAM mInati thI mAtra thatAM TI no hA tethI TI ne TrA nI prakRti thaze have jo saMjJA sUtramAM prati zabdanuM grahaNa karavAmAM Ave to hI nI dhu saMjJA thaze kAraNa ke te TAbati che. ane jo saMjJA thAya to mImAMpuramama pramANe anyano sUt Adeza thavAno prasaMga Avaze tethI iSTa rUpa siddha nahIM thAya tema AkSepakAranuM kahevuM che. 127 upara je dalIla karI te barobara nathI. jo hI e yA nI prakRti hoya to judI vAta che, paraMtu tema nathI.mInAtinI 0 pramANe je mAttva thAya che te hI nA rR-kAranuM nathI thatuM paraMtu sin e vat pratyaya pUrve huM no guNa thaine je thAya che teno mInAti pramANe nA thAya che. Ama ma nI prakRti kAra nahIM paNa par che eTale ke tA nI prakRti tI nathI paraMtu -kAra pachI Avato che ane ghanI prakRti Tu-kAra pachI Avato DuM-kAra che.bIjI rIte kahIe to TI e vA nI prakRtinI paNa prakRti che. have sUtramAM prati zabda mUkavAmAM Avyo hoya to te dvArA prakRtinI prakRtinuM grahaNa na thai zake tethI tA nI chu saMjJA nahIM thAya ane AgaLa jaNAvyo te doSa nahIM Ave. 128 arthAt sthApyo pramANe cA ane zuM nA aMtyano r AdezathAya che (sin ti thAya che, temAM tIr nuM kva thatuM nathI ema kahevuM paDaze. jethI kapAta e ISTa rUpa thaI zake. 211 For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sannipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvighAtasyetyevaM na bhaviSyati // dAppratiSedhe na daipyanejantatvAt // 7 // dAppratiSedhe daipi pratiSedho na praapnoti| avadAta mukhm| nanu cAttve kRte bhvissyti| tadhyAttvaM na praapnoti| kthm| anejnttvaat|| siddhamanubandhasyAnekAntattvAt // 8 // nnipAtakSo vidhinimitta tadidhatisthA (be vastunA saMbaMdhane pariNAme udbhaveluM kArya te saMbaMdhanA nAzanuM kAraNa thai zake nahIM) e nyAye (dhu saMjJA) nahIM thAya. (sUtramAM) [no pratiSadha karavAthI saino pratiSedha thato nathI, kAraNake te jJanta nathI Do (sUtramAM malApU zabda mUkIne) sAm (ne thatI saMjJA)no pratiSedha karyo che te pratiSedha lai ne prApta thato nathI. jema ke avata muvam are paNa ame kahIe chIe ke je no mA karyA pachI zu saMjJA thaze. paNa te mA Adeza thavAno prasaMga nathI Avato, kAraNa ke saiva, dhAtunattanathI (H-kArAnta che tethI mAtra pramANe mAtra nahIM thAya). anubandha (dhAtu vagerenA) avayavabhUta nathI hotA tethI (mAtva) siddha thAya che 8. 129 upara nodha (127 ane 128). A sannipAta paribhASA ahIM kevI rIte lAgu paDaze te bAbatanA vividha mata keya. carcA cheH 1) sin pratyaya vit che. jo 3 liAta mAM 3 nI chu saMjJA thAya to sthApno pramANe sin pratyaya vit thAya eTale ke je mahattva ne kAraNe mAtta thayuM te ja mArUM zu saMjJAnuM kAraNa thavAthI pitta no vighAta karaze. 2) keTalAkanA mate 35rita mAM zu saMjJA nathI thatI, paraMtu anyatra (jema ke gAtA javAmAM) avazya thAya che. sannipAta paribhASAne kAraNe 35ti mAM ghu nathI thatI. AmAM prathama pakSa bhASyakArano che ane bIjo pakSa vArtikakArano che.bIje saMjJA thAya che te mATe ja vArtikakAre hITa pratiSaHA ema kahevAne badale dhvaritve eTaluM umeryuM che. sUtrakAranA mate pravAtA vageremAM patni na thavuM joie.Ama sUtrakAra ane bhAgyakAra tema javArtikakAra vacce matabheda che ane bhAgyakAra ane vArtikakArano paNa paraspara virodha che.(pra.pa. 265, za.DI.pR.144) 130 sain dhAtune aMte -kAra che tethI tene ninta (-kArAnta) na kahI zakAya. pariNAme zu saMjJA sUtramAM mAr ema kahIne je pratiSedha karyo che te tane lAgu nahIM paDe ema ahIM dalIla che. tethI niSedha lAm (ruvane kApavuM) ne lAgu paDaze vaijU nahIM, kAraNa ke temAM pa-kAranuM zravaNa thAya che tethI mAtra thai zakaze nahIM. 15 mULamAM anentitvat che. emAM prAnta = avayava anentiA anavayuvA pAntaro Dava vavAvA [(pari. 4) para bhairavI] avayava tenA avayavImAM rahela hoya che, jema ke vRkSano avayava zAkhA vRkSamAM ja hoya che, paraMtu kAgaDo vRkSano avayava nathI temano saMbaMdha samavAya nahIM paNa saMyoga che. te rIte anubandhano paNa che jene lagADyo hoya tenI sAthe saMyoga saMbaMdha che. tethI sain mAM 6 e anubaMdha avayavabhUta na hovAthI te no nA thai zakaze ane mAn dvArA. karelo niSedha sain ne paNa lAgu paDaze, kAraNa ken anubandha lAgyo tevA chatAM dhAtu nanna thAya che (nA.) ra6ra For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhametat / katham / anubndhsyaanekaantttvaat| anekAntA anubndhaaH|| pitnatiyAdA 1 athavA bAdhA ghvapiditi vkssyaami| tacAvazya vktvym| adAbiti yucyamAne ihApi prsjyet| praNidApayatIti / zakyaM tAvadanenAdAbiti bruvatA vAntasya pratiSedho vijnyaatum| sUtra tarhi bhidyte| ythaanyaasmevaastu| nanu cokta dAppratiSedhe na daipiiti| prihtmettsiddhmnubndhsyaanekaanttvaaditi| ekAnteSu ca na dossH| Attve kRte bhaviSyati / nanu coktaM taDyAttva na praapnoti| kiM kaarnnm| anejnttvaaditi| pakAralope kRte bhaviSyati / na hyayaM tadA daabbhvti| bhUtapUrvagatyA bhvissyti| e lai nA no ) siddha thai zake che. kevI rIte ? anubandha (dhAtuno) avayava nathI tethI, kAraNa ke anubandha (tarIke lagADavAmAM AvelA svarNI dhAtu vagerenA) avayava samA (gaNAtA) nathI. athavA ti (arthAt kAra jemAM tuM che te) nA pratiSedhathI (du saMjJAno niSedha karIzuM) lA athavA TAdhA svapatA ema kahIza ane te avazya kahevuM joIe, kAraNa ke mAr ema kahevAmAM Ave to A pratApathati mAM paNa (du saMjJAno pratiSadha) thavAno prasaMga Avaze . (ahIM) emaNe ma ema kahIne - jene aMte hoya tene (sUtrakAra) chu saMjJAno niSedha karyo che ema samajI zakAya. to pachI sUtra badalAi jAya che. (to sUtrakAre) jema mUkyuM che tema ja (sUtra) bhale rahe. paNa ame kahyuM ke hAm (ne thatI i saMjJA) no pratiSedha hai ne (lAgu paDato) nathI. paraMtu 'anubandha avayavabhUta nathI tethI siddha thAya che" ema kahIne (ame) teno parihAra karyo che. paNa jo (anubandha) avayavabhUta hoya to doSa (Avaze) ja. avayavabhUta hoya to paNa doSa nathI. (Avato) 5 - kyAM pachI (doSa) thaze.paNa ame kahyuM ke mAtra thavAno prasaMga ja Avato nathI. zA mATe ? kAraNa ke 6 dhAtu jhinta nathI (5Na 5-kArAnta che). -kArano lopa karyA pachI hai e nanna thaze ane tethI mAtva) thaze.paNa tyAre e dvAn nahIM rahe. pahelAM je () hato teno khyAla rahevAthI (tApU) thaze. (sUtramAM) 132 jI saMjJA sUtramAM gavAk ema kahIne pratiSedha karyo che. have prApathati mAM mULa dhAtu yA teno sAk thayo che.(nodha 125). tethI sUtramAM avAk dvArA karavAmAM Avelo niSedha tene lAgu paDavAno prasaMga Avaze. I saMjJA na thavAthI ne sUtra lAgu nahIM paDe tethI upasarga 1 mAMnA rephane kAraNe tAm pUrve AvatA ni no Li nahIM thAya ane inivApati evuM aniSTa rUpa thavAno prasaMga Avaze. tethI ti no pratiSedha karavo jarUrI che, ema ahIM dalIla che. pu Agamano 5 t nathI tethI ahIM niSedha lAgu nahIM paDe. 133 upara noMdha (125) mAM jaNAvela doSa dUra karavA mATe vaikalpika upAya e che ke sUtramAM mAm kkIne niSedha karyo nathI paNa mA ema 4-kArAnta pATha levAthI sUtrakAre s no niSedha karyo che tema samajAze tethI tAm ne niSedha lAgu nahIM paDe. tethI prApathati mAM doSane avakAza nahIM rahe ane A niSedha prastuta dhAtuone lAgu paDe te mATe temano hA, hait ema 3-kArAnta pATha karavo paDaze. 14 sUtramAM vA-nta pATha karavAmAM Ave to sUtra badalAine rAjAdhvI ema thai jaze ema ahIM AkSepa che, paraMtu vA-nta pATha levAmAM Ave to paNa vADavAno pramANe varte thavAthI vikalpa pAdhyAhU e pATha prApta thaze ja. tethI sUtra badalAi nahIM jAya. 135 gvAnta arthAt avayavabhUta.anubandha jene lagADavAmAM Avyo hoya teno te avayava che tema svIkAratAM paNa doSa nahIM Ave, kAraNa ke anubandha lopa thayA pachI zravaNa aa nuM thavA chatAM bhUtapUrva gatithI arthAt pahelAM te vAn hato. tethI te pa-kAra viziSTa jagaNAze. 213 For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etaccAtra yuktaM yatsarveSveva sAnubandhakagrahaNeSu bhuutpuurvgtirvijnyaayte| anaimittiko hyanubandhalopastAvatyeva bhavati // athavAcAryapravRttiApayati nAnubandhakatamanejantatvamiti yadayamudIcAM mAGo vyatIhAre iti meGaH sAnubandhakasyAttvabhUtasya grahaNaM karoti // athavA dAbevAyaM na daibasti // kthmvdaaytiiti| zyanvikaraNo bhaviSyati // macantavAminuM bhAraNa kimrthmidmucyte| anubandhayukta (dhAtu vagere) nuM grahaNa karyuM hoya tyAre (prakriyA vakhate) pUrve lAgelA no khyAla Ave e ja ahIM yogya che, kAraNa ke anubandhano lopa koi nimittane lIdhe nathI thato, paNa (dhAtu vagerenA) uccAraNa (pachI t saMjJA) thatAMnI sAthe ja thAya che. athavA pIvA mATe vyatire (e sUtra) mAM AcArya (pANini) me dhAtunA sAtvi yukta svarUpanuM anubandha sahita grahaNa kare che tema karIne teo jJApana kare che ke anubandhane kAraNe nanta dhAtunenanta banI jato nathI.? athavA to A dhAtu sai nathI tAm paNa che. to pachI saMvAti kevI rIte thaze? (tyAM) rathanuM vikaraNa thaze 118 Adi ke antane anulakSIne kaheluM kArya ekane jha paNa lAgu paDe che | 11ra1 || A sUtra karavAnI zI jarUra che? 140 130 vageremAM -kArano upadeza, pachI zUnyam pramANe tU saMjJA thaine ta opaDA anusAra teno lopa thayA pachI prayogamAM e vA zabda che chatAM tene pitRne lagatuM kArya prApta thAya che. 137 anubandhane avayavabhUta gaNavAmAM Ave to upadeza kALe jenanta hoya temane vize kahevAmAM AveluM mAtva rUpI kArya saipU ne prApta thatuM nathI, kAraNa ke te pa-kArAnta che, jhanta nathI. tethI bhAgakAra jJApaka sUtrano prastAva kare che. DIvAM mATe thatIhAre e sUtramAM jemAknuM grahaNa karyuM che te uparathI jJApana thAya che ke anubandhane kAraNe dhAtunatta maTI jato nathI. meTu dhAtune TU anabandha lAgelo che. e dhAtune namna gaNAya ke nahIM tenuM A paribhASA dvArA nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. A hin dhAtune prastuta sUtramAM pIvA men 0 ema na kahetAM tene praznanta gaNIne mA e mAtva yukta svarUpamAM mUkyo che, chatAM tenuM hit svarUpa cAlu rAkhyuM che. te dvArA sUtrakAra sUcave ke anubandhane kAraNe nanta dhAtu ananta maTI jato nathI. tethI men e dhAtu-kArAnta ja che ema samajAya che 138 arthAt dhAtune sain na gaNatAM vivAdri gaNano tAn dhAtu ja gaNIzuM, jethI vikaraNa rathan lAgIne gavAti vagere siddha thaI zake. 139 sUtramAMno zabda saMkhyAvAcaka nathI, paraMtu ekalo, asahAya e arthamAM che. AdimAM rahelA ane aMte rahelAne je kArya thAya che te ekane, asahAyane arthAt jenI pUrve ke pachI anya koi varNa na hoya tene paNa thAya ema ahIM kahevAmAM AvyuM che. Ama ahIM kAryAnideza che. mathurAvat rUDhiputre prAtaHA mAM jema mathurAyAm e sabhyantane vat lAgyo che tema pramin e upameya saptamyanta che tethI upamAna sAcatta mAM paNa sAntayoH e saptammantane vatuM lAgyo che tema samajavAnuM che, nahIM to te be vacce upamAna-upameyabhAva na thai zake. 140 vyavahAramAM vyapadezivabhAvathI ja kArya siddha thAya che tema zAstramAM paNa thai zake. to pachI A sUtra karavAnuM zuM prayojana ? ema praznakartA kahevA mAge che.loka vyavahAramAM eka ja putra hoya to paNa 'A mAro moTo" athavA "A mAro nAno' ema loko kahetA hoya che tema eka hoya tene vize paNa Adi ke aMta e prayoga thai zake. tethI A sUtra karavAnI jarUra nathI rahetI ema bhAva che. tethI vArtika (1) mAM prayojana dArzAve che. mAdyantavaddhavit--mAdyantI vijete mina rAtre (je zAstra, sUtramAM Adi ane anta zabda hoya te sUtra) mAyantavatA tasya mAvat arthAt te sUtranI pravRtti thAya che tethI. eTale ke AgaLa ke pAchaLa anya (varNa) hoya tyAre Atri ane anya pado je sUtramAM hoya tyAM te lAgu paDe che, tema jayAM AgaLa ke pAchaLa anya varNa na hoya tyAre paNa te sUtra lAgu paDe te hetuthI A sUtra karavAmAM AvyuM che.ke. 214 For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyanyasminnAdyantavadbhAvAdekasminnadyantavadvavanam // 1 // satyanyasminyasmAtpUrva nAsti paramasti sa aadirityucyte| satyanyasminyasmAtparaM nAsti pUrvamasti so'nta ityucyte| satyanyasminnAdyantavadbhAvAdetasmAtkAraNAdekasminnAdyantApadiSTAni kAryANi na sidhynti| iSyante ca syuriti| tAnyantareNa yatna na sidhyntiityeksminnaadyntvdvcnm| evamarthamidamucyate // asti prayojanametat / kiM tahIti / tatra vyapadezivadvacanam // 2 // tatra vyapadezivadbhAvo vktvyH| vyapadezivadekasminkArya bhavatIti vktvym| kiM pryojnm| ekAco dve prathamArtham // 3 // bIjo varNa sAthe) hoya tyAre ja Adi ke anta' e (vyavahAra) saMbhavita che. te rIte mAtra eka (varNa) hoya tyAre paNa tene vize "Adi ke anta' e vyavahAra thai zake) te mATe mAntavat (rima ) ema kahyuM che 1 anya (varNa joDe) hovA chatAM jenI pUrve koi (varNa) hoya paraMtu pAchaLa hoya te Adi kahevAya che. anya (varNa joDe) hovA chatAM jenI pAchaLa koi(varNa)hoya paNa pUrve hoya te anta kahevAya.(Ama) anya mojuda hoya tyAre ja Adi ane anta rUpa saMbaMdha zakya che tethI Adi ane antane anulakSIne ekane vize kahevAmAM AvelAM kAryo siddha thai zakatAM nathI paraMtu ekane paNa te kAryo) thAya te iSTa che. ane te khAsa prayatna vinA siddha na thai zake tethI jayAre eka ja (varNa) hoya tyAre te(eka varNa) ja AdibhUta ane antabhUta samajAya te mATe A(sUtra) karavAmAM AvyuM che. zuM e prayojana che? to pachI zuM prayojana) che? tyAM tene mAntavat ne badale) vyapadezInI jema (vyapariva6) ema kahevuM joie parA tyAM vyapadezivabhAva kahevo joie, eTale ke vyapadezirbhAvadArAma (arthAt mukhyArthamAM je Adi ke aMta nathI tevA) ekane (mukhyanI jema) kArya thAya che ema kahevuM joie. zA mATe? Io che prathamA (pramANe kArya thai zake te mATA ne? ahIM mAdyantamAvat emapAThAntara noMdhe che, arthAt "Adi ane anta' ema vyavahAra thAya che. eTale ke AgaLa pAchaLa anya kaMI hoya tyAre "A Adi che" athavA "A anya che" ema prayoga thai zake che paNa jayAre koi varNa ekalo ja hoya , AgaLa ke pAchaLa anya varNa na hoya tyAre paNa mAntabhAva thAya e A sUtranuM prayojana che. chAyA ApAThane yogya gaNe che. 14. jayAre koi paNa varNanI pachI eka athavA vadhu varNa hoya paNa tenI pUrve eka paNa varNa na hoya tyAre te varNane vize mAri ema vyavahAra, zabda prayoga, vyapadeza karI zakAya, te ja rIte jayAre koi varNanI pUrve eka athavA vadhu varNa hoya paraMtu tenI pachI eka paNa varNa na hoya tyAre te varNane vize santa ema vyapadeza karI zakAya ane te Adi ke aMtya varNane vyapadezI kahevAya. paraMtu jayAre eka ja varNa hoya ane tenI AgaLa ke pAchaLa bIjo koi varNa na hoya tevA eka arthAt asahAya varNane vize Adi ke aMta evo vyavahAra thai na zake chatAM Adi ane aMtane anulakSIne kaheluM kArya eka varNane paNa thai zake te mATe tevo varNa sAcA arthamAM Adi ke aMta nathI chatAM tene Adi ke aMta jevo vyapadezI jevo (carAvatu) gaNIne kArya karI zakAya ema kahevuM jarUrI che ema ahIM dalIla che. 142 pro Tre prathama pramANe jemAM abhyAsa nathI thayo tevA dhAtunA prathama viz (eka -yukta bhAgano) abhyAsa thAya che. tethI tuM , t, nAgu jevA dhAtuomAM abhyAsa thai zakaze, paraMtu stra jevA eka varNavALA dhAtuomAM kayA bhAgano bdibhava thaze athavA thaze ke nahIM e prakAranI zaMkA thAya che tenuM prastuta sUtra dvArA nirAkaraNa thAya che, ema bhAva che. 215 For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSyatyekAco dve prathamasyeti bahuvrIhinirdeza iti / tasminkriyamANa ihaiva syAt papAca papATha / iyAya Aretyatra na syAt / vyapadezivadekasminkAryaM bhavatItyatrApi siddhaM bhavati // Satve cAdezasaMpratyayArtham // 4 // vakSyatyAdezapratyayayorityavayavaSaSThyeveti / etasminkriyamANa ihaiva syAt kariSyati bhaviStati / iha na syAt / indra mA vakSat / sa de'vaany'ksst| vyapadezivadekasminkAryaM bhavatItyatrApi siddhaM bhavati // sa tarhi vyapadezikadbhAvo vaktavyaH / na vaktavyaH / avacanAllokavijJAnAtsiddham // 5 // antareNaiva vacanaM lokavijJAnAtsiddhametat / tadyathA / loke zAlAsamudAyo grAma ityucyate / bhavati caitadekasminnapyekazAlo grAma iti / viSama upanyAsaH / grAmazadbo'yaM bahrarthaH / astyeva zAlAsamudAye vartate / tadyathA / grAmo dagdha iti / asti vATaparikSepe vartate / tadyathA grAmaM praviSTa iti asti manuSyeSu vartate tdythaa| grAmo gato grAma Agata iti / 1 (AgaLa upara vArtikakAra) kaheze ke dAvo ke prathamasya / (mAM hAr ) ema je kahyuM che te bahuvrIhi dvArA nirdeza karyo che ane jo tema karavAmAM Ave to A pApa, pATha mAM abhyAsa thaze, paNa vAya, gAra (jemAM eka eka varga che te) mAM nahIM thAya.paraMtu 'mukhyane je kArya lAgu paDe che te ekane paNa lAgu paDe che' e nyAye emAM paNa siddha thaze.. Adeza ane pratyayanA (sno) r Adeza (thai zake te) mATeII I 143 (vArtikakAra) kaheze ke Aveba vavavo) e athathaya pachI ja che, e (pramANe) levAmAM Ave to A vAta viSvati mAM ja (v Adeza) thaze, jayAre ndro mA vakSat| sa levAnpakSatA mAM nahIM thAya, paraMtu ' mukhyane je kArya thAya che te ekane paNa thAya che' e nyAye ahIM (vakSat yakSat mAM)paNa siddha thaze. to pachI vyapadezivadabhAva (A sUtramAM) kahevo paDaze? nahIM kahevo paDe. 2 nuM kahevA chatAM vyAvArika jJAnathI siddha thAya che pA kahyA vinA paNa loka vyavahAra uparathI e siddha thAya che. te e rIte ke lokamAM gharonA samUhane gAma kAma kahevAmAM A che ane eka (dhara) hoya to paNa 'eka gharanuM gAma' evo prayoga thAya che. (A) dRSTAnta bannebara nathI, kAraNa ke ma zabdanA aneka artha che. gharonA samUhanA arthamAM to che ja, jema ke grAma baLI gayuM, cotarapha karelI vADanA arthamAM paNa che, jema ke 'gAmamAM pravezyo', mANasonA arthamAM paNa che, jema ke 'gAma gayuM', 'gAma AvyuM'. 14 Adezapramavo e avayava SaSThI che.riti, vikRti mAM sa-kAra sva prayano avacava che tethI teno mUrdhanya thavAmAM koi takalIpha nathI, paraMtu vakSat ane kSat e anukrame varSe ane van dhAtunAM sTeT nAM rUpomAM A pramANe vAMdho AvazeH ahIM pracanA "kArano tapa hoyaH paramaiyu| pramANe lopa thayo che, dhAtune cheToTo thI gar ane simpaluddha seri / thI sipa (ma) lAgyo che.paraMtu meM to prAya che teno athacaya nathI tethI Avezamatyayo (mAM akSaya SaSThI levAmAM Ave to te) pramANe s no mUrdhanya nahIM thai zake.paraMtu prastuta sUtra dvArA tene amukhya rIte, vyapadezivad -bhAvathI pratyacano avayava gaNavAmAM Ave to mUrdhanya thai sakase tethI vap ma a haiM e sthitimAM jo duH| thI varSanA 5no 6 ane varganA gUno gathatAM vasvarNa maiM para thatAM jUno dda thatAM d m haiM ane varSa meM haiM nae sthitimAM AverA pratyayoH / pramANe s no ghU thaine varSe gat - vasat ane varSe at- kSat e rUpo siddha thaze. 144 vArtikamAM avavat ema che, eTale ke vacana rahita je loka vijJAna arthAt lokavyavahAra che tenA uparathI (siddha thaze.jevI rIte lokavyavahAra koinA kahyA vinA ja ApoApa ratine pratApe siddha thAya che tema siddha thaze. 216 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asti sAraNyake sasImake sasthaNDilake vrtte| tdythaa| grAmo labdha iti| tadyaH sAraNyake sasImake sasthaNDilake vartate tamabhisamIkSyaitatprayujyata ekazAlo grAma iti| yathA tarhi varNasamudAyaH padaM padasamudAya RgRksamudAyo suuktmityucyte| bhavati caitadekasminnapyekavarNa padamekapada karca suuktmiti| atrApyarthena yukto vypdeshH| padaM nAmArtha RG nAmArthaH sUkta naamaarthH|| yathA tarhi bahuSu putreSvetadupapannaM bhavatyayaM me jyeSTho'yaM me madhyamo'yaM me kanIyAniti / bhavati caitadekasminnapyayaM me jyeSTho'yaM me madhyamo'yaM me kniiyaaniti| tathA'sUtAyAmasoSyamANAyAM ca bhavati prathamagarbheNa hteti| tathAnetyAnAjigamiSu -rAheda me prathamamAgamanamiti // AdyantavadbhAvazca zakyo'vaktum / kthm| apUrvAnuttaralakSaNatvAdAdyantayoH siddhamekasmin // 6 // apUrvalakSaNa aadirnuttrlkssnno'ntH| etaccaikasminnapi bhavati / apUrvAnuttaralakSaNatvAdetasmAtkAraNAdekasminna-- vaLI araNya, sIma medAna sahita vistAranA arthamAM paNa che, jema ke 'gAma maLyuM. temAM A je araNya, sIma,medAna vagere yukta vistAranA arthamAM (gAma zabdo che tene anulakSIne A prakAo grAma e prayoga thAya che. to pachI jema vargono samudAya te pada, padono samudAya te ska, RcAono samudAya te sUkta kahevAya che. te rIte eka hoya to paNa eka varNavALuM pada, e padavALI , eka vALa sUkta ema kahevAya che, paraMtu ahIM paNa arthathI saMbaddha (pada vagere) ne (pada, Rk vagere) kahevAmAM Ave che. tethI pada eTale arthayukta pada, ccha eTale ayukta ska, sUkA eTale ardhayukta sUkata (ema samajAya che tethI A durAnta paNa yogya nathI). to pachI ghaNA putro hoya tyAre "A mAro sauthI moTo', 'AmAro vaceTa, A"mAro sauthI nAno' e prakArano vyavahAra karavo ucita che teja rIte eka putra hoya to paNa tene vize) "A ja mAro moTo che', 'Aja mAro vaceTa che,' 'Aja mAro nAno che" ema vyavahAra thAya che. te rIte prasava na thayo heya ane thavAno paNa na hoya tene mATe pahelA garbhathI marI gaI" evo prayoga thAya che." te pramANe (pUrve bilakula) AvyA vinA athavA bhaviSyamAM AvanAra paNa na hoya to paNa (mANasa)'A mArUM prathama Agamana che ema kahe che. A mAntivadbhAva paNa na kahyo hoya to cAle. kevI rIte? pUrve kaMI na hovuM te AdinuM lakSaNa che ane pAchaLa kaMI na hovuM e antanuM lakSaNa che tethI (Adi ane anta' e vyavahAra) ekane vize siddha thAya che 6|| jenI AgaLa kaMI na hoya te Adi kahevAya che ane jenI pAchaLa kaMI na hoya te anta kahevAya che , e to eka nI bAbatamAM paNa thAya che, kAraNa ke pUrve kaMI na hoya te AdinuM svarUpa che ane pAchaLa kaMI na hovuM te antanuM svarUpa che te kAraNe 145 ahIM pa zabda pAThanA arthamAM che (paryAyaH pA ), kAraNa ke koi paNa RcAmAM eka ja pada hotuM nathI. jo ke 'varNasamudAya te pa' e prayogamAM pa6 zabda padanA arthamAM ja che. I% eTale ke 'pada vagere' ema kahetAM teno artha paNa sAthe AvI jAya che, kAraNa ke vana mit tat vim ema bahuvrIhi thaze tethI varNa tema ja artha banne maLIne paddha thaze. 17 prathama+Armena mRtA dvArA bhAgakAra kahevA mAge che ke je strI prasUti thAya te pUrve ja marI javAthI pharI garbhavatI thavAnI nathI te strI prathama garbhane kAraNe marI gai' ema na kahI zakAya, kAraNa ke prathama zabda sApekSa che. chatAM A prakArano prayoga thAya che. te rIte ekane anulakSIne Adi ke aMta zabda prayojI zakAya. bhAgakAre A sUtranuM pratyAkhyAna karyuM che. 148 koi mANasa pUrve amuka sthaLe gayo na hoya ane bhaviSyamAM pachI javAno paNa na hoya to paNa te sthaLe jatAM A mArUM prathama Agamana che" ema kahe che. vAstavamAM bhaviSyamAM bIjI vAra na janAra A pramANe kahe te anucita che. chatAM A prakAranA prayoga be dhaDaka karavAmAM Ave che, kAraNa ke te rUDha thai gayA che. tema eka varNa hoya tene vize Adi ke aMta zabda prayojI zakAze. tethI ja kahe che ke AghantabhAva paNa na hoya to cAle eTale ke vyapadezivabhAva paNa na hoya to cAle. che eTale ke jenI pachI kaMi na hoya te aMta. tenI pUrve kaMi hovuM joie evI apekSA nathI. Ama hovAthI mAtra eka ja hoya te paNa aMta thai zake. tema samajatAM mAtra eka hoya te Adi paNa thai zake. jema ke 2 dhAtumAM 2nI pUrve kaMI ja nathI tethI tene Adi gaNI zakAya ane tenI pachI paNa kaMi nathI tethI tene aMta paNa gaNI zakAya. 217 For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pyAdyantopadiSTAni kAryANi bhvissynti| nArtha AdyantabhAvena // gonIyastvAha / satyametatsati tvanyasminniti // kAni punarasya yogasya pryojnaani| Adivattve prayojana pratyayanidAdyudAttatve // 7 // pratyayasyAdirudAtto bhavatItIhaiva syAt kartavyam taittiriiyH| aupagavaH kApaTava ityatra na syAt // nityAdirnityam itIhaiva syAt ahicumbakAyaniH aagniveshyH| gArgyaH kRtirityatra na syAt // valAderArdhadhAtukasyeT // 8 // valAderArdhadhAtukasyeT pryojnm| ArdhadhAtukasyeT valAdeH / ihaiva syAt kariSyati hrissyti| jyoSiSat mandiSadityatra na thAt aa Adi ane aMta (varNa) ne anulakSIne upadezelAM kAryo eka (asahAya varNa) ne thai zake che tethI mArAntavAva (thAya che ema kahevA) no koI artha nathI. gonardoya to kahe che ke " anya (varNa) paNa hoya tyAre Adi ke anta) ema (kahevuM) sAcuM che. A sUtranAM prayojana kayAM che? (eka varNana)Adi gaNavAnuM (mAvi) prayojana, pratyAyano svara tema ja bit ane nit no Adi svara udAtta thAya e IlNAM 'pratyayano Adi udAtta hoya che' e sUtra pramANe mAtra vartavya taittirI mAM (udAtta) thAya, pazuvaH,paTavaH mAM nahIM thAya. tema nityanaiityama pramANe : hiMpurvani, mAphiyamAM ja (udAtta) thaze, Artha, tiH mAM nahIM thAya. vAti AdhaMdhAtukane lAgato Agama prayojana che pATA. mardhadhAtukvevasTAphe pramANe var (pratyAhAramAM AvatA varNo) thI zarU thatA AdhadhAtuka pratyayane n Agama lAgI zake te prayojana che. (te sUtrathI) riSyati, hariti mAM ja DU Agama thaze paNa noSita , manniSat mAMjha nahIM thAya. 150 eTale ke sUtramAM mAntivaddhava kahyo che teno koI artha nathI, sUtra nirarthaka che.(taminnaprastIti nArtha sUtre pra.) 15. (pratyayaH I) gAzuddAtta anusAra pratyaya AghudAtta hoya che. A rIte aneka varNavALA tavya che (a) vagere pratyaya to AghudAtta thavAthI vartavya taittirIyeH jevAmAM ta ane Tu udAtta thAya che, paraMtu pratyaya eka varNano ja hoya tyAre paNa te udAtta thai zake te A sUtranuM prayojana che. 35y no putra pavaH | ahIM apatyArthe ma(ma) thayo che. e e eka mAtra varNa che tethI tyAM A sUtra dvArA karela atidezathI AghudAttatva thaze ane maupavaH vApaTavA vagere siddha thaze. 152 pratyaya svaranA apavAdabhUta sUtra nityavirtima pramANe bis ane nit pratyaya pUrve Adi udAtta thAya che tethI pratyaya AghudAtta thavAne badale bis ane nit pUrve tadantano Adi udAtta thAya che. Ama didhunika mAM e nita pratyaya pUrve ma udAtta thayo che tethI di no TU-kAra svarita thatAM bAkInAmAM pracaya thayo che. AnA mAM n e gita pratyaya pUrve mA no AkAra udAtta thayo che tethI aMtya -kAra svarita thayo che. 153 kAraNa ke naSiSaTU vageremAM silvadurta TiA pramANe thato 2 (si5) vahU pratyAhAramAMno varNa che. paraMtu vikaraNa to eka javarNa che tethI tene vADhi na kahI zakAya ane tethI t Agama na thatAM iSTa rUpa siddha na thai zake, paraMtu prastuta sUtrane pratApe asahAya hovA chatAM pratyaya vADhi gaNAze ane t Agama thaine noSiSa, manvit jevAM rUpo siddha thaze. ra28 For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yasminvidhistadAditve // 9 // yasminvidhitadAditve prayojanam / vakSyati yasminvidhistadAdAvalgrahaNa iti / tasminkriyamANe'ci zrudhAtubhruvAM yvoriyaGuvaGau / ihaiva syAt zriyaH bhruvH| zriyaiau bhruvau ityatra na syAt // anAghATyuM // // ajAdyATtve pryojnm| ADajAdInAm / ihaiva syAt aihiSTa aikSiSTa / ait adhyaiSTetyatra na syAt // antavat kAni prayojanAni / antavadvicanAntapragRhyatve // 11 // antavadudvicanAntapragRhyatve prayojanam / IdUdedadvivacanaM pragRhyam / ihaiva syAt pacete iti pacethe iti / khaTve iti mAle itItyatra na sthAt // yasminvidhistadAdi 0 (e vArtika pramANe) vidhi (thai zake te paNa prayojana che) III (vArtikakAra) kaheze," yasmin vidhistavAvAvALe / ' e pramANe tAti vidhi thai zake te (prakRta sUtranuM )prayojana che. e (vArtika pramANe tAti vidhi) karatAM aviSNudhAtudhruva oriyaluvI| anusAra A trivaH,dhruvaH mAM ja (vast, vada) thaze, paNa zriyA, dhruvI mAM nahIM thAya." jJAti (dhAtu)ne sat lAgI zake te (paNa prakRta sUtranuM prayojana che) ||10|| ADanAvInAm |pramANe svarathI zarU thatA dhAtune (ga ne badale) Ar Agama lAge te prayojana che.te Ar (Agama) A diSTa, kSiSTa mAM ja thaze, paNa ta, madhyeSTa mAM nahIM thAya." have antavat (ema je kahyuM te) nAM karyAM prayojana che? dvivacanAntane thatI pragRhyasaMjJA (antavat gaNavAnuM prayojana che) ||11|| dvivacanAntane thatI pragRhya saMjJA annavadbhAvanuM prayojana che. levadivapana gRhAm| pramANe zvete ti| vece krAMti / mAM (pragRhya) thaze, paraMtu vaghe ti| mATe ti| mAM nahIM thAya 154 avizru. pramANe zrI gat| thrU ar| vageremAM val, havad thaine trivaH| dhruvaH| vagere siddha thaze, kAraNa ke temAM pratyaya aneka varNano hovAthI smin vidhistavAnAvasrahaLe| pramANe a-kAra tAti thaze. paraMtu zrI au| krU / mAM pratyaya sau e eka ja varNa che tethI smina vidhiH0 pramANe te tAti thai zakaze nahIM, paraMtu prastuta sUtrane pratApe bau pratyaya tati thavAthI zriyau| dhruvau| vagere siddha thaze. 155 s , 66 , p e dhAtuomAM athavA rU e sar varNa mukhyatayA AdimAM che (eTale ke te dhAtuo anAvi che) tethI bAnAvInAm| pramANe ArT Agama thaine ziSTa, diSTa vagere siddha thaze, paraMtu vaiSTa mAM dhi rU dhAtu che te eka asahAya varNa hovAthI tene at na gaNI zakAya. paraMtu prastuta sUtrane lIdhe te eka varNa hovA chatAM te anAvi thaze. tethI At lAgIne avaiSTa, tu vagere siddha thaze. 15 zveta vagere dvivacanAnta te nI pragRhya saMjJA thaze, paraMtu svatve ti mAM vA sau gaur ApaH| thI za thatAM ravA zI (ra) e sthitimAM eka ane asahAya varNa hovAthI, eTale ke dvivacanano pratyaya mAtra eka varNano che tethI tene aMta na gaNI zakAya. pariNAme pragRhya saMjJA na thavAno prasaMga Ave, paraMtu prastuta sUtrathI aMtavabhAva thavAthI ravaTle AMta / mATe kRti / mAM paNa pragRhya saMjJA siddha thaze. 219 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ midaco'ntyAtparaH // 12 // midaco'ntyAtparaH prayojanam / ihaiva syAt kuNDAni vanAni / tAni yAnItyatra na syaat|| aco'ntyAdi Ti // 13 // aco'ntyAdi Ti pryojnm| Tita AtmanepadAnAM ttere| itIhaiva syAt kurvAta kurvaathe| kurute kurve ityatra na syaat|| alo'ntyasya // 14 // alo'ntyasya pryojnm| ato dIgho yji| supi c| ihaiva syAt ghaTAbhyAm pttaabhyaam| AbhyAmityatra na syaat|| midaco'ntyAtparaH / (prayona) // 12 // (mit pratyaya. ac pagAmA 4 antya hoya.tanI pachI mAyecha' (masUtra pramAko mAgama yaza. sa. santapamApana) prayozana cha. (nahI. to) kunnddaani| vanAni / bhayaze, yaani| taani| mAM nahI thAya. 157 aco'ntyAdi tti| (prayona) // 1 // aco'ntyAdi tti| prabhArI (santya ac thI 23 yatA bhAgane Ti saM0 25 za. te prayo4na cha (nahI. to) Tita AtmanepadAnAM ttere| prabhAe Tit l-12|| sAmane pratyayonA Tino e thA.. kuti| kurvaathe| bhAM thaze., 52 kurute| kurve / bhaya nahI thAya.158 alo'ntyasya / (prayo4) // 14 // alo'ntysy| (prabhAeo antya al ne.sagatuM DA. sa.sahAyane 55 // 57 za.se.) prayo4nacha, (nahI to) ato dIgho yaji / bhane supi c| prabhArI ghttaabhyaam| paTAbhyAm / bhAM. (hI) yaze,59. AbhyAm bhaya nahI thAya.19 157 vanAni paremA vana jas-jazzasoM shi|--vn zi (i)--napuMsakasya jhlcH| thI ajAdi sarvanAmasthAna pratyaya 52 thata num mAgamate-- mit DopAthI. midaco . thI vana na saMtya ac (a) nI pachI sAgaze. hI vana za.06 bhane ac yu. za. DopAthI. aMtya. ac vA zAze. tethI vanan i bhebha. thatAM sarvanAmasthAne caasmbuddhau| prabhAe nAnta maMganI 65cAno hI thanavanAni sikha thaze,paraMtu yAni paremA yad js--tydaadiinaamH|-ato gunne|--y jas--jazzasoH shi|--y zi(i)--652 prabhAe. satya ac 57ii num thavAnI asaM bhAratai ya bhAMnA 74 ac ne. saMtyana5 1.75, 59prastuta sUtrathA tane santya16 erAtai num thaze. sane yAni , tAni 53 siddha thaze... 158 kuru AtAm me sthitima AtAm bhane para yu. pratyaya tathA Tita Atmane0 prbhaae| satyama mAchate GIL (Ti) no e yatAM kuru Ate--kuvati thaze.kuru ta bha pratyaya meM ac (a) yuta tethIta aMtya na pAya paraMtu prastuta sUtra prabhAe matapamA 72pAthI. a- 1.2ne. aco'ntyAdi tti| me. sUtramA 5.ze. tethIteno AtmanepadAnAM . sanusAra e tha ne kurute , kurve 53 35o siddha 24 2.ze.. 159 ghaTa bhyAm-yajAdi sup pratyaya bhyAm 52 yatA supi c| pUrva a-2rAnta saMganA antya al na hI ina ghaTAbhyAm ,paTAbhyAm siddha thaze, 8.29 // 3 ghaTa , paTa paremA bhane ac cha tethITa no a-68.2 pAstavamA antya che. paraMtu idam bhyAm meM sthitimA tyadAdI * ato gunne|--id bhyAm--hali lopH| thI. saMpUid no lo5 thane abhyAm thatA pratyaya pUrva meM bhAtra ac , a-2 24 cha tethItene antya nahI gae zAya. prie|| supi ca / prabhAe hI na thavAno prasaMga Avaze, paraMtu prastuta sUtrathI AghantavarbhAva thatAM - kArano dIrgha thaine sakhyAm rUpa maLaze. 220 For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na viratantatve zapa yena vidhistadantatve prayojanam / aco yt| ihaiva syAt ceyam jeym| eyam adhyeyamityatra na syAt // AdyantavadekasminkArya bhavatItyatrApi siddha bhavati // taratamaU ghaH ? rara ghasaMjJAyAM nadItare pratiSedhaH // 1 // ghasaMjJAyAM nadItare pratiSedhaH vktvyH| nadyAstaro nadItara iti // ghasaMjJAyAM nadItare'pratiSedhaH // 2 // anarthakaH pratiSedho'pratiSedhaH / ghasaMjJA kasmAnna bhvti| tarabgrahaNaM hyaupadezikam // 3 // vena vipatanta pramANe tadantavidhi thai zake te prayojana che) II1pA vena vidhitattvacA pramANe thato tadantavidhi asahAyane paNa thai zake te prayojana che, nahIM to) mo thatA pramANe veyar neyam mAM (cat) thaze, paraMtu prathama madhyeyamA mAM nahIM thAya. 60 eka-asahAya varNa hoya to paNa tene Adi jevo ane aMta jevo gaNIne kArya thai zake che) e sUtra pramANe ahIM paNa (kArya siddha thaze. taram ane taman pratyayonI dha saMjJA che. /1/1ra rA -saMjJA(sUtra) mAM nItara ne anulakSIne pratiSadha (karavo joie) 1|| chA A sUtrathI taram (tara) ane taman (tama) ne thatI i-saMjJAmAM nahItara ne anulakSIne pratiSedha karavo paDaze(kAraNa ke te) navAta nahItaraDA ema (che). gha-saMjJA(sUtra) mAM nItarane anulakSIne pratiSedha binajarUrI che parA 62 arthavagarano pratiSedha te apratiSedha, (to) I-saMjJA zAthI nathI thatI? kAraNa ke (sUtramAM) opadezika tara nuM grahaNa chAyA 10 cam necam mAM ji vagere dhAtune aMte man hevAthI gavo thatA pramANe at () pratyaya lAgyo che, kAraNa ke ahIM jena vidhiH0 amalI thAya che ane reca, yam jevAM rUpo maLI zake che, paraMtu eka javarNanA 2 athavA madha ne mananta na kahI zakAya, temAM kena vidhi paNa lAgu nahIM paDe. tethI mane thatA pramANe vat na thavAthI ci, madhyeyam vagere rUpo siddha na thaI zake. paraMtu mAntiva e prastuta sUtrane baLe Tu dhAtu mananta gaNAze ane iSTa rUpo siddha thaze. 160 navA taraH nahItara mAM je tara che te ta (taravuM) dhAtune trAvorA pramANe ban pratyaya lAgIne thayo che. koi paNa (dA,ta, i saMjJAne lagatuM) kArya karavAnuM hoya tyAre anubandhanuM smaraNa thAya che. tethI ahIM paNa je mam pratyaya lAgyo che tenA lupta anubandha nuM smaraNa thatAM tara e taran che tema samajAze. pariNAme taptamau ghaDA dvArA karavAmAM AvelI gha saMjJA nItara zabdane lAgu paDavAno prasaMga Avaze. jo ema thAya to navAH roSaNAnyatavasthAm pramANe hasva thatAM nahitara ema aniSTa rU5 thavAno prasaMga Avaze.Ama "gha saMjJAno nItara nI bAbatamAM niSedha karavo jarUrI che ema A vArtikano Azaya che. 162 mULamAM matiH ema che. na pratiSaH matiyA ema na- samAsa dvArA pratiSedha kiyAno niSedha karyo che arthAt e samAsa pratiSedhano abhAva sUcave che. bhAgyakAre teno tAtparyArtha spaSTa karatAM 'nirarthanA pratiH pratipeyaH " ema kahyuM te samAsano vigraha nathI arthAt maniSedha e madhyamapadalopI samAsa che evo zrama ahIM koie karavo na joie. 2ra' For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupadezika tarapo grahaNaM na caiSa trpshbdH| kiM vktvymett| na hi| kathamanucyamAnaM gsyte| iha vyAkaraNe sarveSveva sAnubandhagrahaNeSu rUpamAzriyate ytraasyaitduupmiti| rUpanirgrahazca zabdasya nAntareNa laukika pryogm| laukike prayoge sAnubandhakAnAM prayogo nAstIti kRtvA dvitIyaH prayoga upaasyte| ko'sau| upadezo naam| na caiSa upadeze trpshbdH|| athavAstvasya ghasaMjJA ko dossH| ghAdiSu nadyA hasvo bhavatIti hrasvatvaM prsjyet| samAnAdhikaraNeSu ghAdiSvityevaM tt| yadA tarhi saiva nadI sa eva tarastadA prApnoti / strIliGgeSu ghAdiSvityevaM tt| avazya caitadevaM vijnyeym| samAnAdhikaraNeSu ghAdiSvityucyamAna iha prasajyeta / mahiSI rUpamiva brAhmaNI rUpamiveti // (sUtramAM) vidhisUtramAM jeno upadeza karavAmAM Avyo hoya te tarannuM saMjJA sUtramAM rahaNa che, jayAre A (nahItara mAMno tara zabda upadezamAMno nathI. (aupadezika tara nI i saMjJA thAya che, te kahevuM joie? nA re. kahyA vinA kevI rIte samajAze? kAraNa ke A vyAkaraNa zAstramAM zabdonuM anubandha sahita grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM badhe (te ja) svarUpano AdhAra levAmAM Ave che jethI) tenuM e (sAnubandha) rUpa hoya tyAM (saMjJA thAya). 60 ane zabdanA e svarUpano nizcaya teno vyAvahArika prayoga joyA vinA na thai zake ane e vyAvahArika prayogamAM anubandhayukta (zabdo) vaparAtA nathI tethI (eno nirNaya karavA mATe) bIjA(ja) prayogano AdhAra levAmAM Ave che. te (bIjo prayoga) kayo? (e bIjo prayoga) te upadeza,ane A nahItara mAMno taP) upadezamAMno tarajU zabda nathI. athavA e (navatara mAMnA tara)ne da-saMjJA bhale thAya. temAM zo vAMdho che?i vagere pratyayo para thatAM navI-saMjJakano hava thavAno prasaMga Avaze haDa te hasva Adeza to samAnAdhikaraNa ivagere para thatAM thAya che tethI je navI che te ja tana hoya to hasva Adeza thavAno prasaMga Ave. te hastRtva strIliMgI gha vagere para thAya tyAre thAya che ane avazya ema ja samajavuM joie. 'samAnAdhikaraNa gha vagere pAchaLa AvatAM" ema jo kahevAmAM Ave to ahIM maNIlI pamivA trAhiLI ramavA mAM paNa (hasva) thavAno prasaMga Avaze. 163 sUtramAM anubandhayukta svarUpanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM sAnubandhane ja saMjJA thAya. ahIM DU anabandhayukta tara (tara)no ja sUtramAM upadeza che tethI te aupadezika tara ne ja i saMjJA thAya. Iba sUtramAM taman sAthe temanuM grahaNa karyuM che tethI te pratyaya che. nahItara mAM i saMjJA thavAnI dalIla karI che te kAlpanika che, kAraNa ke rAtora|| e sUtrano khyAla AvyA pachI ta ne ma lAgavAthI anubandhayukta svarUpa tarajU thai zake e kalpanA upara teno AdhAra che. vAstavika rIte te tarabU nathI tethI i saMjJAno prasaMga janathI.vaLI taraphU e rUpa to saMjJA karavAmAM ja prayojAyuM che. te siddha prayogamAM kayAMya hotuM nathI tethI opadezikanuM ja ahIM grahaNa thaze. te mAtra taran pratyayanuM ja cha.(tarabiti rUpa saMjJApravRttAvAzritaM tacca pariniSThite prayoge kvApi na nAstItyaupadezika gRhyte| tacca tarappratyaya- syaivaasti| zau0 pR.148) 16 narI saMpakanI pachI ghavagere pratyaya AvatAM aMtyano najAro cAtarInuM pramANe vikalpa hasva thavAno prasaMga Avaze.paraMtu navatara mAMnA tara ne i saMjJA thAya to paNa vikalpa hasva nahIM thAya, kAraNa ke i vagere pratyayo temanI prakRtinA samAna artha darzAvatA hoya tyAM hasva thAya che. jema ke trAhaLatarA mAM prakRti ane pratyaya eka ja vastuno bodha karAve che tethI tyAM trAhatara ema vikalpa hasva thaze. jayAre nahItara mAM navI ane tara bhinna vastu darzAve che, temanI vacce sAmAnyAdhikaraNya nathI tethI hasva nahIM thAya.vaLI temAMno tara e pratyaya paNa nathI. 166 jayAre gha e strIliMgI pratyaya hoya tyAre ja samAnAdhikaraNa hovAthI hasva thaze.jo strIliMgano ullekha na hoya to maNiI TapakavA vALI nivAbahiSI rava hammatiH vALI va rupam mArutiH I) e irAntomAM mahiSI ane vALI pachI 25 zabda Avyo che tethI dahapavitva pramANe hasva thavAno prasaMga Avaze. ahIM pa zabda pratyaya 222 For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahugaNavatuDati saMkhyA // 11 // 23 // saMkhyAsaMjJAyAM saMkhyAgrahaNam // 1 // saMkhyAsaMjJAyAM saMkhyAgrahaNam krtvym| bahugaNavatuDatayaH saMkhyAsaMjJA bhavanti / saMkhyA ca saMkhyAsaMjJA bhavatIti vktvym| kiM pryojnm| saMkhyAsaMpratyayArtham // 2 // ekAdikAyAH saMkhyAyAH saMkhyApradezeSu saMkhyetyeSa saMpratyayo yathA syAt // nanu caikAdikA saMkhyA loke saMkhyeti pratItA tenAsyAH saMkhyApradezeSu saMkhyAsaMpratyayo bhaviSyati / evamapi krtvym| itarathA hyasaMpratyayo'kRtrimatvAdyathA loke // 3 // akriyamANe hi saMkhyAgrahaNa ekAdikAyAH saMkhyetyeSa saMpratyayo na syaat| kiM kaarnnm| akRtrimtvaat| vaghu zabdanI, jANa zabdanI tema ja vat ane rati (e pratyayo jene anta hoya temanI) saMzA (saMjJA che) 1123 saMsthA saMjJAmAM saMDyA (zabda)nuM grahaNa karavuM joie /1 saMlyA saMjJAmAM saMsthA (zabda) nuM grahaNa karavuM joie), vahu ane jANa zabdonI tema ja vat (pratyayAtta) ane rati (pratyayAnta) zabdonI saMdhyA saMjJA thAya che ane (eka, be vagere) saMkhyAnI paNa saMlyA saMjJA che ema kahevuM joie.67 (tenuM) zuM prayojana? (te saMkhyAo paNa) saMsthA saMjJAthI jANI zakAya te mATe rA saMlyA ne lagatAM sUtro pramANe kArya karavAnuM hoya tyAre eka vagere saMkhyAno '(A) saMkhyA (che)'ema bodha thai zake te mATe. are paNa eka vagere saMkhyA to loka vyavahAramAM saMkhyA tarIke jANItI che, tethI saMlyA ne lagatAM sUtromAM ene saMkhyA tarIke oLakhI zakAze. ema chatAM paNa (saMsthA nuM grahaNa) karavuM paDaze. nahIM to e kRtrima nathI tethI vyavahAramAM bane che tema te oLakhI nahIM zakAya ||3|| jo (sUtramAM) saMlyA zabda mUkavAmAM na Ave to eka vagere saMkhyAne vize e saMkhyAche ema jJAna nahIM thAya. (tenuM) zuM kAraNa? e (saMkhyAo) kRtrima nathI mATe. nathI AkRtinA arthamAM che chatAM jema pratyaya na hoya tevA tara vagerenuM paNa gha saMjJA dvArA grahaNa thatuM hoya to dApalpa sUtramAM i nI sAthe ja rahelA 45 pratyaya dvArA paNa sAhacaryane kAraNe pratyaya na hoya tevA 5 zabdanuM grahaNa thaze. pariNAme mahiSipama I grAhALA vagere aniSTa prayogo thavAno prasaMga Avaze. 167 eTale ke vadarAvatuhatisaMlyAH saMlyA ema athavA vahurAvatuti saMlyA saMlyA jA emapATha karavo joie. 168 eTale ke sUtramAM jo saMsthA zabda mUkvAmAM Ave to pradeza sUtro anusAra kArya karavAnuM hoya tyAre eka vagere laukika saMkhyAno paNa bodha thAya ane tene sUtronusAra kArya thai zake. jevI rIte pazu, patya, devatA vagere zabdo dvArA temano lokavyavahAramAM prasiddha artha samajAya che te rIte sUtramAM jayAM jayAM saMlyA zabda mUkavAmAM Avyo hoya tyAM tyAM # vagere saMkhyAonuM paNa grahaNa thaze vagere je pracalita saMkhyAo che te uparAMtanuM saMlyA saMjJA dvArA grahaNa thai zake te mATe A saMjJA sUtra che. ni.sA.(pR.274), caukhaM.(pR.302), yu.mI.(pR.434) mAM vA.(1) ane (ra) ne eka vArtika tarIke lIdhela che. ni.sA.mAM vA (2) kausamAM che.bhartu.bene bhinna gaNatA hoya tema lAge che, jo ke vA(2)nuM pratIka nathI.(pR.186). 169 laukika saMkhyAvAcaka zabdo pUrve karelA saMketane pratApe lokavyavahAramAM prayojAya che ane temano saMketika artha samajAya che, paraMtu prastuta sUtra dvArA khAsa prayatna karIne sUtrakAre je saMsthA saMjJA karI che te kRtrima che tethI te A saMketajanya saMkhyA zabdone lAgu nahIM paDe, kAraNa ke e laukika saMkhyAo kRtrima nathI. 223 For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahAdInAM kRtrimA sNjnyaa| kRtrimAkRtrimayoH kRtrime saMpratyayo bhavati yathA loke| tdythaa| loke gopAlakamAnaya kaTajakamAnayeti yasyaiSA saMjJA bhavati sa AnIyate na yo gAH pAlayati yo vA kaTe jaatH| yadi tarhi kRtrimAkRtrimayoH kRtrima saMpratyayo bhavati nadIpaurNamAsyAgrahAyaNIbhyaH atrApi prsjyet| paurNamAsyAgrahAyaNIgrahaNasAmarthyAnna bhaviSyati / tadvizeSebhyastarhi prApnoti gaGgA ymuneti| evaM tA caaryprvRttiaapyti| na tadvizeSebhyo bhavatIti yadaya vipATazahU~ zaratprabhRtiSu paThati // iha tarhi prApnoti nadIbhizca iti / jayAre vahu vagerenI (saMca)saMjJA kRtrima che.(ane) kRtrima ane akRtrima e bemAMthI zAstra nirdiSTa kArya kRtrimane thAya che . lokamAM bane che tema. jema ke lokavyavahAramAM 'gopAlakane lai Ava', 'kaTakane lai Ava' ema kahevAmAM AvatAM jenI gopAlaka ane kaTajaka saMjJA hoya tene bolAvavAmAM Ave che, paraMta je gAyone rakSe che ke je sAdaDI upara janmyo hoya" tene nahIM. jo kRtrima ane akRtrima e bemAMthI kRtrimane vize (kArya thAya) ema samajAtuM hoya to nImAAdAyIkhyA e (sU)paNa (kRtrima nI zabdane) lAgu paDavAno prasaMga Avaze.19 (e sUtramAM) paumArI ane mAhiAyanI e (dIrgha -kAratta strIliMgI zabdo) mUkyA che tene pratApe (kRtrima zabdanuM grahaNa) nahIM thAya." to pachI temAMnI , yamunA e vizeSa (nadIvAcaka)ne (e sUtra) lAgu paDavAno prasaMga Avaze.ema hoya to (mathI mAre rAtmamRtigyA e sUtramAMnA) rAtrasRti gaNamAM viparA zabda mUkIne AcArya jJApana kare che ke (navIpImArI 0 sUtra) viziSTa nadIvAcaka zabdane lAgu nahIM paDe. to pachI nImiyA (e sUtra) mAM (trimAmi nyAya) lAgu paDavAno prasaMga Ave che." 17) ahIM vA.zA.hi.(pR.314), vA.zA.ma.(pR. 207) ane caukhaM.(pR.303) mAM trime sapratyo mavati ema pATha che.jo kRtrimAtrimayo nyAya lAgu pADavAmAM Ave to navIpImAsI mAMno navI zabda cUkyAra nI e sUtra dvArA karavAmAM Avela kRtrima nI e saMjJIne sUcavaze nI zabda potAnA svarUpane nahIM darzAve, kAraNa ke te te rAW 0 e sUtramAM sUtrakAre marAsaMjJA ema kahIne niSedha karyo che.ema ahIM dalIla che. pariNAme 35nam e avyayIbhAvamAM navIaumAsI pramANe thato vaikalpikaTar thavAno prasaMga Avaze. 171 nIpamALA e sUtramAMnA varSamArI ane mAhAthI e strIliMgI ane dIrgha -kArAnta nAmo che tethI pUchyArthI dvArA karavAmAM AvelI navI saMjJAthI temano nirdeza thai zake chatAM sUtrakAre te be zabdone sUtramAM mUkyA che tethI sUcavAya che ke sUtramAMno nI zabda svarUpane batAve che, navI saMjJA darzAvato nathI. jo nahI zabda nadIno ja sUcaka hoya to te dvArA gaMgA, yamunA jevI viziSTa nadIonuM paNa sUcana thaze tethI apakana, pariyamunam jevA samAsomAM Tar thavAthI aMtIdAna thaze. jo rajU na thayo hoya to prityupaITI varSa anusAra pUrvapada prakRti svara thavAthI AdhudAtta. thaze. 2 avyayamAve rAtmamRtigyA e sUtramAM rAtmamRti gaNano ullekha che temAM sUtrakAre vipArA (e nadI nAma) no samAveza karyo che. te uparathI samajAya che ke nahIaumAsI. sUtramAM navI zabda viziSTa nadIone sUcavato nathI. jo sUcavato hota to te dvArA ja vipAra e viziSTa nadIvAcakane avyayIbhAvamAM TarlAgata ane tema hota to rAtmamRti gaNamAM teno ullekha na karata. 17) jo kRtrimanuM grahaNa thAya to navamA e sUtramAMno nahI zabda viziSTa nadIone nahIM darzAve. pariNAme saMkhyAvAcaka zabdo sAthe viziSTa nadIvAcaka zabdono avyayIbhAva thAya che te nahIM thAya. AthI satata kriyamunam jevA samAsa siddha nahIM thAya. 224 For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuvacananirdezAnna bhaviSyati / svarUpavidhistahi praapnoti| bahuvacananirdezAdeva na bhaviSyati // evaM na cedamakataM bhavati kRtrimAkRtrimayoH kRtrime saMpratyaya iti na ca kazciddoSo bhavati // uttarArtha ca // 4 // uttarArtha ca saMkhyAgrahaNam krtvym| SNAntA sstt| SakAranakArAntAyAH saMkhyAyAH SaTsajJA yathA syAt / iha mA bhuut| pAmAnaH vighuSa iti // ihArthena tAvannArthaH sNkhyaagrhnnen| nanu coktamitarathA hyasaMpratyayo'katrimatvAdyathA loke| naiSa dossH| arthAtprakaraNAdvA loke kRtrimAkatrimayoH kRtrime saMpratyayo bhvti| bahuvacanamAM nirdeza karyo che tethI nahIM Ave to pachI ahIM (d a 0 pramANe thato zabda) svarUpa vidhi thavAno prasaMga Avaze." (nImiH ema) bahuvacanamAM nirdeza karyo che tethI ja ema nahIM thAya ane Ama "kRtrima ane akRtrimamAMthI kRtrimane vize (kArya thAya) ema samajAya che" e(nyAyano) AdhAra nathI levAyo ema nathI ane chatAM koi doSa paNa nathI thato. 176 uttara (sutra) mATe paNa (saMlyA zabdanuM grahaNa jarUrI che) jA. pAchaLa AvatA mATe paNa saMkhyAsaMjJAsUtramAM) saMlyA (zabda)nuM grahaNa karavuM joie,jethI UIIntA H e (uttarasUtra) thI 5-kArAnta ane ne-kArAnta saMkhyAne pat saMjJA thAya paraMtu ahIM pamAnaHA vipuSaH ne na thAya. ? A (vahurA sUtra) mATe to saMlyA zabda mUkavAno koI artha nathI.paNa (ame) kahyuM ke te sivAya jema lokamAM bane che tema saMlyA dvArA eka vagere no) bodha nahIM thAya, kAraNa ke te kRtrima nathI.e vAMdho nathI, kAraNa ke loka vyavahAramAM arthane kAraNe athavA saMdarbhane kAraNe kRtrima ane akRtrimamAMthI kRtrimane (kArya thaze) ema samajAya che. 174 jevI rIte mAnavA jevAM sUtromAM kRtrima artha darzAvavA mATe navI zabda sUtrakAre eka vacanamAM prayojayo che tema ahIM paNa narImiH jA ema bahuvacanano prayoga na karatAM nathI jA ema ekavacanano prayoga karata. 175 eTale ke prastuta sUtramAM cUAvyA pramANe karavAmAM AvatI kRtrima navI saMjJA lAgu na paDe to paNa haja rAddha pramANe svarUpa vidhi thavAno prasaMga Avaze. pariNAme viziSTa nadIvAcaka zabdo sAthe avyayIbhAva na thavAno prasaMga Avaze, paraMtu navamaH ema je bahuvacana dvArA nirdeza karyo che tene pratApe svarUpavidhi nahIM thAya.nAgeza kahe che navI mizrA vagere sUtromAM lakSyone anusarIne ja arthanuM grahaNa karavAthI nadIvAcaka gaMgA vagere zabdonuM grahaNa thai zake che. 176 mULamAM matam zabda che.ke. nAzritam ema artha kare che. arthAt trimAtrima nyAyano Azraya nathI levAmAM Avyo ema nathI eTale ke jJApaka vagere dvArA doSanuM nivAraNa karyuM che tethI A nyAyano Azraya levAto ema nathI(na anAzita) jarUra levAya che ane tema chatAM doSa Avato nathI. 17 ||ntA pA e sUtra dvArA 5-kArAnta ane na-kArAnta saMkhyAonI pat saMjJA karavAmAM AvI che. have vipad e pa-kArAnta zabda che ane gAmanuM zabda nakArAnta che tethI temanI paNa pad saMjJA thavAno prasaMga Ave, paraMtu e sUtramAM chAntiA e strIliMga dvArA je nirdeza karyo che tene pratApe pUrva sUtramAMthI strIliMgI saMsthA zabdanI ahIM anuvRtti thAya che. ema svIkAratAM A prasaMga nahIM Ave kAraNa ke vipad ane vAmanuM e zabdo saMkhyAvAcaka nathI.ahIM noMdhavuM joie ke pUrva sUtramAM saMlyA zabda svarUpa darzAve che, saMjJA che, jayAre sthAntiA parA e uttara sUtramAM te pAMca vagere saMkhyA batAve che tethI saMjJI che. 178 lokavyavahAramAM jayAre kRtrimanuM grahaNa thAya che tyAre tenuM kRtrimapaNuM kAraNabhUta nathI hotuM paraMtu artha athavA saMdarbhane kAraNe ja kRtrima athavA akRtrimanuM yathAyoga grahaNa thAya che. dA.ta, gopAm mAnava mAnavam adhyArthatA ema kahevAmAM Ave tyAre hAthamAM lAkaDI laIne gAyonuM rakSaNa karanAra vyakti (TH pati tiA te govALa)nuM sUcana nathI rarapa For Personal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artho vAsyaivasaMjJakena bhavati prakRtaM vA tatra bhavatIdamevasaMjJakena kartavyamiti / AtacAryAtprakaraNAdvA aGga hi bhavAnprAmyaM pAMsurapAdamaprakaraNajJamAgataM bravItu gopAlakamAnaya / // kaTajakamAnayeti ubhayagatistasya bhavati sAdhIyo vA yaSTihastI gamiSyati // yathaiva tatprakaraNAdvA loke kRtrimAkRtrimayoH jAnAti sau vahAdInAmiyaM saMjJA kRteti // na yathA loke tathA vyAkaraNe / ubhayagatiH punariha bhavati / anyatrApi nAvazyamihaiva / tadyathA / karturIpsitatamaM karma / iti kRtrimA karmasaMjJA / karmapradezeSu cobhayagatirbhavati / karmaNi dvitIyA / iti kRtrimasya grahaNaM kartari karmavyatihAre / ityakRtrimasya / tathA sAdhakatamaM krnnm| iti kRtrimA karaNasaMjJA / karaNapradezeSu cobhayagatirbhavati / kartRkaraNayostRtIyA / iti kRtrimasya grahaNaM 180 (tyAM) e(kahenAra) ne e (kRtrima) nAmavALAnuM kAma hoya che athavA tyAM 'A (kArya) (kRtrima nAmavALAe karavuM' ema saMdarbha hoya che. ane tethI ja cha artha ane prakaraNane kAraNe (kRtrimane kArya karavAmAM Ave che).are paNa Apa dhULabharyA pagavALA, saMdarbha na jANanAra ane (hamaNAM ja) AvelA gAmaDiyAne kahezo ke ' gopAlakane lai Ava', 'kaTajakane lai Ava" to te banne samajaze"" athavA bhaluM haze to hAthamAM lAkaDIvALo (govALa) ema samajaze. tethI ja jema loka vyavahAramAM arthane kAraNe ke saMdarbhane kAraNe kRtrima ane akRtrima e bemAMthI kRtrimane (vize kArya thAya che) ema samajAya che tema ahIM paNa thaze, kAraNa ke e (vaiyAkaraNa) jANe che ke vaDu vagerenI A saMvvA saMjJA karavAmAM AvI che. jema loka vyavahAramAM hoya che tema vyAkaraNamAM nathI hotuM, kAraNa ke ahIM to be rIte (artha)samajI zakAya che. mAtra ahIM (saMkhyAnI bAbatamAM) ja nahIM paraMtu bIje paNa (be rIte artha samajAya che). jema ke tupsitatama rma / e rma nI kRtrima saMjJA che ane karmane lagatAM pradezasUtromAM banne arthamAM che. (jema ke) iLa dvitIyA| mAM kRtrima (karma)nuM grahaNa che, tAri varma . tihAre| mAM akRtrimanuM" te rIte sAdhatAM jaNam| e karaNanI kRtrima saMjJA che, paraMtu karaNane lagatAM pradeza sUtromAM banne arthamAM che.(jema ke) nuMLavo tRtIyA| mAM tramanuM grahaNa karavAnuM che. - thatuM, paraMtu ahIM to adhyApana rUpI kAryane sriddha karI zake te gopAlaka nAmanI vyakti sUcavAya che. te ja rIte bhojana samartha, enjavam, Anava| ema kahevAmAM Ave tyAre sainyana sabda dvArA mIThuM e artha samajAya che,' ghoDo e artha samajAto nathI,paraMtu bahAra jvAnuM hoya tyAre 'ghoDA'e artha samajAya che, "mIThuM e artha samajAto nathI.Ama viziSTa saMdarbha (tana) uparathI paNa artha nirNaya thAya che, kAraNa ke khAsaNa lAthavAnuM athavA jhaDapathI gamana karavAnuM kArya kayA ke sainyava thI thaze te sAMbhaLanAre saMdarbha uparathI nakkI karavAnuM che. 19 bhASyamAM AtaAE eTale taAE (pra.). 109 arthAt buddhipUrvaka kahapanA na karI zake tevo (dinumasamartha / pra.) " A vaktA te koinA nAmano ullekha kare che ke pachI hAthamAM lAkaDIyALo govALa ema kahevA mAge che ? e prakArano saMdeha sAMbhaLanArane vaktAnA irAdA vize thAya che. ahIM sArvIya kriyAvizeSaNa che. miti eTale (gopALa tarapha) jaze athavA to (gopALa ema) samajaze. 183 ahIM meM zaba kriyAnA arthamAM che. 226 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdavairakalahAbhrakaNvameghabhyaH karaNe itytraaktrimsy| tathAdhAro'dhikaraNam iti kRtrimaadhikrnnsNjnyaa| adhikaraNapradezeSu cobhayagatirbhavati / saptamyadhikaraNe ca / iti kRtrimasya grahaNaM vipratiSiddha cAnadhikaraNavAci ityakRtrimasya // athavA neda saMjJAkaraNaM tdvdtidesho'ym| bahugaNavatuDatayaH sNkhyaavdbhvntiiti| sa tarhi vatinirdezaH kartavyo na hyantareNa vatimatidezo gamyate / antareNApi vatimatidezo gmyte| tdythaa| eSa brhmdttH| abrahmadattaM brahmadatta ityAha te manyAmahe brahmadattavadayaM bhavatIti / evamihApyasaMkhyA saMkhyetyAha saMkhyAvaditi gamyate // athavAcAryapravRttiApayati bhavatyekAdikAyAH saMkhyAyAH saMkhyApradezeSu saMkhyAsaMpratyaya iti yadaya saMkhyAyA atizadantAyAH kn| iti tizadantAyAH pratiSedha shaasti| kathaM kRtvA jnyaapkm| rakverIjhavadhebhyaH saraLa mAM akRtrimanuM grahaNa che. te rIte mArAroDa paran e sUtramAM kRtrima bApAnA saMjJA che. paNa dhiraja nA pradeza sUtromAM banne arthamAM grahaNa che. jema ke, saptamyAdhara mAM kRtrima (adhikaraNa)nuM grahaNa che. vipratiSiddha navarAtriA mAM akRtrimanuM. athavA to A(sUtrathI) saMjJA karavAmAM AvatI nathI, A to (vadha kaLa vagere) thA )nAM jevAM che ema (darzAvato) atideza che. to pachI (sUtramAM) vat (eTale ke sarathAvat arthAt saMkhyA jevA)ema nirdeza karavo joIe, kAraNa ke vati (vat pratyAyanA prayoga) vinA atideza samajAto nathI. vat nA prayoga vinA paNa atideza samajAya che, jema ke je bahmadatta nathI tene vize 'e bahmadatta che" ema koI kahe to ame to mAnIe chIe ke "e bahmadatta jevo che.ema ahIM paNa je saMkhyA nathI tene (sUtrakAra) saMkhyA kahe che tethI te saMkhyA jevI che ema samajAya che. athavA saMcAyA tirAntiIyA nA mAM jene anta ti hoya ane jene anne rad hoya tevI tevI saMkhyAne (n taddhitanI pratiSedha karyo che te uparathI AcArya jJApana kare che ke saMkhyA pradezomAM eka vagere saMkhyAno paNa saMkhyA tarIke bodha thAya che. (e) kevI rIte jJApaka che? 183 majha, va, medha vagerene 'karavuM' e arthamAM vacam lAge che ane sanAdyantA 0 thI dhAtu saMjJA thAya che tethI temane talya vagere pratyayo thai zake. have A kiyAvAcI pratyayo sAdhana arthAt vAra nA arthamAM lAgatA nathI tethI kriyAno artha levAthI prayojana siddha thaze tema samajI zakAya che. AthI ahIM varaNa zabda #Rva nA arthamAM nathI, kriyAnA arthamAM che. 184 dharaLa zabda A sUtramAM davyanA arthamAM prayojavAmAM Avyo che. daMda samAsanAM avayavabhUta paraspara virodhI arthavALAM pado AdhArano artha nathI darzAvatAM, kAraNa ke 'AdhAra' e to vibhaktino artha che. tethI ahIM mArA zabda davyanA arthamAM che tema samajAya che (tenAdhArAntoDagra TUlya vatati nAdhAra ti tiA na hi vipratiSiddhAnAM-- hendrA -vavAnA--ddhiAnAmadhAre rAttitiA vimaracarthatvavApArije nyA.pada.bhA. 2. pR. 258). vaLI (dAvavAno rIvanya -nAmadhAyitvAdhi dravya guhyata pra. pR. 278) 185 mULamAM tat zabda che. ta6, te arthAt eka vagere saMkhyA, ane vat pratyaya kAryano sUcaka che. tethI tadatirAH eTale saMkhyAnA kAryano A atideza che. ke. kahe che ke jo A sUtra dvArA saMjJA karavAmAM AvatI hota to di , i, ma vagere saMkhyAonI jema sUtrakAra ahIM paNa ekAkSarI saMjJA karata. tethI A sUtramAM laukika artha darzAvatA saMkhyA zabda levAmAM Avyo che. te sUcave che ke A sUtra atideza mATe che. pariNAme sUtra dvArA samajAze ke eka vagere laukika saMkhyAnI jema vahyuM, mA vagere saMkhyAo che. A rIte vadu vagere atideza dvArA laukika saMkhyA jevI gaNAze tethI kRtrima nahIM rahe. 186 saMcAyA tirAntiAyA nA e sUtramAM ma-ti-ra-mantAyA: ema kahIne sUtrakAre ti-manta ane rAtgnanta saMkhyAonI bAbatamAM n no niSedha karyo che te uparathI samajAya che ke - ne lagatA vidhimAM kRtrima tema ja laukika banne saMkhyAnuM grahaNa thAya che, kAraNa ke viMti jevI tyanti ane niMrAt jevI rAnta saMkhyAo kRtrima nathI. Ama sUtramAMnA saMdhyA zabda dvArA kRtrima ane akRtrima bannenuM grahaNa thAya che tema jJApana thayuM. rara7 For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na hi kRtrimA tyantA zadantA vA sNkhyaasti| nanu ceyamasti ddtiH| yattarhi zadantAyAH pratiSedha shaasti| yaccApi tyantAyAM pratiSedha shaasti| nana cokta ddtyrthmettsyaaditi| arthavaTagrahaNe nAnarthakasyetyarthavatastizadasya grahaNaM na ca Datestizado' rthavAn // athavA mahatIyaM saMjJA kriyate saMjJA ca nAma yato na lghiiyH| kuta ett| laghvayaM hi sNjnyaakrnnm| tatra mahatyAH saMjJAyAH karaNa etatprayojanamanvarthasaMjJA yathA vijnyaayet| saMkhyAyate'nayA sNkhyeti| ekAdikayA cApi saMkhyAyate // uttarArthena cApi nArthaH saMkhyAgrahaNena / idaM prakRtamuttaratrAnuvartiSyate // idaM vai saMjJArthamuttaratra ca saMjJivizeSaNenArthaH / na cAnyArtha prakatama - nyArtha bhvti| na khalvapyanyatprakatamanuvartanAdanyadbhavati na hi godhA sarpantI sarpaNAdahirbhavati // e rIte ke jene ane ti hoya tevI ke jene anne rad hoya tevI saMkhyA kRtrima hotI ja nathI.are paNa A hati (eTale ke hati jene atte che te kRtrima saMkhyA) to che. to pachI rAtti saMkhyAno je pratiSedha kare che tethI jJApana thaze).vaLI je tiantAsaMkhyA)no pratiSedha kare che tethI paNa jJApana thaze). paNa (ame) kahyuM to kharuM ke e (pratiSadha) hati ne khAtara hoI zake. "arthavaSe nAnarthasthA (arthayuktanuM grahaNa karavuM zakya hoya tyAM artharahitanuM grahaNa na thAya' e nyAye arthayuta ti zabdanuM grahaNa karavuM joie paraMtu hati mAM Avato ti zabda arthayukta nathI. athavA A ghaNI lAMbI saMjJA karavAmAM Ave che, jayAre saMjJA to e ke jenAthI kaMi TUMkuM na hoya. e kevI rIte? kAraNa ke saMjJA lAghava khAtara karavAmAM Ave che. ema hovAthI lAMbI saMjJA karavAnuM prayojana e ke jethI saMjJA anvartha thAya arthAt jenAthI gaNanA thaI zake te saMgalyA ema jANI zakAya ane vA vagere vaDe paNa gaNI zakAya che tethI temane paNa saMsthA saMjJA lAgu paDaze). pAchaLa, AvatA (wttA parA e sUtra) mATe paNa prastuta sUtramAM bIjA) saMlyA (zabda) nuM grahaNa karavAnI jarUra nathI. A (sUtramAM) je (saMdhyA zabda) prakRta che tenI pAchaLa (nAM sUtramAM) anuvRtti thaze. paraMtu A saMsthA zabdanuM grahaNa ) che te to saMjJA mATe che jayAre pAchaLanA sUtramAM saMcA zabda) saMjJI(MAnta) nA vizeSaNa tarIke upayogI che, paraMtu ekanA upayoga mATe prastuta hoya te bIjAnA upayoga mATe na hoI zake. e to dekhItuM che ke eka sthaLe prastuta hoya te vastu) anuvRtti thavAthI anya banatI nathI. gho (eka sthAnathI anya sthAna tarapha) sarakatI hoya to sarakavAne kAraNe kaI sarpa thai jatI nathI.00 187 zaMkAkAranuM kahevuM jayAM kRtrima ane akRtrima bannenuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM ja A paribhASA upasthita thAya che.ti aMte hoya tevI saMkhyAo kRtrima che ane hati mAM je ti che te to arthahIna che ane teno ja ahIM tirAntiAvAra dArA niSedha karavAmAM Avyo che. tethI e niSedha jJApaka thato nathI. paraMtu zaMkAkAre darzAvela doSa saMbhavato nathI, kAraNa ke matirAntiIyAH ema je uccAraNa karyuM te samaye to arthayuddha ti zabdanuM grahaNa karyuM che tema pratIti thAya che. tethI tirAntIyAH e pratiSedha jJApaka thaze. 188 A rIte moTI saMjJA karavAthI vi vagere akRtrima saMkhyAone paNa saMlyA saMjJA lAgu paDaze ane tethI A sUtramAM vadhArAno saMlyA zabda mUkavAnI jarUra nahIM paDe. pAchaLanA sUtra mATe paNa vadhArAnA saMcAM zabdanuM grahaNa karavuM jarUrI che ema je bIjuM prayojana darzAve che teno sUtrakAra nirAsa karaze. 189 zaMkAkAranuM kahevuM che ke sUtramAM vadhArAno saMlyA zabda saMjJA mATe mUkavAno hato, paraMtu vadhu mAM te mUkavAnI jarUra na hoya to paNa sthAntiA kA e sUtra mATe jarUrI che. pUrva sUtramAMno avarthaka saMthI zabda uttara sUtramAM anuvRtta thAya te yogya nathI, kAraNa ke pUrva sUtramAM te saMjJA tarIke che jayAre sthAntiAmAM je saMlyA zabdanI jarUra che te saMjJInA vizeSaNa tarIke upayogI che, eTale ke pat saMjJA no je saMjJI hoya arthAt ja e saMjJA dvArA je saMzInuM sUcana thAya che tenA arthamAM vadhAro karavA mATe upayogI che. tethI sthAntiA saMlyA ghA ema sUtranI yojanA thatAM A pramANe artha samajAzeH je 6 ane n aMtavALI saMkhyAo che temanI pat saMjJA thAya che. ahIM pUrva sUtramAM vadhArAno mUkavAmAM Avelo ane A sUtramAM anuvRttithI utarI Avato saMlyA zabda '-kArAnta ke na-kArAnta saMkhyAo' ema artha (saMjJI) darzAve che. che eTale ke sthaLAntara thavAthI ghonuM ghopaNuM jatuM rahetuM nathI.tema zabdanI anuvRtti thavAthI teno artha badalAto nathI. 228 For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yattAvaducyate na cAnyArtha prakatamanyArtha bhavatItyanyArthamapi prakRtamanyArthaM bhvti| tdythaa| zAlyartha kulyAH praNIyante tAbhyazca pAnIyaM pIyata upaspRzyate ca zAlayazca bhaavynte| yadapyucyate na khalvapyanyatprakRtamanuvartanAdanyadbhavati na godhA sarpantI sarpa -NAdahirbhavatIti bhaved dravyeSvetadevaM syaat| zadvastu khalu yena vizeSaNenAbhisaMbadhyate tasya tasya vizeSako bhavati // athavA sApekSo'ya nirdezaH kriyate na cAnyatkiMcidapekSyamasti te saMkhyAmevApekSiSyAmahe // adhyardhagrahaNaM ca samAsakanvidhyartham // 5 // adhyardhagrahaNaM ca krtvym| kiM pryojnm| smaasknvidhyrthm| samAsavidhyarthaM kanvidhyartha c| samAsavidhyarthaM taavt| adhyardhazUrpam / knvidhyrthm| adhyrdhkm|| ekane mATe prastuta hoya teno bIjA mATe upayoga na thai zake ema ja kahyuM temAM kahevAnuM ke) ekane mATe AraMbheluM hoya to paNa te bIjAne upayogI thai zake che. jema ke DAMgara mATe DhALiyA bAMdhavAmAM Ave che paNa temAMthI pANI pI zakAya che, kogaLA karI zakAya che ane sAthe sAthe DAMgara paNa UgADAya che. vaLI je kahyuM ke eka vastu anyatra javAthI anya banatI nathI, kAraNa ke ghA sarakatI hovA chatAM sarpa banatI nathI (temAM kahevAnuM ke) davyanI bAbatamAM ema hoya te zakya che, paraMtu zabda to je je vizeSya che. sAthe joDAya che tenuM tenuM vizeSaNa bane che.athavA A (MAntA e strIliMgI) sApekSa nirdeza karavAmAM Ave che ane ahIM apekSA rAkhavA jevuM bIjuM kaMI nathI tethI A (AntiA Saa sUtra) mAM saMsthA (zabda) ja apekSita che ema ApaNe laizuM. ja samAsa ane n (pratyayane lagatA) vidhi mATe (sUtramAM) madhyardha (zabda)nuM grahaNa karavuM joie) pA. (prata sUtramAM) madhyardha zabda mUkyo joIe.(tema karavAnuM) zuM prayojana? samAsa vidhi ane na vidhi mATe.samAsane lagatAM kArya to jevAM ke madhyapaisUryam ane tenuM pratyayane lagatAM kArya jevAM ke) madhyaryam (siddha thAya te mATe madhyardha zabdanuM grahaNa karavuM joie). 191 padonA arthanI vividha prakAranI zakti hoya che tethI eka zakti dvArA pUrva sUtramAM svarUpa (saMjJA) no artha darzAve che ane anya zakti dvArA uttara sUtramAM saMdarbhamAM baMdha bese che tethI te saMjJAno artha darzAve che. 192 mULamAM viroSe che te vizeSyano artha batAve che (vizo rati viroSaH ). 199 ni.sA. (pR.280), mAM saMpAdakanI poSThAntataH pado vadutra no khyo e nodha sAthe kausamAM [MAntiA ti) ema adhika pATha che. yu.mI. (pR.443) mAM paNa kausamAM e pATha Apyo che. e sUtramAMchAntiA e strIliMgamAM nirdeza karyo che temAM prati hovAthI saMdarbha anusAra anya padArtha tarIke, arthAt sthAntiA nA vizeSya tarIke, saMcA e zabdanI apekSA rAkhavAmAM Ave che. Ama vakha0 e prakRta sUtramAM saMyA zabdane svarita karyo nathI tethI svaritainAdhArA anusAra te adhikta na hovAthI tenI uttara sUtramAM anuvRtti zakya nathI chatAM saMdarbhanI vyAvahArika dRSTie te zabda apekSita che tethI tenI anuvRtti thaI zakaze,ema ahIM dalIla che. 194 ahIM mULamAM te- -- gAma mAM te ne badale tene ema pAThAntara ni..(pR.280,pA.TI.9)mAM saMpAdaka noMdhe 195 maheMna dham arthAt aDadhA jeTaluM vadhAre-doDha. ahIM mardha zabda saMkhyAvAcI nathI, paraMtu traNa bhAga, cAra bhAga vagere zabdonI jema ekadeza eTale ke bhAga darzAve che. sarva zabdano madhara zabda sAthe samAsa karavAthI paNa yaugika artha 'doDha' ema samajAya che, paraMtu saMkhyAno artha samajAto nathI.jema ke madhyarlena rA|na vakItam (doDha sUpaDA (jeTalA anAja) vaDe kharIdeluM e vAkyano hitAryottarasamAhAre jA e sUtra pramANe samAsa thaze, (kAraNa ke te sUtramAM pUrva sUtra rivarsalve saMjJAvAn mAMthI vivasaMtye nI anuvRtti thAya che).tyAra bAda rAga tarasthAnuM pramANe thatA an ke ThagU no madhyardhapUrvakriosaMjJAthAm thI sunna thAya che. Ama samAsa kArya thai zake te mATe madhyardha zabdanuM prata sUtramAM grahaNa karavuM joie. madhyardhana kItana e arthamAM saMcAyA gatirAntiAyA nuM pramANe tenuM lAgIne madhyaryam thai zake te mATe paNa adhvarya zabdanuM sUtramAM grahaNa karavuM joie ema dalIla che. 229 For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudi pAm aa luki cAdhyardhagrahaNaM na krtvym| adhyardhagrahaNapUrvadvigoluMgasaMjJAyAm iti| dvigorityeva siddhm|| ardhapUrvapadazca pUraNapratyayAntaH // 7 // ardhapUrvapadazca pUraNapratyayAntaH saMkhyAsaMjJo bhavatIti vktvym| kiM pryojnm| samAsakanvidhyarthameva / samAsavidhyarthaM kanvidhyartha c| samAsavidhyarthaM taavd| ardhpnycmshuurpm| knvidhyrthm| ardhapaJcamakam // parantu sujju mAM (madhyardha zabdanuM) rahaNa na karavuM joie) ll parantu tu tenuM vidhAna karanAra) madhyapUrvadvirjuisaMjJAvAnU (esUtra)mAM madhyartha (zabdanuM) grahaNa na karavuM joie, kAraNa ke) digora ema kahyuM che tethI ja (su) siddha thAya che. 6 marpa zabda pUrvapada hoya ane pUraNa pratyayAnta (uttarapada jemAM hoya tenI saMlyA saMjJA thAya che) III jemAM marSa pUrvapada hoya ane pUra (kramavAcI)pratyayAntajha jemAM uttarapada hoya te saMsthA-saMjJaka thAya che ema kahevuM paDaze. (tema karavAnuM) zuM prayojana ? samAsa ane na vidhi mATe,eTale ke samAsane lagatuM kArya ane zat pratyayane lagatAM kArya thai zake te mATe. samAsa vidhi mATe tenuM udAharaNa) to ardhapazcamaram (che), na pratyayane lagatA vidhi (nuM udAharaNa) maryapazcamam (che). 19% samAvidhyartham no ahIM A pramANe artha che samAsanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya athavA samAsane kAraNe thatA (lopa jevA) anya kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tyAre. ema artha thavAthI digane kAraNe je lopa thAya che te thai zakaze. pUrva kathana anusAra garva zabda saMkhyAvAcI nathI mATe tenuM samAvidhi ane nU pratyaya thaI zake mATe saMkhyA sUtramAM grahaNa karavuM joie.anya mata pramANe 1) madhyardha zabda saMkhyAvAcI che, kAraNa ke ApaNe eka, doDha, be, aDhI (,madhyartha,Dha, garvatraya) ema gaNIe chIe. tethI madhyardha zabdanI saMsthA saMjJA thAya te mATe nahIM, paraMtu adhvarya nI saMthI thAya paNa sArdha vagerenI na thAya te niyama mATe sUtramAM tenuM grahaNa karavAnuM kahyuM che. tyAra pachI vAkyanA bhAga karavAthI Ama samajAzeH 2) ardha zabdane saMlyA saMjJA karavAmAM Ave che te samAsavidhi ane tenuM vidhi pUratI ja karavAmAM Ave che. te sivAyanAM anya kAryo mATe e saMjJA karavAmAM AvatI nathI. emAM samAvidhi mATenI saMjJA digusamAsa mATe thAya che tethI digane kAraNe lopa siddha thaze.[pra.(pR.281)] 197 mULamAM pUrapratyayAntiHema che.pUraNa eTale saMkhyAne pUrNa thavA mATenI saMkhyA.dA.ta. pAMca (pazcama) e saMkhyAne pUrNa thavA mATe pAMcamo aMka jarUrI che tethI pazcama e tenI pUranI saMkhyA thai. A pUray no artha darzAvavA mATe jed vagere pratyaya lAge che te pUrapatya ane jene A prakArano pratyaya lAgyo hoya te pUraNapratyantiH thAya.|dhanuM e nakArAnta saMkhyAne tasya pUraNe hA pramANe pUraNa arthAt pUrNa karavAnA arthamAM je TU pratyaya thAya tene nAntarliMghArmA pramANe ma Agama lAgIne pazcama e pUraNI saMkhyAvAcaka bane che. paraMtu vArtikamAM pUraNapratyathAntaH zabda "pUraNa pratyaya jene aMte hoya tevuM uttara pada' e arthamAM che (pUraNapratyakAntottarapa9 phatyartha za. kau.pR.150) tethI ardhapazcama e prastuta vAtika anusAra pUUpratyathAnti zabda thaze.tene saMlyA saMjJA thavI joie ema ahIM dalIla che jethI samAsa vidhi ane vana vidhi thai zake. 198 ardhapazcamarya--gaI ne zeSA taiH phUpaiH hItam ardhapara (sADA cAra sUpaDAM-anAjI thI kharIdeluM] .ahI san athavA vikalpa lAgatA Tham no lopa thayo che. ardhapacamena hItam ardhapazcamam (sADA cAramAM kharIdeluM) ahIM tenuM lAgyo che. 230 For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikagrahaNaM cAluki samAsottarapadavRddhyartham // 8 // adhikagrahaNaM cAluki krtvym| ki pryojnm| smaasottrpdvRddhyrthm| samAsavidhyarthamuttarapadavRddhyarthaM c| samAsavidhyartha taavt| adhikssaassttikH| adhiksaapttikH| uttrpdvRddhyrthm| adhiksaapttikH| alukIti kimrthm| adhikaSASTikaH adhiksaapttikH|| bahuvrIhI cAgrahaNam // 9 // bahuvrIhau cAdhikazabdasya grahaNaM na kartavyaM bhvti| saMkhyayAvyayAsannAdUrAdhikasaMkhyAH saMkhyeye iti| saMkhyetyeva siddham // bahAdInAmagrahaNam // 10 // su% sivAya (nAM kArya karavAnAM hoya tyAre) samAsa mATe ane uttarapadavRddhi mATe (prakRta sUtramAM) madhara nuM grahaNa (karavuM joIe) drA susivAyanAM kArya mATe (sUtramAM) dha zabdanuM grahaNa karavuM jarUrI che. tenuM) zuM prayojana ? samAsa ane uttarapadavRddhi mATe eTale ke samAsane lagatAM kArya thai zake te mATe tema ja uttarapadanI vRddhi thaI zake te mATe. samAsavidhi mATe (nAM udAharaNa) to viSASTina: vasaptati: (che) , uttarapadavRddhi mATe (nAM udAharaNa) vASTinA: dhasAptativA (che). " su sivAyanAM kAryomAM ema zA mATe kahyuM che? madharASTi: dhisAptati (mAM su na thAya te mATe).00 bahuvrIhimAM zabdanuM grahaNa na karavuM) lI. bahuvrIhi samAsane lagatA sUtramAM madha zabdanuM grahaNa karavAnuM nathI, kAraNa ke saMthathApatyathAsannavidhivasaMlyAH satya (e sUtramAM) saMdhyA ema (kahyuM) che tethI ja siddha thAya che. A vadhu vagerenuM grahaNa na (karavuM joie) I/10mAM 199 madhaSASTi: yA nahIMtaHA arthAt sATha vadhAre ApIne kharIdelo. ahIM dhana zabda saMkhyAvAcI nathI, paraMtu sATha e saMkhyAnuM vizeSaNa che. tadritArthottara saMmahire jA e sUtra pramANe madhanA zabdano SaSThI samAsa thaine prAvatejhan thI gU thatAM vArtikamAM 'ma ' ema kahyuM che tethI jyAM lopa karavAno hoya tyAM madha zabdanI saMjJA thatI. nathI pariNAme samAsane diga saMjJA na thatAM tene lAgelA gUne madhyapUrvadvisaMjJAthAt pramANe lopa nahIM thAya tethI nit pratyaya n pUrve uttarapadabhUta pachI e saMkhyA saMjJaka zabdanA sarvaprathama svara meM-kAranI saMdhyAyAH saMvatsara - saMcaLa nA e sUtra pramANe vRddhi thatAM madhaSASTiH thaze.(za.kau.pU.150) 200 sattarapadravRArtham arthAt uttarapadanA prathama svaranI vRddhi thAya te mATe ema kahyuM che tethI su1 nathI ja thavAno pachI vArtikamAM kavi ema kahevAnI kyAM jarUra che? e prakAranI zaMkA karavI yogya nathI, kAraNa ke tati e arthamAM lAgatA pratyayo pachI tamathI mRtaH0 (mAnapUrvaka nimelo , bhADUtI rAkhelo) vagere arthamAM thatA pratyayono lopa nathI thato tethI tyAM uttarapada vRddhi thaze jema ke varSamApIjha: vArSiH (adhyApa:), pakSe mRtaH pAkSika (pharmavAra) thAya che te pramANe avivArSiA: thaze. ahIM uttarapadanA prathama svaranI vRddhi thai che. 20aa madha zabdane saMsthA-saMjJA sUtramAM mUkavAmAM Ave to bahuvrIhi samAsane lagatA kAryamAM paNa tenI saMlyA saMjJA thaze. ja paraMtu sUtrakAre saMlyathAkatha0 e sUtramAM saMlyA zabda mUkyo hovA chatAM A zabdanuM sAkSAt grahaNa karyuM che te uparathI sUcavAya che ke bahuvrIhi samAsanI dRSTie temaNe madha ne saMkhyAsaMjJaka nathI gaNyo, kAraNa ke sUtramAM mUkelA saMsthA zabda dvArA ja kArya siddha thAya che tethI mane khAsa mUkavAnI jarUra na paData. 231 For Personal & Private Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahAdInAM grahaNaM shkymkrtum| kenedAnI saMkhyApradezeSu saMkhyAsaMpratyayo bhvissyti| jnyaapkaatsiddhm| kiM jnyaapkm| yadayaM vatoriD vA iti saMkhyAyA vihitasya kano vatvantAdiTaM shaasti| vatoreva tajjJApakaM syaat| netyaah| yogApekSaM jJApakam // UAntA t aa aa e ra4 . SaTsaMkhyAyAmupadezavacanam // 1 // SaTsaMkhyAyAmupadezagrahaNaM krtvym| upadeze SakAranakArAntA saMkhyA ghaTsaMjJA bhavatIti vktvym| ki pryojnm| zatAdyaSTanornuDartham // 2 // (prakRta sUtramAM) vadu vagerenuM grahaNa karyuM te rada karI zakAya. to pachI saMkhyAne lagatAM sUtromAM temano saMsthA tarIke bodha kevI rIta thaze? jJApakathI siddha thaze."? e jJApaka kayuM che)? saMkhyAne anulakSIne kahelo nuM pratyaya jayAre vatuM- pratyayAnta (zabda) ne lAge tyAre tene iMd Agama lAge che tema e (AcArya pANini) vatarit va' e sUtramAM nirdeza kare che. te to vatu-pratyayAttane saMthI saMjJA thAya tenuM jJApana kare che. to (siddhAntI) kahe che ke nA (tema nathI), kAraNa ke jJApaka prayoganI apekSAe samajAya che. A pa-kArAnta ane naM-kArAnta saMkhyAvAcaka zabdonI pasaMjJA che11ArakA, pa-saMjJA sUtramAM 3parA (zabda mUkavo paDaze) ll saMjJA sUtramAM 3rA zabdanuM grahaNa karavuM joie, (eTale ke, upadezamAM je pa-kArAnta ane nakArAnta saMkhyA hoya tenI pat saMjJA thAya che ema kahevuM joie. tema karavAnuM zuM prayojana? sAta vagerene nukU ane aSTakU vagerene nu Agama thAya te mATe sArA vs 202 vi vagere zabda jema amuka cokakasa saMkhyAno artha batAve che tema vaghu vagere zabda cokkasa saMkhyA darzAvatA nathI chatAM temane prastuta sUtra dvArA saMlya saMjJA na karavAmAM Ave to paNa vorivA. e sUtra dvArA thatA jJAnane AdhAre te zabdo saMlyA saMjJaka che tema samajAze.tethI vadhu vAra vagere siddha thaze. 0 saMcAyA matiH e sUtra dvArA saMkhyAvAcI zabdane anulakSIne nU nuM vidhAna karyuM che. tyAra pachI vatarivI ema kahIne sUtrakAre thAvat, tAvat jevA vatu aMte Avato hoya tevA zabdo pachI AvatA nuM ne vikalpa Tu AgamanuM vidhAna karyuM che te uparathI samajAya che ke varlaeNnta ne nuM pratyaya thaze ja, kAraNa ke sUtrakAre tene saMsthA tarIke svIkArI lIdhA che. 204 A jJApana mAtra vatvanta ne lAgu paDaze tema nathI, paraMtu anyatra paNa prayogAnusAra jayAM jarUra haze tyAM lAgu paDaze (Tanurodhena va tsAmAnyApekSa jJAvavA vanadirokApekSa jJAunDa za.kI.bhA.1,pR. 150) tethI ja bhASyakAra kahe che. thopela jJAvin! arthAta jJApaka prayoga nI apekSA rAkhe che, prayogane lakSyamAM rAkhIne jJApaka levAnuM che.ke. vorAnuM mate tiA arthAt je anya yogo- sUtronI apekSA rAkhe te youpakSam ' ema samajAve che, kAraNa ke sUtrakAre patitapavitura zunnA vahupUra IPsaMdA tikuLa vatariyu/ vagere sUtromAM sat ne thu, tikuLa, phutha vagere Agama lAge che tema vidhAna karyuM che tethI jJApana thAya che ke niyata saMkhyAvAcI na hovA chatAM e zabdone saMlyA ne lagatuM kArya thAya che. TUMkamAM bhAgakAra A sUtra binajarUrI che tema mAne che. 205 ni.sA.(pR. 282) mAM vA.(2)ne vA.(1) nI sAthe kausamAM ApI che, yu.mI.(pR. 448) mAM vA.(1) ane (ra)ne eka tarIke Apela che,caukhaM.(.311) ane cAru.(pR. ) mAM vA.(2)ne bhASya tarIke ApI che. 232 For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatAni sahasrANi / numi kRte SNAntA SaDiti SaTsaMjJA prApnoti / upadezagrahaNAnna bhavati // aSTAnAmityatrAtve kRte SaTsaMjJA na prApnoti / upadezagrahaNAdbhavati // 34 tA 2 . kimuktam / iha tAvacchatAni sahasrANIti saMnipAtalakSaNo vidhiranimittaM tdvighaatsyeti| assttno'pyuktm| kimuktm| aSTano dIrghagrahaNaM SaTsaMkhyAjJApakamAkArAntasya nuDarthamiti // athavAkAro'pyatra nirdishyte| SakArAntA nakArAntAkArAntA ca saMkhyA rAtanA sahastrALa mAM numa Aga lAgatAM te na-kArAnta thaze tethI) wAntiA pA pramANe 1 saMjJA thavAno prasaMga Avaze, paraMtu (sUtramAM) rUpA zabdanuM grahaNa karavAthI nahIM thAya. aSTAnAm mAM nA Adeza karyA pachI 1 saMjJA na thavAno prasaMga Ave che, paraMtu sUtramAM) 35rA zabdanuM grahaNa karavAthI (maNIne) saMjJA thaze.jI athavA kahyuM che l3 zuM kahyuM che? A rAtanA sahastrALa mAM to 'sannipAtaso vidhanimitta taddhidhatisthA (benA saMbaMdhane kAraNe thaeluM kArya te saMbaMdhanA nAzanuM kAraNa na banI zake ema kahyuM che).30 maSTan nI bAbatamAM paNa kahyuM che. zuM kahyuM che? (mana sI mAM) mUkelo laI zabda jJApana kare che ke mA-kArAnta (mad )ne pad paNa saMjJA thAya che, jethI (mAm pUrve nu Agama thAya. A athavA A (sUtra)mAM mA-kArano paNa nirdeza karavAmAM Avyo che (tethI) -kArAnta, na-kArAnta ane mI-kAnta saMkhyA 206 ta vagere napuMsakaliMga hovAthI pra.ba.va.nA 1 (zi) para thatAM napusakrastha0 pramANe gun Agama lAgaze.tethI rAta nuM rAtanuM e nAnta svarUpa thatAM tene prata sUtrathI 1d thAya to ko sunA pramANe pratyayano su% thavAno prasaMga Avaze ane rAtAni vagere ISTa rUpa prApta nahIM thAya. paraMtu je zabdo upadeza kALe nAnta hoya tenI para thatA nam, rAs no su% thAya che jayAre rAta vagere upadeza kALe na-kArAnta nathI tethI temanI pachI AvatA nar vagereno lopa nahIM thAya ane iSTa rUpo siddha thaze. 2017 man mAm e sthitimAM gaNana mA vimalaio pramANe SaSThIno mAm para thatAM ma nuM aSTA thavAthI te nAnta nahIM rahe tethI tene pasaMjJA prApta nahIM thAya.pariNAme majhA ne jatukhyA pramANe nu Agama nahIM thAya tethI makhAnAm e iSTa rUpa siddha nahIM thAya.paraMtu aSTam zabda upadeza kALe ja nAnta che tethI mA paNa nAnta gaNAze tethI juduM Agama thaIne majhAnAm e rUpa siddha thaze.AthI sUtramAM 3parA zabdanuM grahaNa karavuM joie ema ahIM tema ja upara noMdha (210) mAM dalIla che. 208 vAta ke sahastra ne 2 para thatAM numa Agama juio upara nodha (2006)] thavAthI te na-kArAnta thAya che ane tethI 6 pratyayano lopa prApta thAya che. eTale ke rAta ke sahastra ane tenI pachI AvatA pratyaya 2 nA saMbaMdhane lIdhe numa Agama thayo che. te ja numa Agama nA lopanuM eTale ke rAta ke sahastra ane 2 nA saMbaMdhanA vighAtanuM nimitta thAya che, paraMtu kSatrita paribhASA pramANe te yogya nathI. pariNAme ratana ke sahastranU ne zat saMjJA nahIM thAya tethI pabhyo suI thI lopa nahIM thAya. 20) maNano sItA e sUtra dvArA aSTA svarUpavALA kaSTa nI pachI AvatA vAr vagere vibhakti pratyayo udAtta thAya che. tema kahevAmAM AvyuM che. saptamIno pratyaya para thatAM gaSTan nuM mana thatuM nathI tethI hu udAtta thato nathI. have jo majhA e dIrdhAnta svarUpanI ghar saMjJA na thatI hoya to sUtramAM zabda mUkavAnI koi jarUra nathI, kAraNa ke manu e rUpamAM juvottamam' e sUtra pramANe su udAtta na thatAM upanya svara udAtta thaze. Ama A sUtramAM sUtramAM vIt zabda mUkIne sUtrakAra jJApana kare che ke mA-kArAnta aSTA zabdanI paNa pad saMjJA thAya che. pariNAme thatukhyapramANe mAm para thatAM ra3re For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTsaMjJA bhavatIti / ihApi prApnoti / sadhamAdo dyumna ekAstA ekA iti| naiSa dossH| ekazadvo'yaM bahartha astyeva saMkhyApadam / tdythaa| eko dvau bahava iti| astyshaayvaacii| tdythaa| ekAgnayaH ekahalAni ekAkibhiH kssudrkairjitmiti| ashaayairityrthH| astyanyArthe vrtte| tdythaa| prajAmekA rksstyuurjmeketi| anyetyrthH| sadhamAdo dyumna ekaastaaH| anyA ityarthaH / tadyo'nyArthe vartate tasyaiSa prayogaH // iha tarhi praapnoti| dvAbhyAmiSTaye viMzatyA ceti // evaM tarhi saptame yogavibhAgaH krissyte| aSTAbhya aush| tataH SaDbhya iti // SaDbhyazca yaduktamaSTAbhyo'pi tdbhvti| tato luk / luk ca bhavati SaDbhya iti // athavopariSTAdyogavibhAgaH krissyte| 58 saMjJaka thAya che ema (samajAze).to pachI A sabamoi sutra vistA paI: mAM(nAkA ne pat saMjJA) thavAno prasaMga Avaze. e doSa nahIM Ave, (kAraNa ke A #i zabda ghaNA arthavALo che. viH vadavaH ema saMkhyAvAcaka to che ja. 'asahAya (arthAt ekalo) e artha paNa darzAve che, jema ke mithaH vahAna viimaka survitam arthAt ekalAe, vaLI anyanA arthamAM paNa che jema ke nAmeva ratname ahIM 'anya" ema artha che, sapanAne sunna gletAH ahIM anya e artha che. temAM je anyanA arthamAM ( zabda) che teno e prayoga che. to pachI takhyAmiSTa vihAlyA jA emAM pada saMjJA thavAno prasaMga Avaze. ema ho ya to sAtamomAMnA (po suda ! e) sUtranA vibhAga karavAmAM Avaze. (pahelAM) aSTAgya gaura (e sUtra) pachI kampaHA (e sUtra) arthAt saMjJakane vize je kArya kahevAmAM AvyuM che te aSTA ne paNa thaze. pachI sukvA (e vibhakta sUtra Avaze) arthAt zat saMjJaka pachI (AvatA nar ane rAt no) ja thAya che. athavA tenI AgaLanA (vAvo trAe) sUtranA vibhAga karavAmAM Avaze. nu Agama thaze.bhASya mAM gaSTano rIrthagrahane pauMjJAjJApavAmAntarNa turtha ema kahyuM che te maTano hatA (6-1-172) uparanI vArtika che. 20 g zabda saMkhyAvAcI che ema svIkArIne vacanamAM pheraphAra karIne A udAharaNa ApyuM che. vAstavamAM saMkhyAvAcI vi. zabdanuM bahuvacana na hoi zake, paraMtu ahIM g no artha anya che eTale ke te saMkhyAvAcI nathI tethI ja saMjJA thavAno prazna ja nathI tethI pabhyo su%A pramANe vibhaktinA pratyAyano lopa paNa nahIM thAya. a jo chAntiA pA sUtramAM n A antA pA (eTale ke 5-kArAnta, nakArAntaane -kArAnta saMkhyAnI ghaTu saMjJA che) ema mA-kArano prazleSa karavAmAM Ave to dvAkhyAm mAM drA e mA-kArAnta hovAthI tenI pat saMjJA thaze tethI patrivatu hADhiH pramANe pAm e hari vibhakti pratyaya udAtta thavAno prasaMga Avaze,ema ahIM dalIla che. 212 mAkhya gaurA ane paDyo ! e sAtamA adhyAyamAMnAM(7-1-21 ane 22) sUtro che. aSTamyaH e mAtra karela aSTam nA anukaraNa rUpa che tethI kAryakAlapakSamAM 18 saMjJA na thavA chatAM atidezane kAraNe nut thaze ane mIrA AdezanuM vidhAna karyuM che tethI 28 saMjJA thAya to paNa lopa nahIM thAya. te pachInA sUtra 6 sukkA nA vibhAga karavAmAM Avaze abhyaH ema eka sUtra.ahIM mAkhyaH nI anuvRtti thaze tethI ja saMjJakane vize kahevAmAM Avela kArya mAne paNa thAya che ema samajAze.ahIM narakAsora nI anuvRtti thatI nathI. tethI tu no prazna nathI raheto. tyAra pachI bIjo bhAga suWA ahIM pacca ane naravAsoH nI anuvRtti thAya che tethI pa saMjJakanI pachI AvatA nar ane rAt no lopa thAya che tema samajAze. 21: 3paSTiAt eTale AgaLa upara, have pachI (tatoDavo cho.pR.284pA.TI.7) tethI mana mA vimA (7-2-84) pachI AvatA rANo hAi (7-2-85) no rAHA ane triA ema yogavibhAga thaze. tethI hAHi pUrve mAtra thaze ema sUtrArtha thavAthI makhAnAm e rUpamAM vikhyadhA pramANe SaSThI ba.va.no mAm para thatAM juduM Agama thavA chatAM mAtra thaze arthAt aTAnAm ema rUpa thaze. nam, rAs pratyaya manAve che chatAM te para thatAM mAtra thaze, kAraNa ke mAkhya 234 For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTana A vibhktau| tato raayH| rAyazca vibhaktAvAkArAdezo bhvti| halItyubhayoH shessH|| yadyeva priyASTau priyASTA iti na sidhyati priyASTAnau priyASTAna iti ca prApnoti / ythaalkssnnmpryukte|| rati nA za rapa idaM DatigrahaNaM dviH kriyate saMkhyAsaMjJAyAM SaTsaMjJAyAM c| eka shkymkrtum| kthm| yadi tAvatsaMjJAsaMjJAyAM kriyate SaTsaMjJAyAM na krissyte| kthm| SNAntA SaDityatra ddtiitynuvrtte| atha SaTsaMjJAyAM kriyate saMkhyAsaMjJAyAM na kariSyate iti cetyatra saMkhyA -sNjnyaapynuvrtissyte|| ktaktavatU niSThA // 11 // 26 // manna nA vimA e pachI thaH e (vibhakta) sUtra Avaze (eTale ke 2 zabdanI pAchaLa vibhakti pratyaya AvatAM te (nA che) no nA thAya che, pachI &iaa e sUtra bannenA zeSa rU5 raheze je ema hoya to priyA kiyAdAdA e siddha nahIM thAya ane tene badale biyAnI zivASTanaH e rUpa thavAno prasaMga Avaze. je aprayukta rUpo hoya te zAstranA niyama pramANe che (ema samajavuM joie)." hati pratyaya jene anne Avyo hoya te)nI paNa pasaMjJA thAya che) II11rapA A hati zabdanuM saMlyA saMjJAmAM ane par saMjJAmAM ema be vAra grahaNa karavAmAM Ave che temAMthI eka rada karI zakAya. kevI rIte? jo saMlyA saMjJAmAM grahaNa karavAmAM Ave to 1 saMjJAmAM na karAya. zAka kevI rIte? wiAntA pA e sUtramAM rati nIanuvRtti thAya che. have jo saMjJAmAM karavAmAM Ave to saMjJAmAM nahIM karavAmAM Ave, kAraNa ke mAM saMkhyA saMjJAnI anuvRtti thaze. 4 ane vat nI niSThA saMjJA thAya che 1/1ArA aurA mAM sUtrakAre maNa' ema na prayojatAM majhA no prayoga karyo che tethI sUcavAya che ke nas, rAhU para thatAM mAtra thaze. sUtrakAre aSTA no prayoga karyo che tenuM e prayojana ke jyAM mAtra thayuM hoya tyAM na{ , rAn no gaura Adeza thAya che arthAt mAtra vikalpa thAya che, jo A prayojana abhipreta na hota to sUtrakAre sabhya zrIrA' ema sUtra karIne lAghava sAdhyuM hota . 24 triA e vibhakta sUtra uparathI hAdri para thatAM mAtra thAya che ema svIkAravAmAM Ave to mau ane na{ e mATe pratyayo para thatAM mAtra nahIM thAya tethI tyAM mana zabdano pradhAna artha hoya tyAM aura thaze tethI mAtra paNa thayuM haze ema anamAna thai zake che.tethI biyANAnI, priyASTAnaH vageremAM mAtra nahIM thAya, kAraNa ke majhanU temAM pradhAna nathI gauNa che. ahIM mIrA nathI thayo te uparathI mAtva nathI thayuM tema anumAna thai zake. 2jeno viziSTa prayoga koinI yAdamAM na hoya tema jaje prayogano niSedha karavAmAM Avyo hoya te paNa koinI yAdamAM na hoya te zabdo lakSaNa anusAra samajAvavA joIe. tethI prastuta kayASTAnau, biyASTAna vagere prayogomAM mAtra nahIM thAya. sUtranirdiSTa niyamo prayogamAM hoya tevA zabdonI samIkSA kare che. jemano prayoga ja nathI tevA zabdone te niyamo lAgu paDatA nathI.tethI jayaTa kahe che ke ahIM mAtra nahIM thAya.[vizeSa carcA mATe juo za.ko.(pR.15-154)]. 26 A sUtramAM je rati zabda che te taddhita pratyaya che ke uNAdi pratyaya che? miH satyaparimAne hati jA e sUtramAM taddhitA hati nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che.vAtetiH e uNAdi sUtramAM pati zabdanI vyutpatti samajAvatAM pa dhAtune anulakSIne uNAdi ti pratyayanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. chatAM vahurAvatuti vagere saMdhyA saMjJA sUtramAM vahu e taddhita pratyAyanI sAthe sati nuM grahaNa karyuM che tethI samajAya che ke prastuta sUtramAMno rati paNa taddhita pratyaya che, uNAdi nathI. vaLI sahyA e moTI ane anyartha saMjJA che tene pratApe samajAze ke ahIM saMkhyAne lagatA praznaviSayaka rati nuM grahaNa karavAmAM AvyuM 235 For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSThAsaMjJAyAM samAnazadvapratiSedhaH // 1 // niSThAsaMjJAyAM samAnazabdapratiSedho vktvyH| lotaH garta iti // niSThAsaMjJAyAM smaanshdvaaprtissedhH||2|| niSThAsaMjJAyAM smaanshdvaanaamprtissedhH| anarthakaH prtissedho'prtissedhH| niSThAsaMjJA kasmAnna bhvti| anubandho'nyatvakaraH anubandhaH kriyate so'nyatvaM krissyti| anubandho'nyatvakara iti cenna lopAt // 3 // anubandho'nyatvakara iti cenn| ki kaarnnm| lopaat| lupyte'traanubndhH| lupte'trAnubandhe nAnyatvaM bhvissyti| tdythaa| kataradevadattasya gRhm| ado yatrAsau kAka iti| utpatite kAke naSTaM tad gRhaM bhvti| evamihApi lupte'nubandhe naSTaH pratyayo bhavati // yadyapi lupyate jAnAti tvasau sAnubandhasyeyaM saMjJA kRteti| tdythaa| itaratrApi kataradevadattasya gRhm| ado yatrAsau kAka iti / utpatite kAke naSTaM tad gRhaM bhavatyantatastamuddeza jAnAti / / siddhaviparyAsazca // 4 // niSThA saMjJAmAM samAna zabdono pratiSedha 1 niSThA saMjJA (sUtra)mAM strotaH kArtiA (vageremAM Avela ta jevA) samAna zabdono pratiSedha karavo joIe. niSThA saMjJAmAM samAna zabdono pratiSedha karavo nirarthaka che rA. niSThA saMjJA(sUtra)mAM samAna zabdono pratiSedha karavo nirarthaka che. apratiSedha eTale binajarUrI pratiSedha.(samAna zabdone) niSThA saMjJA sAthI nathI thatI? (kAraNa ke krU jevo) anubandha (niSThA ane samAna zabdone) judA pADanAra che." (niSThA ta-kArane jU anabandha lagADavAmAM Avyo che te (e bene) judA pADaze. anubandha judA pADanAra che ema kaho to tema nathI, kAraNa ke teno lopa thAya che ) Ilal jo ema kaho ke anubandha niSThAne (samAna zabdothI) judI pADe che to te barAbara nathI. (tenuM zuM kAraNa? lopane kAraNe. ahIM anubandhano lopa thAya che.anubandhano lopa thayA pachI judApaNuM raheze nahIM jema ke bemAMthI devadattanuM ghara kayuM?" (ema pUchavAmAM AvatAM) jenA upara pelo kAgaDo che te (ema uttara maLe tyAre) kAgaDo UDI jatAM te ghara paNa gUma thaI jAya che (arthAt oLakhI zakAtuM nathI, tema ahIM paNa anubandhano lopa thatAM tene kAraNe thato pratyaya paNa jato rahe che. mA jo ke anubandhano lopa thAya che tema chatAM ene khabara hoya che ke anubandha sahitanI A pramANe niSThA)saMjJA karI che. bIjepaNa 'bemAMthI devadattanuM ghara kayuM?" (ema pUchatAM jyAM pelo kAgaDo che te' ema (uttara maLatAM) kAgaDo UDI jatAM jo ke (kAyukta) ghara guma thai jAya che, chatAM chevaTe te sthaLa " (mANasa) oLakhe che. (chatAM) saMzaya raheze jA. 217 ni.sA.(pR.286) caukhaM.(pR.315) mAM A anuvanyoDacattavarA e vAkya vArtika tarIke ApyuM che.ki, vA.zA. 5.mI. mAM tema nathI. paraMtu tyAra pachI tenI spaSTatA Ave che ane manavoDanava rati cenna hovAnA ki, vA.(3) mAM tenuM khaMDana karyuM che. te vicAravA jevuM che. 218 jema kAgaDo gharanA uparanA bhAgamAM beTho hoya ane pachI UDI jAya to 'kAgaDo beTho hato te ghara A che ke A che" ema zaMkA thAya che. tema anubandha lopa thatAM mAtra ta zeSa rahe che. tethI hotaH , narta, jUnI vageremAM mULa pratyaya kayo che, ja che ke tana ema zaMkA thAya che, kAraNa ke teno anubandha jaNAto nathI. vipasaH no artha bhamAtmaka nirNaya che paraMtu ahIM saMzaya artha karyo che. 29 bhAgamAM vA (sthAna, sthaLa)'rve herAn arthAt UcuM sthaLa' (u.) 236 For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhazca vipryaasH| yadyapi jAnAti saMdehastasya bhavatyayaM sa tazadbo lotaH garta ityayaM sa tazadbo lUnaH gIrNa iti| tdythaa| itaratrApi kataradevadattasya gRhm| ado yatrAsau kAka iti| utpatite kAke yadyapi tamuddeza jAnAti saMdehastasya bhavatIdaM tad gRhamidaM tad gRhamiti // evaM tarhi kArakakAlavizeSAtsiddham // 5 // kaarkkaalvishessaavupaadeyau| bhUte yastazabdaH kartari karmaNi bhAve ceti| tdythaa| itaratrApi ya eSa manuSyaH prekSApUrvakArI bhavati so'dhruveNa nimittena dhruvaM nimittamupAdatte vedikA puNDarIka vaa|| evamapi prakITeMtyatra praapnoti| luGi sijAdidarzanAt // 6 // (Ama chatAM) zaMkA to raheze ja. jo ke mANasa jANe che chatAM tene zaMkA thAya che ke strotaHA rti vageremAM che te (niSThA) ta zabda che ke sUnaHA nI vageremAM che te niSThA) ta che? jema ke anyatra (loka vyavahAramAM paNa bemAMthI devadattanuM ghara kayuMema pUchavAmAM AvatAM)jenA upara pelo kAgaDo beTho che te (ema uttara maLe tyAre) kAgaDo UDI jatAM jo ke te e sthaLane jANe che chatAM tene saMdeha thAya che ke te ghara A haze ke A? 20 ema hoya to pachI viziSTa kAraka ane kALane kAraNe bheda) siddha thAya che) IfpA viziSTa kAraka ane viziSTa kALane dhyAnamAM levA joie. bhUtakALanA arthamAM jeta zabda che te kartA, karma ke bhAvano artha darzAve che. anyatra paNa je vicArIne kAma karanAra hoya che te caMcaLa nizAnIne AdhAre vedikA athavA puMDarIka jevI sthira nizAnI grahaNa karI le che ane te dvArA mULa sthAnane gotI kADhe che). ma. ema chatAM paNa bAvarTamAM niSThA saMjJA) thavAno prasaMga Avaze. 4 tumAM sid vagere jovAmAM Ave che tethI (bAjIrNamAM niSThA saMjJA thavAno prasaMga nahIM Ave) dA 20 vicakSaNa mANasa kAka UDe te pUrve te asthira nizAnI uparathI vedI ke dorelA puMDarIka jevI sthira nizAnI khyAlamAM rAkhe che ane tene AdhAre kAka UDI gayA pachI paNa ja devadattanuM ghara che tema samajI zake che. te rIte pUrve jene 2 anubandha lAgyo hato te anubandhayukta 4 ane vat nI niSThA saMjJA karavAmAM AvI che ema samajI zakAya che. paraMtu anubandha lopa thayA pachI zeSa rahela ta e ja che ke tana teno khyAla AvI na zake, kAraNa ke anubandhano lopa thatAM mULa sAnubandha pratyayano khyAla Ave tevuM koI cihna rahetuM nathI 22. anubandhanI bAbatamAM viziSTa kALa, kAraka vagere puMDarIka ane vedikAnuM kArya karaze, kAraNa ke te joIne anubandhanuM smaraNa thaze ane te uparathI tene kAraNe thaela kArya barobara jANI zakAze.dA.ta. TUna rAzi ema koi prayoje to sUtro jANato hoya tene kAlano karmanA arthamAM prayoga joine cokkasa khyAla Ave che ke nUna mAM pratyaya che.te rIte Totam mAmetA e prayoga uparathI A gheTuM e arthano rota zabda che jene uNAdi tana pratyaya lAgyo che ema samajAya che. (trotaH zAzvamevo). 222 kIrNa mAM bhUtakALa (9) che. e unmA pravIrNa nuM sUcaka che, kAraNa ke prArTa mAM titi pramANe nighAta thAya che. mAtra ajIrNa kadAca niSThAnta hoya to paNa nighAta thavAthI svaramAM koI phera paDato nathI paraMtu nA praSTi mAM (mA ne kAraNe na mAgo thI mad lopa thayo che) vat no prayoga che tethI nitaiiryacalvintavimcevacarAtrayugma pramANe nighAta nahIM thAya ane vazISTa e car che tethI niSThA 2 cananatA anusAra AghudAtta thaze ema dalIla karavAmAM Ave che paNa e sUtramAM pUrva sUtra saMjJAyiAmupamAnam' mAMthI saMjJAyAm nI anuvRtti thAya che tethI prastuta dRSTAntamAM te sUtra lAgu nahIM paDe, kAraNa ke prAzISTa e saMjJA nathI.paraMtu e sinanta rUpa che tethI AriH sivoDanatarasthAnuM pramANe canma kALI mAM vikalpa Adi udAtta thaze. 237 For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luGi sijAdidarzanAnna bhaviSyati / yatra tarhi sijAdayo na dRzyante prAbhitteti / dRzyante'trApi sijAdayaH / kiM vaktavyametat / na hi / kathamanucyamAnaM gaMsyate / yathaivAyamanupadiSTAnkArakakAlavizeSAnavagacchatyevametadapyavagantumarhati yatra sijAdayo neti // ahIM bhagavAna zrIpataMjalipraNIta vyAkaraNamahAbhASyanA prathama adhyAyanA prathama pAdamAMpAMcamA AninI taralA nAmanI TIkA samApta pI tuja nAM rUpo) mAM citra vagere (pratvacAjovAmAM Ave che tethI (saMjJA) nahIM thAya.to pachI smita jevAmAM sipa vagere dekhAtA hoya tyAM niSThA saMjJA thavAno prasaMga Avaze).ahIM paNa mitra vagere jovAmAM Ave che. to zuM (ahIM tripa lAgyo che) te kahevuM paDaze? nA. nahIM (hevuM paDe). to pachI kahyA vinA sipu ahIM che te) kevI rIte samajAze? jevI rIte vagara ko. koI viziSTa kAraka ane viziSTa kALane samajI sake che te ja rIte jyAM sina vagere pratyayo na hoya tyAM paNa te samajI zake te ucita che.A ahIM zrIbhagavAnapataMjali vicita vyAkaraNamahAbhASyanA prathama adhyAyano prathama pAThanA pAMcamA Arnikano gujarAtI anuvAda samApta | --Anika pAMcamo pUrNa--- vyy 223 prAmitta hArTa phevattaH| mAM prAmitta uparathI kartA, kAraka, ekavacana, bhUtakALa vagerano khyAla Ave che tethI temAM ta pratyaya che te jIdda no che niSThA ta-kAra nathI tema jANI zakAya che. ahIM si dekhAto nathI kAraNa ke meM (vizva) pachI sattAvi pratyaya te Avyo che tethI jo kAri pramANe vidh no lopa thayo che tema chatAM tyAM niSThA -kAra haze tevI zaMkA thatI nathI. 24 eTale ke jyAM vi vagere pratyayo jovAmAM na AvatA hoya tyAM che ane vatune niSThA saikA thAya che. tema na kahevA chatAM kALa, kAraka vagerene pratApe amuka prayoga niSThAnta no che ke nathI te vicakSaNa vyakti samajI zake te ja yogya che.jo ke am,dhRtam, sitam vageremAM zivRsimyaH H / e rAvi sUtra pramANe ravi pratyaya 4 lAge che chatAM tyAM niSThA saMjJA nahIM thAya, kAraNa ke kvacit haLavi pratyayo thayA hoya tyAM vyutpattine lagatAM kArya thatAM nathI ema ataH kRkami sUtramAM mi nuM grahaNa karIne sUtrakAre sUcavyuM che. Dha For Personal & Private Use Only O www.jainellbrary.org Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ahinaka bre sarvAlIni sarvanAmanizAzArA sarvAdInIti ko'ya smaasH| bhuvriihirityaah| ko'sya vigrhH| sarvazada AdiryeSAM taaniimaaniiti| yadyevaM sarvazadasya sarvanAmasaMjJA na praapnoti| kiM kaarnnm| anyapadArthatvAd bhuvriiheH| bahuvrIhirayamanyapadArthe vrtte| tena yadanyatsarvazadvAttasya sarvanAmasaMjJA praapnoti| tdythaa| citragurAnIyatAmityukte yasya tA gAvo bhavanti sa AnIyate na gAvaH / sarva vagerene sarvanAma (kahevAmAM Ave che 1/1ra7A sarvAlIni e kayo samAsa che? (to) kahe che ke bahathrIhi. eno vigraha zo che? sarvarAH mArdIinA tAni salIni (eTale ke sarva zabda jemAM Adi che te sarvAlIni), jo ema hoya to sarva zabdane sarvanAma saMjJA prApta thatI nathI. zA mATe? kAraNa ke bahuvrIhi samAsa anya padArtha sUcave che eTale ke A je bahuvrIhi samAsa hoya che te potAnAthI bhinna evA) anya padArthane sUcave che. tethI sarva zabdathI je bhinna hoya tene sarvanAma saMjJA prApta thAya che. jema ke citraku (jenI gAyo kAbarI che tene lAvo,' ema kahevAmAM Ave tyAre te kAbarI) gAyo jenI hoya te (mANasa) ne lAvavAmAM Ave che, tenI) gAyone nahIM. | sarvAlIni e napuMsakaliMga-bahuvacanAnta samAsa kayo che? sarva masau mArica e vigrahavALo tapuruSa ke sarva mAriza e vigrahavALo baMddhasamAsa che ke pachI sarvaH (eTale ke sarva zabda) mAHi zeSAM tAni e vigrahavALo bahuThThIhi samAsa che?' ema zaMkAkAra pUchavA mAge che. mAri zabda haMmezAM puliMga che tethI karmadhAraya ane baMdamAM ane napuMsakaliMga na thatAM puliMga thAya kAraNa ke e be prakAranA samAsamAM uttarapadanA liMga pramANe samAsanuM liMga thAya che. vaLI tapuruSamAM ane ekavacana Avaze ane hRdamAM (ghaTaka pada be hovAthI) divacana Avaze paraMtu sIni e to bahuvacanAnta samAsa che tethI karmadhAraya ke baMda tyAM saMbhavita nathI. Ama A samAsa bahuvrIhi ja che. 2 bahuvrIhi e anyapada pradhAna samAsa che eTale ke baMdamAM jema pratyeka ghaTaka padanuM samAna prAdhAnya hoya che ane tatparuSamAM jema uttarapadanuM prAdhAnya hoya che tema bahuvrIhimAM ghaTaka padomAMthI koinuM prAdhAnya hotuM nathI paraMtu temanAthI bhinna pada (anya) pradhAna hoya che.tethI sarvaH (arthAt sarva zabda) mASiA tani mAni (eTale ke sarva zabda jemAM Adi che te) e arthanA samAsamAM sarva zabdathI bhi tra je vizva vagere zabdo che temanI sarvanAma saMjJA thaze, paraMtu sarva zabdanI potAnI e saMjJA nahIM thai zake tema ahIM prazna pUchanArano Azaya che. 'mULamAM bhASyakAre tAni mAni ema kahyuM che. te dvArA anya padArthanuM prAdhAnya sUcavavAmAM AvyuM che. nahIM to jema citrA jAvaH e vigraha vAkyamAM viH vizeSa che ane gAyovALo vizeSaNa che ema samajAya che kAraNa ke maca e SaSThIyukta pada jAvAnuM vizeSaNa che) tema sarva mAthAm (sarva temanAmAM Adi che e vAkyamAM sarva padanuM prAdhAnya samajAta, anya padArthanuM nahI.tethI te arthamAM bahuvrIhi samAsa nahIM thAya, paraMtu jayAre anya padArthanuM (svAmInuM prAdhAnya hoya ane gAyo (sva) vizeSaNabhUta hoya tyAre bahuvrIhi samAsa thAya che. tethI citrAH nAva vaca sa vitra e bahuvrIhimAM svAmInuM prAdhAnya darzAvAya che ane gAyo vizeSaNabhUta athavA upalakSaNabhUta che. vitranIyatAm ema jayAre kahevAmAM Ave tyAre gAyo rUpI dhana (4) thI viziSTa evA svAmIne ja lAvavAmAM Ave che, paraMtu gAyone lAvavAmAM AvatI nathI, kAraNa ke vigraha vAkyamAM je SaSThI che te svAbhimAva saMbaMdha darzAve che tethI ahIM gauNa banela gAyono Anayana kriyA sAthe saMbaMdha nahIM thAya. pariNAme gAyo vagaDAmAM caratI hoya to paNa citrA nuM Anayana thai zakaze. tema ahIM paNa sarvasivAyanA (zabdo) ne sarvanAma saMjJA thaze, sarva zabdane nahIM thAya, tema ahIM dalIla che. 239 For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiSa dossH| bhavati bahuvrIhI tgunnsNvijnyaanmpi| tdythaa| citrvaassmaany| lohitoSNiSA RtvijaH pracaranti / tadguNa AnIyate tadguNAzca prantiA emAM vAMdho nathI, kAraNa ke bahuvIhimAM taddaguNasaMvijJAna paNa thAya che (arthAt vizeSaNabhUta e samAsa vizeSyabhUta anya padArthanA guNano paNa bodha karAve che, jema ke "vitravAsalamAna (suMdara-raMgaberaMgI vastravALA) ne lai Ava." athavA hitoSyANA gatvinA pranniA lAla pAghaDIvALA Rtvija phare che," ema kahevAmAM Ave tyAre, te guNathI yukta (arthAt raMgaberaMgI vastra dhAraNa karanAra) ne lAvavAmAM Ave che ane te guNavALA (arthAt lAlapAghaDIvALA Rtvijo) phare che ema samajAya che). 5 bahabrIhi matvana nA arthamAM prayojAya che (satvarthe rIhi). have nomantamAnapA ema kahevAmAM Ave to ahIM mag6 -pratyAntanuM pravRttinimitta svasvAmibhAva vagere saMbaMdha ja che. tethI gAyo sAthe na hoya to paNa nomAn ne lAvI zakAze, paraMtu dinamaniyA vipALanamAniyA jevAM dRSTAntomAM anukrame saMyoga ane samavAya saMbaMdha pravRttinimitta che tethI daMDa ghera hoya to puruSa daMDa vinAno hovAthI tene vize tAvI e prayoga nahIM thAya. ane vijJAna vinAno viSANI paNa na hoya. te ja rIte bahuvrIhi samAsamAM paNa vitra mAM svasvAmibhAva saMbaMdha ja pravRttinimitta che tethI gAyorUpI 4 vinAno svAmIbhUta puruSa Anayana kriyAno viSaya thaze, paraMtu zakavAsaH ane navaH jevA bahabrIhi samAsamAM anukrame saMyoga ane samavAya saMbaMdha pravRttinimitta che tethI rAkavAsalamAnavA mAnavI jevAM dRSTAntomAM sveta vastra vinAno puruSa ke lAMbA kAna vinAno puruSa Anayana kiyAno viSaya thai zakato nathI.ahIM sarvAnTi mAM mAdi zabda samudAyavAcI levAthI sarvAlIni e bahuvrIhi samAsa avayavayukta samudAyane sUcave che tethI ja bahuvacanamAM che. paraMtu bhASAmAM upalabdha prayogomAM te samagra samudAya ekI sAthe prayojelo jovAmAM Avato nathI paraMtu te samudAyamAMnA pratyeka ghaTaka padano alaga alaga prayoga thAya che tethI sarvanAma saMjJA te (sarvAhi) mAM rahela vizva vagere zabdone jema thAya che tema sarva zabdane paNa thaze. tatvavijJAna--tA (anya vArtha0 ) II (35trakSAni ) teSAmAM che vijJAna tatvaguvijJAnam arthAt anyapadArthanA guNo eTale ke tenA avayavabhUta padArthono paNa kArya samaye bodha (vijJAna) thAya te taddaguNasaMvijJAna. A saMvijJAna be rIte thAya cheH koi vAra vizeSaNanuM kriyA niSpatti daramyAna mAtra sAnnidhya hoya che paNa kriyA sAthe teno koI saMbaMdha nathI hoto, jemake zuTavAsamAM monA e duSTAntamAM bhojana kiyAnI niSpatti daramyAna zvetavastranuM sAnnidhya che paNa kriyA sAthe teno koi yoga nathI. kriyA sAthe saMbaMdha to anya padArthabhUta (kvetavastradhArI) puruSano ja che. keTalIka vAra viziSTa abhyapadArthabhUta puruSanI jema vizeSaNano paNa kiyA sAthe saMbaMdha hoya che. jema ke zavAsane prathA ahIM darzana kriyAno saMbaMdha mAtra puruSa sAthe ja nathI paraMtu zvetavastro sAthe paNa che. Ama jayAre vizeSaNanI hAjarI hoya tyAM ja kArya niSpatti thaI zake tyAM taLuNa thaze, paraMtu jayAre vizeSaNa mojuda na hoya chatAM kArya niSpatti thaI zake tyAM atad-guNa thaze. Ama tadguNasaMvijJAnamAM zvetavastrAdi vizeSaNathI viziSTa anyapadArthabhUta puruSano saMbaMdha samajAya che, jayAre ataddaguNa- saMvijJAnamAM vizeSaNa mojuda nathI hotuM paraMtu tenAthI upalakSita arthAt sUcavAtA anyapadArthanuM grahaNa thAya che. jema ke citragumAnA mAM kAbarI gAyorUpI dhana (4) thI sUcavAtA puruSa (svAmI ) nuM jJAna thAya che ane tene ja lAvavAmAM Ave che, kAbarI gAyo bhale vagaDAmAM caratI heya, kAraNa ke temano Anayana kriyA sAthe koI saMbaMdha nathI.bIjI rIte jotAM taguNamAM vizeSaNa kAM to kAryuM hoya che arthAt teno kriyA sAthe yoga hoya che, jema ke rAcchavAsane pavA athavA to vizeSaNanuM kriyA niSpatti samaye sAnnidhya hoya che, jema ke zavAsane monA TUMkamAM vizeSaNa ane anya padArthano saMyogajanya (dA.ta. zukravAsaNam ) athavA samavAyajanya (dA.ta.) saMbaMdha hoya tyAre tadgaNa thaze, te sivAyanA svasvAmibhAva vagere saMbaMdha hoya (dA.ta. tri]) tyAre ataNa thaze. 240 For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha sarvanAmAnIti puurvpdaatsNjnyaayaamgH| iti NatvaM prApnoti tasya pratiSedho vktvyH| sarvanAmasaMjJAyAM nipAtanANNatvAbhAvaH // 1 // sarvanAmasaMjJAyAM nipAtanANNatvaM na bhvissyti| kimetannipAtana naam| atha kaH pratiSedho naam| avizeSeNa kiMciduktvA vizeSeNa netyucyte| tatra vyaktamAcAryasyAbhiprAyo gamyata idaM na bhvtiiti| nipAtanamapyevaMjAtIyakameva / avizeSeNa NatvamuktvA vizeSeNa nipAtanaM kriyte| tatra vyaktamAcAryasyAbhiprAyo gamyata idaM na bhavatIti // nanu ca nipAtanAccANatvaM syAdyathAprAptaM ca nntvm| kimanye'pyevaM A sarvAnAmani (zabda)mAM pUrvapaddhatiraMjJAthAmA pramANe nU no jU thavA jAya che teno pratiSedha karavo joie.' sarvanAma saMjJAmAM nipAtanane kAraNe n no [ nathI thato / 1 sarvanAma saMjJAmAM nipAtana kareluM che tethI - no jU nahIM thAya. paNa A nipAtana vaLI zuM che? to A pratiSedha e zuM che? sAmAnya rIte kaMika kahIne viziSTa bAbatamAM "na (nahIM thAya, ema kahevAmAM Ave tene pratiSedha kahe che). tyAM "A nahIM thAya,' ema AcAryano abhiprAya spaSTa rIte samajAya che. nipAtana paNa e ja jAtanuM che. rAkhyA no nA e sUtra pramANe - no) jU thAya che," ema sAmAnya rIte kahIne viziSTa rIte (sarvanAma ema uccArIne) nipAtana karyuM che. tema hovAthI AcAryano abhiprAya spaSTa samajAya che ke (sarvanAma zabdamAM) e (s no [ ) nathI thato paNa (ame kahIe chIe ke, nipAtanane kAraNe sarvanAma zabdanA) na no [ na thAya tema chatAM (pUrvAnsiMjJAthAmA e sAmAnya niyama anusAra) to na no ) prApta thaze " zuM A prakAranA bIjA ' sarvanAmAni e samAsamAM pUrvapada sarva mAM rahelA repharUpI kAraNane lIdhe pUrvapatsiMjJAthAmA pramANe nU no jU thavAno prasaMga Avaze eTale ke sarvanAma ema saMjJA thaze. tethI tema nahIM thAya ema kahevAnI jarUra che" ema ahIM dalIla karavAmAM AvI che. ka nipAtanam - vyAkaraNanA niyama mujaba amuka prakArano prayoga upalabdha hoya tyAre tethI bhinna prayoga karavo te nitina . je kArya vyAkaraNa- nA niyama anusAra niSpanna na thayuM hoya tene nipAtana dArA siddha karavAmAM Ave che. ahIM sarvanAma e saMjJA che tethI pUrvapadamAM rahelA rephane kAraNe na-kArano pUrvapallaMjJAthAmA pramANe -kAra thaIne sarvanAma e lAkSaNika (arthAt sUtra anusArano) prayoga thAya paraMtu sarvanAma e prayoga lakSaNa dvArA ghaTADI zakAto nathI tethI sUtrakAre sarvanAmAne ema na-kAra yukta prayoga karIne nipAtana karyuM che ane tethI sarvanAma e sAdhuprayoga gaNAze. AkSepakAre putva no pratiSedha karavo joie tevI dalIla karI tenA javAbamAM vArtikakAre nipAtana dvArA gatva nA abhAvane siddha karyo. tethI AkSepakAra A prazna pUche che. tenA javAbamAM maya : pratiyo nAma? e pratiprazna pUchavAmAM Avyo che. te dvArA nipAtana ane pratiSedha vaccenuM sAmya sUcavavAno hetu che. 10 pratiSedha (bAdha)mAM 'na' ema kahevAmAM Ave che tyAre amuka nahIM thAya ema samajAya che, nipAtanamAM paNa viziSTa, bhinna prayogane kAraNe amuka nahIM thAya' ema samajAya che. Ama 'amuka nahIM thAya" athavA "niyama lAgu nahIM paDe ema je anumAna thAya che tene ja bAdha kahe che ane sarvanAma e nipAtana paNa gatva nahIM thAya' evuM anumAna ja che, tethI te dvArA no bAdha ja sUcavAya che. kAraNa ke tema na thAya e to paraspara virodha che. " nivRtti karavI (thatuM aTakAvavuM) e ja pratiSedhano hetu che,paraMtu nipAtana to amuka rUpanA sAdhutvanuM pratipAdana kare che.anya prakAranA rUpane thatuM aTakAvavuM e tenuM dhyeya nathI hotuM. Ama eka prayoga - yukta ane eka prayoga na-kAra yukta ema bhinna prayoga thatA hovAthI eka ja sthAne virodha thavAno paNa prazna nahIM rahe ema zaMkAkAra sUcavavA mAge che. AgaLa bhAgakAra kaheze ke jayAM avazya prApta thAya che tyAM ja nipAtana karavAmAM Ave che tethI te tvanuM bAdhaka thaze, pariNAme vikalpa thavAno prazna ja nathI raheto 241 For Personal & Private Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhayo bhavanti / iheko yaNaci iti vacanAcca yaN syAdyathAprAptazcek shruuyet| naiSa dossH| astyatra vishessH| SaSThyAtra nirdezaH kriyate SaSThI ca punaH sthAnina nivartayati // iha tarhi kartari shp| divAdibhyaH zyan / iti vacanAcca zyansyAdyathAprAptazca zap shruuyet| vidhio paNa hoya che? = (hoya che) (jo hoya to pachI) A ro thavA ema kahevAne kAraNe ya thaze ane mULa 2 (2,3,4,) nuM zravaNa thavAno saMbhava raheze. temAM vAMdho nathI, kAraNa ke A phu yA ) mAM tethI juduM che. ahIM (2: ema) SaSThI dvArA nirdeza karelo che ane pachI to sthAnI (6) ne dUra kare che. to pachI A tari rA ane vivAbhyiH phanA ema kahyuM che tethI zyana thaze ane (kartarimAM)prApta thatA rA nuM paNa zravaNa thavAno saMbhava raheze.' mULamAM ahIM ni.sA.mAM A pramANe pATha che-minTeDa viSayo bhavanti) A pachI manti ema judo pATha che. prathama manti prazna che. bIjo tenA uttara rUpe che. nAgeza bhaTTa paNa A maryAnti nI avatArikAmAM kahe che - mArAthAnamajJa uttarathatimavantari vagere (pR.291). ahIM dAdhimatha noMdhe che ke pUrve lAghava khAtara zabdane be vAra lakhavAne badale tenI pachI beno aMka lakhavAmAM Avato dA. ta. mavanti 2. paraMtu koi lahiyAnI bedarakArIne lIdhe A aMka lakhavAno rahI gayo haze ane te japATha pracAramAM Avyo.nAgeza bhaTTane e vAtano khyAla Avyo haze. A pramANe umeravAmAM dAdhie udyotano AdhAra lIdho jaNAya che, kAraNa ke nA. te vAkyanI TIkAmAM kahe che 'ro pati, ma tha bhavantItyA,' (pR. 291) .nA. eTaluM ja sUcavavA mAge che ke A vAkyamAM' ri mavanti ' eTaluM adhyAhAra levAnuM che. chAyAkAra ( Tu ya ivagere uparanI avatArikAmAM nA. prayojela te zabdano khulAso karatAM kahe che hArthanahi -rAte ti (pA.TI. 6) ahIM dArtham eTale huM zaba (je mahAbhASyakAre prayojayo che te) nuM prayojana (nA.)kahe che. ema samajavAnuM che. tethI ni.sA.nA TippaNIkAra raghunAtha zAstrI te vize harabdistha rAkrArthatva vinA (Ti,1) ema je zaMkA kare che te yogya lAgatI nathI. vA. zA. hi, (pR.337) ane kiorna (pR.86) mAM mavatti be vAra mUkavAmAM nathI Avyo. yu.mI.(pR.458)mAM maryAnti be vAra lIdho che. cIkhe. (pR.320)mAM 'mijoDaveva viSayaH " ema prazna ApIne maryAnti ema uttararUpe ApyuM che, arthAt temAM eka mavatti yukta pATha che. cAru. (pR.313) mAM mavatti eka vAra ApIne kausamAM (ddhi maryAnti talA) ema che. TUMkamAM game te pATha svIkAravAmAM Ave chatAM saMdarbha uparathI samajavAnuM che ke huM zabdathI AkSepakAranI zaMkA zarU thAya che. I ! yAi dvArA ne sthAne thatA than nuM sAdhutva siddha thAya che, paraMtu tethI sUnI nivRtti karavAmAM AvatI nathI. te pramANe nipAtana dhArA na-kAra yukta sarvanAma zabdanI siddhi thavA chatAM pUrvapa0i vagere pramANe -kAra yukta sarvagAma zabdanI nivRtti thatI nathI" ema AkSepakAranuM mAnavuM che. Ama AkSepakAra pramANe can paNa thaze ane phakta paNa zravaNa thai zake. sUtramAM DU: eSaSThI che tethI saMhitAmAM svAbhAvika rIte no prayoga nathI thato tema pratipAdana karavAmAM Ave che. pariNAme sthAnIbhUta jU nI nivRtti, eTale 'saMhitAmAM rajU sAdhu che, te vicAranI nivRtti gaNAya.pariNAme saMhitA kALe rad rahe to zuddharUpa prApta na thAya. dA.ta.zatapatha brAhmaNamAM vedI upara vardittAhi ema kahIne darbha pAtharavAnuM kahyuM che. have rAma vahiMmati dvArA mImAMsA sUtrakAre viziSTa yajJamAM barU rUpa bahiM gayuM che, tethI darbhane sthAne zara pAtharavA joie (tamA sthAne raiH prastArita). ahIM darbhano jayAM prasaMga che (arthAt pAtharavA joie) tyAM tene badale ja zara pAtharavAmAM Ave che. banne eka pachI eka pAtharavAmAM AvatA nathI, tema prastuta sthaLe paNa jU no jayAM prasaMga che tyAM | jamUkavAmAM Ave che.Ama SaSThI dvArA jU nI nivRtti tema ja thaLa nuM vidhAna e baMne karavAmAM Ave che, arthAt ahIM vikalpa thato nathI. 15 eTale ke ahIM vikalpa prApta thAya che. ahIM sthAna SaSThI nathI tethI ekanI nivRtti ane bIjAnuM pratipAdana ema banne nahIM thaI zake. pariNAme tivArikhya thI rajU thaze chatAM kartarimAM je phAl lAge che te to thaze ja ema AkSepakAranI dalIla che. 242 For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiSa dossH| zabAdezAH zyanAdayaH krissynte| tattarhi zapo grahaNaM krtvym| na krtvym| prkRtmnuvrtte| kva prkRtm| kartari zabiti / tadvaiprathamAnirdiSTaM SaSThInirdiSTena cehaarthH| divAdibhya ityeSA paJcamI zabiti prathamAyAH SaSThI prakalpayiSyati tasmAdityuttarasya iti / pratyayavidhirayaM na ca pratyayavidhau paJcamyaH prakalpikA bhvnti| nAyaM prtyyvidhiH| vihitaH pratyayaH prakRtazcAnuvartate // iha tahavyayasarvanAmnAmakacyAkTeH iti vacanAccAkacsyAdyathAprAptazca kaH shruuyet| naiSa dossH| nAprApte hi ke'kajArabhyate sa bAdhako bhvissyti| nipAtanamapyevaM jAtIyakameva / nAprApte Natve nipAtanamArabhyate tadbAdhaka bhaviSyati // ihAnye vaiyAkaraNAH samastate vibhASA lopamArabhante samo hitttyoti| satatam saMtatam sahitam saMhitamiti / iha punarbhavAnnipAtanAJca malopamicchatyaparasparAH kriyaasaattye| iti yathAprApta emAM vAMdho nathI, kAraNa ke rathana vagerene rAm nA Adeza tarIke levAmAM Avaze to pachI (vivASyiH racanA mAM) rA nuM grahaNa karavuM paDaze? nahIM karavuM paDe, kAraNa ke rAm) prastuta hovAthI anuvRttithI prApta thaze. jyAM prastuta che? vAstari rA' mAM prastuta che). paraMtu te to ( rAk ema) prathamAmAM nirdeza karelo che, jayAre ahIM to (rApa:ema) SaSThI dvArA jeno nirdeza karyo hoya tenI jarUra che. vivAbhyi e paMcamI tarmAdityuttarasthA e sUtranA pratApe e prathamAne SaSThI mAM pheravI nAMkhaze. paraMtu A (dvivAbhyi 0) to pratyayavidhi che ane pratyayavidhimAM (prayojAyalI) paMcamI (prathamAne SaSThImAM) pheravatI nathI.A (vivAkhyaH 0) pratyayane lagatI vidhi nathI, pratyayanuM vidhAna to (rtari rAjU dvArA) karavAmAM AveluM ja che ane je prastuta che te (rA)nI anuvRtti thAya che. to pachI A mayasarvanAnAmabAvA ema kahyuM che tethI man ane (pUrvasUtra prAgivA thI) prApta thatA nuM zravaNa thaze. emAM vAMdho nathI, kAraNa ke jayAM jayAM ja avazya prApta che tyAM jUnuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. tethI te (mad pratyaya no bAdha karaze. nipAtana paNa e jAtanuM ja che. jayAM - avazya prApta thAya che tyAM (tvi na karIne sarvanAmAni ema) khAsa nipAtana karyuM che tethI te (patra nuM bAdhaka thaze. jo nipAtana paNa A prakAranAM (eTale ke bAdhaka) hoya to sama (upasarga) nI pachI tata zabda Ave tyAre doSa Avaze. ahIM bIjA vaiyAkaraNo samo hitatato ema pATha laine sam nI pachI tata (ke hita) Ave to temano) vikalpa lopa karIne satatam, saMtatam, sahitam, sahitam (ema rUpo) kare che. Apa eka bAjuthI mAraparA jiyAsatityo mAMnA nipAtanane AdhAre meM no lopa iccho cho ane sAthosAtha mULa cAlopa saMtatamityatanna sidhyati / kartavyo ytnH| bAdhakAnyeva hi nipAtanAni bhavanti // 16 chAyA noMdhe che ke nAbate vagere dvArA parihAra karI zakAya tema chatAM cakSAnuNo varjiA e nyAye A parihAra raju karyo che. jayAM jayAM racanuM sApta che tyAM tyAM rAjU avazya prApta che tethI rAjU ne sthAne racan thaze e prakArano parihAra karI zakAya. in jayAM gAvitva thI avazya prApta che tyAM jamavyayasarvanAnAmAvA thI manuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI an e ? no apavAda thaze. Ama ahIM paNa vikalpa nathI. 18 jevI rIte nAbata nyAyathI (juo. paripa0) san 2cana vagere , rAk vagere no bAdha kare che tema nipAtana paNa bAdhaka ja che, ema siddhAntI pratipAdana kare che. 19 so hitatato pramANe keTalAka vaiyAkaraNo satata, santati, sahitam , hitam ema bevaDAM rUpo siddha kare che, paraMtu parasparaH jiyArata e sUtramAM pANinie sati ema je ma-kAra rahita prayoga karyo che tene nipAtana tarIke levAthI satatama e prayoga siddha thAya che. ema svIkAravAmAM Ave to paNa ma-kAra yukta santalam e rUpa siddha thatuM nathI, kAraNa ke ma-kAra rahita (sAtatye e) nipAtana ma-kAra yukta santata no bAdha karaze. Ama nipAtana bAdhaka hovAthI nipAtana dvArA satatam tema ja saMtatam e banne rUpo siddha nahIM thai zake. 243 For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sNjnyopsrjnprtissedhH||2|| saMjJopasarjanIbhUtAnAM sarvAdInAM pratiSedho vktvyH| sarvo nAma kazcittasmai sarvAya dehi| niyamAnusAra lopa na karIne saMtatam (ema rU5) karo cho, te thaI na zake. A bAbatamAM prayatna karavo joie, kAraNa ke nipAtana to bAdhaka ja hoya che. saMjJA ane upasarjana tarIke prayojAela) sarva vagereno pratiSedha (karavo joie)* mArA saMjJA (arthAt koinA nAma) tarIke athavA gauNa rIte sarva vagereno prayoga thayo hoya tyAre (sarvanAma saMjJAno) pratiSedha karavo joie. sarva nAmano koi che, tene Apo ema kahetAM) tatraM sarvAca : hiA (ema prayoga thaze). e sarva nAmanA mANasa karatAM caDhiyAtAne Apo ema kahetAM), atisaya dehi // sa kathaM krtvyH| pAThAtparyudAsaH paThitAnAM saMjJAkaraNam // 3 // 20 arthAt e anya rUpane khAtara zlokanuM uccAraNa karavuM paDaze - supevaramaH tuM manorA samo vA hitatatoH mAMsahya para yugo . A zlokane kAraNe ja satatam ane santata banne siddha thaI zake che, paNa nipAtanane kAraNe siddha thatAM nathI.jo sAtatyam ne nipAtana gaNavAmAM na Ave ane supera0 vagerene kAraNe ja banne rUpo siddha thAya che ema svIkAravAmAM Ave to satatam uparathI satityam thAya che te rIte santatam ne n lAgIne santitvam kema nathI thatuM e zaMkAne avakAza nathI, kAraNa ke bhASyakAre santitvam ema kahyuM nathI tethI sUcavAya che ke teno prayoga thato nathI tethI to bhAgakAre 'sAntamiti na viSyati' ema na kahetAM 'santamiti tanna sidhdhati" ema kahyuM che. A vAtane vadhu spaSTa karavA mATe kaiyaTe purANa ane putina zabdanuM dRSTAnna ApyuM che. purANonu trAhiAnveSa e sUtramAM pANinie purA zabdano prayoga karyo che tene jo nipAtana gaNavAmAM Ave to te nipAtana purAtana zabdano bAdha karaze. pariNAme purAtana zabda siddha nahIM thai zake. AthI pujA zabdane ukta sUtradrArA karavAmAM Avela nipAtana dvArA siddha na karatAM pRSo vini thayoSadviSTamAM anusAra siddha karavAthI purANa tema ja purAtana banne prayogo meLavI zakAya che 21 sarva, vizva vagere zabdono vyavahAramAM sarvanAma tarIke nahIM paNa koinA viziSTa nAma tarIke prayoga thayo hoya tyAre temane sarvanAma saMjJA nathI thatI. te ja rIte sarva vagere zabdo jayAre samAsamAM upasarjana hoya, eTale ke temano gauNa rIte prayoga thayo hoya tyAre paNa temane sarvanAma saMjJA nathI thatI. tethI e spaSTatA karavI jarUrI che ema AkSepakAra A vArtikamAM kahevA mAge che. 22 mULamAM saMjJopasarganImUtAH ema 4i no prayoga karyo che te dArA bhASyakAra sUcave che ke sarva vagere zabdo sarvanAma tarIke nahIM paNa anya arthamAM, vyaktinA nAma tarIke athavA samAsamAM, gauNa rIte prayojavAmAM AvyA hoya che. vAstavamAM je saMjJArUpe ane upasarjana tarIke sarva vagere zabdo che te gaNapAmAM paThita zabdothI bhinna che, kAraNa ke artha badalAtAM zabda paNa badalAya che (gamevAchadrame ). tethI temane sarvanAma saMjJA thatI ja nathI e prakAranI zaMkAno nirAsa karavA bhASyakAre Tvi no prayoga karyo che tethI sUcavAya che ke artha bhinna levAthI zabda bhinna thAya che chatAM sarvanAma rUpa sarva zabdano matisarva mAMnA sarva zabda upara Aropa karavAmAM Ave che tema arthano paNa Aropa thai zake che. Ama upasarjana na hoya chatAM upasarjana thAya che ema sUcavavA sArU bhASyakAre 4i no prayoga karyo che. 23 sarvanAma pachI AvatA caturthI eka vacananA te no sarvanAnaH strI pramANe nai Adeza thAya che, paraMtu ahIM sarva vizeSa nAma che tethI sarvanAma saMjJA na thavAthI sarvagne ema rUpa na thatAM sarvaya thayuM che. 244 For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThAdeva paryudAsaH krtvyH| zuddhAnAM paThitAnAM saMjJA krtvyaa|| sarvAdIni sarvanAmasaMjJAni bhvnti| saMjJopasarjanIbhUtAni na srvaadiini| kimavizeSeNa / netyAha / vizeSeNa ca / kiM pryojnm| tirvAda mahiA (ema prayoga thaze). e (pratiSadha) kevI rIte karavo joie? (gaNa)pAmAMthI dUra karavA ane bAkInA) jeno pATha hoya tenI saMjJA karavI 3 (saddhi gaNanA) pAThamAMthI saMjJA ane upasarjanabhUta saddhi ne dUra karIne (saMjJA ane upasarjana na hoya tevA) je zuddha (sarva vagere)no pATha karavAmAM Avyo hoya temanI (sarvanAma) saMjJA karavI joie (tethI samajAze ke sarva vagerenI sarvanAma saMjJA karavAmAM Ave che, paraMtu saMjJA ke upasarjana tarIke prayojavAmAM AvyA hoya te sarva vagerenI nahIM. zuM temane aviziSTa rIte dUra karavA paDaze)? to kahe che ke nA, viziSTa rIte paNa dUra karavA paDaze). (te) zA mATe ? sarvAdyAnantaryakAryArtham // 4 // sarvAdInAmAnantyeNa yaducyate kArya tadapi saMjJopasarjanIbhUtAnAM mA bhUditi / kiM pryojnm| 2 sarvam atintiH e arthanA gatirvaH e prAdisamAsamAM sarva zabda tibaMntiHnuM vizeSaNa hoine gauNa che (upasarjana che, tethI tene sarvanAma saMjJA na thatAM, teno nai Adeza nathI thayo. pariNAme matisarvagna e rUpa na thatAM tisarvaya thayuM che 25 pratiSadha be rIte thaI zake, kAM to saMjJA ane upasarjana bhUta sarva vagerene sarvanAma saMjJA nathI thatI ema kahevAmAM Ave athavA to saMjJA ane upasarjanabhUta sarva vagere sati gaNanA nathI tema kahevuM paDe. tethI ahIM prazna karyo che. 26 mULamAM patnithulAsA ema pATha che. temAM vyakti mAmina phrati pAThaH e arthamAM adhikaraNavAcI dhan pratyaya lAgIne pATha zabda banyo che ane te gaNapAThane sUcave che. 27 gaNapAThamAM je sarva vagere zabdonuM parigaNana karavAmAM AvyuM che temAMthI saMjJA ane upasarjanabhUta sarva vagerenI pathudAsa dArA vyAvRtti karIne eTale ke sarvA gaNamAMthI temane bAkAta karIne kahIzuM ke ajJoparsanAni sarvAlIni sarvanAmanA AthI saMjJA ane upasarjanabhUta na hoya te sarva vagerenI (eTale ke jemano sarvAri gaNamAM pATha karyo che tevA zuddha sarvAri zabdonI) sarvanAma saMjJA thaze.A vAta spaSTa karavA mATe taiyaTe udAharaNa rUpe tiro notrAvani sutsanAmo e sUtra ApyuM che. ahIM je sutsanAmIththoH mUkahyuM che te notrA gaNanuM vizeSaNa che tethI (nindA) athavA sAmAkya (punarAvRtti) nA arthamAM hoya tyAre ja tivatta pachI AvatAM jotrAdri anudAtta thAya che. te rIte ahIM paNa gopasarnanAni e padAsa sarvADhi nA samUhanuM vizeSaNa thaze tethI sarvADhi gaNamAM paThita zuddha sarva vagerenI jasarvanAma saMjJA thaze te sivAyanAnI nahIM thAya. 28 sarvanAma saMjJA lAgu paDavAne kAraNe sarvadi gaNamAMnA koi paNa zabdane je kArya thAya tene mATe niSedha karavAmAM Ave che? ema A pUchanArano Azaya che. 29 eTale ke sarvavi gaNanA amuka sabhyone lagatA kArya mATe paNa A niSedha karavo jarUrI che. tyavAhInAmaH mataDataravikhyA vagere pramANe saddhi gaNanA amuka sabhyone anulakSIne je viziSTa kAryo kahevAmAM AvyAM che temane khAtara paNa saMjJA ane upasarjanabhUtane sarvanAma saMjJA nahIM thAya te kahevuM paDaze. ahIM viziSTa rIte paNa (1) ema ja kahyuM che tethI viziSTa tema ja aviziSTa rIte sarvAri gaNane thatAM kAryo mATe saMjJA ane upasarjana tarIke prayojAtA sarvaTi ne sarvanAma saMjJA nathI thatI tema kahevuM paDaze.sarvanAH maio e sUtra pramANenuM kArya aviziSTa rIte kahevAmAM AvyuM che. A sUtramAM koI viziSTa antargaNa (peTAgaNa)no ullekha nathI paraMtu sAmAnyataH sarvanAma zabda prayojIne kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI meM , mavat jevAM sarvanAmanI pachI AvatA 3 no A sUtra pramANe sai thato nathI chatAM te aviziSTa kArya che tema kahI zakAze. tene mATe saMjJA ane upasarjanabhUtane thatI saMjJAno niSedha karavo paDaze. 30 eTale ke sUtramAM sAmAnya tema ja viziSTa rIte nirdeza karavAmAM Avyo hoya tyAre saMjJA ane upasarjanabhUtane sarvanAma saMjJAno pratiSedha kema karavAmAM Ave che? For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayojanaM DatarAdInAmadbhAve // 5 // DatarAdInAmadbhAve pryojnm| atikrAntamidaM brAhmaNakula katarat atikataraM brAhmaNakulamiti // tyadAdividhau ca // 6 // tyadAdividhau ca pryojnm| atikrAnto'yaM brAhmaNastam atitadbrAhmaNa iti // saMjJApratiSedhastAvanna vktvyH| upariSTAdyogavibhAgaH krissyte| pUrvaparAvaradakSiNottarAparAdharANi vyvsthaayaam| tato'saMjJAyAmiti / sarvAdInItyevaM yAnyanukrAntAnyasaMjJAyAM tA sarvADhi nI aMdara rahelA car vagere)ne pachIthI thatAM) kAryo mATe kArya sarvAhi ne pachIthI je koI kArya kahevAmAM Ave che te paNa saMjJAbhUta ane upasarjanabhUta (sarva vagere) ne na thAya te mATe (baMnne rIte pratiSedha karavo joie). (teno) zo phAyado ? hatara vagerene anulakSIne je sat (ga) Adeza thAya che temAM phAyado che pA. hatara vagere (pAMca) pachI AvatA (ku ane pratyayono) al Adeza thAya tyAre (saMjJA ane upasarjanane sarvAdi gaNamAMthI dUra karavAthI) huM trAhimAzu tat tirthAntam (bemAMthI konA karatAM A bAhmaNa kuLa caDiyAtuM che? e arthamAM) tirUtara 33 trAjum (e prayoga siddha thAya) te phAyado. tya vagerene lagatA vidhimAM paNa (A pratiSadhathI lAbha che) II 6 / (tyAdriInAma: e sUtra dvArA) d vagerene anulakSIne je (matva ) vidhi che temAM paNa A pratiSedhathI) e lAbha che ke (tethI) matikAntoDa grAhatanA (A bAhmaNa tenAthI caDiyAto che e arthamAM ) atita trAhimA (e prayoga siddha thaze). saMjJA(-bhUta sarva vagere) no to pratiSedha na karavo joie.AgaLa (pUrvaparAvarAiNottara virAti vyavasthAmafjJAthAmI) sUtra che te) mAM pUrvaparAvarakSaNottarIdharANa levAyAm (ane pachI saMjJAyAmema vibhAga karavAmAM Avaze (arthAta) sarvavani (sarvanAmAni ) ema kamapUrvaka je ApavAmAM AvelAM (sarva vagere) saMjJA (koinA nAma tarIke prayojAyAM) na hoya tyAre temane (sarvanAma) draSTavyAni // upasarjanapratiSedhazca na krtvyH| anupasarjanAt / ityeSa yogaH pratyAkhyAyate tmevmbhisNbhntsyaamH| anupasarjanAt a aditi| kimidaM a aditi| akArAtkArau ziSyamANavanupasarjanasya drssttvyau| yadyevamatiyuSmat atyasmaditi na sidhyti| prazliSTa -nirdesho'ym| anupasarjana a a aditi| 3. mULamAM je mAnantartha zabda che tene nA. A pramANe samajAve che -manantarvega mAnantaparTIkSitalInAmatyavivenA arthAta je anantara (eTale ke tarata pachI) Ave che te arthAt AgaLa upara cAlInAm ma katarAbhyi paMkhyA vagere antargaNane lagatAM kAryo karavAnAM hoya tyAM paNa saMjJA ane upasarjanane lagato pratiSedha lAgu paDe te mATe pratiSedha viziSTa tema ja aviziSTa rIte karavo paDaze. 32 (utara ane hatama jene anta hoya te) tera, tema, manya, matara ane daphatara e pAMca. 3 ahIM tara gauNa che, eTale ke mati nuM upasarjana che. tethI tenuM ritaratna thatAM gatizataram thayuM che. ahIM paNa tat e mati nuM upasarjana che. 35 sarva vagere eTale sarva, vizva vagere je 35 zabdo anukrame ApelA che te. A yogavibhAga gaNasUtramAM thaze aSTAdhyAyInA sUtramAM nahIM, kAraNa ke te (sUtra) na{ para thatAM vikalpanuM vidhAna kare che. 246 For Personal & Private Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jANavAM. upasarjana (- bhUta sarva vagere) no paNa pratiSedha karavAnI jarUra nathI. (kAraNa ke). anupakSanainAtA e sUtranuM pratyAkhyAna" karavAmAM Ave che tenA ame manapasarnana meM atA ema vibhAga ja karIzuM. A ma gat e vaLI zuM? (tyakArInAma mAM) me -kAra ane gaDataravikhyA mAM) at (mahuM e Adezono) upadeza karavAmAM Avyo che te upasarjanabhUta na hoya te (tyAdri ane ratArli ) nA jANavA. jo ema hoya to matiyuwt ", atyamaMt siddha nathI thatAM. ( to ame kahIzuM ke, A manapasarnanAr e) anupasarnana ma ma gat ema prazliSTa 40 nirdeza che, eTale ke' 36 arthAt sarvADhi gaNamAM jemano samAveza karavAmAM Avyo che te sarva vagere jayAre koinI saMjJA na hoya tyAre ja temanI sarvanAma saMjJA thAya che tema jANavuM 37 strI pratyaya prakaraNamAMnA anuparNanAtA e sUtranuM vArtikakAre anuparbana hAmanirtha pratidina tantavidhipratiSedhAtA e vArtikathI pratyAkhyAna karyuM che, chatAM sainmaH jevAM rUpone siddha karavA mATe bhAgakAra e sUtrane paribhASA rUpe samaje che. me mAMno vAra zabda man pratyayAtta che tene hI lAgIne je sArI zabda thaze tene strio DhA pramANe Dha pratyaya lAge tyAre aMga jArI hovAthI tenI vRddhi thaze, sukSma zabdamAM vRddhi nahIM thAya pariNAme mAreyaH siddha na thai zake, parantu ahIM tadantavidhi karavAmAM Ave to zuksa BIR e samagra samudAyane hI lAgatAM je zabda thaze te samudAyabhUta zabda drazna pUrve aMga thavAthI zuksa mAM javRddhi thatAM mAre thaze. A sUtra upara zUdvA pAmahanUrvA e (vALa) mAM mamahanUrva zabdanuM grahaNa karIne vArtikakAre sUcavyuM che ke ahIM tadantavidhi thAya che. 38 anupasarnana ma gat mAM anupasarnana e luptaSaSThIka rUpa che, eTale ke anupasarnanI ema samajavAnuM che. paraMtu suvi susupUrva ityAdi pramANe tenA SaSThInA pratyAyano lopa thayo che. tyAra pachIno ma e cAnAmaH | thI je nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te che ane mata e mahuM hatAvikhya pathagyA pramANe vihita mata (ma)ne sUcave che. 39 matiyukhat vageremAM gukha6, mammad emati nAM upasarjana che tethI vikhyA mata pramANe gat nahIM thai zake eTale ke ene anupasarjanAta paribhASA lAgu paDatI hovAthI upasarjanabhUta puSpad pUrve myak no atU nahIM thai zake pariNAme matiyuSya ane atyama e rUpo siddha nahIM thAya. 40 eTale ke manuSasarjanAt mAM anuparbana gaga gat ema eka sAthe cAra naM-kArano prazleSa karIne nirdeza karyo che. temAM manupasarnane e luptaSaThIka nirdeza che, eTale ke manupasarnana ema samajavAnuM che. te pachIno je meM-kAra che te luptapaMcamIka che eTale ke mAt ema samajavAnuM che. pariNAme " avaIRAt para savAra-nnau taiau anupasarnanA (arthAt -kAra pachI (calAlInAma pramANe)je A thAya che ane (mahuM tarakhyaH0 pramANe) je at thAya che te upasarjana na hoya tyAM ja thAya che]' ema artha samajAze. have anupasarnanAr e paribhASAne e rIte levAthI matiyuman , mamat javAmAM sukha ane samad gauNa hovA chatAM temanI pachI AvatA paMcamInA gar no paMkhyA atA pramANe je sat Adeza thAya che te thai zakaze, kAraNa ke e at nuM vidhAna eM- kAnta puSpa6, amad pachI karavAmAM nathI AvyuM. tethI A paribhASA ahIM upasthita nathI thatI.paraMtu tyAvInAmA anusAra je e thAya che te -kAranI pachI AvatA vyaMjanane sthAne thAya che tethI A paribhASA upasthita thaze ane titat javAmAM meM nahIM thAya, kAraNa ke tyAM tyadra upasarjana che.ahIM zaMkA thaI zake ke tyavAhInAmA mAM je mAM nuM vidhAna karyuM che te meM-kArAntane vize nathI karavAmAM AvyuM tethI priyI hai macA e arthano bahuvrIhi karatAM -kArAnta thavAno prasaMga Avaze te ja rIte to saH sAvanatvo anusAra je sa-kAranuM vidhAna karyuM che te aviziSTa rIte karyuM che tethI upasarjanane paNa thavAno prasaMga Avaze. ke. A rIte samAdhAna kare che tyAvInAma: | mAM vagerenI bAbatamAM manuSaNanAt e paribhASAnI upasthiti thaze tethI jeo upasarjana tarIke prayojAyA na hoya tevAnuM ja sUtra vaDe grahaNa thaze eTale ke upasarjana na hoya tevA tyak vagerene ja sUtra lAgu paDaze, temanI sAthe AvelA hovAthI dvi zabda paNa tevo ja arthAta upasarjanabhUta na hoya tevo ja levAze. to sa0 pramANe je sa-kArane lagatI vidhi che temAM paNa tya 247 For Personal & Private Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akArantAdakArAtkArau ziSyamANavanupasarjanasya drssttvyau| athavAGgAdhikAre yaducyate gRhymaannvibhktestdbhvti| yadyevaM paramapaJca paramasapta SaDbhyo luk iti lugna praapnoti| naiSa dossH| -kArAntane vize jeno upadeza karavAmAM Avyo che te ma ane sat Adeza upasarjanabhUta na hoya te ( ri ane hatA) nA jANavA.athavA mA e adhikAramAM je (kArya) kahevAmAM Avela che te (sUtramAM ) jenuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya te (zabda) ne ja vibhakti lAge tyAre thAya che. * jo ema hoya to parama , paramasata mAM thamyo phuvA pramANe (nam , phAs no ) su na thavAno prasaMga Avaze. e vAMdho nahIM Ave, SaTpradhAna eSa smaasH|| iha tarhi priyasakthnA brAhmaNenAnaG na praapnoti| saptamInirdiSTe yaducyate prakRtavibhaktau tdbhvti| yadyevamatit atitadau atitada ityatvaM praapnoti| tacApi vktvym| na vktvym| iha tAvaDU DatarAdibhyaH paJcabhyaH iti paJcamyaGgasyeti SaSThI tatrAzakya vivibhaktitvADDatarAdibhya iti paJcamyaGga vagerenI anuvRtti thaze tethI upasarjanabhUta na hoya tevA ja tya, tatva, patal vagerenA ananya - ke sno sa-kAra Adeza thaze. pariNAme temAM paNa doSa nahIM Ave. Ama chatAM atizaya jevA prayogono parihAra to thato ja nathI ema atte ke. noMdhe che. A prayoganI siddhi -nsarvanAma e moTI saMjJA avartha che arthAta je badhAnI saMjJA hoya te sarvanAma ema artha samajatAM koI viziSTa vyaktinI sarva ema saMjJA(nAma) hoya to te badhA (sarva)nI saMjJA na levAthI sarvanAma-saMjJaka nathI pariNAme sarvanAnaH saiA ne tyAM avakAza na hovAthI herca pramANe Adeza thaine e rUpa siddha thaze. te ja rIte sarva karatAM caDhiyAto hoya te tisarva "e tisarva ne Apo" ema kahetAM atisaya (hi) ema thaze. ahIM aMtisarva zabdamAM sarva upasarjana che, kAraNa ke te viziSTa vyakti sUcave che tethI sarvanAma nathI pariNAme tira e zuddha prayoga thaze. (juo sarvo nAma vazcita tabai sarjAya tedi atintiH sarvatisarva tamA atisaya hIti nahokavaIRTga sarve nAmAni viziSTavastuviSayatvA (nyA sa. pada.bhA.1-5.134) "ni.sA.(pR.295) mAM "aRK R ' ema pATha che.te sivAyanI mudita AvRttiomAM ' ma ntAt aRIR ema pATha che. juo caukhaM.(pR.326), yumI.(pR.463),zAstrI.bhA. 2 (pR.179),vA.zA.ma.(pR.88),vA.zA.hi.(pR.38 2), cAru.(pR.320). nA. RhU ema pATha laine noMdhe che ' e prayoga tadantavidhi sUcavavA mATe che ema bhUla khAvI na joie, e to temAMthI phalita thato artha darzAvavA mATe bhAgakAre khulAsA rUpe kahyuM che (mAntiAiita mAgeDantane tu zaritArthapara yathAyazcita, na tu tantavidhiiita amitarAma) nA. spaSTa noMdhe che ke ahIM moTe bhAge bhAgamAM paNa 'mad mavAi ' ema ja pATha che.pradIpamAM paNa mAt ja pATha che tema nA. prayojelA mane uparathI sUcavAya che (kAna mAgreDa mArAtkiAra/ viva pATha: I) noMdhaH- jevI rIte varSaR zabda prayojAya che tema aR prayojayo che. sUtrakAre kanaitiro varSaR: dvArA sUcavyuM che ke varNane lAge che tema varNa samudAyane paNa zaR pratyaya lAge che. tethI jema tema mA paNa thai zake che. pRhAmApaIInAm = (sUtramAM jemanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya te tvari, utarAdri vagerenI sAthe saMbaddha vibhakti (saMvanvinI vA vimavitA te) ne anulakSIne thAya che). ahIM vimaH e SaSThI sAmAnya saMbaMdha darzAve che tethI te vibhakti para hoya tyAre vinAmaH jevAM sUtramAM nirdezelAM kArya paNa thai zakaze. 43 vo tu%A sUtramAM 5 ema spaSTa nirdeza karyo hovAthI pa-saMjJaka pazcan Sa, sapta vagere zabdo pachI nas, rAm rUpI vibhaktino kudda thaze.paraMtu paramapatha , paramasatta, (parama) jevA prayogomAM e sUtra pramANe suprApta nahIM thAya, kAraNa ke tyAM padhar vagere - saMjJaka zabda pachI e vibhakti nathI AvatI paraMtu paramapad vagerenI pachI Ave che ema zaMkAkAranuM kahevuM che. 248 For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa ke A samAsa (mAM) 1 (-saMjJaka zabdo ) pradhAna che. to pachI A sivapnA trAhmona mAM (ci-vadhi 0 pramANe 2 no) mana nahIM thAya, (kAraNa ke sUtramAM vitha zabdanuM grahaNa che, priya yukta savithanuM nathI). saptamIdArA nirdeza karIne je kArya kaheluM che, te (kArya) prakata aMganI (sAthe arthadvArA saMbaddha) vibhakti para thatAM thAya che. jo ema hoya to atitatva , titalI, atita mAM (trInAM 0 thI) ma Adeza thavAno prasaMga Ave che. to te paNa kahevuM paDaze ? nahIM kahevuM paDe. to pachI huM tArikhya pAmyA. mAM paMcamI che, jayAre) mI e SaSThI che, Ama bhinna vibhakti levAthI katarAkhyiH e paMcamIne maja (arthAt makrI e jayanta) vishessyitum| tatra kimanyacchakyaM vizeSayitumanyadato vihitaatprtyyaat| DatarAdibhyo yo vihita iti| ihedAnImasthidadhisakthyakSNAmanaDudAtta iti tyadAdInAmo bhavatItyasthyAdInAmityeSA SaSThyaGgasyetyapi tyadAdInAmityapi sssstthynggsyetypi| tatra kAmacAro gRhyamANena vA vibhakti vizeSayitumaGgena vaa| yAvatA kAmacAra iha tAvadasthidadhisakthyudAtta ityanena vibhakti vishessyissyaamo'sthyaadibhirnddm| aGgasya vibha jayAre 5 artha pradhAna hoya tyAre sunna thAya che. madha ,paramasata e karmadhAraya samAsomAM cina, sata vagere saMjJaka zabdo pradhAna che tethI 'prayane lArvasampratyayaH' e nyAye tuja rUpI kArya thaine paramapatha paramasata vagere prayogo siddha thaze paraMtu jayAM pasaMzaka zabda pradhAna na hoya tyAM su nahIM thAya, jema ke priyaH (kiyA par praNAma) e bahuvrIhi samAsamAM anya padArtha pradhAna che paNa pat zabda gauNa che tethI jo sunA esUtra lAgu nahIM paDe. pariNAme vibhaktino su nathI thayo. 45 kirtavambA vAhana mAM vivitha e bahavrIhi samAsamAM saviya pradhAna nathI paNa anya padArtha trAhimA pradhAna che tethI ri-yavica-amanaduddAtta pramANe anya TU no manas Adeza nahIM thaI zake ema zaMkAkAranI dalIla che. 46 jo sUtramAM saptamIdArA nirdeza karIne koi kArya kahevAmAM AvyuM hoya to prastuta aMganA artha sAthe saMbaMdha dharAvatI vibhakti pAchaLa Ave tyAre paNa te kArya thAya che biyarsavatha Tana mAM vahAbena e anyapadArthanA vizeSaNabhUta arthAt tenA arthamAM vadhAro karanAra je priyavitha rUpa aMga che tenI sAthe saMbaMddhA e tRtIyA vibhakti pAchaLa AvI che tethI vitha zabda pachI karaNa, ekavacana vagere artha dvArA te aMga sAthe saMbaddha manA itRtIyA vibhakti AvatAM jema agni-dha-sacitra pramANe anan Adeza thAya che tema visareca dA e sthitimAM paNa mana atyAdeza thaine mopoDanaHA pramANe a-kArano lopa thatAM vivenA e rUpa siddha thaze.noMdhaH Acipa vagere sUtramAM jo ke saptamIno prayoga nathI chatAM tenA pUrvavartI be sUtro (koDani vimau ane tRtIyAvi matapRra puvara gAvasthAmAMthI vima (vacana vipariNAma -thI vimarUpu) ane tRtIyApu e saptamantonI anuvRtti thAya che ane e rIte prastuta sUtramAM saptamIdArA kAryano nirdeza thayo che tema kahI zakAya. 47 titat tu e sthitimAM atitat aMga pachI vibhakita (su) AvI che tethI tyavAhInAmA pramANe ga aMtyAdeza thavAno prasaMga Avaze ema ahIM zaMkA karavAmAM AvI che. tyAranAmA sUtrathI vihita anyAdeza saptamI dvArA nirdezavAmAM Avyo che kAraNa ke te sUtramAM ane mA vimaEA e pUrvavartI sUtramAMthI vimardo e saptammantanI anuvRtti thAya che. tita su e sthitimAM paNa su e vibhakti prata aMga sAthe saMbaddha che. pariNAme tyAM -kAra anyAdeza thavAno prasaMga Avaze. tethI matitat titatI mati jevAM rUpo siddha nahIM thAya tema zaMkAkAranuM kahevA mAge che. 48 mULamAM tapa vajIrA (tepaNa kahevuM joie) che. te eTale AgaLa je ekadezInuM vidhAna Ave che mAdhavare gRhamAvimata6 matiA te ane te pachI saptamanirviSTa tha9Ite pravartAvimarai tamatA e vidhAna Ave che te banne karavo paDaze.nA. sUcave che ke ta dArA AgaLa karelA vidhAnano nirdeza karavAmAM Avyo che ane mAre zabda dvArA avyavahita rIte karelA pAchaLanA sataniSTi vagere vidhAnano nirdeza bhAgakAra kare che. Ama mAtra mAdhi vagereno svIkAra karavAmAM Ave to bicavatA mAM manas na thavAno prasaMga Ave che, saptama niSei vagere jo levAmAM Ave to atita vageremAM atyAdeza a-kAra thavAno prasaMga Avaze. ane jo banne svIkAravAmAM Ave to gaurava thaze eTaluM ja nahIM parantu anizcitatA UbhI thaze arthAt bemAMthI kone anusaravuM ane kone nahIM te bAbatano nirNaya lai nahIM zakAya. 249 For Personal & Private Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAvanaG bhvtysthyaadiinaamiti| ihedAnI tyadAdInAmo bhavatIti gRhyamANena vibhakti vishessyissyaamo'nggenaakaarm| tyadAdInAM vibhaktAvo bha vatyaGgasyeti // yadyevamatisaH atvaM na praapnoti| naiSa dossH| tyadAdipradhAna eSa smaasH|| athavA nedaM saMjJAkaraNaM paatthvishessnnmidm| sarveSAM yAni nAmAni tAni sarvAdIni / vizeSaNa banAvavuM zakya nathI. te sthiti) mAM, 'tene anulakSIne je (tu, mam vagere) nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te (pratyaya) sivAya (utaraSyiH e paMcamyantane) bIjA konuM vizeSaNa banAvI zakAya? arthAt hetara vagerene vize jenuM vidhAna che te (pratyaya). have A mazi-dhi-vica-mAmanaDurAttaH e sUtramAM macchInAm e SaSThI che ane martha e paNa SaSThI che, tyAdri no meM Adeza thAya che (cInAmA temAM) tyaddiInA e SaSThI che ane enI e paNa SaSThI che. te (sUtra)mAM jenuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya te (mathyAdri ke tyAdri) ne vibhaktinuM vizeSaNa banAvI zakAya athavA mana ne (vibhaktinuM vizeSaNa banAvI zakAya ema chUTa che. jayAre chUTa che tyAre A sthi-dhi-savatha-sAmanaDuttara mAM ame mana ne vibhaktinuM vizeSaNa banAvIzuM ane maci vagerene mananuM vizeSaNa gaNIzuM. (tethI) aMgane anulakSIne kahelI vibhakti para thatAM mazi vagere (nA TU-kAra)no manad Adeza thAya che ema (samajAze). have A vinAma (sUtra) mAM jenuM rahaNa karavAmAM AvyuM che te (tyAdri) ne vibhaktinuM vizeSaNa banAvIzuM ane mana ne - kAranuM vizeSaNa banAvIzuM. (tethI) tyad vagerene vibhakti para thatAM mana no 3 Adeza thAya che ' ema(samajAze). jo ema hoya to tisaH mAM anne e nahIM thAya. e vAMdho nahIM Ave, kAraNa ke A (matiH e) samAsamAM vagere pradhAna che (upasarjana nathI) . athavA A (sarvAlIni sarvanAmAni e sUtramAM sarvanAmAni zabda dvArA) saMjJA karavAmAM AvI nathI. (sarvanAmAni e sarvAdri gaNa) pAThanuM vizeSaNa che.sarvanAM jenAma? te sarvA i. 49 eTale ke hatA , hatama (jene anta hoya tene anulakSIne je hu ane kam pratyayonuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tenuM vizeSaNa hataravigyaH e paMcamyanta thaze hatA, hatama, anya, anyatara ane tara epAMcano AsUtramAM hatAH dvArA nirdeza che. temAM hatara, utama e be pratyayo che. bAkInAM traNa patipadiko che. anyatara e utaranti nathI parantu avyutpanna prAtipadika che ane hatA, hatama dArA pratyayAntanuM grahaNa thaze. * manaH saH matiH e zutiprAyaHA pramANe thatA prAdisamAsamAM gati pUjA (stuti) nA arthamAM che. atitat r e sthitimAM aMgano mU-kAra anyAdeza nahIM thai zake, kAraNa ke ahIM vibhakti cA0i sUtramAM gRhyamANa tat zabda pachI nathI AvI parantu matitat pachI AvI che. A pramANe ahIM zaMkA che. 5. tisaH esamAsamAM uttarapada tat pradhAna che, upasarjana nathI. tethI tyAvInAmA sUtra lAgu paDIne mU-kAra anyAdeza thaze. 32 pUrva vagere je zabdo sarvAdigaNamAM che te badhA(sarva )'no artha nathI batAvatA tethI temane sarvanAma nahIM gaNI zakAya. pariNAme sarvekA nAmani' ema kahIne sarvanAma e artha saMjJA che tema darzAvavAno prayatna karyo te nirarthaka jaze evI zaMkA kalpIne pradIpa ane udyotamAM A rIte teno nirAsa karavAmAM Avyo che - A zaMkA yogya nathI, kAraNa ke dareka zabda potAnA viSayanI dRSTie sarvanAma che. lokamAM sArI rIte rUDha thaela pravRttinimittane kAraNe je vyaktio zabdanuM abhidheya hoya te ja teno viSaya che. jema no zabdano abhi. dheya je vyaktio che tethI te teno viSaya che. go zabda pratyeka no vyaktino vAcaka che tethI te sarva(vyakti) gata che. Ama pRthvI upara rahela sarva vastuno vAcaka hoya te sarvanAma thaze.parantu uparanI zaMkA anucita che, kAraNa ke sai vagerene lagatAM zAstromAM sarvanAma zabdanuM pratyakSa uccAraNa karavAmAM AvyuM che. tene lIdhe ekavAra sarvanAma zabdano artha samajAyo hoya to je zabdo potAnA pravRttinimittane AdhAre viruddha ane aneka jAtanA arthanA bodhaka hoya temanuM ja sarvanAma pada dvArA grahaNa thaze. pariNAme dATa vagere zabdo je viruddha ke aneka jAtanA arthanA bodhaka nathI temanuM sarvanAma pada dvArA grahaNa nahIM thAya.tethI mai thavAno koi prazna raheto nathI. A vastu sUcavavA mATe ja bhASyakAre vigraha vAkyamAM pUrvapadane sarvaSAr ema bahuvacanAnta nirdeza karyo che. 250 For Personal & Private Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJopasarjane ca vishesse'vtisstthete| yadyevaM saMjJAzrayaM yatkArya tanna sidhyti| sarvanAmnaH smai| Ami sarvanAmnaH suT iti| anvarthagrahaNaM tatra vijnyaasyte| sarveSAM yannAma tatsarvanAma sarvanAmna uttarasya H smai bhavati sarvanAmna uttarasyAmaH suD bhvti| yadyevaM sakalaM kRtsna jagadityatrApi praapnoti| eteSAM cApi zadvAnAmekaikasya sa sa viSayastasmiMstasminviSaye yo yaH zadbo vartate tasya tasya tasmiMstasminvartamAnasya sarvanAmakArya prApnoti // paNa sarva vagere saMjJA ke upasarjana hoya tyAre to ("badhA" e artha na darzAvatAM mAtra) viziSTa arthane ja sUcave che tethI te sarvanAma gaNAzenahIM).jo ema hoya to sarvanAnaH strI mama sarvanAnaH sA mAM sarvanAma saMjJAne AdhAre kahevAmAM AvelAM kAryo siddha nahIM thAya. 'sarva (padArtha)nuM nAma te sarvanAma' ema anvartha (sarvanAma zabda)nuM grahaNa karyuM che tema samajAze. ('badhA e arthavALA) sarvanAma (zabda) pachI AvatA hi no mai Adeza thAya che, ( 'badhA" e arthavALA) sarvanAma (zabda) pachI AvatA mAm pratyayane su Agama lAge che ema samajAze). (sarva padArthanuM nAma te sarvanAma) ema ja samajavAnuM hoya to sam, ratnam natU vagerene paNa e sUtro) lAgu paDavAno prasaMga Avaze. vaLI AmAMthI paNa" dareka (zabda) bhinna bhinna viSaya darzAve che. te te viSaya nA artha mAM je je zabda prayojAyo hoya te dareka (zabda paNa) te te artha darzAvato hoya tyAre tyAre tene sarvanAma (ne thatuM) kArya thavAno prasaMga Ave che. 5 saMjJA to viziSTadavyane sUcave che. Ama sarvanuM nAma na hovAthI te sarvanAma nathI.je sarvADhi upasarjana tarIke prayojAyo hoya teno artha anyapaThanA artha sAthe saMbaddha hovAthI te pradhAnatayA sarvane sUcavato nathI tethI tene paNa sarvanAma na kahevAya.mULamAM je viroSe ema kahyuM che temAM saMjJAnA saMdarbhamAM viroSa zabda viziSTadivya)nA arthamAM che, parantu upasarjananA saMdarbhamAM teno artha vizeSaNa thaze. 54 eTale ke sarvAni sarvanAmanA sUtra sarvanAma saMjJAnuM vidhAna na karatuM hoya ane sarvanAma e zabda mAtra sarvAnTi nuM vizeSaNa hoya to saMjJA na thavAne kAraNe saMjJAne anulakSIne sarvanAnaH saiA vagere je kAryonuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te siddha nahIM zake. 35 eTale ke je sarvanAM nAma te sarvADhi ema arthAnurUpa saMjJA svIkAravAmAM Ave to. chAyA.mAM kahyuM che ke pUrve je vevam che temAM anvartha saMjJAno paNa ullekha karyo che te ucita jaNAtuM nathI.kharuM jotAM pUrva sarvekA yAni nAmAni tAni sarvAlIni e vAkyane anulakSIne yavam kahyuM che ane tyAM sarvAddhi gaNanA vizeSaNa tarIke zabdano khulAso karyo che. jayAre ahIM sarvekSA tha#Ama tatsarvanAma e avarthagrahaNane lakSamAM rAkhIne zaMkAkAra thava dvArA vAMdho prastuta kare che. 56 kAraNa ke e zabdo paNa sarvano artha ja darzAve che. * mULamAM teSAM vApi vagere zabdothI eka vadhArAno doSa bhAgakAre darzAvyo che. tevAm eTale ghaTa vagere zabdo paNa sarva vagerenA arthamAM prayojAyA hoya tyAre te (sarvanA) arthamAM rahela ghaTa vagere zabdane sarvanAmane lagatuM kArya prApta thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke te samaye ghaTa vagere sarvanAM nAma hovAthI e arthamAM sarvanAma thaze.dAkhalA tarIke sarvamina mora ema kahevAne badale mAtra mone ema kahevAmAM Ave chatAM sarvarina go (badhA bhAtamAM) ema artha samajAya che tyAre mona zabda badhA mona (bhAta)nuM sUcana kare che tethI tene 'badhAnuM nAma te sarvanAma' e nyAye sarvanAma gaNIe to mona hi e sthitimAM hi no spina thavAno prasaMga Avaze. ke. e sarvamin go e dRSTAnta mAnIne carcA karI che teno nAgeze svIkAra karyo nathI. ke. kahe che ke A udAharaNamAM sarva ane molananuM sAmAnAdhikaraNya che. tethI ahIM mona zabda sarva nA arthane svIkArIne pravRtta thayo che. pariNAme jo ekane (arthAt sarva zabdane) sarvanAma kArya thAya to bIjAne (arthAt mona zabdane )paNa sarvanAma kArya na thavA mATe koi pramANa nathI.sAMbhaLanAra to mAtra sarva zabdamAMthI (ke mAtra mota zabdamAMthI) viziSTa artha samajI zakato nathI te mATe ja sarva ane mona banne zabdono prayoga karavAmAM Avyo che. vAstavamAM nA.je dalIla kare che te ja bhASyakArane saMmata hoya tema jaNAya che. samagra padano prayoga karavAno hoya tyAM padanA eka bhAgano prayoga karavAmAM Ave che jema ke satyabhAmAne badale maHT) tema jayAre sarvamina mone e vAkyaprayoga karavAne badale mone eTalo vAkyAMza ja prayojavAmAM Ave che chatAM saMdarbha uparathI teTalA ja padanA (prayogamAM) thI vAkyano artha samajAya che ema bhAkhyakArano kahevAno Azaya che. 251 For Personal & Private Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM tIbhayamanena kriyate pAThazcaiva vizeSyate saMjJA ca / kathaM punarekena yatnenobhayaM lbhym| labhyamityAha / katham / ekshessnirdeshaat| ekazeSa nirdesho'ym| sarvAdIni ca sarvAdIni ca srvaadiini| sarvanAmAni ca sarvanAmAni ca srvnaamaani| sarvAdIni sarvanAmasaMjJAni bhavanti sarveSAM yAni ca nAmAni tAni srvaadiini| saMjJopasarjane ca vishesse'vtisstthete|| athavA mahatIyaM saMjJA kriyate saMjJA ca nAma yato na lghiiyH| kuta ett| ladhvartha saMjJAkaraNam / tatra mahatyAH saMjJAyAH karaNa etatprayojanamanvarthasaMjJA yathA vijnyaayet| jo ema hoya to A (salIni sarvanAmaniA sUtra) be kArya kare che (sarvADhei gaNa) pAThanuM vizeSaNa paNa bane che ane saMjJA paNa kare che. paNa eka ja prayatnamAM banne kevI rIte meLavI zakAya ? to kahe che ke meLavI zakAya kevI rIte meLavI zakAya ? A ekazeSavRtti dvArA karelA nirdeza che (ema gaNIne). (eTale ke A' (sIni sarvanAmAni esIni sarvAlIni ja sIni ane sarvanAmane sarvanAmAni ja sarvanAmani ema ekazeSavRtti dvArA karelo nirdeza che, tethI samajAze ke, sarva vagerenI sarvanAma saMjJA thAya che ane sarva (padArtha)nAM nAma hoya temano sarvA gaNamAM samAveza thAya che, jayAre saMjJAbhUta ane upasarjanabhUta (sarva vagere) viziSTa arthamAM rahelA che. athavA A sarvanAma e) lAMbI saMjJA karavAmAM Ave che, paraMtu saMjJA to evI hovI joie ke jenAthI TUMku kaMI na hoya. te zA uparathI ? kAraNa ke saMjJA lAghava mATe karavAmAM Ave che. tema chatAM) lAMbI saMjJA karavAnuM prayojana e che ke te avartha che ema samajI zakAya. sarvAdIni sarvanAmasaMjJAni bhavanti sarveSAM nAmAnIti cAtaH sarvanAmAni / saMjJopasarjane ca vishesse'vtisstthete|| athobhasya sarvanAmatve ko'rthH| ubhasya sarvanAmatve'kajarthaH // 7 // 58 gaNa)pAThanuM vizeSaNa bane che te eka kArya) ane tethI 'sarvano artha' darzAvatAM hoya te sarvAdri ema samajAze. parantu saMjJA ane upasarjana, je vizeSa artha batAve che temano temAM samAveza nahIM thAya. bIjuM kArya sarvanAma saMjJA karavI te. pariNAme je sarvano artha batAvatAM hoya te sarvADhi nI ja sarvanAma saMjJA thaze ane e arthamAM saMjJA ane upasarjanano sarvADhi mAM samAveza na thato hovAthI temanI sarvanAma saMjJA nahIM thAya.Ama sarvanAma saMzA karavI ane sAthosAtha saMjJA ane upasarjananI nivRtti karavI e be kArya A sUtra kare che. cha mULamAM 'tham' ema pATha che te caukhaM.(.330) mAM nathI Apyo. ni.sA.(pR.299) mAM(thama ema kausamAM ApIne saMpAdaka noMdhe cheH- kausamAMno pATha sarvatra maLato nathI. 60 sarva zabda jyAre saMjJA tarIke prayojAya tyAre te potAnA (sarvanAma tarIkenA) pravRttinimittane tyajI de che ane mAtra potAnuM viziSTa svarUpa ja sUcave che. jo sarva zabda upasarjana tarIke vaparAyo hoya to kAM to te potAno mULa artha batAvato nathI (kAraNa ke teno tyAga kare che, athavA to mULa artha na tyajato paNa aMtisarva jevAM dRSTAntomAM te artha tinta (caDiyAto) e arthanA vizeSaNa rUpa bane che. tethI mULa artha pradhAnapaNe darzAvato nathI. 61 abhidheyane TUMkamAM raju karavuM te zabda vyavahArano hetu che ane saMjJA arthAt nAma to abhidheyane tethI paNa TUMkamAM raju karavA mATe prayojAya che. Ama levAthI svAbhAvika rIte prazna thAya ke sUtrakAre sarvanAma ema dIrgha saMjJA zA mATe karI? ane sUtrakAre dIrgha saMjJA karI. che tethI evuM anumAna thAya che ke A (sarvADhi gaNamAM pariNita sarvanAmo) mAM sarvanAmatva avazya raheluM che, jene kAraNe sarvanAma zabda e arthamAM pracAramAM Avyo che. AthI ja te (zabdo) ne anurUpa evI sarvanAma saMjJA emane karavAmAM AvI. tethI je sarvanAmatva yukta hoya te (sarvAdri) zabdone ja anulakSIne sarvanAma ne lagatuM kArya thAya che ane antargaNane lagatuM kArya paNa thAya che. te sivAyanA je koinI saMjJA tarIke prayojAyA hoya athavA upasarjana tarIke prayojavAmAM AvyA hoya te sarva vagere zabdone A prakAranAM kAryo thatAM nathI, kAraNa ke te (zabdo) mAM sarvanAmatva nathI. 62 bhAgamAM saMjJA ja nAma ema che.tyAM nAma e zabda saMjJAnA paryAya tarIke paNa lai zakAya. tethI(%) kahe cheHtatoDa ya nAma 63 lAghava mATe arthAt lAghavapUrvaka--saraLa ane saMkSipta rIte zAstranI pravRtti thai zake te mATe. 252 For Personal & Private Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ubhasya sarvanAmatve'kajarthaH pAThaH kriyte| ubhko| kimucyate'kajartha iti na punaranyAnyapi sarvanAmakAryANi / anyAbhAvo dvivacanaTAviSayatvAt // 8 // anyeSAM srvnaamkaaryaannaambhaavH| kiM kaarnnm| dvivcnttaavissytvaat| ubhazadvo'yaM dvivacanaTAbviSayo'nyAni ca sarvanAmakAryANyekavacanavahuvacaneSUcyante // yadA punarayamubhazadbo dvivacanaTAviSayaH ka idAnImasyAnyatra bhvti| eTale ke sarva vagerenI sarvanAma saMjJA che ane te (saddhi) sarva (padArtha) nAM nAma che tethI te sarvanAma (kahevAya) che. paraMtu saMjJAbhUta ane upasarjanabhUta (sarva vagere) viziSTa arthamAM rahelAM che have sama (zabda)ne sarvanAma gaNavAnuM zuM prayojana che? mane mATe mane sarvanAma gaNavAmAM Ave che ! hama (zabda)ne (vyayasarvanAnA strAva pramANe ) ga lagADI zakAya te mATe teno (sarvADhi gaNamAM) pATha karavAmAM Avyo che, jethI) mau thaI zake. majUmATe pATha karavAmAM Avyo che ema kahyuM paraMtu sarvanAma ne kahelAM anya kAryo (thai zake te) mATe ema kema na kahyuM (sarvanAmanAM) anya (kAryo mane) che ja nahIM, kAraNa ke te divacana ane TApU no viSaya che mATe (3ma ne mATe sarvanAmane lagatAM) anya kAryo astitva dharAvatAM nathI, kAraNa ke ma mAtra divacano ja viSaya che (ane strI liMgamAM tene) TApU lAge che, arthAt A zabdane divacananA ja pratyaya lAge che ane strIliMgamAM) TApU lAge che, jayAre sarvanAmane lagatAM anya kAryo to eka vacana ane bahuvacana (pratyayo) para ja leya tyAre kahevAmAM AvyAM che. jo A ma zabda divacana ane TA no viSaya hoya to have te sivAya bIjAM (tasijhU vagere) cha sthaLe ene badale kayo (zabda) thAya che? ubhayo'nyatra // 9 // ubhayazavo'syAnyatra bhvti| ubhaye devmnussyaaH| ubhayo maNiriti // kiM ca syAdyadyatrAkajna syaat| kaH prsjyet| kazca kkcorvishessH| A prazna pUchanAra e kahevA mAge che ke mati vagere zabdonI siddhi mA zabdano pATha karavAthI ja thaI zake che, tethI ma zabdane sarvA gaNamAM mUkavAno koI artha nathI . che sarvanA aio sidyaH mAsmina e sUtro anusAra sarvanAma pachI AvatA caturthI, paMcamI ane saptamI ekavacananA pratyayo nA anukrame bhai, at ane min Adeza thAya che.na: zI ane gAma sarvanAnaH suddA pramANe prathamA bahuvacana ane SaSThI barvacanamAM sarvanAma pUrve pheraphAra thAya che, parantu divacanamAM koi phera nathI. sarvanAmane strIliMga banAvavA mATe divacanamAM paNa TAm thAya che. jemake sarva TArsa zI (mait mApa: ITI). 66 jema ke ramatasiahIM divacanano pratyaya nathI tema ja TApU paNa nathI. tethI e pratyaya mane na lAge to tene badale kayo zabda che ke jene e (tasidna vagere) pratyaya lAgaze? ema praznakartA kahevA mAge che. ahIM ma no (madurAtto nityam pramANe candra lAgIne) mA thaze ane tas (tasi) lAgIne matiH rUpa prApta thaze.tethI ja vArtikakAra kaheze ke jayAre vivacanano saMbhava na hoya tyAre samaya thAya che (mo.nyatra ). 253 For Personal & Private Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ubhazaro'yaM dvivacanaTAviSaya ityuktm| tatrAkaci satyakacastanmadhyapatitatvAcchakyata etadvaktuM dvivcnpro'ymiti| ke punaH sati nAyaM dvivacanaparaH syaat| tatra dvivacanaparatA vktvyaa| yathaiva tarhi ke sati nAyaM dvivacanapara evamApya-- anyatra samaya (thAya che) (dvivacana ane TAjU sivAyanA anya (viSaya) mAM A (ma) no rUma zabda thAya che. (jema ke) maLe tevamanugADA 3mo maLa che jo A (3ma)ne en na lAge to vaLI zuM thAya? (tene) na lAgavAno prasaMga Ave 6 to pachI . ane gavar mAM phera zo che? 69 ma zabda divacana ane TAm no viSaya che ema kahyuM. tyAM jo man lAge to te (kama zabdanI) vacamAM (arthAt Ti pUrve) rahelo hovAthI A (3ma) nI pachI divacana pratyaya che tema kahI zakAya, paraMtu jo (pratyaya lAgya) hoya to e (3ma zabda) divacana para na thaI zake. (tethI) tyAM (kama zabda) divacana para che tema kahevuM paDaze." to pachI jema ja lAge tyAre A (3ma) divacanapara nathI tabha Ap (TAp ) -pi sati nAyaM dvivacanaparaH syaat| tatrApi dvivacanaparatA vktvyaa| avacanAdApi ttprvijnyaanm| antareNApi vacanamApi 67 maLe tevamaLyAH samatho maLiHA ma zabdane avayavanA arthamAM gan lAgIne samaya zabda banyo che jemAM banne avayava (arthAt devo ane manuSyo) che (3mau mavatha zeSAd) te samaye arthAta eka samUha devono ane eka samUha manuSyono che te samaye temanuNAH | thaze te ja rIte samaya maLaHA mAM mau avayava yutha (jenA be avayava che te) eTale ke jemAM pILA ane lAla ema) be bhAga che tevo maNi (mI voditai vava ).ke. noMdhe che ke sUtrakAre samadulAro nityam e sUtramAM nityam zabda mUkIne sUcavyuM che ke samAsamAM hama zabdane sthAne mA no prayoga thAya che. samavAdu jevA samAsa bribdathakhyizca sUtrathI nipAtita hovAthI sAdhu che. 68 jo hama zabdane sarvanAma saMjJA na thAya to avyayasarvanAztAmaMvA pramANe tene man prApta na thAya .pariNAme grAvi7i: e sUtra pramANe ja lAgavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke man nuM vidhAna karanAra sUtra prAzivA: no apavAda che. cha ma ane e be pratyayomAM temanA svaranI bAbatamAM koi phera paDato nathI, kAraNa ke man e vi pratyaya hovAthI kama ne an lAgIne thato ramavA e zabda vitA (6-1-193) ane jiti pratye prativratya samulAyAnta tta e iSTi pramANe hama zabda antAdAtta thaze. hama ne pratyaya lAgyo hoya to paNa (pratyayaH I)mAvattA pramANe pratyaya svarane kAraNe samaja antAdAtta ja thaze. te ja rIte mane an lAgyo hoya ke lAgyo hoya to paNa svarUpa to samaya ja rahe che.vaLI padakAro padapAThamAM ne avagrahathI (3maDa ema) judo pADatA nathI.e sarvane lakSamAM rAkhIne A prazna karavAmAM Avyo che. 70 ma zabda divacana ane TApU no viSaya che. te sivAya mA zabda prayojAya che ema kahyuM. parantu mar pratyaya lAge tyAre rUma mAM pAchaLa divacanano pratyaya che tema, kahI zakAze kAraNa ke san pratyaya Ti pUrve thAya che tethI kama marUmsa sauma thavAthI kama nI pachI divacana pratyaya che tema tanmaSyatitaH taLena hare (pari.) pramANe kahI zakAze.parantu ma ne ja lAgyo hoya tyAre kama ra ma ema thavAthI samagra e sthitimAM manI pachI dvivacana pratyaya (ai) Avyo na kahevAya.pariNAme mane sthAne ma 1 prayojavAno prasaMga Avaze. tethI sama zabdanI pachI divacana pratyayano lopa thayo hoya athavA to ja pratyayanuM vyavadhAna hoya to paNa kama no prayoga sAdhu che tema kahevuM paDaze. parantu jha para hoya tyAre punaH sati) 3manI pachI koi vyavadhAna vinA divacana pratyaya che tema na kahI zakAya.te rIte samaDha jevAM sthaLe ja lAgyo nathI parantu divacana ane kama nI vacce ja nuM vyavadhAna che tethI kama no prayoga asAdhu thaze, kAraNa ke divacana pratyayanuM avyavahita rIte zravaNa thatuM hoya to jaDamano prayoga sAdhu bane che. parantu samAsamAM thAya che tema divacananA pratyAyano lopa thayo hoya athavA sama ane dvivacana vacce ( jevAnuM) vyavadhAna hoya to kama no prayoga sAdhu nathI. nodha:-ni.sA.(3ota-pR.302)mAM ema pATha che ane saMpAdaka noMdhe che: madhadaviti vavaviya: (juo pI.TI.6) nAgeze madharTI ne ja asAdhu prayoganA udAharaNa rUpe TAMkaDyuM che tethI te pATha ja svArasika jaNAya che. 254 For Personal & Private Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvivacanaparo'yaM bhaviSyati / kiM vktvymett| na hi| kathamanuvyamAnaM gsyte| ekAdezada kRte dvivcnpro'ymntaadivdbhaaven| avacanAdApi tatparavijJAnamiti cetke'pi tulyam // 10 // divacanapara nathI tema gAm (rA) lAge tyAre paNa te divacanapara nahIM thAya, tethI tyAM paNa kahevuM paDaze ke (3ma zabda) dvivacanapara che. kahyA vinA paNa sAm para thatAM te (3ma) (ddhivacana)no viSaya che te samajAze, [(eTale ke TAm nI bAbatamAM to khAsa kahyA vinA paNa (3ma zabda) divacanapara thaze]".to zuM e kahevuM paDaze ?" nA re. (to pachI) kahyA vinA kevI rIte samajAze ke mAt lAge tyAre sama zabda divacana para che)? {TAm () ane ma no ma e beno ekAdeza (ma) karyA pachI antAdivabhAvathI mA ane ma no ekAdeza (3mA e hama zabda ja che ema samajavAthI) te divacana para che (ema samajAze). mAm lAgyA pachI na kahevA chatAM (kama zabda) divacanapara hovAnuM jJAna thAya che ema jo ko to ja lAgatAM paNa tenA jevuM ja thaze I/1nA 76 mULamAM vAra eTale ke (banAsthatAm pramANe thato) mA (TA) pratyaya para hoya tyAre (paNa) divacana pratyaya pAchaLa nathI Avato. vAstavamAM to 'kama zabda divacana pratyaya para heya tyAre ane TApU para hoya tyAre sAdhu che" ema spaSTa vidhAna karavAmAM AvyuM che. tethI TApU para hoya tyAre zabda divacana para che" ema kahevuM paDaze, e dalIlane avakAza ja nathI chatAM TAm mAtra dvivacanamAM jAma ne lAge, ekavacana ke bahuvacanamAM na lAge te mATe 'te divacana para che" ema kahevuM jarUrI che. *TAn pratyaya svArthe lAge che tethI ma no artha kAyama rahe che. vaLI dAm lagADIne dIrgha karyA pachI paNa antavabhAvathI 3mA e sama ja che ema samajAya che ane svArthe lAge che tethI temA ema thayA pachI ekavacana thavAno prasaMga nahIM Ave. nodha:-avanati tatvavijJAnam e vAkya ni.sA.(pR.302), caukha. (pR.333),yu.mI.(pR.46 9), cAru.(pR 328)mAM vArtika tarIke ApeluM che. jayAre ki.(pR.89),vA.zA.(ma)(pR. 229), vA.zA.(hi)(pR.348)ane su.zA.(bhA. 2, pR.187)mAM tene bhAgakAranA vacana tarIke ApyuM che. su.zA.noMdhe che ke keTalAka Ane vArtika gaNe che. mULamAM vi vacametat thI mAMDIne santAvimAna sudhIno je bhASyagnanya che te yogya pATha nathI tema nA. nodhe che. (ri vacametatyA- dvitantAvitmavenecattoDapAThaH 30q0223) vavanA vagere vArtikamAM spaSTa kahyuM che ke 'na kahyuM hoya to paNa vagere.pachI vikra vaktavyameta? e prazna asaMgata che.nA. umere che ke athavA A prazna mamUlaka hoi zake. su.zA. ji na vocametatuM ema ahIM na-kAra sahita pATha kalpa che. (bhAga.2,pR.187). 75 antavabhAva-mastI mammI mA+zI ahIM kama nA ane TApU nAma no ekAdeza mA thayo te mA ema ja che ema samajavAthI (antAvi T0)-3ma+zI e sthitimAM brivacananA pratyaya pUrve sama ja che tema kahI zakAya. 76 vanalipi tatvavijJAnati veleMDavi tucam e vAkya ki.(pR89),vA.zA.(ma.pR. 229),vA.zA.(hi.pR.349),ni.sA.(pR.303) cIkha.pU.333),yamI.(pR.46 9)mAM vArtika tarIke ApyuM che.su.zA.tene vArtika nathI gaNatA.(bhA. 2,pR.188). te nodhe che : prau.ma.mAM mALe kArasthAna UaudivAlamAmA ema kahyuM che te uparathI jaNAya che ke mavazvanApi vagere bhASyakAranuM potAnuM vacana che, vA.nathI.je nAtA taw vijJAnanA ki5.89) e vALane mahAbhASyakAranuM vidhAna gaNe che teo A vAkyane vA. tarIke kema gaNe che te samajavuM agharuM che. prauDha mAM A pramANe che: japa mALe atyAre svArthatvenomajAta paraphyu vinatvamastItyAzrimarAhmapaDhi: pratyArthataH tathApi vaidivAla mAtra tannA prauDha.(caukha.1934AvRtti- pR. 252).vAstavamAM AgaLanuM vAkya vanAvA tatvavijJAnam' ane A varSanA phreDari tu e banne vidhAno vArtikakAranAM jaNAya che. tethI te banne pachI bhAgakAranuM bhASya che. antaregApi vana divazvana roDa maviSyati e vA.(1)nA zabdo laine kareluM bhASya che ane avavanavi tatvavijJAnamati re DIpa antarekha vana divanapa maviSyati e vA.(2) uparanuM bhAgya che ema bhAgakAranI zailI uparathI samajAya zakAya che. 255 For Personal & Private Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avacanAdApi tatparavijJAnamiti cetke'pyantareNa vacanaM dvivacanaparo bhaviSyati / katham / svArthikAH pratyayAH prakRtito'viziSTA bhavantIti prakRtigrahaNena svArthikAnAmapi grahaNaM bhavati // atha bhavataH sarvanAmatve kAni prayojanAni / manasoDa kaiyAvAna chu // bhavato'kaccheSAtvAni prayojanAni / akac / bhavakAn / zeSaH / sa ca bhavAMzca bhavantau / Atvam / bhavAdRgiti // kiM punaridaM parigaNana mAhosvidu- daahrnnmaatrm| udAharaNamAtramityAha / jo (rama zabdane strIliMgamAM TAp lAge tyAre spaSTa kahevAmAM na Ave to paNa te dvivacanapara che tema samajAya che ema kaho to (ma nI pachI ) TM Avyo hoya tyAre paNa spaSTa rIte kahevAmAM na AvyuM hoya to paNa te jivacanapara thaze. te kevIrIte ? (kAraNa ke) svArthe lagADavAmAM AvatA pratyayo potAnI prakRtithI bhinna artha darzAvatA nathI tethI prakRtinuM grahaNa thavAthI" svArthika pratyayanuM paNa grahaNa thAya che to have mata zabdane sarvanAma gaNavAnAM prayojana karyAM che?" mavat zabdanuM sat, dharoSa ane Atma thai zake te prayojana (che) 114 mavat zabdane at lAgIne mavAnuM (thAya), meM 5 madha no zepa mAnto (thAya) ane. gatva thaine mAdartha (thAya) e (tene sarvanAma gaNavAnAM ) prayojano che. A vaLI (je prayojano kahyAM te) parigaNana" che ke mAtra udAharaNa rUpe che ? to kahe che ke mAtra udAharaNa rUpe ja che. tRtIyAdayo'pi hISyante / sarvanAmnastRtIyA / bhavatA hetunA / bhavato hetoriti // vibhASA diksamAse bahuvIhI // 1 // 1 // 28 // " svArthika pratyaya potAnI prakRtithI judA nathI hotA ane prakRti sivAya bIjA arthano bodha karAvatA nathI. tethI ahIM prakRtipradaLana ema bhASyamAM kahyuM che, teno artha prakRtirUpa ma zabdanuM grahaNa karAvanAra dvivacana (eTale ke 'be' ema artha darzAvI zakanAra) zabda ema karIzuM, kAraNa ke ttama e dvivacanavAcI zabda che ane te (ma) jenI prakRti che tevA TM vagere pratyayonuM paNa tenA dvArA grahaNa thaze. Ama thavAthI 4 pratyaya paNa dvivacana che ema kahI zakAze, pariNAme meM + OM e sthitimAM rUma no (mayo'nyatra / e vArtika pramANe) samaya thavAno prasaMga nahIM Ave.vaLI samavataH, mayaMtra avyaya hovAthI te dvivacanano artha batAvI na zake tethI abheda darzAvavAno hoya tyAM tumaya no prayoga thAya che, ma no nahIM. ethI av mATe sama zabdanuM sarvanAma nI yAdImAM grahaNa karyuM che tema kahevuM yogya nathI. bhASyakAra A rIte sarvanAmonI yAdI -mAM ma zabanApAThanuM khaMDana kare che. ca mATe gaNa pAThamAM sama zabdano samAveza karavAnI kazI jarUra nathI, kAraNa ke gumAvyayasarvanAmnAmaAvaTeH| evo sUtrapATha karavAthI sama ne ar prApta thai zakata (u.) 1 * vatsabda e-kAzana nathI tethI tene A vagere thavAno prasaMga Avato nathI e kAraNe A prazna karavAmAM Avyo che.paraMtu mAtu no sati gaNamAM samAyeza karavAmAM Avyo che tethInuMnAnAmaDha JAde pramANe malAgIne mavata thai zake ane meM ja moMdha e sthitimAM svAtini nim| pramANe ekazeSa thaIne mavI thai zake tema ja maN va, e sthitimAM A sarvanAnA pramANe AA-kAra antAza thaIne mavAdanuM thai zake. 79 parigaNana eTale saMpUrNa yAdI. jayAre yAdImAM samAveza karavAne yogya badhI ja bAbatone temAM mUkavAmAM Ave tyAre tene parigaNana (exhaustive list) kahe che paraMtu jayAre samAveza karavA yogya bAbatomAMthI keTalIkanuM namunArUpe grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre te yAdI. udAharaNarUpa-AkRtigaNa (illustrative Tht ) thaze. 256 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 diggrahaNaM kimrthm| na bahuvIhI iti pratiSedha vakSyati tatra na jJAyate kva vibhASA kva pratiSedha iti diggrahaNe punaH kriyamANe na doSo vati tRtIyAdayo'pi hISyante sarvanAmnastRtIyA ca bhavatA hetunA bhavato hetoriti // digupadiSTe vibhASAnyatra pratiSedhaH // atha samAsagrahaNaM kimartham / samAsa eva yo bahubIhistatra yathA syAdbahubIhivadbhAvena yo bahubIhistatra mA bhuuditi| dakSiNadakSiNasyai dehIti // kAraNa ke sarvanAmanA hatIvA vA pramANe tRtIyA vagere vibhakti paNa (manam na thAya te ISTa che (jethI) mavatA hetunA mavato hatoH / (vagere zakya bane). dizAvAcaka zabdono vadi samAsa karavAmAM Ave tyAre sarpanAma saMjJA vikalpe thAya che. 11/28 (A sUtramAM) hiMsabda zA mATe mUkyo che ? na yaduvI| mAM (sUtrakAra sarvanAma saMjJAno niSedha karavAnA che. tyAre kyAM vibhASA che ane kyAM niSedha che e samajAtuM nathI, paraMtu (sUtramAM) citta sabda mUkavAmAM Ave to doSa nathI Avato, (kAraNa ke tecI) vizva-zabda uccArIne kahelA (bahudhItimAM vikalpa ane te sivAyanAmAM niSedha (ema samajAya che) have (A sUtramAM samAsa zabda sA mATe mUkyo che ? (e mATe mUkyo che ke) tethI je mukhya bahuvrIhi samAsa hoya tyAM (vikalpa prApta) thAya parantu je bahuvrIhi jevo hovAthI bahuvrIhi gaNAto hoya temAM vikalpa) na thAya, jema ke vALAnya di 80 ' mavat ne sarvanAma gaNavAmAM Ave to sarvanAmnastRtIyA ca / pramANe hetu zabda prayojAyo hoya tyAre SaSThI tema ja tRtIyA thai zake. jo ke (nimittAbahetupu ) sarvamAM prAyaAnam| e vArtika pramANe moTe bhAge badhI vibhakti thAya che, paraMtu e vArtikane lakSamAM rAkhyA vinA mAtra sUtrane ja dhyAnamAM rAkhIne A dalIla karI che. A ja dalIla mavat nA samAveza mATe kaiyaTe noMdhelI che nimittaLahetupu maryAmAM pravarNanam| ema kahyuM che tethI mAta no pATha na karavo tema anyano abhiprAya che ema te kahe che. vAstavamAM jo t zabdano sava gaNamAM pATha hoya to spIni ca / pramANe tene vRddha saMjJA thatAM TIpAM pradAna pramANe piga lAgIne mavatAni vagere thai zake. manmitram tpAmAM catuvIra nAmAvavo pramANe pUrvanipAta thai zake. bha kA maiM cahutI! e sUtra vyArA bahuIti samAsamAM sarvanAma saMjJAno niSedha karavAmAM Avyo che, jyAre vimAyA visamAse catusITI) e sUtramAM sarvanAma saMjJAnuM viklpa vidhAna che.Ama pratiSadha ane vikalpa joDAjoDa Ave che, paraMtu vikalpa ane pratiSaMdhano viSaya mitra che. eka ja sthaLe banne saMbhavita nathI. jayAM jayAM be samabala niyama lAgu paDatA hoya tyAM tyAM para dvArA pUrvano avazya pratiSedha thAya che tethI vikalpane avakAza raheto nathI.te pramANe jo vikalpa hoya to te dvArA ja ekano bhAva ane bIjAno abhAva siddha thai jAya che tethI tyAM pratiSepane avakAza nathI raheto. A kAraNe jabanneno viSaya bhinna che tema samajAya che.Ama hovAthI prastuta sUtramAM vik zabda mUkavAnI jarUra nathI ema sUcavavA mATe zaMkAkAre prazna karyo che. OM kyAM viklpano viSaya che ane kyAM pratiSedhano e vAta spaSTa kahyA vinA samajAtI nathI.tethI sutrakAre hindu zabdanuM grahaNa karIne sUcavyuM che ke vid zabdanuM uccAraNa karIne jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tevA bahuvrIhimAM (jema ke vijJAmAnyantara che| mAM) sarvanAma saMjJA vikalpe thAya che anyatra na vahuvrIhau| pramANe sarvanAma saMjJAno pratiSedha thaze. 83 prastuta sUtramAM vahuvrIhI e zabda dvArA samAsano artha samajAya che pachI ahIM samApta zabdanuM grahaNa karavAnI jarUra nathI ema kAkArano bhAva che. " bhASyamAM samaya aa, (je ) samAsa hoya te (bahuvrIhiM) mAM ja ema che, eTale ke je mukhyatayA bahuvIhiM hoya hoya tyAM ja vibhASA prApta thAya, paraMtu je bahuvrIhi samAsa na hoya chatAM bahuvrIhine lagatAM kArya thai zake te mATe jene bahuvrIhi kahevAmAM Avyo hoya tevA (amukhya arthAt gauNa) bahuvrIhine vibhASA prApta na thAya te mATe samasa zabda sUtrakAre mUkyo che. silinya e samAsamAM Avape pA pramANe viryacana ane pa duhit| pramANe bahuvIvita bhAva thAya che, eTale ke te bahuvrIhi na hovA chatAM bahubrIhine thatAM kAryano tene vize atideza karavAmAM Avyo che (sara. vahivamAnya jAve mI cA,paraMtu mukhyArthamAM bahuvrIhiM nathI tethI prastuta sUtra pramANe vikalpa nahIM thAya, kAraNa ke sarvanAma saMjJAno pratiSedha, samAsa svara, samAsAnta vagere je kAryonuM samAsAdhikAramAM vidhAna karavAmAM AvyuM che te bahuvrIhi samAsane ja thAya che, Atidezika, atideza dvArA, bahuvrIhivadbhAvathI thaelA amukhya (=gauNa rIte thaelA bahuvrIkine thatAM nathI. kAraNa ke samAsAdhikAramAM jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te ja bahuvrIhi samAsa che te sivAyano bIjo atideza ArA thaelA bahubIki e bahuvrIhi samAsa nathI.[juDa : da vadhuIhivat (8-1-9)sUtra upara :- sarvanAmasaMjJAtipa * 257 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I atha bahuvrIhigrahaNaM kimartham / dvandve mA bhUt / dakSiNottatapUrvANAmiti / naitadasti prayojanam / dvandve ca iti pratiSedho bhaviSyati / nAprApte pratiSadha iyaM vibhASArabhyate sA yacaiva na bahuvrIhAvityetaM pratiSedhaM bAdhata evaM indve cetyetamapi bAdheta kiM kaarnnm| yena nAprApte tasya bAdhanaM bhavati na cAprApte na bahuvrIhAvityetasminpratiSedha iyaM vibhASArabhyate dvandve cetyetasminpunaH prApte cAprApte ca // athavA purastAdapavAdA anantarA -vidhInbAdhanta have (A sUtramAM) vadurgAde zabda zA mATe mUkyo che? (eTalA mATe ke) tethI ziLottarapUrvALAm jevA (vaMndva samAsa ) mAM (saMjJA) na thAya. e prayojana nathI, kAraNa ke ndvande ca| sUtradvArA (sarvanAma saMjJAno) pratiSedha thavAno che. pratiSedha jayAM avazya prApta thayo che tyAM A vibhASA karavAmAM Ave che, tethI te jema na hukIne) e (satravvArA karavAmAM AvatA ) pratiSedhano bApa kare che tema darde ca| e sUtra dvArA karavAmAM AvatA) pratiSedhano paNa bAdha karaze.(vibhASA) bAdha nathI karatI. zA mATe (nathI karatI) ? kAraNa ke je zAstra avazya prApta thAya che. teno ja tyAM karavAmAM Avela anya zAstradAsa bAdha thAya che.(bahuprIhi samAsamAM) to. meM catuvIro e pratibaMdha avazya prApta thato hoya tyAM vibhASA karavAmAM AvI che, jyAre (vva samAsamAM) to no kha| e pratiSe prApta thato e hoya tema ja na thato hoya tyAM (vibhASA karavAmAM AvI che). athavA pUrva nirdiSTa apavAda tenI pachI tarata AvatA" vidhino bAdha kare che .' ityevamaya bhASA na bahuvrIhAvitpetaM pratiSedhaM bAdhiSyate dvandve cetyetaM pratiSedhaM na vAdhiSyate // athavedaM tAvadayaM praSTavyaH / iha kasmAnna bha vati / yA pUrvA sottarAsyonmugdhasya so'yaM pUrvottara unmugdhaH tasmai pUrvottarAya dehIti lakSaNapratipadoktayoH pratipadoktasyaiveti yadyeva nAtha 1 1 1 svara- samAsAntAH samAsAdhikAravihite bahubrIhau vijJAyante tena Atidezike bahubrIhau na bhavanti (kA0 ) bahuvrIhireva yo bahuvrIhistatra pratiSedho yathA syAt bahuvrIhikadbhAvena yo bahuvrIhistatra mA bhUt... na hi tato ( = samAsAdhikAravihitAd ) 'nyo bahuvrIhirevaM bahuvrIhirbhavati / , vaLI juo (1-1-28) upa2 - vividha duhitya ma vIvita vana vatuvIdi] 8prastuta sUtramAM vahuvrIdi zabda na mUkyo hoya to ziLottarapUrvALAma jevA samAsamAM paNa vikalpa prApta thaine kSaLottarapUrvAsAm evuM duSTa rUpa thavAno prasaMga Avata, paraMtu cIra nuM grahaNa karavAthI te nathI Avato. * ma vIdI| e niSedha sutra digbahuvrIhinA samagra pradezamAM vyApeluM che, jayAre dandre 11 e niSedha sUtra divaMjanA samagra viSayamAM vyApeluM nathI kAraNa ke vibhASA ati / pramANe azva pratyaya pUrve vikalpe sarvanAma saMjJA thAya che. 87 - - mULa paribhASAmAM anantAvidhInuM - - 7 hattAnA ema kahyuM che. anantarAnuM eTale tarata ja, avyavardhita rIte, pAchaLa AvanAra ane uttarAn e zabdano A saMdarbhamAM 'pAchaLanA eTale ke avyavahita rIte tenI pAchaLa AvanAra, pachIno vidhi' ema artha thaze. sarvanAma saMjJA sUtra sarvAni sarvanAmAni pachI vimAyA visamAse cahuII| e vibhASA sUtra Ave che. tyAra bAda na vahuvIhoya e niSedha sUtra Ave che. tyAra pachI tRtIyAsamAze / sUtra che ane te pachI vrunde ca| e sUtra che. tethI te be sUtro uttara vidhi che. ahIM vima yA visamAse vhAra karavAmAM Avela vaikalpika sarvanAma saMjJA apavAdabhUta che, jyAre na vadhumIdo dvArA karavAmAM Avelo niSedha nitya che. bAkInAM sUtro paNa niSedhavAcI che, chatAM vrunde ca| e sUtra apavAdanI pachI tarata ja nathI AvatuM eTale ke anantara nathI tethI viASA visamAse. e sUtra teno bAdha nahIM karI zake, paraMtu na vahuvrIha|| e sUtra tenI tarata ja pachI Ave che, anantara che mATe teno vibhASA vi. dvArA bAdha thaze. pariNAme sadgi gaNanA zabdo bahuvrIhi samAsamAM sarvanAma saMjJA prApta karatA nathI chatAM jo te bahuvrIhi samAsa dizAne anulakSIne karelo hoya to te vikalpe saMjJA prApta kare che. eTale ke vimApA vid. mAM upadezelo apavAda na vAzImAMnA vidhino vikalpa bAdha karaze, tethI sarapUrNamyuM, pUrvIya vagere rUpo prApta thaze, paraMtu priyaviAva jevAmAM vikalpa nilimbanI nahIM thAya. 258 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuvrIhigrahaNena / dvandve kasmAnna bhavati / lakSaNapratipadoktayoH pratipadoktasyaiveti // uttarArthaM tarhi bahuvrIhigrahaNaM kartavyam / na kartavyam / kriyate tatraiva na bhuvriihaaviti| dvitIyaM kartavyam / bahuvrIhirava yo bahuvrIhistatra yathA syAdbahuvrIhivadbhAvena yo bahuvrIhistatra mA bhUt / ekaikasmai dehi / etadapi nAsti prayojanam / samAsa iti vartate tena bahuvrIhiM vizeSayiSyAmaH / samAso yo bahuvrIhiriti // e nyAye A (vimAyA visamAse vadhuII| e) vibhASA na vahuvrIhau| e pratiSedhano bAdha karaze, parantu dandre ca / e pratiSedhano bAdha nahIM kare. athavA to A (vahuvrIhinA grahaNa vize pUchanAra) ne ja pUchavuM joie ke je mUrkha pUrva dizAne uttara kahe che tevottara mUrkha. (te pUrvottarane Apo ema kahetAM) tasmai pUrvottAya tehi| emAM (pUrvottasmai ema vikalpa) kema nathI thato ? kAraNa ke jALi * ane pratipovanta bannenuM jayAM grahaNa thai zake tema hoya tyAM pratipadoktanuM grahaNa karavuM' e nyAye (nahIM thAya).jo ema hoya to A sUtramAM vartudi zabda mUkavAno koi artha nathI. to baMndva samAsamAM (vikalpa) kema nathI thato ?deg ruAkSaNika ane pratipovanta e bannenuM jayAM grahaNa hoya tyAM pratipadoktanuM grahaNa karavuM' e nyAye.to pachI vaheMdrIhi zabda pAchaLanA (sUtra) mATe mUkavo paDaze.nahIM mUkavo paDe, kAraNa ke temAM to na vahuvrIhI| ema kahIne vadhudi zabdanuM grahaNa karavAmAM Avela che. na vahuvrIhaiM| mAM bIjuM (vahuvrIhi zabdanuM grahaNa) karavuM paDaze, jethI mukhya rIte je vaheMhi hoya tyAM ja pratiSedha lAgu paDe paraMtu maiM vehi| (jvAmAM) je bahuvrIhi jevo (je gauNa rIte bahuvrIhi) hoya tene (pratiSadha) lAgu na paDe. " e paNa (vahudi grahaNanuM) prayojana nathI, kAraNa ke (prastuta sUtramAMthI) samAse nI anuvRtti thAya che tene vadhuIdyo nA vizeSaNa tarIke laine, mukhyatayA je vahuvrIhi samAsa che (tene ja niSedha lAgu paDaze) ema (artha idaM tarhi pryojnm| avayavabhUtasyApi bahuvrIheH pratiSedho yathA syAt / iha mA bhUt / vastramantarameSAM ta ime vastrAntarAH / vasanamantarameSAM ta ime vasanAntarAH / vastrAntarAzca vasanAntarAzca vastrAntaravasanAntarAH / vahuvrIhau s / / 21 // rukSaLa eTale pANinIya sUtra ane tenA uparathI taiyAra thaela zabdasvarUpa te kSaLi, paraMtu sUtramAM jenuM pratyakSa-sAkSAtuccAraNa karavAmAM AvyuM hoya te prativavo . vijJAmAnyantAhe e sUtramAM vid zabdanuM sAkSAt uccAraNa karIne dilsamAsanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te uparathI uttarapUrvI, pUrvakSiLA vagere samAsa thAya che. A pratipadoktanAM udAharaNo che.paraMtu roSo vadhuvrIhiH / anemanvavavArye / jevAM sUtro pramANe thaela samAsa jemake pUrvottaraH (unmunpaH) e lAkSaNika che, kAraNa ke e sUtramAM vid zabdanuM sAkSAt grahaNa karavAmAM AvyuM nathI. have 'sUtramAM jeno spaSTa nirdeza hoya (pratipoTM ) ane je koi sUtra uparathI banelo hoya (hrALi) 8 te bemAMthI sUtramAM jeno spaSTa nirdeza hoya tenuM (grahaNa karavuM)" e nyAye vimASA vik 0 pramANe kahevAmAM AvelI vimASA pratipadoktane lAgu paDaze, lAkSaNikane lAgu nahIM paDe, kAraNa ke dizAne anulakSIne je diksamAsanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te ja sAcA vivasamAna che, pariNAme uttarapUrvI jevA samAsamAM caturthImAM uttarapUrvIye thavA uparAMta vikalpe sarvanAma saMjJA thavAthI uttarapUrvaO rUpa paNa upalabdha thaze, jayAre pUrvottara mAM pUrvottarAva rUpa ja prApta thaze, pUrvottaA evuM vaikalpika rUpa prApta nahIM thAya, kAraNa ke pUrvottara e lAkSaNika samAsane viASAvid pramANe vibhASA prApta thatI nathI, paraMtu na vahuvrIhIM| pramANe sarvanAma saMjJAno niSedha prApta thAya che. 88 90 dvandva samAsamAM paNa e paribhASAne pratApe ja saMjJA nathI thatI. tethI prastuta sUtramAM vahuvrIhi zabda na mUkyo hoya to ndvandvane vibhASA sarvanAma saMjJA kema lAgu nathI paDatI e zaMkA anucita che. tra vaimaiM e samAsa vahuvrIhivat| e atideza sUtra pramANe banela Atidezika arthAt bahuvrIhivadbhAvathI banela gauNa bahuvrIhi che tethI na vahuvrIhaiau| e sarvanAma saMjJAno pratiSedha lAgu paDato nathI (pA.TI. 84). 259 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimudaahrnnm| priyavizvAya / naitadasti pryojnm| sarvAdyantasya bahuvrIheH pratiSedhena bhvitvym| vakSyati caitat / bahuvrIhau sarvanAmasaMkhyayorupasaMkhyAnamiti / tatra vizvapriyAyeti bhavitavyam // idaM tarhi / dhanyAya vynyaay| karIzuM). to pachI (uttara sUtramAM bIjIvAra vavadi zabdanuM grahaNa karavAnuM) e kAraNa che ke tethI avayavabhUta bahuvrIhine paNa (sarvanAma saMjJAno niSedha lAgu paDI zake,(paNa) vastram antaram gSAt te me vastrAntara ane vanas antaram gSAt te ne vasanAntiHA A (bahuvrIhi samAsI) vastrAntara vasanAntarI vastrAntaravasanAntiH e (danda samAsanA avayava che tene sarvanAma saMjJA) lAgu na paDe. vahuvAdi (samAsa karavAnI hoya tyAre (sarvADhi ne sarvanAma saMjJA) nathI thatI || 11ra9 | (A sUtranuM) udAharaNa zuM che?" vizvA (e udAharaNa). (A sUtramAM karelA pratiSedhanuM) e prayojana nathI, kAraNa ke sarvADhi (gaNano zabda) jene atte Avato hoya tevA bahuvrIhino pratiSedha thavo joie.AgaLa upara (vArtikakAra) e kaheze ke "bahuvrIhimAM sarvanAma saMjJaka ane saMkhyAvAcaka (zabda) no pUrvanipAta karavo joie" (tethI) tyAM vizvabacAva ema thavuM joie. to pachI , canyA e nanu cAtrApi sarvanAmna eva pUrvanipAtena bhvitvym| naiSa dossH| vakSyatyetat / saMkhyAsarvanAmnoryo bahuvrIhiH paratvAttatra saMkhyAyAH pUrvanipAto bha vatIti // idaM caapyudaahrnnm| priyvishvaay| nanu cokta vizvapriyAyeti bhvitvymiti| vakSyatyetat / vA priyasyeti // na khalvapyavazyaM sarvA -dyantasyaiva bahuvrIheH pratiSedhena bhvitvym| kiM tarhi / asarvAdyantasyApi bhvitvym| kiM pryojnm| akajmAbhU diti| vica syAdyadyatrA 92 prastuta sUtramAM vadhunIe ema mUkavAthI pAchaLanA na vahuvAhA sUtra pramANe sarvanAma saMjJAniSedha upasarjanabhUta bahuvrIhine paNa lAgu paDI zake. zaMkA- vatrAntaravasanAntiH e inda samAsanA avayavabhUta vastrAntarA ane vAsanAntarA e banne samAso bahuvrIhi che tethI vaghuvIhA pramANe niSedha temane lAgu paDe ja che pachI prastuta sUtramAM bahuvrIhi zabdanuM grahaNa karavAnI jarUra nathI. samAdhAnavastrAntaraH ane vasanAntaraH e banne samAso bahuvrIhi che te kharUM, paraMtu teo vastrAntaravasanAntaraH e ja samAsanA avayavabhUta che tethI samUhabhUta inda samAsanI dRSTie gauNa che, apradhAna che. ane pradhAnA pAnathIH pradhAne karthasapratya: e paribhASA pramANe 'jayAre sUtramAM upadezeluM kArya pradhAna- mukhya, ane apradhAna- amukhya bannene lAgu paDe tevI zakyatA hoya tyAM te kArya pradhAnane ja lAgu paDe che (gauNane nahIM)' tethI na vahuvAhA e niSedha mukhya bahuvrIhine ja lAgu paDe, paraMtu vAntarA ane vasanAntarA to apradhAna che. pariNAme temane sarvanAmasaMjJAno niSedha lAgu nahIM paDe. e doSa nivAravA mATe sUtrakAre prastuta sUtramAM vaghuvIdi zabdanuM grahaNa karyuM che ema vArtikakAranI dalIla che.(juo- 35rnanapratiyo varjirizya na sUtraraNA na yaduvAdI tyAramAtA tanmateneTuM prathonana -mun praha tathA juoH vRttivAratha vaiSoDamiprAyaH - uttarArthamaverarti taduttarAthamihApa spArtha mavathatA cAsa pa0 ). ahIM vasana zabdano artha 'ghara' ema levAno che.(30) vati marina ti vatanamAM va dhAro hari madhavAra suAM jo vasana zabda vastranA arthamAM prayojAyo hota to vasana ane vastra no janma samAsa na thatAM viSama samAnArthInAmAM e vArtika pramANe ekazeSa thAta. 95 A prazna bahuvrIhine sarvanAma saMjJAno niSedha karavAno hetu jANavA mATe karyo che. ziva vizva thI privizva: e bahuvrIhi samAsamAM uttarapada vizva sarvAdi gaNano sabhya che. AthI vizva nuM caturthI ekavacanamAM priyavizva hi e sthitimAM uttarapadanI sarvanAma saMjJA thAya to di no sarca pramANe) 5 na thatAM (sarvanAnaH stra pramANe) mai thavAno ane thivizvamai jevuM aniSTa rUpa thavAno prasaMga Ave . A aniSTano nirAsa karavA mATe sUtrakAre ne vaghuvIhA sUtra karyuM che ema sUcavavA mATe vivizvAya e udAharaNa ApyuM che. vAstavamAM priya e vizva nuM vizeSaNa che tethI saptamI viroSane vaghuvI pramANe teno pUrvanipAta thaze. 94 saptavikoSo vavIhA e sUtra upara sarvanAmorupAMtyAname vArtika che. te pramANe badvIhimAM guNavAcaka zabda ane saMkhyA vAcaka zabdano pUrvanipAta thAya che. jema ke sarvazvetA, dive? vagere. A vArtikane kAraNe rije vizva ya : e vigrahavAkyano bahuvrIhi samAsa karatAM vizvapriyaH ane tenuM caturthI ekavacana vizvachiyAya thaze. 260 For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -kcsyaat| ko na syaat| kazcedAnI kaakcorvishessH| vyaJjanAnteSu vizeSaH / ahaka pitAsya makatpitRkaH tvaka pitAsya tvakatpitRka iti prApnoti / matkapitRkaH tvatkapitRka iti cessyte| (udAharaNa che). paraMtu A samAso) mAM paNa (anya e) sarvanAmano ja pUrvanipAta thavo joie.e vAMdho nahIM Ave, kAraNa ke saMkhyA(vAcaka) ane sarvanAma (saMjJaka) no je bahuvrIhi (hoya te) mAM para hovAne kAraNe saMkhyA (vAcaka zabda) no pUrva nipAta thAya che, ema (vArtikakAra) kahevAnA che. A riyavizvAya e udAharaNa paNa (barobara) che.are paNa (ame)kahyuM ke vizvagayAya ema thavuM joie. (AgaLa upara vArtikakAra) e kaheze ke '(bahuvrIhi samAsamAM) priya (zabda)no vikalpa (pUrvanipAta thAya che. vaLI sarvAri (gaNano zabda) jene anta hoya tevA bahuvrIhimAM ja (sarvanAma saMjJAno) pratiSedha thavo joie tema nathI. to pachI zuM che? sarvADhi (gaNano zabda) jene atte na Avyo hoya tevA (bahuvrIhi)mAM paNa (sarvanAma saMjJAno)pratiSedha thavo joie. tema karavAnuM) zuM kAraNa? gar (pratyaya) na thAya te. 8 jo majU lAge to zuM thAya? vA (pratyaya)na thAya.to have vara ane (e pratyayo) mAM zo phera ? vyaMjanAnta(zabdo)mAM phera paDe chemadada pitA martha (e vigraha vAkyano) malpitaH ane tyAM pitA maca (e vigraha vAkyano) tvatvita: ema (aniSTa)samAsa thaze jayAre tene badale majjA ane tvatsavitu: thAya te che. 95 zrI kanya ghaDyA e vigrahavAkyano babrIdhi samAsa dhanya thaze. ahIM anya saMkhe che ane dvi e saMkhyA che. saMkhyA saMkheya upara AdhAra rAkhe che. tethI gauNa che, eTale ke saMkhyAvAcaka di ahIM vizeSaNa che. pariNAme saptIviroSa pramANe vizeSaNabhUta saMkhyAvAcI dri zabdano bahvItimAM pUrvanipAta thatAM sarvAdigaNano anya zabda samAsane anta Ave che. tene sarvanAma saMjJAno niSedha thAya te prastuta sUtranuM prayojana che ema A udAharaNa ApanAra mAne che. * kai anya vastha jevA vigraha vAkyano samAsa karatAM dvi e saMkhyAvAcaka zabda anya nuM vizeSaNa hovAthI teno pUrvanipAta thAya che (nodha 93) ane sarvanAmasaMlyo nodha 92) pramANe saMkhyAno pUrvanipAta karavAno che tethI bahudrI himAM sarvanAma ane saMkhyA banne AvyAM hoya tyAre sarvanAmano japUrvanipAta thAya che ema niyama karavo jarUrI che.ema zaMkAkAranuM kahevuM che. tethI kahe che ke e doSa nathI Avato kAraNa ke sarvanAmasaMlyovagere vArtikamAM mAn ochA svarayukta) hovA chatAM satya zabdane pAchaLa () mUkyA che tethI zabdane lagatA paravipratiSadhane kAraNe ghara hovAthI saMlyo zabda AgaLa rahelA (pUrva) sarvanAma- vAcakano bAdha karaze eTale ke saMkhyAvAcakano japUrvanipAta thaze.eTalA mATe ja vArtikakAre saMcAsarvanAnoH 3pasaMlyAnamAM ema na kahetAM sarvanAmasaMhyo che ema kahyuM che. (sara. A vArtika upara si - mithoDano samAre saMsthA pUrva rASvavividhatA ane tattva viparItothArAmevAtra himati mAvaH ) 97 saptamIviroSa. e sUtra uparanI vA cihyA e vArtikathI bahuvrIhimAM priya zabdanA pUrvanipAtanuM vikalpa vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI guNiyaH bicaku jevA prayogo upalabdha thAya che. pariNAme vizvagayA tema ja givizvAtha ema prayoga thai zakaze tethI udAharaNa ucita ja che ema dalIla che. 98 pravitvi: pramANe va pratyayanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che.tyAra pachI maghAsarvanAnAmAbAvaTe e sUtra dvArA sarvanAma ane avyayane ma nuM vidhAna karyuM che. Ama mAr e va no apavAda che. AthI jo bahuvrIhimAM sarvanAma saMjJA thAya to rU na thatAM majU thavAno prasaMga Avaze ema dalIla che. 99 jUi ane 4 lAgatAM svarAnta avyaya ke sarvanAmamAM to koI phera jaNAto nathI, paraMtu vyaMjanAnta mAM phera jarUra paDaze, kAraNa ke . anta lAge che, jayAre an temanA Ti pUrve thAya che. jema ke a pitA maracA e laukika vAkyano samAsa thatAM supo dhAtuti pramANe su no sunna thatAM - raman pita thaze. have ekavacananA arthamAM tvamavevano pramANe maryanta bhAga (ga)no ma Adeza thatAM ma mat va pitR (mato gune thI ekAdeza- pitR (navRtaT thI thaine) pitR thAya, paraMtu man lAge tyAre te pratyaya di pUrve thato hovAthI (upara pramANenI prakriyA pachI) ma va sat vivuM --malpitR ema thaze, je vArtikakArane iSTa nathI.e 261 For Personal & Private Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaM punaricchatApi bhavatA bariGgeNa pratiSedhenAntaraGgo vidhi: zakyo bAdhitum / antaraGgAnapi vidhInbahiraGgo vidhirbAdhate gomatpriya iti yathA / kriyate tatra yatnaH pratyayottatapadayozca iti / parantu bahiraMga niSedha vaDe antaraMga (saMjJA) vidhino bAdha tame iccho to paNa kevI rIte karI zako ? ariMga vidhi antaraMga vidhiono paNa bApa kare che jema ke -traNaH| e (dRSTAnta) mAM to (satrakAra) pratyayoravAya e satrathI prayatna karyA che.110 nanu cehApi kriyate na bahuvrIhAviti / astyanyadetasya vacane prayojanam / kim / priyavizvAya / upasarjanapratiSedhenApyetatsiddham // ayaM khalvapi ja rIte svapitR ane sva- pitR e rUpo caze.svarAnta sarvenAmamAM phera nathI paDato ema kahyuM che te upalakSaNArthe che kAraNa ke dviputraH daviputraH jevA samAsamAM phera avazya paDe che. 100 jema ke matRiH e samAsa thayo te pUrve smar zabdanI sarvArIni. pramANe sarvanAma saMjJA thai, paraMtu 7 vahunnIda| pramANe karavAmAM Avelo niSedha anya paThanuM sAnnidhya thatAM bahuvrIhi samAsa karatI vakhate amalamAM Ave che. Ama sarvanAma saMjJA antaraMga che jyAre tenI apekSAe bahuvrIhiM samAsamAM sarvanAma saMjJAno niSedha bahiraMga che.saM.kAkAra sUcavavA mAge che ke "antaraMga kArya karavAnuM hoya tyAre bahiraMga kArya asiddha bane che e paribhASA pramANe sarvanAma saMjJA ArA niSedhano bApa thaze, kAraNa ke bahubrIhi samAsamAM karavAmAM Avelo niSedha eka pada upara AdhAra rAkhatI sarvanAma saMjJAnI dRSTie asiddha che. pariNAme ma:i, tvatpitRSThaH ema ja thaze. . 101 zAna viSe kAratva) eTale ke gaumata su priya su. e sthitimAM su no dhAtuti pramANe nR thaine nomapriyaH ema je samAsa thAya che te be pada bhegAM thavAthI thAya che tethI te bahiraMga che. ahIM prazna thAya che ke gomAna e padamAM gomata ! e sthitimAM guma Agama, dIva vagere thayA pachI gomAntu meM e sthitimAM hAmyo rIrdhAt . pramANe je suopa thAya che te vibhaktipratyayanimitta hovAthI aMntaraMga che tethI te bahiraMga mRtyu no bAdha karaze. pariNAme tvayope vagam pramANe pratyayano lopa thayA chatAM tene kAraNe thatuM kArya thaze. tethI navAM sarvanAmasthAne'pAtA| pramANe num Agama, atvasantasya pApAto| pramANe upadhAno dIrgha, paMconAntasya hovuH / pramANe saMyogane anne AvelA tU no lopa thaina zopiH ema samAsa thavAno prasaMga Avaze. e aniSTa nivAravA mATe ja sUtrakAre pratyayottapozca| e sUtra dvArA jJApana karyu che ke bahiraMga u antaraMga lopano bAdha kare che. pariNAme sujhuklR antaraMga sujopa no bAdha karaze tethI pratyaya lakSaNa nahIM thAya ane gondriyaH jevo aniSTa samAsa thavAno prasaMga nahIM Ave. vAstavamAM su no lopa jItyu e jhumata saMkathI tho che tethI tyAM ne jhumattA pramANe pratyekSaNano pratibaMdha thavAthI aniSTa rUpa thavAno prasaMga ja nathI Avato.. 102 pratyayotta. arthAt ekavacanamAM prayojAyalA yudhmad ane gambhar pachI pratyaya athavA uttara pada Ave to tenA maparyanta vidhino bAdha kare che.A pirabhASA hovAthI tvayA dhRtam e vigraha vAkyano samAsa karatAM vukSmad TA tam e sthitimAM eTale ke yughnat pachI tRtIyA ekavacanano TA AvatAM tvamAvevazvane pramANe yudhmay nA marcanta bhAgano sva Adeza mUkatAM (puN gat TA dhRtam - tva ar A dhRtam para rUpa ekAdeza tvay A tam pratyaya lopa thaine tvatam thAya che. ahIM vibhaktine lagatuM kArya antaraMga che ane be padane kAraNe thato sutta bahiraMga che tethI antaraMga paribhASA anusAra (aMtaraMga) tva Adeza bahiraMga TA- jUtha no bAdha karaze.pariNAme pratyottapo / mAM je ttavapad sabdanuM grahaNa karyu che te vyartha banaze ane tethI te ArA jJApana cAya che ke bahiraMga vRd antaraMga vidhino bAdha kare che. pariNAme tvatkRtam e dRSTAntamAM paNa bahiraMga hu antaraMga sva Adezano bAdha karaze tethI survI pUrve thaze. tethI tvavA dhRtam mud TA dhRtam - yughnat tam ahIM yudhma pachI suv nathI rahyo tethI tvamAve vacane / (7-2-97) ne avakAza nathI raheto tethI tva Adeza na thai zake, paraMtu pratyayottaraporzva| (7-2-98) amalI banatAM tva Adeza thaine tva at tam -tvatam thaze. A rIte pratyayottara. sUtra A paribhASAnuM jJApaka che. 262 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antaraGgAnapi vidhInbahiraGgo vidhirbAdhate gomatpriya iti ythaa| kriyate tatra yatnaH pratyayottarapadayozca iti| bahuvrIhirastyeva prAthama- kalpiko yasminnepadyamaikasvairyamekavibhaktikatvaM c| asti tAdAttAcchandyaM bahuvrIhyarthAni padAni bhuvriihiriti| tadyattAdarthyAttAcchandyaM (ame kahIe chIe ke, ahIM paNa na vahuvidhA dvArA prayatna karavAmAM Avyo che. 100 (navadurghIdA) ema kahevAnuM juduM prayojana che. karyuM (prayojana che)? vizvAya e (rUpa siddha thai zake te).10. (AgaLa) upasarjanabhUta (sarvADhi ne sarvanAma saMjJA) no niSedha karyo te dvArA paNa e (thivizvAya rU5) siddha thAya che.10ka kharekhara to evo paNa bahuvrIhi che ke jemAM (aneka pado bhegAM maLIne,106 eka japada thAya, jemAM eka ja svara hoya ane jemAM eka ja vibhaktipratyaya lAgyo hoya te ja sarva prasiddha arthamAM bahuvrIhi che. paraMtu anya koine mATe amuka vastu karavAmAM Ave tyAre te anyane mATe prayojAto zabda te vastune vize paNa prayojvAmAM Ave che', on e nyAye baddIhi samAsa banAvavA mATenA (vigraha vAkyabhUta) padone mATe bahuIhi zabdano prayoga thaI zake. tethI te (bahuvrIhi samAsa) mATenuM (prakriyA tasyedaM grhnnm| gonIya Aha -- akasvarau tu kartavyau pratyaGga muktsNshyau| 103 ne vaghuvI dArA badghahi samAsamAM sarvADhi nI sarvanAma saMjJAno niSedha karavAmAM Avyo che. sarvanAma saMjJA eka padane anulakSIne karavAmAM AvI che tethI aMtaraMga kArya che, jayAre bahuvrIhi samAsa be pada upara AdhAra rAkhe che tethI bahiraMga che.ahIM ema dalIla che ke bahiraMga niSedha aMtaraMga saMjJAno bAdha kare te mATe ja sUtrakAre A na vahu sUtra banAvIne viziSTa prayatna karyo che.(nodha 98). 104 (juo 91). insighavizvAtha mAM uttarapada vizva zabda sarvAdigaNano levA chatAM upasarjana che tethI tene sarvanAma saMjJA nahIM thAya (juo upara vArtika ra ane noMdha 20) pariNAme sarvanAmnaH smo pramANe mai na thatAM te pramANe ya thaine vizvAtha rUpa ja thaze. 106 upadam - jemAM (aneka pado bhegAM maLIne) eka pada (rUpa) banyAM hoya te sthiti vipatra, udvarya jemAM eka ja (eTaleke udAtta) svara hoya ane pavitva jemAM anta eka ja vibhaktino pratyaya Ave che. prAthamatvi: prathamasatve mavaH [santa pUrvapad gU e sUtra uparanI saMdhyAtmivikhya% (vALa) pramANe n] je sarva prathama kalpanAmAM Ave che, arthAt je mukhyArthamAM bahuddIhi te sarvaprasiddha bahuvrIhi samAsa. 107 indrane mATe Ubho karavAmAM Avela staMbha () ne indra kahevAmAM Ave che (phundrArthI chUUI DundraH I) e nyAye bahuvrIhi samAsa banAvavA mATenuM je prakriyA vAkya tene paNa bahuvrIhi kahI zakAya. Ama jene prAthamakalpika arthAt sarva prasiddha bahuvrIhi kahyo che te mukhyArthamAM baddhati che. jayAre tAdarthyane kAraNe je vAkyane bahvIhi kahevAmAM Ave che te lakSaNAne kAraNe bahuvrIhi hovAthI goNArthamAM bahuvrIhi che. bhAgyakAranuM kahevuM ema che ke je (prakriyA) vAkyano upamarda (arthAt samAsamAM laya) thaine bahuvrIhi samAsa bane che temAM sarvanAma saMjJAno pratiSedha karavA mATe sUtrakAre prastuta sUtrano AraMbha karyo che. Ama sUtramAM januM gahaNa karavAmAM AvyuM che te gauNa bahuvrIhi che mukhya nahIM.ahIM eka prazna thAya che ke je prakriyA vAkyamAM sarvanAma saMjJAno niSedha karavAmAM Avato hoya to mada pitA' ema vAkya prayoga kevI rIte thai zake? kAraNa ke niSedha thAya to macacasarvanAnAm 0 pramANe jU na thai zake, tethI prAva: pramANe 4 thAya ane tema thavAthI su ane marmavacce nuM vyavadhAna hovAthI trAhI sau pramANe gat Adeza na thai zake. A zaMkAne dUra karavA kaiyaTa kahe che ke prayogamAM, bhASAmAM je na vaparAtuM hoya tevA prakriyA vAkyano ane je prakriyA vAkya mAtra kalpanAno viSaya che tene vaghuvIdi saMjJA thavA jAya che. teno A sUtra dvArA pratiSedha karavAmAM Ave che, paraMtu bhASAmAM prayoga yogya laukika vAkyano ahIM pratiSadha karavAmAM Avato nathI, kAraNa ke tevuM vAkya to ghaTaka padono samAsa karyA vinA chUTuM ja prayojavAmAM Ave che. tethI te bahuvrIhi samAsa mATenuM prakriyA vAkya nathI. Ama tAdarthyano abhAva hovAthI tene bahuvrIhi saMjJA gauNArthamAM lAgu paDatI nathI tethI - pitADA maha4 pitA mA jevAM vAkyano prayoga avazya thai zakaze. ahIM (30) noMdhe che ke kvacit tatra tAti (tAchA) ema pATha jovAmAM Ave che.nA. kahe che ke bahuvrIhi samAsa mATenA vAkyane bahuvrIhi saMjJA thatI nathI tethI te samAsa mATenAM pado (- te vAkyamAM rahelAM pado) nuM lakSaNA dArA grahaNa karavAnuM che ane te padone bahuvrIhi saMjJA gauNArthamAM thaze te sUcavavA mATe ja bhASyakAre vaghuvIdyArthIni ni vaghutrIliriti" ema kahyuM che. 263 For Personal & Private Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiSedhe bhUtapUrvasyopasaMkhyAnam // 1 // pratiSedhe bhUtapUrvasyopasaMkhyAnaM krtvym| ADhyo bhUtapUrvaH aaddhypuurvH| AdapUrvAya dehIti // pratiSedhe bhUtapUrvasyopasaMkhyAnAnarthakyaM pUrvAdInAM vyavasthAyAmiti vacanAt // 2 // vAkya ke jene anulakSIne te (bahuvrIhi) zabdano prayoga thAya che te (vAkya) nuM ja (A sUtramAM) grahaNa karavAmAM AvyuM che. gonardIya 108 kahe che ke majUpratyaya ane sarvanAma ne kahelo svara e be to (sarva vagere zabdone samAsamAM) game tyAM rahyA hoya to paNa niHsaMzaya rIte karavA joie. tethI kSatvita: malpitaH ema ja thavuM joie. bhUtapUrva nA arthamAM je pUrva zabda che te) no pratiSadhamAM samAveza karavo joie ||1| 'pUrve thaelo e arthamAM je pUrva zabda che teno pratiSedha karavo joie jethI mAlyo bhUtapUrva sAdyapUrvaH 'ta mApUrvIya hiA (mAM AyapUrvamai na thAya). pratiSedhamAM bhUtapUrva (nA arthamAM je pUrva zabda che te) no samAveza nirarthaka che, kAraNa ke pUrva vagere zabdo) ne 'vyavasthA'nA arthamAM (sarvanAma saMjJA thAya che, ema kahyuM che para pratiSedhe bhuutpuurvsyopsNkhyaanmnrthkm| kiM kaarnnm| pUrvAdInAM vyavasthAyAmiti vacanAt / pUrvAdInAM vyavasthAyAM sarvanAmasaMjJocyate na cAtra vyavasthA gmyte|| tatIyAsamAne mArU samAsa iti vartamAne punaH samAsagrahaNaM kimrthm| ayaM tRtIyAsamAso'styeva prAthamakalkio yasminnepadyamaikasvairyamekavibhaktikatvaM c| 108 narva jayAM gAyo bhAMbhare te koi viziSTa parvata. te sthaLe thaelA, bhAgakAronaTvaH zivaH narvanti mitparvataviroSe tatra mavaH nonaH (0)]. 109 malpitR ema ja (ti va ) prayoga iSTa che, eTale ke maMt lAgaze ja tema mAne che. ke. noMdhe che ke bhAgakAra A sUtranuM pratyAkhyAna kare che (sUtra pratyArathatametatA) ane traNa muniomAM jema pachInA temanuM prAmANya balavattara mAnatAM A sUtra jarUrI nathI, kAraNa ke samAsa-- bhUta samudAyamAM sarvanAma saMjJAno niSedha jarUrI hoya tyAM sarvanAma e mahAsaMjJA karI che tene kAraNe athavA upasarjana-bhUta sarvAdri nI saMjJA nathI thatI ema kahyuM che tethI niSedha thaze. svaranA udAharaNa rUpe nA. vizvaprathAtha samAsa uddhare che. ahIM vizva zabdanI sarvanAma saMjJAno niSedha thayo hoya to paNa, arthAt te sarvanAma tarIke samAsamAM prayojAyo na hovA chatAM teno svara je che te ja raheze. vizva e mU-kArAnta sarvanAma che. vAriTImantAnAm e di sUtra pramANe AghudAtta thaze ane vidurI prajItyA pUrvapad pramANe bahuvrIhimAM pUrvapadano pratibhAva thAya che, eTale ke pUrvapadano je svara mULa hoya te ja rahe che. tethI vizvaviA mAM pUrvapada vizva no prakRtibhAva thaine samAsa AghudAtta svarayukta thaze.bha. dI. sUcave che ke -kArAnta na hoya tyAM man ja thaze ane -kArAntamAM udAtta svara thaze ema ahIM viSaya vibhAga jANavo (rA vau pR.171). T10 mAyapUrvAya e udAharaNa bahuvrIhina hoya tevA samAsane khAtara ApyuM che jethI tyAM sarvanAma saMjJAno pratiSedha thai zake. pUrvamAM che? 'uttaramAM che ema kahevAmAM Ave tyAre zenI pUrve che, zenI uttare che, e jANavAnI AkAMkSA thAya che, kAraNa ke pUrva, uttara vagere dizA, kALa ityAdi avadhi (mA) nI avazya apekSA rAkhe che. jema ke pUrva dezanuM pUrvatva paranI apekSA rAkhe che ane para dezanuM paratva pUrvanI apekSA rAkhe che. bIjI rIte kahIe to pUrvanuM pUrvata para vinA zakya nathI ane para dezanuM paratva pUrva vinA zakya nathI eTale pUrva e ja rUpI avadhi- nI avazya apekSA rAkhe che ane pUra epUrva rUpI avadhinI apekSA rAkhe che. Ama avadhine lagatI apekSAnuM avazya hovuM tenuM nAma vyavasthA. tethI svAmiyApekSAniyano vyavasthAarthAt pUrva vagereno je artha (svAmiya) che te koi avadhinI avazya rIte, niyamapUrvaka, acUka rIte, apekSA rAkhe che. (svAmithena modyamAnI vaye niyamo vyavasthA pu rALyo upara candra, pR. 240) vyavasthAnA arthamAM jayAre pUrva vagereno prayoga thayo hoya tyAre temane nar pUrve vikalpa sarvanAma saMjJA thAya che. 264 For Personal & Private Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiSedhamAM bhUtapUrva no samAveza karavAnI jarUra nathI. zA mATe? kAraNa ke 'pUrva vagere (zabdo) maryAdAnA arthamAM (sarvanAma saMjJaka thAya che) ema kahyuM che. pUrva vagerenI vyavasthAnA arthamAM sarvanAma saMjJA kahevAmAM AvI che, paraMtu A (bhUtapUrva zabdo mAM vyavasthAno artha samajAto nathI tRtIyA samAsamAM sarva vagerenI sarvanAma saMjJA nathI thatI II1 1 30 samAsa e padanI anuvRtti thatI hovA chatAM"? (ahIM) pharIthI samAta zabdanuM grahaNa zA mATe karyuM che? jemAM (aneka pado bhegAM maLIne) eka ja banatAM hoya, jemAM eka ja svara hoya ane jemAM eka ja vibhaktipratyaya lAgyo hoya te sarva prasiddha arthamAM tatIyAsamAsa to che asti tAdAttAcchandya tRtIyAsamAsArthAni padAni tRtIyAsamAsa iti| tadyattAdarthyAttAcchandyaM tasyedaM grahaNam // athavA samAsa iti vartamAne punaH samAsagrahaNasyaitatprayojana yogAGga ythopjaayet| sati yogAGge yogavibhAgaH krissyte| tRtiiyaa| tRtIyAsamAse sarvAdIni sarvanAmasaMjJAni na bhavanti / mAsapUrvAya dehi / saMvatsarapUrvAya dehi / tto'smaase| asamAse ca tRtIyAyAM sarvAdIni sarvanAmasaMjJAni na bhavanti / mAsena pUrvAya dehi| Ill mAyapUrvaH e samAsamAM pUrva zabdano artha avadhine lagatI apekSA rAkhato nathI tethI pUrva zabda ahIM vyavasthA nA arthamAM prayojavAmAM Avyo nathI ema bhASyakAra kahe che. paraMtu je samaye pUrva (je pahelAM Adya- dhanika hato te ema kahevAmAM Ave tyAre te samaya (arthAt vartamAna kALa) pUrva zabdanA arthano avadhi bane che, eTale bolanAra e zabda je samaye bolato hoya tenI pUrve (ema artha samajAya che). e rIte ahIM vyavasthAno artha Ave che to pachI pUrvAparAvaraNottara rAjarAna cavacAthAmaHjJAcA pramANe sarvanAma saMjJA kema na thAya evI zaMkAno nirAsa karatAM ke. kahe che ke ahIM mukhyatayA vyavasthAno artha nathI. ahIM pUrvatva AdyatvanuM vizeSaNa che, kAraNa ke mAyapUrva samAsano artha bhUtapUrva mAlyA (je bhUtakALamAM paisAdAra - saMpanna hato te) e zabdomAM karyo che, paraMtu teno vigraha to pUrvazAstrI mAthI ema thaze e sUcavavA mATe kaiyaTe A samAsa mayUrabhaMsadvicA pramANe thayo che ema kahyuM che. jema matipUrvAya e samAsamAM pUrva zabdano artha atinti nuM vizeSaNa hovAthI gauNa- upasarjana che tethI tene sarvanAma saMjJA thatI nathI ane atintipUrva ema rUpa thatuM nathI tema ahIM majUrva mAM paNa pUrva no artha mA nA arthanuM vizeSaNa levAthI upasarjana che tethI sarvanAma saMjJA thatI nathI. 12 vibhASA divasanA vIhA mAMthI samAre nI anuvRtti thaI zake che chatAM A sUtramAM pharIthI samAsa zabda kema mUkyo che tema zaMkAkAranuM kahevuM che.teno khulAso A pramANe karavAmAM Avyo che --tRtIyA samAsa, gauNa ane mukhya ema be prakAranA che.prathama vicAre jeno khyAla Ave, je samAsa utpanna thatAM deva, devasvarya ane vimavitatva (nodha 104) hoya tevo mukhya tRtIyA samAsa ane bIjo tRtIyA samAsa na hovA chatAM tAdarthyane kAraNe (nodha 105) jene tRtIyA samAsa kahevAmAM Ave te (tRtIyAsamAsa mATenuM vAkya). A gauNa tRtIyAsamAsa . have nAmulyone phAryasamratyayaH e paribhASA pramANe A sUtra dvArA karavAmAM Avela sarvanAma saMjJAno niSedha mukhya tRtIyAsamAsane ja lAgu paDaze, paraMtu mANena pUrvaH jevAM sthaLe lAgu nahIM paDe, kAraNa ke te tRtIyA samAsa mATenuM (tArce ) vAkya hovAthI gauNa rIte tRtIyA samAsa thaze paraMtu AvAM sthaLe paNa prastuta sUtra dvArA karavAmAM Avela sarvanAma saMjJA niSedha lAgu paDI zake te mATe ahIM samAse zabdanI anuvRtti thatI hovA chatAM sUtrakAre pharIthI samAsa zabda mUkyo che. pariNAme mArena pUrvAra Tehi jevA prayoga thai zakaze paNa mAre pUrva di ) ema nahIM thAya. ahIM noMdhavuM joie ke na vahuvIha nI carcAmAM prAthamikalpika ane tAdarthyanuM vivaraNa karyuM, paraMtu tAdarthyanI bAbatamAM ahIM jarA phera che. pariniSThita eTale ke saMpUrNa na hovAthI jeno bhASAmAM prayoga na thai zake tevA alaukika prakriyA vAkyane tAdarthyane kAraNe bahuvrIhi saMjJA prApta thAya che ema na vahuvI mAM kahevAmAM AvyuM. jayAre A sUtramAM prayogAI laukika vAkyane ja tAdarthyane kAraNe tRtIyAsamAsa kahevAze, tema kahyuM che, kAraNa ke bhASyakAre mAse pUrvIya hiA e vAkya udAharaNa rUpe ApyuM che. 265 For Personal & Private Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taduparAMta tRtIyAsamAsa mATenAM (je vigrahavAyabhUta) pado hoya che te paNa te samAsane mATe hovAthI temane paNa tRtIyAsamAsa kahe che. tethI jetRtIyAsamAsa mATe hovAthI tRtIyAsamAsa kahevAya che tenuM A sUtramAM grahaNa karavAmAM AvyuM che. athavA (A sUtramAM) samAse (zabda)nI anuvRtti thatI hovA chatAM pharI samAsa zabda mUkavAnuM prayojana e che ke tethI samajI zakAya ke samAse zabda A sUtranA bhAgarUpa che ane jo sUtranA bhAgarUpa hoya to A rIte yogavibhAga karI zakAzeH tRtIyA + arthAt tRtIyAsamAsamAM sarva vagerene sarvanAma saMjJA thatI nathI, (jema ke) mAsapUrvIya hiA saMvatsarapUrvAya reDhiA pachI bIjuM sUtra) masamA (ema karIzuM) arthAt samAsa na karyo hoya tyAre paNa tRtIyAnta zabda pachI AvatA sarvAdine sarvanAma saMjJA thatI nathI jema ke mAre pUrva dio vimAvA nahiM para rUra jasaH kArya prati vibhASAkajjhi na bhvti|| pUrvAparAvaradakSiNottarAparAdhANi vyavasthAyAmasaMjJAyAm // 11 // 34 // avarAdInAM ca punaH sUtrapAThe grahaNAnarthakya gaNe paThitatvAt // 1 // avarAdInAM ca punaH sUtrapAThe grhnnmnrthkm| kiM kaarnnm| gaNe paThitatvAt / gaNe hyetAni ptthynte| 113 cogAma - sUtrano avayava bane te mATe eTale ke tamAre e zabda tRtIyAsamAto e sUtranuM aMga bane ane tethI teyogano vibhAga thaI zake. na, yogApamaSTAdhyALyAH mam arthAt aSTAdhyAyInuM sUtrarUpI aMga ema artha kare che. su.sA.ahIM vijJAtheta (arthAt samajAya) ema pATha le che ane 3panAta e pAThanI noMdha lIdhI che (bhA. 2 pR.199 pATI 1).(cau.pU.340,5.TI.5 mAM vijJAna pATha Apyo che). 114 tRtIyA samAsamAM sarvAlIni arthAta sarva vagere jene atte AvatA hoya tevA tRtIyAsamANa mAM ema artha karavAno che. A pramANe artha na karavAmAM Ave to pUrva zabdane sarvanAma saMjJAno niSedha thavA chatAM tRtIyAsamasa mAM sarvanAma saMjJA niSedha nathI thato tethI prastuta udAharaNa -mAM ai lAgavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke mAsapUrvA mAM pUrva rUpI avayavane saMjJA na thatI hovA chatAM vibhaktinuM vidhAna samAsane vize karavAmAM AvyuM che, avayava (-bhUta pUrva zabda) ne vize nathI karavAmAM AvyuM. TIka masamAre e paryadAsa che. tethI je samAsa na levA chatAM samAsa jevuM che te', ema artha thaze.prayogArDa vAkya samAsathI bhinna hoya che chatAM jema samAsa prayogAha hoya che tema vAkya paNa prayogArDa hoya che.samAsanA jevo ja padono paNa artha hoya che tethI vAkyane samAsa sadu kahI zakAze. tethI masamAre eTale (samAsathI bhinna chatAM tenA samAna) prayogAha vAkya ema samajAze. I16 bhAgakAre tutIyANAH sarvAlIni ema kahIne je paMcamI grahaNa karyuM che tethI A sUtra uttarapadabhUta sarvAdri hoya tyAM ja lAgu paDe che, jayAM sarvAdri pUrvapada hoya tevA tRtIyAsamAsane lAgu nahIM paDe. ahIM zaMkA thai zake ke jo tRtIyA samAsa mATenA laukika vAkyane sarvanAma saMjJA niSedha lAgu paDe to pachI koI paNa tRtIyA samAsa mATenA vAkyane niSedha lAgu paDI zake. pariNAme tyAM tam mA tam vagere mAM paNa sarvanAma saMjJAno niSedha thavAthI majU nahIM lAge, e ja rIte mANena tAra pUrvamai e vAkya prayoga nahIM thai zake.A zaMkAno nirAsa (ImAM) pratipadokta paribhASAthI karavAmAM Avyo che. pUrvasadara samAnArthaka vagere sUtra dvArA eka eka padano nirdeza karIne je pratipadokta tRtIyAsamAsa nuM vidhAna karyuM che temAM ja tRtIyAsamAso e sUtra dvArA karavAmAM Avela niSedha lAgu paDaze.tethI mAsenA pUrva vageremAM niSedha prApta thatAM mAna pUrvAra TeDhiA ema prayoga thaze, pUrvamai nahIM thAya. paraMtu jayAre arjunane sutA vahurA pramANe lAkSaNika samAsa thayo hoya tyAre te pratipadokta samAsa na hovAthI tyAM niSedha nahIM thAya. tethI tyAM te tvatkRtam ane mAre kRtAra pUrva tema ja te arthano lAkSaNika tRtIyA samAsa (mANapUrva) thaIne mAnapUrva di jevA prayoga jarUra thai zakaze, kAraNa ke kSatijoyoH prati vocaiva pram e paribhASA anusAra pratipadoktanuM grahaNa karavuM joie. radda For Personal & Private Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nam pratyaya pUrve vikalpe sarvanAma saMjJA thAya che ||1 21 233 || (prathamA bahuvacananA) nam pratyayane lagatuM" (nasaH zI pramANe zI Adeza thavArUpI) kArya karavAnuM hoya tyAre sarva vagerene (bandra samAsamAM) vikalpe sarvanAma saMjJA thAya che, ar to (janhane) lAgato ja nathI. 118 pUrva, patra, avara, vALa, sattA, patra, patra vyavasthAnA arthamAM hoya ane teo saMjJA na hoya tyAre temane sam pUrve vikalpa sarvanAma saMjJA thAya che ||1 1 134 // avara vagereno pharIthI sUtramAM pATha karyo che te nirarthaka che, kAraNa ke temano (sarvAdi)gaNamAM pATha karavAmAM Avela che // 1 // avara vagerene (gaNapAThamAM mUkelA che chatAM) pharIthI sUtrapAThamAM lIdhA che te nirarthaka che" zA mATe? kAraNa ke (sarvAMgiNamAM temano pATha che, eTale ke gaNa (pAThamAM emano samAveza karavAmAM Ave che, kathaM punarjJAyate sa pUrvaH pATho 'yaM punaH pATha iti / tAni hi pUrvAdInImAnyavarAdIni / imAnyapi pUrvAdIni / evaM tarddhAcAyapravRttirjJApayati sa pUrvaH pATho'yaM punaH pATha iti yadayaM pUrvAdibhyo navabhyo vA iti navagrahaNaM karoti / navaiva hi pUrvAdIni / idaM tarhi paNa e (gaNamAMno ) pATha pUrve karyo che ane A (sUtramAM je che vArano pATha che ema kevI rIte jANI zakAya ? 120 kAraNa (gaNa pAThamAM je mUkelAM che, te pahelAnAM che jyAre A sUtramAM che te pharI vArano che. A (satrapAThamAMnAM paNapahelAMnAM ja che. ke 121 17 keTalAkanA mate sUtramAM hasva haiM-kAranuM grahaNa karIne sUtrakAre dIrgha rra-kArano nirdeza karyo che tethI nava no jayAre daurya OMkAra (M ) karavAno hoya tyAre' ema arca thaze. anyanA mata pramANe prastuta sUtra saMjJA sUtra che (kAraNa ke te vaikalpika rIte sarvanAma saMjJAnuM vidhAna kare che) ane kAryakAlapakSa mujba nasaH zI| sUtra pramANe kArya karavAno samaya Ave tyAM vimA si| upasthita thaze tethI prathama darzAvela artha karavAnI jarUra nahIM rahe. (chA) A atharno asvIkAra kare che. 118 avanthi na mati - kAraNa ke ajjU thato nathI, eTale ke samudAyane lagatI nindA (ghutttA) darzAvavA mATe jandva samAsane krutsite| pramANe apU lAgato nathI, kAraNa ke ho pa| pramANe saMjJAno nitya niSedha karavAmAM Avyo che tethI ja pratyaya ja lAgaze (dA.ta. pa anetara), paraMtu jene vAta lAgyo hoya tevA vi zabdano samAsa jarUra thai zake ane jyAre te sati samAsane ao hoya tyAre ant lAgyo hovA chatAM sarvanAma saMjJA avazya thaze, kAraNa ke ar pratyaya Ti pUrve lAge che.paraMtu samagra samudAya vize nrutsA darzAvavAnI hoya to . pratyaya anne lAgaze ane tethI mata ane manI vacce nuM vyavadhAna thavAthI sarva vagere samAsAnte na hovAthI am pratyaya pUrve vikalpa prApta nahIM thAya,ahIM mULamAM maLI pachI 'indre paNa viSa' ema vadhArAno pATha keTaleka sthaLe mA~Ave che.ni.sA mAM kauMsamAM Apyo che ane pATI.mAM noMdhyuM che meM eplAnsarnaza pAcho na sAbi]. su.zA. (bhA. 2,pR.199, pA.TI.ra mAM tenI noMdha le che. 9 (vyavasthA vagere) viziSTa arthamAM pUrva vagerene nitya sarvanAma saMjJA thAya te hetuthI pUrNapADavA vagere gaNasUtramAM pATha karavAmAM Avyo che chatAM at pUrve viklpa sarvanAma saMjJA cAya te mATe pUrva vagereno eka pachI eka (matipatrana) ullekha karIne prastuta sUtramAM temane zA mATe mUkavAmAM AvyA che ? tene badale pUrvAni nava / ema ja kahyuM hota to paNa gaNasUtramAM je pUrva vagere (arthAt pUrva, para, vara, ziLa, attara, avara, para ane svam tathA antA e) navano pATha che te ja pUre ahIM samajAze ane prAptavibhASA thaze.vaLI A (pUrvAtIni nava / e) prakAranuM sUtra karyu hoya temAM viziSTa arthano nirdeza nathI karyo chatAM jema tio potrAnIni vrutsAmIyoH| e sUtramAM karela ttA ane AmIrlR nuM grahaNa notrAhi gaNanuM vizeSaNa bane che tema gaNa sUtromAM je (vyavasthA vagere) arthano nirdeza karyo che te pUvi nuM vizeSaNa thaze ane ema samajAze ke pUrva vagere ne (gaNatramAM nirdiSTa) vyavasthA vagere arthamAM te pUrve vikalpa sarvanAma saMjJA thAya che. mULa vA.mAM pUrvAvInAm ema na kahetAM avarAvInAm haiM vagere kahyuM che te vize kai. kahe che 'ahIM jJAti zabda prakAra darzAve che, tethI pUrva ane para sabdonuM paNa grahaNa thAya che.' Ano asvIkAra karatAM nAgeza kahe che "vAstavamAM alpa pU akSaravALo, jJAti ane anna hovAthI sUtramAM avara zabdano pUrvanipAta jayogya che tethI vArtikakAre avaLavInAm 2 vagere kahyuM che." 267 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ema hoya to pachI pUrvAdhimyo namyo vA| e sUtramAM AcArya pANinie nava zabdanuM grahaNa karIne e kAryArA jJApana karyuM che ke e (traNa pATha) pahelAMno pATha che, jyAre A (sUtrapATha pachIno che, kAraNa ke (sUtra pAThamAM) pUrvAdha to natha ja che, to pachI 122 prayojanaM vyavasthAyAmasaMjJAyAmiti vakSyAmIti / etadapi nAsti prayojanam / evaMviziSTAnyevaitAni gaNe paThyante / idaM tarhi prayojana vyAdiparyudAsena paryudAso mA bhUditi / etadapi nAsti prayojanam / 120 praznano hetu A pramANe che - pahelAM niyata saMnirvasayukta gaNapAThanI racanA thai tyAra bAda sUtrapATha thayo ema kahevA mATe brei pramANa nathI. sUtrakAre sarvAlIni (sarva jemAM Adi che zarUAtamAM che te) ema je prayoga karyo che te uparathI paNa gaNapATha prathama che ane sUtrapATha pAchaLano che ema kahI na zakAya, kAraNa ke jJAti zaba prakAra, vyavasthA vagere aneka arthamAM prayojAya che. sUtrakAre sarjana ema kahyuM che tyAM paNa vi sabda prakAravAcI che ane sUcave che ke maryAM ane te prakAranA (arthAt tenA jevA je sarvanAmanuM kArya karatA hoya tevA) bIjA zabdo (nI sarvanAma saMjJA thAya che.jethI vidyAno gaNapATha karI zake.jema kahyuM che, bempAvavA pakSI, tAvikRtivA" vagere, temAM tAri no pATha vRttikAre mArgadarzana mATe karyo che. vedamAM paNa madhyamapAm, avamanAm jevA prayogo maLI Ave che tethI sarjIna mAM Avi zabda prakAravAcaka hoi zake. pariNAme tenA prayogathI sUtrapATha para che tema nakkI karI na zakAya. 121 mULamAM pUrvAni che, arthAt sarva vagereno pUrve pATha karelo che tethI ahIM pUrva zabda sarva ne darzAve che. pariNAme A vAkyano artha e rIte karavo paDaze. sIni mAM Adi zabda vyavasthAvAcI che, kAraNa ke jo tene prakAravAthI tarIke levAmAM Ave to vRtta (arthAt badhuM vagerenI paNa sarvanAma saMjJA thavAno prasaMga Ave. vaLI madhyamAma, vamasthAna e je udAharaNa ApyAM te to aMtyo mam| dvArA AvarI levAmAM Avela chAndasa prayogo che. Ama ni e prayoga uparathI jagaNapATha pahelAMno che tema nakkI thaI zake che. mULamAM je gavarAvIni che temAM avara zabda dvArA pUrva no nirdeza karavAmAM Avyo che, kAraNa ke pUrva vagere zabdono pATha pAchaLathI karavAmAM Avelo che . tethI gaNapATha pahelAMno ane sUtrapATha uttarakAlika che tema samajAya che.nA. kahe che ke sUtrakAre sarvAni ema prayoga karyo che te uparathI gaNapATha pUrvatrika che tema nirNaya thai zake che. temane kaiTe karela vivaraNa svIkArya nathI. jo ke, kahe che tema artha hata to sAna rIta eTaluM ja kahevAthI gaNapAThanuM pUrvakAlikattva si ddha thai zake tethI jJAti yAni kahevAnI jarUra nathI, kAraNa ke kai nA mate avAvIni eTale pUrva vagere ane tethI sUtrapATha pachIthI racAyo haze tema siddha thatuM nathI. ane ni pi pUrvAtIni ema je zaMkA pAchaLathI karavAmAM AvI che te paNa ayogya che kAraNa ke tenuM koi kAraNa darzAvavAmAM AvyuM nathI. tethI nA. sUcave che ke mISmAvikA suyodhanaH / mAM Avi zabda AzrayavAcI che tema pUrvAni ane gavarAvIni e je prayogo bhASyakAre karyA che temAM Avi zabda AzrayanA arthamAM che. tethI tAni eTale gaNamAM jeno pUrvakALe pATha karavAmAM Avyo che te ane ni eTale aSTAdhyAyImAM jeno pachInA samaye pATha karavAmA Avyo che te. Ama te te samaye karavAmAM Avela hovAthI temane pUrvAti ane avati kahevAmAM AvyAM che. jyAre sarvAti vageremAM je mAri zabda che te prakAravAcI che. 117 pUrvapana vagere sUtramAM sAta ane tepachInAM be sUtromAMnA svastha ane antara ema badhAM maLIne nava che.gaNapAThamAM amuka cAkkasa ghaTaka pado sAthe mUkvAmAM AvyAM hoya che niyatanniveza) tethI svar vagere je vadhArAnA sabdo che tene prastuta sUtra lAgu na paDe te mATe nava nuM grahaNa karavuM jarUrI che (ke.) Ama kai. pramANe gaNapATha pUrvano che tethI nA.noMdhe che ke jo aSTAdhyAyI pUrvakAlIna hoya to pUrvAtimyaH0 dvArA aSTAdhyAyInAM (1-1-34 thI36e) traNa sUtromAM jeno pATha karavAmAM Avyo che te ja pUrva vagere nava nuM grahaNa thaze ane sUtramAM nava ema kahevAnI jarUra na hatI te sUcavavA mATe ja bhASyakAre navaiva pUrvAni ema kahyuM che. 268 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (pUrvADhi no A sUtramAM pharIthI pATha karyo che, tenuM A prayojana cheH pUrva vagere vyavasthAnA arthamAM hoya' ane 'saMjJA na hoya tyAre (arthAt viziSTa arthamAM vikalpa sarvanAma saMjJA thAya che) ema (sUtrakAra) pote kahevAnA che te mATe (e pATha karyo che). e paNa prayojana nathI, kAraNa ke e vizeSaNayukta (pUrvAri) no ja gaNamAM pATha che. to pachI (pUrvAri nA punaH pAThanuM) e prayojana che ke (vi sarvanAmavadubhyoDAvikhyA e sUtramAM mahAbhyiH e zabda dvArA je) vyakti no pratiSedha che tethI (pUrvAri no) pratiSedha na thAyae paNa prayojana nathI, AcAryapravRttiApayati naiSAM yAdiparyudAsena paryudAso bhavatIti yadayaM pUrvatrAsiddham iti nipAtanaM kroti| vArttikakArazca paThati jazbha vAditi ceduttarAbhAvAdapavAdaprasaGga iti // idaM tarhi prayojana jasi vibhASA vakSyAmIti // svamajJAtidhanAkhyAyAm // 11 // 35 // AkhyAgrahaNaM kimartham / jJAtidhanaparyAyavAcI yaH svazabda 123avyavasthA mATe juo pA.TI.108). pUrva vagereno sarvADhi gaNamAM pATha che ja tethI temanI nitya sarvanAma saMjJA thAya che tema prastuta sUtra dvArA kahevAmAM AvyuM che. ahIM mULamAM 'cavAyAm' ema kahyuM che paraMtu pUrva vagere sAta jayAre vyavasthAnA arthamAM hoya tyAre ja, 4 jJAti ane dhananA arthamAM na hoya tyAre ja ane antara zabda "bahAranA, khullo pradeza athavA upavastra' e arthamAM hoya tyAre, ema ahIM samajavAnuM che tethI sUtrakAre pratipada pATha karIne, judA judA zabdono viziSTa artha sAthe ullekha karyo che. gaNapAThamAM viziSTa artha sAthe nirdeza karyo che temAM arthanirdeza pUrvAri nuM vizeSaNa bane te ja hetu che tethI te te arthamAM temanI vikalpa sarvanAma saMjJA thaze. 124 vi sarvanAmavaduoDathAHiA e sUtra dvArA tasis trar vagere prAgdizIya pratyayonuM vidhAna karavAmAM AvyuM che, paraMtu mAHi ema kahIne sUtrakAre dvi vagereno pathudAsa karyo che. te pathudAsa pUrva vagerene lAgu na paDe te mATe pUrvaparavira vagere sUtramAM navarAti no pATha karavAmAM Avyo che ema je bhASyamAM kahyuM te uparathI jaNAya che ke gaNapAThamAM kvacit keTalAka vidvAno dvArA pUrva vagere zabdono di vagere pachI pATha karavAmAM Avyo haze. tethI pUrva vagereno di vagere (vAdri ) mAM samAveza thaI jato haze. pariNAme vADhi ne lagato paryadAsa temAM samAi jatAM pUrvADhi ne paNa lAgu paDe ane tasis, traN jevA prAbdizIya pratyayo temane na lAge ane tethI pUrvataH pUrvatra jevA zabdo siddha na thai zake. A aniSTane nivAravA mATe sUtrakAre pUrvapAvara sUtramAM avara vagereno pATha karIne temanI punaH sarvanAma saMjJA karI che, tethI pUrvata , navarata jevAM rUpo siddha thai zake. ke. kahe che ke rukSolyamUtAvyAna pramANe anu e nipAtanI karmapravacanIya saMjJA thAya che chatAM sUtrakAre anurjhakSaNa dvArA pharI karmapravacanIya saMjJA karI che tethI manu no prayoga thayo hoya tyAre devai tutIyA pramANe tRtIyA na thatAM varmapravacanIya -yuje ditIyA pramANe dvitIyA vibhakti thAya che. tema punaH saMjJA karavAthI avara vagerene tasin , traja vagere pratyaya lAgI zakaze.ahIM zaMkA thaI zake ke jo A pramANe hoya to pUrvavartI nAsi vimA II anusAra andAjo AvatA. avara vagerene nam pratyaya pUrve vikalpa nahIM thAya, kAraNa ke pUrvaparAvA vagere uttara sUtra che. A zaMkAnA nivAraNa mATe kaiyaTa sUcave che ke jema mama pUrva ane prasAraVIRA e sUtromAM be bhi tra vAdhya banAvIne pUrvavatI vA indrasiA e sUtrano saMbaMdha thavAthI vedamAM mAnI ane mAnI ema vaikalpika rUpo prApta thAya che tema ahIM paNa vimAvA nasiA e sUtranI anuvRtti karIne vikalpa prApta thai zakAze. 269 For Personal & Private Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya pANini pUrvatrAsima (mAM pUrvatra ema) nipAtana kare che te dvArA sUcave che ke phri vagerenA pratiSedhathI te (pUrvAdri) no pratiSedha thato nathI. vArtikakAra paNa naramAvAiita kuttAtrAmAvAvAhikanA e vArtikano pATha kare che tethI sUcavAya che ke vADhi nA pratiSadhathI mavaddhi no pratiSedha thato nathI). to pachI A prayojana che ke na{ pratyaya pUrve vikalpa (sarvanAma saMjJA) thAya che ema pote kahevAnA che te mATe (pUrvADhi no A sUtramAM pATha karyo hoya). 14 jayAre sagAM ane dhanavAcaka na hoya tyAre zabdAjha nas pUrve vikalpa sarvanAma saMjJaka bane che te 11535 || sUtramAM mAlyA zabda zA mATe mUkavAmAM Avyo che ? eTalA mATe mUkavAmAM Avyo che) ke tethI va zabda sagAM ane dhanavAcI hoya stasya yathA syAdiha mA bhuut| sve putrAH svAH putrAH / sve gAvaH svA gaavH|| antaraM bahiryogopasavyAnayoH // 11 // 36 // upasavyAnagrahaNamanarthaka bahiryogeNa kRtatvAt // 1 // upsvyaangrhnnmnrthkm| kiM kAraNam / bahiyogeNa kRttvaat| bahiryoga ityeva siddham // na vA zATakayugAdyartham // 2 // na vaanrthkm| kiM kaarnnm| zATakayugAdyartham / 125 nipAtana no artha chArA nirdeza kare che. vAstavamAM bhAgakAra sUcavavA mAge che ke kadAca vyAkaraNanA niyama anusAra tasis trar vagere na lAgatA hoya to paNa sUtrakAre pote jema salIni sarvanAmAnA mAM sarvAnuma na kahetAM sarvanAma e nipAtana karyuM che tema pUrvatrAlim - e sUtramAM pUrvatra zabda mUkIne nipAtana karyuM che. to te jhopaDA sUtra upara vArtikakAre garamAvAti duttAtrAmAvatU e vArtikamAM prayojela sattAtra zabdapaNa nipAtana che. (30) noMdhe che ke sUtrakAra ane vArtikakAre karelA prayogo parathI samajAya che ke gaNapAThamAM pUrva vagereno tyAdri nI pUrve ja haze. paraMtu chAyAkAra noMdhe che ke pUrvatra ane uttaratra jevA prayogone apUrva gaNavAthI gaurava thAya che tethI lAghava khAtara ja nAgeze upara pramANe bhAva tAravyo che. A uparathI lAge che ke chAyAkAra pUrvatra ane uttaratra ne nipAtana ja gaNe che ane sUtrakAra ane vArtikakAra e banne zikhonA prayoga sUcave che ke pUrva ane uttara vagerene tarasa, trar vagere lAge che. 124 pUrva vagereno gaNamAM pATha karavAmAM Avyo che tethI sarvanAma saMjJA nitya prApta che temAM ahIM nar pUrve viziSTa arthamAM vibhASA karavAmAM AvI che. have vimA nahi. e pUrva sUtra che ane prastuta sUtra para che chatAM ahIM bhASyakAre vakSyAmi ema sAmAnya bhaviSyano prayoga karyo che tethI chAyA noMdhe che ke te vartamAnanA arthamAM che. vAstavamAM bhAgAkAra ema kahevA mAge che ke "pUrva vagerene paNa nam pUrve vibhASA sarvanAma saMjJA karIza" ema vicArIne sUtrakAre pUrva vagereno punaH pATha karyo che. 4 zabda pote,potAnuM, saguM, ane dhana e arthomAM prayojAya che. 128 mAlyA manavA rati mAlyA jenA dvArA vastune nAma ApI zakAya te mAthA (arthAt arthadarzAvanAra, vAcaka).tethI jJAtinAthA eTale jJAti ane dhanano vAcaka zabdanI nitya sarvanAma saMjJA thAya che, paraMtu jayAre te sagAM athavA dhanano artha na darzAvato hoya tyAre tene nak pratyaya pUrve vikalpa sarvanAma saMjJA thAya che. tethI tve putrA, ve sAva jevA prayogomAM vikalpa svI putrI , svA sAva jevA sAdhu prayoga thaze. AmAM putrI ane sAva e zabdo dvArA anukrame sagapaNa ane dhanano artha samajAya che, 4 zabda to mAtra AtmIya- potAnuM e artha batAve che, paraMtu mUtA vAra na mUcanto mAM dhana vAcI che tethI saMjJA nahIM thAya. bhASyamAM paryAya eTale tachamitratve sati ta-vRttinimittAtrAntitvam eka zabdanuM je pravRttinimitta hoya te ja bIjA zabdanuM pravRttinimitta hovA chatAM jenuM svarUpa prathama zabdathI bhinna hoya te teno) paryAya kahevAya. sva jJAti athavA dhananA arthamAM hoya to te zabda jJAti ke dhananA paryAya tarIke (jJAtipanAhyAlA) prayojAyo kahevAya.paraMtu svAmI zabdamAM 4 dhananA arthamAM nathI, kAraNa ke svAminaizvarye e sUtra pramANe svAmin zabdanuM nipAtana karavAmAM AvyuM che. tyAM aizvaryanA arthamAM minan pratyaya lAgyo che tethI tam (mAlikI) mati ti svAmI AthI dhanavAna hoya ke na hoya chatAM jemAlika hoya tene svAmI kahevAya, kAraNa ke ahIM va e dhanavAcI nathI. 270 For Personal & Private Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAre ja tene niSedha thAya,parantu A ve putrA, svA:putrA, sve mAvA, vAH pAvara, mAM (sva "potAnuM e arthamAM che tyAM niSedha) na thAya. vahina ane partavyani e arthavALA antara 29 zabdanI nam pUrve vikalpa sarvanAma saMjJA thAya che 11 36 / (sUtramAM) 35rtavyana zabda mUkyo che te binajarUrI che, kAraNa ke (sUtramAMno) vadina (zabda e) kAma kare che. nA (sUtramAM) 35rSalyana zabda mUkyo che te binajarUrI che. zA mATe? kAraNa ke (sUtramAMno) vahina (zabda e) kAma kare che eTale ke dina ema kahyAthI kArya thAya che.130 athavA (nirarthaka) nathI, vastranI joDa vagere mATe e jarUrI che) rA. athavA (sUtramAMno 35thAna zabda) nirarthaka nathI. zA mATe? vastranI joDI vagere mATe e jarUrI che), zATakayugArtha tahIdaM vaktavyaM yatraitanna jJAyate kimantarIyaM kimuttarIyamiti // atrApi ya eSa manuSyaH prekSApUrvakArI bhavati nirjAtaM tasya bha vatIdamantarIyamidamuttarIyamiti // apurIti vaktavyam / iha mA bhUt / antarAyAM puri vasatIti // vAprakaraNe tIyasya GitsUpasaMkhyAnam // 3 // vAprakaraNe tIyasya DitsUpasaMkhyAnaM krtvym| dvitIyAyai dvitiiysyai| tRtIyAyai tRtiiysyai| 29 antara zabdanA bahAra,aMdara, vacamAM ema ghaNA artha che, jema ke antare gRha (bahAranA arthamAM), santare rATa (aMdaranA arthamAM), navo grAmorantare tApasaH prativati (vaccenA arthamAM). temAM jayAre vahina ane 3paraMvyani nA arthamAM mantara zabda prayojAyo hoya tyAre nar pUrve nasi vimAga pramANe vikalpa sarvanAma saMjJAthAya che. pUrva sUtranI jema ahIM paNa prAptaribhASA che, kAraNa ke nitya prApta thatI sarvanAma saMjJAmAM vikalpa niSedha prApta thAya che. jema ke mantare gRha (je gAmanI bahAra che tevAM ghara) , paraMtu vade zabdano artha bahAranA pradezamAM rahela (vAhA) ema karavAmAM Ave to vadiH uthe jeno saMbaMdha (yA) che te (vAna yoga) vahiH arthAt nagaranI aMdara rahela (gRha) ema artha thaze.A banne arthamAM antara zabda prayojAya che. 130 35rtavyana zabda 3pasaMvIte (ripI) yak arthAt je paherAya che te 3pasaMcAna eTale ke vastra e arthamAM judo vahun thI karmanA arthamAM nyu lAgyo che athavA janadhino thI (saMvIte pipIDinenA saMlyana samIpam 35rtavyanaY) jenA vaDe najIkanuM DhaMkAya te(35rtavyane pariyAnIyam ganatarvAsA = prAvarIya varvAsaH pa0) ema karaNanA arthamAM ema be rIte lai zakAya che. pariNAme tenA be bhinna artha thAya che chatAM banne arthamAM ni ne kAraNe antara ne sarvanAma saMjJA thaI zakaze, kAraNa ke vahe eTale bahAra, khullA pradeza sAthe jene saMbaMdha (lona) che te ema vyAkhyA karavAmAM Ave to uparanA vastra (pravarIya) ne sUtra lAgu paDaze, kAraNa ke jenA vaDe DhAMkavAmAM Ave te pAna ema karaNano artha letAM bahAranA vastrane anAvRta arthAt khullA pradeza sAthe saMbaMdha hovAthI tene sUtramAM prayojelA vahina zabdane kAraNe ja prastuta saMjJA lAgu paDaze. have jo vahiM no vAhA (bahAranuM) ema artha levAmAM Ave to vahina eTale bahAranA vastra sAthe jeno yoga, saMbaMdha che te arthAt (je DhAMkavAmAM Ave che te) aMdaranuM vastra ema karmano artha levAmAM Ave to paNa mantara ne nan pUrve vaikalpika sarvanAma saMjJA prApta thaze. TUMkamAM sUtramAM vadi zabdanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che tene pratApe ja mantara zabdane aMdara ke bahAranuM vastra e arthamAM sarvanAma saMjJA lAgu paDe che to pachI 35saMsthAna zabdanuM sUtramAM je grahaNa karyuM che te binajarUrI che ema zaMkAkAra kahevA mAge che. 131 jayAre eka moTuM ane eka nAnuM ema be vastra hoya tyAM bahAranuM karyuM ane aMdaranuM kayuM te jANI zakAya, paraMtu jayAre paheryA vinAnAM be sarakhAM vastrone mATe pasaMdhyAna zabda prayojAyo hoya tyAre tene hAthamAM letAM temAMthI aMdaranuM kayuM che ane bahAranuM karyuM che e samajAtuM nathI.ahIM pATiyuiAvi ema kahyuM che tethI rAATayu (vastranI joDI uparAMta rAtrI rAvatuSTa vagerenuM paNa grahaNa thAya che. tethI traNa cAra vastro paherelAM hoya tyAre trIjA ane cothA vastrane bahiyoMga thato ja nathI tethI sUtramAM 3pasaMsthAna zabdanuM grahaNa karavuM jarUrI che ema keTalAkanuM kahevuM che. jayAre nA. noMdhe che ke bhAgya pramANe prastuta sUtramAM vahina hoya tyAre saMjJA kahI che ane aMdaranAM vastra paNa parokSa rIte (paraMparathI bAhya sAthe yoga dharAve che tethI aMdaranA vastranI paNa vahina zabdane kAraNe ja saMjJA thaze. 271 For Personal & Private Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale ke jayAM (A te) aMtarIya (vastra) che ke uttarIya (vastra) che e jANI na zakAya teve sthaLe (eka sarakhAM) vastranI joDa vagere mATe (A sUtramAM 35rtavyani zabdanuM) grahaNa karavuM jarUrI che.ahIM paNa je mANasa vicArapUrvaka varte che tene "A antarIya che ane A uttarIya che" ema barobara khabara paDe che. (A sUtramAM) "puri' ema kahevuM joIe. jethI antarAyA puri vasatiA mAM (sarvanAma saMjJA) na thAya. jayAM vikalpa (sarvanAma saMjJA karavAmAM AvI) hoya tyAM hina pratyayo jenI pachI AvatA hoya tevA tIya jene anta hoya te (zabdo)no samAveza karavo joie 3 vikalpa (sarvanAma saMjJA karavAmAM AvI) hoya tyAM tIra jene aMte hoya tevA (dvitIya, tRtIya ) zabdone heTas kari ane hi e) dina pratyayo para thatAM vikalpa sarvanAma saMjJA thAya che ema kahevuM joie, jethI dvitIyA dritIyacai, tutIyAvai, tRtIya , javAMmAM vikalpa thAya). vibhASA dvitiiyaatRtiiyaabhyaam| ityetanna vaktavyaM bhvti| kiM punrtrjyaayH| upasaMkhyAnamevAtra jyaayH| idamapi siddhaM bhvti| dvitIyAya dvitiiysmai| tRtIyAya tRtiiysmai|| 32 gaNasUtramAM mantara zabda mUkyo che, antara nathI , paraMtu prAtiphilamaNe phiviziSTacAra grA mavati e liMgaviziSTa pari bha 1SAne kAraNe mantarazabdane paNa prastuta vibhASA lAgu paDavAno prasaMga na Ave te mATe gaNasUtramAM kapuri ema mUkavuM jarUrI che. jethI antarAyA pura jevAM sthaLe vikalpa antarA puri jevo asAdhu prayoga thavAno prasaMga na Ave, kAraNa ke koivAra mantarAyA puri no artha koTa (BIR) nI bahAranuM nagara ane koivAra koTanI aMdaranuM nagara ema be prakAre samajavAmAM Ave che. pariNAme prakAranI bahAra ema artha karavAmAM Ave tyAre antara zabda bahiyaganA arthamAM prayojAyo hovAthI gaNasUtra lAgu paDaze. TUMkamAM sarvanAma saMjJA thavAno prasaMga Avaze. te na Ave mATe gapura zabdanuM gaNasUtramAM grahaNa karavuM paDaze ema ahIM dalIla che. ahIM zaMkA thaI zake ke prastuta sUtramAM vimAnasiA mAMthI nAsi nI anuvRtti thAya che to pachI dvitIyAne sthAne saptamInuM udAharaNa zA mATe ApyuM che? vaLI nasaH zI pramANe je zI Adeza thAya che te manta pUrve ja thAya che kAraNa ke te sUtramAM mato misa nA mAMthI saMta nI anuvRtti thAya che. jayAre pUH e strIliMga che ane te vizeSa hoya tyAre vizeSaNa tarIke Avato antara zabda mAnta (mA-kArAnta) che tethI tene sarvanAma saMjJA thavAno prazna ja utpanna thato nathI, vaLI sUtramAM antara zabdanuM grahaNa kareluM che antarAnuM nahIM.AnuM samAdhAna eTaluM ja ke &i viziSTa paribhASAne kAraNe athavA to ekAdezane pUrvanA anta samAna gaNavAne kAraNe santara e mavinta zabdane sarvanAma saMjJA lAgu paDI zake. te nivAravA "gapuri' ema gaNasUtramAM kahevuM paDaze, kAraNa ke pratikSAmAM purA e gaNasUtranuM pratyadAharaNa che (kAzikA). 133 bhASyakAra vAge tIyastha0 vagere pATha le che, jayAre anyatra tIya hi7 vAta eTalo japATha che. mAM vimApa prakArane tIya vA sarvanAmotyuparNAnA che. A vArtikane vimASA dvitIyA sUtranI TIkAmAM uddharatAM cA vAge tIya hisUpAnam ema ane pa0i tIya vara hiTUlyAnam ema pATha le che. vASpa mAM tIthI hirU vimASaIT ema che.mahAbhASyamAMnA pAThanuM samarthana karatAM chAyA noMdhe che ke vimAkA zabdane sthAne vA zabda prayojIne bhAgAkAre pacarAnA DhAdhavanarava nAdiktio e pari -bhASAnuM jJApana karyuM che. 134 detI ane zeH sakhatarane ja pramANe ddhi ane tri nI pUraka saMkhyA banAvavA mATe tIva pratyaya lAgIne dvi nuM dvitIya ane tri mAM rekanuM saMprasAraNa thai pUrvarUpa ekAdeza thatAM tRtIya thAya che. prastuta vArtika dvArA hin pratyayo para thatAM tIra jene ane heyatenI sarvanAma saMjJA karavAmAM AvI che, jethI ditIyA, dilIyA tRtIcArai, tRtIyA dvitIcAcA ditIyasthA tRtIyAyA, tRtIyasthA dvitIyAkAma, dvitIyasthAmAM svatIyAkAma, svatIya ema rUpo zakya banaze. 272 For Personal & Private Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svraadinipaatmvyym||11||37|| kimartha pRthaggrahaNaM svarAdInAM kriyate na cAdiSveva ptthyern| cAdInAM vA asattvavacanAnAM nipAtasaMjJA svarAdInAM punaH sattvavacanAnAmasattvavacanAnAM ca // atha kimarthamubhe saMjJe kriyete na nipAtasaMjJaiva syaat| naivaM shkym| nipAta ekAjanAG iti pragRhyasaMjJoktA sA svraadiinaajo ema (kahevAmAM Ave to vimA ditIyAtRtIyAkhyAmA e(sUtra) nahIM karavuM paDe. ahIM (vArtika karavI ane sUtra racavuM e) bemAMthI vadhu sArUM zuM che ? vArtikadvArA samAveza karavo e ja vadhAre sAruM, (kAraNa ke tethI sUtra vinA paNa) dvitIyA),ditI nai, tRtIyA, tRtIya e rUpo paNa siddha thAya che. svar vagere zabdo ane nipAta saMjJaka zabdonI avyaya saMjJA karavAmAM Ave che 1/13 4{ vagere (zabdo) nuM kema juduM grahaNa karavAmAM AvyuM che ane temano pAri (gaNamAM) ja kema pATha na thai zake 9.34ra vagere zabdo to davyavAcaka na hoya tyAre temanI anya saMjJA thAya che, jayAre stra vagere zabdo)nI to e davyavAcaka hoya tyAre ane divyavAcaka na hoya tyAre ema banne rItemathaka saMjJA thAya che). to have nipAta ane malyA ema) be saMjJAo kema karavAmAM AvI che? mAtra nipAta saMjJA ja kema nahIM ? ema (kahe) zakya nathI, kAraNa ke nipAta ninAddA e sUtra dvArA je pragRhya saMjJA karI che te svar vagere -mapyekAcA prsjyet| evaM tmuvyyshvaastu| tccaashkym| vkssytyett| avayaye nkunipaataanaamiti| tadrIyasAnyAsena parigaNana krtvym| ubhe ca saMjJe kartavye // 135 vAvAra vagere vArtikathI tIyAtta ne hita pratyayo pUrve vikalpa sarvanAma saMjJA karavAmAM AvI che. te ja pramANe sarvanA cAlU pramANe sarvanAma pachI AvatA hin pratyayone cAl Agama lAge che te ditIyA, tRtIyA e zabdone vimA dvitIyAtRtIyAbhyAm pramANe vikalpa lAgaze. 136 svarA, nipAtA vinipAtanuM ema samAhAra inda samAsa che. 26 vagere svarAri gaNanA traNa sabhyo che. te sarva tathA prANIzvarannitA thI jenI vyAkhyA karavAmAM AvI che te nipAtonI caka saMjJA karavAmAM AvI che. sva vageremAM keTalAka, jevA ke hi, kriyAvizeSaNa hovAthI kriyApradhAna che ane jainI jevA keTalAka sAdhanapradhAna che, eTale ke vibhakyarthapradhAna che, kAraNa ke te adhikaraNavAcI che, paraMtu asattvavana (davyavAcI na hoya tevA) che. tethI temano vAri (2vagere )gaNamAM ja samAveza karavo joie ema mAnIne A prazna karavAmAM Avyo che. 37 svatti vAti dvaH paracA svastiSThA varmAtA vagere udAharaNomAM ti, svas vagereno kriyA sAthe saMbaMdha che. prathama bemAM karma tarIke, trIjAmAM kartA ane cothAmAM apAdAna kAraka tarIke kriyA sAthe yoga dharAve che, tethI te sattvavAcI che, kAraNa ke aneka kArakanA arthamAM kiyA sAthe saMbaddha thavuM te ja divyanuM lakSaNa che. kaicaTe rohita - e udAharaNa mUkyuM che, paraMtu vyathAmAvA e sUtra dvArA tene AvarI levAya che chatAM jeo te sUtrano varAtri mAM pATha kare che temanI dRSTie e mUkyuM che. jUi kaH vagere asattvavacana che te joyuM. 138 jo svarari no vAri gaNamAM samAveza karavAmAM Ave ane dizArvaviAi nenantaHA vAtosunaHA ane madhyasthImAvA e cAra sUtrone joDato e sUtra pachI mUkavAmAM Ave ane jayAM jayAM avyaya saMjJA lAgu paDatI hoya tyAM tyAM nipati saMjJA dArA ja vyavahAra karavAmAM Ave to be saMjJA karavAno prasaMga na Ave ane nipAta saMjJA dvArA ja kArya thai zake ema ahIM dalIla che.A dalIla yogya nathI. upara joyuM tema keTalAka varAtrei sattvavAcI che, jema ke svasti vAtA vagere. ahIM svati ne karmakAraka tarIke kiyA sAthe saMbaMdha che, eTale ke te divyavAcaka (vAva) tethI tene nipati saMjJA na thai zake, kAraNa ke je asattvavAcI vAta hoya temanI ja nipAta saMjJA thAya. jayAre varAtri nI avyaya saMjJA thAya che te sattvavAcI tema ja asattvavAcI bannenI thAya che. Ama nipAta saM jJAnI bAbatamAM rAtri ane svAdri ne lagatI vyavasthA che te prApta nahIM thAya tethI be saMjJA karavAmAM AvI che te barobara che. 273 For Personal & Private Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zabdo) mAM je eka ja svaravALA che temane lAgu paDavAno prasaMga Avaze.ema oya to pachI mAtra cA saMjJA bhale thAya.40 te paNa azakaya che, kAraNa ke (tapuruSe tutyArtha vagere sUtra upara vArtikakAra) kaheze alya nakyunipAtAnAm tethI ati vadhAre zabdo mUkIne ( vagerenI) saMpUrNa yAdI karavI paDaze. tethI (mavyaya ane nipAta zabdone) judA judA mUkavA paDaze ane banne saMjJAo paNa karavI paDaze. taditathAsarvaviHi 2 2 28 | asarvavibhaktAvavibhaktinimittasyopasaMkhyAnam // 1 // jene badhI vibhaktinA pratyaya na lAgatA hoya tevA taddhitAntanI paNa macaka saMjJA thAya che 1/1385 139 va imAtra asattvavacana nathI, temano vADhi gaNamAM pATha paNa nathI to pachI temane nipAta kevI rIte gaNI zakAya e zaMkAne lakSamAM rAkhIne ke. kahe che ke prANIzvarannipAtA varAtrInA viDato ema jo sUtrapATha karavAmAM Ave to be saMjJA na karatAM eka ja saMjJA thaI zake ema A dalIla karanAranuM mantavya che, kAraNa ke e sUtrakamane kAraNe sattvavAcI hovA chatAM svAdri nI nipAta saMjJA thai zakaze.tethI upara noMdha (137)mAM jaNAvela vAMdho nahIM Ave. paraMtu ema karavA jatAM nipAta vinAnA anusAra eka svayukta ( ) varAtri nI pragRhya saMjJA thavAno prasaMga Avaze. vaLI vimoDatu ane siddhAr vagere sUtromAM pravar taddhita pratyayo che temano svara mAM samAveza karavAmAM Avyo che tethI temanI paNa pragRhya saMjJA thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke ditathAsarvavitti ane nmenantaH I e sUtro dvArA anukrame taddhitAnta ane kRdantanI avyaya saMjJA karavAmAM AvI ja che tethI kevaLa mata , vagere jU taddhita pratyayo ane tenuM vagere kRta pratyayonI ja pragRhya saMjJA thavA jaze, kAraNa ke saMjJA vidhimAM tadantagahaNa thatuM nathI. Ama na bane te mATe avyaya ane nipAta e be saMjJA karavI jarUrI che. ni.sA.(1932) mAM kausamAM [va rUva vavA] eTalo adhika pATha che ane saMpAdaka noMdhe che zojhAntataH po na sArvatrika ahIM je dRSTAnta ApyuM che teno hetu e che ke vava phuvA mAM je vava che teno svarAtri mAM pATha che. vimoDatu pramANe gat lAge che te pUrve vavAtA pramANe vim ne vava thAya che. svarAtri mAM sat no pATha karavAmAM Ave che e mata pramANe gat e Air nipAtanI pragRhya saMjJA thaze tethI vava phuva mAM vava na thatAM hutatrahmA masi nityam pramANe prakRtibhAva thaze. 10 ema hoya to bhale avyaya saMjJA ja thAya, eTale ke prAzrIzvarAgnipati | svaraviniA raviyoDasa ema sUtra pATha karavAmAM Ave tethI nipati saMjJA nahIM thAya mAtra eka avyaya saMjJA ja thaze.ema ahIM dalIla che.paraMtu ema karavAthI A pramANe musIbata AvazeH tapuruSe tutyArthataMtIvAsaptapuSamAnAcatIvAjItyAHA e sUtra pramANe snAtvI vagere sthaLoe pUrvapadano prakRti svara thavAno prasaMga Ave che. te TALavA mATe mane naLyunipAtAnAmiti vattecam e vArtika karavAmAM AvI che. have jo nipati saMjJA na karavAnI oya to nipAta zabdane sthAne vArtikamAM 2 vagere pratyeka nipAtanuM parigaNana karavuM paDaze. pariNAme gaurava thaze.azakya kevI rIte te spaSTa karatAM ke. kahe che je mAtra marAya saMjJA karavAmAM Ave to macavamenanAr aa ema sUtra karavuM paDe. tema thavAthI mAt vagerenI paNa pragRddha saMjJA thavAno prasaMga Ave che. have jo rAtri parvananA ema sUtra karavAmAM Ave to vADhi nuM asatvavacana hovuM zakya nathI. nA. kahe cheke jo Hiaa ane naso ema yogavibhAga karavAmAM Ave ane sarve ne pAThanuM vizeSaNa karavAmAM Ave to A doSa nahIM Ave. e javAta haradatte tilotrAvInA e sUtrano dAkhalo ApIne karI che (60 pR.147). 14 A saMjJA sUtra che ane anyatra saMvidha pratyahaLe taddantavidhinarittA e paribhASA pramANe saMjJA vidhimAM tadantagrahaNano niSedha karavAmAM Avyo che tethI sUtramAMnA taSita padano tadanta arthAt taddhitAnta ema artha na thai zake, paraMtu kevaLa pratyayano prayoga thato nathI tema ja tevA pratyayane saMjJA karavAnuM koI prayojana na hoi zake tethI tathA prathonane sarvanAmAvyasaMjJAyAm e vArtika pramANe prastuta ra74 For Personal & Private Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ masamiHi ema je kahyuM temAM gatinimitta no paNa samAveza karavo joie)1// asarvavibhaktAvavibhaktinimittasyopasaMkhyAnaM krtvym| nAnA vinaa| kiM punaH kAraNaM na sidhyati // sarvavibhaktiIvizeSAt // 2 // sarvavibhaktiryeSa bhavati / kiM kaarnnm| avizeSeNa vihitatvAt // avyaya saMjJA sUtramAM sarvaviHi e vizeSaNa mUkyuM che ane kevaLa pratyayane koi vibhakti lAgatI nathI tethI vAcanika tadantavidhi thaze. pariNAme avyaya saMjJA taddhitanI na thatAM taddhitAntanI thaze. 142 sarvAtrIno mi. (sarva prakAranuM anna lenAra bhikSa) e vidhAnanI jema ahIM sarva zabda prakAravAcI nathI tethI sarvavimaHi zabdano artha vRttikAre Ama karyo che - sarvavimaH eTale sarva avayavathI yukta vibhakti, kAraNa ke jema sarva paTo e vAkyamAM sarva zabda paTanA badhA ja avayavane darzAve che tema ahIM paNa te 'badhA ja avayava" e arthamAM prayojAyo che. tethI sarvaviHi eTale sarva (traNa) vacana rUpI avayava yuddha vibhakti ema thaze.tethI masa vimaHi thI saH sarvaviHiA arthAt jene badhI vibhakti lAgatI nathI te. Ama je taddhitAntane sarvavibhaktinA avayavabhUta traNe vacananA pratyaya lagADavAmAM AvatA nathI te sarvaviHi ema artha samajavAno che. paraMtu je taddhita pratyayanI utpatti vakhate nimittarUpe badhI vibhaktino AdhAra levAmAM Avato nathI te sarvavi?i" ema artha paNa karI zakAya. jema ke sarvelanyacittaH vATe tA. e sUtra pramANe sarva, ki, kanya, lim k tat e prAtipadikone je tA taddhita lAge che te pratyayanI utpattinuM nimitta eka mAtra saptamI vibhakti ja che (kAraNa ke te sUtramAM sattAstra-A mAMthI saMsthA nI anuvRtti thAya che). te sivAya anya koi vibhakti nathI. te pramANe (sarvaminsA) sarvA vagere zabda rUpa bane che. paraMtu upara pramANe artha karavAthI to avyApti doSa Avaze, kAraNa ke vinamyAM nAnAgI nasaEUR I anusAra vi ane nA ne pRthaphabhAva-judA judA (nasa) e arthamAM anukrame nA ane nAn taddhita lAgIne vinA ane nAnA e je taddhitAnta bane che temanI niSpattimAM nimitta rUpe koi paNa vibhaktino sUtrakAre nirdeza karyo nathI. pariNAme temane avyaya saMjJA na thavAno prasaMga AvatAM avyApti doSa Avaze.vaLI badhI vibhaktino AdhAra levAmAM Avato nathI' ema artha karavAthI ativyApti doSa paNa Avaze, kAraNa ke mata -aa pramANe niSpanna thatA TrAphika vagere taddhitAntane avyaya saMjJA lAgu paDavAno prasaMga Ave che. gata phunnA e sUtramAM badhI vibhakti nimitta rUpe nathI mAtra eka SaSThI vibhakti che, kAraNa ke te sUtramAM sthApatyam mAMthI tasya nIanuvRtti thAya che. tethI sUkSI mArce lAkSaH e taddhitAnta asarvavibhakti thaze ane tene avyaya saMjJA na thavI joie chatAM upara pramANe artha karavAthI thaze,pariNAme mativya doSa Avaze. ahIM sarvavimaH no 'jene sarva avayavayukta vibhakti lAgatI nathI' ema karavAthI ativyApti doSa TALI zakaze.(A saMdarbhamAM nAsakAra kahe che ke ahIM sarva eTale badhAM ja eka paNa bAkI na rahe tema traNa vacananI vibhakti saMjJA che tema samajavuM) e sarva vibhaktivacana je taddhitAntane lAgatI nathI paraMtu mAtra ekavacana ja lAge che te sarvavi|i sAkSaH e taddhitAnta pachI game te vibhakti AvI zake tethI tene avyaya saMjJA nahIM thAya. Ama ativyApti doSa dUra thaze. prathama vyAkhyAna pramANe artha karavAthI avyApti doSa paNa TaLe che, kAraNa ke tataH ItyAdi upara jaNAvela sarve taddhitAna avyayo mukhyatve vibhaktino artha ja darzAve che ane te artha eTale prAtipadikAI. tethI pratipAdikArtha darzAvavA mATe prathamA thaze. A tata vagere padone saMkhyA hotI nathI temane badhAM vacana thatAM nathI mAtra ekavacana ja thaze, kAraNa ke bhASyakAre kahyuM che ke vinamutsataH viSyo (eTale ke ekavacana niyamarUpe karavAmAM Avaze, ane te prathamA ekavacananA pratyayano paNa sacayAvAstu pramANe lopa (su) thaze vinA, nAnA vagerenI utpattinA nimittarUpe koi paNa vibhaktino sUtrakAre nirdeza karyo nathI, eTale ke tene lagatA vidhi sUtra vinamyAM nAnAgA mAM koI vibhaktinuM zravaNa nathI thatuM (gajhUmAvimamicathavima irati 3 te pra.), to paNa e taddhitAntone prAtipadikALuM prathama vibhaktinA ekavacanano pratyaya lAgaze. Ama te taddhitAnto paNa masarvavitti thAya che, tethI prastuta sUtra pramANe avyaya saMjJA thavAthI avyApti doSa dUra thAya che. alabatta A prathamA ekavacananA pratyAyano paNa pachIthI macadvisuH pramANe lopa thai jAya che. 275 For Personal & Private Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tralAdInAM copasaMkhyAnam // 3 // alAdInAM copasaMkhyAnaM krtvym| tatra yatra / tataH ytH| nanu ca vizeSeNaite vidhiiynte| pnycmyaastsil| saptamyAstral iti| vksstyett|| itarAbhyo'pi dRzyante iti // yadi punaravibhaktizaro'vyayasaMjJo bhavatItyucyeta // 'vibhaktinAM badhAM (vacana)nA pratyayo jenI pachI na AvatA hoya tevo taddhitAnta zabda' ema je kahyuM temAM, jenI niSpattimAM vibhakti nimitta na hoya tevA vinA,nAnA jevA zabdo)no samAveza karavo joie. (A zabdone thI saMjJA) thai zakatI nathI tenuM zuM kAraNa? e kAraNa ke e (nA ane nAgU pratyayo) aviziSTa rIte koi paNa vibhajyattane lagADavAmAM Ave che. rAma kAraNa ke e (nA ane nAgU pratyayo) mAM spaSTatA nathI tethI koi paNa vibhakti jene anta hoya tevA vi ane na) ne lagADavAmAM Ave che. zA mATe (e rIte lagADavAmAM Ave che)? kAraNa ke koI viziSTa vibhaktine anulakSIne te pratyayonuM vidhAna karavAmAM AvyuM nathI,44 traN jevAno paNa samAveza (karavo paDaze) I al. tram jevA (taddhita pratyayo jene anne hoya te zabdo)no paNa samAveza karavo paDaze, jethI) atra tatra, vataH tata (ne mavyaya saMjJA thai zake). are paNa ame kahIe chIe ke prakhyAtaMsindrA ane saMtasthAstrano ema (paMcamI ane saptamI e) viziSTa vibhaktiono nirdeza karIne e (pratyayo)nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. (saptamI ane paMcamI uparAnta) anya vibhakti (jene anta hoya te) ne paNa (tasis, trar vagere) lAgelA jovAmAM Ave che. to pachI vibhaktirahita zabda hoya tenI avayayasaMjJA thAya che ema kahevAmAM Ave to? avibhktaavitretraashrytvaadprsiddhiH||4|| avibhaktAvitaretarAzrayatvAdaprasiddhiH sNjnyaayaaH| ketretraashrytaa| satyavibhaktitve saMjJayA bhavitavyaM saMjJayA cAvibhaktitvaM bhAvyate taditaretarArdha bhavati / itaretarANi ca kAryANi na prklpnte|| aliGgamasaMkhyamiti vA // 5 // athavAliGgamasaMkhyamavyayasaMjJaM bhavatIti vaktavyam / evamapItaretarAzrayameva bhavati / ketretraashrytaa| satyaliGgAsaMkhyatve saMjJayA bhavitavya - (jo sUtra) ema (karavAmAM AvyuM hoya, to anyonyazraya thavAthI (gavya saMjJA) siddha nahIM thAya . kA 143gvanamutsataH ema kahyuM, paraMtu ekavacana to badhI vibhaktine hoya tethI ekavacana hoya to paNa sarvavibhakti thavAno prasaMga Avaze e prakAranI zaMkAne lakSamAM rAkhIne bhAgane TAMkatAM kahe che ke mamavyatikrame rAmAvatA vibhaktinA kamanuM ullaMghana karavAnuM koi kAraNa na hovAthI krama pramANe AvatI prathama vibhaktinuM ekavacana ja A avayayanI utpattinuM nimitta che tema svIkAravAthI doSa nahIM Ave, kAraNa ke vinA, nAnA e avyayo paNa sarvavi ithaze.tethI temane avyayasaMjJA lAgu paDaze. pachI vima#inimitta vagere kahevAnI jarUra nathI. "sakhyAtrikU nI jema vinA, nAnA e avyayonI utpattine lagatAM sUtramAM koi viziSTa vibhaktino sUtrakAre nirdeza karyo nathI tethI te mavima nathI, paraMtu vizeSa vibhaktino Azraya nathI lIdho tethI te sarvaviddhi thaze ema dalIla che. 145 bhASyakAre trastrAdri ema kahyuM che chatAM udAharaNa rUpe tataH tiH e sinta taddhitAnto paNa ApyA che. have trar vidhAyaka sakSamyAtra-A e para sUtra che jayAre tasin nuM vidhAna karatuM dhanyAstasidbhA e pUrva sUtra che tethI trAri zabda dvArA tAsinuM rahaNa e mATe thAya che ke ahIM maTi zabda prakAravAcI che tethI trAdri eTale trar ane te prakAranA (tasijhUvagere). 14% sUtrakAre AgaLa upara tarAkhyoDa vayanto ema sUtra karyuM che, arthAt paMcamI ane saptamI sivAyanI (samIpaSyakSamatatvam 10) vibhaktio pachI paNa tati vagere jovAmAM Ave che, jema ke sa mavAnA tato mavAnA tatra mavAnA te mavantam tato mavantam tatra mantama vagere tethI te sarvavibhakti thaze, pariNAme gavya saMjJA na thavAno prasaMga Ave che te nivAravA mATe A vArtika (3) karavI paDaze ema ahIM bhAva che. 276 For Personal & Private Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo vimavitaH rA(caya (arthAt jene vibhakti na lAgI hoya te zabda mA ) ema sUtra) karavAmAM Ave to? (jene jene ) anne vibhaktinA pratyayanuM zravaNa) na (thatuM) hoya te (zabda) macaya (ema hoya) to anyonyAzraya doSa AvavAthI (marA)saMjJA siddha nahIM thAya.(ahIM ) anyonyAzrayatA kaI che? vibhaktinuM zravaNa na thatuM hoya to macaka saMjJA thAya ane (rAya) saMjJA thavAthI vibhakti (nA pratyaya)no abhAva thAya che tethI e anyonyAzraya bane che ane anyonyAzraya hoya tevAM kAryo thai zakatAM nathI. athavA jene liMga ane saMkhyAna heya te (madhya) pA athavA ema kahevuM joie ke jene liMga na hoya ane saMkhyA na hoya tenI satya saMjJA karavAmAM Ave che. e rIte paNa anyonyA - zrayatA jathaze. (ahIM) kai anyonyAzrayatA (che)? liMga ane saMkhyA na hoya to (satyathI saMjJA thAya. saMjJayA cAliGgAsamkhyatvaM bhaavyte| taditaretarAnaM bhvti| itaretarANi ca kAryANi na prakalpante // nedaM vAcanikamaliGgatA saMkhyatA c| kiM tarhi / svaabhaavikmett| tdythaa| samAnamIhamAnAnA cAdhIyAnAnAM ca kecidarthe yujyante'pare n| tatra kimasmAbhiH kartuM zakyam // tattarhi vaktavyamaliGgamasaMkhyamiti / na vktvym| siddhaM tu pAThAt // 6 // pAThAdvA siddhmett| kathaM pAThaH krtvyH| tasilAdayaH praakpaashpH| zasprabhRtayaH praaksmaasntebhyH| mAntaH / ane ()saMjJA thAya to liMga ane saMkhyAno abhAva thAya che, e rIte anyonyAzrayatA thAya che ane anyonyAzraya hoya tevAM karyo thai zakatAM nathI. (avyayanI bAbatamAM) A liMga ane saMkhyAno abhAva zAstravacanane kAraNe thato nathI to pachI tenuM) zuM kAraNa (che)? 17 A banne vArtikamAM batAvela doSanuM nivAraNa karavA mATe ema kahevAmAM Ave che ke prayogamAM je vima izabda hoya tenI malyA saMjJA thAya che. vimari eTale prayoga samaye jenI pAchaLa vibhaktinuM zravaNa nathI thatuM tevo zabda. ahIM tati e padano prayoga na karatAM rAhma zabdano prayoga karyo che tethI avyaya sivAyanAM bAkInAM badhAM padono nirAsa thaze, kAraNa ke prayogamAM avyaya sivAyanAM pado pachI koi ne koi vibhaktinuM zravaNa avazya thaze. jo ke vinA vagere paNa pada che tethI tene vibhakti lAge te jarUrI che. paNa prayoga kALe teno lopa thAya che ane prayone ema kahyuM che tethI prayoga kALe pratyeka prayoga samaye jayAM vibhaktino lopa nathI thato tevA , madhu jevAM padone avyaya saMjJA lAgu paDavAno koI avakAza nathI, kAraNa ke temane gni jevA prayogomAM anya vibhakti lAge che paraMtu jenA pratyeka prayogamAM koI paNa vibhaktinuM zravaNa thatuM nathI te ja avyaya gaNAya, tethI dha vagerenI avyaya saMjJA nahIM thAya. 148 ahIM prayogamAM vibhaktinuM zravaNa na thavuM te marAya ema avayanI vyAkhyA karI, paNa zabda avyaya hoya to ja prayoga kALe macAiNuHA pramANe vibhaktino lopa thavAthI tenuM zravaNa thatuM nathI. Ama avyaya hovAthI vibhaktino abhAva ane vibhaktinA abhAvane kAraNe te zabda avyaya kahevAya ema avyayatva ane vibhajyabhAva eka bIjA para AdhAra rAkhe che tethI anyonyAzraya doSa Ave che. 19 ahIM vA zabda vikalpanA arthamAM che. keyaTa ane nAgeza pramANe mahimAlaya e vyAkhyAmAM paNa itaretarAzraya thAya che te darzAvavA mATe vA che, eTale ke ahIM vA zabda pa nA arthamAM che. A vAta yogya nathI jaNAtI kAraNa ke vArtikakAre A vArtikamAM avyayanuM vaikalpika lakSaNa ApyuM che.bhAkhyakAranuM vyAkhyAna athavAmisaMthamathI mavatIti vacam (athavA to jene liMga ke vacana noya te avayaya ema kahevuM joie) paNa e vAtanuM sUcana kare che. 150 prastuta vArtikakAra pramANe liMga ane saMkhyA laukika che, lokavyavahAra upara AdhAra rAkhe che zAstra upara nahIM, tethI itaretarazreya doSa nahIM Ave.paraMtu temAM paNa doSa Avaze, kAraNa ke kavacit avyayane sUcavanAra macavANu e zAstra dvArA ja bodha thAya che, tethI prastuta lakSaNa karavA chatAM anyonyAzraya doSa Ave che.ema AgaLa dalIla che. ra77 For Personal & Private Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jevI rIte sAthe abhyAsa karanArA ane samAna mahatvAkAMkSA dharAvanAra mANaso)mAMthI keTalAkane dhanayoga thAya che bAkInAne nathI. thato.tema e (liMga ane saMkhyAno abhAva) svAbhAvika che. temAM ApaNe zuM karI zakIe? to pachI jene liMga ane saMkhyA na hoya te(30) ema kahevuM joie. (e) kahevAnI jarUra nathI. (e to) 52 pAThadArA siddha thAya che || 6 || athavA (varAtrei gaNamAM) pATha karavAthI e (avya saMjJA) siddha thaze.paNa e pATha kevI rIte karavo joie ? tan thI mAMDIne pArAt pUrvanA pratyayo, phAs thI mAMDIne samAntA (e sUtra) pUrvenA(pratyayo, mam ane mAm e) ma-kArAnta (pratyayo), 11 svAbhAvika che.- eTale ke liMga ane vacana zAstravacanane kAraNe prApta thatAM(vAniva) nathI, paraMtu zabdanA svabhAvane kAraNe ja prApta thAya che. dhAddhi ane svAdri banne zabda gaNo prAtipadiko che tathA sattvavAcI che chatAM ghaTa vagerene svAbhAvika rIte ja liMga ane vacana lAge che ane sva vagerene svabhAvika rIte ja liMga vacana nathI letAM.ahIM prazna thAya ke to pachI avyayAinuAHA ema sUtrakAre zA mATe kahyuM che? tenA uttara e ke te sUtra to pratyayalakSaNa vagerene siddha karavA mATe tenA anuvAda rUpe che. 152 ekadezInI vArtikamAMno tu to paNa) zabda sUcave che ke itaretarAzraya doSa to che ja paraMtu gaNapAThane kAraNe avyaya saMjJA siddha thaze, eTale ke A vArtikamAM teTalA pUrato vizeSa che, paraMtu bhASyakArenuM zabdano artha vA (athavA) karyo che, kAraNa ke temaNe svAbhAvimetat ema kahIne uparanI vArtikamAM AvatA itaretarAzraya doSano parihAra karyo che. 153 pATha kayAM karavo te vize spaSaTatA karatAM nAgeza noMdhe che ke A pratyayonI svarAtri gaNamAM pATha karavo joie, kAraNa ke darasAthI || ane sTreSamANI spararIcaraHA e sUtromAM tiranI anuvRtti thAya che tethI te stra pramANe (pad ane utpan pratyaya lAgIne) niSpanna thatAM patirupam (sarasa rAMdhe che), patitvam (thoDuM rAMdhe che) vagere rUpo asarvavibhakti taddhitAnta hovAthI temane paNa avyaya saMjJA lAgu paDavAno prasaMga Ave. AthI patitva vagerenI vyAvRtti thAya te mATe parigaNana karavuM jarUrI che ane pATha taSThita -zrAsarvami i e sUtranI zarUAtamAM karavo joie jethI avyApti ane ativyApti doSa TaLaze ane te te taddhitAntanI avyaya saMjJA thaze. 154 vacampAntasinA dvArA jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te tasis thI lai dicyo(dhamuga) sudhImAM AvatA pratyayo, vahAryA che ratisthA mAM kahevAmAM Avela rAs pratyayathI laine mavyAnuvarAta sudhI AvatA pratyayo, (vimeriDalyadhAinDadravya e sUtraddhArA jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te) mAm (mAthu) ane (mundrasiA thI chaMdamAM thato mam e ma-kArAnta pratyayo, saMdhyAyaH niyAkhyAvRttikALane RtvanunA pramANe thatA tvaH (7su) ane dvitrivaturnaH sunnA pramANe thato s (su)pratyaya tathA te ja arthamAM vimASA vahoDavijhaSTA pramANe vaMdu zabdane vikalpa lAgato dhA pratyaya, tainaiRdri tarizca dArA jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te tat pratyaya, tena tulya kriyAtiH ane tatra tavA sUtro dvArA vihita vat pratyaya. A sarva taddhita pratyayono svari gaNamAM pATha karavAthI avyaya saMjJA siddha thai jaze. ahIM noMdhavuM joie ke svarAdri gaNamAM vat nuM grahaNa karyuM che te citya che. tasivaH pravipArApa: mAM pravaIRvane thA-A thI thAt nuM grahaNa thayuM che, chatAM vaidika yatrAlaya prakAzita gaNapATha (vevArI bhA.12 pR. 2) mAM thAt nuM juduM grahaNa karyuM che. vAstavamAM A prazna kaicaTane paNa thaelo. temaNe noMdhyuM che ke rivane thAt pramANe jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che e ja thAt nuM vidhAna pratnapUrvavipenciAr chandrasiA dvArA (pratra vagerene anulakSIne veda mATe) karyuM che tethI thI ne svara imAM nathI gamyo. paraMtu tethI avyaya saMjJAnI avyApti thaze ema nathI, kAraNa ke banne thAt eka ja hovAthI saMjJA lAgu paDaze. eno asvIkAra karatAM nAgezakahe che ke pravara nA be artha che sAdRzya ane vizeSa. temAM pratra vagerene lAgato thAt sAdRzyavAcI (vArthe ) che. te vaidika prayogomAM (kali) Ave che ane bhASAmAM teno prayoga thato nathI tethI te sUtra vyartha che. jyAre praRvIne pramANe vim vagerene lAgato thAt vizeSa batAve che ane tenuM grahaNa svara mAM thaeluM ja che.vaLI pratiyone pAstasidnA pramANe je tanU nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che teno sAm mAM samAveza thAya che tethI kaiyaTe te sUtra mUkyuM che tene nAgeza cinya gaNe che, kAraNa ke ra78 For Personal & Private Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRtvo'rthH| tsivtii| nAnAjAviti // athavA punarastvavibhaktiH zavo'vyayasaMjJo bhavatItyeva / nanu coktamavibhaktAvitaretarAzrayatvAdaprasiddhi riti| naiSa dossH| idaM tAvadayaM prssttvyH| yadyapi tAvadvaiyAkaraNA vibhaktilopamArabhamANA avibhaktikAzadvAnprayuJjate ye tvete vaiyAkarebhyo- 'nye manuSyAH kathaM te'vibhaktikAJzadvAnprayuJjata iti| abhijJAzca punalaukikA ektvaadiinaamrthaanaam| AtazcAbhijJA tva(su ane) te arthanA(sur ane dhA (pratyayo), tan ane vat (pratyayo) tema ja nA ane nAgU (pratyaya)e rI te(pATha karavo joie). athavA to vibhakitarahita zabdanI avyaya saMjJA thAya che ema ja ( A sUtra) bhale rahe. paNa ame kahyuM ke je avibhaktika (arthAt vibhakti rahita) hoya te anya ema jo hoya to anyonyAzraya thavAthI (macI saMjJA siddha nahIM thAya.e doSa nahIM Ave. A (anyo -nyAzraya doSa batAvanAra) ne pahelAM to pUchavuM joie ke jo ke vaiyAkaraNo (zAstranA AdhAre) vibhaktino lopA karIne avibhaktika -zabdono prayoga kare che paraMtu je vaiyAkaraNo sivAyanA bIjA (sAmAnya) mANaso che teo vibhaktirahita zabdono prayoga kevI rIte kare che ? (vAstavamAM) sAmAnya loko paNa 7 eka vagerenA arthathI sArI rIte paricita hoya che. vaLI A uparathI teo jANakAra che. anyena vasnenaika gAM krINantyanyena dvAvanyena triin| abhijJAzca na ca pryunyjte| tadevaM saMdRzyatAmartharUpamevaitadevajAtIyakaM yenAtra vibhaktirna bhavatIti // taccApyetadevamanugamyamAna dRshytaam| kiMcidavyayaM vibhaktyarthapradhAnaM kiNcitkriyaaprdhaanm| uccainIcairiti vibhktyrthprdhaanm| hirukpRthagiti kriyaaprdhaanm| taddhitazcApi kazcidvibhaktyarthapradhAnaH kiNcitkriyaaprdhaanH| tatra yatreti vibhaktyarthapradhAno nAnA vineti kriyaaprdhaanH| na caitayorarthayorliGgasaMkhyAbhyAM yogo'sti // athApyasarvavibhaktirityucyata evamapi na dossH| kthm| (ema kahI zakAya), kAraNa ke amuka kimatathI teo eka baLada kharI de che, tethI judI (bamaNI kimata)thI be baLada, ane tethI judI (traNa gaNI kimata) thI traNa baLada kharIde che. Ama (ekatva vagerenA arthanA) jANakAra hovA chatAM (avyayanI pachI vibhaktino) prayoga karatA nathI.tethI (cayanI bAbatamAM ema ja samajavuM ke e arthanuM svarUpa ja e jAtanuM che ke jethI ene vibhakti (nA pratyaya) nahIM bhASyakAre to tenad sUtrathI pachI AvatA tasa%A sUtra dvArA vihita tat ne ja lakSamAM rAkhela che. ahIM vat (vaMtiH) nuM grahaNa karyuM che te dvArA tena tulya miyA pramANeno vati levAno che (chA.) umere che ke A upalakSaNa che tethI tatra taghevA thI vihita vati nuM paNa grahaNa thaze. paraMtu 357ndrasi dhAryuM e sUtra dvArA vihita vati nuM grahaNa karavAnuM nathI, kAraNa ke dvataH nivataH vagerene liMga-saMkhyA lAgela jovAmAM Ave che (juoH yahudato nivato yAti vasa kUtAni ni tAni vA/0) jo ke A saMdarbhamAM (nyA.) kahe che ke ahIM avyaya saMjJA thavAthI vibhaktino sunna thayo nathI, kAraNa ke avyaya saMjJA anitya che.jayAre (hara.) kahe che ke sUtramAMnA sAdhana zabdano artha zaktiyukta davya che mAtra zakti nathI ane davya- satva hovAthI liMga ane saMkhyAno yoga thayo che. temAM vyaya thayo che tethI anvartha saMjJA pramANe te avyaya nahIM thAya. 15 athavA zabdano prayoga karIne bhAgakAra sUcavavA mAge che ke liMga ane saMkhyA rahita (siMca) zabda avyaya che e lakSaNa doSarahita che. 15% ahIM tAtparya A pramANe che H samAnya rIte manuSyane zabda ane arthanA saMbaMdhanuM jJAna vRddhavyavahAra uparathI thAya che ane te rIte 8,Ta vagere davyo eka che, be che ke bahu che ema saMkhyAnuM tema ja temanuM liMga karyuM che te paNa laukika vyavahAra uparathI jANe che. tethI ja mANasa vaiyAkaraNa na hoya to paNa A bAbatamAM jANakAra hoya che chatAM avayayano prayoga bhASAmAM kare che tyAre tene vibhakti lagADato nathI. Ama siddha thAya che ke liMga-saMkhyAno abhAva hovAthI avyaya hoya te zabdane vibhakti lAgatI nathI.paraMtu ema ja hoya to vyakvisuH e sUtra nirarthaka thaze, kAraNa ke vibhakti lAge ja nahIM to lopano prazna nathI raheto, evI zaMkAno nirAsa karatAM (nA.) kahe che ke e sUtra to liMga vacana na hoya tene vibhakti na lAge, e nyAyathI prApta thatA vibhaktinA abhAvanuM punarAvartana mAtra kare che ane tyAM pratyayalakSaNa sUtranI pravRtti thaze jethI padatya vagere prApta thaze. Ama e sUtra nirarthaka nahIM bane. IT vaiyAkaraNa avibhaktika- jene vibhakti lAgatI nathI tevA zabdone potAnA jJAnane AdhAre vibhaktino lopa karIne prayoje che, paraMtu temanAthI bhinna dunyavI manuSyo bhale vyAkaraNanuM jJAna nathI dharAvatA chatAM eka, be, bahu vagerenA arthanA jANakAra hoya che tethI kharIda-vecANamAM gAm (eka baLada), kAvI (be baLada), "I (bahu baLada) jevA prayogo dvArA temanuM (eka, be, bahu vagere) saMkhyAjJAna batAve che. Ama vibhaktinA prayoganA jANakAra hoya che chatAM avyayanI pAchaLa vibhakti lagADatA nathI tethI spaSTa samajI zakAya che ke A avyayanuM svarUpa ja evuM che ke tenI pachI vibhakti thatI nathI. 279 For Personal & Private Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAya.ane e je (avyayanuM svarUpa) che tene A pramANe ghaTAvavAmAM Ave che ema jANavuM. 34 :- keTalAka avyayamAM vibhaktino artha pradhAna hoya che, (to) keTalAkamAM kriyAno artha pradhAna hoya che. 3 nI e vibhaThyartha pradhAna (avyayo) che, hindu, pRtha e kiyApradhAna (avyayo) che. taddhita (pratyaya jene anta hoya te avyayo) mAM paNa zcimacarthapradhAnaH vayiAdhAnaHA na koimAM vibhaktino artha pradhAna hoya che (to) koi kriyApradhAna hoya che ? tatra, yatra mAM vibhaktino artha pradhAna che (jayAre) nAnA, vinA mAM kiyAno artha pradhAna che, paraMtu A banne arthone liMga ane saMkhyA sAthe paraMtu A banne arthone liMga ane saMkhyA sAthe saMbaMdha nathI.us Ama chatAM (sUtramAM) sarvavimatiH (vyayam I) ema kahevAmAM Ave to paNa vAMdho nathI. kevI rIte? ida cApyadyatve'tibahu kriyata ekasminnekavacanaM dvayordvivacana bahuhu bhuvcnmiti| kathaM tarhi / ekavacanamutsargaH kariSyate tasya dvibahorarthayordvivacanabahuvacane bAdhake bhvissytH|| na cApyevaM vigrahaH krissyte| na sarvA asrvaaH| asarvA vibhktyo'smaaditi| trika punarvibha ktisNjnym| 158 anuSpamAnam = 355manis (30) siddha karavAmAM Ave che, ghaTAvavAmAM Ave che. 'liMga-saMkhyA sahita zabda hoya te avyaya' e vidhAnane yuktipUrvaka siddha karavA mATe tenA vibhajyarthapradhAna ane kriyApradhAna ema be prakAra pADavAmAM AvyA che (juo upara noMdha 135).anyalokonA mate traNa prakAra che. je kriyApradhAna ke sAdhanapradhAna nathI hotA te davyapradhAna hoya che, jema ke svaH paravA hitana/3nmatta jhina vagere ahIM je stra vagere avyaya che te divyapradhAna che, kAraNa ke svas e jAtanA prayogamAM sarvanAma dvArA teno ullekha karI zakAya che. (tuM tiita sarvanAmaparAmayone vastu dravyamityutto 35-vastRpakSane catra sarvanAma prayukta dramatyu te soDartha medyatvena vivekSitaH II (pa0 bhA.1 pR. 590 jene vize vastunuM sUcana karanAra sarvanAma prayojAya che ane je vizeSa bane che tene davya kahevAmAM Ave che) gohita pam ane unmatta kam e be dezanAM nAma che. ane e be anyathArthe ja saMjJAthAmAM e sUtra pramANe thatA nitya samAsa che, paraMtu sUtrakAre macamAva ema mahAsaMjJA karI che tene lIdhe temanuM avyayatva vAcanika (avyavIbhAva e yathArtha - antartha saMjJA dvArA eTale ke zAstravacana dvArA thAya che tenaivarjiA ane taSThiA e sUtro eka ja arthamAM mahU ane ta{ pratyayonuM vidhAna kare che chatAM zabdazaktinA viziSTa svabhAvane kAraNe e be pratyayo bhinna dharma sUcave che. tenaitinA pramANe thatA vaimUtram (pIlumUlanI samAna dizAmAM rahelI vastunuM sUcana kare che arthAt madavyanuM abhidhAna kare che, jayAre tanizA pramANe bhUmUna vi e vigraha vAkya uparathI thato tumUtrataH (pIlumUlanI samAna dizAmAM) e artha darzAve che. eTale ke tam pratyaya adhikaraNa (saptamI) vibhaktino artha batAve che. Ama paisTamUham e davyapradhAna avyaya che. jayAre vinA, nAnA, hiTa, pRtha vagere kriyApradhAna che. 19 ahIM avazya prazna thAya ke avyayo kriyApradhAna, vibhakti(sAdhana)pradhAna vagere prakAranA che to pachI temane vacana ane liMga sAthe saMbaMdha nathI tema kevI rIte kahI zakAya? tethI bhAkhyakAre kahyuM che ne caitayorthiyorja saMvyAkhyA yono tiA A be prakAranA avyayArthI na (kaiyaTe traNa prakAranA artha ApyA che) liMga ane saMkhyA sAthe saMbaMdha nathI. jo ke risAyAM || e sUtranA bhAgamAM kahyuM che ke patirupam jevA prayogo dvArA je kiyAno artha darzAvavAmAM Avyo che tene akatvarUpI saMkhyA (eTale ke ekavacana) ane napuMsakaliMga sAthe saMbaMdha che, kAraNa ke kriyA eka ja hoya che tathA vajanamutsataH | ema kaheluM ja che tethI ekavacana thAya ane liMga to zAstravacana upara nahIM paNa lokavyavahAra upara AdhAra rAkhe che tethI tene AdhAre napuMsakaliMga thaze.(juo himaziSya strotra -Ajika mahAgyuM ane tenA upara keya, rAoipona vinA sidvistriI solyavahAra kukhyA (juoH napusajika tu mati hovAthacatvAdijA0i) Ama chatAM A be ke traNa prakAranA arthavALA je zabdo kahyA temane macaka kahevAmAM Ave che, eTale ke temane anyartha saMjJA karavAmAM Avela che tethI temane liMga ane saMkhyA sAthe saMbaMdha hoto nathI. 280 For Personal & Private Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( kAraNa ke) eka (vastu) hoya tyAM eka vacana, bemA dvivacana ane bahumAM bahuvacana ema je sUtrapATha kALe(kahevAmAM AvyuM che te) ghaNuM vadhAre paDatuM karavAmAM AvyuM che. to pachI kema (karavuM joie) ? 'eka vacana karavuM ema sAmAnya niyama karavAmAM Avaze(ane) be ane bahu e arthamAM anukrame thatAM dvivacana ane bahuvacana te (ekavacana)nAM bAdhaka thaze.vaLI (vivitaH e samAsano) vigrahAhA 7 sarvAM maLuM| saryA navomAt| e rIte paNa nahIM karIe. to pachI kevI rIte (karazo) P meM maryA amanuM sarvA nimitta mana erIte (karI ane traNa vacananA samUha) ne ja vibhakti kahevAmAM Ave che. 62 bhASyamAM adyatve (arthAt atyAre, hamaNAM) zabda prayojayo che. teno artha sUtrAraMbhakALe, A sUtrapATha vakhate ema karavAmAM Avyo che. OM dyatve eTale atyAranA jamAnAmAM, saMbhavataH pANini pachInA ane bhASyakAranA samayamAM ema bhASyakArano bhAva che. pahelAM anya prakAre eTale ke sminneva panam| Dhodhruivacanam| vadhu vahuvacanam| e pramANe sUtranyAsa karIne prastuta sUtranuM pratyAkhyAna karyu. have e prakAranI yAjanAno doSa kADhatAM bhASyakAra kahe che. sminnevananam| vagere sUtrapATha karIne binajarUrI laMbANa karyu che. vAstavamAM vanam| eTaluM ja sUtra karIne divo dhruvapanava uvanane ema sUtro karavAthI be ane bahu no artha darzAvavo hoya tyAre vicana ane bahuvacana thaze ane ekano artha batAvavo hoya tyAre sAmAnya niyama rUpe (utsargataH) ekavacana thaze.tethI ekano artha batAvavo hoya tyAM, tema ja liMga ane saMkhyArahita avyayone paNa ekavacana thaze. jo ke havazvanam e mahAsaMjJA dvArA liMga-saMkhyArahita adhyayano bodha thato nathI chatAM dvivacana ane bahuvacananuM vidhAna karanAra sUtro be ane bahunuM ja grahaNa karavAne samartha che tethI amane vize ekavacana pravRtta thaze.ahIM zaMkA thai zake ke rmAga ciThIyA) aMgIyA vagere sUtrone lIdhe karma, karaNa vagere kArakono artha darzAvavA mATe dvitIyA vagere vibhaktio nakkI ja che. prathamAne lagatA (prativivAhi parimALavavanamAtre canA eka sUtramAM mAtra zabda mUkyo che tethI mAtra prAtipadikano artha darzAvavo hoya, eTale ke karma vagere vadhArAno artha batAvavano na hoya, tyAre ja prathamA thAya che. to pachI avyayane ekavacana lAgaze te kema bane ?A zaMkAnuM samAdhAna karatAM kai. kahe che ke e doSa nahIM Ave, kAraNa ke vacanam| e sUtra eTalA mATe ja karavAmAM AvyuM che jethI jene prathamA ekavacana aprApta hoya, eTale ke bilakula lAgu paDatuM na hoya, tyAM te lAgu paDe. avyayane prathamA ekavacana thaze, kAraNa ke karmatva vagere tene vize zakya nathI tethI ekavacana tene bilakula prApta nathI. 160 *aa sUtramAMnA vittiH padanuM na sAM vimAva 5o nimittamattva - jenI utpattinA nimitta rUpe badhI viktio nathI hotI, ema je vRttikAre vyAkhyAna karyuM tenA manane upara ativyApti ti ane avyApti (vinA,nAnA) ne kAraNe doSita batAvyo.. 147 have bIjI rIte eka vacanamAM vigraha karIne bIjA vRttikArano mata raju karavAmAM Avyo che, eTale ke na saryA maryA viSayaH casmAt ene badale na sarvA asarvA| asarvA vittiH asmAt| ema karavo joie, kAraNa ke bahuvacanAnta vigraha karavAthI sarva zabda 'badhA ja prakAra' (prArtya) e artha paNa batAve che. tethI mAtra eka vacana thatuM hoya to paNa sarve (sAta) vibhakti avyaya pachI AvI zake ane tethI te avitti na rahe.paraMtu bIjA prakAranA vigrahamAM sarva zabda samagra avayava (drattvArtya) e arthamAM che tethI mAtra prathamA ekavacanamAM ja lAgaze, paraMtu samagra (sAte) vibhaktine nahIM lAge. pariNAme amavidhi thai zakaze, tethI upara kahyA te avyApti ane ativyAptinA doSa nahIM Ave. jo ke camA'niyaNe raLatu e nyAya svIkAravAmAM Ave to garvA vimavo ghammAna ema prathama prakArano vigraha svIkAravA chatAM doSa nahIM Ave, kAraNa ke avyaya pachI prathamAnuM elAna ja thaze. paraMtu je pati nyArtha badhI ja vibhaktinAM ekvacana lAge to pachI upara hyo te bIjA prakArano vigraha apanAvIne doSa TALI zakAze.A saMdarbhamAM nA. noMdhe che ke svAvi sUtramAM jo ke svaunas ema kahIne prathamAnuM prathama grahaNa karyu che chatAM aSTAdhyAyInA kramane lakSamAM laie to dvitIyAnuM grahaNa prathama karavAmAM AvyuM che (Li dvitIyA|2|2|rI che, jayAre snAnasamau. II? I? Ira che ), tethI prathamati me. vagere nyAya asaMgata che, kAraNa ke te svIkAravAthI ninAM vALAM muLa cho| e sUtramAM travALAm nuM grahaNa karyu che te, tema ja Aghuttazca / mAM gati nuM grahaNa karyu che te vyartha Tharaze.jo ke travALAnlR mATe to vRttikAra kahe che te pramANe tri nuM grahaNa uttara sUtra mATe che (tripradaLamuttarArtham / jA. ) For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM gate kRtyapi tulyametanmAntasya kAryagrahaNaM na tatra / tataH pare cAbhimatA na kAryAstrayaH kadA grahaNena yogaaH||1|| kattaddhitAnAM grahaNaM tu kArya saMkhyAvizeSaM hyabhinizcitA ye| A pramANe vigraha) heyA to ( mitiH e vize paNa) pratyayane paNa samAna rIte lAgu paDaze tethI te (vya saMjJA drita vidhi)mAM nainatteca ba (sU)nuM grahaNa nahIM karavuM paDe. te pachInAM paNa (macI saMjJA mATe jarUrI mAMnelAM traNata- pratyayane lagatAM sUtro karavAnI jarUra nathI.(1). nizcita rIte viziSTa saMkhyA darzAvanAra (u.dvijadujevA) zabdone (jharAya saMjJA) na thAya te mATe chUta ane tadvita nuM grahaNa karavuM paDaze.s 163 bhAgamAM parva matte ema che, eTale ke sarvA vismita ema vigraha karavAmAM Ave to te sarvaviddhi thaze eTale ke traNa vacanano samUha (tri) te vibhakti che ema svIkAravA chatAM avyayane sarva vibhakti nahIM lAge tethI te sarvavimarja thaze, ema nakkI thayA pachI sarvavimavyayamAM eTaluM ja avyayanuM lakSaNa thAya, eTale ke prakRta sUtramAM tadita zabdanuM grahaNa na karavuM, tethI varAiinapAtamavyayam thI laine amAvasthA sudhInAM pAMca sUtro (pasUtra na karavo joie, kAraNa ke A je sarvavatva (badhI vibhakti na thavI te) nmenantaHA dvArA jenI avyaya saMjJA karavAmAM Ave che te menanta cUta pratyayane paNa samAna rIte lAgu paDe che. 164 bhAgamAM je mantiI zabda prayojayo che te vanmenantIA sUtranuM sUcana kare che ane tatra eTale avyaya saMjJA vidhimAM, arthAt tene lagatA sUtra samudAyamAM. grana eTale sarvaviddhi ema kahIne je spaSTa zabdomAM uccAraNa karyuM che te. thoDAka zlokamAM be sUtrono ullekha che, mAnti (arthAt blenantA ) ane trayaH sUryA eTale vAtosusunaHA e sUtra), tema chatAM yoII: ema bahuvacanano prayoga karyo che tethI keyaTa umere che (svaravinipatimavyamityevamadri) pa rutyupasaMhAra: eTale ke kArikAmAM je yoHTI: ema kahyuM che te pAMca sUtrone lakSamAM rAkhIne kahyuM che. chAyA umere che ke svarAvinipAtamULa vagere thI laIne pAMca sUtronuM pratyAkhyAna karyuM che paraMtu (ditAsarvaviIi) e prakRta sUtramAMnA taddhita sivAyanA bhAganuM pratyAkhyAna karyuM che. vAstavamAM pachInA zlokamAM tati , vRtta vagerenuM grahaNa karavuM jarUrI che mATe temano gaNapAThamAM samAveza karavo tema kahyuM che. 16 A zlokamAM ki.(pR.96) mAM minizritAH pATha che (chA.) ane cau.(pR.354)mAM nizcita che ane pA.TI.5 mAM minisRtA pATha noMdhyo che.ativyApti doSano parihAra karavA mATe taddhita zabdanuM grahaNa karavuM joie ema ahIM kahe che. tema karavA jatAM nainantaH I sUtra paNa karavuM paDaze.jethI : hai, vavaH jevA viziSTa saMkhyAvAcaka zabdonI nivRtti thaI zake vagere asarvavibhakti che kAraNa ke temane badhI vibhakitanAM badhAM vacano lAgatAM nathI. li ne mAtra ekavacana, dri ne mAtra vicana ane vahu ne mAtra bahuvacana lAge che. Ama asarvavibhakti thavAthI teo avyaya na hovA chatAM avyaya saMjJA sUtramAM taddhita zabdanuM grahaNa na karavAmAM Ave to temane avyaya saMjJA lAgu paDavAno prasaMga Ave.tethI ativyApti doSa thaze.taddhita ane 7 nuM grahaNa karyuM hoya to svAdri nuM paNa grahaNa karavuM paDaze, kAraNa ke te taddhitAnta nathI. paNa tema karavA jatAM samaya , jo, varaNa: e paNa asarvavibhakti hovAthI avyaya na hovA chatAM avyaya saMjJAne pAtra banaze. A Apatti nivAravA anta zlokamAM kahyuM che praha ra pADe arthAt tuM , taddhita vagereno - jene saMjJA iSTa hoya teno - eka pachI eka parigaNana karIne pATha karavo paDaze. sUtro to tenA spaSTIkaraNa mATe ja karavAmAM AvyAM che. Ama sUtra paNa karavuM ane pATha paNa karavo ema sUcavAya che. mA ne avyaya saMjJA lAgaze tema kahyuM temAM zaMkAkAra kahevA mAge che ke sama zabdanI pachI ekavacana (3mo maLa) ane bahuvacana (3maye temanugA) Ave che (juo upara nodha 65 ane 6 6),paraMtu mau mAkhyAm 3ma yoH ema divacana AvatuM nathI tethI te asarvavibhakti thaze ane tene avyaya saMjJA thavAno prasaMga Avaze.te pramANe zeDhI, varAH vagerene paNa avyaya saMjJA thavAno prasaMga Avaze. novai e be jharAnAM nAma che. tenAthI dUra nahIM tevuM gAma' e arthamAM satramavA pramANe maLa taddhita lAgIne tathA no zabda vADhi gaNano hovAthI varAtrikhyazca pramANe teno lopa thaine grAmavAcI ane mAtra 282 For Personal & Private Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teSAM pratiSedho bhavatIti vaktavyam / iha mA bhUt / iko dvau bahava iti| tasmAtsvarAdigrahaNaM ca kArya kRttaddhitAnAM grahaNaM ca pAThe // 2 // pATheneyamavyayasaMjJA kriyate seha na praapnoti| paramoccaiH prmniicairiti| tadantavidhinA bhvissyti| te (zabdone vize avyaya saMjJAno) pratiSedha karavAmAM Ave che ema kahevuM joie, jethI A trio ane vava mAM (marAya saMjJA) na thAya. tethI ja (sUtra) pAThamAM svar vagere zabdonuM grahaNa karavuM joie ane tema ja cUta ane tAlita pratyayonuM paNa rahaNa karavuM joie.(2) (sUtramAM pratyakSa) pAThadArA A macI saMjJA karavAmAM Ave che te ahIM paramacai, paramanIH mAM na thavAno prasaMga Ave che. tadantavidhino Azraya levAthI (temane paNa saMjJA) thaze 166 ihApi tarhi praapnoti| atyuccaiH atyuccasau atyuccaisa iti| avyaya upasarjanasya neti pratiSedho bhvissyti| sa tarhi pratiSedho vktvyH| na vktvyH| sarvanAmasaMjJAyAM prakRtaH pratiSedha ihaanuvrtissyte| sa vai tatra prtyaakhyaayte| yathA sa tatra pratyAkhyAyata ihApi tathA zakyaH prtyaakhyaatum| kathaM sa tatra prtyaakhyaayte| mahatIya saMjJA kriyata iti / iyamapi mahatI saMjJA kriyte| saMjJA ca nAma yato na lghiiyH| kuta etat / laghvarthaM sNjnyaakrnnm| tatra mahatyAH saMjJAyAH karaNa etatprayojanamanvarthasaMjJA yathA vijnyaayet| na vyatItyavyayamiti / kva punarna vyti| to pachI ahIM matyuH nyusau matyune paNa saMjJA) thavAno prasaMga Avaze. upasarjanabhUta (svar vagere) ne (macaka saMjJA) nathI thatI ema kahyuM che tethI pratiSadha thAya che. to pachI e pratiSedha karavo joie. karavAnI jarUra nathI. sarvanAma saMjJAmAM (upasarjana ne dvivacanAnta kolI zabda banyo che. tethI gola ramavI vaha#A vagere divacanAnta prayoga ja thaze Ama mAtra divacanamAM ja prayoga thAya che tethI e asarvavibhakti che ane tethI avyaya saMjJA thavAno prasaMga Avaze.varaNaH e bahuvacanAnta zabda nagaranuM nAma che ane 'varaNA nAmanI nadIthI dUra nahIM te nagara' e arthamAM varaFI zabdane upara pramANe ma ane teno lopa thaine varaVIH zabda banyo che. varaH e prakRtibhUta zabda strIliMgI ane bahuvacanamAM prayojAto zabda nadInuM nAma che. tenA uparathI banela varaVIH e nagaravAcI paNa strI liMgamAM ane mAtra bahuvacanamAM ja prayojAya che. tethI te asarvavibhakti che, pariNAme tene avyaya saMjJA thavAno prasaMga Avaze.A norve ane vara ne avyaya saMjJA thatI nivAravA mATe zrata (arthAt chanta nI avyaya saMjJA karanAra be sUtrono) ane tadita nuM grahaNa karavuM paDaze ane jenI avyaya saMjJA iSTa hoya te zabdono eka pachI eka pATha karavo joIe. TUMkamAM gaNapAThano Azraya levo joie ane temAM taddhitazcAsarvavimasji: blenantaH javAtonusunA ane vyAvazva ! e cAra sUtrono gaNapAThamAM pATha karavo joie. Ama aSTAdhyAyI sUtrapAThanuM bhASyakAre pratyAkhyAna karyuM che. 166 have svanipatim ema pATha karIne je bhavya saMjJA karavAmAM AvI che te paramocai vagerene lAgu nathI paDatI. tethI AgaLa kahe che ke tanta vidhino AdhAra laIne temane paNa saMjJA lAgu pADI zakAze. ahIM ApramANe dalIla che : paramo,paramanIjai mAM 3H ane trIjo anne che. have rajU jevAM sUtromAM : e vizeSaNane dhAto rUpI vizeSya che tethI vena vidhastantasthA pramANe tadantavidhi thaze, paraMtu para vageremAM anne je che tenuM koi vizeSya nathI tethI te vizeSaNa nahIM thAya ane tethI tyAM vena vidhi sUtra lAgu nahIM paDe. pariNAme avyaya saMjJA na thavAno prasaMga Avaze. A dalIlane lakSamAM rAkhIne kaiyaTa kahe che ke ahIM tadantavidhi vena vidhi e sUne AdhAre karavAmAM AvatI nathI, paraMtu have sUtra uparanI prayogane sarvanAmaciyasaMglAyam vArtikane AdhAre karavAmAM Ave che, tethI paramoH vagerene avyayasaMjJA lAgu paDaze. athavA to avyaya saMjJA sUtra vAiinapAtamU vageremAM koi vizeSyanuM grahaNa karyuM nathI tethI sarvAlIni sarvanAmAnA mAM je zabdasvarUpane vizeSya mAnIne tadantagrahaNa thai zake che tema ahIM paNa vizeSaNarahita zabdasvarUpane vizeSya mAnIne tadantavidhi thaI zakaze, pariNAme pUro, paramanIjaiH vagerene avyaya saMjJA zakya banatAM tene lAgatA sut vagereno su thaze. 167 jo paramo vageremAM tadantavidhi thatI hoya to zutiprAyaH uparanI vArtika atyAH mArA pramANe jema tintiH mAtrAm timAH ema samAsa thAya che tema matyu jevA samAsa thAya che te kevI rIte thai zake ane thAya to temane avyaya saMjJA kema 283 For Personal & Private Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anulakSIne) je pratiSedha karavAmAM Avyo che tenI ahIM anuvRtti thaze. paNa te (pratiSadha)nuM to tyAM pratyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. jevI rIte tyAM pratyAkhyAna karavAmAM AvyuM che tema ahIM paNa pratyAkhyAna karI zakAze. tyAM tenuM pratyAkhyAna kevI rIte karavAmAM AvyuM che? A sarvanAma e) lAMbI saMjJA karavAmAM Ave che, ema kahIne pratyAkhyAna karyuM che). ane A (mathI e) paNa moTI saMjJA karavAmAM AvI che, paraMtu saMjJA to evI hovI joie ke jenAthI TUMka kaMI na hoya. te zA uparathI? kAraNa ke saMjJA lAghava mATe karavAmAM Ave che. tema chatAM) lAMbI saMjJA karavAnuM prayojana e che ke te artha che" ema samajI zakAya. (e rIte jotAM) je badalAto nathI te marAve . paraMtu te zemAM cha badalAto nathI ? strIpuMnapuMsakAni sattvaguNA ekatvadvitva bahutvAni c| etAnarthAnkecidviyanti kecinna viynti| ye na viyanti tdvyym|| sadRzaM triSu liGgeSu sarvAsu ca vibhaktiSu // vacaneSu ca sarveSu yanna vyeti tdvyym| nmenantaH rU kathamidaM vijJAyate / kRyo mAnta iti / AhosvitkRdanta ynmaantmiti| ki cAtaH / yadi vijJAyate kRdyo mAnta iti na thAya? atyA pramANe dvitIyAnta padano mati vagere sAthe samAsa thAya che paraMtu H e adhikaraNa zaktipradhAna che, saptamIno artha sUcave che, tethI tene mATe karmatva zakya nathI ane te dvitIyAnta nathI tema ja thai paNa na zake to pachI teno ti sAthe matyu ema pradisamAsa kevI rIte thai zake? ema zaMkAkAranuM kahevuM che.samAdhAna karatAM ke. kahe che ke jo ke ka jevA avyaya adhikaraNa zaktipradhAna che arthAt saptamI vibhaktino artha ja darzAvatA hoya che chatAM samAsanI bAbatamAM che e zaktimapradhAna bane che arthAt davyarUpe paNa bhAga bhajavI zake, eTale ke prakriyA dazAmAM 3H e tikanti e arthane baMdha bese tevuM hitAyAnta che tema samajAze ane tethI atyata e vArtika pramANe pratyuH e pradisamAsa thaze. have matyu pachI AvatA sun no lopa kema nathI thato? tenuM kAraNa e che ke mRtyu e samudAyano svaraddhi gaNamAM pATha nathI, mAtra 3 no pATha che tethI matyuH ne avyaya saMjJA thatI nathI, tethI vibhaktino lopa paNa nathI thato, paraMtu tadantavidhithI avyaya saMjJA thAya to lopa thaze e zaMkA asthAne che, kAraNa ke A samAsamAM atintiH pradhAna che ane keH e avyaya gauNa che, upasarjana che ane jema upasarjanabhUta sarvanAmane sarvanAma saMjJA thatI nathI tema upasarjanabhUta avyayane paNa avyaya saMjJA thatI nathI tethI tenI pachI AvatA sun no hu nahIM thAya ane atyaH matyutI atyunaH e zabda rUpo thaze. 168 sarvanAma saMjJAnI jema avyaya saMjJA paNa anvartha che eTale ke je liMga, saMkhyA vagere sattvanA dharmo svIkAratuM nathI ane vividha prakAranA pheraphAra pAmatuM nathI (na vyati) tathA eka ja prakAranuM rahe che te avyaya ema teno artha che tethI upasarjanabhUta avyayane (jema ke matya mAM ne) avyaya saMjJA thatI ApoApa aTakaze, kAraNa ke temAM liMga, saMkhyA vagere ne kAraNe vyaya (phera) thAya che. 19 vava na ti? kyAM- zenI bAbatamAM pheraphAra thato nathI badalAtuM nathI arthAt eka sarakhuM ja rahe che? ema artha che. zlokamAM saro tripu vui ema saptamI dvArA ullekha karyo che tethI A praznamAM bhAgakAre va4 - kyAM, kaI bAbatamAM (vi viSa) ema kahyuM che. nahIM to strInajna --- pratinirdhAnsaddintiA vagere dvArA je uttara ApavAmAM Avyo che te jotAM praznamAM temaNe vAna (na viyanti ) ema prazna karyo hota. Ama je vividha prakAranuM svarUpa letA nathI, jemAM vikAra thato nathI te navya sarvAsu 1 vimavui ema ja kahyuM che te eTalA mATe ke koi paNa prakArano avyaya koi paNa vibhaktimAM pheraphAra pAmato nathI. AgaLa bhAgamAM sAdhana (vibhajyartha)-pradhAna ane kriyApradhAna ema be prakAranA avyaya kahyA che temAM je sAdhanapradhAna avyayo che temane anya kAraka sAthe saMbaMdha hotI nathI ane je kriyApradhAna avyayo che temane karmavAdi vibhaktinA artha sAthe saMbaMdha nathI hoto tethI badhI ja vibhaktimAM avyaya samAna svarUpa rahe che. jesarvA (davya) no artha nathI batAvatA te avyayane liMga ane saMkhyAno saMbaMdha hoto nathI, kAraNa ke liMga vagere to divyanA ja dharmo che ane jema puSpad ane 36 sarvanAmone temanI zaktine kAraNe svAbhAvika rIte liMgano saMbaMdha nathI hoto tema ja avyayo satvano artha batAve che temane paNa zabdazaktinA svabhAvane kAraNe liMga ane saMkhyA sAthe saMbaMdha nathI thato. AthI avyaya koi paNa rIte pheraphAra pAmatA nathI. 284 */ 9. For Personal & Private Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strIliMga, puliMga ane napuMsakaliMga tema ja ekatva, ddhitva, bahutva e ane padArthanA guNo che. keTalAka (padArtha) e (guNo)mAM pheraphAra pAme che, keTalAka pheraphAra pAmatA nathI. je pheraphAra pAmatA nathI te navyA che. traNe liMgamAM, badhI vibhaktiomAM ane badhAM vacanomAM je vividha svarUpa dhAraNa karatuM nathI (arthAt je bilakula pheraphAra pAmato nathI) te (zabda) vya. ma-kArAnta ane prat jene anta hoya tevA zUnta (ta pratyaya jene attehoya te zabdanI) kAvya saMjJAthAya che' I/1/139 II 170 A (sUtra) kaI rIte samajavAnuM che? 'ma-kAra jene anta hoya te jIta (pratyayanI saMjJA thAya che)' ema, ke pachI "ma-kAra jene anta hoya te hRtti (nI athavA saMjJA thAya che,' ema samajavAnuM che)? (game te rIte samajIe to) tethI zo phera paDe che? ma-kArAnta je vahata (pratyaya te ma25) ema ja samajavAmAM Ave to kArayAMcakAra hArayAMcakAretyatra na praapnoti| atha vijJAyate kadantaM yanmAntamiti pratAmau pratAmaH atrApi praapnoti| yathecchasi tthaastu| astu tAvatkayo mAnta iti| kathaM kArayAMcakAra haaryaaNckaareti| kiM punaratrAvyayasaMjJayA praarthyte| avyayAt iti lugyathA syaat| mA bhuudevm| aamH| ityevaM bhaviSyati / na sidhyati / F IR , hAtha mAM thatI nathI. have jo mU-kAra jene anne hoya te chatta (maya saMjJaka thAya che, ema samajyAmAM Ave to pratAmI, pratAma mAM paNa (macA saMjJA) thavAno prasaMga Ave che tuM icche che te rIte bhale thAya to pachI ma-kArAnta je (pratyaya) ema 170 (padacchedaH kRta benantaHA vigraha m aa v aa mevA tai banne vacA bahuvrIhi che. svAmI dayAnanda A samAsane karmadhAraya tarIke samajAve che-mara nyU mecaiA ja maau menanta panmenantaH arthAt mAnta praznanta ntaH rAdoDavya saMjJo matA II ahIM menanta zrata pratyAyanI avyaya saMjJA karavAmAM Ave che ke pachI nta nI avyaya saMjJA karavAmAM Ave che ema zaMkAkAra pUchavA mAgato nathI, teno Azaya e che ke ahIM sUtramAMnA menanta padane prathama kRtanuM vizeSaNa karIne pachI cUta nI tadantavidhi karavAnI che ke prathama cUta nI tadantavidhi karIne menanta ne te ( jo)nuM vizeSaNa banAvavAnuM che? eTale ke A sUtramAM menanta (arthAt m ane jene anne che tevo) hRtta jene anta hoya te zabdanI avyaya saMjJA karavAmAM Ave che eTale ke vo menantaH taLatham ema samajavuM ke pachI je zUnta ne anne men Avato hoya tenI avyaya saMjJA karavAmAM Ave che, eTale ke menanta zUntamarAyam ema samajavuM? 12 saMjJAvidhimAM pratyAyanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya to tadantavidhino niSedha karavAmAM Avyo che chatAM kevaLa pratyaya (ahIM kRta) no prayoga thai zakato nathI tethI prayogane sarvanAmAvyasaMjJAvAn pramANe tadantavidhi thaze, eTale ke tuM ne vanta samajIzuM. athavA to alyA e mahAsaMjJA sUtrakAre karI che te anvartha che tethI jemAM koi paNa prakArano pheraphAra thato nathI, pachI te game te liMga, game te vibha ti ke game te vacanayukta pado sAthe prayojAyo hoya to paNa je vyayarahita-aphara rahe che te avyaya ema samajAya che. tethI zrata eTale mAtra pratyaya nahIM paNa tuM jene anne che te chatta ema samajAze, kAraNa ke kevaLa pratyaya vividha prakAranA pheraphAra pAme te zakya nathI tema ja ekalA pratyayano prayoga paNa zakya nathI. vaLI mahAsaMjJA karIne avyayatva (koi paNa pheraphAra na pAmavo te) rUpI je artha sUtrakAra sUcavavA mAge che te kevaLa pratyayane vize zakya nathI tethI tadantavidhi avazya thaze. i78 Ryam - 2 dhAtune n lAgIne mAiti thI vRddhi thatAM pratyayAtmane riMTa ane caneva ti vadhyama (vALa) pramANe di mAM mAm thaine ri mAm e sthitimAM mAm para thatAM gayAntatviAnvinu pramANe zin (ru no gad thaine thAt 285 For Personal & Private Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha bhale thAya. (paNa ema artha karavAthI) yAcAra, hAravAra mAM (saMjJA) kevI rIte thaze ? paraMtu ahIM avyaya saMjJA thAya tema icchavAnuM zuM prayojana che ? e mATe ke tethI avyayAvAbhruvaH| anusAra (Amanta pachI AvatA sup no ) lopa thAya" bhale e rIte na thAya, paNa AmaH |e(sUtra)thI (lopa) thaze. (AmaH |thI lopa) siddha nathI thato, ligrahaNaM ttraanuvrtte| ligrahaNaM nivartayiSyate / yadi nivartate pratyayamAtrasya lukprApnoti / iSyate ca prtyymaatrsy| AtazceSyata evaM hyAha kRJcAnuprayujyate liTi iti / yadi ca pratyayamAtrasya lugbhavati tata etadupapannaM bhvti| je kAraNa ke (pUrva sUtra - mantraptakarAra vahAvavAmano che| mAMthI nI anuvRtti" thAya che. hinI anuvRtti aTakAvI zakAze.jo (AmaH / sUtramAM) chi nI anuvRtti na thAya to (gAmanta pachI AvatA) koi paNa pratyaya no lopa thaze." (sAmanta pachI AvatA badhA ja pratyayano lopa thAya te iSTa che ane te e mATe ISTa che ke 'gAmanta pachI virdI pratyo Ave tyAre Amanta nI pachI thayuM che. te pramANe haiM nuM hAravAr thayuM che. ahIM ri e phkta pratyaya che paNa te mAnta tethI ,je ma-kArAnta tU pratyaya hoya te anyava ema artha karavAmAM Ave to dhAravA, haravAm ne avyaya saMjJA nahIM thAya, kAraNa ke te mAna che paNa tanathI. 139 have jo mAnta ntamavayam| arthAt m jene anta hoya te vinta nI avyaya saMjJA thAya che ema vyAkhyAna karavAmAM Ave to ravAma, haravAma vagerenI pAchaLano ta, pratyaya JAmaH| sUtrathI lupta thayo hovA chatAM pratyayalakSaNane kAraNe vanta gaNAze ane tene anne meM paNa che. vaLI vanta hovAthI (vRddhitatamAzca| pramANe) prAtipadika saMjJA thaze ane tethI havAmrAtitAt| pramANe muk pratyaya lAgaze paraMtu Amanta avyaya hovAthI avyavAlAkhupaH / pramANe teno tu thaze. paraMtu e vyAkhyAna pramANe pratAmI, pratAmaH e zabdone paNa avyaya saMjJA dhavAno prasaMga Avaze. pratAmI vagere = + tam ne vik haiM| pramANe vivat ane anunAtimya vivAho vistRta / pramANe dIrgha thaine pratAm bane che. veravRttva| pramANe vivapno lopa thavA chatAM pratyayalakSaNane kAraNe pratAm kRdanta thaze ane nA upara darzAvela vyAkhyAna anusAra te avyaya saMjJaka thaze. pariNAme tvayAnAmuva 1 vrataH e rUpo upalabdha nahIM thAya. tenuM mAnta zravaNa thAya che tethI janmenanta pramANe jUno lopa thayAno prasaMga AvatAM 175 , ke rAma, vagerene avyaya saMjJA karIne karyo hetu siddha karavA mAge che ? e jANavA mATe prazna karyo che. tethI kahe che ke jo avyaya saMjJA thAya to apAr. pramANe vAvam ane dayAma pachI AvatA sup no lopa thai zake. kaMpaTa kahe che rAma vagerenI pAchaLa AvatA su (F) no lopa ina pramANe thai sake che tethI papa vagerenI madada levAnI jarUra nathI.AthI te mATe gAmanta ne avyaya saMjJA karavI binajarUrI. lAge che, paraMtu khyAnupunyate siTi pramANe anuprayoga (vimAM pAchaLa prayojvAmAM AvatA haiM. mU ane s naM rUpo ne) kAraNe temane jitya ane bahutva hoya che tevo khyAla Ave che tethI dvivacana ane bahuvacananA pratyaya lAge ane tenA lopa mATe temane aya saMjJA thavI joie. A dalIla. dapina gaNatAM(nA ) kahe che ke saMkhyA to AN vagerenI pachI jeno avyavahita rIte prayoga (anuprayo| ) karavAmAM Ave che te vastuH cakSuH jevAM ti dvArA darzAvavAmAM Ave che tethI kAravAm vagerene vize dvivacana vagereno koi prasaMga nathI. paraMtu avyaya pachI bI vibhaktinAM ekvacana Ape che e mata pramANe pitIyAda vibhaktinA gaN vagere pratyaya Ave to teno lopa hAv. dvArA thai zakaze nahIM tethI avyavAvA thI lopa thai zake te mATe temane avyaya saMjJA thAya te jarUrI che.vaLI avyavasarvanAtrAm. pramANe Amanta ne ar thavAno saMbhava nathI kAraNa ke teno saMkhyA, kAraka vagerene lagatI AkAMkSA rUpa saMpUrNa artha vyakta thato nathI (juo pAnupuSpane nidi uparanuM mA, mantamavapArSada tenAparimANoDartha kRti hmADamuno madhiti), tethI tene anya artha sAthe saMbaMdha na thai zake, kAraNa ke jeno pUro artha samajAto hoya teno ja anya artha sAthe saMbaMdha saMbhavI zake. AthI alAgI zake te mATe Amanta ne avyayarsanA thAya te iSTa nathI. 286 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarata ja haiM, mU, ane s no prayoga thAya che' ema (sUtrakAre ) kahyuM che. ane Amanta nI pachI AvatA badhA ja pratyayano lopa thato hoya to ja e zakya che. 178 / 1 athavA punarastu kRdantaM yanmAntamiti kathaM pratAmau pratAma iti AcAryapravRttirjJApayati na pratyayalakSaNenAvyayasaMjJA bhavatIti yadayaM prazAnzadvaM svarAdiSu paThati // athavA to pachI je ma-kArAnta vanta (te spa) ema bhale samajAya.to pachI pratAmI, pratAma nuM zuM ? AcArya (pANini) prAn zabdano Adi gaNamAM pATha kare che, te uparathI jJApana thAya che ke prattvacalakSaNathI manvaya saMjJA thatI nathI. 19 apapApu pramANe lopa na thAya to kaMi vAMdho nahIM kAraNa ke H / pramANe ma pachI AvatA pratyayano supta thai zakaze.e dalIlanA jvAbamAM kahe che ke AmaH / e sUtramAM pUrva sUtra majesahanaLarAvRnhAvulpha minimyo cheH / mAMthI cheH nI anuvRtti thAya che tethI Ti no jalopa thaze. ma no nahIM thAya. 17 ahIM cheH nI anuvRtti na karavAmAM Ave to k lopa thai sakaze, eTale ke koi pratyaya AvavAnI zakyatA hoya to te na AvI. zake. jema ke vyAyAm jevAM sthaLe prakarSa darzAvavAno hoya to tara vagere pratyaya Ave, paraMtu AmaH / thI pratyeka pratyayano lopa thaze. ahIM prazna karavAmAM Avyo che ke jo pu vagereno lopa thai jAya to javAnuM jevAM sthaLo prakarSano artha kevI rIte darzAvI zakAya ? te saMdarbhamAM kaiyada kahe che ke vAvavAm, jevA prayoga aparisamApta arthavALA che tethI temane sap no yoga na cAya, paraMtu vaga no anuprayoga thAya che tene sap lAgaze, kAraNa ke jeno artha saMpUrNa hoya tene ja tap vagere lAge. zivarAmenda sarasvatI kaiyaTanA khulAsAne cittva gaNe che temanA mate ravAm vageremAM Amanta ne lagato prakarSano artha darzAvavA tenI pachI taravuM lAge che, eTale ke ravAn taram ema thai zake ane AmaH / pramANe teno lopa thAya che ema bhASyakAranuM kahevuM che. ahIM ni.sA.(pR.324) tathA yu.mI, (pR.493) mAM brihaLa [ taMtra ] nirtite| ema pATha che, cAru.mAM taMtra kauMsamAM nathI caukhaM, ki., va.zA. ane su.zA.mAM satra nathI. 178 Amanta nI pachI g vagereno avyavahita rIte prayoga thAya che (juo upara noMdha 174), paraMtu Amanta pachI AvatA pratyeka pratyayano lopa na thAya tyAM sudhI avyavahita rIte prayoga (anubhavo ) zakya nathI, kAraNa ke AmanA ane haiM vacce vyavadhAna hoya to te anupayoga kahevAya ja nahIM (nada Apane huanupravutvamAne ApratyayavaivAnukhavo mata / svA) tethI sUtrakAre anu ane vra e be upasargo prayojyA che, jethI samajAya ke haiM vagereno avyavahita rIte prayoga thAya che (prarAdvAnanurAdvAcAvyavahitAH pazcAtmayukhyanta tvartha:| vAma. ).tethI bhASyakAra ane vArtikAre avvadinavRttaparyam ' ema kahyuM che jethI kaMhAne ema prayojI zakAya paNa maMda vattano ema vyavati prayoga na thAya.(jo ke kalidAsa, azvaghoSa vageremAM te pAtathI prazcamamAsa pAta pAt| prazravA jo naLa paF I ane vivyavirodhamaMdavANa vadhuH / jevA vyavahita prayogo jovAmAM Ave che.. 179 have bIjo vikalpa svIkAratAM kahe che. te pramANe sUtramAMnA t nI pahelAM tadantavidhi karIne mAnta ne tenuM vizeSaNa banAvIzuM, tethI mAnta kRdanta ema artha samajAze. pratAno pratAmaH ne avyaya saMjJA nahIM thAya te dalIla pahelAM (juo upara noMdha 173) AvI gai che. bhASyakAra kahe che ke gaNapAThamAM prazAn zabdano samAveza karIne jJApana karavAmAM AvyuM che ke pratyayalakSaNano Azraya laine avyaya saMjJA thai zakatI nathI. jo thatI hota to svati mAM prazAn ne sUtrakAra mUkata nahIM, kAraNa ke tenI paNa pratyayalakSaNathI avyaya saMjJA avazya thaI zakata. prazAn zabda rAm dhAtune vivat e mRta pratyaya lAgIne thayo che. veravRq| pramANe ante samagra vivap no lopa thavA chatAM te mAnta kRdanta che. ahIM zaMkA thAya ke prarAn e to nAnta che mAnta nathI (eTale ke tene ante r che m nathI).tenuM samadhAna karatAM kaiyaTa kahe che ke prarAn no r asiddha che, kAraNa ke mo no dhAtoH / (8-2-64) e tripAdImAMnA sUtradvArA rAm dhAtunA m no maiM thAya che, jyAre avyaya saMjJA sUtra prathama adhyAyanA prathama pAThamAM che arthAt sapAdasaptAdhyAyImAM che. tethI pUrNasim pramANe mo no e sUtra avyaya saMjJA sUtranI dRSTie asiddha thaze, eTale ke avyaya saMjJA karatI vakhate prazAn nona-kAra ema-kAra ja che tema samajAze. tethI kAna e mAnta gaNAze ane pratyayalakSaNathI hRdanta gaNAze. Ama manta kRdanta thavAthI A vaikalpika 287 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRnmejntshcaanikaarokaarprkRtiH||1|| kRnmejantazcAnikArokAraprakRtiriti vaktavyam / iha mA bhuut| Adhaye aadheH| cikIrSave cikIrSoriti // vaLI zubhenantaH mAM jendra che te TU-kA2 ke 3-kArano Adeza na hovo joie /1 nmanantaH ema je kahyuM che temAM je ( chemo, gau) che te Tu-kAra ke 3-kAranA sthAna para thaelA Adeza na hovA joie, 80 ema kahevuM jarUrI che, jethI A mAdhave mA, viThThIvA, jidIH mAM (majUtha saMjJA) na thAya vyAkhyAna pramANe tene avyaya saMjJA thaze. Ama chatAM teno svara igaNamAM samAveza karyo che tethI jJApana thAya che ke pratyayalakSaNathI avyaya saMjJA thai zakatI nathI.(pra.) noMdhe che ke A jJApana dvArA vyAvRtti thAya che te tulyajAtIyanI thAya che, eTale ke jayAM jayAM dhAtune vivat lAgIne teno saMpUrNa lopa thatAM pratyayalakSaNano AdhAra laine mAnta kRdantane avyaya saMjJA thatI hoya te sarva sthAne saMjJA nahIM thAya. te rIte pratAnI pratIma mAM nahIM thAya, paraMtu sAm , hAthAt jevAM vijAtIya sthaLe dhAtu nathI tethI avyaya saMjJA avazya thaze.(ke.) kahe che ke rAt tenane tIkSNa karavuM) e dhAtu uparathI karInuM rUpa banyuM nathI, kAraNa ke e dhAtunA vivavanta prayoga jevAmAM AvatA nathI. gaNapAThamAM je rAti no pATha karyo che te sAttino artha batAve che, kAraNa ke tene svAbhAvika rIte liMgavagere hotAM nathI. nAgeza kahe che ke kharuM jotAM gaNapAThamAM karAn ema mAnti pATha ja che, paraMtu jema svas vagereno rephasahitano (4 ema) pATha che,paNa prayogamAM visarcayukta (svaH ema) che tema prayogamAM karam no nAnta (eTale ke kurAna ema) che.(juo : riniti nAntiH pAThoDasAMgAthA: dhuLa rA0 pR.408) te pramANe nanta kRdantane upara jaNAvela jJApakane kAraNe pratyayalakSaNathI avyaya saMjJA nahIM thAya. tu dhAtune zin lAgIne vayati e arthamAM viva6 lAgIne geraniTa pramANe no lopa, mavAiti pramANe vRddhi, vivat no saMpUrNa lopa thavA chatAM pratyaya lakSaNathI au e nanta kRdanta thaze chatAM tene avyaya saMjJA nahIM thAya.kAzakusna vyAkaraNano AdhAra laine yu.mI. sUcave che ke nA jevAM nau vagere udAharaNa che jayAM vivavatta ananta ne avyaya saMjJA thatI nathI ane nauH nAvI nAvaH ema rUpa thAya che. tethI , nau vagerene avyaya saMjJA na thAya te mATe koi anya AdhAra zodhavo paDaze. A saMdarbhamAM zakI.mAM kahyuM che ke gau, , nau e sAdri pratyayAnta che ane temane A sUtra lAgu paDatuM nathI (auaunaurityatra neTuM sUtra pravartata sAniAmavyutpannatvatpR.182), kAraNa ke 3 e avyutpanna prAtipadiko che. teo vyutpanna che tema svIkAravAmAM Ave to paNa zvivyayam | e 3nA sUtra pramANe nanta 3LAdri pratyAnta jene cheDe stri pratyaya Avyo hoya tenI ja avyaya saMjJA thAya ema niyama karavAmAM Avelo che (maLyutpattipakSeDapi virathamatyunATina nantoLAvikatvacAntaranna vAvyANa ti niyamabdha tatva(A ejana pU. 182), tethI sau , nauH vagare hai-anta avyaya nahIM thAya, paNa auti (maauauH zaiH sapUte tathA rartiyaM bA.ma.) canta hovAthI (Anta ivA TI). 180 nivAravaIRpratiH A samAsa svAbhAvika rIte ja prazna nuM vizeSaNa che, H-kAra nuM vizeSaNa nathI, kAraNa ke ma-kArane koi vyavacchedya nathI , tene koinI vyAvRtti karavAnI nathI. tethI tene vizeSaNa paNa nahoya. nivaIR0 vagere eTale evo rajU ke jenI prakRti -kAra ke 3-kAra na hoya, arthAt je TU-kAra ke 3-kArano Adeza na hoya.A prakArano v jene anta hoya te chat nI avyaya saMjJA thAya che ema kahevuM joie. e pramANe na kahevAmAM Ave to gAya vagere sthaLe avyaya saMjJA thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke A zabdanI niSpatti daramyAna kRta pratyaya 2 (kri) no IitiA pramANe je guNa thAya che te su pratyAyanI apekSA rAkhyA vinA thAya che, jayAre caturthInA pratyaya Tene kAraNe e guNa (-kAra) no man Adeza thAya che te sun pratyAyanI apekSA rAkhe che, tethI te bahiraMga che, paraMtu jI ne kAraNe thatI avyaya saMjJA aMtaraMga che tethI avyaya saMjJA thaze ane sun (arthAt caturthInA pratyaya)no lopa thavA jaze. 288 For Personal & Private Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ananyaprakRtiriti vA // 2 // ananyaprakRtiH kRdavyayasaMjJo bhavatIti vaktavyam // kiM punaratra jyaayH| ananyaprakRtivacanameva jyaayH| idamapi siddhaM bhvti| kumbhakArebhyaH nagarakArebhyaH iti // tattarhi vktvym| na vA saMnipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvidhAtasya // 3 // na vA vktvym| kiM konnm| na vA saMnipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvidhAtasyetyeSA paribhASA krtvyaa|| kaH punaratra vizeSa eSA vA pari-bha SA kriyetAnanyaprakatiriti vocyet| avazyameSA paribhASA krtvyaa| bahUnyetasyAH paribhASAyAH pryojnaani| kAni punstaani| prayojana hrasvatvaM tugvidhiAmaNikulam // 4 // athavA to bIjA koino paNa Adeza na hoya tevo nyU ema kahevuM joie : rA athavA anya unI 52mAheza na hoya. teyA (ejanta) kRt nI avyaya saM thAya cha sebha helo me.. mA (2) mAM padhAre 23 zuMcha ? anyono sAheza nahIya. tevo (ec ) abha 4 padhAresA cha, DA.25 tethI kumbhakArebhyaH, nagarakArebhyaH sa. (35o) 5.26 siddha thaze.to pachI ta he ? Adhaye - A+ dhA (me ghu-saM ghAtune A 65satAyo cha tethI. upasarge ghoH kiH| prabhAe ki (i) it pratyaya sAze, Ato lopa iTi c| prabhArI dhAtanA A-2no do5. thaze. ane. caturthI savayanano Git pratyaya. usApatai zeSo ghyskhi| prabhAo Adhi aghi thapAthI i, gherDiti / prbhaae| ina e yatAM Adhe e - (eco'yvaayaavH| prabhAe.) Adhaye thaze.. sahI ki me. it pratyaya cha bhane Adhe se. ejanta cha tethI prastuta sUtrathI avyaya sNjny| thapAnI mane vimatino so5. thAno prasaMga sApa.ze..AdheH bhAM. 59 Das pUrva bhavyaya. saMjJA pAthI vimatino lopathapAno prasaMgamApaze..mahIe . inoecha, anikAraprakRti nayI nayI saMzaya nahI thAya. 18 cikIrSave - ka pAtune dhAtoH samAnakAdicchAyAM vaa| prabhArI 427|6.no san - ajjhanagamAM sni| prbhaae| R-2no hI thata ka- Rta iddhaatoH|- ki- urnnrprH|- kir- snyngoH| ekAco dve prthmsy|kir kir -halAdiH shessH|-kikir san - abhyAse crc| cikir-hali c|cikiir san (a)- aadeshprtyyyoH|-cikiirssasnaashNsbhikss uH|-ato lopa iTi c| - cikIrSu De gherdditi|cikiirsso 2 sthitimA cikIrSoM se ejanta hanta tathA prastuta sUtra prabhArI avyaya saMjJA yayAno (ikArano guNa e che pratyayane kAraNe thatA mam nI dRSTie aMtaraMga che tethI avyaya saMjJA avazya thaza) ane tenI pachI AvatA teno avyyaadaapsupH| prabhAe. do5. thathAno prasaMga sAvaze, paraMtu cikIrSo no o-2 zusane 26 thayo cha, me.Tana. ute. ikAraprakRti cha, anikAraprakRti nathI. tathA avyaya saMzA nahI. thAya bhane cikIrSo e-eco'yvaayaavH|- cikIrSave tha.ze.. 182 pUrva vArtikamAM 'athavA 3 no Adeza na hoya tevo r' ema kahyuM, paraMtu ahIM mAtra dR ke 3 no nahIM paNa anya koino paNa mAhezana hoya.tathA ec omAhA cha, 258.si.vAya. kumbhakArebhyaH, nagarakArebhyaH pAma avyaya. saM. thakAno prasaMga mAye. kumbhakArebhyaH bha. kumbhakAra zamasAnta aN the. pratyayAnta hanta cha. paM.bhI. hupayananA bhyas pUrva, bahuvacane jhlyet| prabhAe ethatai kumbhakAre bhyaHo sthitimA kumbhakAre o. ejanta hanta. thavAthI prastuta satra prabhArI avyaya saMsuthAyato bhyas no so5.thapAnI prasaMga Avaze ane ISTa rUpa siddha nahIM thAya. 289 For Personal & Private Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavA na (kahevuM joie, kAraNa ke, be vastunA saMbaMdha para AdhArita vidhi te saMbaMdhanA nAzanuM kAraNa nathI thato.ll3. athavA e pramANe kahevAnI jarUra nathI. zA mATe jarUra nathI)? kAraNa ke be (vastu)nA saMbaMdha upara AdhArita vidhi te saMbaMdhanA vinAzanuM kAraNa thato nathI" evI paribhASA karavI paDaze.A paribhASA karavAmAM Ave ke anya koino Adeza na hoya tevo (kva) ema kahevAmAM Ave, te bemAM phera zo che? A paribhASA avazya karavI joie, kAraNa ke e paribhASAnAM ghaNAM prayojana che. te(prayojana)kayAM che? (eka) prayojana e ke hastavidhi tu AgamanuM nimitta na thAya jema ke grAmadhuram IIkA 65 grAmaNikulaM senAnikulamityatra hrasvatve kRte hrasvasya piti kRti tugbhavatIti tukprApnoti / na vA saMnipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvidhAtasyeti na doSo bhavati // naitadasti prayojanam / bahiraGga hrasvatvamantaraGgastuk / asiddha bhirnggmntrngge|| no vRtrardhAmaH pA. grAmaLisutram 6 senAnizutram (jevA samAso) mAM uttarapada AvavAne kAraNe (pUrvapadanA* no) hasva thayA pachI hasvastha piti sRti tukkA pramANa tun Agama thavAno prasaMga Ave che paraMtu be (pada) nA saMbaMdha para AdhArita vidhi te saMbaMdhanA vinAzano hetu banato 183 sannipAta eTale saMbaMdha, benA saMbaMdhane kAraNe thaeluM kArya te saMbaMdhano nAza karanAra kAryanuM nimitta thatuM nathI. ahIM tapAta eTale te (sannipAta- saMbaMdha) no nAza (te sannapatiH vintiA ).(cA.) athavA sannipAtaH AnantaryA taskRkSa tannamitte ya sa tathA arthAt benA Anantaryane - avyavahita rIte AvavA-ne kAraNe je kArya karavAmAM AvyuM hoya te (nyA.).tethI mAdhe , jiddI mAM madha vagere di saMjJakanI pachI huM Avyo hovAthI arthAt dhi ane te nA saMtripAtane kAraNe guNa rUpI kArya thayuM che te kArya ja (bApe vivI e ninta kRdanta che te kAraNe) he nA lopanuM arthAt e saMbaMdhanA vighAtanuM nimitta na thai zake, pariNAme iSTa rUpa siddha thai zakaze.te rIte smAgyaH vageremAM paNa khyat ne kAraNe je thayo che te khyam nA lopanuM nimitta na thai zake. 164 ahIMthI saMnipAta paribhASAmAM prayojananI carcA che. 185 ahIM yu.mI.(pR.496) ane ni.sA.(pR.326) mAM kausamAM svitve suvidhenimittam vava ? prAmAzum] ema adhika pATha che. ni.sA.(pA.TI.ra) mAM noMdhyuM che. mAnyotra kuTito mavet ,sANya ti matvADawAmaH sthApita cau.khe (pR.359, pA.TI.3) mAM teno asvIkAra karatAM kahyuM che ke tevo pATha upalabdha thato nathI tethI A vArtika (4) kAtyAyananI nathI tema kalpavuM vadhAre sAruM. Ama e kalpita pATha aprAmANika che. saMpAdaka vadhArAmAM kahe che ke kadAca prayogane dutve suvidhe eTalo bhAga bhASyakAre kalpelo haze ane prayojana kahetI vakhate bhagavAna kAtyAyane grAmaLisutram eTaluM ja kahyuM haze ane AgaLa paNa vRkSamaH eTalI ja vArtika haze. 186 grAmaLisuram - zAne nathati e arthamAM sanmudriSadu pramANe viva , makAmAkhyA nathaH e vArtika pramANe (ane pramANe sUtrakAre sa Sa grAmaLIH e sUtra dvArA nipAtana karyuM che tethI) thaine zAmaLI zabda banyo che. have 'gAmane doranAra kuLa" e arthamAM vAkyarUpe vyasta prayogamAM grAmaLi suram thaze. ahIM suram nuM vizeSaNa hovAthI grAmana e ho napuMsAde zAtiparisthA pramANe napuMsaka ane hasva thayo, paraMtu grAmanthaH suram e vigraha vAkyano SaSThI samAsa karatAM grAmajuram e samAsamAM grAmI e -kArAnta che ane sUryanta nathI ane tenI pachI uttarapada AvyuM che tethI hu hoDa kADhavA pramANe hasva thaze.ahIM prazna thAya che ke grAmI e vivavanta che, tene pitta pratyaya lAgyo che ane prAmAsuram e samAsamAM hasva thayo che tethI haQI piti ruti tu! pramANe tu lAgIne grAmanjir thavAno prasaMga Avaze.ahIM tu no nirAsa [0 vagere mAsi8 vahira mantake e paribhASAne AdhAre kare che. grAmaLi mAM hasva napuMsaka arthanA anya pada (uttarapada) nI apekSA rAkhe che tethI bahiraMga che jayAre tu Agama to mAtra hasva varNa upara AdhAra rAkhe che tethI aMtaraMga che. ane aMtaraMga kArya karavAnuM hoya tyAre bahiraMga asiddha hoya che tethI tujU Agama karatI vakhate grAmaLi no hasva asiddha Tharaze eTale ke hasva thayo ja nathI tema samajavAthI tu Agama nahIM thaI zake. jo ke nAnAnantarve e paribhASA pramANe jayAre an(ahIM 2) nI pachI avyavahita rIte AvelA (ahIM viva)ne kAraNe kArya thatuM hoya tyAM 290 For Personal & Private Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI e(paribhASAne kAraNe (tu Agama thavA rUpI) doSa Avato nathI, e prayojana nathI, kAraNa ke hasva Adeza bahiraMga che jayAre Agama akhtaraMga che ane antaraMga vidhi karavAno hoya tyAre bahiraMga vidhi asiddha thAya che. (A paribhASAnuM bIjuM prayojana e ke) 87 -kArano lopa vRkamiH (javAmAM tuja AgamanuM nimitta nathI thato) pitA vRtrahabhiH bhrUNahabhirityatra nalope kRte hrasvasya piti kRti tumbhavatIti tukpraapnoti| saMnipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvidhAtasyeti na doSo bhavati // etadapi nAsti pryojnm| asiddho nlopH| tasyAsiddhatvAnna bhaviSyati // udupadhatvamakittvasya nikucite // 6 // vRtrima mRgama mAM (vRtranuM vagerenA) { no lopa karyA pachI hRsvastha piti ruti suKA pramANe tu Agama thavAno prasaMga Ave che, paraMtu benA saMbaMdha para AdhArita vidhi te saMbaMdhanA vinAzano hetu banato nathI 'e (paribhASAne) kAraNe (tu Agama thavA rUpI) doSa Avato nathI. e paNa prayojana nathI, (kAraNa ke) naM-lopa tu AgamanI dRSTie asiddha che ane te asiddha hovAthI (tu Agama) nahIM thAya. bahiraMga paribhASA amalI banatI nathI. pariNAme tu AgamanuM nivAraNa bahiraMga paribhASA dvArA nahIM thAya, paraMtu saMnnipAta pari - bhASA dvArA teno nirAsa thAya te enuM prayojana che. grAmaLijummAM grAmI e pUrvapada ane suram e uttarapada e benA saMnnipAtane kAraNe te have pramANe hasva thaIne grAmajuram e samAsa thayo che ane e benA saMbaMdhane kAraNe thaeluM hasvatva e sannipAtano nAza karanAra tuLa AgamarUpI kAryanuM nimitta na thaI zake, kAraNa ke jo tuLa thAya to pUrvapada ane uttarapadanA Anantaryano nAza thaze.(nA.) pramANe ahIM Agamane kAraNe be rIte saMnipAtano vighAta thaze. eka to be padanA avyavahitapaNAno ane bIjo pUrvapada prAgat thavAthI teno ane tenA rUAntitva no vighAta. AgaLa bahiraMga paribhASAno Azraya laine grAmaLadu, senAnisutram jevAmAM tuvidha no nirAsa karyo che te veLA nAnAninta e paribhASAno Azraya lIdhA vinA jakaryo che.te upara joyuM. 187 ahIM paNa ni.sA.(pR.327) mAM kausamAM keTaloka bhAga truTita mAnIne saMpAdake pote mUkelo che (juo ejana pA.TI.1) (vaLI juo upara nodha 183), vRtramiH - vRtrAnuM vRtrane haNanAra (indra), vRtra hatavAnuM ema bhUtakALanA arthamAM trAbhRgavRdhu pramANe vivam lAgIne vRdana zabda banyo che. have tRtIyA bahuvacanano mit para thatAM vRtranuM min e sthitimAM na hovaH prAtivintiA pramANe - kArano lopa thatAM vRdu e hasva -kArAnta thaze tethI hRsvastha niti 0 pramANe tur Agama thavAno , eTale ke vRtratu mit ema aniSTa rUpa thavAno prasaMga Avaze.Ama vRtra6 ane vibhakti mit vaccenuM Anantarya, temano saMnipAta naSTa thaze. paraMtu saMnipAta paribhASAne kAraNe no te saMbaMdhanA vighAtanuM kAraNa na thai zake tethI tun Agama nivArI zakAze. 188 1% AgamanI nivRtti mATe tripAta paribhASA Avazyaka che tema kahyuM, paraMtu sUtrakAre nopaH suvarajJAtuvidhas ti aa e tripAdimAMnA sUtra dvArA no ne asiddha TharAvela che. tethI vRtrada miH e sthitimAM asiddha na-kAra lopa tu% AgamanI dRSTie thayo ja nathI tema samajAze. pariNAme vRdu e hasvAnta nahIM paNa vRtrahanuM ema nAnta che ema samajAtAM tujU nahIM thAya, kAraNa ke te to svane ja thAya che. ahIM koi zaMkA kare ke tuLa Agama ti che tethI mAnta TatA pramANe vRtra6 nA anta thayo hovAthI teno anya avayava che ane tethI jayAre no: vagere sUtramAM prAtipadikanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre tenuM paNa grahaNa thAya ja ane to. pachI sannipAtano vighAta kevI rIte thAya? kAraNa ke potAno avayava potAne ja vyavadhAna kartA bane te ghaTatuM nathI. pariNAme sannipAta paribhASA lAgu nahIM paDe ane tu Agama nivArI nahIM zakAya.A bAbatamAM (nyA.) kahe che ke A zaMkA ucita nathI, kAraNa ke tu Agama hasvAnta vRtraha zabdane nathI thato paraMtu tene anta Avela -kArane thAya che. Ama tu e vRtrada no avayava ja nathI tethI nakopaH pratikriAntiA mAMnA prAtipadika zabdathI tenuM grahaNa nahIM thAya.pariNAme tu Agama pada (vRtra) ane vibhakti (miksa) nA 291 For Personal & Private Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hasva 3-kAra upadhA hoya to te nizutiH (javAmAM) vitta nA niSedhanuM nimitta nathI thato ll udupadhatvamakittvasyAnimittam / kva / nikucite| nikucita ityatra nalope kRta udupdhaadbhaavaadikrmnnornytrsyaam| ityakittvaM praapnoti| saMnipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvidhAtasyeti na doSo bhavati // etadapi nAsti pryojnm| astvatrAkittvam / na dhAtulopa aardhdhaatuke| iti pratiSedho bhvissyti|| nAbhAvo yaji dIrghatvasyAmunA // 7 // nAbhAvo yaji diirghtvsyaanimittm| kv| amunaa| nAbhAve kate'to dI? yji| supi c| iti dIrghatvaM praapnoti| saMnipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvidhAtasyeti na doSo bhavati // etadapi nAsti pryojnm| vkssytyett| na mu TAdeza iti // hasva 3-kAra upadhA hoya to te (pratyayanA) zirva niSedhanuM nimitta nathI thato. kyAM nathI thato)? niti (zabda)mAM phugdha dhAtunA - no lopa karyA pachI dudhAbhAvAdrivarmonyatarazAn pramANe (dhAtunI pachI Avato ja e ti pratyaya) vin thavAno prasaMga Ave che, paraMtu benA saMbaMdha para AdhArita vidhi te saMbaMdhanA vinAzanuM kAraNa thato nathI, e (paribhASAne kAraNe (vin thavA rUpI) doSa nahIM Ave.e paNa prayojana nathI. ahIM vittva no abhAva bhale thAya, (paraMtu) na dhAtuko mAryadhAtu pramANe (3-kAranA guNano) pratiSadha thaze. nA e Adeza tham (thI zarU thatA sun pratyaya para thatAM) je dIrgha thAya che tenuM namunA (javAmAM nimitta thato nathI) ll (mADo nAstriyam e sUtra pramANe tRtIyAnA mA no ) nA Adeza ya (thI zarU thatA sun pratyaya) pUrve je dIrgha thAya che tenuM nimitta banato nathI. kayAM nathI banato)? namunA mAM. ahIM (tRtIyA ekavacananA A no) nA Adeza karyA pachI mato vI giA ane supi satripAtano vighAtaka ja thaze, tethI sannipAta paribhASA tuIFIma nuM nivAraNa karavA mATe Avazyaka che.bhASyamAM tamAma ne asiddha kahyo che te be rIte thai zake H upara kahyuM tema nonasunDa esUtra dvArA athavA bahiraMga paribhASA no Azraya laine vAstavamAM (kA.) vageremAM noH susvara vagere sUtramAM pANinie karela tun grahaNane binajarUrI gayuM che, kAraNa ke saMnipAta paribhASA athavA bahiraMga paribhASA dvArA tapa mAM nakora ne asiddha karAvI zakAya che. to pachI satrakAre e satramAM zA mATe tene grahaNa karyuM che? zuM sUtrano teTalo bhAga nirarthaka che? te zakya nathI kAraNa ke mahAbhASyakAre pote kahyuM che 'satrArAva vanAthanarthana mAvatuM 4i punayitA sUna(kA.) pramANe e sUmAM tunuM grahaNa karIne sUtrakAre jJApana karyuM che ke uparyukta banne paribhASAo anitya che (tanu vite varamAdriyasthAnityatve jJAtina). 189 ni.., caukhaM, yu.mI. vageremAM niritam ema pATha che. nitiH - ni+ 66 dhAtune navuM mAre : pramANe ja pratyaya lAgatAM ni manikitA dRSTha 3padhAyAH viDatA pramANe zu nI hat upadhAno lopa thatAM ni ja thatAM hasva 3-kAra upadhA thavAthI sedra zun dhAtu hatupayAdvivAdrivALo nyatarAma pramANe vikalpa mari thaze, tethI viTAtinA pramANe guNavRddhino niSedha na thatAM pUrantikULa pramANe upadhA 3-kArano guNa thaine nitiH ema asAdhu rUpa thavAno prasaMga Avaze paraMtu ahIM pratyaya vit hovAthI upadhA lopa thayo ane hasva 3-kAra upadhA banyo. Ama pratyayanA vitta ne kAraNe 3-kAra upadhA thayo ane te 3-kAra upadhA dhAtune ti thavAnuM nimitta thAya che, paraMtu saMnipAta paribhASAne pratApe tema nahIM thaI zake ane aniSTa rUpa thatuM aTakaze e A paribhASAno phAyado che. 19 saMnipAta paribhASAno Azraya levAnI jarUra nathI , kAraNa ke guNano niSedha anya rIte thAya che, nid # e sthitimAM na dhAturopa sArdhadhAtu e sUtrathI 3-kArano guNa nivArI zakAze.tethI nitiH e sAdhu rUpa prApta thaze. 292 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nA pramANe (3-kAra) dIrgha thavAno prasaMga Ave che, paraMtu benA saMbaMdha para AdhArita vidhi te saMbaMdhanA vinAzanuM kAraNa thato nathI, e(paribhASAne ) kAraNe (dIrgha thavA rUpI) doSa nahIM Ave. e paNa (A paribhASAnuM) prayojana nathI, kAraNa ke (vArtikakAra) ne ! To 14 ema kahevAnA che Attva kittvasyopAdAsta // 8 // Attva kittvsyaanimittm| kv| upAdAstAsya svaraH shikssksyeti| Attve kate sthAdhvoricca itIttva praapnoti| saMnipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvidhAtasyeti na doSo bhavati / etadapi nAsti pryojnm| uktmett| dIGaH pratiSedhaH sthAghvorittva iti|| tisRcatasRtvaM GIbvidheH // 9 // sattva e vitta (nuM nimitta banatuM) nathI jema ke pAvApta l8aaaa mA Adeza thAya che te pittvanuM nimitta banato nathI. kyAM nathI banatuM)? pavitA svaraH rAvasthA mAM (hITa dhAtunA s no Adeza mA karyA pachI (dhu saMjJA thavAno ane tethI) cAdhvarirA pramANe hava Tu-kAra (annAdeza) thavAno (ane si pratyaya vit thavAno) 11 vArtikamAM AMga eTale can pratyAhAramAMnA varNathI zarU thato sun para thatAM.tene spaSTa karatAM bhASyakAre mato sI vagA ane supi cA e baMne sUtra uddharyA che, kAraNa ke dRSTAntamAM dIrgha supa pramANe thavAno prasaMga Ave che. yamunA - aa (vInAma: I) madra e TA pararUpa thatAM [ ma mA (moDaseTuM yo mA (8-2-80)pramANe e no 3 ane TU no m thaine ]mamu mA thatAM (roSo dhyasaritA thI dhi saMjJA thatAM mAho nAstriyAm (7-3-120) pramANe tRtIyA ekavacananA pratyaya mAnno nA thaine samunA rUpa siddha thAya che. ahIM zaMkA kare che ke mA no nA saMpAdasaptAdhyAyImAMnA sUtrathI thAya che, jayAre meM ane 3 Adeza (mumAva) tripAdImAMnA sUtrathI thayo che. tethI asiddha che, eTale ke mamu mA e sthitimAM mA no nA karatI veLAe gumAva thayo ja nathI ema samajAze. tethI dhi saMjJA nahIM thAya ane tema na thAya to nA Adeza paNa na thai zake. paraMtu nA Adeza thAya che gumAva asiddha hovAthI nA pUrvenuM aMga mU-kArAnta thavAthI supa vA pramANe dIrgha thavAno prasaMga Avaze tethI moDase pramANe je 3-kAra Adeza thaze te mA-kArano aMtaratama dIrgha kAra thaIne amUnA ema aniSTa rUpa thavAno prasaMga Avaze. paraMtu hasva 3-kAranA saMnipAta- Anantaryane kAraNe nA no nA thayo che, tethI te 3-kAra ja supa vA pramANe thanAra dIrthanuM nimitta na thai zake. tethI mamunA e iSTa rUpa thaze. 192 vArtikakAra na mu ne (8-2-3) sUtrane na mu TAgaDo ! (vA) svarUpe mUkavAnA che.keyaTa be rIte vigraha kare cheH TAyAH mArAH arthAt jayAre Ta no (nA) Adeza karavAno hoya tyAre, ane TAlAm mArAH arthAt aa para thatAM je (ahIM guNa rUpI) Adeza karavAno hoya tyAre mu na arthAt gumAva (asiddha) nathI Ama nA Adeza thaze chatAM TA para thatAM gumAva asiddha na hovAthI guNa nahIM thAya ane iSTa rUpa siddha thaze.kAzikAmAM taMtrano Azraya laine namunA nI siddhi karI che athavA yodimitakumathAI tangovAritam 0 ane mubhAvo nA- bhAve kartavye nAsiddho bhavati ityeSa suutraarthH|- - tatra dvitIyasya yogasya ne parato yat prApnoti tasmin kartavye mubhAvo nAsiddhaH ityeSa sUtrArthaH / tena dIrghatvaM na bhaviSyati / nyA0) . 193 359tA vo rAkSasthA (A zikSaNano avAja besI gayo). 35ti - 35+ dvIk (kSa) nuM sut rUpa che. 3pa ma rI sinta nI pachI tu sin pratyaya Avyo che tethI mInAtimanotilITo capa cA pramANe dvI nA kArano mA-kAra thatAM jhaDapavA s ta e 293 For Personal & Private Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasaMga Ave che, paraMtabenA saMbaMdha para AdhArita vidhi te saMbaMdhanA vinAzanuM kAraNa thato nathI, e (paribhASAne kAraNe) mAno 6 thavA rUpI ane tethI sin pratyaya vit thavA rUpI) doSa nahIM Ave. e paNa (A paribhASAnuM) prayojana nathI, kAraNa ke (TrAyadhvAn sUtra para vArtikakAre kahyuM che vIra: pratiSaH zrAdhvari (arthAt sthA ane zu saMjJaka dhAtuono zuM annAdeza (tema ja rvi)thAya che tyAre hI ne hu saMjJA nathI thatI ]. ti , tu Adezo DhabU vidhinAM ka (nimitta thatA nathI) lA tisRcatasRtvaM ddiibvidhenimittm| tisrstisstthnti| ctsrstisstthnti| tisRcatasRbhAve kRta Rnnebhyo ngiip| iti // ngiippraapnoti| saMnipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvidhAtasyeti na doSo bhavati // etadapi nAsti pryojnm| AcArya pravRttiApayati na tisRcatasRbhAve GIbbhavatIti yadayaM na tisRctsR| iti nAmi dIrghatvapratiSedhaM zAsti // imAni tarhi pryojnaani| zatAni sahasrANi / numi kRte SNAntA SaT iti SaTsaMjJA praapnoti| ti ane patarU Adeza thAya che te pU pratyayanAM nimitta thatA nathI. kyAM(nathI thatA)? tistratiSThantiA vatastratiSThantiAmAM (tri ane thatu nA strIliMgamAM ) ti ane pata Adeza thayA pachI ( tra-kArAnta banyA hovAthI) temane trAjomyo hI pramANe TIm pratyaya thavAno prasaMga Ave che, paraMtu "benA saMbaMdha para AdhArita vidhi te saMbaMdhanA vinAzanuM kAraNa thato nathI, e(paribhASAne ) kAraNe (ti , tane thavA rUpI ane tethI hI pratyaya thavA rUpI) doSa nahIM Ave. e paNa (A paribhASAnuM prayojana nathI,196 sthitimAM drA ne vAyAdhvavAhU thI saMjJA thavAthI cArizA pramANe tA nA ma no hasva r ane sid pratyaya vit thavAno prasaMga Avaze tethI hRvakatA pramANe sin no lopa thaze ane iSTa rUpa siddha nahIM thAya.ahIM at si nA saMnipAtathI tad nA TuM-kAra nAM mA-kAra thayo che, paraMtu jo thappo pramANe sid ti thAya to mAM ane sin no saMnipAta naSTa thAya, paraMtu saMnipAta paribhASA pramANe cATvo - saMnipAtanA vighAtanuM nimitta na banI zake. Ama 35Asta e sAdhu rUpa prApta thAya te A paribhASAnuM prayojana che. 194 bhAgamAM "tIrta prati' ema pATha che.nAgeza nodhe che, mANekapa sthApnoriti zive noti rati pAThaH " paraMtu kaiyaTa tema ja badhI prakAzita AvRttiomAM tItva prApnoti' ema japATha che. te pATha hoya to vinca sahitanuM - ema artha thaze, kAraNa ke sid pratyaya vihata thAya to ja ratva thaze. 15 ti, tarUM e strIliMgamAM vibhakti pUrve tri ane catura nA trivaturoH striyA tivRtasRA e sUtra pramANe thatA Adezo che.dA.ta. titraH tinA tinnaH tiSThantiA (traNa strIo UbhI che,cAra strIo UbhI che ) e prayogamAM strIliMgamAM ti ane pata nA tra-kArano maja 2 tratA pramANe repha thAya che.paribhASAnA samarthakanuM kahevuM che ke tri, tun nA Adeza thatAM te tra-kArAnta bane che tethI grAmyo hI pramANe hIm (ruM ) thavAno prasaMga Avaze ane iSTa rUpa siddha nahIM thAya.e aniSTapatti saMnipAta paribhASA dvArA dUra karI zakAze. tri nam | nam (vibhakti para thatAM trivaturo pramANe) - tirUM nam, vata} na{ , e sthitimAM aMgane aMte Avelo tra-kAra thavAnuM nimitta bane to vibhakti ane tri, catura nuM Anantarya- temano saMnipAta naSTa thAya, paraMtu saMnipAta paribhASA pramANe rIpU e saMnipAtanA vighAtanuM kAraNa na thai zake. tethI iSTa rUpo prApta thaze. 16 sUtrakAre SaSThI bahuvacananA nAm pUrve ti, pata nena tivRvatA dArA dIrghatvano niSedha karyo che, tethI tirU nA , pata nAm e sthitimAM nAma pramANe dIrgha thavA jaze, paraMtu na tivR0 pramANe dIrghano niSedha karavAmAM Avyo che tethI dIrgha nahIM thAya ane tirUTI , takRpAm ema rUpa thaze. have rIn thato hota to sUtrakAra na tirUM. ema kahIne pratiSedha na karata, kAraNa ke tirUM hIm (ruM ) nAm e sthitimAM nAm pUrve tra-kAra nathI raheto ane TIpU () to dIrgha ja che, tethI na tisR0 dArA karelo niSedha vyartha thaine jJApana kare che ke ti, taNU ne thatA nathI. ahIM zaMkA thAya ke jemane traNa strIo priya che tevA bAhmaNa) e arthavALA vigraha vAkya priyAH titraH veNa te priyatitraH (vAhaUTI:) tenI SaSThI thatAM pratirUpa trAhmAnAm ema thaze. ahIM je samasta pada pratirUM che tenI pachI pachI 294 For Personal & Private Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa ke na tivRtanA e sUtramAM AcArya (SaSThI bahuvacananA) nA pUrve dIrghatvano pratiSedha kare che ane te rIte sUcave che ke (tri ane catura nA) ti ane pata Adeza karyA pachI temane lAgato nathI to pachI (sannipAta paribhASAnAM) prayojana cheH rAtAni sahastrALa (jevAM sthaLoe) nuAgama thayA pachI AntA pA pramANe (rAta sahastra ne) pasaMjJA thavAno prasaMga Ave che, saMnipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvidhAtasyeti na doSo bhavati // zakaTau pddhtau| attve kte'tH| iti ttaappaapnoti| saMnipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvidhAtasyeti na doSo bhavati / iyeSa uvoSa / paraMtu benA saMbaMdha para AdhArita vidhi te saMbaMdhanA vinAzanuM kAraNa thato nathI, e(paribhASAne ) kAraNe (pad saMjJA thavA rUpI) doSa nahIM Ave te ja rIte rAkTa paddhatI (mAM hi pUrve)zva(rASTi ane paddhati e zabdo)mAM rU no matkaryA pachI meM-kArAntane manAvatA AvatAM biti nAm e sthitimAM aMga pUrliMga che tethI tene hen thavAno koI prasaMga ja nathI ane na tirR pramANe dIrdhano niSedha thaze. tethI saMnipAta paribhASAno Azraya levAnI jarUra nathI ane sAvakAza hovAthI na tirUMe jJApaka sUtra che tema paNa mAnavAnI. jarUra nathI. A zaMkA anucita che, trAkhyo hato e aMgAdhikAra nIcenuM sUtra nathI. tethI priyati e zabda pUrliMga che chatAM te samasta padano avayava tri strI liMga che, pariNAme ziti ne TIpU thatAM koi rIte aTakAvI zakAya tema nathI tethI siddha thAya che ke na tirUpatA e sUtra tri, catura ne rajU nathI thato tenuM jJApaka ja che. 197 rAta ane sahastra e saMkhyAvAcaka napuMsaka liMga zabdone prathamA bahuvacanamAM rAta nar / sanna nan e sthitimAM nAno vijJA pramANe nas no rasa (6) thatAM rAta ziA satra ema thatAM risa sarvanAmasthAnam pramANe sarvanAmasthAna saMjJA thaze tethI mananta rAta, sahastra ne napuMsavastha vRttaH pramANe numa (na) Agama thaze.e mit Agama ( miDaFiraHA pramANe) anya e nI pachI thatAM rAtanuM ziA sahastranuM zi ema thatAM rAtanuM ane sahastranuM e nAnta hovAthI temane sthAntiA 5 sUtrathI 1 saMjJA thavAno prasaMga Avaze ane jo tema thAya to pabhyo sunA pramANe nas (zi) no lopa thavAno prasaMga Avaze tethI ratAni , sahastrALa e iSTa rUpo siddha nahIM thAya. paraMtu ahIM mananta napuMsakaliMga aMga ane sarvanAmasthAna vibhaktinA Anantaryane kAraNe numa Agama thayo che, tethI te Agama e saMnipAtanA nAzanuM nimitta na thai zake, pariNAme tuma ne kAraNe ut saMjJA nahIM thAya tethI vibhaktino sunna thatAM iSTa rUpo thai zakaze.ahIM dalIla karavAmAM Ave che ke prAntAH pA e pad saMjJA sUtramAM je anta zabda mUkyo che te aupadezika eTale ke upadeza kALe je anta hoya te naM-kAranuM grahaNa karyuM che, jayAre rAtanuM vagere to gun Agamane kAraNe nAnta thayA che eTale temanuM na- kArAnta hovuM te aupadezika nathI. pariNAme temane pad saMjJA thai ja na zake, tethI vibhaktino sudhU paNa nahIM thAya ane ISTa rUpo siddha thaze.Ama saMnipAta paribhASAno Azraya lIdhA vinA iSTa kArya thai zake che tethI ratAni vagerenI siddhi saMnipAta paribhASAnuM prayojana nathI. kaiyaTa kahe che ke prAntA Haa mAM santa zabdanuM grahaNa bahuvrIhimAM saMkhyAnA saMpratyaya mATe che tethI saMnipAta paribhASAno Azraya levo paDaze, eTale ke kaiyaTa pramANe e paribhASAnuM A sAcuM prayojana che. 198 phAvaTa, uddhatI - rASTi ane paddhati e be strIliMgI dhi saMjJaka zabdone saptamI ekavacanano hi lAgatAM rAvaTa hi paddhati di e sthitimAM mA cheH pramANe dhi saMjJaka aMganI pachI hi no aiti () thaze ane di no gat (ga) thaze, eTale ke moDA pramANe rASTi ane paddhati nA anya varNa TU-kArano aM-kAra thatAM phATa zrI paddhati mau ema thatAM rUTi, paddhati e -kArAnta strIlaMga prAtipadikone anadhitaSTAn pramANe TAm () thavAno prasaMga Avaze, tethI raTi mA gau paddata mA mau e sthitimAM sava:sava DhI pramANe dIrgha thatAM rATA mA paddhatA zrI ema thatAM be kAryo thavAnI zakyatA che. eka dit pratyaya pUrve yADA : (7-3-113) pramANe cA ane herAnadhAnrakhyaH (7-3-116) pramANe mAm thavA rUpI kArya ane bIjuM vRddhinA (6-1-88) pramANe vRddhi rUpI kArya. paraMtu vAd ane mA nuM vidhAna karanArAM sUtro para che jayAre vRddhinuM vidhAna karanAra sUtra pUrva che. tethI viprative paramU0 pramANe va ane mAm thatAM phATAthAkU patAyAm jevAM aniSTa rUpo thavAno prasaMga Avaze tema na thAya te mATe saMnipAta paribhASAno AdhAra levo paDaze.te paribhASA A rIte amalI thazeH rAiTa ki | paddhati hi ahIM dhi-saMjJaka aMga ane vibhaktino 295 For Personal & Private Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANe thato strI pratyaya) TAv lAgavAno prasaMga Ave che,paraMtu ' benA saMbaMdha para AdhArita vidhi te saMbaMdhanA vinAzanuM kAraNa thato nathI, e paribhASAne kAraNe rA thavA rUpI) doSa nahIM Ave te ja rI te ) veya, voya mAM ja laghu upadhAno nipAta carcA che. tethI vATa jJa| parvata nI ema thatAM rAj thAya to zaTa TApu o vagere thatAM vApnA vyavadhAnane kAraNe vi ane vibhaktino saMnipAta tUTaze, paraMtu anya che| pramANe thato aMta je. TApunuM nimitta thAya to enipAtanA nAranuM kAraNa na thai zake. pariNAme sAva nahIM thAya ane iSTa prayoga thaze.ahIM kadAca dalIla thaI zake ke rAjya ga ga e sthitimAM AvAminA pramANe anAvabhAve thavAthI TApu, avadhAna rUpa nahIM bane. tethI (ke.) kahe che ke jayAre zAstrIya kArya karavAnuM hoya tyAre annAd -bhAva thAya paNa najAryuM e to lokika vastu che temAM antayadbhAva nahIM thAya.kaiyadra kahe che ke ama che| mAM kArane tavara karyo che tethI paNa TananI nivRtti thai sakase, kAraNa ke jo TApu Ave to je hasya prakAranuM vidhAna karyuM che te tri pUrve na rahe ane rApara karyo che te vyartha jAya tethI saraLa jJApana kare che ke ke rAva nahI thAya.(nA.) te sAthe saMmata nI temanA mate rAjya A nI e sthitimAM vRddhi siddha na thAya to iSTa rUpa prApta nahIM thAya. tethI sainipAta paribhASAno Azraya levo anivArya che tema bhASyano abhiprAya jaNAya 19 dveSa / voSa e p ane v dhAtuone pakSe ri| thI hiT, tir (paEvavAnAM rutu thI) t- ruiTi dhAtoranamyAptav (vAvo ke| ane anAvardhitIyasthA thI dvitva vizeSa:| dUdhamuLa| vizru. pramANe vat Adeza thaine DveSa rUpa thayuM che.ahIM rUp ane padh dhAtuo hasva svarayukta che, paraMtu teo (p pratyAhAramAMnA haiM ane 3 varNathI zarU thatA hovAthI) jJAti che tathA temanA upadhAbhUta sva 3 ane 4 no pUntapUvaSa~| pramANe guNa thatAM teo guru svara yukta (gurumAna ) thaze tethI khAlenuMhamato'rRcchaH / pramANe hi mAM temane gam thavAno prasaMga Avaze. che. :0 paraMtu laghu upadhAno guNa nath e pit pratye ya pAchaLa AvatAM thayo che, eTale ke tenA Anantaryana kAraNe guNa thayo che. have jo phanAlenuMsamato. vagerethI mam thAya to tene kAraNe prakRti ane pratyayanA e saMnipAtano nAza thaze kAraNa ke Amazra / mAM kahelA su pramANe ri ratna ) pratyacano lopa thaze tethI guNa pote ja A saMnipAtanA vidhAnanuM nimitte thaze, paraMtu nipAta paribhASAno Azraya levAthI A doSa nivArI zakAze nAgeza kahe che ke tuma no ullekha na karyo hoya to paNa mAtra Ama thavAthI saMniSThata naSTa thAya che, vaLI vo mAM bIjo doSa Avaze. vinA vRoDanvata svAm| pramANe pU dhAtune ri mAM vikalpe Ama thAya che, paraMtu jo (T) guNane kAraNe e hi dhAtune garuM spara yukta gaNavAmAM Ave to daite pramANe Ama thAya. pariNAme tene vaikalpika ma thavAne badale nitya Am thavAno prasaMga Avaze. AthI goSAdhaH ane tuH e be vaikalpika rUpa prApta nahIM thAya. mAtra auSadhaduH ema ja thaze ane vikalpa nirarthaka banaze. 3. kahe che ke paeNnAre (3-1-36) e pUrva sUtra che jayAre vica|23-1-38) e para sUtra che.vaLI lapa eka eka dhAtunuM RNa karIne (ziva) vidhAna karyu che, dhaMnAde mAM tema karyuM nathI ane pratipavidhi baLavAna che tethI ane ahIM para che tethI satiSayo potapo naiva pram e nyAye tathA vitiSadha para paMm| e sUtra pramANe vikalpa ja thaze.vaLI kahe che ke nATH0 mAM cumataH ema kahyuM che te khAsa hetuthI kahyuM che, kAraNa ke nAveH zuoH eTaluM ja kahyuM hota to paNa anuccheH ema kahIne RR no pratiSedha karyo che tethI nAveH gurumataH no artha nIkaLI zakaze, chatAM sUtrakAre manup nuM grahaNa karyu che tethI ahIM mUmanindrAprazaMsAnu nityayone'tijJAyane ityAdimAMthI nityayoganA arthamAM matur samajAzeane tethI DveSa vageremAM Am thavAno prasaMga nahIM Ave, kAraNa ke temAM je guru thayo che te guNane kAraNe carcA che nitya guru nathI eTale ke guNa thayA pUrve te gumAna hatA. A rIte Ama nivArI zakAya tethI menipAta paribhASAnuM A prayojana nathI A dalIlano asvIkAra karatAM nAgeza kahe che ke nityayoganA arthamAM ma, grahaNa laie to anUpaH ema kahIne je niSedha karyo che te nirarthaka thaze, kAraNa ke khya dhAtumAM paNa che va| pramANe lAgIne skrodhunA dhuH / pramANe putva thaine bane che, tethI temAM saMyone guru / pramANe guru thayo che te sutva, Agama pachI ja thayo che. Ama zA paNa nitya guru yukta nathI. tethI tene Ama thavAno prazna ja nathI.A rIte nAgesa pramANe sveSa vageremAM maniyAvA mATe saMnipAta paribhASAno Azraya avazya levo paDaze.tethI te paNa A paribhASAnuM sAcuM prayojana che ema siddha thayuM. 296 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNe kRte ijAdezca gurumato'nRcchaH ityaampraapnoti| saMnipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvidhAtasyeti na doSo bhavati // tasya doSo varNAzrayaH pratyayo varNavicAlasya // 10 // tasyaitasya lakSaNasya doSo varNAzrayaH pratyayo varNavicAlasyAnimittaM syAt / kva / ata iny| dAkSiH guNa thayA pachI jUnAza gurumatoDanuSThaH pramANe nA pratyaya lAgavAno prasaMga Ave che, paraMtu benA saMbaMdha para AdhArita vidhi te saMbaMdhanA vinAzanuM kAraNa thato nathI' e (paribhASAne ) kAraNe tamAm thavA rUpI) doSa nahIM Ave. te (paribhASA)no doSae ke varNa para AdhArita pratyaya te varNanA nAzanahIM kare 10nA A je niyama (sannipAta paribhASA) che teno vAMdho e che ke varNane AdhAre lAgato pratyaya te varNanA nAzanuM kAraNa nahIM thAya. kyAM (nahIM thAya)? mata rajJA pramANe ( ane rikSa e ma-kAnta zabdonAM) TAkSa, plaakssiH| na pratyayaH sNnipaatlkssnnH| agasaMjJA ta_nimittaM syAt // AttvaM pugvidheH kApayati // 11 // Attva pugvidheranimittaM syAt / kva / kApayatIti / tyAM (A paribhASAne kAraNe n 200 bhAgamAM rukSArtha eTale saMnipAta paribhASA rUpa niyamano. doSa eTale ativyApti doSa, ati jA jevA vidhine lagatAM kAryamAM na lAgu paDavI joie tyAM paNa te lAgu paDavAno prasaMga Avaze. varSAvivAhna = varNano nAza, varNanA svarUpamAM pheraphAra. 2 . For Personal & Private Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAAi chaNER (thAya che pratyaya) yati nA pramANe meM varNanA lopanuM kAraNa nahIM bane) 20(ahIM je ) pratyaya (lAgyo che te kSa , RkSa vageranA 4-kAranA koi sAthenA saMbaMdha para AdhArita nathI. 203 to pachI aMga saMjJA (varNanAzanuM) kAraNa nahIM thAya (te vAMdho Avaze). 204 mA (Adeza) pu AgamanuM nimitta nahIM bane) jema ke saMpatti 115 (dhAtunA no A AdezathAya che te(rtihI pramANe thatA) zu AgamanuM nimitta nahIM thAya. kyAM(nahIM thAya) pati mAM. 205 201 TrAkSaH, kSi mAM kSa ane pakSa e nAmone apatyavAcaka pratyaya lagADavAno hoya to te H-kArAnta che tethI mata phuggA pramANe 6 thaze.pachI la phuga (6), kSa (3) e sthitimAM bin pUrve tAditezvadhAma thI vRddhi thatAM hAla rU, hAla huM e sthitimAM taddhita para thatAM anya naM-kArano yati jA pramANe lopa thaIne yakSa, kSiH e iSTa rUpo thaze. 202 ahIM zaMkA e prakAranI che ke tAkSika vageremAM -kAra e anya varNane kAraNe n taddhita pratyaya thayo che te ati ja pramANe thatA lopanuM kAraNa kevI rIte thai zake? 203 vAstavamAM ahIM je phugU thAya che te koI be vastunA saMbaMdha upara AdhAra rAkhato nathI mAtra 5 varNane kAraNe thayo che. Ama jayAM saMnipAta ja thato nathI tyAM teno nAza thavAno prazna ja upasthita thato nathI. AthI upara doSa darzAvyo te ucita nathI. A zaMkAnA nirAsa mATe keTe karelI dalIla kalpita prakRti-pratyaya saMbaMdha upara AdhArita che tethI (nA.) te dalIla sAmAnya mANasonA saMtoSa mATe che ema kahIne teno asvIkAra kare che. 204 ahIM bIjI dalIla karavAmAM AvI che. pratyaya bhale -kAra lopanuM nimitta na hoya paraMtu aMga saMjJA to lopa na thavAnuM kAraNa thaze e doSa to Avaze ja, kAraNa ke para thatAM Trasa Tun e sthitimAM kSa e -kArAntanI aMga saMjJA thaze ane tema thAya to -kArano lopa thAya paraMtu aMgasaMjJA Trala ne atte Avela a-kAranA lopanuM nimitta na thaI zake, kAraNa ke tethI (ma-kArAnta prakRti rakSa ane pratyaya phunnA) saMnipAtano nAza thaze, pariNAme tAkSaH, rUpo prApta nahIM thAya.pratyaya varNanA nAzanuM kAraNa aMgasaMjJA dArA thaze ema kaiyaTa vArtikano artha kare che. have jo aMgasaMjJA varNanA nAzanuM nimitta nathI, ema kahevAmAM Ave to vArtikamAM pratyayaH ema zA mATe kahyuM che evI zaMkAne nivAravA mATe kaiyaTa, 'aMga saMjJAdArA (pratyaya) varNanA vicAlanuM nimitta nahIM thAya." e rIte vArtika no artha kare che. A vArtika vizeno bhASyano mata nAgeza pramANe Ama cheH jema nimitta (kAraNa) ane nimittI (kArya) no saMbaMdha saMnipAta che tema vizeSaNa ane vizeSyano saMbaMdha paNa saMnipAta che, tethI prAtipadika a-kArAnta hovAne kAraNe ja pratyaya thAya che te saMnipAtanA vighAtanuM kAraNa pratyaya na thai zake. e hetu na jANavAne kAraNe AgaLa ne pratyaya sannipAtaRkSaNa (eTale ke pratyaya to saMnipAtane kAraNe utpanna thayo nathI) ema dalIla karI che. A zaMkAnA uttaramAM ekadezI e bhAgamAM saMjJA lopanuM nimitta nahIM thai zake ema kahyuM che, kAraNa ke pote jenA upara Azrita hoya (35nIca) teno virodha karavA yogya nathI e nyAya ahIM lAgu paDe che. ahIM ativyApti doSa Avato hoya to tame jema paribhASA anitya che ema kahIne te doSanuM nivAraNa karI zako tema huM paNa ema kahIne te doSa sArI rIte nivArI zakIza. ethI ja grAma suram vageremAM prAtipadika napuMsaka liMga thavAne kAraNe je hasva thayo che tene AdhAre tuLa nahIM thAya, kAraNa ke tema thatAM e tu nA upajIvya (AdhArabhUta) cAmaNI nuM prAtipadikatva ane tenuM svarAnta hovuM (manantatva) e rUpI je saMbaMdha che teno vighAta thaze.vaLI bahiraMga paribhASA no Azraya laine tun dRSTie svatvane asiddha paNa nahIM gaNI zakAya, kAraNa ke te asiddha nathI.(juo upara noMdha 186). 'to pachI aMgasaMjJA varga vicAlanuM nimitta nahIM thAya" e ekadezInuM kathana che e sUcavatAM (nA.) kahe che ke ema hoya to rIvaH keH vageremAM paNa aMgasaMjJA lopanuM nimitta na thatAM vArtikamAM vAzrayaH ema je kahyuM che te vyartha thaze. 205 pati- trI (kharIdavuM) nuM preraka karatAM zrI zin e sthitimAM navo witA pramANe vRddhi thatAM hai jUi ane jU para thatAM zIznInA aa pramANenI nA jhU (eTale ke vRddhi thayA pachI thaelA che-kAra)no mAta (ga) thatAM A bannae sthitimAM benA mA-kArAnta thayo hovAthI rtihIndIrIthavyAti puLA pramANe ban pUrve pu Agama thaze pachI guNa ane ar thaine pati rUpa thaze. 298 For Personal & Private Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pugdhasvatvasyAdIdapat // 12 // pugdhasvatvasyAnimittaM syAt / kva adIdapaditi // . tyadAyakAraSTAvidheH // 13 tyadAdyakAraSTAvidheranimittaM syAt kva yA sA purve Agama) svanuM (nirmita nahIM thAya) jema ke anupa1 2 (AMtahII pramANe lAgato) puL Agama ( A paribhASAne kAraNe) hasvanuM nimitta nahIM thai zake. kyAM ? avIvapat mAM. 20 va vagerenA (antyanA jJa thAya che te p lAgavAnuM nimitta nahIM thAya), jema ke vA mA 13|| caMdra vagerenA (antyano carAvInAmaH / zrI) jJa thAya che te ( ganavattarAr| pramANe thatA) TApunuM (A paribhASAne kAraNe) nimitta nahIM thai zake. kyAM (nahIM thai zake)? yA| sA mAM.201 zuMkAkAra kahe che ke ahIM prakRtibhUta dI ane pratyaya viSe e benA pUrva-para rUpa saMbaMdha-sainipAtane kAraNe AkAra Aisa nimitta na thai zake.pariNAme iSTa rUpa siddha na thai zake e A paribhASAno doSa thaze,ahIM zaMkA thAya ke pudde Agama vighna hovAthI AdyantI visto pramANe aMgane aMte thaze ane teno avayava hovAthI te-potAno avayava-potAne ja vyavadhAna rUpa na cai zake e nyAye vyavadhAnabhUta na thAya. pariNAme saMnipAtano nAza karanAra nahIM bane ane iSTa rUpa siddha thaze.(ke.) kahe che ke e prakAranI zaMkAne avakAza nathI, kAraNa ke paribhASAno doSa batAvanAra mAne che ke ahIM purdU Agama aMgano je Ja-kAra che teno avayava che enuM kAraNa e ke AMnaMdI sUtramAM zravaNa to.A (Am) nuM ja thAya che. tethI pu vyavadhAna rUpa thaze ane doSa Apaze.nAgeza mAne che ke pu aMgano avayava hoya to paNa doSa Avaze ane siddhAntI eTaluM ja sUcathavA mAge che ke A saMnipAta paribhASA anitya che. 20 avIvavat - vA dhAtunuM prerakanuM rud karatAM jIijIvavuvAttaHthI gad thatAM ga vA ni t e sthitimAM iizratunnumyaH ri vaTApramANe vanta ne vak thatAM vrata na pate e sthitimAM tiI pramANe puSTha thatAM ga varga haiM - prerakamAM pa2 para catAM go vaTTupapAvAH kasyaH| pramANe aMganI upappA sva thatAM a va pa tee sthitimAM kri pramANe dhAtunA abhyAsa saMka na hoya tevA pApa no virbhAva ane vi zeSaH| pramANe vibhAga zeSa rahetAM a va Ni pahe haiM - A varSa 4 esae sthitimAM kanvani pareDana hove pramANe sanvaya thatAM sattvataH| pramANe abhyAsanA akArano jJa-kAra thatAM A viSapu 6 at e sthitimAM so so| pramANe abhyAsanA laghuno dIrgha thatAM geraniti pramANe (6) no lopa thaine arIpata, rUpa siddha thAya che. ni ahIM jJa vAp niSat t e sthitimAM vap nI upadhAno hasta thaze, paraMtu pudde Agama -kArAnta dhAtu ane ri e benA saMbaMdhane kAraNe thayo che ane purvA Agamane kAraNe vA no A-kAra upadhA thayo che. te jo hasva thAya to je saMnipAtane kAraNe pu thayo che te naSTa thaze, kAraNa ke hasva thatAM A raheze nahIM.paraMtu saMnipAta paribhASA pramANe pu e saMnipAtanA vighAtanuM kAraNa na thai zake. pariNAme saddIpaN e iSTa rUpa siddha na thai zake, paraMtu A paribhASA anitya che tethI rUpa siddha thaze.ahIM maiM vAr ni par r e sthitimAM pu Agama ri ne kAraNe thAya che te joyuM, jayAre upadhA hasva / i nI para rahela cah ne kAraNe thAya che. Ama AgamanI apekSAe hasva bahiraMga che tethI hava asiddha Tharaze ane tenI dRSTie jJA-kAra hasva thayo ja nathI tema samajAze pariNAme saMnipAtano viSAta nahIM thAya ane iSTa rUpa thaI zakaze evI dalIla kalpIne (nA.) noMdhe che ke senipAta paribhASA asiddhanI paNa nivRtti kare che. aMte A paribhASA anitya che ema samajAya che ane iSTa rUpa thaze.. 207 cat mu / ta mu nRtyavAvInAmaH / aMtya mant ( )no 1 thaine mato muLe / thI pararUpa ekAdeza thatAM 4 su / te su (toH saH sAvanattvayoH / pramANe ratnA no s thatAM meM meM e sthitimAM strIliMga karatAM, haiM ane meM avanta che tethI banAvatarApU pramANe 299 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iDvidhirAkAralopasya // 14 // ividhirAkAralopasyAnimittaM syAt / kv| papivAn tasthivAniti / matubvibhaktyudAttattvaM pUrvanighAtasya // 15 // matubvibhaktyudAttattvaM pUrvanighAtasyAnimittaM syAt / kv| agnimAn vaayumaan| paramavAcA prmvaace| (varaaAvAdasAm pramANe phuTu Agama lAge che te AkAra lopanuM (nimitta nahIM thAya),jema ke pivAna I/14 parokSabhUta kRdantanA van pratyaya pUrve sAkArAnta dhAtune jI r Agama lAge che te (dhAtunA) mA-kAranA lopanuM nimitta (A paribhASA -ne kAraNe) nahIM thai zake. kyAM nahIM thai zake? paravAna, tathivAnuM mAM. 20e matun pratyaya ane vibhaktino udAtta svara hovA chatAM te pUrvenA nighAtanuM nimitta nahIM thaI zake) I1pa pratyaya ane vibhakti pratyayo tene vize kahela) udAtta svara pUrve rahela (gar)nA nighAtanuM nimitta nahIM thai zake kyAM nahIM thaI zake? manamAna ,vAyumAna (mAM mA- aMtamAM ane paramavAnA, paramavAre (e tRtIyA ane caturthI vibhaktinAM udAharaNa)mAM.." TApU - s / sI s thaine raM bhyo tIrdhA pramANe s lopa thatAM thA / sA rUpo bane che.ahIM 3 / sa su e sthitimAM jo strIliMgano A (TA) lAge to ya zA hu / ta mA su ema thatAM je (6 su ane ta6 sunA) saMnipAtane kAraNe tyA pramANe na thayo che teno vighAta thaze, kAraNa ke upara joyuM tema hRti0 pramANe s no lopa thaze. paraMtu saMnipAta paribhASA pramANe TAr e saMnipAtanA vighAtanuM nimitta na thai zake tethI vA, sA jevAM iSTa rUpo siddha na thAya, paraMtu A paribhASA anitya che tethI iSTa siddhi thaze. 208 pavAn , tathivAnuM anukrame pA ane cA dhAtunAM parokSabhUta kRdanto che. 5 , Daa ne (TiH niSpA ) vasucchA pramANe jine sthAne vasu lAgatAM paNa vastu / thA vasu e sthitimAM vakvedasA pramANe ane para thavAthI gAto Topa Ti 2aa pramANe ma-kArano lopa thaze. paraMtu saMnipAta paribhASA pramANe t A-kAra lopanuM nimitta na thai zake, kAraNa ke tema thatAM je saMnipAtane kAraNe TU thayo che te mA ane vavat no saMbaMdha nAza pAmaze.paraMtu saMnipAta paribhASA anitya che tethI pa vasu / A vastu pachI dirbhAva, hRvaH - abhyAsa hasva -- 55 68 var thatAM ne kAraNe mA-kAralopa--pavan , (vin), tacivat jevAM prAtipadiko niSpanna thaze.noMdha :-ahIM ki.vA.zA.ane pari.e.mAM pavAnuM dRSTAnta che, jyAre ni.sA,cAru,yu.mI. ane su.zA.mAM thavAnuM che. 209 mana ahIM agni prAtipadikane tathAsthaminniti mag6 pramANe matu lagatAM manun e sthitimAM mA e prAtipAdika (di ) SoDantaH pramANe antAdAtta che ane mAn e pit taddhita pratyaya jo ke anuddAtta suSita pramANe anudAtta che chatAM magna e hasvAnta aMtAdAtta prAtipadikanI pAchaLa Avela che tethI hanukzA mata6 pramANe udAtta thaze tethI mA mat e sthitimAM prakRti ane pratyaya bannemAM udAtta che chatAM anuddAtta varnA anusAra padamAM eka ja udAtta hoya che tethI mat udAtta raheze ane bAkIno pUrva bhAga nighAta thaze, tethI mini ema thaze.ahIM aMtodAtta hastAMta prakRti ane malun pratyAyanA saMnipAtane kAraNe pratyaya udAtta thayo che. have tene lIdhe prakRti anudAtta thAya eTale ke saMnipAtano nAza thAya e saMnipAta paribhASA pramANe zakya nathI, kAraNa ke malun te vighAtanuM nimitta na thai zake. paraMtu te paribhASA anitya che tethI mit e antAdAtta thaI zakaze. e ja rIte vAyuman mAM vadhu aMtAdAtta ane mat anudAtta chatAM pratyaya upara pramANe udAtta thaine vAyumanU paNa zeSa nighAta thaze. paramavIra mAM paramavAn TA /Te e sthitimAM vAr e uttarapada ekasvarayukta (vi) tema ja aMtAdAtta che tethI tenI pachIno vibhakti pratyaya mantottaDuttarapatirasthAnityasamAre pramANe vikalpa udAtta thaze ane tethI paramavAnA ane paramavA mAM pUrva bhAgano nighAta thaze. ahIM antAdAtta uttarapada ane tRtIyA athavA caturthIno pratyaya e enA saMnipAtane kAraNe pratyaya udAtta banyo che tethI te 300 For Personal & Private Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nadIhasvatvaM saMbuddhilopasya // 16 // nadIhrasvatva sabuddhilopasyAnimittaM syAt / kva / nadi kumAri kizori brAhmaNi brahmabandhu / hasvatve kata ehasvAsaMbuddheriti lopona prApnoti mA bhuudevm| DyantAdityevaM bhaviSyati / na sidhyati / dIrghAdityucyate hrasvAntAcca navI-saMjJaka (zabdonuM) svatva saMbuddhilopanuM nimitta nahIM thAya) /16 navI-saMjJaka zabdono (saMbodhana ekavacanamAM) hasva thAya che te saMbuddhinA lopanuM nimitta nahIM thai zake.kyAM nahIM thaI zake) ? nadriA mAri trAhimanA trAvinyu (vagere)mAM " hasva thayA pachI saMbaddhinA pratyAyano in havAstavudde A pramANe (je) lopa thavo joie te sannipAta paribhASAne kAraNe) nahIM thAya. ema (lopa) bhale na thAya,mara parantu ( ha khyo vIrdhAt 0mAM) hI nuM grahaNa che tethI lopa thaze. siddha nathI thatuM... kAraNa ke e sUtramAM) tIrdhAt (arthAt dIrgha zavanta pachI AvatA) ema kahevAmAM AvyuM che tethI svAnta udAtta e saMnipAtanA vighAtarUpa pUrvabhAganA nighAtanuM nimitta na banI zake, paraMtu saMnipAta paribhASAM anitya che tethI paramavAnA paramavAre siddha thaze. 210 navI-saMjJaka = pANinIecUkyArarthI nahI thI dIrdha -kArAnta ane dIrgha kArAnta nitya strIliMga zabdonI navI saMjJA karI che. 21 navI, marI, trAkSaLI, vaLyuM e badhA navI saMjJaka zabdo che.temanAM saMbodhananAM rUpa karatAM navI su, zumArI su e sthitimAM maLyAnavolvA thI temanA anya gar (= / 5)no hasva thaze,kAraNa ke te dIrgha kArAnta /kArAnta nitya strIliMga zabdo che. tethI nari tu, de sumAri tu e sthitimAM 9 vArtavudA pramANe hasvAnta aMga pachI AvatA saMbuddhi =saMbodhana e.va. (vina saMdiH )] TU no lopa thaze. ahIM nahI s ema thatAM hasva thayo che. have te ja hasva - kAra lopanuM nimitta thAya, eTale ke hasva 2 ane n nA lopanuM (arthAt e saMnipAtanA vighAtanuM) nimitta na banI zake tethI de na ivagere siddha na thai zake paNa saMnipAta pari - bhASA anitya che tethI denA, sumAri ityAdi siddha thAya che. 21 havAti pramANe nI su vageremAM no lopa siddha na thAya to paNa ha rakhyo pramANe thaze. e sUtramAM TI (arthAt dIrgha - kArAnta aMga) ema kaheluM ja che, tethI tenI pachI AvatA apUkta (f) no lopa avazya thaze ane iSTa rUpo thaze.A dalIla karanAre sUtramAMnA tat tarapha durlakSa karyuM che. nA. kahe che ke dalIla karanAra ema kahevA mAge che ke dIrghamAMthI hasva thavA chatAM natri s e sthitimAM thAnivalAvolvidhA pramANe sthAnivarbhAva thavAthI AdezabhUta hasva TU-kAra potAno sthAnI dIrgha - kAra ja che tema samajAze, tethI khya vageremAM dIrthagrahaNa karyuM hovA chatAM n lopa thaze.ahIM noMdhavuM joie ke A dRSTAMto paikI de trahmavanyu mAM hasva 3- kAra pachI s no lopa hAmyaH0 pramANe thai na zake, kAraNa ke te vyakta ke kAvatta nathI. temAM kartA pramANe kar lAgIne strIliMga thayuM che. 23 -digya vageremAM sI ema kahyuM che tethI hasva pachInA s no lopa nahIM thAya. ahIM chAyA umere che ke tuM ema kahyuM che tethI dIrdha e lopanuM bhinna nimitta nathI te to myuH nuM vizeSaNa che (ne lAgu nathI paDatuM kAraNa ke dIrghatva e man no guNa che has no nathI). tethI 'mAn ane TI jene aMte hoya' ema ja artha thaze.je dIrgha paNa svataMtra nimitta hota to sUtrakAre teno khyA e daMda samAsamAM ja samAveza karyo hota, kAraNa ke tema karavuM ja ucita hatuM tethI sarvane samAna prAdhAnya maLata ane lAghava paNa thAta, paraMtu sUtrakAre tema nathI karyuM tethI vIrya e pRthaka nimitta nathI. pariNAme hasyAnta pachInA s no lopa siddha nahIM thaI zake. ha 301 For Personal & Private Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na prApnoti / idamiha saMpradhAryam ki lopaH kriyatAM saMbuddhilopa iti kimatra kartavyam paratvAd hasvatvam / nityaH saMbuddhilopaH / kRte'pi hrasvatve prApnotyakRte'pi / anityaH sNbuddhilopH| na hi kRte hrasvatve prApnoti kiM kAraNam / saMnipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvidhAtasye -ti na doSo bhavati // ete doSAH samA vA bhUyAMso vA tasmAnnArtho 'nayA paribhASayA na hi doSAH santIti paribhASA na kartavyA lakSaNaM vA na prnneym| na hi bhikSukAH santIti sthAlyo nAdhizrIyante na ca mRgAH santIti yavA nopyante / doSAH khalvapi sAkalyena parigaNitAH prayojanAnAmudAharaNamAtram / kuta etat / na hi doSANAM // -- na 214 pachI AvatA (F) no lopa na thavAno prasaMga Ave che. A bAbatamAM e vicAravA jevuM che ke ahIM zuM karavuM, hasva karavo ke saMbuddhino lopa karavo ? para hovAthI hasya karavo joie, (paNa) saMbuddhilopa nitya che, kAraNa ke hasva karo to paNa te thAya che ane hasva na karo to paNa thAya che.ame kahIe chIe ke) sebuddhilopa anitya che, kAraNa ke karava karyA pachI te prApta thato nathI.sA AraNe prApta thato nathI! ? (kAraNa ke) bainA saMbaMdha para AdhArita vidhi te saMbaMdhanA vinAzanuM karaNa cato nathI. A (paribhASA) nA jeTalA lAbha che teTalA ja geralAbha che athavA to (geralAbha vadhAre" che tethI A (paribhASA)karavAno koI artha nathI paNa doSa che mATe paribhASA na karavI athavA sUtra na racavuM ema nathI, kAraNa ke bhikhArIo (ghaNA) hoya che mATe (loko) rAMdhavAnuM thoDuM baMdha kare che ! ane (anAjane nukasAna karanAra) pazuo hoya che tethI (loko) jDa (vagere) vAvavAnuM ochuM baMdha kare che ! (ahIM) dorSAnI saMpUrNa yAdI ApavAmAM AthI che" jayAre projanonAM to mAtra uMThAtaraNa (ApavAmAM AvyAM che). ema sA uparathI kahI zakAya? kAraNa ke doSonuM 214 hasvatvano vidhi karanAra amnArthanadyoH0 (7-3-107) para sUtra che jyAre lopane lagatuM hAmyaH0 (6-1-68) pUrva sUtra che.Ama lopa vidhi karatAM hastravidhi para che tethI vistRtaSeSe para Aryam| pramANe hasva thaze. ema ahIM kahevAno Azaya che. 215 saMbuddhino lopa nitya che kAraNa ke hasvatva na karyu hoya to hAtmyaH0 / thI lopa thAya che ane karyu hoya to ha~svAt. thI thAya che. Ama hasya hoya ke na hoya to paNa lopa thAya che tethI lopa nitya che ema kahyuM che. ahIM zaMkA thAya ke lopa nitya ja hoya to, hasyanI apekSA ja tene na hoya to pachI hrasvAt. mAM karela hasva grahaNa vyartha jaze, kAraNa ke tene koi avakAza nahIM rahe ane tethI te saMnipAta paribhASAno bAdha karaze,eTale ke sainipAta paribhASA hovA chatAM svane kAraNe lopa thaze.A prakAranI zaMkAno nisa karavA taiyaTe saMbuddhilopa de tevavatta jevAM sthaLe sAvakAza che ema kahyuM che. TAi (juo upara noMdha 212) Ama kahIne sainipAta paribhASA nirarthaka nathI paNa anitya che tema siddha karyuM che. 21 mULamAM samA ema che.tethI taiyaTa spaSTatA kare che ke sarve nA paryAya sama zabdano sarvAdigaNamAM pATha che, jema ke samAnya vartatA (eTale ke sarve rapa varI) tethI tene sarpanAma saMjJA prApta thAya che. AthI samA na thatAM same thavuM joie, paraMtu bhASyakAre ma zabdano paryAyarUpa sama zabda ahIM nathI prayojyo.ahIM te tulya eTaleke samAna e arthamAM che tethI sanAH ja thaze. 11 mUtiH - vadhAre (che) ema kahyuM che te doSo vadhAre che te darzAvavA kahyuM che. nAgeza kahe che ke doSa samAna che arthAt prayojana ane doSa banne saMkhyAmAM samAna che te vArtikakAre je badhAM prayojana kahyAM che tenI dRSTie kahyuM che. jo ke prayojana nava che ane doSa ATha che chatAM be vacce bahu taphAvata nathI tethI samAna che ema kahyuM che, athavA to bIjI koi jgAe paNa doSa saMbhavI zake ema mAnIne samAna che ema kahyuM che.athavA to vadhAre che emAM te prayojya karatAM doSa to vadhAre to nathI ? e zaMkA nivAravA ane doSanI atizayatA sUcavavA ema kahyuM che ema kaiyaTa mAne che.(nA.) kahe che ke je prayojana upara gaNAvyAM temAMthI doSayukta prayojana kADhI nAMkhatAM bAkI traNa prayojana rahe che tenI apekSAe doSanI saMkhyA vadhAre che, mATe bhASyakAre mUsaH ema kahyuM che.Ama doSa vadhAre ane prayojana ochAM evI paristhitimAM A paribhASA karavAno yatna khAsa lAbhadAyI nathI mATe te na karavI joie ema AgaLa kahyuM che. 219 satyena parizitAH / ema kahyuM che chatAM (kai.) STAya ema jJApakano nirdeza karyo che.te 'vAvezo TIrghatvakSya" e doSano nirdeza kare che ane teno samAveza karavAmAM Avyo nathI. to pachI bhASyakAre satyena ema kema kahyuM ? enuM samAdhAna karatAM (nA.) kahe che' yAvero phIrghatvasthati pranyo mAqpustaopu praSTo'to na hoSaH / bhASyanI pratomAMthI teTalo bhAga jato rahyo che tethI sAtyena ema kahyuM che temAM koi vAMdho Avato nathI. 302 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lkssnnmsti| tasmAdyAnyetasyAH paribhASAyAH prayojanAni tadarthameSA paribhASA kartavyA pratividheyaM doSeSu // kaMi viziSTa) lakSaNa nathI hotuM. tethI A paribhASAnA je phAyadA che tene khAtara e paribhASA karavI joie ane doSanuM samAdhAna karavuM joie.21 20 doSa sUcavI zake tevuM tenuM koi rUpa nathI hotuM (upakSa 1 nAstItyartha30). 22' doSanuM samAdhAna A pramANe karyuM che -- (1) tAkSika vagere ahIM aMga saMjJA varNalopa (ga-kAra lopa)nuM nimitta thai zakaze,kAraNa ke sUtrakAre pati nA e sUtradhArA aMganA anya meM-kAranA lopanuM vidhAna karyuM che tenA pratApe sAkSika vagere siddha thaze, kAraNa ke je prakAranA prAkRti-pratyayanA saMnipAtathI aMga saMjJA thai che tevA ja saMnipAtanA vighAta vinA vati nA sUtra caritArtha nahIM thAya. (2) , sA e rUpo siddha thaze. 6, ta6 mAM tyavAhI pramANe thayela A strIliMgamAM TA nuM nimitta thai zakaze, kAraNa ke sUtrakAre na vAso e sUtramAM vA, sA zabda rUpono prayoga karyo che tethI jJApana thAya che ke TAjU thaze.nAgeza kahe che ke tema na thAya to na jAsoH | e sUtramAM yA ane sA nA mA nA TU-kArano niSedha karyo che te vyartha thaine jJApana kare che ke mAn thaze.(3) papavAnuM vageremAM 8 para thatAM vaavAnDa pramANe nuM apUrva vidhAna nathI eTale ke e sUtra sarva prathama vAra bilakula ajJAta evA phuluM vidhAna karatuM nathI, kAraNa ke nuM apUrva vidhAna to tenA pUrogAmI sUtra mAryadhAtuvArA pramANe karavAmAM AvyuM che, vaccenU to ne lagato niyama raju kare che. tethI ja pivAnuM vagerene lagato doSa darzAvatI vArtikanI TIkA karatAM (nA.) kahe che ke niyamane lagatAM sUtro paNa vidhi sUtro dvArA pravRtta thAya che. ahIM (nA.)no Azaya eTalo ja che ke vaccenU sUtra niyama darzAve che chatAM doSa darzAvatI vakhate tene vidhi zAstra jevuM ja gamyuM che.) Ama hovAthI dUra thaze ane ISTa rUpa siddha thaze.(4) pati -vIstrInA nA pramANe thaela mA-kAra rtihI. pramANe thatA hu AgamanuM nimitta thai zakaze,kAraNa ke puja aMgano avayava che ane potAno ja avayava potAne vyavadhAna rU5 na thAya' e nyAye pu vyavadhAnarUpa nathI tethI mA-kora pu% nuM nimitta thaze chatAM saMnipAtano nAza nahIM thAya ane iSTa rUpa siddha thaze.(5) gaDhapat - dhAtupAThamAM mAratoSanirAmaneSu jJA' ema kahIne jJA dhAtune mata gaNAvyo che . ane mitAM haaH pramANe Li para thatAM mit dhAtuonI upadhAno hasva thAya che. mIt mAM ma tApU ni cat e sthitimAM punna thAya to ja sa dhAtuno nA upadhA bane. Ama maraNa vagere arthamAM jJA dhAtune mit karyo che tethI jJApana thAya che ke hasva thaze, kAraNa ke pu% thayA vinA jJA dhAtune svathAya tevI upadhA nathI.ethI ja pANinie sanIvantajhakjhakyuTivRyurjumArijJAsinAm e sUtramAM jJA dhAtu mATe jJApa nuM grahaNa karyuM che te saMgata bane che (u.) galIpat mAM upadhA hasva thAya te mATe artihImAMpu ne pUrvAnta karyo che (pu: pUrvAntaramavIdvitaMtrodhAvaMtve kathA thatA kA.pR.58) (6) manamAna ahIM mag6 udAtta che tethI pUrvabhAga nighAta thaze, kAraNa ke manuvA pam e sUtra saMnipAta paribhASAno bAdha kare che. tethI mAM nA anya udAttane kAraNe thaela tunuM udAttatva pUrva nighAtanuM nimitta thaze. paramavAnA vageremAM paNa vibhakti udAtta thavAthI upara jaNAvela kAraNasara pUrvabhAgamAM nighAta thaze. (7) naDhi, sumAri vagere mAM paNa doSa nahIM Ave, kAraNa ke havAtu e sUtramAM ha7 zabdanuM grahaNa karyuM che tene pratApe ema samajAya che ke saMnipAta paribhASA ahIM lAgu paDatI nathI ane tethI vibhaktino lopa thai zakaze.ema na heta to sUtrakAre guNAtsavuHA ema kahyuM hota.(8) uparanAM dRSTAnto bhAgyamAM saMnipAta paribha SiA -nA doSanI carcAmAM AvI gayAM che. paraMtu tenodha 220) mAM jaNAvyuM che tema cAro vItvA vaSTAvA e doSa vArtika bhAgamAM nathI.ThayaTe teno IzAro karyo che ane nAgeze vistAra karIne vArtika kalpIne mUkI che. ahIM prazna e thAya che ke caturthI vibhaktino che -kArAnta aMga pachI Ave che teno stra pramANe ja thAya che, jema ke veSTa 5 e sthitimAM ya e yAtri pratyaya para thatAM mato rI pramANe nA anya graM-kArano dIrgha thaine khAya ema rUpa siddha thaze. paraMtu kaSTa e -kArAnta aMga ane tenA saMnipAtathI teno Adeza thayo che. have jo mato lIva pramANe dIrgha thAya to te saMnipAtano vighAta thAya, paraMtu e paribhASA pramANe 1 vighAtanuM nimitta na thaI zake.chatAM pANinie khAya mane e sUtramAM dIrdhayukta STA zabdanuM grahaNa karyuM che tethI 303 For Personal & Private Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ttAtosulunaH ? 40 ] avyayIbhAvazca // 11 // 41 // avyayIbhAvasyAvyayatve prayojana lugmukhsvropcaaraaH||1|| avyayIbhAvasyAvyayatve prayojana kim| lugmukhsvropcaaraaH| luk| upAgni prtygni| avyyaat| iti luksiddho bhavati / mukhasvaraH |upaagnimukhH pratyagnimukhaH / naavyydivshdvgomhtsthuulmussttipRthuvtsebhyH| iti pratiSedhaH siddho bhavati // [vatvA, to sun ane suna pratyayAnta zabdo (vya saMjJaka che ) 11 4l] avyayIbhAva samAsa paNa (vya saMjJaka che) 1141 || su% mukhasvara,ane e avyayIbhAva(samAsa)ne avyaya gaNavAnAM prayojana che 1 avyayIbhAvane avyaya gaNavAno zo hetu che? (vibhaktino) su%, mua (nA antAdAtta) svara (no niSedha) ane visargano s thAya te (prayojana che).su% (nAM udAharaNa):- pAni pratyenA ahIjha maca vUiDA pramANe (vibhaktino) su% siddha thAya che. muva-svara (arthAt visarga no s thAya tenAM udAharaNa):- pAnamutaH praknikuvaH e nAcarimahacUmuSTayu vakhyA pramANe zabdanA antodArano)niSedha siddha thAya che. samajAya che ke dIrgha thaze. jyAre sItva ityAdi vArtika keTalAka svIkAratA nathI, kAraNa ke STA e duSyanta varNAzraya pratyayo vargavikhyA vagere vArtikanA dRSTAntomAM AvI jAya che. >> sun = macAvAsu pramANe vibhaktino lopa thAya te. mulad = potAnuM aMga e arthamAM muLa zabda bahuvrIhi samAsamAM uttarapada thAya tyAre tene je svara thAya che. pavAra =visargano s thAya che, jema ke pathaH+ R pathara#R: | 23 sapA ahIM maLe e pacattano galya vimIsamIpa pramANe samIpano artha darzAvatA 3 avyayanI sAthe maH samIpa e arthamAM 3pa e avyayIbhAva samAsa thayo che. te rIte pratyakra mAM prati e avyayano zin e subatta sAthe sonAmikatI sAmi mulyo pramANe avyayIbhAva samAsa thayo che. have avyayIbhAva samAsanI avyaya saMjJA thAya to pAdhi ane pratyakra jevA samAsamAM bhavyatA pramANe vibhaktino thai zake. Ama su e avyayIbhAvane avyaya saMjJA thAya te mATenuM prayojana che. 224 (pAdhi mud va) pAdhimuvaHA (pratyaba mud vI ) pratyakuvA avyavIbhAvagarbha bahuvrIhi samAsomAM sapA ane pratye pUrvapada ane kula uttarapada che. have muNa zabda hityamud 4 vottaHA e uNAdi sUtra pramANe niSpanna thAya che ane temAM Agama mudde udAtta che tethI muva zabda muvam ema AdyadAtta che paraMtu mud svAti pramANe bahuvrIhimAM aMtodAna thAya che. tema chatAM nAcavirAgamahatvacUmuSTipaNuvatsaMkhyA pramANe potAnuM aMga (svAna) e arthamAM muLa zabda jayAre samAsamAM uttarapada hoya ane avyaya pUrvapada leya tyAre te aMtAdAtta thato nathI. tethI 3parimuvaH pratyakSamuva mAM muva zabda aMtAdAtta nahIM thAya ane vahuvAhI pratyA pUrvapadma pramANe pUrvapada antAdAtta thaze.paraMtu pUrvapadabhUta avyayIbhAva samAsonI avyaya saMjJA thAya to ja A pramANe svara vyavasthA thaI zake tethI muva zabda bahuvrIhi samAsamAM uttarapada hoya tyAre te nAca0 pramANe antAdAtta na thAya te mATe avyayIbhAva -nI avyaya saMjJA thAya te jarUrI che.Ama muva ne lagato svaraniSedha thai zake te avyaya saMjJAnuM prayojana che. 304 For Personal & Private Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upcaarH| upapayaHkAraH upapayaHkAma iti| ataH kkmikskumbhpaatrkushaakrnniissvnvyysy| iti pratiSedhaH siddho bhvti| ki punaridaM prignnnmaahosvidudaahrnnmaatrm| prignnnmityaah| api khlvpyaahuH| yadanyadavyayIbhAvasyAvyayakRtaM prApnoti tasya pratiSedho vaktavya iti / kiM punstt| praanggvdbhaavH| parAGgavadbhAve'vyayapratiSedhazcodita upavAra (nAM udAharaNa) -351:4RH 3551HAmaH ahIM* maMtaHmasazunmapatrizurAvaISyanavyavasthAe (sUtramAM manathI dvArA karela) pratiSedha siddha thAya che (arthAt mavyanA visarganA s thato nathI).A je lAbha gaNAvyA te saMpUrNa yAdI che ke udAharaNamAtra che? to kahe che ke udAharaNa mAtra che. vaLI (vaiyAkaraNo ta) ema paNa kahe che ke A (traNa) sivAya avyayane lagatuM bIjuM kArya avyayIbhAva samAsane prApta thavAno prasaMga.Ave to teno pratiSedha karavo joie.te (kArya) vaLI kayuM che ???? parAgabhAva (e kArya).* *parAMgavadbhAva karavAmAM Ave tyAre malyA no pratiSedha karavo' ema dalIla karI te 225 355:2:355HAmaH e samAsomAM mataH misarunmapatrizurIfSyanavyavasthA pramANe visargano zuM thai zake, kAraNa ke uttarapada vaIR (4) ane vAma (mi) che, paraMtu pUrvapada avyaya che ane manathI ema kahIne pratiSedha karyo che tethI visargano TU nahIM thAya. A pratiSadha zakya bane te mATe avyayIbhAva samAsane avyaya saMjJA thavI jarUrI che. Ama 3pa2 nA niSedha mATe paNa avyayIbhAvane avyaya saMjJA karavI e prayojana che. ahIM je prayojana che te marIvArtho dhUma: mAM jema dhUmADo mazaka mATe che eTale ke tenA nivAraNa mATe che tema ahIM paNa avyaya saMjJA thAya to vibhaktino pratyaya nivArI zakAya, murata uttarapada hoya tyAre antAdAttanuM nivAraNa thaze ane visargano s thato nivArI zakAze. athavA bIjI rIte kahIe to su nI pravRtti thAya ane muvavara tema ja uparanI nivRtti thAya te avyayIbhAvane avyaya saMjJA karavAnuM prayojana che. 226 mULamAM A vatvavAduHA ema che. (nA.) parva svityartha ema spaSTa kare che, tethI (chA.) noMdhe che ke pUrvo:virevamartha arthAt ahIM je prathama mA che te pram (A rIte) e arthamAM che. ahIM anya vaiyAkaraNa parigaNananuM samarthana kare che. 27 avyayane lagatuM koi anya kArya hoya to te kayuM kArya ema ahIM pUchavA mAge che. * parAkravadvAva - eka eTale avayava ane vara eTale anya, bIjuM. tethI parAkravat - anyanA aMga, avayava jevuM,arthAt anyanA eka bhAgarUpa. parakiMvadvAva eTale anyanA bhAga samAna thavuM te, arthAt te anyanI sAthe tAdAbhya thavuM. ane tethI te anyanuM grahaNa thAya tyAre tenA avayava samAna je hoya tenuM paNa grahaNa thAya che. have mAmannitI jA (6-1-198) pramANe Amatrita (saMbodhananA arthamAM prayojAyelI prathamA vibhakti) no Adi svara udAtta thAya che, paraMtu jo e Amatrita pUrve subatta hoya ane svarane lagatuM kArya karavAnuM hoya to e subatta paNa para Avela Amatritano avayava ja che ema samajAze (suvAnTine parAvatA) Ama thavAthI sAnnitI jA e pATha sUtrathI thato AdyadAtta prastuta sUtra pramANe pAMgavadbhAva thavAthI Amatritano na thatAM subattano thaze. paraMtu suvAnvita uparanI vArtika mavyayAno nA anusAra avyayonI bAbatamAMparAgavarbhAva nahIM thAya, kAraNa ke A vArtikamAM teno pratiSedha karavAmAM Avyo che.rapIthAna, nIrakhIyAna mAM madhIyAna e Amatrita che ane tenI pUrve 3, nIH e subakhto AvelAM che (pratyayone pratyakSadthI te subakhta gaNAze). tethI suvAnvita thI paragavadbhAva thAya to , nI AyudAtta thatAM apIyAna e Amatrita nighAta thavAno prasaMga Ave, paraMtu acAno nA ema kahIne pAMgavabhAvanI pratiSedha karyo che tethI te pramANe na thatAM madhIyAna ja AyadAtta thaze ane vAri gaNamAM zaiH nIH no antAdAtta tarIke pATha che tethI te antAdAtta thaze.paNa A pramANe avyayane anulakSIne karelo niSedha upAdhIyAna , pratyakUpIyAna e udAharaNomAM lAgu paDaze, kAraNa ke avyayIbhAva samAsane avyaya saMjJA karavAmAM AvI che ane 3pama tema ja prazna e avyayIbhAva samAsa che. Ama pAMgavabhAva na thavAthI Amannitabdha nA pramANe AdyadAtta nahIM thAya.paraMtu su%, muva-svara ane 3panAra e parigaNita kAryo mATe ja avyayIbhAva -nI avyaya saMjJA thAya che tethI te sivAyanAM anya pAMgavabhAva jevAM) kAryomAM avyayIbhAvane avyaya saMjJA nahIM thAya. pariNAme 3papIvAna jevAM dRSTAntomAM pAMgavadbhAva thaze ane mAtrutajja pramANe pUrvapadano AkSudAtta thaze. 305 For Personal & Private Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uccairadhIyAna niicairdhiiyaanetyevmrthm| sa ihApi praapnoti| upAgnyadhIyAna pratyagnyadhIyAna // akacyavyayagrahaNaM kriyata uccakaiH niickairityevmrthm| tadihApi praapnoti| upAgnikam pratyagnikamiti // mumyavyayapratiSedha ityucyate doSAmanyamahaH divAmanyA rAtrirityevamartham / sa ihApi praapnoti| upakumbhamanyaH upmnnikmnyH|| nairavIyAnaH nIravIyAnaH siddha thai zake te mATe. jayAre te pratiSedha upanyathIyAnaH pratApIyAna mAM paNa pApta thavAno prasaMga Ave che. A avAjU ne lagatA sarvanAjJAmabAvA sUtra) mAM 3jyanaiH nIcava (siddha thai zake te) te pratiSadha A ar (ne lagatA saivya sarvanApnAmAvaTA sUtra) mAM 50 3mH nIcanaiH (siddha thai zake te mATe mathatha nuM grahaNa karavAmAM AvyuM che, te (ka) A upAnivam, pratyanivam mAM paNa lAgu paDavAno prasaMga Ave che.dvivAmanyamadvivAmanyA rAtriH (e siddha thai zake te) mATe (gardiSanantaKI pramANe) mun Agama lAge che tyAM macaya no pratiSedha karavAmAM Ave che, te (pratiSedha) 3pazumenyA, 35minyaH mAM prApta thavAno prasaMga Ave che. 229 avyayasarvanAbrAnDa pramANe avyayane Ti pUrve (HvaTe) anyU lAge che te zai, nIH thatAM 36 (ma) cheH nInga (ga) che ema thatAM 3: nIjaH ema zabdarUpo thaze. have jo avyayIbhAvane avyaya saMjJA thAya to 35mi , pratyakram jevA avyayIbhAvamAM paNa Ti pUrve majU thavAno prasaMga Avaze. paraMtu parigaNana karyuM che tethI anya sthaLe avyayIbhAvane avyaya saMjJA thatI nathI tethI 3patti ane pratyakTa e avyayasaMjJaka na hovAthI temane san na thatAM praviDa pramANe va thaine 3pazivam, matyavim ema iSTa rUpoprApta thaze. 230 atharvanA brAnDa pramANe avyayane Ti pUrve (kAva) al lAge che te zai, nIcaiH thatAM 3 4 (ga) cheH nIn (a) che ema thatAM 3, nIH ema zabdarUpo thaze. have jo avyayIbhAvane avyaya saMjJA thAya to 3pama, pratyakram jevA avyayIbhAvamAM paNa di pUrve majU thavAno prasaMga Avaze. paraMtu parigaNana karyuM che tethI anya sthaLe avyayIbhAvane avyaya saMjJA thatI nathI tethI 35mi ane pratyakSa e avyayasaMjJaka na hovAthI temane manna thatAM bALavArtA pramANe ja thaine 3pazivama, pratyakravAr ema iSTa rUpoprApta thaze. 231 koSAmama:, vivAnanyA rAtriH vageremAM mAtmAne toSA mata mAtmAne rAtriH manyatA e arthamAM mana dhAtune mAtmAne zA pramANe vara[ pratyaya lAgyo che. vara pratyayane TU e t lAgelo che eTale ke te zivat che tethI marhiSananta kuma pramANe mun Agama lAge che, paraMtu e sUtramAM hityanavyavasthA e sUtramAMthI sanavyayI nI anuvRtti thatI hovAthI avyayane harA (e vid) lAgyo hoya to paNa mu no pratiSedha thAya che. have avyavIbhAva samAsane paNa nathI mAvaThA thI avyaya saMjJA thAya to 35zuksa manyaH 35mAmaH jevA prayogomAM 35mam ane 35mAm e avyayIbhAva samAsa hovAthI ane temane avyaya saMjJA thAya to tyAM mum Agamano pratiSedha thavAno prasaMga Avaze, paraMtu avyaya saMjJA karavAnAM parigaNita prayojano sivAya anya sthaLe avyayabhAva -ne avyaya saMjJA nathI thatI tethI guma Agama thaze. 306 For Personal & Private Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asya cvAvavyayapratiSedha ucyate doSAbhUtamahaH divAbhUtA raatrirityevmrthm| sa ihApi praapnoti| upakumbhIbhUtam upamaNikIbhUtam // yadi parigaNanaM kriyate naartho'vyyiibhaavsyaavyysNjnyyaa| kathaM yAnyavyayIbhAvasyAvyayatve pryojnaani| naitAni snti| yattavaducyate lugityAcAryapravRttiApayati bhavatyavyayIbhAvAllugiti yadayaM nAvyayIbhAvAdataH iti pratiSedha shaasti| upcaarH| anuttarapadasthasyeti vartate // toSAmRtama dvivAbhUtA triH ? (e prayogo siddha thaI zake te) mATe aa (sUtra)mAM macA no pratiSedha karavAmAM Avyo che te 3pazuSpamUta, 31maLamUtam mAM prApta thavAno prasaMga Ave che. jo saMpUrNa yAdI karavAnI hoya to avyayIbhavane avyaya saMjJA karavAnI koI jarUra nathI. to pachI avyayIbhAvane avyaya gaNavAnAM prayojano kahyAM tenuM zuM? e (prayojano) che ja nahIM. su% e je prayojana karyuM te (bAbata) mAM kahevAnuM ke nAthImAvataH ema... kahIne sUtrakAre je pratiSedha karyo che te rIte temaNe sUcavyuM che ke (avyaya saMjJA nathAya topaNa avyayIbhAva pachI (sutratyayono) sunna thAya che. 35R (e je prayojana karyuM temAM paNa mataH zramaNae sUtramAM pUrva sUtramAMthI) manuttarapadrasthastha nI... anuvRtti thAya che, (tethI visargano TU nahIM thAya). 232 ToSAmRtama dritAmRtA triH e prayogomAM je rAtri nathI tevo divasa rAtri thayo che, je divasa nathI te rAtri divasa thai che ema abhUtatabhAvanA arthamAMnci thayo che (koSamUtama: vahudhAvaranyiArat roSamUtamitvarthaH --- vandriAtirAyavarAtira mahamaitA (rAtri) tyarthaH vAska0). have gaNya vaiA pramANe vi pUrve A varNanI TuMkAra thAya che, paraMtu atyathI vAva- ti vAca e vArtika pramANe avyayanA ai-kArano TuMkAra nathI thato tethI yoSA , hivA e bdhi aMtavALA avyayomAM TuMkAra nahIM thAya.paNa e avayathI-bhAvane avyaya saMjJA thAya to 35zumUtam , 35maLIjImUtam e vri rUpomAM paNa 35zuman ane 35maNim e avyayIbhAva samAsa hovAthI, jo temane avyaya saMjJA to, vyA pramANe rkAra na thavAno prasaMga Avaze, paraMtu avyayIbhAvane avyaya saMjJA karavA mATe parigaNita prayojano sivAyanAM sthaLe avyaya saMjJA nahIM thAya tethI e rUpomAM TuMkAra thaze.ahIM noMdhavuM jarUrI che ke upara ApelI vArtika siddhAnta kaumudImAM maLe che paraMtu kAzikA ke mahAbhASyamAM prApta thatI nathI. A saMdarbhamAM vAsudeva dIkSita A vArtika noMdhe che ke bhaTTajI dIkSite A vArtika ApI che tethI koi zaMkA kare ke A prakAranI vArtika maca dvA e sUtranA bhAgamAM nathI to pachI kema ApI che? te zaMkAnA uttara rUpe si.kI.mAM ja kahyuM che utara mavyayamAvaza ti sUtre mALe 3 A macamAvaThA e sUtra paranA bhASyamAM kahyuM che. bhAgamAM A vArtika nathI, mAtra gaNya vAvavyacatiSedha to eTaluM ja kahyuM che. 233 nAvyamAvalitaH esUtrathI pANinie, dvisuHA esUtraddhArA avyayIbhAvane anulakSIne karavAmAM Avela phugdha no pratiSedha karyo che. pariNAme jene anta hasva -kAra Avato hoya tevA avyayIbhAvavasamAsanI pachI sun no su nahIM thAya.A uparathI sUcavAya che ke avyayIbhAvane avyaya saMjJA na karavAmAM Ave to paNa sunna thAya che. (nA.) kahe che ke A sUtradhArA sun nA sujja no niSedha karavAmAM Avyo che te anantara rahelA macAi [> e sUtradrArA thatA su% no che nahIM ke supo dhAtutipariyoHA pramANe thatA su no.. 234 355:2:355 kAma mAM visargano TU (3pavAra) thAya te mATe paNa avyayIbhAva samAsane avyaya saMjJA karavAnI jarUra nathI, kAraNa ke ataH mi. sUtramAM nitya samAreDanuttarapIcA e pUrva sUtramAMthI anuttarapatha nI anuvRtti thAya che ane 3papa mAM paH e uttarapada che tethI (jema parama mAM uttarapadanA visargano sU nathI thato tema) ahIM paNa avyayIbhAva samAsane avyaya saMjJA na karavAmAM Ave to paNa uttarapadanA no visarga nahIM thAya. 307 For Personal & Private Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra mukhasvara ekaH prayojayati na caika prayojanaM yogArambhaM pryojyti| yadyetAvatprayojanaM syAt tatraivAyaM brUyAnnAvyayAdavyayIbhAvAcceti // zi sarvanAmasthAnam // 11 // 42 // suDanapuMsakasya 1143 // te sthiti)mAM muvara e mAtra eka prayojana che. ane eka prayojanane khAtara (AkhA) sUtrano prAraMbha (sUtrakAra) na kare, kAraNake jo eTaluM ja prayojana hota to te (nAvyavi sUtra) mAM janAvyayAtrithamavAra 26 ema kaheta. (nam zAn no jI zi (Adeza dhAya che te) nI sarvanAmasthAna saMjJA thAya che || 1/142 //. napuMsaka liMga zabda sivAyanAnI pachI AvatA kuTuM pratyayonI sarvanAmasthAna saMjJA thAya che 1/143 || sarvanAmasthAnaM suDanapuMsakasyeti cejasi pratiSedhaH // 1 // 25 sUtranA samarthanamAM su% muva-vara ane upara e traNa prayojana batAvyAM temAMthI prathama be avyayIbhAvane avyaya saMjJA na thAya to paNa siddha thAya che tema batAvyuM. Ama mAtra muravasvara e ja prayojana bAkI rahe che tethI kahe che ke eka ja hetu mATe eka sAmAnya sUtra karavuM te barobara nathI. muvi jevAM vizeSa kAraNasara karelAM sUtra hoya che paNa eka mAtra prayojana khAtara sAmAnya lakSaNanuM vidhAna na karavuM joie. je muvavara e ja prayojana hota to sUtrakAre nAvyaviraddhi e sUtramAM ja macImAtra eTaluM umerI deta ane bhinna sUtra na karata. paNa sUtrakAre te pramANe vizeSa vidhAna karyuM nathI tethI avyayIbhAvamAM muvavara eTale ke uttarapada antAdAtta thaze ema keTalAka kahe che. nAgeza kahe che ke sUtrakAre te sUtramAM avyayIbhAva vize kahevuM joIe paraMtu bhinna- svataMtra-sUtra na karavuM joie ema siddhAntIno mata che. (ke.) bIjo eka mata Ape che te pramANe avyavIbhAva e manathathamathane mavati rati 3 mAvaH (mavate 35sRthAnim pramANe ja pratyaya lAgIne) anvartha saMjJA thai che, eTale ke stri pratyayane kAraNe je avyaya nathI tenA upara avyayatvano Aropa thayo che tethI temAM anavyayatvanI paNa pratIti thAya che. e kAraNe avyayIbhAvane laya pramANe avyayane lagatAM keTalAMka kArya thAya che ane keTalAMka nathI thatAM (u.ke.)anya eka mata Ape che- svAddhi gaNamAMavyayIbhAvano pATha karyo che tethI avyaya saMjJA siddha thaI ja che tema chatAM mancamAvA e sUtradvArA pharI saMjJA karIne avyayIbhAvane thatI avyaya saMjJA anitya che ema sUcavyuM che ane tema thavAthI avyayane lagatAM keTalAMka kAryo siddha thAya che tethI parigaNana karavAnI jarUra nathI.(ke.) A matano svIkAra nathI karatA.bha.ne uddharatAM (nA.) eka vadhu mata noMdhe che. muvara-vara ne lagatA mud svIkamAM e sUtramAM nAthImA- vat ema sUtrakAre kahyuM nathI ane A sUtra karyuM che e paNa A (cIbAvA e) sUtranuM anya prayojana che. jema ke nayAH 3paN jevAM sthaLepUUJUhitArthavyathatathanAranA e sUtra dvArA avyaya sAthe SaSThI samAsano pratiSedha karavAmAM Avyo che te avyayIbhAvane paNa lAgu paDI zake che paraMtu bhASyakAre pahelAM mAM vastrAhu ema kahIne avyayIbhAvane avyayane lagatAM je kArya thatAM hoya teno pratiSedha karavA vize kahyuM che tenI sAthe susaMgata nathI ema kahIne (nA.) e dalIlano asvIkAra kare che. 26 A dArA eTaluM ja sUcavavA mAge che ke sUtramAM jema malyA zabdanuM grahaNa karyuM che tema mecathImAtra zabda paNa sUtrakAra mUkta ane nArAyathimAvivAdomahibrUkuSTipUthavakhyA e pramANe sUtra karata. 28 For Personal & Private Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zi sarvanAmasthAnaM suDanapuMsakasyeti cejasi pratiSedhaH // 1 // zi sarvanAmasthAnaM suDanapuMsakasyeti cejasi zeH pratiSedhaH praapnoti| kuNDAni tisstthnti| vanAni tiSThanti // asamarthasamAsa -zcAyaM draSTavyo'napuMsakasyeti / na hi no napuMsakena saamrthym| kena tarhi / bhvtinaa| na bhavati napuMsakasyeti // riza ne sarvanAmasthAna saMjJA thAya che, kuTuM nenapuMsaka sivAyanAM liMgamAM sarvanAmasthAna saMjJA thAya che, ema kahevAmAM Ave to namUne sthAne napuMsakamAM thatA zi Adezane sarvanAmasthAna saMjJAno pratiSadha thaze |1|| phiza ne sarvanAmasthAna saMjJA thAya che tyAM ja supratyayone sarvanAma saMjJA thAya to napuMsaka liMgamAM suhAni tiSThantiA vanani tiSThanti (javAmAM) 9 nam sthAne thatA zi Adezane sarvanAmasthAna saMjJAno pratiSedha thaze. A manapaMsahya e paraspara anvayarahita padono (asamartha) samAsa jaNAya che, kAraNa ke temAMnA (pUrvapada) nam (nAartha) no napusA (nA artha) sAthe anvaya zakya nathI. to pachI konI sAthe che? mavati sAthe, eTale ke napuMsakane (saMjJA) thatI nathI. 237 tu e pratyAhAra che ane nan mam zrad e pAMca vibhakti pratyayone sUcave che eTale ke suTuM pratyAhAramAM tRtIyAnA TA no Ta-kAra nathI. 238 napuMsakastha e nagna samAsane prasajayapratiSadhanA arthamAM levo ke paryadAsanA e ahIM vicAravAnuM che. vAstavamAM ahIM nam uttarapada sAthe Avela che eTale ke te pUrvapada che tethI parvatAsaH vizleSaH patrottarana nanA pramANe pathudAsa ja che. jo kriyApada sAthe navU jato hoya to pra tiyoDau ciyA sa6 yatra nA pramANe prasajayapratiSedha thAya.ahIM napuMsa0 mAM prasajayapratiSedha laie to navuM na mati ema artha thaze.tethI napuMsakamAM sarvanAma saMjJAno pratiSedha thaze. 23"ne sarvanAmasthAna saMjJA thaze paNa napuMsakaliMgamAM nahIM thAya ema prasajayapratiSedha letAM temAM pratiSedha pradhAna hovAthI je koi sthaLe su ne sarvanAmasthAna saMjJA thatI hoya tyAM napuMsakaliMgamAM pratiSedha thaze.tethI zu huM nan jovAmAM napuMsakaliMga aMga pachI nam ane rAjU no nAtoH zi pramANe za thAya che, paraMtu suhanapuMsahyA pramANe ane napuMsakaliMgamAM sarvanAmasthAna saMjJA na thAya to phiza ne paNa saMjJA nahIM thAya tema thatAM supara zi e sthitimAM pUrvasUtra 4 sarvanAmasthAnam thI paNa sarvanAmasthAna saMjJA na thatAM e saMjJAne kAraNe thatAM kAryo nahIM thAya pariNAme napuMsakastha 1: pramANe ananta napuMsaka liMga pachI sarvanAmasthAna AvatAM thato nam Agama tathA sarvanAmAne vAsaDudA pramANe upadhAno dIrgha nahIM thAya. pariNAme iSTa rUpa siddha nahIM thai zake.Ama thavAthI sarvanAmasthAna saMjJAne mAtra rAjU vize avakAza raheze.A rIte zi ne vize saMjJAno pratiSadha thaze e prathama doSa che. ahIM suni eTaluM jana kahetAM muni tiSThantiA vagere kahIne sUcavyuM che ke dunivagere prathamA bahuvacana che, arthAt nasanta che rAsanta nathI. 240 ganapuMsava e samAsano napuMsarI na matiyA ema prasajayapratiSadhadarzaka artha karavAmAM Ave to te asamartha samAsa thaze. samartha: padhi pramANe samartha padono samAsa thAya che, eTale ke paraspara saMbaddha hoya-jemanI vacce vyapekSA rUpI ke elArthIbhAva rUpI sAmarthya leya te pado samartha kahevAya. jema ke rajJiH puruSaH e vAkyamAM rAjA (A mANasa mAro che ema) puruSanI apekSA rAkhe che ane puruSa (huM rAjAno chuM ema) apekSA rAkhe che tethI te pado samartha che ane temano rAnapuruSaH ema samAsa thai zake. paraMtu pArevadratta STam zrito viSNumitro gurujutram e vAkyamAM veSTa ne para sAthe saMbaMdha che zrita zabda sAthe nathI, arthAt STa nuM zrita sAthe vyapekSA rUpa sAmarthya nathI tethI ahIM dvitIyAzritAtIta pramANe samAsa nahIM thai zake. e rIte napuMsakastha na mati e artha karatAM napuMsava zabdano navU sAthe saMbaMdha na thatAM mavati sAthe thaze. Ama vyapekSA na hovAthI nagna ane napuMsava e be zabdono banelo anapuMsarca e samAsa asamartha che ema kahyuM che ane e rIte bIjo doSa batAvyo che. mULamAM asamarthasamasa%A ema kahyuM che tethI (nA.) kahe che ke ahIM -kAra mUkIne vAkyabheda nAmanA bIjA eka doSane AvarI lIdho che. sukanapusaMsthA e sUtrane be vAkyomAM vahecavAM paDaze. suTuM sarvanAmaracAno mavati e eka vAkya ane napuMsI ja na mati e bIjuM vAkya. Ama karavAnuM kAraNa eTaluM ja ke paraspara viruddha 309 For Personal & Private Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yattAvaducyate zi sarvanAmasthAnaM suDanapuMsakasyeti cejjasi zeH pratiSedha iti / nApratiSedhAt // nAyaM prasajyapratiSedho napuMsakasya neti / kiM tarhi / paryudAso'yaM yadanyannapuMsakAditi / napuMsake'vyApAraH / yadi kenacitprApnoti tena bhaviSyati / pUrveNa ca prApnoti // aprAptervA // athavAnantarA yA vaLI ja kahyuM ke zi ne sarvanAmasthAna saMjJA thAya che, napuMsaka sivAyanA mud pratyayone sarvanAmasthAna saMjJA thAya che, tethI nam ne sthAne thatA rijJa Adezane sarvanAmasthAna saMjJAno niSedha thAya che, (tema nathI ),kAraNa ke A pratiSedha nathI. A anapuMsaktva e 'napuMsaka (zabdo pachI AvatA sur ) ne saMjJA nathI thatI' e arthano prasayapratiSedha nathI. to pachI zuM che ? A to 'napuMsaka sivAyanA' e arthano paryudAsa che. tethI napuMsakamAM (A sUtra) lAgu paDatuM nathI,paraMtu jo koi (sUtra) dvArA (napuMsakamAM paNa sarvanAmasthAna saMjJA) prApta thatI hoya to te thaze ane (zi sarvanAmasthAnam |e) pUrva sUtrathI (zine saMjJA) prApta thAya che. (saMjJAne pratiSadha) lAgu paDato nathI tethIma jJa ne saMjJA thaze). athavA je ananAra eTale ke vastuonuM eka vAkyavhArA vidhAna karavuM zakya nathI ane tema thavAthI pratiSedhane lagatuM kathana asaMbaddha thatAM zi sarvanAmasthAnam| e pUrva sUtra ArA thatI saMjJAnI prAptino paNa pratiSadha cavAno prasaMga Ave. 24 uparanI noMdha (239) mAM tenI carcA che. A saMdarbhamAM kaiyaTa kahe che ke suT doSa na Ave. strIpuMsayoH / e pramANe sUtranI yojanA karavAmAM Ave to 242 ke anapuMsakSya eprasajaya pratiSedha nathI, paraMtu paryAdAsa che. tethI sUtrano artha A rIte thazeH napuMsaka sivAyanAM mudde pratyAhAramAM AvatAM pAMca vacanonI sarvanAmasthAna saMjJA karavAmAM Ave che. upara joyuM tema prasayapratiSedhamAM pratiSedha pradhAna hoya che, jyAre paryudAsa vidhi pradhAna che. paryudAsa levAthI samartha samAsa thaze, kAraNa ke ahIM nas no napuMsaka sAthe saMbaMdha thaze ane vAkyabheda karavo nahIM paDe, paraMtu ekavAkyatA thaze, kAraNa ke navuMAnyatra mud sarvanAmasaMjJa mati| ema artha thaze. temAM napuMsakane anulakSIne vidhi paNa nathI ane pratiSedha paNa nathI. TUMkamAM A sUtra napuMsakane vize pravRtta thatuM ja nathI ane ema che tethI nas no je zi Adeza thaze tene viza sarvanAma cAnam| e pUrva sUtrathI sarvanAmasthAna saMjJA dhase, kAraNa ke paryAdAsa letAM koI pratibaMdha thato nathI. TalAka mAne che ke paryudAsa letAM paNa eka doSa to Avaze, kAraNa ke anapuMsakSya e samAsane tenA mukhyArthamAM na letAM lakSaNA levI paDaze, eTale ke napuMsakano jayAM abhAva che te strIliMga ane puMliMga ema artha karavo paDaze chatAM e eka doSayukta hovAthI pratiSedha karatAM vadhu grAhya che. upara joyuM tema prasajayapratiSaMdhamAM asamarthasamAsa doSa ane vAkyabheda e be doSa Ave che .paryAdAsamAM lakSaNA e chepa kahyo te pa hoya che jyAre vAkyabheda e pAchA doSa che tethI te vadhu gaMbhIra che. AthI paryAdAsa levo iSTa che. (nA ) mAne che ke lakSaNA rUpI doSa thaze ema kahevuM te vajuda vinAnI vAta che, kAraNa ke napuMsakSya e samAsamAM pUrvapada nag e nipAta che tethI anekArthI che (tatsAvzyamama vizrva taddanyatve tapatA / prArAstya vizeSazrva naJaryAH SaTkIrtitAH 5) ahIM nam no artha taddanyatvam (tenA sivAyano) levAthI ane te teno mukhyArtha hovAthI lakSaNA levI nahIM paDe. Ama paryudAsa e doSarahita laghu upAya che. n) 23 eTale ke napuMsakamAM A sUtra dvArA niSedha thato nathI. tethI ja AgaLa kahe che ke jo koi eka sUtrathI (eTale ke zi sarvanAmasthAnam| thI) saMjJA prApta thatI hoya to te thaze.ahIM bhASyamAM pUrve nAtiSedhAt // che te ni.sA., caukhaM. vageremAM vArtika tarIke Apela che .(chA.) paNa tene vArtika gaNe che (juoH nAtiSedhAviti vArtija na prAMtiyeyaniSedham / ). ki. vageremAM tene vArtika tarIke levAmAM AvyuM nathI. rama prAptevAM ne paNa upara hyA pramANe yArtika tarIke Apela che paraMtu kaM, vageremAM tema nI niSedhanI prApti thatI nathI. (amArA) anantasya vidhimAM pratiSo mA e paribhASA pramANe koi sUtramAM vidhi ke pratiSedha karavAmAM Avyo hoya to te tenI avyavasti rIte pUrve hoya tene lAgu paDe che. e nyAye napusApa e pratiSedha tenI anantara rahela mudde ne lAgu paDaze. tethI napuMsakamAM suru pratyayone sarvanAmasthAna saMjJAno niSedha lAgu paDaze,paraMtu zi sarvanAmasyAnam| e sUtrane nahIM lAgu paDe. tethI AgaLa upara je doSa darzAvyo hato te nahIM Ave.Ama anapuMsakSya ne napuMsaktva na mata / e arcana prasajja pratiSedha levAmAM Ave to paNa koi doSa Avato nathI. 310 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAptiH sA prtissidhyte| kuta ett| anantarasya vidhirvA bhavati pratiSedho veti / pUrvA prAptirapratiSiddhA tayA bhvissyti| nanu ceyaM prAptiH pUrvA prAptiM baadhte| notsahate pratiSiddhA satI baadhitum|| yadapyucyate'samarthasamAsazcAyaM draSTavya iti yadyapi vaktavyo'thavaitarhi bahUni prayojanAni / kaani| asUryapazyAni mukhAni / apunargeyAH shlokaaH| azrAddhabhojI brAhmaNa iti|| atyanta nikaTa prApta thAya che teno (arthAt su thatI sarvanAmasthAna saMjJAno napuMsakamAM) niSedha karavAmAM Ave che. te zA uparathI? kAraNa ke vidhi ke niSedha je atyanta nikaTa hoya teno ja thato hovAthI pUrva sUtradArA je (saMjJA) karI che teno niSedha thato nathI eTale te (sUtra) thI (riza ne sarvanAmasthAnasaMjJA) thazeare paNa(ame kahyuM ke, A sUtraddhArA) prApta thatI (saMjJA)* pUrva (sUtra dvArA) prApta thatI (saMjJA) no bAdha kare che. te (saMjJA) no potAno (napusavastha e dArA) pratiSedha thayA pachI (pUrva saMjJA) no bAdha karI zakatI nathI. vaLI je kahyuM ke A (napuMsarca e) asamartha samAsa (te bAbatamAM kahevAnuM ke)e (prakArano samAsa thAya che) kahevuM joie tema chatAM tenAM ghaNAM prayojano che. ane kyAM ? masUryaparani muni ajamapunayA: kSo , zrAddhamonI trAhima mAM. (ka) kahe che ke munapu. thI thatI saMjJAnI prAptino niSedha karavAmAM Avyo che, zi sarvanAma thI thatI saMjJAnI prAptino nahIM. Ama na thAya to e sa/ vakAza thaze ema je kaiyaTe kahyuM che te cittva che ema nAgeza kahe che, kAraNa ke rAj no je za thAya che tyAM saMjJA avazya lAgu paDaze. tethI tene avakAza che ja. 245 sunasA e para sUtra che ane zi sarvanAma, pUrva sUtra che tethI te dArA je sarvanAmasthAna saMjJA thAya che teno sur eTalA bhAgathI thaela saMjJA bAdha karaze ane kuTuM thI thaela saMjJAno napuMsI e pratiSedha karaze ema ahIM dalIla che, tethI hAni jevAM rUpo siddha na thai zake.ahIM zaMkA thaI zake ke pUrva ane para banne sUtro sarvanAmasthAna saMjJA vizenAM che eTale ke temanAM kArya eka ja che pachI temanI vacce virodha na hoi zake tethI para saMjJA bAdha kevI rIte kare? tenA uttara rUpe kaiyaTa kahe che ke pUrva sUtramAM pratiSadha nathI paNa para sUtramAM che tethI bannemAM virodha sahelo che .ethI para saMjJA sUtra suDa pUrva sUtrathI thatI saMjJAno bAdha kare. pachI pUrva sUtra dvArA thatI saMjJA sakrata vitiye yAdhita tatakhevA e nyAye pharIthI amalI na thai zake, eTale ke teno bAdha ja thAya. 24% sudra e sUtrAMza dvArA thaelI saMjJAno napuMsa e sUtrAMca dvArA pratiSadha thAya che tethI pote ja lAgu paDatI na hoya tyAM anyano bAdha kevI rIte kare? Ama hovAthI ahIM sadgati nyAya lAgu nahIM paDe ane sun potAnA apavAdano je pradeza che tene bAkAta rAkhIne ja lAgu paDaze, eTale ke phiza sarvanAmasthAnam | mAM lAgu nahIM paDe. tethI napuMsakamAM nar nesthAne thaelA zi Adezane sarvanAmasthAna saMjJA thaze. 247 pa vo -- vani prathonanAni no artha vA.zA. A rIte kare cheH 'asamartha padono nan samAsa thAya che ema apUrva vidhAna karavuM joie (AthI asamarthasamAsanuM vidhAna karavA rUpI doSa Ave chechatAM asamartha nagna samAsanAM bahu udAharaNo che" yu.mI. yupa (asamarthasamAsa) nA patA hai tathApi phuso vaduta prathonana hai' ema artha kare che.athavairda ne nImitvarthaH arthAt have (ke.) (nA.) kahe che tathApi ema artha karavo ucita che, kAraNa ke bhAkhyakAre yadyapi vacaH ema kahIne zarUAta karI che. ke.) kahe che ke sut strIpuMsayoH I ema sutra nyAsa karavo joito hato, kAraNa ke tema karavAthI mAtrA vadhavA chatAM vidhAnamAM spaSTatA Ave,tema chatAM suhanapusa0A ema sUtra karyuM che tethI jJApana thAya che ke prasajayapratiSadhamAM paNa na samAsa hoya che. ahIM mAtrA vadhavAnI vAta karI te saMdarbhamAM pustriyoH ema kahyuM hoya to? evI zaMkA kalpIne nAgeza kahe che ke e pramANe kahevuM azakya che, kAraNa ke tevo samAsa asAdhu thaze. 248 sUryaparani muvAni - masUryAToH riAto pramANe A samAsa thayo che. AmAM sUryam e asamartha samAsa che, kAraNa ke sUrya na paranti ema artha che ane temAM pratiSedha sUryano nathI paNa darzanano che. Ama nam no saMbaMdha daram dhAtu sAthe che. je sUryano pratiSedha karavAmAM Avyo hoya , eTale ke sUryanA abhAvanuM mAtra darzana athavA to sUrya sivAyanA caMda vagerenuM darzana ema kahevAno hetu hota to vara[ na thAya, kAraNa ke iSTa arthanuM abhidhAna thatuM nathI.sAmarthya na hovA chatAM A samAsa thayo che, kAraNa ke artha samajAya che athavA sUtrakAre A pramANe kahyuM che tethI. e ja rIte gapunA zo ane gAmonI trAhimAH e udAharaNomAM paNa asamartha 311 For Personal & Private Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na UMti vimA rAja | na veti vibhASAyAmarthasaMjJAkaraNam // 1 // na ane vA nI vibhASA saMjJA che 1/144 na ti vimA (e sUtra)mAM(na ane vA nA) arthanI saMjJA karavAmAM Ave che ema kahevuM joie /1 na veti vibhASAyAmarthasya saMjJA krtvyaa| navAzabdasya yo'rthastasya saMjJA bhavatIti vktvym| ki pryojnm| zabdasaMjJAyAM hi satyAmarthasyAsaMpratyayaH syAdyathAnyatra // 2 // zadvasaMjJAyAM hi satyAmarthasaMpratyaH syaat| anyatrApi zabdasaMjJAyAM zabdasya saMpratyayo bhavati naarthsy| kvAnyatra // dAdhA ghvdaap| samAsa che. prathamamAM nagna ne roya sAthe eTale ke dhAtu sAthe saMbaMdha che, jayAre bIjAmAM nanne monI eTale ke muna dhAtu sAthe saMbaMdha 24 ahIM zaMkA che ke vArtikakAra navelivibhAgAthAkU ema je prayoga karyo che te ucita nathI, kAraNa ke nati vimA e samAsa nathI paraMtu zabda samudAya che tethI tene pratidika saMjJA na thai zake. kraTa A zaMkAnuM samAdhAna karatAM kahe che ke vArtikamAM naveti vagere zabda samudAya mULa sUtranuM anukaraNa che ane anukaraNano artha to jenuM anukaraNa karavAmAM AvyuM hoya te (anukArya hoya che tethI tene prAtipadika saMjJA prApta thaze ane vibhakti pratyaya paNa lAgaze. vaLI zaMkAkAra kahe che ke nahi e samudAya pratyathagrahane cazmAnti viditatastantastra pram e paribhASA pramANe mavanta nathI tethI tenI pUrve hi ne yADA pramANe yAt Agama nahIM thAya, kAraNa ke mAt to vimAthA ne thaelo che.A dalIla ThIka che paraMtu vyaH samrasAraNam sUtranA bhAgamAM kahyuM che strIbaDanupa nA A paribhASAne lIdhe strI pratyayAnta zabda pradhAna (anuparbana) ya tyAre taddhi niyama lAgu paDato nathI. pariNAme nati vagere samudAya mAnta gaNAze, tethI tenI pachI AvatA hi ne thAt Agama thaze ane vArtikakAre karela prayoga sAdhu thaze.(nA.) eka bIjI zaMkA raju kare che ke nati vagere anukaraNa prativanuram e nyAya pramANe mavanta thAya, paraMtu te prAtipadika kevI rIte thai zake? kAraNa ke prAtipadika pratyayAnta na hoi zake (pratya:). tenuM samAdhAna karatAM te kahe che ke prativanuvArapAm e paribhASA anitya che tethI navetivamASA e anukaraNabhUta pratyayAnta zabdasamudAyanA prAtipadikatvano niSedha nahIM thAya.A prayogano vaikalpika khulAso ApatAM kapaTa kahe che ke navA rUti sukvArtha yA vimASA jaitA tAm ti cAlyA eTale ke na vA ema uccArIne je vibhASA karI che temAM ema (nativimAthAma) vyAkhyAna che ane tema thatAM samAsa gaNavAmAM Ave to (chUttazcitasamAsAzcA pramANe) prAtipadika thaze ane samAsa na gaNavAmAM Ave to paNa (masamA) pratipadrigrahane TiviziSTa pradA e paribhASA pramANe vibhakti lAgaze. 250 * ahIM dalIla A pramANe che: navA e eka zabda che ane te pratiSedhavAcI nipAta che. jema ke navA vacce murthatyAtA athavA to navowArthatvatA ema bhAgamAM kahyuM che te nipAtanuM ahIM grahaNa karavAnuM hoya to vimASA dvivasamAse vahuvAhA ema sUtra karIne pachI je ne vahuvAhA ema kahIne je pharIthI pratiSedha karyo che te nirarthaka thaze.tethI kaiyaTa kahe che ke navA e eka zabda nathI paraMtu ra ane vA e be nipAtono samudAya che. sUtramAM naveti ema kahyuM che tethI nava ti e rIte cheda kalpIne koi zaMkA kare ke nava e navanuM e saMkhyAvAcInuM grahaNa thaze tethI padamaMjarIkAre kahyuM che ke saMkhyAvAcIna-kArAntanuM paNa ahIM grahaNa karavAnuM nathI. te ja rIte pratyajha (navuM) e arthanA strIliMgI zabda navA nuM paNa ahIM grahaNa nathI karavAnuM. kAraNa ke navA e zabdano nAma sAthe prayoga karavAmAM Ave to jema ke navA rAti navA suIT to teno artha navI sADI, navI muMDI ema thAya ane vimAthA che jevA vibhASAnA pradeza sUtromAM navApaNuM ke purANApaNuM athavA strIliMga hovuM te saMbhavita nathI. Ama navA e eka nipAta samudAya che. tethI te bAbatamAM spaSTatA karatAM kaiyaTa kahe che ke navA e nipAtano kriyApada sAthe prayoga thatAM teno artha pratiSedha (na) ane vikalpa (vA) thaze.ane naveti vimApaIT e saMjJA sUtramAM na vA e saMjJI che eTale ke na vA e anukrame pratiSedha ane vikalpa sUcavanAra zabdonI vimA saMjJA karavAmAM AvI che ema artha che. jo ema na hoya to to vimASA jevA vibhASAnA je je pradezo che tyAM tyAM vibhASAne sthAne navA e zabdo Adeza thavAno prasaMga Ave. reTara For Personal & Private Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraptamapau ghH| iti ghugrahaNeSu ghagrahaNeSu ca zadasya saMpratyayo bhavati naarthsy|| tattarhi vktvym|| na vktvym| itikaraNo'rthanirdezArthaH // 3 // na veti vimANIT (e sUtra) mAM tana ane vA nA) arthanI (vimaHI) saMjJA karavI joie, arthAt na vA e zabdonA je artha che tenI vima THI) saMjJA karavAmAM Ave che ema kahevuM joie.zA mATe? jo zabdanI saMjJA karavAmAM Ave to jema bIje thAya che tema arthano bodha nahIM thAyazAro jo zabdanI (vimA ) saMjJA thAya to jema bIje bane che tema (ahIM paNa) arthano bodha nahIM thAya, kAraNa ke bIjepaNa zabda nI saMjJA (karavAmAM AvI) hoya tyAre zabdano khyAla Ave che arthano nahIM.bIje kyAM? tAyAmbA taratama ghaH (e sUtro mAM). i ane i (saMjJAo) nuM je sUtromAM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM-2 (vA, dhA vagere ane tara, taman e) zabdono ja bodha thAya che, temanA arthana nathI thato. to (A sUtramAM na vA zabdanA arthanI vimASI saMjJA karavAmAM Ave che) te kahevuM paDaze? nahIM kahevuM paDe. (sUtramAM) rati mUkavAmAM Avyo che te arthanA nirdeza mATe che all 251 vyAkaraNa zAstramAM saMjJA karavAmAM Ave tyAre jenI saMjJA karavAmAM AvI hoya te zabdono khyAla Ave che, arthano nahIM, jema ke tApIdvAn e sUtrathI TrA ane dhA vagerenI hu saMjJA karavAmAM AvI che. te ja rIte tarakhama ghaHA e sUtrathI tara ane tama nI dha saMjJA karavAmAM AvI che. have jayAre kAMi sUtramAM junuM grahaNa karyuM hoya (jema ke dhumAcAra//bahAtinAM ki ) ke ghanuM grahaNa karyuM hoya (jema ke dapiyetra7I) tyAre anukrame tA dhA vagere ane tara tama no khyAla Ave che, paraMtu te zabdonA arthano bodha thato nathI tema nati. sUtramAM paNa na vA e zabdono khyAla Avaze temanA arthano nahIM ema ahIM dalIla che. 252 bhAgamAM duSi , grehavu ema kahyuM che, eTale je je sUtramAM chuM ke i nuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM tyAM.te sUtro gha saMjJAnA pradezo kahevAya tevI (nA.) dhuropu ema artha kare che. 253 tiraMgaH - je karavAmAM Ave che niyata ti) te (2) (karmanA arthamAM cuTuM lAgyo che) tizAstrI paNa rUtiH e samAsa thaze. ahIM rane nyum karavAmAM Ave to artha baMdha na bese tethI (ke.) pramANe varmaNi yuddA che. tivara: niyatA e prayoga punarukti jevo dekhAya che tethI te kahe che ke tiraH mAMno rAH (citte ti) vizeSa artha darzAve che, kAraNa ke te ti sAthe jAya che), jayAre zikti e kriyApada sAmAnya kiyAvAcI che. jema pUrva pratiA e prayogamAM che tema.aMgrejImAM Ane cognate object kahe che jema ke He sings a song. 313 For Personal & Private Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itikaraNaH kriyate so'rthanirdezArtho bhvissyti| kiM gtmetditinaahosvicchdaadhikyaadrthaadhikym| gatamityAha / kutH| loktH| tdythaa| loke gaurityayamAheti gozadvAditikaraNaH paraH prayujyamAno gozaddha svasmAtpadArthAt icyaavyti| so'sau svasmAtpadArthA -tpracyuto yA'sAvarthapadArthakatA tasyAH zadvapadArthakaH sNpdyte| evamihApi navAzadvaditikaraNaH paraH prayujyamAno navAzaI svsmaatpdaarthaatprcyaavyti| so'sau svasmAtpadArthAtpracyuto yAsAvarthapadArthakatA tasyAH' laukikamarthaM sNprtyaayyti| na veti yadgamyate na veti yatpratIyata iti // smaanshdvprtissedhH||4|| (sUtramAM) je rAti zabdano prayoga karyo che te navA zabdonA) arthano nirdeza karanAra thaze.(e artha) rati dvArA ja samajAya che ke pachI vadhAre zabda mUkavAthI vadhAre artha samajAya che? to kahe che ke (ti ne kAraNe ja e artha samajAya che. zA upathI? lokavyavahAra uparathI. te A rIte - loka vyavahAramAM nauH ti (e jo ema bolyo-- e prayogamAM)o zabda pachI mUkelo ti,je zabdane tenA (viziSTa prANI rU5) arthamAMthI pravyuta kare che. Ama potAnA zabdArthamAMthI (arthAt viziSTa prANIrUpI artha batAvavAnI tenI zaktimAMthI) prayyata thaelo te (zabda no e) zabdasvarUpane darzAvanAra bane che. tema ahIM paNa navA e zabda pachI mUkelo ti zabda navA zabdane (6 e 6 mA e) zabdasvarUpa rUpI tenA arthamAMthI pravyuta kare che. Ama potAnA padArthamAMthI pravyuta thaelo arthAt - 6 mAM e zabdasvarUpa rUpI arthane sUcavavAnI tenI zakti mAMthI (prayyata thaelo) te (navA zabda) laukika artha eTale ke zabdadArA je (niSedha-vikalpa rUpI) arthanI pratIti thAya che te (artha) no bodha karAve che. samAna zabda (jeno vAcaka che tevA bIjA artho )25 no pratiSedha karavo paDaze majhA. 254 zabdano arthano saMbaMdha to nitya hoya che tethI je te zabda potAno artha tajI deto nathI tema chatAM loka prasiddhine kAraNe ja 'potAnA arthano tyAga kare che " ema kahyuM che. ahIM nauH ti ema je zarUAtamAM kahyuM che temAM je zabda potAnA go e zabda svarUpanA arthamAM ja, eTale ke sAsnAdima, gaLe godaDI yukta prANInA arthamAM prayojayo che paNa zabdasvarUpa ane artha e benA sAdRzyane kAraNe e artha spaSTa nathI thato tene ti zabda spaSTa kare che ane te kAraNe ti zabdane padanA arthane pheravI nAMkhanAra kahyo che.AthI lokamAM zabdanA vizeSyabhUta arthanI pratIti thAya che. jayAre zAstramAM artha jenuM vizeSaNa che tevA zabdanI pratIti thAya che. bIjI rIte kahIe to lokavyavahAramAM no zabda gAya e arthano bodha karAve che, jayAre tenI pachI ti mUkavAmAM Ave tyAre --zo rUti ema karatAM (d rAddha e nyAye te jo = [ mo e zabda svarUpa batAve che. zAstramAM AthI viparIta che. na vA e zabdo potAnA - mA e zabda svarUpane batAve che paraMtu temanI pAchaLa rati Ave to te potAnA artha eTale ke anukrame niSedha ane vikalpane darzAve che.ane niSedha tathA vikalpa e be arthonI vimASA saMjJA karavAmAM Ave che , na vA e be zabdonI nahIM, ema samajavAnuM che. 255 samAnaranAm -samAnaH phIllo vAvo vevAmarthanA teSAnityartha ba0) samAna zabdono pratiSedha karavo joie ema samajIne koI kahe ke rati mUkavAthI artha samajAya che pachI samAna zabdono pratiSadha karavAnI kyAM jarUra che? te zaMkAne lakSamAM rAkhIne kaiyaTa upara pramANe samajUtI ApI che. samAna zabda jeno vAcaka che tevA zabdono (eTale ke samAnasvarUpavALA zabdono- homonyms jevAno) pratiSedha karavo paDaze eTale ke temane vimASA saMjJA nahIM thAya tema kahevuM paDaze. jethI navA supiDA jevA prayogomAM navA e zabdasvarUpa sUtramAMnA navA nI samAna che paraMtu teno artha (navI) bhinna che, tethI te navA zabdane vimASA saMjJA na thavI joIe ema ahIM vArtikakArano bhAva che. 314 For Personal & Private Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAnazadvAnAM pratiSedho vktvyH| navA kunnddikaa| navA ghttiketi| kiM ca syAdyadyeteSAmapi vibhASAsaMjJA syaat| vibhASA diksamAse bhuvriihau| dakSiNapUrvasyAM shaalaayaam| acirakRtAyAM saMpratyayaH syAt // na vA vidhipUrvakatvAtpratiSedhasaMpratyayo yathA loke // 5 // na vaiSa dossH| kiM kaarnnm| vidhipuurvktvaat| vidhAya kiMcinna vetyucyte| tena pratiSedhavAcinaM saMpratyayo bhvti| tadyathA loke| grAmo bhavatA gantavyo na vaa| neti gmyte|| asti kAraNaM yena loke pratiSedhavAcinaH saMpratyayo bhvti| kiM kaarnn| viliGga hi bhavA~lloke nirdeza kroti| aGga hi samAnaliGgo nirdezaH kriyatA pratyagravAcinaH saMpratyayo bhvissyti| ydythaa| grAmo bhavatA gantavyo navaH / pratyagra iti gamyate // etaccaiva na jAnImaH (navA e) samAna zabda jeno vAcaka che tevA bIjA artho ne thatI vibhASA saMjJA)no pratiSedha karavo paDaze.jema ke navA suhA navA iIiT jo temanI paNa vibhASA saMjJA thAya to zuM thAya ? AipUrvA phATAyAm e udAharaNamAM vimA livaramANe eka sUtra anusAra thatA pUrvacam (e samAsa) no artha 'taratanI banAvelI-navI ema samajAze. athavA jarUra nathI, kAraNa ke jema vyavahAramAM bane che tema pahelAM vidhi Avato hovAthI pratiSedhano khyAla Avaze //pA. athavA e doSa nahIM Ave. zA mATe? kAraNa ke pahelAM vidhi karavAmAM Ave che. koi (bAbata) nuM vidhAna karIne navA ema kahevAmAM Ave che tethI (vibhASAmAM) pratiSedhavAcI (navA zabda)no bodha thAya che.jema vyavahAramAM grAmo mavatI antavyo na vAsa (tamAre gAma javAnuM che ke nahIM?) ema kahetAM navA (ke nahIM)no artha niSedha che ema samajAya che. paNa vyavahAramAM (navA e) niSedhavAcI zabdano khyAla Ave che tenuM kAraNa che. zuM kAraNa che? kAraNa ke vyavahAramAM to tame bhinna liMgayuktaka (navA no) no nirdeza karo cho.are paNa Apa samAnaliMgavALA (navA zabdono nirdeza karo to 'navuM" e artha darzAvanAra (navA zabda)no khyAla Avaze jema ke jo mavatA ttavya navA ahIM 'navuM (gAma) ema artha samajAya che. ame to e ja jANatA nathI 256 A sUtramAM vimASA zabdanuM grahaNa che. have jo samAna zabdano pratiSedha na karyo hoya to vimAthI zabdano (manava) navIna" ema artha thatAM, 'navuM e artha darzAvato je vivasamAsa' ema sUtrArtha samajAvAno saMbhava che paraMtu dizAo to nitya che tethI temanI bAbatamAM navI ane purANI ema hovuM saMbhavita nathI. AthI tene lIdhe zAlAne anulakSIne kSaNapUrva rAtriA sA ja manavA (arthAt ema kahevAmAM Ave to, navI-hamaNAM ja taiyAra karelI (ratA) agnidizAmAM rahelI zAlA" ema artha samajAya to navA zabdanI vimASA saMjJA che ema bodha thavAno saMbhava che, (tethI pratiSedha karavo joie). 217 vidhipUrvavatthAt - vibhASAnAM pradeza sUtromAM koi vidhAna karIne (navA no artha darzAvato) vimApha zabda uccAravAmAM AvatAM navA zabda pratiSadhano artha batAve che ema samajAya che, paraMtu pratyeno artha batAvato nathI. Ama pradeza vAkyomAM te artha baMdha bese che mATe prastuta sUtramAM navA e nipAtasamudAya pratyagna (navuM) nA arthamAM levAno nathI. 256 bhAgamAM vijima ema che. AgaLa samAnasika e zabdano prayoga karyo che tethI vi zabdane bhinnanA arthamAM laine viTika no bhinna vALa. vyadhikaraNa ema artha ke) kare che. vAstavamAM pratiSedhavAcI nipAta samudAya hovAthI navA zabda bhinna liMga na hoI zake, kAraNa ke te avyaya che tethI tene liMga na hoya. grAma sAthe navaH ema samAnaliMga prayoga che paNa tyAM navA nathI jayAre grAmo kantivyo navA mAM grAmaH (pu.) ane navA (a.) e be viliMga che. 315 For Personal & Private Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kvacidyAkaraNe samAnaliGgo nirdezaH kriyata. iti| api ca kAmacAraH prayoktuH shdvaanaambhisNbndhe| tdythaa| yavAgUrbhavatA bhoktavyA navA / yadA yavAgUzadbo bhujinAbhisaMbadhyate bhujinavAzadvena tadA pratiSedhavAcinaH saMpratyayo bhvti| yavAgUrbhavatA bhoktavyA nvaa| neti gmyte| yadA yavAgUzadbo navAzadvenAbhisaMbadhyate na bhujinA tadA pratyagravAcinaH saMpratyayo bhvti| yavAgUrnavA bhavatA bhoktavyA / pratyagreti gmyte| na ceha vayaM vibhASAgrahaNena srvaadiinybhisNbdhniimH| diksamAse bahuvrIhau sarvAdIni vibhASA bhvntiiti| ki tarhi / bhvtirbhisNbdhyte| diksamAse bahuvrIhau sarvAdIni bhavanti vibhASeti // vidhyanityatvamanupapanna pratiSedhakaraNAt // 6 // jANatA nathI ke vyAkaraNamAM koi sthaLe samAna liMgayukta nirdeza karavAmAM Ave che.vaLI zabdonI paraspara yojanA karavAmAM bolanArane chUTa hoya che.260 jema ke thavapUrmavatA movyA navAM evAkya)mAM thavA| zabdane mun dhAtu sAthe yojavAmAM Ave ane mun dhAtune navA zabda sAthe levAmAM Ave to niSedhavAcI (navA zabda) no bodha thaze. paraMtu jayAre yuvAnU zabdane muna dhAtu sAthe nahIM paNa navA zabda sAthe joDavAmAM Ave tyAre 'tAjI" e arthavAcI (navA zabda)no bodha thAya che. jema ke thavAvA mavatA mocA arthAt tAjI (vA) e artha samajAya che. paraMtu A vimAvA hitamAre 54 sUtramAMnA vibhASA zabdane ame salIni sAthe letA nathI ke jethI "dizAvAcI zabdano bahuvrIhi samAsa thAya temAM sarva vagere vikalpa (sarvanAma-saMjJaka) thAya che" ema artha samajAya. to pachI konI sAthe lyo cho) ?mati sAthe vimASA ne) laie chIe.tethI dizAvAcI baddhatimAM sarvAdhei vikalpa (sarvanAma) thAya che" ema(samajAze). vidhi anitya hoya te ucita nathI, kAraNa ke vimA e) pratiSedhanI saMjJA dA 259 tithaiva na nAnImaH - eTale ke vyAkaraNamAM samAna liMga nirdeza koI paNa ThekANe nathI. Ama kahIne pratyudAharaNa tarIke kaiyaTa vimA senAsurIzArIAinirInAmuM ApIne noMdhyuM che ke e sUtramAM jo ke samAnaliMga nirdeza che chatAM bannenI vibhakti bhinna hovAthI samAnAdhikaraNya nathI arthAt vyadhikaraNa che, kAraNa ke tenA/ra0 ityAdi samAsa SaSThI bahuvacanAnta che jayAre vimApA tema nathI. AthI (nA.) kahe che ke Ama samAna liMga nirdeza zAstramAM koi jagAe jovAmAM Avato nathI tethI pratyaa (navuM) e arthano bodha nahIM thAya. 260 ahIM be rIte anvaya thaI zakato hoya tyAM bemAMthI konI sAthe levo teno nirNaya kevI rIte thai zake , e praznane lakSamAM rAkhIne kaiyaTa kahe che ke saMdarbhanA pratApe vizeSa artha samajAya che. jema ke yavAgUnuM bhojana na karavuM joie ema koi samajatuM hoya tyAM thavA_mevatA molyA navA e vAkyamAM navA eTale tAjI ema artha thaze. paraMtu koi rogapIDitane bhAre khorAka na khAvAnuM kahevAmAM Ave tyAre te ja vAkyamAMthI, tamAre yavAgU na khAvI joie, ema niSedhano bodha thaze. 20aa e sUtra pramANe je phibahuvrIhi samAsa thAya che temAM sarvAdhei nI vikalpa sarvanAma saMjJA thAya che, jethI uttarapUrva, uttarapUrvI ema banne prakAranAM rUpo thai zakaze. A mATe sUtrakAre vimASA divasamAre mAM vimAnA zabdanuM grahaNa karyuM che ane dilabahuvrIhimAM sarva vagerenI vikalpa sarvanAma saMjJA thAya che ema teno artha thaze, kAraNa ke ahIM sIni sarvanAmAnA nI anuvRtti thAya che. ahIM vimAthA no saMbaMdha sarvAlIni sAthe nathI (nahIM to pratyagna-tAja sarvAHi ema artha thavAno prasaMga Ave, paraMtu maryAnti e kriyApada sAthe che, kAraNa ke ahIM kiyA pradhAna che. tethI vikalpa thaze ema artha thaze. 262 vidhinuM anityatva eTale vidhi kavacit lAgu paDe ane kavacit lAgu na paDe e sthiti arthAt vikalpa je sUtromAM vimATM zabdanuM grahaNa hoya te pradeza sUtromAM vikalpa thAya te ghaTatuM nathI, kAraNa ke na veti vimA e saMjJA sUtramAM navA e pratiSedhavAcI zabdadArA vibhASA saMjJA karavAmAM AvI che tethI vibhASA pradezomAM pratiSedhanuM ja bhAna thaze. pariNAme vimASA mAM paNa pratiSadhano ja bodha thaze, vikalpano nahIM. AthI bdhi dhAtunAM di nAM rUpomAM je vaikalpika rUpo zilpA ziMdhituH phizviyuH ane mIrAva rAvatuH guraH prApta thAya che te nahIM thAya. 316 For Personal & Private Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidheranityatvaM noppdyte| zuzAva zuzuvatuH shushuvuH| zizvAya zizviyatuH shishviyuH| kiM kaarnnm| prtissedhsNjnyaakrnnaat| pratiSedhasyeya saMjJA kriyte| tena vibhASA pradezeSu pratiSedhasyaiva saMpratyayaH syAt // siddhaM tu prasajyapratiSedhAt // 7 // siddhametat / katham / prsjyprtissedhaat| prasajya kiNcinnvetyucyte| tenobhayaM bhaviSyati // vipratiSiddhaM tu // 8 // vipratiSiddhaM tu bhavati / atra na jJAyate kenAbhiprAyeNa prasajati kena nivRttiM karotIti // na vA prasaGgasAmarthyAdanyatra pratiSedhaviSayatvAt // 9 // vidhi anitya hoya (eTale ke vikalpa thAya) te yogya nathI, kAraNa ke tethI zrAva zusuvatu zusuvu ziyA, phidhitu vidhipura (e vaikalpika rUpo siddha nahIM thAya).zA mATe? pratiSadhanI saMjJA karI che tethI (eTale ke) A vimAkA e) saMjJA to pratiSadhanI karavAmAM Ave che tethI jayAM jayAM vimA karavAmAM AvI hoya tyAM tyAM pratiSedhanuM ja bhAna thAya che. prasajayapratiSedha che tethI siddha thaze260 || e (vikalpa) siddha thAya che. kevI rIte ? pahelAM vidhAna karIne niSedha karyo che tethI,arthAt pahelAM kaMikane lagatI vidhi karIne pachI navA ema kahIne teno nirNaya karyo che. tethI banne (vikalpa) thaze. parantu e to paraspara viruddha thAya che) ||8 paNa ( vidhi karyA pachI teno niSedha karavo, te to paraspara viruddha che ahIM vidhi karavAmAM zo hetu che ane teno niSedha karavA pAchaLa zo hetu che te samajAtuM nathI. athavA (doSa) nathI, (kAraNa ke prasaMgane pratApe (vidhi thaze) te sivAyano pratiSedhano viSaya thazIlA ahIM (nA.) eka zaMkA raju kare che ke dimAsa mAM paNa na raghuvI e sAmAnya sUtradrArA ja niSedha prApta thAya che. have jo vibhASA dvArA paNa pratiSedha ja thato hoya to vimASA dri e sUtra vyartha thavAno prasaMga Avaze, paraMtu bhASyakAra anya parivAra raju karavAnA che tethI temaNe na vaghuvIha thI siddha thAya che te kAraNe vimASA driva dvArA karela pratiSedha asaMgata che ema nathI kahyuM. 263 ahIM zaMkAkAra kahe che ke je vastu sAmAnyataH prApta hoya teno niSedha karavAmAM Ave to to teno abhAva ja pariName, vikalpa nahIM. tethI (ke.) kahe che ke e pratiSedha uparathI vidhinuM anumAna thaze, tethI vikalpa siddha thaze. jema ke vimASA dvArA karelI vibhASAthI pit pratyayone lagatA vidhinuM anumAna karI zakAze, kAraNa ke jayAre niSedha karavAmAM Avyo hoya tyAre e niSedha anya rIte ghaTAvI na zakAya tethI kalpI zakAya che ke jeno niSedha karavAmAM Avyo che tene lagatuM vidhi sUtra haze.A che siddha tu prasanthatiSedhAtA e vArtikano artha.(pranya arthAt pUrve sUtra dvArA vidhAna karIne pachI teno pratiSedha karavAmAM Ave che, jema ke tirAtre porina gRti ane nAtirAtre potAne gRhati e choDI grahane vidhi zAstromAM voTIgraha nA grahaNa karavA ane na karavA rUpI , vidhi ane pratiSadha bannenuM zabdadArA sUcana kare che. Ama banneno viSaya dhorI ja che, tethI vikalpa thaze. jo vikalpa na karavAmAM Ave to pratiSadha uparathI kalpeluM vidhi zAstra vyartha thAya. 264 kAraNa ke eka ja viSayane anulakSIne akI sAthe vidhi ane pratiSedha karanAra vAkyo paraspara viruddha hoya che. 317 For Personal & Private Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na vaiSa dossH| kiM kaarnnm| prsnggsaamrthyaat| prasaGgasAmarthyAcca vidhirbhaviSyatyanyatra prtissedhvissyaat| pratiSedhasAmarthyAcca pratiSedhorbha viSyatyanyatra vidhiviSayAt // tadetatkva siddhaM bhvti| yA'prApte vibhaassaa| yA hi prApte kRtasAmarthyastatra pUrveNa vidhiriti kRtvA pratiSedhasyaiva saMpratyayaH syAt / kthm| vibhASeti mahatI saMjJA kriyte| saMjJA ca nAma-- athavA e doSa nahIM Ave.zA kAraNe ? prasaMgane pratApe eTale ke vidhAna karavAmAM AveluM hovAthI vidhi thaze, kAraNa ke te sivAyanAM sthaLe) pratiSedhano amala thAya che ane pratiSedhane pratApe pratiSedha thaze, kAraNa ke te sivAya (nAM sthaLe) vidhino amala thAya che. e (je kahyuM, te kyAM siddha thAya che? je aprApta vibhASA1 hoya temAM, paraMtu je prApta vibhASA che temAM pUrva sUtrane kAraNe vidhi amalI banyo hovAthI tyAM pratiSadhano ja bodha thAya che.268 e (sthaLe) paNa (vikalpa) siddha thAya che. kevI rIte ? A vimA e paNa moTI saMjJA karavAmAM AvI che, paraMtu e saMjJA to 265 bhAgamAM prasa* zabda che tene prasaMte ti prasarA arthAt vidhi e rIte nAgeza samajAve che. Ama jenuM vidhAna karavAmAM Ave te vidhi e ja prasaMga . 266 tethI amuka sthaLe eka samaye vidhinA pratApe kArya thaze eTale ke vidhi thaze. jayAre te ja sthaLe anya samaye arthAt jayAre vidhi pramANe kArya na thatuM hoya tyAre, pratiSadha pramANe kArya thaze eTale ke vidhi pramANe jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te kArya nahIM thAya. Ama vidhi ane pratiSedha paryAyapUrvaka (vArApharatI) pravRtta thaze. 267 * vidhi ane pratiSedha paryAyapUrvaka thaze' ema ja kahyuM te kyAM thaze praznano A uttara che . jayAre jayAM kAryane lagatI vidhi na hovAthI kArya thatuM na hoya, eTale ke kAryanI prApti na hoya- aprApta hoya, chatAM vibhASA karavAmAM Ave tyAre eTale ke aprApta vibhASAmAM, upara nodha (2 63) mAM kahyuM tema niSedha uparathI vidhinuM anumAna karavAmAM Ave che, kAraNa ke jo kArya thatuM ja na hoya, eTale ke tene lagato vidhi hoya ja nahIM to teno pratiSedha arthahIna che. AthI aprAptaribhASA hoya tyAM je kAryano niSedha karavAmAM Avyo hoya tene lagato) vidhi hovo joie ema anumAna karavuM paDaze. tyAra pachI vidhi ane pratiSadha paryAyapUrvaka vArApharatI thaze. 268 'aa di khAte vimASA ema je kahyuM che temAM bhAgakAra kevaLa prAptaribhASA tema ja ubhayatravibhASA (eTale ke prAptAprAptavibhASA)ne anulakSIne kahyuM che (nAgeza). Ama kahevAnuM kAraNa e che ke prAptavibhASAmAM arthAt jayAM vidhine kAraNe kArya prApta thAya ja che tyAM jo vikalpa karavAno hoya to pAkSika pratiSedha karavAthI vikalpa thai zakaze.paraMtu aprAptavibhASAmAM jo vikalpa karavAno hoya to svAbhAvika rIte ja kAryanI prApti vinA pratiSedhano prayoga na thai zake tethI te sthaLe pAkSika vidhi karavAthI vikalpa siddha thaI zakaze.AthI pratiSedha karavAnI jarUra nathI (jA.).Ama prAptamAM ane aprAptamAM jo vikalpa karavAno hoya to kevaLa vA zabdanuM grahaNa karavAthI te thai zakaze. AthI vimAthI saMjJA karavAno koI artha nahIM rahe. e zaMkAne lakSamAM rAkhIne (nA) kahe che ke ahIM ubhayatra vibhASAno ullekha che, kAraNa ke temAM keTalAka bhAgamAM vidhi prApta hoya che ane keTalAkamAM te aprApta hoya che. upara joyuM ke kevaLa pratiSedha hoya tyAM tene baLe vidhinuM anumAna thAya che, paraMtu jayAre sUtraddhArA vidhi karavAmAM Avela hoya tyAM pratiSedhanI e zakti rahetI nathI, kAraNa ke tyAM vidhi prabaLa che. pariNAme te sthaLe eTale ke prApta vibhASAmAM vidhinI kalpanA karavAnI rahetI nathI tethI tyAM pratiSedhano ja bodha thaze. 269 mahatI saMjJA - sUtramAM vA (vikalpa) ane (pratiSedha) e banne vibhASA saMjJAnA saMjJIo che . Ama bannenI saMjJA hovAthI vimAkA ne mahatI saMjJA kahI che. je pratiSedha ja saMjJI hota eTale ke vibhASA saMjJAdArA mAtra 7 zabdano artha (eTale ke pratiSadha) ja sUcavAto hoya to jayAM jayAM pratiSedha karavAno hoya tyAM tyAM sUtrakAre na ema kahyuM hota. tethI pratiSedhano artha darzAvAi jAta. pariNAme vibhASA saMjJA karavAno koI artha na raheta.Ama thavAthI navA e nipAta samudAya (nA artha) nI vibhASA saMjJA karavAmAM AvI che. AthI prApta vibhASAmAM vikalpa ane pratiSedha banne upasthita thaze kAraNa ke na e niSedharUpa dharmathI viziSTa zabda ane vA e vikalparUpa dharmathI viziSTa zabdanA samudAya navA nA niSedha ane vikalpa rUpa arthanI vibhASA saMjJA karavAmAM AvI che. paraMtu mAtra aprApta vibhASAmAM kArya prApta nathI tethI pratiSedhanI pravRtti hotI nathI. pariNAme te te vibhASA pradezomAM mAtra vikalpa ja upasthita thaze, kAraNa ke tyAM kArya aprApta hovA chatAM vibhASA karI che. For Personal & Private Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yato na lghiiyH| kuta etat / laghvartha hi sNjnyaakrnnm| tatra mahatyAH saMjJAyAH karaNe etatprayojanamubhayoH saMjJA yathA vijJAyeta neti ca veti c| tatra yA tAvadaprApte vibhASA tatra pratiSedhyaM nAstIti katvA vetyanena vikalpo bhvissyti| yA hi prApte vibhASA tatrobhayamupa -sthitaM bhavati neti veti| tatra netyanena pratiSiddhe vetyanena vikalpo bhvissyti|| evamapi-- vidhipratiSedhayoyugapadvacanAnupapattiH // 10 // vidhipratiSedhayoryugapadvacanaM noppdyte| zuzAva zuzuvatuH shushuvuH| zizvAya zizviyatuH shishviyuH| kiM kAraNam / bhavatIti cenna prtissedhH||1|| bhavatIti cetpratiSedho na prApnoti / neti cenna vidhiH rara . evI hovI joie ke jenAthI TUMkuM kaMI na hoya. te zA uparathI ? kAraNa ke saMjJA lAghava mATe karavAmAM Ave che. tema chatAM) lAMbI saMjJA karavAnuM e prayojana che ke tethI samajAya ke "na (arthAt niSedha) ane vA (arthAt vikalpa) ' ema bannenI (vibhASA) saMjJA thAya. tema hovAthI je aprApta vibhASA che temAM pratiSedha karavA yogya kaMi nathI te kAraNe tyAM vA nA. arthadvArA vikalpa thaze.paNa je prApta vibhASA che tyAM na arthAt niSedha ane vA arthAt vikalpa e banne upasthita thAya che. tyAM ja e (zabda) thI niSedha thayA pachI vA e (zabda) thI vikalpa thaze.ema chatAM paNa-- vidhi ane pratiSedha ekIsAthe kahevA te yogya nathI0 ||1mAM vidhi ane pratiSadha bannene eka sAthe kahevAmAM Ave te yogya nathI,(tethI) murAvi rAjIvatuH gurU vizvA zi%icatuH vizvaghu (siddha nahIM thAya). zA mATe ? 'thAya che" ema kaho to pratiSedha nahIM thAya 11 '( vidhi pramANe kArya) thAya che" ema kahevAmAM Ave to pratiSedha lAgu nahIM paDe. (ane) 'nathI thatuM ema kaho 4 to vidhi (siddha) nahIM thAya.1ra neti cedvidhina sidhyati // siddhaM tu pUrvasyottareNa bAdhitatvAt // 13 // 270 na ane vA e paraspara viruddha arthanA nipAta che chatAM temanI vimA ema eka ja saMjJA karI che tethI A pramANe dalIla karI che.zuM kAkArane khyAla nathI ke vimAthI e saMjJAnA na ane vA e be saMjJIonI eka sAthe (yupat) upasthiti thatI nathI paNa vArApharatI mopacAna) thAya che tethI kahe che ke A benI eka ja saMjJA karI che paNa vibhASA pradezomAM e jayAre ekIsAthe Ave tyAre banne paraspara viruddha hovAthI bhAva (vidhi) ane abhAva (pratiSadha) nuM sAthosAtha vidhAna karavuM zakya nathI, tethI %i nAM tina vaikalpika rUpo zakya nahIM bane, eTale ke pit ane vit bannemAM je saMprasAraNayukta ane saMprasAraNarahita rUpo prApta thAya che te nahIM thAya. 271 'kArya thAya che ema jo kahevAmAM Ave to te nathI thatuM ema to dekhItI rIte na ja kahevAya, kAraNa ke eka ja zvAse banne viruddha vastuo na ja kahI zakAya. pariNAme pratiSedha nahIM thAya. ema zaMkAkAranI dalIla che. 272 'kArya nathI thatuM' ema kahevAmAM Ave to sAthosAtha 'kArya thAya che ema kahevuM te yogya nathI. e to vadhatovyAghAta thayo. ane jo ema hoya to vidhi nahIM thAya. ema zaMkAkAranI dalIla che. 319 For Personal & Private Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'nahIM thAya (7)' ema kahevAmAM Ave to vidhi siddha nahIM thAya. paraMtu pUrva vidhAna) no uttara (vidhAna) bAdha kare che tethI siddha thaze // 13 // 233 * pUrva vidhino uttara vidhi bAdha karaze' ema je kahyuM che temAM pUrve Avela vidhAna(eTale ke pratiSedha)no uttare Avela vidhAna (eTale ke vikalpa) bAdha karaze. TUMkamAM, vikalpa pratiSedhano bAdha karaze ema samajjAnuM che. bhASyakAre "bAdha kare che' ema kahyuM tethI kAryano pratiSedha karavA rUpI niSedhanI pravRttino pratibaMdha nathI thato. paraMtu nidhanA phaLarUpe (kAryanA) abhAvanA sArvatrikatvano niSedha che tethI bApA niSedhano hameza mATe pratibaMdha nathI thato paNa vikalpane kAraNe jyAre kArya thatuM hoya teTalA purato ja pratidhano bAdha thaze ema samajjAnuM che.ahIM prazna thAya ke pratiOdha zA mATe pUrve pravRtta thAya ? te mATe caMdra be raNa Ape che H jo vikalpanI pUrve pravRtti thAya ane pachI niSedha thAya to vikalpanI pravRtti nirarthaka thaze, kAraNa ke to vikalpa nahIM rahe. paraMtu jo pratiSedha pUrve pravRtta thAya to prApta ane aprApta banneno viSaya niSedhane kAraNe samarUpa thaze ane te pachI vikalpa thAya tethI iSTa rUpo siddha thai zakaze.vaLI vibhASA saMjJAsUtramAM sUtrakAre navA ema kahIne pratiSedhane pUrve mUkyo che ane vikalpa pachI Ave che. ane vibhASAnA pradezasUtromAM paNa e ja krama (mAnupUrvI) ne vaLagI rahevAnuM che te kAraNe paNa prathama pratiSedha pravRtta thaze ane tyArabAda vikalpa thaze. A vibhASA saMjJA mAtra upacaya eTale ke pAptAprApta vibhASAmAM upayogI che ane tene mATe ja sekSA karavAmAM AvI che, jyAre prApta ane aprApta vibhASA mATe saMjJA karavAno koI upayoga nathI, kAraNa ke mavaki mI| e paribhASA pramANe lokavyavahAramAM pracalita vikalpa (e akRtrima saMjJA) pramANe paNa kAryasiddhi thai zakaze.prApta vibhASAmAM e prApta vibhASA che tethI kAryanI pravRtti hoya che ja paraMtu temAM kAryanI mAtra pAkSika nivRtti karavAmAM Ave che. jayAre aprApta vibhASAmAM kAryanI pAkSika pravRtti karavAmAM Ave che paraMtu anya pakSe (te aprApta vibhASA che tethI) kAryanI pAkSika apravRtti to che ja. Ama te be prakAranI vibhASA mATe saMjJA karavAnuM prei prayojana nathI.have jo vimaLA koH / pramANenI vibhASAne vidhi rUpe samajyAmAM Ave to khri dhAtunAM nir nAM rUpomAM mAtra viSNu pratyo pUrve vikalpa saMprasAraNa thaze, paraMtu aAyoAvi vizvA pramANe saMyoga jene ajo na hoya tevA dhAtuo pUrve vinA vit pratyayo vistR thAya che. tethI temanI pUrve vipiyanArInAM iita pramANe saMprAsAraNa nitya thaze, kAraNa ke fzva (Tubazvi) e thA igaNano dhAtu che. jo vibhASAnI pratiSakhe pravRtti thAya to ti pratho pUrve saMprasAraNa vikalpa thI, kAraNa ke vanahi gaNano pAtu hovAthI dhane saMprasAraNa nitya prApta thatuM hatuM te pratiSedhArthaka vibhASA lAgu paDavAthI pakSe (vikalpa) saMprasAraNa nahIM thAya. Ama vikalpa prApta thaze.paraMtu pita pratyayo pUrve saMprasAraNa nahIM thAya, kAraNa ke te pratyayo ti gaNAtA nathI mAtra pita pratyayo javit gaNAya che tethI temanI pUrve dhi dhAtu yAti gaNano hovA chatAM saMprasAraNa nahIM thAya ane vibhASAnI pravRtti niSedhamukhe thai che tethI saMprasAraNa prApta thaI ja na zake.paraMtu jo prastutasUtra pramANe vibhASA saMjJA karavAmAM Ave to upara jaNAvyuM tema vibhASA prathama pratiSedhanA arthamAM lAgu paDaze tethI atita pratyayo pUrve pahelAM saMprasAraNano pratiSedha thaze, eTale ke pipi vagerethI je saMprasAraNa vidhi karavAmAM Avyo che teno niSedha thaze.Ama thavAthI pitta ane ti banneno eTale ke aprApta (jyAM saMprasAraNa prApta na hatuM te) viSNuno ane prApta (jyAM saMprasAraNa prApta hatuM te ti )no viSaya samarUpa banaze- banne sarakhAM thai jaze, kAraNa ke (vi ke vitA) koi paNa pratyaya pUrve saMprasAraNa thatuM nathI.Ama thayA pachI vibhASAnI vidhimukhe pravRtti thaze arthAt teno vidhirUpe artha karIne lAgu pADavAthI badhe ja nita tema ja pit banne prakAranA pratyayo pUrve saMprasAraNa thaze tethI vizvAva zidhinA zivipuH e saMprasAraNarahita ane va ca vaH e saMprasAraNacuta ema banne prakAranAM rUpo siddha thai sakI nAgeza kahe che ke vibhASA saMjJA ubhayagaSibhASA mATe dveSA chatAM prAptavibhASAmAM paNa lAgu paDavAthI bhASyanA pUrvanA vidhAna yA hi prApte vimASA tatromayamusthitam no virodha thato nathI.paraMtu vyaktipakSanI dRSTie jotAM eTale ke judAM judAM vyaktigata lakSya pramANe ri mAM saMprasAraNa vagerenA pratyeka sthAne sUtra koi bAra vidhimukhe ane koivAra pratiSedhamukhe pravRtta thAya che ema svIkAravAmAM Ave to A sUtraddArA saMjJA na karI hoya to paNa iSTa kAryanI siddhi thai zakaze.ubhaya prakAranAM parokSabhUtakALanAM rUpo prApta thaze. tethI AgaLa (19mI vArtikamAM) kahyuM che, aoi cA vinA arthAt 'athavA to (vabhASAno artha) jANIto che tethI (A sUtra) karavuM na joie'. 320 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhmett| kthm| pUrvavidhimuttaro vidhirbaadhte| itikaraNo'rthanirdezArtha ityuktam // sAdhnuzAsane'sminyasya vibhASA tasya sAdhutvam // 14 // sAdhnuzAsane'sminyasya vibhASA tasya sa vibhASA sAdhuH syaat| samAsazcaiva hi vibhASA tena samAsasyaiva sAdhutva syAt / astu| yaH sAdhuH sa prayokSyate'sAdhuna pryokssyte| e siddha thaze kevI rIte ? pUrve kahelA vidhino pachIthI kahelA vidhi dvArA bAdha thAya che. (A sUtramAM) je rati zabda mUkavAmAM Avyo che te (na ane vA no ) artha sUcavavA mATe che, ema kahyuM che. sAdhutvanuM anuzAsana karanArA A (zAstramAM) jenI vibhASA karavAmAM Ave che te (vikalpa) sAdhu gaNAya chaI14o. (zabdonA) sAdhutvanuM pratipAdana karatA A (vyAkaraNa) zAstramAM jene vize vibhASA karavAmAM Ave che te vikalpa sAdhu thaze ane samAsa (karavAmAM Ave che te to vikalpa ja thAya che tethI samAsa pote ja vikalpa sAdhu thaze.bhale (tema)thAya. je sAdhu haze teno prayoga thaze, asAdhuno prayoga nahIM thAya. 274 sUtramAM nati vimA ema kahyuM che tethI vibhASA pradezomAM na zabda ja Adeza tarIke mUkavo joie ane to pachI teno artha kaI rIte lai zakAze e prakAranI zaMkAne lakSamAM rAkhIne bhAkhyakAre rativaranoDarthanirdhvArtha ema kahyuM che. ahIM sUtramAMno ti zabda na ane vA bannenI sAthe levAno che tethI na ti vA ti ema yojanA karIne te bannenA, pratiSedha (na) ane vikalpa (vA) e be arthonI vibha SiA saMjJA karavAmAM AvI che tema samajavAnuM che ane te be bhinna vAkyo (vAvayameTuM) banAvIne temanA anukrame anavaya karavAno che. AthI kevaLa prAptavibhASA tema ja ubhayatra (prAptAprApta) vibhASA pradezomAM niSedha ane vikalpa e banne artha anukrame upasthita thaze. jayAre zuddha aprAptavibhASAnA pradezomAM niSedhane avakAza nathI tethI mAtra vikalpa ja upasthita thaze.A sUtranA udAharaNa rUpe) bha SyimAM vimAna cheHA e sUtra ApyuM che tethI samajAya che ke A saMjJA sUtrano viSaya ubhayatra vibhASA che. Ama vibhASA mATe A sUtra Avazyaka che chatAM anyatra paNa je te sUtramAM saMdarbha anusAra levAmAM Avela artha pramANe te saMjJAno bodha thAya che. mATe bhASyakAre AgaLa kahyuM che ke vA di kAne vimA tamamupacite mati neti neti jA tethI koi virodha thato nathI ema kahyuM che te ane kaiyaTe mAtra ubhayatra vibhASAmAM A sUtra upayogI che tema kahyuM che temAM koi asaMgati nathI ema nAgeza nodhe che. 275 vaiyAkaraNa zabdane nitya mAne che tethI spaSTa thAya che ke vyAkaraNa zAstra zabdone utpanna karanAra zAstra nathI. teno viSaya zabdanA sAdhutvanuM pratipAdana karavuM e che. eTale ke A zAstramAM jene siddha gaNavAmAM AvyuM hoya te sAdhu ema samajAze. Ama sAdhutva e ja A zAstrano mukhya uddezya che. tethI jayAre vibhASA ema kahevAmAM AvyuM hoya tyAre te dvArA darzAvAtA vikalpano saMbaMdha sAdhutva sAthe thaze eTale ke vibhASA zabdane sAdhutva sAthe yojavo paDaze paNa tenA uddezyabhUta samAsasaMjJA vagerenI joDe nahIM. pariNAme jene anulakSIne vibhASA karavAmAM Ave che te vikalpa adhu che ema samajAze.samAsa vikalpa thAya che (samasaH vimA ) ema kahyuM che temAM sAdhutvano ja vikalpa thaze, eTale ke samAsa vikalpa sAdhu che tema samajAze.mahAbhASyakAre samAsanuM dRSTAnna ApyuM che paraMtu bhASya -mAM samAsanA saMdarbhamAM vibhASA adhikAranuM pratyAkhyAna karavAmAM AvyuM che te vAtane lakSamAM rAkhIne kaiyaTe dhi dhAtune lagatI vibhASA nuM prAnta ApyuM che. sUtrakAre vimAthA je ema kahyuM che tethI dhi dhAtunAM rUpomAM kareluM saMprasAraNa vikalpa sAdhu thaze ane anya pakSe asAdhu thaze. 321 For Personal & Private Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na caiva hi kadAcidrAjapuruSa ityasyAmavasthAyAmasAdhutvamiSyate / api ca dvedhApratipatti // 15 // dvaidhaM zadvAnAmapratipattiH / icchAmazca punarvibhASApradazeSu dvaidhaM zadvAnAM pratipattiH syAditi tacca na sidhyati // yasya punaH kAryAH zadbA vibhASAsau samAsa nirvartayati yasyApi nityAH zadvAstasyApyeSa na doSaH kthm| na vibhASAgrahaNena saadhutvmbhisNbdhyte| samAsa ityeSA saMjJA vibhASA bhavati / tadyathA / medhyaH pazurvibhASitaH / I asAdhu haze teno prayoga nahIM thAya.ane rAnapuruSa e (samAsanI) sthitimAM apu hoya te to kyApi koine iSTa nathI' vaLI (zabdano) brividha (svarUpa) no bodha nahIM thAyapA zabdonAM be prakAra (nAM rUpo> * prApta nahIM thAya.paraMtu vibhASA (zabda)nuM jayAM jayAM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM tyAM be rIte rUpo prApta thAya tema ApaNe icchIe chIe ane chatAM te siddha nahIM thAya. jenA mate zabda anitya (kArya) che" te vikalpe samAsa kare che jene mate zabda nitya che tene paNa A doSa nahIM Ave.280 kevI rIte (nahIM Ave) ? (sUtramAM) mUkelA vibhASA zabdano sAdhutva sAthe saMbaMdha nathI. to pachI (konI sAthe che) ? samAsa saMjJA sAthe teno saMbaMdha joDavAno che.tethI samAsa e saMjJA vikalpe thAya che tema samajAya che. te A rIte che - meLvaH pazudhimapitaH '' (arthAt rma pazunI bAbatamAM viklpa karavAmAM Avyo che) te H 276 A saMdarbhamAM kaiyada kahe che ke bhaThya ane abhakSya banne hAra hoya to je bhakSya oya te ja haiyAmAM Ave che abhakSyane nathI levAmAM AvatuM tema ja sAdhu hoya tenuM ja upAdAna thaze, asAdhunuM nahIM. OM" samAsamAM vikI sApa thaze ema kahyuM tenA uttararUpe kahe che ke rApura epada 5chI samAsanI avasthAmAM koi vAra ema kahevuM iSTa nathI vAstavamAM sAdhu ane asAdhu samAna hovAthI asAdhuno tyAga karIne sAdhune svIkAravuM te .chA nathI tethI sAdhutvane lagato vikalpa karavo ucita nathI. rAnaparuSaH e hamezAM sAdhu che ema svIkAravuM ja ucita che.koivAra sAdhu ane anya pakSe asAdhu e be prakAranuM svarUpa mAnavuM barobara nathI. (ahIM cAru.mAM cit pachI vyAvaraNe ema adhika pATha che.) 21 sUtramAMnA vibhASA zabane AdhAre jo sAdhutvane vaikalpika mAnavAmAM Ave to zabdanAM vizaktinu sunu jevAM je vaikalpika rUpo thAya che. te siddha nahIM thai zake. matvanuzAsane vagere je kahyuM te uparathI A doSa darzAvyo te jeo zane nitya mAne che tenI dRSTie Avaze eTale ke zabdanityatvavAdI mATe zabdonAM be prakAranAM rUpo siddha nahIM thai zake. 31 jeo zone kArya (eTale ke anitya) mAne che, je ema samaje che ke vyAkaraNa zAstra sabdone utpanna kare che temanA mate tribhASA zveH / mAM je vibhASA zabdanuM grahaNa karyu che te uparathI jenuM pUrve vidhAna karavAmAM na hotuM AvyuM te saMprasAraNa javidheya che ane teno ja vikalpa karavAmAM Ave che, sAtvano nahIM ema samajAze. pariNAme saMprasAraNati ane saMprasaraNarahita ema vividha rUpo prApta thaze. 20 zabdane nitya mAnanArane zabdanAM vividha rUpo prApta na thavA rUpI doSa Ave che ema aaN, have bhASyakAra kahe che ke jema sukhane kArya mAnanArane doya nathI Avato te ja rIte nitya mAnanArane paNa doSa nahIM Ave, kAraNa ke nitya zabdanuM sAdhutva puruSane adhIna nathI. puruSa tene udzAvavA ke dUra karavAne samartha nathI. TUMkamAM zabdanuM sAdhutva apauruSeya che tethI temAM vikalpa thai ja na zake .Ama hovAthI vikalpano saMbaMdha sAdhutva sAthe joDI na zakAya,pariNAme vibhASAno saMbaMdha sAdhutvanA udde cabhUta samAsa saMjJA vagerenI sAthe thaze. tethI samAsa saMjJA vikalpe thaze ema samajAze. AthI jeo zabdane nitya mAne che temane paNa vividha rUpo prApta thaze ane doSa nahIM Ave. 281 samAsa saMjJA sAthe vibhASAne yojvAnuM kAraNa darzAvatAM nAgeza kahe che ke saMjJA zruta che. zAstramAM samAsa saMjJAnuM samAsa zabdanA prayogane kAraNe pratyakSa zravaNa thAya che, paraMtu sAdhutvanuM zravaNa thatuM nathI. AthI jyAre sUtramAM vibhASA zruta hoya,tenuM zravaNa thatuM hoya, tyAre teno zruta (samAsa saMjJA) sAthe saMbaMdha thAya te ja cogya che, azruta (sAdhutva) sAthe thAya te yogya nathI. Ama vibhASAno samAsa saMjJA sAthe saMbaMdha thavAthI samAsa saMjJAmAM ja vikalpa thaze. 282 uparanI vAtane spaSTa karavA mATe bhASyakAre mImAMsAmAMthI udAharaNa ApyuM che. mevA pAvita mekvoDanAna vimASitaH / ahIM vimAvitaH zabda dvArA sUcavAtI vibhASAnuM pazuH ane anaDvAna sAthe pratyakSa zravaNa thAya che tema chatAM pazu ane anan ne lagato vikalpa zachA nathI tethI vikalpano tenI sAthe saMbaMdha na joDatAM temane anulakSIne je Arlabhana kriyA kI che tene / 322 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitdvicaaryte'nddvaannnddvaaniti| kiM trhi| Alabdhavyo nAlabdhavya iti // medhyo'naDvAnvibhASita iti| kArye yugapadanvAcayayogapadyam // 16 // karavAmAM Ave che) meLoDanavanvibhASitaHA (arthAta medhya baLadanI bAbatamAM vikalpa karavAmAM Ave che). ahIM 'baLada ke baLada sivAya anya koi (pazu)" ema vicAravAmAM AvatuM nathI. to pachI zuM vicAravAmAM Ave che)? tenuM AlaMbhana (vadha) karavuM ke na karavuM te (vikalpano vicAra karavAmAM Ave che). (zabdane) anitya mAnavAmAM Ave to jemanuM ekIsAthe sAmuhika rIte vidhAna karavAmAM AvyuM hoyate badhA(zabdo)nuM ekI sAthe (uccAraNa karavuM paDaze) /16 vize vikalpa samajavAno che. tethI bhAgakAra kahe che ke ahIM enavAnuM ke mananavAna (baLada ke je baLada na hoya te) ema vicAravAmAM AvatuM nathI, paraMtu tenuM AlaMbana karavuM ke na karavuM e vicAravAmAM Ave che. A udAharaNa uparathI samajavAnuM che ke jayAM sAkSAt zravaNa thatuM hoya tyAM paNa ayogya hovAthI saMbaMdha na thai zake to jayAM zravaNa thatuM na hoya tevAM (samAsa saMjJA jevAM) sthaLe saMbaMdha na thai zake te dekhItuM che. ahIM ke. zaMkA raju kare che ke samarthaH paddhavidhi e sUtranI vArtika vIvInAnarthavI svamAsiddhatvAnAnA bhAgyamAM kahyuM che ke vRtti arthAt samAsa ane avRtti arthAt vAkya-samAsano abhAva- e banne svAbhAvika che ane vRtti karavAmAM Ave tyAre ekAthabhAva thAya che. e sthitimAM saMjJA avazya thAya che, tethI vikalpa thAya che tema kahevuM nirarthaka che. ahIM to bhAgakAra kahe che ke vibhASAno avaya samAsa saMjJA sAthe karavAno che. Ama eka sthaLe vikalpa nirarthaka che ema kahevuM ane ahIM samAsa saMjJAmAM vikalpa thAya che ema kahevuM e to spaSTa virodhAbhAsa che. A zaMkAnuM nivAraNa karatAM kaiyaTa-nAgeza kahe che ke samarthasUtramAM saMjJAnA bhAva ane abhAva arthAt saMjJA thAya paNa kharI ane na paNa thAya ema ja kahyuM che te vRtti ane vAkyanA mukhyArthanA bhedane AdhAre kahyuM che. vAkyamAM (arthAt samAsa na karyo hoya tyAM) capekSA (parasparAkAMkSA) no artha che. jema ke rAjJaH puruSaH | e vAkyamAM 2AnanuM zabda rAjAno ane puruSa zabda puruSano ema bhinna artha batAve che ane temane paraspara AkAMkSA rahe che, eTale ke rAjA puruSanI ane puruSa rAjAnI ema paraspara apekSA rAkhe che. paraMtu jayAre temano samAsa (vRtti ) thAya tyAre rAnapuaSaH e samAsamAM rAganuM zabda mAtra "rAjAno" ane puruSa zabda mAtra puruSano' ema bhinna artha na darzAvatAM eka ja artha (puruSa) batAve che. Ama samAsamAM prAthamAva thAya che. have samAsa hoya to ja ekAthabhAva thAya che tethI tyAM samAsa saMjJA thAya athavA na thAya e prakAranA vikalpane sthAna ja nathI tethI bhAgakAre vAva no artha nathI ema kahyuM che. paraMtu ahIM vRtti ane vAkya e bannenA mukhyArthano abheda che ema svIkAryuM che. banneno eka ja artha che tethI ahIM kahyuM che ke je vibhASA zabda che tenI yojanA (anvaya) samAsa saMjJA sAthe karavAnI che. tethI eka ja artha darzAvatAM rAjJaH puruSa e vAkya ane rAnapuruSaH e samAsa arthAt vRttimAM, jayAre vRtti hoya tyAre, saMjJA thAya ane na hoya tyAre na thAya, e kAraNe vikalpa thaze.AthI upara je zaMkA karI ke virodhAbhAsa thAya che te nirmULa che. vaLI vRtti ane vAkyanA mukhyArthano abheda svIkAravAthI e banne sAdhu prayoga thai zakaze, kAraNa ke vikalpane pratApe je sAdhu che te anyano nivartaka nahIM thai zake. jema ke vRttine sAdhu mAnavAthI teno ja artha darzAvatuM vAkya asAdhu thavAno saMbhava che ane tethI vRtti vAkyanuM nivartaka thAya, paraMtu vikalpa che tethI abhinna arthavALAM vRtti ane vAkya banne sAdhu thaze ane koi potAnAthI bhinnanuM nirtaka nahIM thAya.e paNa bannenA arthane abhinna gaNavAno lAbha che. 283 zabda kArya che e mata pramANe A doSa Avaze ema nityazabdavAdI batAve che. jayAre sUtramAM eka sAthe kaIka vidhAna karavAmAM AvyuM hoya,jema ke tarAvyAnIyara: pramANe tacat tavya ane anIyam ahIM dhAtune vize traNa pratyayonuM eka sAthe (yupata) vidhAna karavAmAM AvyuM che. A yuISt nuM udAharaNa che. jyAre sUtramAM 2-kAranuM grahaNa karIne anyane AvarI levAmAM AvyAM hoya tyAre anyAya thayo kahevAya. jema ke Dham 2 madUtA (4-1-119) pramANe apatyanA arthamAM mardU zabdane Dham lAge che. ahIM jene kAraNe pUrve rahelA zivAbhyioDaK (4-1-112) e satramAM jenuM grahaNa che te ma nuM paNa anukarSaNa thaze (A sUtramAM kheMcI lavAze). pariNAme mahUvane Dha6 lAgIne mAvyaH thaze ane man lAgIne mAinU paNa thaze.ahIM noMdhavuM joie ke mahUjA zabda - kAnta hovAthI tene mata trA pramANe lagIne mAHi ema trIjuMrUpa paNa thaze.ahIM ke. noMdhe che ke vArtikamAM je manvAya zabda prayojayo che te samuccayanA 323 For Personal & Private Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryeSu zadveSu yugapadanvAcayena ca yaducyate tasya yugapadvacanatA prApnoti |tvyttvyaaniiyrH| Dhak ca mnndduukaat| iti // yasya puna nityAH zadvAH prayuktAnAmasau saadhutvmnvaacsstte| nanu ca yasyApi kAryAstasyApi na dossH| kthm| pratyayaHparo bhavatItyucyate na caikasyApi prakRteranekasya pratyayasya yugapatparatvena saMbhavo'sti / nApi brUmaH pratyayamAlA prApnotIti / kiM tarhi / kartavyamiti zabdo ne anitya mAnavAmAM Ave to tacattavyAnIyara: Dha 2 mAhUtiA (jevAM sUtromAM) jemanuM ekI sAthe sAmuhika rIte vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tevA (tat tavya manIyam ke DhajU [ pratyayo ekIsAthe lagADIne zabdonuM uccAraNa karavAno prasaMga Avaze. paraMtu jenA mate zabdo nitya che te to (zabdono) prayoga thayA pachI temanA sAdhutva vize kahe che.are paNa jene mate zabdo anitya che tene paNa A doSa nahIM Ave.kevI rIte nahIM Ave, ?? kAraNa ke ema kahevAmAM AvyuM che ke pratyaya (prakRtinI) pAchaLa(12) lagADavAmAM Ave che paNa aneka pratyaya eka sAthe eka ja prakRtinI pAchaLa Ave te zakya nathI. pratyayonI mALA thAya che ema ame kahetA nathI to pachI zuM kahevA mAgo cho)? sUrtavyam ema (eka tavya pratyAntano) arthamAM che ane sUtramAM 2-kAranuM grahaNa karIne athavA svarita svaradvArA tenuM vidhAna karavAmAM Ave che. jema ke riyAgniSThA e sUtramAM - svarita che.zaMkAkAranuM kahevuM che ke jayAM anyAcaya ane yugapa6 vidhAna karyuM hoya tyAM je te pratyayano eka sAthe prayoga thavAno prasaMga Avaze.tethI yugapad vidhAnanA dRSTAnta rUpe je tavyas ta2 ane manIyara pratyayo kahyA te ekI sAthe lAgu paDavAno prasaMga Avaze ane anyAcaya dvArA vidhAna thayuM hoya tyAM paNa eka sAthe pratyayo thavAno prasaMga Avaze. tethI mavhUvA pachI Dha, manuM vagere eka sAthe thavA jaze, kAraNa ke jeo zabdane anitya mAne che te prayogane lakSamAM lIdhA vinA ja zabdonuM vyAkhyAna kare che. paraMtu jeo zabdane nitya mAne che te zabdanA prayogane lakSamAM rAkhIne prayogamAM zabdo je rIte jovAmAM AvatA hoya temane ja anulakSIne zAstramAM pratyaya vagerenI kalpanA karIne tenuM vidhAna kare che ane te rIte tene siddha kare che. A bAbatane spaSTa karatAM nAgeza rekhAgavayanyAyano ullekha kare che. jevI rIte rekhAmAM dorelA gavayanA avayavo sAcA gavayanA avayava jevA ja hoya che chatAM te kalpita hoya che tema zAstra zabdanuM vizleSaNa kare che te zabda paNa nitya ane akhaMDa zabda nathI paNa kalpita, anitya ane sAvayava che ema samajAze. AthI zabdanI nityatAne koi hAni nahIM pahoMce. 284 pratyaya pAchaLa Ave che ema pratyayaH para e sUtro uparathI samajAya che tethI 6 tavyas tavya manIyam ema thavAno prasaMga ja nathI, kAraNa ke ta2 ane anIyam e 4 dhAtunI para nathI, kAraNa ke bacce tat nuM vyavadhAna che.ahIM zaMkAkAra kahe che ke lokavyavahAramAM vyavahita hoya chatAM tene pUra kahomAM Ave che tema ahIM paNa banI r para thai zakaze ane tethI yugapadda prayogano prasaMga Ubho ja raheze. tenuM samAdhAna eTaluM ja ke lokavyavahAranA AvA prayogomAM vacamAM jara rahela hoyatene lakSamAM lIdhA vinA ja avyavahitapaNAno Aropa karavAmAM Ave che ane e rIte para zabdano tyAM aupacArika prayoga thAya che. paraMtu zAstramAM para vagere zabdo to avayavahitanA arthamAM ja prayojavAmAM Ave che ane tethI ja vyavahitAzcA e sUtra sArthaka thAya che.vaLI loka vyavahAramAM avayavahita hoya chatAM para zabda kadAca prayojAya paNa zAstramAM to avayavahita rIte pAchaLa Avyo hoya tene jarUra kahevAmAM Ave che, kAraNa ke tyAM to avayavahitano ja pa2 tarIke nirdeza karavAmAM Avyo che. zAstramAM irisa pareDA paracA vagere sthaLoe paNa je uttarAMgarahita hoya eTale ke avayavahita hoya tene vize ja taramAdrityuttarathA e paribhASA pravRtta thAya che.bhASyakAre sAme roSaH e sUtranA bhAgamAM prakRti eka che ane pratyaya aneka che (HIVtirvahavaza yugaH I) ema kahyuM che tethI koi zaMkA kare ke eka ja prakRtinI pAchaLa aneka van AvI zake to tat vagere paNa eka prakRtinI pachI AvI zake ane to pachI doSa Ubho raheze. teno khulAso karatAM keyaTa kahe che ke yam nI je (m ) rUpI AkRti che te eka ja che ane te AkRti para thAya che tethI avyavahitatA jaLavAi rahe che ane doSa Avato nathI paraMtu tatra vagerenI AkRti eka nathI bhinna che tethI vyavadhAna thAya che, pariNAme doSa thAya che. 285 zabda kArya che ema mAnanArane doSa Avaze ema je kahyuM tenA javAbamAM pratyaya para hoya che ane avyavahita rIte para hovA joie tethI ekI sAthe aneka pratyaya AvavAno prasaMga nahIM Ave' tema kahIne bacAva karyo. tethI nityazabdavAdI kahe che ke eka ja prakRtinI pAchaLa tatyat ta2 manIyara eka sAthe AvIne pratyayanI mAlA thaze ema e kahevA mAgato nathI, paraMtu eka pratyayayukta zabdano 324 For Personal & Private Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayoktavye yugapad dvitIyasya tRtIyasya ca prayogaH prApnoti naiSa doSaH / ardhagatyarthaH zaiprayogaH artha saMpratyApayiSyAmIti zaGkhaH 1 1 prayujyate / tatraikenoktatvAttasyArthasya dvitIyasya prayogeNa na bhavitavyamuktArthAnAmaprayoga iti // AcAryadezazIlane ca tadviSayatA // 10 // AcAryadezazIlanena yaducyate tasya tadviSayatA prApnoti / iko hasvo'Gyo gAlavasya / prAcAmavRddhAphinbahulam / iti gAlavA eva hasvA - prayuJjIranprAkSu caiva hi phinsyAt / tadyathA / jamadagnirvA etatpaJcamamavadAnamavAdyattasmAnnAjAmadagnyaH paJcAvattaM juhoti // prayoga karavAno hoya tyAM ekI sAthe bIjA ane trIjA pratyayukta zabdano prayoga karavAno prasaMga Ave che.temAM vAMdho nathI. (kAraNa ke) zabdano prayoga artha samajAya te mATe che (eTale ke) huM (anya vyaktine arthano bodha karAvI zakIza ema vicArIne (mANasa) zabdoprayoga kare che. ema hovAthI eka zabda dvArA artha mAi gayo hoya tethI bIjA zabdono prayoga na thavo joie, kAraNa ke huM eka (zabda) dvArA je artha vyakta thai gayo che te mATe (pharIthI) zabdaprayoga karavo na joie. jyAre AcArya athavA dezano ullekha karIne kaMi kahevAmAM AvyuM hoya tyAre te kArya te(AcArya ke deza) no viSaya thaze ||17| jyAre AcArya athavA dezano ullekha karIne kaMi kahevAmAM AvyuM hoya tyAre te kArya te(AcArya ke deza) puratu ja maryAdita bane che. jema ke ho coDo nA mAdhavadutam| e sUtromAM gAya e AcAryano ane pam e dezano spaSTa ullekha che tethI cha nA ziSyo syano prayoga kare che ane pUrvanA loko viSNa pratyaya lagADe, jevI rIte 'namaziAM tatvazcamamavavAnamavAdyattasamAnnAnAmavnyaH padmAvatta jIhoti| (jamadagnie ja e pAMcamuM avadAna karyu che tethI je jAmadagnya nathI te pAMcamA avadAnanuM havana karato nathI ( te rIte ahIM paNa samavAnuM che). prayoga karavAnI icchA hoya ma, jema ke va pratyayukta cartutvam, tyAre Iya kArya kAya paNa prayoga mATe upasthita thavAno prasaMga Avaze. jhaTa phanim nI. ahIM ullekha ema artha che. yAraMvAra ullekha karavo ema nathI, kAraNa ke eka ja sUtramAM ema karavuM zakya nathI. jha' gAyanA mata pramANe ane anne rI Avato hoya tevA sAnta no uttarapada para thatAM hastha thAya che, jema ke prAtimAM, ahIM sUtramAM gAlava AcAryanuM nAma mUkyuM che tethI samajAya che ke A pramANe hasyano prayoga karanAra te AcArya Ama sUtramAM darzAvela vidhinI pramANabhUtatA darzAvavA mATe AcAryanuM nAma mUkyuM che ane tethI sUtranI stutyatA (pu) sucavAya che. * pUrvanA AcAryonA mate jenA AdimAM vRddhiyukta parNa na hoya tevA zabdasvarUpane apatyanA arthamAM vistRtahita lAge che, jema ke atrinunAni . ahIM pUrvanA AcAryaema kahIne dezano ullekha karyo che tethI dezanI kIrti udbhavavAthI te dezavAsIone dIrghakAlaparyanta svarganivAsa prApta thAya che, ema kaiyaTa ane nAgeze artha ghaTAvyo che, paraMtu yu.mI. nA mata pramANe dezanI kIrti eTale pradezanA nAmollekhathI sUtrakAranuM bahujJatva sUcavAya che. 289 avatta eTale gavavAna arthAt kApavuM, puroDAzAdinA jarUrI bhAganuM AhUti mATe grahaNa karavuM ane havigrahaNa karavuM te paNa ayadAnadhAcIna zrota yajJomAM cIpa sabdanuM uccAraNa karIne AhUti ApavAmAM AvatI hatI temAM havanuM cAra prakAre avaThAna karIne nUha (palAzanuM AhUtipAtra) vaDe AhUti ApavAmAM AvatI .paraMtu jamadagni munie cArane dale pAMca avadAna svIkAryA che, tethI 'padmAvatta namaLInAm / ' ema Apastambe kahyuM che. Ama jagninA yaMzaja pAMca avadAna kare che. ahIM avAt, eTale grahaNa kare(chA) 325 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yasya punarnityAH zar3A gAlavagrahaNaM tasya pUjArtha dezagrahaNaM ca kiirtyrthm| nanu ca yasyApi kAryAstasyApi pUjArtha gAlavagrahaNaM syAdezagrahaNaM ca kIrtyartham // tatkIrtane ca dvedhApratipattiH // 18 // tatkIrtane ca dvaidhaM zadbAnAmapratipattiH syAt / icchAmazca punarAcAryagrahaNeSu dezagrahaNeSu ca dvaidhaM zadvAnAM pratipattiH syAditi tacca na sidhyati // aziSyo vA viditatvAt // 19 // aziSyo vA punarayaM yogaH / kiM kAraNam / viditatvAt / yadanena yogena prArthyate tasyArthasya viditatvAt / ye'pi hyetAM saMjJAM nArabhante te'pi vibhASetyukte'nityatvamavagacchanti / yAjJikAH khalvapi saMjJAmanAmArabhamANA vibhASetyukte'nityatvamavagacchanti / tadyathA / paraMtu je zabdone nitya mAne che tene mATe (sUtramAM je) ruva (nAmanuM) grahaNa karyu hoya te sanmAnArthe che ane prAvAt (ema) dezanuM (tramAM)grahaNa hoya te prakhyAti (sUcavavA) mATe che. ame kahIe chIe ke jenA mata pramANe sabdo anitya che tenI dRSTie paNa (sUtramAM je) ruva (nAmanuM) grahaNa karyu hoya te sanmAnArthe thAya ane prAzvAm ( ema) dezanuM (sUtramAM)grahaNa hoya te prakhyAti (sucavavA) mATe hoi zake 290 jo teno ullekha hoya to (zabdonAM) jividha rUpa siddha nahIM thai zake 18 jAsUtramAM te (AcArya ke deza)no ullekhajhA karavAmAM Avyo hoya to zabdanAM rUpo be prakAre siddha nahIM thai zake. paraMtu AcArya ane dezano sUtramAM ullekha karyo hoya tyAM paNa zabdonAM rUpo be rIte thAya tema ApaNe icchIe chIe chatAM te siddha thatAM nathI 292 athavA (artha) jANIto hovAthI (sUtra) na karavuM joIe' ||1 9 / / athavA A ( naveti. )sUtra karavAnI jarUra nathI. zA mATe (jarUra nathI) ? kAraNa ke te (no viSaya) jANIto che. A (navRti vimalA / / sUtradhAra je icchavAmAM AvyuM che te vAta jANItI che, kAraNa ke jeo A / vibhASA eka khAsa saMjJA karatA nathI teone paNa vibhASA ema kahevAthI anityatva vikalpAno artha samajAya che. yajJakaranArAo to vibhASA ema kahevAthI vikalpano artha samaje che jema ke 20 A vAkyane * gAlava AcArye hava thAya che ema kahyuM che tethI tuM paNa e pramANe prayoga kara' e prakArano stuti darzaka arthavAda gaNI zakAya ane e rIte zabdane anitya mAnanArane paNa sUtramAM kareluM gAlavagrahaNa pUjArthe lai zakAya. e prakAranI dalIla ahIM che. ka gAlava AcArye hasyatva karyuM che tethI teno prayoga karavo ema anityavAdI pramANe artha thaze pariNAme be prazna2nAM vaikalpika rUpI prApta thAya che te nahIM thAya. paraMtu e prakAranAM rUpa thAya te dRSTa che. paraMtu nityazAvAdI pramANe gAlava hasthanI himAyata karanAra che ane anya AcArya dIrdhane svIkAre che ema bhinna smRtino svIkAra karavAthI vikalpa thai zake che tethI uMbhayavidha sabda rUpo siddha thaI ko 1 jAtipakSamAM eTale ke padano artha jAti che ema svIkAranAM tti jAtine vize sUtra vidhimukhe pravRtta thAya to mAtra pitu pratyo pUrve saMprasAraNa thaze ane pratiSadhamukhe pravRtta thAya to viSNu pratyayo pUrve ja saMprasAraNa thaze TUMkAmAM banne rIte amuka ja pratyo pUrve kArya thaze, sarvatra nahIM thAya.tethI A saMjJA sUtra karavuM paDaze, kAraNa ke jo sUtra karavAmAM na AvyuM hoya to htvi jAtine vize prApta thatA kAryano prathama niSedha thatAM te (tti jAtine) anulakSIne javikalpa karavAmAM Avyo che tethI sarvatra kArya siddha thaze. paraMtu vyaktipAmAM jema lakSya bhinna bhinna hoya tema lakSaNa paNa bhinna thAya tathI keTaleka sthaLe thoDuM lakSaNa (sUtra) vidhimukhe pravRtta thaze ane koi sthaLe pratiSedhamukhe pravRtta yo ane tema thavAthI iSTa rUpo siddha thai zake che tethI A saMjJA sUtra karavAnI jarUra nahI rahe. 326 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ medhyaH pshurvibhaassitH| medhyo'naDvAnvibhASita iti| Alabdhavyo nAlabdhavya iti gamyate // AcAryaH khalvapi saMjJAmArabhyamANo bhUyiSThamanyairapi zadvairetamartha sNprtyyyti| bahulam anyatarasyAm ubhayathA vA ekeSAmiti // mAtri saMpAyA para ita uttaraM yA vibhASA anukramiSyAmo'prApte tA drssttvyaaH| trasaMzayAstu bhavanti prApte'prApta ubhayathA veti // dvanda 2aa vimAthA nahi pArArU-rUra che prApte'prApte ubhayatra veti saMdehaH / kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / ubhayazabdaH sarvAdiSu paThyate tayapazcAyajAdezaH kriyate meSyaH pUrvamASitaHA moDanavantimASatA ema kahevAmAM AvatAM' AlaMbana karavAnuM che? athavA 'AlaMbana nathI karavAnuM' ema samajAya che. AcArya(pANini) paNa (sUtra dvArA) A vimASaI ) saMjJA kare che, chatAM moTe bhAge vahu , anyatarAma, mayathA, vA, pAm jevA anya zabdo dvArA e(vikalpanA)arthane samajAve che.* aApta vibhASA)mAM traNa saMzayara (thAya che paravA have pachI jenI kamapUrvaka nirdeza karIzuM te aprApta vibhASA che tema jANavuM. paNa ahIM traNa prakAranA saMzaya thAya che ke e prAptavibhASA che , aprAptavibhASA che ke prAptAprAptavibhASA che? nDei nA vimA nasi (saMzaya thAya che). 1-1-31-3ro. ahIM saMdeha thAya che ke prApta hoya tyAM (A vibhASA thAya che, ke aprApta hoya che tyAM A vibhASA thAya che, ke pachI prApta ane aprApta banne hoya tyAM(A vibhASA karavAmAM Ave che)? (ahIM) prApta (vibhASA kevI rIte (thaze)? aprApta (vibhASA) kevI rIte (thaze)? ane (vikalpa jayAM prApta tema ja aprApta heya tyAM eTale ke, ubhayatra vibhASA kevI rIte (thaze)? ma97 zabdano sarvADhi gaNamAM pATha karavAmAM Avyo che ane tayapU no majUAdeza karavAmAM Ave che. 294 juo upara noMdha (28 2) 295 tethI AsUtra upara kAzikA kahe che, "IjAM prajAmatarAM vaghumati sarvavindhArthAntaSAnava sidhdhati arthAt jhAvAn , TvIvA , mItaracAn, vahuram vagere vikalpa mATe mUkavAmAM Ave che. temAMnA game te ekanA (prayoga) thI (vikalpa) siddha thAya che. dRSTAnta rUpe doranyataram e sUtrabdArA je ubhayatra vibhASA karI che tyAM vibhASA saMjJAno ullekha karyA vinA ja prAptAprApta vibhASA thaine A pramANe prayogo maLe che. prAptavibhASAmAM mukhyavaharati sainyavAna lakhyavaharati saivaiHA , aprAptamAM (hati mAre teva- dvattAnuM preraka) harati mAre tevadrattam harati mAra revanA Ama jema ahIM vaikalpika prayogo siddha thAya che tema ja sUtramAM vimAna zabdanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM paNa kArya siddha thaI zakaze tethI A saMjJA sUtranuM bhASyakAra khaMDana kare che tema moTA bhAganA TIkAkAro mAne che. 296 tristarAyaH eka sAthe traNa saMzaya koi sthaLe zakya nathI tethI jemAM traNa arthamAM saMzaya che te trisaMsAyAH ema keyaTa samajAve che, kAraNa ke vibhASAonA traNa arthamAM saMzaya uddabhave che. te e ke A te prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che? 297 ahIM nhe jA vimAnasiA ema kahyA pachI samaya zabdanuM udAharaNa kema ApyuM che? evo prazna thAya, paraMtu e sUtro to mAtra viSayano saMdarbha sUcavavA mATe che, kAraNa ke da samAsamAM sarvanAma saMjJAno niSedha karavAmAM Avelo che tethI vimA nasA mAM sarvanAma saMjJAne lagatI aprApta vibhASA che athavA to niSedhanI dRSTie , niSedha prApta che tethI prApta vibhASA che ema nakkI thaI zake che. Ama ahIM trisaMzayano abhAva che tethI samaya nuM dRSTAnta ApyuM che.[te mATe juo nIce (nodha 299)].ahIM zaMkAkAra kahe che ke taya pratyayanI bAbatamAM zaMkA upasthita thavAno koi prazna ja nathI kAraNa ke prathamavArama vagere sUtramAM to e pratyayamAtranI saMjJA karavAmAM AvI che, jayAre sarvADhi sUtra dvArA samaya zabdanI - samudAyanI saMjJA karavAmAM AvI che. Ama bannenA viSaya bhinna che tethI aprAptavibhASA che tema avazya samajAya che tethI saMzayane avakAza ja nathI. ke. kahe che ke prathamavArama vageremAM je taya pratyaya che temAM tadantavidhi karavo paDaze, kAraNa ke cena vidhi sUtranI vArtikamAM tadantavidhinA prayojana rUpe (tadantane) sarvanAma saMjJA thAya (prayogane 3ra7 For Personal & Private Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tena vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti / aprApte / ayacpratyayAntaram / yadi pratyayAntaramubhayItIkAro na prApnoti / mA mUvevas tethI nitya prApta che tyAM (prApta) vibhASA thAya che ke anyatra aprApta hoya tyAM (aprApta) vibhASA thAya che ke (jyAM prApta hoya tyAM tema ja jyAM aprApta hoya tyAM ema ) ubhayaMtra vibhASA che ? (e prakArano saMdeha cAya che) (paraMtu ahIM) aprApta (vibhASA che) savajU koi bIjo ja pratyaya che.299 jo (gar e tapU no Adeza na hoine) bhinna pratyaya ja hoya to ramavI mAM ante -kAra thai zakaze nahIM. bhale ema na thAya, 300 sarvanAmAvyavasaMjJAvAn / ) ema kahyuM che, vaLI sarvanAma e anyartha saMjJA che. te saMjJA tava pratyayane ApI na zakAya, kAraNa ke kevaLa pratyayano prayoga thato nathI Ama sUtramAMnA tava no artha tayAnta thaze. 298 upara joyuM tema samaya zabda sthAnivadbhAvathI tavAnta che, kAraNa ke laukika saMkhyA hovAthI sama zabdane saMAyA avayave tavad pramANe tava (tavap ) lAgaze. paraMtu ramatulAtto nitvam| pramANe tavap ne sthAne gap pratyaya lAgIne samaya zabda banyo che. ahIM A rIte zaMkA thAya che (1) prathamavarama0 mAM sarvArthIni. nI anuvRtti karIne tene tAntanuM vizeSaNa gaNIe to sarva vageremAM Avato (tavAnta) samaya ema samajAze (dvitaya tritaya vagere je anya tayAnta che temano sarvAdigaNamAM samAveza nathI).sarvAdigaNamAM hovAthI samaya ne sarvanAma saMjJA nitya prApta che ane prathama vagerethInA pUrve vika saMjJA thaze Ama saMjJA prApta che tyAM vikalpa thavAthI prAptavibhASA thaze. (2) jo camanama. mAM mArIni nI anuvRtti na karIe to samaya zabda tathAnta hovA chatAM sarjAyuM ne pramANe tene thaelI sarvanAma saMjJA yama thI tene thatI paikalpika saMjJAno pUrvapratiSepathI bApa karaze. tethI samaya ne nitya sarvanAma saMtA thaze, paraMtu te sivAyanA hitava vagere tAnta ne sarvanAma saMjJA bilaphTa prApta na hatI temane namra pUrve vikalpe saMjJA thaze, tethI e aprAptavibhASA thaze. (3) jo prathamapatrama thI. tAnta nathatI saMjJA sarvArthani pramANe samaya ne thatI saMjJAne papratiSadhathI vaikalpika karaze ema samajyAmAM Ave to samaya ne saMjJA prApta hovA chatAM viddha thaze tethI prAptavibhASA ane tiSa vagerene saMjJA prApta na hatI chatAM vikalpa prApta thavAthI aprAptavibhASA thaze. Ama ahIM vibhASA prApta tema ja aprAptamAM thAya che tethI ubhayatra vibhASA thaze.ahIM prApta, aprApta ke ubhayatra vibhASA thaze ema saMzaya thAya che. tethI bhASyakAra kahe che," tena vA nitye prApte anyatra vA'prApte ramavatra vA|' eTale ke koivAra (prathama. mAM sarvAni nI anuvRtti karatAM) prApta vibhASA,koivAra (anuvRtti na karatAM ane dvitaya jevAmAM pUrvapratiSedha letAM) aprApta vibhAdhA ane koIvAra (eTale ke parapratiSedha letAM) bhavibhASA thaze.hakIkatamAM ahIM aprApta vibhASA che. 299 3mAluvAttaH0 thI thato savar bIjo ja pratyaya che, tavap no Adeza nathI ema gaNIzuM, eTale ke AgaLanA dvitrindhA sUtramAMthI mAtra savap ne laizuM tethI 3mAluvAtto vageremAM tayap thI bhinna evA avap nuM vidhAna thatAM ayar pratyaya vap no Adeza nahIM gaNAya ane tethI samaya zabdane je sarvanAma saMjJA thAya che te tenA sarvAda gaNamAM karelA samAvezane kAraNe thAya che paraMtu prathama vagere pramANe tene nas pUrve vaikalpika saMjJA nahIM thAya kAraNa ke te tavAnta nathI, paraMtu dvitaya vagere je anya tavAnta che temane nam pUrve vaikalpika saMjJA thaze. vAstavamAM tAnta zabdone sarvanAma saMjJA prApta ja na hatI. tethI prathama vagerethI temane thatI saMjJA aprApta vibhASA thaze. OM diALaJa pramANe dita vagere prAtidikanuM strIliMga karatAM TApu sthAne pa lAge che. A sUtramAM sa~vapnuM RNa che, varSa nuM nathI pariNAme jo avap ne savapno Adeza na gaNatAM svataMtra pratyaya gaNavAmAM Ave to mana nuM strIliMga karatI vakhate dIpa, nahIM lAge tethI samayI e iSTa zabdasvarUpa prApta nahIM thAya. 328 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtraca ityevaM bhvissyti| kthm| mAtrajiti nedaM prtyygrhnnm| kiM tarhi / prtyaahaargrhnnm| kva saMniviSTanA prtyaahaarH| maatrshdvaatprbhRtyaaycshckaaraat| yadi pratyAhAragrahaNaM kati tiSThanti atrApi praapnoti| ata iti vrtte| evamapi tailamAtrA ghRtamAtrA atrApi prApnoti / sadRzasyApyasaMniviSTasya na bhaviSyati pratyAhAreNa grhnnm|| (sUtramAM) mAtraH ema kahyuM che tethI thaze. kevI rIte thaze)? (sUtramAM) mAtrar ema je kahyuM che temAM pratyAyanuM rahaNa nathI. to pachI zuM che? pratyAhAra mUkyo che. kyAM mUkelA (pratyayo)no pratyAhAra che? mAtra zabdathI laine 2-kAra sudhImAM (mUkelA). pratyAhAranuM grahaNa kevAmAM AvyuM hoya to ta tiSThantiA mAM paNa (pU thavAno che? prasaMga Avaze. maMtaH nI anuvRtti thAya che (tethI nahIM thAya).ema chatAM A taimatrA , dhRtamAtrA mAM paNa DhI) thavAno prasaMga Ave che.samAna (svarUpano) hovA chatAM (prastuta sthaLe sUtramAM) mUkavAmAM na Avyo hoya tevAnuM pratyAhAraddhArA grahaNa thatuM nathI.05 (ahIM) UrNorvibhASA // 20-2 // 01 ahIM dalIla ema che ke dillAn 0 sUtramAM mAtram nuM grahaNa karyuM che tene svataMtra pratyaya na gaNatAM pratyAhAra gaNIzuM ane pramANe vidMAtrA mAM je mAtra che tyAMthI laine dvitrikhyAM. e sUtramAMnA mayar nA jU sudhInA bhAgane AvarI leze. tethI mA no phliAInDa sUtramAM samAveza thavAthI kamara zabdane paNa te sUtra pramANe lAgIne 3mathI ema iSTa rUpa thai zakaze. 302 zaMkAkAra kahe che ke pratyAhAra levAthI pati tiSThantiA jovAmAM paNa thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke vim rvanAmane saMkhyAnuM mApa batAvavAnuM hoya tyAre vimaH saMdhyAparimAne ti rA(pa-ra-41) pramANe hati pratyaya lAge che ane e sUtra pramANe (5-2-37) ane ditrikhyAm (5-2-43) e be sUtronI vacamAM AveluM che tethI mAtrar pratyAhAramAM hati AvI jaze,pariNAme pati mAM diltAnam 0 pramANe upU lAgavAno prasaMga Avaze. 08 zaMkAnuM nivAraNa karatAM kahe che ke dikvAni 0 mAM manAtA e pUrva sUtramAMthI mataH nI anuvRtti thAya che tethI Tis vagere jene anta hoya tevA manta ne TIpU lAge che paraMtu ti lAgIne banela vati e manta nathI TU-kArAnta che tethI tene rajU nahIM lAge. 304 jo mataH nI anuvatti thAya che tema kahezo to tai0mAtrA jevAM sthaLe paNa hIm thavAno prasaMga Avaze ema zaMkAkAranuM kahevuM che. mAtrA zabda mAM mAne e dhAtune duvAmAthumasimpa0 thI uNAdi pratyaya trar lAgIne thayo che. mAtra eTale mApa, bhAga. taitra mAtrA vRtI mAtrA (telano/dhIno aMza). pratyAhAra karavAmAM Ave to mAtra zabda 2-kArathI viziSTa nahIM rahe, eTale ke pramANe yasanU vageremAM Avato mAtran pratyaya pratyAhArano Adi bhAga hovAthI te mAtra ja che ema samajavo paDaze, kAraNa ke varNa samudAyano anubandha che te varNa tanA avayavano anubandha na thai zake. Ama thavAthI upara darzAvyo te tra- anta mAtra zabda che tene rIbU lAgaze. 305 pramANanA arthamAM je mAtra (6) pratyaya lAge che te ane uNAdi trar lAgIne thaela mAtra sarakhA jaNAya che chatAM e mAtra nuM sUtramAM grahaNa karavAmAM nathI AvyuM tethI prameyane anulakSIne pramANanA arthamAM jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te mATajU nuM ja pratyAhAra dvArA grahaNa thaze, kAraNa ke sUkSatipavo ane saritArita paribhASA pramANe je samAnadharmI hoya teno ja sUtramAM viAmAM Ave che. ahIM mAtra ane mAtrar svarUpamAM saddaza hovA chatAM te samAnadharmI nathI, kAraNa ke mAtra (jema ke dhRtama tra) bhAga ke aMzanA artharUpI dharmayukta che, jayAre mAtram e pramANa, parimANanA artha rUpI dharmathI yukta che. pramANe 1 sUtramAMnA signa , draznan pramANavAcI hovAthI emAMno mAtrar paNa pramANavAcI che, ema saharita paribhASAthI samajAya che, tethI bhAga ke aMzano. artha darzAvatA visaduzadharmI tra-anta mAtra nuM pratyAhAra dvArA grahaNa nahIM thAya.tethI tai4mAtrA vagere sthaLe hIpU lAgavAno prasaMga ja nathI. 329 For Personal & Private Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApte'prApte ubhayatra veti sNdehH| kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / asaMyogAlliT kit| iti vA nitye prApte'nyatra vA'prAptaubhayatra veti| apraapte|| anyaddhi kittvmnynngittvm| karvamASA rajA rvibhASAmAM 306 paNa prApta, aprApta ke ubhayatra vibhASA che e vize zaMkA thAya che |20-21 // (A satramAM) prApta vibhASA kevI rIte thaze? aprApta vibhASA kevI rIte thaze ane ubhayatra vibhASA kevI rIte thaze? saMyo chiddhi dvArA prApta thatuM zirva nitya prApta thatuM hovAthI (vibhAgo dvArA thatI vibhASA) prApta vibhASA thaze. te sivAya (nAM sthaLe). aprApta vibhASA thaze 08 (sApta ane aprAptano vikalpa thavAthI) ubhayatra vibhASA thaze?(A) aprApta vibhASA) che, kAraNa ke zittva ane hinda taddana bhinna che. eka cendditkitau|| 30rvimASaIT e svarUpamAM vArtika che tethI evI zaMkA thAya ke karNa dhAtu, 3-kArAnta hovAthI todityuddhi triA pramANe vRddhi nitya prApta che ane tenA apavAda rUpe sarvimASaTT (7-3-90) sUtra che tethI vibhASA thatAM vRddhi vaikalpika thAya che. Ama dekhItI rIte e prApta vibhASAnuM udAharaNa che pachI teno aprApta vibhASA ke ubhayatra vibhASAnA saMdarbhamAM zA mATe ullekha karyo che? A praznanuM nirAkaraNa karatAM nAgeza kahe che ke nirvimAthA eTale 3Lu dhAtu pachI je vitta thAya che tene lagatI vibhASA ema samajavAnuM che. ahIM je vibhASAno ullekha che te vimApoLa e sUtraddhArA jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te che. jo ke vimASoLA e hittvanuM vidhAna kare che eTale te sUtra pramANe dhAtu pachI Avato phudri pratyaya vikalpa hin thAya che, paraMtu saMthASTi vinA (1-2-5) vittva nuM vidhAna kare che. Ama A sUtro anukrame hindu ane vin nuM vidhAna kare che. Ama e be prakAranA pratyayo paraspara bhinna che chatAM zaMkAkAre vimASaH ne lagatA trividha saMzayanA udAharaNarUpe ApyuM che. te Ama to yogya nathI paraMtu ti ane hindu ne kAraNe guNa ane vRddhino vihata 2aa thI pratiSedha thAya che ane chuM ne ti ane hi nuM samAna kArya zakya che. Ama samAna kAryane AdhAre kAryAnideza karIne e bannene eka gaNIne A sUtrane udAharaNa rUpe ApyuM che. 307 saMyogAnta na hovAthI asaMyotiMga pramANe tenI para thatA di nA patta pratyayo vit thaze. vimAgo nI saMyo ti0 mAM anuvRtti karavAmAM Ave to H paraH mata ti vimaSA vit ebhinna vAkya thatAM ne vitta nitya prApta che temAM vikalpa thatAM A prAptavibhASA thaze. 308 gayo tuM sUtramAM upara pramANe anuvRtti na karIe to viva mAM e banne sUtro eka sAthe upasthita thaze. vitA mAM vibhAgo thI no tA vikalpa hin thatAM sArvadhAturSi thI thatA guNano viti thI niSedha thavAthI macakSu pramANe 3var thaIne IvitA thAya che. e be sUtronAM kSetra bhinna che, paraMtu nA niA bI.pu.di.mAM Tu va mAM asaMyogAnta dhAtu pachI Avelo - Agama yukta pat pratyaya morAti0 thI vit thaze. vaLI va e hAdri ti pratyaya che tethI vimApo lAgu paDaze. Ama banne eka sAthe upasthita thavAthI viti paramUva thI para sUtra nitya zittva vikalpano bAdha thaze.AthI [vitA mAM vikalpa prApta thazepaNa di mAM aprApta thaze. Ama chuM ne hittva prApta nathI tyAM aprApta vibhASA thaine hinUna hoya tyAre kawfvitA ane hoya tyAre savathaIne [vitA ema rUpo thaze. 309 ahIM pUrvavipratiSedha levAmAM Ave to vimA thI vikalpa thAya te iSTa che tethI viva vageremAM prApta vibhASA thaze, kAraNa ke tyAM marsalonA pramANe vitta nitya prApta hatuM. temAM vikalpa thayo, jayAre vitA jevAMmAM hittva prApta nathI chatAM vikalpa thayo che tethI aprApta vibhASA thatAM ubhayatravibhASA thaze. 330 For Personal & Private Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyeka Ditkitau tato'sti saMdehaH / atha hi nAnA nAsti saMdehaH / yadyapi nAnaivamapi saMdehaH / kthm| prauMvIti / saarvdhaatukmpit| . iti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti / apraapte|| jo vi ane hin eka hoya" to (saMzaya thAya che jo vit (pratyaya) ane hindu (pratyayo) eka hoya to saMdeha thAya che paNa have jo e bhinna hoya to saMdeha nathI thato. jo ke te judA hoya to paNa saMdeha (thaze). kevI rIte thaze)? UrjIva mAMm sArvadhA,pitA (e sUtra)thI nitya ( hindu)prApta thAya che tethI (vimA dArA)prAptavibhASA thaze, te sivAya (nAM sthaLe hittva) aprApta hovAthI te vibhAvo dvArA) aprApta vibhASA thaze athavA (prApta ane aprApta bannemAM vikalpa thavAthI) ubhayatra vibhASA thaze.(e prakArano saMdeha thAya che). vimApayamano dArA)prAptavibhASA thaze, te sivAya (nAM sthaLe hi7) aprApta hovAthI ( vimo dvArA) aprAptaribhASA thaze athavA (prApta ane aprApta bannemAM vikalpa thavAthI) ubhayatra vibhASA thaze.(e prakArano saMdeha thAya che). (paraMtu A) aprApta (vibhASA che).12 vimApayamane ra0-rUA 31 vAstavamAM hindu ane ti e pratyayo bhinna che temanAM kAryo paNa aneka che, paraMtu viti nA pramANe jeguNavRddhi niSedha rUpI kArya che te e bannene samAna che. vaLI kaLuM dhAtune vize e niSedha rUpa kArya sivAya anya koI kArya saMbhavita nathI tethI kAryAtideza karIne bannene eka jagaNIne upara pramANe trisaMzaya doSa ubhAvyo che (ni.sAmAM ahIM mANe ema pATha che chA. tene prAmAdika gaNe che, saMpAdaka tene yogya mAnIne siddhAntIno mata gaNe che.) 1A Dis ane vituM e pratyayone eka mAnavAmAM na Ave to paNa trividha saMzaya uddabhavaze. jema ke karNa dhAtunA r pahelo pu.e.va.nA rUpa vaivi mAM. ahIM pra s (sva) e sthitimAM sarvAnumatA (1-2-4)pramANe Atmapadano TU pratyaya pat hovAthI hindu thaze. ahIM nitya hittva nuM vidhAna kareluM che, tyAM vimo (1-2-3)nI anuvRtti karIe to vikalpa thAya che tethI prApta vibhASA thaze. paraMtu anuvRtti na karavAmAM Ave ane paravipratiSedhano Azraya levAmAM Ave to hittva nitya prApta thaze ane vikalpa mAtra proivitA jevAM sthaLe thaze, kAraNa ke tyAM to pratyaya patana hovAthI hittva prApta na hatuM chatAM vibhASA karavAthI vikalpa thaze tethI aprAptavibhASA thaze. ahIM pUrva pratiSedha levAmAM Ave to vimASoLA para sUtra sArvadhAtu no bAdha karaze ane vikalpa iSTa che tethI UrjIvi mAM prAptavibhASA thaze, paraMtu vitA mAM aprAptavibhASA thaze ema ubhayatravibhASA thaze.upara prau[vi mAM je Tu che te pratyaya che, tyAM prAptavibhASA thai. provitA mAM Tram e pUrvasUtra vina aa (1-2-2) mAMthI anuvRtta karela Agama che tethI tyAM aprAptavibhASA thaze. paraMtu kavitA mAM ne (dri) pratyaya gaNatAM prAptavibhASA ane te () ne Agama gaNatAM prAptAprApta arthAt ubhayatravibhASA thai che. 12 ahIM vina TrA mAMthI je nI anuvRtti karavAmAM AvI che te Agama che tethI vimApoLa mAM paNa AgamanuM grahaNa karavuM ja ucita che, rUDhi pratyayanuM nahIM ane Agamane nitya hittva prApta nathI tethI ahIM aprAptavibhASA ja thaze ema siddhAntIno mata che. 331 For Personal & Private Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti sNdehH| kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / gndhne| iti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubha yatra veti / apraapte| gandhana iti nivRttm|| vimANopathamane ra0-1 (ahIM paNa) prApta vibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. have prApta vibhASA kevI rIte thaze, aprAptaribhASA kevIrIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? (mo) ne pramANe ('sUcavavuM" e arthamAM prayojAelA yam dhAtu pachI AvatA sid pratyayane vitta) nitya prApta hovAthI hovAthI (vimANo - pathamane pramANe thatI vibhASA) prAptavibhASA thaze,anyatra (jayAM sUcavavuM e artha na hoya tyAM ziva aprApta hovAthI) aprApta vibhASA thaze,athavA (prApta ane aprApta hoya te banne sthaLe vibhASA thatAM) ubhayatra vibhASA thaze, e prakArano saMdeha thAya che. paraMtu ahIM ) aprApta vibhASA che, kAraNa ke anyane nI anuvRtti aTakI jAya che. 31 vimAvopathame (1-2-16) pramANe tham dhAtu jo 3 camana (vivAha) nA arthamAM prayojAyo hoya to tenI pachI Avato sunno sid vikalpa si thAya che. ahIM pUrvasUtra thano janyano (1-2-15) nI anuvRtti karavAmAM Ave to jayAre yam gandhana arthAt sUcana . (anyano doSa khullo pADyo) e arthamAM prayojAyo hoya tyAre tenI pachI Avato sin pratyaya nitya si thAya che. ane gadhananA aMgabhUta upayamananA arthamAM hoya tyAM paNa vitta prApta thaze. jo koi nI anuvRtti na karavAmAM Ave ane pUrva pratiSedhano Azraya laie to gandhana artha hoya tyAM ziva nitya prApta hevA chatAM vibhASA karI che tethI e aprAptavibhASA thaze.ahIM paravipratiSadha levAmAM Ave to para sUtra vibhASAnuM vidhAna kare che tethI vikalpa ISTa che, paraMtu zuddha vivAhanA arthamAM vitta prApta nathI tethI A vibhASA aprApta vibhASA thaze.paNa gajanayukta vivAhanA arthamAM pUrva sUtrathI ziva nitya prApta che tyAM ahIM vikalpa karyo che tethI e prAptavibhASA thaze. AthI prAptAprApta -ubhayatravibhASA thaze. 14 siddhAntI ane nI anavRtti svIkAratA nathI tethI kahe che jyanA ti nivRttam' pachI pUrvavipratiSadha laine kahe che A miApapa0 sUtramAM aprApta vibhASA ja che, arthAt trisaMzaya nathI. 332 For Personal & Private Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manapasadA ra0-4 . prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti sNdehH| kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / vRttisargAyataneSu krmH| iti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti / apraapte| vRtyAdiSviti iti nivRttm|| vibhASA vRkSamagAdInAm // 20--5 // prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti saMdehaH / kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / jaatirpraanninaam| iti vA nitye prApte manuSadA ra0-4 gaka ahIM prApta vibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che.have prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? vRttisatAyane namaH e sUtra pramANe mam dhAtune vRtti vagere arthamAM Atmapada) nitya prApta thAya che tyAM (manuSadA e sUtrathI thato vikalpa) prAptavibhASA thaze anyatra (jayAM vRtti vagere arthamAM kam dhAtu na hoya tyAM Atmapada aprApta hovAthI) aprAptaribhASA thaze athavA prApta ane aprApta banne sthaLe vibhASA thatAM ) e prakArano saMdeha thAya che, paraMtu ahIM) aprApta vibhASA thaze kAraNa ke vRtti vagerenI anuvRtti aTakI jAya che. vimaHI vRkSamuvInA ra0-1 7 ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. have prApta vibha SiA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze ? nAtikALanA pramANe (dandramAM ekavarbhAva) nitya prApta thAya che tyAM (vimA vRkRtinadhAnya. e sUtra dvArA vibhASA thAya che te) prAptavibhASA thaze, 315 anupA (1-3-43) e sUtra kam dhAtune upasarga na lAgyo hoya tyAre vikalpa AtmapadanuM vidhAna kare che. zaMkAkAra kahe che ke A vibhASA sUtramAM paNa trividha saMzaya che. jema ke pUrvavartI vRttisatAyaneSu zarmA (1-3-38)nI ahIM anuvRtti karavAmAM Ave to vRtti (aTakyA vinA pahoMcavuM ke cAlavuM. zani ame ivadi RcAmAM buddhi apratihata rIte cAle che) sI (utsAha. dhyayanA mastio adhyayanamAM utsAhita che.) ane tAvana (sphIta-bharapUra thavuM matteDamina zAstrAnA enAmAM zAstro bharapUra bane che.) e arthamAM m ne Atmane pada prApta hatuM tyAM vikalpa thavAthI prApta vibhASA thaze.pUrvasUtranI anuvRtti na karavAmAM Ave ane kam vRtti vagere arthamAM hoya ke na hoya to paNa vikalpa Atmapada thAya ane pUrva pratiSedha letAM vRtti e sUtra anupasa no bAdha karaze. have upasargayukta mi dhAtune Atmapada thAya che paraMtu upasarga rahitane vRtti vagere arthamAM na hoya tyAM Atmapada prApta na hatuM tyAM vikalpa thavAthI aprAptavibhASA thaze. paraMtu jo paravipratiSedha levAmAM Ave to vRtti vagere arthamAM janma hoya tyAM prAptavibhASA, te artha na hoya tyAM aprAptavibhASA thavAthI ubhayatravibhASA thAya che. 16 siddhAntI pramANe ahIM vRttinI nivRtti thAya che ane paravipratiSedha letAM vatti vagere artha na hoya tevo janma dhAtu vikalpa Atmapada thAya che tethI ahIM aprAptavibhASA ja che temAM trividha saMzayane avakAza nathI. 17 A sUtrathI vRkSa, mRga vagere no je inda samAsa thAya te vikalpa vat thAya che. have jo nAtikALanI anuvRtti karavAmAM Ave to te sUtra dvArA prANI sivAyanAM jAtivAcI vRkSa vagerene je nitya vAva prApta thAya che tene vimAgavRkSathI vikalpa prApta thaze. Ama prAptavibhASA thaze.jo nAtinI anuvRtti karavAmAM na Ave ane pUrvavitiSedha levAmAM Ave to nAtira e sUtra vAmano bAdha karaze tethI dhAnArASphaTi jevAM sthaLe nitya prakAra prApta thAya che te tathA suputa jevAM sthaLe prANI vageremAM jene avakAza che te vibhASA carma vagerenAM banelAM mRga vagere jAtimAM prApta thaze tyAre pUrva pratiSadhane kAraNe vAva thAya te iSTa che tethI prANIjAtimAM aprAptavibhASA thaze.jo paravipratiSedha levAmAM Ave to vimAthA vRkSa0 thI nAtira no bAdha thaze tethI prANI sivAyanAne vidvAva prApta thAya che ane prANIne aprApta che tethI vibhASA thatAM prApta tema ja aprApta-ubhayatravibhASA thaze. For Personal & Private Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'nyatra vA'prApta ubhayatra veti / aprApte / jAtiraprANinAmiti nivRttam // uSavidajAgRbhyo'nyatarasyAm // 20--6 // prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti saMdehaH / kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / pratyayAntAditi vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra ti| aprApte| pratyayAntA dhAnvantarAzi // dIpAdInAM vibhASA // 207 // prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti saMdehaH / kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / anyatra (jyAM ekavabhAva prApta thato nathI tyAM) aprAptavibhASA thaze athavA (mAM prApta ane aprApta ema bannemAM vikalpa thAya tyAM) ubhacatra vibhASA co (e prakArano saMdeha thAya che)..(paraMtu ahIM) aprAptavibhASA thaze, kAraNake nAtiraprALinAm nI anuvRtti aTakI jAyache. 318 3vivanA rRmyo'nyatarasyAm // 2-6 // 1% ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. harSa prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA bhacatravibhASA kevI rIte thaze? ( pratyayAdAma -mantra e sUtramAMthI anuvRtta thatA pravat arthAt / prattvavantanuM ne kAraNe Ama pratyaya nitya prApta thAya che tethI pavit nAnuM pramANe prApta thatI vibApA) prAptayabhASA thaze, anyatra (jyAM gAma, pratyaya prApta thato nathI tyAM! aprAkRSibhASA thaze athavA (prApta ane aprApta ema bannemAM vikalpa prApta thAya tyAre) ubhayatravibhASA thaze( ema saMdeha thAya che).( paraMtu ahIM) aprApta vibhASA che. ( kAraNa ke ) pratyayAnta (dhAtuo ) bIjA ja dhAtuo (che), 320 rIvArInA nimAyA 07 // // A sitrathI thato vibhASA prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayavibhASA che ema saMdeha thAya che. have prAptavibhASA kevI rIte thaze. aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA yaMtravibhASA kevI rIte thaze? paraMtu siddhAntI pramANe ahIM pUrvapratiSadha letAM aprApta vibhASA ja che, tethI reracane avakAsa nathI ahIM ziva nI nivRtti thAya che tethI carma vagerenA banelA mRga vagerenuM grahaNa nahIM thAya. 319 A sUtra pramANe urdU, vid vagere dhAtuone hi mAM vikalpe gAma thAya che. tethI jene gAm mApta na hato tene vikalpe prApta thaine pApaDe, voSa jevAM rUpo thAya che tethI spaSTa rIte A aprAptavibhASA che. paraMtu ahIM pUrvavartI sUtra prattpapAvA mAMthI pratyavAta nI anuvRtti karavAmAMAve to je pratyayAnta dhAtuo che temane to pratyayAvA. thI nitya samApta thAya che ane pratyayAnta jepU vagere dhAtuone vikalpe thaze tethI prAptavibhASA thaze.(ahIM pratyayAt eTale tadanta vidhithI pratyayAnta e artha thaze ane A sUtra dhAtu adhikAramAM hovAthI pratvacAnta dhAtu ema samajAze tethI tenuM vagere jene anna hoya te pratsAnta dhAtu ema samajAze. have jo pratyayAt nI anuvRtti na karavAmAM Ave to gam ne pAra jevAmAM avakAza che.. tyAM jo pUrvapratiSedhano Azraya laie to pratyayAnta rajU vagere dhAtune paNa cAstratva thI nitya sAm thAya te iSTa hovAthI A aprAptavibhASA thaze, kAraNa ke temane Am prApta na hato te pUrvapratiSedhane pratApe prApta thaine vikalpa thAya che.jo ahIM paravipratiSedha levAmAM Ave to para sUtra anusAra vikalpa iSTa thaze. tyAM suddha dhAtuone (arthAt je pratyacAnta dhAtu na hoya tene) Ama prApta na hovAthI aprApta ane pratyayAnta dhAtuone vid. pramANe Ama prApta thAya che tyAM vikalpa karyo che tethI prAptApAta- bhacatravibhASA thaze. kaccha siddhantI man vagere pratyaya jene ante AvyA hoya temane taddana bhinna dhAtu gaNe che, kAraNa ke manAvantI dhAtavaH e sUtra saMjJA-saMjJInonirdeza kare che tethI pratyapatnI anuvRtti na karI hoya tyAre vagerene Ama sAva aprApta hato tyAM vibhASA karI che tethI A sUtra aprAptarSibhASAnuM dRSTAnta che. temAM trividha saMsyane avakAza nathI. 321 TrIpanananuSyatithiAvikhyAta'nyatarasyAm| (3-1-61) e sUtrathI TIp vagere dhAtuo pachI tu mAM (SThi sTuDi| pramANe) jeSThi thAya che tenI pachI teM zabda (Atmanepadano te ) Ave tyAre vjhi no viN mAvavarmaLoH / (3-1-66)pramANe vikalpe vid Adeza thAya che.have A sUtranI pAchaLa AvatA viSNu mApa mAM anuvRtti karavAmAM Ave to e sUtrathI bhAva ane karmanA arthamAM jainitya i prApta thAya che temAM vIr vagere dhAtu pachI AvatA vjhi no vikalpe vid thaze.Ama je prApta che tyAM vibhASA thavAthI prAptavibhASA 234 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I , bhAvakarmaNoH iti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhacatra veti aprApte kartarIti hi vrtte| evamapi saMdeho nyAyye vA kartari karmakartari veti nAsti sadihaH sakarmakasya kartA karmavadbhavatyakarmakAca dIpAdayaH akarmakAzca dIpAdayaH akarmakA api vai I / vijJAvarmaLoH |pramANe viSNu nitya prAptathAya che tyAM ( TrIpanana vagerenI anuvRtti karavAmAM Ave to) prAptavibhASA thaze, anyatra (anuvRtti na karatAM pUrvapratiSadhI) aprAptavibhASA thaze athavA( prApta hoya tyAM ane aprApta hoya tyAM vikalpa thAya to) bhacatra vibhASA thaze.(paraMtu ahIM ) aprApta vibhASA ja che, kAraNa ke pare sanI lIpanana vagere sUtramAM) anuvRtti thAya che." tema chatAM paNa saMdeha thAya che ke (viLa ) mULa kartAgjha (nA arthamAM hoya tyAre lAge che) ke pachI rmAM ( vagere nA arthamAM hoya tyAre paNa lAge che)? ahIM saMdeha che ja nahIM.sakarmaka kriyApada hoya teno kartA karmava thAya che, jayAre TrIp vagere to akarmaka che. akarmaka dhAtuo paNa thaze.jo TrIpana vagerenI jillA mAM anuvRtti na karavAmAM Ape to api vAMmAM jaine avakAza che te nitya piN ane karamAM DIpa vagere dhAtuo vize jaine avakAza che te vikalpa e banne bhAva ane karmanA arthamAM rIva vagere dhAtuone thavAno prasaMga AvatAM paravipratiSedhano AdhAra laie to jayAM nitya vid ja iSTa che tyAM kartAnA arthamAM vibhASA thavAthI aprAptavibhASA thaze, kAraNa ke vibhASA to kartAnA arthamAM ja sAvakAza hatI. [noMdhaH TrIpanana. pramANe je viN thAya che te mAtra kartarimAM ja thAya che, kAraNa ke te sutramAM nijIva para pa9)(3-1-48) mAMthI stare nI anuvRtti thAya che.] have viSNu mAva nI TIpa. vageremAM anuvRtti na karavAmAM Ave ane pUrvapratiSedha laie to vikalpa iSTa thatAM kartarimAM vid prApta na hato (eTale ke TIva. vagere sUtrathI vidhAna thayuM te pahelAM aprApta hato) ane bhAva ane karmanA arthamAM viSNu mAva thI prApta hato temAM vikalpa thavAthI bhayaMtravibhASA thaze. 122 siddhAntI pramANe upara joyuM tema viTTu mAMthI taMtara nI rIvana mAM anuvRtti thAya che tethI TrIpa, vagere dhAtuone karamAM ja vid prApta hato, bhAva ane karmanA arthamAM prApta na hato- aprApta hato, kAraNa ke TrIpanava. vagere sUtra bhAvakarmaviSayaka che ja nahIM. pariNAme ahIM je vibhASA thAya che te aprAptavibhASA ja che.trividha saMzayane avakAza nathI. 1 323 cAcce rizAstranA niyama pramANeno -kAyadesarano mULa kartA ane rmAM eTale rmavatvameLA tuSiH| e sUtra pramANeno koMnakarmamAM rahelI kriyAnA jethI UMcA jenAmAM rahelI hoya tevo kAM) e dharmavat aaN, dA.ta. khvate dhanaH paya| biyate nA svayameva / ahIM parlR ane mit dhAtuonA mULa karma kartA tarIke prayojAyAM che. mona pati levavattaH| sUjha mitti jevA prayogomAM, baphAi javuM, bhedAvuM e kriyAo temanA karmo anukrame sovana ane arjA mAM rahelI che te ja kriyAo vase ovanaH vameva vidyate kullUjhaH svayameva / e prayogomAM te te vAkyanA kartAmAM rahela che . tethI ovana ane jhullUru ahIM karmakAM thage zaMkAkAranI dalIla ema che ke ri zabdanI pUrva sUtramAMthI anuvRtti karavAmAM Ave to paNa e zuddha kartAne sUcave che ke karmakartAne ema zaMkA raheche ja. 34 je sarmaka dhAtuo hoya teno mULa katAM vat thai zake che. uparanAM udAharaNomAM par anara mit, sakarSaka che tethI te karmavat thayA che paraMtu rIpa vagere dhAtuo to akarSaka che tethI temane karma nathI eTale karmavat kartAno avakAza nathI.. jo ke te akarmaka che paNa te sUtramAM sudha dhAtunuM paNa grahaNa karavAmAM AvyuM che te sakarmaka che chatAM bhASyakAre vI vagere akarmaka che ema vyApaka vidhAna karyu che teno hetu badhAne mATe eka ja parihAra karavA e che. A parihAra dhAtu je phaLa batAve che te karmamAM kadApi rahela nathI ema sUcavavA mATe che. bhAva ane karma e be zabdo samAna arthamAM prayojelA jovAmAM Ave che. dA.ta. carca 2 mAvena mAvakSaLam| ahIM bhAva zabda kriyAnA arthamAM che (mAtra mitrA| kA.), tema kSaLadetvo viyAvA) ahIM kriyAnA arthamAM che ahIM bhAvane paNa grahaNa thAya che. Ama chatAM bannemAM bheda che, je siddha karavAmAM sAdhananuM halana calana nathI hotuM te bhAva ane je siddha karavAmAMsAdhananuM halanacalana hoya te kiyA. dA.ta. mamamo levA) ahIM kiyA, siriyA (mana) sAdhananA halanacalananI apeA nathI rAkhatI tethI Amana e bhAva che. tethI vyApAropa to Aste ema kahI zakAya (kAma pUrUM thayuM tyAre bese che), paraMtu grAma gacchati levattaH| mAM page cAlavA rUpI halana calana karavAmAM Ave che tethI e kriyA che.A banne udAharaNomAM kriyA kartAmAM rahelI (thaeN) che, besavAnI kriyA devadattamAM che, jvAnI 335 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sopasargAH sakarmakA bhvnti| karmApadiSTA vidhayaH karmasthabhAvakAnAM karmasthakriyANAM vA bhavanti kartRsthabhAvakAzca diipaadyH|| upasarga lAgatAM sakarmaka thai jAya che. karmane anulakSIne kahela kAryo 26 je dhAtuonAM bhAva ane kriyA karmamAM rahela hoya tene vize ja thAya che jayAre TI vagere (dhAtuo)no bhAva kartAmAM rahelA hoya che. kiyA paNa tenAmAM che grAma mAM nathI. paraMtu pati mona seva mAM raMdhAvAnI kriyA ( pAyA-vilitti-baphAI javArUpI kriyA mona mAM che eTale ke karmamAM rahelI (rmacA) kriyA che. 21 dhAtune upasarga lAgyo hoya tyAre te sakarmamaka thAya che, jema ke meM dhAtu akarmaka che paNa tene anu upasarga lAgatAM anumati e sakarmaka thai jaze kAraNa ke tenA arthamAM pheraphAra thai gayo che anumati surva vattA 320 e kAryo teH , Atmapada jiLa , vidhava. e kAryo thai zake te mATe kartA karmanAM kAryo svIkAre che ema kahyuM che. mite vaISTha vayamevA e yak (nuM udAharaNa che). ameriSTha svayameva (e viddhava nuM udAharaNa) ane Atmapada to temAM che ja. jayAM kiyAne kAraNe utpanna thaelA phaLamAM (arthAt karmamAM vizeSa jovAmAM Ave che, tenA rUpamAM phera dekhAya che te varmacA kiyA (karmamAM rahela kiyA) kahevAya che (viroSa vra kiyA tatra citA) jema ke par dhAtuthI sUcavAtI kriyAne kAraNe tenA phaLa rUpe karmabhUta movana mAM phera jovAmAM Ave che tethI pAkakiyA karmastha kiyA kahevAya e sivAyanI kriyA , jene kAraNe karmamAM koi phera jovAmAM na Ave te kartAmAM rahelI ca ziyA thaze, jema ke pati ghaTama vAcchati rAmam ahIM phaLa karma ane kartA bannene sAdhAraNa che ane karma (ghaTa ane grAma) mAM koI pheraphAra thato nathI. tethI A vAtRca jiyA che. jayAre varmI liyA karmamAM rahelI hoya che ane temAM pheraphAra thAya che.tethI halArAja kahe che ke jayAM phaLa kartAmAM raheluM nathI hotuM te karmasthabhAvaka kahevAya, jema ke minatti vageremAM TukaDAthavA vagere kiyA kadApi kartAmAM rahelI nathI hetI (na hi diyAbhavanA ithama ane mati) A ja vastu bha.dI. bIjI rIte kahI che karmanA traNa prakAra che, nirvastra (dA.ta. iTa roti), vivArya (dA.ta.sone sunIti ) ane prApya (dA.ta.iTa parathati grAma ti) ahIM prathama bemAM varmavadriva thai zake (eTale ke dakti svayamevA somaH sUtte mevA ema prayoga thai zakaze.) paraMtu prApya karmamAM te zakya nathI (nivarce 2 vivArSe ja varmavAva TraSyati na tu kALe vaLati siddhAnto hi vyavasthitaH hai.bhU.kA 7) prApya karma eTale jemAM kiyAe karela vizeSa jovA maLato nathI te (vivArtAvizeSAnupampamAnitvam te upara ki.bha.) tethI ja dakti dAdaH vayamevA grAmaH svayamevA jevA prayogo zakya nathI.Ama chatAM savaH vAi e sUtranA udAharaNa rUpe nAthate vayamevA e ApyuM che. paraMtu nan dhAtu akarmaka che tethI zaMkA thai zake ke Ama viruddha udAharaNa kema ApyuM che? ahIM te dhAtu garbhita prerakanA arthamAM prayojavAmAM Avyo che tethI akarmaka na rahetAM sakarmaka thai gayo che tethI koI doSa nathI tema TIkAkAro samajAve che. 336 For Personal & Private Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhASAgreprathamapUrveSu // 20-8 // prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti sNdehH| kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhytr| aabhiikssnnye| iti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti / apraapte| AbhIkSNya iti nivRttam // tunAkInA vimA ra0-ra-1 prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti saMdehaH / kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / aakroshe| iti vimaSAe prathamaparve ra0-8 17 ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. have prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? mAmI (mun ja pramANe (mu) nitya prApta thAya che tenI vimASA prathama mAM anuvRtti karavAmaM Ave to) prApta vibhASA thaze, anyatra (anuvRtti na karatAM pUrva pratiSadha svIkAravAmAM Ave to) aprAptavibhASA thaze, athavA (jayAre prApta hoya tyAM ane aprApta hoya tyAM vikalpathAya tyAre) ubhayatra vibhASA thaze. (ahIM) aprApta vibhASA (jI che, kAraNa ke mAmI nI anuvRtti thatI aTakI jAya che. tRnAvInA vimASA ra0-1}?* ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. have prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? mAro nA pramANe nitya antAdAtta prApta thAya che 327 e sUtra pramANe jayAre , prathama ane pUrva upapada hoya tyAre samAna kartAnI be kriyAomAMthI pUrve kahelI kriyAne vatvA , mun lAge che, jema ke gaNe mona vanati athavA mathe mulatvA vanati (pahelAM jamIne jAya che) vagere. jo A sUtramAM mAmI namus vA nI anuvRtti karavAmAM Ave to e sUtra pramANe mun nI nitya prApti thAya che tyAM vAraMvAra e arthamAM (mAmI) mun vikalpa thaze. Ama ma vagere upapada hoya tyAre je nitya prApta hato te mun mAM vibhASA thavAthI prAptavibhASA thaze paraMtu jo anuvRtti na karavAmAM Ave to, AbhIryano artha hoya, paraMtu e vagere no prayoga na hoya tyAre mun nitya thaze, AbhIkSaNyano artha na hoya paraMtu A vagereno prayoga hoya tyAre vibhASA thaze paraMtu AbhIkSaNyano artha paNa hoya ane ga vagereno prayoga paNa hoya tyAre banne sUtro upasthita thaze. e sthitimAM pUrva pratiSedhano AdhAra levAmAM Ave to nitya munna thAya te iSTa thaze tethI AbhIryano artha na hoya paraMtu ma vagereno prayoga hoya tyAM ja vibhASA sUtra pravRtta thatuM hovAthI jayAM prApta nathI tyAM vibhASA thAya che tethI aprAptavibhASA thaze. banne sUtrane eka sAthe avakAza hovAne kAraNe paravipratiSedha levAmAM Ave to vikalpa iSTa hovAthI AbhIkSaNyano artha hoya tyAre prApta hovAthI paraMtu AbhIryano artha na hoya tyAre aprApta hovAthI ubhayatravibhASA thaze. 32 mULa sUtra vimA tunnatIzupuI (6-2-16 1) pramANe na jene atte hoya te, manna, tI ane sura e zabdo jayAre na nI pachI AvyA hoya (arthAt uttarapada hoya) tyAre te vikalpa antAdAtta thAya che. A sUtramAM mAro vA (6-2-158)nI anuvRtti karavAmAM Ave to nagna pachI AvatuM uttarapada Akozano eTale ke doSa kADhavo e artha eya tyAre nitya antAdAtta thaze.tathA nagna pachI AvatAM tRnanta, , tI ane guja e uttarapado Akrozano artha hoya tyAre vibhASA aodAtta thaze .ahIM AkAzanA arthamAM AvatAM badhAM uttarapadone antAdAtta prApta hato ja tyAM vikalpa karavAthI prAptaribhASA thaze.jo mAmoro nI anuvRtti na karavAmAM Ave ane Akrozano artha hoya paraMtu tRnnansa vagere uttarapada na hoya tyAre mA, maTha ( pattoDave nalmiH | gapoDa nAlmaH ) vageremAM antAdAtta thavAno avakAza che. te ja rIte A kozano artha na hoya ane tRnnanta, manna vagere uttarapada hoya tyAre avArtA , anannam jevAMmAM vikalpa antAdAtta thavAno avakAza che. have jayAre Akrozano artha paNa hoya tema ja sunnanta , manna vagere uttarapada hoya tyAre gartA jevAM sthaLe banne sUtro upasthita thAya tyAre pUrvavipratiSedhano Azraya letAM nitya antAdAtta thAya che tyAM vimASA tR0 sUtra Akrozano artha na hoya tyAM ja lAgu paDaze tethI A vibhASA sUtramAM aprAptavibhASA thaze.ke. noMdhe che ke mAro nA sUtramAM tenA purogAmI savirAeA mAMthI sau nI anavRtti na karavAmAM Ave to saMzaya thAya. jo anuvRtti karavAmAM Ave to ahIM niHzaMka rIte aprAptavibhASA che (nA). ahIM paravipratiSadha svIkAravAmAM Ave to vimAna tU0 e para sUtra mAro e para sUtrano bAdha karaze 237 For Personal & Private Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti / apraapte| Akroza iti nivRttm|| ekahalAdau pUrayitavye'nyatarasyAm // 20--10 // prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti sNdehH| kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / udakasyodaH sNjnyaam| iti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti| apraapte| saMjJAyAmiti nivRttam // (jo vimASatunnata vageresUtramAM mAro vA nI anuvRtti karavAmAM Ave to) prApta vibhASA thaze, anyatra ( anuvRtti na karatAM pUrva pratiSedha svIkAravAmAM Ave to) aprAptavibhASA thaze, athavA (jayAre prApta hoya tyAM ane aprApta hoya tyAM vikalpa thAya tyAre, ubhayatra vibhASA thaze. (ahIM) aprApta vibhASA (ja) che, kAraNa ke manoronI anuvRtti thatI aTakI jAya visTA pUcitaDItaram ra0-2020 ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. have prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? kaviH saMjJAvA | pramANe ( 3no 38 Adeza) nitya prApta thAya che (jo saMjJAvAn nI vihAdvI vageremAM anuvRtti karavAmAM Ave to) prApta vibhASA thaze, anyatra (saMjJAthAt nI anuvRtti na karatAM pUrva pratiSadha svIkAravAmAM Ave to) aprAptavibhASA thaze, athavA (jayAM 38 Adeza prApta hoya tyAM ane aprApta hoya tyAM vikalpa thAya tyAre) ubhayatra vibhASA thaze. (ahIM) aprApta vibhASA (jI che, kAraNa ke saMjJAthAm nI anuvRtti thatI aTakI jAya che ane vikalpa antAdAtta thAya te iSTa che tethI AkrozanA arthamAM prAptavibhASA thaze ane A kozano artha na hoya tyAM aprApta vibhASA thavAthI ahIM ubhayatravibhASA thaze. 329 A sUtra pramANe jenA AraMbhamAM saMyukta das na hoya ane je pANI vagere davya bharI zakAya tevuM sAdhana' e artha darzAvatuM hoya tevuM uttarapada pAchaLa Ave tyAre 34 zabdano 8 thAya . ahIM sthaH saMjJAvAn nI anuvRtti karavAmAM Ave to be bhinna vAyo A rIte thaze : saMjJAmAM pUrvapada 3 no nitya 36 Adeza thAya che, jema ke nedha (vyaktinuM nAma che). bIjuMvAkaya asaMyukta vyaMjanathI zarU thatA ane '(pANI) bharavAnuM sAdhana' e arthavAcI uttarapada pAchaLa AvyuM hoya tyAre saMjJAmAM ka no vikalpa 36 Adeza thAya che. AthI te prakAranuM uttarapada 3 pachI AvatuM hoya ane tethI thato samAsa koinuM nAma hoya to teno vikalpa 36 Adeza thaze, jema ke pAnam. ahIM samAsa saMjJAne sUcave che tethI Adeza thayo, kAnam paNa thai zake. Ama Adeza prApta hato tyAM vibhASI thavAthI prAptavibhASA thai. paraMtu A sUtramAM saMjJAvA nI anuvRtti na karavAmAM Ave to pUrva sUtrathI Adezane saMjJAmAM nitya avakAza che te ane saMjJA sivAyanA sanma vagere samAsamAM jene avakAza che te vikalpa, e banne opanam jevA saMjJA zabdamAM ekI sAthe prApta thAya che tethI pUrvavipratiSedhano Azraya laine saMjJA sivAyanAM sthaLe ja vikalpa thaze ema svIkAravAthI saMjJA hovAne kAraNe thato nitya Adeza tyAM aprApta thaze. temAM vibhASA thavAthI aprAptavibhASA thaze. ahIM paravipratiSedhano ja AdhAra levAmAM Ave ane vikalpa pravRtta thAya che ema svIkArIe to saMjJAmAM je prApta che ane saMjJA sivAyanAM sthaLe aprApta che te 38 Adezane anulakSIne vikalpa karavAmAM Ave to ubhayatravibhASA thaze. siddhAntI pramANe ahIM saMjJAvAn nI anuvRtti nathI karavAnI ane pUrvavipratiSedha svIkAravAthI aprAptavibhASA jathaze. saMzayane koI avakAza nathI. 228 For Personal & Private Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvAderiji padAntasyAnyatarasyAm // 20--11 // prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti sNdehH| kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / ijIti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti| apraapte| iJIti nivRttm|| sapUrvAyAH prathamAyA vibhASA // 20-12 // prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti sNdehH| zvAritri pAntasthAvatarA ra0-22 7 ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. have prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprApta vibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? ahIM (zvAritriA sUtramAMthI) bi nI (anuvRtti karavAmAM Ave to niSedha nitya prApta thAya che tyAM ) prApta vibhASA thaze, anyatra (gU sivAyanA taddhita pratyayo pUrve niSedha nitya prApta nathI thato tethI) aprAptavibhASA thaze, athavA (jayAM niSedha prApta hoya tyAM ane aprApta hoya tyAM vikalpa thAya tyAre) ubhayatra vibhASA thaze. (ahIM) aprApta vibhASA (jI che, kAraNa ke gi nI anuvRtti thatI aTakI jAya che. sapUrvAyAH prathama yA vimA ra0-12 mAM ahIM prAptavibhASA prAptavibhASA che ke ubhayatra vibhASA che ema saMdeha thAya che. 30 A be sUtro che. dhAribA (7-3-8) pramANe uttarapada hoya tevA aMganA padAnta - no phun pUrve per (ahIM ) Agama lAgato nathI. vAstavamAM mata rRA pramANe rR thatAM taritezvAvAmA thI vRddhi thavI joie paraMtu padAnta - hoya tyAre na thatAM tenI pUrve 1 vAgyA pantiAkhyAnhA (7-3-3) thI gau ve) Agama thAya che teno A sUtra dvArA pratiSedha karyo che, jema ke zvAstriH paraMtu pAntartha05 (7-3-9) pramANe jayAre padda zabda atte Avato hoya tyAre zvat jenA AdimAM hoya te aMgane vikalpa nyU Agama thAya che. jema ke (zvApI ) sthApavam athavA rauvApam (ahIM au e hen Agama thayo che). have pAntartha e sUtramAM zvAnvenI anuvRtti karavAmAM Ave to 6 para thatAM zvat jenuM pUrvapada oya tevA aMganA svaromAnAM AdinI vRddhino hendra bAdha nahIM kare tethI vRddhi thaze Agama nahIM thAya ema samajAze.ahIM jan zabda dakTi gaNano hovAthI tene daravInA vA pramANe vRddhino pratiSedha thaine) hen Agama prApta thAya che, teno zvA dvArA pratiSedha karavAmAM Avyo che, kAraNa ke e sUtramAM na varmavyatidare mAMthI na nI anuvRtti thAya che). bIjuM vAkya : zvam zabda jenuM pUrvapada hoya tevA ane paddha zabda jene anta hoya tevA aMganI pachI Tram taddhita AvatAM teno niSedha vikalpa thaze.AthI (ravApI mapatyam e arthamAM rauvA ne phugu lAgIne thatA) rauvAdriH ne vikalpa lAgu paDaze tethI jayAM t prApta hato tyAM vikalpa thavAthI prAptavibhASA thaze. ahIM Tu nI anuvRtti nakaravAmAM Ave to vRddhinimitta (=ja para thatAM vRddhi thAya tevo) taddhita pAchaLa AvatAM zabdathI zarU thatA (=zvanuM jemAM pUrvapada hoya tevA) ane pad jene atte hoya ( jemAM uttarapada hoya tevA) samAsa ne n no niSedha vikalpa thAya che ema artha thaze.have vRddhine sthAne jendra no niSedha thAya che tene zvamastriH jevAM sthaLe nitya avakAza che (zvamastrI matyam e arthamAM mata gU pramANe 6 lAgatAM avAiti thI vRddhine avakAza che, paNa tAraDhiInAzvA thI teno niSedha thatAM jU thavAno prasaMga Ave che paraMtu 20 thI je vRddhi niSedha thAya che te nitya che, kAraNa ke zvamatrane anne padda zabda nathI.te ja rIte vApam ane zvApam mAM niSedhanA vikalpane avakAza che. A banne (Rnitya hen niSedha ane vaikalpika niSedha)ne pauvApaHi zvADhiH mAM avakAza che. tyAre pUrvavipratiSedhano Azraya laine nitya niSedha svIkAratAM phugU sivAyanAM sthaLe ja vikalpa thaze tyAM jU vidhi nitya prApta nathI tethI aprAptavibhASA thaze.ahIM ga nI anuvRtti na karIne paravipratiSedhano Azraya levAmAM Ave to run pUrve niSedha prApta thAya che tyAM vikalpa thavAthI prAptavibhASA ane te sivAyanAM sthaLe niSedha aprApta che tyAM vikalpa thavAthI aprApta vibhASA thatAM e ubhayatravibhASA thaze siddhAntI tri nI anuvRtti svIkAratA nathI ane pUrvavipratiSadha svIkArIne ahIM aprAptavibhASA ja che ema nirNaya kare che. 31 A sUtra pramANe jenI pUrve koi zabda hoya(=vAkyanI zarUAtamAM na hoya tevA prathamAnta zabdanI pachI AvatA put ane sara-mad nA vikalpa vA , nau vagere Adeza thAya che jema ke game tevatte 4 athavA gAme vastava varmI paraMtu vatte am mAM prathamAntanI pUrve (sapUrvA) koI zabda nathI tethI vikalpa nathI thayo).ahIM pUrvavartI na vAvAhaii (8-1-24) ane purUthArthe. (8-1-25) 339 For Personal & Private Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhytr| cAdibhiryoga iti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti| apraapte| cAdibhiryoga iti nivRttm|| cho carcA vimASaI ra-3 | prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti sNdehH| have prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprApta vibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? vagereno prayoga karavAmAM Avyo hoya to tene ravIdaivadhu pramANe) niSedha nityaprApta thAya che tyAM (A sapUrvAyAH sUtrathI vikalpa thatAM) prApta vibhASA thaze, anyatra (ra vagere pAMcano prayoga na hoya tyAM saMpUrvAcA 0 thI niSedhano vikalpa karavAmAM Ave to) aprAptavizASA thaze ane (jayAM niSedha prApta hoya tyAM ane jayAM prApta na thato hoya tyAM vikalpa thAya to) ubhayatravibhASA thaze. ahIM aprApta vibhASA ja che, kAraNa ke "ra vagereno prayoga hoya tyAM enI nivRtti thAya che. vo hA vimASa ra013. ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che. ema saMdeha thAya che. nI anavRtti karavAmAM Ave to 2, vA,ha, mada ane e pAMcano prayoga hoya tyAre, tathA darzana e arthanA dhAtuo "jovuM e sivAyanA arthamAM prayojAyA hoya tyAre jenI pUrve anya zabda na hoya tevA prathamAntanI pachI AvatA puSpad ane amad nA vAm ane nau Adeza thatA nathI jima ke grAma tava vA/6/ EUR /iva svam ahIM vA vagerene kAraNe Adeza nahIM thAya, grAmaH tava samIkSya mAtaHA (tAruM gAma che samajIne Avyo) ahIM samIk dhAtu jAvuM e arthamAM nathI tethI Adeza thayo nathI] Ama nitya niSedha prApta thAya che te sthitimAM saMpUrvAyA:0thI vibhASA thatAM ja vagere pAMcano prayoga hoya athavA parArthanA (darzana e arthanA) dhAtuo jovuM e sivAyanA arthamAM prayojAyA hoya to niSedha prApta hato tyAM vikalpa thAya che tethI ahIM prApta vibhASA thaze. je e be pUrva sUtronI anuvRtti na karavAmAM Ave to prAraMbhamAM na Avela hoya tevA prathamAnta zabdanI pachI Avela , marama nA vikalpa Adeza nahIM thAya tethI savA tyAM ja mAM ra rakSA mAM nitya niSedha prApta thAya che ane matsyamatha8 tenA hariphlo trAyate sa mA vageremAM lAgu paDato niSedhano vikalpa, e banne martttama tena harisvA mAM 2 trA jevAmAM lAgu paDavAno prasaMga AvatAM pUrvavipratiSadhano Azraya laine nitya niSedha lAgu paDaze ema svIkAratAM ja vagere pAMca na hoya tyAM niSedha vikalpa lAgu paDaze ema samajatAM tyAM nitya niSedha aApta che tethI aprApta vibhASA thaze.have jo anuvRtti nathI thatI ema gaNIne paravipratiSedhano Azraya laIne niSedhano vikalpa thAya che tema svIkAratAM 2 vagere pAMcano prayoga hoya tyAM prAptavibhASA thatAM ane temano prayoga na hoya tyAM aprAptaribhASA thatAM ubhayatravibhASA thaze.A pramANe saMzayane lakSamAM rAkhIne anuvRtti na karatAM ane pUrvaviratiSedhano Azraya levAthI ahIM aprAptavibhASA ja che tema siddhAntI kahe che. 332 mana vimAthA mAM samagra pUrvanI anuvRtti karavAthI annAM rUpa karatI vakhate anAdri pratyaya para thatAM na dhAtunA rephano vikalpa r Adeza thAya che ema artha samajAze, paraMtu zo thakA pramANe nitya TU Adeza prApta hato ja tyAM vikalpa thavAthI prAptaribhASA thaze. ahIM zaMkA thai zake ke ya ane anAdri pratyaya e banne ekI sAthe | dhAtunI avyavahita rIte para kevI rIte thaI zake? AnuM nivAraNa karavAnA hetuthI ja ane Ti e be saptammantono artha bheda darzAvatAM nAgeza kahe che ke mAtra e para saptamI che, jayAre ke e viSaya saptamI che tethI ja eTale anAdri pratyaya para hoya tyAre ane hi eTale varno viSaya hoya (= tenuM rUpa karavAnuM hoya) tyAre ema artha samajAze kaeNmaTe nahi udAharaNa ApyuM che nuM cAnti nAma banAvatAM te pravADhi gaNano dhAtu che tethI niihaM thI man thatAM vatsas (ga) e sthitimAM annI pachI mana pratyaya Avyo che tethI thoDA pramANe varno su thaze ane tethI anAdri pratyaya para thatAM rephano TU Adeza thaine neniTa ema rUpa siddha thaze.ahIM cak no sunna thavA chatAM pratyayoge pramANe so thI jitva thaze ane yu yarjuveda pramANe thaze ja. (ahIM dhyAnamAM rAkhavuM joie ke jeno lopa * e zabdathI thayo che tethI na jumatA thI pratyayalakSaNano niSedha thavA chatAM dhitva ca ne kAraNe (yarnimitta) thatuM nathI 340 For Personal & Private Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / yaGIti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti| apraapte| yaGItinivRttam // prApta vAra ita uttaraM yA vibhASA anukramiSyAmaH prApte tA drssttvyaaH| trisaMzayAstu bhavanti prApte'prApta ubhayatra veti // prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? zo vahi pramANe teno ) nitya prApta che tyAM vimA II thI vikalpa karavAmAM Ave to) prAptavibhASA thaze, anyatra (thar sivAyanAM sthaLoe no sU prApta nathI tyAM vikalpa karavAmAM Ave to) aprAptavibhASA thaze athavA(no TU nitya prApta thAya che tyAM tema jajayAM no jhU prApta nathI tyAM vikalpa karavAmAM Ave to) ubhayatravibhASA thaze. ahIM aprAptavibhASA ja che, kAraNa ke nI nivRtti thAya che. prApta vibhASAmAM traNa saMzaya thAya che)ra1 33 have pachI jeno kamapUrvaka nirdeza karIzuM te prApta vibhASA che tema jANavuM. paNa ahIM traNa prakAranA saMdeha thAya che ke e prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke prAptAprAptavibhASA che? paraMtu caDajo ne thatuM kArya che tethI niSedha lAgu nahIM paDe, pariNAme pratyayalakSaNa thaze). ahIM eka bIjI zaMkA paNa thai zake ke vano lopa thayo te thoDA thI thayo che te sUtramAM kSatriyArSae pUrva sUtramAMthI su nI anuvRtti thAya che . have na sumatA e sUtra pratyayalakSaNano niSedha kare che vano lopa thayA pachI teno viSaya nahIM rahe pariNAme thar ne kAraNe kArya na thai zake tethI 5 nA rephano jhU Adeza na thavAno prasaMga Avaze. paraMtu na sumati dvArA karavAmAM Avela niSedha anitya che e kAraNe athavA to sTopa pramANe at no judo lopa thAya che tema svIkAravAthI 3H parima0 pramANe sthAnivabhAva mAnavAthI ya no viSaya raheze ja tethI r Adeza. thai zakaze.) have je ja vimA e sUtra mAMthI pati nI anuvRtti na karatAM mAtra gro nI ja anuvRtti karIe to anAdri pratyayo para thatAM dhAtunA rephano vikalpa n Adeza thaze ema artha samajAze.. have ro hiA ane mana vimA e banne sUtro tripAdImAMnAM che tethI vibhASA asiddha hovAthI mRtva nitya thaze ane 2 (9) e samudAyano lopa thayo hovA chatAM na jhumatA thI pratyayalakSaNano niSedha thAya che e kAraNe mRtva aprApta che tyAM vibhASA thavAthI aprAptavibhASA thaze.bIjI rIte kahIe to ahIM pUrvavipratiSedhano. AdhAra laIne carnuM rUpa karatAM - nitya thAya te ja iSTa che tethI vikalpa thar sivAyanAM sthAne thaze. Ama nitya - jayAM prApta nathI tyAM vibhASA thavAthI aprAptavibhASA thaze. jethI nimitkaH jevAM rUpa siddha thaze. have jo paravipratiSadha svIkAravAmAM Ave to vikalpa ja iSTa thaze tethI nimitra mAM prAptavibhASA thaze, kAraNa ke jayAM - nitya prApta hatuM tyAM vikalpa thayo che ane riti, niti jevAMmAM nitya Rtva aprApta che tyAM vibhASA thavAthI aprAptavibhASA thaIne ubhayatravibhASA thaze.upalabdha lakSyone dhyAnamAM rAkhIne siddhAntI kahe che ke ahIM hi nI anuvRtti na karIne pUrvavipratiSadha svIkAravAthI aprAptavibhASA ja thaze. 333 atyAra sudhI aprAptavibhASA hoya tyAM trividha saMzaya kevI rIte udbhave tenI sodAharaNa carcA karIne zaMkAno nirAsa kya. ahIMthI prAptaribhASAmAM paNa trividha saMzaya udbhavI zake che tenI udAharaNa sahita carcA karIne anta darekamAM siddha karyuM che ke je te udAharaNamAM prAptavibhASA ja che, saMzayane avakAza nathI. 341 For Personal & Private Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimA vijhA ra-- prApte'prApta ubhayatra veti sNdehH| kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / vyktvaacaam| iti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti / prApte / vyaktavAcAmiti hi vartate // vimApana pratimAne ra-rA. prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti saMdehaH / kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / svritjitH| vimASA vipratyAre ra-Ama ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. have prAptavibhASA. kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? vyAvA (samuSAra ) e sUtrathI nitya (Atmapada) prApta thAya che tyAM ( vimASa0 thI vikalpa karavAmAM Ave to ) prAptavibhASA thaze, anyatra (aspaSTa vANIvALAMnA eka sAthe bole temAM Atmapada prApta nathI tyAM vikalpa karavAmAM Ave to) aprAptavibhASA thaze, athavA (Atmapada nitya prApta che tyAM ane jayAM prApta nathI tyAM vikalpa karavAmAM Ave to) ubhayatravibhASA thaze. ahIM prAptavibhASA che, kAraNa ke cAvAvAjhma nI anuvRtti thAya che. vibhAgopavena pratImAne ra-2 37 ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. have prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? svaritagitA pramANe 334 A sUtra pramANe vyakta (spaSTa) vANIvALA (= manuSyo)nuM ekI sAthe paraspara viruddha bolavuM e arthamAM vad dhAtu AtmapadI thAya che, jema ke vikhavajo trAhmar: I (bAhmaNo ekabIjAno virodha karIne ekI sAthe bole che). have ahIM thavAno samucAra e pUrva sUtranI anuvRtti karavAmAM Ave to vyatavANIvALA eka sAthe bole tyAre nitya Atmapada thAya che, temAM prastuta sUtrathI vikalpa karavAthI jayAM Atmane pada prApta che tyAM vibhASA thavAthI prAptavibhASA thaze. ahIM te pUrva sUtranI anuvRtti na karavAmAM Ave to jayAM vyatavANI bolanAra na hoya (jema ke saMvanti rAnI ) tyAM paNa vikalpa thavAno prasaMga Ave che, jayAre saMgavadratte grAhyaT: mAM to cavavAnDa pramANe Atmapada nitya prApta che. paNa vipravarte trAhimA jevAM sthaLe nitya Atmapada tema ja vikalpa ekI sAthe prApta thaze, kAraNa ke ahIM manuSyo bolanArA che ane paraspara pratiSedhapUrvaka viruddha bole che. AthI pUrvavipratiSadhano Azraya laine nitya Atmapada thaze ema svIkAravAthI vikalpa mAtra avyakatavApha ne ja lAgu paDaze ane avayata vANIvALAMne anulakSIne nitya Atmane pada thatuM nathI tethI tyAM aprApta vibhASA thaze athavA to paravipratiSedha laine vikalpa svIkAravAthI vyaktavANIvALAM ekI sAthe paraspara viruddha bolatAM hoya tyAM prAptavibhASA thaze, jayAre avyakta vANIvALAnI bAbatamAM Atmapada nitya prApta nathI tethI aprAptavibhASA thatAM ubhayatravibhASA thaze. siddhAntI ahIM prAptavibhASA ja svIkAre che, kAraNa ke upalabdha lakSyane jotAM pUrvasUtranI anuvRtti svIkAravI ja paDe che ane tethI AtmapadanI prApti thAya che tyAM ja vikalpa thayo che tethI prAptavibhASA ja thaze. 35 ahIM pAMca sUtro pUrve AvelAM cheH svaritagataH miTAve viyAro (je dhAtuo svarita t yukta hoya athavA je gituM hoya temane Atmapada lAgu paDe che, jo kriyAnuM phaLa kartAne prApta thatuM hoya to) apaddhiH (mA va ne paNa upara jaNAvela saMjogomAM Atmapada thAya che.) zivA (ginanta- preraka aMgane paNa e rIte Atmapada thAya che, samuddhAbhyo moDagrantha (sam r mA yam dhAtunuM karma grantha na hoya to tene Atmane pada thAya che) anupasaMjJA (jJA dhAtune upasarga lAgyo na hoya tyAre uparanA saMjogomAM Atmapada thAya che) A paMcasUtrInI prastuta sUtramAM anuvRtti thAya che. have pUrva sUtrothI je nitya Atmapada prApta thAya che temAM vikalpa karavAmAM Ave che, tethI jo kartAne phalaprApti thatI hoya paNa te vastu upapada dvArA vyakta karavAmAM AvI hoya to Atmapada prApta thatuM nathI temAM ahIM vikalpa Atmapada thAya che jema ke yajJa yatA 4 yajJa canato ahIM samIpamAM prayojAyela sva zabda dvArA kartAne phaLa prApta thAya che te sUcavAya che tethI vikalpa prApta thAya che) ahIM nitya Atmane pada prApta hatuM tyAM vikalpa karavAmAM Avyo che tethI prAptavibhASA thaze. je pUrva paMcasUtrInI anavRtti na karavAmAM Ave kartAne kiyAnuM phaLa maLe tyAre purute yunate vageremAM jene avakAza che te nitya Atmapada ane 4 pa4 pati vageremAM jene avakAza che te vibhASA e banne 4 yajJa thanA vageremAM prApta thatAM pUrvavipratiSadhathI 342 For Personal & Private Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti / prApte / svaritatrita iti hi vartate // zeDanI vimApA yutri --1 | prApto'prApta ubhayatra veti saMdihaH kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra antardhAviti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti / prApte / / antardhAviti hi vartate // (Atmanepada) nitya prApta thAya che tyAM (vimASopapalenathI vikalpa karavAmAM Ave to)prAptavibhASA thaze, anyatra (svarita t hoya ane bita hoya te sivAyanAM sthaLe AtmanuMpada aprApta hoya tyAM vikalpa karavAmAM Ave to) aprApta vibhASA thaze athavA (Atmanepada prApta hoya tyAM ane aprApta oya tyAM ema banne sthaLa vikalpa karavAmAM Ave to ubhayavibhASA thaze. ahIM prApta vibhASA ja che, kAraNa ke svaritagita vagerenI anuvRtti thAya che. tioDantI vimASA giAra-rU||3 ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayavibhASA che ema saMdeha thAya che. have prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? anta" (arthAt aMtardhAna thavuM e arthamAM hoya tyAre) nI anuvRtti karavAmAM Ave to gati saMjJA nitya prApta thaze tyAM vikalpa karavAthI) prAptavibhASA thaze, anyatra (aMtardhAnano artha na hoya tyAM ti saMjJA aprApta che tyAM vikalpa karavAmAM Ave to) aprAptavibhASA thaze athavA (jayAM ta saMjJA nitya prApta hoya tyAM tema ja jayAM aprApta hoya tyAM vikalpa karavAmAM Ave to bhacatravibhASA thaze, ahIM prAptaSibhASA ja che. kAraNa ke antarNa nI anuvRtti thAyache. nitya AtmanepadanuM vidhAna thavAthI pUrvapaMca svarga nA viSaya na hoya tyAre ja vibhASA pravRtta catI hovAthI upara kahela paMcasUtrInI mAM prApti na thatI hovAthI aprAptavibhASA thaze. jo anuvRtti na karavAmAM Ave ane paravipratiSedhano Azraya levAmAM Ave to kRJ vagere sthaLe prAptavibhASA thaze ane p'' vagere sivAyanAM sthaLa aprAptavibhASA thatAM ubhayatravibhASA thaze ema trividha saMsaya cAya che paraMtu siddhAntI pramANe ahIM pUrvapaMcasUtrInI anuvRtti thAya che tethI prAptavibhASA jache ane saMzayane koi avakAza nathI. 33 vimApA kRtri| (1-4-72) pramANe haiM dhAtu para hoya tyAre tit nI vikalpe gati saMjJA thAya che) A sUtramAM pUrovartI sUtra tiro'nta" (1-4-71) nI anuvRtti thAya che. have e sUtra pramANe vyavadhAna (antarrArdha) no artha darzAvato hoya tyAre kriyA sAthe saMbaddha tis zabdanI nitya gati saMjJA thAya che, paraMtu viASA gi| thI temAM vibhASA karavAmAM AvI che tethI prAptavibhASA thaze.jo pUrva sUtramAMthI antA~ nI anuvRtti na karavAmAM Ave to vyavadhAnanA arthamAM nitya naiti saMjJA thaze te sivAyanA arthamAM prastuta sUtra pramANe vikalpa thazetethI tiromUva mAM nitya saMjJA thaze, kAraNa ke tyAM g no prayoga nathI ane antardhAna- vyavadhAnano artha che, paraMtu titva mAM annazcanano artha nathI paNa no prayoga hovAthI vikalpa mati saMjJA thaze. chatAM titattva zabda vyavadhAnanA arthamAM hoya tyAre vyavadhAnanA artha ne kAraNe thatI nitya vRti saMjJA ane 6 pAtuno prayoga che. tethI thato vikalpa e bannene ahIM avakAsa che tyAM pUrvavipratiSedha laine nitya ti saMjJA svIkAravAthI ane antardhAnano artha na hoya tyAM vibhASA svIkAravAthI tyAM nitya saMjJA prApta nahIM thAya e sthitimAM vibhASA thavAthI aprAptavibhASA thaze.te " nI anuvRtti na karIne pavipratiSadha laie ane vibhASA svIkArIe to anadhananA arthamAM prAptayabhASA ane te sivAyanA arthamAM aprAptarSibhASA thatAM ubhayatrIbhASA thaze. siddhAntI pramANe vibhASA gi mAM pUrva sUtranI anuvRtti thAya che ja tethI je nitya saMjJA prApta hatI temAM vibhASA thavAthI ahIM prAptavibhASA ja che ane saMzayane koi sthAna nathI. 343 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parIzvare vimA gAra-4 / prApte'prApta ubhayatra veti saMdehaH / kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / Izvara ti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti |apraapte| Izvara iti hi vartate // divstdrthsy| vibhASopasarge // 21-5 // prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti sNdehH| kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / tadarthasyeti adhirIzvare vimA bi ra-4 . pahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. have prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze ? (ahIM madhaH) zvaranI anuvRtti karavAmAM Ave to karmapravacanIya saMjJA nitya prApta thaze, tyAM vikalpa karavAthI prApta vibhASA thaze, anyatra ( jayAM suMdhara no artha na hovAthI karmapravacanIya saMjJA aprApta hoya tyAM vikalpa karavAmAM Ave to) aprAptavibhASA thaze athavA (karmapravacanIya saMjJA prApta hoya tyAM tema ja aprApta hoya tyAM vikalpa karavAmAM Ave to ) ubhayatravibhASA thaze. ahIM prAptavabhASA ja che, kAraNa ke zvare nI anuvRtti thAya che vistarthasthA vimAvopAra-6 Na ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. have prAptaribhASA kevI rIte thaze, aprApta vibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze ? (ahIM) tarthasthanI anuvRtti 337 vimAthA gA(1-4-98) nA pUrvavartI sUtra parIzvare (1-4-97) pramANe jyAre madha riMzvara svAmI (ane svAmI haMmezAM 4 nIjeno te svAmI hoya tenI apekSA rAkhe che. tethI] svavAmibhAvanA arthamAM hoya tyAre karmapravacanIya saMjJaka bane che. Ama nitya karmapravacanIya saMjJA thAya che. jo vimA vanA mAM pUrvasUtranI anuvRtti karavAmAM Ave to parasUtrathI vibhASA thatAM ahIM prAptavibhASA thaze. paraMtu pUrvasUtramAMthI kyAre anuvRtti karavAmAM na Ave to jyAM svasvAmibhAvano artha hoya tyAM ja nitya saMjJA thaze jema ke muve mUpa aa (rAjA pRthvIno svAmI che, paraMtu jyAM svasvAmibhAva saMbaMdha na hoya, jema ke madha muvi TaH (ghaDo pRthvI para che) tyAM vibhASAne avakAza che te banne mupo muvi dhoti jovAmAM prApta thatAM pUrvavipratiSadhathI nitya saMjJA prApta thatAM vibhASA bAkInA svAmI sivAyanA arthamAM thatI hovAthI tyAM nitya saMjJA aprApta che tethI aprAptavibhASA thaze. paraMtu IMzvare nI anuvRtti na karIne paravipratiSedha letAM vibhASA ja thatI hovAthI Izvarano artha leya tyAM saMjJA nitya prApta che tyAM prAptavibhASA, Izvarano arthamAM na hoya tyAM saMjJA aprApta che tyAM vibhASA thavAthI aprAptavibhASA thaze.e rIte ubhayatravibhASA thaze. Ama trividha saMzaya che. paraMtu siddhAntI pramANe ahIM dhirIzvare nI anuvRtti thAya che ja tethI nitya karmapravacanIya saMjJA prApta hatI tyAM A sUtrathI vibhASA thatAM ahIM prAptavibhASA ja che, saMzayane koI sthAna nathI. 338 vistarthasthA (1-3-58)e sUtra pramANe vin dhAtu jayAre yuta ane vyavahAra (le veca rUpI vyavahAra karavo) e arthamAM prayojAyo hoya tyAre tenA karmanI SaSThIvibhakti thAya che Ama nityaSaSThInuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tyAM vimA sopaNa (1-3-59) thI hindu ne upasarga lAgyo hoya tyAre e arthomAM vikalpa SaSThI thAya che . Ama nitya SaSThI prApta hatI tyAM vibhASA karavAmAM AvI tethI prAptavibhASA thaze. have pUrvasUtramAMthI tarthastha nI anuvRtti na karavAmAM Ave to cUta vagere arthamAM vid no prayoga hoya (jema ke rAtabdha vivyati) tyAM nitya SaSThI thaze, paraMtu bhUta vagereno artha na hoya (div eTale stuti karavI ema artha hoya) tyAM (jema ke drAkSa pratidvilyati mAM) vibhASA prApta thaze. paraMtu rAta gativilyatA mAM upasargayukta vidyu ta vagere arthamAM prayojAyo che tethI nitya SaSThI prApta thaze tethI tyAM vistarthasthA ne avakAza che ane sopasarga tivano prayoga thayo che tethI vibhASA prApta thAya che eTale ke tyAM vimApa ne avakAza che tethI pUrvavipratiSedha laine nitya SaSThI svIkAratAM jayAM dhUtAdino artha na hoya tyAM SaSThI aprApta thatAM tethI ahIM aprAptavibhASA thaze.tarthastha nI anuvRtti na karIne paravipratiSedha laie to vibhASA ja svIkAravI paDaze tethI cUta vagareno artha hoya tyAM nitya SaSThI prApta che tethI prAptavibhASA thaze ane te artha na hoya tyAM SaSThI prApta nathI thatI tyAM vibhASA thavAthI aprAptavibhASA thaze ane e rIte ubhayatravibhASA thaze. siddhAntI pramANe tarthastha nI anuvRtti avazya thAya che tethI cUta 344 For Personal & Private Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti / prApte / tadarthasyeti hi vartate // 3mAtra rara ita uttaraM yA vibhASA anukramiSyAmaH prApte tA drssttvyaaH| trisaMzayAstu bhavanti prApte'prApta ubhayatra veti // prApte'prApta ubhayatra veti sNdehH| kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / yaGIti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti // hRkoranyatarasyAm // 22-1 // prApte'prApta ubhayatra veti saMdehaH / kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / gtibuddhiprtyvsaanaarthshdvkrmaa'krmkaannaam| iti vA nitye prApte'nyatra karavAmAM Ave to (nitya SaSThI prApta thAya che tyAM vimAvopara thI vikalpa karavAmAM Ave to) prApta vibhASA thaze, anyatra (jayAM yuta vagere artha na thato hovAthI SaSThI aprApta hoya tyAM vikalpa karavAmAM Ave to) aprApta vibhASA thaze, athavA (SaSThI prApta hoya tyAM tema ja aprApta hoya tyAM vikalpa karavAmAM Ave tyAre, ubhayatravibhASA thaze. ahIM prAptavibhASA ja che, kAraNa ke tarthastha nI anuvRtti thAya che. ubhayatra (vibhASAmAM)paNa (traNa prakArano saMdeha thAya che)thara rA" have pachI jeno kamapUrvaka nirdeza karIzuM te ubhayatra vibhASA che tema jANavuM. paNa ahIM traNa prakAranA saMdeha thAya che ke e prAptavibhASA che , aprAptavibhASA che ke prAptAprAptavibhASA che? hora tarIma pArAjha ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. have prApta vibha 1SA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? tidikavAnArtharAda - karmazALAmA zartA Lau pramANe (gatyarthaka dhAtuonA kartAne prerakamAM )nitya karma saMjJA) prApta thAya che tyAM hova tarasAm thI vikalpa karavAmAM Ave che, tethI prAptavibhASA thaze, anyatra (gatyAdi arthaka na hoya tevA 8 ane 2 no prayoga hoya vA'prApta ubhayatra veti| ubhytr| prApte taavt| abhyavahArayati saindhavAn abhyavahArayati saindhvaiH| vikArayati saindhavAn vikArayati saindhaH | vagere arthamAM upasarga yukta hindu no prayoga hoya tyAM nitya SaSThI thAya che temAM vikalpa thavAthI ahIM prAptavibhASA ja che ane saMzayane koI sthAna nathI. 339 have jayAM ubhayatravibhASA hoya tyAM paNa trividha saMzaya uddabhave che te darzAvavA mATe keTalAMka sUtro udAharaNa rUpe ApyAM che. 40 tidityavasanArtha (1-4-52) pramANe gati (javuM), baddhi (jANavuM), pratyavasAna(khAvuM) vagere arthanA dhAtuono mULa prayogamAM je kartA (vArtA) hoya tenI prerakamAM ) karma saMjJA thAya che. ahIM nitya karmasaMjJAnuM vidhAna che tethI mudde mALaveH monim| mAM je kartA che te prarakamAM karma thaze.monathati mAgavelamonamAM have hRhoranyatarAm (1-4-53) pramANe Tu ane zuM e be dhAtuone anulakSIne vibhASA karavAmAM AvI che. temAM dRnA aneka arthamAM eka artha 'khAvuM (pratyavasAna) ema paNa che. jema ke abhyavahanti sainyavAda ghoDA khAya che.). # dhAtu, sakarmaka paNa che jema ke Ta roti phevadrattaH ) ane akarmaka paNa che jema ke vizuti sainyavAda !) have hR dhAtu gatyarthaka athavA abhyavahArArthaka hoya tyAre A sUtramAM tivRddhinI anuvRtti thatAM te pramANe nitya karma saMjJA thaze, jema ke dati mAre mANavA makhyavahArathati sainyavAnA ane 4 dhAtu, akarmaka hoya tyAM paNa te ja sUtrathI nitya karma saMjJA thaze, vivArathati sainyavAnA. A banne udAharaNomAM nitya karma saMjJA prApta che tyAM vibhASA karavAmAM AvI che tethI prAptavibhASA thaze. paraMtu jayAre pUrva sUtranI anuvRtti na karavAmAM Ave tethI TU dhAtu gatyAdino artha na batAvato hoya, jema ke dati suvarNa vIraDA (ahIM coravuM' e artha che) tyAM nitya karma saMjJA aprApya che, kAraNa ke tenA arthavALo TU dhAtu tivardika sUtramAM AvarI levAmAM Avyo nathI.te ja kAraNe sakarmaka na dhAtu (ra vAroti kevadratta ) nA mULa kartAne prerakamAM karma saMjJA aprApta che temAM vikalpa karavAmAM Avyo che tethI aprAptavibhASA thaze. Ama A sUtramAM ubhayatravibhASA che. 345 For Personal & Private Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprApte harati bhAraM devadattaH hArayati bhAraM devadattam hArayati bhAraM devadattena karoti kaTaM devadattaH kArayati kaTaM devadattam kArayati kaTa devadattena na yadi vibhASA sAkAMkSe // 22-2 // prApte'prApta ubhayatra veti saMdehaH kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhacatra yadIti 1 341 tyAM prerakamAM karmasaMjJA) aprApta che (tyAM vikalpa karavAmAM Ave to) aprAptavibhASA thaze athavA ( karmasaMjJanitya prApta hoya tyAM tema ja aprApta hoya tyAM vikalpa svIkAravAmAM Artha to) ubhayaMtravibhASA thaze. ahIM ubhayaMtra vibhApA che. (ne karmasaMjJA thatAM)prApta vibhASA(nAM udAharaNa)to :-myavahArarthAta saindhavAn / samyavahArati sainpanaiH ||vivArAMta sainyavAn vijAti sainyavaiH| (kartAne karmasaMjJA na thatAM) aprAptavibhASA(nAM udAharaNa)H-dati mAra tevavattaH| hArAMta mAre levattam| hAti mAtra vevattena 5oti kaTa devadattaH / kArayati kaTaM devadattam kArayati kaTaM devadattena // na vidhimAyA sAte // 22-2 " ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayaMtravibhASA che ema saMdeha thAya che, have prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? ti nI anuvRtti dhAtunAM vicArapati sevana e 1 *'ahIM prApta ane aprApta banne vibhASAnAM udAharaNo ApyAM che. bhASyamAM sainyAH nyavanti nuM preraka karavAthI je prazno tha tuM - jene preravAmAM Ave che te mULa karyAM. ahIM yAti mecavAnA e dRSTAntamAM tivruti pramANe karma thayo che, temAM do pramANe vibhASA thavAthI pati sandhayA ema tRtIyA prApta thai. te pramANe akarmaka athavA sainpavaiH| e dRSTAntamAM paNa prAptavibhASA che, kAraNa ke tivruddhi- - armALALiAM sau pramANe karmatva prApta che tyAM tribhASA thai che. hI mAtra sevA carota vara revatta) e dRSTAntomAM haiM dhAtu abhyavahAra ke gativAcaka nathI ane meM sakarmaka che, akarmaka nathI tethI tyAM tivruddhi pramANe karma saMjJA prApta nathI. tyAM vibhASA thavAthI aprAptavibhASA thaze. tethI prerakamAM hArati mArI phevatta levattena vA| Ati 8 Tevavatta levattena vA| ema thaze. ahIM noMdhavuM joie ke hati mAra TevavattaH| e dRSTAnta bhASya -ghare aprAptavibhASA samajAvavA mATe ApyuM che eTale ke temanA mate ahIM haiM dhAtu tivruti dArA AvarI levAto nathI arthAt e gastyarthaka nathI. tethI ja kaiTa kahe che, satra (= haiM ane vR dhAtuomAM) viSNu tinaMtvayaMmaH| te upara nAgesa noMdhe che : viti grAmamU hatyAnI racchatItyaryAviita mAvaH| (juo bA.ma.bhA1.pR.532H hornatvaryAtiSvanantamAMvAta aprApta vivecak| ane zi.sa. : amArA luvA kaLamAda--hAyaskRti che. paraMtu nyAsa ane pada.Ane prAptavibhASA mAne che ke cA patatI vata- -mati sAva pAro nyA thavA hatinaMto vartate-hati mAtra vevatta kRti- - -tA pUrveLa (= tivruddhi e sUtrathI) prApte| ane tyAcaryatve 3 nitvavat vargasaMjJA prAptatti (nyA-pada.bhA.1,pR582) maiM tihimAyaimyaH| (1-3-35) uparanI yArtika dariyo viSeSaH| (nAgeza pramANe to ema pATha hovo joie) upara kaiyaTa kahe che tehiMsAyaMtvAt vahatendratyayaMtvAntrAntiH| jo haiM paNa gatyarthaka che tema pradIpakAra mAnatA hota to sivahattvanuM varSa prAvikA ema kaheta, vaLI vArtikamAMnA vadhu grahaNanuM na carityarpa sevanapatiyoga vAi (vad pAtu gatyarthaka nathI, paraMtu ahIM eka sthaLethI bIje sthaLe pahoMcADavA rUpI kriyA darzAya che) ema kvIne bhASyAre pratyAkhyAna karyu che.te upara : taMtra tirnAntarItvAtmatIyate na svasau dhAtvarthaH| (pra.) mAre vati| jevAM udAharaNamAM eka sthAnethI bIje sthAne lai javA rUpI kiyA gati vinA zakya nathI temAM gati anivArya hovAthI teno artha samajAya che paraMtu te haiM dhAtuno artha nathI. 342 sUtramAM sarjAkSe (= AkAMkSA yukta hoya to, eTale ke vaktA lakSya ane lakSaNanA jJAnanI apekSA rAkhato hoya tyAre . jema dhUma e jANItI vastu lakSaNa che ane te uparathI jenuM jJAna thAya che te agni lakSya che. tema vaktA 'paricita vastu uparathI aparicita vastunI yAda ApavA mAgato hoya tyAre ' ema artha samajAze.dA.ta. mati mukhya vane savamAma taMtra H 5 apAvAma / ahIM vaktA vanamAM rahevA rUpI lakSaNa dvArA gAya carAvavA rUpI lakSyanI smRti karAvavA mAge che.A saMjogomAM majJAvavane 16 / 13-2-112) pramANe vAkyamAM smRtivAcI padano prayoga hoya tyAre taddana catAM sUra, thAya che jema ke ginAnAsi / smarati vaipatta cAripu vAmaH| (devadatta tane yAda che ke ApaNe kAzmIramAM rahyA hatA ?). te pachInA 7 di(3-2-113) sUtra pramANe jo vAkyamAM yat na prayoga 346 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti| ubhytr| prApte taavt| abhijAnAsi devadatta yatkazmIreSu vtsyaamH| yatkazmIreSva -vsaam| yattatraudanAnbhokSyAmahe ytttraudnaanbhunyjmhi| apraapte| abhijAnAsi devadatta kshmiiraangmissyaavH| kshmiiraangcchaam| tatraudanAnbhokSyAmahe / tatraudanAnabhuJjamahi // karavAthI vat no prayoga hoya tyAM no niSedha) nitya prApta thAya che tyAM(A vibhANa savize sUtrathI vikalpa karavAmAM Ave to) prAptavibhASA thaze, anyatra (sat zabdano prayoga na karavAmAM Avyo hovAthI niSedha aprApta hoya tyAM) aprAptaribhASA thaze athavA niSedha prApta hoya tyAM tema ja te aprApta hoya tyAM vikalpa karavAmAM Ave to) ubhayatravibhASA thaze. ahIM ubhayatra vibhASA che. rat no niSedha prApta thatAM prAptavibhASA(nAM udAharaNa):-maminAnAsi sevatta patnI vacamAM tharathISyavasAmA yattatranA"Amade vattatraudranAmuhi. (28 no niSedha prApta thatAM) aprAptavibhASA (nAM udAharaNa) :-abhijAnAsi devadatta kshmiiraangssyiaamH| kazmIrAnagacchAma / tatraudanAnbhokSyAmahe / tatraudanAnabhumahi // vibhASA cheH rara-rA prApte'prApta ubhayatra veti sNdehH| kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / kitIti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti| ubhayatra / prApte taavt| zuzuvatuH, shushuvuH| zizviyatuH shishviyuH| apraapte| zuzAva zuzuvitha / zizvAya zizvayitha / vibhASA saMghuSAsvanAnAm // 22-4 // karavAmAM Avyo hoya to no pratiSedha karavAmAM Avyo che, jema ke minAnAsi vatta tha avasAna? ahIM ane prayoga che tethI sU na thayo. tyAra pachInA sUtra vibhASA sAkSa (3-2-114) pramANe vatA jo eka vastunI yAda ApIne bIjI vastu sUcavavAno hoya ane smRtivAcaka zabda upapada hoya to ane sthAne sUt no prayoga vibhASA thAya che. tethI minAnAsi sevadratta 2mIrapu vacAma: / avasAna tatra mana mohyAmade/ amuhiM A sUtramAM vibhASA karavAmAM AvI che te vize trividha saMzaya thAya che. jo temAM na thAi nI anuvRtti karavAmAM Ave to jayAre upapada hoya tyAre samajJAvine pramANe thatA 7 no pratiSedha prApta thAya che tyAM vikalpa thavAthI prApta vibhASA thaze.tethI smarasi waa vane mavasIma tatra nA ja mArAmAM jevAM sthaLe nitya niSedha prApta hato tyAM vibhASA thatAM masi Maa ud vane vasyAmaH tatra rAcigAmaH e prayoga zakya thaze paraMtu jo ri nI anuvRtti na karavAmAM Ave tethI teno prayoga na hoya ane smRtivAcI zabda upapada hoya tathA prayoktA sAkAMkSA hoya to Tu niSedha vikalpa thaze ema samajAze.tethI ya no prayoga hoya tyAM nitya niSedhane avakAza raheze ane te ja saMjogomAM jayAM thano prayoga na hoya tyAM niSedhanA vikalpane avakAza raheze paraMtu A niSedha ane teno vikalpa banne jayAM smRtivAcI upapada hoya, vaktA cakAMkSA hoya ane candra no prayoga paNa hoya tyAM lAgu paDaze, jema ke marasi waa ne vasIma tatra : macArayAmAM (ahIM vaktA sAkAMkSa che, masi upapada che ane at no prayoga paNa che). ahIM pUrvavipratiSedha svIkAravAmAM Ave to nitya niSedhano aMgIkAra karavo paDaze tethI jayAM ya no. prayoga na hoya tyAM ja vibhASA lAgu paDaze ane nitya niSedha tyAM prApta nathI tethI aprAptavibhASA thaze.ahIM nI anuvRtti na karIne paravipratiSadha laIe to vibhASA svIkAravI paDaze.tethI ya no prayoga hoya tyAM nitya niSedha prApta thAya che tethI prAptavibhASA thaze, jema ke minAnAsi sevadratta calaeNmarevu vAma / avasAma yattatra morna moDhyama / samuhiM jayAM yak no prayoga na hoya tyAM nitya niSedha aprApta che tethI tyAM aprAptavibhASA thaze, jema ke emanAnAsi hevatta ramIrAna mithAma: machAma tatra motane momade / mudiA Ama ubhayatravibhASA thaze. ema trividha saMzaya che. paraMtu siddhAntI pramANe ahIM ubhayatravibhASA ja che.saMzayane koi sthAna nathI. 347 For Personal & Private Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpUrvAd ghuSeH prApta prApta ubhayatra veti sNdehH| kathaM ca prApte kathaM vA'prApte himA cheH rara-rAma ahIM prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. have prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprApta vibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? (vidhi pramANe)vit pratyayo pUrve saMprasAraNa nitya prApta thAya che tyAM A vimASA cheH thI vikalpa karavAmAM AvatAM )prApta vibhASA thaze, anyatra (ti sivAyanA pratyayo pUrve saMprasAraNa aprApta che tyAM vikalpa svIkAravAmAM Ave to) aprAptavibhASA thaze athavA jayAM saMprasAraNa nitya prApta che tyAM tema ja jayAM aprApta che tyAM vikalpa svIkAravAmAM Ave to) ubhayatravibhASA thaze. ubhayatra vibhASA che. "(saMprasAraNa prApta thatAM) uptavibhASAnAM udAharaNa):- guvatu, purAvuH phizvithatuH zizviyuH (vit sivAyanA pratyayo pUrve saMprasAraNa aprApta hoya tyAM vikalpa thatAM) aprAptavibhASA(nAM udAharaNa):-rArAva rUAzuvitha | zikSA vizvariyA vibhASA saMvanAnAm pArara-4 mAsan Upasarga yukata zun dhAtune anulakSIne kahelI vibhASAmAM) prAptavibhASA che, aprAptavibha SA che ke ubhayatravibhASA che ema saMdeha thAya che. have prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA para A (6-1-30) sUmAM vipinAkInA ziti (6-1-15) nI anuvRtti karavAmAM Ave to bdhi dhAtu nA gaNano hovAthI varipatra pramANe vit pratyayo pUrve nitya saMprasAraNa prApta thaze. paraMtu vimA je pramANe ti pratyayo pUrve vikalpa saMprasAraNa thaze. Ama nitya prApta hatuM temAM vibhASA thatAM A prAptaribhASA thaze.jo pUrva sUtramAMthI viti nI anuvRtti na karavAmAM Ave to zusuvatu jevAM sthaLe nitya saMprasAraNa ane vibhASA banne prApta thaze, kAraNa ke thanAra hovAthI nitya saMprasAraNa ane vimAyA che ! thI vibhASA prApta thAya che tethI ahIM pUrvavipratiSadha laIne nitya saMprasAraNa svIkAratAM vibhASA vat pratyayo pUrve ja thaze. tyAM nitya saMprasAraNa aprApta che tethI aprAptavibhASA thaze.viti nI anuvRtti na karatAM paravipratiSedha levAmAM Ave ane vibhASA ja svIkAravAmAM Ave to vit pratyayo pUrve prAptavibhASA ane govindra pUrve aprAptavibhASA thaze.Ama trividha saMzaya thAya che. * siddhAntI pramANe ahIM ubhayatravibhASA ja che.saMzayane sthAna nathI.ahIM zuzuvatu guruvuM e vit pratyayo para thatAM saMprasAraNanAM udAharaNa che, zizviyag fzvaH e vibhASA saMprasAraNa na thavAnAM udAharaNa che. ahIM prAptavibhASA che, kAraNa ke vit pratyayo pUrve nitya prApta saMprasAraNamAM vibhASA thai che. sArAva zuravitha e pita (= ) pratyayo pUrve saMprasAraNanAM udAharaNa che. ane zilpA zizvaciva e temanI pUrve saMprasAraNa na thavAnAM udAharaNa che. e pratyayo pUrve saMprasAraNa bilakula aprApta hatuM tyAM vibhASA thavAthI aprAptavibhASA thaze. " ahIM mULa sUtra haLamatrasaMdhunA (7-3-28) thI (, ma, tva), saMdu ane mAvat dhAtoone niSThA para thatAM vikalpa huM Agama thato nathI. A sUtramAM pUrvavartI zuSivirA (7-3-23) e sUtranI anuvRtti karavAmAM Ave to viphAdna (manano bhAva darzAvavo) artha na hoya tyAre zun dhAtune thatA niSThA pratyayane lAgato nathI. ema samajAze.tethI duSTa ema rU5 thaze, jema ke duSTA rajJA (doraDI taiyAra thai .Ama nitya nitva prApta thAya che , - -saMdhupAvanAm thI saMpur ne anulakSIne vibhASA karavAmAM Ave che, [(kAraNa ke e sUtramAM vA vantarAntipUrNa(7-2-27) mAMthI vA nI anuvRtti thAya che.)], tethI tene vikalpa d thatAM saMpitA ema rUpa thaze.Ama nirta nitya prApta hoya tyAM vibhASA thavAthI prAptavibhASA thaze. have jo pUrva sUtramAMthI marA nI anuvRtti na karavAmAM Ave to upasarga rahita zun dhAtu virAna sivAyanA arthamAM prayojAyo hoya tyAre niSThA para thatAM nitya mani ne avakAza raheze. paraMtu virAna nA arthamAM sama upasarga yuta zun nI pachI niSThA AvatAM vibhASAne avakAza raheze paraMtu saMpuSTA raghu jevAM sthaLe virAna sivAyanA arthamAM prayojAyela sana upasarga yuta zunnI pachI niSThA Ave to (vijJAna nA arthamAM nathI tethI) nitya niSedha ane (upasarga yukta che tethI) vibhASA e bannene avakAza che. tyAM pUrvavipratiSedha letAM nitya niSedha svIkAravo paDaze ane vibhASA mAtra virAna no artha hoya tyAM ja pravRtta thaze. tyAM nitya Tu niSedha aprApta che tethI 348 For Personal & Private Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaM vobhayatra / ghuSiravizadvane / iti vA nitye prApte'nyatra vAprApta ubhayatra veti / ubhayatra / prApte tAvat / saMghuSTA rajjuH saMghuSitA rajjuH / aprApte / saMghuSTaM vAkyam saMghuSitaM vAkyam // AGapUrvAtsvaneH prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti saMdehaH / ubhayatravibhASA kevI rIte thaze ? duSivirAne e sUtrathI (r Agamano niSedha) nitya prApta thAya che ( tyAM vimASA saMdhuSAsvanAnAm| e sUtrathI vikalpa karavAmAM Ave to) prApta vibhASA thAya, anyatra (virAna artha hoya tyAM dh dhAtune r Agamano niSedha aprApta che tyAM viklpa karavAmAM Aveto, aprApta vibhASA thaze athavAniSedha prApta hoya tyAM tema ja aprApta hoya tyAM viklpa karavAmAM Ave to ubhayaMtra vibhASA thaze. ahIM ubhayaMtravibhASA che. (niSedha thAya tyAM) prApta vibhASAnAM udAharaNa) to saMpurA ratnuMH / saMghuSitA ratnuMH / aprAptavibhASA(nAM udAharaNa):-saMdhuSTa vAnam| saMtruSita vAvayam| A upasarga yukata svan dhAtune (anulakSIne kahelI vibhASAmAM, prAptavibhASA che, aprAptavibhASA che ke ubhayatra vibhASA che ema saMketa thAya che,a aprAptavibhASA thaze.eja saMjogomAM paravipratiSedha levAmAM Ave to vibhASAnI ja pravRtti thaze ema svIkAravuM paDaze.tethI jayAM vijJAna no artha nathI te saMpurA ratu| jevAmAM prAptadhibhASA ane jyAM viravana no artha hoya te saMdhuraH AzA jevAmAM niSedha aprApta che tyAM vibhASA thatAM aprAptaSibhASA thaze.Ama ubhayatravibhASA thAya che. e rIte vividha saMzaya thAya che. paraMtu siddhAntI ahIM ubhayatravibhASA ja svIkAre che tethI saMdhuSTA ratnuMH / (e phrUT niSedhanA udAharaNamAM) ane saMdhuSitA ratnuMH / (e vikalpe thatA T nA udAharaNamAM) prAptavibhASA che, (kAraNa ke ahIM virAna no artha nathI), paraMtu saMdhuSTa vAvayam Aha / (e r niSedhanA udAharaNamAM) ane saMvita vAvam sAha / (e vikalpe thatA T nA udAharaNamAM saMdhuN dhAtu virAna nA arthamAM che, tyAM niSedha aprApta che tethI) aprAptavibhASAnAM udAharaNa che.Ama siddhanI pramANe ahIM ubhacatravibhASA ja che temAM koi saMzaya nathI susvAnta-ntana - manya-manaH-ma) (7-2-18) sUtrathI karavAmAM Avela nipAtanathI svAnta eTale mana ema artha thato hoya tyAM A svan nI pachI AvatA niSThA pratyayane r Agama thato nathI. have rukhyamatvabhaMjISAvanAm| pramANe vibhASA karavAmAM AvI che tethI jayAM niSedha nitya prApta hato tyAM vibhASA thavAthI te prAptavibhASA thaze.jo kSubdha. mAMthI svAta manasi nI anuvRtti na karavAmAM Ave to mana artha hoya tyAM niSedharna avakAza raheze te sivAyano artha hoya tyAM ane bAra (A) upasarga hoya tyAM (=rana no prayoga hoya tyAM) vibhASAne avakAza raheze, paraMtu AhvAna manaH e sthaLe manano artha paNa che ane A upasarga paNa che tethI niSedha ane vibhASA banne prApta thaze tethI pUrvapratipremano letAM nitya T nidha svIkAravo pArka ane to pachI mana sivAyano artha hoya tyAM ja vibhASA lAgu paDaze tethI e sthaLe nitya T, niSedha aprApta che tethI tyAM aprAptavibhASA caze.jo e saMjogomAM paravipratiSadha levAmAM Ave to vibhASA ja svIkAravI paDaze, to pachI manano artha hoya tyAM prAptavibhASA ane e artha na zreya tamAM aprAptavibhASA thayAthI ahIM bhayaMtravibhASA thaze. siddhAntI ane ubhayatravibhASA ja svIkAre che. temAM Aganta mana e niSedhanA udAharaNamAMta) ane vanita mana (e vibhASA thatAghara nA udAharaNamAM) prAptavibhASA thaze, kAraNa ke tyAM mana e artha hovAthI mukhyamatha. pramANe niSedha prApta hato tyAM vibhASA thai che tethI te prAptavibhASA thaze. paraMtu gAvAnto revA ( niSedhanA udAharaNamAM) ane Asvanito devattaH (e vibhASAnA udAharaNamAM ) aprAptavibhASA che, kAraNa ke temAM mana e arthamAM AhvAnta ke bhAvanita zabdo prayojAyA nathI. Ama ahIM ubhayatravibhASA thAya che. ahIM kaiyaTa umere che ke bhASyakAre je sUtronI carcA karI che te mAtra dizAsUcana mATe ja che, kAraNa ke vibhASAnAM athAM anacapaNa udAharaNo che ke jayAM saMdehanI zakyatA che, jema ke vaivavAizonivRtvimuaividhibhyonyataravAm (4-1-81), ahIM pUrvasUtra aLionApaMconuM pottamayo vat / (4-1-78) mAMthI apaMtho nI atti karavAmAM Ave to saMzaya udbhavI zake che, paraMtu ahIM ubhayaSibhASA ja che. nArgasa noMdhe che ke kaipaTe jaivavItpatti ema kahyuM che tethI vibhASA puruSa (6-3-106) jyAM sUtronuM ati zabdavhArA grahaNa karI zakAya. ahIM paNa aprApta vibhASA che. 346 iti zrIbhagavatpatajJjalikRtavyAkaraNamahAbhASyasya vorAkulotpannena zrImatIraMgarApasUnunA pradyumnena kRtAyAM taralA nAma TIkAyAM prathamAdhyAyasya prathame pAde SaSThamAhnikam // 6 // 349 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaM ca prApte kathaM vA'prApte kathaM vobhayatra / manasIti vA nitye prApte'nyatra vA'prApta ubhayatra veti| ubhytr| prApte taavt| AsvAntaM manaH AsvanitaM mnH| apraapte| AsvAnto devadattaH Asvanito devadatta iti // iti zrImadbhagavatpataJjaliviracitavyAkaraNamahAbhASye prathamAdhyAyaprathamapAdasya SaSThamAhnikam // 6 // have prAptavibhASA kevI rIte thaze, aprAptavibhASA kevI rIte thaze athavA ubhayatravibhASA kevI rIte thaze? (@tharavAnta vagere sUtra pramANesvAnta zabda) manas nA arthamAM hoya tyAre (6 Agamano niSedha) nitya prApta che tyAM (A sUtrathI vikalpa karavAmAM Ave to) prAptavibhASA thaze, anyatra (manas artha na hovAthI niSedha aprApta hoya tyAM vikalpa karavAmAM Ave to) aprAptavibhASA thaze athavA (manas artha hovAthI niSedha prApta hoya tyAM vikalpa karavAmAM Ave tema ja manas artha na hovAthI niSedha aprApta hoya tyAM vikalpa karavAmAM Ave to) ubhayatra vibhASA thaze. ahIM ubhayatravibhASA che (niSedha nitya prApta hoya tyAM) prAptavibhASA(nuM udAharaNa)to -jhAvAnta manaHA mAsvanita manaHA (niSedha aprApta hoya tyAM) aprAptavibhASA(nuM udAharaNa -mAnito TevavattaHA mAravAnto devadattaH / ahIM zrI bhagavAna pataMjali viracita vyAkaraNamahAbhASyamAM prathama adhyAyanA prathamapAdanA anuvAdamAM chaThuAnika samApta . 6ll 350 For Personal & Private Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ahnika sAta sthaLaH samaprasAraNam aa ii 4pa . kimiyaM vAkyasya saMprasAraNasaMjJA kriyte| igyaNa ityetadvAkyaM saMprasAraNasaMjJa bhvtiiti| aahosvidvrnnsy| igyo yaNaH sthAne sa saMprasAraNasaMjJo bhavatIti / kazca vishessH| saMprasAraNasaMjJAyAM vAkyasaMjJA cedvarNavidhiH // 1 // saMprasAraNasaMjJAyAM vAkyasaMjJA cedvarNavidhirna sidhyti| saMprasAraNAtparaH pUrvo bhavati saMprasAraNasya dIrgho bhvtiiti| na hi vAkyasya saMprasAraNasaMjJAyAM satyAmeSa nirdeza upapadyate nApyetayoH kAryayoH saMbhavo'sti // astu tarhi varNasya // 1,,ane ) ne sthAne (anukrame) mUkavAmAM AvatA (23,jha ane jo e saMprasAraNa che 1/1/45 || saMprasAraNa e saMjJA vAkyanI karavAmAM Ave che eTale ke "vat ne sthAne ru thAya che, e vAkyanI saMprasAraNa saMjJA thAya che, ke pachI varNanI eTale ke ya[ ne sthAne je Tu varNa mUkavAmAM Ave che te (varNa) nI saMprasAraNa saMjJA thAya che? A (be) mAM zo phera che? saMprasAraNa saMjJA (sUtra) mAM jo vAkyanI saMjJA karavAmAM AvatI hoya to varNavidhi (nahIM thai zake) I/1/? jo saMprasAraNa saMjJA (sUtra)dvArA vAkyanI (saMprasAraNa)saMjJA (karavAmAM AvatI) hoya to "saMprasAraNa ane tenI pachI AvatA (ga) varNane sthAne pUrvarUpa ekAdeza thAya che" "saMprasAraNanI pachI (uttarapada AvatAM te) no dIrgha thAya che? (vagere) varNane lagatAM kAryo siddha thatAM nathI, kAraNa ke vAkyanI saMprasAraNa saMjJA thAya to A nirdeza ghaTato nathI. tema ja A be kAryo saMbhavita paNa nathI. to pachI varNanI (saMprasAraNa saMjJA) bhale thAya. ' saMprasAraNane lagatAM sUtro uparathI dividha cihano maLI Ave che. temAMnAM keTalAMka uparathI lAge che ke saMprasAraNa saMjJA vAkya--vAkyarthanI che. zaheH saMsAram athavA voH asaramA vagere sUtromAM prathamA dvArA nirdeza che tethI sUcavAya che ke saMprasAraNa saMjJA vAkya-- vAdhyArtha-nI karavAmAM AvI che, paraMtu jayAre asAravA athavA sasarA jevAM pradeza sUtromAM paMcamI, SaSThI vagere anya vibhakti dvArA nirdeza karavAmAM Avyo hoya che tyAM varNanI saMprasAraNa saMjJA che tema lAge che. TUMkamAM vidhisUtromAM,saMprasAraNanuM vidhAna kare te sUtromAM, vAkyarthanI saMjJA che ema samajAya che, paraMtu te vidhisUtromAM nirdezeMlA saMprasAraNane anuvAda rUpe ullakhe che te anuvAdaka sUtromAM varNanI saMprasAraNa saMjJA che tema samajAya che. tethI zaMkAkAra pUche che ke " yunaH(mati) ' e vAkyanI ja saMprasAraNa saMjJA karavAmAM AvI che ke pachI ya ne sthAne jeruvarNa thAya che te varNana karavAmAM AvI che? 2 jo vAkyanI saMprasAraNa saMjJA karavAmAM Ave to varNavidhi siddha nahIM thai zake.vavidhiH--vipIne rati vidhiH jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te vidhi, ahIM varSa upapada che tethI zu saMzaka thA dhAtune dharmaLyavivAra nA pramANe li (6) lAgyo che varNane Azraye thatA vidhi, jema ke lagnasarAvA thI thato pUrvarUpa ekAdeza, sakhrasAra kyA pramANe thato dIrgha vagere varNavidhi vAkSArthanI saMjJA karavAmAM Ave to siddha nahIM thai zake, kAraNa ke te kAryo pIvaparyane AdhAre thAya che paraMtu vAkyarthanI saMjJA thAya to vAkyartha kriyArUpa che satvarUpa nathI hoto tethI tyAM pauvaparya saMbhavita nathI ane je satvabhUta na hoya te sthAnI na thai zake. For Personal & Private Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNasaMjJA cennivRttiH||2|| varNasaMjJA cennirvattirna sidhyati vyaGaH saMprasAraNam iti| sa eva hi tAvadigdurlabho yasya saMjJA kriyte| athApi kathaMcillabhyeta kenAsau yaNaH sthAne syaat| anenaiva hyasau vyvsthaapyte| tadetaditaretarArtha bhavati / itaretarAzrayANi ca kAryANi na prklpnte| vibhaktivizeSanirdezastu jJApaka ubhayasaMjJAtvasya // 3 // yadayaM vibhaktinirdeza karoti saMprasAraNAtparaH pUrvo bhavati saMprasAraNasya dIrgho bhavati vyaGaH saMprasAraNamiti tena jJAyate ubhayoH saMjJA bhavatIti // varNanI (saMprasAraNa)saMjJA hoya to varNanI nivRtti (siddha nahIM thAya) rA' jo (saMprasAraNa e)varNanI saMjJA hoya to (saMprasAraNa-saMka) varNa uddabhavI nahIM zake, kAraNa ke pahelAM to jenI saMjJA karavAmAM Ave che te 66 (varNa ja thavo muzkela che, ane chatAM koi rIte prApta thAya to paNa e ya ne sthAne kayA AdhAre thAya? kAraNa ke A (saMprasAraNa saMjJA sUtra) vaDe ja (6 ne sthAne) e (M)nI siddhi thAya che. (paNa) e to eka bIjA upara AdhArita thAya che ane itaretarAzraya kArya siddha thatAM nathI. paraMtu viziSTa vibhaktiono prayoga jJApana kare che ke (saMprasAraNa e) bannenI saMjJA che ? A (sUtrakAra) judI judI vibhaktio lagADIne (saMprasAraNa zabdano sUtromAM nirdeza kare che. jema ke saMprasAraNa pachInA (mad )no pUrvarUpa ekAdeza thAya che (saprasAraNa/cA), saMprasAraNano dIrgha thAya che (sambaRUracA), hintanuM saMprasAraNa thAya che (haH samprasAraNamA); te uparathI samajAya che ke (varNa ane vAkya) bannenI saMjJA thAya che. 'nivRtti nahIM thAya eTale ke varNanI saMprasAraNa saMjJA thAya to yam varNano jU varNa thavA rUpI kArya thai zakaze nahIM.tharTa sasprasAraNa pramANe gat () nuM saMprasAraNa thAya che tyAM jenI saMprasAraNa saMjJA karavAmAM AvI che te dara varNa, zabdane kArya-anitya mAnanAranI dRSTie che ja nahIM. zabdane nitya mAnanAranI dRSTie paNa zabda nitya che tethI Tu varNa che kharo paNa durlabha che, kAraNa ke ya no jU thAya che te saMprasAraNa ema kahyuM, paraMtu temAM ya atIta che(eka vAra hato) ane jU anAgata che (hajI Avyo nathI).Ama te benuM astitva ja nathI tethI teo ekabIjAnI najIka hoI na zake tethI temane anulakSIne karela saMketa uparathI artha samajavo muzkela che, eTale ke ya ne sthAne phula thAya te saMprasAraNa kahevAya te artha samajI na zakAya. athavA game te rIte maLe to paNa te , ne sthAne che tema nakkI na karI zakAya, kAraNa ke duSTa dUta jevA laukika prayogamAM je jovAmAM Ave che te ya[ ne sthAne thayo che tema khAtrIpUrvaka to zAstrane AdhAre ja jANI zakAya che te sivAya nahIM. jema ke sitaH e so pUruM karavuM, nAza karavo (joDaktana) e dhAtunuM niSThAnta rUpa che temAM je dekhAya che te ya ne sthAne nathI paNa pachI ta-kArAdi ti pratyaya 4 Avyo che tethI titimasthAiitta viti thI mo ne sthAne huM thayo che. TUMkamAM saMprasAraNa saMjJA hoya to yam ne sthAne phujU thayo che tema jANI zakAya che ane thaLa ne sthAne rajU thAya to ja tenI saMprasAraNa saMjJA thAya e sthiti che tethI ahIM itaretarAzraya doSa Ave che ane paraspara Azrita kAryo siddha thatAM nathI. AgaLa nodha(1) mAM juo.vidhi sUtro ane anuvAdaka sUtromAM vividha vibhakti prayojIne nirdeza karyA che te uparathI vAkya tathA varNa bannenI saMprasAraNa saMjJA che tema jJApana thAya che. ema ahIM dalIla che. paraMtu samaya saMjJAtvam no artha be saMjJA thAya che tema nathI levAno, kAraNa ke be saMjJA thaI na zake. saMjJA to eka ja hoya. eTalA mATe ja bhASyakAre moH saMjJA ema kahIne spaSTatA karI che. paraMtu jU thanA e vAkya to eka che tethI bannenI saMjJA kevI rIte tAravI zakAya? A praznanA ukela mATe kaiyaTe tatra, AvRtti ane ekazeSa e traNamAMthI ekano Azraya lai zakAya tema sUcavyuM che. nAgeza matabheda darzAvatAM kahe che ke aneka vastuone uddezIne eka ja saMjJA ekavAkyatApUrvaka -eka ja vAkyano prayoga karIne karI zakAya.tethI AvRttino ahIM kaMi upayoga nathI yu.mI.ahIM tatrAvRtti ane ekazeSa e beno Azraya levAnuM kahyuM che paraMtu kaiyaTe anyatana ghaNAmAMthI eka ema kahyuM che anyatana bemAMthI eka ema nathI kahyuM tethI traNamAMthI ekano AdhAra levAno che tema kaiyaTa mAne che arthAt tatra ane AvRtti e bhinna levAnAM che. 352 For Personal & Private Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yattAvadAha saMprasAraNAtparaH pUrvo bhavati saMprasAraNasya dIrgho bhavatIti tena jJAyate varNasya bhavatIti / yadapyAha vyaGaH saMprasAraNamiti tena jJAyate vAkyasyApi bhavatIti // athavA punarastu vaakysyaiv| nanu cokta saMprasAraNasaMjJAyAM vAkyasaMjJA cedvarNavidhiriti / naiSa dossH| yathA kAkAjjAtaH kAkaH zyenAjjAtaH zyenaH evaM saMprasAraNAjjAtaM sNprsaarnnm| yattatsaMprasAraNAjjAtaM saMprasAraNaM tasmAtparaH pUrvo bhavatIti // athavA dRzyante hi vAkyeSu vAkyaikadezAnprayuJjAnAH padeSu ca pdaikdeshaan| vAkyeSu taavdvkyaikdeshaan| praviza pINDIm praviza trpnnm| padeSu pdaikdeshaan| devadatto dattaH satyabhAmA bhaameti| pahelAM to 'saMprasAraNa pachInA svaranuM pUrvarUpa thAya che, saMprasAraNano dIrgha thAya che ema ja (sUtrakAre) kahyuM tethI samajAya che ke (saMprasAraNa e) varNanI (saMjJA) thAya che. vaLI je (sUtrakAre kahyuM ke zaha-ntanuM saMprasAraNa thAya che (saprasAraNam ) te uparathI samajAya che ke vAkyanI paNa (saMprasAraNa) saMjJA thAya che. athavA to vAkyanI ja (saMprasAraNa) saMjJA bhale thAya. paNa ame kahyuM to kharuM ke saMprasAraNa saMjJA (sUtra) mAM jo vAkyanI saMjJA karavAmAM AvatI hoya to varNane lagatAM (pUrva savarNa ane dIrgha jevAM) kAryo siddha nahIM thAya. e doSa nahIM Ave, kAraNa ke jema kAgaDAthI utpanna thAya te kAgaDo, " bAjathI utpanna thAya te bAja e rIte saMprasAraNathI udbhavela hoya te (varNa) saMprasAraNa. tethI ( saMsArIvA sagnalanA e sUtro Ama samajAze) : e saMprasAraNamAMthI uddabhavela je saMprasAraNa (varNa) tenI pachI AvatA ( no) pUrvarUpa ekAdeza thAya che, e saMprasAraNa varNano) uttarapada pUrve dIrgha thAya che athavA to vAkya prayojavAnuM hoya tyAM vAkyano eka bhAgano ane pada prayojavAnuM hoya tyAM padanA eka bhAgano prayoga karanArA jovAmAM Ave che . vAkyono prayoga karavAno hoya tyAre vAkya -nA eka bhAgano prayoga te- pravirA vinDI pravirA tarpaNa ane padono prayoga karavAno hoya tyAre padanA eka bhAgano prayoga terevadratta (ne badale) tta, satyabhAmA (ne badale) mAmA. * pakSInA baccAnI kIkatva jAti vize khabara na hoya to paNa e kAkathI utpanna thayuM che mATe kAka che ema samajAya che. zaMkAkAra kahe che ke amuka pakSivizeSa kAka che te to kAtva jAti sAthenA tenA saMbaMdha uparathI samajAya che. bhAgyakAre paNa ko goge sUtranA bhAgamAM kahyuM, che, je kAraNe eka kAMka kAMka che te ja kAraNe bIjo paNa kAka che(naiva detunA avaH vAva tainaiva mapoDa ivava ).A zaMkAno nirAsa Ama, karyo che : bhAgakAre A saMprasAraNa sUtramAM kAkanuM dRSTAnna ApyuM che te pakSInA baccAnI kAkajAti sUcavanAra koi viziSTa AkAra vagere uddabhavyAM na hoya e saMjogo mATe ApyuM che. Ama jayAre tenI kAtva jAtinuM jJAna ja na hoya tyAre e kokamAMthI janmyo che teTalA uparathI tene vize 'kAka' e zabdano prayoga thAya che tema saMprasAraNane kAraNe astitvamAM Avyo che mATe varNa gauNArthamAM saMprasAraNa kahevAze. ' artha vyakta karavA mATe vAkyaprayoga karavAmAM Ave che tyAre ghaNI vAra ema jovAmAM Ave che ke AkhA vAkyane badale tenA eka bhAgano ja prayoga karavAmAM Ave che, jema ke pravirA paDI, pravirA tarpaNam vagere. ahIM vira mAMnI pravezana kriyA potAne yogya karmanuM anumAna dArA sUcana kare che. pravezanI kriyAne vikharI sAthe joDI na zakAya te dekhItuM che, kAraNa ke ahI mAM pravezI na zakAya tethI AkSepa dvArA te gRham rUpI karmanuM sUcana karaze. te rIte pavI saMdarbhane AdhAre potAne yogya (mala ema) bhakSaNa kiyAno AkSepa karaze. te pramANe viphA tanam mAM paNa A viphA ) ane (ta) ema anukrame karma ane kriyAno AkSepa thaze.vAkyane sthAne vAmaidezanA prayoganAM A udAharaNa che. bhAgyakAre padaitaMdezanAM be ja udAharaNa ApyAM che chatAM pu parvatarAna ema bahuvacanano prayoga karyo che, kAraNa ke vatta ne badale tta athavA Teva ane satyabhAmA ne badale mAmA athavA satyA ema padekadezanA prayogo thai zake. te ja rIte saccasat ane asArI e sUtro paNa vAkyane sthAne prayojela vALekadeza che ane AkSepa dvArA samajI zakAya che ke saccaRMAt eTale saMsAra- nivRttAt siMprasAraNane kAraNe uddabhavela (varNa)nI pachI)] ane prasAraNa ele lagnasarAnivRttI siMprasAraNane kAraNe udbhavelA (varNanA)] vAkyanI saMjJA karavAmAM Ave to varNavidhi na thai zake e je doSa darzAvyo teno be prakAre parihAra karyo cheH 1) naiSa koSaH cayA vinAtiH vagere dalIla dvArA karyo. te pramANe saMprasAraNane kAraNe uddabhavelA varNanA arthamAM te saMprasAraNa zabdano gauNa prayoga che tema svIkAryuM che, jayAre 2) ahIM athavA darayanta hi vAvanu vAverAnuM0 mAM zabda zakti dvArA ekadezanA prayoga uparathI paNa vAkyarthanI pratIti thai zake che ema kahyuM. 353 For Personal & Private Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evamihApi saMprasAraNanirvRttAtsaMprasAraNanirvRttasya vAkyasyArthe saMprasAraNAtsaprasAraNasyetyeSa vAkyaikadezaH pryujyte| tena nivRttasya vidhi vijnyaasyaamH| saMprasAraNanirvRttAtsaMprasAraNanirvRttasyeti // athavAhAyaM saMprasAraNAtparaH pUrvo bhavati saMprasAraNasya dI? bhavatIti na ca vAkyasya saMprasAraNasaMjJAyAM satyAmeSa nirdeza upapanno nApyetayoH kAryayoH saMbhavo'sti tatra vacanAdvaviSyati // athavA punarastu vrnnsy| nanu cokta varNasaMjJA cennivRttiriti| naiSa dossH| itretraashrymaatrmetccoditm| sarvANi cetaretarazrayANyekatvena parihRtAni siddha tu nityshdvtvaaditi| nedaM tulymnyairitretrshryaiH| na hi kiMciducyate'sya sthAne ya AkAraikAraukArA bhAvyante te vRddhisaMjJakA bhvntiiti| iha punarucyata igyo yaNaH sthAne varNaH sa saMprasAraNasaMjJo bhavatIti // evaM bhAvinIya saMjJA vijnyaasyte| tdythaa| kshcitkNcittntuvaaymaah| asya sUtrasya zATaka vyeti| sa pazyati yadi zATako na vAtavyo'tha vAtavyo na zATakaH zATako vAtavyazceti viprtissiddhm| bhAvinI khalvasya saMjJAbhipretA te rIte ahIM paNa "saMprasAraNathI utpanna thaelA(varNa)nI pachI' ane 'saMprasAraNathI utpanna thaelA (varNa)no' e vAkyonA arthamAM saMprasAraNa pachI' ane saMprasAraNano' ema vAkyanA amuka bhAgano prayoga karavAmAM Avyo che.te dvArA ApaNe samajIzuM ke (saMprasAraNathI) utpanna thaelA( varNa) ne te te kArya thaze, eTale ke "saMprasAraNathI utpanna thaelAnI pachI AvatA varNano ane 'saMprasAraNathI utpanna thaelA (varNa) no' ema samajIzuM. athavA 'saMprasAraNa pachI AvatA svaranuM pUrvarUpa thAya che', 'saMprasAraNano dIrgha thAya che" ema je A (sUtrakAra) kahe che te nirdeza vAkyanI saMprasAraNa saMjJA thatI hoya to ghaTato nathI ane e be kAryo (vAkyane thAya tevo) saMbhava paNa nathI. ema hovAthI (sUtrakAre kahyuM che tene pratApe (te te kArya varNana) thaze.' athavA to pachI varNanI (saMprasAraNa saMjJA) bhale thAya.paNa ame kahyuM to kharuM ke varNanI saMjJA thAya to (anyonyAzrayane kAraNe ja) varNa udbhavI nahIM zake. te doSa nahIM Ave, kAraNa ke mAtra itaretarAzrayano vAMdho uThAvyo hato, paraMtu "zabda nitya che tethI siddha thAya che niraMtu nitya rIvtvAta ) e(vArtika) dvArA jayAM jayAM anyonyAzraya doSa Ave che tenuM nirAkaraNa karyuM che. (paNa) ahIM anyatra AvatA itaretarAzrayanA jevuM nathI, kAraNa ke te (vRddhi sUtra)mAM 'amukane sthAne mA-kAra, che-kAra ane kArane ubhAvavAmAM Ave che ane temanI vRddhi saMjJA thAya che ema kahevAmAM AvatuM nathI. jayAre ahIM to kahevAmAM Ave che ke "yatra ne sthAne je 6 varNa thAya che tenI saMprasAraNa saMjJA thAya che. " jo ema hoya to A (sUtramAM) bhAvI saMjJA (nuM vidhAna) che tema samajAze. je koi vyakti) koi vaNakarane kahe, 'A sUtaramAMthI khesa vaNa', tyAre te vicAre che ke jo khesa hoya to vaNavAno na hoya ane jo vaNavAno hoya to khesa na hoya, kAraNa ke khesa ane te vaNavAno hoya e to paraspara viruddha che.paNa A (gharAka)ne bhAvI saMjJA abhipreta che * trAhirAta morcantAm eTale ke vAhano te montA ema kahevAmAM Ave tyAre kone jamADavAmAM Ave che, rAtam e vizeSyabhUta saMkhyAne ke trAhmAnAm e vizeSaNabhUta saMkhyayane? paraMtu saMkhyAne bhojana karAvavuM zakya nathI, jayAre bAhamaNone mATe bhojana kriyA saMbhavita che tethI temane ja bhojana karAvavAmAM Ave che. te pramANe ahIM phu yaH sasarAm (mati) e vAkyamAM 6 vizeSya che ane yam vizeSaNa che, paraMtu ne dIrgha vagere kAryo na thai zake tethI temAMthI utpanna thaela 6 te kAryo thaze, eTale ke saMprasAraNa saMjJA varNane ja sUcavaze. 9 juo upara noMdha (4) ahIM bhAgakAra kahe che ke jo ke parasparAzraya aneka sthaLe jovAmAM Ave che chatAM te sarve eka ja jAtanA che ane vRddhi sUtramAM siddha tu sAdhvanityatvAnU e vArtika dvArA khaMDana karyuM che.badhA eka ja prakAranA hovAthI ekanA khaMDanathI badhAnuM khaMDana thai jaze.tethI itaretarAzraya doSano parihAra thai gayo.juovRddhi sUtra vA.(8 ane 9). 10 saRsara jevA vidhi pradezo che tyAM prasAraNam ne bhAvi saMjJA gaNIzuM eTale ke je 6 vagere bhaviSyamAM thanAra che temane vize vidhi pradezomAM saprasAra e saMjJAno prayoga thAya che te lakSaNA dArA samajAya che, kAraNa ke je astitvamAM Avela nathI ,bhAvi che tene vize mukhyArthamAM prasAraNa zabdano prayoga zakya nathI.jema phATavA mATenuM sUtara ApatAM"rAda khesa vaNa' ema kahe tyAre sAdA zabdano lakSaNAmAM ja prayoga che tema ahIM paNa bhAvi saMjJA thaze. vRddhi sUtramAM paNa A pramANe samAdhAna karyuM che. For Personal & Private Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa manye vAtavyo yasminnute zATaka ityetadbhavatIti / evamihApi sa yaNaH sthAne bhavati yasyAbhinirvRttasya saMprasAraNamityeSA saMjJA bhaviSyati // athavejAdiyajAdipravRttizcaiva hi loke lakSyate yajAdyupadezAttvijAdinivRttiH prasaktA / prayuJjate ca punarlokA iSTam uptamiti / te manyAmahe 'sya yaNaH sthAne imamikaM prayuJjata iti / tatra tasyAsAdhvabhimatasya zAstreNa sAdhutvamavasthApyate kiti sAdhurbhavati Giti saadhurbhvtiiti|| avanI niIe is samAsanirdezo'yaM tatra na jJAyate ka AdiH ko'nta iti / tadyathA / ajAvidhanau devadattayajJadattAvityukte tatra na jJAyate kasyAjA dhanaM kasyAvayava iti| yadyapi tAvalloka eSa dRSTanto dRSTAntasyApi puruSArambho nivartako bhavati / tethI mane lAge che ke mAre evuM vaNavAnuM che ke je vaNyA pachI khesa bane. e pramANe ahIM paNa caN ne sthAne te () thAya che ke utpanna thayA pachI jenI 'saMprasAraNa' ema saMjJA thaze. athavA loka vyavahAramAM vacce vagere tema ja paN vagereno upayoga thato jovAmAM Ave che, paraMtu (pAtu pAThamAM) ya vagerenuM uccAraNa che. tethI g vagereno prayoga aTakI jAya tevo prasaMga Avyo, tema chatAM loko 29mAM m| ema prayoga kare che. tethI ame mAnIe chIe ke teo A caLa ne sthAne e r no prayoga kare che. te sthitimAM ti pratyaya pAchaLa Ave tyAre (caLa ne sthAne rU no prayoga) zuddha che, hindu pratyaya pAchaLa Ave tyAre (caLa ne sthAne jUno prayoga) zuddha che' ema kahIne e azuddha manAtA prayoganuM sAdhutva zAstra siddha kare che. 11 12 Tita ane ti nuM jene anulakSIne vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tenA teo anukrame Adi ane anya avayava thAya che || 1 | 1 146 // A samAsandArA nirdeza karyo che temAM kayo Adi ane kayo anna e samajAtuM nathI. jema ke 'bakarAM ane gheTAM rUpI dhanavALA devadatta ane cadatta' ema kahevAmAM Ave tyAre konI pAse bakara rUpI dhana che ane konI pAse gheTAM rUpI dhana che te jANI zakAtuM nathI.jo ke loka vyavahAramAM A dRSTAnta che chatAM manuSyanI prayatna e duSTAttAne lAgu paDatuM aTakAve che. * ziSe tu nivAnAt| e vidhAnanuM samarthana karavA mATe A dalIla karI che. nitya zabdanI dRSTie sthAnI ane Adezano saMbaMdha e mAtra buddhigata bheda che.jene tame sthAnI mAnyo te have Adeza jaNAze. koi navo varNa utpanna thato nathI, kAraNa ke zabda kArya nathI paNa nitya che. saMprasAraNa sUtra dvArA pUrve jene asAdhu mAnavAmAM AvatA hatA tene zAstra sAdhu banAve che, eTale ke pitta ane cit para thatAM ddaSTam hAm vagere prayogo sAdhu che ema samarthana kare che. tethI sUtrano A rIte artha thazeH paN no prayoga karavAno hoya tyAre jedda prayojAya che tenI saMprasAraNa saMjJA che ane e jJAna ane dhAtunA upadeza vizenA jJAna mAtrathI ja, papiyAdI - e sUtranA jJAna vinA ja udbhave che tethI anyonyAzraya nahIM thAya ane vipi. sUtrano artha paNa A rIte thazeH A dhAtuone lagatA caN no prayoga karavAno hoya tyAre jo rU no prayoga karavAmAM Avyo hoya to te sAdhu che. 12 kama nakkI karavA mATe zAstrano AdhAra levo paDe che. loka vyavahAra uparathI kramanI vyavasthA karI zakAtI nathI e batAvavA mATe ahIM pUrvapakSa raju karyA che.vepAnya cAnya 5 annAe avavae e vAkyamAM koi krama vyavasthA nathI paDho bhegAM bhegAM nathI chatAM konAM bakarAM kAnAM ane konAM gheTAM e jANI zakAtuM nathI. Ama che to pachI bhinna bhinna porna sthAne jo samAsano prayoga karavAmAM Ave to A vAta jANathI ulaTAnI vadhu muzkela bane. jema ke anAvidhano vattapAttau| Ama samAsa to sAthe joDAelI vastuonuM pratipAdana kare che tethI krama jANavo e anekagaNuM agharUM kAma che e batAvavA mATe pUrvapakSI e samAsanirdezo'yam| ema kahyuM che. 'ka dRSTAnta--kRSTam zanam tattva antaH nirNayaH| arthAt nirNaya. jo ke A prakAranuM udAharaNa saMsAramAM jovAmAM Ave che chatAM cacAsaMkhya nyAyanI dRSTie A prakArano banAvidhano vagere prayoga asAdhu che. paraMtu manuSya potAnA prayatna dvArA spaSTIkaraNa karIne emAM thatI gerasamajane dUra karI zake che,jethI gheTAM konAM ane konI bakarIo e spaSTa samajI zakAya. 355 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asti ceha kazcitpuruSArambhaH astItyAha / kaH / saMkhyAtAnudezo nAma // kau punaSTakitAvAdyantau bhavataH / AgamAvityAha / yuktaM punarpannityeSu nAma zadveSvAgamazAsanaM syAnna nityeSu nAma zadveSu kuuttsthairvicaalibhirvnnairbhvitvymnpaayopjnvikaaribhiH| Agamazca nAmApUrvaH shdbopjnH| atha yuktaM yannityeSu zadveSyAdezAH syuH / bADhaM yuktam / zaGkhAntarairiha bhavitavyam / tatra zaGkhAntarAcchadvAntarasya pratipattiryuktA AdezAstahIme bhaviSyantya - nAgamakAnAM sAgamakAH / tatkatham / 16 ahIM paNa evo manuSye karelo prayatna koi che ? to kahe che ke che. ko(prayatna)? 'samAna saMkhyAvALAnuM anukrame gahaNa thAya che' e (niyama) rUpI (prayatna)."paraMtu Tita ane vizta hoya tevA koNa che ke je anukrame Adi ke antamAM Ave ? to kahe che ke Agamo. paraMtu nitya evA zabdone Agama thAya che tema kahevuM yogya che ?" zuM nitya evA zabdomAM varNo phUTastha (kAyamI svarUpavALA) ane acaLa na hovA joie ane te ghaTADo, vadhArA ke pheraphAra vinAnA na hovA joie ? jyAre Agama e to sabdamAM pahelAM na hoya tevA umero che. to pachI zabdo nitya thayA chatAM temano Adeza thAya te yogya che ? avazya yogya che. A Adeza) mAM to bIjA zabdo ja thayAnA.tyAM eka zaba uparathI (tene sthAne)bIjA ja zabdanuM jJAna thAya te yogya ja che.to pachI A paNa Agamayukta (zabdo) Agamarahita nA Adezo ja thaze." te kevI rIte (co? 14 * prastuta sUtramAM samAsa dvrArA karela nirdezane kAraNe kamane lagatI aspaSTatA anubhavAya che te vAtanuveza rUpI puruSAraMbha bArA dUra karI zakAya che.vAstavamAM mImAMsA zAstramAM je zrRti liMga,vADA,prakaraNa, sthAna ane samAkhyA e cha pramANo hyAM. che (zrutiti vAvamavAsyAnasamAravAnAM samavAye pALatI-vamavi !! temAMthI sthAna pramANArA krama siddha thai zake tema che chatAM bhAgamAM pava manuvera samAnAm| (jeno ahIM saranyAtAnuvezaH tarIke bhASyakAre ullekha karyo che te) sUtrano AdhAra laine kahyuM che ke sUtramAMnAM padone anukrame levAthI kramane lagatI asapaSTatA dUra thai jaze. Ama vyAkaraNa zAstramAM paNa puruSAraMbha thaela che. ' sUtramAM jemanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che tathA Adi ane aMtamAM je Ave che te vighna ane pitta (ravistA) e be Agama che ke Adezaema zaMkAjIra pUchavA mAge che, 16 * satramAM viziSTa avayavAcI jJAti arthAt zarUAtamAM Avato bhAga ane anta arthAt che. Avato bhAga e pado mUkyAM che tethI dina ane ti e be Agamo ja che. '' ahIM caukhaM.(pR. 396) mAM purjA punaHpratyevu nAma zabvepu gAmamana svAm| 71 emana ne uttara rUpe chUTo Apyo che. kiM. vAsA. mAM tema nathI. ema lAge che ke yu punayaMtritveSu- -viArimi| e AkhuM vAkya dalIla che.tyAM maiM niveSu- -virSAraMbha mAM kAku che arthAt nitya zabdomAM varNo kUTastha,acaLa vagere na hovA joie ? ema pUchavA mAge che. varNo tathA te uparathI banelA ane prayogamAM vaparAtA zabdo vyAkaraNazAstra dvArA utpanna karavAmAM AvatA nathI, teo kArya nathI paraMtu AkAzanI mAphaka nitya che tema mAnanAra nityazabdavAdInI dRSTie zabda phUTastha vagere che ema kahyuM che. 18 ' zabda nitya che tethI tene Agama na lAgI zake ema je mAne che tene uddezIne A prazna pUchyAmAM Avyo che.praznakartAno hetu e che ke jo Agama na lAgI zake topachI Adeza thAya che tema tame mAno cho te paNa kevI rIte zakya ane vyAjabI che? " A mATe juo vAyApvavat| sUtranI (vA.5) uparanuM bhASya pANini pramANe badhAM Agamayukta pado AgamaratinA Adezo che.A Agama ane AgamI tema ja sthAnI ane Adezano je saMbaMdha che te mAtra manamAM kalpavAno che, e dRSTie temane jovAnA che. AdezapakSano Azraya zabdanI nityatAnuM samarthana karavA mATe ja che. prakriyAkALe to Agama-AgamIno saMbaMdha ja che, nahIM to Agama ane Adeza bhinna hoya tema je vyavahAra thAya che ne thai na zake nityatA samarthanAya AveANa gAzritaH| miyAAM tu tvitAyAm AmA mimAvaH (anyathA AAmAvezayomevena vyavahAro na svAt| (pra.) AvezavyavahAro nauLo nityatvarakSaLAya tyaMte / (u.) tethI ja AdyantI. sUtra sAthe ekavAkyatA pAmIne ApatuoT . e sUtra Ama samajAzeH ArdhadhAtukano Adi avacava r che. tethI dA.ta. tathya pratyaya ne badale tatva che ema zabdanityatvane jALavai rahe te khAtara samajyuM ema bhAva che. ja 356 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sNjnyaadhikaaro'ym| Adyantau ceha saMkIyete ttkaarkkaaraavitaavudaahiyete| tatrAdyantayoSTakArakakArAvitau saMjJe bhvissytH| tatrArdhadhAtukasye -DvalAdeH ityupasthitamidaM bhvtyaadiriti| tenekArAdirAdozo bhvissyti| etAvadiha suutrmidditi| kathaM punariyatA sUtreNekArAdinirdezo lbhyH| labhya ityAha / kthm| bahuvrIhinirdezAt / bhuvriihinirdesho'ym| ikAra aadirsyeti| yadyapi tAvadatraitacchakyate vaktumiha kathaM luGlaGlakSvaM -ddudaattH| iti yatrAzakyamudAttagrahaNenAkAro vishessyitum| tatra ko dossH| aGgasyodAttatvaM prasajyeta / naiSa dossH| tripado'yaM bhuvriihiH| tatra vAkya evodAttagrahaNenAkAro vishessyte| yatra ta nuvRttyaitadbhavatyADajAdInAm iti / (kAraNa ke, A saMjJAdhikAra che, ane temAM Adi ane antane prathama uccArIne Ta-kAra ane -kAra e be TU vargonuM (vidheya rU5) uccAraNa karavAmAM AvyuM che. " tema hovAthI dit ane vid anukrame Adi ane antanI saMjJA thaze.ema thavAthI sArdhadhAtuvacce vasyA e (sUtra) mAM A (prastuta sUtra) upasthita thAya che ane (8 eTale) Adi ema samajAya che, tethI TU-kAra jemAM Adi hoya tevo Adeza thaze.ahIM mad eTaluM ja sUtrAmAM) che to eTalA sUtrathI TU-kArAdi Adezano artha) kevI rIte meLavI zakAya? to kahe che ke meLavI zakAya. kevI rIte meLavI zakAya)? A bahuvrIhidArA nirdezachetethI. A(e),jemAM phuH maHi (arthA ) che e arthano bahabrIdhi dvArA karelo ullekha che. jo ke ahIM to e kahI zakAya paraMtu su lu lAttA (e sUtra) mAM kevI rIte thai zakaze? kAraNa ke tyAM (sUtramAMnA) udAtta zabdane sa-kAranA vizeSaNa tarIke lai zakAya tema nathI. temAM zo vAMdho che? aMga udAtta thavAno prasaMga Avaze te vAMdho che). e doSa nahIM Ave, kAraNa ke A (madulAraH e zabda) traNa padavALo bahuvrIhi che.tema hovAthI "udAtta a-kAra jemAM Adi che te e (vigraha) vAkyamAM ja udAtta mUkIne tene -kAranuM vizeSaNa karI zakAze. to pachI mAranAlInAmuM jovAmAM jayAM anuvRttithI e (ma-kAra udAtta thAya che tyAM kevI rIte thaze)? 4 20 bhAgamAM sAyannI--sItA ane TInA DArita che. sItyaMti eTale (Adi ane aMtanuM) paheluM uccAraNa karyuM che jayAre Ta-kAra ne -kAra e phat vargonuM pachIthI uccAraNa karyuM che tethI Adi ane aMta uddezya che ane tema ja vidheya che. arthAt ahIM sUtrakAre Adi ane aMta e bene uddezIne ane 6 (e saMjJAo) nuM vidhAna karyuM che. 2. eTale ke A mAryadhAtun sUtramAM mukhya to Tu eTaluM ja kaheluM che. chAyA. aSTAdhyAyImAM athavA mAryadhAtunA e sUtra mAM' ema artha kare che. sUtramAM e vadhu yogya artha che. 22 ahIM "RH (arthAt Adi) eTale TU-kAra jemAM Adi che te ema samajAze, kAraNa ke e AdinI saMjJA che ane sUtramAM Tu che tyAM AdinI upasthiti thaze. 23 mAra mAra mA ema bahabrIdhi samAsa thayA pachI vizeSaNayukta hoya teno samAsa na thai zake ane jeno samAsa thayo hoya tene bAhya vizeSaNa sAthe saMbaMdha na thai zake ema kahevuM che tethI ma (mad Agama) no ku tu lAHA e sUtramAMnA dvAra pada sAthe saMbaMdha na thai zake. "suhaRtuccha mAMno kalAtta zabda ma e tripada bahuvrIhimAMnA ma nuM vizeSaNa na thai zake to prastuta sUtra aMgAdhikAramAMnuM sUtra che tethI aMga udAtta thavAno aniSTa prasaMga Avaze ane te udAtta goDastAcA pramANe aMtya man no thaze. 25 mahuvAraH mAM a#l: DAH 6 (mAhi) alyA ema traNa pada . A vigraha vAkyamAM uddAtta zabda a-kAranI joDe mUkyo che tethI te - kAranuM vizeSaNa che chatAM A sautra nirdeza che tethI tene samAsamAM pAchaLa mUkyo (paniSata) che. te uparathI thatA mahuvAttaH e samAsamAM paNa te -kAranuM vizeSaNa thaze e sUcavavA bhAkhyakAre a#IRH 3tta vagere kahyuM che. teno vigraha to maH (dri) dvAratha thI thaze (chA). 26 mA nAvInAm (6-4-72) mAM pUrvavartI sUtra sudU7 (6-4-71) mAMthI vatta nI ja anuvRtti thAya che tethI bahuddIhi levo zakya nathI ema ahIM sUcavavA mAge che. 357 For Personal & Private Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vkssytyett| ajAdInAmaTA siddhamiti // athavA yattAvadayaM sAmAnyena zaknotyupadeSTuM tattAvadupadizati prakati tato valAdyArdhadhAtukaM tataH pshcaadikaarm| tenArya vizeSeNa zadvAntaraM samudAya prtipdyte| tdythaa| khdirkhurddhryoH| khadirabuburau gaurakANDau suukssmprnnau| tataH pazcAdAha kaNTakavAnkhadira iti| tenAsau vizeSeNa dravyAntaraM samudAya prtipdyte|| (vArtikakAra) e kaheze ke manA idhAtuono (svara) mad dArA siddha thAya che (nAnAmaTA simI)"athavA (vArtikakAra) e kaheze ke pahelAM to A (sUtrakAra) jeno samAnya rIte upadeza karI zakAya te prakRtino upadeza kare che, te pachI vAdri ArdhadhAtukano ane tyAra bAda TU-kArano (upadeza kare che). te vizeSa (upadeza) ne pratApe e traNano) samudAya (traNathI juda) anya zabda che ema e (adhyetA) ne samajAya che. jevI rIte khera ane bAvaLanI bAbatamAM bane che tema, "khera ane bAvaLa bannenAM thaDa zveta hoya che ane pAMdaDAM paNa jhINAM hoya che" (ema kahyA) pachI koi kahe ke khera sUkI chAlanA kavacavALo hoya che to te viziSTa guNane kAraNe e (zrotA zveta thaDa,jhINAM pAMdaDAM ane sUkIchAla rU5) samudAya judo japadArtha che tema samaje che. 27 na mAne e sUtra upara manAnAmaTA sidamA e vArtika che. te upara bhASyakAra kahe che, "manAlInAraiva siddhamiti nArtha mATe arthAt nAdri dhAtuone su vageremAM(nA Agama na thatAM) mad lAge to paNa kArya siddha thAya che tethI mAr nuM vidhAna karavAnI jarUra nathI, eTale ke mAunAnAm e sUtranuM pratyAkhyAna karI zakAya.vaLI dhAtunA Adi svara ane mane sthAne Adarza pramANe vRddhi ekAdeza thAya che te thavAmAM paNa vAMdho nahIM Ave, kAraNa ke mATazA ne sthAne maTazcata ema sUtra karAze.tethI ma ane tenI pachI AvatA svara e bene sthAne vRddhi ekAdeza thaze.(vRtharyamati bhA.). mAnAvI. e sUtranuM pratyAkhyAna karIne doSanuM nivAraNa to karyuM paNa vAsudra paramaipavRttio dizA pramANe vikimAM parasmapadamAM vAsudde Agama lAge che te udAtta ane hin che. ahIM bahuvrIhi karIe to paNa paramaidevu e padanuM vyavadhAna hovAthI utta no saMbaMdha e bahuvrIhi sAthe thai nahIM zake. ahIM paNa vAsud uddAttaH paramaiSA ema sUtra pATha karavAmAM Ave to doSa nahIM Ave.(u).AgaLa ekadezIno mata darzAvyo te pramANe Agamasahita ne AgamarahitanA Adeza gaNIne prastuta sUtra samajAvyuM. have athavA thI siddhAntIno mata carce che. tadanusAra A sUtra ne Tis ane ti Agamano ja bodha karAvatI paribhASA tarIke svIkAravAthI paNa zabda nitya che e matane vAMdho nahIM Ave.. 28 sUtrakAra prathama sAmAnya (prati) no upadeza, pachI varudra ArdhadhAtuka pratyaya(jema ke tano upadeza, te pachI TU-kAra(8) no upadeza kare che. taLavyAnIyara thI nirNata thaela taLe ne pachI thI huM-kAra lAge che tema svIkAravAmAM Ave to to zabda nitya che, vyAkaraNa dvArA niSpanna karavAmAM Avato nathI e matano virodha thaze. paraMtu tema nathI. A mata pramANe to mULa tavya pratyayathI bhinna ane samudAyabhUta tanya e anya pratyayano ja khyAla Ave che. ane tene vize A tatya che e khyAla jato rahe che. Ama prathama sAmAnya ane pachI vizeSa ema kamapUrvaka avayavanuM pratipAdana thavAthI pUrve je avayavarahitano khyAla hato te sAvacava ane bhinna che tema khyAla Ave che. Ama jema AdezanI bAbatamAM che tema AgamamAM paNa mAtra dRSTimAM phera thAya che tema svIkAravAthI zabdanuM nityatva jaLavAI raheze.A vAta bhASyakAra dRSTAnta dvArA samajAve che koie jhINAM parNa, aMdarathI zveta chAla ema kahIne khera ane bAvaLanuM sAmAnya varNana karyuM hoya te uparathI anya vyaktine khera vize te bAvaLa che tema je khoTo khyAla baMdhAya tenuM vAna vIraH (kherane uparanA bhAgamAM sUkI chAlanuM kavaca hoya che) ema kahevAthI khera e bAvaLa nathI paNa tethI bhinna padArtha che tema samajAya che. te rIte ahIM paNa sAmAnya rIte karavAmAM Avela upadezane lIdhe jayAM tavya hovAno khyAla Avato hoya tyAM DUtavya no khyAla Ave che. ki,vA.zA.hi, vA.zA.ma.mAM aTavAnuM ravi pATha che. sannAha 3paritanaputvaH (u.) upara kahyo te matamAM vAcaka zabdanI vyutpatti karI che. have athavA tADanupUlya dvArA je mata darzAvyo che temAM kalpita zabdanA sAkSAt bodha dvArA akhaMDa vAcaka zabda no bodha che. rUpa8 For Personal & Private Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavaitayAnupUkyaM zadvAntaramupadizati prakati tato valAdyArdhadhAtukaM tataH pazcAdikAra yasmiMstasyAgamabuddhirbhavati // TakitorAdyantavidhAne pratyayapratiSedhaH // 1 // TakitorAdyantavidhAne pratyayasya pratiSedho vaktavyaH pratyaya Adiranto vA mA bhuut| cressttH| Ato'nupasarge kH| iti // prvcnaatsiddhm| paravacanAtpratyaya Adiranto vA na bhaviSyati / athavA to pahelAM prakRti, te pachI vAdri ArdhadhAtuka pratyaya ane tyArabAda TU-kAra e kamamAM A(sUtrakAra )bIjA ja zabdanuM uccAraNa kare che ane te (2-kAra)ne vize e Agama che ema khyAla Ave che. 0. 'cit ane vid anukrame Adi ane antamAM lAge che" e vidhAnamAM pratyayano pratiSedha karavo joie 1 ) 'dita ane zit nuM jene anulakSIne vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tenA anukrame Adi ke anya avayava thAya che" e vidhAnamAM pratyAyano pratiSedha karavo joie, jethI pArekha | mAtoDanupasa : mAM pratyaya Adi ke anya avayava na thAya. pAchaLa (lAge che' ema kahyuM che tethI siddha thAya che) (arthAt para% e sUtramAM)pratyaya pAchaLa lagADavAmAM Ave che ema kahyuM che tethI pratyaya Adi avayava ke anya avayava thaze nahIM." 2 vyAkaraNazAstramAM je svarUpe mam e svarUpavALA dhAtuno je artha batAvyo che te ja svarUpamAM e artha darzAvavA hamezAM prayogamAM vAparI zakAto nathI, kAraNa ke te , dha jevAM sthaLoe an nuM svarUpa jovAmAM AvatuM nathI. temAM spaSTa phera dekhAya che AthI vyAkaraNa zAstra kalpita ane asatya prakriyAno Azraya laine zabdanA satya svarUpane rekhAgavacanyAye samajAve che. koi vyaktine gavaya (=rojha) zuM che teno khyAla na hoya tyAre anya vyakti te prANInuM citra dorIne tene gavayano khyAla Ape che ahIM citareluM gavaya (rekhAgavaya) kalpita ane asatya hovA chatAM sAmI vyaktine te uparathI sAcA gavayano khyAla AvI jAya che tema vyAkaraNa paNa prakRti ane pratyayanA AdhAre prakriyA kare che te kalpita ane asatya hoya che. jema ke te mAMkSasoraTTopA pramANe dhAtunA -kArano lopa thayo che tema kahyuM che. te rIte dha mAM dhvasauDhAvabhyAsatyopacyA pramANe at nA s no thayo tema chatAM masidavatramAtA pramANe te -kArane asiddha mAnIne dunno harSe pramANe di no dhi thaine zorakopa thI no lopa thaine dha rUpa thayuM tema samajAvyuM che. Ama rekhAgavaya nyAye zAstra kalpita ane anitya padane anulakSIne prakriyAnuM vidhAna kare che tethI tevA asatya padane Agama thavAthI koi doSa nahIM Ave. teno prayoga vyavahAramAM thato nathI, paraMtu te dvArA jeno bodha thAya che te ja pada vyavahAramAM prayojAya che tethI zabdanI nityatAne paNa AMca nahIM Ave, kAraNa ke sUtrakAra bodhaka zabdanI apekSAe taddana bhinna evA zabdAntarano upadeza kare che, eTale ke tevA asatya rekhAgavaca jevA zabdanuM ja pratipAdana kare che.(juoH saMkSepataH tat prati --manutana satya pratipati bharta. pR.276) 30 mAntiI sUtrane phuvA tathA miyo detuma puI mAM avakAza che. razmA ne tavyattatAnIyara I mAM avakAza che, paraMtu rekhA mAM , ti che ane mAtoDanupasa : T mAM , ti che. tethI mAghauM. ane parastha bannene avakAza che.paraMtu A be Agamo nathI pratyayo che.parahyA pramANe pratyaya para thAya che tethI prastuta sUtra temane lAgu nathI paDatuM nathI chatAM pratiSadha eTalA mATe karavo joIe ke tethI A sUtra para no apavAda na thAya, eTale ke pratyaya to para ja thAya che paraMtu Tita ane prityaya hoya to te Adi ke aMtya avayava thaze ema samajAya to rekha: pramANe thato ane mAtoDa50 thI thato ? e Ti ane ti pratyaya Adi ke aMtya avayava thavAno prasaMga Avaze. tethI mAnta vitAvapratyathA ema sUtra karavuM joie. ema dalIla che. 5 "pratyaya para thAya che (pratyayaH para%)' ema kahyuM che tethI pratiSadhanI jarUra nathI, kAraNa ke mAdyantau e sUtra pratyayanA paratvano bAdha nathI karatuM. jo ke puratApavAvA anantarAdhinvAyatte nottaranA (pUrve rahelA apavAda tenI pachI AvatA prathama sAmAnya niyamano bAdha kare che paraMtu te bAdha karela niyamanI pachI AvatA anya sAmAnya niyamano bAdha karatA nathI) e nyAye prata sUtra pachI sthAneyo no bAdha karaze, kAraNa ke te anantara Avato prathama sAmAnya niyama che.paraMtu pazcaT e niyamano bAdha nahIM kare. Ama pratiSedha karavAnI jarUra nathI ema bhAva che. 359 For Personal & Private Use Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paravacanAtsiddhamiti cennApavAdatvAt // 2 // paravacanAtsiddhamiti cenn| kiM kaarnnm| apvaadtvaat| apavAdo'yaM yogH| tdythaa| midaco'ntyAtparaH ityeSa yogaH sthAneyogatvasya pratyaya -paratvasya caapvaadH| viSama upnyaasH| yuktaM tatra yadanavakAza mitkaraNaM sthAneyogatvaM pratyayaparatvaM ca bAdhata iha punarubhaya saavkaashm| koDa -vkaashH| ttitkrnnsyaavkaashH| Tita itIkAro yathA syaat| kitkrnnsyaavkaashH| kitItyAkAralopo yathA syaat| prayojanaM nAma tadvaktavyaM yanniyogaH syaat| yadi cAya niyogataH paraH syAttataH etatprayojana syAt / 'pratyaya pAchaLa lagADavAmAM Ave che tethI siddha thAya che" ema kahevAmAM Ave to te barobara nathI, kAraNa ke (A sUtra) apavAda che llrA " pratyaya ( jene vize vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tenI) pAchaLa lagADavAmAM Ave che tethI siddha thAya che ema kahevAmAM Ave to te barobara nathI.zA mATe nathI)? kAraNa ke (mAntiau sUtra) apavAda che, eTale ke jema moDajyAtvirA e sUtra pachI cAneyo II tema ja pratyayaH | varadhA e sUtrono apavAda che tema A sUtra (rahyA no) apavAda che. A duSTanta samAna nathI, kAraNa ke (pratyayane) ma-kAra tU tarIke lagADyo hoya tyAre tene anyatra avakAza nathI hoto tethI (moDarnsAtvi: e sUtra) thI thAya tema ja pratyayaH purakSA e sUtrono bAdha kare te yogya che, paraMtu ahIM to (di ane vin) bannene avakAza che. (A Tis ane ti ne) kyAM avakAza che? Titu karavAnuM prayojana e ke tethI ti pratyayAntane (dillAn 0 pramANe strI pratyaya) () thai zake. ti karavAnuM prayojana e ke ti pratyaya para thatAM mAM- kArano lopa thai zake. prayojana to tene kahevAya ke jeniyama pramANe hoya, je koi pratyaya (pUra sUtramAMnA) vidhi pramANe pAchaLa. lagADavAmAM Ave to tene ti) karavAnuM e prayojana thAya. 32 prakRta sUtra pazcA no apavAda che ane jayAre mAtra bAdhyanI ja apekSA hoya tyAre upara kahelo puratApavAdri nyAya lAgu paDato nathI . pariNAme parathI ema sUtrakAre kahyuM che tethI pratiSedha nahIM karavo paDe tema kahevuM ucita nathI. tethI jema mitroDA -rA e sUtra pachI cAnejo tathA pratyayaHA para e banneno apavAda che tema A sUtra paNa banneno bAdha karaze. 33 mi. sUtra sAvakAza thAya te mATe sa bhyaH zrA napuMsavastha savA vagere sUtromAM kSama, numa vagerene mit karyA che, kAraNa ke e mit karyA che tene e sUtra sivAya bIjo koi sthaLe avakAza nathI.Ama mittva anavakAza hovAthI mi. sUtra SaSThI thAneyo (thI thatA sthAna -yogatva) ane pratya: pazcA (thI thatA pratyayaparatva) e banneno bAdha karaze tethI zrama , nam vagere aMtyane sthAne athavA to para na thatAM aMtya mar pachI thaze. paraMtu mArAntI sUtra Ti, vin pratyayone lAgu paDaze evI zaMkA karIne pratyayaparatvano tyAM niSedha karavo joie ema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke te pratyayonuM dittva ane pittva anavakAza nathI. jema ke rekhA pramANe e dit pratyaya thAya che te TiDhA- mULa vagere sUtrane kAraNe strIliMgamAM rajU thAya te rIte sAvakAza che, jayAre mAtoDanupa pramANe thato ja e ri pratyaya na jevAmAM mAto hovaH Ti vA pramANe aMganA mA-kAranA lopa dvArA sAvakAza che. Ama pratyayanuM dirgha ane vindra sAvakAza che tethI mAthajoau sUtra pratyaya -paratvano bAdha nahIM karI zake. paraMtu Agamane lagatuM dittva ane pitta anavakAza che tethI enAmata. (koi sUtra avazya prApta hoya tyAM anya koi sUtra karavAmAM AvyuM hoya to te avazya prApta thanAra sUtrano bAdha kare che e) nyAya pramANe prakRta sUtra ghI cAne yoII no ja apavAda thaze. A dalIla sarvopavAdInI che. e kahe che ke di vagerenA paratvane lagato niyama hoya to A prayojana kAyadesaranuM na gaNI zakAya, paraMtu dit para: mati' ema kahyuM nathI tethI TIpU lAgavo te dit karavAnuM ane mA-kAra lopa thAya te ti karavAnuM prayojana che tema kevI rIte kahI zakAya? eTale ke pratyayanuM Tive banne prakAre sAvakAza che chatAM pAzcA e sUtra para che tethI tenI pravRtti thavAthI dit pratyaya para thaze chatAM A sUtra mitronI sAthe AveluM che tethI sAmAnyataH je bAdhya hoya teno vicAra karavo ucita che. Ama A sUtra sthAneyogatva ane pratyayaparatva banneno apavAda thaze tema samajI zakAya che tethI pratiSedha karavo jarUrI che. 360 For Personal & Private Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , 1 / kuto nu khalvetaTTitkaraNAdayaM paro bhaviSyati na punarAdiriti kitkaraNAcca paro bhaviSyati na punaranta iti / TitaH khalvapyeSa parihAro yatra nAsti saMbhavo yatparazca syAdAdizva kitastvaparihAraH asti hi saMbhavo yatparaca svAdantazca tatra ko doSaH / upasarge ghoH kiH / AdhyoH pradhyoH / nodhAtvoH / iti pratiSedhaH prsjyet| TitazcApyaparihAraH / syAdeva hyayaM TitkaraNAdAdirna punaH paraH / kva tahadAnImidaM syATTita IkAro bhavatIti / ya samavavAnuM potA . paraMtu cit karavA chatAM (pratyaya) pAchaLa Ave paNa ( JAdyantI . pramANe) Adi avayava na thAya ane vita karavAmAM Ave tyAre (pazca / sUtramAMnA) vidhi anusAra pAchaLa Ave. chatAM huM AvantI pramANe) anya avayava na thAya e vaLI kevI rIte? e parihAra cit nI bAbatamAM to che, AraNa ke tyAM (pratyaya) para paNa thAya ane Adi avayava paNa thAya tevo saMbhava ja nathI, paNa cit nI bAbatamAM to ke parihAra nahIM thai zake, kAraNa ke tyAM to para paNa thAya ane antya avayava paNa thAya tevo saMbhava che. temAM zo vAMdho ? 3patanee dhoH vi pramANe thatA Avo tomAM gopAvo pramANe (udAttano, pratiSaSa thayAno prasaMga Avaze." cit nI bAbatamAM paNa thAMdho dUra thai zake tema nathI, kAraNa ke ritu karavAthI (poraH| pramANe thatA Ta jevA) pratyaya AdyAvAva ja dharsa paNa para nahIM thAya." to have cit (pratyaya jene anta hoya te) ne vikAra thAya che' ema je kahyuM te kAM thAya che? " mAM beSTA nI jema (pratyayane haiM ane ) banne (tta) lAgyA hoya ke tyAM. . 35 prayojana niyamapUrvakanuM che tema svIkArIne A kathana karyu che. AgaLa cu taMtra thavunavAro miram| vagere dvArA je parihAra karyo che te game te rIte Tit nI bAbatamAM saMbhavI zakaze, kAraNa ke ti nuM para thayuM tema ja Adi thavuM saMbhavita nathI. 36 para hovuM (paratva) ane avayava hovuM (avayavatva) e be to paraspara viruddha che. chatAM bhASyakAre kahyuM che,'pararthe sthAvantaAE / " temAM koi doSa nathI kAraNa ke samAsAntanI bAbatamAM para hoya tene antavanuM kArya prApta thAya che tethI e aMte che tema kahevAya che (ahIM aMta sabda avayavAcI che tethI zaMkA thai hatI), samAntA| e adhikAra sUtra nIce je pratyayonuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te samAsanA aMtyASacaya rUpa bane che, tenA ekAza rUpa che tethI nit pratyeya aMte hoi zake ane para paNa hoi zake. AthI tene upara jaNAvela parivAra bAga nahIM paDe. 17 upasarga lAgyo hoya tyAre bhASa ke kartA sivAyanA kArakanA arthamAM du saMjJAka dhAtuone vi pratyaya lAge che. ki e vi pratyaya che te dhAtuno aMtya avayava thAya to gogA di osmApi ta, kaSA vize sabaMdha strota mAM jJAdhi ane dhi e di pratyayAnta thaze tethI hU~ e har nI pachI udAtta haiM ne sthAne je caLa thayo che tenI pachI Avato golU e ati asarvanAma vibhakti vRttacaLo hapUrvot| pramANe udAtta thavI joie te na thatAM noklyoH / pramANe udAttano niSedha thavAno prasaMga Avaze.paraMtu tni ne dhAtuno aMtya avayava na gaNavAmAM Ave to Adhi vageremAM rU dhAtuno avayava na hovAthI oph udAtta thaze ane doSa nahIM Ave tema ahIM bhAva che. 38 pUrve to nu vatvetat| ema kahIne je dalIla karI hatI tenuM ahIM samarthana karIne vizeSamAM ema kahevA mAge che ke hIp anavakAza thaze e pUrvapakSanI dalIla barobara nathI, kAraNa ke pratyayane dit karyo che tethI te AdimAM ja thAya para nahIM thAya, eTale ke AgaLa kahyuM tema bASyano sAmAnyatayA vicAra karavo te ja yogya che. 39 ' pahelAM kahyuM hatuM ke cit karavAthI TiTThALa pramANe rIv thAya te Tita karavAnuM prayojana che, paraMtu cit no paNa parihAra nathI thato ema kahyuM tethI ahIM prazna karyo che ke TIp (I) kyAM dhase ? uttaramAM gAyo| sUtra udAharaNa rUpe ApyuM che.te sUtra pramANe karma upapada hoya tyAre upasargarahita hai ane pA~ dhAtune 4 ne badale Taghu lAge che. jema ke samA, surAvA, ahIM Tak e cittema ja pita paNa (pavana ) che. te cita che tethI Adi thAya ane vighna che tethI aMtya thAya.paraMtu AvanA sUtramAM e ti zabda cit zabdanI pachI Avela che tethI zabaparapratiSadhathI te aMtya thaze. cit che tethI saup thaze.jema ke somaLI, surApI. tethI po| mAM Adi ja thaze. [juo upara noMdha (30)] 361 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaM tu SaSTyadhikAre vacanAt // 3 // siddhmett| kthm| SaSThyadhikAre'yaM yogaH kartavyaH / Adyantau Takitau SaSThInirdiSTasyeti // AdyantayorvA sssstthrthtvaattdbhaave'sNprtyyH||4|| AdyantayorvA SaSTrrthatvAttadabhAve SaSThyA abhAve'saMpratyayaH syAt / Adiranto vA na bhaviSyati // yuktaM punaryacchadvanimittako nAmArthaH syAnnArthanimittakena nAma zadvena bhavitavyam / artha paraMtu (A sUtrano) SadhikAramAM pATha karavAthI siddha thaze // 3 // (pratyaya para thAya) te siddha thAya che. kevI rIte (thAya che) ? A sUtrane Avantau vita pachIiiSTakSya| ema SaSTidhakAramAM mUkavuM joie tethI zrI vibhaktino nirdeza karIne (jene ritu ke vitta pratyaya kahevAmAM AvyA hoya) tenA e dina ke vita pratyaya anujharga Adi ke anya avayava thAya che ema (samajAze). ane Adi ane anya e pasInA ardha hovAthI, jo te (pI) na hoya to (Adi ane anyano) bodha nahIM thAya || ke 40 Adi avayava ane anya avayava e SaSThI vibhaktinA artha che tethI jayAM teno abhAva hoya arthAt SaSThI vibhakti ja na hoya tyAM (Adi ane anyano) bodha nahIM thAya. tethI tyAM (pratyayA (avaya) ke anya avathaya) nahIM thAya paNa zabdane khAtara arthano prayoga che eDama kahevuM) yogya che? - arthane khAtara sabdano prayoga hoya ema na thavuM joie? arthane 40 jeno bAdha karavAno hoya teno sAmAnyatayA vicAra karavo e pakSa pramANe paNa koi doSa nahIM Ave, kAraNa ke jayAM sthAnaSaSThI thatI hoya tyAM A paribhASA upasthita thaze.paraMtu pratyayaMdhatvano bAdha karavA mATe upasthita nahIM thAya, kAraNa ke pratyaya padmAne sthAne nathI tho.nA. kahe che ke A sUtranI padhikAramAM anuvRtti karIne athavA to ahIM parI padanI apaSTi karIne arthAt nIcenA sUtramAMthI upara lAvIne AvantI vitau SaSThISTikSya ema artha karavAthI iSTa kArya siddha thai zakaze. - pRSThI zabdano ahIM saMbaMdha na karavAmAM Ave, eTale ke upara kahyuM tema prazna sUtramAM koi paNa rIte jarI zabda na lAvavAmAM Ave to paNa A rIte samAdhAna thai zakazeH bartha zabda ahIM prayojananA arthamAM che.pachI aSayano artha batAve che ane pIno prayoga kono Ada ane kono aMta e nakkI kare che tethI Adya ane antya e zabdono artha nakkI karavA mATe SaSThIno prayoga karavo paDe che. ahIM avayavabhUta Adi ke aMta rUpI artha hoya to te kono Adi ke aMta che te nakkI karanAra SaSThInI apekSA rahe, paraMtu avayava rUpa artha pratyayavidhimAM hoto ja nathI .pariNAme temAM Adi ke aMta paNa hotA nathI. Ama pratyayavidhimAM SaSThIno artha hoto nathI tethI Adyantau. paribhASA sUtra upasthita nathI thatuM pariNAme dik ti Adi ane aMtamAM thAya che,' e vidhAnamAM pratyayano pratiSedha karavAnI jarUra nathI ema kahevA mAge che. 42 SaSThIno (avayava rUpI) artha na hoya to Adi ane aMtano paNa abhAva hoya tema mAnanAranI A zaMkA che.zabdano prayoga hoya to artha hoya ane zabdano abhAva hoya to arthano paNa abhAva hoya ema kahevuM e to zabda arthanuM nimitta che ema kahevA barobara thayuM, paraMtu tema kahevuM ucita nathI, kAraNa ke zabda to arthano jJApaka che, kAraka nathI. bhASyamAM nAniziyana vageremAM DAku che. tethI 'zabdanuM nimitta artha na hoI zake ? ema artha po 43 zabdano prayojaka to artha ja che kAraNa ke arthanuM pratipAdana karAvavA mATe ja zabdano prayoga thAya che. kArya(zabda) nA abhAva uparathI kAraNa(artha) nA abhAvanuM anumAna karavAmAM Ave che. nadImAM pura na AvyuM hoya to uparavAsamAM varasAda nahIM thayo hoya tema anumAna karavAmAM Ave che te rIte jayAM zabdano prayoga na karavAmAM Avyo hoya tyAM anumAna thai zake ke nakkI. ahIM evo koi artha darzAvavAno nathI jene kAraNe zabdano prayoga karavo paDe. jema kAryanA abhAva uparathI kANano abhAva anumAnavAmAM Ave che tema kAraNano AbhAva hoya to kAryanuM astitva na hoya tema tAravI zakAya. te nyAye kahI zakAya ke pratyayavidhimAM Adi ke aMta rUpI artha nathI tethI pachI paNa nathI. tethI poSTa mAM paDI nathI, kAraNa ke te sUtra para6) e adhikAra nIce Avela che. temAM re e paMcamI hoya te ja yogya che. jyAre navoddA ane pratizorTa vagere sUtromAM je pachI che te avayava-avayava-saMbaMdha sUcaka nathI paraMtu anantara saMbaMdhanA arthamAM che. ahIM dhAtoH ane prativiAta e adhikAra paNa Ave che tethI 'dhAtu vagerenI para aa vagerenI pachI tarata AvanAra' ema sUtrArtha thaze. vAstavamAM pratyaya vidhimAM 5 / e adhikAra pratyeka sUtramAM hAjara hoya che tethI pratyaya kyAM lAgaze e prakAranI AkAMkSA rahetI nathI tethI A gAyanI vagere avayavasUcaka sUtra upasthita thatuM nathI. ke, mAne che ke bhASyakAra putta nyAyane codeza pakSamAM svIkAre 362 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nimittaka eva shdvH| ttkthm| Adyantau SaSThyau~ / na cAtra SaSThI pshyaamH| te manyAmahe AdyantAvevAtra na stastayorabhAve SaSThyapi na bhavatIti midaco'ntyAtparaH // 11 // 47 // kimrthmidmucyte| midaco'ntyAtpara iti sthAnaparapratyayApavAdaH // 1 // midaco'ntyAtpara ityucyate sthAneyogatvasya pratyayaparatvasya caapvaadH| sthAneyogatvasya tAvat / kuNDAni vnaani| pAMsi yshaasi| khAtara ja zabdano prayoga hoya che. te kevI rIte? Adi ane anta e SaSThInA artha che paNa (reSTA jevAM sUtromAM) SaSThI jovAmAM AvatI nathI tethI ame mAnIe chIe ke ahIM (pratyaya) Adi ke anya avayava letA nathI ane te nathI thatA tethI SaSThI paNa nathI hotI. mituM jene thavAno hoya tenA svaromAM je anya svara hoya tenI pachI thAya che 1 147 A (sUtra) zA mATe uccAravAmAM AvyuM che? mitroDApUra (e sUtra) pachI thAneyo II ane pratyayaH purazca (e sUtro)no apavAda (che)/1 - miDAFiA (e sUtra) uccAravAmAM AvyuM che te pUrNa sthAne ane pratyAH gharathA (e sUtro)no apavAda (che). temAM 'sthAnIne badale Adeza mUkavAmAM Ave che tenA apavAda)nAM (udAharaNa) to suni vanAni paNa tharAIsiA che che, paraMtu kAryakAla pakSamAM svIkAratA nathI.nA. temAM saMmata nathI. te kahe che, "vastutatu mazrita vA' vAstavamAM to kAryakAla pakSano AdhAra lIdho ja che, kAraNa ke paravacanasiMdram e siddhAntInI ukti che. jayAre nApavItvat vagere jevacana che te mAtra pUrvapakSImAMnA koikanI che ane siddhAntImAMnA koikanI dalIlo che. " ahIM sthAnaparapratyathApavaH mAM sthAna zabda yogAtva nA ekadeza tarIke prayojAyo che ane pratyaya e pazcAsa pratyakSA e vigrahavALo karmadhAraya che. ghara padane pAnantAhi param pramANe pUrve mUkyo che. A sUtra sthAneyogatva ane pratyayaparatvano apavAda che. * sthAneyogatvanA apavAda tarIke zu--ni vagere udAharaNa che temAM be mananta ane be danta nAM che. ni-nararAsoH riA thI nas no zi- napusakrastha suvaH | thI nukU thatAM rudana --ema thatAM aMga - kArAnta thavAthI sarvanAmAne vArtavudA pramANe upadhA dIrgha thaine zunhAni siddha thAya che. ahIM napuMsarca e SaSThI che ane sUraja no tadantavidhi karatAM saintartha viroSArtha anantI napusavasthA ema samajAze. tethI sthAna SaSThIne kAraNe sthAne yogatva lAgu paDe to iSTa rUpa na thavAno prasaMga Ave, paraMtu e sUtra pramANe lAgato numa Agama mit che tethI prakRta sUtra ahIM upasthita thaze napuMsakSya e saMsthA e adhikAra nIcenuM sUtra che tethI napusahya gaNya ema yojanA thatAM napuMsava e avayava SaSThI thaze, sthAna SaSThI nahIM thAya. Ama mo. e sthAne yogatvano apavAda che tema siddha thayuM. napuMsahya phAIva | mAM phaH e SaSThI nahIM paNa paMcamI che tethI sthAneyogane koi avakAza nathI ema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke : e paMcamI levAmAM Ave to e sUtramAM taspavityu e paribhASA upasthita thaze tethI prathasi jevAM santa, jJAnani jevAM mananta rUponI siddhi durlabha thaze(nAga), kAraNa ke pathati mAM pathar-nas no zi-napuMsakastha0 thI gun Agama thatAM thar r--pathan 6 e sthitimAM aMga saMyoganta hovA chatAM sa-kAnta nathI tethI sAntamadataH0 pramANe upadhA dIrgha na thatAM iSTa rUpa siddha nahIM thAya.jJAnAni-zi pramANe kArya 363 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyayaparatvasya bhinatti chintti| bhavedidaM yuktamudAharaNaM kuNDAni vanAni yatra nAsti saMbhavo yadayamaco'ntyAtparazca syAtsthAne ceti / idaM tvayukta pAMsi yshaasiiti| asti hi saMbhavo yadaco'ntyAtparazca syAtsthAne c| etadapi yuktm| kthm| naivezvara AjJApayati nApi dharmasUtrAkArAH paThantyapavAdairutsargA baadhyntaamiti| kiM tarhi / laukiko'yaM dRssttaantH| loke hi satyapi 'pratyaya para thAya che te tenA apavAda) nAM (udAharaNa) mitti chinatti che. suhAni vanAnA e udAharaNa yogya che, kAraNa ke tyAM hanum ) e (mit Agama) atyasvaranI pAchaLa tema ja anyane sthAne thAya te saMbhavita nathI paraMtu pathati rasi e (udAharaNa) to ayogya che, kAraNa ke temAM hanum Agama) anya svaranI pAchaLa tema ja anya (jha ) ne sthAne thavAno saMbhava che. e paNa yogya che. kevI rIte (yogya che? kAraNa ke Izrvara " AjJA karato nathI ke dharmasUtrakAro paNa ema kahetA nathI ke "sAmAnya niyamano apavAda dvArA bAdha thAya to pachI zuM che? A to vyAvahArika durAnta che, kAraNa ke loka vyavahAramAM thaIne jJAna n r ema thatAM ruvaH e paMcamI levAthI () aMgano avayava nathI tethI aMga nAnti na thatAM sarvanAma sthAne pramANe upadhA dIrgha nahIM thAya.pariNAme iSTa rUpa prApta nahIM thaI zake. 4% pratyayaparatvanA apavAdanuM udAharaNaH manatti-mit e dhADhi gaNano dhAtu che tethI dhArmyuiH zram pramANe vikaraNa pratyaya zrama lAge che te mita hovAthI prata sUtra amalI thaze tethI para pramANe aMte na thatAM aMtya svara TU nI pachI thaze. tethI mit ti--mi ne 2 ti---vari ghA thI no tuM thaine mitti siddha thAya che. Ama prakRta sUtra para no apavAda che. 47 zuddha ne mit Agama guma thatAM mitro pramANe aMtya svara mAM nI pachI ane sAthe sAthe konyA pramANe aMtya man ne sthAne thAya te saMbhavita nathI kAraNa ke aMtya ar paNa -kAra ja che. 48 prazna ne numa thatAM mitro pramANe aMtya svarama nI pachI ane sAthe sAthe aMtya na eTale ke sa-kArane sthAne lAge te saMbhavita che. tethI zaMkAkAra kahe che ke te sthAneyogatvanA apavAdanAM yogya udAharaNa nathI, kAraNa ke te mAne che ke sa-kAra ne sthAne ja nam thaze. jo ke vAstavamAM tema karavAthI iSTa rUpo siddha thatAM nathI. moDa mAM maH e SaSThI ane nAta vinam che. jo e paMcamI levAmAM Ave to tenuM majyati sAthe sAmAnadhikaraNya thaze tethI aMtya man nI pachI (tum lAge) ema samajAze.pariNAme napuMsarca pramANe guma Agama suhAni jevAM sthaLe ja thaze, kAraNa ke tyAM aMtya mar (-kAra) pachI te AvI zake che paraMtu pathati jevAM sthaLe tema nathI, kAraNa ke tyAM sa-kAra aMtya che. pariNAme moDarva pramANe sa-kArane sthAne guma thavAno prasaMga Avaze. tethI mA e nirdhAraNanA arthamAM SaSThI che, paMcamI nathI.(nyA.pada.bhA.1,pR.163 -4). zvara no artha nA. veda kare che. kahevAno bhAva e che ke sAmAnya niyama lAgu paDavAno jayAre saMbhava na hoya tyAre ja apavAda teno bAdha kare evuM veda vacana nathI ke jenuM ullaMghana jana thaI zake, arthAt sAmAnya niyamane avakAza hoya to paNa kvacit apavAda teno bAdha karI zake che. jema ke pa trAkSamyo DhIyatAm ta vivAvA ahI bAhmaNa hovAthI dahIM kauDinyane maLI zake che tema chatAM tana tanyAya ema kahevAmAM AvyuM che tethI tene chAza ApavAmAM Avaze.ahIM nA. mALe mAvadvirityAve tyAre arthAt ApavA nI AgaLa gamave che e khulAso karIne varthiva pAThaHA (keTaleka sthaLe tevo ja pATha che) ema nodhe che.caukhaM(pR.401)mAM e ja pATha lIdho che. saMdarbha uparathI jaNAya che ke bhAkhyakAra paNa ema kahevA mAge che ke jyAM saMbhava na hoya tyAM ja apavAda utsargano bAdha kare evo koi niyama vede ke dharmazAstroe pharamAvyo nathI. tethI saMbhava hoya ke na hoya sAmAnya niyamane avakAza hoya ke na hoya paNa apavAda teno bAdha karI. zake. 364 For Personal & Private Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbhave bAdhanaM bhvti| tdythaa| dadhi brAhmaNebhyo dIyatA takra kauNDinyAyeti satyapi saMbhave dadhidAnasya takradAna nivartaka bhavati / evamihApi satyapi saMbhave'cAmantyAtparatvaM SaSThIsthAneyogatvaM baadhissyte|| antyAtpUrvo masjeranuSaGgasaMyogAdilopArtham // 2 // antyAtpUrvo msjermidvktvyH| kiM pryojnm| anussnggsNyogaadilopaarthm| anuSaGgalopArtha saMyogalopArtha c| anuSaGgalopArtha taavt| manaH magnavAn / sNyoglopaarthm| maGkA matum mtvym|| bharjimaoNzca // 3 // to banneno saMbhava hoya to paNa (sAmAnya niyamano) bAdha thAya che. te e rIte ke 'AhmaNone dahIM Apo'. 'kauDinyane chAza Apo" e udAharaNamAM (kauDinyane) dadhidAnano saMbhava hovA chatAM takadAna teno bAdha kare che. te ja rIte ahIM paNa SaSThIno sthAna sAthe saMbaMdha che (5SThIrane yoga e sUtra)no saMbhava hovA chatAM anya svaranI pachI mit Ave ( miDancAtya e sUtra)' teno bAdha karaze. man ne anulakSIne kahelo anuSaMgano lopa ane saMyoganA Adino lopa thai zake te mATe anya varNanI pUrve (ema kahevuM joie)rA man dhAtune thato mit (Agama tum) anya varNanI pUrve thAya che tema kahevuM joie. zA mATe kahevuM joie? anuSaMgano ane saMyoganA Adino lopa thAya te mATe, eTale ke upAjya na-kArano lopa thAya te mATe tema ja saMyoganA AdimAM rahelA (s ane 6 e) beno lopa thAya te mATe. anuSaMganA lopa mATe (nAM udAharaNa) to manaH manavIna (che), jayAre saMyoganA Adi (varNa)nA lopanAM (udAharaNa) mael, mahema, mAm (che). " mardU ane mar e be (dhAtuo)ne paNa mit Agama thAya che tema kahevuM joie. 50 magna (Tumo zu) nuM karmaNi bhU.ka.nuM rUpa karatAM mannu zamazna --masjinarAi gun thatAM mam --vihU pratyaya 4 para thatAM nikitA haTha padhAyA viti pramANe - lopa--anna te--saMyogAdisa-kArano H saMyoga thAjo pramANe lopa thatAM man --voH duHA thI lU nuM sutva--+ ta e sthitimAM sumazno(manna) mAM mota che tethI tenI pachI AvatA niSThA pratyaya ta no motiSa pramANe na thaine mana rUpa siddha thaze.ahIM joyuM ke man dhAtune nu Agama aMtya ar pUrve na lagADatAM -kAra pUrve lagADyo che ane upadhAna (anukra) no lopa thAya te A vArtikano hetu che. tum e mit Agama mio pramANe aMtya mar pachI lAge to manana e varNa samudAyamAM jhU nI saMyoga saMjJA thavAthI roH yogA pramANe sU no lopa nahIM thAya kAraNa ke te saMyogamAM Adi nathI. te rIte mAM - upadhA nathI tethI ja para thavA chatAM nihitAm pramANe teno lopa nahIM thAya tethI iSTa rUpa siddha nahIM thaI zake.vArtikamAM manuja zabda upadhAbhUta - mATe mUkyo che.narazya padhAyAH manuSana rati pUrvAnA saMjJA sUtA nyA.bhA.1,pR 165). nama e kevaLa saMyoga lopanA udAharaNa rUpe ApyuM che. manna ne kartAnA arthamAM vRttA pramANe jU thatAM magna -- masjinarazo thI tuma te mit che tethI aMtya man pachI lAgatAM maphta tu ema thatAM upara nodha(pa0) mAM joyuM tema n no lopa na thatAM iSTa siddhi nahIM thAya.tethI vArtikamAM mit Agama aMtya san pUrve karavo joie ema kahyuM che, jethI man e varNa samudAyamAM TU saMyogAdi thatAM teno lopa thaine malhA e rUpa siddha thai zake. 365 For Personal & Private Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharjimardozcAntyAtpUrvo midvktvyH| bharUjA marIcaya iti // sa tarhi vktvyH| na vktvyH| nipaatnaatsiddhm| kiM nipaatnm| bharUjAzadbo'mulyAdiSu paThyate marIcizadvo bAhAdiSu // ki punaraya pUrvAnta aahosvitpraadiraahosdibhktH| kathaM cAya pUrvAntaH syAtkathaM vA parAdiH kathaM vaabhktH| yadyanta iti vartate tataH puurvaantH| athAdiriti vartate praadiH| athobhayaM nivRttaM tto'bhktH| kazcAtra vishessH| abhakte dIrghanalopasvaraNatvAnusvArazIbhAvAH // 4 // mar ane ma e be (dhAtuo) ne paNa mit (Agama) anyanI pUrve thAya che e kahevuM joIe, jema ke majhAka, marIcaya: to pachI te kahevuM paDaze? nahIM kahevuM paDe, kAraNa ke nipAtanadArA (te) siddha thAya che. kayuM nipAtana? manI zabdano atyAdri gaNamAM pATha karyo che ane ravi zabdano vADhi gaNamAM (pATha karyo che te nipAtana). paNa A (je mit Agama che te) pUrvano anya avayava che ke parano Adi avayava che ke pachI (Adi ke anya koino) avayava ja nathI? (e Agama) pUrvanA anya avayava kevI rIte thAya, athavA parano Adi avayava kevI rIte thAya athavA to (koino paNa) avayava na hoya te kevI rIte? jo (pUrva sUtramAMthI) mantaH nI anuvRtti thatI hoya to pUrva -no anya avayava thAya. have jo ADhi nI anuvRtti thatI hoya to parano Adi avayava thAya. paraMtu jo (e) bannenI nivRtti thAya to te mit Agama anya ke Adi bemAMthI) koino avayava nahIM thAya.AmAM phera zo che ba jo (num Agama koino) avayava na thAya to dIrgha, na no lopa, (udAtta)svara, (na no) [ , (m no) anusvAra ane zrI no) pharI Adeza nahIM thAya jA. mun dhAtune uNAdi pratyaya na lAgatAM guNa thaine 252 pramANe ra5ra thatAM mana ema thatAM uNAdi pratyaya m lAgaze, paraMtu lakSyAnusAra A mit pratyaya aMtya man nI pachI nahIM paNa aMtya man nI pUrve lagADavo paDaze jethI mane ane tene TAr lAgIne manI siddha thai zake. man dhAtune satyaparA pramANe caurAdika i-- pachI TU e uNAdi man pratyaya thatAM marja ni 6 e sthitimAM neniTA pramANe Li lopa-- uNAdi pratyaya ma lAgaze. te mituM hovA chatAM aMtya mar pachI na lAgatAM aMtya - pUrve lAgaze tethI mad r r --mArI e iSTa rUpa prapta thAya che.(pra.) 53 marunA no atyAre gaNamAM ane marIri no vAha gaNamAM sUtrakAre pATha karyo che. Ama nipAtana dvArA iSTa zabdasvarUpo prApta thAya che tethI vArtikanI jarUra nathI ema bhAva che. cIkhasi.kI.(1967) bhA.4 mAMnA gaNapAThamAM hasva 3-kAra yukta marunA zabda atyAdri tema ja vahAdri gaNamAM Apyo che paraMtu dIrgha kAra yukta manI zabda bemAMthI koi gaNamAM Apyo nathI. marIci zabda mUkhyAmIvikA uNAdi sUtra pramANe ne ra lagADIne siddha karyo che. mAghantau0 mAMthI anta nI anuvRtti thAya che tema svIkArIne to mit Agama pUrva varNano aMtya avayava thaze.jo maTi nI anuvRtti thAya che tema svIkArIe to te Agama para varNano Adi avayava thAya.paraMtu bannenI nivRtti thAya che, eTale ke bemAMthI koinI anuvRtti thatI nathI tema svIkArIe to mit Agama pUrva ke para koino paNa avayava nahIM thAya (ma). ahIM pUrvano aMta kahyo che temAM mit Agama pUrvavartI anya varNano aMtyAvayava thaze ema samajavAnuM nathI, paraMtu pUrvavartI varNasaMghAtano avayava thaze ema samajavAnuM che, kAraNa ke je anya jU nI para hoya te vaLI anya varNano avayava che tema kahevuM e paraspara viruddha che, kAraNa ke eka varNa anya varNano avayava kevI rIte hoi zake? have jo parano Adi che ema kahIe to je mit Agama anya annI para hoya te paravartI varNasamudayano Adi hoI zake paNa pUrvavartI varNa samudAyano Adi na hoi zake e spaSTa che tethI pAddhiH ema kahyuM che. 366 For Personal & Private Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyabhakto dIrghatvaM na prApnoti / kuNDAni vanAni / nopdhaayaaH| sarvanAmasthAne caasbuddhau| iti dIrghatvaM na prApnoti / dIrgha // nlop| nalopazca na sidhyti| agne trI te vAjinA trI ssdhsthaa| tA tA piNDAnAm / nalopaH praatipdikaantsy| iti nalopo na praapnoti| nalopa // svara / svarazca na sidhyti| sarvANi jyaatiissi| sarvasya supi| ityAdyudAttatvaM na praapnoti| svara // nntv| NatvaM ca na sidhyti| mASavApANi vriihivaapaanni| pUrvAnte praatipdikaantnkaarsyetijo tuma e (mina Agama pUrva ke parano ) avayava na hoya to zunA vanAne mAM nodhAyA: | sarvanAmathane vAvatA pramANe dIrdha thAya che te) na thavAno prasaMga Ave che. kIrNa (nI carcA pUrI). naTopa-maNe trI te vAnanA trI padhastha tA tA piveInAm mAM noH pratipatistakyA pramANe (thato) - no lopa siddha nahIM thAya. nova (nI carcA pUrI).svara-sarvAna jyotiSA mAM sarvasva lupA pramANe (thato udAtta) svara siddha nahIM thAya. svara (nI carcA pUrI). tva-mAvavApAnA vahivApALa mAM (napuMsakastha pramANe thatA - no) [ Adeza siddha nahIM thAya, paraMtu) pUrvanA anya (avayava ) che tema svIkAravAmAM Ave to prAtipadikane anta rahelA nU no jU thAya che e (vidhi pramANe 55 kama (Agama pUrvavartI ke paravartI koi paNa varNasamudAyano avayava nI heya to sunDAni vageremAM je upadhA dIrgha thAya (juo upara noMdha 45) che te nahIM thAya, kAraNa ke jo na (1) avayava jana hoya to aMga na-kArAnta nahIM thAya ane dIrghavidhi aMgAdhikAramAM AvI che tethI nodhAyA: sarvanAmAne e sUtro kAryazIla nahIM thai zake. tethI suni, vanani ne sthAne suni , vanani ema vikRta ane asAdhu rUpo thavAno prasaMga Avaze.A sama hoya to prathama doSa kahyo. % mama hoya to - lopa nahIM thAya e bIjo doSa che. matte zrI vAnanA trI padhasthA tA tA hInAn A mAtramAM trI, zrI , tA , tA , vAninA, parathA e napuM.pra.ba.va.nAM rUpo che.mULa triIna, tAni, vAninAni, dhAni ema hoya paraMtu vedamAM phorachasi vahun pramANe zi lopa thAya che. dA.ta.tri na-nararAno zi--tri si (6) --phorachantAi thI zi pratyAyano lopa thatAM tri rahe che chatAM pratyastro pramANe tene lagatuM kArya thaze.tethI napusavAtha0 pramANe gun lAgatAM trir e nAnta aMganI upadhAno sarvanAmathAne pramANe dIrdha thaine grIna thatAM noH prati pramANe prAtipadikane aMte AvelA nU no lopa thaine trI e vaidika rUpa thaze. te ja rIte tA , vAninA , upacA siddha thai zake. have grIna, tAna , vAnanAna, jayasthAna e sthitimAM jo na e padano avayava na hoya , eTale ke teno aMta na hoya to te pratipAdikano aMta na thavAthI teno noH prati pramANe lopa na thai zake ema ahIM dalIla che. mama na hoya to trIjo doSa svarane lagato AvazeH sarvAna gotavA ahIM sarva nar-gaphU no Ai--sarva --narasthi0 thI guma-sarva - -sarvanAmasthAna thI upadhA dIrgha-sarvA --rAmyo no thI jUno | thaine sarvAni thAya che ahIM sarva pachI sun Avyo che tethI sarvastha suvA pramANe Adi udAtta thaze, paraMtu nu jo abhakta hoya-pUrvano avayava na hoya to sarva ane suSa pratyaya vacce anavayavabhUta na-kAranuM vyavadhAna thatAM sun para nahIM rahe, pariNAme sarvasva luSiA sUtra kAryazIla nahIM thAya tethI sarva no Adi udAtta nahIM thAya.( vAstavamAM te ja kAraNe upadhA paNa dIrgha nahIM thAya).ahIM raviau cakkanamavizvamAnavatA e paribhASA che tethI vyaMjana na che ja nahI (vidyamAnavata) tema svIkAravAthI sun para thaze ane iSTa svara thai zakaze ema zaMkA thAya.paraMtu has ne udAttAdi svara thavAno prasaMga Ave tyAM vyaMjana na hovA barobara (mavizvamAnavata) che.tene svaravidhimAM gaNanAmAM levAno nathI.te rIte ane uddezIne vidhi prApta thato hoya tyAM A paribhASA lAgu paDe che. tethI ahIM - vyavadhAna rUpa thaze ema nAgeza khulAso kare che. ahIM vividhI. e paribhASAne lakSamAM lIdhA vinA udAtta svara nahIM thAya ema doSa batAvyo che ema yu.mI. mAne che (juo navArtika pR.563). 58 kAma leya to cotho doSa : mAvAna vapatti e arthamAM rmanuM pramANe mad lAgIne 35mitiddA pramANe upapada samAsa thayo che. tyAra bAda upara darzAvyA mujaba zi, tuma, sarvanAmAne pramANe dIrgha thaine mApavALa , vIddivApAna vagere thAya che A banne udAharaNamAM pUrvapadamAM rahela (prathamamAM jU ane bIjAmAM 6) nimittane lIdhetipadriAnnanuSyamay Raa pramANe uttarapadanA nU no jU thayo che. ahIM napuMsarca pramANe thayela num ne abhakta gaNavAmAM Ave to pUrvapadamAM rahela 6 ane 1 rUpI nimittane kAraNe nU no jU nahIM thAya ane dalIla che. 367 For Personal & Private Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhm| parAdau vibhktinkaarsyeti| abhakte numo grahaNaM krtvym| na krtvym| kriyate nyAsa ev| prAtipadikAntanumvibhaktiSu iti| Natva // anusvaar| anusvArazca na sidhyti| dviSatapaH prtpH| mo'nusvAro halItyanusvAro na praapnoti| mA bhuudevm| nazcApadAntasya jhli| ityevaM bhaviSyati / yastarhi na jhlprH| vahaliho gauH| abhraliho vaayuH|| anusvAra // (tvi) siddha thaze. jo parano Adi che ema svIkAravAmAM AvatuM) hoya to 'vibhaktimAM rahela (vimagi ) - no ([ thAya che) e vidhi anusAra (7) siddha thaze. jo pUrva ke para koino avayava nathI (ema svIkAravAmAM Ave, to e pratikriAntA e sU)mAM nu nuM rahaNa karavuM paDaze.nahIM karavuM paDe, kAraNa ke pratipatti -gu-vimaSiA e sUtramAM (kuma ne) mUkyo ja che." chatva nI carcA pUrI). anuvA- (jo mit ne avayava gaNavAmAM na Ave to m no) anusvAra paNa nahIM thaI zake. ciMtA paraMtaHA mAM mU nI pachI hat AvavAthI te) no moDanusvArA pramANe anusvAra nahIM thai zake. bhale tema na thAya paNa nApAntiA kSatriA e sUtra anusAra thaze. paraMtu voi nA acaMddio vApu jevAmAM (ma-kAra) pachI phar (pratyAhAramAMno varNa) na Avyo hoya tyAM zuM? manusvAra (nI carcA pUrI) 9 prAtipadrivAnta sUtramAM gun nuM grahaNa karyuM ja che. ahIM uttarapadabhUta prAtipadikane aMte na-kAra hoya tenuM grahaNa karavAnuM che. tethI zaMkA karavAmAM Ave che ke jo ema hoya to gamaginI, rasamaNinI javAmAM paNa pUrvapadamAM rahela repha ane 5-kArane kAraNe nU no jU thavo joie. ahIM zaMkA thAya ke maganI mAM zabdanI pachI Avela uttarapada man e nAnta pratipadika che tethI pratikriAntanukULa pramANe tva prApta thaine maLI e rUpa prApta thavAno prasaMga Avaze, paraMtu manana (nAnsa) uttarapada nathI mArganI e canta uttarapada che tethI putva thavAno prazna ja nathI. mAvApi jevAM sthaLe uttarapada vApana e prAtipadika nAnta che tethI guna grahaNa na karyuM hoya to paNa pratikriAnta sUtra pramANe at thaze.ahIM prazna thAya ke pratikriAnta e sUtramAM uttarapada zabdanuM grahaNa nathI karavAmAM AvyuM paraMtu e sUtra pUrvapAsaMjJAvAmAM e sUtramAMnA pUrvapadAdhikArI nIce AveluM che ane pUrvapada e saMbaMdhI zabda che tethI prastuta sUtramAM uttarapada zabda AkSepathI lai zakAya che tethI samajAya che ke uttarapadabhUta je prAtipadika hoya tenA anya na-kArano ja-kAra Adeza thaze. pariNAme manI , rasamaLanI jevAmAM n Adeza nahIM thAya. to pachI mANavAvALa vageremAM paNa jUno jU nahIM thAya, kAraNa ke e dRSTAntomAM na- kAra uttarapadano avayava nathI paraMtu moSavApAt e varNasamudAyabhUta aMgano avayava che, kAraNa ke napuMsava savaH e gun vidhAyaka sUtra aMgAdhikAramAM AveluM che. A doSa nivAravA mATe prati kvintasUtramAM sUtrakAre gun nuM grahaNa karyuM che. tethI patni thaIne iSTa rUpa siddha thaI zakaze. 60 ahIM A pramANe dalIla cheH pitta tApati e arthanA vAkyano samAsa karatAM kriSa7 tA--diSatvotA pramANe vajU mAM ane ravi duHA pramANe hasva thatAM--pita tA--marhiSanantI muna pramANe muma ma) Agama-Simatu tapa --saMyokAnti pramANe saMyogAnta TU no lopa -- pitam tAH e sthitimAM moDanuaRA thI m no anusvAra thAya, paraMtu jo ma-kAra abhata hoya-pUrvapadano avayava na hoya, to te padAnta na kahevAya tethI has (ta-kAra) para hovA chatAM anusvAra na thai zake. jo ema kahevAmAM Ave ke bhale moDanusvArA pramANe na thAya, paraMtu nApavAntarI triA pramANe anusvAra jarUra thaze, pachI bhale padAnta na hoya, Ama chatAM jayAM para na hoya tyAM anusvAra nahIM thaI zake, jema ke vahI hiDA pramANe varda DhiA samagra Dhi jevAM sthaLe lA lAgIne thatAM vaHi au) 1 zastrahika (vAyu) jevAM zabdarUpomAM no anusvAra nahIM thaI zake kAraNa ke tyAM para rahela -kAra TU varNa nathI pariNAme tyAM doSa raheze. 368 For Personal & Private Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shiibhaav| zIbhAvazca na sidhyti| trapuNi jatunI tumburunnii| napuMsakAduttarasyauGaH zIbhAvo bhavatIti zIbhAvo na prApnoti // evaM tarhi parAdiH krissyte| parAdau gunnvRddhyautvdiirghnlopaanusvaarshiibhaavenkaarprtissedhH||5|| yadi parAdiH guNaH prtissedhyH| trapuNe jatune tumburunne| gherDiti iti guNaH praapnoti| guNa // vRddhi| vRddhiH prtissedhyaa| atisakhIni braahraannkulaani| sakhyurasaMbuddhau iti Nitve'co Niti iti vRddhiH praapnoti| vRddhi // autv| autvaM ca prtissedhym| trapuNi jatuni tumburunni| idubhyAmaudacca gheH ityautva praapnoti| autva // ramAva-(jo mit ne avayava na gaNavAmAM Ave to napuMsAvA pramANe gau no) razI Adeza nahIM thai zake. trapu nanunItuvuLI mAM napuMsakaliMga zabdanI pachI AvatA (prathamA dvitIyAnA) zrI pratyayano phI Adeza (thAya che te)na thavAno prasaMga Avaze. ema hoya to pachI (mi ne) parano Adi avayava karavAmAM Avaze. 62 parano Adi (gaNavAmAM Ave, to guNa, vRddhi , gau Adezano pratiSedha (karavo paDaze), dIrgha, - lopa, ane anusvAra (siddha nahIM thAya ane zI Adeza thAya tyAM na-kArano pratiSedha (karavo paDaze) pA. jo parano Adi hoya to beTiMti pramANe trapuLa natuno tuvurune mAM guNa thavAno prasaMga Ave che - teno pratiSedha karavo joie.guga (nI carcA pUrI).vRDhivRddhino pratiSedha karavo paDaze. atisavIni grAhAlphAni mAM zuravudda pramANe sarvanAmasthAna pratyaya jitu thavAthI momtA pramANe vRddhi thavAno prasaMga Ave che. (vRddhinI carcA pUrI). zrautra-punA natuni tuvuLA mAM grAmajai che ! pramANe (saptamInA hino) zrI Adeza thavAno prasaMga Ave che je teno pratiSadha karavo paDaze.maitva (nI carcA pUrI). 61 jo abhakta hoya to TapuLI vageremAM napuMsavA pramANe gau no rI Adeza thAya che te nahIM thAya. trapujI--trapu gau ahIM runti napusakaliMga aMga pachI gau e anA ivibhakti AvI hovAthI roDari vimA pramANe gun Agama thatAM tra; na gau e sthitimAM nu ne aMgano avayava na gaNavAmAM Ave to Tapu e dunti aMga ane manA ivibhakti gau vacce na-kAranuM vyavadhAna hovAthI zraut e vibhakti aMganI avyavahita rIte para nathI tethI napuMsavA pramANe gaut no zI nahIM thai zake, kAraNa ke tum kRtAkRtaprasaMgI hovAthI nitya che. tema japara che tethI tenuM vyavadhAna thaze ja. 62 Ama abhakta gaNavAthI udbhavatA doSonuM parigaNana karyuM tethI have te TALavA mATe pa2 no Adi avayava gaNavAnuM sUcave che. paraMtu tema karavA chatAM guNa, vRddhi, aiautva vagere thavAno prasaMga Avaze ema saduSTAnta dalIla kare che 63 guNa--dhi saMjJaka aMganI pachI Ditu pratyaya AvatAM teno guNa thAya che tethI trapu e sthitimAM aMganA 3-kArano hiti pramANe guNa thavAno prasaMga Avaze.ahIM roDa vimae pramANe nukU thatAM trapu na e sthitimAM - Agamana parano Adi avayava gaNavAmAM Ave to aMga trapu ane ri pratyaya e benI vacce Agama vyavadhAna rUpa nahIM bane tethI guNa thatAM aniSTa rUpa thavAno prasaMga Avaze tethI guNano pratiSadha karavo paDaze ema ahIM dalIla che. ha"vRddhi-- tisavinI trAhAduniA ahIM kavi e aMganI para thatAM saMbodhana eka vacana sivAyanAM sarvanAmasthAna pratyaya gidvat thAya che eTale ke te pratyayone ti jevA gaNavAnA che tethI nas pratyaya Li gaNAze tethI moDiita pramANe vRddhi thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke tum Agama parano avayava che tema svIkAryuM che tethI te vyavadhAna rUpa nahIM thAya.AthI vRddhi nahIM thAya tema kahevuM paDaze ema ahIM dalIla che. A doSonuM nivAraNa bhaTTajI dIkSite vRSyatva7nyUddhavimukhyo numa pUrvavitiyenA (vA.) e vArtikane AdhAre karyuM che. [juoH Da ivimaui (7-1-73) uparanI si.kI.] 65 mautva-- trapu , natuni vagere saptamI e.va. nAM rUpamAM tra vagere dhi saMjJaka aMgonI para thatA hi no gaja che pramANe gau ane aMganA aMtyano a-kAra Adeza thavAno prasaMga Avaze tethI teno pratiSadha karavo paDaze ema ahIM bhAva che. 369 For Personal & Private Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIrgha / dIrghatvaM ca na sidhyti| kuNDAni vanAni / nopadhAyAH sarvanAmasthAna iti dIrghatvaM na praapnoti| mA bhuudevm| ato dIrghA yaji supi ca ityevaM bhaviSyati / iha tarhi / asthIni dadhIni priyasakhIni braahmnnkulaani| dIrgha // nlop| nalopazca na sidhyti| / agne trI te vAjina trI ssdhsthaa| tA tA pinnddaanaam| nalopaH prAtipadikAntasya iti nalopo na praapnoti| nalopa // anusvaar| anusvArazca na sidhyti| dviSatapaH prNtpH| mo'nusvAro halItyanusvAro na praapnoti| mA bhuudevm| nazcApadAntasya jhali ityevaM bhvissyti| yastarhi na jhlprH| vahaliho gauH| abhraMliho vaayuH|| anusvAra // TI--(mit ne parano Adi avayava levAmAM Ave to) nA vanani mAM nodhAyA: sarvanAmane (vAraMvA)pramANe na- kArAntanI upadhAno dIrgha na thavAno prasaMga Ave che. cha bhale e rIte (dIrgha) na thAya, paraMtu mato kI bA sura rA pramANe thaze. to pachI A maracaniA niA sini triI hasuni mAM (nahIM thAya). hIrgha (nI carcA pUrI)nasTopa- (jo mit ne parano Adi avayava levAmAM Ave to) -anne TI te vAnanA trI padhAA tA tA vihInA mAM nasTopaH pratikriAntA pramANe thato) na no lopa siddha nahIM thAya." no (nI carcA pUrI).savAra- (jo mit Agamana parano Adi avayava gaNavAmAM Ave to) anusvAra siddha nahIM thAya. dviSatAH | paraMtaH | mAM n pAchaLa AvatAM moDanuravAra pramANe m no anusvAra (thAya che te) na thavAno prasaMga Ave che. je bhale te rIte na thAya, paNa nazcApAnta hiA e sUtra pramANe (anusvAra) thaze. paraMtu vahi nauH mahido vApurA jevAmAM (ma-kAra) pachI sun (pratyAhAramAMno varNa) na Avyo hoya tyAM zuM? manusvAra (nI carcA pUrI). 66 dIrghatva--nam nai parano avayava gaNavAmAM Ave to Ini vageremAM upadhA dIrgha thAya che (juo upara noMdha 45) te na thavAno prasaMga Avaze kAraNa ke aMga nakArAnta nathI rahetuM. 67 A doSa Avato haze to paNa dIrgha thai zakaze, kAraNa ke tuma ne parano avayava gaNavAmAM Ave to paNa nam,rAn e pratyayo nuna ne kAraNe badri thaze pariNAme mato sI bA sura nA pramANe dIrgha thaIne hAni vagere siddha thai zakaze. 08 Ama chatAM asthIni, dhani vageremAM maci vagere aMga ma-kArAnta nathI tethI supa rA pramANe dIrgha nahIM thaI zake tathA na-kArAnta nathI tethI sarvanAmasthAne pramANe dIrgha nahIM thAya e doSa Ubho rahe che.ema dalIla che. cha no -- jio upara nodha(56)] matte zrI vageremAM trIja, vAninAni, upasthani vageremAM pratipAdikane aMte Avela na hovAthI noH pratipadri pramANe - lopa nahIM thAya, kAraNa ke te parano avayava che tema ahIM svIkAryuM che. ahIM rorachasi vahun pramANe paNa lopa nahIM thai zake, kAraNa ke nirvikAmanA mantiA ane moDatvacA e paribhASA pramANe mAtra Tu-kArano ja lopa thaze, kAraNa ke sUtramAM phiza no nirdeza karyo che. 70 anusvAra--(juo upara noMdha (60)] muna ne padAdi gaNavAmAM Ave to dviSatAH vageremAM anusvAra nahIM thai zake e bAbatamAM be pakSa cheH jo meM ne parAdi gaNavAmAM Ave to to te te-kArano avayava thaze ane padAntano avayava hovAthI te paNa padAnta gaNAze, pariNAme moDanusvArA pramANe anusvAra thai zakaze.anya pakSe ema svIkAravAmAM AvyuM che ke meM ta-kArano avayava thaze tethI thAkAmA: e paribhASA pramANe jayAre ta-kAranuM grahaNa thAya tyAre ma-kAranuM paNa grahaNa thAya paNa ma-kAra padAnta to na ja gaNAya, kAraNa ke ta-kAra ane ma-kAra banne ekI sAthe kevI rIte padAnta thai zake? Ama chatAM saMyoIntara pramANe saMyogAnta ta-kArano lopa thatAM ma-kAra padAnta thaze tethI teno anusvAra paNa thaze. nazAntA vagerenI carcA upara nodha(60) mAM AvI gai che. 370 For Personal & Private Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zIbhAvenakArapratiSedhaH / zIbhAve nakArasya pratiSedho vaktavyaH / trapuNI jatunI tumburuNI sanumkasya zIbhAvaH prApnoti naiSa doSaH nirdizyamAnasyAdezA bhavantItyevaM na bhaviSyati / yastarhi nirdizyate tasya na prApnoti / kasmAt / numA vyavahitatvAt / evaM tarhi pUrvAntaH kariSyate / pUrvAnte napuMsakopasarjanahrasvatvaM dvigusvarazca // 6 // yadi pUrvAntaH kriyate napuMsakopasarjanahasvatvaM dvigusvarazca na sidhyati / ArAzastriNI dhAnAzaSkulinI / zImAva-zI Adeza mUkavAno hoya tyAre 7-kArano pratiSedha arthAt jayAre (jaino) zI Adeza thAya tyAre 7-kArano pratiSedha karavo joie, (nahIM to) trapuLI / tunI| tumbuLI| mAM tum (Agama) sahitanA ( kr ) no zo Adeza thavAno prasaMga Avaze. e vAMdho nahIM Ave, (kAraNa ke)* sUtramAM jeno spaSTa nirdeza karavAmAM Avyo hoya tenA ja Adeza thAya che' e nyAye ( tum Agama sahitanA gaur no zI Adeza) nahIM thAya." to pachI (sUtramAM) jeno nirdeza karavAmAM Avyo che teno (rI Adeza) na thavAno prasaMga Ave che. " zA mATe (Ave che)? kAraNa ke tum (Agama)nuM vyavadhAna che. jo ema hoya to pUrvano anya avayava gaNIzuM. jo pUrvano anya avayava (gaNazo) to napuMsakamAM hastha, (tema ja) upasarjanano hava (siddha nahIM thAya) ane dvigumAM (samAsa) svara (siddha nahIM thAya // 6 // jo (mit Agamane) pUrvano anya avayava karavAmAM Ave to napuMsakaliMga zabdano hasya, upasarjanano hasva " tema ja dvigusamAsamAM (pUrvapadano prakRti) svara siddha nahIM cAya.(napuMsakano hava) ArAtrithI| pAnArAyinI (mAM), / / zI-bhAva--[juo upara noMdha(61)] trapuLI ahIM napuMsakamAM cau no zI Adeza thAya che temAM jo tum ne parAdi gaNavAmAM Ave to nau no zI thavAno prasaMga Ave che te nivAravA mATe na-kArano pratiSedha karavo paDaze ema dalIla che. 2 paraMtu nirvidyamAnastha 0 arthAt je sthAnIno nirdeza karavAmAM Avyo hoya tene ja sthAne Adeza thAya che e paribhASA pramANe zI Adeza anuvRtti vyAsa jeno nAya| e sUtramAM nirdeza karavAmAM Avyo che te mA~ no ja thaze numa sahitanA ai (ta) no nahIM. jema ke dipAv - pAda aMte hoya tevA meM saMjJAka aMgano paH pattu pramANe pardU Adeza cAya che tethI dvipad e meM saMnnakamAM samasta dvipad padano Adeza nahIM thAya mAtra par no ja Adeza thaze eTaleke tevanta no Adeza nahIM thAya. 73 'sUtramAM nirdiSTano ja Adeza cAya che chatAM ahIM au no zI nahIM. thai zake, kAraNa ke parano Adi avayava hovA chatAM napuMsaka aMga ane vacce tum nuM vyavadhAna che. O 74 jo pUrvano aMta gaNavAmAM Ave to napuMsaka ane upasarjana hasva nahIM thAya.samAhAra vandra eTale ke jyAM ekavadbhAvanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te vhandu ane dvigu samAsa napuMsakaliMgI thAya che. ArASiLI, dhAnArAtinI e samAhAra dvandva samAso che, A ca rAhmI ca te e vigraha vAkyano jJAtiprANinAm| pramANe samAhAra dvandva samAsa karatAM sa napuMsaE / pramANe napuMsakaliMga, tenuM dvivacana karatAM - napuMsAneM / pramANe pra. ji.va.nA gau no zI--joSi. thI tum . have tum ne pUrvano avayava mAnavAmAM Ave eTale ke ApazrI jevAmAM { pachInA t enA aMzabhUta che tema svIkAravAthI ArAsrIn dI e sthitimAM aMga ananta na rahevAthI halvo napuMsaje prAtiti 0 pramANe napuMsakArtha prAtipadikanA aMtya s no hasva thAya che te nahIM thAya. niSThuaurAmninI vageremAM niAnte aurAndhyAH te| e arthanA prAdi samAsamAM nirAyaH antyAgharSe padmamyA / (vA) pramANe auzAntyAH e paMcamyanta ninti nI koi paNa vibhakti sAthe eka ja-paMcamI- vibha ktimAM rahe che tethI vimmada pApUnAne pramANe upasarjana thaze ane tethI ditro pramANe niozAyi ema hasya thaze. ahIM vizeSya ke napuM. che tethI niozA i paNa napuM. thaze tethI pra.vi. no sau para thatAM joDava - pramANe guma thatAM niSnozAdhim e samAsa ananta nathI raheto tethI to napuMsakSethI hasva nahI thAya ane upasarjanabhUta strIpratyayAnA aMte na rahevAthI motiyo pramANe havuM paNa nahIM thAya. 371 . For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSkauzAmbinI niraannsinii| dvigusvrH| paJcAraninI dshaarninii| numi kRte'nantyatvAdete vidhayo na prApnuvanti // na vA bahiraGgatvAt // 7 // na vaiSa dossH| kiM kaarnnm| bahiraGgo numantaraGgA ete vidhyH| asiddha vhirnggmntrngge|| dvigusvare bhuuyaanprihaarH| saMghAtabhakto'sau notsahate'vayavasyegantatAM vihantumiti katvA dvigusvaro bhaviSyati // eca ighasvAdeze // 11 // 48 // kimrthmidmucyte| eca iksavarNAkAranivRtyartham // 1 // (upasarjanano hasva) niaurAkhyanA nirvArANasanI (mAM),( digusvara) " patninI zatninI (mAM) tum (Agama) karyA pachI ane man na hovAthI e sarva vidhio na thavAno prasaMga Avaze. athavA (1) bahiraMgane kAraNe thAya che tethI (doSa) nahIM (A)ISA. * athavA e doSa nahIM Ave. zAmATe nahIM Ave)? kAraNa ke (1) bahiraMgane kAraNe thAya che. tuma bahiraMga che jayAre A vidhio ? antaraMga che ane jayAre antaraMga kArya karavAnuM hoya tyAre bahiraMga nathI thayuM tema gaNAya che. brigusvaranI bAbatamAM batAvela doSano) vadhArAno parihAra e che ke (Agama) samudAyano avayava thato hovAthI te avayavanA TrAnta svarUpane miTAvI zakato nathI, ethI karIne digusamAsamAM prakRti) svara thaze. U (eTale ke , mo, che ane grI)no hasva Adeza karavAno hoya tyAM su (eTale ke 2,3, tra ane 4) thAya che 11 148 A (sU) zA mATe karavAmAM AvyuM che? " 'jUno (Adeza)thAya che" ema savarNa ane meM-kAranI nivRtti mATe kahyuM che)/1// 0 75 digu svara--pa ratnaH pramANamayoH te e arthano ciratninI e dinu samAsamAM atni e dukAnta uttarapada che tethI TrAntAvastra pramANe pUrvapada prakRtivara rahe che paraMtu ahIM citra pramANe gun thatAM A samAsa kanti nahIM rahe tethI pUrvapada prakRtisvara nahIM thAya. 76 A doSa nahIM Ave kAraNa ke nu Agama para AvanAra vibhakti upara AdhAra rAkhe che (tti vima) tethI bahiraMga che jayAre hasya vidhi ane svaravidhi te rIte vibhakti upara AdhAra rAkhatA nathI tethI aMtaraMga che ane mAsi dinantake e nyAye nukU nitya sevA chatAM hasthane lagatuM kArya karavAnuM hoya tyAre te che ja nahIM tema gaNAze tethI hasva thai zakaze ane upara batAvela doSa nahIM Ave. e rIta digamAM pUrvapada prakRtisvara thai zakaze. " napuMsakadarU, upasarjana ane digusvara e traNa hovAthI vidhAH ema bahuvacanano prayoga karyo che. * numa Agama dhAtninI mAM saMghAtabhUta patninI samAsa TrAnta nathI tema ubhAvI zake paraMtu temAM avayava tarIke rahela garatni nI rUAnti-tAno nAza na karI zake tethI pUrvapada prakRtisvara thaze, kAraNa ke avayavabhUta natni kaMi rUAnta maTI jato nathI. Ama doSarahita hovAthI aMte to numa pUrvano aMta che te mata ja rahe che. chAyA mUyAnuM no artha "aneka kare che ane suna ne svArthe le che. 19 AgaLa upara bhASyakAra A sUtranuM pratyAkhyAna karavAnA che (juo sidamehaH saMsthAnatvatA ane thottarabUcasvAtA) kAraNa ke A sUtra vinA paNa iSTa siddhi thai zake che tethI zaMkAkAra pUchavA mAge che ke A sUtranI koi jarUra kharI? 80 savarNa nivRtti ane ma-kAra nivRtti ema be bhinna viSaya gaNAze. 372 For Personal & Private Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eca igbhavatItyucyate savarNanivRtyarthamakAranivRtyarthaM ca / savarNanivRtyarthaM tAvat / eGo hasvazAsaneSvardha ekAro'rdha okAro vA mA bhUditi // akAranivRttyarthaM ca / imAvaicau samAhAravarNau / mAtrAvarNasya mAtrevarNIvarNayoH / tayorhasvazAsaneSu kadAcidavarNaH syAtkadAcidivarNovarNau / mA kadAcidavaNaM bhUdityetadarthamidamucyate / asti prayojanametat kiM tahIti dIrghaprasaMga dIrghAritvakaH prApnuvanti kiM kAraNam sthAne'' ntaratamo bhavatIti / O (eTale ke 6, mo, te ane sau) no r (arthAt haiM, 3, RR ane haiM ) thAya che ema savarNanI nivRtti mATe tema ja jJa-kAranI nivRtti mATe kahyuM che. savarNanI nivRtti mATe to e mATe ke jyAM jayAM no " hasva Adeza karavAnuM kahyuM hoya tyAM tyAM ardha haiM-kAra ke ardha sro-kAra na thAya. a~-kAranI nivRtti mATe paNa eTalA sArU ke A ver (pratyAhAranA ghe ane au ) varNa be varNo bhegA thaine banelA che, temAM eka mAtrA maiM varNanI che ane (pAchaLanI) eka mAtrA haiM ke 3 varNanI che.temAM te beno hasva karavAnuM vidhAna hoya tyAM koivAra maiM varNa thAya ane koi vAra maiM ke 3 varNa thAya. temAM a~-varNa kadApi na thAya te mATe A sUtra uccAravAmAM AvyuM che. zuM (A sUtranuM) e prayojana che? to pachI zuM che ? dIrgha thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke (p ne sthAne) dIrgha varNa( eTale ke dIrgha pheMke dIrgha ) thavAno prasaMga Ave che. (tema ke thavAnuM) zuM kAraNa? vAIDatAtanaH| thI aMtastama Aisa thAya che e kAraNa. *' ahIM panA na kahetAM dUra ema kahevAnuM kAraNa e che ke je varNo rata ane pANInI jema prazliSTa che tethI temane sthAne hava karavAno hoya tyAre prazliSTa - varNa ane ardha (hasya) TM kAra ane ardha-kAra prApta thAya che, kAraNa ke te aMtaratama che. jo ke praziSTa saMskRta tema ja moTe bhAge veDhAdimAM hrasva "kAra, -kAra, svIkAravAmAM AvyA nathI chatAM AgaLa bhASyakAra kaheze ke sAmavedanI sAtvamukhya ane zaNAyaNa -nI zAkhAomAM ardha eTale ke hasva -kAra, o-kAra svIkAravAmAM AvyA che. Ama hasya savarNa haiM, mo na thAya te mATe A sUtra karavAmAM AvyuM che. 2 tevu e samAhAra (vidhdhiSTa) varNo che, kAraNa ke temAM parNonA aMzo ekaya karavAmAM AvyA che (mahipamALAvavAAt| ) arthAt e madhyamapadalopI samAsa che. samAdivo chata samAhAra| karmanA arthamAM na lAgIne thaela zabdarUpano varga sAtheno samAharI vAte vaLI pA e vigrahano karmadhAraya nathI, kAraNa ke varNano eka aMza e varNa na kahevAya(nA, )] . kAraNa ke che mAM ga ane tathA go mAM ga ane OM no bhAsa thAya che. temAM eka mAtrAkAla jeTalo a-kAra ane eka mAtrAkAla jeTalo jJa- kAra ke 3-kAra rahelA che.ahIM ghena ne sthAne hasya karavAno hoya to kayo varNa Ave, jJa-kAra Ave ke haiM-kAra athavA 3-kAra Ave te vize zaMkA thai zake tethI sUtramAM kahevAmAM AvyuM che ke haiM ke OM Ave. Ama gharanI nivRtti e paNa A sUtranuM prayojana che. dA.ta. to samIpam e arcano abdhava vida pramANe sAmIpyanA arthamAM avyayIbhAva samAsa karatAM 35 mo e sthitimAM no zabda upasarjana levAthI strio pramANe hasya karavAno che te o ne sthAne ana thatAM thaine pazu ema samAsa thaze, kAraNa ke kaThauya go no 3-kAra ja aMtaratama che. te pramANe rAjyamatiAnta / nAvatiAnta (vrAhmaLavujam ) e vigrahano avAva pramANe prAdi. samAsa karatAM vizeSya zALanum napuM. hovAcI hazrvo napu . pramANe ? ane mA~ nA aMtya che ane gau ne sthAne hasyAdeza karavAno hovAthI anukrame haiM ane 3 thaze 7 nahIM thAya tethI Rtari / tinu trAjJaLajIm ema thaze. - ' A vidhi sUga nathI paraMtu niyama che teno uddeza va ne sthAne prApta thatA AdezanuM niyamana karavAno che. tethI cAra pa varNonA Adeza sUtra O pha kahyA che chatAM RR, haiM ahIM prApta thatA ja nathI tethI yathAsaMkhya paNa nathI levAnuM, kAraNa ke A vidhi sUtra nathI tethI je aMtaratama che te hasvAdeza thaze. paraMtu zaMkAkAra ahIM kahe che ke dIrgha Adeza paNa thai zake.A sUtra svataMtra rIte ja rU nuM vidhAna kare che tema mAnanAranuM A vidhAna che. tenA samarthanamAM tenuM kahevuM che ke amUmyAma jevAmAM dIdiza thAya che (noMdha 5/38). soDase . sUtramAM hasva 3 che chatAM mAnyamAnoDavuH |mRti e paribhASA pramANe sUtramAM vipIyamAna hatsya 3- kAra tenA savarNabhUta dIrgha kAranuM grahaNa karaze. pariNAme A kArane sthAne aMtaratama hovAthI kAranuM grahaNa thaze, kAraNa ke vikhAtrikano Adeza viJAtrika thAya.e rIte ahIM paNa rajU, dIrgha savarNanuM caNA karAvI zake tema dalIla che. 373 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nanu ca hrasvAdeza ityucyate tena dIrghA na bhvissynti| vissyaarthmettsyaat| eco hasvaprasaGga igbhavatIti / dIrghAprasaGgastu nivartakatvAt // 2 // dIrghANAM tvikaamprsnggH| kiM kaarnnm| nivrtktvaat| nAneneko nirvrtynte| ki tarhi / aniko nivrtynte| siddhA hyatra hrasvA ikazcAnikazca tatrAnenAniko nivartyante // savarNanivRttyarthena taavnnaarthH| siddhameGaHsasthAnatvAt // 3 // paraMtu ame kahyuM ne ke hasva Adeza karavAno hoya tyAre meM tethI dIrgha ( ke 5) nahIM thAya.e to "prat no hasva karavAno hoya tyAre ? thAya che" ema mAtra viSaya batAvavA mATe hoi zake. paraMtu dIrgha thavAno prasaMga nahIM Ave kAraNa ke (A sUtra) nivartaka che [2] dIrgha 1 ( ke 5 ) thavAno to prasaMga nahIM Ave. zA mATe? kAraNa ke (A sUtra) nivartaka che. eTale keA (sUtra)dArA phujU ne udbhAva vAmAM nathI AvatA. to pachI zuM karavAmAM Ave che)? phu na hoya te (Adeza) ne thatA aTakAve che, kAraNa ke hasva (Adezo) to jU hoya te ane huM na hoya te prApta thAya ja che temAM je huM nathI tenI A (sUtra)thI nivRtti karavAmAM Ave che. savarNanI nivRtti mATe to (A sUtra hovuM) jarUrI nathI. ka7 huM nA samAna sthAnavALA( ane 3) hovAthI siddha thAya che [3] 84 prastuta sUtramAM mAraze e nirdhAraNa saptamI che, ekavacana sautra che tethI barvacananA arthamAM letAM sUtrano artha Ama thazeH hasta AdezomAM je che te ja prar ne sthAne thAya che tethI prat no Adeza hava n ja thaze pariNAme dIrgha Adeza thavAno prasaMga nahIM Ave ema dalIla che. 85 ahI mA ne viSaya saptamI laIne kahe che. hasvano prasaMga hoya tyAM jU no jU thAya che ema artha thaze. tethI jayAM svanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tyAM A sUtra upasthita thaze, paraMtu tera vaidratta e prakAranA saMbodhanamAM tra-kAra sivAyanA (ahIM I-kAra) aMte hoya ke na hoya tevA svarano muranRto 0 pramANe je plata thAya che tyAM A sUtra upasthita nahIM thAya. udAtta vidhimAM paNa nahIM thAya, jema ke sAmanvita ja pramANe te rU vadratta mAM AghudAtta thaze. viSaya saptamI levAthI jayAM no hasta karavAno hoya tyAM 6 sUtra upasthita thaze. pachI bhinna vAkya karIne jUnA je phujUnuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te aMtaratama evA dIrgha ja thaze ane hasvano bAdha thatAM eka vAra dIrdha karyA pachI pharIthI A ja sUtra dvArA hasva jU nahIM thAya, kAraNa ke jayAM apavAda kAryazIla hoya tyAM utsarga pravRtta nathI thato. 86 hasvavidhAyaka sUtra jevAM ke ho naI che athavA striyo ane prastuta 6 0 sUtranI ekavAkyatA karIne no hasva Adeza 26 ja thAya che anya nahIM ema vidhAna karavAmAM Ave che ane e rIte je phujU nathI nid che tenI nivRtti karavAmAM Ave che. jo ekavAkyatA karavAmAM Ave to pachI kyU sivAya anya koino hasva prApta nahIM thAya e zaMkA anucita che kAraNa ke pahelAM hasva zravaNane kAraNe (hasya to man no ja hoya che tethI) san upasthita thAya che tethI hasva karavAmAM Ave che ane temAM jU paNa AvI jAya che tethI jayAre hasva karavAmAM Ave che tyAre pUrva rUd sUtra upasthita thAya che. 87 AgaLa sUtranAM be prayojana kahyAMH savarNa nivRtti ane -kAra nivRtti. temAMthI prathama prayojana jarUrI nathI ema ahIM darzAve che ane aMte bemAMthI eka paNa prayojana mATe sUtra karavAnI jarUra nathI ema siddha karaze. 374 For Personal & Private Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhmett| kthm| eGaH sasthAnatvAdikArokArau bhaviSyato'rdha ekAro'rdha okAro vA na bhvissyti| nanu caiGaH ssthaantraavdhaiNkaaraadhkaarau| na tau stH| yadi hi tau syAtAM taavevaaymupdishet| nanu ca bhozchandogAnAM sAtyamunirANAyanIyA ardhamekAramadhamokAraM caadhiiyte| sujAte e ashvsuunRte| adhvaryo o adribhiH sutm| zukra te e anyadyajataM te e anyditi| pArSadakRtireSA tatrabhavatAM naiva loke nAnyasminvede'rdha ekAro'rdha okAro vAsti // akAranivRtyarthenApi naarthH| aicozcottarabhUyastvAt // 4 // aicozcottarabhUyastvAdavarNo na bhvissyti| bhUyasI maatrevrnnovrnnyorlpiiysyvrnnsy| bhUyasa eva grahaNAni bhvissynti| tdythaa| brAhmaNagrAma AnIyatAmityucyate tatra cAvarataH paJcakArukI bhavati // e siddha thAya che. kevI rIte? k nA samAna (uccAraNa)sthAnavALA ( ane 3) hovAthI temane sthAne TU-kAra ane 3-kAra thaze, paNa artha -kAra ke ardha mo-kAra nahIM thAya, paraMtu ame kahIe chIe ke hasva u ane hasva mo e be to huM nA tenAthI paNa vadhAre samAna (vaNa) che." te be che ja nahIM, kAraNa ke jo te be (varNo) heya to A (sUtrakAra) te beno ja upadeza karata. are paNa sAmavedano abhyAsa karanArAomAM sAtyamuci ane rANAyanIya ba zAkhAvALA sunate azvastRta adhvaryo mo mamaH sutam zu te 6 maninta te i kanyA mAM hasva che ane hasva mo uccAre che. e to te mahAnubhAvonI pariSada puratuM kArya che. vAstavamAM loka vyavahAramAM ke anya koi vedamAM dava -kAra ke hasva mo-kAra che janahI. a-kAranI nivRtti mATe paNa A sUtra) hovuM jarUrI nathI. hendra (vaNa)mAM uttara bhAga vizeSa pramANamAM che tethI II hendra che ane zrI e vaNa) mAM pAchaLano bhAga pramANamAM vadhAre che tethI temane sthAne) e varNa Adeza nahIM thAya. che ane zrI e varSomAM anukrame) huM ane 3nuM pramANa vadhAre che, jayAre -varNanuM pramANa (e benI) sarakhAmaNImAM ochuM che ane jenuM pramANa vadhAre hoya tenuM ja grahaNa thAya che. jema ke brAhmaNonA gAmane lai Avo' ema kahevAmAM Ave che ? paNa tyAM chevaTe pAMca kArIgara (nAM ghara) to hoya che. ** ahIM je samAnasthAna kahyuM che te prAtizAkhya athavA anya zikSAne AdhAre kahyuM che (juo phurocAratAauau-- , , raghu ane m e tAlu sthAnamAMthI uddabhave che, kavopoggA moSTha--3, 2, go, jU ane puSmAnIya ojhamAMthI uddabhave che.) ardha -kAra, mo-kAra to che ja nahIM tethI nahIM thAya. 89 g ane mo nA hasva , so Adeza na thavAnuM kAraNa teo samAnasthAnavALA nathI e che. ema samajanAra dalIla kare che ke phu thI vadhu samAna sthAnavALA che tethI te ja thavA joie paraMtu bhASyakAre te zaMkAno nirAsa karatAM spaSTa kahyuM che ke hasva - kAra ane hasva mo - kAra che ja nahIM , jo hota to pANinie te upadezyA hota. * zaMkAkAra sAtyamugni ane rANAyaNIya zAkhAnuM dRSTAnta ApIne hasva i ane hasva mo nuM astitva batAvyuM che, paraMtu te pArSadra nI kRti che eTale ke sAmagAnane pariNAme uddabhavela uccAraNa che. veda ke lokamAM hasva i ke mo nuM astitva nathI. (viziSTa zAstrano abhyAsa karanArAno samuha te pariSad athavA parSad ane temAM udbhavela kRti te pArSatiH eTale ke adhyayana kriyA vagere.) vadhAre mAtrA che eTale ke doDha doDha mAtrA hR-kAra ke3-kAranI ane bannemAM aDadhI mAtrA -kAranI . 92 zaMkAkAra kahe che ke je gAmamAM mAtra bAhamaNo ja rahetA hoya anya koi na hoya te gAma vize jabAhmaNagrAma e padano prayoga thai zake. te sivAya nahIM. tema mAtra rR-kAra ke 3-kAranI mAtrA hoya to ja tene tAla ke oSTha sthAnanA kahevAya paraMtu ahIM to meM-kAra paNa che tethI je dUkAnta ApyuM che te viSama che, samAna nathI. te zaMkAno nirAsa karatAM kahe che ke bAhmaNagrAmamAM paNa ochAmAM ochA pAMca kArIgara (pIvAthI kuMbhAra, luhAra, suthAra,hajAma ane dhobI) to hoya ja. te vinAnuM gAma na hoya. vAstavamAM to prAdhAnyana carA maryAntiA e nyAye jemAM brAhmaNa vadhAre rahetA hoya te grAma bAhmaNagrAma, e rIte jemAM tAlavyanuM ke audyanuM prAcarya hoya te tAlavya ke audya che tema samajI zakAze. 375 For Personal & Private Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThI sthAneyonA / / z|41 // kimida sthAneyogeti sthAne yogo'syA // seyaM sthAneyogA saptamyalopo nipAtanAt // tRtIyAcA vaitvam sthAnena yogo'syAH seya 1 // sthAneyogA // kimarthaM punaridamucyate / SaSThyA sthAnayogavacanaM niyamArtham // 1 // pIno sthAna sAthe saMbaMdha hoya che 14 hatI A sthAnevo e zuM che? " jeno saMbaMdha sthAnamAM che te. sthAneyonA e samAsa hovA chatAM nipAtanane kAraNe ahIM saptamIno lopa nathI. athavA to (ahIM) tRtIyAno Na kAra Aisa karyo che (tethI) sthAna sAthe jeno saMbaMdha che te cAnA A (sU) zA mATe uccAspAmAM AvyuM che? ja 94 SaSThIno sthAna sAthe saMbaMdha che' ema kahyuM che te niyama (karavA) mATe che praznakartA jANavA mAge che ke cAnavo e kai jAtano prayoga che. e te samAsa che ke samAsahita bhinna padyano prayoga che? jo samAsa hoya to sudho dhAtu pramANe vibhaktino lopa thayo joie, vaLI coga zaba pulDiMga che teno strIliMgI nirdesa kevI rIte thai zake ane jarI . e strIliMgI zabda sAthe tenuM sAmAnAdhikaraNya paNa zakya nathI ane samAsa na hoya to yoA ne sthAne puH ema thavuM joIe. bhASyakAra tene samAsa kahe che ane nipAtanane kAraNe vibhaktino lopa nathI thayo. sthAnevo e tatpuruSa nathI paraMtu sthAne yono'syAH| athavA sthAnena ponoDavAH| e vigatano vyadhikaraNa bahuvrIhi che,nipAtanane kAraNe saptamIno lopa nathI karyo athavA tRtIyA levAmAM Ave to tRtIyAnA pratyayano lopa thaine OM no haiM thayo che ema samajjAnuM che. 93 94 upara joyuM ke sthAne athavA sthAnena yono'syAH arthAt sthAne athavA sthAna sAthe jeno yoga, saMbaMdha che te SaSThI sthAnaSaSThI ema samajAze. ceharA paranA ema kahevAmAM Ave tyAre yAdatta devadattano zuM ? ema AkAMThA thatAM, putratya vagere saMbaMdha samajI zakAya che. te ja rIte Adezone lagatAM vidhisUtromAM sthAna zabdano prayoga na hovA chatAM sthAna pada adhyAhArya karIne sthAnanimitta saMbaMdhanuM SaSThInA prayogane kAraNe jJAna thAya che. jema ke dhruvo vaSiH| athavA akterbhUH| vagere Adeza sUtromAM sthAna nuM grahaNa nathI karavAmAM AvyuM chatAM ArthadhAtuka pratyaya pUrve maiM ne sthAne vaN thAya che ane s ne sthAne mU thAya che ema samajAya che.ahIM sthAna eTale prasaMga ema artha thaze. no ropayotanAtara pAm| pramANe dhAtunA repha ane upadhAne sthAne m Adeza thAya che ahIM sthAna zabda prasaMganA arthamAM che tethI jAM rapha ane upadhAno prasaMga hoya tyAM ma prayojAze, ka ane upadhA nahIM prayojAya ema artha thaze. sthAna zabda prasaMganA arthamAM anyatra paNa prayojAya che, jema ke varmAnAM sthAne rAreH prativyam| ema kahevAmAM Ave tyAre varmAnAM prasaMne arthAt darbhano upayoga karavAno hoya tyAM, ema artha samajAya che. te rIte atterbhUH / mAM paNa jayAM gas prApta thato hoya tyAM meM prayojAya che eTale ke je koi s dvArA arthanuM pratipAdana karavA mAgato hoya teNe ArdhadhAtukanI bAbatamAM mU dvArA te arthanuM pratipAdana karavuM ema saraLa artha thaze. 95 ahIM kahevA mAge che ke A sUtra na hoya to paNa iSTa vidhi thai zake che pachI A sUtra zA mATe karyu che ? vastutaH to SaSThInA aneka artha havAthI jyAM A sUtra lAgu na paDavuM joie tyAM paNa lAgu paDatAM atiprasaMga niyAsthA mATe A svAnaMta e paribhASAno Azraya levo paDe tethI A sUtra binajarUrI che. 376 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyAmArtho'yamArambhaH / ekazataM SaSThyarthA yAvanto vA te sarve SaSThyAmuccAritAyAM prApnuvanti / iSyate ca vyAkaraNe yA SaSThI sA sthAneyogaiva syAditi taccAntareNa yatnaM na sidhyatIti SaSThyAH sthAneyogavacanaM niyamArtham / evamarthamidamucyate // asti prayojanametat / kiM tahIti / avayavaSaSThyAdiSvatiprasaGga zAso goha iti // 2 // 1 avayavaSaSTyAdayastu na sidhyanti tatra ko doSaH zAsa idahaloH iti zAsezvAntyasya syAdupadhAmAtrasya ca udupadhAyA gohaH iti gohezvAntyasya syAdudhAmAtrasya ca // avayavaSaSTyAdInAM cAprAptiyogasyAsaMdigdhatvAt // 3 // 96 A (sUtra) niyama mATe karavAmAM AvyuM che. SaSThInA eka so artha che ane jeTalA che te badhAya SaSThInuM uccAraNa karavAmAM AvatAM upasthita thAya che. paNa vyAkaraNamAM to je sthAna sAthe saMbaddha SaSThI hoya te ja iSTa che ane te khAsa prayatna vinA siddha na thai zake tethI ' SaSThIne sthAna sAthe saMbaddha che ema' niyama khAtara kahevAmAM AvyuM che.(ane) te mATe A(sUtra) uccAravAmAM AvyuM che.zuM e (A sUtranuM) prayojana che? to pachI (bIjuM zuM che? gAmaH, go (mAM) athavaSa pachI vageremAM ativyApti thaze // athathaya vagerenA arthamAM pachIno prayoga siddha nahIM thAya. (siddha na thAya) temAM zo vAMdho? gAma yo| (e sUtra) mAM ( zANA e je pIno prayoga che te sthAna parI thavAthI) s pAtunA antyano tema ja koi paNa (dhAtunI) upadhAno (I-kAra Adeza) thaze. drupapAyA moha / (e sUtra)mAM paNa { godaH e sthAna pI thatAM dhAtunA ajyano tema ja koi paNa (pAtunI) upadhAno kAra Adeza) thaze. avacava paDI Sagerene (A)niyama lAgu paDato nathI, kAraNa ke tene lagatAM) sUtro asaMdigdha hoya che 3|| ja % SaSThIdaMDakapATha nAmanA granthamAM SaSThInA so artha batAvyA che. jema ke sAmIpya, Anantarya ityAdi. emAMthI vyAkaraNa zAstramAM je SaSThI prayojAi hoya te sthAnayogA, sthAna sAthe saMbaMdhavALI, ja SaSThI levAnI che. ema SaSThInA arthane lagato niyama che te prayatna vinA to na ja siddha thAya tethI A sUtramAMe niyama karavAmAM Avyo che. 97 kAraNa A pramANe niyama karavAmAM Ave to tene kAraNe sthAna sivAyanA avayava-avavabhAva jevA SaSThInA je anya artha che e sarvanuM nivartana thaze.tethI vyAkaraNa zAstramAM jyAM avayava SaSThIno prayoga hoya tyAM kArya siddha nahIM thai zake. pariNAme rAsa doH / pramANe rAt dhAtunI upadhAno tu no aD para thatAM ane hAvi (ti ane hindu) pratyaya para thatAM te (7) thAya che te nahIM thai zai zake, ( ke (ahIM nivRitAM hajI upadhAyAH / mAMthI anuvRttithI AvatA) upadhAyAH zabdano rAtaH sAthe vizeSaNa-vizeSyabhAva saMbaMdha nahIM thai zake, paraMtu prastuta sUtramAMnA niyama pramANe rAtaH e sthAnaSaSThI letAM s ne sthAne ja (eTale ke tenA aMtya sano) r thavAno prasaMga Avaze.pariNAme pApA mA ema samajAtAM koi paNa dhAtu (jema ke pA) nI upadhAno TM thayAno prasaMga Avaze. te rIte anupAvA mohaH / pramANe ati pratyaya para thatAM no (guNayukta mudgha ) e aMganI upadhAno thAya che tyAM A niyamane kAraNe avayava vagere arthanI nivRtti thatAM nor ne eTale ke tenA aMtya an ne sthAne thavAno tema ja e sthAna paDI hoya to parAvA sAthe teno vizeSaNa-vikSebhASa saMbaMdha na thaI zakavAthI koi paNa dhAtunI upadhAne sthAne thavAno. aniSTha prasaMga Ave. Ama A niyamanI ativyApti thAya te doSa Ape che. * pachInA artha vizesaMdeha hoya tyAM A sUtra dvArA niyama karavAmAM Ave che paraMtu avavadhIyALAM sUtro asaMdigdha- spaSTa hoya che tethI A sUtra athaSavadhakhI vagere je iSTa arthanI nivRtti karavA mATe tyAM upasthita nahIM thAya . 377 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avayavaSaSThyAdInAM ca niymsyaapraaptiH| kiM kaarnnm| yogasyAsaMdigdhatvAt // saMdehe niyamo na cAvayavaSaSThyAdiSu sNdehH| kiM vktvymett| na hi| kathamanucyamAna gsyte| laukiko'yaM dRssttntH| tdythaa| loke kaMcitkazcipRcchati grAmAntaraM gamiSyAmi panthAna me bhavAnupadizatviti / sa tasmA aacsstte| amuSminnavakAze hastadakSiNo grahItavyo'muSminnavakAze hastavAma iti| yastatra tiryakpatho bhavati na tasminsaMdeha iti kRtvA naasaavupdishyte| evamihApi saMdehe niyamo na cAvayavaSaSThyAdiSu sNdehH|| athavA sthAne'yogA sthaaneyogaa| kimidmyogeti| avyaktayogAyogA / athavA yogavatI yogaa| kA punryogvtii| yasyA bahavo yogaaH| kuta ett| bhUmni hi matubbhavati // avayava vagerenA arthamAM SaSThIno prayoga hoya tevAM sUtro)ne (pachI cAvo ! e) niyama lAgu paDato nathI. tenuM zuM kAraNa? e kAraNa ke tene lagatuM sUtra asaMdigdha hoya che.( paThI cAno e) niyama to jayAre saMdeha hoya tyAre prApta thAya che, paraMtu sUtramAM) avayava vagerenA arthamAM SaSThIno prayoga karavAmAM Avyo hoya tyAre saMdeha raheto nathI. zuM e kahevuM paDaze? "nA re. to pachI kahyA vinA zI rIte samajAze? A eka vyAvahArika dRSTAnta che. te e ke jema koi (mANasa) koine pUche ke mAre bIje gAma javuM che to Apa mane rasto batAvo. tyAre te (mANasa) pUchanArane kahe che? amuka jagyAe jamaNe hAtha cha javAnuM pachI amuka jagyAe DAbe hAtha' temAM je sIdho rasto Ave che temAM saMdeha nathI thato tethI karIne te vize tene upadezavAmAM Avato nathI. te rIte ahIM paNa jayAM saMdeha thAya tyAM (puSTI thAneyo / e) niyama che, paraMtu avayava SaSThI vageremAM saMdeha thato nathI. athavA nejo eTale cAne gayo To: A moDA e zuM che? aco aspaSTa saMbaMdhavALI athavA yogA eTale yogavatI.00 yogavatI eTale vaLI zuM? jene ghaNA yoga (eTale ke saMbaMdho) hoya che. te zA uparathI? tun pratyaya 'bahu'nA arthamAM paNa che. 99 eTale ke A sUtranI avayavaSaSThIyukta sUtromAM upasthiti thatI aTakAvavA mATe khAsa vidhAna karavuM paDaze ke avayavaSaSThIvALAM sUtro. asaMdigdha hoya che tethI tyAM sthAnaSaSThI sUtrano niyama prApta nahIM thAya. 100 hastakSaNaH jo kehato kSo vA e vigrahano bahuvrIhi che tethI satIviroSa vaduvAha sUtra uparanI vA.sarvanAmo pasaMdhyAnam | pramANe sina e sarvanAmano pUrvanipAta thavo joie chatAM ahIM paranipAta karyo che paraMtu bhAkhyakAranuM vacana hovAthI te sAdhu prayoga che ( mAnavanItsarvanAtroDA paniSAtaH OM 0). ion saM deha leya tyAM ja spaSTatA karavI paDe. jema ke koi ajANI vyakti rasto pUche tyAre jayAM DAbI jamaNI banne bAjue rasto jato hoya tyAM jamaNe ke DAbe hAtha vaLajo ema spaSTa karavuM paDe, paraMtu jayAM rasto pote eka ja bAju, mAtra DAbI ke jamaNI tarapha phaMTAto hoya tyAM tyAM ajANyo mANasa paNa vagara sUcanAe DAbI ke jamaNI, je bAju rasto jato hoya te pramANe vaLaze. 102 mA jene koI viziSTa- nakkI saMbaMdha nathI te, saMbaMdha vinAnI ema artha nathI kAraNa ke saMbaMdha vinA SaSThI prayoga hoi na zake. tethI gayo eTale macAyo ema samAnAdhirASire rAjaparthivAnAm 0 e vArtika pramANe madhyamapadalopI samAsa kahI zakAya (chA) AthI sUtrArtha Ama thazeH je ayoga arthAta nizcita saMbaMdha na darzAvatI hoya te SaSThI zAna padano artha batAvaze. AthI ja kaho, kupadhAyA nohatA jevAM sthaLe SaSThI avayava rUpa cokkasa artha darzAve che. rAtaH eTale rAt dhAtunI avayavabhUta (upadhA)no ane nahi eTale moDhuM e aMganI avayavabhUta (upadhA)no ema nizcita artha samajAya che tethI te sUtromAM prastuta sUtra upasthita nahIM thAya.paraMtu deze thavA mAM nizcita arthayukta SaSThI nathI tethI tyAM A sthAnaSaSThI sUtra upasthita thaze ane jU ne sthAne' ema artha samajAze. 101 yogA santi acAH rati yoga ma AvikhyaH 0 thI majU ane manAvataH 0 thI tAt lAgIne yogA eTale cokAvatI thayuM che. ahIM manun puSkaLa bhUmA) nA arthamAM che, kAraNa ke upara joyuM tema SaSThIne saMbaMdha to hoya ja che, paraMtu jema nomAnuM eTale puSkaLa gAyovALo tema ahIM jogavatI eTale ghaNA yoga,saMbaMdha yata ema artha samajAze, kAraNa ke matkarSIya pratyayo aneka arthamAM prayojAya che (mamanindrAkAMsAnuM nityyoge'tishaayne| saMsarge'stivivakSAyAM bhavanti mtubaadyH||) 378 For Personal & Private Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viziSTA vA SaSThI sthAneyogA // 4 // athavA kiMcilliGgamAsajya vakSyAmItthaMliGgA SaSThI sthAneyogA bhvtiiti| na ca talliGgamavayavaSaSThyAdiSu kariSyate // yadyevaM zAsa idahaloH shaahau| zAsigrahaNaM kartavyaM sthAneyogArtha linggmaasngkhyaamiiti| na krtvym| yadevAdaH purastAdavayavaSaSThyartha prakRtametaduttaratrAnuvRttaM sat sthAnayogArtha bhvissyti| kthm| adhikAro nAma triprkaarH| kazcidekadezasthaH sarva shaastrmbhijvlyti| yathA pradIpaH suprajvalitaH sarva vezmAbhijvalayati / aparo'dhikAro yathA rajjvAyasA vA baddha kASThamanukRSyate tadvadanukRSyate cakAreNa / aparo'dhikAraH pratiyoga athavA (koI) viziSTa (cihanavALI) SaSThI te sthAne yogA SaSThI jA ba athavA koika cihana lagADIne kahIza ke A prakAranA cihanavALI SaSThIne sthAna sAthe saMbaMdha hoya che, paNa avayava SaSThI vageremAM te cihana karavAmAM nahIM Ave. jo ema karavAmAM Ave, to rAsa rahyo pachInA) rA hai (sUtramAM) rasAt (dhAtu)nuM grahaNa karavuM paDaze, kAraNa ke (tame kahyuM ke "sthAnaSaSThI (sUcavavA) mATe huM cihna lagADIza" (dhAtunuM grahaNa) nahIM karavuM paDe, kAraNa ke pUrva sUtramAM je avayava SaSThInA arthamAM prastuta che te (rAsa)nI pAchaLanA (sUtra)mAM anuvRtti thatAM te ja (Asa: zabda) sthAna sAtheno saMbaMdha batAvavA mATe levAze. kevI rIte? adhikAra to traNa prakArano hoya che. 19 jema sArI rIte baLato tejasvI dIvo (eka sthaLe rahIne AkhA gharane prakAzita kare che tema koika (adhikAra) eka sthaLe rahIne samagra zAstrane prakAzita kare che. jayAre bIjo adhikAra) doraDAthI ke sAMkaLathI bAMdheluM lAkaDuM AgaLa khecI javAmAM Ave che tema 2-kAra dvArA (zAstravacana) on nIce lai javAmAM Ave che. vaLI bIjo (adhikAra) pAchaLanA dareka sUtramAM teno 10 viziSTa puSTI eTale kala vagere koi cinDathI viziSTa. kala vagere cinDathI yukta SaSThI te sthAna pachI ane evA cinha vinAnI SaSThI te avayava vagerenA arthamAM che tema samajAze. spazAne aMte kala vagerenI carcA AvI gai che. 105 rAta TU (6-4-34) mAM rAsaH e avayava SaSThI che ane te pachInA sUtra hA hA (6-4-35) mAM tenI anuvRtti thAya che tethI tyAM paNa rAtaH e avayava SaSThI ja thaze ane tema thAya to hipara thatAM rAjU dhAtunI upadhAno rA Adeza thavAno aniSTa prasaMga Avaze. paraMtu, ahIM to sadiza eTale ke zat ne badale zA Adeza thAya te iSTa che ane te mATe sthAna SaSThI thavI jarUrI che. tethI ra aa mAM rAjU nI anuvRtti na karatAM e sUtramAM tenuM punarrahaNa karavuM paDaze,eTale ke rAtaH hA hai ema sUtra racIne tyAM rAsaH e avayava SaSThI nathI paraMtu sthAna SaSThI che te sUcavavA mATe tene kala vagere koi cinha lagADIzuM ema dalIla che. 106 adhikAra parArtha heya che, teno upayoga anya sUtromAM thAya te hetu che tema paribhASAno paNa anyatra upayoga thAya che. e dRSTie banne samAna che tethI paribhASAne paNa adhikAra gaNI che.adhikAranA traNa prakAra darzAvyA che. 1.paribhASArUpa che.pradIpa jema eka ja sthAne rahIne, anyatra gayA vinA samagra nivAsane prakAzita kare che tema A prakArano adhikAra anyatra gayA vinA sarva zAstrane upayogI thAya che. A vAta yathoza pakSamAM saraLa rIte samajAya che, paraMtu kAryakAla pakSamAM arthAt kArya samaye paribhASA upasthita thAya che tema mAnanAra pramANe paNa. pradIpa jema prakAza Ape che tema A adhikAra kArya samaye boddhAnA manamAM potAne lagato khyAla utpanna karIne sUtrone upakAraka thAya che. ahIM paNa acetana evuM paribhASA adhikAra rUpI zAstra potAnuM sthAna choDIne jayAM lAgu paDavAnuM hoya te uttara sUtra pAse jatuM nathI tethI jabhASyakAre vAca ema kahyuM che. tor (2) A prakAranA adhikAramAM uttara sUtramAM prayojelA 2 ne kAraNe pUrva sUtramAMthI jarUrI padanI anuvRtta thAya che. jema ke vaDa suvi vacam (3-1-106) ahIM pUrva sUtra mano vat (3-1-97) mAMthI mArca sAtam (3-1-105) sudhI anuvRtta thaela yAt pratyayanuM -kArane kAraNe anukarSaNa thAya che tethI upasargarahita vat dhAtune subakhta upapada hoya tyAre vacam tema ja tU lAgaze. tethI(ca lAgIne) vocam ane (t lAgIne) trahmavacam thaze.ahIM ja ne kAraNe anuvRtti thai che tethI jAnura nottaratrA e paribhASAne kAraNe that te pachInAM sUtromAM anuvRtta nahIM thAya. 379 For Personal & Private Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasyAnirdezArtha iti yoge yoge uptisstthte| tadyadaiSa pakSo'dhikAra pratiyoga tasyAnirdezArtha iti tadA hi yadevAdaH purastAdavayavaSaSThyarthametaduttaratrAnuvRtta sat sthAnayogArtha bhvissyti| sNprtyymaatrmetdbhvti| na hyanuccArya zabda liGga shkymaasktm| evaM tadize talliGga kariSyate tatprakRtimAskantsyati // yadi niyamaH kriyate yatraikA SaSThyaneka ca vizeSyaM tatra na sidhyati // aGgasya halaH aNaH sNprsaarnnsyeti| ullekha na karavo paDe te mATe dareka sUtramAM upasthita thAya che. tethI jo A chello pakSa eTale ke adhikAra dareka sUtramAM upasthita thAya che jethI badhe teno ullekha na karavo paDe (e pakSa) svIkAravAmAM Ave to A je AgaLa (nA rAsa 9daH | e sUtramAM) avayavaSaSThI mATe prastuta che te ja (AsaH pada) pAchaLa (nA rA haiA e sUtramAM) anuvRtti pAmIne sthAna sAtheno saMbaMdha darzAvaze. " (chatAM) e to (pAchaLanA sUtramAM rANaH zabda che, eTaluM jJAna ja thAya che, paraMtu zabdanuM uccAraNa karyA vinA cihana lagADavuM zakya nathI.ema hoya to ame Adeza ()ne cihana lagADIzuM jethI te (cihna) tenA mULa (sthAnI rAsaH)nI tarapha jatuM raheze. jo niyama karavAmAM Ave to jayAM (jhakya jevI vizeSaNabhUta) pachI eka ja hoya ? ane hA, mana, sasaraNI vagere tenAM vizeSya aneka heya tyAM (kArya) siddha nahIM thAya. i08 (3) A adhikAra ritenAdhavaIR: e sUtra pramANe thaze. pUrva sUtramAMnA zabdanuM uttara sUtromAM pharI pharIne uccAraNa na karavuM paDe te mATe jene anulakSIne adhikAra karavAmAM Avyo hoya te zabdane svarita cinDa yukta karavAmAM Ave che eTale ke ahIM zabdAdhikArano Azraya levAmAM Ave che. jema ke pratyayaHA (3-1-1) vagere sUtromAM pratyaya ne svarita cinha lagADavAthI tenI uttara sUtromAM cheka pAMcamA adhyAyanA aMta sudhI anuvRtti thAya che ane tenuM vAraMvAra, pratisUtra uccAraNa karavuM paDatuM nathI. 10) trIjA prakAranA adhikAranA AdhAre rAsa 69 mAMnA rAsaH ne svarita cinha lagADIzuM. tethI uttara sUtra sA hau mAM tenI anuvRtti thaze. pariNAme pUrva sUtramAM rAsa: avayava SaSThIyukta che te uttara sUtramAM mAtra A trIjA prakAranA adhikArane pratApe sthAnaSaSThIno artha darzAvAze tethI tyAM rAsaH nuM grahaNa karavuM nahIM paDe ane koi cihna karavAno prazna raheto nathI.ema dalIla che. 11 zaMkAkAra kahe che ke rAA hauo sUtramAM pANinie rAsaH nuM uccAraNa nathI karyuM pachI tene cinha kevI rIte lagADI zakAya ? jenuM sUtrakAre uccAraNa ja nathI karyuM tene cinha kevI rIte lAge ! Ama pUrva sUtramAMthI uttara sUtramAM zabdanI anuvRtti thAya che teTaluM ja svarita cinhane kAraNe samajAya che. pariNAme rAA hai mAM anuvRtta thaela rIsaH ne svarita cinha dvArA sthAnaSaSThInA arthamAM pheravI zakAze nahIM. III ahIM ema kahe che ke jo anuccArita rAsaH e sthAnIne cinha na lagADI zakAya to pachI Adeza rA ne lagADIza ane temAM SaSThI nathI tethI te cinha tenA sthAnI rAsaH ne lAgaze, eTale ke Adezane je cinha lagADyuM te sthAnIne phaLaze. 12 cA (6-4-1) e adhikAra nIcenA hUDA (6-4-2) mAM sambaRA (6-3-139) mAMthI sammasarA nI anuvRtti thAya che ane TUre pUrva dhoDAH 1 (6-3-111) mAMthI maMDUkahutithI manaH nI anuvRtti thAya che. Ama , sasArI ane maLaH e traNe nAM vizeSa che. jo niyama karavAmAM Ave ke vyAkaraNamAM SaSThI e sthAna SaSThI ja hoya to artha e pazyanta vizeSaNano A bhinna bhinna vizeSyo sAthe saMbaMdha nahIM yojI zakAya, kAraNa ke huM ane saMprasArArtha e vizeSyono maLa sAthe avayava rUpa saMbaMdha che tethI te SaSThIo sthAnanA arthamAM lai nahIM zakAya.mAtra manaH e SaSThI sAthe niyama pramANe thato sthAnano artha joDI zakAze. TUMkamAM jayAM eka vizeSaNa ane aneka vizeSya heya (jema kedaH e sUtramAM) tyAM A niyamane kAraNe vizeSaNa-vizeSabhAva thaI nahIM zake. paraMtu jo niyama na hoya to vividha saMbaMdha vAcaka vizeSyono vizeSaNa sAthe saMbaMdha thai zake, jema ke revadrattA putra naH svaH | mAM sevattA e sAmAnya saMbaMdhavAcI SaSThI che tethI teno putra vagere vividha saMbaMdha sUcaka vizeSyo sAthe saMbaMdha thai zake. putraH (janyajanakabhAva) , pALiH (avayava-avayavibhAva), svaH (sva-svAmibhAva) e traNe saMbaMdha darzAvatAM vizeSyo tevadrattI sAthe yojI zakAze. te ja rIte dara | e '' sUtra sAthe ekavAkyatA karIne sUtrano artha A rIte karI zakAzeH aMganA avayavabhUta hat nI pachI AvatA (aMganA avayavabhUta) ma rUpI. - saMprasAraNano dIrgha thAya che. AthI niyama karavAnI jarUra nathI. 380 For Personal & Private Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ halapi vizeSyo'Napi vizeSyaH samprasAraNamapi vishessym| asati punarniyame kAmacAra ekayA SaSThyAneka vishessyitum| tdythaa| devadattasya putraH pANiH kambala iti| tasmAnArtho niyamena / nanu coktamekazata SaSThyarthA yAvanto vA te sarve SaSThyAmuccAritAyAM prApnuvantIti / naiSa dossH| yadyapi loke bahavo'bhisaMbandhA ArthA yaunA maukhA srauvAzca zabdasya tu zadvena ko'bhisaMbadho bhavitumarhatyanyadataH sthAnAt / zabdasyApi zanAnantarAdayo'bhi sNbndhaaH| asterbhUrbhavatIti saMdehaH sthAne'nantare samIpa iti| saMdehamAtrametadbhavati sarvasaMdeheSu cedamupatiSThate vyAkhyAnato vizeSapratipattirna hi sNdehaadlkssnnmiti| sthAna iti vyaakhyaasyaamH|| na tahIdAnImaya yogo vktvyH| vaktavyazca / ki prayojanam / SaSThyanta sthAnena yathA yujyeta yataH sssstthyuccaaritaa| kiM kRtaM bhavati / (kAraNa ke, ahIM jhU paNa vizeSya che, manu paNa vizeSya che (ane taMtratA paNa vizeSya che. paraMtu jo niyama na hoya to eka ja SaSThIne aneka (vizeSya) nI vizeSaNa banAvavAnI chUTa che. jema ke revadrattastha putraH pALiH vaDA e (udAharaNa)mAM. tethI niyamanI koi jarUra nathI. paraMtu ame kahyuM ne ke SaSThInA eka so artha che ane SaSThI uccAravAmAM AvatAM te che teTalA badhA upasthita thAya che. temAM vAMdho nathI.jo ke lokavyavahAramAM to arthajanya saMbaMdha, yonijanya saMbaMdha, mukhajanya saMbaMdha, cuvAjanya saMbaMdha jevA aneka saMbaMdho che, paraMtu zabdane anya zabda sAthe A sthAna saMbaMdha sivAya bIjo kayo saMbaMdha hoI zake? zabdane paNa anya zabda sAthe Anantarya vagere saMbaMdho hoya che.(kaoNmpa pramANe) man no mU thAya che temAM saMdeha rahe che ke te gar nA) sthAne thAya che ke tenI tarata pachI thAya che ke tenI samIpa pa thAya che? A to mAtra saMdeha che ane vyAkhyAna dvArA vizeSa (artha)no bodha thAya che, saMdeha thAya tethI sUtra nirarthaka nathI thatuM,' e paribhASA badhA saMdeomAM upasthita thAya che. ame vyAkhyAna karIzuM ke (matte mAM)SaSThI sthAnanA arthamAM che." to pachI A SaSThI thayo e) sUtra karavAnI jarUra nathI? karavuM paDaze ne. (paNa tenuM prayojana zuM? (prayojana e ke, tyAM jenI pachISaSThInuM uccAraNa karavAmAM AvyuM hoya te SaDDayanta padano sthAna sAthe saMbaMdha joDI zakAya. tethI zuM thaze? II3 mArtha athaarthajanya sva-svAmibhAva vagere, cIna arthAt yonijanya pitA-putrAdi saMbaMdha, nauca arthAt mukhane kAraNe thaelA garu-ziSyAdi saMbaMdha ane strauva arthAt homanA sAdhanabhUta sUvAne kAraNe thaelA Rtvija-yajamAnAdi saMbaMdha. TIka samIpa ane anantara e be zabdo paryAya nathI tenI vyApaka arthavALo che. samIpa hoya te avyavahita rIte najIka hoya ane avyavahita rIte najIka na paNa hoya paraMtu anantara eTale avyavahita rIte -- lagolaga pAchaLa Avato hoya te. II sUtranA artha vize saMdeha hoya tethI sUtra nirarthaka thatuM nathI, paraMtu A prakAranAM sthaLe vyAkhyAnano-vArtikakAra, bhAgAkAranAM spaSTIkaraNa -no AdhAra levo joIe jethI viziSTa artha samajAtAM saMdehano nirAsa thAya.Ama altA mAM paNa bhASyakAra spaSTatA karaze ke banne e SaSThI no artha banne sthAne ema karavAno che. pariNAme gar ne sthAne mUthaze ane saMdeha nahIM rahe. mutramAM je viziSTa padane aMte SaSThI prayojIne uccAravAmAM AvyuM hoya te SaSThatta padano sthAna sAthe saMbaMdha joDI zakAya. jema ke para pannA e sUtramAM pa6 zabdanI pachI sUtrakAre SaSThInuM uccAraNa karyuM che tethI te pa6 zabdano sthAna sAthe saMbaMdha thaze ane te ja teno Adeza thaze. AthI dvipad jevAmAM paNa pad no ja n Adeza thaze, kAraNa ke sUmAM teno ja nirdeza karavAmAM Avyo che. nahIM to vena vidhi pramANe samagra dvipad ne sthAne ja Adeza thavAno aniSTa prasaMga Avaze. tethI ja nirvikAraverA mantiA e paribhASA karI che, ethI sUtramAM jeno nirdeza karyo hoya, jenuM spaSTa uccAraNa karyu hoya te pazyantane sthAne Adeza thaze, paraMtu je uccArita na hoya paNa pratIyamAna ke AnumAnika hoya eTale ke lArAma0 paribhASA ke pena vidhi sUtra dvArA jene uccAritanA jevo gaNavAmAM Avyo hoya (jema ke dvipa) tene sthAne Adeza nahIM thAya. Ama chatAM nirdizyamAna-uccArita-nA samAna jAtIyane (jema ke H cAtalmoH mAM sthA) nesthAne 381 For Personal & Private Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirdizyamAnasyAdezA bhavantItyeSA paribhASA na kartavyA bhavati // cAneDantaratama aa aa Apa0 / kimudaahrnnm| iko ynnci| ddhytr| madhvatra / tAlusthAnasya tAlusthAna oSThasthAnasyauSThasthAno yathA syaat| naitdsti| saMkhyAtAnudezenApyetatsiddham // idaM tarhi / tasthasthamipAM taattaamH| ityekArthasyaikArtho dyarthasya dyartho 'nirvivAnA maryAntiA (sUtramAM jeno spaSTa nirdeza karavAmAM Avyo hoya tenA jaAdeza thAya chee paribhASA nahIM karavI paDe. AdezomAM je sauthI vadhAre samAna hoya te Adeza sthAnIne badale mUkAya che ll115 (A sUtranuM) udAharaNa zuM che? phu yAi jethI dhyatrA madhvatrAmAM tAla sthAnanA (sthAnI) no (Adeza) tAlusthAnano ja (varNa) thAya. ane oSThasthAnanA (sthAnI) no (Adeza) oSThasthAnano ja (varNa) thAya.e (udAharaNa) nathI, kAraNa ke samAnasaMkhyAvALAnuM kama pramANe uccAraNa karavAmAM AvyuM che 19 tethI e siddha thAya che. to pachI A tIrthamAM tAptatAmA (e udAharaNa che) 120 jethI ekavacana darzAvanAra (sthAnI)no eka vacana darzAvato (Adeza) thAya, divacana darzAvanAra (sthAnIno divacana darzAvato (Adeza)thAya Adeza thaze.athavA nirdizyamAnanA avayavabhUtane sthAne Adeza thaze jema ke lAtaHA jevAmAM Ave parahyA pramANe Adi avayavano chuM Adeza thaze. roLyAH | mAM moDA pramANe atyAvayavano 2 Adeza thaze. H? A prazna udAharaNano abhAva nathI sUcavato paNa ayogya udAharaNane dUSita karavA ane ucita udAharaNa raju karavA mATe pUchavAmAM Avyo che. 18 ahIM udAharaNa pUchyuM che tyAMsUtrano ullekha zA mATe karavo paDyo? kAraNa ke sAmAnya rIte jANItuM hoya tenuM viziSTa svarUpe je dvArA jJAna thAya te udAharaNa A che yAi sUtra pote paNa udAharaNa che ane duSyatra, madhyatra jevA prayogo paNa prastuta sUtranAM udAharaNa che. ahIM tAla sthAna (6) no aMtaratama tAla sthAna (5) Adeza thayo che ane oSThasthAna (3) no aMtaratama oSThasthAna (1) Adeza thayo TI9 (hai.) kahe che ke phu ya mAM yathAsaMkhya pramANe kArya karavuM zakya nathI, kAraNa ke hasva vagere bheda maLIne rU nA chAsaTha bheda che, jayAre anunAsika sahita van to mAtra sAta che, kAraNa ke rephane anunAsika hoto nathI.Ama saMkhyAmAM asamAnatA che tethI saMkhyAtAnuddeza nahIM thai zake. paraMtu sUvarNano dIrgha nathI hoto, trA, dIrdha drA ane Duta jhare no anunAsika jovAmAM Avato nathI tethI nA.Ane cinya gaNe che. jo ke yathAsaMlyA sUtranA bhAyamAM te ja nA6 6 bhedono ullekha kare che. mAM 3,tra ane ja e cAra sthAnI che[4 no paNa TU Adeza thAya che. jema ke ghara dhAtunA no krU thAya che (dhArAH mavati trirya tarasyAm | sUtra upara kA.) tethI te sthAnI che ema spaSTa samajAya che] e rIte can paNa 1,6,6 ane 7 e cAra che tethI saMkhyAtAnuza thatAM te te sthAnInA anukrame te te Adeza thaze, kAraNa ke ahIM zabdata sAmya che, kaiyaTe tAlI rahyuroH e sUtra uparathI zabdataH sAmya che ema kahyuM che ema lAge che.te sUtramAM rajuro mAM 2 ane sura e zabdo che ane tArI mAMca ane tAsi e be zabdo che. tethI ahIM zabdataH sAmya che, paraMtu ahIM ra e anubandharahita prayoga rat ane cak banne mATe prayojAyo che tethI arthanI dRSTie ja, tra ane sUt e traNanI apekSAe ane tAsi be ja hovAthI vaiSamya che. vAstavamAM to sUtranI pratipatti vakhate je saMkhyAnuM sAmya hoya te ja ahIM yathAsaMkhya nyAya mATe niyAmaka che tene lakSyamAM lAgu pADatI vakhate vaiSamya jovAnuM nathI tema pratyahArAntikamAM spaSTa kahyuM che.(juo cIkha,pR.146). 120 anya udAharaNamAM ta mipAm 0mAM ta{, thartha ane mit e cAra pratyayo, sid sivAyanA, kAromAM anukrame tAm, tama, ta ane kam thAya che. A pratyayo je vacananA eTale ke eka di ke bahuvacananA hoya te pramANe te te sthaLe thAya che. te rIte vatA potAnI jAtane, sAmAvALAne ke anyane sUcavato hoya te pramANe uttama, madhyama ane prathama puruSamAM thaze. Ama vacana tema ja puruSa bannenI dRSTie jotAM ta vagere, sUtramAM anukrame Apela sthAnInA ja sthAne thaze. tethI koikane sthAne anya koi Adeza thavAno eTale ke ta ne sthAne take thar ne sthAne tAm vagere Adeza thavAno koI avakAzanahIM rahe. tethI AgaLa kaheze ke e sUmAM cAra sthAnI ane cAra Adeza ApyA hovAthI saMkhyAtAnuza thai zakaze tethI e prastuta sUtranuM udAharaNa nathI 382 For Personal & Private Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baharthasya bahoM yathA syAt / nanu caitadapi saMkhyAtAnudezenaiva siddhm| idaM tarhi / akaH savaNe dIrghaH / iti daNDAnam kSupAgam dadhIndraH madhUSTra iti kaNThasthAnayoH kaNThasthAnastAlusthAnayostAlusthAna oSThasthAnayoroSThasthAno yathA syAditi // atha sthAna iti vartamAne punaH sthAnagrahaNa kimartham / yatrAnekavidhamAntayaM tatra sthAnata evAntarya balIyo yathA syAt / ane bahuvacana darzAvanAra (sthAnI)no bahuvacana darzAvanAra (Adeza) thAya. are e paNa samAna saMkhyAvALAnuM krama pramANe uccAraNa karavAmAM AvyuM che tethI siddha thAya che. to pachI A aH savaLe : (e udAharaNa che) ga jethI irAnA supAcana sudhInA pUrNa jevAmAM kaMThasthAnanA be vargone sthAne kaMThasthAnano (Adeza), tAlusthAnanA be vargone sthAne tAlusthAnano (Adeza), ane osthAnanA be vargone sthAne osthAnano (Adeza) thai zake. have (pUrva sUtramAMthI) thAna zabdanI anuvRtti thatI hovA chatAM (A sUtramAM) pharIthI sthAna zabda zA mATe mUkavAmAM Avyo che? = (e mATe che, tethI jayAM aneka prakAranuM Antarya heya tyAM sthAnane kAraNe thaeluM Antarya vadhu prabaLa gaNAya. 12mana: varSo thI tAra mA ItyAdi draSTAMtomAM je aMtaratama Adeza che te ja thAya che tethI magnamA, I vagere thaze. 12 pUrva sUtramAMthI sthAne nI prastuta sUtramAM anuvRtti thAya che chatAM ahIM tenuM punarrahaNa karyuM che. te cokkasa hetupUrvaka che te have pachI samajAze.sUtramAMnAM be sthAne padamAMthI eka prasaMgavAcI che ane bIjo tAla vagere sthAnavAcI che. tethI ahIM vAkyabheda karavo paDaze -be vAkaya banAvIzuM.prathamamAM pUrva sUtramAMthI anuvRtta thaela yAne lai zuM. tethI samajAze ke jayAM Adezano prasaMga hoya tyAM aMtaratama, sarvathI sakraza heya, te ja thAya. bIjA vAkyamAM tAlvAdi sthAnavAcI zAne laizuM jethI samajAze ke jayAre aneka prakAranuM sAdrazya heya (jema ke pramANamUlaka, guNamUlaka, arthamUlaka ane sthAnamUlaka) tyAM tAla, kaMTha vagere sthAnanI samAnatAne kAraNe thayuM hoya te Antarya svIkAravuM. jema ke retA, totA vagere. ji nA sUt pra.pu.e.va. karatAM ja suda tim (atAri0 thI tA-judaH prathamaNa kArorasa thI tim no rA thatAM) ri tAr mA (2) sArdhadhAtu hovA thI AdhadhAtuka saMjJA--hA e hitu para AvavAthI te pramANe tAt no di lopa--ri tu mA e sthitimAM sArvadhAtuvarSa thI guNa karavAno thatAM magunaHA pramANe che, ane mo nI guNa saMjJA hovAthI, ahIM ji dhAtunA no guNa karavAno che tyAM te kayo thaze, thaze ke jU thaze, athavA koivAra 8 thaze ne koivAra huM thaze evI zaMkA thAya che, kAraNa ke TU-kAra ane guNabhUta a-kAra vacce pramANa para AdhArita Antarya--sAdrazya che, kAraNa ke banne ekamAtrika che. te ja rIte 2-kAra ane guNabhUta i-kAra vacce mAtra sthAna para AdhArita Antarya che, kAraNa ke banne tAlusthAnIya che. A paribhASA sUtra e sthitimAM niyama kare che ke jayAre eka karatAM vadhAre prakAranuM Antarya heya tyAre sthAna para AdhArita Antarya hoya te sarvathI balavattama hoya che. tethI ahIM vinA no guNa sthAnanA sAdRzyane kAraNe i-kAra jathaze I-kAra kadApi nahIM thAya ane tethI jotA rUpa thaze.ahIM prazna thAya ke eka vAkyathI kAma thai zake ema hoya to vAkyabheda zA mATe karavo paDe? eka vAkya karIe to artha A pramANe samajAzeH jayAM anekavidha Antarya hoya tyAM tAla vagere sthAnane kAraNe je AntaryuM che te balavattama che ane sthAnagata Antarya thai zake mATe tAluvagere sthAnavAcI cAna zabda A sUtramAM lIdho che. Ama mAtra sthAnajanya viziSTa AntaryanuM grahaNa karavAmAM Ave ane pramANa vagerene kAraNe thatAM anya prakAranAM sAdrazyone gaNanAmAM na laie to sUtramAM tama mUkavAno koI artha nahIM rahe. tema na thAya mATe be vAkya karyA che jethI sAdrazyano prakarSa hoya te taman dvArA sUcavAya. temAM prathama vAkyathI samajAya che ke sthAne eTale ke Adeza mUkavAno prasaMga Ave tyAre (sthAne= prasa) je prApta thatA hoya temAMthI aMtaratama arthAt sauthI sasa hoya te Adeza thAya che ane bIjA vAkyathI samajAze ke tAla vagere sthAnane kAraNe (cAne = cAnena) je sazatama leya te Adeza ja thAya che. ahIM sUramAMnA sthAne e saptamIne tRtIyAnA arthamAM levAnI che. 383 For Personal & Private Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiM punstt| cetA stotaa| pramANato'kAro guNaH prApnoti sthAnata ekaaraukaarau| punaH sthAnagrahaNAdekArokArau bhvtH| atha tamangrahaNaM kimartham / jhayo ho'nyatarasyAm ityatra soSmaNaH soSmANa iti dvitIyAH prasaktA nAdavato nAdavanta iti tRtiiyaaH| tamangrahaNAdye soSmANo nAdavantazca te bhavanti caturthAH / vAgghAsati triSTabbhasati // kimarthaM punridmucyte| sthAnina ekatvanirdezAdanekAdezanirdezAcca sarvaprasaGgastasmAtsthAne'ntaratamavacanam // 1 // sthAnyekatvena nirdishyte| aka iti| anekazca punarAdezaH pratinirdizyate dIrgha iti| sthAnina ekatvanirdezAdanekAdezanirdezAcca srvprsnggH| sarve sarvatra prApnuvanti / iSyate cAntaratamA eva syuriti taccAntareNa yatna na sidhyati tasmAtsthAne'ntaratamavacana niymaarthm| te vaLI zuM che? retA stotA mAM pramANanI dRSTie (guNa tarIka) -kAra thavAno prasaMga Ave che, paraMtu A sUtramAM) pharIthI thAna (zabda) mUkyo che te kAraNe -kAra ane mo-kAra e be ja anukame guNa) thaze. to have taman kema lagADayo che eTalA mATe ke sUco doDa -jetaramAM e (sUtra pramANe) vAdakSitti tripumati | mAM uSmAkSarane sthAne uSmAkSara thAya to (vargano) bIjo varNa thavAno prasaMga Ave, ane nAdaprayatnavALAne sthAne nAdaprayatna yukta varNa thAya to (vargano) trIjo varNa thAya, paraMtu sUtramAM taman mUkavAne kAraNe (varganA) je uSma tema janAda prayatna yukta che te caturtha (varSa) thAya che. A (sU) zA mATe uccAravAmAM AvyuM che? sthAnI eka ja darzAvyo che paraMtu Adeza aneka darzAvavAmAM AvyA hovAthI badhA (Adeza) thavAno prasaMga Ave che tethI (niyama mATe) thAneDAntaratama (e sUtra) uccAravAmAM AvyuM che ||1|| sthAnamAM mAtra mA ema kahIne) ekano nirdeza karyo che. jayAre tenI sAme hIH ema kahIne) Adezo aneka nirdezyA che. Ama mAtra eka ja sthAnIno nirdeza hovAthI ane aneka Adezono nirdeza karavAmAM Avyo che tethI badhA (Adeza thavA) no prasaMga Ave che. eTale ke badhA Adeza badhe ja prApta thAya che. paraMtu sauthI samAna hoya tevA Adeza thAya te ISTa che tethI ane khAsa prayatna vinA te siddha na thai zake tethI niyama mATe sthAneDAntaratama (e sUtra uccAravAmAM AvyuM che). 123 vAjU dati-- pha noDatto thI vA| dakSati e sthitimAM hR-kAranI pUrve na-kAra e sad varNa Avyo che tethI so ho pramANe vikalpa pUrvasavarNa Adeza thaze.to - ne sthAne kayo varNa mUkAze ? TU uSmAkSara che tethI pUrvasavarNa paNa uSmAkSara hovo joie. te rIte kaMThasthAnano dvitIya varNa s thAya,paraMtu sno bAhyaprayatna nAda che jyAre rat no bAhyaprayatna zvAsa che. jo zvAsane lakSamAM laIne pUrvasavarNa mUkavAno hoya to kaMThasthAnano tRtIya varNa na thAya paraMtu te uSmAkSara nathI tethI je Antara tema ja bAhya banne prayatnanI dRSTie hR-kAra jevo hoya, sauthI vadhu saduza hoya eTale ke aMtaratama hoya te varNa thavo joie ane evo varNa to kaMThasthAnano caturtha varNa dU che. Ama aMtaratama hovAthI dU thatAM vAdAsati e iSTa sandhi thaze. ane tvae Antarya jarUra che paraMtu to TU no antaratama che tethI te thaze ane je sTeja saduza hatA te na thayA.e taman nuM grahaNa karavAnuM phaLa che. 124ma: ema kahIne sthAnIno nirdeza karyo che temAM vAstavamAM ma, 3 ityAdi aneka sthAnI che chatAM upalabdha prayogamAM to eka eka sthAnI ja hoya che paNa tenA Adeza ghaNA hoya che ane te badhA ja vArA pharatI thavAno prasaMga Ave.e sthitimAM sUtramAM antaratama ema taman nuM grahaNa karyuM che te dvArA sauthI sadRza hoya te ja Adeza thAya ema niyamana thaze. sthAnI bhUta che, astitvamAM Avelo che tethI mA: ema ekavacanamAM nirdeza karyo che paNa Adeza bhAvyamAna che, have thavAno che tethI TI ema bahuvacanamAM nirdeza che.. lokamAM mRpiMDamAMthI AkAra banAva' ema kahe tyAre piMDa eka hoya che tethI piDano eka tarIke nirdeza karavAmAM Ave che, ane tenA AkAra banAve tyAre tenA anekapaNAno khyAla Ave che te rIte ahIM paNa dIrgha bhAvyamAna che ane eka eka ma nA eka savarNa dIrgha eka pachI eka thavAno prasaMga Ave che tethI aneka che tema kahyuM che (bharta.pR.295)kAraNa ke dIrgha ghaNA che. 384 For Personal & Private Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evmrthmidmucyte|| asti pryojnmett| kiM tarhi / yathA punariyamantaratamanirvRttiH sA kiM prakRtito bhvti| sthAninyantaratame SaSThIti / aahosdiaadeshtH| sthAne prApyamANAnAmantaratama Adezo bhvtiiti| kutaH punariyaM vicaarnnaa| ubhayathApi tulyA sNhitaa| sthAne'ntaratama uraNrapara iti // kiM caatH| yadi prakRtita iko yaNaci yaNAM ye'ntaratamA ikastatra SaSThI yatra SaSThI tatrAdezA bhavantItIhaiva syaat| dadhyatra madhvatra / kumAryatra brahmabandhvarthamityatra na syaat| AdezataH punarantaratamanirvRtau satyA sarvatra SaSThI yatra SaSThI tatrAdezA bhavantIti sarvatra siddhaM bhavati // tatheko gunnvRddhii| guNavRddhyorye'ntaratamA ikastatra SaSThI yatra SaSThI tatrAdezA bhavantI zuM e prayojana che? to pachI zuM prayojana che)? A je antarata manI prApti thAya che te zuM mULa sthAnI (sauthI samAna hovA)ne kAraNe thAya te mATe A sUtra uccAravAmAM AvyuM che) 15 eTale ke antaratama sthAnInA arthamAM SaSThI che ke pachI Adeza (sauthI samAna hovA)ne kAraNe (thAya che.? eTale ke (sthAnIne) badale prApta thatA AdezomAM je sauthI antaratama hoya te Adeza thAya che ema (samajavAnuM che)? A vicAraNA zAthI (karavAmAM Ave che? (e mATe ke) thAntaratama 3ra vaparA e saMhitApATha (antaratama e prathamAnta hoya ke saptammanta hoya) banne rIte samAna che. tethI zuM? 12% jo mULa (sthAnI)ne kAraNe antaratamanI prApti thatI hoya to phulo thavA e (sUtra) pramANe yam varNonA je antaratama run hoya tenI SaSThI thaze ane je (6)nI SaSThI thaze tene sthAne () Adeza thaze. tema thavAthI dhyatrA madhvatra | mAM ja (Adeza) thAya paNa smAryA mevaatrA mAM ( [ Adeza) nahIM thAya. paraMtu jo Adeza (sauthI samAna hovA)ne kAraNe antaratama Adeza prApta thato hoya to badhA (f)nI pachI thaze ane jayAM SaSThI thaze tene sthAne Adeza thaze tethI badhA ()ne Adeza prApta thaze 128 te rIte pha guNavRndI . (e sUtra) pramANe guNa ane vRddhinA je sauthI samAna Tu hoya temane SaSThI thaze ane jenI SaSThI hoya tenA (sthAne) Adeza thAya che. 125 paddhatiH saMditA e nyAye aSTAdhyAyIno mULa saMhitA pATha hato te pramANe sUtronuM paThana karavAmAM Ave, eTale ke anekantanatama haraparaparA ema saMhitA pATha letAM ahIM darzAvelI zaMkAne avakAza che, kAraNa ke santaratama e padamAM visargano lopa thayo hoya to te prathamAnta hoya ane kopaH cihyA pramANe jUno lopa thayo hoya to mantanatame ema saptamI thAya. have jo padapATha levAmAM Ave eTale ke temAMthI pada chUTAM pADIne antarata ema pATha karavAmAM Ave to zaMkA rahetI nathI. paraMtu saptamyanta levAmAM Ave to pUrva sUtramAMthI pachI nI anuvRtti thAya che tethI Adezano je antaratama sthAnI che tyAM ja SaSThI thaze ane jayAM SaSThI che tyAM ja Adeza thaze.Ama prakRti arthAt sthAnInuM niyamana karavAmAM AvyuM che.(ahIM sUtramAMnA sthAne zabdano artha sthAnini karavAmAM Avyo che, kAraNa ke tiSThanti mArA garikana e rIte adhikaraNano artha lIdho che ane antaratama e saptamI levAthI entaratane ciine pachI ema artha karyo che.) tethI antaratama e sthAnInuM vizeSaNa thaze. paraMtu prathamAnta levAmAM Ave to mantaratama e AdezanuM vizeSaNa thaze ane sthAnIno Adeza karavAno hoya tyAre je antaratama Adeza hoya te thAya che ema artha samajAze. ahIM AdezanuM niyamana thAya che. 126 A badhI carcA karI paNa tethI zo pharaka paDe che? ema pUchavA mAge che. 27 pi satra, madhu matra mAM hasva TU-kAra ane hasva 3-kAra sthAnI che e be ekamAtrika 2 ardhamAtrika ya[ (, 2) nA saheja najIkanA che tethI SaSThI prApta thavAthI cA thaze, paraMtu mArI artha vahIvanyU marthan mAM dIrgha dvimAtrika kAra, -kAra to ardhamAtrika yak thI ghaNA dUra che tethI vAverA siddha nahIM thAya. 128 aMtaratama nahIM paraMtu koi paNa phujU ne sthAne aMtaratama Adeza thAya che ema samajatAM jayAM SaSThI tyAM Adeza thavAthI zumAryatra vagere siddha thai zakaze. pUrve AdezanA Antarya pakSe naitatiA saMlyatAnonArthataMtsidama ema kahIne A udAharaNane ayogya gaNavAmAM AvyuM hatuM chatAM ahIM sthAnI niyamananI dRSTie dIrgha phuvarNonI vyAvRtti karavA mATe ApyuM che, jethI temanI SaSThI na thAya. 385 For Personal & Private Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vi syAt / netA lavitA nAyakaH lAvakaH ghetA stotA cAyakaH stAvaka ityatra na syAt / Adezata punarantaratamanirvRtau satyAM sarvatra SaSThI yatra SaSThI tatrAdezA bhavantIti sarvatra siddhaM bhavati // tathA RvarNasya guNavRddhiprasaGge guNavRdvayorpadantaratamamRvarNa tatra SaSThI yatra SaSThI tatrAdezA bhavantItahiva syAt / kartA hartA AstArakaH nipArakaH / AstaritA niparitA kArakaH hArakaH ityatra na syAt / AdezataH punarantaratamasatyAM sarvatra paSThI yatra SaSThI tatrAdezA bhavantIti sarvatra siddhaM bhavati // athAdezato'ntaratamanirvRtI satyAmayaM doSaH / vAnto vi pratyaye / sthAninirdezaH kartavyaH / okAraukArayoriti vktvym| ekAraikArayormA bhUditi / prakRtitaH punarantaratamanirvRtau satyAM vAntAdezasyaizca yAntaratamA prakRtistatra SaSThI yatra SaSThI tethI netA| jIvitA / nAvaH / chAvaH mAM (guNa ke vRddhi) thaze " paNa cetA| stotA| cAva|stAva mAM nahIM thAya, 130 paraMtu jo Adezane kAraNe sauthI samAna (Adeza)nI prApti thatI hoya to badhA (ca) mAM SaSThI thaze ane jayAM SaSThI haze te (4) nAM (guNa ke vRddhi) Adeza thaze tethI badhA ( varNa)nA (guNavRddhi rUpI Adeza) siddha thaze. te rIte -varNanAM guNavRddhi karavAnAM hoya tyAre guNavRddhino je sauthI samAna varNa hoya tenI padma thaze"ane jyAM vaDI hoya tenA Adeza thaze. tethI vartA| hartA. AstAra) niyamomAM (guNa ke vRddhi rUpa Aisa ) thaze, (paNa) AvitA) nirmita 16 mAM nahIM thAya paraMtu Adezane kAraNe sauthI samAna (Adeza)nI prApti thatI hoya to badhA (sthAnI bhUta -kAra) nI SaSThI thaze ane jayAM SaSThI hoya tenA Adeza thAya tethI badhA(X-kAra) nAM (guNa vRddhi) thaze. have Adeza uparathI sIMdhI samAnanI prApti thatI hoya to A doSa Artha che: vanto vi pratyaye| e sUtramAM sthAnIno nirdeza karavo paDaze, eTale ke "o-kAra ane e-kArano ema kahevuM paDaze jethI kAra ane IkArano (Adeza) na thAya, paraMtu sthAnIne kAraNe sauthI samAnanI prApti thAya to 5 vargomAMthI canta AdezanA je sauthI samAna sthAnI hoya tenI para thaze ane jenI paDI hoya antatama paN vageremAM antatama ne saptamyanta gaNavAthI anya prazna upasthita thAya che.jo muLavRddhI guNa (6,mo) ane vRddhi (ve sau) e Adeza je annattama rUpa hoya tenAM ja thAya che.ema phalitArtha thatAM jyAM himAtrika rajU haze tyAM vimAtrika Adeza thaze. tethI netA, . . ruvitA, nAvavA vageremAM gI ane jU nA bimAtra Adeza 6, gAya, mo thayA, paraMtu zvetA, stotA vageremAM vi, tu e e.kamAtrika hasva jJAnta sthAnI dIrgha vibhAvika AdezanA aMtaratama na hovAthI zvetA, stotA vagere siddha nahIM thAya. 129 130 ' rAvaLaH ahIM vi + vunt (kartari) e pitA pratyaya para thatAM avoDAiti pramANe vRddhi thaine pAyaH thayo che. paraMtu ahIM sthAnIno spaSTa nirdeza che tethI pAya e jo muLa0 nuM ucita udAharaNa nathI, kAraNa ke temAM vRddhi thai che te jJaLA nathI. ahIM paNa upara jaNAvela doSa Ave che kAraNa ke ci no haiM eka mAtrika che jyAre vRddhi kriyAtrika che tethI temanuM sAkSya na thaI zake. koi kahe che ke to muLa sUtrano 'jayA' nAM guNavRddhi iSTa hoya tyA' ema bhASyano artha levAthI doSa nahIM Ave. 131 % varNano jU mAM samAveza thAya che chatAM tenuM juduM udAharaNa zA mATe ? paNa tenuM kAraNa e che ke antatama ne saptamyanta laine sUtrArtha karatAM RR-kAra jayAM hasva haze tyAM ja guNa thaze paNa vRddhi nahIM thAya ane jyAM dIrgha haze tyAM ja vRddhi thaze paNa guNa nahIM thAya, kAraNa ke emArgika Adeza(A) no ekamArgika sthAnI ja antatama che ane vimAtrika Adeza(A) no bimArgika sthAnI (dIrghatrA) ja antaratama che. RR-kAramAM A viziSTatA che tethI bhinna grahaNa karyuM che.paraMtu samagra dRSTie jotAM antatame ema saptamyanta cheda karavAmAM Ave to lakSya siddhi na thai zake tethI te doSayukta che ema samajAya che.AthI rtA, hartA vageremAM tema ja AritA vageremAM badhe kArya siddha thaze.. 112 mantro vi mAM pUrva sUtramAMthI panI anuvRtti thAya che tethI antattamaH ema prathamAnta pATha levAmAM Ave to badhA varNono cAnsa AdezathavAno prasaMga Avaze. te na Ave mATe e sUtramAM sthAnI zo ane jaino nirdeza karavo paDaze. rUpa For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatrAdezA bhavantItyantareNa sthAninirdezaM siddhaM bhvti| Adezato'pyantaratamanirvRtau satyAM na dossH| kthm| vAntagrahaNaM na krissyte| yi pratyaya eco'yAdayo bhvntiityev| yadi na kriyate ceyam jeyamityatrApi praapnoti| kSayyajayyau zakyArthe ityetanniyamArtha bhvissyti| kSijyArevaica iti| tayostarhi zakyArthAdanyatrApi praapnoti| kSeyaM pApam jeyo vRSala iti| ubhayato niyamo vijnyaasyte| kssijyorevaicH| anayozca zakyArtha eveti / ihApi tarhi niyamAnna prApnoti / lavyam pvym| avazyalAvyam avazyapAvyam / tene sthAne Adeza thaze tethI sthAnIno nirdeza karyA vinA ja (vAtta) Adeza thaze. Adeza uparathI paNa sauthI sAmAnanI prApti thatI hoya to paNa doSa nathI Avato. kevI rIte? (sUtramAM, vAnta nuM grahaNa nahIM karavAmAM Ave (ane ri pratyo eTaluM ja (sUtra raheze tethI -kArAdi pratyaya para thatAM) nA mar vagere (Adezo) thAya che ema (samajAze). jo vAnta nuM grahaNa) na karavAmAM Ave to ema nem mAM paNa (-kArAnta Adeza) thavAno prasaMga Avaze. to phinau rAcArye e sUtraahIM niyAmaka thaze arthAt si ane ni nA (nna no) ja (zakyArthamAM cAnta Adeza thaze) ema (samajAze). to pachI e be (dhAtuo)ne kSe pApam ne tRSA levAmAM jayAM zakyArtha na hoya tyAM paNa (vAnti Adeza) thavAno prasaMga Avaze. A niyama, pti ane ni nA no ja (yAnta AdezathAya che, ane te be (dhAtuo) no zakyArthamAM ja (thU thAya che) ema be rIte samajAze." to pachI niyamane kAraNe A cam, pacam | avaphAvyam avaracim mAM paNa vanti Adeza prApta nahIM thAya. ID kAraNa ke s nA je , mA ane mAt Adeza thAya che temAMthI at ane mAt e be javAnta Adezo che eTale ke temAM ja anta oSThasthAnano s che tethI tenA antaratama sthAnI mo ane zrI ja hoi zake, che ane nahIM. pariNAme sUtramAM sthAnIno nirdeza nahIM karavo paDe, moauto ema nahIM kahevuM paDe. 134 yama, necam mAM ri, ni ne navo yatA thI at--sArvadhAtuvarSathI guNa thaIne yam yam prApta thAya che. ahIM dU-kAra pachI ya pratyaya Avyo che tethI ja vAnta nuM grahaNa na karIne ri pratye eTaluM ja sUtra karyuM hoya to i-kArano v thavAno aniSTa prasaMga Avaze. 35 pharthana para bhASyakAre bhASya nathI karyuM ane tene nipAtana sUtra tarIke gaNyuM haze tema lAge che (juoH pti ni ta tvorthati pratye pUrataH phArthe mane vAyA nipatyi kA.bhA.45.541), paraMtu bhAkhyakAre kSio ema kahIne hasva hR-kAra yukta ni no nirdeza karyo che tethI samajavAnuM che ke A sUtra dIrgha IMkArAnta kSI ane nai no e dhAtuonuM nipAtana karatuM nathI.(nA.) ahIM ema dalIla che ke necam vageremAM khUna thAya te mATe ame saccanagaeNau vagere sUtra dvArA niyama karIzuM kendra no k mAtra phi ane ni mAM ja thAya che anyatra nahIM tethI zakyArtha na hoya tyAM nahIM thAya, kAraNa ke tyAM to ri pratye eTalAthI paNa d thai zake che chatAM sUtrakAre juduM sUtra karyuM che te uparathI A tAraNa kADhyuM che. 136 uparanI dalIlano doSa batAvatAM kahe che ke kSeyam neyo vRSA mAM jItyA pramANe kRtya pratyaya AvazyakanA arthamAM vat lAgyo che, zakyArtha ('e zakya che e artha)mAM nathI chatAM jU thaze, kAraNa ke pti ane ni sivAya bIjeN thato nathI ema kahyuM che. 137 uparano doSa dUra karavA mATe yogavibhAga dvArA be bAjuno niyama thaze. tethI samajAze ke mAtra phi ane ni nA TU no ja thaze ane te paNa zakyArtha hoya tyAM ja thaze (.) trahmasUtrapu vivat e sUtramAM yogavibhAgano Azraya lIdhA vinA paNa ramato niyamAtA ema kahIne bhAgakAre grahamAdriSeva hantomUte vivamatA viveva hantabhUta draSiA ema kahIne upapada ane kAla bannemAM niyama darzAvyo che tema ahIM paNa ubhayavidha niyama thaze.1).ti ane ni nA ja no thaze ane 2) te be dhAtuonA rajU no blyu zakyArtha hoya tyAM ja thaze.(nA.) 138 zaMkAkAra kahe che ke uparanA niyamo sAmAnya rIte badhe lAgu paDe to vya vageremAM 2-kArAdi pratyaya para thatAM vAnta Adeza nahIM thAya. 287 For Personal & Private Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tulyajAtIyasya niymH| kazca tulyjaatiiyH| yathAjAtIyakaH kSijyArec / kathaMjAtIyakaH kSiyorec / ekaarH| evamapi rAyamicchati raiyati atrApi praapnoti| rAyizchAndaso dRSTAnuvidhizca chandasi bhavati // udupadhAyA gohH| Adezato'ntaratamanirvRtau satyAmupadhAgrahaNaM krtvym| prakRtitaH punarantaratamanirvRtau satyAmUkArasya goho yAntaratamA prakRtistatra SaSThI yatra SaSThI tatrAdezA bhavantItyantareNopadhAgrahaNaM siddha bhvti| Adezato'pyantaratamanirvRtau satyAM na dossH| kriyata etanyAsa eva // A niyama tulyajAtIyane lAgu paDaze.paNa tulyajAtIya te kayo? " kSi ane ni dhAtuno n je jAtano hoya te jAtano. kSi ane ni dhAtuno | kevI jAtano che? (te dhAtuono ) pa-kAra che. ema hoya to paNa samiti rakSiA mAM paNa (mad thavAno prasaMga Avaze. rAj e to chAndasa dhAtu che ane vedamAM to je jovAmAM Ave che te pramANe kAryane lagatI vidhi karavAmAM Ave che.Adezane kAraNe sauthI samAnanI prApti thatI hoya to DupayAthA noiDA (e sUtra) mAM 3padhA zabda mUkavo paDaze, paraMtu mULa sthAnIne kAraNe sauthI samAna Adeza prApta thato hoya to koi nA kArano je sauthI samAna hoya tenI SaSThI thaze ane jayAM SaSThI hoya tenA Adeza thAya che. (paraMtu) Adezane kAraNe sauthI samAnanI prApti thatI hoya to paNa koI doSa nathI Avato, kAraNa ke sUtramAMja (3) e (pada) mUkeluM 139 tulyajAtIyane lagato eTale kSi ane ni nA , nI jAti che te kaMThatAla jAtine anulakSIne A niyama che tethI kaMTha-oSThane lAgu nahIM paDe pariNAme vAnta Adeza thaze. ema jo na hoya to pachI ri pratyA e sUtra nirarthaka thAya. vaLI ahIM je ubhayavidha niyama karyo che te -kArane lagato hovA chatAM te dvArA che-kAra paNa sUcavAya che, kAraNa ke bhAgakAre tulya jAtIya arthAt kaMThatAlavya ema kahyuM che.tethI -kAra hoya tyAM mA thaze evI zaMkA asthAne che. 140 rAmachati e arthamAM jai dhAtune supa mAtmanaH vajhU pramANe jUthatAMya e nAmadhAtunuM pra.pu.e.va. rati thaze. zaMkA.kAra kahe che ke AgaLa ubhayataH niyama karyo che te dU-kArane lagato che tethI te dArA tenI vyAvRtti thaze paraMtu che-kAranI nahIM thAya. pariNAme mAm thavAno prasaMga Avaze.vAstavamAM I-kAra mAtra upalakSaNa rUpe che tethI huM-kArane AvarI levAya che 14. ahIM vA.zA, yumI.vageremAM tharachasi ema pATha che. caukhaM,ni,sA, mAM 7 vi cha I (arthAt 1-kArAdi pratyaya para thatAM zabda) ema pATha che.bhAgakAra visargarahita pATha le che tethI virasiA epATha ayogya che, kAraNa ke candra para thatAM mAtra thavuM zakya nathI.bhASAmAM vacananta hai zabdano prayoga thato nathI paraMtu bhASyamAM rAthamikatA ema je vidhAna karyuM che tenI sAthe e susaMgata nathI. jo vacananta jaino prayoga chAsa ja hoya to vedamAM to je rUpa upalabdha hoya , jovAmAM AvatuM hoya, tene anulakSIne niyamo karavAnA hoya ane bhASAmAM teno prayoga ja nathI thato tethI mAr thavAno prazna ja nathI raheto. 142 prathamAnta pakSa svIkAratAM bIjo doSa : kupadhAyA pramANe je nU thAya che te moDajyA pramANe aMtya man (6) no na thatAM t adeza mo-kArano aMtaratama che tethI teno thAya te mATe sUtramAM 3padhAyAH e padanuM grahaNa karavuM paDaze. paraMtu saptammanta pakSa svIkAratAM jot mAM je aMtaratama sthAnI haze tene sthAne nU thaze. have n go Tu e traNamAMthI kAra Adezano aMtaratama n kehrazna hoya paraMtu zo-kAra ja hoi zake tethI sUtramAM 3padhAyA nuM grahaNa na karyuM hoya to paNa t Adezo- kArano ja thaze ane tethI lAghava thaze. 143 sUtramAM 3padhAyA: nuM grahaNa kareluM ja che, nahIM to moDAcA e para sUtra hovAthI joiH e SaSThIne kAraNe aMtyane sthAne Adeza thAta. AthI prathamAnta pakSa svIkAravAmAM Ave ke saptamyanta banne pakSe 35dhA nuM grahaNa karavuM Avazyaka che tethI lAghavano prazna nathI raheto. 288 For Personal & Private Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ radAbhyAM niSThAto naH pUrvasya daH / Adezato'pyantaratamanirvRtau satyAM takAragrahaNaM kartavyam / prakRtitaH punarantaratamanirvRtau satyAM nakArasya niSThAyAM yA'ntaratamA prakRtistatra SaSThI yatra SaSThI tatrAdezA bhavantItyantareNa takAragrahaNaM siddhaM bhavati / Adezato'pyantaratamanirvRtau satyAM na doSaH kriyate etanyAsa eva kiM punaridaM nirvartakam antaratamA anena niyaMtrtyante aahosvitprtipaadkm| kakSa vizeSaH / sthAne'ntaratamanirvarta ke sthAninivRttiH // 2 // 1 Adezane kAraNe sauthI samAnanI prApti thatI hoya to rahI niSThato naH pUrva pa Ae (sUtra)mAM 7-kAra mUkavo paDaze" paraMtu sthAnIne kAraNe sauthI samAnanI prApti thatI hoya to "niSTha pracaryA mAM na-kArano je sauthI samAna sthAnI hoya tenI dhapI thaze ane jyAM paDI hoya teno Arkasa thAya che tethI (sUtramAM 7-kAra na mUkyo hoya to paNa kArya siddha thAya che. Adezane kAraNe sauthI samAnanI prApti thatI hoya to paNa koi doSa nathI Apato, kAraNa ke sUtramAM (niSThAtA ema kahIne tAra) mo ja che. to pachI A sthAneDa -tamatamaH| e vidhAyaka (sUtra) che, eTale ke AsUtra)rA sauthI samAna hoya te (AdezAnuM vidhAna karavAmAM Ave che? ke pachI tenuM pratipAdana karavAmAM Ave che, eTale ke anya (sUtra) dvArA jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te sauthI samAna (Adezo)nuM A (sutra) dvArA samarthana karavAmAM Ave che? (vidhAyaka hoya ke anumodaka hoya ! emAM so phera che ? 146 jo racane'ntaratAM e vidhAyaka (sUtra) hoya to sthAnInI nivRtti thaze " 'prathamAnta pakSa svIkAravAthI uddabhavato anya doSa havA bArA carco che, e paNa svIkArIne aMtaratamano vicAra karIe to jeno na Adeza thavo joie te TU nuM sUtramAM grahaNa karavuM paDaze. tema na karIe to ravAmyAm e niSThA nuM vizeSaNa thavAthI ratam, muvitam mAM ApAvavai thI thaela. radda, noja Ave varasyA thI maiM Adeza cayAno prasaMga Apaze. 144 15 jo sattA pakSa svIkAravAmAM Artha to sthAnIbhUta niSThA ( jJa ane sava ) mAM maiM Ja ane haiM e ya aa vageremAMthI nArano aMtaratama ta-kAra ja che tethI sUtramAM ta-kAranuM grahaNa na karyu hoya to paNa tene ja sthAne r Adeza thaze. tethI lAghava thaze.paraMtu ta-kAranuM grahaNa na karavAthI paritam vageremAM ghara no nathavAno prasaMga Avaze ema je kahyuM te to raheze ja ane jo te-kAranuM grahaNa karavAmAM Ave to maiM ane rekanI vacce haiM nuM vyavadhAna thavAthI r Adeza nahIM thAya. 14 banne pakSe doSa thavAno pUro saMbhava che. te doSa sUtramAM grahaNa karela ta-kArane kAraNe dUra thaze ane lAghavano paNa prazna raheto nathI. jo gaurava TALavA ta-kAranuM grahaNa na karyu hoya to A paribhASA sUtrane baLe minnavamyAm mAM TU no nU thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke r ane TU susazatama che tethI yA tRtIyAstathA padmamAH| arthAt jevA tRtIya varNa tevA paMcama varNa' e nyAye haiM no maiM thAya.(3) A sUtra banne pakSa pramANe minna vageremAM caritArtha che. vAstavamAM AveH paraNya| sUtrane kAraNe aMtyane Adeza prApta thato nathI tethI TU no r Adeza nahIM ja thAya. te sUcavavA mATe ja minnavazrcAt e kAzikAmAM A pratyudAharaNa ApyuM che. tethI ja ravAmyAm. sUtramAM banne pakSe ta-kAranuM grahaNa karavuM paDaze. are cAnekanAmaH| 1) svataMtra lakSaNa sUtra che, ra) anya sUtra vhorA gAma nuM je lakSaNa karavAmAM AvyuM che tene lagato ahIM niyama karavAmAM Avyo che,3) koi bIjA lakSaNa sUtranuM A pUraka sUtra che ? ema bhAva che. A trIjo pakSa siddhAnta che. 148 prathama pAH jo A sUtra AdezanuM vidhAna karatuM hoya to te khArA badhA zabdone sthAne aMtaratama ArTasanuM pUrve na karavAmAM AvyuM hoya te rIte vidhAna karavAmAM AvyuM che ema arthasamajAze. tethI vRddhi, madhu vagerene paNa te lAgu paDaze pariNAme vadhi vagere sthAnI thaze ane tenA sthAne Adeza mUkavAno hoya to sthAnI ja nivRtta thai jaze, arthAt pratyeka zabda tenA prayogamAMthI jato raheze. jo dhi ne sthAne ddhi ja Adeza karavAmAM Ave to koi tetu sara thato nathI ane anavasthA thAya ane jo Adaza bhinna rUpavALo hoya to sthAnIno artha daSTithI na zake. pariNAme zabyavahAra ja nAza pAme. jo ke paryAya bhinna rUpano hovA chatAM sthAnIno artha batAve che chatAM e bemAM koNa sthAnI ane koNa Adeza e nakkI karavAnuM koi dhoraNa na hovAthI banne sthAnI thAya ane banne Adeza thaze. to to sUtra na karavA barobara jathayuM, 389 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAne'ntaratamanirvartake sarvasthAninAM nivRttiH praapnoti| asyApi praapnoti| dadhi mdhu| na kazcidanya AdezaH pratinirdizyate tatrAntaryato dadhizadvasya dadhizabda eva madhuzadasya madhuzabda evAdezo bhvissyti| yadi caiva kvacidvairUpyaM tatra doSaH syaat| bisa bisa musala muslmiti| iNkoriti SatvaM prApnoti // api ceSTA vyavasthA na prklpet| tadyathA bhrASTre tilAH kSiptA muhUrtamapi nAvatiSThanta evamime varNA muhUrtamapi nAvatiSTheran // astu tarhi prtipaadkm| anyena nirvRttAnAmanena prtipttiH| jo cAntarataH e (svataMtra rIte AdezanuM) vidhAna karanAra (sUtra) heya to badhA sthAnIonI nivRtti thaze. A dhiA madhu nI paNa (nivRtti) thavAno prasaMga Avaze. bhale(thAya). " vagerene anulakSIne) anya koi Adezano nirdeza karavAmAM Avyo nathI ane tema hovAthI Antaryane kAraNe be zabdano zabda ja(Adeza) thaze (ane madhu zabdano madhu zabda ja(Adeza)thaze.paNa jo ema hoya to rUpamAM koi vAra phera zreya to doSa Avaze. jema ke vitta vim muna mun mAM rUpo pramANe no jU thavAno prasaMga Avaze.vaLI iSTa vyavasthA paNa siddha nahIM thai zake. jevI rIte bhADamAM nAMkhavAmAM AvelA tala eka kSaNa paNa sthira rahetA nathI te rIte A vaNoMe eka kSaNa paNa sthira rahetA nathI. to pachI A sUtra) bhale pratipAdaka thAya (eTale ke) anya (sUtra) dvArA jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tevA (sauthI samAna) nuM A sUtra) anumodana kare che. 52 14deg sUtrakAre sUtra banAvyuM che tenA AdhAre kahe che, bhale thAya". dha zabdano Adeza thaze temAM vAMdho nathI, kAraNa ke zabda vyavahAra anAdi 150 ahIM visam ane musam nAM eja svarUpo Adeza tarIke gaNavAmAM AvatAM jU nI pUrve 6, 3 () che ane te Adeza che tethI mArA pramANe jU thatAM mULa sthAnI virUpa banIne viSam, mUtram ema Adezo thaze. Ama sthAnInI apekSAe Adeza virUpa banyo hovAthI doSa Avaze ema dalIla che. sUtramAM mArA pratyayoH e SaSThIno bhinna rIte saMbaMdha yojavAno che eTale ke AdezabhUta sa-kAra leya teno ane pratyayano je sa-kAra hoya teno jU thAya che ema levAnuM che tamArA pratyathoriti paThThI mevena savaSyo mAzo yaH saH pratyaya 2 thaH savaIRH vagere kA.). AthI samajAya che ke visam, mUtam vageremAMnA no mUrdhanya nahIM thAya.paraMtu bhAkhyakAre koika sthaLe vaiSamya thaze ema kahIne vim, mUtram e udAharaNa tarIke ApIne phoTA (e adhikAra nIcenA mArA pratyAyoH 1 e) sUtra pramANe pa-tva thavAno prasaMga Avaze tema kahyuM che tethI spaSTa jaNAya che ke bhAgakAranA manamAM vim ane mUlam nA s no 6 thaze tevo bhAva che ane vim vagerenA pratyeka avayavane Adeza thavA rUpI kArya thAya che ema samajatAM pa-tya thaze paraMtu samudAyane ja Adeza thavA rUpI kArya thAya che tema samajatAM nahIM thAya. bha. (pR.298) keTalAka pramANe kaiNa ema pATha batAvIne noMdhe che jayAre samudAyane Adeza rUpI kArya thavAnuM hoya tyAre hairUpya thaze.jema ke maoNrma vageremAM. ke. noMdhe che ke te vageremAM viziSTa rIte AdezanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI A thaDantarataH sUtranAM bAdhaka che iDA jo varNasamudAyane kArya thatuM hoya eTale ke je artha darzAvavA mATe varNasamudAyano prayoga thato hoya te samudAyano ja Adeza thAya to vairU nahIM thAya, paraMtu eka samudAyano aMtaratama Adeza mUkyA pachI teno paNa Adeza ane teno paNa Adeza ema thavAthI anavasthA thavAno prasaMga AvatAM zabdasiddhi rUpa iSTa vyavasthA nahIM thAya, kAraNa ke prayojanapUrvaka zAstra pravRtta na thAya to pharI pharIne zAstra amalI banavAthI zabdanuM sAdhutva siddha na thai zake. 152 have bIjo pakSa anya zAstra dvArA niSpanna thaela Adezone lagatuM niyamana A sUtra dvArA karavAmAM Ave che ke je aMtaratama Adeza hoya te ja sAdhu hovAthI prayojavo bIjo koino prayoga karavo nahIM. Ama A sUtra aMtaratama AdezanA sAdhutvanuM samarthana kare che. jema ke chaI mAnIyantAm ema koi kahe ane bakarA lai AvyA pachI kahe mavasthApA , anyAnanA tyAre kALA bakarAne rAkhIne te sivAyanA badhAne dUra kare che. e ja rIte A sUtramAM paNa che tethI te nirarthaka nathI. 390 For Personal & Private Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirvRttapratipattau nirvRttiH||3|| nirvRttapratipattau nirvRttirna sidhyati / sarve sarvatra praapnuvnti| kiM tarjucyate nirvRtirna sidhyatIti / na sAdhIyo nirvRtiH siddhA bhavati / na brUmo nirvRtirna sidhytiiti| kiM tarhi / iSTA vyavasthA na prakalpeta na sarve sarvazreSyante // idamidAnI kimartha syAt / anarthakaM ca // 4 // anrthkmettsyaat| yo hi bhuktavantaM brUyAnmA bhuGkthA iti kiM tena kRtaM syAt // ukta vA // 5 // kimuktm| siddha tu SaSThyadhikAre vacanAditi / SaSThyadhikAre'yaM yogaH krtvyH| sthAne'ntaratamaH SaSThInirdiSTasyeti // pratyAtmavacanaM ca // 6 // jo (anya sUtra dvArA) vihita (antaratama)nuM (AsUtra) pratipAdana karanAra hoya to (AdezanI siddhi) nahIM thAya jo (anya sUtra dvArA) vihita (antaratama)nuM (AsUtra) samarthana karatuM hoya to AdezanI) siddhi nahIM thAya, kAraNa ke badhe badhA (Adezo) thavAno prasaMga Ave che. tema chatAM (AdezanI) prApti nahIM thAya ema kema kaho cho ? AdezanI prApti yogya rIte siddha nahIM thAya, (paNa) ame ema nathI kahetA ke (AdezanI) siddhi nahIM thAya. to pachI zuM kaho cho)? (sAdhu zabdane lagatI) iSTa yojanA siddha nahIM thAya, kAraNa ke badhA ja (Adezo) badhAM sthaLe (thAya te) iSTa nathI. to have A (thAnerantarata sUtra) zA mATe haze ? is to (te) nirarthaka thAya jA e (sUtra) nirarthaka thaze, kAraNa ke koI (mANasa) jamIne beTho hoya tene (koI) kahe 'tuM na jamIza", to tethI zuM vaLe? 6 athavA to kahevAmAM AvyuM chApA zuM kahevAmAM AvyuM che? 7 'paraMtu SayadhikAramAM (A sUtra) uccAravAthI kArya siddha thaze" (ema kahevAmAM AvyuM che).A sUtra SaSThayadhikAramAM mUkavuM joie arthAt jayAM SaSThIvibhaktipUrvakano nirdeza oya tyAM sthAneDaltanatama sUtra upasthita thaze. potapotAno' ema paNa (kahevuM paDaze)H6l 158 153 upara pramANe svIkAravAthI iSTa zabda siddha nahIM thAya, kAraNa ke badhA Adeza badhe thavAno prasaMga Avaze.jema ke caitra marika vageremAM maH savaLe pramANe dIrgha Adeza thAya che tyAM je aMtaratama hovAthI iSTa che te mA ane je iSTa nathI te TuM, e sarva Adeza prApta thAya che. 154 sAmAnya rIte koI paNa zabdanI siddhi nathI thai zakatI ema artha samajIne A prazna karyo che. vAstavamAM iSTa zabdanI siddhi thatI nathI ema ahIM kahevA mAge che. jemake : savarNo ne AdhAre upara joyuM tema badhA ja dIrgha Adezo niSpanna thatAM dIrghanA sAdhutvanuM jJAna jarUra thAya che, paraMtu te asthAne levAthI je dIrghanuM asAdhutva jANavuM joIe te sUtra dvArA jaNAtuM nathI, eTale ke eka sava. dArA niSpanna thaela Adezo je sAdhu hatA te prastuta sthaLe asAdhu che ema sthAneDaltanatamA sUtra pratipAdana karI zakatuM nathI.Ama eka pramANe : sava dvArA jenuM jJAna thAya che teno anya pramANa sthAneDaDanta60 dArA nirAsa thai zakato nathI kAraNa ke te be sUtronI vacce sAmAnyavizeSyabhAva rUpI saMbaMdha nathI. 15 arthAt zAstraprAmANyane AdhAre A be sUtrane sAdhutvanI dRSTie jotAM A sUtra vyartha banatuM hoya to enuM zuM prayojana che? 156 je mANase bhojana karyuM hoya tene 'bhojana karIza nahIM' ema kahevuM athavA bakarA lai AvyA pachI te lAvavAmAM AvyA nathI ema kahevuM nirarthaka che tema badhA Adeza badhe thatA hoya to anekanDaratamAM ema kahevAno paNa koI artha raheto nathI. 17 AgaLa tRtIya AhinakamAM dRo guNavavI e sUtra uparanI vA.(17) mAM kahyuM che, siddha tu vadhAre vavanAtA A sUtrono SadhikAra nIce pATha karavAthI kArya siddha thaze." SayadhikAra eTale pachI thayo e sUtramAMno paryAdhikAra. tethI jayAM jayAM SaSThI haze tyAM tyAM A sUtra upasthita thaze ane tenI sAthe vidhivAkyonI ekavAkyatA thavAthI vidhAna kALe ja aMtaratama Adeza thaze. 158 mAtmAnamAtmane prati ema samAsa che. je jevo sthAnI hoya teno potAno saddatama Adeza hoya te thAya ema kahevuM paDaze. potapotAno" eTale jeno jasadRzatama dhyeya te. 391 For Personal & Private Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyAtmavacanaM ca vktvym| kiM pryojnm| yo yasyAntaratamaH sa tasya sthAne yathA syAdanyasyAntaratamo'nyasya sthAne mA bhUditi // pratyAtmavacanamaziSyaM svbhaavsiddhtvaat||7|| prtyaatmvcnmshissym| kiM kaarnnm| svbhaavsiddhtvaat| svabhAvata ettsiddhm| tdythaa| samAjeSu samAzeSu samavAyeSu cAsyatAmityukte na cocyate pratyAtmamiti pratyAtma caaste|| antaratamavacanaM ca // 8 // antaratamavacanaM caashissym| yogshcaapyymshissyH| kutH| svbhaavsiddhtvaadev| tdythaa| samAjeSu samAzeSu samavAyeSu cAsyatAmityukte naiva kazA kazaiH sahAsate na pANDavAH pANDubhiH / yeSAmeva kiMcidarthakRtamAntarya taireva shaaste|| tathA gAvo divasa caritavatyo yo yasyAH prasavo bhavati tena saha sherte| tathA yAnyetAni goyuktakAni saMghuSTakAni bhavanti tAnyanyomapazyanti zaddha kurvanti // evaM taavccetnaavtsu| acetnessvpi| tdythaa| loSTaH kSipto bAhuvarga gatvA naiva tiryaggacchati nordhvamArohati pRthvIvikAraH pRthvImeva gcchtyaantrytH| tathA yA etA AntarikSyaH sUkSmA ApastAsAM vikAro dhUmaH sa AkAzadeze nivAte naiva tiryaggacchati nAvAgavarohatyabvikAro'pa eva gcchtyaantrytH| ( DaoNratamaHA e sUtramAM) potapotAno (sauthI samAna hoya te Adeza thAya che, tema kahevuM paDaze, tethI jejeno sauthI vadhAre samAna hoya te tene sthAne thAya, paNa anya koino antaratama koi anyane sthAne na thAya. 'potapotAnoema kahevAnI jarUra nathI, kAraNa ke te to svAbhAvika rIte ja siddha thAya che II potapotAno' ema (khAsa) kahevAnI jarUra nathI.zAmATe jarUrI nathI? svabhAvasiddha che eTale ke te svAbhAvika rIte ja siddha thAya che. jevI rIte samAneSu samAroSa samApu ra mAratAm ("meLavaDAmAM, sahabhojanamAM ane sabhAmAM beso' ema kahevAmAM Ave tyAre potapotAnA ema kahevAmAM AvatuM nathI chatAM potapotAnA (yogya) sthaLe (ine) bese che. antaratama ema kahevAnI paNa jarUra nathI) 8 antaratama ema kahevuM na joIe, ane A( zAneDAntaratama: e)sUtra paNa na karavuM joie.zA mATe na karavuM joie? kAraNa ke (antaratama Adeza to) svAbhAvika rIte ja siddha thAya che. jevI rIte samAneSu samAropu samavAyeSu mAtA ( meLAvaDAmAM, sahabhojanamAM ane sabhAmAM beso" ema kahevAmAM Ave tyAre dubaLA dubaLAnI sAthe nathI besatA ke gorA gorAnI sAthe, paraMtu jemanI sAthe koi prayojanane kAraNe antaratama saMbaMdha hoya tenI sAthe bese che. te rIte (antaratama Adeza paNa svAbhAvika rIte siddha thaze).vaLI gAyo divasabhara caryA pachI potapotAnA vAcharaDA sAthe paDI rahe che tathA eka dhUsare joDAtI baLadanI joDI ekabIjAne na jotAM bhAMbhare che. A pramANe cetanavaMtamAM to hoya che . paNa acetanamAM e hoya che. jema mATInuM DhekuM phekavAmAM AvatAM bAhunA vega pramANe gayA pachI ADuM paNa jatuM nathI ke UMce paNa jatuM nathI paNa pRthvIno vikAra hovAthI antaratamatAne kAraNe pRthvI upara ja jAya che. te rIte antarIkSamAM rahelAM sUkSma jaLanA vikAra samo dhUma jayAre pavana na hoya tyAre AkAzanA vistAramAM ADo paNa jato nathI ke nIce utarato nathI paraMtu jaLano vikAra hovAthI antaratamatAne kAraNe jaLa tarapha ja jAya che. 19 svAbhAvika rIte eTale jema utsavamAM maLela maMDaLImAM(samAne) sahabhojana karatA hoya tyAM (samAro) ke koi kArya mATe bhegA maLyA hoya tyAM (savA) vagara kahyuM dareka jaNa potapotAnI maMDaLImAM ja bese che tema ahIM paNa je jeno saduzatama hoya" ema kahyA vinA ja je jeno aMtaratama haze te ja Adeza thaze. AgaLa upara sUtranuM pratyAkhyAna karavA mATe svabhAvasiddha che ema kahyuM che. 10 lokamAM paNa guNa, pramANa vagerene kAraNe thatI samAnatAne bAjue rAkhIne vidyA, utsava, prayojana, brAhmaNAdi jAti vagerene kAraNe je Anantarya, sadRzatA thAya che teno AdhAra levAmAM Ave che. tema ahIM paNa jeno artha je vyakti karI zake te tene sthAne thAya che. bhAgamAM dubaLApaNuM pramANa ane pAMDutva guNa sUcave che.pazuomAM paNa evo ja vyavahAra jovAmAM Ave che ke ToLAmAM bhegAM hoya chatAM chUTAM hoya tema varte che. e pramANe Adezane lagatAM vidhisUtromAM paraspara bhaLI gaelA Adezo chUTA svarUpamAM pravartaze. vizeSa dRSTAnta ApatAM kahyuM che ke chUTA chavAyAM hoya te paNa sahacArane kAraNe amuka vargamAM goThavAI jAya che, jema ke gAyo potapotAnA vatsanI sAthe ja UbhI rahe che. athavA baLadanI joDa paNa eka bIjAne na joine bhAMbhare che. e pramANe sthAnI ane AdezanuM sthAnI sAthenA sAdRzyane kAraNe ApoApa vargIkaraNa thai jAya che. 161 A svabhAvasiddhatA mAtra cetanamAM ja nahIM acetanamAM jovAmAM Ave che, ativyApaka che te darzAvavA mATe Ama kahyuM che. 392 For Personal & Private Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA jyotiSo vikAro'rcirAkAzadeze nivAte suprajvalito naiva tiryaggacchati nAvAgavarohati jyotiSo vikAro jyotireva gcchtyaantrytH|| vyaJjanasvaravyatikrame ca tatkAlaprasaGgaH // 9 // vyaJjanasvaravyatikrame ca tatkAlatA praapnoti| vynyjnvytikrme| iSTam uptm| Antaryato'rdhamAtrikasya vyaJjanasyArdhamAtrika ika prApnoti // naiva loke na ca vede'rdhamAtrika igsti| kstrhi| maatrikH| yo'sti sa bhaviSyati // svrvytikrme| dadhyatra madhvatra kumAryatra brhmbdhvrthmiti| Antaryato mAtrikasya dvimAtrisyeko mAtriko dvimAtriko vA yaNa prApnoti // naiva loke na ca vede mAtriko dvimAtriko vA ynnsti| kastarhi / ardhmaatrikH| yo'sti sa bhaviSyati // akSu cAnekavarNAdezeSu // 10 // akSu cAnekavarNAdazeSu tatkAlatA prApnoti / idama ish| Antaryato'rdhatRtIyamAtrasyedamaH sthAne'rdhatRtIyamAtramivarNa prApnoti // te pramANe tejanA vikArasI vALAo sArI rIte prajavalita thaIne pavana na hoya tyAre teno vikAra hovAthI antaramatAne kAraNe teja tarapha ja jAya che tema acetana Adezo paNa jenA sauthI samAna haze tenA svAbhAvika rIte ja thaze). vyaMjana ane svara no paraspara pheraphAra (Adeza) : thAya tyAre samAna kALavALA (Adeza) thavAno prasaMga (Avaze) II jayAre vyaMjanano svara rUpe pheraphAra (Adeza) thAya ane svarano vyaMjana rUpe pheraphAra (Adeza) thAya tyAre samAna uccAraNakALavALo Adeza mUkavAno prasaMga Ave che. Tram 3ptam mAM vyaMjanano (svaramAM) pheraphAra thAya che tyAM ardhamAtrAvALA vyaMjana (s / )no ardhamAtrAvALA dura (6/3) thavAno prasaMga Avaze. paraMtu loka(bhASA)mAM ke vedamAM ardhamAtrAvALo jU hoto nathI. to kayo (1) hoya che? (ochAmAM ochI) eka mAtrAvALo hoya che ane je hoya te ja thaze. svarano (vyaMjanamAM pheraphAra thatAM): draSyatrA madhvatrA smArthatrA bahAnvaryam mAM sauthI samAna hovAnI dRSTie eka mAtravALA ane be mAtravALA no eka mAtrAvALo ane be mAtravALo than thavAno prasaMga Ave che. ba paraMtu loka(bhASA) mAM ke vedamAM eka mAtrAvALo ke be mAtrAvALo ya hoto nathI. to kayo () hoya che? amAtrAvALo hoya che ane je haze te thaze. svaro aneka varSonA Adeza hoya tyAre paNa I/10mAM svaromAM (paNa) jayAre aneka varSanA Adeza (tarIke eka svara mUkavAno) hoya tyAre samAna uccAraNakALavALo Adeza thavAno prasaMga Avaze hama (aa pramANe (tam ne hA sthAne thAya che tyAre) AntaryanI dRSTie aDhImAtrAvALA (dam zabda)ne sthAne aDhImAtrA -vALo varNa Adeza tarIke thavAno prasaMga Ave che. 162 vyatikrama--vyaMjana ke svara sthAnI maTI jAya ane tene sthAne Adeza mUkAya che. jema ke sTam, 3ptam mAM r ne sthAne 6 athavA r ne sthAne 3 thAya te vyaMjana vyatikama. svara sthAnI maTI jAya ane tene sthAne Adeza mUkAya te svaravyatikrama jema ke Tuthvatra , madhvatra mAM TU ne sthAne zuM athavA 3 ne sthAne - thAya te svaravyatikrama. 163 maMda ane madhyama buddhinI vyaktine khAtara lokavyavahArano Azraya laine sUtranuM pratyAkhyAna karyA pachI have sUtra na karyuM hoya to je doSa Ave che tenI carcA kare che.jayAre vyaMjana ke svaravyatikrama heya tyAre vyaMjananI ardhamAtrA hoya che ane svaranI eka, be ke traNa mAtrA hoya to ardhamAtrika vyaMjana jema ke can mAM ardhamAtrika no vavavava nAM 0 pramANe rR thAya tyAre ardhamAtrikano ardhamAtrika ja Adezathavo joie e sthiti UbhI thAya che, paraMtu loka ke vedamAM ardhamAtrika ru to che ja nahIM, chatAM cAntaratamaH | e zAstra ja (zabda kArya-anitya che e mata pramANe) te te aMtaratama varNana niSpanna kare che. 1La svaravyatikramanAM dhyatra, madhvatra e durAntomAM eka mAtrika rU ne sthAne ane mAryatra , brahmavadhvatra mAM dimAtrika ne sthAne thar thaze, paraMtu vyaMjana eka mAtrika ke dimAtrika hoto nathI tethI je haze te (ardhamAtrika) ja thaze. lokamAM sukuTa jevA zabdomAM be vyaMjano che paNa ekamAtrika vyaMjana nathI. 165 petRtIyamAtram = aDhI mAtrA vam mAM - ++ * = 1+1/2 +1+1/2 =7 mAtrA che, chatAM bhAkhyakAre aDhI mAtrA kahI che.para hovAthI hInAmA thI ma-- 8 mato gu thI ekAdeza--dra = r r + mAM jo ema prakriyA hoya to aDhI mAtrA thaze (pra.u.). 393 For Personal & Private Use Only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiSa dossH| bhAvyamAnena savarNAnAM grahaNaM netyeva na bhvissyti|| guNavRddhyejbhAveSu ca // 11 // guNavRddhyejbhAveSu ca tatkAlatA praapnoti| khaTvA indrH,khttvendrH| khaTvA udkm-khttvodkm| khaTvA iissaa-khttvessaa| khaTvA uuddhaa-khttvoddhaa| khaTvA elkaa,khttdailkaa| khaTvA odnH->khttvaudnH| khaTvA aitikaaynH-khttvaitikaaynH| khaTvA aupagavaH -khttvaupgvH| AntaryatastrimAtrANAM sthAninAM trimAtracaturmAtrA AdezA prApnuvanti // naiSa dossH| tapare gunnvRddhii| nanu ca taH paro yasmAtso'yaM tprH| netyAha / tAdapi prstprH| yadi tAdapi parastapara Rdorp| ihaiva syaat| yavaH stvH| lavaH pava ityatra na syaat| naiSa tkaarH| kastarhi / dkaarH| kiM dakAre pryojnm| yadyasaMdehArthastakAro dkaaro'pi| atha mukhasukhArthastakAro dakAro'pi // ejbhaave| kurvAta kurvaathe| Antaryato'rdhatRtIyamAtrasya TisaMjJakasyArdhatRtImAtra ec prApnoti // naiva loke na ca vede'rdhatRtIya ejasti // RvarNasya guNavRddhiprasaGge'vizeSAt // 12 // e doSa nahIM Ave, kAraNa ke, mAtramAnena savanA praha nA ('sUtra dvArA vihita hoya tevA varNadvArA savarNanuM grahaNa thatuM nathI" ema hovAthI (savarNanuM)grahaNa nahIM thAya. 6 guNa, vRddhi ane prat Adeza thAya tyAre paNa 11 guNa, vRddhi ane n Adeza thAya tyAre paNa samAna uccAraNakALavALA Adezo thavAno prasaMga Avaze (tethI) ravartI phundrAvindrA khaTvA udkm-khttvodkm| khaTvA iissaa,khttvessaa| khaTvA uuddhaa,khttvoddhaa| khaTvA elakA, khttvailkaa| khaTvA odnH,khttvaudnH| khaTvA tithinaHAvatinA ravavA pAva-vidvIpavA mAM Antaryane kAraNe traNa ane cAra mAtrAvALA sthAnIonA traNa ane cAra mAtrAvALA Adezo thavAno prasaMga Avaze ? e doSa nathI Avato), kAraNa ke, guNa ane vRddhi ne tAra karavAmAM AvyAM che. paraMtu jenI pAchaLa ta-kAra hoya te tapa2. to kahe che ke nA, ta-kAranI pachI AvanAra paNa tapara thAya che. jo ta-kAranI pachI AvanAra paNa tapa2 thAya to kora| pramANe je mar lAge che te) thavaH | stavaH mAM ja thaze, paraMtu vaDA pavA mAM nahIM thAya.paraMtu A (tro[I) mAM te-kAra nathI. to pachI kayo (varNa che? (te to) TuMkAra (che). (ahIM) TuM-kAra (mUkavA) mAM zuM prayojana? to pachI ta-kAra (mUkavA)mAM zuM prayojana ? jo saMdeha nivAravA mATe ta-kAra (mUkavAmAM Avato) hoya to -kAra paNa (te mATe ja che). have jo te-kAra uccAraNanI saraLatA mATe hoya to Tu-kAra paNa (te mATe che). t Adeza thAya tyAre paNa samAna uccAraNa kALavALA Adeza thavAno prasaMga Avaze tethI) zuti zu mAM aDhImAtrAvALA Ti-saMjJaka sthAnIno aDhI mAtrAvALo Adeza thavAno prasaMga Ave che, paraMtu lokamAM ke vedamAM aDhI mAtrAvALo pram leto nathI. * varNanAM guNa ke vRddhi thavAnAM hoya tyAre vizeSa na hovAthI (sarvano prasaMga Avaze) I/1 rA 166 [ AdezanuM khAsa vidhAna karyuM che te calAvI 0 thI thatA mRtva no bAdha karaze ema svIkAravAmAM Ave to traNa mAtrAvALAne sthAne traNa mAtrAvALo Duta dRrU thavAno prasaMga Ave paraMtu bhAvyamAna -kAra dvArA savarNanuM grahaNa nahIM thAya tethI eka mAtrika TU-kAra ja thaze.yumI. (pR. pa94) kahe che ke aDhI mAtrAvALo TU-kAra thaze ema Aropa che tyAM traNa mAtrAvALo nahIM thAya ema bacAva karavo te mAtravRMdaH vivAranuM mAvA jevuM che. 167 varva duHA ravartI sam mAM che ane eka mAtrAvALA sthAnI che tyAM traNa mAtrAvALA guNa ekAdeza ane ravavA pA ravavA monaH vageremAM be be mAtrAvALA sthAnI che tyAM cAra mAtrAvALA guNa ke vRddhi ekAdeza thavAno prasaMga Avaze. guNa ane vRddhinuM saMjJA dvArA vidhAna karavAmAM AvyuM che ane bhinna uccAraNa kALavALAnI eka saMjJA hoi zake tethI bhAvyamAna paribhASA dvArA A zaMkAno nirAsa karI zakAya tema nathI. 166 (juo vRddhisUtrapR13 no.62 ) vALA guNa ke vRddhi ekAda payano prasaMga Avaze. guNa ane vRddhi evA dhAsa vipAna 394 For Personal & Private Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RvarNasya guNavRddhiprasaGge srvprsnggH| sarve guNavRddhisaMjJakA RvarNasya sthAne praapnuvnti| kiM kaarnnm| avishessaat| na hi kazcidvizeSa upAdIyata evajAtIyako guNavRddhisaMjJaka RvarNasya sthAne bhvtiiti| anupAdIyamAne vizeSe srvprsnggH|| na vA RvarNasya sthAne raparaprasaGgAdavarNasyAntaryam // 13 // na vaiSa dossH| kiM kaarnnm| RvarNasya sthAne rprprsnggaat| uH sthAne'N prasajyamAna eva raparo bhavatItyucyate tatra RvarNasyAntaryato rephavato rephavAnakAra evAntaratamo bhavati // sarvAdezaprasaGgastvanekAltvAt // 14 // sarvAdezastu guNavRddhisaMjJaka RvarNasya prApnoti // kiM kaarnnm| anekaaltvaat| anekAlzitsarvasya iti // tra varNanAM guNa ke vRddhi thavAnAM hoya tyAre badhA (Adeza) thavAno prasaMga Ave che cha eTale ke guNa vRddhi saMjJaka sarva (varNo) traDha varNane sthAne (Adeza tarIke) mUkavAno prasaMga Ave che. (tema thavAnuM) zuM kAraNa? vizeSa nathI tethI, kAraNa ke A prakArano guNa ke vRddhi saMjJaka (Adeza) = varNane sthAne thaze ema kahIne) koI viziSTa varNanuM grahaNa karavAmAM AvyuM nathI ane jo viziSTa varNanuM grahaNa karavAmAM na AvyuM hoya to pachI badhA (guNa vRddhi saMjJaka varNa) thavAno prasaMga Avaze. athavA pAchaLa repha lagADelo (gaLuM )varNa tra varNane sthAne thAya che tethI e doSa) nahIM Ave kAraNa ke (tra varNano) sauthI samAna A varNa (Adeza thaze) II13ii. athavA to e doSa nahIM Ave, kAraNa ke traNa varNane sthAne repha yukta Adeza thavAno che. 70 'tra varNane sthAne jema mUkavAno prasaMga Ave che te 2para thAya che ema kahyuM che tethI Antaryane kAraNe rephayukta trA-kArane sthAne rephayukta ma-kAra ja antaratama che paraMtu (Adeza) aneka gan yukta hovAthI savadiza thavAno prasaMga Avaze /14 trA varNana je guNa vRddhi saMjJaka Adeza che te samagra (tra varNAnta)ne sthAne thaze. tenuM zuM kAraNa? (Adeza) aneka man yukta che tethI, ane sviAtsarvavyA pramANe samagra tra-varNAntane sthAne Adeza thavAno prasaMga Avaze). 169 sarvaprasanna e zrA ane trA e benA samudAyanI dRSTie kahyuM che.temAM hasva trA no ma guNa thAya che te barobara che paraMtu dIrgha drA jeTalI mAtrAvALA hovAthI huM ane go) thavA joie tathA hasva tra tema ja dIrgha - nI vRddhi vakhate badhA ja vRddhi saMjJaka Adeza thaze ema samajavAnuM che tethI hasva tra ne sthAne 3 sivAya anyane avakAza ja nathI chatAM sarvaprasaka ema kema kahyuM evI zaMkAne sthAna nathI rahetuM. 170 guNa ane vRddhine lagatA dave muvRddha sUtranI karan 22Haa sAthe ekavAkyatA karavAthI sarvano Adeza thavAno prasaMga nahIM Ave, kAraNa ke guNavRddhi sUtramAM mad vargomAMthI mAtra -kAranuM ja grahaNa kareluM che te mU-kAra tema ja mA-kAra 252 thavAthI gar ane gar thaze. have tra-kAra -mAM -zruti che tethI rephayukta mU-kAra, nara ane mA-kAra mAn e be ja trA-kAra ne sthAne guNa ane vRddhi Adeza tarIke anukrame AvI zake, kAraNa ke huM ane kendra dIrgha hovAthI pramANamAM saduza hovA chatAM -zruti rahita che tethI dIrdha trA-kArane sthAne AvI na zake. vaLI sthAnathI AMtarya ane mAn nuM ja tethI sarvaprasaMga thaze tevI zaMkA ucita nathI. 171 - varSAnta aMgane sthAne majU ane gAr e anekAn Adeza thavAnA hoya to moDAhyA pramANe aMtya varNane sthAne na thatAM mAAitsarvA pramANe savadiza thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke moDa-0 utsarga sUtra che jayAre mane 0i e apavAda sUtra che. tethI apavAda amalI thatAM sarvAdaza thavAno prasaMga Avaze ema ahIM dalIla che.savadiza thAya eTale ke samagra tra-kArAnta aMgano Adeza thAya to te 8-kArano Adeza na kahevAya tethI DarajU 0 pramANe Adeza para paNa na thaI zake. paraMtu varSa mAM ma(2) rUpI guNAdeza thayo che te ma-kAra ane tra-kAra rUpI SacantonA samudAyano Adeza che tethI jema devadatta ane devadattAno putra devadattano putra che tema devadattAno paNa che e rIte ga(6) AdezasamudAyanA avayava- bhUta tra-kArano paNa Adeza che tema kahI zakAya tethI para thaze. 395 For Personal & Private Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na vAnekAltvasya tdaashrytvaahvrnnaadeshsyaavighaatH|| 15 // athavA na vaiSa dossH| kiM kaarnnm| anekAltvasya tdaashrytvaat| yadAyamuH sthAne tdaa'nekaal| anekAltvasya tadAzrayatvAvadizasya vighAto na bhvissyti| athvaanaantrymevaityoraantrym| ekasyApyantaratamA prakRti styaparasyApyantaratama Adezo naasti| etdevaityoraantrym|| saMprayogo vA nssttaashvdgdhrthvt||16|| athavA naSTAzvadagdharathavatsaMprayogo bhvti| tdythaa| tavAzvo naSTo mamApi ratho dagdha ubhau saMyujyAvahA iti| evamihApi tavApyantaratamA prakRtirnAsti mamApyantaratama Adezo nAstyastu athavA (tema) nahIM thAya, kAraNa ke (Adeza)nuM aneka sa yukta hovuM te (tenA) sthAnI (Dha-kAra) upara AdhArita che tethI R varNano (Adeza eka ma yukta che te vAta) no vighAta nahIM thAya) 1paNA athavA e doSa nathI (Avato). kema nathI Avato)? kAraNa ke te (tra) ne AdhAre ja (Adeza) anekAn thAya che. jayAre A (ka varNa) trakAra ne sthAne thAya che tyAre te) anekAla, bane che.(Ama) tenuM anekAlupaNuM te (trA varNa) upara AdhAra rAkhe che tethI traNa varNano Adeza (ekAduM ja raheze) badalAze nahI. athavA samAnatAno abhAva te ja te benuM Antarya che. kAraNa ke ekane (eTale ke meM-kAra/ gA-kArane) antaratama sthAnI nathI ane bIjAne (eTale ke tra-kArane) antaratama Adeza nathI, e ja A benuM Antarya che. athavA to nAsvadagdharathanI jema banneno paraspara saMbaMdha thaze /16 athavA (ekano) ghoDo marI gayo hoya ane bIjAno) ratha baLI gayo hoya tyAre jema (temano) paraspara saMbaMdha thai zake tema (-kAra ane tra-kArano saMbaMdha thai zakaze). jema 'tAro ghoDo marI gayo che ane mAro ratha paNa baLI gayo che (to) ApaNe be sAthe maLIne kAma karIe (ema karIne kArya siddhi meLave che, tema ahIM paNa, 'tAre to antaratama sthAnI nathI ane mAre paNa antaratama Adeza nathI tethI ApaNA beno 12 trA-kAra sthAnI na hoya to Adeza 2para na thAya. ahIM mA ane tra nA samudAyamAM rahela trA-kArane AdhAre sthAnI upara nathI thayo, kAraNa ke trA-kAra jayAM pratyakSa sthAnI hoya tyAM AnumAnika sthAnIne kArya thAya te yogya nathI. tethI makrI e SaSThI prathama aMtya 16 sAthe jAya che temAMthI 4 varNa sthAnI che tema samajAtAM Dara 25: 1 pramANe kamAnusAra paratva siddha hovAthI, ane sviAt 0 pUrve pravRtta thaela ToDa sthA e sUtrano bAdha nahIM karI zake. Ama varlara e dRSTAnta paNa ahIM lAgu nathI paDatuM, kAraNa ke tyAM pUrvaparapoH0 e adhikAra nIce mA ane trA e pratyakSa sthAnIno akAdeza thayo che tethI te para thayo che. i72 athavA niSpanna thaela para thAya che ema kahevAmAM paNa vAMdho nathI, kAraNa ke Antarya mAtra sthAna, artha, guNa ane pramANane AdhAre ja thAya che ema nathI. te sivAya anya rIte paNa sAdRzya saMbhavI zake che. patnomAM sUtramAM rAt vagere pratyayo pUrve thatA huM, tuM vagere AdezonuM parigaNana kareluM che. temanA sthAnInuM grahaNa nathI, paraMtu pratyaya prakRti vinA na hoi zake tethI temanI prakRti AkSepa dvArA jANI zakAya che. te prakRti, arthAt sthAnI, game te na hoi zake paraMtu vagere Adezane anurUpa ja hovI joie ane varNasAmyane AdhAre anumAna thai zake che ke te sthAnI pAtra vagere che. Ama sthAna, varNa vagerethI judI rIte paNa sAdRzya nakkI karI zakAya che te vAta sUtrakAre svIkArelI che. tethI sAdRzyano abhAva hovo e paNa tra-kAra ane a-kAra vaccenuM sAdrazya che ema kahevA mAge che. sthAnIbhUta 2 varNane tenA saduza Adeza nathI ane AdezabhUta e varNane tenA saduza sthAnI nathI. Ama bannemAM temanA sadRza saMbaMdhI na levA rUpa sAdRzya che tethI temanI vacce sthAnI-Adeza saMbaMdha thai zakaze ema ahIM dalIla che. ekamAtrika 2 varNano ekamAtrikama varNa pramANanI dRSTie aMtaratama che pachI zA mATe AntaryanA abhAva rUpI sAdRzyano AdhAra levA paDe e zaMkA asthAne che, kAraNa ke ekamAtrika varNane anulakSIne koi yatna karavAmAM Avela nathI, eTale ke 2 varNano -kAra Adeza thAya che tema sUtrakAre spaSTa rIte kaheluM nathI ane havadIrgha vagere avAntara bhedane lakSamAM na letAM 24 varNanuM sthAnakta Antarya koi varNa sAthe nathI tethI anAntarya e ja Antarya che tema kahyuM che. 396 For Personal & Private Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nau saMprayoga iti| viSama upnyaasH| cetanAvatsvarthAtprakaraNAdvA loke saMprayogo bhavati varNAzca punaracetanAstatra kiMkataH sNpryogH| yadyapi varNA acetanA yastvasau prayuGkte sa cetanAvAn // ejavarNayorAdeze'varNa sthAnino'varNapradhAnatvAt // 17 // ejavarNayorAdeze'varNa praanoti| khaTvailakA maalaupgvH| kiM kaarnnm| sthAnino'varNapradhAnatvAt // sthAnI ptraavrnnprdhaanH|| siddha tumayAntaryAta 8 ! siddhametat / kthm| ubhayoryo'ntaratamastena bhavitavyaM na cAvarNamubhayorantaratamam // uraNaraparaH // 11 // 51 // kimidamuraNraparavacanamanyanivRttyartham / uH sthAne'Neva bhavati raparazceti / aahosvidrprtvmnenvidhiiyte| sahakAra thavA do". (ema karIne -kAra ane tra-kArano saMbaMdha thai zakaze).(A) dRSTAnta samAna nathI. jagatamAM cetanayuktomAM to prayojanane kAraNe ke saMjogavazAt sahakAra hoya che paraMtu varNo to acetana che temanAmAM paraspara sahayoga kayA hetuthI hoI zake? jo ke varSo acetana hoya che to paNa je(koI) temano prayoga kare che te cetana hoya che tethI vAMdho nahIM Ave. r varNa ane 5 varNano ekAdeza thAya tyAre e varNa Adeza thaze kAraNa ke sthAnIo e varNapradhAna che ll17nA ravartiA mAdvIpAvaH mAM prar varNa ane A varNano ekAdeza thAya tyAre ma varNa (Adeza) thavAno prasaMga Ave che. zA mATe Ave che ? sthAnI varNa pradhAna che tethI eTale ke sthAnI (mA ane pra) mAM ja e varNano aMza vadhAre che. bannemAM antaratama oya te (Adeza) thavAthI (kArya) siddha thAya che /18 e che ane gau ) Adeza siddha thAya che. kevI rIte (siddha thAya che? (e rIte ke pUrva ane apara) banne sthAnIno je antaratama hoya te (Adeza) thAya paraMtu A varNa e banneno antaratama nathI. tra-kArano jema (Adeza thAya che, tenI pachI zuM lAge che 1/1pa1. A DarajU 25 ema je kahyuM che te anya (Adezo) ne thatA aTakAvavA mATe che?veTale ke "tra ne sthAne mAtra man (Adeza) thAya che ane te pAchaLa - lagADayo hoya tevo ja ()" ema samajavAnuM che? ke pachI A (sUtra) dArA (mapara thavAnuM svataMtra vidhAna karavAmAM Ave che? 17 nekantara0 nuM jo pratyAkhyAna karavAmAM Ave to paNa nakhAzvadagdharatha nyAye tra varNane sthAnI tarIke ane varNane Adeza tarIke lai zakAze tethI sAdrazya na hovA chatAM e be vacce sthAnI- AdezabhAva thai zakaze, kAraNa ke naSTa azva ane dagdha rathamAM paNa asaduza hovA chatAM banneno saMprayoga, sahabhAva thai zake che. 175 pradhAna eTale vadhAre bhAga mUrti. vidyA prA ane mArA gaurava mAM vRdiriA pramANe vRddhi ekAdeza thaze have bannemAM mA arthAt -kArano aMza vadhAre che, kAraNa ke pUrvapadane anne mA-kAra che tathA uttarapadanA Adi varSo ju ane gau mAM paNa mU-kAranI ardhamAtrA che ema cAra mAtrAmAMthI aDhI mAtrA -kAranI che tethI tenuM prAdhAnya che, tenuM pramANa vadhAre che. Ama sthAnI varSomAM tenuM pramANa vadhAre che tethI Adeza sthAnI paNa mu-kArano ja aMtaratama hoya te ja thAya. mATe mA Adeza thaze ema dalIla che. vaLI e nyAyane AdhAre AgaLa vArtikamAM "ottaramUrisvata ' ema kahyuM che. 176 mUrti nyAya ahIM lAgu nahIM paDe, kAraNa ke dIrgha vargonA samudAyano je vRddhi Adeza mUkavAno che temAM samudAyanA (ga ane 2 ke 3) banne vargono aMtaratama aMza rahelo che. jayAre hasthamAM samudAyano aMtaratama Adeza zakya nathI tethI thottaramUrisvAt ema kahyuM che. 17 ahIM SaSThIno saMdarbha che tethI jayAM SaSThI tyAM A sUtra upasthita thaze. tema hovAthI prazna kare che ke A sUtra dvArA anya Adezano bAdha 397 For Personal & Private Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uH sthAne'NcAnaNca aNtu rapara iti| kazcAtra vizeSaH / uraNaraparavacanamanyanivRttyarthaM cedudattAdiSu dossH||1|| uraNraparavacanamanyanivRttyartha cedudattAdiSu doSo bhvti| ke punrudaattaadyH| udaattaanudaattsvritaanunaasikaaH| kRtiH hRtiH| kRtam hRtm| prakRtam prhRtm| naH pAhi / astu tarjuH sthAne'NcAnaNca - eTale ke "tra ne sthAne maLuM tema ja an na hoya tevA (manan Adeza) thAya che paraMtu manu (Adeza) nI pAchaLa repha lagADavAmAM Ave che ema (samajavAnuM che)? AmAM zo phera che jo karan 2para: (e sUtra) nuM uccAraNa anya (Adeza)ne thatA aTakAvavA mATe hoya to udAtta vageremAM doSa Ave che ! jo 32 252Haa (e sUtra) nuM uccAraNa (mad sivAyanA) anya (Adezo) ne thatA aTakAvavA mATe hoya to udAtta vageremAM doSa Ave che. paNa udAtta vagere te kayA? udAtta, anudAtta, svarita ane anunAsika jema ke tiH hartiH (mAM udAtta), chUtA hutam aa (mAM anudAtta), prata pratam (mAM svarita), naiH hiA (mAM anusvAramAM doSa Avaze).to pachI "tra ne sthAne maLuM tema ja ana hoya. tevA (mana[ Adeza) bhale thAya. karanAra nI niSpatti karIne bhinna vAkya dvArA te para thaze tema vidhAna karyuM che ke anya sUtra dvArA niSpanna thaela hoya tevo man 2para thAya che ema kahIne mAtra tenuM upara A sUtra dvArA karavAmAM AvyuM che? Ama ahIM be pakSa raju karyA che. nyA.mAM traNa ane padamAM cAra pakSanI carcA karI che. ahIM maLu mavati raparA ema paNa pATha che. te pramANe je apUrva ma nuM ahIM vidhAna karavAmAM Ave che te anya Adezono bAdhaka thaze, paraMtu ethI nityiirnatyam pramANe ni, bit pratyaya para thatAM prakRtino Adi udAtta thAya che tyAM striyo uttaranA pramANe thatAM hRti vageremAM nit pratyaya para thatAM tra-kAra udAtta thavo joie te na thatAM tene sthAne maLuM thavAno ane te rapa thavAno prasaMga Avaze. pariNAme hRti, ti vagere siddha na thai zake.gova mavati ema pATha levAmAM Ave to sAmAnya niyamano vizeSa niyama bAdha kare tethI [ ja thAya anya Adeza na thAya tema samajAze. 17* ti mAM udAttane lagato doSa Ave che (upara noMdha 1).tam, hRtam mAM AduddAttA pramANe pratyaya svarathI antAdAtta thavAthI anudAtta varnam pramANe zeSa nighAta thaze tethI tra-kAra anudAtta nahIM thai zake, kAraNa ke zra dhAtuno tra-kAra vAto pramANe aMtAdAtta che tene sthAne anudAtta = Adeza na thatAM san Adeza thaze. vatam mAM gati avyavahita che tethI teno nirantarA pramANe prakRtisvara thatAM bAkIno bhAga anuvAttam 0 pramANe nighAta thaze tethI ka pachI AvatA 2 nA tra- kArane sthAne sattAvArtha svAritaH pramANe svarita tra-kAra Adeza thavo joie te na thatAM majU thaze.ahIM prazna thAya ke niti mAM hara kevI rIte upasthita thai zake. paraMtu hAraHA mAM pUrva sUtra mavA mAMthI mA nI anuvRtti svIkAravAmAM Ave ane niti 0 mAM paNa pUrva sUtra H vikra mAMthI saH nI anuvRtti karatAM e sUtramAM SaSThI upalabdha che tethI kara tyAM upasthita thaze tethI upara darzAvela doSa Avaze. pAdita mAM trA-kArane sthAne maLuM thAya che te pakSa svIkAratAM na rAs e sthitimAM prathamavoH pramANe dIrdha na thavo joIe te nahIM thAya, kAraNa ke tra-kAra an nathI pariNAme nana e rU5 ja nahIM thAya. chatAM na nA na-kAranuM chatva karyA pachI matrAnunAsiH pUrva tu vA e sUtra pramANe vikalpa anunAsikanuM vidhAna karyuM che tyAM tra-kAra na thatAM man ja thaze te doSa Ave che. Dara e niyama che tema svIkAravAmAM Ave to jayAM jayAM eka eka padano ullekha karIne tra ne sthAne - , 38 vagerenuM vidhAna karyuM hoya tyAM upara jaNAvela traNa doSa ubhavaze. tethI zrata phuddhAto pramANe thAya che ane koSThapUrvA pramANe je tU thAya che tyAM paNa doSa Avaze.ahIM sUtromAM ane 3 nuM vidhAna karyu che te jo ke mad che chatAM Dara pramANe jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te maLu teo nathI mATe uparatva nahIM thAya, kAraNa ke eka eka padano ullekha karIne A 6 ane7nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI te no bAdha karaze. pariNAme virati, miti, mAratI vagere tathA pupUrvati, pUrtA jevAM rUpo siddha nahIM thAya tema zaMkA karavAmAM AvI che. 398 For Personal & Private Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNtu rapara iti| ya uH sthAne sa rapara iti ced guNavRddhyoravarNApratipattiH // 2 // ya uH sthAne sa rapara iti ced gunnvRddhyorvrnnaaprtipttiH|| kartA hartA vaarssgnnyH| kiM sAdhIya RvarNasyAsavaNe yadavarNa syAnna punrechaicau| pUrvasminnapi pakSa eSa dossH| kiM hi sAdhIyastatrApyavarNasyAsavaNe yadavarNa syAnna punrivrnnovauN| atha matametaduH sthAne 'NazcAnaNazca prasaGge'Neva bhavati raparazceti siddhA pUrvasminpakSe'varNasya prtipttiH| yattu taduktamudAttAdiSu doSo bhavatIha sa doSo jaayte| na paraMtu ma (Adeza) nI pAchaLa rapha lagADavAmAM Ave che ema (samajIzuM). 7. jha ne sthAne je gam (Adeza) thAya che tenI pAchaLa rapha lagADavAmAM Ave che ema (samajAya) to guNa vRddhi (Adeza) thAya che tyAM meM varNa (Adeza tarIke) prApta nahIM thAya ArA 'jha ne sthAne je maLyuM (Adeza) thAya che tenI pAchaLa repha lagADavAmAM Ave che" ema (samajAya) to vartA hartA vArSAthaH mAM je guNa vRddhi (Adeza ) thAya che tyAM ma varNa (Adeza tarIke prApta nahIM thaI zake. traDha varNano savarNa na levA chatAM varNa (teno Adeza) thAya paraMtu huM ane na thAya e zuM vadhAre sAruM che? pUrve jaNAvela pakSamAM paNa e ja doSa Ave che tyAM paNa traDha varNano savarNa na hovA chatAM A varNa (teno Adeza) thAya paraMtu 2 ane 3 e be vargo na thAya te zuM vadhu sAruM che? . have jo " ne sthAne maLyuM tema ja ma na hoya tevA (mana Adeza) thavAno prasaMga AvatAM san (Adeza) ja thAya che ane tenI pAchaLa repha lagADavAmAM Ave che ema mAnavAmAM Ave to pUrve jaNAvela pakSamAM -varNa (Adeza tarIke) prApta thaze. paraMtu udAtta vageremAM doSa Ave che ema je kahyuM te doSa ahIM paNa Avaze? 9 nahIM 179 bIjo vikalpa svIkArIne dalIla kare che. jo pUrve niSpanna man nuM paratva A sUtra dvArA karavAmAM AvatuM hoya to hasva tra no guNa maLe che chatAM dIrthano -kAra guNa prApta nahIM thAya ane vRddhimAM to man prApta nahIM ja thAya.jema ke rtA , hartA vagere . ne sqtu pramANe var lAgatAM sArvadhAturya pramANe guNa prApta thAya che paraMtu bIjo pakSa svIkAratAM ahIM guNa upalabdha nahIM thAya. vRSaIOArA moDhApatya vArSathI mAM taddhita vagU para thatAM taditavravAr pramANe vRddhi nahIM thai zake eTale ke tra no mA nahIM thAya. 180 vi di sAdhI ? ke.ahIM ram umerIne vadhAre sAruM kAraNa zuM che?' ema artha kare che. vAstavamAM tema na karIne (saddaza na hovA chatAM stra varNane sthAne ma varNa thAya ane hendra na thAya) e zuM vadhAre sAruM che? ema artha thai zake che.bhAgamAM avaLe no saMdarAmAve sa na hovA chatAM ema artha che (nA.) niyAmaka na hovA chatAM kvacit 4 varSanI prApti thaI zakatI hoya ane stathA jU prApta na thatA hoya to to A varNanI ja avazya prApti na thAya. 18pUrve ko te pakSamAM paNa A prakArano doSa ahIM darzAve che.varNano saduza na hovA chatAM tyAM guNa-vRddhimAM mR-kAra Ave ane man hovA chatAM 6 kesana Ave te kema? 182 AgaLa AkSepa vArtikamAM anyanivRtyartham ema je kahyuM che te dvArA niyama sUcavavAno hetu che ema artha karIne pUrvapakSI te matane dUSita karavA kahe che ke A sUtra dvArA koi apUrva ane anyano bAdha karatA ma nuM vidhAna karavAmAM AvatuM nathI paraMtu niyama karavAmAM Ave che ke jayAre maLuM ane mana[ (arthAt ma na hoya e) beno prasaMga hoya tyAM san ja thAya che ane te upara thAya che. madha matakSetanuM arthAt have jo A jene vize kahevAnA chIe te--niyamarUpa ane anyanI nivRtti mATe A sUtra che ema jo mAnatA hoya (mata saMmata vivaNitam) to anyano bAdha karavAno hetu che e pakSa pramANe jayAre guNa-vRddhi karavAnAM hoya tyAre kAra ane 3- kAra nahIM thAya, kAraNa ke 2, 3 guNa ke vRddhi -saMjJaka nathI. 183 caahIM caukhamAM sa da koSaH nAtha na nAtho (arthAt e doSa ahIM Ave che ke nathI Avato?) ema pATha che, cAru. mAM vA umerIne nAyate na vA nAcatA ema che. artha e ja che. vAstavamAM niyamapakSavAdIne pUrvapakSavAdI pUche che ke upara kahyA te udAttAdi doSa tamArA pakSamAM Ave che?na nAyo e vAkya niyamapakSavAdIno uttara che. teno pratikAra karatAM pUrvapakSavAdI kahe che ke "nAthane sa hovA e doSa Ave ja che." For Personal & Private Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaayte| jAyate sa dossH| kthm| udAtta ityanenANo'pi prtinirdishynte'nnno'pi| yadyapi pratinirdizyante na tu praapnuvnti| kiM kaarnnm| sthAne'ntaratamo bhvtiiti| kuto nu khalvetad dvayoH paribhASayoH sAvakAzayoH samavasthitayoH sthAne'ntaratama ityuraparapara iti ca sthAne'ntaratama ityanayA paribhASayA vyavasthA bhaviSyati na punaruraNarapara iti| ataH kim| ata eSa doSo jAyata udAttAdiSu doSa iti // ye cApyeta RvarNasya sthAne pratipadamAdezA ucyante teSu raparatvaM na prApnoti / Rta iddhaatoH| udoSThyapUrvasya ca // siddhaM tu prasaGge rprtvaat||3|| siddhmett| kthm| prasaGge rprtvaat| uH sthAne'N prasajyamAna eva raparo bhvtiiti| kiM vaktavyametat / na hi / kathamanucyamAnaM gsyte| sthAna iti vartate sthAnazadazca prsnggvaacii| yadyevamAdezo'vizeSito bhvti| Ave. e doSa avazya Ave che. kevI rIte Ave che)? 'udAtta' (ema kahyuM te) thI sa varNIne anulakSIne nirdeza karavAmAM Avyo che, tema ja maLuM na hoya tevA (mana) vargone paNa (anulakSIne nirdeza karavAmAM Avyo che. jo ke (mana no nirdeza) karavAmAM Avyo che kharo paraMtu te thavAno prasaMga nathI Avato. zA mATe nathI Avato)? kAraNa ke sthAnIne badale jI attaratama hoya te (Adeza) thAya che. to pachI e vaLI kevuM ke sthAneDAntaratA ane saran 22Haa e banne paribhASAone svataMtra avakAza hovA chatAM ane banne eka sAthe upasthita thAya che chatAM cAneDAntaratama ! e paribhASA pramANe kAryanI vyavasthA thaze, paraMtu saraLu parA pramANe nahIM thAya ? (na thAya) tethI zuM? tethI ' udAtta vageremAM doSa Ave che" ema (je kahyuM te) doSa Ave che. traDhata ddhAtoH kobrIpUrvI (e sUtro) mAM eka eka padanuM uccAraNa karIne traDha varNana sthAne A je (3,3 vagere) Adezo kahevAmAM AvyA che te 252 na thavAno prasaMga Ave che. paraMta. (3[ Adeza thavAno) prasaMga AvatAM (te) 2para thAya che tethI (e) siddha thAya che ||3|| (AdezanuM rajUra thavuM) e siddha thAya che. kevI rIte (siddha thAya che? kAraNa ke (Adeza thavAno prasaMga AvatAM te) 2para thAya che eTale ke 8 ne sthAne maLuM Adeza mUkvAno thAya tyAre ja te upara thAya che. to zuM e kahevuM paDaze? nA re. to pachI kahyA vinA kevI rIte samajAze? (prastuta sUtramAM) sthAne nI anuvRtti che ane sthAna zabda prasaMgano vAcaka che. jo ema (sthAna zabdano artha prasaMga) hoya to Adeza vizeSaNarahita thaze ? 184 A banne paribhASA bhinna kSetre sAvakAza A rIte cheH aMtaratama paribhASA gavaH savA (nodha 121), rUtho 6 0 (nodha 123) ityAdimAM avakAza che. karanTa ne , hartA vageremAM avakAza che. jayAre tiH vageremAM bannene avakAza che paraMtu para hovAthI 327 prApta thatAM doSa Avaze.guNavidhimAM caDaoN0 paribhASA upasthita nathI thatI, kAraNa ke tra varNano aMtaratama guNa at samudAyamAM nathI. 185 #ta AtoHA DokU0 mAM , sat nuM pratipada vidhAna karyuM che tyAM paNa tra ne sthAne maLu nuM ja vidhAna karavAmAM AvyuM che tema chatAM tyAM para nathI thatuM kAraNa ke je sthaLe niyamano abhAva hato tyAM A karantu sUtra dvArA niyama karavAmAM Avyo che tethI tyAM para thAya che paraMtu jayAM pratipadAdhi hoya tyAM rapara na thavA rUpI doSa Avaze ema bhAva che. zo yA pramANe yak para thatAM na dhAtunA rephano -kAra Adeza thAya che tyAM paNa rajU na thavAno prasaMga Avaze te zaMkA barobara nathI, kAraNa ke te stra-kAra Adeza tra-kAranI aMdara rahela rephano thAya che, tra-kArano nahIM. bhASyakAre vAta ema bahuvacanano prayoga karIne mAtra be ja sUtro uddharyA che tethI AjJagRpAmItA e sUtramAM san para thatAM grAm dhAtunA % no tU thAya che ema kahyuM che te paNa AvI jAya che. 186 vidhivAkyo sAthe A paribhASAnI ekavAkyatA karavAthI jayAre tra ne sthAne man nuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tyAre A paribhASA dvArA tenA) 252 tvanuM vidhAna karavAmAM Ave che.' tema samajAze eTale ke 2 varNane sthAne man karavo ema vidhAna karanAra vAkyo sAthe 3rarapa aa e paribhASAne joDI detAM ema samajAze ke tra ne sthAne maLuM thAya che te para thAya che. 187 3H e SaSThI che tethI teno sthAna sAthe saMbaMdha thaze ane sthAna zabda prasaMgavAcI hovAthI trA ne sthAne jeno prasaMga hoya te san 2para thaze ema artha samajAze.ema ahIM dalIla che. paraMtu te barobara nathI, kAraNa ke A sUtra tra ne sthAne man nuM vidhAna karatuM nathI paNa anya sUtra 400 For Personal & Private Use Only Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adezazca vishessitH| kthm| dvitIya sthAnagrahaNaM prakRtamanuvartate tatraivamabhisaMbandhaH, krissyte| uH sthAne'prasthAna iti| uH prasaGge'NaprasajyamAna eva raparo bhavati // athANgrahaNaM kimartham na U rapara itIyatyucyamAne ka idAnI raparaH syaat| ya uH sthAne bhvti| kazcoH sthAne bhvti| aadeshH| Adezo rapara iti cedrIrividhiSu rprprtissedhH||4|| Adezo rapara iti cedrIrividhiSu raparapratiSedho vktvyH| ke punA riirividhyH| aknglopaanddnddriingngiaadeshaaH| akng| saudhaatkiH| lopH| paitRssvseyH| aanng| hotaapotaarau| anng| kartA hrtaa| riing| mAtrIyati pitrIyati / riG / kriyate hriyate // Adeza to vizeSaNa yukta ja che. kevI rIte viziSTa) che ? racAna zabdanuM bIjIvAra che (cADantaratama mAM) grahaNa karyuM che tenI prata sUtramAM anuvRtti thAya che ane tyAM A pramANe paraspara saMbaMdha karavAmAM Avaze: 3H sthAne maLu sthAne eTale ke 28 no man Adeza karavAno prasaMga Ave tyAre je an thavAno hoya te ja rapa thaze. have (sUtramAM) man nuM grahaNa zA mATe karyuM che? 3H paraHA eTaluM ja kahI zakAta. 3H paraH | eTaluM ja kahevAmAM Ave to pachI rapara koNa thaze ? je tra ne sthAne thAya te (2para thaze).paNa trA ne sthAne koNa thAya che? Adeza (thAya che). jo Adeza para thAya che ema hoya to rIri vidhimAM rapara nI pratiSedha (karavo joie) jA. jo (tra noAdeza upara thAya che ema hoya toja rIri vidhimAM (Adeza) 2para nathI thato tema kahevuM paDaze. paraMtu rIri vidhio te kayA? (tra-kAranA) 3 , Topa, mAna, mana, rIndra ane rik ema je AdezI (thAya che te rIri vidhio che). jema ke saupAla: mAM , vaigSyaH mAM Topa, totAputAra mAM mana, vArtA, hartA mAM manas, matrIti mAM rIl ane cite , hitemAM ri (A sarva vidhio che). dvArA januM vidhAna thaeluM hoya te man no anuvAda kare che.Ama ahIM vidhi sAthe| no sAkSAt saMbaMdha nathI tethI puSTI cAne upasthita nahIM thAya. ethI ja rAmatiH sthAne thapUrvAyAH mAM sUtrakAre sthAna zabdanuM grahaNa karyuM che. tema na karyuM hota to tyAM paNa mAt eTale 'mA-kAranI najIka jaMga-kAra che te' ema mAtra saMbaMdhanuM ja jJAna thAta, kAraNa ke tyAM paNa mAt zabda pratyayAti pUrvAti mAM jenuM vidhAna che teno anuvAda ja che tethI puSTI sthAne paribhASA upasthita nahIM thAya. e rIte ahIM paNa "tra-kAranI samIpa je[ ' ema sAmIpya saMbaMdhanuM ja jJAna thavAthI tra-kAranI samIpano [ paNa 252 thavAno prasaMga Avata.paraMtu sthAne nI anuvRtti karavAmAM Ave to 3: e saMbaMdhI zabda hovAthI teno ane sAthe saMbaMdha thatAM "tra ne sthAne thato Adeza" ema samajAze ane tethI Adeza viziSTa thaze chatAM prasajayamAna (jano prasaMga che te) tarIke te viziSTa na hovAthI avizeSita ja rahe che ema bhAva che.nA.Ane ekadezInI ukti gaNe che, kAraNa ke uttara-vatiyoryA:0mAM anuvAda hovA chatAM anekantara pravRtta thAya che. haradatta vyArAnAtA ema kahIne samajAve che, paraMtu vAsakAra e sUtrane vidhi sUtra tarIke svIkAratA hoya tema lAge che (tamadviyameva yoganena sUjha vidhIyA cAsa 0) athavA ThThI ne mAMthI sthAna nI anuvRtti karavAthI prasajayamAnano artha nikaLaze, paraMtu sthAnano artha nahIM nIkaLe eTale ke je man no prasaMga che tema samajAze paraMtu tra- kArane sthAne mana thAya che tema artha nahIM samajAya, kAraNa ke sthAna zabdano mukhyatayA uparatva sAthe saMbaMdha che paNa teno artha prasajayamAna thavAthI tenA anya artha 'ne badale, ne sthAne sAthe maLa zabdano saMbaMdha nahIM thAya. pariNAme san anya Adezono bAdhaka nahIM thAya. tethI maLu ja Adeza thAya anya koi nahIM ema niyama paNa nahIM thai zake ane prasajayamAnanuM vizeSaNa thavAthI je AdazanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te rapara paNa nahIM thAya tethI te te vidhivAkyo sAthe A paribhASAnI ekavAkyatA thAya che teTaluM ja samajAya che. 188 bIjA sthAne grahaNanI anuvRtti karavAthI tra-kArane sthAne AdezarUpe thato na ja rapara thAya che ema artha samajAze.tethI AgaLa jaNAvyA te udAtta vagerene lagatA doSa nahIM Ave, kAraNa ke sthAnepattara paribhASAne lIdhe tiH vageremAM tra-kArane sthAne udAtta tra-kAra ja thaze, kAraNa ke sthAna, pramANa, svarUpa vagerenI dRSTie trA-kAra teno sadRzatama che. paraMtu tra-kAranAM guNa vRddhi karavAnAM hoya tyAre antaratama hovAthI mara , mA ja thaze.Ama pUrve je doSa kahyo ke e varNa prApta nahIM thAya (matipatti) e paNa nahIM rahe. 189 sUtramAM mad grahaNa na karIne "tra ne sthAne Adeza thAya che" ema sUtrArtha samajIe to tra ne sthAne je [ sivAyanA Adezo thAya che te paNa upara thavAno prasaMga Avaze pariNAme tra8 ne sthAne mAt, Topa , mana, rIr ane rik e je Adezo thAya che temAM doSa Avaze(joke rAri vidhimAM ri ane rI e be ja Ave che paraMtu bahuvacanano prayoga karyo che tethI meM vagere paNa sUcavAya che.): 3 - sudhAturavad aa 401 For Personal & Private Use Only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAttAdiSu ca // 5 // kim| raparatvatvasya pratiSedho vaktavyaH / kRtiH hRtiH| kRtam hutm| prakRtam prhRtm| naH pAhi // tasmAdaNgrahaNaM kartavyam // ekAdezasyopasaMkhyAnam // 6 // ekAdezasyopasaMkhyAnaM krtvym| khaTvaryaH maalyH| kiM punaH kAraNaM na sidhyti| uH sthAne'NaprasajyamAna eva raparo bhavatItyucyate na cAyamureva sthAne'N shissyte| kiM tarhi / uzcAnyasya ca // udAtta vageremAM paNa (252 no pratiSedha (karavo joie) pA. (udAtta vageremAM paNa) zuM? (Adeza) rapara thAya che teno pratiSedha karavo paDaze. jema ke tiH hartiH | tam (tam II pratam tam aa naiH padi mAM (udAtta, anudAtta, svarita ke anunAsika Adeza thAya che te rapara nathI thatA tema kahevuM na paDe te mATe (sUtramAM) ma zabda mUkavo jarUrI (Adeza para thAya che temAM) ekAdezano paNa samAveza karavo paDaze) III (vI traya) vavarya (mATI jharaH ) mArksa mAM trA-kAra ane anya svarano ekAdeza thAya che te rapara thAya che tema kahevuM paDaze. (kahyA vinA ra52) na thavAnuM zuM kAraNa? kAraNa ke "tra ne sthAne je maLuM thAya che te para thAya che. ema kahevAmAM AvyuM che, paraMtu A (ekAdeza) to mAtra 2 ne sthAne nathI thato. to pachI zuM? - ane anya (sa)ne sthAne thAya che. pramANe sudhAtu ne apatyArthe taddhita pratya 6 lAge che ane tenA sAnnidhyane kAraNe prakRtino ava () Adeza thAya che. te hindu hovAthI anya tra no 4 Adeza thaze. tajitenravAha pramANe vRddhi thaine saupAtaHi thayuM che tyAM e Adeza para thavAno prasaMga Avaze. Topa-- ToparA pramANe pitRSya ne apatyAthuM Dhal lAge tyAre anya (8) no lopa thAya che. Ama tra no je lopa Adeza thayo che te 22 thavAno prasaMga AvatAM paitRSya rUpa prApta nahIM thAya. mAna-manas to dro vidyA ane yonisaMbaMdhavAcI tra-kArAnta zabdonA da% samAsamAM pUrvapadanA 8-kArano mAnad Adeza thAya che.tethI hotu ane jo e vidyAsaMbaMdhavAcI zabdono inda samAsa thatAM pUrvapada ho nA tra-kArano mAna thaze te upara thavAno prasaMga Avaze.vAstavamAM AdezamAM nuM grahaNa karyuM che tethI Adeza maLyuM tema ja mana che tethI te upara nahIM thAya.te kAraNe saupAta: mAMpaNa para nahIM thAya. (juoH ne hi yAtrALu ana[ reti ziSyate tatra ratva mavati (6-3-25) upara nyAsa]. mane--traturAnapuha pramANe tra-kArAnta aMga vagere pachI saMbuddhi sivAyano su AvatAM teno anan Adeza thAya che te di che tethI anyAdeza thaze. tethI rta su-vartana su-sarvanAmasthAne thI dIrgha thatAM--stana su-- hRdakhyo thI su lopa, noH pratipa0i thI - lopa thatAM vartA. ahIM paNa Adeza para thAya to rUpa siddha na thai zake. ra-rIndra tratA pramANe tU ane sArvadhAtaka na hoya tevo ya-kAra ke 4i pratyaya para thatAM tra-kArAnta aMgano rIn Adeza thAya che. jema ke mAtrIcati-mAtu- sura mAtmanaH vacandrA-mAta vaca-nI tratA thI tra no huM thaine iSTa rUpa siddha thaze, paraMtu Adeza para thAya to doSa Ave. ri tukhyiA pramANe thato rasa, ya, ane ya-kArAdi asArvadhAtuka sis pratyaya para thatAM R-kArAnta aMganA anyano rin rAyaskiTsa pramANe rin Adeza thAya che. vite , hite mAM , TU ne sArvadhAtuje yA mujaba karmavAcaka sArvadhAtuka pratyaya jU thatAM tra no rR thayo che. ahIM Adeza ra5ra thAya to iSTa rUpa siddha na thai zake. 190 satramAM mad grahaNa na karyuM hoya to tra-kArane sthAne tiH vageremAM je udAtta thAya che, tam vageremAM je anudAtta thAya che ane pratam vageremAM je svarita thAya che te upara thavAno prasaMga Avaze tethI naiH pAdimAM paNa doSa Avaze(nodha178) caukhaM.(pR.428,pA.TI. 2) mAM nodhe che ke A bhASya vArtika nathI paraMtu kAtyAyananI ja vArtika che tema mudita pustako parathI jaNAya che ane te mATe bhASyavyAkhyAna paNa keTalAka kahyuM che, paraMtu hastapratomAM tema jovAmAM AvatuM nathI. 195 mANA sUtra : pUrva 60 e adhikAra nIce AveluM che tethI varvarya vageremAM guNAdeza majU thAya che te mAtra ne sthAne nahIM paNa mA ane tra e benA samudAyane sthAne thAya che ane te tra varNa rUpa nathI tethI paratva nahIM thAya (nodha 171).. 402 For Personal & Private Use Only Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avyvgrhnnaatsiddhm| yadatra RvarNa tadAzrayaM raparatvaM bhvissyti| tdythaa| mASA na bhoktavyA ityukte mizrA api na bhujynte|| avayavagrahaNAtsiddhamiti cedAdeze rAntapratiSedhaH // 7 // avayavagrahaNAtsiddhamiti cedAdeze rAntasya pratiSedho vktvyH| hotaapotaarau| yathaivozcAnyasya ca sthAne'paraparo bhavatyeva ya uH sthAne'pacAnapaca so'pi raparaH syAt // yadi punarRvarNAntasya sthAnino rprtvmucyet| khaTvaryaH mAlIH / naiva shkym| iha doSaH syaat| kartA hrtaa| kirati girti| RvarNAntasyetyucyate na caitavarNAntam / nanu caitadapi vyapadezivadbhAvena RvarNAntam / arthavatA vyadezivadbhAvo na caisso'rthvaan| (viH pUrvaparoH I e sUtramAM pUrva ane pura) avayavanuM grahaNa karyuM che tethI ekAdeza 252 ) siddha thAya che. eTale ke ahIM je (avayavabhUta) varNa che tene AdhAre guNarUpI ekAdeza) 22 thaze, jema ke " aDada na khAvA" ema kahevAmAM AvyuM hoya to anya sAthe mizra karelA hoya to paNa (aDada) khAvAmAM AvatA nathI (tema ahIM paNa thaze). avayavagrahaNane kAraNe (rara) thai zakaze ema kahevAmAM Ave to Adeza 21ra nathI thato ema kahevuM paDaze III (H pUrvaparathoH e sUtramAM pUrva ane 2) avayavanuM grahaNa karyuM che tethI (ekAdeza 252) siddha thAya che. ema jo hoya to hotApotA (jayA) mAM (avayavanA samudAyabhUta) Adeza para thatA nathI tema kahevuM paDaze. jevI rIte tra-kAra ane anya varNane sthAne (ekAdeza rUpe thaelo mad varNa para thAya che te rIte tra ne sthAne mUkavAmAM Avelo maLa tema ja an na hoya tevA (gana) nA samudAyarUpa Adeza para thavAno saMbhava che. jo vartamArUkyaH nI jema) tra-varNAnta sthAnIno chama (Adeza) 21ra thAya che ema kahevAmAM Ave to? te zakya nathI, kAraNa ke (ema thAya to) pachI vartA hartA viti niti mAM doSa Avaze, kAraNa ke tra-varNAntano (Adeza para thAya che, ema kahyuM che, jayAre ahIM to (mAtra tra varNa che) tra-varNAnta nathI. paNa ame kahIe chIe ke vyapadezivambhAvathI 96 e paNa tra-varNAnta thaze. (zabda svarUpa) arthayukta hoya? tyAM vyapadezivabhAva thAya che, jayAre A (tra varNa) arthata nathI 192 [avayavahaUtsidam e vAkya ki. sivAyanI AvRttiomAM vArtika tarIke ApyuM che. ki. mAM vA.7 ane anya AvRttio mAM vA. 8 jotAM lAge che ke e vArtika haze. jo ke tenA upara bhASya nathI.] : pUrva mAM pUrvaparoH e itaretara inda samAsa che temAM divacanane lIdhe be avayavonuM grahaNa karyuM che te spaSTa jaNAi Ave che chatAM avayava ane samudAyano abheda samajAya che tethI pratyeka avayava sthAnI thai zake che. (juoH jo amathoH sthAne mati mateDAvItarato klerA sara[upara pada.) 193 'avayavanuM grahaNa karyuM che ema je kAraNa darzAvyuM che te ativyApaka che. pariNAme hotApotA evAmAM tra ne sthAne je mAna Adeza thAya che temAM mA-kAra maLu che tethI rapara thavAno aniSTaprasaMga Avaze. tethI jayAM sAkSAt tra varNane sthAne ma nuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tyAM ja A sUtra upasthita thAya che, eTale ke tevo ja a2para thAya che ema kahevAmAM Ave to jayAM A varNa ane anya varNano ekAdeza thato hoya (jema ke vivapharya) tyAM rapara thaze ema kahevuM paDaze.yu.mI.(pR.606)mAM Ane vA(8) tarIke ApI che. 19 sUtramAM 3H ema kahIne varNanuM ja grahaNa karyuM che ane jayAM jayAM varNagrahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM tyAM tadantanuM grahaNa karavuM joie vargagrahane taddantAm e paribhASA mujaba traNa varSAntanuM grahaNa thaze tethI vidyA drArA mAM je varNa samudAya mAtra che te 4 varNAnta che tethI varvararthaH siddha thai zake che. 15 vartA, hartA, viti , niti vageremAM 2 varNa che paraMtu kevaLa traDha ke trA ne traDha varNAnta ke trA varNAnta na kahI zakAya tethI tyAM Adeza para na thavAno prasaMga Avaze. 16 vyapadezivabhAva (juo 1/93) aMgane anne tra4-kAra hoya tene vize tra-kArAnta e prayoga thai zake paraMtu eka mAtra tra-kAra hoya tene jo ke mukhyAmAM tra-kArAnta na kahI zakAya chatAM vyapadezivabhAvathI tene paNa trA-kArAnta kahevAya. tethI rtA vageremAM paNa je te Adeza rapa thaze. tethI doSa nahIM Ave. 197 arthava- jene artha che te (ke.) te dRSTAnta rUpe dAva Ape che dhAtumAM mAtra 2- kAra ekalo r che tethI tene jU na kahI zakAya. pariNAme vivo che prathama pramANe jemAM eka san tevA jU samudAyanA prathamano dirbhAva thAya che te ahIM durlabha che, kAraNa ke mAtra 403 For Personal & Private Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasmAnnaivaM zakyam // na cedevamupasaMkhyAnaM krtvym| iha ca raparatvasya pratiSedho vktvyH| mAtuH pituriti // ubhayaM na vktvym| kthm| iha yo dvayoH SaSThInirdiSTayoH prasaGge bhavati labhate'sAvanyatarato vypdeshm| tadyathA devadattasya putraH devadattAyAH putra iti // kathaM mAtuH pituriti / astvatra rprtvm| kA ruupsiddhiH| rAtsasya iti sakArasya lopo rephasya visrjniiyH| naivaM shkym| iha hi mAtuH karoti pituH karotItyapratyayavisarjanIyasyeti SatvaM prsjyet| apratyayavisarjanIyasyetyucyate-- tethI ema (arthAt te rapara thAya te zakya nathI. jo ema na hoya to upasaMkhyAna karavuM paDaze ane A mAtu, pituH mAM 252 no pratiSedha karavo paDaze. e be kahevAnI jarUra nathI.kema nathI? ahIM SaSThIbArA jemano nirdeza karavAmAM Avyo che te benA sthAne che (Adeza) thAya che tene bemAMthI ekano Adeza kahI zakAya. jema ke devadattano putra (eja) devadattAno (paNa) putra (thAya tema). to pachI mAtu pituH e kevI rIte siddha thaze? ahIM (Adeza) bhale para thAya to pachI rU5 siddhi kevI rIte thaze ? rAtsA pramANe repha pachI AvatA TU no lopa thaze ane rephano visarga thaze tethI manu, pituH vagere rUpo siddha thaze). A pramANe (siddha thavuM) zakya nathI, kAraNa ke mAtu rotiA pituH tiA e (duSTAnto) mAM pratyayano na hoya tevA visarjanIyano jU thavAno prasaMga Avaze (sUtramAM) to pratyAyano na hoya tevA visargano thAya che) ema kahyuM che, jayAre A (magH vagereno) aMka javarNa che samudAya nathI. tema chatAM vyapadezirbhAvathI tene lAgU kahI zakAze, kAraNa ke te arthayukta che.Ama TU ne varNa gaNatAM arthano tyAga ane dhAtu tarIke arthanuM upAdAna karatAM bheda kalpI zakAze tethI vyapadezirbhAvathI tene vAr gaNI zakAze.[ bha4. (pR.305), ke.] nA. kahe che ke arthava dArA asahAyanuM sUcana thAya che tethI ja phuratta vageremAM anarthaka hoya tyAM paNa vyapadezivarbhAva thAya che, kAraNa ke tyAM asahAya che. ahIM 3 ta-sArvadhAturya--r 3 ta--Ata tatsArvajueta ahIM ta mAM no A anarthaka- asahAya che, kAraNa ke tene Ti saMjJA thai zake te mATe koI sahAyaka nathI chatAM mAdyanta pramANe te Adi gaNAze tethI Ti saMjJA thavAthI--dita mAtmA = di no - surate thaze. 198 jo ema na hoya eTale ke asahAyano vyapadezivabhAva thato hoya to AgaLa kahyuM tema ekadezanuM upasaMkhyAna karavuM paDaze. ema dalIla che upasaMkhyAna karavAmAM Ave to pachI tene kAraNe paratva thAya che te ativyApta thaze. AthI jayAM iSTa na hoya tyAM lAgu paDato aTakAvavA mATe pratiSedha karavo paDaze. jethI mAtu , pituH jevAM sthaLe uparatva na thAya. ahIM mAtR --2ta tA thI ma4i nA tra ane san nA ma ne sthAne 3-kAra Adeza thatAM te na hovAthI saraLa pramANe rapara thaze pariNAme mAtaram sasaluvoH thI satva thatAM mAtun e sthitimAM che rij thI pUrva rephalopa TUTo DhIDA thI dIrgha thaine mannu ema aniSTa rUpa thavAno prasaMga Avaze te nivAravA mATe upara pratiSedha karavo paDaze. ema dalIla che. 19deg samayam arthAt ekadezanuM upasaMkhyAna ane paratva no pratiSedha e be kahevAnI jarUra nahIM paDe, kAraNa ke SaSThI vibhakti dvArA je beno nirdeza karavAmAM Avyo che te bemAMthI game te ekane lagato vyapadeza thai zake, jema ke devadatta ane devadattAno putra, devadattano putra kahevAya tema devadattAno putra paNa kahevAya te rIte ahIM banne avayava sthAnI che tethI AdezapaNa te be-pUrva ke para-mAMthI ekano che ema kahI zakAya. jo ke evageremAM samudAya ja Adeza che tethI tyAM uparatva nathI thatuM. 200 vAstavamAM Adeza upara thAya ja che ane thaze to paNa mAtu vagere ISTa rUpa siddha thaI zakaze, kAraNa ke rAtyA pramANe jene aMte saMyoga hoya tevA padanA repha pachI AvatA sa-kArano lopa thAya che tethI mAturantu e sthitimAM repha pachI AvatA sa-kArano lopa thatAM mAtu-- varavAno pramANe rephano visarga thaine mAtaH vagere siddha thaI zake che. 201 mati rati mAM mam e samudAya pratyaya che tethI meM-kAra pratyaya nathI tethI teno Adeza kar paNa pratyaya na kahevAya. te kAraNe visarga pratyaya na kahevAya, eTale ke te apratyayavisarjanIya che. have tuM e 3-kAra upadhAyukta pada tene aMte Avela apratyaya visarga pachI. pati no Avelo che tethI guhya pAtratyayA (8-3-41) pramANe visargano jU thavAno prasaMga Avaze ema ahIM dalIla che 404 For Personal & Private Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 pratyayavisarjanIyazcAyam lupyate'ca pratyayo rAtsasyeti evaM tarhi bhrAtuSputragrahaNaM jJApakamekAdezanimittAtpatvapratiSedhasya pada kaskAdiSu bhrAtuSputrazaddhaM paThati tajjJApayatyAcAryo naikAdezanimittAtSatvaM bhavatIti // kiM punarayaM pUrvAnta AhostpirAdirAhosvidabhaktaH kathaM cArya pUrvAntaH syAtkathaM vA parAdiH kathaM vAbhaktaH padyanta iti vartate tataH puurvaantH| athAdiriti vartate tataH parAdiH adhobhayaM nivRttaM tato'bhaktaH / kazcAtra vAya to (E )pratyano ja visarga che. ahIM pracanA sa-kArano rAhmaNya / pramANe lopa thayo che. ema hoya to trAnuputra sabdanuM grahaNa karyuM che te, ekAdeza (dvArA thaelA varNa) ne kAraNe Satva thatuM nathI tenuM jJApaka che. "teo vi gaNamAM trAstuputra zabdano pATha kare che tethI AcArya (pANini) jJApana kare che ke ekArDasa (vArA tharmalA paNa) ne kAraNe patna thatuM nathI . paraMtu (a pachI) A (je repha che te) pUrvabhAgano antyAvayava che ke uttarabhAgano Adi avayava che ke pachI bemAMthI koino avayava nathI ? A (repha) pUrvano antyAvayava kevI rIte thAya? athavA uttarano Adi avayava kevI rIte thAya ? athavA bemAMthI koino paNa avayava na hoya te kevI rIte ? jo (prastuta sUtramAM) anta nI anuvRtti thatI hoya to (repha) pUrvabhAgano anya (varNa) cAya, R jo Adi nI anuvRtti thatI hoya to (repha) uttara bhAgano Adi avayava thAya, paraMtu (anna ane Ati ) bannenI anuvRtti aTakI jatI hoya to (rapha pUrva ke uttara bemAMthI koino avayava na thAya. emAM zo phera che ? 202 sUtramAM'pratyayasya ' ema kahyuM che paraMtu mAtuH no visarga RR ane OM ne sthAne thaela che ane 5 e as pratyayano avayava hovAthI te paNa praya thaze, kAraNa ke sUtramAMno vadha zabda lakSaNAthI tenA avayavane paNa AvarI le che. TUMkamAM mattu no pisarga pratyayano visarga che tethI teno ghU nahIM thAya, kAraNa ke 7 kAra to pratyaya sivAyanA (rava5) visargano cAya che, OM kAma pratyayamAM mAra jyAM sudhI zra-kAranI sAthe hato tyAM sudhI pratyaya saMjJA 6 e samudAyanI hatI paNa ba-kArane prApta na hatI. to pachI tenA Adeza ut ne saMjJA kyAMthI prApta thAya ! repha paNa Adeza sAthe saMbaddha nathI, kAraNa ke te 30 pramANe thaela che. tethI teno ghU jarUra thaze. bIjuM e ke 3 Adeza karyA pachI mAtra sa-kAra bAkI rahe che ane tene pratyaya saMjJA thAya to paNa teno to rAtmasyA pramANe lopa thAya che. jo ekAdaza (arthAt karma ) ne AvAva pramANe pratyaya gaNIe ane temAMthI pratyayalopa thatAM bAkI rahetA sara ne hevita nyAye pratyaya gaNIe to visarga teno avayava thaze ema na kahI zakAya, kAraNa ke tripAdI asiddha che tethI Adyantavar. thI thato antAdivadbhAva tyAM lAgu nahIM paDe. sthAnivadbhAvathI pratyaya puravAra karI nahIM zakAya, kAraNa ke ahIM jene sthAnI tarIke levAmAM Avyo che te -kAra pote pratyaya nathI. have sarve sarvapAvezAH 0 pramANe mAtR akS ne ja sthAnI gaNavAmAM Ave to pratyaya ssthAnI nahIM thAya tethI sthAnivadbhAva dvArA visargane pratyaya ke pratyayano aMza gaNIne apratyayasya e apavAdano lAbha laine tenuM patva thatuM aTakAvI zakAze nahIM. ahIM bhar. (pR. 305) guppaDaya pratyavimartanIya / e pATha le che.' te jene sthAnIbhUta pratyaya rUpe svIkAre che te visargano to lopa thAya chete dekhAto nathI kAraNa ke e sthAnI pratyayano jAmavA pramANe lopa thAya che. 24. chuka hevAnimittat e bahuvrIhi che, karmadhAraya hoya to nimitte zabda carca cAta,ahIM vAveza zabda ekAdesane lagatA sAstra mATe lAkSaNika che tethI ja heva nimitta banya samAt parabdha / tethI 'ekAdesane lagatuM sUtra jenuM nimitta che tenAthI para rahela (visarga) no' ema artha samajAvyo che.ahIM tu mAM zrakAra ane pratyayanA a-kArano ekAdeza thayo che. te rara thatAM je s thayo che teno mamanuo thI 6 ane svaravamAnayoH cI visarga thayo che tethI te mAtuno visarga veziimatta thaze pariNAme mAtu ti mAM visargano ghUnahIM thAya. svAtipu haiM / e sUtramAM ullekhela jAti gaNamAM pratuputra zabdano sUtrakAre pATha karyo che tethI sUcavAya che ke ekAdeza zAstra jenuM nimitta hoya tevA ekAdeza pachI AvatA visargano ghU thato nathI. carca 2569 (2: 12: evA ) e bahuvrIhi che tethI anya padArtha temAM pradhAna hoya chatAM urapara) dvArA rephanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI te mukhya che ane antatva (ante hovuM te) tenuM vizeSaNa thaze, eTale ke aMte hovuM ema je kahyuM che te rephane anulakSIne kahyuM che .tethI jo AdyantI vino| mAMthI anna nI anuvRtti karavAmAM Ave to pUrvano antASavabhUta repha jenI para che tevo kALa' ema artha samajAze.ahIM traNa pakSa udbhave cheH (1) ananta nI anuvRtti hoya to pUrvano antAvaSaya(2) Ati nI anuvRtti thatI hoya to parano Adi avayava ane (3) bemAMthI 405 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhakte dIrghalatvayagabhyastasvarahalAdizeSavisarjanIyapratiSedhaH pratyayAvyavasthA ca // 8 // yadyabhakto dIrghatvaM na praapnoti| gIH puuH| rephavakArAntasya dhAtoriti dIrghatvaM na praapnoti| kiM punaH kAraNaM rephavakArAbhyAM dhAturvizeSyate na punaH padaM vizeSyate rephavakArAntasya pdsyeti| naivaM zakyam / ihApi prasajyeta / agnirvAyuriti / evaM tarhi rephavakArAbhyAM pada vizeSayiSyAmo dhAtuneka rephavakArAntasya padasyeko dhAtoriti / evamapi priyaM grAmaNi kulamasya priyagrAmaNiH jo koino avayava na hoya to dIrgha, r Adeza, yakrU (svara), abhyasta(svara), hRAdri zeSa (nahI thAya) , visarjanIya (no) pratiSedha (karavo paDaze) ane pratyayanI bAbatamAM) avyavasthA (thaze) I8 jo (vacce thato repha) koIno avayava na hoya to nIka, pUmAM dIrgha (Adeza) nahIM thAya eTale ke rvopadhAyAHA pramANe rephAnta ane 2-kArAnta dhAtuomAM upadhAbhUta ru no dIrghanahIM thAya.206 paraMtu repha ane 4-kAra dhAtunAM vizeSaNa thAya paNa rephAnta ane 3-kArAnta parva nAM" e arthamAM pa nAM vizeSaNa na thAya tenuM zuM kAraNa? 207 e pramANe zakaya nathI, kAraNa ke tethI to) , vAyu mAM paNa (dIrgha) thavAno prasaMga Ave. 208 ema hoya to ame repha ane kArane padanA vizeSaNo banAvIzuM ane dhAtune 61nuM vizeSaNa karIzuM jethI rapha vakArAnta padanA ane dhAtunA DuM no (dIrgha thAya che, ema (samajIzuM). ema chatAM paNa A vuiM thALa curamA e arthanA biyAmaLaH (samAsamAM) ane ekTanI anuvRtti na thatI hoya to bemAMthI koIno paNa avayava na thAya.jayAM prasaMga hoya tyAM ja maLu para thAya che ema sUtramAM kahyuM che chatAM mAnanuM sAkSAt kathana karyuM nathI tema ga , gAr ema kahIne tra-kAranAM guNa vRddhinuM sAkSAt kathana nathI tethI abhakta hovA vizeno vikalpa karavo jarUrI che. draSnA gudoti mahotre guhuyAta jevAM vidhivAkyomAM prApta ane aprAptano vicAra karIne suddhA e anyataH prApta hovAthI gaNavidhi ane zihotra anyataH aprApta hovAthI utpattividhi thAya che. tema prAptAprAptano vicAra karIne karapU. sUtrane samajatAM jaNAya che ke e ra5ra man nuM vidhAna karanAra sUtra nathI, kAraNa ke mam anya sUtradrArA prApta che. ahIM to mAtra aprApta rephanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. tethI rephanI sthiti vize prazna thAya ke e pUrvano antAvayava che ke parano Adi avayava che ke abhakta che, eTale ke koino paNa avayava nathI. Ama svAbhAvika rIte traNa pakSanI vicAraNA karavI paDe che 206 dhAtune vivadhU rA thI vivadhU--trAta to --trA no ru thai ra52 thatAM bira--vivadhU no sarvApahAra lopa thatAM ji su-- hR mpi0 thI su lopa ane zira mAM repha aMte che tethI padhAyA:0 pramANe dIrgha ane varavasAna thI visargathaine nIH rUpa thAya che. te mAM trA pUrve oSThasthAnIya -kAra che tethI koyapUrvA pramANe tra no 3 Adeza--rapara thatAM pura 3 upara mujaba dIrdha ane visarga thaIne pU rUpa thAya che. paraMtu repha abhakta hoya to nim ane pU jAnta na thai zake tethI padhAyA:0 pramANe dIrgha na thai zake. 207 padhAyA: (8-2-76) e pahyA (8-1-16) thI mapAntI mUrdhani (8-3-55) sudhI vistaratA padAdhikAra nIcenuM sUtra che tethI ahIM prazna karyo che. 208 padhAyA: e sUtrano "rephAnta ane -kArAnta padanI upadhAno dIrgha thAya che" ema artha karIe to ,vAyuH mAM paNa dIrgha thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke mAtra sA vAyu jU e sthitimAM sataguNo thI rutva thatAM mar vAyun e rephAnta padonI upadhA dIrdha ane varavasAna thI visarga thaIne maLI,vAyUra jevAM asAdhu rUpa thavAno prasaMga Avaze. ema dalIla che. 406 For Personal & Private Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ priyasenAniH atrApi prApnoti / tasmAddhAtureva vizeSyate dhAtau ca vizeSyamANa iha dIrghatva na prApnoti / gIH puuH| dIrgha // ltv| latvaM ca na sidhyti| nijegilyte| yo yngi| iti latvaM na prApnoti // naiSa dossH| gra ityanantarayogaiSA sssstthii| evamapi svarjegilyata ityatrApi praapnoti| evaM tarhi yaGAnantarya vishessyissyaamH| athavA gra iti pnycmii| latva // yksvr| yaksvarazca na sidhyti| gIryate svayameva / pUryate svymev| acaH krtRyki| ityeSa svaro na prApnoti repheNa vyavahitatvAt // naiSa dossH| svaravidhau vyaJjanamavidyamAnavaditi nAsti vyvdhaanm| yksvr| cisenAna mAM paNa (dIrgha) prApta thAya che, tethI (repha-vakArAnta e) dhAtunuM ja vizeSaNa thAya che. paNa jo dhAtu (tenAthI viziSTa banaze to nI, pUmAM dIrghatva na thavAno prasaMga Avaze. 10 dIrthanI carcA pUrI. tva-(jo repha abhakta hoya to) {no TU siddha nahIM thAya. nitsite mAM gro thakA pramANe (dhAtunA rephano) stra-kAra Adeza thAya che te na thavAno prasaMga Avaze. e doSa nathI Avato), kAraNa ke graH mAM je SaSThI che te sAmIpyanA arthamAM che. tema chatAM paNa vAite mAM ( nAno ) thavAno prasaMga Ave che.ema hoya to pachI yak ne ame anantara rahelA (repha)nuM vizeSaNa banAvIzuM athavA H e paMcamI che. Rtva (nI carcA pUrI). - svara : (jo repha abhata oya to) jU ne kAraNe thato (udAtta) svara siddha nahIM thAya. nIti svayamevA pUrti svayamevA (mAM) repha vacamAM Ave che tethI pramANe thato (udAtta) svara na thavAno prasaMga Avaze. 21 e doSa nathI Avato), kAraNa ke svarane lagatA vidhimAM vyaMjana na levA barAbara (gaNAya) che.tethI (rephanuM ) vyavadhAna nahIM thAya. ca svara (nI carcA pUrI). 209 repha ane -kArane padanAM vizeSaNa ane dhAtune nuM vizeSaNa karavAmAM Ave to ziva rAmazuTama0 (jene mukhInuM kuLa priya che te) ane ziva senAni matha (jene senAnInuM kuTuMba priya che te) e arthanA priyagrAmaLiH ane priyasenAniH e samAsomAM paNa dIrgha thavAno prasaMga Avaze. ziyathAmaLi , zivasenAni n--sasanupo0 thIrutva--diyathAmaNi, zivasenAni ema e samAso jAnta thaze. temAM je Tun che te (nI) dhAtuno che tethI upara mujaba artha karavAmAM Ave to dIrgha thaine priyAmaNIH thisenAnIH ema aniSTa rUpo thavAno prasaMga Avaze. 210 mAtra dhAtune ja rehAnta ane -kArAntathI viziSTa karavAmAM Ave to jIH ane pUra mAM dIrgha nahIM thAya, kAraNa ke repha abhakta hovAthI antAvayava nahIM thAya tethI rvopadhAyA: sUtra lAgu nahIM paDe, eTale ke pUrve kahelo doSa emano ema ja rahe che. 21nineniste--ni --pIna punyArthamAM dhAto ha0 thI yuni na tha-trAta ruddhAto ane saraLa thI trA no - sanyo ! vagerethI dirvacana, guNa, cartu,abhyAsa kArya ne hiA thI rephano jhU thaIne nizilya rUpa thAya che. ahIM rephara no avayava na hoya eTale ke abhakta hoya to s nahIM thAya, zaMkAkAra H e SaSThI le che tethI no avayavabhUta repha ema artha thavAthI rUpa siddha nahIM thAya. tema tenuM kahevuM che. siddhAntI pramANe A avayava SaSThI nahIM paNa anantarayogA SaSThI che eTale ke avyavahita sAmIpya darzAvatI SaSThI che tethI na sAthe avyavahita rIte saMbaddha rapha ema artha thaze pariNAme hatva thai zakaze. 212 siddhAntIe je artha karyo che te pramANe svanitya mAM paNa na ne svas nA repha sAthe avyavahita sAmIpyano saMbaMdha che tethI tyAM paNa rephano thavAno prasaMga Avaze ema zaMkAkAra kahe che. tethI siddhAntI anya rIte artha kare che. thar sAthe avyavahita rIte samIpa hoya te rephano s thaze ema samajavAthI vargeninjate mAM svar nA rephano TU nahIM thAya, kAraNa ke vacce dhAtunuM vyavadhAna che tethI te yak sAthe avyavahita sAmIpyayukta nathI. athavA to praH ne SaSThIna letAM paMcamI levAthI tamavityuttara pramANe 1 nI pachI AvatA rephanuM mRtva thaze, pUrve rahelanuM nahIM thAya. ema siddhAntInI dalIla che.. 2. nIti svayamevA vageremAM pharmava<Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyastasvara abhyastasvarazca na sidhyati mA hi sma te piparuH / mA hi sma te virbhruH| abhyastAnAmAdirudAtto bhavatyajAdau lasArvadhAtuka ityeSa svaro na prApnoti repheNa vyvhittvaat|| naiSa doSaH svaravidhau vyaJjanamavidyamAnavaditi nAsti vyavadhAnam / abhyasrasvara // hlaadishess| halAdizeSazca na sidhyati / vavRte vavRdhe / abhyAsasyeti halAdizeSo na prApnoti / halAdizeSa // visarjanIya / visarjanIyasya ca pratiSedho vaktavyaH / nArkuTaH nArpatyaH / kharavasAnayorvisarjanIyaH iti visarjanIyaH prApnoti / visarjanIya // abhyastasvara--(jo repha abhakta hoya to) abhyastasvara siddha nahIM thai zake. svarathI zarU thatA sArvadhAtuka pratyaya pUrve abhyastanA Adino udAtta thAya che te (pramANe) mA hi sma te viSThaH| mA hi sma te vimaruH / mAM rephanuM vyavadhAna hovAthI (udAtta) svara siddha na thavAno prasaMga Ave che. 214 e doSa nathI (Avato), kAraNa ke svarane lagatA vidhimAM vyaMjana na hovA barobara (gaNAya) che tethI (rephanuM ) vyavadhAna nahIM thAya. abhyastasthara (nI carcA pUrI), kalAdarzapa- dahAddi bhAga saMpa rahe te paNa siddha thatuM nathI. te care mAM darzAvavA pramANe abhyAsano haruti bhAga zeSa rahevo joie te na thavAno prasaMga Ave che.215 krUti (nI carcA pUrI). visarjanIya- visarjanIcano pratiSepa karavo joie. nAnuM / nArpatvamAM AvamAnavoIsanIH| pramANe visarga thavAno prasaMga Ave che.visarjanIyAnI carcA pUrI) 214 (4) vipatta:--pR chat--ri rAy--jhuhotvAtimyaH0thI lopa |--brirvacana--tivipozca| thI abhyAsano r--zinamyAM'tamyaH| thI abhyastanI para thatA jJi no khul-- phAnta che tethI tti 6 / thI attvano guNa--(a) viSThaH,(a) viruH (ahIM mRgAmit| thI abhyAsano rU thAya che). mA no prayoga che tethI na mANyone pramANe at nahIM lAge tethI viSThaH, viSThaH ema ja thaze. hi~ no ahIM anukULatA(jJAti) nA arthamAM prayoga che tethI OM haiM| pramANe tenI sAthe rahela ninta piyA ane viTha anudAtta nahIM thAya.vAkyamAM # no prayoga che tethI snottare ha| pramANe ja thayo che. ampastAnAmAviH / pramANe vivaSThaH,vimahaH mAM Adi haiM-kAra udAtta nahIM thAya, kAraNa ke ahIM abhakta rephanuM vyavadhAna che. A dalIlano uttara paNa vadho ja che. DArka vavRtta vageremAM pUrva-parANe hiMdu --giri pAto --pat ya --Aphika koSaH |--vRtta hAs thI Ano para thatAM vanavRt va ahIM rephane abhyAsano avayava gaNavAmAM na Ave to tenI nivRtti nahIM thai zake ane vavRte ema aniSTa rUpa thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke mAtAnA udaramAM rasa hovA chatAM garma jema teno avayava nathI hoto tema abhyAsanI aMdara rahela hovA chatAM ane abhyAsanuM grahaNa karavAmAM AvatAM tanmatita nyAye temAM rahela hovAthI rephanuM paNa grahaNa thavA chatAM repha abhyAsano avayava na hovAthI tenI nivRtti nahIM thai zake. 'tanmayyatita nyAya pramANe grahaNa thavA chatAM repha avayava nathI tema kahevuM e to paraspara viruddha kathana che' ema kahevuM ucita nathI kAraNa ke da vanti abhyAsamAM tenI have roSaH| thI rapha nI nivRtti na thai zake kAraNa ke te abhakA che, anavaSava che tema svIkAravAmAM AvyuM che. 214 gRhuTI (tuH juTI) ane nRpatiH (tRLAM patiH) e SaSThI samAsa che. dR uTI mavaH e arthamAM taMtra mavaH / pramANe gaN lAgIne nAhu~TaH ane nRpateH apatyam e arthamAM pati uttarapada che tethI vivitsAhityapatyuttarapatALyaH| pramANe Lye lAgIne nArpatyaH thayo che. bannemAM muSo dhAtu thI pUrvapadanI vibhaktino lopa, sitaSThita thatAM ao vidhithI vRddhi para thaIne na thayuM che tenI pachI ekamAM meM ane bIjAmAM pAvela che tethI AvamAnavI zrI visarga thavAno prasaMga Ave che. teno pratidha karavo joie ema dalIla che. ahIM dasa nuM vidhAna nara ne vize nathI. karavAmAM AvyuM tethI sRptinanta pramANe nAr e pavaeN nahIM thAya tethI repha padAnta na hovAthI visarga nahIM thAya.pachI pratiSedha paNa nahIM karavo paDe, ema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke nU ne vize at pratyacanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che ane te AdimAM che tethI rapha abhakA hoya to paNa -- 408 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyayAvyavasthA c| pratyaye vyavasthA na prklpte| kirataH girtH| repho'pyabhaktaH pratyayo'pi tatra vyavasthA na prakalpate // evaM tarhi pUrvAntaH krissyte| pUrvAnte vavadhAraNaM visarjanIyapratiSedho yaksvarazca // 9 // yadi pUrvAnto roravadhAraNaM krtvym| roH supi| roreva supi nAnyasya rephsy| sarpiSSu dhanuSSu / iha mA bhuut| gIrSu pUrSu // parAdAvapi satyavadhAraNaM kartavyaM caturvityevamartham // visrjniiyprtissedhH| visarjanIyasya ca pratiSedho vktvyH| nArkuTaH naarptyH| kharavasAnayo ane pratyayAvyasthA (jo repha abhakta hoya to) pratyayane lagatI vyavasthA nahIM rahe. zitaH girataH mAM repha paNa abhakta raheze ane pratyaya paNa abha ta raheze. tethI (pratyayane lagatI vyavasthA nahIM thai zake. ? ema hoya to (repha) pUrvanA anya avayava gaNavAmAM Avaze. jo pUrvanA anya gaNavAmAM Ave) rune lagato niyama, visargano pratiSadha(karavo paDaze ane varSa svara (nahIM thAya) kA jo rephane pUrvano anyAvayava gaNavAmAM Ave to ja ne lagato niyama karavo paDaze (ke) sarvazthA dhanuku mAM thAya che tema) 4 nI pachI sun AvatAM zeH supa pramANe jano ja visarga thAya paNa anya rephano na thAya jethI nIpuM pUrNa mAM (visarga) na thAya.18(repha) para bhAgano Adi avayava hoya to paNa caturNa e rUpa mATe niyama karavo paDaze, jethI tyAM visarga na thAya).9 visarjanayano pratiSedha -(repha pUrvano anya avayava hoya to) visarga nahIM thAya tema paNa kahevuM joie, nahIM to) nATA nAtyaH mAM varavAno sthAnivabhAvathI nA zabda nuM che tema samajAze ane pratyayalakSaNathI nA tuvanta thatA thaze tethI visarga thavAno prasaMga Avaze.tethI pratiSadha karavo paDaze. 217 4 / -photiripa thI parasmapada suvAgviH rAH (3-1-17) thI phA vikaraNa, vAta tU0 (7-1-100)thI r thaine virata:/zitaH thayAM che. ahIM e.va.nuM udAharaNa nathI ApyuM, kAraNa ke tyAM vikaraNa lAgyo hoya to sttva thaze ane na lAgyo hoya to guNa thaze Ama aMgane lagatAM e be kAryo anitya che jayAre vikaraNa to guNa karo ke na karo to paNa prApta thato hovAthI (tAjItakisakI) nitya che tethI pUrve vikaraNa lAgaze ane phukta ja thaze paraMtu ti pratyaya pat hovA chatAM guNa nahIM thAya.jayAre di.va.no tat pratyaya hindu che tethI vikati nA pramANe niSedha hovAthI guNa nahIM thAya ane phrenca thaze ahIM vikaraNa ane guNa banne nitya hovA chatAM tU vidhAyaka sUtra para che tethI thazepachI 252 thatAM rephane abhata gaNyo che tethI dhAtuno avayava na hovAthI dhAtu ane vikaraNa vacce rephanuM vyavadhAna thaze.pariNAme vikaraNa avyavahita rIte dhAtunI para hovo joie (1ra%) e vyavasthA jaLavAze nahIM. have je vikaraNanI pachI rapha lagADavAmAM Ave to tra ne sthAne rR thayo che te () ne repha thayo tema na kahevAya. TUMkamAM 'sa para thAya che ane pratyaya para thAya che" ema 3raraparA ane pratyayaH purA e sUtro dvArA karavAmAM AvelI vyavasthA jALavI nahIM zakAya.vaLI vyavahita hoya te paNa para kahevAya tema svIkArIe to paNa vikaraNa ja hamezAM vyavahita rIte para hoya che ema siddha thatuM nathI. 218 bhASyamAM avadhArakha--zeH avadhAraNam (cheda 4 avadhAraNam ema che) e SaSThI samAsa che.eTale ke 4nA rephano ja visarga thAya te sivAyanA rephano na thAya ema niyamana (vadhArAn) karavuM jarUrI che. jethI sarSag , dhanuSa jevAmAM visarga thAya paraMtu javuM, pUrva jevAmAM na thAya. sarSa su ema sa.ba.va.pratyaya AvatAM saguNoH 0 thI padAnta { no thatAM cheH surA sa.a.va. no sun para thatAM s no visarjanIya-sarvaH |-- mukhyarnanIya 0 pramANe s no --saf:gu thaze ane vA rAri pramANe vikalpa n thAya to sarSa su-gukhyasaMgenI duHA--putva-sarSag ema be pa-kArayukta rUpa thaze, paraMtu ni su (nodha 207) e sthitimAM rapha e ja na hovAthI visarga na thatAM s no 6 ane varudhAyA: 1 thI upadhAno dIrgha thaine navuM siddha thaze. ahIM zeH surA lAgu na paDyuM, paraMtu jo avadhAraNa na karavAmAM Ave to tyAM varavasAnatho lAgu paDaze tethI visarga thavAno prasaMga Avaze.Ama A sUtrathI niyama karavAmAM Ave che ke ru hoya tyAM ja visarga thaze anya repha hoya tyAM nahIM. 219 rephane pUrvano anna gaNatAM navuM vageremAM doSa Ave che tema rephane parano Adi gaNatAM paNa tuvuM jovAmAM doSa Avaze. tun mAM je repha che te phara[7 pramANe thayo nathI paNa pratipAdikano ja atyAvayava che, kAraNa ke te uNAdi pratyaya karan no bhAga che. AthI tene parAdi na 409 For Personal & Private Use Only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -rvisarjanIyaH iti visarjanIyaH prApnoti // parAdAvapi visarjanIyasya pratiSedho vaktavyo naarklpirityevmrthm| kalpipadasaMghAtabhakto'sau notsahate'vayavasya padAntatAM vihantumiti kRtvA visarjanIyaH prApnoti // yaksvaraH paksvarazca na sidhyati gIyate svayameva / pUryate svymev| acaH kartRyaki ityeSa svaro na prApnoti / upadeza iti vartate // athavA punarastu parAdiH / 1 vimarjhAnIya / pramANe (pho) visarga thavAno prasaMga Ave che. jo (ne) para bhAgano Adi avayava gaNavAmAM Ave to paNa nAyi e prayoga khAtara (pho) visarga nathI thato ema kahevuM joie, 21 kAraNa ke svi e pratyaya samudAyano (Adi avayava (gaNavAmAM Avyo) hovA chatAM te (pha e pratyaya) saMghAtanA avayava (bhUta potAnI jAta)ne pAnya thato aTakAvI zake tema nathI, e kAraNe (rephano) visarga thavAno prasaMga Ave che. yatna svara : (jo rephane pUrva bhAgano anta gaNavAmAM Ave) to ca ne kAraNe thato (udAtta) svara siddha nahIM thAya..222 nIrvate svayameva / pUrvate svameva / (mAM) repha vacamAM Ave che tethI anyaH yadi pramANe (ananta dhAtuno) je (udAtta) svara thAya che te na thavAno prasaMga Ave che. e doSa nahIM Ave, kAraNa ke ahIM (AgaLanA sUtramAMthI) paheze nI anuvRtti thAya che. athavA to pachI (repha) para bhAgano Adi avayava bhale thAya. gaNI zakAya.pariNAme vatur su mAM su pUrvAnta rephanI para che tethI catuHghu ema visargayukta rUpa thavAno prasaMga Ave, paraMtu roH supi dvArA avadhAraNa karavAmAM AvyuM che tethI tema nahIM thAya. TUMkamAM parida gaNavAmAM Ave to navuM vageremAM doSa nivArI zakAze, paraMtu caturbhu jevAM mATe niyama karavo ja paDaze. 134 nAkhuMTa, nApatnA A rUpomAM sara, ema mAM(noMdha 217) raiphane pUrvAnta gaNavAmAM Ave to te padAnA thaze ane tenI pachI 6 ane 1 e para parNo AvavAthI vasavo pramANe visarga thavAno prasaMga Avaze, ema dalIla che.paraMtu ahIM vRddhi thai che te maLa, apava vagere arthamAM lAgela bAhya nit pratyayone kAraNe thai che tethI bahiraMga che jayAre temAMnA vaN varNo ane p ne AdhAre thato visarga aMtaraMga che tethI tenI dRSTie bahiraMga rapha asiddha hovAthI visarga nahIM thAya.(kA.). 21 kaMika adhuro, ocho ( samAptaH)' e arthamAM rRne samAptI pavyevale 0 pramANe tvar pratyaya lAgIne nRttvaH thAya che. pachI mata v zrI nRpAvAva apavam ema apatyArye tra sahitana zrI Adi svaranI vRddhi 551-- viH siddha thAya che.have A vikalpamAM rephane parAdi gaNyo che tethI vRddhi thayA pachI rapha thAya che te gat ane Ja e be pratyayanA samudAyabhUta zaya zabdano bhAga thaze,paraMtu tenA avayavabhUta ~ no avayava nahIM thAya. tethI nR ttva g--nAr 5 Ja e sthitimAM na ne svAtiSvasarva thI pada saMjJA nahIM thAya, kAraNa ke repha parAdi hovAthI ttva pratyaya rephanI para nahIM thai zake, eTale ke repha ~ no avayava bane to pa rephanI para na thai zake tethI pada saMjJA nahIM thAya paraMtu cAhiSma sUtramAM thammAtmatyavidhi mAMthI sAta nI anuvRtti thAya che tethI nara ne pada saMjJA thAya te ja iSTa che ane repha ttva no avayava na hovAthI te be vacce paurvAparya zakya che, eTale ke repha pUrve ane ttva pratyaya para ema thai zakaze tethI rAjA nA nI pada saMSA thaze ane navavasAna pramANe phano visarga thavAno prasaMga Avaze. Ama nava mAM visargathAya te parAdi pakSe paNa saMbhavita che tethI teno pratiSedha karavo joie. bhASyamAM ripanasamuvAna eTale ~ rUpI padasamudAya (nA) ahIM ke. 5pasaMdhAtaH ema pAThAntara noMdhe che ane 5 pada sAthe saMbaddha je nAtvi pada tenA avayavabhUta RSi zabda rUpa pratyaya saMghAta teno avayava ema artha kare che. :0 22 yad-svara [noMdha(214)] nIrvate svayameva / ahIM rephane pUrvAnta gaNavAmAM Ave to Adi svara udAtta nahIM thAya, kAraNa ke repha pUrvAnta thavAthI dhAtu ananta nahIM rahe e zaMkA anucita che, kAraNa ke attaH tuM pavi| (6-1-196)mAM tAvanuvAttenDitupavezAt. (6-1187) mAMthI pareza pAnI anuvRtti thAya che tethI upadezamAM je anna hoya te dhAtuno tuM pada pUrve Adi vikalpe udAtta thAya che ema artha thaze. pariNAme upadezamAM ananta 7 dhAtu uparathI caela rpita mAM Adi svara vikalpe udAtta thaze. 410 -- For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAdAvakAralopautvapukpratiSedhazcaGyupadhAhasvatvamiTo'vyavasthAbhyAsalopo'bhyastatAdisvaro dIrghatvaM ca // 10 // yadi parAdirakAralopaH prtissedhyH| kartA hrtaa| ato lopa ArdhadhAtuka ityakAralopaH prApnoti // naiSa dossH| upadeze iti vrtte| yadyapadeza iti vartate dhinutaH kRNutaH atra lopo na praapnoti| nopadezagrahaNena prkRtirbhisNbdhyte| kiM tarhi / aardhdhaatukmbhisNbdhyte| ArdhadhAtukopadeze ydkaaraantmiti| akaarlop|| jo (repha) para bhAgano Adi avayava hoya to 23 -kAra lopano, gau Adezano ane pu% (Agama)no pratiSedha (karavo paDaze) jan para thatAM upadhAno hasva (nahIM thAya), 8 (AgamanI) vyavasthA nahIM thAya, abhyAsano lopa thAya che tema kahevuM paDaze), abhyastano svara, tAdi svara ane dIrgha siddha nahIM thAya) I/10 jo (repha) parano Adi (avayavI hoya to zartA hartA mAM H-kAra lopano niSedha karavo paDaze, kAraNa ke to Topa (gArdhadhAtu) pramANe ahIM ga-kArano lopa thavAno prasaMga Ave che. e doSa nathI Avato), kAraNa ke ahIM (pUrva sUtramAMthI) 3pahero nI anuvRtti thAya che.225 jo 3 nI anuvRtti thatI hoya to dhinutaHA vaNataH mAM (-kAra) lopa na thavAno prasaMga Avaze. 226 (mato Topa | mAM anuvRtti dvArA 3o zabda levAmAM Avyo che tene prakRti (bhUta dhAtu) sAthe levAno nathI. to pachI konI sAthe levAno che? ArdhadhAtuka sAthe levAno che,227 tethI 'ArdhadhAtuka (pratyaya) no upadeza hoya tyAM je -kAnta' ema (samajAze). -kAra lopa (nI carcA pUrI) 223 'pUrvAnta ane parAdi e banne pakSamAM rune lagato niyama ane visarjanayano pratiSedha e samAna che tethI rephane pUrvAntake parAdi gaNavAthI koi phera paDato nathI ema nathI' e darzAvatAM have vArtikakAra parAdipakSamAM je doSa Ave che te darzAve che. 22 rephane parAdi gaNavAmAM Ave to sta, hartA vageremAM doSa Avaze. vartA-- ne iggvA thI -- 7 su--sArvadhAturya thI dhAtunA trA no guNa ane rapara thatAM--t r su e sthitimAM rephane parAdi gaNatAM 5 e a-kArAnta dhAtu zeSa rahetAM ArdhadhAtuka jU para thatAM mato TopaH | thI meM-kArano lopa thavAno prasaMga Avaze. tethI iSTa rUpa siddha nahIM thAya. AthI - kAra lopano pratiSedha karavo paDaze ema dalIla che. 225 siddhAntI kahe che ke tenI jarUra nathI, kAraNa ke mato TopaDA (6-4-48) mAM pUrva sUtra anulAttopaverAvati (6-4-37) mAMthI upadezanI anuvRtti thAya che tethI upadezamAM jema-kArAnta hoya tenA -kArano lopa thaze, paraMtu , hRto upadezamAM tra-kArAnta che ai- kArAnta nathI tethI tyAM to rovA nI pravRtta nahIM thAya. tethI koI doSa nahIM Ave. 2% pitRta , puta-dhir / ta{-svAdri gaNanA dhAtuo hovAthI zartari rAju pramANe rAjU thavo joie paraMtu dhinvighora nA pramANe 3 vikaraNa ane anyano mAM thatAM dhina / I 3 ta~-mato TopaDA thI e lopa thaine dhinutara, putaH rUpo siddha thAya che.paraMtu mato Topa mAM upadezanI anuvRtti karIne upadezamAM je mU-kArAnta oya tenA naM-kArano lopa thaze ema artha karavAthI dhinuta, putaH mAM lopa nahIM thAya kAraNa ke te dhAtuo mAMno mU-kAra upadezakALano nathI.tethI dina 3 tas / 3 tas e sthitimAM mAtu thI guNa thaine dhanotara, gotaH jevAM asAdhu rUpa thavAno prasaMga Avaze bhAgamAM dhinutaH vagere ji.va.nAM rUpo udAharaNa rUpe ApyAM che e.va.nAM nathI ApyAM kAraNa ke tyAM mU-kAra lopa na thAya to paNa dhir 3 ti-dhina 3 ti-madunaHA-pinoti siddha thaze athavA pina 3 ti--mato gu thI pararUpa ekAdeza--vinati -- sArvadhAturya thI guNa thaine paNa vinati siddha thaze. 227 mato Topa: mAM upadezanI anuvRtti thAya che tema mAryadhAtu (6-4-48) mAMthI AdhadhAtukanI paNa anuvRtti thAya che tethI upadezano anvaye prakRti eTale ke dhAtu sAthe nahIM paNa AdhadhAtuka sAthe thaze. A dhinvivyo. sUtramAM ArdhadhAtuka pratyaya 3 nI sAthosAtha e nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI ardhadhAtukano bodha thatAM meM-kArAntano paNa bodha thavAthI lopa siddha thaze. 411 For Personal & Private Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ autv| autvaM ca prtissedhym| cakAra jhaar| Ata au NalaH ityautva prApnoti // naiSa dossH| nirdizyamAnasyAdezA bhavantItyevaM na bhaviSyati yastarhi nirdizyate tasya kasmAnna bhavati / repheNa vyvhittvaat| autva // pukprtissedhH| puk ca prtissedhyH| kArayati hArayati / AtA pugiti pukpraapnoti| pukpratiSedha // cngyupdhaahsvtvm| caGyupadhAhasvatvaM ca na sidhyti| acIkarat ajiihrt| Nau caGyupadhAyAH hrsvH| iti hrasvatvaM na praapnoti| caGyupadhAhrasvatvam // itto'vyvsthaa| iTazca vyavasthA na prklpte| AstaritA nipritaa| iDapi parAdI autva- (mA no) au thAya che teno pratiSedha karavo joie,28kAraNa ke cAra / nahIra mAM sata zrI bA pramANe (mA no) (Adeza) thavAno prasaMga Ave che. e doSa nathI Avato), kAraNa ke niyamAnasthA mantiA (sUtramAM jeno pratyakSa nirdeza karavAmAM Avyo hoya tenA ja Adeza thAya che' e nyAyane) kAraNe (zrI Adeza) nahIM thAya. to pachI jeno nirdeza karavAmAM Avyo che teno kema nathI thato ? 20 eTalA mATe ke tyAM rephanuM vyavadhAna che. maitva (nI carcA pUrI). pu% no pratiSedha-pu no paNa pratiSedha karavo paDaze.21 tiA hati mAM rsiTI ... mAtA putra pramANe mA-kArAnta dhAtune puK Aga lAgavAno prasaMga Ave che. pu nA pratiSedha (nI carcA pUrI). vat para thatAM upadhAno hasva--pratyaya para thatAM upadhAno hasva siddha nahIM thAya. vIvatA manAt mAM na rahyuMpadhAyA havA pramANe thato (upadhAno) hasva siddha nahIM thAya, 8 vat para thatAM upadhAnA hasva (nI carcA pUrI). 8 ne lagatI avyavasthA--8 Agamane lagatI vyavasthA nahIM jaLavAya. mAtaritA1 niparitA mAM33 TU paNa para bhAgano Adi avayava thaze ane 28 vaIR vageremAM ma (jU )--vAvo -- --pUrvoDabhyAsa: --abhyAsa saMjJA karatA--tra-varNAnta abhyAsano ma thatAM ja --apa thatAM meM--hA0i repha nivRtta thatAM meM--hozuI ane abhyAse varSo thI 6 no -- goSyiAtiA thathI vRddhi thaIne IK -- #R thAya che. ahIM e sthitimAM rephane parAdi gaNavAmAM Ave to 1 phUma ema samajAze tethI aMga mA-kArAnta thaze pariNAme ma () no mata au stra pramANe gau thavAno prasaMga AvatAM iSTa rUpa siddha thai zake te mATe zrI Adeza nahIM thAya ema teno pratiSedha karavo paDaze.ema dalIla che. 229 uparanI dalIla ucita nathI,kAraNa ke 'sUtramAM jeno nirdeza karavAmAM Avyo hoya teno ja Adeza thAya che e paribhASA che ane mAta gau Uaa mAM uri no nirdeza che. jayAre 1 jU mAM to rephayuta patni para che tethI mI thavAno prazna ja nathI raheto. 230 ahIM kahe che ke ja rajU e sthitimAM anU to che ja ane sUtramAM teno nirdeza paNa che to pachI tene sthAne gau Adeza kema nathI karatA ? uttara e ja ke tyAM rephanuM vyavadhAna che tethI jU mA nI avyavahita rIte para nathI tethI zrI Adeza nahIM thAya. 231 rati-- zin rAjU ti--moti thI vRddhi thaine rajUra thatAM--jU 2 mati-sarvapArSa thI guNa thatAM vajU ti-- 3ya ti thatAM aMga mA-kArAnta thaze, kAraNa ke rephane parAdi gaNyo che tethI jU para thatAM mA-kArAnta aMgane rtihIvajhIrIvanthI pramANe pu Agama thavAno prasaMga Avaze ema kahevA mAge che. 232 avara-- nuM su ginanta TI.pu.e.va,nuM rUpa che. ne detumati nA pramANe -- isuphiyA-- jUi %i su-forzradyumyaH pramANe - zin 29 su niTi thI ja lopa-- jazupAyAthI upadhAno hasya, kAraNa ke rvicana ane upadhAne lagatA vidhimAM upadhAvidhi para hovAthI hasva prathama thaze pachI-hiM thI divecana-- abhyAsanA tra no karatA thI e pachI paratve--hA0i thI repha lopa--judozu thI abhyAsano --sanvani pramANe sanvat bhAva thatAM meM-kArAnta abhyAsano ane TItiH thI dIrgha-- ka m -dulArA thI gama thaine ravIvat thAya che. ahIM (ti pratyaya) ne kAraNe dhAtunA svaranI boAiti thI vRddhi thaine R r vahu sun e sthitimAM rephane parano Adi gaNavAmAM Ave to aMga ja raheze tethI tene moDA -2:0 pramANe upadhAsaMjJA nahIM thAya tethI pariNAme La vadi 3padhAyA pramANe hasva na thatAM va no vajU nahIM thAya tema kahevA mAge che. 23mAtapitA--ma tu sArvadhAturSi thI guNa, tu e vADhi AdhadhAtuka pratyaya para thatAM--mAryadhAtuvacce thI 6 Agama thaine mAstaratA thayuM che. have guNa nitya che ane guNa karyA pachI para thatAM gAta jU thaze. ahIM repha varA pratyAhAramAMno varNa che tene parAdi gaNavAmAM Ave to mAta rajU e sthitimAM varAtri ta pratyaya para thavAthI sno niSedha thaze pariNAme iSTa rUpa siddha nahIM thAya.Ama 412 For Personal & Private Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ repho'pi / tatra vyavasthA na prakalpate / iTo'vyavasthA // abhyAsalopaH / abhyAsalopazca vaktavyaH / vavRte vavRdhe / abhyAsasyeti halAdizeSo na / prApnoti / abhyAsalopaH // abhyastasvara abhyastasvarazca na sidhyati mA hi sma te piperuH / mA hi sma te virbhruH| abhyastAnAmAdirudAtto ' bhavatpajAdau lasArvadhAtuka ityeSa svaro na prApnoti / abhyastasvara // tAdisvara tAdisvarazca na sidhyti| prakartA prkrtum| prahartA hertum| tAdau ca niti kRtyatau / ityeSa svaro na prApnoti // naiSa doSaH uktametat / kRdupadeze vA tAdyarthamiDardhamiti / tAdisvara // // 1 repha paNa thaze. temAM (paheluM kaNa te) vyavasthA jALavI nahIM zakAya. phrUTa nI vyavasthA (nI carcA pUrI).abhyAsalopa-- abhyAsano lopa thAya che tema kahevuM paDaze. te va mAM hArvika zeSa pramANe abhyAsanA rephano lopa thAya che te na thavAno prasaMga Avase che abhyAsanA lopa (nI carcA pUrI). abhyastasvara-- abhyastasvara paNa siddha thato nathI. mA hi sma te viSThaH| mAhi sma te vimahaH| mAM abhyastAnA "mAviH| pramANe svarathI zarU thatA aniT sArvadhAtuka pratyayo pUrve abhyastano Adi udAtta thAya che te na thavAno prasaMga Avaze.235 abhyasta svara (nI carcA pUrI).tAdi svara--tAdisvara paNa siddha nahIM thAya. prartA| tum| hartA| hatuMm mAM tArI 2 niti nRtyata / pramANe (tu sivAyanA ta-kArathI zarU thatA nit kRtpratyayo pUrve anantara AvelA gatino prakRti svara thAya che te na thavAno prasaMga Avaze. e doSa nathI Avato, kAraNa ke vArdikakAre kahyuM che ke satramAM jai tu zabda mUkyo che te upadezamAM je jJAti hoya tene mATe che.191 tAti (nI carcA pUrI) thAya eTale ke AdhAtusyuM . nuM pAlana na thavuM, te eka avyavasthA ane (dhAro ke nezi. mAM pA2 upaleoDanuvAttAt| mAMthI vero nI anuvRtta karIne upadezamAM je vAti pratyaya hoya te para thatAM ja nazi. lAgu paDe ema kahevAmAM Ave to paNa anya prakAranI) avyavasthA to raheze ja, kAraNa ke parAdi pakSa pramANe repha parAdi thaze ane r Agama cit che tethI AdyantA pramANe te paNa parAdi thaze. Ama repha ane T banne parAdi thavA jAya te bIjI avyavasthA UbhI thaze.ema ahIM kahevA mAge che. 234 vRtanA jir nA rUpamAMvRtta vRtta " ema jitya, hAni vRkSa Na-ratA thI abhyAsanA RR no jJa thaine spara thatAM mRtva e sthitimAM rephane pArada gaNavAmAM Ave to te abhyAsano athacaya nahIM rahe tethI teno havAti pramANe lopa nahIM thai zake ema dalIla che.(noMdhaH-216) 35 (noMdhaH 215) 20 vaSartA-- x 2 pachI suna e ta-kAradi (sAvi) nirpratyaya Avyo che. ahIM sAyaMcAturyatve pramANe guNa-para thatAM vastu ema thatAM A pakSa mujaba repha parAdi hovAthI pratyaya tAti nahIM rahe ane taeNna avyavahita rIte para na rahevAthI gati tra no tAvo ca niti nRtyatau / pramANe prakRti svara nahIM rahe eTale ke udAtta nahIM rahe ema dalIla che. paraMtu ahIM gati doSapAt| thI thatA kRtsvarano tAro 2 niti dvArA bAdha thaine sAvi nita, kRta pratyaya para thatAM gatino prakRti svara jaze. 27 prupadezo e tArA 50 sUtra uparanA bhASyamAM Apela vAche. tethI tenA upadeza samayanA sAvi pratyayano bodha thAya te mATe sArI ja niti sUtramAM nRta zabdanuM grahaNa karyu che. tethI upadeza kALe je tAni hoya te ema artha thaze. (sara. smRti tyanena saMjJAnanvanyAjo sakSyate tena tsaMjJA cenAvA pastArintheiyoDayaH sampavata ti vALamuye sAvace mata| nyAsa.).ahIM kAM vageremAM meM ne haiM dhAtu dArA vyakta thatI kriyA sAthe saMbaMdha che tethI tene tithya pramANe gati saMjJA thaze. have sicanta ne pUrvapada nathI hotuM eTale ke teno samAsa nathI thato tethI sUtramAM vRti ema na kahyuM hoya to paNa kRdanta para hoya tyAre ema artha samajAya che to pachI sUtramAM kRti ema mUkIne gaurava kema karyu che A prakAranI zaMkAno upara nirAsa karyo che. kahevAno bhAva ema che ke je samaye dhRta saMjJAno bodha thAya te samaya ja saMjJAno upadeza kALa che ane te samaye je tAti hoya te para thatAM e sUtra pramANe prakRti svara thAya tethI ja prartA (tan--sati nita ), gartum (tumuttati nita) ane prakRtiH (tAvi nita) mAM gati meM no prakRti svara (arthAt udAtta) thaze noMdha te-kArAdi nit pratyaya mRta sivAya bIjo hoto nathI tema ja gati zabda sUtramAM anuvRttithI Avela che tethI dhAtuno AkSepa thai zake che ethI dhAtu rUpa prakRtine lagatA pratyayanuM ja ahIM grahaNa thAya che. pariNAme t pratyayano saMdarbha samajAya che chatAM sUtramAM dhRta zabdanuM grahaNa karyuM che tethI khyAla Ave che ke mRta saMjJAne pravRtta thavAnA samaye je te kArAdita hoya tenuM sUtra ke 413 " :0- For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIrghatvam / dIrghatvaM ca na sidhyati / gIH pUH / rephavakArAntasya dhAtoriti dIrghatvaM na prApnoti // alo'ntyasya // 1 / 1152 // kimidamalgrahaNamantyavizeSaNamAhosvidAdezavizeSaNam / kiM cAtaH / yadyantyavizeSaNamAdezo'vizeSito bhavati / tatra ko doSaH / anekAlapyAdezo 'ntayasya prsjyet| yadi punaralantyasyetyucyeta / tatrAyamapyartho'nekAlzitsarvasya / ityetanna vaktavyaM bhavati / idaM niyamArthaM bhavaSyati / alevAntyasya bhavati nAnya iti / evamapyantyo dIrghatva- dIrgha Adeza paNa siddha nathI thato. ii, pUH mAM rvopadhAyAH / pramANe rephAnta ane va-kArAnta dhAtaomAM (upadhAbhUta )no dIrgha thAya che te na thavAno prasaMga Avaze.238nahIM thAya. SaSThI vibhaktidvArA jeno nirdeza karavAmAM Avyo hoya te (Adeza) antya a ne sthAne thAya che|1/152 sUtramAM) A je ah nuM grahaNa karyu che te attvanuM vizeSaNa che ke pachI AdezanuM? tethI zuM (phera paDe che)?239 jo (aH) e antyanuM vizeSaNa hoya to Adezane koi vizeSaNa nahIM rahe. 240 temAM zo vAMdho che? (jo Adezane aviziSTa rIte levAmAM Ave to) aneAh ( jemAM eka karatAM vadhAre matva hoya tevo Adeza paNa anyane sthAne thayAno prasaMga Avaze.paraMtu a gAya| ema (sUtra) uccAravAmAM Ave to aneAvitsarvasva / e (sUtra) karavuM nahIM paDe te paNa emAM lAbha che. (ane) A (moDastvakSya / e sUtra)'mAtra an, (Adezaja anyane sthAne thAya te sivAya bIjA (moLu Adeza antyane sthAne) na thAya' ema niyama mATe thaze.' ema chatAM paNa anya dvArAgrahaNa thAya. pariNAme pitA vageremAM svara siddha thai zake, kAraNa ke ahIM paNa tra rup tun-- AryadhAtutve pramANe T thaze, te ti hovAthI tanU nI pUrve lAgaze tethI pa mana ema thatAM mRta pratyeya niSe che chatAM dhi nathI tethI gati ghra no prakRti svara na thatAM tiLAvathI kRt svara thavAno prasaMga Avaze. (nA) 238 gIH,pU: ( ri nI vyutpatti mATenoMdha 211) ahIM ri / pur su (pra.e.va.) e rephAnta che tethI tenA upadhAbhUta 6 / OM no o padhAyAH TrIrgha ka) thI dIrgha thaine za, vRH siddha thAya che. ahIM // nivat e sthitimAM zava te| thI 6 ane mU thI 1 thatAM va opa) zrI lopa, ph- kAra uccAraNa mATe che ane kevaLa r no veravRkSya| thI lopa karyA pachI RRta phaddhAtoH / thI r Adeza karyA pachI 252 thatAM repha maiM no Adi che ema kalpanA karatAM rAva) pramANe nirama e saMyogAnta padanA repha pachInA s no lopa thatAM r mAM -kAra upadhA na hovAthI vohapadhAyAH / pramANe dIrgha nahIM thAya ema bhAva che. 29 51 e paMkhI che ke prathamA e jANavA mATe prazna karyo che. andhatva nuM vizeSaNa oya to pakhI thaze ane 'vAva aDA (veza) antya anne Adeza' ema artha samajAze. paraMtu e pra.e.va. hoya to mahraH e AdezanuM vizeSaNa hoya to antyasya ah (mAvezaH) ema samajAze. sUtramAM ahaH e pra.ba.va. che chatAM te ahIM vivakSita na hovAthI e.va. lIdhuM che. 240 (noMdha1mAMnA) vikalpamAMthI aruH nai SaSThI laine anyasya nuM vizeSaNa gaNI e to Adezane vizeSaNa nahIM rahe. tethI antyane sthAne je Adeza thAya che tethI anya jJAn paNa hoya ane eNneAh paNa hoi zake. tethI aneAt Adeza thavA rUpI doSa Avaze te nivAravA aneAti sarvasva / e sUtra karavuM paDaze.ema dalIla che. mA anane prabhAta gaNIne tene AdezanA vizeSaNa tarIke laie to Adeza avizeSita nahIM rahe ane anenAvaMta sUtra nahIM karavuM paDe tethI lAghava thaze. ema bhASyakAra ahIM batAve che. upara joyuM tema sajA ba.va. na letAM at avazya ema e.va. sAthe samajyA chatAMsUtra badalAtuM nathI.vaLI gata e pra.ba.va. che ke pa.e ya che teAzayanuM paNa nivAraNa thaze. 243 agevAnuM sarvasthA ema nahIM kahevuM paDe, kAraNa ke anyAya sAme maryAntA (anyane sthAne Adeza thAya che) ema samajAto tyAM A nuM anumAna thai zake che tethI anyane sthAne sat Adeza thAya che ema samajAya che chatAM sUtramAM kareluM at grahaNa niyamArthaka banaze, tethI samajAze ke eka j vALo Adeza ja anyane sthAne thAya che te sivAya anya eTale ke eka karatAM vadhAre garta vALo (ane6) Adeza 414 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vizeSito bhvti| tatra ko dossH| vAkyasyApi padasyApyantyasya prasajyeta // yadi khalvapyeSo'bhiprAyastanna kriyatetyantyavizeSaNe'pi sati tanna krissyte| kthm| DiccAlo'ntyasyetyetanniyamArtha bhvissyti| DidevAnekAlantyasya bhavati nAnya iti / (zabda)to vizeSaNa rahita ja rahe che. temAMzo doSa che? (doSa e ke) anya vAkyano tema ja anya padano paNa Adeza) thavAno prasaMga Ave."sAce ja te (nesviAtsarvathAsUtra) na karavuM paDe e jo irAdo hoya to (maH ne) anyanuM vizeSaNa gaNazo to paNa te siddha thaze.as kevI rIte (siddha thaze)? ricAhola-sthA e sUtra anek hita (Adeza) hoya te ja anyane sthAne thaze, 246 te sivAyanA (bIjA anejUi Adeza anyane sthAne) nahIM thAya' e niyama mATe thaze. anyane sthAne nahIM thAya. ke nodhe cheH arunazcayuetoradonAM Dhora pramANe gni para thatAM rahas nam vagerenA atyano lopa thAya che, jema ke virahamati, virahIvAroti | vinImati, viranIvarati vagere. ahIM anya at () no lopa thayo che tene badale sadiza thavAno prasaMga Avaze kAraNa ke lopa abhAva rUpa che. at rUpa nathI tethI tene upara jaNAvela niyama lAgu nahIM paDe. pariNAme A pakSa paNa doSa yukta che ema dalIla che. doSanuM nivAraNa karatAM nA. kahe cheH suvatuhiihaguhAmAtmane jadde (7-3-73) e sUtra pramANe tuK ,hid vagere dhAtuonA aMga pachI AtmapadamAM danya varNathI zarU thato pratyaya Ave to sun mAM vijha ne sthAne rAha gupayAniTI pramANe je vasa thAya che teno vikalpa lopa thAya che.ahIM suvA mAM pUrva sUtro dovo seTi vA. vasAvA(7-3-70ane72) mAMthI (vasa ane ) roH nI anuvRtti thAya che chatAM e sUtramAM su% grahaNa karyuM che tethI anya varNano lopa na thatAM samagra varNa pratyayano lopa thAya che tethI jJApana thAya che ke moDacaNA e sUtramAM : ne prathamAnta svIkAratA pakSe paNa sUtramAM karela mandra grahaNa ane si thI bhinna evA gar ne sUcave che. Ama at grahaNane kAraNe je ini nathI, anevAr che tevA AdezanI vyAvRtti thAya che tethI upara kahyo te doSa nahIM Ave. bhAkhyakAre nimArya bhaviSyatiA ema kahyuM che temAM zabda sutrane anulakSIne nahI paraMtu a ne anulakSIne prayojayo che, kAraNa ke A sUtra pUrve prApta na hato te anyAdezanuM vidhAna kare che. 24 mA ne AdezanuM vizeSaNa gaNavAthI lAghava thAya che paraMtu tethI sUtramAMnuM anya pada vizeSaNa vinAnuM (vizeSataH) raheze tethI anya an ne sthAne tema ja anya vAkya ke anya padane sthAne Adeza thavAno prasaMga Avaze. ema bhAva che. ke.noMdhe cheH "anyane sthAne ema ja kahyuM che te mAtra doSa batAvavA puratuM ja che bAkI vAkyano SaSThI dvArA nirdeza nathI hoto tethI vAkyanuM udAharaNa na ApatAM padanuM udAharaNa ApyuM cheH paramAnandusthAm ahIM vasuluavanaDudAM DhaDA pramANe manaDu nA anya TU no thAya che. 24have jo sUtramAMno anya zabda avizeSita rahe to samagra anya padane sthAne r Adeza thavAno prasaMga Avaze, eTale ke paramAnadun gAm e sthitimAM vasukuLa thI duno TU thavo joie tene badale samagra anya pada manaduhU ne sthAne - Adeza thavA jaze, kAraNa ke gAm para thatAM vAvizvasarvanAmasthAne pramANe manaDu nI pada saMjJA thaze ane prastuta sUtra padAdhikArI nIce AveluM che tethI vaNa, manaDa6 vagerethI pada viziSTa thaze. pariNAme anya zabda aviziSTa hovAthI anya padane sthAne Adeza thavAno prasaMga Avaze ema ahIM kahevA mAge che. 24 iva vagere dvArA je mata raju karyo tethI bhinna bhAgakArano mata che ema sUcavIne ke. kahe cheH anek Diza e sUtra to Ave parathI jevA apavAdanA pratiSedha mATe ja karavuM paDaze, jethI meM-kArAnta aMganI para thatAM min no mato misa 0 thI unna thAya che tyAM savadiza thai zake. rAma miksa e sthitimAM mato mita:0 mAM ataH e paMcamI hovAthI tamAdityuttarathA pramANe paMcamI dvArA nirdiSTa kArya uttara (avyavahita rIte para) ne thaze, paraMtu A paraNyA pramANe paranA Adi varNane thAya to min ne sthAne venna thatAM Adi m ne sthAne thavA jaze. tethI iSTa rUpa siddha nahIM thAya. tethI mane sUtra karavuM paDaze.apavAdanA pratiSedha mATe mane!- sUtra karavuM paDaze ema kahyA pachI viroSoDaza sati tanna rito ema kahIne bhAgAkAra sUcave che ke eka ne ma7 nuM vizeSaNa karIe to paNa sUtra nahIM karavuM paDe tethI zaMkAkArane iSTa che te lAghava siddha thaze. 246 moDa mAMnA gat e prathamAnta padane AdezanuM vizeSaNa gaNIe to tene dizA e uttara sUtramAM yojI zakAze nahIM, kAraNa ke hindu e banevAn Adeza che tethI man nI tyAM anuvRtti nathI thatI chatAM maMDukamyutithI mA parathI e uttara sUtramAM tenI anuvRtti karIzuM. tethI paranA Adine sthAne anekAla Adeza thAya paraMtu mato mittaH0 mAM hel e Adeza ekAyu nathI anekAlu che tethI tyAM gAve ra0 lAgu nahIM paDe 415 For Personal & Private Use Only Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiM punridmucyte| alo'ntyasyeti sthAne vijnyaatsyaanusNhaarH||1|| alo'ntyasyetyucyate sthAne vijJAtasyAnusaMhAraH kriyate sthAne prasaktasya / itarathA hyaniSTaprasaGgaH // 2 // itarathA hyaniSTaM prasajyeta / Titkinmito'pyantyasya syuH|| yadi punaraya yogazeSo vijnyaayet| to pachI A (moDatvacA e sUtra) zA mATe uccAravAmAM AvyuM che? '(samudAyane sthAne thanAra tarIke je jANIto che te(Adeza mAtra) anyano ja (thAya) che" ema boDatvacA sUtra jaNAve che ll1/ (sAmAnya rIte Adeza samudAyane sthAne thAya che te jANItuM che, eTale ke jeno (samudAyane) sthAne prasaMga hoya, tyAM moDatyasthA ema kahIne (tevo Adeza) anyano thAya che ema jaNAvavAmAM Ave che. eka kAraNa ke te sivAya aniSTano prasaMga Avaze /rA. jo A pramANe karavAmAM na Ave to aniSTano prasaMga Ave. (eTale ke ti, ti ane mit paNa anyane (sthAne) thAya.49 paraMtu A (moDa-sthA sUtrane bIjA (1ii cAno e) sUtranuM pUraka gaNavAmAM Ave to? tethI manejUi ritu pramANe sadiza thatAM doSa nahIM Ave(nodha 246) divATo. uparathI bhASyakAre DivAneni atyastha ema artha karyo che temAM anekani eTale sUtramAM krUpI ar nuM grahaNa karyuM che tenuM koI prayojana nathI te uparathI anek ema artha prApta thaze.(nA.).ahIM prazna thAya ke ho mAM tostAtisda pramANe tu, di ne sthAne AzIrvAdanA arthamAM tAtim thAya che te paNa hin Adeza che to pachI te anyane sthAne kema nathI thato? kAraNa ke jJApakane kAraNe tyAM savadiza thAya che. Ama A moDatvacA sUtranI anekAluM Adeza vize pravRtti nathI thatI ane tenI sAthe hovAthI mA pa2thA sUtra paNa anekA vize pravRtta nathI thatuM. 247 aH antasthA eSaSThI dvArA nirdeza sthAnaSaSThI viSayaka che ke koi paNa pachI viSayaka che te jANavA mATe prazna karyo che. 24* prakRta sUtramAM kaThI thAneyo nI anuvRtti thAya che ane je SaSThI tarIke jANItI che tene anya man sAthe yojavAmAM Ave che eTale ke sthAnaSaSThInA saMbaMdhane kAraNe Adeza tarIke je nizcita che te Adeza antavarNane sthAne thAya che ema A sUtra jaNAve che (ke.) moDa - 7ii ema kahyuM che tethI varNasamudAyane sthAne jeno prasaMga hoya, je thavAno hoya te, anya varNane sthAne thAya che, eTale ke SaSThInirdiSTa Adezano sthAnI anya an che eTaluM ja prakRta sUtraddhArA jaNAvavAmAM Ave che.(nA) 249 SaSThImAtra eTale ke sthAna SaSThI nahIM paNa avayava SaSThI vagere game te SaSThI ema artha karavAmAM Ave to SaSThIno nirdeza karIne je koi Adeza ke Agama rUpI kArya kahyuM hoya te dareka kArya jeno SaSThI dvArA nirdeza karyo hoya tene anta thavAno prasaMga Avaze, eTale ke prastuta sUtramAM pachI cAneyo. e samagra sUtranI anuvRtti na karatAM mAtra pI e padanI anuvRtti karavAmAM Ave to (nodha 248) SaSThImAtrano saMbaMdha thavAthI dita vit, mit AgamAM paNa anyane anulakSIne thavAno prasaMga Avaze. vitA mAM mAryadhAtu0 0 pramANe TU thAya che te, SaSThInirdiSTa mArdhadhAtuvantha no anya man sAthe saMbaMdha thavAthI sAvadhAtuka pratyaya tu nA AdimAM thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke 8 Agama dita che. te pramANe tApathati mAM rtihIthI nirmAM thato puja e ti Agama dhAtune aMte na thatAM tenA mA-kArane aMte thaze. tethI te mA no avayava thavAthI tAm ne zu saMjJA na thatAM prajApati mAM ne pramANe pAtra thAya che te nahIM thAya, kAraNa ke pU e mA no avayava eTale ke nA avayavano avayava che tethI te TrA e aMgano avayava na gaNAya. mit Agama paNa anyane anulakSIne thaze A sarva thavAnuM kAraNa e ke mAntau tau vagere sajAtIya saMbaMdha sUcavatA sthAna sAthe thatA saMbaMdhano bAdha kare che, paraMtu SaSThInuM rUpa hoya te to anya man sAthe ja yojAze, kAraNa ke te saMbaMdhano e sUtro bAdha nahIM karI zake. tethI A sUtranI pakkI thAneyo sAthe ekavAkyatA nahIM thai zake eTale ke tenuM pUraka sUtra paNa gaNI na zakAya. yogaroSaH eTale sArvadhanurdhadhAtuvo vagere vidhinA pUraka ema (chA) artha kare che. For Personal & Private Use Only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogaroSe 2 r // kim / aniSTaM prasajyeta Titkinmito'pyantyasya syuH // tasmAtsuSThSyate sthAne vijJAtasyAnusaMhAra itarathA niSTaprasaGga iti // 1 vizva ? I? / / tAtaGantyasya sthAne kasmAnna bhavati / GiccAlo'ntyasyeti prApnoti / tAtAGi DiskaraNasya sAvakAzatvAdvipratiSedhAtsavadizaH // 1 // 1 tAtAdi kiraNa sAvakAzam ko'vakAza guNavRddhipratiSedhArthI ukAraH / ( prastuta sUtrane anya sUtranuM pUraka gaNavAmAM Ave to paNa || 250 (to paNa) zuM ? ti, vit ane mit (Agamo) paNa antyane (sthAne) thAya, e aniSTa thavAno prasaMga Avaze. tethI (samudAyane) sthAne thanAra tarIke je jANIto che te AThesa mAtra) anyano jAthAya) che ema moDavavA e sUtra jaNAve che, tema na thAya to aniSTa thayAno prasaMga Ave' ema je kahevAmAM AvyuM te yogya che. (SaSThIdvArA nirdeza karIne je) ti( Adeza kahyA hoya te) paNa (antyane sthAne thAya che) ||1/1pa3|| 251 (tu-tAta ziva ja vAm| pramANe co) tad antyane sthAne kema nathI thato? kAraNa ke tyAM vizva ane monspAyA e banne ke sUtro lAgu paDe che. 51 tAta mAM ne tU tarIke mUkyo che tenuM khAsa prayojana che ||1|| naita (pratyayArna ti karyo che te kAmano che ! zA kAmano che? (ahIM guNa ane vRddhine thatAM aTakAvavA mATe ghara mUkyo che, 250 caukhaM(pR.438,pA.TI 4) mAM noMdhe che ke A kAtyAyananI vArtika che ema kalpIne (koi) tenI pachI coroSe 5 // ema bhASyavyAkhyAna kalpe che [ ni.sA.(pR. 399), yumI(pR.619)] paraMtu teno pATha jovAmAM Avato nathI tethIahIM te mUkyo nathI tenA upara vyAkhyAna dekhAtuM nathI tethI e bhASya vArtika ja che.paNa ki.(pR.130), vA.zA.hi.(pR.495), ma.(pR.327) mAM te vArtika tarIke ja Apela che,paraMtu te para bhASyavyAkhyAna nathI. 251 hor mAM AzIrvAda sUcavavA mATe tu ane hi ne sthAne sudghostAtat. pramANe vikalpe tAtantr Adeza thAya che .e cit che ane tu tathA hiM no tuhyoH ema SaSThI dvArA nirdeza che ane cenApti nyAye prakRta sUtra aneAcit 0 no apavAda che tethI prakRta sUtra pramANe tAtaN, tu ane hi nA anyane sthAne kema nathI thato ema praznatino bhAva che. 25 DizvAso - mALoti| arthAt A viSa) e sUtra koi apUrva kAryanuM vidhAna karatuM nathI, paraMtu vividha sthaLe sUtrakAre pratyayane sa- kAra lagADIne (arthAt hindu karIne) tenuM vidhAna karyu che tethI te anekAT thavAthI tyAM aneA sUtra lAgu paDe to sarvadeza thavAno prasaMga Ave che. teno bAdha karavA mATe prakRta sUtra apavAda rUpe che. pUrve je kahyuM che tenuM anya rIte punaruccAraNa kare che ema praznakartAnuM kahevuM che.vaLI anuvAda rUpa hovA chatAM A sUtra vyartha nathI, kAraNa ke tenuM eka prayojana e che ke pratyayane citta karyo tethI te anyane sthAne ja thAya ema samajAze, paraMtu jJAnad ne A sUtra lAgu nahIM paDe, kAraNa ke tenA vittta ne vi|i thI thato guNa-vRddhiniSedha, dignyAvika zrI manuM saMprasAraNa vagere anya prayojana che. 253 sAvAraNam arthAt jene avakAza hoya te (=anyArtha) ane jene bIjuM koi prayojana na hoya te niravakAza(= ananyArtha). anaT ne cit e mATe karyo che ke tethI te antyAdeza thAya. te anekAT che tethI sarvodeza karavAmAM Ave to tene hit karavAno koi artha raheto nathI,paraMtu sUtrakAra icche che ke mana Adeza antya ane sthAne ja thAya tethI temaNe tene cit karyo che pariNAme aneA e sUtrano bAdha karIne hinda| e sUtra amalI banaze. jayAre tAtantr nI bAbatamAM tema nathI kAraNa ke mana nI mAphaka te niravakAza nathI, tene anya prayojana che eTale ke te ke atyArtha che tethI tene kriyA| sUtra lAgu nahIM paDe, tene kintu karavA pAchaLa sUtrakArano e ketu che ke tenA citta ne kAraNe vistRtAt jevAmAM 417 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAtaGi GitkaraNasya sAvakAzatvAdvipratiSedhAtsarvAdezo bhaviSyati // prayojana nAma tadvaktavyaM tati6 (pratyaya)ne hita karyo che tenuM kAma e che ke tethI vipratiSedha thaine savadiza thaze. 25*prayojana to tene ja kahevAya ke sArvadhArSi thI thatA guNano niSedha thAya, dhiSTAt jovAmAM puntiNULa pramANe prApta thatA laghu- upadhA guNano niSedha thAya, mRt jevAmAM muvRddhiA thI prApta thatI vRddhino niSedha thAya, kAraNa ke ti hovAthI tAta ne viti nA lAgu paDaze. uparAMta 3STAt jovAmAM tAta e Dis pratyaya para thatAM caDyiA pramANe saMprasAraNa thai zakaze, gUMthAt mAM pat pratyaya para thatAM suva aa pramANe TU dhAtune jerAma thAya che. tano tAta nA hittva ne kAraNe niSedha thaze. A rIte jayAM avakAza haze tyAM savadiza thaze ane jayAM sadaza karavAthI hittva nivakAza - nirarthaka banaze tyAM sarvAdazano bAdha karIne anyAdeza thaze, tyAM prata sUtra ane hU0 no bAdha karaze. 24 bhASyamAMnA vipratiSa zabdane spaSTa karatAM ke. kahe che ke diyA e apavAda sUtra che ane anevAn zitva e utsarga sUtra che , paraMtu utsarga ane apavAda vacce vipratiSedha thAya te ucita nathI ema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke guNa-vRddhino niSedha thAya te tAtane hin karavAno hetu che tethI dizA sUtra tAta ne vize pravRtta thAya to te sUtranuM anuvAdaka svarUpa na rahe paNa paribhASA to jenuM pUrve vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tene vize niyama karavAnA hetuthI mAtra anuvAda ja kare che, eTale ke je prApta hoya teno anuvAda karIne niyama dvArA anyanI nivRtti kare che. ahIM viprative paranA pramANe vipratiSadhano prayoga thayo nathI tema nA.mAne che, kAraNa ke avazya prApti thavI te bAdhyatvanuM bIja che. be sAvakAza ane tulyabala zAstra eka sthaLe ekI sAthe lAgu paDavAno prasaMga Ave tyAM vipratiSedha thAya. ahIM hirA sAvakAza che tathA savadiza prApta na thAya te bAbatamAM sUtra lezamAtra caritArtha nathI. tethI vitiya eTale virodha (nA... sAmAnya rIte anuvAda rUpa hovuM te gauravarUpa doSa gaNAya che chatAM prata sUtra niyama rUpa hovAthI te paribhASAnI bAbatamAM te guNa thaze, kAraNa ke paribhASA, anya sUtra dvArA je pUrve prApta hoya teno anuvAda karIne, jayAM aneka vikalpa prApta thatA hoya tyAM ekane vize niyama karIne bAkInA badhAnI nivRtti kare che. jema ke vIhInavantiA yajJavidhimAM puroDAza banAvatAM pUrve DAMgaranuM prokSaNa karyA pachI tenAM choDAM kADhavAnAM hoya che, te aneka rIte dUra karI zakAya che, chaDIne,nakha vaDe, dAMta vaDe. have trIdIkSatiA e vidhidvArA prApta thatA vadi rUpa divyano anuvAda karIne trIdInavantiA e vidhi niyama kare che ke DAMgaranAM choDAM chaDIne dUra karavAM. AthI nakhaviThalana vagere anya sarva vikalponI nivRtti thAya che. paribhASA paNa anya vikalponI nivRtta kare che jema ke tamanna -ti nirdiSTa pUrvA anya sUtro dvArA je prApta che tene vize niyama kare che ke saptamI dvArA nirdeza karyo hoya tyAre te kArya pUrvane anulakSIne thAya che AthI para vagerenI nivRtti thaze.Ama dizA ane anek 0 e sUtronI vacce apavAda-utsarga saMbaMdha nathI, kAraNa ke hindu sAvakAza oya tyAM sadiza ane niravakAza hoya tyAM atyAdeza thAya ema samajAya che. TUMkamAM prakRta sUtra tAtinI bAbatamAM upasthita nathI thatuM pachI apavAda levAno koi prazna ja raheto nathI. ema na hoya to n , mar vagerene pit karyA che te niravakAza che, anudAttatva sivAya temanA pitta nuM anya prayojana nathI tethI anuddAtta suvatau e sUtra sArthaka che chatAM nitvarI vageremAM havA pati kRti pramANe sud thatAM vavaran pratyayanuM pittva sArthaka thatuM hovAthI eTale ke tenuM pitta anyArtha siddha thavAthI anudAttatvano pratyayaHA mAghutAdhA pramANe thatA udAtta vaDe teno bAdha thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke udAtta aMtaraMga che. sAvakAza niravakAza sthaLe apavAda-utsargabhAva na svIkAravAmAM Ave to ja A prasaMga TaLI zake.nitvarI mAM to mArulattA e utsarga che ane manulAsti su e apavAda che tethI denAbatanyAye anudAtta jathaze, 2 tAta mAM hindu ne kAraNe apavAda thAya te zakya nathI kAraNa ke kendra to sAvakAza che. tethI tyAM ja. e sUtra upasthita thatuM ja nathI ane te anekAn hovAthI ane vUi0 pramANe sarvAdaza ja thaze.ahIM eka bIjI zaMkAH o mAM tughoratAtisda pramANe tuM ane hi ne sthAne tati thAya che temAM sevA pramANe thato hi e pat pratyaya che, paraMtu tuM to pit che tethI tene sthAne thaela tAtispara thatAM guNa-vRddhi kema na thAya ? uttara e ke tAta6 avazya pit thAya, paraMtu sUtrakAre tene hin karyo che tethI menAbApti nyAye hindu pittva no bAdha karaze.noMdhaH dubhyo (6-4-101) mAMthI di nI anuvRtti thAya che chatAM sUtrakAre to de (6-4-105) mAM hi nuM pharIthI grahaNa karIne jJApana karyuM 428 . For Personal & Private Use Only Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yanniyogataH syaat| yadi cAya niyogataH savadizaH syAttata etatprayojanaM syaat| kuto nu khalvetanDitkaraNAdayaM sadizo bhaviSyati na punarantyasya syAditi // evaM tarkhetadeva jJApayati na tAtaGantyasya sthAne bhavatIti yadeta DitaM karoti / itarathA hi loTa eruprakaraNa eva bruuyaattihyostaadaashissynytrsyaamiti|| mA paraca aa pa aa pa aa alo'ntyasyAdeH prsyaanekaalshitsrvsyetypvaadviprtissedhaatsdishH||1|| alo'ntysyetyutsrgH| tasyAdeH prsyaanekaalshitsrvsyetypvaadau| apavAdAvipratiSedhAttu sarvAdezo bhvissyti| AdeH parasyetyasyAvakAzaH / yantarupasargebhyo'pa iit|| dvIpam je (mUtranirdiSTa) niyama 55 pramANe hoya. jo A sadiza (sUtraddhArA) nirdiSTa hoya to e prayojana kahevAya. hin ryo che tethI A (sAta) sarvAdaza thaze paNa anyane sthAne nahIM thAya te vaLI kevI rIte? ema hoya to (sUtrakAra) tati ne hin kare che te ja jJApana kare che ke tAtaH anyane sthAne nathI thato, kAraNa ke tema na hota to strot nA H aa e sUtranA saMdarbhamAMja tihAotAriNItarathAr ema (sUtrakAra) kaheta. 256 paMcamInirdeza dvArA parane anulakSIne kahevAmAM AveluM kArya Adine thAya che. 11pa3 257 moDI (nAM) H paracA ane mane sviAtsarvA (e be) apavAdamAM vipratiSedhathI (mane sviAsyA pramANe) savadiza thazall ll 258 proDakyA e utsarga (sUtra che ane) nA paracA ane mane sviAsyA e tenA apavAda (che).paraMtu (tulyabala) apavAdamAM vipratiSedha (arthAt paraspara virodha thavA) thI (netviAtsarvacA pramANe) savadeza thaze. dhantapasakhyo su caa pramANe 25 thatAM dvIpam sthAnivarbhAvathI thaela di vize lopa rUpI kArya nathI thatuM. te rIte tene sthAne thaela tAtat mAM paNa sthAnivadbhAvane AdhAre pitta nahIM thAya. tethI guNa nahIM thAya. 255 niyo - eTale niyama(nA.) arthAt sUtra dvArA je niyama, vidhi karavAmAM Avyo hoya te. tethI je prayojana sUtra dvArA nirdezavAmAM AvyuM hoya te ja prayojana kahevAya. kharuM jotAM dizA ema kahIne sUtrakAre hit karavAnA prayojanano nirdeza karyo che, eTale ke temaNe spaSTa vidhAna karyuM che ke hin Adeza anya man ne sthAne thAya che. ethI bhAgamAM prazna karyo che ke hindu hovAthI savadiza thaze ane anyAdeza kema nahIM thAya? tenuM kAraNa e ke sUtrakAre hindu ne anulakSIne sadizane lagato niyama karyo ja nathI mATe upara tAta nA hittva nuM je prayojana darzAvyuM che te na svIkArI zakAya.ema bhAva che. 25% uparanI dalIla svIkArIne anya kAraNa Ape cheH sUtrakAre od prakaraNamAM duHA (3-4-86) sUtra karyuM che tethI temAM DuM-kArano 3-kAra thaine ti no tuM ane jo no santa thAya che.A sUtra pachI tarata ja temaNe tuAstatiha0 sUtra karyuM hota to atyAdeza thaIne ISTa kArya siddha thai zakata, paNa sUtrakAra Icche che ke tatik para thatAM guNa-vRddhi na thAya tethI temaNe tene hinU karyo che. Ama tatik nA hattva nuM spaSTa prayojana che ane jo savadeza thAya to jaguNa-vRddhi niSedha vagere thaI zake. Ama savadizatva dvArA tenuM hittva guNa-vRddhino bAdha karI zakaze. 257 ema kahyuM che paNa aSTAdhyAyImAM koI paNa sthaLa parI ema uccArIne kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM nathI, chatAM sUtrakAre taramAhityuttaracA mAM paMcamI nirdeza karyo che tethI jayAM jayAM paMcamInuM uccAraNa karyuM hoya tyAM tyAM para kArya thAya che. 258 moDA e utsarga sUtranAmaH pUravA ane ane e be apavAda che. temAM jayAM A banne tulyubala apavAda lAgu paDavAno prasaMga Ave tyAM para hovAthI apavAda vipratiSadhathI aneskUiLa lAgu paDaze ane parane kArya na thatAM savadeza thaze. 25) vantapasa pramANe ddhi, 7 ane 35 pachI man AvatAM teno thAya che. ahIM paMcamI nirdeza che tethI dvi vagerenI pachI (F) je hoya teno huM thaze. ahIM paMcamI che tethI A parasthA lAgu paDaze tethI sat nA Adi () no r thaze.Ama to (Yrtho)tA mAne tminniti e arthano samAsa karatAM dri madi --dIpam .ema antatA / saMtA: Apa minniti mantaram / samIpam thaze.ahIM trApUrapU0 pramANe -kAra samA sAnta thayo che. A sAthe paraNyA nuM udAharaNa thayuM. 419 For Personal & Private Use Only Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antriipm| anekAlzitsarvasyetyasyAvakAzaH asterbhuuH| bhavitA bhvitum| ihobhayaM praapnoti| ato bhisa ais| anekAlzitsarvasyetyetadbhavati vipratiSadhenA tsirvathAvarAH ma hRAA hataH dA ma parathavArA: sa gvA mane prAnoti aSTAgye zrIrAma zitsarvasyetadbhavati vipratiSedhena // aneTviAtsarva aa aa aa pas II zitsarvasyeti kimudAharaNam / idama ish| itaH iha / naitadasti pryojnm| zitkaraNAdevAtra sarvAdezo bhaviSyati / ida tarhi / antarIpam mAM nA parasthA ne avakAza che, jayAre mastamaiM pramANe thatAM mavitA mAvatam mAM(r) ane triAtsArvacAne avakAza che. paraMtu) taHA 8 mAM (ne)- utsarvacA ne avakAza che 6 (kAraNa ke rA e rAt Adeza che). A paracA ne AgaLa kahyAM) (sthaLoe). mato misa che! e lAgu paDatuM hoya tyAM bannene avakAza che.262 temAM vipratiSadhathI ane triAtsarvA lAgu paDaze ma ra pramANe thatAM taH, phuda mAM (ane iriAtsarvathA ne avakAza che (kAraNa ke zrA e rat che), ne (upara kahyAM te sthaLoe) avakAza che. jayAre mAgya [e sUtra lAgu paDatuM hoya tyAM bannene avakAza che chatAM vipratiSedhathI ripat Adeza (ra) sarvane badale thaze. 263 jemAM aneka man hoya che ane jemAM rA-kAratuM hoya te Adeza sarvane badale thAya che 1/1/papAM rit (Adeza) sarvane sthAne thAya che tenuM udAharaNa zuM che? tama ra pramANe thatAM rataH phUda e (udAharaNa che).e ti karavAnuM prayojana nathI, kAraNa ke rA-kArane sUt tarIke (vadhArAno) mUkavAthI ja sadiza thaze. 2% to pachI A 260 maoNrma mAM paMcamInirdeza nathI, SaSThInirdeza che ane meM e anekA Adeza che tethI mA pa20 lAgu na paDatAM maneni 0 lAgu paDIne savadiza thaze tethI samagra man dhAtune sthAne mUAdeza thaze. 261 ma ra mAM e zit Adeza che tethI savadeza thaze, kAraNa ke rA-kAra r hovAthI anevAnU e sUtra amalI thaze.pariNAme meM e samagra sarvanAmane sthAne 2 Adeza thaze tethI phatara, phUda jevAM zabdarUpa banaze. 262 mato mitra tenA mAM paMcamI nirdeza che tethI ma ne avakAza che tathA e anekA Adeza che tethI mane nUDa ne paNa avakAza che. Ama ahIM tulyabala apavAdane avakAza che tethI para hovAthI apavAdavipratiSadhathI ane i lAgu paDatAM -kArAnta pachI AvatA minuM no je Adeza thaine rAka, lai jevAM rUpa siddha thaze. 203 aSTAgya gau mAM paMcamI nirdezane kAraNe ma0 lAgu paDe che tethI paranA Adino au thavAno prasaMga Avaze, paraMtu aura e ti Adeza che tethI ahIM mane skUiLa ne paNa avakAza che. Ama tulyabala apavAda eka sthAne lAgu paDatA hovAthI vipratiSadhathI anenita lAgu paDIne aSTa nan / phAr e sthitimAM sadiza thatAM mam/phAr no au Adeza thaine mausiddha thaze. 264 ma halA e sUtra udAharaNa tarIke ApyuM temAM ti e pada nathI chatAM tiradevAtra sarA:0 ema kahevAno bhAva e che ke Adezane zuM lagADavAthI te anekA thAya che. Ama zuM lagADavAnuM prayojana siddha thayA pachI rAvatadita thI tene tU saMjJA thatAM tajI jovA thI teno lopa thaze.ahIM prazna thAya ke zuM lopa thayA pachI Adeza ane kALu nathI raheto, ekAk thAya che.pachI savadiza kevI rIte thAya ? paraMtu risaraNa vagere kahevAno Azaya e che ke lopa thayA pUrve je (bhUtapUrva anekAn hatotene AdhAre zAstra pravRtta thaze(nA.), tethI sarvadiza thaze.Ama sUtramAM dA ne lagADela hata, -kArano lopa thayo te pUrve anekAlu hato tethI mane vAtsarvA eTaluM ja sUtra hota to paNa savadiza thAya ja che tethI sUtramAM rAt-grahaNa karavAnI jarUra nathI. 420 For Personal & Private Use Only Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAbhya auz / nanu cAtrApi zitkaraNAdeva sarvAdezo bhaviSyati / idaM tarhi / jasaH shii| jazzasoH shiH| nanu cAtrApi zitkaraNAdeva sadizo bhvissyti| astyanyaczitkaraNe pryojnm| kim| vishessnnaarthH| kva vishessnnaarthenaarthH| zi srvnaamsthaanm| vibhASA ddishyoH| iti // zitsarvasyeti shkymkrtum| kthm| antyasyAyaM sthAne bhavanna pratyayaH syaat| asatyA pratyayasaMjJAyAmitsaMjJA na syaat| asatyAmitsaMjJAyAM lopo na syaat| asati lope'nekaal| yadAnekAl tadA srvaadshH| yadA savadizastadA prtyyH| yadA prtyystdetsNjnyaa| yadetsaMjJA tadA lopH|| 3Mkhya [ e (udAharaNa che).265 paNa ame kahyuM tema ahIM paNa rA-kArane t tarIke (vadhArAno) mUkavAthI ja sarvAdaza thaze. to pachI nasa phI ane narasANIH rizA e (sUtro tenAM udAharaNa che) paraMtu ame kahyuM tema ahIM paNa rA-kArane rUt tarIke (vadhArAno) mUkyo che tethI ja savadeza thaze. ahIM zit karavAnI pAchaLa to bIjo hetu che. 267 zo hetu che? rA-kAra vizeSaNa tarIke upayogI che. kyAM vizeSaNa tarIke upayogI che? ri sarvanAmasthAnakU vimA hiroH e sUtromAM. (A sUtramAM je) tsirvastha ema (kahyuM) che te na kahyuM hoya to cAle. kevI rIte? (kAraNa ke ri) jo anyane sthAne ja thAya to te pratyaya na bane ane jo tenI pratyaya saMjJA na hoya to stra vitadita pramANe) t saMjJA na thAya ane jo tu saMjJA na thAya to teno (tI kopaHA pramANe) lopa na thAya ane jo lopa na thAya to te (phurA vagere) net (thaze) ane jyAre mane hoya tyAre to savadiza (thaze). jayAre savadiza thaze tyAre te pratyaya thaze, pratyaya thaze to tuM saMjJA thaze ane jayAre tu saMjJA thaze tyAre lopa thaze. 268 265 (nodha ra64) ma [ svIkArya nathI tethI rita nuM bIjuM udAharaNa che aSTAgya airA ahIM aura e Adeza. zat che tethI (ganenTra) zitsarvasyA pramANe savadiza thai zakaze. ema purva pakSInI dalIla che. 266 have bIjuM dRSTAnta Ape chenasa phI nararAno rizA e be sUtromAM paNa Adeza , Tune rAtu karyA hovAthI te anekAluM thAya che pariNAme te paNa yogsa udAharaNa nathI ema zaMkAkAranuM kahevuM che. 267 bhUtapUrvagati (noMdha 265) thI anekaluM thAya che ema kahevA pAchaLa koi pramANa nathI. tethI tene kAraNe Adeza anekAluM thAya che ema na kahI zakAya, chatAM sadiza to riA karavAne lIdhe ja thayo che tethI sUtramAM rizat nuM grahaNa karavuM jarUrI che ema bhAva che. 268 zi vagereno sarvAdaza thAya te pahelAM te pratyayano Adi na kahevAya tethI rA- kArane rUt saMjJA na thAya te vAta siddha karavA mATe bhASyamAM tyAre mavan vagere kahyuM che, paraMtu sarvanAnaH (nasaH ) napuMsAtA vageremAM paMcamI nirdeza che tethI A pramANe Adino Adeza thavo joie to pachI jo zit anyano Adeza thAya to vagere' ema zA mATe kahyuM evI zaMkA thAya tenuM nivAraNa karavA mATe sarvanAmna saMbaMdha SaSThI laizuM tethI 'sarvanAmane anulakSIne thatA nam no zI thAya che ema naH zat no artha samajAze ane napuMsAt ne vihitanuM vizeSaNa gaNIzuM tethI napuMsaka pachI jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te (na, rAs no phiza thAya che) ema samajAze. ema thatAM ma ne avakAza nathI raheto, kAraNa ke e sUtramAM para zabda dvArA parane lagatuM vidhAna thatuM nathI. AthI sUtramAM rAta nuM grahaNa karyuM che te jJApana kare che ke anubaMdhane kAraNe Adeza anekA thato nathI.athavA to sUtramAM zit nuM grahaNa na karyuM hoya to paNa A pratyayo anekAn hovAthI mA no bAdha karIne sarvAdaza thaze. tethI sUtramAM je ritu grahaNa karyuM che tenuM koI prayojana nathI rahetuM chatAM sUtrakAre tenuM grahaNa karyuM che tethI jJApana thAya che ke anubaMdha avayavabhUta nathI (anekanti che), tethI tene kAraNe Adeza vagere anekAn thatA nathI. zi, rI vagere jayAM sudhI Adeza nathI thatA tyAM sudhI - saMjJA nathI thatI tethI lopa paNa thato nathI pariNAme anekAluM hovAthI mA no bAdha karIne sarvAdaza thaze. Ama razI vagere rAt hovAthI ja sadiza thaze, kAraNa ke temAMno rI-kAra paNa anubaMdha che ane jayAre te zI vagere AdezanuM vidhAna karavAmAM AvyuM te kALe, bhASyamAM kahyuM che tema, tene rA-kAra anubaMdha lAgelo che te jJAna hatuM ja, kAraNa ke sadiza karavAno hoya che tethI ja Adezone riAta karavAmAM Ave che. tema na hoya to mAtoDanupa :1 thI thatA ja pratyaya vageremAMnA vagere anubaMdha che tenuM jJAna phAvavatadite e vAkyanA jJAna pachI thAya, tene tuM saMjJA thaIne lopa thAya ema hoya to vidhAna kALe anubaMdha che tenuM jJAna na hovAthI nAnuvanya tamasAdhyam(anubaMdhane kAraNe asArUpya nathI thatuM) e paribhASA prApta nahIM thAya tethI vikalpa thavAno prasaMga Avaze.jema ke [ pramANe maLuM thAya che ane mAtoDanusa 421 For Personal & Private Use Only Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM tarhi siddhe sati yaczitsarvasyetyAha tajjJApayatyAcAryo'styeSA paribhASA nAnubandhakatamanekAltvaM bhvtiiti| kimetasya jJApane pryojnm| tatrAsarUpasarvAdezadAppratiSedheSu pRthaktvanirdezo'nAkArAntatvAdityuktaM tanna vaktavyaM bhavatIti // iti zrImadbhagavatpataJjaliviracitavyAkaraNamahAbhASye prathamAdhyAyaprathamapAdasya gurjarabhASAnuvAdasya taralATIkAyAM saptamamAhnikam // 7 // A A rIte (sarvAdeza) siddha thAya che chatAM (sUtrakAre) rAtsarvae ema (kahyuM)che te uparathI AcArya jJApana kare che ke anubandhane kAraNe pratyaya ane banato nathI.269 enuM jJApana karavAnuM zuM prayojana? (prayojana e ke tema karavAthI manapasarvavidvitiSa pRtharvInaroDanArA -taMtvAn ema (vArtikadArA) je kahyuM che te kahevuM na paDe.270 iti zrImadbhagavatpataJjaliviracitavyAkaraNamahAbhASye prathamAdhyAyaprathamapAdasya gurjarabhASAnuvAdasya taralATIkAyAM saptamamAhnikam // 7 // pramANe thAya che. mahU ane 4. e bannemAM mULa pratyaya mAM che eTale ke te samAna rUpa che paraMtu temane lAgelA anubaMdhane kAraNe te asamAna ( 5) lAge che tethI vADasapoDatriyam pramANe vikalpa thavAno prasaMga Ave. 269 paraMtu nAnuvadhatanetvim (anubaMdhane kAraNe Adeza vagere anekAn thatA nathI.) e paribhASA dvArA sUcavAya che ke anubaMdhane n gaNavAmAM AvatA nathI. tethI ja anubaMdhane kAraNe thatAM guNa-vRddhi athavA temano niSedha jevAM kAryo karavAnAM hoya tyAM natvithI ema kahIne sthAnivadbhAvano je niSedha karyo che te lAgu paDato nathI. ema na hoya to samAnapUrve pramANe vatvA ne sthAne je (ca) thAya che te tina thAta.nodhaH anubaMdhano lopa karavAthI sthAnI anubaMdha rahita ja thaze, paraMtu tethI te sthAnIno avayava nathI thato ema nathI, kAraNa ke sUtramAM jenuM sthAnaSaSThI sAthe uccAraNa karavAmAM AvyuM hoya tene sthAnI kahevAmAM Ave che ane kAra SaSThInirdiSTano avayava che tethI te paNa sthAnIno avayava ja che. nahIM to mahIlU jevAmAM 8 TiA pramANe dIrgha na thAta. A vAta AgaLanA sUtramAM spaSTa thaze. 27 jJApananAM prayojana darzAvatAM bhASyakAre traNa doSa batAvyA che. A paribhASA hoya to te doSone nivArI zakAya. (1)garapa0 jayAM ja thato hoya tyAM ja thavAno prasaMga Avaze.(2) sadvirA sarvAdaza thAya che tyAM viva mautA javAmAM sadiza thavAno prasaMga Avaze. eTale ke hi prAtipadikanA anyano sau thavAne badale sarvAdaza thavA jaze, (3) anIvArantitvati-(Atiya) --rAdhadhvA e sUtra pramANe thatI saMjJAmAM tApU ane sain ne ema kahIne saMjJAno pratiSedha karyo che tyAM hA nI sAthe taim nuM pRthaka grahaNa karavuM paDaze, kAraNa ke sain dhAtu gA-kArAnta nathI. anubaMdha anekAnta hoya to jJApana Avazyaka nathI, paraMtu jo tene ekAnta gaNavAmAM Ave to jJApana jarUrI che e ja mukhya pakSa che (nA.) iti zrIbhagavatpataJjaliviracitavyAkaraNamahAbhASyasya prathamAdhyAyasya prathamapAde saptamamAhnikasya taralA nAma TIkA samAptA // 7 // karara For Personal & Private Use Only Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ahinaka 8 navoDanatva zArApas I vatkaraNaM kimrthm| sthAnyAdezo'nalvidhAvitIyamucyamAne saMjJAdhikAro'yaM tatra sthAnyAdezasya saMjJA syAt / tatra ko dossH| AGo yamahana AtmanepadaM bhavatIti vadhereva syAddhanterna syaat| vatkaraNe punaH kriyamANe na doSo bhavati / eka varNane lagatI vidhi na hoya tyAM Adezane sthAnI jevo gaNavo |11papA ahIM sthAnivat ema vat zA mATe lagADyo che? jo cAnyAroDanatri eTaluM ja sUtra karavAmAM Ave to mArA nI ja sthAnI saMjJA thaze, kAraNa ke A sUtra saMgrAno prastAva karanArAM sUtromAMnuM che. temAM zo vAMdho? 3 mAho yamadanaH pramANe je mAtmane thAya che te (Adeza) varSa nuM ja thaze sthAnIbhUta nuM nahIM thAya. " paraMtu (zanivat ema) vat lagADyo hoya to doSa Avato nathI. ' marsorsTi vinA mAM di no artha, goto tiA mAM badata ne artha ane dvibhyoDakjhiAnDisA mAM hidata no artha je te sUtramAM vat no prayoga karyo nathI karyo to paNa teno artha samajAya che tema prastuta sUtramAM paNa sthAnivat mArAH ema na kahetAM cAnyarAH ema kahyuM hota to paNa sthAniva no artha samajI zakAta.tethI ahIM vat prayojayo na hota to cAlata ema bhAva che. 2 saMjJADayaRHA ema kahyuM che temAM adhikAra zabda prakaraNa- saMdarbha e arthamAM che, kAraNa ke A pAdamAM AgaLanAM sUtromAM vRddhi guna , manunAsikA vagere saMjJAo karI che, jayAre pAchaLanAM sUtromAM roSa , Ti , 35dhA vagere saMjJA karavAmAM AvI che.Ama ahIM saMjJAno ja saMdarbha che tethI thAnyAH ema kahevAmAM Ave to sthAnI AdezanI saMjJA che ema samajAze ane iSTa kArya nahIM thaI zake. ? eTale ke ke saMjJA-saMjJI saMbaMdha thavA chatAM sthAnane lagatAM kArya Adezane thai zakaze pachI thAnyArAH ema kahevAmAM zo vAMdho che? sUtramAM vatanuM grahaNa na karavAmAM Ave to saMjJA-saMjJI saMbaMdha samajAze tethI mAro yamadanA pramANe mAnuM jyAre akarmaka hoya tyAre Atmapada thAya che te sAnidhyate jevAM sthaLe na thavAno prasaMga Avaze,kAraNa ke hano vadha hiA e sUtramAM paNa hanuM e varSa nI saMjJA che tema samajAze. pariNAme jayAM jayAM saMjJA hajU nuM sUtramAM grahaNa karyuM hoya tyAM tyAM eTale ke saMjJA pradezomAM saMjJA hanuM saMzI varSa no bodha karAvIne nivRtta thaI jaze, kAraNa ke saMjJAne potAne koI kArya thatuM nathI. Ama mA vadhu ne ja Atmapada thaze mA unne na thavAno prasaMga Avaze. paraMtu sUtramAM vat nuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya to kAryAnideza thatAM sthAnIne anulakSIne kaheluM kArya Adezane thai zakaze paNa tethI sthAnIne vize te kArya thatAM aTakI nathI jatAM tethI gAnista rUpa thai zakaze.A pAdamAM vat nA prayoga sivAya atidezano artha na samajAto hoya to pachI vahurAvatuM e sUtra mAM bha khyikAre vat nA prayoga vinA paNa atideza thAya che e mata e mATe svIkAryo che ke tyAM saMlyA zabda saMcAyateDanA ti saMlyA ema avartha lIdho che ane teno laukika artha lIdho che tethI vat nA prayoga vinA tyAM atideza thaI zakaze ema kahyuM che.vaLI sthAnivasUtramAM vat grahaNa karavAthI sthAnInA kAryano Adezane vize atideza thaze ema kahyuM che te upara jaNAvela sarjayo vigere sUtramAMti vagere iznI saMjJA che. ema koi zaMkA kare ema vicArIne ke. kahe che ke zin ,pitta vagere saMjJA nathI, kAraNa ke sUtrakAre na vattA e sUtramAM sat vatva pratyaya vitu nathI ema kahIne je pratiSedha karyo che te uparathI samajAya che ke vitu e saMjJA nathI, kAraNa ke sUtrakAre strI nI ti saMjJA kyAMya paNa nathI karI ke jeno prastuta sUtramAM pratiSedha kare. Ama e sUtromAM vi vagere vata nA prayoga vinA paNa atidezano artha samajAze.mAdAmahanananaH vivanI triA 423 For Personal & Private Use Only Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnikAryamAdeze'tidizyate guruvad guruputra iti ythaa|| athAdezagrahaNaM kimartham / sthAnivadanalvidhAvitIyamucyamAne ka idAnI sthaanivtsyaat| yaH sthAne bhvti| kazca sthAne bhvti| aadeshH| idaM tarhi prayojanamAdezamAtra sthAnivadyathA syaat| ekadezavikRtasyopasaMkhyAnaM codayiSyati tanna vaktavyaM bhavati // atha vidhigrahaNaM kimrthm| sarvavibhaktyantaH samAso yathA vijnyaayte| alaH parasya vidhirlvidhiH| alo vidhirlvidhiH| ali vidhiralvidhiH / alA vidhirlvidhiH| kAraNa ke tethI jevI rIte guruvar guruputra (gura putra pratye gurunI jema vartavuM' ema (atideza karavAmAM Ave che tema) sthAnIne lagatA kAryano Adezane vize atideza karavAmAM Ave che. have (ahIM) mArA zabda zA mATe mUkyo che? " (kAraNa ke, sthAnivanatvithI eTaluM ja kahevAmAM Ave to paNa sthAnI jevo koNa thaze bhalA?? je tenA sthAne thavAno hoya che. to (sthAnInI) jagyAe koNa thAya che? Adeza(thAya che).to pachI sUtramAM vat zabda mUkavAnuM e prayojana hovuM joie ke tethI dareka prakArano Adeza sthAnInA jevo gaNAya. (tethI) eka bhAgamAM pheraphAra thayo hoya tenuM paNa grahaNa karavuM ? ema je (vArtikakAra) kahevAnA che te kahevAnI jarUra nahIM paDe. have vidha zabda mUkavAnI zI jarUra che? (e mATe ke tethI (sviMya) emaDha (ghara) rvAidha (kaTU nI pAchaLanA varNana karavAmAM Avato vidhi) vidha: (man ne sthAne karavAmAM Avato vidhi) masTi vidhiHA (mar para thatAM karavAmAM Avato vidhi) athavA aA vidhiH | e sUtramAM paNa je di ema kahyuM che tyAM saMjJAno saMdarbha ja nathI tethI teno artha dvit ema thaze.tethI jine lagatAM dikti vagere kAryano atideza thai zakaze. sthAnIno Adeza vize atideza karavAmAM Ave che ema kahyuM temAM sthAnInAM kAryano atideza karavAmAM Ave che ema bhASyakAre spaSTatA karI che, paraMtu atideza to aneka prakAranA hoya cheH paryanimittAryarAtrita sthikhritA | parAza saraitAnaMtirAnuM prakSate Ama sAta prakAranA atideza hovA chatAM kAryAtideza thAya che ema kahyuM che te eTalA mATe ke zAstra vagere atidezanI apekSAe kAryAnideza pradhAna che jayAre bAkInA sarva atideza kArya mATe hoya che, zAstra ke nimitta atidezanI apekSA rAkhyA vinA pratyaya vagere rUpI kArya kAryAtideza dvArA ja thAya che. pitRvadhato jevA prayogomAM pitAnI jema adhyayana kare che eTaluM ja kahevA chatAM putrano artha samajAya che, kAraNa ke pitR e saMbaMdhI zabda che. te ja rIte sthAnI paNa saMbaMdhI zabda che tethI tenA uparathI Adezano AkSepa thai zakaze to pachI sUtramAM mArA zabdanuM grahaNa karavAnI zI jarUra che? ema praznakartA kahevA mAge che. sthAnivarnAtvithA eTaluM kahevAthI AkSepa dvArA Adezano bodha thato hoya to va AnI sthAnivAtA e prazna asthAne che. e prakAranI zaMkA nirarthaka che,kAraNa ke Adeza be prakAranA hoya che pratyakSa ane AnumAnika, jema ke marmA e sUtramAM mar ne sthAne mU thAya che ema kahIne pratyakSa rIte mUnuM grahaNa karyuM che tethI meM e gam no pratyakSa Adeza che. paraMtu jIruMH | mAM TU no 3 thAya che tema kahyuM che temAM Adezano pratyakSa ullekha nathI paraMtu anumAna karI zakAya che ke TU-kArAntane sthAne 3-karAnta Adeza thAya che. tethI ti ne sthAne tu thaze ema samajAya che. A AnumAnika Adeza thayo. have jo sUtramAM mArA zabdanuM grahaNa na karyuM hoya to mAtra pratyakSa AdezanuM grahaNa thaze AnumAnikanuM nahIM thAya e doSa Avaze. * mArA grahaNanuM prayojana batAvatAM "mArAmAtram vagere kahyuM che, eTale ke Adeza zabdanuM grahaNa karavAne pratApe pratyakSa ke AnumAnika badhA ja Adezane prastuta sUtra lAgu paDIne sthAnivarbhAva thaze.uHA mAM pratyakSa sthAnI che ane 3 pratyakSa Adezache paraMtu 2 ne lagatuM evuM koi ja kArya nathI ke jeno 3-kAra vize atideza thai zake.tethI ti zabdane lagatA kAryano tu zabdane vize atideza karavAmAM Ave che ema anumAna dvArA samajI zakAya che. ema chatAM patu javAmAM suptAnta panma pramANe pada saMjJA siddha thai zakaze, eTale ke patta(ti) ne jema pada saMjJA thavA rUpI kArya thAya che. tema panna () ne paNa thaze te rIte tevattaH prati e vAkyamAM vahyA e adhikAra nIcenA titi pramANe karavAmAM Avato nighAta thai zakaze. tathA parvata te govanamA e vAkyamAM palatA e adhikAra nIcenA tema vAvanA pramANe puSya no paraMtu e pada pachI te Adeza thai zakaze.AnumAnika AdezanuM grahaNa thai zakatuM hoya to ja te zakya che. parAvato saMdhyAnam e vA(10) uparanI nodha juo. 828 or Personal & Private Use Only Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitadasti pryojnm| praatipdinirdesho'ym| (gajhUnA saMbaMdhane kAraNe thato vidhi) ema sarva vibhaktiyukta padono samAsa che ema samajAya.e prayojana nathI, kAraNa ke, A (sUtramAM je mar (zabda che te) prAtipadikamo nirdeza che. 10 ahIM prazna thai zake ke manadhiau e to saptamyanta che chatAM bhASyakAre aneka vibhaDhyanta ema kema kahyuM che? ke.kahe che ke sarva vibhakti jene aMte hoya tevo avayava jemAM che te sarvavimavatyanta . ahIM sarva zabda bahunA arthamAM levAno che, kAraNa ke bhAkhyakAre paMcamI, saptamI. SaSThI ane tRtIyA e cAra ja vibhaktinAM udAharaNa ApyAM che. vaLI prathama, dvitIyA ane caturthI dvArA sUtromAM man no nirdeza karavAmAM Avato nathI ahIM saMbaMdhamAtranA arthamAM SaSThI levAmAM Ave to temAM badhI ja vibhaktio samAI jatI hovAthI sarvavibhajyanta che tema kahI zakAya. malvidha zabdane ke anya rIte paNa samajAve che.koI viziSTa pravRttinimittano AdhAra lIdhA vinA mAtra eTaluM ja levAmAM Ave ke vidhi zabda dvArA je sUcavAya che te malviya, tethI te sarvavidatyanta che tema paNa kahI zakAya, paraMtu sUtramAM vidha zabdanuM grahaNa na karyuM hoya to te zakya nathI. je kevaLa majU zabdanuM ja grahaNa karyuM hoya to je vibhakti sAthe sUtramAM tenuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya teno ja artha te darzAve. pariNAme bAkInI vibhaktione lagatAM kAryo na thaI zake.dA.ta. (1) gaDhaH vidhaH eTale mAtra pacce ema paMcamI hoya tyAre an pachI AvanArane thatA kAryamAM sthAnivarbhAva nathI thato ema sUtrArtha karatAM cauda,nyAsaH vageremAM sthAnivabhAva na thavAthI ju lopa nahIM thAya.vai--dviva aitA pramANe vivuM pratipAdikanA - no supara thatAM gau thAya che. have jo gau Adeza teno sthAnI ja che ema sthAnivarbhAva thAya to zu pUrve - che ema svIkAravuM paDe ane tema hoya to - e hadna pachI s e apUta hel AvavAthI dukhyiovat pramANe teno lopa thavAno prasaMga Ave ane ca ema asAdhu rUpa thavA jAya, paraMtu sthAnivarbhAva thato nathI tethI ISTa rUpa siddha thai zakaze.panyA--pra.e.va.no su para thatAM macchumukSAmatA pramANe than no mAt (mA) thAya che. te moDAWA pramANe anya - ne sthAne thatAM thin su-thi mA su e sthitimAM puMlliMgI pathar pUrve su ne suratanapuMsavasthA pramANe sarvanAmasthAna saMjJA thatAM toDatsarvanAmane pramANe Tu no mat thatAM patha mA tu ema thatAM thoncaH | thI tha no ca thatAM pUnya mA suvaH sava thI dIrgha thaine nyA -paMnyA--sasaguNoHA thI satva--nciAr thaine ravaravasaniyo- visarga thaine paLyAH rUpa thayuM che. have jo sthAnI - ne sthAne je Adeza mAM thayo che te sthAnivat che, eTale ke mane e che ema samajavAmAM Ave to harna-kAra pachI amRta n Avyo che tethI teno upara pramANe lopa thavAno prasaMga Avaze, paraMtu sUtramAM vidhi zabdanuM grahaNa karyuM che tethI A parataH vidhiH ema artha karatAM ahIM sthAnivarbhAva nahIM thAya, kAraNa ke s lopa e bannI pachI AvanArane thanAruM kArya che. sa - ta6 - vInAma: thI anyano --ta e s--mato gune pararUpa ekAdezata jU thatAM to sAva thI tvano gar thatAM san e sthitimAM jo sthAnivarbhAva thAya eTale ke Adeza e teno sthAnI t che ema samajavAmAM Ave to n r pachI AvatA apUta no lopa thaine aniSTa rUpa thavAno prasaMga Ave paraMtu vidhiH zabdano maH purataH vidhaH ema artha karatAM ahIM sthAnivarbhAva nahIM thAya tethI ta: e ISTa rUpa thaze.(2) viMdhaH samAsane H vidhaH ema SaSThI samAsa gaNatAM mar ne sthAne thanAra vidhi' ema artha samajAze tethI sumaH jevAM rUpo siddha thaze.vi rAmoDarSa e vAkyano samAsa karatAM vivuM maH e sthitimAM prAtipadika hin nA va-kArano dviva vattA pramANe 3 thatAMzumaH thaze. have ahIM sthAnivarbhAva thAya to Adeza 3 e sthAnI t ja che ema samajAya to - pachI vat pratyAhAramAMno varNa 1 (Ama no ) Avyo hovAthI sojo co pramANe no lopa thavAno prasaMga Avaze, paraMtu driva hatA mAM prazna ne sthAne 3 nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che (maH vidha) tethI ahIM sthAnivarbhAva nahIM thAya.koI dalIla kare ke zuAmaH rUpa avazya siddha thaze, kAraNa ke jo yu nA 3-kArane sthAnI - samajavAmAM Ave to to dviva vat sUtra niravakAza bane ane tema chatAM sUtrakAre e sUtra karyuM che tethI sUcavAya che ke ahIM sthAnivAva thato nathI. paraMtu A dalIla sAcI nathI, kAraNa ke dviva katA sUtra niravakAza nathI. maharvimadhu jevAM sthaLe sAvakAza che. te duSTAntamAM vandra pratyAhAramAMno varNa para nathI tethI Tovolyo pramANe 3 no lopa thavAno prazna nathI raheto. (3) tniH -Ihi (pUrata) vidhaH ema saptamI samAsa letAM jayAre para thato hoya tyAre thato vidhi' ema artha thaze. 1 : sa ruda: A banne udAharaNomAM rujhaH e yagna dhAtune ti pratyaya lAgIne rUpa thayuM che. ahIM 2 nuM vistRpiyanA pramANe saMprasAraNa thaIne sthaLaH0 pramANe r Adeza thayo che. jo sthAnivarbhAvathI r Adeza te sthAnI n ja che ema samajavAmAM Ave to vim su hRSTa , 2 su hRSTa -- (mizaH vinAma: e sUtro anukrame lAgatAM) m hRSTA ca n dRSTaH ema thatAM s no sasanuNo pramANe - 6 phUSTA ya duSTa ema thatAM (4 nI pachI TU no sthAnI cUMAvyo che ema samajatAM) hari nA pramANe krano 3 thavAno prasaMga Avaze, paraMtu deza jA e adbhU para hoya 824 For Personal & Private Use Only perse Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtipadikanirdezAzcArthatantrA bhavanti na kAMcitprAdhAnyena vibhktimaashrynti| tatra prAtipadikArthe nirdiSTe yAM yAM vibhaktimAzrayituM buddhirupajAyate sA smaashryitvyaa|| idaM tarhi prayojanamuttarapadalopo yathA vijnyaayet| almaashryte'laashryH| alAzrayo vidhirlvidhiriti| tatra prAdhAnyenAlAzrIyate tatraiva pratiSedhaH syAt / yatra vizeSaNatvenAlAzrIyate tatra pratiSedho na syaat| ane prAtipadikanA nirdezo artha upara avalaMbe che.' koi viziSTa vibhaktine mukhya mAnIne tenA upara AdhAra rAkhato nathI to pachI (sUtramAM) vidhi zabda mUkavAnuM e prayojana hoya ke tethI (alviya e samAsamAM) uttarapadano lopa thayo che ? e jANI zakAya. (upara jeno AdhAra heya te alhAtrA ane mAro vidhiH (an upara AdhAra rAkhato vidhi te) malviyaH (ema samajI zakAya). (jethI) jyAM pradhAnatayA a no Azraya levAmAM Avyo hoya tyAM ja (sthAnivabhAvano) pratiSedha thaze, paraMtu jayAM gauNatayA - no AdhAra levAmAM Avyo hoya tyAM e pratiSedha na thAya. ki pryojnm| pradIvya prasIvyeti valAdilakSaNa iNmA bhuuditi|| tyAre thato vidhi (maji pUrato vidhiH) che tethI ahIM sthAnivabhAva nathI thato pariNAme 4 no 3nahIM thAya.nA. pramANe ke ahIM 3 thAya to paNa che duSTa vagere siddha thai zakaze. hRSTa - va 3 duSTa --proDa10 thI -Topa rAvinyathA thI va hRSTa: ema thaze.vikalpa viSTaH thavAno prasaMga Avaze.te pramANe ja duSTa mAM momanomadhopramANe ru no laghuprayatnatara Adeza n thaine n 2STa-thiSTaH ema thAya che tyAM ja no (mato roH pramANe) 3 thAya to ema nahIM thAya paNa e s no Topo rAcihyA pramANe lopa thAya to dRSTaH ema thai zakaze. sa STaH mAM paNa Adeza 2 sthAnI nja tema mAnatAM hatattavoH sutroH pramANe nitya su lopa thavAno prasaMga Avaze pariNAme sa dRSTA e prayoga siddha thai zakaze. paNa saciSTaH siddha na thai zake. hakIkatamAM e banne prayogomAM momo pramANe 4 no gU thayA pachI teno roSa ra0 thI vikalpa lopa thatAM . da: sa 24,thaSTaH ema thai zakaze.(4) viMdhaH-mA viSaH ema tRtIyA samAsa letAM 'gar nA saMbaMdhane lIdhe athavA an ne kAraNe thato vidhi' ema artha thaze." jema ke mahora phrena (maha6 32H yastha saHA) mAM s e visargane sthAne Adeza thayo che. jo Adeza n e sthAnI visarga che tema samajIe to (visarga ayogavAha che ane ayogavAhano hayarA pratyAhAra sUtra uparanI vArtika moravAhanAma thI mad vargomAM samAveza che tethI) visarga rUpI ma nuM vyavadhAna hovA chatAM maTavALuma pramANe mahorona mAM n no n thavAno prasaMga Avaze.paraMtu, - no jU thavArUpI vidhi anU ne kAraNe thato (matrA vidhi) che tethI tyAM sthAnivabhAva nathI thato tethI jU nahIM thAya ane rUpa siddha thaze. TUMkamAM cAre vibhaktino artha letAM eTale ke an thI para hoya tene kArya thatuM hoya tyAM (atraH parastha vidhi), anna ne sthAne kArya thatuM hoya tyAM (maH vidhi), akUpara hoya tyAre kArya thatuM hoya tyAM (maNi purataH viyA) ane ajUnA saMbaMdhane nimitte kArya thatuM hoya tyAM (mA vidhA) sthAnivabhAva thato nathI " sUtramAM vidha zabdanA grahaNanuM je prayojana kahyuM te na svIkArIne kahe che ke sUtramAM mAtra anan ema ja kahyuM hota to cAlata. kavaLa prakRtino prayoga bhASAmAM thato nathI tethI zabdasaMskAra mATe ahIM sUtrakAre mana ema prathama prayojI che, kAraNa ke prathamA vibhakti prAtipadikAryo prayojAya che.jene prAtipadikano artha vyakata karavo heya te prathamAno Azraya le che, paraMtu koi viziSTa pada sAthe saMbaddha artha darzAvanAra vibhaktino Azraya leto nathI. bhASyamAM anAmatte astrAH ema kahyuM che te vigraha vAkaya nathI paraMtu mAtrae samAsano artha che, kAraNa ke amAre e arthamAM naHi -pinAri pramANe jU na lAgatAM jarmatha thI maLa lAgaze, tethI vRddhi thaIne mAtrathaH ema samAsa thAya.paraMtu mAtrIne rati mAtrA karmanA arthamAM TU-kArAntane rajU pramANe lAgIne mAtra karyA pachI man mAtraH tharI saH sTAH e bahuvrIhi thaze. ane mAzAkSI vividha viSa ema mayUTyUsavA pramANe ghaTAvI zakAya. 4ra6. or Personal & Private Use Only Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimarthaM punridmucyte| sthAnyAdezapRthaktvAdAdeze sthAnivadanudezo guruvad guruputre yathA // 1 // anyaH sthAnyanya AdezaH / sthAnyAdezapRthaktvAdetasmAtkAraNAtsthAnikAryamAdeze na prApnoti / tatra ko doSaH / AGo yamahana AtmanepadaM bhavati hantereva syAdvadherna syAt / iSyate ca vadherapi syAditi tacAntareNa yatnaM na sidhyti| tsmaatsthaanivdnudeshH| evamarthamidamucyate guruvad guruputre yathA / tadyathA guruvadasminguruputre vartitavyamiti gurau yatkAryaM tad guruputre'tidizyate / (pratiSedha karavAnuM ) zuM prayojana? ' prIvyA kSItva mAM pratyaya para thavAne kAraNe karana thAya. " paNa AsUtra zA mATe uccAravAmAM Ave che? ka 'guruputra pratye guru jevo vyavahAra karavo' ema jevI rIte kahevAmAM Ave che, te rIte sthAnI ane Adeza (nuM svarUpa ) bhinna hoya che tethI Adeza sthAnI jevo hoya che ema kahyuM che // 1 // sthAnI judo hoya che ane Adeza (paNa) judo hoya che. (Ama) sthAnI ane Adeza banne bhinna che. e kAraNe sthAnIne lagatuM kArya Adezane lAgu paDatuM nathI.(lAgu na paDe) temAM zo vAMdho che? ADo yamadanaH / pramANe je Atmanepada thAya che ? te har dhAtune ja thaze,(tenA Adeza) vadh ne nahIM thAya ane vap ne paNa thAya te iSTa che paraMtu khAsa prayatna vinA te (Atmanepada) siddha thai zake tema nathI tethI '(Adeza) sthAnI jevo hoya che' ema kahyuM che ,(eTale ke) e mATe A (sUtra) karavAmAM AvyuM che. jema 'gurunI jema guruputra tarapha' ema (atideza karavAmAM Ave che) te rIte, (eTale ke) 'A guruputra pratye gurunI jema vartana karavuM' ema guru pratye je je karavAnuM hoya teno guruputrane anulakSIne atideza karavAmAM Ave che. evamihApi sthAnikAryamAdeze'tidizyate // naitadasti prayojanam / lokata etatsiddham / tadyathA / loke yo yasya prasaGge bhavati labhate'sau tatkAryANi , tadyathA / upAdhyAyasya ziSyo yAjyakulAni gatvAgrAsanAdIni labhate / yadyapi tAvalloke eSa dRSTAnto dRSTAntasyApi tu puruSarambho nivartako bhavati / '' AgaLa krUr hai yonanam| ema kahIne vidhi zabdanuM grahaNa karavAnuM prayojana kahyuM che,yAre ahIM viH yonanam| e prazna dvArA pUchavA mAge che ke sUtramAM vidhi sabda mUkyA pachI ajhAbavaH vidhi / e artha karyo tenuM zuM prayojya che? arthAt e pramANe artha karIne zuM siddha karavA mAgo cho ? 14 sUtramAM vidhi zabdanuM grahaNa na karatAM anan eTaluM ja kahyuM hoya to hra sRSTaH vageremAM, jayAM kAryamAM pradhAnatayA arthAt svataMtra rIte at no Azraya levAmAM Avyo hoya tyAM niSedha lAgu paDaze, paraMtu gadhaMdhAtuaik 0 thI jeT Agama rUpI kArya thAya che tyAM vano svataMtra rIte Azraya levAmA nathI' Avyo, kAraNa ke manAve e carjA, gAvi riyansa) ema bahuvrIhi che tethI vizeSaNa che ane anya padArtha pratyaya pradhAna che Ama vaya gauNa che tethI niSedha lAgu nahIM paDe. pariNAme kIya, stanya jevAmAM gheMTu Agama caNAno prasaMga Avaze. TIp ne samAnatuMjyoHpUrvavAhe| pramANe thatA vA ne sthAne samAne'napUrve savo svap| mujaba svap (7) pratyaya lAgaze. A ya Adeza e sthAnI vA che ema sthAnivadbhAvathI samajAya to r Agama thavAno prasaMga Avaze,kAraNa ke vA anekAT che, paraMtu vidhi e samAsamAM uttarapada lopa thayo che eTale ke abava vidhi adhika ema padalopI samAsa che ema svIkAravAmAM Ave to sthAniyadbhAvano niSedha A dRSTAntomAM paNa lAgu paDaze, kAraNa ke vidhi e satjhAzraya vidhi che,eTale ke varlDa rUpI ah para AdhArita che tethI TU nahIM thAya ane iSTa rUpo siddha thaze. 15 praznano Azaya ema che ke sthAnIne badale mUkAya che tethI sthAnInA dharma Adezane prApta thAya che pariNAme sthAnIne anulakSIne kahevAmAM AvelAM kAryo Adezane prApta thaze tethI A satra racavAnI kaMi jarUra nathI. "sthAnI ane Adeza bhinna che ema svIkArIne ja kahyuM ke sthAnInuM sthAna prApta karavAthI Adezane sthAnIne lagatAM kArya prApta thAya che, jyAre ahIM kahe che ke Adeza ane sthAnI khinna vastu che tethI sthAnInuM kArya Adezane prApta thatuM nathI ema kema ? e zaMkAno uttara e ke cAnI judo che ane Adeza judo che eTale ke sthAnInuM je svarUpa che te juduM che ane AdezanuM je svarUpa che te paNa juduM che ane sUtrakAre sva rUpa rAhtva . ema kahyuM che tethI eka svarUpavALAne uddezIne kaheluM kArya tenAthI bhinna svarUpavALA zabdane lAgu na paDI zake. tethI sthAnInuM sthAna prApta karavA chatAM vyAkaraNa zAstramAM Adezane sthAnInuM kArya prApta thatuM nathI paNa e kArya prApta thai zake te mATe A sUtra dvArA sthAnInA kAryano Adeza vize atideza karavAmAM Avyo che. 7 noMdha (4). 427 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asti ceha kazcitpuruSArambhaH / astItyAha / kaH / svarUpavidhirnAma / hanterAtmanepadamucyamAna hantereva syAdvadherna syAt // evaM tarddhAcAryapravRttirjJApayati sthAnivadAdezo bhavatIti yadayaM yuSmadasmadoranAdeze / ityAdezapratiSedhaM zAsti / kathaM kRtvA jJApakam / yuSmadasmadorvibhaktau kAryamucyamAnaM kaH prasaGgo yadAdeze syaat| pazyati tvAcAryaH sthAnivadAdezo bhavatItyata Adeze pratiSedhaM zAsti // idaM tarhi prayojanam / analvidhAviti pratiSedhaM vakSyAmIti / mAbhUt / dyauH panthAH sa iti etadapi nAsti pryojnm| AcAryapravRttirjJApayatyavidhau sthAnivadbhAvo na bhavatIti yadayamado jagdhitikiti / iti co tikityeva siddhe lyabgrahaNaM karoti // tasmAnnArtho'nenayogena // ArabhyamANe'pyetasminyoge- 19 e pramANe A (sUtra)mAM paNa sthAnIne lagatAM kAryano Adeza vize atideza karavAmAM Ave che.A sUtranuM) e prayojana nathI, (kAraNa ke ) e to lokavyavahAra uparathI siddha thAya che. 18 je rIte saMsAramAM eka (vyakti) anyane sthAne hoya to te(anya)ne lagato vyavahAra te (vyakti)ne prApta thAya che.jema ke upAdhyAyane badale teno ziSya yajamAnane ghera jAya to tene agrAsana vagere maLe che. jo ke saMsAramAM to A dRSTAnta che paraMtu manuSyano prayatna to dRSTAntane paNa lAgu paDatuM aTakAve che. paraMtu ahIM koi evo mAnavaprayatna che ? to kahe che ke che. kayo (prayatna) ? (sva rUpa rASTrava| dvArA karavAmAM Avelo ) svarUpavidhi rUpI (prayatna) che. (tene pratApe) har dhAtune vize kahevAmAM AveluM Atmanepada haN (arthAt haiM a maiM nA samudAyabhUta viziSTa zabdasvarUpa)ne ja thaze, (tenA Adeza) vap ne nahIM thAya.ema hoya to pachI AcAryanA vyavahAra uparathI jJApana thAya che ke Adeza sthAnI jevo hoya che, kAraNa ke yuSmavaskho nAvero / e (sUtra) mAM vibhakti para thatAM Adezane anulakSIne (jJatva no ) temaNe pratiSedha karyo che.20 vibhakti (nA pratyayo ) para hoya tyAre puSpad ane gambhar ne anulakSIne kaheluM (JAtva rUpI) kArya (e pratyayonA) AdezanI para hoya tyAre thavAno karyA prasaMga che ? paraMtu AcArya joi zake che ke Adeza cAnI jevo oya che tethI temaNe Adeza vize pratiSepa karyo che.to pachI 'atvipa" ema kahIne huM (sthAnivadbhAvano) pratiSedha karavAno chuM jethI cauH / panyAH mAM (sthAnivAva) na thAya e prayojana che.e paNa prayojana nathI, kAraNa ke ao noMdhatvatAiviti| (e sUtra)mAM ti viti eTaluM ja kahevAthI kArya siddha thatuM hovA chatAM teo tvap nuM grahaNa kare che. AcAryano e vyavahAra jJApana kare che ke avidhi mAM sthAnivadbhAva thato nathI.Ama hovAthI A sUtranuM koi prayojana nathI. A sUtra karavAmAM Ave to paNa 3. - 18 kAraNa ke lokavyavahAramAM je vyakti anyanuM sthAna prApta kare che tene te vyaktinA dharmo prApta thAya che. cha vedanA eka bhAga vagerenuM adhyApana karAve te upAdhyAya. A pumbavamorana vero e satramAM AdaeNzabhUta na hoya tevA vibhakti pratyayo para thatAM puSpad ane amRta nA antyano A thAya che ema kahyuM che 1 tethI samajAya che ke sthAnInuM kArya Adezane thAya che. tema na thatuM hoya to sUtrakAre nAghero ema kahIne dhanvA t| vagere sutra jIrA paMcamI vagerenA sat vagere Adeza thAya che te Adeza pUrve A no niSedha karyo che te karavAnI jarUra na paData. OM A che mATe juo upara noMdha (10) 2 sopasarga dhAtunI pachI AvatA vA no tvay Adeza thAya che [noMdha (14)]. have jo Adeza sthAnI samAna ja gaNAto hoya to bo nadhittva mAM ti viti (arthAt teM-kArAdi ti pratyaya para thatAM) nuM grahaNa karyu che te dvArA svap nu grahaNa thAta, kAraNa ke Adeza tya teno ke sthAnI vattA ja che ema samajAya,eTale ke sthAnivadbhAva thAya,to svap paNa vitta-kAdi vit che ema samajAta tethI sUtramAM svap nuM pRthak grahaNa karavuM na paData,paraMtu sUtramAM svapnuM grahaNa karyuM che te upasthI jJApana thAya che ke anvidhi mAM sthAniyabhASa thato nathI. AthI prastuta sUtrane bha cakAre binajarUrI gaNyuM che. "alpabuddhi vyaktine spaSTa thAya te mATe A sUtra karavAmAM Ave to paNa navidhI ema niSedha karavAnI jarUra nathI. prasIdhdha, prItva vageremAM T Agama thavAno prasaMga nahIM Ave, kAraNa ke sUtrakAre gama ne lagatA sUtramAMAUdhAtukanA vizeSaNa tarIke vahAre ema mukyuM che.vAstavamAM vAvitva sthAnI vatvA mAM hovA chatAM te vaktvA ne anulakSIne kahevAmAM AvyuM nathI tethI tvo yad pramANe thato Adeza svap ne prApta thato nacI, kAraNa ke vA to aneka rUpe jovAmAM Ave cheH tvAM vageremAM A-kArAnta, nAcAvapakSa pramANe -kArAnta, yo padma pramANe thatA ya Agamane kAraNe davAva jevAmAM cit ya-kArAnta ane rImati va|mAM noMdhyuM che tema koivAra ma-kArAnta paNa jovAmAM Ave che. Ama aA sAthe saMbaddha pratyayatva, va, ayatva vagere dharmono dhavat r arthAt va jevo svat ema atideza karI zaketethI svar ne tenA sthAnInI jema Rtu gaNI zakAze,pratyaya gaNI zakAze avyaya gaNI zakAzepaNasvataMtra rIte ke sthAnivadbhAvathI vaya gaNI nahIM zakAya tethI tyar pUrve r Agama nahIM thAya tema siddha thayuM. 428 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alvidhau pratiSedhe'vizeSaNe'prAptistasyAdarzanAt // 2 // alvidhau pratiSedhe'satyapi vizeSaNe samAzrIyamANe'sati tsminvishessnne'praaptirvidheH| pradIvya prsiivy| kiM kaarnnm| tsyaadrshnaat| valAderityucyate na cAtra valAdi pazyAmaH // nanu caivamartha evAyaM yatnaH kriyate'nyasya kAryamucyamAnamanyasya yathA syAditi / satyamevamartho,na tu prApnoti / kiM kaarnnm| sAmAnyAtideze vishessaantideshH||3|| sAmAnye hyatidizyamAne vizeSo nAtidiSTo bhvti| tdythaa| brAhmaNavadasminkSatriye vartitavyamiti sAmAnyaM yad brAhmaNakArya tatkSatriye'tidizyate yadviziSTaM mAThare kauNDinye vA na tdtidishyte| evamihApi sAmAnya yatpratyayakArya tadatidizyate yadviziSTaM na tadatidizyate // tni ne lagatA pratiSedhamAM vizeSaNano Azraya na lIdho hoya to vidhi prApta thato nathI kAraNa ke vizeSaNa jovAmAM AvatuM nathI |rA tvipa karavAno hoya tyAM pratiSedha na hoya to paNa (sUtramAM) vizeSaNano Azraya laine vidhi) karavAmAM Avyo hoya to je vidhimAM) e vizeSaNa na hoya tyAM vidhi lAgu paDato nathIjema ke kasIvyA pravIca , "(ahIM) zA mATe prApta thato nathI? te (vizeSaNa) jovAmAM AvatuM nathI tethI. (sUtramAM) vaTAve ema kahevAmAM AvyuM che jayAre ahIM vArdi (pratyaya) amane dekhAto nathI. 26 are paNa ame kahIe chIe ke ekane anulakSIne kahevAmAM AveluM kArya bIjAne lAgu paDe te mATe ja A prayatna karavAmAM Ave che. te mATe (A prayatna) che e kharuM, paNa ahIM ekanuM kArca bIjAne prApta thatuM nathI. (prApta na thavAnuM) zuM kAraNa ? jayAre sAmAnyano atideza karavAmAM Avyo hoya tyAre vizeSano atideza thato nathI lal kAraNa ke jayAre sAmAnyano atideza karavAmAM Avyo hoya tyAre vizeSano atideza thato nathI. jema ke "A kSatriya pratye bahANa jevo vartAva karavo' ema kahIne bAhmaNane vize je kArya sAmAnya rIte karavAnuM hoya teno kSatriya vize atideza karavAmAM Ave che, paraMtu mAThara athavA kauDinya (nAmanA brAhmaNa) ne lagatuM je viziSTa kArya hoya teno te kSatriya vize atideza thato nathI. te ja rIte ahIM paNa pratyayane lagatuM je sAmAnya kArya che teno atideza karavAmAM Ave che, paraMtu tyAre ema kahIne (TUAgama rUpI) je viziSTa kArya kahyuM che teno atideza karavAmAM Avato nathI. yadyevamagrahIt iTa ITi iti sico lopo na praapnoti| analvidhAviti punarucyamAna ihApi pratiSedho bhvissyti| pradIvya prsiivyti| viziSTa hyeSo'lamAzrayate valaM nAma / iha ca pratiSedho na bhvissyti| agrhiiditi| viziSTa hyeSo'nalamAzrayata iTa nAma // 24 mAryadhAtucchevA pramANe thatA phadhi mAM sUtrakAre vAveH e vizeSaNayukta ma no Azraya lIdho che paraMtu kAvya prasavya (juo nodha 14)eTale ke vIva yA ba lIn yA mAM to pratyaya che ane te vastrAvi na hovAthI nahIM thAya ema ahIM dalIla che 5 vAH e AdhadhAtukanuM vizeSaNa che tethI vAra mAryAlukya eTale ke "vat thI zarU thatA ArdhadhAtuka pratyayane' ema artha samajavAno che.paNa , tIvra vA prasId vA (nodha 14 ane 24) mAM ja e vaDhi pratyaya nathI (tethI bhAgyamAM kahyuM che tyAre to amane ahIM dekhAto nathI, tethI huM Agamano pratiSedha thaI jAya che te kAraNe sar vidhine lagato pratiSedha karavAnI eTale ke nathiI ema kahevAnI jarUra nathI.ema ahIM dalIla che. 26 eTale ke sthAnI tvA pratyayanuM kata hovuM te(ttva), pratyaya hovuM te (pratyayatva) vagere je sAmAnya dharmo che teno Adeza vize atideza thaze tethI vattA nI jema cam paNa tuM gaNAze, pratyaya gaNAze, avyaya gaNAze, paraMtu vi levuM te (tti), vastrAdri hovuM te(vAlitva) vagere sthAnI vArtA nA viziSTa dharmo hovAthI Adeza 26 vize temano atideza na thai zake tethI cam ne ti na gaNI zakAya, te vADhi che tema paNa na samajAya.(juo nodha 22). 429 For Personal & Private Use Only Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo ema hoya to madIr mAM phUTa riTA pramANe si no lopa nahIM thAya, " paraMtu manatvitha ema kahevAmAM Ave to prIvyA pravItra mAM paNa pratiSadha thaze, kAraNa ke A (sUtrakAra) tyAM vat rUpI viziSTa man no Azraya le che. paNa e sUtramAM) to man na hoya tevA (manasyu 8 rUpI viziSTa (sthAnIno) A (sUtrakAra) Azraya le che." 27 eTale ke vizeSano atideza na karavAmAM Ave to doSa Ave che te vAtane anulakSIne siddhAntI kahe che ke vizeSa dharmono paNa atideza thAya che tenuM jJApana karavA mATe ja sUtramAM anatvipa nuM grahaNa karavuM jarUrI cheH mahI--prad dhAtunA su trI.pu.e.va.mAM pra6 sura (ti)--%i hirA thI sijU thatAM prat r ti--tathA thI hindu ru-kAramAM TU no lopa thatAM prat r --mAryapAturtha0 thI rUd lAgatAM-t { --mastisoDA thI amRddha hat pratyaya TU ne IMdra Agama thatAM-- 6 2 { rpha --ema thatAM t pachI AvatA sin no para thatAM 8 phuTa pramANe lopa thAya te pUrve grahoDaTiTi sI thI jUi hU dhAtune thato rad dIrgha thatAM prat skt e sthitimAM raheto nathI ane tenA Adeza kArane Turna gaNI zakAya, kAraNa ke dava ( hovuM te) vizeSa dharma che tethI Adeza vize te dharmano atideza na thaI zake. pariNAme Ta phaMTA sUtrane lAgu paDavA mATe bhUmikA ja nathI rahetI tethI sijU na thavAno prasaMga Avaze. tethI sUtramAM analvithau nuM grahaNa karavuM jarUrI che. tethI jJApana thaze ke sthAnInA vizeSa dharma paNa Adezane prApta thAya che. pariNAme mahI mAM Adeza Tu che tema samajAze, kAraNa ke TU e mar nathI paNa anan che tethI sthAnivarbhAva thaze ane tethI 8 phuTi pramANe s lopa thaze ane iSTa rUpa siddha thaze.ahIM zaMkA thAya ke dIrthano sthAnI t samudAya che tethI temAM rahela va ( hovA rUpI dharma)ne kAraNe je s lopa thAya che te sthAnivabhAva thatAM thatAM 6 ne kAraNe paNa thai zakaze, kAraNa ke prayogamAM bhale sthAnI TU jovAmAM Avato nathI paraMtu Adezane lagatA proDiiTa mAM to mAryadhAtuccelDa mAMthI tenI anuvRtti thAya che tethI te che ja. TUMkamAM sadI mAM analvithI e pratiSedha na karavAmAM Ave to paNa TU no lopa thaze.uttaramAM ke. kahe che ke dIrgha karyA pachI TU no lopa na thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke sapAdasaptAdhyAyI pramANe thatA dIrghanI dRSTie slopa asiddha che. vaLI dIrghavidhimAM madha e paribhASA upasthita thAya che tethI samajAya che ke dIrdha d no nahIM paNa gar (-kAra) no thAya che. sUtramAMnuM dgahaNa dU-kAra sivAyanA man nuM vyAvartaka thaze tethI dIrgha IMkAra Adeza 2 no ja thaze bIjA koino ajU no nahIM thAya ema sUcavAze.AthI ne kAraNe thatuM { lopa rUpI kArya thaze tethI atvithI ema na kahyuM hoya to te prApta nahIM thAya. 28 vizeSa dharmano atideza karavAmAM na Ave to pravItyA prItra mAM guNa pratiSedha nahIM thaI zake, kAraNa ke pra hindu yA ka sin ya e sthitimAM Adeza ya mAM sthAnI vatvA nA vijya rUpI dharmano atideza nahIM thAya.jo ke sevitvA jevAM sthaLe vatvA pratyaya vitta paNa prApta thAya che, kAraNa ke vid udAtta svarayukta hovAthI se che e na vatyA re pramANe vetvA mari thatAM virati pramANe guNa niSedha prApta na thatAM vityA rUpa thayuM che. jyAre pravItra vageremAM tni rUpI viziSTa dharmano atideza na thatAM guNa pratiSedha nahIM thAya ane aniSTa rUpo prApta thavAno prasaMga Avaze. tethI sthAnInA sAmAnya dharmonI jema viziSTa dharmono paNa atideza thAya che tema jJApana karavA mATe sUtramAM analvipa ema kahevuM jarUrI che.vaLI vitva e malvi che tethI viti nA pramANe guNa niSedha karavAmAM Ave che temAM sthAnivarbhAva na thatAM Adeza ya ne tenA sthAnI tvA nI jema hindu nahIM gaNAya.paraMtu tethI pratidvIca jevAmAM guNa thavAno prasaMga Avaze e zaMkA yogya nathI, kAraNa ke anubandhanimitta guNaniSedha vagere kAryo thAya che temAM anatvipau e pratiSedha lAgu paDato nathI, kAraNa ke nAnuvanyavatamahatva e paribhASA uparathI samajAya che ke anubandha nathI. vaLI manasvipa e pratiSadha sthAnI patnI trA) ne anulakSIne che ane te gar nathI ane jU che tethI niSedha nahIM thAya dhaane sthAniva6 - bhAva thavAthI guNa na thatAM pravIrA vagere rUpo thaze. 29 zaMkAkAra vaLI kahe che ke ema hovA chatAM mahI mAM sin lopa dIrgha kAranA sthAnIbhUta hasva hR-kAra (68) ne kAraNe thAya che temAM anubandha() to upadeza kALe lupta thAya che tethI tyAM sthAnI (6) gajhU thai jAya che. pariNAme matvithI e pratiSadha lAgu paDaze tethI sijU lopa na thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke sthAnivabhAvano niSedha thavAthI Adeza e sthAnI che tema nahIM samajAya. tethI 8 IMTA e sUtra prApta nahIM thAya A vAtane lakSamAM rAkhIne bhASyakAre kahyuM che viziSTa hovoDanamAtrathI arthAt Ta Ti e si lopa vidhAyaka sUtramAM (samudAyarUpa eTale ke majU nahIM paNa mar thI bhinna -mana) $ e viziSTa sthAnIno sUtrakAre AdhAra lIdho che.tethI sahIta mAM dU samudAyano dIrgha thayo che 3jU no nahI (juo upara noMdha 27), kAraNa ke mA e paribhASA ahIM prApta thatI nathI. mAdhAtun 0mAM sUtrakAre var pratyAhAramAMnA 430 For Personal & Private Use Only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAMda tAha sAmAnyamapyAtAdazyate vizepazca / satyAzraye vidhirissttH||4|| sati ca valAditve iTA bhvitvym| aruditAm aruditam arudit| kimato yatsati bhvitvym| pratiSedhastu prApnotyalvidhitvAt // 5 // pratiSedhastu praapnoti| ki kaarnnm| alvidhitvaat| alvidhirayaM bhavati tatrAnalvidhAviti pratiSedhaH praapnoti| na vAnudezikasya pratiSedhAditareNa mAvaH 6 . tethI mathahImAM pratiSedha nahIM thAya.jo ema hoya to sAmAnyano paNa atideza thAya che ane vizeSano paNa. Azraya hoya to ja vidhi iSTa chojhA jo (pratyayamAM) varatva hoya to ja thai zake. che jema ke marutAnuM advitam mahitA (vAdri rUpI Azraya) hoya to ja (4t vidhi) thAya tethI zuM? sAtviyi levAthI pratiSedha to prApta thAya che ne pA pratiSedha to prApta thAya che. zA kAraNe ? an ne lagatA vidhi hovAthI,(eTale ke) A (6ne lagato) vidhi at vidhi che ane tethI atvi ema kahIne je pratiSedha karyo che te prApta thAya che. ga athavA to (e doSa Avato) nathI, kAraNa ke atidezane kAraNe prApta thatA (dharma)no pratiSedha thavA chatAM anya rIte tenuM astitva raheze viziSTa san nuM grahaNa karIne 28 nuM vidhAna karyuM che tethI bhAgakAra kahe che viziSTa hovoDamAzrayo ane man no AdhAra lIdho che tethI dviSi e viMdhe che tethI pravItra vageremAM sthAnivalkAvano niSedha thavAthI knahIM thAya chatAM viziSTa dhamano atideza thavAthI guNa niSedha thaze. 30 mAzrI rati mAtra : jeno AdhAra levAmAM Ave te mAtra jema ke Agamane lagatA kAryadhAtuvaccevA, e vidhimAM vAti (var pratyAhAramAMnA varNathI zarU thavuM te) Azraya che.aruvitA vageremAM paNa sAHi sArvadhAtudde pramANe sArvadhAtuka vastrA iAzraya che tethI rad thAya ahIM TU Agama thAya che te sat vidhi che,paraMtu sthAnivarbhAva to anar vidhimAM thAya che tema kahyuM che tethI kavitAm vageremAM sthAnivabhAva nahIM thAya. tene lIdhe zUdra Agama nahIM thAya,kAraNa ke tAm vagere je stranA pratyayo che te tam, thar vagere mULa pratyayonA tIrthamAM tAntantAmara pramANe thaela Adezo che ane temane prApta viziSTa vAtvimasvidhi che. pratiSedha to prApta thAya che ema kahyuM che tethI sUtrano artha A pramANe samajAzeH Adeza sthAnI jevo che paraMtu anne AdhAre vidhi thato hoya tyAM nathI thato.(nA.) 8 Personal & Private Use Only Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na vaiSa dossH| kiM kaarnnm| Anudezikasya prtissedhaat| astvatrAnudezikasya valAditvasya pratiSedhaH svAzrayamatra valAditvaM bhvissyti| naitadvivadAmahe valAdirnavalAdiriti // kiM tarhi / sthAnivadbhAvAsArvadhAtukatvameSitavyaM tatrAnalvidhAviti pratiSedhaH prApnoti // kiM punarAdezinyalyAzrIyamANe pratiSedho bhavatyAhosvidavizeSeNAdeza Adezini c| kazcAtra vishessH| AdezyalvidhipratiSedhe kuruvadhapibAM guNavRddhipratiSedhaH // 7 // AdezyalvidhipratiSedhe kuruvadhapibA guNavRddhipratiSedhaH vktvyH| kurvityatra sthAnivadbhAvAdaGgasaMjJA svAzrayaM va laghUpadhatvaM tatra laghUpadhaguNaH prApnoti / vadhakamityatra sthAnivadbhAvAdaGgasaMjJA svAzrayaM cAdupadhatvaM tatra athavA to e doSa nahIM Ave.zA mATe ? atidezane 2 kAraNe prApta thaelA (dharma) no pratiSedha thAya che tethI ahIM atidezane kAraNe prApta thaela vAritva no bhale niSedha thAya paraMtu (AdezanA) potAnA svarUpane) AdhAre vastrAvitva thaze.var thI zarU thatA (tAm tam vagere ) vastrAdri nathI ema ame dalIla karatA nathI to pachI zuM kahevA mAgo cho)? sthAnivarbhAvathI (Adeza) sArvadhAtuka thAya ema je icchavAmAM Ave che tyAM 'ma ne lagato vidhi hoya tyAM nahIM " ema kahIne je pratiSedha karyo che te prApta thAya che. 13 to have pratiSadha sthAnInA TU no AdhAra levAmAM Avyo hoya tyAM thAya che ke pachI sthAnI ke Adeza game tenA ar upara AdhArita vidhi hoya tyAM) thAya che ? paNa temAM zo phera che ? sthAnInA adbhU para AdhArita vidhimAM anatvicai e pratiSedha karavAmAM Avato hoya to Tura, vadha, viva (e Adezo) nAM guNa vRddhinI pratiSedha (karavo joie) II sthAnanA aja para AdhArita vidhimAM anatvithI epratiSedha karavAmAM Avato hoya to zuru, vadhavA, vizva nAM guNa ane vRddhi nahIM thAya ema kahevuM paDaze zu - AmAM sthAnivarbhAvathI aMga saMjJA ane potAnA svarUpane) AdhAre laghu upadhAyukta (aMga) hovAthI laghu upadhAno guNa thavAno prasaMga Ave che.vadha-mAM sthAnivabhAvane kAraNe aMga saMjJA ane te pote ja meM-kAra upadhAyukta hovAthI tyAM 32 anudrA eTale atideza. anudezane kAraNe thatuM hoya te Anudezika arthAt atidezane kAraNe thaeluM. upara joyuM ke ta miSA vagere sthAnI nA vAritva no atideza thavAthI tAm vagere vA ithAya che, kAraNa ke manatvithI e pratiSedha lAgu paDavAno prasaMga Avaze.te doSanuM nirAkaraNa karatAM kahe che ke manatvithI e pratiSedhane pratApe sthAnivarbhAva na thAya to paNa tA vagere sarva AdezamAM vat pratyAhAramAMno varNa ta-kAra Adi che tethI Agama thavAthI doSa nahIM Ave. 32 vAgyA pramANe je 6 Agama thAya che te mATe pratyaya sArvadhAtuka hoya te jarUrI che paraMtu tAm vagere Adezo svataH sAvadhAtuka nathI paNa temanA sthAnI tas , thar vagere sArvadhAtuka pratyayo che tethI sthAnivarbhAvathI temane sArvadhAtuka gaNavA paDaze. have vidhi e viMdha che te kAraNe analviyau e pratiSedha pravRtta thatAM sthAnivabhAva na thAya to tAm vagere sAvadhAtaka na gaNAya tethI Agamana thavAno prasaMga Ave. ema ahIM dalIla che. pramAdevAH matti 3mI arthAt jeno Adeza thAya che eTale ke sthAnI. ahIM pUchavA mAge che ke sthAnI sAthe saMbaddha man ne AdhAre thatA kAryamAM sthAnivadbhAvano pratiSedha karavAmAM Avyo che ke pachI sthAnI ke Adeza koi paNanI sAthe saMbaddha ane AdhAre thatA kAryamAM sthAniva6bhAvano pratiSedha karavAmAM Ave che. 35 A vikalpamAM zukrA vadhavA viva mAM guNa ke vRddhi thavAno prasaMga Avato nivAravA mATe tyAM sthAnivarbhAva thAya che tema kahevuM paDaze. zuM-- sor bI.pue.va.mAM so--tanAniTathI 3 --sArvadhAturSa thI guNa-- 3 si-gata vatsArvathI ma no 3-zuru si-rdithI di thatAM tathya pratyayAtiothI di lopa thaine zuru thAya che. ahIM zu 3 si e sthitimAM sura e jUne sthAne thaela Adeza che tethI sthAnivabhAvathI aMga saMjJA thaze, kAraNa ke ahIM sthAnI saMbaMdhI mar nathI tethI pratiSadha nahIM thAya.Ama dura thaze ane te Apa meLe laghu upadhAyukta paNa che. tethI purAntadhULa pramANe guNa thavA jaze tethI teno pratiSedha karavo paDaze.vadha--hana dhAtune kartAnA arthamAM vuau pramANe vujhU lAgatAM hana vu e sthitimAM vahu saMjJAchoriti vacam (vALa)pramANevihu taomti vacce ema bhAgamAM ane vahuntannavavadhavatravikSaTI nirArthanA chavAi' ema za.kI.mAM pATha che.(taLa = saMjJA ane chaMdamAM.)] pramANe hat no vadha Adeza thatAM varSe vun-puvAranAthA thI vu no ma-- vadhu a--vadhavA thaze. ahIM hana nA Adeza vadhu ne paNa aMga saMjJA thaze,kAraNa ke aMga saMjJA sthAnI saMbaMdhI mar na hovAthI anatvithI 8 or Personal & Private Use Only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRddhiH prApnoti / pibetyatra sthAnivadbhAvAdaGgasaMjJA svAzrayaM ca laghUpadhatvaM tatra guNaH prApnoti // astu ta_vizeSeNAdeza Adezini c| AdezyAdeza iti cetsuptiGkadatidiSTeSUpasaMkhyAnam // 8 // AdezyAdeza iti cetsuptiGkadatidiSTeSUpasa~khyAnaM krtvym| sup| vRkSAya plkssaay| sthAnivadbhAvAtsupsaMjJA svAzrayaM ca yajJAditvaM tatra pratiSedhaH praapnoti| sup|| ting| aruditAm aruditam arudit| sthAnivadbhAvAtsArvadhAtukasaMjJA svAzrayaM ca valAditvaM tatra pratiSedhaH praapnoti| ting|| kRdtidissttm| bhuvanam suvanam dhuvnm| vRddhi thavAno prasaMga Ave che.vi mAM sthAnivabhAvathI aMga saMjJA ane potAnA (svarUpane) AdhAre laghu upadhAyukta (aMga) hovAthI pukhta dUdha pramANe guNa thavAno prasaMga Ave che. to pachI aviziSTa rIte, eTale ke Adezano hoya tyAre ane sthAnIno hoya to paNa, (pratiSadha) bhale thAya. sthAnIno hoya ke Adezano hoya to paNa (pratiSedha thaze) ema kahezo to sun , tir, sRta (vagere)nA Adezo karavAmAM AvyA hoya tyAM (sthAnivarbhAva thaze tema) kahevuM paDaze dA. (ba) sthAnIno hoya ke Adezano hoya to paNa (pratiSedha thaze) ema kahezo to su , tiH, hRta (vagere)nA Adezo karavAmAM AvyA hoya tyAM (sthAnivarbhAva thaze tema) kahevuM paDaze. su-- vRkSAya , kSAya (ahIM hi nA Adeza ja ne) sthAnivarbhAvathI sun saMjJA thAya che ane potAnA (svarUpane AdhAre gati bane che e sthitimAM (dIrghano) pratiSedha thavAno prasaMga Ave che. tirudritAm ,advitam, aruti (mAM tAm vagere ne) sthAnivarbhAvathI sArvadhAtuka saMjJA thAya che ane potAnA svarUpane) AdhAre vAdri che.tyAM (svAstha0 thI thatA TU no) pratiSedha thavAno prasaMga Ave che. jItu nA Adeza"--muvanam, suvanam dhuvanam (ahIM yun nA Adeza mana ne) e niSedha lAgu nahIM paDe ane sthAnivarbhAva thaze have vadhu vun e sthitimAM pravRt e khita pratyaya che tethI ane vadhu svataH rIte H-kAra upadhAyukta che tethI mata 35dhAyA: pramANe upadhAnI vRddhi thavAno prasaMga Avaze.tethI teno niSedha karavo paDaze.ahIM noMdhavuM joie ke vadhu Adeza halanta che, manta hoya to at lopano sthAnivarbhAva thatAM vRddhi na thAya. viva-- hod si-pa rA ro si--paprAdhyAM thI pa no pit Adeza, si no di, teno lopa thaine ziva thAya che. ahIM Adezane sthAnivarbhAvathI aMga saMjJA thaze kAraNa ke te sthAnI mar ne AdhAre nathI thatI ane aMga saMjJA thAya to rAt para thatAM upadhA TU-kArano guNa thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke vid svataH rIte laghu upadhAyukta che tethI asAdhu rUpa thavA jaze te nivAravA mATe guNa niSedha karavo paDaze.A traNe udAharaNamAM laghu ke -kAra upadhAne guNa ke vRddhi vidhi thaze ema kahyuM te an Adezano kahyo che. sthAnIno nahIM tethI ahIM svIkArela vikalpa pramANe sthAnivarbhAvano niSedha karavo paDaze. 6 A vikalpa svIkAratAM vRkSAya jevAM su , arudritAm jevAM tir ane muvanam jevAM t nA AdezomAM malvidhau e pratiSedha lAgu paDato nathI ema kahevuM paDaze. su-vRkSA --vRkSa sercA thI --vRkSa --supa vA thI dIrgha thaIne vRkSAya . ahIM vRkSa ya e sthitimAM ya Adezane sun jJA thaze, kAraNa ke te saMjJA sthAnInA san kAraNe nathI thatI, paraMtu ahIM supa cA pramANe thato dIrgha cam pratyAhAramAMnA adbhU upara AdhAra rAkhe che ane te an ahIM jene sun saMjJA thai che te Adeza ya no che tethI satvathI e pratiSedha ahIM prApta thaze tethI sthAnivarbhAvano niSedha thaze. pariNAme supa vA pramANe dIrgha na thavAno prasaMga Avaze.ema bhAva che. ti- arudritAma (juo upara noMdha 30-32) tam ahIM tam no tAm Adeza thatAM tene paNa sthAnInI jema sAvadhAtuka saMjJA prApta thaze kAraNa ke temAM sthAnI saMbaMdhI ma no Azraya levo paDato nathI paraMtu Adeza tAm pote ja tenA Adi vajhU tane kAraNe vADhi yukta che.Ama AdezanA upara AdhArita hovAthI ahIM analviyau e pratiSedha lAgu paDaze pariNAme t Agama na thavAno prasaMga AvatAM iSTa rUpa siddha na thaI zake. 37 tuM no Adeza--muvanam vageremAM mUsUthabrakjhikhyarasikA e uNAdi sUtra mujaba ta pratyaya yayuna thayo cheH mU yuna--vit hovAthI guNa na thatAM yuvonAvA thI yu no mana Adeza thatAM meM mana e sthitimAM vizvadhAtu pramANe 3 no lava thatAM mane--muvana thAya che. ahIM sthAnI Adeza mana ne sthAnivarbhAvathI tuM saMjJA thAya che, kAraNa ke te karavAmAM sthAnInA jhanU no Azraya levo paDato nathI. Adeza mana svataMtra rIte ja anAdri (eTale ke a-kAra rUpI san tenA AdimAM) che tethI AdezanA TU ne kAraNe natvithI e pratiSedha lAgu paDaze. Ama sthAnivarbhAva na 433 For Personal & Private Use Only Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnivadbhAvAtpratyayasaMjJA svAzraya cAjAditvaM tatra pratiSedhaH prApnoti // kiM punaayH| AdezinyalyAzrIyamANe pratiSedha ityetadeva jyAyaH / kuta ett| tathA hyayaM viziSTa sthAnikAryamAdeze'tidizati guruvad guruputra ythaa| tdythaa| guruvadasminguruputre vartitavyamanyatrocchiSTabhojanAtpAdopa- saMgrahaNAceti / yadi guruputro'pi gururbhavati tadapi kartavyaM bhavati // astu tapadizinyalyAzrIyamANe prtissedhH| nanu coktamAdezyalvidhipratiSedhe kuruvadhapibA guNavRddhipratiSedha iti / naiSa dossH| karotau tprkrnnnirdeshaatsiddhm| sthAnivabhAvathI pratyaya saMjJA ane potAnA svarUpane) AdhAre te nAri bane che. tema chatAM (8vekno) pratiSedha thavAno prasaMga Ave che. to pachI A bemAM vadhAre sAruM zuM? sthAnInA praznano AdhAra levAmAM Avyo hoya tyAre pratiSedha thAya che ema kahevuM ja vadhAre sAruM. e zAthI? te eTalA mATe ke A (vArtikakAra) 'gurunI jema guruputra pratye' e (atideza) nI jema sthAnane lagatA viziSTa kAryano Adeza vize atideza kare che.te e rIte ke eThuM khAvuM ane caraNasparza karavo te (be kAya) sivAya A guru putra pratye guru vize karavAmAM Ave che tevuM vartana karavuM. paraMtu jo guruputra paNa guru thAya to te paNa karavAmAM Ave che. to pachI sthAnInA upara AdhArita vidhi hoya tyAre ( e) pratiSedha lAgu paDe che ema rAkho.paraMtu, ame kahyuM ne ke sthAnInA san para AdhArita vidhimAM malvi epra tiSedha karavAmAM Avato hoya to zuvaya, pitta (e Adezo) nAM guNa ane vRddhi nahIM thAya ema kahevuM paDaze.e doSa nathI Avato), kAraNa ke dhAtune anulakSIne (mata katsArvadhAtu mAM sat ema 3-kArane) tAra karIne nirdezyo che tethI guNaniSedha siddha thAya che. pibirdntH| vadhakamiti nAyaM Nvula anayo 'yamakazabdaH kidauNAdiko rucaka iti yathA // thavAthI ane Adeza sthAnInI jema tuM nahIM rahe ane pratyaya paNa nahIM thaI zake pariNAme manA pratyaya para thatAM ja zradhAtu thI dhAtunA -kArano 3thAya che te na thatAM iSTa rUpa siMddha nahIM thAya ema dalIla che. 38 je kArya Adezane ApameLe prApta nathI hotuM tyAM atideza kavAmAM Ave che ane atidezanI ativyApaka pravRtti nivAravA mATe pratiSedha karavAmAM Ave che tethI pratiSedha paNa atidezano pUraka ja che tethI atideza dvArA thatA sthAnInA Adezane lagatA kAryane anulakSIne pratiSedha karavo ucita che ema ahIM Azaya che. kavitA mAM Adeza tAm mAM vat pratyAhAramAMno varNa tU Adi che tethI je kArya Adezane ApameLe prApta nathI hotuM tyAM atideza kavAmAM Ave che ane atidezanI ativyApaka pravI nivAravA mATe pratiSedha karavAmAM Ave che tethI pratiSadha paNa atidezano bhAga ja che tethI atideza dvArA thatA sthAnInA Adezane lagatA kAryane anulakSIne pratiSedha karavo ucita che ema ahIM Azaya che. kavitAm mAM Adeza tAm mAM var pratyAhAramAMno varNa TU Adi che tethI Adeza Apa meLe ja vADhi hovAthI vAlitva nA atidezanI apekSA. rahetI nathI. paraMtu tAm ApameLe sArvadhAtuka nathI, kAraNa ke teno pati pratyAhAramAM samAveza nathI ane te rin paNa nathI . pariNAme tAm ne sArvadhAtukatva ja atidezathI prApta thAya che.guruputra pote paNa guru hoya to guruvar guruputrA ema atideza karavAnI jarUra nathI hotI tema ahIM che. jo guruputra guru na hoya to tene anulakSIne atidezathI ucchiSTa bhojana (arthAt gurue lIdhA pachI bhikSApAtramAM vadhela annanuM bhojana karavuM), caraNasparza vagereno niSedha karavAmAM Ave che, paraMtu guruputra pote guru hoya to niSedha lAgu nahIM paDe. te pramANe sthAnInA san rUpI aMze lagato atideza prApta thato hoya tyAM an ne lagatA vidhino tyAga karavo paDaze eTale ke manasvidhau e pratiSedha lAgu paDaze. (upara noMdha 35) zu mAM 3 nA tra-kArano guNa thatAM ja thayA pachI gata tU0 thI mAM no 3 thAya che. ahIM sUtrakAre Adeza 3ne tAra karIne t e svarUpe sUtramAM mUkyo che tethI samajAya che ke laghu upadhAno guNa nahIM thAya.mAthamAno sNuIRH savana guNAtitA e paribhASA anusAra sUtra AdezabhUta 3-kAra savarNanuM grahaNa kare che tema svIkAravA chatAM sva,eka mAtrika ma ne sthAne ekamAtraka 3 thAya te ja ucita che tethI sUtramAMnuM tapa2 karaNa vyartha banIne jJApana kare che ke jUnA ane sthAne thanAra 3,3svarUpe ja raheze teno purAntadhULa pramANe guNa nahIM thAya.[juoH tamAt ta2 rane vijayate hRsvacaiva zravaNa yathA sthatA akSaNAntare yo DhIH prAnoti sa ma mUti (nyA.bhA.5,5.46 1)] parva--Tno Adeza thAya che te sUtramAM manta che ane ziva e svarUpamAM TU-kAra upadhA nahIM rahe tethI guNa thavAno prasaMga nahIM Ave ema dalIla che.vadhummAM vujhU e taddhita pratyaya na letAM vadhu ritvisaMzorapUrvA e uNAdi sUtra pramANe vuna () lAgyo che tema mAnIzuM ane jema navA havA vagere bane che tema vadhare rUpa thayuM che ane vadhuna e viza pratyaya che tethI vikati pramANe vRddhi niSedha thavAthI upara kahyo te doSa nahIM Ave ema bhAva che. 8 8 or Personal & Private Use Only Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAvetaisii il ekAdezavikRtasyopasaMkhyAnaM krtvym| kiM pryojnm| pacatu pcntu| tiGgrahaNena grahaNaM yathA syAt // ekadezavikRtasyAnanyatvAtsiddham // 10 // ekadezavikRtamananyavadbhavatIti tiGgrahaNena grahaNaM bhvissyti| tdythaa| zvA karNe vA pucche vA chinne zvaiva bhavati nAzvo na gardabha iti // anityavijJAnaM tu tasmAdupasaMkhyAnam // 11 // anityavijJAnaM tu bhvti| nityAH shbdaaH| nityeSu zadveSu kuuttsthairvicaalibhivnnairbhvitvymnpaayopjnvikaaribhiH| tatra sa evAyaM pitru (Adeza mULa viva ema) me-kArAnta che tethI dUdhagu nahIM thAya).vadhavam mAM vun e (mi) pratyaya nathI.A to jema ruvaH (mAM) che tevo 3padri pratyayamAMno koi bIjo vit mA (pratyaya) che (pratyaya vituM hovAthI. vRddhi nahIM thAya). jenA koI eka bhAgamAM phera thayo hoya teno samAveza karavo joie lA 40 jenA koi eka bhAgamAM phera thayo hoya tene (mULa jevo) gaNavo joie. (tema karavAnuM) zuM prayojana? e ke tethI tijonuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre tu, pallu nuM (paNa) rahaNa thai zake. jenA eka bhAgamAM phera thayo hoya te vastu mULathI) bhinna na hovAthI (kArya) siddha thAya che 10mAM eka avayavamAM pheraphAra thayo hoya te (mULa vastuthI) bhinna nathI tethI tiraktanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre (pAparantu nuM paNa) grahaNa thaze. te A rIte ke kUtarAno kAna ke pUMchaDI kapAi gai hoya to paNa te kUtaro ja rahe che, nahIM ke ghoDo ke gadheDo.12 ethI to (zabda) anitya che tema samajAze tethI (eka bhAgamAM phera thayo hoya teno mULamAM samAveza) thAya che ema kahevuM paDaze ||11|| paraMtu (zabdamAM vikAra thato hoya to te) anitya che tevuM bhAna thAya che. zabdo to nitya che ane nitya zabdomAM varNo nitya, eka ja svarUpe rahenAra), avicalita (AghApAchA na thanAra) ane nAza, vRddhi ke vikAra vinAnA hovA joie. ema hovAthI A te ja zabda che vikRtazcetyetannityeSu noppdyte| tasmAdupasaMkhyAnaM kartavyam // bhAradvAjIyAH paThanti // ekadezavikateSUpasaMkhyAnam // ekadezavikateSUpasaMkhyAnaM krtvym| kiM pryojnm| pacatu pcntu| tiGagrahaNena grahaNaM yathA syaat| kiM ca kAraNaM na syaat| anaadeshtvaat|| AdezaH sthAnivadityucyate na cema aadeshaaH|| rUpAnyatvAcca // anyatkhalvapi rUpaM pacatItya-nyatpacatviti / 40 cau.khaM.(pR.451,pA. TI. 2) mAM nodhyuM che ke ane pratomAM A vArtikano pATha nathI. vitam e bahuvrIhinathI paraMtu virona vitam ema tRtIyA samAsa che, kAraNa ke bahuvrIhimAM niSThA ! e sUtra pramANe niSThApratyayAnta vitam no pUrva nipAta thAya.jo ke sUtrakAre vADaDahitA nyaviSA ema kahyuM che ane mAhitI e AkRti gaNa che tethI bahvIhi paNa laI zakAya tema gadA TIkAmAM kahyuM che (chA.) niSThAnuM sUtra upara dIkSita paNa kahe che ke prAcikra tadA vagere. 41 A uparathI sUcavAya che ke duHA pramANe je AnumAnika Adeza thAya che juo upara noMdha 8) tyAM paNa sthAnivarbhAva thAya che. tethI vadhu vastu mAM je tu ane jhanuM Adezo thayA che te paNa sthAnivarbhAvathI tim thai zake ane te zabdasvarUpone pada saMjJA thai zake.ahIM tu ane enuM no mAtra ekadeza (6 no 3 thayo che te) ja Adeza che. chatAM prastuta vArtikane pratApe sthAnivarbhAva lAgu paDaze ema kahevA mAge che. 42 ahIM Ama kahevA mAge cheH kUtarAnI pUMchaDI kapAi gai hoya chatAM tenAM bAhInAM aMgo jemanAM tema hoya te kAraNe te kUtaro ja che, ghoDo ke gadheDo nathI tema samajAya che. te rIte pavA vageremAM paNa Tu-kAramAM Haa pramANe pheraphAra thayo hovA chatAM ti mAMthI zeSa rahela ta-kArane kAraNe e ti che tenuM sUcana thAya che ane artha bodha paNa thAya che. jema mAvat mAM TU-kArano dUtA pramANe lopa thavA chatAM temAMno mAtra ta-kAra tenA tiH hovAno ane artha bodha thAya teno hetu che tema ahIM che. zirAvintapu ema bahuvacana lIdhuM che temAM lopano paNa samAveza thaI jAya che tethI mAvat javAmAM sthAnivarbhAva thAya che. 43ta-kAra rahe paNa Tu no 3 thAya to zabdanuM anityatva ja thAya, kAraNa ke eka avayava 3 no prAdurbhAva thAya che ane pUrve rahela avayava TU no nAza thAya che. upasaMkhyAna karavAmAM Ave to anityatva doSa nahIM Ave, kAraNa ke e sUtrathI sthAnI ane Adeza dvArA ti zabda ane tu zabdanuM anumAna thai zake che tethI temAM ti ne sthAne tu nuM vidhAna karyuM che tema bodha thAya che. (jyAre Tru ane 3 dvArA artha bodha thato nathI, kAraNa ke te banne artharahita che.) 435 For Personal & Private Use Only Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ imepyaadeshaaH| kthm| Adizyate yaH sa Adeza ime'pyAdizyante // AdezaH sthAnivaditi cennAnAzritatvAt // AdezaH sthAnivaditi cenn| kiM kaarnnm| anaashrittvaat| yo'trAdezo nAsAvAzrIyate yazcAzrIyate naasaavaadeshH| ane vikAra yukta paNa che" ema nitya zabdo nI bAbatamAM ghaTatuM nathI. " tethI (eka bhAgamAM phera thayo hoya te mULa vastu ja gaNAya ema) kahevuM paDaze. bhAraddhAjIyo 4 (Ama) pATha le che :-ArAviruteqpasaMsthAnam (jenA (koI) eka avayavamAM phera thayo hoya tene mULa jevuM gaNavuM ema kahevuM paDaze).arthAt jenA koI eka bhAgamAM phera thayo hoya tene paNa tenI mULa prakRtimAM) AvarI levuM joie. tenuM) prayojana ? (e ke, tethI tinuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre patu parvanuM nuM grahaNa thaI zake. paNa temanuM grahaNa) na thAya tenuM zuM kAraNa? Adeza nathI tethI. Adeza sthAnI jevo hoya che tema kahevAmAM Ave che, paNa A (rUpomAM tuM, mantu e) Adeza nathI 6 ane temanuM svarUpa paNa juduM che ? (eTale ke pati nuM svarUpa paNa juduM che ane tu nuM svarUpa paNa juduM che.e paNa Adeza che. kevI rIte? jeno Adeza karavAmAM Ave te mArA. Amano paNa Adeza karavAmAM Ave che.Adeza sthAnI jevo hoya che ema ja kahevAmAM Ave to tema nathI, kAraNa ke (pada saMjJAmAM) teno AdhAra levAmAM Avyo nathI, Adeza sthAnI jevo hoya che tema kahezo to (ame kahIzuM ke, nA. (tema nathI).(tenuM) zuM kAraNa? kAraNa e ke (pasaMjJA sUtramAM) teno AdhAra levAmAM Avyo nathI.ahIM je (TU-kArano 3-kAra) Adeza che teno (saMjJAsUtramAM) AdhAra levAmAM nathI Avyo ane jeno AdhAra levAmAM Avyo che te ()Adeza nathI naitanmantavyaM samudAya AzrIyate'vayavo nAzrIyata iti| abhyantaro hi smudaaysyaavyvH| tdythaa| vRkSaH pracalansahAvayavaiH pracalati // Azraya iti cedlvidhiprsnggH|| Azraya iti cedalvidhirayaM bhavati tatrAnalvidhAviti pratiSedhaH praapnoti| naiSa dossH| naivaM sati kazcidapyanalvidhiH syaat| ucyate cedamanalvidhAviti tatra prakarSagatirvijJAsyate sAdhIyo yo'lvidhiriti| kazca saadhiiyH| yatra praadhaanyenaalaashriiyte| yatra nAntarIyako'lAzrIyate naasaavlvidhiriti| athavoktamAdezagrahaNasya prayojanamAdezamAtra sthAnivadyathA syAditi // " kAraNa ke te ghavAyaY ema je pratyabhijJA thAya che tedArA nityatvanuM sUcana thAya che paraMtu te sAthe vizva emAM pheraphAra thayo che tema kahevuM te paraspara viruddha kathana che tethI tema kahevuM anucita che. 45 mAdAnIyA--prAcIna vaiyAkaraNa bhAraddhAjanA ziSyo ane anuyAyio. pANinie trAto mAradvAnA e sUtramAM bhAraddhAjano ullekha karyo che.kAtyAyananA pAThathI bhAradvAjano pATha e rIte judo paDe che ke temAM vivAre e bahuvacana che ane enA vagere hetu ApyA che. 46vageremAM tu vagere Adeza nathI kAraNa ke H e sUtramAM '-kArano 3-kAra thAya che" ema kahIne rR ane 3 e be vaNanuM ja anukame sAkSAt sthAnI ane sAkSAt Adeza tarIke grahaNa karyuM che, paraMtu ti ane tu e samudAyanuM sAkSAt grahaNa nathI karyuM tethI tuM vagere pratyakSa Adeza nathI. 47 ahIM laukika nyAyano Azraya laine khaMDana kare che.pati ane paraMtu e benAM svarUpa taddana bhinna che tethI tigrahaNathI padasaMjJAsUtra dvArA prati ga thai zake tane nahIM tethI tene pada saMjJA na thAya. jo avayava rUpa Adezane kAraNe svarUpamAM bheda na hoya to pratyabhijJA dvArA tene tiH tarIke oLakhI zakAta, jema ke ma mAM mo mA pramANe ma thAya che te moDara 1 pramANe aMtyama-kArano thaze Ama tethI svarUpamAM bheda nathI thato ane Adezayukta svarUpa paNa ruma tarIke oLakhI zakAya che. alabatta tyAM m nuM vidhAna vADhiInA thI thatA ja no bAdha karavA mATe che. jayAre patu mAM to ti no tu thavAthI aDadho bhAga badalAi javAthI tenI titva jAti sUcavAtI nathI. Ama Adezane kAraNe svarUpa badalAtAM titva nathI rahetuM ema ahIM bhAva che. 48 A dalIla AdezanI zakti na jANanAranI che. te mAne che ke sthAnivastra pratyakSa Adezane ja lakSamAM rAkhe che. tAm vagere AdezonuM padasaMjJAmAM grahaNa nathI karavAmAM AvyuM chatAM kavitAm jevAM tamanta vagerene sthAnivarbhAvathI padasaMjJA thAya che tema pavatu vageremAM kema na thAya e zaMkAne avakAza nathI, kAraNa ke A mata pramANe pada saMjJA ti e zabdane AbhArI che,e varNa samudAyane kAraNe thAya che, svagere avayavane kAraNe nahIM. ahIM huM no 3 e Adeza che paNa suviDanta pamA e padasaMjJAsUtramAM te(-kAra) no AdhAra levAmAM Avyo nathI. paraMtune padasaMjJA thAya te mATe tuM no Azraya levAmAM Ave che paNa te Adeza nathI (kAraNa ke Adeza to 3 che) ane 3-kAra e ti no Adeza nathI. Ama titva samudAya puratuM maryAdita hovAthI avayavane lAgu paDatuM nathI. pariNAme sthAnivarbhAva dvArA paNa 3 Adezane padasaMjJAnA hetu tarIke svIkArI na zakAya, kAraNa ke tu e samudAya ti no pratyakSa Adeza nathI. 834or Personal & Private Use Only Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudAyano AdhAra lIdho hoya tyAre avayavano AdhAra levAmAM nathI Avyo tema mAnavuM na joie kAraNa ke avayava to samudAyamAM AvI jAya che. jema ke vRkSa jayAre Dole che tyAre potAnA avayavo sAthe Dole che.(avayavano paNa) Azraya lIdho) che ema kaho to man vidhi thavAno prasaMga (Ave che). (avayavano paNa paddha saMjJAmAM) AdhAra lIdho che ema hoya to (e saMjJA sUtra) majUvidhi thavAno prasaMga (Avaze, ane tethI anatvithI e pratiSedha thavAno prasaMga Avaze.e doSa nahIM Ave (kAraNa ke) ke ema hoya to manasviMya e prakArano koi paNa pratiSedha na thAya. tema chatAM manatvathI ema to kahevAmAM Ave che, tema hovAthI ahIM) uttamano artha samajAya che, arthAt je vadhAre sAro man vidhi te. ane vadhAre sAro sar vidhi te kayo? jayAM man no pradhAna rUpe Daga Azraya levAmAM Avyo hoya te, (tethI) jayAM anumIyamAna san no Azraya levAmAM Avyo hoya te avidhi nathI. athavA koI paNa Adeza (bArAmatra) 52 sthAnI jevo gaNAya e (A sUtramAM) Adeza (zabda) mUkavAnuM prayojana kahyuM che . anupapanna sthAnyAdezatva zabdanityatvAt // 12 // sthAnyAdeza ityetannityaSu zadveSu noppdyte| kiH kaarnnm| nitytvaat| sthAnI hi nAma yo bhUtvA na bhvti| Adezo hi nAma yo'bhUtvA bhvti| etacca nityeSu zadveSu nopapadyate yatsato nAma vinAzaH syAdasato vA prAdurbhAva iti // siddhaM tu yathA laukikavaidikeSvabhUtapUrve'pi sthAnazabdaprayogAt // 13 // 49 A ekadezIno uttara che: suptadanta sUtramAM pada saMjJAnA nimitta rUpe ti e samudAyanuM praNa karavAmAM AvyuM che ane samudAya avayava vinA hoI na zake tethI te-kAra ane DuM-kAra jene atte che tepa ema artha thaze pariNAme tim tam zi ema je varNa saMniveza che temAM tim mAM tuM ane huM no paNa saMniveza che tethI TU-kAra titva thI viziSTa thaze ane pariNAme teno Adeza 3-kAra paNa titva viziSTa thaze, kAraNa ke jema vRkSa hAle che" tema kahevAthI tenAM avayavabhUta DALAMpAMkhaDAM paNa hAle che tema kahI zakAya. te rIte samudAyabhUta ti no pada saMjJAmAM Azraya levAmAM Ave tyAre tenA avayavabhUta TuM-kAranuM paNa pada saMjJAmAM rahaNa thai jAya che. e rIte kArano Adeza thatAM sthAnivabhAvathI 3-kAra e 3-kAra ja che tema samajAtAM pada saMjJAnA nimittabhUta ti samudAyano pada saMjJAmAM Azraya lIdho che tethI paraMtu ne paNa pada saMjJA thaze. 50 kAraNa ke tema thavAthI TU-kAra paNa pada saMjJAnuM nimitta thaze ane TU-kAra man hovAthI padasaMjJAvidhi tkiMdha thatAMtvithI e pratiSadha lAgatAM sthAnivarbhAva nahIM thAya ane tethI vadhu vageremAM pada saMjJA nahIM thAya ema ahIM dalIla che DAprarva tirvijJAtA ema je kahyuM che te uparathI'utkRSTa e arthamAM eTale ke pradhAnyapUrvaka ma nuM grahaNa karyuM hoya.-- "je vadhAre sAro mahUidha te ema artha thaze, eTale ke jayAM sUtramAM man nuM sAkSAt grahaNa karyuM hoya tyAM pratiSedha lAgu paDaze game te man nuM grahaNa karyuM hoya tyAM nahIM mULamAM nAntarIya an ema kahyuM che te anumAnagamanA arthamAM kahyuM che.nAntarIya eTale jenA vinA na rahI zake che. A zabdano prayoga bhASyakAre mA e sUtra uparanA bhAgamAM paNa karyo che. je anivArya rIte saMkaLAyela hoya te gar nAntarIya thaze. ke. ahIM teno artha anumIyamAna ema karyo che tema jaNAya che, kAraNa ke je nAntarIyaka hoya te uparathI anumAna thai zake. dhUmano agni sAthe je saMbaMdha che te nAntarIyaka che, kAraNa ke agni vinA dhUma na hoI zake ane tethI tenA uparathI agninuM anumAna thaI zake che tema nAntarIyaka san Adeza uparathI sthAnI a nuM anumAna thaI zake. paH mAM pradhAna rIte ma nuM grahaNa che te uparathI sthAnI ane AdezanuM anumAna thAya che tethI tyAM anatvithI e pratiSedha lAgu nahIM paDe.) bhASyamAM prAdhAnTena n gAjhIyA ema kahyuM che temAM pradhAna eTale mukhya ema samajavAnuM nathI nahIM to kIca jevAM rUpa siddha na thaI zake, kAraNa ke mAryadhAturtha0 mAM pradhAnatayA mar no Azraya nathI lIdho tethI TU Agama thavAno prasaMga Avaze.tethI prAdhAnyana ema bha SyimAM kahyuM che tethI pratyakSanuM sUcavAya che (kai) juo upara nodha (51). TUMkamAM anumIyamAna, jeno mAtra saMbhava ja che tevA sadna no AdhAra lIdho hoya tyAM pratiSedha nahIM thAya. 52 sAkSAt ke AnumAnika, koi paNa Adezane vize paNa sthAnivabhAva thAya.ekadezInuM khaMDana na karatAM siddhAntI potAno mata darzAvyo che. 437 For Personal & Private Use Only Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhmett| kthm| yathA laukikeSu vaidikeSu ca kRtAnteSvabhUtapUrve'pi sthAnazadbo vrtte| loke tAvadupAdhyAyasya sthAne ziSya ityucyate na ca tatropAdhyAyo bhUtapUrvo bhvti| vede'pi somasya sthAne pUtIkatRNAnyabhiSuNuyAdityucyate na ca tatra somo bhUtapUrvo bhavati // kAryavipariNAmAdvA siddham // 14 // athavA kaaryviprinnaamaatsiddhm| kimidaM kaaryviprinnaamaaditi| kAryA buddhiH sA viprinnmyte| nanu ca kAryAvipariNAmAditi bhvitvym| santi hyauttarapadikAni hsvtvaani| zabda nitya hovAthI sthAnI ane Adezano saMbaMdha ghaTato nathI /12 (A) sthAnI ane (A teno) Adeza ema nitya zabdo vize kahevuM yogya nathI. zA mATe? (zabda) nitya che tethI. sthAnI eTale to te ke je (pUrve ) ine (pachI) na hoya ane Adeza eTale to te ke je (pUrva) na hoine (pachI) hoya.je bhalA hoya teno vinAza thAya ane vaLI je na hoya te prakaTa thAya te (vAta) nitya zabdone vize ghaTatI nathI.] laukika ane vaidika (vyavahAra)mAM je pUrve na hoya tene vize paNa sthAna zabdano prayoga che tethI siddha thaze 13 e (sthAnI-Adeza vyavahAra) siddha thAya che. kevI rIte ? laukika ane vaidika vyavahAramAM pUrve jena heya tene vize paNa sthAna zabdano prayoga che.. lokamAM to-- upAdhyAyI thAne ziSyA upAdhyAyane sthAne ziSya" ema kahevAmAM Ave che, paraMtu tyAM upAdhyAya pUrve meto janathI. vedamAM paNa * sImakya sthAne pUrvIvatumagNutA somane sthAne tenI jagAe) pUtIka tRNano rasa kADhavo' ema kahevAmAM Ave che paNa tyAM soma pUrve na hato athavA buddhinA pheraphArane kAraNe siddha thAya che [14 athavA buddhi (lAjInA pheraphArane kAraNejha (sthAnI-Adeza saMbaMdha) siddha thAya che. A vipariNAma e vaLI zuM che? te eTale buddhi, temAM pheraphAra thAya che.paraMtu tema hoya to) vipariNAma ema thavuM joie. uttarapada para thatAM pUrvapadano hasva thAya tevAM (sUtro) avazya hoya che. 5. jayAre eka bhAgamAM phera paDe tyAre nityatvanI hAni thatI hoya to pachI jayAM samULago phera thai jAya tyAM nityatva kyAMthI rahe? jema ke masta thI gar ne sthAne mU thAya che, t raheto ja nathI.Ama jayAM sthAnInA koi paNa aMzano AdezamAM anvaya na hoya ,sthAnanA svarUpamAMthI AdezamAM kaMi ja UtarI AvatuM na hoya tyAM nityatva kyAMthI hoya? mRttikAno ghaTa,zarAva vageremAM anvaya jovAmAM Ave che tethI te sarva mATInAM che ema bhAna thAya che ane tethI mRttikAnI vyAvahArika nityatA samajAya che. paraMtu man no mU Adeza thAya che tyAM koi prakArano anvaya nathI.meM AdezamAM an nuM svarUpa koi rIte jaNAtuM nathI tethI zabdanityatvane hAni pahoMce che, kAraNa ke hoi ne na hovuM ane na hoine utpanna thavuM e nityatvathI taddana viruddha che.ema tAtparya che. 54 sthAna zabda ahIM prasaMgavAcI che ema uttaramAM kahevA mAge che. soma latAno rasa kADhIne yajJamAM upayogamAM levAmAM Ave che. kAmanAnI siddhi mATe nitya ane kAmya karma avazya karavuM joie. Ama hovAthI yajJa mATe soma latA na maLe to tene badale (soma thAne) pUtItRNa ane te paNa na maLe to arjuna tRNano abhiSava karavo rasa kADhavo, ema kahyuM che. ahIM 'somane sthAne ema kahyuM che tethI soma na maLe tyAre - na hoya tyAre -ema samajAya che. tethI soma pUrve na hoya(mUtapUrva) chatAM teno prasaMga hoya tyAM 'pUtIkatRNano prayoga karavo'ema kahyuM che. te ja rIte pUrve na hoya ne jayAM prasaMga hoya tyAM Adeza mUkavo ema kahevAthI sthAnI-Adeza vyavahAra siddha thaze chatAM zabdanityatvane hAni nahIM Ave. ema bhAva che. si jo ke kAryA zabda buddhino paryAya nathI chatAM ahIM anya koinuM parivartana saMbhavita na hovAthI kAryA zabdanA sAmarthyane pratApe che eTale buddhi ema samajAze.(ke.).vipariNAma7 e samAsano vigraha karyAyAH vipariNAmatA ema oya to samAsa vipaLAmAt ema thavo joie,jayAre vArtikamAM to varSavipariNAma - ema kahyuM che. paraMtu zAstramAM evAM sUtro che ke jayAM uttarapada para thatAM pUrvapadanA anya svarano hasva thAya. temAMnuM eka sUtra che cAvoH saMjJAInovaMdu tadanusAra uttarapada para thatAM canta ane vanta no moTe bhAge hasva thAya che, jema ke vatiputra . paraMtu te samAsa saMjJA ke chAMdasa prayoga hovo joie. ahIM varyA e mAvatta zabda che paraMtu Akho samAsa saMjJA ke chAMdasa prayoga nathI chatAM sUtramAM vadhum ema kahyuM che tethI vAyA vipariNAma: vArthavipariNAmaHA ema hasyAnta pUrvapada yukta samAsa thai zakaze.sApo nI sahAya lIdhA vinA paNa samAsamAMnuM svatva anya rIte samajAvI zakAzeH buddhi eTale khyAla, vicAra (aa vRddhiH vArtha samRtyathA) Ama vAparva eTale khyAla ane vArtha vipariNAmaH viparimA arthAt buddhi - khyAlamAM parivartana. For Personal & Private Use Only Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ api ca buddhiH saMpratyaya itynrthaantrm| kAryA buddhiH kAryaH saMpratyayaH vipariNAmaH kAryavipariNAmaH kAryavipariNAmAditi // parihArAntaramevedaM matvA paThitaM kathaM cedaM parihArAntara syAt / yadi bhUtapUrve sthAnazadbo vrtte| bhUtapUrve cApi sthAnazadbo vrtte| katham / buddhyaa| tdythaa| kazcitkasmaicidupadizati prAcIna grAmAdAmrA iti| tasya sarvatrAmrabuddhiH prsktaa| tataH pazcAdAha ye kSIriNo'varohantaH pRthuparNAste nyagrodhA iti| sa tatrAmrabuddhyA nyagrodhabuddhiM prtipdyte| sa tataH pazyati buDyAmrAMzcApakRSyamANA nygrodhaashcaadhiiymaanaan| nityA eva svasminviSaya AmrA nityAzca nyagrodhA buddhistvasya viprinnmyte| evamihApyastirasmA avishessennopdissttH| tasya sarvatrAstibuddhiH prsktaa| so'sterbhUrbhavatItyastibuddhyA bhavatibuddhi prtipdyte| nitya eva ca svasminviSaye'stinityo bhavatirbuddhistvasya viprinnmyte|| apavAdaprasaGgastu sthAnitvAt // 15 // vaLI buddhi ane ane vicAra (khyAla) e bhinnArthaka nathI (eTale ke paryAya che).(Ama) buddhi (Athe letAM) vArtA ane saMpratyaya (vicAra sAthe letAM) vArya ane vArtha arthAt vicArano pheraphAra thAya te A anya rItano ja parihAra che tema mAnIne (vAryavipariNAmadviII) ema kahyuM che paraMtu e anya prakArano parihAra kevI rIte thAya ? jo sthAna zabda bhUtapUrvanA arthamAM hoya to A bIjo parihAra thAya). bhUtapUrvanA arthamAM paNa sthAna zabda che. 7 kevI rIte ? buddhidhArA. jema ke koi vyakti anya) koine samajAve che ke prAvIne grAma vizrA gAmanI pUrve AMbA che tethI tene badhAM ja vRkSo AMbA che tema samajAya che.tyArabAda te anya vyakti) ne kahe che ke jemAMthI dUdha jhare che , jenAM mULa nIce Utare che ane je pahelAM pAnavALAM che te vRkSo) vaDa che.(tethI) te vRkSo vize) AMbAne badale vaDano khyAla Ave che. pachI te AMbA dUra thatA ane tene sthAne) vaDa utpanna thatA manathI anubhave che. paraMtu potAnI rIte to AMbA to nitya ja che ane vaDa paNa nitya che.paraMtu e (daSTA)nI buddhimAM ja parivartana thAya che. e rIte ahIM paNa e (adhyetA)ne man dhAtu sAmAnya rIte upadezavAmAM Avyo che ane tene badhe ja gar (e svarU5) no ja khyAla Ave tema thaze.(pachI) ma no mU thAya che (mastamaiM e sUtrane kAraNe) A mar che te khyAlane badale A mUche ema khyAla Ave che. pachI te mam ne dUra thato ane tene badale) mune utpanna thato manathI anubhave che. paraMtu at zabda potAnI rIte to nitya ja che ane meM paNa svata: rIte nitya che, paNa tene vizanA e (adhyetA)nA khyAlamAM parivartana Ave che. to pachI apavAdane Adeza gaNavAno) prasaMga Ave che, kAraNa ke te tenA sthAnI (utsarga) jevo che ||1pA 58 apavAda utsargakRtaM praapnoti| krmnnynn| Ato'nupasarge kH| iti ke'pyaNi kRtaM praapnoti| kiM kAraNam sthAnitvAt // 34 vA vA . kimuktm| viSayeNa nAnAliGgakaraNAtsiddhamiti / athavA 56 pUrve sthAna zabda abhUtapUrvanA arthamAM laine somathAne vagere duSTAnta ApIne sthAnyAdezamAM zabdanA nityano bacAva karyo hato. have bIjo parihAra kare che.tyAM sthAna zabdano bhinna artha karavAmAM Ave to te khulAso sArthaka bane nahIM to te nirarthaka thaze.tethI ahIM sthAna zabdane bhUta - pUrvanA arthamAM laine zabdanityatva akSata rahe che tema siddha karavA mATe jo bhUtapUrvanA arthamAM vagere kahyuM che. sthAna zabda bhUtapUrvanA arthamAM ja che.tethI nityatvamAM koi bAdha nahIM Ave, kAraNa ke jJAtA padArthomAM potAnI buddhinA dharmono Aropa kare che. pUrve jene Ama mAnyA te vize 'A vaDa che" ema buddhi thai tethI AmavRkSa jatAM rahyAM ane vaDa utpanna thayA, paraMtu te mAtra buddhimAM ja. AmavRkSa ane vaDavRkSa to jema che tema ja che.ekano nAza paNa nathI thayo ane bIjAnI utpatti paNa nathI thai. nAza ane utpattino khyAla to buddhamAM thayo, e buddhinA dharmo che paNa jJAtA te dharmono ja te te vRkSa vize Aropa kare che. Ama jotAM vRkSo to jemanAM tema rahe che. e pramANe sthAnI-Adeza vyavahAramAM paNa sthAnIno nAza nathI thato ke nathI tene sthAne AdezanI utpatti thatI.tethI maratenDa jevAmAM gata buddhi meM buddhimAM pariName che tethI zabdanAnityatvane koI AMca AvatI nathI ema ahIM tAtparya che. 58 apavAda ane utsarga vacce sthAnI Adeza jevo saMbaMdha nathI.paraMtu mAtra buddhinuM ja parivartana thatuM hoya to utsarga-apavAda vacce sthAnIAdezabhAva thavAno prasaMga Avaze ane tema thAya to apavAdanA kSetramAM utsarganuM kArya paNa prApta thaze. jema ke varmaLyA e utsarga sUtrane kAraNe badhe ja gaLu buddhi thAya che. pachI toDanupa Haa e apavAda sUtra dvArA 4 buddhi thavAthI mad buddhinI nivRtti thAya che -jatI rahe che. paraMtu # e maLa no Adeza hoya to man para hoya tethI TihALakhU0 thI thatAM TI vagere kArya thavAno prasaMga Avaze ema ahIM bhAva che. 439 For Personal & Private Use Only Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaM tu SaSThInirdiSTasya sthAnivadvacanAt // 17 // siddhmett| katham / SaSThInirdiSTasyAdezaH sthAnivaditi vktvym| tattarhi SaSThInirdiSTagrahaNaM kartavyam / na kartavyam prakRtamanuvartate / kva prkRtm| SaSThI sthAneyogA iti / athavA AcAryapravRttirjJApayati nApavAda utsargakRtaM bhavatIti yadayaM zyanAdInAM kAMzciccizataH karoti / zvan bhram zrAzaH zruti // te pramANe hoya to ) apavAda hoya tyAM utsarganuM kArya thavAno prasaMga Ave che, (jema ke) Ato'nupasarne H / pramANe thAya che .tyAM rmaLyaz pramANe gaN para rahetAM thatuM kArya thavAno prasaMga Ave che.(tema thavAnuM zuM kAraNa ? kAraNa ke (Adeza) sthAnI jevo hoya che. athavA kahyuM che // 16 // 59 zuM kahyuM che ? 'paraMtu viSayAnusAra bhinna bhinna cihna lagADayAM che tethI siddha thAya che (viSayeLa tu nAnA ruitmizrvam|' ema (kahyuM che). jeno SaSThIvadArA nirdeza hoya te (nA Adeza) no sthAnivadbhAva thAya che ema kahevAthI to siddha thAya che ||17|| e siddha thAya che. kevI rIte ? jeno SaSThI vibhakti vaDe nirdeza karyo hoya teno Adeza sthAnI jevo thAya che tema kahevuM joie.to pachI "SaSThI dAra jeno nirdeza karyo hoya' ema (sUtramAM) mUkavuM paDaze ? nahIM mUkavuM paDe. pUrve prastuta che tenI anuvRtti thAya che. (pUrve) kyAM prastuta che ? pachI sthAnevo e(sUtra)mAM athavA to AcArya panAdi mAMnA keTalAkane pA,ma,A, zatru ema cita kare che temanA te vyavahAra uparathI jJApana thAya che ke apavAdane vize utsarganuM kArya nathI thatuM. hA tasya doSastayAdeza ubhayapratiSedhaH // 18 // tasyaitasya lakSaNasya doSaH / tayAdeza ubhayapratiSedho vaktavyaH / ubhaye devamanuSyAH / tayapo grahaNena grahaNAjasi vibhASA prApnoti // naiSa doSaH / aycprtyyaantrm| yadi pratyAntaramubhayItIkAro na prApnoti / mA bhuudevm| mAtrajityevaM bhaviSyati katham / mAtrajiti nedaM pratyayagrahaNam / kiM tarhi / pratyAhAragrahaNam / kva sanniviSTAnAM pratyAhAra mAtrazadvAtprabhRtyAyacazcakArAt / yadi pratyAhAragrahaNaM kati tiSThanti atrApi prApnoti / ata iti vartate / * A gaLuM pratyAhAra sUtra uparanI vA.(9) che. (juo te uparanuM bhASya). akSarasamAnAcano 7-kAra, pa / jevAM sUtromAM anuvRtti dvArA nirdiSTa eN- kAra ane dhAtu vagereno a-kAra e sarva jJa-kAra vyakti eka ja che e pakSa svIkAravAthI anubandhano saMkara thaze ane tene lIdhe cato hoya tyAM av (vi) nuM kArya prApta thaze evI zaMkAnA uttara ahIM Apyo che. na SaSThI dvArA jeno nirdeza karavAmAM Avyo hoya tene sthAne apavAdanuM vidhAna karavAmAM AvatuM nathI tethI apavAda utsargano sthAnI nahIM thAya. 3.kahe che pI nirdeza hoya tyAM ja sthAnI-Adeza saMbaMdha na thato hoya to nAmi namam| jevAmAM sthAnI-Ardaza bhAva na thavAthI nabhyam 35 siddha nahIM thAya. vAmyio thI nave gaNamAMnA zabdone paN taddhita lAge che. e gaNamAM nAma nam 2 (mi no yat para thatAM nama thAya che.) e sUtrano pATha che, paraMtu temAM nami zabda SaSThImAM nathI tethI sthAnivadbhAva na thatAM vat para thatAM nama ne ma ane aMga saMjJA nahIM thAya tethI vasyaMti 5 / thI meM nA Ti no lopa na thavAno prasaMga Avaze, eTale ke nAmi yat --tama cat --tama cat e sthitimAM maiM no lopa nahIM thAya. kai. kahe che nAmi e prathamA pIne sthAne che tethI sthAnivadbhAva thaine iSTarUpa siddha thaze graho'rantA sUtranA bhASya upara ke.noMdhe cheH pUrvamAM harSa- bhAjaH jA niraviyAna arthAt pUrvAcAryo kAryono pI dvArA nirdeza karatA hatA.gaNapATha pUrvAcAryono hovAthI temAM paDhIne badale prathamA dvArA nirdeza che. 60 * have za| pramANe karUMvAcI zat e sArvadhAtuka thAya che .pavagere tenA apavAda che. utsarga-apavAda saMbaMdhamAM sthAniyadbhAva thato hoya to pana vagerene sUtrakAre citna karyA hota, kAraNa ke rAjsthAnI hota to tenuM zittva Adeza paN ne prApta thayuM ja hoya, paraMtu utsarga-apavAdamAM te prakArano saMbaMdha nathI te sUcavavA mATe ja AcArye cana vagerene zita karyA che, ema ahIM kahevA mAge che. 440 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM e doSa che ke ta nA AdezamAM mA no pratiSedha karavo paDazall18 ? A je lakSaNa che temAM (e) doSa (Ave che, ke tA no (ga) Adeza thAya che teno pratiSedha karavo joie.kAraNa ke prathamavArama0 e sUtramAM) tathanuM grahaNa karyuM che tethI tenA Adeza athar naM) paNa grahaNa thavAthI maLe tevamanuSyaH | mAM nar pUrve vibhASA thavAno prasaMga Ave che. e doSa nathI (Avato kAraNa ke) thar bIjo pratyaya che (ema gaNIzuM). 68 jo (rAya) bIjo ja pratyaya hoya to kamathI (e strI liMga) mAM kAra na thavAno prasaMga Avaze.ba bhale ema (prApta) na thAya. (paraMtu Tinka sUtramAM) mAtrar che tene kAraNe thaze. kevI rIte ? (e sUtramAM) A mAtram e pratyayanuM grahaNa nathI . to pachI zuM che? pratyAhAranuM grahaNa che.kyAM mUkelA (varNo) no A pratyAhAra (mAM saMkSepa) che? mAtra zabdathI laine racanA ja-kAra sudhInA. 65 jo pratyAhAranuM grahaNa hoya to vati tiSThantiA jevAmAM% paNa (pu) thavAno prasaMga Avaze. (TiDhANan 0 mAM manAvataH0 mAMthI) ataH nI anuvRtti thAya che." evamapi tailamAtrA dhRtamAtrA atrApi praapnoti| sazasyApyasanniviSTasya na bhavati pratyAhAragrahaNena grhnnm|| jAtyAkhyAyAM vacanAtideze sthAnivadbhAvapratiSedhaH // 19 // 62 ahIM doSa te ativyApti doSa che, kAraNa ke samaya jevAmAM sthAnivarbhAva na thavo joIe tyAM paNa thavAthI anti maga zabdane tayanta gaNatAM nan para thatAM vimASA nasi pramANe tene vikalpa sarvanAma saMjJA thaIne mare hevamanuSyA, kamalAH hevamanuSAH ema vikalpa thavAno prasaMga Avaze. kama zabdane samaduttoDa pramANe tayam ne sthAne athar pratyaya lAge che. macat e tayam no Adeza che, (kAraNa ke triAkhyA tarasthAnviI e sUtramAMthI ahIM tayastha e jayantanI anuvRtti thAya che, tethI prathama ramatathA50 pramANe tayavanta ne nam para thatAM sarvanAma saMjJA thAya che tema nayananta ne paNa sthAnivabhAvathI naphU para thatAM vikalpa sarvanAma saMjJA thavAno prasaMga Avaze, paraMtu te iSTa nathI, kAraNa ke samaya zabdano to sarvAdi gaNamAM pATha che tethI tene te saMjJA nitya prApta che. Ama eka tarapha nitya saMjJA prApta thAya che jayAre sthAnivabhAvathI vikalpa thAya e doSa Ave che. te nivAravA mATe samaya ne anulakSIne sthAnivarbhAva nathI thato ema pratiSedha karavo paDaze ema ahIM dalIla che. 6 eTale ke san e tatha no Adeza nahIM paNa tethI taddana bhinna pratyaya che tema svIkArIzuM. pariNAme sthAnivarbhAva thavAno prazna nahIM rahe. tethI pratiSedha karavAnI jarUra paNa nahIM rahe. bagathar ne bhinna pratyaya gaNatAM bIjI musIbata UbhI thAya che. sUtrakAre TiDhANan 0 mAM tApU nuM grahaNa karyuM che tethI tayanta ne strIliMgamAM hIm lAge che. paraMtu e sUtramAM majUnuM grahaNa nathI karyuM. have jo mayar ne tayam no Adeza na gaNatAM tethI bhinna pratyaya gaNavAmAM Ave to mananta 3maya zabdane hajU nahIM thai zake tethI ramavI e strIliMgI rUpa na thavAno prasaMga Avaze. s3maya zabda tIvanta na hovAne kAraNe pU na thAya to bhale paNa mAtrar ne kAraNe to thaze. TidvAnU sUtramAM mAtranuM grahaNa karyuM che paraMtu samaya mAM to mAtra pratyaya che ja nahIM. tethI ahIM dalIla kare che ke ame mAtra e pratyayanI vAta karatA nathI paNa mAtran pratyAhAra vize kahIe che. e pratyAhAra pramANe sidhdhamatravaH | (5-2-43) e sUtramAMnA mAtra zabdathI laine trikhyiAmakviA (5-2-47) e sUtramAMnA nA 6 sudhI vistare che. Ama mAtra pratyAhAra mayar ne AvarI le che tethI tene taya no Adeza na letAM svataMtra pratyaya gaNavAmAM Ave to paNa mananta kama ja zabdane divALakhULa pramANe pU thaIne mathI rUpa siddha lai zakaze. inine mi saMvyAparimAne ti jA pramANe ti lAgIne vati zabda banyo che. A ti vidhAyaka sUtra mAtrar pratyAhAranA vistAramAMnuM che tethI mAtra pratyAhAramAM teno samAveza thAya che tethI vatine paNa hajU thavAno prasaMga Avaze.ema kahevA mAge che. 67 diDhANamU0 (4-1-15) e TIpU vidhAyaka sUtramAM AgaLanA sUtra manAtaSTAnL (4-1-4)mAMthI mataH nI anuvRtti thAya che ane ti e manta nathI tethI tene hI nahIM thAya.ahIM A rIte parivAra zakya che tethI bhAgakAre ataH nI anuvRttino AdhAra lIdho che. vAstavamAM pati ne har thavAno prazna ja nathI, kAraNa ke sUtrakAre na vastrAhimnaH e sUtra dvArA pad saMjJaka zabdone strI pratyaya nathI thato ema kahIne niSedha karyo che. ane tane paNa ti nA pramANe pasaMjJA thAya che tethI ti e hatyanta zabdane te sUtra dvArA jati no pratiSedha thai jAya che. 441 For Personal & Private Use Only Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtyAkhyAyAM vacanAtideze sthAnivadbhAvasya pratiSedho vktvyH| vrIhibhya AgataH ityatra gherdditi| iti guNaH prApnoti // naiSa dossH| uktmett| arthaatideshaatsiddhmiti|| doDI ra0 | ema chatAM tai0mAtrA pRtamAtrA mAM paNa nahI) 68 thavAno prasaMga Ave che. pratyAhAranuM grahaNa karavAmAM Ave tyAre je samAna (svarUpavALA) hoya chatAM jeno (pratyAhAramAM) samAveza na hoya tenuM grahaNa nathI thatu (natsilyathAnemina je pramANe) jAtino artha vyakta karavAno hoya tyAre vacananA AdezamAM sthAnivabhAvano pratiSedha (karavo paDaze) 19aaaa cha jAtino artha batAvavAno hoya tyAre (eka) vacananA sthAne thatA bahuvacana) AdezamAM sthAnivarbhAva thato nathI ema kahevuM paDaze. trIdigya mAtaH mAM ritiA pramANe guNa thavAno prasaMga Ave che. e doSa nathI Avato).(kAraNa ke e sUtra uparanI vArtikamAM) kahyuM che ke maryAtiverAttimA arthano atideza che tethI siddha thaze.20 TI ane mApUnuM grahaNa leya tyAM sva (Adeza thAya che te sthAnI jevo nathI thato (ema kahevuM joie) rA" jhyAngrahaNe'dIrgha Adezo na sthAnivaditi vktvym| ki pryojnm| niSkauzAmbiH atikhttvH| jhyAbgrahaNena grahaNAtsulopo mA bhuuditi| nanu ca diirghaadityucyte| tanna vaktavyaM bhvti| kiM punaratra jyaayH| sthAnivatpratiSedha eva jyaayaan| idamapi siddhaM bhvti| atikhaTvAya atimaalaay| yaaddaapH| iti yAna bhvti| athedAnImasatyapi sthAnivadbhAve dIrghatve kRte piccAsau bhUtapUrva iti kRtvA yADApa iti yAT kasmAnna bhvti| lakSaNa- pratipadoktayoH prtipdoktsyaiveti| hI ane mAn nuM gahaNa hoya tyAM dIrgha na hoya te (arthAt hasva) Adeza thAya che te) sthAnI jevo nathI thato ema kahevuM joie (tema karavAnuM ) zuM prayojana ? (hatvacAkhyo 0mAM) sI ane mAn nuM grahaNa karyuM che tethI nirAikviA mativarva mAM su lopa na thAya e (prayojana).? are paNa 68mAtra no 2-kAra pratyAhAra mATe levAmAM Ave to bAkI mAtra zabda ja rahe. tene 2-kAranA abhAvamAM anya koi mAtra zabdathI judo pADI na zakAya pariNAme sUtramAMnA mAtra zabda dvArA koi paNa mAtra zabdanuM grahaNa thavAno prasaMga Avaze tethI tai0mAtrA, dhRtamAtrA jevAM sthaLe paNa tene aMte mAtra Ave che te kAraNe digantu pramANe lAgavAno prasaMga Avaze ema ahIM dalIla che. cha jAti e eka ja vastu che tethI artha vyakta karatAM ekavacana ja Ave tyAM A sUtra vaDe vikalpa bahuvacananuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. ahIM ekavacanane sthAne bahuvacana thAya che . nATyAtyAyAmamanU sUtramAM vismin e saptamI che, SaSThI nathI tethI bahuvacana Adeza kevI rIte thai zake te zaMkAne lakSamAM rAkhIne ke. kahe che ke ekane vize je eka vacana prApta thayuM che tene sthAne bahuvacanana Adeza thAya che ema kalpIne doSa batAvyo che.(paNa mana e viSaya saptamI lIdhI che.) ahIM sthAnivabhAva thAya to vIdigya mAtaH mAM riti pramANe dhi saMjJaka trIdi nA -kArano khyat pUrve guNa thavAno prasaMga Avaze. 70 uparanI dalIla mamUlaka che, kAraNa ke A sUtra upara bhASyakAre kahyuM che ke A atideza pAribhASika vavana zabdano nathI thayo paraMtu te ti (je kahevAmAM Ave te) e avartha vanam zabdano che ,nam vagere je pAribhASika bahuvacana che teno ahIM atideza karavAmAM Avyo nathI.bahu vastuone anulakSIne je kahevAmAM Ave che te bahuvacana ema bahuvacana zabda ahIM pratyayaparaka nahIM paNa arthaparaka che.A sUtra dvArA ekane vize bahatvano atideza karavAmAM Avyo che eTale ke ekatva rUpI artha upara bahatva rUpI arthano amUlaka nahIM paNa samajapUrvakano zAstrIya Aropa karavAmAM Ave che.Ama eka e bahu che ema samajIne tene vize bahatvano atideza karavAmAM Ave che.Ama atideza mAtra arthano che. ekavacananA arthane bahu jevo gaNavAmAM Ave to paNa ekavacananA pratyayane sthAne bahuvacananA pratyayanuM Adeza tarIke vidhAna karavAmAM AvatuM nathI tethI ahIM sthAnivarbhAva nahIM thAya. ' da khyo . e sUtramAM hI ane mAn nuM grahaNa karyuM che ane dIrgha navanta ane dIrgha canta nI para AvatA amRta s ane tu no lopa thAya . For Personal & Private Use Only Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sUtramAM) hatuM ema kahevAmAM AvyuM che. te kahevuM nahIM paDe. to have bemAM vadhAre sAruM zuM? sthAnivarbhAvano pratiSedha ja vadhAre sAro.(tethI) matiravavA gatimAsTAca e paNa siddha thaze ane vAtAvaH | pramANe ya nahIM thAya.7"paraMtu sthAnivabhAva na thAya chatAM dIrdha karyA pachI e bhUtapUrva pa-kAra phat yukta (gA-kAra) che ema gaNIne vAtAva pramANe cAt kema nathI thato? kAraNa ke lAkSaNika ane pratipadokta e bemAMthI pratipadoktanuM ja (grahaNa karavuM) ema kahyuM che).75 nanu cedAnI satyapi sthAnivadbhAva etayA paribhASayA shkymihopsthaatum| netyAha / na hIdAnI kvacidapi sthAnivadbhAvaH syaat| tattarhi vktvym| na vktvym| prshlissttnirdeshaatsiddhm| prshlissttnirdesho'ym| Gi I IkArAntAt A Apa AkArAntAditi // nirA4i --nintiH varAcAHA e vigaha vAkyano niraH nyiAya pazcAA (vA) pramANe prAdisamAsa thayo che. ahIM upasarjanabhUta aurANviI nA dIrgha kArano sTiyopasarganA pramANe hasva thayo che te sthAnivat che ema samajIne tene dIrgha IMkAra gaNatAM tenI pachI AvatA apUta s no lopa thavAno prasaMga Avaze te rIte atintiH revadravAn no addhiyaH jyArarthe (vA) pramANe thatA prAdisamAsamAM striyoH0 thI vavA no vava thayo che tyAM svane sthAnivat gaNatAM lopa thavAno prasaMga Avaze. te nivAravA grahaneDI e (vA) karavI jarUrI che. ?eTale ke vUi0 sUtramAM lU nuM grahaNa karavuM ke pachI A ciMkhe vagere vA. karavI ? e be mAM vadhAre sAruM zuM che ema pUchavA mAge che. 74 vADApA e sUtrano 'mAvatta pachI AvatA hinU pratyayane thAt Agama thAya che" ema artha karavAmAM Ave to sthAnivarbhAva thavA chatAM tivaH mAM cA nahIM thAya, kAraNa ke strIpratyayamAM tari niyama lAgu paDato nathI. Ama je aMga che te mavanta nathI ane vava e mULa zabda vanta che paNa te aMga nathI tethI cAha | sUtrane avakAza na hovAthI ya nahIM thAya ema kahevuM yogya nathI,kAraNa ke pratyayane vAtsa viditata tadnta pAm e paribhASA pramANe ahIM tanta niyama lAgu pADatAM sUtramAMnuM mAnti grahaNa aMganuM vizeSaNa thaze ane Hvanta kam (mAvanti jene aMte hoya te aMga) ema artha samajAze tethI upara kahyo te doSa nahIM Ave, eTale ke tivatva mAM yAt thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke tivatta mAM vavA e upasarjanano dIrgha ma-kAra gastriyo thI hasva thayo che. e hasva naM-kArane sthAnivarbhAvathI mAm gaNatAM tivatva e navanta aMga samajAze.pariNAme vAr thavAno ane mativALe ema aniSTa rUpa thavAno prasaMga Avaze, paraMtu sthAnivada bhAvano pratiSedha karavAmAM Ave to gatividyA , atimAiya e rUpo siddha thaze ema dalIla che. sthAnivarbhAva thavA chatAM jo yAt na thato hoya to pachI vaya marye garvavavavAn jevAM sthaLe thAya che te na thavAno prasaMga Ave. e rIte sthAnivarbhAvano niSedha karavo te vadhu sArUM e pakSa ahIM svIkAryo che. 15 kSaNa eTale TAkSaNa, je mULa svarUpe na hoi kSaNa eTale ke sUtra dvArA thayo hoya te ane pratiro eTale je mULa svarUpe svAbhAvika rIte rahela leya te.jema ke " pAne e mULa svarUpe ja che, jayAre pai roSane dhAtunA teno marat pratyayo para thatAM mAtra 3roDaritiA pramANe mA thatAM te paNa thAya che tethI te lAkSaNika che, pratipadokta nathI. have sAmAnya anubhava che ke jayAre sUtramAM pA nuM grahaNa hoya tyAre pA pIvuM e dhAtuno ja prathama avilaMbe khyAla Ave, jayAre jaino khyAla ema Avato nathI. Ama lakSaNa ane pratipadokta bannene avakAza hoya tyAM pratipadoktanuM che, ema A paribhASAno matalaba che. e dRSTie tivartI mAM je dIrgha mA-kAra che te to TI vagA supa vA e lakSaNa dvArA thaela che tethI lAkSaNika che. jayAre vADI | e sUtramAM je mA nuM uccAraNa karyuM che te mULa svarUpe ja mA-kAra che, koI sUtra dvArA thayela nathI tethI pratipadokata che. Ama lAkSaNika hovAthI supa pramANe thaela mI-kAranuM eTale ke mA nuM vaDApa: dArA grahaNa nahIM thAya tethI tirAvavA mAM yAt nahIM thAya ema ahIM bhAva che. paraMtu te pramANe na thavA chatAM sthAnivarbhAvane kAraNe to dIrdha -kAra mAn gaNAze ane kSatipows paribhASA dvArA karela niSedha lAgu nahIM paDe. A zaMkAnuM nivAraNa karatAM ke. kahe che ke havA mAM je mAn hato teno samAsamAM hasva AdezathatAM(juo upara nodha 73) tenuM svarUpa badalAi gayuM che tethI dIrgha mA e mULa mApU ja che e je khyAla thavo joie teno viccheda thai jAya che. pariNAme sUtramAMnA mA dArA - kAranuM grahaNa na thai zake tethI cA nahIM thAya kAraNa ke hu ghA thI thaela dIrgha mA-kAra mAn mAM rahela nathI. tethI sthAnivalsa vane pravRtta thavA mATe koi pramANa nathI tema ja teno koi lAbha nathI. Yar Personal & Private Use Only Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhibhuvorIpratiSedhaH // 21 // AhibhuvorITaH pratiSedho vktvyH| Attha abhUt / astigrahaNena grahaNA- - to pachI ame kahIe chIe ke sthAnivabhAva thato hoya to paNa A paribhASA ahIM upasthita thAya te zakya che. " to kahe che ke nA. varaNa ke to pachI kyAMya sthAnivabhAva nahIM thAya. to pachI te kahevuM paDaze? nA nahIM kahevuM paDe. (kAraNa ke) prazlezayukta nirdeza karyo che tethI siddha thAya che. A (zArdU)e hI r eTale dIrdha -kArAnta TI (pratyaya) pachI AvatA, mA sAm eTale mA-kArAnta mAm (pratyaya) pachI AvatA ema (samajAya che). mAda ane mU(e Adezo) ne no pratiSadha karavo joie parA 80 mAda ane mu (e Adezo) ne 8 nathI thato ema kahevuM joie. kAraNa ke (sUtramAM ) mar ane vRnuM grahaNa karyuM hoya tyAM meM ane mAruM e AdezonuM) grahaNa thAya che tethI tyAM mUta mAM-- -dIT prApnoti // AhestAvanna vktvyH| AcAryapravRttiApayati nAherID bhavatIti ydymaahsthH| iti jhalAdiprakaraNe thatvaM shaasti| naitadasti jnyaapkm| asti hyanyadetasya vacane pryojnm| kim| bhUtapUrvagatiryathA vijnyaayet| jhalAdiyoM bhUtapUrva iti| yadyevaM thavacanamanarthaka syaat| aathimevaaymuccaaryet| bruvaH paJcAnAmAdita Atho bruva iti| bhavatezcApi na vktvyH| astisico'pRkte iti dvisakArako nirdeshH| asteH sakArAntAditi // 8 thavAno prasaMga Ave che. mAt ne vize to (niSedha) nahIM kahevo paDe, kAraNa ke (jJADhi pratyayanA saMdarbhamAM) bAhasthaH | e sUtraddhArA chAdri pratyaya para thatAM (mAt nA TU no) tha (Adeza) thAya che ema vidhAna karyuM che. AcAryano vyavahAra jJApana kare che ke mAt ne IMdra thato nathI. e 16 eTale ke prastuta vA. na karavAmAM Ave to paNa kSatipavoparibhASAthI nivRaurASyiH vagere kAryo siddha thaze. nirASyiH mAM hasya thaela - kAra sthAnivabhAvathI hIndu che ema samajavA chatAM te lAkSaNika hevAthI su lopa nahIM thAya, kAraNa ke tenuM hApU7 sUtramAMnA pratipadokta mA dvArA grahaNa nahIM thAya. " eTale ke sthAniva e sUtrathI Adeza sthAnI jevo gaNAya che tethI te lAkSaNika thaze. Ama sthAnivabhAva lakSaNane pratApe thato hovAthI te lAkSaNika che.tethI jayAM jayAM sthAnivarbhAva thato hoya tyAM A kSatipo. paribhASA amalI bane to sthAnivarbhAva kyAMya paNa na thai zake. * arthAt vA.(20) karIne sthAnivarbhAvano niSedha karavo paDaze ? e na karavI paDe mATe harzavUiDa sUtramAM prazlezano Azraya le che. paraMtu vADApa: 1. upara mahAbhASya ane kAzikAmAM A (vA) no AdhAra laine sthAnivarbhAva thato nivAya che. 79 phlAvUka sUtramAMnA TI ane mA no prazliSTanirdeza letA TI eTale ke ruM ane mAn eTale A mAn ema levAthI 'dIrgha - kArAnta TI ane mA-kArAnta mA pratyaya pachI AvatA apUta TU vagereno lopa thAya che" ema sUtrArtha samajAze.pariNAme niaurAviDa, tivavaH jovAmAM hasva hRkAra ke hasva - kAra pachI e pratyayono lopa nahIM thAya.ahIM sthAnivarbhAvano prazna raheto nathI.ane sUtramAMIta ema nahIM kahevuM paDe. 80 eTale ke suvaH pAnAmU0 pramANe - dhAtuno mAt Adeza thAya che tene ripau dhAtunarveza pramANe 6 lagADIne mATe mAhi ema nirdeza karyo che. ane meM e bannensa pramANe ArdhadhAtuka pratyaya pUrve 35 no mU thAya che teno nirdeza che. have TU dhAtunI pachI AvatA hAri pit sArvadhAtuka pratyayane suva aa pramANe TU Agama thAya che.tema man nA Adeza mune sthAnivabhAvathI thavAno prasaMga Ave che. tethI mAn ane TU ne dra Agama na thAya ane mAtya tathA amRta jevAM zuddha rUpo thai zake te mATe sthAnivabhAvano pratiSedha karavo paDaze. For Personal & Private Use Only Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJApaka nathI, kAraNa ke tema kahevAnuM anya prayojana che. zuM prayojana che? (e ke tethI bhUtapUrva sthitino bodha thAya,eTale ke pUrve je hato ema samajAya. jo ema hoya to (9-kArano) tha-kA2 (thAya che) ema je kahyuM te nirarthaka thAya. (ane) A sUtrakAra) ghuvaH pAnAmAMkita mAtho ghuvaDa ema kahIne (sUtramAM mAhi ne badale) maca nuM uccAraNa karata 84 mU ne anulakSIne) paNa (pratiSedha thAya che, tema kahevAnI jarUra nathI, kAraNa ke marioMsoDay mAM besa-kAra yukta nirdeza che, 85 (eTale 'sa-kArAnta an dhAtu pachI AvatA" ema (samajAze). vadhyAro vRddhitattvatiyaH rara vadhyAdeze vRddhitattvayoH pratiSedho vktvyH| varka pusskrmiti| sthAnivadbhAvAd vRddhitattve praapnutH|| naiSa dossH| uktmett| nAyaM Nvula anyo'yamakazabdaH kidauNAdiko rucaka iti ythaa|| Tviccha bhAra3 8. mAlya--gU si-TuvaH pAnAmULathI TU no mAhU ane si no tha thatAM--t --mAdA pramANe TU no --mAm ---lari nA thI no tu thaIne ArthIi thAya che. mUta-m sun ti--4i suda- sin--rAtisthA thI sin lopa-mahuvati hiMA thI guNa -niSedha thaine amRta rUpa thAya che. ahIM sthAnivabhAva thAya to mAtya mAM ghuva drA thI ane samRtamAM mastisinothI d thavAno prasaMga Ave. 82 mahisthA dvArA sUtrakAre sUcavyuM che ke TU nA Adeza mA ne Agama thato nathI, kAraNa ke e sUtrane lIdhe jagat nA aMtyano satpara thatAM tha thAya che. have jo sthAnivabhAvane kAraNe thato hoya to e dita levAthI pratyayanA AdimAM lAgaze tethI pratyaya tha thatAM suri nahIM rahe. tethI pa mAt nA aMtya hRno yU nahIM thai zake. e uparathI samajAya che ke mA ne Agama nathI thato. jo thato hota to mahilA sUtra nirarthaka bane. suvaH pAnAmULa pramANe nA tir, tam zi, sin ane thar e pAMcanA s, man ,sa, thar ane mathum Adeza thAya che temAM divacanano thar japhA che tethI Agama thayA pUrve te rUri hato ema tenI bhUtapUrva sthitino khyAla Ave te mahilA sUtranuM prayojana che.ema bhAva che. 84 upara pramANe samajavAmAM Ave to mahiNyaH sUtra nirarthaka bane che.sUtrakAra TuvaH zciAnAmULa mAM jamA eTale ke nahi na kahetAM gAya ema kahetA ane sUtramAMthI mAho kADhIne mAtho mUkIne dhruvo pAnAmAnita mAtho ghuvaDA ema kaheta, kAraNa ke avagere AdezanA sthAnI ti vagere badhA ja pratyayo sUchAdri che. AthI bhUtapUrva gati samajAtI hoya to vagere Adezo paNa tyAre thaze tethI mAt no zuM thAya che ema na kahetAM - no mAm thAya che ema ja kaheta.tethI mahIH e sUtra karavuM na paData. paraMtu sUtrakAre ema na karatAM sUtra karyuM che tethI samajAya che ke sAduM ne d thato nathI. 5 arthAt stirisoDapR. ema pATha karyo che tethI sa-kArayukta mane ja thaze ema samajAya che. an thI man no mUAdeza thAya che teno sthAnivarbhAva thAya to te mar che tema samajAze chatAM e sa-kArayukta che tema nahIM samajAya, kAraNa ke tyAM analvithI e pratiSedha lAgupaDe che. Ama Adeza mU sa-kArayukta na hovAthI nahIM thAya.sUtrakAre mati ane sin e benI vacce sa-kAra mUkIne madhyamaNinyAye bannene sa-kAranI asara thAya tema yojayuM che. te dArA mU mAM sthAnivarbhAvane kAraNe thatA nuM nivAraNa karyuM che ane signa ne lIdhe thatA nivAraNa karyuM che. lopa thaela sin ne juo upara noMdha81) kAraNe sthAnivabhAva ke pratyayagrahaNathI gAritasivoDayo pramANe 8 thaze e zaMkAno nirAsa dvila nirdeza ja che, kAraNa ke sidne sa-kArayukta karyo che tethI {TuM nahIM thAya.AthI vArtikakAre sijjU ne anulakSIne sthAniva- bha vi ke pratyayalakSaNano pratiSedha nathI karyo. A disakArayukta nirdeza kevI rIte karyo che te vize TIkAkAromAM matabheda cheH 1. maNiratasivoDayo ema pATha hoya to mam e samudAya dhAtu nathI tethI tapa dhAtu pramANe ritam maLavo durlabha che (mAdhava), rasa-kAra ritam pUrve nahIM paNa sin pachI Ave che eTale ke matisis maytte ema pATha che. tethI ja bhASyakAre matirisoDapR ti diroDara nirverA" ema kahyuM che, nahIM to mastIti nirdezo dilanA ema ja kaheta chatAM sa-kArAnta an dhAtu ane sa-kArAnta sin ema artha thAta.va.(tasva.bo).jo ke ma.bhA.nI upalabdha AvRttiomAM ritasivoDapRdde rati divaIRo nirAlA ema pATha che.( dvitIya TU no vyapadezivabhAvathI saMyogAnta pramANe lopa thayo che.) For Personal & Private Use Only Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ividheyaH AvadhiSISTa ekAca upadeze'nudAttAt iti pratiSedhaH prApnoti / naiSa dossH| 1 vA Adeza thAya che tyAM vRddhi ane kAra Ardaza thAya che teno pratiSedha karavo paDaze 22 (na dhAtuno) vadha Adeza (thAya che te) mAM vRddhi ane (kSno) -kArano pratiSedha karavo joie. vadhuda punam| emAM sthAnivadbhAvathI vRddhi ane te kAra Adeza. e be prApta thAya che. e doSa nathI, kAraNa ke pUrve kahyuM che ke A vana e (ti) pratyaya nathI.A to jema (mAM) che tevo ravi pratyayamAMno koi bIjo vis ma (pratyaya) che (te pratyaya ti hovAthI vRddhi nahIM thAya). rUT (Agama)ne lagato vidhi paNa karavo (paDaze)||23|| phrUT (AgamanuM) vidhAna karavuM paDaze, (nahIM to ) AdhipISTa mAM vASa upaveze . thI (d no ) pratiSedha thavAno prasaMga Ave che. 87 e doSa nathI, AnudAttanipAtanaM kariSyate / sa nipAtanasvaraH prakRtisvarasya bAdhako bhaviSyati / evamapyupadezivadbhAvo vaktavyaH / yathaiva hi nipAtanasvaraH prakRtisvara bAdhata evaM pratyayasvaramapi bAdheta / AvadhiSISTeti / naiSa doSaH / ArdhadhAtukIyAH sAmAnyena bhavantyanavasthiteSu pratyayeSu / tatrArdhadhAtukasAmAnye bhAve kRte satiziSTatvAtpratyayasvaro bhaviSyati / (kAraNa ke varSo ne) AghudAnanuM nipAtana " karavAmAM Avaze ane te nipAtanathI karela (udAtta) svara prakRtinA (anudAna) svarano bApaka thaze, ema hoya to paNa upasiSadbhASa kahevI paDaze, kAraNa ke jema nipAtanasthara prakRti svarano bApa kare che tema viziSTa mAM pratyayasvarano paNa no vapa sidi|| pramANe manu no vapa Adeza thAya che. hantrutvadha khuna, tu pratyaya para thatAM ta savAyAH| pramANe sthAniyadbhAthI vRddhi thavAno prasaMga Ave che. te ja rIte hanamno vaLato| cI te Adeza thavAno prasaMga Ave che. (noMdha mAM tenuM nivAraNa karavAmAM AvyuM che.). varSe e -kArAnta Adeza che tethI vRddhi nahIM thAya (nA), paraMtu ta-kAra AdezanuM pratyAkhyAna karavA mATe A thArtika jarUrI che. jUno vaSaeN para bhASyapradIpamAM ke. he che ke mato hovaH / thI thaela maiM lopa sthAnivad thAya to vaSaeN AdezamAM ane kAra upadhA nahIM gaNAya tethI vRddhi nahIM thAya ane tU karavAno che te montyasthA pramANe dhAtunA anya a no thAya paraMtu maiM no lopa thayo hovAthI te tU no sthAnI na thai zake ane jJa lopano sthAnivad hovAthI vap ne p antya na gaNAya tethI t Adeza paNa na thai zake.Ama vRddhi ane tU Adeza bannenA pedha thavAthI iSTa rUpa siddha thAya che. vaLI rUpilla| vA.ne dRSTie jotAM upadeza kALe vapa ne sUtrakAre anevAr ryo che tethI pratiSedha na thatAM haiM siddhi cage (ke.). 7 ahIM sthAnivadbhAva niSedhanuM prakaraNa cAle che tyAM'rUT nuM vidhAna karavuM joie' e mATe kahyuM che ke Ava upaleoDanuvAttAt| e sUtramAM T niSedha karyo che tyAM sthAnivadbhAva thaine caMdda thai zake. ASiISTa--A hannuM Arthika vI.pu.e.va. n dhAtu pa che ane upadeza kALe anudAtta uccAraNa karavAmAM AvyuM hovAthI anid che arthAt tene r nathI lAgato, paraMtu ArdhadhAtukane lagatuM kArya hoya tyAM har pachI hi AvatAM teno hato ya vividha pramANe paNa Adeza thAya che tethI te anevAr thavA chatAM sthAnivadbhAvathI ne che tema samajAze tethI pa gaNAze vaLI e sUtramAM tenA sthAnInI jema varSe nuM anudAtta uccAraNa karyuM che tethI te paNa anudAtta caze.tethI sthAniSadbhAvathI kAr ane upadezane kAraNe anudAna hovAthI ca Adezane ja sapo e sUtra lAgu paDaze tethI nuM thI thatA ghara no AdhipIra jevAM sthaLe pratiSadha thaze ema dalIla che. ApI--A mana si-- ADho thama thI Atmanepadano vadha thI vadhA varSe tiAi zIpurA-vaSaeN sIm -- ArdhadhAtuka hovAthI jitaH sopaH0 pramANe s lopa nahIM thAya-- r Agama thatAM -- varSe ph sIy tA--muT tiyoH / thI sur Agama. A varSe 6 sap r --to hovA thI dhAtunA anya OM no lopa, hovo zeka thI 1lopa, phaLo| Avezama varSo thI manok yatAM A vac thI ghU ta-- junA duH / thI tA no Ta thaine A vap 6 thI k Ta--AdhipISTa rUpa thayuM che. 43 nipAtana (juo noMdha 6 /7) prakRtisvara--sthAnI haN vaSaeN nI prakRti che.teno svara anudAtta che tethI vaSaeN no prakRtisvara anudAtta thaze.Ama lakSaNa ArA prApta na hovAthI nipAtana rUpI vizeSa prayatna karIne tenuM AghudAtta uccAraNa karavAthI nipAtana sthara prakRtisvarano bAdha kare che 446 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdha karI zake. e doSa nahIM Ave, kAraNa ke, AdhadhAtuka adhikAramAM thatA (Adezo) pratyaya lAge te pUrve ja sAmAnya rIte thAya che. ema hovAthI AdhadhAtukane lagatuM sAmAnya kArya karavAnuM hoya tyAre Adeza karyA pachI chelle vidhAna karavAmAM Avela pratyayasvara thaze AkArAntAnukSukapratiSedhaH // 24 // AkArAntAncakSukpratiSedho vktvyH| vilApayati bhaapyte| lIbhIgrahaNena grahaNAnnukSukau praapnutH| lIbhiyoH prshlissttnirdeshaatsiddhm| lIbhiyoH prshlissttnirdesho'ym| lI I IkArAntasya bhI I IkArAntasya ceti // loDAdeze zAbhAvajabhAvadhitvahilopaittvapratiSedhaH // 25 // tethI vadhu anudAtta na rahetAM vadhe ema AghudAtta thaze. vaLI varSa ema mananta uccAraNa karyuM che tethI mane jU thAya che. Ama na hovAthI ane nipAtanane kAraNe anudAtta na rahevAthI TU no pratiSedha karatuM karosUtra vadhe ne lAgu nahIM paDe tethI d thaine sAvadhaSISTa rUpa siddha thaze. 89 zaMkAkAra kahe che ke ke nipAtana karavA chatAM parivAva kahevo paDaze, eTale ke upadezamAM jema che tema thAya che ema kahevuM paDaze. vadha ne upadeza kALe ja nipAtana dvArA AghudAtta karavo paDaze jethI nipAtita svara pratyayane kAraNe thatA udAtta svarano bAdha na kare. mAvattA pramANe pratyaya AghudAtta hoya che ane temanA vivarnamAM e paribhASA sUtra pramANe padamAM eka svara udAtta hoya to zeSa bhAga nipAta thaze tethI vadhu paNa anudAtta thaI jaze, paraMtu upadezivarbhAva na karyo hoya to nipAtita svara pratyaya svarane kAraNe thaela nighAtano paNa bAdha karaze. tema na thAya mATe upadezivalkAva karavo paDaze ema tenuM kahevuM che.ahIM mAdhavISTa eTaluM ja udAharaNa hoya to vadhavISTa e tidanta nI pUrve mA e matir Avyo che tethI titi pramANe zeSa nighAta thaze, eTale ke pachI e zeSa bhAga anudAtta thaze ane 35thamivarnA e di sUtra mujaba upasarga mA AghudAtta che tethI mAdhavI ema svara thaze.jo ema hoya to nipAtita svara pratyayasvarano bAdha karaze ema dalIla karI te Takaze nahIM, kAraNa ke matij ne kAraNe nipAtita ane pratyayasvara banneno nighAta thai jAya che. ke. kahe che ke mASTinI pUrve ya e nipAtano prayoga karyo hoya (jo calAvISTa ema hoya to ja A udAharaNa yogya che, kAraNa ke to nipataiiryacaDi dvArA titikA thI thatA nighAtano pratiSedha thaze te noMdhe che ke kyAMka to cAviSTa ema japATha che. 90 no vadha siddhiA(2-4-42) e sUtra sArdhadhAtu (2-4-35)e adhikAra nIce AveluM che. mAryadhAtu e para saptamI nathI , viSaya saptamI che eTale ke "AdhadhAtuka para thatAM ema nahI paNa AdhadhAtukanA viSayamAM, arthAt tene lagatuM kArya karavAnuM hoya tyAre ema artha thaze.tethI ahIM je ArdhadhAtukano nirdeza che te sAmAnya nirdeza che, ahIM koi vizeSa nimittano Azraya levAmAM Avyo nathI. tethI dano vapa siMha AryadhAtu e vAkyano " ArdhadhAtukane lagatuM kArya karavAnuM hoya tyAre no vadha Adeza thAya che" ema artha thaze.ahIM amuka pratyaya para hoya tyAre vagere kahIne koi vizeSa nimittano Azraya lIdho nathI tethI hana no vadha Adeza prathama thaze, tyArabAda te pratyaya thaze. Adeza prathama thayo che tethI upara kahyA pramANe nipAtita AghudAtta paNa prathama thaze.tyArabAda te pratyaya thatAM teno udAtta svara thaze. ahIM pratyayano svara thayo te pUrve vadhu no svara hato ja ane e hato tyAre pratyaya svara thayo che tethI pratyayasvara sati riASTa thaze. juoH jo hi samiti zikti sa sati rAtraH sa ta vAyo ma vati (manala kA.) je svaranuM eka svara hoya tyAre vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te sati riASTa.te (pachIthI thato svara) te (pUrvanA svarano) no bAdha kare che. dA.ta. 35 ne maLuM lAgIne gaupAvaH thatAM saman no svara 35mu nA pratisvarano bAdha karaze.gaupavitra thatAM ta no svara man nA svarano bAdha karaze ane pavitvam thatAM vano svara - nA svarano bAdha karaze, kAraNa ke dareka dRSTAntamAM te te pratyayasvarano sati rAkha che(sati ziSTavara vahI svam ejana) (sarakhavoH sati ziSTaQravaDhIyarvamatra vivarakhya ti vAcana e sUtra upara si.kau.) Ama sati ziSTa svara balavattara che tethI pratyayasvara vadhU nA AghudAtta nipAtita svarano bAdha karaze tethI upadezivabhAva vinA paNa iSTa siddhi thAya che. For Personal & Private Use Only Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -kArAnta (dhAtuo)ne thatA nu ane putrano pratiSedha (karavo joie) rajA viTApati , mA te mAM mA-kArAnta (TI,mI dhAtuo) ne nuK ane pu Agama nathI thatA ema kahevuM joie, kAraNa ke te AgamonuM vidhAna karatAM sUtromAM) sI ane mInuM grahaNa karyuM che " tethI tu ane purva thavAno prasaMga Ave che. strI ane mI no prazliSTa nirdezane kAraNe siddha thAya che.A (sutro) mAM sI ane mI 2 ema prazliSTa nirdeza che tethI dIrgha rR-kArAnta hI ne (nava) ane dIrgha I-kArAnta mI ne (pu thAya che) ema (samajAze). ToTuM (~kAramAM) je zA , , pi thAya che, di lopa ane thAya che te (vidhio)no (tAta pUrve) pratiSedha (karavo joie)rapA - loDAdeza eSAM pratiSedho vktvyH| ziSTAt hatAt bhintAt kurutAt stAt // loDAdeze kRte zAbhAvo jabhAvo dhitvaM hilopa ettvamityete vidhayaH prApnuvanti // naiSa dossH| idamiha smprdhaarym| loDAdezaH kriyatAmete vidhaya iti kimatra krtvym| prtvaalloddaadeshH| athedAnI loDAdeze kate punaHprasaGgavijJAnAtkasmAdete vidhayo na bhvnti| be strI (vivAre ri)nA anya an no vimASI zrI thI,mI nA anya gar no ninta mAM vimete hetu thI vikalpa mA thAya che, arthAt zrI no TA ane mI no mAM thAya che. ahIM sthAnivabhAva thAya to viTApati ane mApatta mAM sA ane mA e TI ane mI che tema samajAze tethI hIronA vinatANAmU0 thI 7ii ne vikalpa nula ane mitho hetuma kuddA thI zu thAya che. te Adeza ThA ane mane thavAno prasaMga Avaze ema dalIla che. 92 ahIM yu.mI.(pR.650) mAM kausamAM tripa roSa:] ema adhika pATha che.bIjI koi AvRttimAM nathI. te na hoya to paNa artha barobara samajAze. 93 TITonuM mAM TI--sI ruM ema prazliSTa nirdeza che tethI dIrgha -kArAnta zrI ne nu Agama thAya che tema samajAze.mitho tu 0mAM mI e paNa-- mI r ema prazliSTa nirdeza che tethI dIrgha kArAnta mI ne Du Agama thAya che tema samajAze.nodhaHmiyo detu mAM mI no ekAdeza thaIne mI thayA pachI SaSThIno Tas para thatAM vizvayAta pramANe rad thaine miyaH ema nahIM thai zake, kAraNa ke ahIM pUrvane lagato vidhi karavAno che tethI avaH paramijUrvavitho pramANe ekAdeza sthAnivat thaze. tethI ekAdezabhUta rUM e r r che ema samajAze,paraMtu mI mAM prazleSathI thaela ruM-kAra dhAtuno -kAra nathI tethI mI s Tar e sthitimAM dhAtunA - kAra ane hajU vacce prazliSTa nuM vyavadhAna thAya che tethI vizva pramANe ya maLavo muzkela che, kAraNa ke tir aa sUtranA bhASyamAM anya saMdarbhamAM bhAgamAM kahyuM che, parAH pUrvaviau cAnivadviti rati sthAnivadvavat vyavadhAnamevA arthAt pUrvane lagatuM kArya karavAnuM hoya tyAre ekAdaza sthAnivat thAya che ane sthAnivarbhAva thavAthI vyavadhAna ja thAya." bhASyakAre mithaH ne prazliSTa nirdeza gaNyo che tethI kSiA sUtramAM kSi nuM rkiti pramANe guNa thaine kSe thAya te na karatAM t karyo che tema ahIM jUtha thayo che te satra prayoga che (nA). noTU no hi pratyaya para thatAM rAhI pramANe rAt no rA thAya che, utterna pramANe hat nona , du ane Dhanta dhAtu pachI AvatA hi no dhi thAya che. jenI pUrve saMyoga na hoya tevA pratyAyanA 3-kAra pachI AvatA di no lata prayAsaMyo pUrvAtA thI lopa thAya che. du saMjJaka dhAtu ane sas no, hiM para thatAM dhvasIrendravikhyAta TopI pramANe thAya che. have hi ne sthAne tuhyostatik mArAjetaram' (7-1-35) thI vikalpa thatA tAtinne sthAnivabhAvathI di gaNavAmAM Ave to upara kahela sarva vidhi tAtapara hoya tyAre thavAno prasaMga Avaze. 886 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ riASTatuM , hatA, mittAt, surata, tati mAM teno tAta Adeza karyA pachI (rAm no) rA, (harna no) na, (hiM no) dhi (Adeza) thavAno, di no, lopa ane (hi pUrve) thavAno prasaMga Ave che, (tethI) teno pratiSedha karavo joie. e doSa nahIM Ave. ahIM A vicAravuM joie ke ahIM zuM karavuM, Toy no (tAti) Adeza karavo ke A (ra , na vagere) vidhio karavA? para hovAthI ho no tAta) Adeza karavo joie. to pachI have odno (sAta) Adeza karyA pachI puna prasaMga nyAye 6 A (rA,jha vagere) vidhio kema nathI thatA? sakadgatau vipratiSedhe yadvAdhitaM tadbadhitameveti // trayo dvantati pAradA trayAdeze santasya pratiSedhaH vktvyH| tisRnnaam| tisRbhAve kate strayaHiti tryaadeshHpraapnoti| naiSa dossH| idamiha smprdhaarym| tisRbhAvaH kriyatA trayAdeza iti kimatra krtvym| prtvaattisRbhaavH| athedAnI tisRbhAve kRte punaHprasaGgavijJAnAttrayAdeza kasmAnna bhvti| sakRdgatau vipratiSedhe yadvAdhitaM tdbdhitmeveti|| Amvidhau ca santasya pratiSedho vaktavyaH / catasrastiSThanti / catasRbhAve kate caturanaDuhorAmudAttaH ityAmprApnoti // naiSa dossH| idamiha saMpradhAryam / 95 noMdha 94 mAMnA sarva vidhi 6 adhyAyanA 4 thA pAdamAM AvelA che jayAre tuhyotati 7mA adhyAyanA 1lA pAdamAM hovAthI para sUtra che tethI pahelAM rA vagere vidhi karavA ke tItam karavo ema vicAratAM para hovAthI tAtakaravo tema samajAya che, kAraNa ke ahIM vipratinidhei paraMtu lAgu paDe che. 96 punaH vijJAnatsidana e paribhASAno ahIM ullekha che te pramANe bAdhita sUtra punaH prApta thavAno prasaMga hoya to te dArA iSTa siddhi thai zake. jema ke mit hi-mit zram hi-mi.--mi TU-zorathropaH -mi - di e sthitimAM dullabhya 0 ane tuhyostata7 e be sUtro eka sAthe lAgu paDaze tethI vahive paramUDa pramANe tAta thaIne mintAt ema rUpa thaze paraMtu tAta vikalpa lAge che tethI jayAre te na lAgyo hoya tyAre dukhyA e bAdhita sUtrane avakAza raheze tethI dino dhi thaIne mikhyi ema rUpa thaze.A thayo punaHprasaMga nyAya paraMtu ahIM zaMkA karI che ke tAta' thayA pachI sthAnivarbhAvathI te hi che ema samajAya to te para thatAM rA,na ityAdi kema na thAya? tethI bhASyakAra sakatI yAtamU0 kahe che A paribhASA pramANe jayAre be sUtro eka sAthe lAgu paDatAM hoya tyAre para sUtra dvArA pUrva sUtrano eka vArabAdha thayA pachI te hamezAM bAdhita ja rahe che tethI te stra anusAra te sthaLe kArya thai na zake.te nyAye tAtis dvArA bAdhita rAA hai vagere pramANe thatA rA vagereno bAdha thayA pachI tAtis ne sthAnivarbhAvathI di gaNIne te bAdhita sUtro e ja sthaLe tAtal lAgyo che e sthitimAM lAgu pADI na zakAya, eTale ke tAta ne sthAnivat gaNIne rA,navagere vidhio na karI zakAya tethI nA AdezamAM pratiSedha karavAnI jarUra nathI. viti paramUva e niyama pramANe jayAre eka ja sthaLe be sUtra prApta thAya temAM te banne lAgu paDe te saMbhavita na hoya tyAM paNa vipratiSedha sUtra lAgu paDe che.ahIM paNa te sthiti che dA.ta. hiM no tAta ane rAj no rA Adeza eka sAthe thavAno prasaMga Ave to e bannene thavA mATenAM je nimitta hoya te anantara hovAM jarUrI che rAn hiM e sthitimAM sudhArastAtattva ane rAhau e be prApta thAya che. temAM tAtat thavA mATe pUrve rajU ovo jarUrI che ane zA thavA mATe rAhU nI pachI tarata ja di e nimitta hovuM jarUrI che. paraMtu A banne Adeza eka sAthe karavA saMbhavita nathI, kAraNa ke je di ne sthAne tAta karIe to rA no rA nahIM thaI zake, kAraNa ke rAt tAtat e sthitimAM rA no nimittabhUta di anantara nathI. te rIte rAA Adeza karavAmAM rAjU di--rI di e sthitimAM tati nahIM thai zake, kAraNa ke te thavA mATe hi pUrve rAn dhAtu hovo jarUrI che. Ama AdezonAM potapotAnAM nimittanuM eka sAthe Anantarya hovuM ahIM saMbhavita nathI tethI vipratiSedha thavAthI para sUtra amalI dhaze. bhAgakAre ru guNavRddhI sUtranA bhAgyamAM A saMdarbhamAM A rIte kahyuM cheH nAvarave kriAryo gva vidhvatiya tirdi masamavoDapA ne rAti saMmavo yastha sthAnino dAvA thAtAm II ahIM zaMkA thAya ke sthAnivarbhAvathI ahIM Anantarya thai zake paraMtu sthAnivabhAva to Adeza thayA pachI thAya che tethI zaMkA anucita che. For Personal & Private Use Only Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTalA mATe ke "saddhatI thaTdhata tadapitamevA (ekI sAthe be vidhi prApta thavAthI) paraspara virodha thato hoya to jeno eka vAra bAdha thayo hoya te bAdhita ja rahe che." trA AdezamAM kR-antavALAno pratiSedha(karavo joie) //rA (trino) traya Adeza thAya che te) mAM suM- anta (vALA tirU no pratiSedha (karavo joie, kAraNa ke tikRm mAM (tri no ) ti Adeza karyA pachI zretra pramANe ja Adeza thavAno prasaMga Ave che. 97 e doSa nahIM Ave. ahIM A vicAravuM joie ke ahI zuM karavuM, (tri no) ti Adeza karavo ke traNa Adeza karavo? ahIM para hovAthI ti Adeza karavo joie). to pachI have tirU Adeza karyA pachI punaHprasaMga nyAye ya Adeza kema nathI thato ? 98 eTalA mATe ke 'sakrata yAtti taddatamevA (ekI sAthe be vidhi prApta thavAthI) paraspara virodha thato hoya to jeno eka vAra bAdha thayo hoya te bAdhita ja rahe che." mAm vidhimAM paNa pratiSedha (karavo joie)mAragI mAm ne lagatA vidhimAM paNa -antano pratiSedha karavo paDaze.tastratiSThantiA ahIM (tura no) Adeza karyA pachI turanaTuhorImuddattaH pramANe (sarvanAmasthAnamAM) mAm Agama thavAno prasaMga Ave che. e doSa nahIM Ave. ahIM A vicAravuM joie ke ahIM zuM karavuM (vatu no) catasRbhAvaH kriyatAM caturanaDuhorAmudAtta ityAmiti kimatra krtvym| prtvaacctsRbhaavH| athedAnI catasRbhAve kRte punaHsaGgavijJAnAdAmkasmAnna bhavati / sakadgatau vipratiSedhe yadbAdhitaM tadbadhitameveti // re vavAze ra8 . svare vasvAdeze pratiSedho vktvyH| viduSaH pshy| zaturanumo nadyajAdI antodAttAdityeSa svaraH prApnoti // naiSa dossH| anuma iti pratiSedho bhvissyti| anuma ityucyate na cAtra numaM pshyaamH| anuma iti nedmaagmgrhnnm| kiM tarhi / prtyaahaargrhnnm| kva sanniviSTAnA prtyaahaarH| ukArAtprabhRtyA numo mkaaraat| yadi pratyAhAragrahaNaM lunatA punatA atrApi praapnoti| anumgrahaNena na zatrantaM vishessyte| kiM tarhi / tarUM Adeza karavo ke trivaturanorAmuddAttA pramANe mAm Adeza karavo? ahIM para hovAthI ti Adeza (karavo joie). to pachI have ti Adeza karyA pachI punaHprasaMga nyAye 2 Adeza kema nathI thato? eTalA mATe ke "satata tatakhevA (ekI sAthe be vidhi prApta thavAthI) paraspara virodha thato hoya to jeno eka vAra bAdha thayo hoya te bAdhita ja rahe che." 97 mAm para thatAM tri no strAHA (7-1-53)thI trI Adeza thAya che ane strIliMgamAM vibhakti para thatAM tri, vatura no trivaturo striyo tirUpatA (7-1-99) thI ti, vataNU Adeza thAya che. have tim mAM tirU e tratta Adeza karyA pachI sthAnivabhAva thavAthI traya Adeza thavAno prasaMga Avaze.ema ahIM dalIla che. 98 25 Adeza karavo ke tirR karavo e vicAratAM tirUM vidhAyaka sUtra para hovAthI tirU ja thaze ane tyAra pachI punaHprasaMganyAye traya nahIM thAya, kAraNa ke jeno eka vAra bAdha thayo hoya te bAdhita ja rahe che (juo nodha 100) tethI ahIM tra ne avakAza nahIM rahe. 99 turanaduhorAmuddAtta (7-1-98) thI tura ne sarvanAmasthAnamAM udAtta sAm Agama thAya che. strIliMgamAM rata Adeza karyA pachI tvA: tintiA jevAmAM sthAnivarbhAvathI mAm thavAno prasaMga Ave che. ahIM paNa vata karyA pachI mAm bAdhita hovAthI nahIM thAya. 450 For Personal & Private Use Only Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa Adeza thAya che tyAM svarane lagato pratiSedha (karavo joie) Il28 ( no) vat (va) Adeza thAya che tyAM svarane lagato pratiSedha karavo paDaze. viduSaH paracA mAM rAturanumo nAnAvI (6-1-173) thI antAdAtta pachI vibhaktino (udAtta) svara thavAno prasaMga Ave che. 100 e doSa nahIM Ave (e sUtramAM) anumaH ema kahyuM che tethI pratiSedha thaze. manuma ema kahyuM che, paraMtu A (viduSa) mAM amane num dekhAto nathI. anumaH (kahyuM che, temAM AgamanuM grahaNa nathI karyuM. to pachI zuM? (numa) pratyAhAranuM grahaNa che. 101 kyAM rahelA (varNo) no pratyAhAramAM (saMkSepa) che?3-kArathI laine nam nA ma-kAra sudhIno.jo pratyAhAranuM grahaNa hoya to sunatA , punatI mAM paNa (vibhakti udAtta) thavAno prasaMga Avaze 102 sUtramAMmUkela manuma e rAtR-antanuM vizeSaNa nathI. to pachI konuM che? zataiva vizeSyate zatA yo'numka iti| avazyaM caitadevaM vijnyeym| AgamagrahaNe hi satIha prsjyet| muJcatA muJcata iti // goH pUrvaNittvAttvasvareSu // 29 // goH pUrvaNittvAttvasvareSu pratiSedho vktvyH| citragvagram shblgvgrm| sarvatra vibhASA goH iti vibhASA pUrvatvaM prApnoti // naiSa dossH| eGa iti vartate tatrAnalvidhAviti pratiSedho bhvissyti| evamapi he citrago agram atra prApnoti // nnittvm| citraguM citragU citrgvH| goto Nit iti Nittva prApnoti // jemAM gun nathI evo rAhu e arthamAM rAva pratyayanuM ja vizeSaNa che.ane ene avazya ema samajavAnuM che, kAraNa AgamanuM grahaNa karavAmAM Ave to A mudyatA, mutaH mAM paNa udAtta thavAno prasaMga Avaze.103 je (zabda) ne pUrvarUpa ti, san thAya che ane svara thAya che tyAM pratiSedha II 29. 100 viduSaH payA mAM para mUkIne viduSaH e rAtrInta che tema sUcavyuM che. ahIM vid rA e sthitimAM vighe rAturvas thI rAtu no vat (vasu) Adeza thayo che. ahIM sthAnivarbhAva thAya to vas e rAtu ja che ema samajAze.have rAtR pratyaya svarathI udAtta che ane vikram ne sthAnivabhAvathI rAtranta gaNIe to te antAdAtta thaze tethI vidvat rAk e sthitimAM numa Agama rahita antAdAtta rAtranta pachI rAt e asarvanAmasthAna enAdri vibhakti AvavAthI rAtunanumo pramANe rAjU e vibhakti udAtta thavAno prasaMga Avaze tema ahIM dalIla che. 10 rAtununo naranAlI mAM manunaH ema pratiSedha karyo che teno upara pramANe prasaMga nahIM Ave ema kahIne parihAra karyo paraMtu viSaH mAM to guma che ja nahIM pachI anuma e pratiSedha lAgu kevI rIte paDe? uttaramAM bhAgakAra kahe che ke manunaH eTale nu Agama rahita rAtrinta ema artha nathI paraMtu sam rahita rAtrInta no ema samajavAnuM che. temAM kam e pratyAhAra che ane teno vistAra tanAdrikhya 3 | (3-1-79)thI laine dvito nuSpAtoH (7-1-58)mAMnA num nA m sudhI che.temAM vidde rAturvasuHA (7-1-36) paNa AvatuM hovAthI manumaH e pratiSedha vihu ne lAgu paDaze. tethI vibhaktisvara udAtta nahIM thAya. 102 sunatA, punatA mAM gaNanA su ,pu ne zrA vikaraNa lAgyo che tenuM vidhAna karanAra khyiH zrA (3-1-81) paNa kam pratyAhAranA vistAramAM AvI jAya che tethI temAM paNa anumaH e pratiSedha lAgu paDaze. tethI bhAgakAra kahe che ke manun e rAtranta nuM vizeSaNa nathI eTale ke jemAM om na hoya tevo zatranta ema artha karavAno nathI, kAraNa ke kam e rAtu pratyayanuM vizeSaNa che eTale ke jemAM kam na hoya tevo rAtR pratyaya ema artha samajavAno che. have sunItA , punatA mAM rAtu pUrvenAM aMgamAM zrI rUpI um che,eTale ke rAtrajo rUpo Dam rahita nathI, paraMtu temane lAgela ratu pratyaya pote 3 nathI anum che ane jhanuna ne rAtransa nuM vizeSaNa levAthI anumaH e pratiSedha sunatA , punatA ne lAgu nahIM paDe, kAraNa ke ahIM zrA vikaraNa rAva ne kAraNe nathI thayo. anu: e bahuvrIhi che te sUcavavA mATe have vimApa pramANe (5) pratyaya lagADyo che. 103 anum evo je rAta pratyaya ema Dam pratyAhAra gaNIne je yojanA karI che te am ne Agama tarIke levAmAM Ave to paNa svIkAravI paDaze, kAraNa ke tum Agama rahita rA pratyaya ema na samajavAmAM Ave to muratA , murata mAM paNa pratiSedha thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke te duSTAntamAM paNa rAtratta mAM num che.mun rA rAtR--ro muvAlInAm thI gun Agama thaine vibhakti anusAra mucatA , mudata vagere rUpo thaze.have jo anum ne rAtratta nuM vizeSaNa gaNavAmAM Ave to e rAtrajo rUpomAM gun che tethI sthAnivabhAvano pratiSedha lAgu paDaze,paraMtu rAta nuM vizeSaNa gaNavAmAM Ave to tyAM pratiSedha lAgu nahIM paDe. 451 For Personal & Private Use Only Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 o (zabda) ne pUrvarUpa (ekAdeza), vidajJAva, At ane svara thAya che tyAM (sthAnivadbhAvano) pratiSedha karavo paDaze. vizvapram, rAva vapram mAM sarvatra vibhASA noH / pramANe vikalpe pUrvarUpa ekAdeza prApta thAya che.e doSa nahIM Ave .tyAM H nI anuvRtti thAya che tethI Rtviau e pratiSedha thaze. cha ema chatAM haiM pitrano gama mAM prApta thAya che. dazya --pa] viSNu citrA mAM to pit| pramANe (sarvanAmasthAna) pita jevAM thavAno prasaMga Ave che. 106 Attvam / citraguM pazya / zabalaguM pazya / A ota ityAtvaM prApnoti // naiSa doSaH / taparakaraNAtsiddham / taparakaraNasAmarthyANNittvAttve na bha vidyutaH // svara / vaduranumAnA 7 zozvansAvavaLa 0 rUAMta pratiSeSaH prApnoti // . viviyo pratibaMdha | | karotipinyoH pratiSedho vaktavyaH kuru piveti sthAnivadbhAvAllaghUpadhaguNaH prApnoti / / urdU vA rUz // kimuktam / karotI taparakaraNanirdezAtsiddhaM piviradanta iti // 107 mApa-citranuM varSa rAvanuM varSa / mAM Apa thavAno prasaMga Ave che. e doSa nahIM Ave. tapanna karyo che tethI siddha thaze. (sUtramAM no na) para karyo che tene pratApe ziva ane sattva nahIM thAya. cara--numAna mAM dhanvAyarnanA prasaMga Ave che. 108 tatva pramANe pratiSedha thavAno 104 o zabdane anulakSIne pUrvarUpa, gittva, battva ane svara vagere aneka vidhio kahyA che te te sUtramAM sthAnivadbhAva thAya to jayAM e vidhio lAgu na paDavA joie tyAM e lAgu paDavAno prasaMga Avaze.tethI te ativyApti nivAravA mATe sthAnivadbhAvano pratiSedha karavo joie ema bha va che. pUrva---citranuM aghram| ahIM vivAda cagAvaH vasyA e vigaDha vAkyanA bahunnIThThi samAsamAM to zabda gauNa che.tethI natriyo pramANe no sAnta. viSNu mAM o no hastha thaine gu thayo che.ahIM sthAnivAva dhAya to gu e o che tema samajAze tethI jo gam mAM punaH pattAntAvati pramANe go'pram thAya che tema A citranu atram rAvanu atram mAM sarvatra vimAnA noH / thI vikalpe pUrvarUpa ekAdeza thavAno prasaMga Avaze.ke. kahe che ke go atham mAM prakRtibhAva na thayo hoya tyAre pUrvarUpa ekAdeza thAya che tema citranu atram mAMpaNa H palAntAt. pramANe pUrvarUpa thavAno prasaMga Avaze.nA.kahe che ke saMDAkAra sayaMtra nimAyA thI pUrvarUpa thaze ema kahevA mAge che, kAraNa ke te sUtramAM H nI anuvRtti thAya che tenI tene khabara nathI. 15 Ama chatAM hai citro pram| mAM prakRtibhAva prApta thAya che ema zaMkA che.pitro mAM je ra (o) che te sthAnI anUno nathI, paraMtu sva muLaH / e sUtrathI thayo hovAthI lAkSaNika che, pote svataH no zabda nathI (paNa zu che) tethI prakRtibhAva prApta thato nathI paraMtu sthAnivadbhAva ghanAM sayaMtra vibhApA tyAM lAgu paDaze ane prakRtibhAva thavAno prasaMga Avaze tethI teno pratiSedha karavo joie ema kahevA mAge che. noMdhaH ahIM d no sthAnI annathI tethI garnAsvau e pratiSedha lAgu nahIM paDe 10 014---viSNu citra citraH mAM sthAniyadbhAvathI cittva ghaTe. viSNu su| pitranu auviSNu kham e sthitimAM sthAnivadbhAvathI gu ne no samajavAmAM Ave to o AvatA su gau nam e sarvanAmasthAna pratyayo joto pit| pramANe pita jevA gaNAze tethI maDyo iita| thI vRddhirUpI ti nuM kArya thavAno prasaMga Avaze ema ahIM dalIla che. 17 mAttva--citranuM paravA ahIM pitranu am ema thatAM jo sthAnivadbhAva thAya to zu e no che tema samajAzetethI sautoDAsoH / pramANe ekAdeza thaine citranA paya ema aniSTa prayoga thavAno prasaMga Avaze. paraMtu sUtramAM gotaH ema kahIne o ne sara karyo che tethI pittva ke ottva nahIM thAya goda mAM ga-Ara avivakSita che, kAraNa ke taparakaraNa varNanA nirdeza mATe jANItuM (nota pancetaveva AparAnirdezAyarAntopakSapA draSTatvam canirvopu di taratanuM pratim nono nir| upara kA.) 108 --vaDamAna vadhavo nAvo yamya sa va| e bahuzrIddhimAM uttarapadanA bahutvanI vivasA che mATe hoLaMgavaduttApamuni| thI navRta svara thaze, arthAt nannumvAm| pramANe antodAtta thaze pachI vahunuH asti sminA e arthamAM vahunu ne tasyAsminniti pramANe manuSu lAgatAM YOr Personal & Private Use Only www.jairnellbrary.org Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pati ane vivi mAM pratiSadha || 3mAM 10 sthAnivarbhAvathI laghu upadhAno guNa tti (4) ane vivi (vivuM) mAM (sthAnivabhAvana) nathI thato ema kahevuM joie. zuda, ziva ahI thavAno prasaMga Ave che. athavA kahyuM che l315 zuM kahyuM che? roti mAM tapa2 karaNa rUpI nirdezane lIdhe siddha thAya che ane piva -kArAnta che ema kahyuM che). 3H parimapUrvavidha pa7 10 aca iti kimartham / praznaH vishnH| dyutvA syuutvaa| aakraassttaam| Agatya // praznaH vizna ityatra chakArasya zakAraH prnimittkH| tasya sthAnivadbhAvAcche ca iti tukpraapnoti| aca iti vacanAnna bhvissyti| naitadasti pryojnm| kriyamANe'pi vA ajgrahaNe'vazyamatra tugabhAve yatnaH krtvyH| antaraGgatvAddhi tukprApnoti // para AvelanekAraNe thaela ma no Adeza pUrvane lagatI vidhi karavAno hoya tyAre sthAniva thAya che 11pagA (sUtramAM) manaH ema zA mATe kahyuM che)? praznaH vizva yutvA vRtvA kaISTam sAtvei (mATe),kAraNa ke A praznaH vizva mAM '-kArano rA-kAra thAya che te paranimittaka che." teno sthAnivarbhAva thavAthI che vA pramANe tu (Agama) thavAno prasaMga Avaze,paraMtu (svarano Adeza) ema vahumAna zabda thayo che.ahI vahunuM hasyAnta ane antAdAtta che tethI tenI pachI Avela tun pratyaya hatvanuccAM matanuM pramANe udAtta thaze, paraMtu ahIM sthAnivarbhAva thAya to e no che tema samajAze tethI vadhu hasyAnta nahIM gaNAya pariNAme mata6 ne zUrvanu pramANe je udAtta thAya che teno ne nazvansavava pramANe pratiSedha thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke te e mar nathI tethI manatvithI e pratiSadha paNa prApta nahIM thAya.Ama svarane khAtara pratiSedha karavo paDaze ema TharyuM. 109 juo nodha(35 ane 39). 110 AgaLanA sUtramAM sthAnivarbhAvanI siddhi karI che, paraMtu temAM tvipa no niSedha karyo che. jayAre prastuta sUtramAM mar ne lagatA vidhimAM paNa amuka saMjogomAM ane sthAniva gaNavAmAM Ave che tema sUtrakAra kahe che. jema ke --nuM triI .pu.e.va.nuM rUpa karatAM vra I-siTi dhAto thI abhyAsa--vadhu drazna -- tram nuM hiMnyAyavya sUtramAM grahaNa che tethI aibhyAsamayeSAr thI abhyAsanA rephanuM saMprasAraNa thatAM--tR + % tram --prasAra/cA thI pUrvarUpa ekAdeza--vRdhdha vra% --hRddhi roSaH (7-1-17) e para sUtra hovA chatAM prasA tAzrI 2 phArya vavattaram e paribhASA pramANe saMprasAraNa pUrve thayuM che. tyAra pachI tenA AdhAre karatA pramANe 28 no at ane -- 3rara12 thI 2para thatAM--vadhu drazya --hAdvi--ve tram ---vavrI siddha thAya che. ahIM abhyAsanA rephanuM saMprasAraNa thayA pachI na sakjharane prasAraNam ema kahyuM che tethI saMprasAraNanI pUrve rahela va- kAranuM saMprasAraNa nahIM thAya. ahIM 28 no e Adeza thayo che chatAM sthAnivabhAvathI te tra che ema samajAya che eTale ke - jema saMprasAraNa che tema A paNa saMprasAraNa che ema samajAya che tethI na sammasAro e niSedha lAgu pADyo che. Ama saMprasAraNa e san ne lagatA vidhi (tvidha) hovA chatAM ahIM sthAnivarbhAva thayo che. na saRsAro e sUtrano saMprasAraNa para hoya tyAre tenI pUrvenA yam nuM saMprasAraNa thatuM nathI ' ema artha karavAmAM Ave to vadrazna e yogya dRSTAnta che paraMtu jenuM saMprasAraNa thavAnuM che (saMprasAraNabhAvI) tha para hoya tyAre tenI pUrvenA (saMprasAraNane pAtra tham)nuM saMprasAraNa thatuM nathI' ema artha karavAmAM Ave to vadhvaMza e udAharaNa nahIM thAya, kAraNa ke arthamAM viMdha raheto nathI. " prazna / vizva --pra / vi ne yAyAvartAivichaccharo nakA pramANe na thayo che e hindu pratyaya para thatAM hiMnyA pramANe pra mAM saMprasAraNa prApta thAya che paraMtu sUtrakAre prazna rAsannA e sUtramAM saMprasAraNa rahita prazna zabdano prayoga karIne nipAtana karyuM che tethI saMprasAraNa nahIM thAya. prazna ane vizva mAM voH DanunAsiva 2aa thI no zuM Adeza thayo che.sthAnivabhAvathI te chuM che ema samajAya to che ja pramANe tu Agama thavAno prasaMga Ave, paraMtu sUtramAM ma nuM grahaNa karyuM che ane zuM Adeza kar che paNa san na hovAthI prastuta sUtra pramANe 453 Por Personal & Private Use Only Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahyuM che tethI nathI thato. e prayojana nathI, kAraNa ke sar grahaNa karavAmAM AvyuM hoya to paNa ahIM tu na thAya te mATe avazya prayatna karavo paDaze, nahIM to aMtaraMga hovAthI tu thavAno prasaMga Ave che. 3 1 idaM tarhi dyUtvA syUtvA vakArasya u paranimittakaH tasya sthAnivadbhAvAdacIti yaNAdezo na prApnoti aca vacanAdbhavati etadapi nAsti prayojanam / svAzrayamatrActvaM bhaviSyati / athavA yo'prAdezo nAsAvAdhIyate yazcAzrIyate nAsAvAdezaH / idaM tarhi pryojnm| AkASTAm / to pachI A vRttA svA mAM va- kArano v thayo che te para rahela (vA) ne kAraNe thayo che, teno sthAnivadbhAva thavAthI Adeza nahIM thAya paNa TH (svarano Adeza) 14 ema kahyuM che tethI thAya che.e paNa prayojana nathI,kAraNa ke ahI() potAnAmAMnuM ahtva raheze athavA ahIM je sthAnivat nahIM gaNAya tethI dudha nahIM thAya.ahIM bannemAM zuM pachI maiM che chatAM zAt e pratiSadhane lIdhe zrutva nathI thayuM nahIM to JaH viva jevAM vikRta rUpo thAta. 12 paranimitta--para rahela pratyayAdi jenuM nimitta hoya te. prazna vageremAM rU no ca Adeza thayo che tenuM nimitte haiM, pachI Avela anunAsika pratyaya nah che tethI rU e parinamittaka Adeza che. ahIM tu thavAno prasaMga Avaze ema kahyuM temAM tu nuM thavuM e pUrvavidhi che ane te mATe r Adeza nimitta thAya to pUrNavidhi thavA mATe paranimittaka Aisa sthAniyata thayo kahevAya, paNa sUtrakAre savaH ema kahyuM che tethI vAra e hajU Adeza sthAniyata na thai zake pachI teja thavAno prazna ja raheto nathI. samudAya "tuSTha na thAya te mATe yatna A rIte thazeH to anunAdi sUtramAM ghUsahita I-kArano nirdeza karavAthI azrvo ema te kAra ane i-kArano sthAnI thaze tethI aho'ttva paribhASA upasthita nahIM thAya tethI ne sthAne rA sarvadeza thaze athavA e varNa samudAya artharahita che tethI nanayaMDakopavidhivAse| e paribhASAne pratApe antoDanya vidhi lAgu nahIM paDe.vaLI vaLavA vAparazo naha) pramANe je na pratyaya lAge che tene sUtrakAre hindu karyo che te uparathI samajAya che ke temaNe ch no turvI sahitano nirdeza karyo che, kAraNa ke mAtra no rajU thavAno hoya to vizva mAM vit aa nark e sthitimAM zeSa rahela turvI ne kAraNe upadhA laghu na rahetAM pukhta vadhattva thI guNa prApta thato nathI tethI guNa niSedha karavA mATe nak ne cit karavAnI jarUra rahetI nathI. ahIM tu Agama pratyayanI apekSA nathI jayAre 6 Adeza nak pratyaya para avalaMbe che.Ama Agama aMtaraMga hovAthI AdezanI pahelAM thAya che, eTale ke Agama ane Adeza eka sAthe prApta thatA nathI.tethI cAra vatIyaH| e paribhASA ahIM lAgu nahIM paDe, kAraNa ke varNa ane aMgane lagatAM kAryo ekI sAthe prApta thatAM hoya tyAM ja te upasthita thAya che.jema ke vAda virati . vAraH-- vul (a) ahIM t ne kAraNevo iita| thI vRddhi ane jJa ne kAraNe phaLo yavi thI thar Adeza yugapat prApta 1 thAya che paraMtu vurdU thAya te aga kArya che canne ti ane yaLa thavo e varNa kArya che tethI vargovA, vahIyaH| pramANe aMga kArya thaze ane Ara siddha ti-jJAti--6 ati--ahIM sata jAto / cIRR no phecavA rUpI aMga kArya ane paLu cavA rUpI varNane lagatuM kArya e be yugapat prApta thAya che temAM vaLAvoma. pramANe RR no haiM thaine viti siddha thaze.. 114 " nRtvA--vivuM tvA (patnA)-- jJAti ti pratyaya para thayo che tethI roH zU. thI dhAtunA hU~ no r Adeza thatAM vivuM tvA-ti tvA ema thatAM ko paLAva thI vaLyuM kArya prApta thAya che. have jo OM ne sthAniyata gaNavAmAM Ave to te ya che ema samajAya Ave, to tha" na thavAno prasaMga Ave, paraMtu sUtramAM paH ema kahyuM che. jayAre cUto hajU che, p nathI tethI prastuta sUtrathI ahIM sthAnivabhAva na thavAthI yad thaine vRdgho vagere thai zakaze. IIS 4 (3) Adeza pote paNa azva che tethI tenAmAM rahela ava ne lIdhe ahIM caLu avazya thaze, karaNa ke sthAniyabhAva rUpI atidesa thato hoya to paNa ar hovA rUpI d no mULa svabhAva to kaMi ja raheto nathI.'A kSatriya pratye brAhmaNa jevuM vartana karavuM' ema koi kahe tyAre kSatriyane vize brAhmaNa pratye karavAmAM AvatAM hoya te kAryano atideza thAya che.paraMtu tethI kSatriyanAM potAnAM yuddhAdi kArya jyAM nathI rahetAM. tema D ne tenA sthAnI rU jevo(sthAnivat) gaNo to paNa tenuM svabhAvagata attva naSTa thatuM nathI tethI yad thaine ghRtvA, dyUtvA prApta thaze.ahIM zaMkA thai zake ke potAnAmAM rahela attva vagere dharmane kAraNe kArya siddha thatuM hoya to vAvvo--vAyu os-vAr oH e sthitimAM 3 ne sthAne thaela v pote vars che to pachI tyAM hopo vyoH. pramANe yU lopa kema nathI thato? paNa ahIM jerU thayo che te bahiraMga hovAthI asiddha che tethI varlDa para thavA chatAM nyU lopa nathI thayo. jyAre dyUtvA mAM be ap nA Anantarya (avyavahita rIte pAse AvavA) ne kAraNe nAnAnantarthe e paribhASA pramANe asiddhatvano niSedha thAya che tecI padma thayo che. jo pUvA mAM v ne sthAniyata gaNavAmAM Ave to paNa opo thyo pramANe yU lopa nahIM thAya, 454 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adeza che teno AdhAra levAmAM Avato nathI ane jeno AdhAra levAmAM Ave che te Adeza nathI. to pachI A prayojana che : mAnASTam mAM 116 sico lopaH prnimittkH| tasya sthAnivadbhAvAtSaDho kaH si iti katvaM praapnoti| aca iti vacanAnna bhavati / etadapi nAsti pryojnm| vkssytyett| pUrvatrAsiddhe na sthAnivaditi // idaM tarhi pryojnm| Agatya abhigty| anunAsikalopaH prnimittkH| tasya sthAnivadbhAvAd hrasvasyeti tugna praapnoti| aca iti vacanAdbhaviSyati // si (sU)no lopa para rahela (svarNa) ne kAraNe thayo che. teno sthAnivarbhAva thavAthI roH : sitA pramANe 6 Adeza thavAno prasaMga Ave che, paraMtu jUno ema kahyuM che tethI nathI thato. 17 e paNa prayojana nathI, 'pUrvatrAsiddha (prakaraNa mAM) sthAnivarbhAva thato nathI' ema (vArtikakAra) kAraNa ke bhASyakAra AgaLa kaheze ke sUtramAM aH nuM grahaNa karyuM che tethI anAdiSTa, jeno Adeza nathI thayo te, arthAAdeza thayA pahelAMnI avasthAmAM sthAnI rUpe rahela gar no sthAnivarbhAva thAya che paNa AdiSTa eTale ke Adeza thayA pachInI avasthAmAM rahela A sthAnivat nathI thato.ahIM AdiSTa mar che-Adeza thayo tyAre thayo che paNa teno sthAnI s pote rajU na hato tethI nyU sthAnivat nahIM thAya tethI - lopa nahIM thAya. 116 k Adeza sthAnivat thAya, eTale ke temAM tenA sthAnI vnA dharma hattva no atideza thAya to tenA maa rUpI svagata dharmane kAraNe thatuM kArya thai zakaze nahIM, kAraNa ke atidezano svabhAva ja evo che ke svAzraya dharmane kAraNe thatuM kArya atidiSTa dharmathI viruddha hoya to tene na thavA de. A kAraNe athavA ema kahIne anya pakSe than nI siddhi kare che.sUtvA mAM o thavA thI than thayo che. e sUtramAM gar (5) no Azraya levAmAM Avyo che, paraMtu te Adeza nathI te () no avayava che ane je (%) Adeza che teno vapU vidhimAM Azraya nathI lIdho. vaLI Adezano avayava Adeza na gaNAya, kAraNa ke gauNamulyormulya phAryapratyayaHA e nyAya pramANe jayAM mukhyanuM grahaNa thai zake tyAM gauNanuM grahaNa karavuM yogya nathI tethI Adezano avayava ka e Adeza ja nathI tema samajAya che tethI ya thai zakaze,kAraNa ke ahIM sthAnI - mAM sarva no abhAva che tethI Adeza jU paNa garva rahita gaNAze tethI jema sthAnInA arva nA abhAvane lIdhe than nathI thato tema Adeza kva nA nA abhAvane lIdheya nahIM thAya.paraMtu tenA avayava ka ne kAraNe thaze. Ama avayavane kAraNe car thato hovAthI tene nivArI nahIM zakAya.ema ahI bhAva che. upara kahyuM ke avayava Adeza na gaNAya to pachI vakSika thA-A thI vas no tyAgU thAya che tene rahyA e anubandha rahita svarUpamAM dhAtu saMjJA na thavAno prasaMga Avaze e zaMkA ayogya che, kAraNa ke en dhAtuno suranoThaThThA thI dA Adeza thAya che tene tralita karyo che jethI pujAvidhutAgraMtithI sun mAM %i no mathai zake. tethI jJApana thAya che ke anubandha rahitane paNa dhAtu kArya thaze. 17 AkrASTAm--AkRS luG tas--cli-AkRS cli tas--spRzagRzakRSa0 (vA0)-cci no sica--AkRS sic tas-tasthastha0 thI tAm--Aka sic tA-- manuddAtta sarvapapa0 thI vikalpa mam--mA mam (ka) 6 s tA-- kArya--mAn r tAma--sid para thatAM halanta aMganI vatrana thI vRddhi-- mAn 6 tA--Dro skiA--s lopa--mAnAr tA--hunA duHA--mAmAn TA-mASTam .ahI si lopa san para thavAthI thayo che tethI paranimittaka che.e jo sthAnivat thAya to lopa sa-kAra che tema samajAze to kaho : siA thI 6pachI s Avyo che tethI 6 no 1 thavAno prasaMga Ave ema dalIla che paraMtu sUtramAM maH ema kahyuM che ane lopa man no Adeza na hovAthI sthAnivarbhAva nahIM thAya tethI jU thato nivArI. zakAze have pachInA na pAnta sUtra nI pUrvatrAsi 1 (vA.3) pramANe pUrvatrAsiddha adhikAra lAgu paDato hoya tyAM sthAnivarbhAva thato nathI ahIM voH : e tripAdImAMnuM sUtra : pUra0 e prastuta sUtranI dRSTie asiddha che tethI tyAM sthAnivarbhAva thato nathI pachI prastuta sUtramAM savaH 844 or Personal & Private Use Only Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahevAnA che. to pachI A prayojana cheH A sAtvi, mamatva mAM anunAsikano lopa paranimittaka che. teno sthAnivarbhAva thavAthI hRsvarga pramANe je tuja thAya che te na thavAno prasaMga Ave che 118 paraMtu navaH ema kahyuM che tethI thaze. atha parasminniti kimrthm| yuvjaaniH| dvipdikaa| vaiyaaghrpdy| aadiidhye|| yuvajAniH vadhUjAniriti jAyAyA niG na prnimittkH| tasya sthAnivadbhAvAdvalIti yalopo na praapnoti| parasminniti vcnaadbhvti| naitadasti pryojnm| svAzrayamatra valtvaM bhvissyti| athavA yo'trAdezo nAsAvAzrIyate yazcAzrIyate naasaavaadeshH|| idaM tarhi pryojnm| dvipadikA tripdikaa| pAdasya lopo na prnimittkH| tasya sthAnivadbhAvAtpadbhAvo na praapnoti| to have pamina ema zA mATe kahyuM che? yuvananiH Tripati vaiyAprapaHA mAvISyo yuvanAni yunAniH mAM nAthAthA niA pramANe nid thAya che te para nimittaka nathI, teno sthAnivarbhAva thavAthI vat para thatAM l lopa na thavAno prasaMga Ave che. 119 paraMtu paramin ema kahyuM che tethI (6 nuM grahaNa na hoya to paNa jU ne jU nahIM thAya. AthI mASTim e mad grahaNanA prayojananuM udAharaNa nathI. noMdhaH caukha (pR.465) mAM a#IMAm pATha che. 118 mArutyi--ga kam tyAM--samADanapUrve thI tvA no --vI tyA thI vikalpa anunAsikam lopa-gA na ya ema thatAM pita pratyaya cam para che tethI hRsvI ti ti tunnA thI hasva ne tu Agama thatAM mAtra thaze.ahIM anunAsikam nA lopane sthAnivat gaNavAmAM Ave to te hasva () ane pit pratyaya (25) nI vacce rahela che tema samajAze. Ama nuM vyavadhAna thavAthI tuLa na thavAno prasaMga Avaze, paraMtu sUtramAM nuM grahaNa karyuM che tethI sthAnivarbhAva nahIM thAya ane tu thaze. lopa tun rUpI pUrvavidhinuM nimitta kevI rIte thai zake e zaMkA anucita che, kAraNa ke anunAsika lopa para Avela cam ne kAraNe thayo che tethI meM no lopa paranimittaka Adeza thaze ane anunAsika ma no lopa thavAthI ja hasva a-kAra nI pachI avyavahita rIte pit pratyaya cam AvI zakyo che te rIte meM lopa tuLa vidhinuM nimitta thaze.ahIM tu nahIM thaI zake ema kahyuM temAM krU lopa rUpI abhAvano atideza karyo che tema pahelAM cUtvA (nodha116)vageremAM paNa uttva nA abhAvano ja atideza che AgaLa paTathati mAM(nodha 172) paNa 3 lopa rUpI abhAvane ja sthAnivat gaNIne mata 35dhAyAH pramANe thatI vRddhine nivArI che. 19 yuvananiH-nan dhAtune narcA thI uNAdi vajU thayo che. e vit pratyaya para thatAM anya jU no 9 vimAthA thI nA thatAM gAya thatAM nAcataH0 thI TApU lAgIne thaela nAyA zabdano yuti zabda sAthe yutiH nAyA naW e vigrahano bahuvrIhi karatAM puMvarbhAva thavAthI ti e strI pratyAyanI nivRtti thatAM yuvanAthI e sthitimAM nAthavA nirA thI ni Adeza--te hindu che tethI anyane sthAne thatAM yuvanAzva ni ema thatAM Tovolyo thI t lopa thaIne yuvananiH e samAsa thayo che. ahIM nitparanimittaka nathI, kAraNa ke nAthA nI pachI amuka Avela hoya to ni thAya che ema kahIne tenuM vidhAna karavAmAM AvyuM nathI tethI sUtramAM paramin nuM grahaNa na karyuM hoya to niH sthAnivat thAya tethI tenA sthAnI mA nI jema te majU gaNAze pariNAme nI pachI va na rahevAthI teno lopa na thavAno prasaMga Ave, paraMtu ninuM grahaNa karyuM hoya to paranimittaka na hovAthI nis te sthAnivat nahIM thAya tethI 6 lopa thaze. ema bhAva che.paraMtu ni pote vADhi che tethI tenA svAgata vastrAvitva ne kAraNe 6 lopa thai zakaze.tema chatAM nine sthAnivat gaNavAmAM Ave to mA-kAra lopa thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke nid Adeza nA nA ma ne sthAne thayo che ane mA e TApU pratyaya che.teno nAtha mA (TaT)--nAthI ema ekAdeza thayo che tethI pUrvAntabhAvathI te vana nI jema AdhadhAtuka gaNAze. have jo nid sthAnivat thAya to te paNa mA nI jema manA iArdhadhAtuka pratyaya che tema samajAze kAraNa ke sthAnInA dharmono Adeza vize atideza thaze tethI nAni e sthitimAM mA pachI hindu AdhaMdhAtuka pratyaya Avela che tema samajatAM mAto Topa Ti zA thI mA no lopa thavAno prasaMga Avaze. mAto 456 For Personal & Private Use Only Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ no) lopa thaze. e paNa prayojana nathI, kAraNa ke ahIM (e nim) potAne kAraNe vajU thaze.athavA ahIM je Adeza che teno AdhAra levAmAM Avato nathI ane jeno AdhAra levAmAM Ave che te Adeza nathI.20 to pachI A prayojana che. briTiTI tripadriA mAM je (nA anya)no lopa thayo che te para- nimittaka nathI tethI teno sthAniva- bhAva thavAthI (no) pat Adeza na thavAno prasaMga Ave che parasminniti vcnaadbhvti| etadapi nAsti pryojnm| punarlopavacanasAmarthyAtsthAnivadbhAvo na bhaviSyati // idaM tarhi pryojnm| vaiyAghrapadyaH / nanu cAtrApi punarlopavacanasAmadeiva na bhvissyti| asti hyanyatpunarlopavacane pryojnm| kim| yatra bhasaMjJA n| vyAghrapAt zyenapAditi // idaM caapyudaahrnnm| AdIdhye aavevye| ikArasyaikAro na prnimittkH| tasya sthAnivadbhAvAdyIvarNayordIghIvevyoH iti lopaH praapnoti| parasminniti vacanAnna mati | 'paraMtu paramin ema kahyuM che tethI ( Adeza) thaze. e paNa prayojana nathI, kAraNa ke, lopa thAya che ema (vArita e sUtramAM) pharIthI kahyuM che tenA pratApe sthAnivabhAva nahIM thAya.122 to pachI A prayojana che ke vaiyApara (siddha thAya).23 paraMtu ame kahIe ke ahIM paNa lopa thAya che ema pharIthI kahyuM che tene pratApe ja (sthAnivarbhAva) nahIM thAya.124 paNa lopa thAya che ema pharIthI kahyuM che tenuM anya prayojana che. zuM prayojana) che ? jayAM e saMjJA na thatI hoya (jemake) vyApAt ranaSat !5 (tyAM lopa na thAya te).A mAvISya mALe e paNa prayojana che. ahIM TU-kAra--no Topa sUtra sAmIya adhikAra nIce AveluM che tethI malivatra mAtA pramANe tenI dRSTie ya para thatAM nana no nA (mA)thayo che te asiddha che tethI teno lopa thavAno prasaMga Avaze ema kahevuM anucita che kAraNa ke, (ban no) mA thayo tenuM nimitta ya che jyAre mA lopanuM nimitta ni che Ama e be kAryanA Azraya bhinna che, samAna nathI tethI masidavat sUtra upasthita nahIM thAya tethI mA no lopa thavAno prasaMga Avaze. tethI tene nivAravA mATe sUtramAM paramin nuM grahaNa karavuM paDaze. paraMtu gAyA zabda uNAdi pratyaya lAgIne thayo hovAthI avyutpanna pratipadika che tethI mA no lopa nahIM thAya. 120 ahIM Adeza ni che kAraNa ke nAthAthA nirA sUtramAM tene Adeza tarIke lIdho che, paraMtu ya lopa va ne kAraNe, eTale ke ni nA avayava nuM ne kAraNe thAya che. tethI kahe che ke ahIM je Adeza che tene 6 lopanuM kAraNa gaNavAmAM nathI Avyo ane jene lopanuM nimitta gaNavAmAM nathI Avyo ane je (vat rU5)-kArane lopanuM nimitta gaNyo che teAdeza nathI tethI sthAnivarbhAva nahIM thAya ane nyU lopa thaze. dripa-i -DhI drau pavai (ti) e arthano takritArthottara samAhare jA pramANe samAsa karatAM di zrI paddha gau e sthitimAM suNo dhAtuthI sun --di padri--dviti saMcArvIsAthI yuna tapazca pramANe guna ane aMtyano lopa thatAM dvipad gun (ma)--pitA thI pat Adeza--dvipad --dipa--kunuM strIvAcaka hovAthI TA--pratyayathApUrvacA supa: 1 thI 1 pUrvenA ma no r thatAM dripati thaze.ahIM 2 nA anya meM nA lopanuM eka sAthe vidhAna che tethI no nA DAbA jamaNA zIganI jema temanI vacce kAryakAraNa saMbaMdha na hoi zake Ama lopanuM nimitta paranimittaka nathI.lopa sthAnivat thAya to tene sthAne ma che ema samajAze.pariNAme pa no pat Adeza na thavAno prasaMga Avaze paNa sUtramAM paramina ema kahyuM che tethI sthAnivarbhAva nahIM thAya ane pat Adeza thai zakaze. 12? pharIthI kahyuM che kAraNa ke e varNAnta ma pachI taddhita Ave to tenA Ti no pati nA pramANe lopa thAya che tethI ahIM dvipad guna e sthitimAM taddhita para hovAthI dipaTuM nA -kArano lopa thai zake che paraMtu taddhita para thavAthI lopa thAya che tethI te paranimittaka thaze pariNAme lopa sthAnivat thAya to patiH patA pramANe pat Adeza na thai zake.te musIbata TALavA mATe sUtrakAre padvati- -gunhopacAM e sUtramAM to ema kahIne lopanuM punarvidhAna karyuM che tethI lopa paranimittaka na thavAthI teno sthAnivarbhAva nahIM thAya ane pat Adeza thaze. 129taiyApadya --cAva pala maca vyApratA e bahuvrIhimAM padvistha hovoDadasyAkhyA thI anya ma no lopa thayA pachI vikhyo yam thI than taddhita thatAM prat yan e sthitimAM e saMjJA thatAM paHi pA thI pat thatAMvyAghapara thaIne na pyAkhyA pAntAbyo. thI che thatAM vaithaHpatta thAya che ahIM lopa paranimittaka nathI te sthAnita thAya to pat Adeza na thavAno prasaMga Ave paNa sUtramAM parizman nuM grahaNa karyuM hoya to thaI zake. 124juo (nodha 122) 13 patarAtamAM lopanuM punarvidhAna karyuM che te sAcuM che paNa te upara kahyuM tema sthAnivarbhAva thato nivAravA mATe nathI tenuM prayojana bIjuM ja che.thati ja pramANe je lopanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te e saMjJakanA Ti vize che paraMtu jayAM ja mam pramANe ma saMjJA na thatI hoya tyAM lopa thai zake te mATe te sUtramAM lopanuM punarvidhAna karyuM che. dipadrivAmAM mATe, ane taiyAmapara mAM -kArAdi m, taddhita para che tethI e saMjJA 457 For Personal & Private Use Only Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -kAra (thayo che te) paranimittaka nathI, 12% teno sthAnivaH bhAva thAya to thavoTvIvelyoH pramANe (no) lopa thavAno prasaMga Ave che. paraMtu paramina ema kahyuM che tethI lopa nathI thato.. atha pUrvavidhAviti kimrthm| he gauH| baabhrviiyaaH| naidheyH|| he gaurityaukAraH prnimittkH| tasya sthAnivadbhAvAdehrasvAtsambuddheH iti lopaH praapnoti| pUrvavidhAviti vacanAnna bhvti| naitadasti pryojnm| AcAryapravRttipiyati na sambuddhilope sthAnivadbhAvo bhavatIti yadayamehasvAtsambuddhe -rityemahaNaM kroti| naitadasti jnyaapkm| go'rthmettsyaat| yattarhi pratyAhAragrahaNaM kroti| itarathA hyohrasvAdityeva brUyAt // idaM tarhi pryojnm| bAbhravIyAH maadhviiyaaH| vAntAdezaH prnimittkH| tasya sthAnivadbhAvAlasraddhitasya iti yalopo na praapnoti| pUrvavidhAviti vcnaadbhvti| etadapi nAsti pryojnm| have pUrvavitha ema zA mATe kahyuM che)? he nai vApravIyA naiSadhaH (vagere mATe).A de nauH mAM gau-kAra paranimittaka che teno sthAnivada bhAva thAya to hantiH pramANe (saMbaddhino) lopa thavAno prasaMga Ave che, paraMtu pUrvavidhI ema kahyuM che tethI (lo5) nathI thato. e prayojana nathI, kAraNa ke huM hrasvatsiva mAM TU grahaNa karavA rUpI AcAryano vyavahAra jJApana kare che ke saMbuddhino lopa sthAniva bhAvathI nathI thato. 28 e jJApaka nathI, kAraNa ke e (s grahaNa)to no zabda mATe karya) che .?? to pachI (te sUtramAM) pratyAhAranuM grahaNa karyuM che te (jJApaka che), kAraNa ke nahIM to (sUtrakAra) morvItA eTaluM ja kaheta. 30 to pachI A vIjhavIyA: mAdhavIyA (siddha thAya) e prayojana che.(ahIM je) Adeza (thayo che. te) paranimittaka che, teno sthAnivarbhAva thatAM (vAjhavIra mAM) hastaticA pramANe cUno lopa thAya che te) na thavAno prasaMga Ave che, paraMtu thavAthI yatisUtra tyAM sAvakAza che. paraMtu te sUtra pramANe lopa karavAmAM Ave to te lopa paranimittaka hovAthI tyAM sthAnivarbhAva thaze tethI pat Adeza na thai zake tema hatuM tethI parita mAM lopanuM pharIthI vidhAna karIne sthAnivarbhAva thato aTakAvyo che pariNAme pat Adeza thai zake che. vaiyAprapadya mAM paNa te kAraNe pat Adeza thaze. chatAM sUtramAM lopanuM pharIthI vidhAna karyuM che te vyAprapAta jevAmAM H-kAra lopa thai zake te mATe che, kAraNa ke vyApratimAM e saMjJA thatI nathI tethI tyAM yati pramANe anya lopa nahIM thAya. Ama thANapat nI jema e saMjJaka na hoya tyAM ma lopa thai zake te mATe virAtamAM lopanuM pharI vidhAna karyuM che. tethI prastuta sUtramAM paramina grahaNanuM dRSTAnta vaiyAkrapaH nathI ema dalIla che. 126 mAdvIdhye--mA sIdhI mA kIdhI Tu ahIM dita natmine (3-4-79) thI Tu no -- kartari rAjU thI vikaraNa ane vIvorsI (7-4-53) thI anya k no lopa prApta thAya che temAM nitya hovAthI vikaraNa mA kIdhI ma -- vIdhI mA hovAthI maDhimyaH sApa thI phAr lopa thatAM mAvIdhI ema thatAM aparanimittaka sthAnivat thAya to te Tu che ema samajAze tethI thavoH0thI lopa thavAno prasaMga Avaze,paraMtu sUtramAM paramin ema kahyuM che tethI lopa na thatAM iSTa rUpa siddha thaze.bha.dI. pramANe mAdvIdhI Tu ema thatAM lopa ane Tu no Adeza yugapat prApta thAya che paNa lopa para hovA chatAM teno bAdha karIne s no pa thaze, kAraNa ke lopa karyo hoya ke na karyo hoya to paNa thAya che (tItaprasaphI che) tethI nitya hovAthI thaze.ke. kahe che ke lopa ane vikaraNamAMthI vikaraNa thAya che ane te bannenI pUrva pratva thAya che. 127 have pUrvavidha mUkavAnuM prayojana carce che. nauH --no su (saMbuddhino) noto tiA thI Lidata thavAthI kjhiti thI vRddhi de nau thayuM ahIM su e drita pratyaya para thatAM vRddhi thai che tethI paranimittaka che. have jo mau ne sthAnivat gaNavAmAM Ave to svAtsavu pramANe su lopa thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke A e no che ema samajAze tethI saMbodhana e.va.para thatAM teno lopa thaze .paNa pUrvavidha ema kahyuM che tethI lopa nahIM thAya. 128 ,vAyu jevA zabdonA saMbuddhimAM hrasvastha gunaH pramANe guNa thaine huM banne su devAyo su ema thatAM ud hRti0 thI su lopa thaze ahIM sthAnivarbhAva thAya to de agni , de vAyu tu ema samajAya ane tyAM lopa thaI jato hoya to sUtramAM nuM grahaNa karavAnI jarUra na rahetA paraMtu sUtrakAre tenuM grahaNa karyuM che te dvArA jJApana karyuM che ke saMbuddhimAM sthAnivarbhAva thato nathI. 129 no zabdanuM saMbuddhimAM nau su ema thatAM sthAnivarbhAva thAya to no su ema samajAze eTale ke hinta thaze. tyAM lopa iSTa nathI chatAM tene AvarI levA mATe sUtramAM pras grahaNa karyuM hoya tema ahIM dalIla che. (juo udyota). 10 sUtramAM no mATe pragrahaNa che tema kahevuM barobara nathI, kAraNa ke zabda mATe to sUtrakAre mo hRsvItsavu ema ja kahyuM hota to cAlata. chatAM temaNe nuM grahaNa karyuM che tethI jJApana thAya che ke saMbuddhimAM sthAnivarbhAva thato nathI. 458 For Personal & Private Use Only Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvavidhau ema kahyuM che tethI (lopa) thaze. e paNa prayojana nathI, svAzrayamatra haltvaM bhvissyti| athavA yo'trAdezo nAsAvAzrIyate yazcAzrIyate naasaavaadeshH|| idaM tarhi pryojnm| naidheyH| AkAralopaH prnimittkH| tasya sthAnivadbhAvAd yajlakSaNo Dhagna praapnoti| pUrvavidhAviti vacanAdbhavati // atha vidhigrahaNaM kimartham / sarvavibhaktyantaH samAso yathA vijnyaayet| pUrvasya vidhiH puurvvidhiH| pUrvasmAdvidhiH puurvvidhiriti| kAni punaH pUrvasmAdvidhau sthAnivadbhAvasya pryojnaani| bebhiditA / cecchiditaa| maathitikH| apiipcn| bebhiditA cecchiditetyakAralope kRte ekAulakSaNa iTpratiSedhaH praapnoti| kAraNa ke ahIM ( n e vanti Adeza) potAne ja kAraNe hat thaze athavA adAM je Adeza che teno AdhAra levAmAM Avato nathI ane jeno. AdhAra levAmAM Ave che te Adeza nathI. to pachI A taiyaH (thai zake ta) prayojana che. 33 ahIM (niyA no) A-kAra lopa paranimittaka che. teno sthAnivarbhAva thAya to car ne kAraNe hajU thAya che te) na thavAno prasaMga Ave che, paraMtu pUrvavidhI ema kahyuM che tethI thaze. to have viya (zabdana) grahaNa zA mATe karyuM che?! e mATe ke tethI pUrvavidha e pUrvazca vidhiH pUrvavidhiH pUrvamat vidhaH pUrvavidhiHA (eTale ke pUrve rahelane thanAruM kArya ane para rahelane thanAruM kArya) ema sarva vibharyaMta 135 samAsa che ema samajI zakAya to pachI pUrvamAt vidhaH (pUrvathI para thanAruM kArya mAM II vAvIyA -DyuM ne madhuvannavoariyo pramANe ya--raN -manombiti thI vRddhi-vADyuM --goLa --vAjho --kAnto che pratyA thI a-vAjhavuM --vatravya--vRddhA: --thI che ()-- ti zA thI e lopa thatAM--vatrizuM --mApatyastha no lopa thaine vAtrar r -- vAtravIra thAya che. ahIM vAtro ya e sthitimAM ne kAraNe vAnta Adezamat thayo che te ja halanta vanta Adeza vAtracuM sthitimAM 6 lopanuM nimitta thAya che, kAraNa ke tripatikSano vidhi. e paribhASA anitya che. bhAgamAM n lopa mATe isTarasto (6-4-150) uddharyuM che, kA. mAM te sUtrano AdhAra lIdho che paraMtu e sUtramAMthI pachInA mApatyastha 2 0 (6-4-151) sUtramAM duH nI anuvRtti thAya che ane te stra pramANe lopa thAya che (nA.) ahIM vAtram ya e sthitimAM yati pramANe thaela mAM lopane asiddha gaNatAM jUnI upadhA saMjJA thaze tethI upadhAbhUta ya-kAra he 6 nI para hovAthI ane tenI pachI hu~ Avela che tethI teno dRstati sUtra lopa thai zakaze, paraMtu A -kAra apatyane lagato Apatya ya-kAra che tethI uttara sUtra mApatya thI teno lopa thaze. 132 ahIM vAtta samudAya san Adeza che paraMtu 1 lopanA nimitta tarIke teno Azraya levAmAM nathI Avyo, kAraNa ke tenuM nimitta to - e hendra varNa che. Ama - lopanuM nimitta che paraMtu te Adeza nathI tethI sthAnivarbhAva na thavAthI nyU lopa thaI zakaze. TUMkamAM pUrvavidha ema na kahyuM hoya to paNa lopa thaze. 133 taiye--ni sudhA--hu saMjJaka dha dhAtune 3pa dhoH Hiaa thI ki (3)--ni dhA Tu-zi para thatAM gAto Topa ijA thI mA lopa thaine niH thatAM te be an yuta (ca) prAtipadika hovAthI niH mapatyam e arthamAM DUtanibaH | pramANe DhaK (B)--kriti vA thI vRddhi naidha --vati jA thI Tu lopa thaine naidhe thAya che. ahIM mAto TopaH0 thI thaela -kAra lopa sthAnivat thAya to nidhi zabda na rahetAM e thaze tethI DhajU na thavAno prasaMga Ave, kAraNa ke DUtaunimaH | mAM sUtrakAre 2-kAranuM grahaNa pUrva sUtramAMthI cA ne khecI lAvavA mATe karyuM che tethI e sUtra pramANe car ne jam thAya jU ne nahIM kAraNa ke saMsAramAM paNa jene traNa putra hoya tene te be putravALo che ema na kahevAya. Maa rasmina pUrvA eTaluM kahyuM hoya pUrva za zarta arthAt pUrve rahelAne lagatuM kArya karavAnuM hoya tyAre ema anumAna dvArA samajAya che, kAraNa ke vidhi eTale to kArya ja ne ! ema samajanAranI A dalIla che. paraMtu vidhi zabda na prayojIne mAtra pUrvaca ema kahyuM hoya to para (pUrvamati) ne thanAra kAryamAM sthAnivarbhAva na thai zake, paraMtu pUrvavathI ema kahyuM hoya to e samAsano pUrvasthatema japUrvamata vidhI ema SaSThI tema ja paMcamI samAsa tarIke vigraha prApta thAya che tethI pUrva tema ja para bannene lagatAM kAryamAM sthAnivarbhAva thaze. pariNAme badhAM kAryomAM sthAniva6bhAva thavAthI ISTa kAryo siddha thaI zakaze. 15 bhAgamAM sarvavimavetyanta ema kahyuM che te ahIM upayogI che te SaSThI (pUrvastha) ane paMcamI (pUrvamati) ne lakSamAM laine kahyuM che. For Personal & Private Use Only Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 sthAniSadbhAvanAM karyo prayojano che ? vaivividhatA beiivatA| mAyiniSThA apanApananAsiddha thAya te), pebinitA cekivitA mAM kAra lopa karyA pachI dhAtu eka c yukta (pArthai jAya che, tethI no pratiSedha thavAno prasaMga Ave che, sthAnivadbhAvAnna bhavati // mAthitika ityakAralope kRte tAntAtka iti kAdezaH prApnoti / sthAnivadbhAvAnna bhavati // apIpacannityekAdeze kRte'bhyastAjjherjusbhavatIti jusbhAvaH prApnoti / sthAnivadbhAvAnna bhavati // naitAni santi prayojanAni / kutaH / prAtipadikanirdezo'yaM prAtipadikanirdezAzcArthatantrA bhavanti na kAMcitprAdhAnyena vibhaktimAzrayanti / tatra prAtipadikArthe nirdiSTe yAM yAM vibhaktimAzrayituM buddhirupajAyate sA sAzrayitavyA // idaM tarhi 137 paNa sthAniyAvane kAraNe pratiSedha thato nathI. mAyiniSThA mAM kAra lopa karyA pachI (mu) sAntA pramANe OM = radda no Adeza cavAno prasaMga Ave che,paraMtu sthAnivadbhAvane kAraNe nahIM thAya. pIpapana mAM* ekAdesa karyA pachI 'abhyasta saMkAka) pachI phri no sa 13 aminitA vagere pUrvasmAta vidhiH e vigrahanAM dRSTAnta che. temAM panta ne tRp thayo che. mid valsaDo thI virbhAva mit mit thar --harutiH --mi mil car ---guLo sandhoH |--thI abhyAsano guNa abhyAse carcA thI nA- mit ya--vemidya--sanAdyantA thI dhAtu saMjJA thatAM cemiva nyU ArdhadhAtuka pratyaya para thatAM--have hakko) thI 5 lopa ane gadhaMdhAnukSetu thI pa thata.-- cebiT pA-- cemilinA thAya che. ahIM a lopa thatAM (ca) nim, dhAtu t, thai jyAthI pa ovattAtAthI niSedha thavAno prasaMga Ave che, paraMtu Ano sthAniyaddhAya thAya to dhAtu pU na thavAthI niSedha nahIM thAya ane vemivitA, ceiivatA vagere siddha thaze.ahIM je rUT Agama Tita hovAthI tu ne thaze jo maiM lopa sthAnivat thAya to ja para rahela tRp ne thai zake. Ama vemititA vagere pUrvasmAta nAM udAharaNo che. 137 mathitiH--cita Lyamahtva e arthamAM tattva paLyam| thI 4 mAMthata ---veH / mAMthata --tahiteSvaSA thI vRddhi--mAthita --yatve -ti 25 thI 6 lopa --mAcit ema thatAM jo phLa no sthAnivadbhAva thAya to maiM e haiM tema samajAtAM musutAntAH| pramANe 4 no TM Adeza thavAno prasaMga Avaze, paraMtu ahIM jJa lopano pavidhi mATe (pUrvasmAta) sthAnivadbhAva thavAthI cit e tAnta nahIM. paNa avanta aMga che ema samajAze tethI tutu. sUtra lAgu nahIM paDe ane TM Adeza nahIM thAya. ahIM jhU mathita e lavanta ne thAya che tethI te aMga che, tAnta mathitA aMga nathI, kAraNa ke tene anulakSIne nuM vidhAna nathI e zaMkA yogya nathI, kAraNa ke devikRta nyAye te paNa aMga thaze tethI thavAno prasaMga Avaze. ahIM thita phLa e sthitimAM maiM nI pachI haiM Avyo che ane be trar nA saMbaMdha (tripAta) ne kAraNe vasyaMti. pramANe a lopa thaine thita zabda tAnta thayo che. have be pU nA sannipAtathI thaela tAnta cit zabda sannipAtakSaLo vidhinimitte dvidhAtasya / e paribhASA pramANe e sainipAtano nAsa karanAra na thai zake tecI thaya ne damAnIne teno Adeza nahIM thaI zake.pada.mAM Ama pAira karyo cheH jU ne mAtra haiM ema eka varNa tarIke levAmAM Ave to tharNamataNamAM maniyA~ ema kahI ne sthAniyAyano pratiOdha karavAmAM Avyo che tethI Adeza thavAno prasaMga nahIM Ave. (pada.bhA.6, pR.62) (jUoH thita pamartha macitaja tyatra tu pasthati hope te muttuhAntA kRti sthAnikadbhAvAdikasya kAdezaH prApnoti sannipAtalakSaNovidhiranimittaM tadvighAtasyeti na bhavati / yasvetyakAralopasya sthAnivadbhAvAdvA pUrvasmAdapi hi vidhau yonidvAyA | vela | sUtra upara kA.) 138 avIvananlR--varSe jil chuT (jJi)-- jIhra thI ga -- apas Li jJi--viSTha sTuDi|--zizrivru. thI vDi no ca-ta%00 thI 6 lopa ata papapa) zrI vRddhi pA5 6 7 anta-no pa_paLavA thI Dhasya p6 7 atpAdaka thI vitya-vinainiTa thI. lopa apapar 1 anta-saMyo zAntasya0 thI te lopa-anvarjIni. thI sattvajJAna--sanyataH / thI a no TM--viSar A an---vIrtho dhoH0 abhyAsa dIrgha ato muLe / thI pararUpa ekAdeza thaine avIvananuM thAya che.ahIM avIvar ga (vaDa) am (jJi) e sthitimAM pahno jJa-kAra ane anno jJa-kAra e beno pararUpa ekAdeza thayo che tyAM carnA f-kArane parano Adi avayava gaNavAmAM Ave ane teno sthAnivadbhAva thAya to abhyAsa pachI jJi AvatAM eTale ke ane sthAnivat gaNIne te Ni che ema samajAya to vinamyasta pramANe phiza no khuma thavAno prasaMga Ave che, kAraNa ke pana 460 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAya che (sinamyavinimnazrva / ) pramANe jJi no khul thAya che,paraMtu sthAnivadbhAvane kAraNe nahIM thAya. e prayojano nathI. zAthI ? (kAraNa ke ahIM pUrva e) prAtipadikano ja nirdeza che ane pratipadikanirdezamAM artha mukhya hoya che.temAM koi paNa vibhaktino prAdhAnya pUrvaka Azraya levAmAM Avato nathI. eka vAra pratipadikanA arthano nirdeza thai jAya pachI je koi vibhaktino Azraya levAnuM mana thAya te lagADavAmAM Ave che. to pachI A prayojanaM vidhimAtre sthAnivadyathA syAdanAzrIyamANAyAmapi prakRtau / vAyvoH adhvayrvoH lopo vyorvali iti yalopo mA bhUditi // asti pryojnmett| kiM trhiiti| aparavidhAviti vaktavyam / kiM prayojanam / svavidhAvapi sthAnivadbhAvo yathA syAt / kAni punaH svavidhau sthAnivadbhAvasya prayojanAni / Ayan aasn| dhinvanti kRNvanti / dadhyatra madhvatra / cakratuH cakruH // iha tAvadAyan AsannitINastyoryaNlopayoH kRtayorajAditvAdADajAdInAm ityANnaprApnoti / (vidhigrahaNanuM) e prayojana che ke prakRti (arthAt sthAnI)no (vidhi sUtramAM)Azraya na lIdho hoya to paNa pratyeka vidhimAM'cha sthAnivadbhAva thAya. (jethI) A vAoH adhvardhoH mAM hopo kvohi pramANe haiM lopa na thAya. to zuM (vidhigrahaNanuM) A prayojana che ? to pachI (bIjuM) zuM che? apavidhI ema kahevuM paDaze. 40(tema karavAnuM) zuM prayojana? eTalA mATe ke tethI potAne lagatA kAryamAM paNa sthAnivadbhAva thAya. to pachI potAne parAdi gaNyo cheA pramANe ahIM dalIla che.paraMtu ahIM ekAdezane sthAnivat gaNavAmAM Ave, eTale ke 7 an ema gaNavAmAM Ave to abhyasta pISar ane an vacce apISar ga an ema Ja (ca) nuM vyavadhAna thavAthI khur nahIM thAya.ahIM noMdhavuM joie ke pUvidhI mAM je pUrva che te kAM to kArcI (eTale ke jene kArya thavAnuM hoya te) hoya athavA to kAryanuM nimitta hoya. te jyAre kAryo hoya tyAre pUrvasva vidhiH ema SaSThI samAsa levAze ane jyAre te nimitta hoya tyAre pUrvasmAta vidhiH ema paMcamI samAsa levAze. pIvapana mAM khul AdezanuM nimitta pIparlR e abhyasta che tethI pUrvasmAta vidhiH ema artha karIne sthAnivadbhAva thAya che ema kahyuM che ane te rIte jJi no jIr thatAM nivAryo che. 139 vidhimAtre eTale ke zAstrIya ke azAstrIya, koi paNa vidhi hoya tyAM sthAnivat thai zake te mATe vidhi zabdanuM sUtramAM grahaNa karyu che. pati mAM tatvoti tavA paTe| thI ri--LAviSThavat pramANe pratipadikano Ti lopa thatAM upadhA vRddhi thavAno prasaMga Ave che,paraMtu sthAnivadbhAva thavAthI vRddhi thatI nathI. A azAstrIyanuM udAharaNa che (pada.)pUrva sUtramAM sthAnIne lagatAM kAryamAM Adeza sthAnivat thAya che tema kahyuM paraMtu Adeza paNa nimitta na thai zake tema nathI kahyuM, jema ke vRkSAva mAM ae no Adeza 7 dIrghanuM nimitta thAya che, paraMtu aSaH smi. e prastuta sUtramAM paranimittaka gar Adeza pUrvane lagatA vidhimAM sthAnivadda thAya che paNa Adeza pote kAryanuM nimitta nathI thato ema niyama karavA mATe prastuta sUtramAM vidhi zabda mUkyo che. tema chatAM AdezanuM svAzraya kArya kema na thAya e zaMkAnuM samAdhAna e ke azvaH parasmina pUrva| ema eka sUtra thaze. temAM pUrva e lupta vibhaktika pada che. bIjuM sUtra vidhau thaze. tethI samajAze ke annaH pasmina pUrva| e sUtrathI Adezane vize sthAnivadbhAvanuM vidhAna thAya che ane vijJa e sUtrathI niyama karavAmAM Ave che ke pUrvane lagatA vidhimAM banAverA mAtra sthAnivat thAya che tenuM svAzraya kArya na thAya arthAt te svayaM nimitta nahIM thAya. (juoH toDa'nAverA nimittajaH pUrvasva vidhI sthAnivaleva thayA sthAt mA mRtsvArthe nimittamitiniyamAryam| pa.).vidhimAtra nuM anAstrIyamALAvAmapi prabhutau| (arthAt kAryane lagatA vidhimAM prakRti eTale ke sthAnIne nimitta tarIke na lIdho hoya to paNa) ema bhASyakAre vivaraNa karyu che. voH mAM vAyu om e sthitimAM jo yaSi| thI caLa Adeza thaine vAoH thAya che. paN Adeza karyA pachI r pachI r Avyo hovAthI choSo kyo pramANe yU lopa thavAno prasaMga Ave che paraMtu sthAnivadbhAva thavAthI r Adeza teno sthAnI 3 che tema samajAze pariNAme v pachI vartI varNa na rahevAthI jU lopa nahIM thAya. ahIM jovo stro mAM v nI prakRtino eTale ke tenA sthAnI OM no Azraya nathI lIdho to paNa sthAnivadbhAva thayo che. 140 avidhAviti tu vam // e caukhaM (pR.470) mAM vArtika tarIke Apela che.ni.sA.(pR.429) mAM [||apavidhAviti tu // ] ema kauMsamAM ane cAru. (pR.545) mAM[ IJavidhAviti n] ema kauMsamAM vadhArAnI vArtika ApI che. Avana,gAsana e be vitAmAt| sUtrathI siddha thAya che ane dhinti vageremAM 3-kAranuM ArdhadhAtukatva e t dharma che ane atviau e pratiSedhane kAraNe sthAnivadbhAva na thavAthI Adeza v ArdhadhAtuka nahIM gaNAya tethI r nahIM thAya.Ama chatAM A udAharaNo uddharyA che tethI apavidhAviti tu vatvam thI laine jya yAni svavidhI sthAniva dbhAvasya yoganAni sudhInuM ekadezInuM vacana che (nA.) tethI lAge che ke ApavidhAviti vastattvam| e nAgezanA mate vArtika nathI. Ayana, pinvanti nI upara kahyuM te pramANe siddhi thAya che chatAM siddhAntIe pUrvapakSa raju karatI vakhate tenuM grahaNa nathI karyuM, kAraNa ke ahIM bhAvasAdhana vidhi 46 For Personal & Private Use Only Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lagatA vidhimAM sthAnivarbhAva thAya tenAM prayojana kayAM che ? mAyan mAsanA udhanvanti iMntiA dhyatra madhvatra vadhuH can mAM rajU no [ ane mAsanamAM mam (nA 3) no lopa karyA pachI (te) mana na rahevAthI gADanAvInAn pramANe mad na thavAno prasaMga Ave che. sthAnivadbhAvAdbhavati // dhinvanti kRNvantIti yaNAdeze kRte valAdilakSaNa iT praapnoti| sthAnivadbhAvAnna bhvti| dadhyatra madhvatreti yaNAdeze kRte saMyogAntalopaH praapnoti| sthAnivadbhAvAnna bhvti| cakratuH cakrurityatra yaNAdeze kRte'nactvAd dvivacanaM na praapnoti| sthAnivadbhAvAdbhavati // yadi tarhi svavidhAvapi sthAnivadbhAvo bhavati dvAbhyAm deyam lavanam atrApi praapnoti| paraMtu sthAnivabhAvane kAraNe (mA)thaze. udhanvanti vaMntiAmAM yahU Adeza karyA pachI vahyAdri ne kAraNe d thavAno prasaMga Ave che, 42 (paraMtu) sthAnivarbhAvane kAraNe nahIM thAya.dhyatra madhvatra mAM Adeza karyA pachI (saMyorAntistha 0 thI) saMyogAnta ( , ) no lopa thavAno prasaMga Ave che, 4 (paraMtu, sthAnivarbhAvane kAraNe lopa) nahIM thAya.tuM cakSuH mAM Adeza karyA pachI (dhAtu) san rahita (mana) thai jAya che tethI jitva na thavAno prasaMga Ave che, 14 (paraMtu) sthAnivarbhAvane kAraNe thaze.jo Adezane potAne lagatA vidhimAM paNa sthAnivarbhAva thato hoya to pachI dvAkhyAna heyar vanas mAM paNa (te) thavAno prasaMga Avaze. zabdanuM paNa upAdAna karavAnuM che e siddhAnta teo samajAvavA mAge che. ekadezI aparipau (pavipau) e dvArA kahevA mAge che ke jayAM parane lagato vidhi karavAno hoya tyAM (pavipI) sthAnivarbhAva thato nathI (na). 14 gAya--gAr mana ahIM phaLo [1 (6-4-81) thI Tu no r thaine mAd sat ane mAsanuM--t at ahIM kSasoraThThoH | (6-4-111) pramANe gar nAma no lopa thaIne nA s - e sthitimAM banne sthaLe manAdri aMga na hovAthI mADanAnAm ! (6-4-32) pramANe mA na thavAno prasaMga Avaze. paraMtu sthAnivarbhAva thAya to - e Tu che ane A lopa ema che tema samajAze tethI aMga manA igaNAze ane mAt thaze.vAstavamAM rUpo ya ane #soraThThoHA e banne AbhIya sUtro hevAthI jU ane lopa asiddha thaze tethI sthAnivarbhAva vinA paNa mAt thaze.(nodha140). 142 dhinvanti/kvanti (juo nodha 7/227) ahIM dhik 3 manti/ [ 3 manti-ca kArya--dhina vRtti/ vanti e sthitimAM pratyaya vastrAdri thavAthI mAIdhAtuvacce thI dur thavAno prasaMga Ave che. jo sthAnivarbhAva thAya to - e 3 che tema samajAze tethI pratyaya vA ina rahetAM 68 nivArI zakAze. ahIM Adeza -ne phUT thavAno hato tethI svavidhi thaze. Wdhi matrA madhu matrALu kArya thatAM n matrA maghna matra e sthitimAM draSnA maC e saMyogAnta pada thAya che tethI sorAntisya epA. pramANe temanA anya r r no lopa thavAno prasaMga Ave che, paraMtu sthAnivadbhAva thAya to nyU e Tu che ane TU e 3 che tema samajAze tethI lopa nahIM thAya. ahIM kArya Adeza nyU, -ne thavAnuM hatuM tethI svavidhi thaze.saMyogantistha Dho(8-2-23) e tripAdImAMnuM sUtra che tethI pUrvatrA side jA e vArtika dvArA pUrvajJAsiddha thaela kAryamAM sthAnivalkAvano pratiSedha karyo che, paraMtu tAvo tevo 0i e vArtikamAM saMyori dArA lakSaNAthI soyAnti paNa sUcavAya che tethI pUrvatrasiddha nA e vA. dvArA karavAmAM Avela sthAnivarbhAva niSedha ahIM lAgu nahIM paDe te ja pramANe na pAnta dvArA karavAmAM Avela pratiSedha ahIM lAgu nahIM paDe kAraNa ke jyAre padanA aMtanuM vidhAna karavAnuM hoya tyAre te lAgu paDe che paraMtu lopa to abhAvAtmaka hovAthI tenuM padAnta tarIke vidhAna na thai zake (ke.)A sAtri upara lakSaNAnI dalIla mAtra karavA khAtara karI che. te siddhAntIno mata nathI. (nA.) 14 tu -- -i - tur--samRgR0 thI 6 niSedha-jhiTi dhAtorakhyAla (6-1-8)thI ditya-- tur--rat' rApara -- 5 matu-- -- matum-- zudoDyu -- natu-TU yarA (6-1-77) thI kArya thatAM an ma0--catuH e rIte ja thaze.ahIM mataH/ 3{ e sthitimAM hindu thayA pUrve para hovAthI vadhu kArya thAya to matana/ 3{ ema thatAM dhAta jUi na rahetAM diva na thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke ditvanuM vidhAna karanAra iida dhAto. sUtramAM praznAvo ke prathama (6-1-1) mAMthI viH nI anuvRtti thAya che tethI in dhAtumAM ditya thAya. ahIM to e dhAtu man rahita che tethI te sUtra tene lAgu na paDatAM ditva nahIM thai YER For Personal & Private Use Only or perso Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAbhyAmityatrAtvasya sthAnivadbhAvAddIrghatvaM praapnoti| deyamitIttvasya sthAnivadbhAvAguNo na praapnoti| pUrvasya lavanamiti guNasya sthAnivadbhAvAdavAdezo na prApnoti // naiSa dossH| svAzrayA atraiva vidhayo bhaviSyanti // tattarhi vktvymprvidhaaviti| na vktvym| pUrvavidhAvityeva siddhm| kthm| na puurvgrhnnenaadesho'bhismbdhyte| ajAdezaH paranimittakaH vidhi prati sthaanivdbhvti| kutaH puurvsy| aadeshaaditi| kiM tarhi / nimittmbhismbdhyte| ajAdezaH paranimittakaH pUrvasya vidhi prati sthaanivdbhvti| kutaH puurvsy| nimittaaditi| atha nimitte'bhisambadhyamAne yattasya yogasya mUrdhAbhiSiktamudAharaNaM tadapi saMgRhitaM bhavati / kiM punstt| paTavyA mRdyaa| bATa sNgRhiitm| nanu cekArayaNA vyavahitatvAnnAsau nimittAtpUrvo bhavati / vyavahite A dakhyAm mAM a-kAra Adezano sthAnivarbhAva thavAthI dIrgha na thavAno prasaMga Avaze.tyam mAM sthAnivarbhAva thavAthI guNa na thavAno prasaMga Ave che. jIvanam mAM guNano sthAnivabhAva thAya to at Adeza na thavAno prasaMga Ave che. e doSa nathI Avato, kAraNa ke potAnA(eTale ke jJApakanA) Azraye A kAryo thai zakaze. to pachI mapavigaeN ema kahevuM paDaze ? nahIM kahevuM paDe, kAraNa ke pUrvavidha ema kahyuM che tethI te kAryo) siddha thaze. kevI rIte ?(ahIM) je pUrva zabdanuM grahaNa karyuM che tene Adeza sAthe nathI levAno." eTale ke para (rahela)ne kAraNe thato man no Adeza potAnAthI pUrve rahelane lagato vidhi karavAno hoya tyAre sthAniva thAya che" ema artha nathI. zenAthI pUrva? AdezathI(pUrva).(jo Adeza sAthe pUrva zabda levAno na hoya) to pachI zuM konI sAthe levAno che)? nimitta sAthe. (tethI) "para ne kAraNe thato no Adeza,pUrve (rahela)ne kArya karavAnuM hoya tyAre sthAniva thAya che."ema (samajAze).zenAthI pUrve (rahela)? nimittathI. have jo (parva zabdane) nimitta sAthe joDavAmAM Ave to te sUtranuM je sarvasAmAnya udAharaNa che tene paNa AvarI levAze? to pachI te ( udAharaNa) kayuM che? padyA mRthA (e).14 (te udAharaNa) avazya AvarI zake, paraMtu sthAnivAva thAya to Adeza repha teno sthAnI tra che tema samajAze tethI dhAtu anan na rahetAM vid gaNAze ane dita thai zakaze.ahIM dirvacana rUpI kArya Adezane thavAnuM che tethI svavidhi thaze. Ama uparanAM udAharaNo(nodhaH 142,143) mAM svavidhimAM sthAnivalka va svIkArIne doSano parihAra karyo che. 145 dRi khyA---DhiInAma:--8 vAk--suvi rA thI dIrgha--dvAbhyAm thaze.ahIM TU-kAranA Adeza meM-kArano dIrgha thAya che, eTale ke dIrghavidhi Adezane mATe svavidhi che. ahIM sthAnivabhAva thAya to Adeza e ruM che tema samajAze tethI dIrgha na thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke dIrghanuM vidhAna karatA sura rA mAM pUrva sUtra to TIda triA mAMthI ataH nI anuvRtti thAya che tethI dIrdha to meM-kArano ja thAya TU-kArano na thai zake. he--tA--mo yatA thI --vat para thatAM--ti thI mA-kArAnta aMgano --sArvadhArtha thI guNa thaine pheyam thayuM.ahIM mA ne sthAne thaela Adezano ja guNa thAya che, eTale ke guNa e Adezano svavidhi che. ahIM sthAnivarbhAva thAya to e mA che tema samajAze tethI aMga nti nahIM gaNAya. pariNAme sArvadhAturva pramANe guNa na thavAno prasaMga Avaze tethI iSTa rUpa siddha nahIM thAya. sTavana-TU-sUt vA thI bhAvavAcI cura (gana)--sArva dhAtuvarSa thI guNa--e ana-oDa vAcavA thI ma--havanam . ahIM no go Adeza thayo che ane teno ja thavAno che tethI te svavidhi thaze. ahIM sthAnivarbhAva thAya to ma e ka che tema samajAze tethI mana thavAno prasaMga Avaze. 146 svAzrayAH viSaya-pUrve vyAkhyAna karyuM ke sUtramAM vidhi zabdanuM grahaNa karIne svAzraya kAryamAM sthAnivarbhAvano niSedha karyo. ahIM svAzraya eTale jJApakAzraya, jJApaka para AdhAra rAkhatAM kArya. sUtrakAre vicaro nirdhArane taravastha hatA e sUtramAM to TevamuLa mAM Tem, rita havana mAM ne ema prayoga karyo che tethI jJApana thAya che ke svavidhimAM sthAnivatva anitya che. Ama to, Tem, travane ema je prayogo karyA che tene eTale ke potAnA e svarUpane kAraNe te zabdo siddha thaze, kAraNa ke tyAM sthAnivabhAva nahIM thAya. jo thato hota to sUtrakAre drayo vagere prayoga na karyo hota ane Ama svavidhimAM sthAnivabhAva anitya levAthI vAjhavIya ane naiSadheya mAM paNa doSa nahIM Ave, kAraNa ke svavidhimAM sthAniva6 - bhAva anitya hovAthI tyAM paNa sthAnivabhAva nahIM thAya ane sTopa thaze. naidheya mAM thar gaNAvAthI DhajU thaze. 147 sUtramAM pUrva zabdanuM grahaNa karyuM che tenI sAthe Adezane na letAM nimittane levAmAM Ave to apavigha ema nahIM kahevuM paDe. tethI paranimittaka AdezanI pUrve rahelane lagatA kAryamAM san no Adeza sthAnivat thAya che tema na samajatAM,"paranimittaka gar no Adeza tenA nimittanI pUrve rahelane lagatuM kArya karavAnuM hoya tyAre sthAnivat thAya che" ema samajIzuM.tethI gAyana vageremAM AduM thaze,kAraNa ke Agama kArya kar nA Adeza nA nimitta (bhUta a) nI pUrve rahela (na)ne lagatuM kArya che tethI tyAM sthAnivarbhAva thaze. 148 pahyA, mRAA e sarvatra vRttiomAM uddharavAmAM AvatAM sarvamAnya udAharaNa (stock instances) che tethI tene mUrdhAbhiSikta udAharaNa kahyAM che. huM ne strIliMgamAM voto kuvaranA(A thI vikalpe TI--paTu ma ()--Tu mmA e sthitimAM nimittabhUta mA-kAra 3 vacce nuM vyavadhAna thavAthI 463 or Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ levAya che, paraMtu ame kahIe chIe ke TuMkArano je thayo che te vacce Avelo che tethI e(3-kAra) nimitta (mA-kAra)nI pUrve nathI thato..paraMtu vyavahitanA 'pi pUrvazabdaH vrtte| tdythaa| pUrva mathurAyAH pATaliputramiti // athavA punarastvAdeza evaabhisNbdhyte| kathaM yAni svavidhau sthAnidbhAvasya pryojnaani| naitAni snti| iha tAvadAyan Asan dhinvanti kRnnvntiiti| ayaM vidhizabdo'styeva karmasAdhano vidhIyate vidhiriti| asti bhAvasAdhano vidhAna vidhiriti / tatra karmasAdhanasya vidhizabdasyopAdAne na sarva saMgRhItamiti kRtvA bhAvasAdhanasya vidhizabdasyopAdAna vijnyaasyte| pUrvasya vidhAna prati pUrvasya bhAvaM prati pUrvaH syAditi sthAnivadbhavatItyevamAD bhaviSyatIT ca na bhaviSyati // artha mAM paNa pUrva zabda che, jema ke "pATaliputrathI mathurA pUrve che".14athavA to Adezane ja (pUrva) sAthe bhale levAmAM Ave to pachI (Adezane). potAne thatAM kAryamAM sthAnivabhAvanAM prayojano (kahyAM hatAM, tenuM zuM? mAyan mAsan dhinvanti varnAnti.50 e ahIM prayojana nathI.A vidhi zabda vipIrti (ti) vidhiH (jenuM vidhAna karavAmAM Ave che te) ema karmanA arthamAM (varmasAdhana) che. vaLI (vidhieTale vidhAna) ema bhAvavAcaka (mAvasapana) vidhi zabda paNa che. temAM karmasAdhana vidhi zabdane letAM badhAM ja iSTa kAryone AvarI levAtAM nathI tethI vidhi zabdane bhAvanA arthamAM lIdho hoya tema samajAze.(tethI) pUrvanA vidhAnamAM, 52 pUrva eTale ke anya kArya pUrva (vidhi) thAya te mATe (paranimittaka manArA) sthAniva thAya che ane (nvinti, vanta mAM) TU nahIM thAya. 3- kArane jen kArya karavAnuM che temAM Adeza (6) nuM nimitta mA avyavahita rIte pUrva nathI tethI 3 no Adeza sthAnivat nahIM thaI zake ane tema thavAthI 3 no na thavAno prasaMga Avaze e zaMkAne lakSamAM rAkhIne ahIM prazna karavAmAM Avyo che. ahIM mAnI thI laine saMgRhIta matA e kAku dvArA prazna karyo che.(nA.) 14 ahIM maH pUrina pUrvavidhau ema kahIne sUtrakAre pUrva zabdanuM sAkSAt grahaNa karIne nirdeza karyo che tethI taminniti nirvei pUrvA e paribhASA upasthita nahIM thAya eTale ke "anantara, avyavahita rIte pUrva' ema ahIM artha nahIM thAya tethI vyavadhAna levA chatAM 3 nimitta mA nI pUrve che ema kahI zakAze tethI sthAnivabhAva thaze. saMsAramAM paNa vyavahita rIte rahela hoya to paNa tene mATe pUrve che' ema prayoga thAya che. jema ke pUrva mathurAvAH patriputram | mathurA ane paTaNA vacce aneka nagara Avela hovA chatAM mathurAnI pUrve pATaliputra che ema prayoga sAcI rIte thAya che. 150 AgaLa svavidhimAM sthAnivabhAvanAM prayojananAM udAharaNa rUpe sAdhana , gAsana dhinvanta, kvanti ApyAM hatAM. have navayau ema paNa na kahevAmAM Ave ane pUrva sAthe Adezane levAmAM Ave to e udAharaNo kevI rIte siddha thazee jANavA mATe praznano karyo che. vidhi zabdane karmanA arthamAM (rmasApana) levAmAM Ave to badhAM iSTa kAryo siddha na thai zake tethI bhAvavAcaka(mAvasIyana) tarIke levo paDaze jethI zeSa kAryo siddha thaI zake.ke. mAvasIyana iva vidhara ema hava-kAra kare che te mane nA arthamAM che arthAt bhAvasAdhana vidhi zabdano paNa Azraya levAmAM Ave che. arthAt karmasAdhana ane bhAvasAdhana bannenuM prakRta sUtramAM rahaNa che . na pAnta sUtramAM e spaSTa kahevAmAM Avaze.(nA.). 152 pUrvI vidhAre prati-- pUrvanuM vidhAna karavAnuM hoya tyAre, tenI dRSTie pUrvarI mAve prati-- pUrvane astitvamAM lAvavA mATe, pUrva karavAno hoya te dRSTie pUrva -- (AdezanI) pUrve oya,thAya. TUMkamAM koi kArya karavAnuM hoya te pUrve rahelane thai zake te mATe paranimittaka ar no Adeza sthAnivat thAya che ema samajAze.dA.ta. gAyanuM ahIM ya e sthitimAM mAne lagatuM kArya pUrvakArya eTale ke pUrve raheluM thAya te mATe ma no Adeza t sthAnivat thAya to sad vidhi tenI pUrve rahela kArya thaze eTale ke e ma no Adeza nyU sthAnivat thAya , te ja che tema samajAya, to dhAtu 464 For Personal & Private Use Only Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dadhyatra madhvatra cakratuH cakruriti parihAra vakSyati // kAni punarasya yogasya prayojanAni / stoSyAmyahaM pAdikamaudavAhiM tataH zvobhUte zAtanI pAtanI c| netArAvAgacchataM dhAraNI rAvaNiM ca tataH pazcAtnasyate dhvasyate ca // dhyatra, madhvatra, cakatu, vadhuH eno parihAra (kema thaze te) AgaLa kaheze. to A sUtranAM prayojano kayAM che? he zlobhUti, he ziSyo tame be Avo, huM tamane) kahIza ke pavim, maudrivAri pachI rAtinI, patinIm, dhArIma, rAvaLam ane tyArabAda aMte ane ate 53 (e prayojano che). anAdri thatAM tenI pUrve thatuM Agama thavA rUpI kArya siddha thaze. paraMtu karmanA arthamAM vidhi zabda levAmAM Ave to jenuM vidhAna karavAmAM Ave te vidhi ema artha thatAM AdezanI pUrve kaMI ja nathI tethI mAna thavAno prasaMga Avaze.te rIte dhinvanti vageremAM karmasAdhana arthamAM vidhi levAthI 6 e divU Agama Adeza - ne ja thAya che pUrvane nahIM tethI sthAnivarbhAva na thatAM t thavAno prasaMga Avaze. paraMtu vidhi zabdane bhAvanA arthamAM levAthI - Adeza 8 vidhine pUrva, pUrve rahela kArya , banAvavA mATe sthAnivat thaze tethI - e 3 che tema samajAze tethI TU nahIM thAya.duSyatra vageremAM AgaLa samAdhAna karaze (nodha) thatu? zu mAM rvicaneDA pramANe can Adeza sthAnivat thaze, kAraNa ke e sUtramAM majUnuM grahaNa karyuM che tethI samajAya che ke ahIM rUpatideza thaze. pariNAme Adezayukta je rUpa che te sthAnivat thavAthI man yukta rUpano atideza thaze tethI brirvacana thaine catuM vagere siddha thaze. is stoSyAmi trijyAma=kahIza, prastuta karIza()] vageremAM prastuta sUtranAM prayojana gaNAvavAmAM AvyAM che. ahIM mUte e te nAmanA ziSyane saMbodhana che.netAU e ziSya mATe prayojela che.garanA mukhethI zAstrArtha lai janAra te netA arthAt ziSya.ke.).pAdri--Hi mati nI e arthamAM gata ninI pramANe nuM athavA tena DhIceti vanati nati nItam thI jU ane vati thI e lopa thatAM padi nuM e sthitimAM gheDA thI --pa6 phula ema thatAM padi zabda dvAnta hovAthI padviH patA pramANe e saMjJaka pa ine pa Adeza prApta thAya che, paraMtu ahIM e lopa rUpI manAverA nI pUrve rahelane TU-bhAva rUpI kArya thavAnuM che tethI sthAnivarbhAva thaze ane pAt ai-kArAnta che tema samajAtAM pat Adeza nahIM thAya. mauvavAhim--3 vati ti e arthamAM varmaSyanuM pramANe maM--1o iita thI vRddhi-3oH saMjJAthAm thI 3 no dra Adeza thaine vAha rUpa thayuM che tene ta apatyam e arthamAM mata phugA thI 6 thatAM havA phunna--ati thI ma lopa--hitezvA thI vRddhi thaine mauvAdi thayuM che paraMtu vAd Tu e sthitimAM vAt zabda haste thavAthI vAda kvA pramANe saMprasAraNa thavAno prasaMga Ave che, paNa paranimittaka minArA (ma lopa)nI pUrve rahela - no r thavA rUpI kArya pUrva vidhi thAya te mATe A lopa sthAnivat thavAthI vAhU e anna che tema samajAtAM jU nahIM thAya. rAtinI-rat nA nanta--rAti ne thAsagranyo pujU thI pur --rItina--vidvAbhyiHA thI strIliMgamAM rI-rItina TuM-vati thI ma lopa-- rAtinuM ema thatAM mana nA meM-kArano gallopoDanaH pramANe lopa thavAno prasaMga Ave che, paraMtu para nimittaka e lopa potAnI pUrve rahela man nA 4 lopa rUpI vidhimAM sthAnivat thaze tethI rAtanuM mata che tema samajAze pariNAme mana nA meM no lopa nahIM thAya. 465 For Personal & Private Use Only Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha tAvatpAdikam audavAhikam zAtanIm pAtanIm dhAraNim rAvaNimityakAralope kRte padbhAva UDallopaSTilopa ityete vidhayaH prApnuvanti / sthAnivadbhAvAnna bhavanti / srasyate dhvNsyte| Nilope kRte'niditAM hala upadhAyAH kGiti iti nalopaH prApnoti / idaM tarhi pryojnm| yAjyate vaapyte| Nilope kRte yajAdInAM kiti iti saMprasAraNaM praapnoti| sthAnivadbhAvAnna bhavati // etadapi nAsti pryojnm| yajAdibhiratra kitaM vizeSayiSyAmo yajAdInAM yaH kiditi| kazca yajAdInAM kit| yajAdibhyo yo vihita iti / na cAyaM yajAdibhyo vihitH|| idaM tarhi pryojnm| paTyA mRdyeti| parasya yaNAdeze kate pUrvasya na prApnotIkArayaNA vyvhittvaat| A padrim mAM to meM-kAra lopa karyA pachI ja Adeza, vahivat mAM r (Adeza), rAtinI, patinIm mAM sat no lopa ane dhArIm, rAvaLam mAMTe lopa e rIte e kAryo thavAno prasaMga Ave che, paraMtu sthAnivabhAvane kAraNe nahIM thAya. aMte, dhvatti (mAM) ja lopa karyA pachI nikitAM ha0 3padhAyAH vitA pramANe lopa thavAno prasaMga Ave che. paraMtu sthAnivabhAvane kAraNe nahIM thAya.e prayojano nathI, 154 e badhAM to siddhavatrAmAtAthI paNa siddha thAya che. to pachI mAnyate, vAta e prayojana che. (ni) thanArInA viti pramANe saMprasAraNa thavAno prasaMga Ave che, paraMtu sthAnivabhAvane kAraNe nahIM thAya.e paNa prayojana nathI, ahIM yajJAdri ne vin nA vizeSaNa tarIke laizuM (tethI) nAdrino vit ema samajAze.to pachI thanAra no ti te kayo? thanAra ne anulakSIne jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te ane A (vit pratyaya ) nuM anAdrine anulakSIne vidhAna karavAmAM AvyuM nathI 156 to pachI A pa mRthA e prayojana che. ? (ahIM) para rahela ( no ya Adeza karyA pachI (e) kAranA cabU nuM vyavadhAna thAya che tethI pUrva (ga-3-kAra) no (can Adeza) na thavAno prasaMga Ave che, dhAraNa-- nA ginanta-dhAn ne cuda (gana)--LaniTi thI Li lopa rAkhyAm --r no --dhArA thaine apatyArthe mata jJA thI -- ti thI e lopa-dhAran Dram ema thatAM masivatrA thI e lopa asiddha hovAthI nastatA thI lopa thavAno prasaMga Ave che, paraMtu e lopa tenI pUrve thanAra Ti lopa rUpI vidhi mATe sthAnivat thaze tethI di lopa nahIM thAya.aMte --saMn nA ginanta ne sArvadhAtu yA thI karmaNimAM ya saMs bi va te-geraniTi --La lopa thai aMte te ja rIte ate thaze.ahIM ja lopa thavA thI aMr, mAM - upadhA thAya che ane vit pratyaya tha para che tethI nikitA ha0 thI upadhAbhUta - no lopa thavA jaze,paNa mAM lopa upadhAlopa rUpI pUrva vidhimAM sthAnivat thaze tethI aMr vageremAM - upadhA na rahetAM teno lopa nahIM thAya. 154 upara je prayojanonAM udAharaNo ApyAM temAMnAM kAryo siddhava adhikAra nIcenAM che tethI meM lopa vagere asiddha thavAthI sthAnivarbhAva no AdhAra lIdhA vinA siddha thai zake che. tethI e udAharaNo savaH paminu nAM prayojana nathI. 13s cAnyate--can nA nanta ne upara pramANe thava--La lopa-venuM vate--vit pratyaya thajU para thatAM viviyanAvI thI saMprasAraNa thavAno prasaMga Ave che, paraMtu sthAnivarbhAva thavAthI saMprasAraNa nahIM thAya. 156 kAraNa ke ahIM ya pratyaya vana , vat nI para nathI, kAraNa ke tenuM vidhAna to ginanta na vagerene anulakSIne karavAmAM AvyuM che.Ama yAni tha ema thatAM saMprasAraNane avakAza na hovAthI una lopa sthAniva na thAya chatAM iSTa siddhi thAya che. pariNAme rAjya vagere paNa prayojana nathI . 137 paDyA ,mRthA (nodha 148) ahIM par r mA e sthitimAM be ya- kArya yugapa prApta thAya che. temAM prathama kayuM karavuM? para thanArA karavAmAM Ave to huM mA ema thatAM nuM vyavadhAna thavAthI pUrva thAvA na thaI zake paNa sthAnivabhAvathI 6 e ruM ja che ema samajatAMpaDyA ,mRdyA siddha 466 For Personal & Private Use Only Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaanivdbhaavaadbhvti| kiM punaH kAraNaM parasya tAvadbhavati na punaH puurvsy| nitytvaat| nityaH parayaNAdezaH kRte'pi pUrvayaNAdeze prApnotyakRte'pi praapnoti| nityatvAtparayANAdeze kRte pUrvasya na praapnoti| sthAnivadbhAvAdbhavati // etadapinAsti pryojnm| asiddhaM bahiraGgalakSaNamantaraGgalakSaNa ityasiddhatvAdvahiraGgalakSaNasya parayaNAdezasyAntaraGgalakSaNaH pUrvayaNAdezo bhvissyti| avazyaM caiSA paribhASAzrayitavyA svraarthm| karvyA hayetyudAtta -yaNo halpUrvAt ityeSa svaro yathA syaat| anenApi siddhaH svrH| kthm| ArabhyamANe nityo'sau ArabhyamANe tvasminyoge nityaH puurvynnaadeshH| kRte'pi parayaNAdeze prApnotyakRte'pi // parayaNAdezo'pi nityH| kRte'pi pUrvayaNAdeze praapnotykRte'pi| paraMtu sthAnivabhAvathI thaze.to pachI parano to ( Adeza) thAya che paNa pUrvano nathI thato tenuM zuM kAraNa ? nitya che tethI. parano ya Adeza. nitya che (kAraNa ke) pUrvano ya Adeza karyo hoya to paNa te thAya che ane na karyo hoya to paNa thAya che.ane te) nitya hovAthI parano can Adeza karyA pachI pUrvano (thA ) na thavAno prasaMga Ave che, paraMtu sthAnivarbhAvathI thAya che. e paNa prayojana nathI.aMtaraMgane kAraNe thanAra kAryanI dRSTie bahiraMga asiddha che, ema (hovAthI) bahiraMgane kAraNe thanAra para yA asiddha hovAthI aMtaraMgane kAraNane thanAra pUrva cArA thaze 15vaLI svarane khAtara paNa A paribhASAno Azraya avazya levo paDaze, jethI varcA, harcA mAM kAco hajUtA pramANe thato (udAtta) svara thAya.A (sUtra)thI paNa svara siddha thAya che. kevI rIte? A (sUtra) karavAmAM Ave to e (pUrva) nitya (thAya che) thai zakaze.duSTAntanuM khaMDana karanAra kahe che ke saDha vadinakSAmantaHkarukSane e paribhASA pramANe bahiSkRta nimittane kAraNe thanAra para thanArA asiddha thaze tethI aMtaraMga nimittavALo cA thaze.padyA vagerenuM vizleSaNa karatAM padu ruM mA mAM 3-kAranA AdezanuM nimitta pUrve raheluM che ane TuM-kAranA AdezanuM nimitta para raheluM che tema samajAya che ane jenuM nimitta pUrve upasthita thAya te aMtaraMga e nyAye, r ane m bannenAM nimitta yugapat prApta thatAM hovA chatAM nuM nimitta pUrve prApta che tethI aMtaraMga che ane jUnuM nimitta para hovAthI bahiraMga che.A nyAye pUrva nArA prathama thaze tethI sthAnivarbhAvano Azraya nahIM levo paDe.tethI udAharaNanuM khaMDana karanAra kahe che ke e prakRta sUtranAM prayojana nathI. 1Sja eTale ke sthAnivarbhAvano AdhAra levAmAM Ave to paNa A paribhASA karavI ja paDaze. trya , hRthya mAM { sA vagere sthitimAM para tharA nitya hovAthI prathama thaze ane teno sthAnivarbhAva thavAthI pUrva yAtrA paNa thaze. paraMtu svaranI dRSTie jotAM ja smA vageremAM udAtta tra ne sthAne prathama vArA thatAM kAraNothI no ruM udAtta thaze. have mA mAM bIjo thArA thaine te ja sUtra pramANe manA ivibhakti udAtta thavAthI rcA , hRthya mAM aMtAdAtta thAya che.paraMtu prathama vArA karavAmAM Ave to -- gA e sthitimA 2 no sthAnivabhAvathI pUrva yA thaze chatAM udAtta than pachI arthAt udAtta - pachI, mA na hovAthI udAtta na thavAno prasaMga Ave che. Ama kAraNo pramANe svara thai zake te mATe A masiddha vahi paribhASA avazya karavI paDaze ema Azaya che.antaraka eTale je kAryanuM nimitta pUrve rahela hoya te aMtaraMga (nA.) 159 sthAnivarbhAva thAya to pUrva cArA nitya thAya ane majaH paraminvathI paNa svara siddha thai zakaze.ema udAharaNano puraskartA ahIM dalIla kare che. te pramANe prastuta sUtra karavAmAM Ave to tene pratApe sthAnivarbhAva thaze pariNAme pUrva cArA nitya thaze ane tethI pUrva ane para banne vArA nitya thavAthI uccAraNa kamamAM prathama Avato hovAthI pUrva dhArA prathama thaze. tethI thya mAM tuM zuM mA--U~ mA (rUM udAtta thaze)--Thya (mA udAtta thaze). A rIte aMtaraMga paribhASAno Azraya lIdhA vinA paNa iSTa svara siddha thai zakaze. For Personal & Private Use Only Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A sUtra karavAmAM Ave to pUrva cArA nitya thaze, kAraNa ke para vAra karyo hoya to paNa e thAya che ane na karyo hoya to paNa thAya che.para cArA paNa nitya che 10 (kAraNa ke pUrva dhArA karyo hoya to paNa thAya che ane na karyo hoya to paNa thAya che. parazcAsau vyvsthyaa| vyavasthayA cAsau prH|| yugapatsaMbhavo nAsti na cAsti yogapadyena sNbhvH|| kathaM ca sidhyti| bahiraGgeNa sidhyti|| asiddhaM bahiraGgalakSaNamantaraGgalakSaNa ityanena sidhyati // evaM tarhi yo'trodAttayaNtadAzrayaH svaro bhvissyti| IkArayaNA vyavahitatvAnna praapnoti| svaravidhau vyaJjanamavidyamAnavadbhavatIti nAsti vyvdhaanm| sA tarkheSA paribhASA krtvyaa| nanu ceyamapi kartavyAsiddhaM bahiraGgalakSaNamantaraGgalakSaNa iti / vyavasthAne kAraNe e para thaze. vaLI A para yA kamanI dRSTie para che. eka sAthe (thavAno) saMbhava nathI. banne (ve) ekIsAthe thAya te saMbhavita nathI. to pachI kevI rIte siddha thAya che? 162 bahiraMgane kAraNe siddha thAya che. 163 'aMtaraMga kArya karavAnuM hoya tyAre bahiraMgane kAraNe thanAra kArya asiddha che" e (paribhASA)ne kAraNe siddha thAya che.i ema hoya to paNa ahIM (vA mAM) je udAtta (tra-kAra)no thayo che tene kAraNe (pratyayano udAtta) svara thaze. TuM-kAranA cabU nuM vyavadhAna hovAthI nahIM thAya. svarane 10 upara kahyAM te prakRta sUtranAM prayojananAM udAharaNa nathI ema mAnanAranI A dalIla che. IThA vyavasthA--pUrva ane para e zabdo sApekSa che, maryAdAnI apekSA rAkhe che tethI je para che tenI apekSAe pUrva pUrNa thAya che ane pUrvanI apekSAe para para thAya che. Ama eka pUrva ane bIjo para ema kamasUcaka niyama te vyavasthA, te dRSTie para thavA para che tethI vipratije e niyama zabdane lAgu pADIne zabdavipratiSedha pramANe jotAM uccAraNa kamamAM pUrva vAra pahelo hovA chatAM zAstra dRSTie para thavA para hovAthI prathama thaze. yArA zAstra che yA to eka ja che temAM pUrva ane parano prazna kema Ave ane bhinna zAstra nathI pachI viti no Azraya kevI rIte levAya ema kahevuM ucita nathI, kAraNa ke vyaktipakSamAM jeTalAM lakSya teTalAM lakSaNa. ahIM paNa eka pUrva rASTra che ane bIjo para ya che tethI zabda- vipratiSedha thai zakaze. vAstavamAM ahIM ya nI bAbatamAM, tenA sthaLamAM pauvAparya che paraMtu teno lakSaNa para Aropa karyo che ane paratvane kAraNe para thanA prathama thaze. 162 cIkha. (pR.476) mAM na jAti thAna saMmavaH e vAkya pachI e ja sidhyatA e prazna vAkya nathI. kArikAnA trIjA caraNanA bhASya pachI A prazna svAbhAvika che. jeno uttara vadi tiSyati ema aMtima caraNamAM Apyo che. purAvatuM eka sAthe. ejayam kAryo paNa teya ane sAthe sAthe nimitta paNa hoya e paraspara viruddha che. Adeza hamezAM (sthAnIne) sthAne thAya che tethI jayAre Adeza thayo hoya tyAre sthAnI (tyAM) hoto nathI ane e hoya to ja nimitta thai zake. Ama Adeza rUpe paNa hovuM ane sAthe sAthe nimitta rUpe hovuM e saMbhavita nathI.AthI banne than eka sAthe thai ja na zake.to pachI kArya siddha kema thaze? ema ahIM praznakartA kahevA mAge che. 169 eTale ke bahiraMga paribhASAne pratApe siddha thaze.A paribhASA be svarUpe maLe cheH siddha vahimanta ane masidi- sakSamanta kSane ahIM ema kahevA mAge che ke varSA vagere rUpo prata sUtrathI nahIM paNa A paribhASAne kAraNe siddha thAya che tethI vipratiSedha sUtrano Azraya levAnI paNa jarUra nahIM rahe. 164 udAharaNano praskartA aMtaraMga paribhASAno AdhAra lIdhA vinA ja svarane siddha karavA mATe A pramANe kahe che. 84 ar Personal & Private Use Only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lagatuM kAryakaravAnuM hoya tyAre vyaMjana na hovA samAna che' e (paribhASA)ne kAraNe avadhAna nahIM thAya ke to pachI e paribhASA karavI paDaze.ame kahIe chIe ke "aMtaraMga ne kAraNe kArya karavAnuM hoya tyAre bahiraMgane kAraNe thatuM kArya asiddha che.' e bahuprayojanaiSA pribhaassaa| avazyameSA krtvyaa| sAcApyeSA lokataH siddhA / katham / pratyaGgavartI loko lakSyate / tadyathA / puruSo'yaM prAtarutthAya yAnyasya pratizarIraM kAryANi tAni tAvatkaroti tataH suhRdAM tataH saMbandhinAm / prAtipadikaM cApyupadiSTaM sAmAnyabhUte'rthe vartate / sAmAnye vartamAnasya vyaktirupajAyate / vyaktasya sato liGgasaMkhyAbhyAmanvitasya (paribhASA) paNa karavI paDaze.e paribhASAnAM ghaNAM prayojana che (tathI) te avazya karavI paDaze, ' ane e paribhASA to loka vyavahAra uparathI siddha thAya che.167 kevI rIte ? loko najIka hoya tene lagatuM kArya (pahelAM) karatA jovAmAM Ave che.(r) te e rIte ke mANasa savAre UThIne pahelAM to potAnA zarIrane lagatAM je kArya hoya te kare che.pachI mitrAnAM, tyArabAda saMbaMdhIonAM e rIte prAtipaki paNa upadeza avasthAmAM sAmAnya artha batAve che. sAmAnya artha "batAvatAM temAM vyakti (da) no udbhava thAya che. vyaktino artha thayA pachI liMga ane saMkhyA yukta e 5 svaravidhi e svarane uddezIne karavAmAM Avela vidhi che tethI temanI vacce AvatA vyaMjano nagaNya che eTale ke temanuM vyavadhAna lakSyamAM hovAmAM AvatuM nathI kAraNa ke udAttAdi svara e prazvanA dharma che havanA nahIM. 166 sad hina. e paribhASA avazya karavI joie kAraNa ke tenAthI kArya siddha thai jAya che.Ama aaN harSyA e prastuta sUtranAM udAharaNo nathI u. (pR.474)mAM ttva 2 tathaiva siddhatvAnnatatvovAharaLam| ema kahyuM che.te upara chAyA(pA.TI.6) banyA ravAnaLam ema pATha laine A (vidhA- e paribhASA) nuM udAharaNa nathI ema samajAve che.tyAM ja (ejana pA.TI. 7 ) mAM saMpAdaka voyAram ema pATha laIne anya eTale svavidhau ti vacanasva| ema samajAve che.ema lAge che ke nA. sasya dvArA anyaH pasmin. e prastuta sUtrane ullekhe che.Azaya ema che ke A vAM e A sUtranuM udAharaNa nathI,kAraNa ke sitte maMdi. paribhASA vyAsa te siddha thAya che,A arthane bhASyakAranA vacana ane temaNe Apela. udAharaNa uparathI puSTi maLe che avazya caitra parimA pitA svArtha nAM iti| ahIM paNa bhASyakAra e jathAta kare cheH bahuprayojanaiSA paribhASA avazyameSA krtvyaa| / keka' paribhASA mukhyatve traNa prakAranI cheH vAcanikI,nyAyasiddha ane jJApasiddha. AnA paNa peTA prakAra che.nyAyasiddhanA be bheda cheH lojikanyAya siddha ane zAstrIyanyAyasiddha siddham e paribhASA laukikanyAya siddha che tethI ahIM kahyuM cheH sA vAgheSA srotaH sidghA|, kAraNa ke te lokavyavahAra uparathI thai che.jo ke vAha / sUtramAM je nuM grahaNa karyu che te A paribhASAnuM jJApaka che tema paNa svIkAravAmAM AvyuM che. te rIte e jJApaka siddha paNa che. jJApakaddhinuM vida yahi samantAne e svarUpa che ane laukikanyAyasiddhanuM prasiddha daLatara / p e svarUpa che.ema vedAMgaprakAza(pAribhASika bhA.10,pR.23) mAM svA.dayAnaMda sUcave che. ane zabda prAsannavAcI che,atyaMta najIkano artha batAve che,kAraNa ke aMga arthAt avayavo aMgI eTale ke zarIranI atyaMta najIka rahela che. tecI aMga zabda lakSaNAthI najIka no artha batAve che (gAma) prati prattvam |.).saMsAramAM sauthI najIka hoya eno sau prathama khyAla Ave che tene lagatAM kArya prathama karavAnI vRtti lokomAM jovAmAM Ave che.tethI manuSya prathama potAnI jAtane lagatuM,paMDanuM kArya kare che kAraNa ke te sauthI aMtaraMga che.tyAra pachI mitra,saMbaMdhI ityAdine lagatA svakAryanI apekSAe bahiraMga kAryo kare che,kAraNa ke e bahAranAM kAryo che., '' sarva prathama sAmAnya arthAt jAtinuM jJAna thAya che,paraMtu tene anulakSIne kAryo thaI zakatAM nathI,jema ke n jAtine Anayana,dohana vagere kAryono viSaya karI zakAtI nathI. tethI jAti sAthe saMkaLAela vyakti eTale ke davyanuM jJAna thAya che teno bodha thayA pachI liMga,saMkhyA,sakti(kAraka) nuM jJAna thAya che temAM paNa anya para AdhArita na hovAthI prathama hiMganI pratIti thAya che. saMkhyA sajAtIya vastunI apekSA rAkhatAM ditva vagerethI ttta vagerene judI pADe che. te liMganI dRSTie bahiraMga che chatAM karma vagere kAraka je bAhya vijAtIya kriyA para AdhArita che tenI apekSAe aMtaraMga che tethI liMga pachI tenuM jJAna thAya che,ane pachI maMda kArakanuM jJAna thAya che.A prakriyA sAstra karela niyama mujabano krama che,eTale ke zAstra pramANe thatAM je kAryo prakriyAnI sthitimAM A rItanA kRtrima kramapUrvaka thadhAya che.zabdane paNa laukika vyavahAra pramANe prakRti,pratyaya ema bhAga karIne samajjAnA hoya tyAre aneka kAryo ekI sAthe prApta thAya che. tethI tyAM kramano Azraya levo paDe che.jema ke pardhA e padanI siddhi karavAnI hoya tyAre paTu meM A e sthitimAM huM (TIpu) ne kAraNe thatuM ya kArya ane vibhakita gATA) ne kAraNe thatuM caLuM kArca e banne yugapata prApta thAya che.tethI A be caN Adeza kAryamAMthI prathama karyuM karavuM te prazna thAya te svAbhAyika che.lIkika nyAya sUcita krama pramANe pUrva caLa kArya aMtaraMga che tethI te prathama thaze ane para caN kArya bahiraMga che tethI pachI thaze. mRghA nI zAstra dRSTie siddhi karatAM prathama pratipadika,pachI pratyaya ema kramapUrvaka vizleSaNa karIne siddhi karavI paDaze.tethI muThThI--mRtyu--vAto guLavadhanAt. thI vikalpe chIp--mRtyu e sthitimAM pUrva caLAveza prathama thaze kAraNa ke tenuM nimitta upasthita che paraMtu para caLAveza nuM nimitta upasthita nathI teno abhAva che tethI e dRSTie 469 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhyenArthena yogo bhavati / yayaiva cAnupUrvyArthAnAM prAdurbhAvastathaiva zadvAnAmapi tadvatkAryairapi bhavitavyam // imAni tarhi prayojanAni / paTayati avadhIt bhukhttvkH|| paTayati laghayatIti Tilope kRte'ta upadhAyAH iti vRddhiH praapnoti| sthAnivadbhAvAnna bhavati // avadhIdityakAralope kRte'to halAdelaghoH iti vibhASA vRddhiH prApnoti / sthAnivadbhAvAnna bhavati // bahukhaTvaka ityApo'nyatarasyAm iti hrasvatve kRte hrasvAnte'ntyAtpUrvam ityeSa svaraH praapnoti| sthAnivadbhAvAnna bhavati // iha vaiyAkaraNaH sauvazva iti yvoH sthAnivadbhAvAdAyAvau prApnutastayoH pratiSedho vktvyH| (prAtipadikanA arthano karmatva vagere) bAhya vastu sAthe saMbaMdha thAya che . (Ama) je kama pramANe artha vyakta thAya che te pramANe zabdonuM paNa jJAna thAya che, 79 ane kAryo paNa te rIte thavAM joie.to pachI A padati , vadhatuM ane vahuvava e prayojana che. pati ?' dAti (mAM) nitpara thatAM Ti lopa karyA pachI mata 35dhAyA thI vaddhi thavAno prasaMga Ave che, paNa sthAnivarbhAva thavAthI nahIM thAya. avadhIta mAM H-kAra lopa karyA pachI mata hodA pramANe vikalpa vRddhi thavAno prasaMga Ave che. Ave che, sthAnivabhAvane kAraNe nahIM thAya.vadhuravadva: mAM moDa tarazAn pramANe hasva karyA pachI hRvAjoDatyajUirvamA pramANe (udAtta) svara thavAno prasaMga Ave che, sthAnivabhAvane kAraNe nahIM thAya. A taiyAraH sauvazva mAM 73 jU ane TU no sthAnivarbhAva thavAthI mAt, mA thavAno prasaMga Avaze teno pratiSedha karavo paDaze. para yA asiddha gaNAze.ahIM banne cAra yugapat prApta nathI e joi zakAya che ane te saMjogamAM pUrvopa sthApatanimittamattA e niyama lAgu nahIM paDe. mRdI --kRdhA siddha thaze. Ama hovAthI vA mAM vAyu mos e sthitimAM prArA karyA pachI vAr r r e sthitimAM sopolyoti thI 6 lopa prApta thAya che.ahIM lopanuM nimitta(va) pUrve rahela che ane ya nuM nimitta(mo) para che tethI tamane vize aMtaraMga -bahiraMga vyavahAra zakya che, paraMtu banne kArya yugapat prApta nathI tha| kArya prathama prApta thAya che ane lopa kArya tyAra bAda prApta thAya che tethI aMtaraMga paribhASA ahIM prApta nathI mATe bhASyakAre sthAnivarbhAvano Azraya laine A sUtra dvArA lopanuM nivAraNa karyuM che. 170 duirbhAva =jJAna (u.) tethI zabdono arthAt zabeno bodha karAvanAra strI pratyaya, vibhakti vagerenuM paNa jJAna thAya che ema artha che. 171 pati--dumAvaTe e arthamAM (toti tAraNe e vRddhi gaNasUtra pramANe) --sAntA yAtavaH | thI dhAtusaMjJA--18 n ga(rA5) TU (ti) TeH "viSThavastrAtipadvistha kArya mati' (vA) thI Ti lopa--58 Tu meM ti--sArvadhAtuvarSo thI guNa--pad ti --proDayuvAyAvaH --paTathati ahIM r Tuti e sthitimAM gata 3padhAyAdA pramANe upadhA vRddhi prApta thAya che, paraMtu di (3) lopa sthAniva thAya to mAMnA -kArane upadhA nahIM gaNI zakAya, pariNAme upadhA vRddhi nahIM thai zake. 172 mevapI--hanuM kuTuM (ta)--dan --hi ghA thI vadhe Adeza--vidha TU-- suhA--raH sin--mavadha si(4) --mato sopaHA thI ArdhadhAtuka pUrve H-kArAntanA ma no lopa gavad sa ta upadezakALe vadhu eka ma yukta (f) na hovAthI pAra upo DanuddAttAtA pramANe t niSedha na thatAM sArdhadhAtuvacce thI -mavat r r --sinanta aMga pachI apUkta t che tethI mastisivoDathu thI -nava Tu r rpha -- TiA thI zuM lopa--gavad r r 7--avayIta ahIM vadhu rU n k tu e sthitimAM parasmapadamAM hade aMga vat pachI ri sin Avyo che tethI to hArTaH | thI tenA upadhA meM-kAranI vRddhi thavAno prasaMga Ave paraMtu vadha upadezakALe halTanta nathI paNa mananta che tethI sthAnivarbhAva thAya to to TopA pramANe lupta thaela mU-kAra aMte che tema samajAze. pariNAme varSa mAM duryanta hovAne kAraNe thatI vRddha nahIM thAya. 173 vaiyAvara:--viroSe mAyinta pAThThA anenA e arthamAM vimA dhAtune karaNanA arthamAM rAdhirAyo pramANe nyu lAgIne cAra zabda thayo che tene cAraNamIte tta va e arthamAM tapIne tavA pramANe san lAgatAM cAra | e sthitimAM mitu pratyaya para thatAM navo cchitA pramANe Adi vRddhi prApta thAya che paraMtu tyA e pUrvapadAnta che (vyArA e samAsa tivAro pAnAm pramANe thayo che tethI temAM vyA pUrvapada che.) tethI na Akhya pAntAmyA pUrve tu tAmyAbhaijU thI vRddhino bAdha thaine ahIM nI pUrve jU ) Agama thatAM--sthAvaraNa maLyuM (A)--- n gIra-vaiyAvarA thAya che. sauvazva --manaH azva --su azva --svazvaH -svazvastha satyam e arthamAM rivAbhyioDampu thI ma-sva5 maM .ahIM ti pratyaya para thatAM upara pramANe 3nI vRddhi prApta thatAM na myAM. thI vRddhi niSedha thaine pUrva padanA - pUrve (ma) 470 For Personal & Private Use Only Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyaH pUrvavijJAnAvaijoH siddham r // yo'nAdiSTAdacaH pUrvastasya vidhiM prati sthAnivadbhAva AdiSTAccaiSo'caH pUrvaH / kiM vaktavyametat / na hi / kathamanucyamAnaM gaMsyate / aca iti paJcamI / acaH pUrvasya / yadyevamAdezo'vizeSito bhavati / Adezazca vizeSitaH / katham / na brUmo yatSaSThInirdiSTamajgrahaNaM tatpaJcamInirdiSTaM kartavyamiti / kiM tarhyanyatkartavyam / anyacca na kartavyam / yadevAdaH SaSThInirdiSTamajgrahaNaM tasya dikzadvairyoge paJcamI bhavati / ajAdezaH paranimittakaH pUrvasyavidhiM prati sthAnivadbhavati / kutaH pUrvasya / aca iti / tadyathA / AdezaH prathamAnirdiSTaH / tasya dikzadvairyoge paJcamI bhavati / ajAdezaH paranimittakaH pUrvasya vidhiM prati sthAnivadbhavati / kutaH pUrvasya / AdezAditi // / ttraadeshlkssnnprtissedhH||2|| 'ar nI pUrve rahelane (kArya karatAM)' ema samajyAthI ver (ne lagato pratiSadha) siddha thaze // 1 // jeno Adeza na thayo hoya tevA (anAviSTa)74 p nI pUrve rahelane lagatA kAryamAM sthAnivadbhAva thAya che.jayAre A (Ii) to Adeza thaela (driSTa) nI pUrve che. zuM te kahevuM paDaze ? nA re. (to pachI) kahyA vinA kema samajAze ? JaSaH e paMcamI thaze (tethI) 'ar nI pUrve rahelane' ema (artha) samajAze.jo ema hoya to Adeza vizeSaNarahita thaze. Adeza paNa vizeSaNayukta che. kevI rIte ? ame ema nathI kahetA ke (sUtramAM) SaSThIno nirdeza karIne je p lIdho che tene paMcamI nirdiSTa karavo.to pachI bIjuM zuM karavuM ? bIjuM kaMi karavAnuM nathI. je SaSThI nirdiSTa r nuM grahaNa karavAmAM AvyuM che teno dizabdo sAthe saMbaMdha thavAthI te paMcamI thaze (ane) paranimittaka banA deza (te JajUnI) pUrve rahelane lagatuM kArya karavAnuM hoya tyAre sthAnivad thAya che (ema samajAze). zenI pUrve rahelane ? AdezanI. te e rIte ke e prathamA che, teno dizabdo sAthe saMbaMdha thatAM te paMcamI thaze. ane paranimittaka anA deza (te banI) pUrve rahelane lagatuM kArya karavAnuM hoya tyAre sthAnivah thAya che (ema samajAze). konAthI pUrve rahelane ? AdezanI. Agama thatAM svazva ad-s au vazva ad--sauvazvaH thaze.A banne udAharaNamAM ver pachI AvatA caLa (1 /a )no sthAnivadbhAva thAya to vaij saraLa:/saur azvaH mAM DvoDayavAvAva) thI Av/Av thavAno prasaMga Avaze ema ahIM dalIla che. 174 sAviSTa gavezanam gaSTim arthAt Adeza karavo te.A bhAvavAcaka nAmo napuMsai mAve H / ane spuT haiM| pramANe anukrame haiM ane tyud thaine banyAM che. ahIM tat (=viSTam arthAt Adeza karavo te) yasya nAsti (=jene nathI thayo) FH (te) anAviSTaH arthAt jeno Adeza nathI thayo te aSTi.(kai.). ahIM ni H / letAM banAviSTAt = adriyamALAt (jeno Adeza karavAmAM Avato nathI te) ema artha na thAya te mATe bhAvezanam AvezaH ema kai. spaSTatA kare che, eTale ke anAviSTam mAM niSThA (hra), mAve / che. aAviSTAt e bahuvrIhimAM niSThAntano niSThA| pramANe pUrvanipAta na karatAM paranipAta karyo che,kAraNa ke pUrvanipAta prAyika che,te prakaraNa anitya che.sthAnivadbhAva thavAno hoya tyAM Adeza to thayo ja hoya tema chatAM ahIM banAviSTAt ema kema kahyuM che? e zaMkAne lakSamAM rAkhIne kai. kahe che,' blyU no Adeza na karyo hoya tyAre tenI pUrve hoya te' ema artha thaze.TUMkamAM ahIM pUrvatva AdiSTa r nI sAthe levAnuM che.vaivALa vageremAM per anAdiSTa (arthAt=sthAnI) rU vagerenI pUrve nathI paraMtu Adeza(STi) r nI pUrve che tethI tyAM sthAnivadbhAva nahIM thAya.pariNAme Av vagere nahIM thAya. 75 zaMkAkAra kahe che ke azva ne Sajyanta gaNIne tene AverA nA vizeSaNa tarIke levAthI vap no Adeza ema samajAtuM hatuM. have annaH e paMcamI gaNIne pUrvasva sAthe yojvAmAM Ave to Adezane vizeSaNa nahIM rahe.tethI game te Adeza prastuta sUtra pramANe sthAnivadda thavAno prasaMga Avaze. 17 eTale ke sUtramAM annaH e SaSThI nirdeza che chatAM paMcamIno paNa artha batAvaze, kAraNa ke ahIM pUrva e dizAvAcI zabda (virAkrU ) che tethI tenI sAthe levAthI anyAvAvitara. pramANe annaH e paMcamI nirdeza thaze ane sap no Adeza e arthamAM SaSThI nirdeza paNa gaNAze.vAstavamAM ahIM bIjA eka paMcamyanta anvaH zabdano prayoga hoya te iSTa che chatAM paMcamI ane SaSThI e banne vibhaktimAM aH e samAna svarUpa che tethI A yojanA karI zakAze ema ahIM dalIla che. te ja rIte prathamA nirdiSTa Adezano paNa vibhakti vipariNAma thaine AvezAt pUrvasva ema samajAze. 471 For Personal & Private Use Only Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAM Adeza nimitta (kArya)no pratiSedha rA tatrAdezalakSaNaM kArya prApnoti tasya pratiSedho vktvyH| vAyvoH adhvrvoH| lopo vyoli| iti yalopaH praapnoti| asiddhvcnaatsiddhm| ajAdezaH paranimittakaH pUrvasya vidhi pratyasiddho bhavatIti vaktavyam / asiddhvcnaatsiddhmiticedutsrglkssnnaanaamnudeshH||3|| asiddhavacanAtsiddhamiticedutsargalakSaNAnAmanudezaH krtvyH| paTyA mRvyA // nanu caitdpysiddhvcnaatsiddhm| tyAM Adezane kAraNe je kArya prApta thAya che teno pratiSedha karavo joie. vAaoH adhvargo mAM roSa vyarvatri pramANe 1 lopa thavAno prasaMga Ave che.(Adeza) asiddha hoya che" ema kahyuM che tethI siddha thAya che,178 (eTale ke) paranimittaka nA pUrvane lagato vidhi karavAno hoya tyAre asiddha thAya che ema kahevuM paDaze. asiddha che ema kahevAthI siddha thaze ema hoya to utsarga nimitta (kAya) no atideza (karavo paDaze) 3 179 (Adeza) asiddha che ema kahevAthI siddha thaze ema kahezo to utsarga sthAnI) ne kAraNe thatAM kAryono atideza karavo paDaze. 80 jema ke paDyA, mRthA paraMtu ame kahIe chIe ke asiddha che ema kahevAthI siddha paNa thAya che. zA 77 sthAnivarbhAva e atideza che ane jayAre atideza karavAmAM Ave tyAre jenA upara atideza karavAmAM Ave tene anyane Azraye rahela kArya prApta thAya che. Ama anyanuM arthAt sthAnInuM kArya, anyane arthAt Adezane prApta thAya che, paraMtu tethI AdezanuM je svagata potAnuM , tenA svarUpane kAraNe thatuM je kArya hoya te tuM rahetuM nathI. jema ke vAcyoH mAM - e 3no Adeza che chatAM te vat maTI jato nathI tethI rote corvatriA pramANe s lopa thavAno prasaMga Avaze. te na thAya mATe AdezanA nimitte thatA kAryanI pratiSedha karavo paDaze (tatrAverokSapratipa:).pahelAM vipazrI svAzranivRArthamU vidhigrahaNa potAne kAraNe thatuM kArya na thAya te mATe karyuM che ema bhAkhyakAre kahyuM hatuM chatAM ahIM Adezane kAraNe thatA kAryano niSedha karavo paDaze ema kahyuM che kAraNa ke ahIM vArtikakAranuM vacana che, jayAre pahelAM bhASyakAranuM-siddhAntInuM vacana che. temaNe to siddha karyuM ja che ke sUtramAM virya grahaNa karyuM che tethI svavidhi arthAt svAzraya kAryamAM sthAnivarbhAva thato nathI. 178 ni.sA.(pR.436) caukhaM, (pR.477),yumI.pR.677) , cAru.(pR.559) mAM sidavanatsida e vAkyane vArtika tarIke ApyuM che. ki., vAzA.mAM tema nathI.paraMtu tyAra pachInI siddhavanatsimiti vatsalanAmanAH | vA.(3) uparathI lAge che ke e paNa vArtika ja haze. bhAga kAranI zailI paNa e ja sUcave che. ahIM ema bhAva che ke Adeza sthAnivat thAya che tema na kahetAM Adeza asiddha che ema kahevAthI kAryasiddhi thaze. 179 utsarja=sAmAnya niyama paraMtu ahIM sthAnI sucave che ( nivati ti) jene tajI devAmAM Ave che, je aTakI jAya che te utsarga, kAraNa ke jayAre apavAda pravRtta thAya che tyAre utsarganI pravRtti aTakI jAya che. te rIte Adeza thai jAya tyAre sthAnI to rahe che tethI sthAnIne utsarga kahyo che. utsasa = utsa (thAna) rukSai(nimitta)vasthA sthAnI jenuM nimitta che tevAM (kAryono anudeza eTale ke atideza karavo paDaze),ema artha che. 180 AdezanA astitvano svIkAra karavAmAM Ave to utsarga (sthAnI) ne kAraNe thatAM kAryono Adeza vize atideza karavo paDaze, kAraNa ke te mata pramANe Adeza sthAnivat nathI. AthI paDyA vageremAM Tu mA ema thatAM para [ Adeza thaine hu smA e sthitimAM no jan thayo te asiddha hovAthI tenI para Avela mA ne kAraNe ja pUrva ca (3 no lU) Adeza thai jaze .tethI atideza karavAnI jarUra nathI ema na kahI zakAya, kAraNa ke ahIM mAtra pUrva vidhi karavAno hoya tyAM Adezane asiddha kahyo che , AnantaryanI dRSTie nahIM. tethI paTu m mA e sthitimAM pUrva ya Adeza nahI thai zake kAraNa ke vacce jUnuM vyavadhAna che tethI vibhakti (gA) padunA 3nI avyavahita rIte para nathI,anantara nathI. tethI ja je e zarata pUrNa na thavAthI paDyA siddha nahIM thAya. paraMtu sthAnIne kAraNe thatA kAryano Adezane vize atideza karavAmAM Ave to ne kAraNe jeya thAya che te Adeza para hovAthI paNa thaine iSTa rUpa siddha thaze. 18! eTale ke cArA zAstra(phulo thavA e sUtra) ne asiddha gaNavAmAM Ave to paDyA vagere siddha thaze. Tu rmA--18 n ma have can kAryane nahIM paNa ya e sUtrane ja asiddha gaNatAM thayo janathI ema samajAze tethI pUrva cak thaine palle thai zakaze. 472 For Personal & Private Use Only Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asiddhavacanAtsiddhamiticennAnyasyAsiddhavacanAdanyasya bhAvaH // 4 // asiddhvcnaatsiddhmiticettnn| kiM kaarnnm| nAnyasyAsiddhavacanAdanyasya bhaavH| na hyanyasyAsiddhavacanAdanyasya prAdurbhAvo bhvti| na hi devadattasya hantari hate devadattasya prAdurbhAvo bhavati // tasmAtsthAnivadvacanamasiddhatvaM ca // 5 // tasmAtsthAnidbhAvo vaktavyo'siddhatvaM c| pavyA mRdvyetyatra sthAnivadbhAvaH / vAyvoH adhvoritysiddhtvm|| 34 tA 6 . kimuktm| sthAnivadvacanAnarthakya shaastraasiddhtvaaditi| asiddha che ema kahevAthI siddha thAya che ema kahe to tema nathI kAraNa ke ekane asiddha kahevAthI bIjA(koI)no uddabhava thato nathI jA (Adeza) asiddha che ema kahevAthI siddha thaze ema kahezo to tema nathI. zA mATe nathI)? (kAraNa ke) eka asiddha thAya che tema kahevAthI koi bIjAno udbhava thato nathI,182 (eTale ke eka vastu asiddha hoya tethI anya koi vastu janmatI nathI, jemake devadattanA haNanArane haNavAthI devadatta janmato nathI. tethI sthAniva6 (thAya che) ane asiddha thAya che te)kahevuM paDaze pA 63 tethI (Adeza) sthAniva thAya che tema kahevuM paDaze ane (Adeza) asiddha thAya che tema (paNa) kevuM paDaze, eTale ke) paDyA, mRthA mAM sthAnivalka Ava thAya che, jayAre) vAmboH adhvargo mAM (Adeza) asiddha che tema kahevuM paDaze). athavA to kahyuM cheTII 185 zuM kahyuM che? sthAniva thAya che ema kahevAno koI artha nathI, kAraNa ke (te) zAstra asiddha che ema (kahyuM che).18% 182 kAryAsiddhane AdhAre Ama kahyuM che. A mata pramANe siddhamAM asiddhano Aropa karavAmAM Ave che tethI lakSyamAM kAryanI pravRtti hovI Avazyaka che, kAraNa ke adhiSThAna vinA Aropa saMbhavita nathI.bhASyakAre hevI intari te e udAharaNa uddharyuM che tethI ahIM asiddha zabda abhAvanA arthamAM che tema samajAya che.AthI padya mAM paTu rmA--1, 6 mA e sthitimAM Adeza dvArA rUM e sthAnInI nivRtti karavAmAM AvI che. have jo ne asiddha gaNavAmAM Ave--teno abhAva svIkAravAmAM Ave to tethI nivRtta thaela nI pratyApatti nahIM thAya, eTale ke te tenuM potAnuM mULa svarUpa punaH prApta nahIM karI zake, pariNAme paDyA siddha nahIM thai zake. kAraNa ke ekane asiddha kahevAthI, ekano(= Adezano abhAva che tema svIkAravAthI anyano(=sthAnIno) bhAva thato nathI. devadattane haNanArane haNI nAMkhavAthI devadatta punarjIvita thato nathI tema Adeza no abha vi mAnavAthI , te asiddha che tema kahevAthI nivRtta sthAnI s pharI prakaTa thato nathI. ema Azaya che 183 cokha.(pR.477) mAM A vA.no 'siddhatve eTalo bhAga nathI.bhAgamAM che tethI vA. mAM avazya hovo joie. tvanuorasiyA (6-1-86) uparanA bhAgamAM A vA.(4) ki. pramANe ja ApI che.vaLI vA. (6) upara nA. dhe che vajanadayArA pakSo vitva / ane e vanaya arthAt sthAnivadhanam ane siddhatva(vana)" e noMdha temaNe 34 vA e vA. mAMnA vA ne lakSamAM rAkhIne karI che. 1 sthAnivarbhAva thAya che tema kahevuM paDaze jethI pA , mulyA siddha thai zake.ahIM Tu A e sthitimAM para than Adeza--Tu r ahIM ne sthAnivat gaNavAthI kArya siddha thaze. te pramANe Adeza asiddha che tema paNa kahevuM paDaze jethI vAao, adhvaH siddha thAya. vAt moH mAM - Adeza asiddha thatAM Topolyo pramANe - lopa nahIM thAya ane rUpa siddha thaze. upara je udAharaNo ApyAM temAM thar kAryane asiddha svIkArIne arthAt kAryAsiddhatvane AdhAre rUpa siddhi karI che, paraMtu have pachInI 3je vA (vA. 6)mAM zAstrAsiddhatvano AdhAra levAmAM Avyo che. 185 ahIM zAstrAsiddhatvane AdhAre khulAso karyo che. kAryAsiddhatvano AdhAra letAM je doSa Ave che te ahIM nahIM Ave, kAraNa ke kAryane asiddha na mAnatAM ahIM zAstrane ja asiddha mAnyuM che. tethI sthAnIno Adeza thayo nathI tema gaNAze ethI sthAnIne kAraNe thatAM kArya siddha thai jaze ane Adezane kAraNe nahIM thAya. Ama banne ne lagatAM kArya vize spaSTatA thaI jAya che. 18% 3 vAta eTale patnasuzorasiddhaHA e sUtra uparanI vA. (4) mAM kahyuM che ke sthAnivarbhAva thAya che ema kahevuM jarUrI nathI, kAraNa ke zAstra ja asiddha thAya che. ahIM kAryane asiddha na mAnatAM zAstrane ja asiddha mAnyuM che A sUtranA bhAgamAM atrenI vA. (4) ane (5)paNa ApI che. te pachI sthAnivedana vA.ApI che.apatya mAM ekAdeza dIrgha thavA chatAM hRsvastha pati pramANe sunna thayo che. ahIM eka sava. e ekAdeza zAstrane asiddha gaNatAM sthAnInI pratyApatti thavAthI sva r prApta thaze tethI tuAgama thai zakaze.e rIte vAthvIH mAM zAstrAsiddhatva svIkAratAM sthAnI 3 nI pratyApatti thatAM vastrAdri para na rahetAM hovo vyo. prApta nahIM thAya tethI - lopa nahIM thAya ane iSTasiddhi thaze, kAraNa ke 473 For Personal & Private Use Only Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSama upnyaasH| yuktaM tatra yadekAdezazAstraM tukzAstre'siddhaM syaat| anydnysmin| iha punarayuktam / kathaM hi tadeva nAma tasminnasiddhaM syaat| tadeva cApi tasminnasiddha bhavati / vakSyati hyaacaaryH| ciNo tagrahaNAnarthakyaM saMghAtasyApratyayatvA- ttalopasya caasiddhtvaaditi| ciNo luka ciNo lukyevAsiddho bhvti| kAmamatidizyAtAM vA saccApi neha bhaaro'sti| kalpyo hi vAkyazeSo vAkyaM vaktaryadhIna hi // A dRSTAnta samAna nathI 187 (kAraNa ke, tyAM eka zAstranI dRSTie bIjuM zAstra asiddha hoya eTale ke tu% zAstranI dRSTie ekAdeza zAstra asiddha thAya te yogya che, paraMtu ahIM to ayogya ja che. kAraNa ke eka ja zAstra potAnI ja dRSTie kema bhalA asiddha thAya? paraMtu te ja zAstra potAnI dRSTie asiddha thAya che. AcArya (AgaLa) kaheze ke vim pachI (ta no) lopa thAya che te (sUtra)mAM ta (zabda) mUkavAno artha nathI, kAraNa ke saMghAta e pratyaya nathI ane lopa asiddha che. 88 Ama ahIM vi pachI thato lopa vin pachI thatA lopa vize ja asiddha thAya che. athavA to sat ane asatno phAve tema atideza karo emAM koI dabANa nathI, 189 kAraNa ke vAkya to vaktAne adhIna che tethI vAkyane pUruM karavA mATe teno zeSa bhAga avazya kalpI zakAya. ahIM zAstra ja asiddha che tethI jANe kArya thayuM ja nathI ema samajAze. AthI sthAnIno Adeza nathI thayo tema gaNAze.tethI sthAnI anAdiSTa hovAthI tenA nimitte thatAM kArya siddha thaze ane Adeza tenI jagAe Avyo nathI ema gaNAze tethI Adezane kAraNe kArya thavAno prazna ja nathI raheto. 187 parvatorasiddhaHA mAM zAstrAsiddhatvano Azraya lIdho che te yogya che, kAraNa ke tyAM be zAstromAMthI ekane asiddha gaNyuM che, jema ke badhI mAM havAti thI tu prApta thAya che anaH sava pramANe ekAdeza thaine dIrgha prApta thayo che. tethI tu na thavAno prasaMga Ave paraMtu be zAstramAMthI ekAdeza zAstrane patvato pramANe asiddha gaNatAM ekAdeza thayo ja nathI ema samajAze ane sthAnInI pratyApatti thavAthI hasva r prApta thatAM tu Agama thai zakaze. jayAre ahIM prastuta udAharaNamAM phu ya e eka ja zAstra che ane te ja zAstra potAne vize asiddha kevI rIte hoi zake? tethI kahe cheH viSama upanyAsaH zAstrano eka ja vAra pATha karavAmAM Ave che tema mAnIne upara pramANe dalIla karI che, paraMtu viSaya bhedane kAraNe, lakSyAnusAra zAstrano bheda thAya che e dRSTie jotAM ahIM paNa zAstra asiddha thai zakaze.ahIM paDyA vageremAM | zAstranAM be lakSya che ane banne vakhate e zAstra judI judI vAra AvatAM eka joya zAstra lakSma bhedane kAraNe bhinna gaNAze, be che tema samajAze. tethI joyAe zAstra bIjA phuloya zAstranI dRSTie asiddha thaze.tethI Tu Tu mA e sthitimAM yoya e zAstra pramANe paratha kArya thaine huM dhU mA ema thatAM e zAstrane asiddha gaNavAthI para tha thayo ja nathI ema samajAze.tethI bIjI vAra phulo thatu zAstra lAgu paDatAM pUrva thai Adeza thaine TUlyA siddha thaze.ahIM e ja zAstra potAnI dRSTie asiddha thayuM. 18 e ja zAstra potAnI dRSTie asiddha thAya che tenA samarthanamAM vArtikakArane uddhare che.vigo muddA viSNu pachInA ta no lopa thAya che, paraMtu te lopa asiddha hovAthI te ja sUtra pramANe mAhitaram mAM taram no lopa nahIM thAya ahIM prazna thAya ke sUtramAM tenuM grahaNa nathI karyuM tethI tataram e pratyayabhUta samudAyano eka sAthe lopa thAya che ke kamapUrvaka thAya che? tataram e pratyaya nathI saMghAta che ane su% to pratyayastha suSupa: pramANe pratyayano thAya che tethI saMghAtano lopa nahIM thAya. kamapUrvaka paNa nahIM thAya, kAraNa ke ta lopa asiddha che. Ama tam ne lopa nahIM thAya. ahIM. paNa eka ja vigato sujA zAstrane lakSaNa pratilakSya bhinna thaze' e nyAye temanI vacce viSaya-viSayibhAva thaze. tethI tam karavAno hoya tyAre eja sula zAstra potAnI ja dRSTie asiddha thaze.jema ni kula mAM eka zAstra potAnI pratye asiddha thAya che tema ahIM paNa thaze, eTale ke lakSaNa pratilakSya bhinna thaze ane kArya siddha thaze. 189 jema bhAva ( =asvi dharAvanAra) no atideza karavAmAM Ave che tema abhAva (masat asvi na dharAvanAra) no paNa atideza thaze. tema karatAM kaMI bhAra paDato nathI eTale ke sUtramAM eTaluM vadhAre kahevuM nahIM paDe tethI vidhi zabdanuM sUtramAM grahaNa na karyuM hoya to paNa abhAvano atideza thai zakaze, kAraNa ke vidhino bodha mAtra adhyAhArathI thaze. ahIM ApIna zabda atpanna prAtipadika che tethI vAra vInam ema prayoga thai zakyo che. nahIM to vari e vigraha vAkyano samAsa karatAM ( no rauDhi gaNamAM pATha che tethI) satanI zaurve pramANe vadhIna ema 474 For Personal & Private Use Only Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavA vatinirdezo'yaM kAmacArazca vatinirdeze vAkyazeSa samarthayitum / tdythaa| uzInaravanmaneSu yvaaH| santi na sntiiti| mAtRvadasyAH klaaH| santi na santIti / evamihApi sthAnivadbhavati sthAnivanna bhavatIti vAkyazeSa samarthayiSyAmahe / iha tAvatpavyA mRvyeti yathA sthAnini yaNAdezo bha vatyevamAdeze'pi bhvti| ihedAnI vAyvoH adhvarvoriti yathA sthAnini yalApo na bhavatyevamAdeze'pi na bhavati // kiM punarananrasya vidhi prati sthAnivadbhAva aahostpuuirvmaatrsy| kazcAtra vishessH| anantarasya cedekAnanudAttadvigusvaragatinighAteSUpasaMkhyAnam // 7 // athavA A vat dArA nirdeza karyo che ane vat dArA nirdeza karavAmAM Avyo hoya tyAre vAkyano zeSa bhAgane mana phAve tema (pUro ) karI zakAya, jema ke " 3Inaravat ma yavAda ! (uzInara jevA madamAM yava' ahIM) che ke nathI" (ema icchA mujaba zeSapUraNa dhai zake) mAtRvasthA rA mA jevI A (kanyA)mAM kaLA, 'che ke nathI' ema (icchA mujaba zeSapUraNa thai zake tema ahIM paNa sthAniva thAya che' ,'sthAniva thato nathI' ema (kahIne) vAkyanA bAkInA bhAgane (pUro)karIzuM. to pachI paDyA, mRthA mAM sthAna para hoya tyAre Adeza thAya che, tema Adeza para hoya che. tyAre paNa thAya che.A vASpoH madhvargo mAM paNa sthAna para hoya tyAre ya lopa nathI thato tema Adeza para hoya tyAre paNa nathI thato... to have Aje sthAnivarbhAva thAya che te avyavahita rIte pUrva rahelane lagatA vidhimAM thAya che ke pachI vyavahita ke avyavahita game te rIte pUrve rahelane (vize thAya che? 192 emAM zo phera che? avyavahita rIte pUrva hoya tene lagatA kAryamAM (sthAnivarbhAva) thAya che ema kahezo to ekAnanudAtta, digusvara ane gatinighAtamAM paNa (sthAnivarbhAva) thAya che tema tema kahevuM paDaze IS 193 samAsa thAta, paNa ahIM ja uttara pada che tethI mahephAtivarmApuruSAghuttarapAtavaH | pramANe 8 thaine madhIna thaze. ahIM avyutpanna adhInI zabda 'Ayatta, nI sattA nIce' e arthamAM che. 190 upamAnabhUta uzInara dezamAM yava thAya che ema vaktA jANato hoya to 'tema madadezamAM' e vAkyanI zeSapU ti 'thAya che" ema bhAva rUpe thaze, paraMtu upamAnamAM yava thatA nathI ema vaktA jANato hoya to ta'nathI thatA" ema abhAva rUpe zeSapUrti thaze. te rIte sUtramAM sthAnivat ema kahIne - je atideza karyo che temAM lakSya pramANe lakSaNa bhinna svarUpe levAze. tethI koi vAra, jema ke paDyA , mulyA jevAM lakSyamAM (Adeza sthAnita) thAya che" ema kahIne zeSa pUrti kare te bhAvAtideza thaze ane koi vAra, jema ke vADa, adhvargo jevAM lakSyamAM '(Adeza sthAnita) thato nathI" ema pUrti kare te abhAvAtideza thaze. pahelAM asiddhavacana dArA siddhi karI hatI tene badale ahIM sUtramAM sthAnivalkAvanuM vidhAna che tenuM samarthana karyuM che. sirovat ramISa tridayaH I (bhAvAtideza) mammavaminTavero nam (abhAvAtideza).pada.] iaa sUtramAM sthAnivat ema kahyuM che tethI upamAnabhUta sthAnIne kAraNe je thAya che te upameyabhUta Adezane kAraNe thAya ema samajAze arthAt sthAnInA gharmano Adeza vize atideza thaze. tethI pahyA vageremAM sthAna para hovAthI (khArA rUpI) je kArya thAya te Adeza para thatAM paNa thAya. e bhAvAtidezathayo. jayAre vAdhyo vageremAM sthAna para hovAthI (jU lopa rUpI) je kArya na thAya te Adeza para thatAM paNa na thAya. e abhAvatideza thaze. 192 lokavyavahAra tema ja zAstramAM pUrva ane zabdo anantara rahela tema ja anantara rahela na hoya mATe, vyavahita rIte ke avyavahita rIte pUrva ke para rahela mATe prayojAtA jovAmAM Ave che pUrva mathurAyAH patriputram ahIM vyavahita pUrvano artha samajAya che, manISA vADhALAnAma7pUrvamAniyA ema kahevAmAM Ave tyAre aMtyathI anantara, avyavahita rIte pUrve rahela ema artha samajAya che. zAstramAM chatti pareDari cahitAzcA (1-4-80-81) ema kahyuM che tethI samajAya che ke pUrva, para zabdo mukhyatve avyavahita rIte pUrva ke paranA arthamAM prayojAya che. bhAgakAre pUrva mathurAyAe dRSTAnta ApIne kahyuM che ke pUrva zabda vyavahitanA arthamAM paNa prayojAya che. tema chatAM pUrva zabdanuM pratipAdana karatI vArtika prastuta karavA mATe ahIM prazna karyo che ke pUrva zabda to anantara ane anantara banne mATe prayojAya che to tame pUrva zabdane kaMi rIte ghaTAvo cho? 193 vaninulara pada dvArA tene kAraNe thato nighAta sUcavAya che. je manudAttaH mananuAH je anudAtta nathI te arthAt udAtta ke svarita. mananulAttaH mana saH pavananulAttaH (svara:), jemAM eka ananudAtta(=udAtta ke svarita) svara hoya te.have manuvA nevarnam | pramANe eka padamAM sAmAnyataH eka eka udAtta ke svarita hoya sunI imAM paDyA pramANe ko mAM si ne sthAne thaela di ne sUtramAM mapat ryo hovAthI sthAnivalka vathI pit nathI thato tethI manuvati ripatI pramANe anudAtta na thatAM pratyaya svarathI eTale ke sAculAttA pramANe udAtta thaze. have nahiM matra 8deg Personal & Private Use Only Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anantarasya cedekAnanudAttadvigusvaragatinighAteSUpasaMkhyAna krtvym|| ekaannudaatt| lunIhyatra puniihytr| anudAttaM padamekavarjam ityeSa svaro na prApnoti // dvigusvr| paJcAratnyaH dshaartnyH| igantakAla ityeSa svaro na prApnoti // gtinighaat| yatpralunIhyatra ytprpuniihytr| tiGi codAttavati ityeSa svaro na prapnoti // astu tarhi puurvmaatrsy| jo anantara (arthAt avyavahita rIte pUrve rahela) ne (lagatA kAryamAM sthAnivarbhAva thAya che) ema kahezo to ekAnanudAtta, digusvara ane gatinighAtamAM paNa sthAnivarbhAva thAya che tema kahevuM paDaze. pAnanudAtta (eka anudAtta na hoya te)-sunahAtrA punItra mAM anuddAtta vamevavargama pramANe (thato) svara na thavAno prasaMga Ave che. divara-pacAraH DhaIRH ahIM TrAntistra pramANe thato (prakRti)svara na thavAno prasaMga Ave che. tinidhata-tminIhAtrA yatmanAtra mAM tiki vorAti pramANe thato (no nighAta=anudAtta)svara na thavAno prasaMga Ave che. to pachI pUrvamAtrane (lagatA kAryamAM sthAnivarbhAva) bhale thAya. pUrvamAtrasyeti cedupdhaahrsvtvm||8|| * pUrvamAtrasyeti cedupadhAhrasvatvaM vktvym| vAditavantaM prayojitavA avIvadadvINAH privaadken| kiM punaH kAraNaM nasiddhyati |yo'sau Nau NilRpyate tasya sthAnivadbhAvAd hrasvatva na prApnoti // mAM hi udAtta hovAthI sunI e zeSa bhAgano nighAta thaze paraMtu pUrvano artha avyavahita rIte pUrve rahela ema levAmAM Ave to nIautra ema cam kArya thatAM 6 Adezane sthAnivat gaNavAmAM Ave to paNa sunI Adeza jU nI avyavahita rIte pUrva nathI tethI nighAta nahIM thAya, kAraNa ke hR-kAranuM vyavadhAna che. divara--maratnaH pramANama0 pazcAtniHA e taddhitAryottarasamAhare jA pramANe samAsa thaine saMpUrvo digu thI digu saMjJaka thayo.ahIM pramANanA arthamAM pramANe siddhvamUtrava: | thI mAtram taddhita lAgyo hato teno pramANe to va@yaH dirnicam (vA)[kA pramANe pramANe hA si.kau.pramANe. aSTA.(5-2-37)] lopa thayo che.najU thatAM patni man e sthitimAM nasi vA thI guNa paraMtu nADhipu Intari vAvane prALa pazupadhAyA hastra tyetaramA (vA) thI vikalpa thavAthI guNa na thatAM je tha thI cam thayA pachI parantaH ahIM aMte rU nathI raheto tethI sAntAmaIrAve; dina pramANe pUrvapada prakRti svara na thavAno prasaMga Avaze eTale ke pUrvapada pazcan ne traH saMlyAyA: e phistra pramANe je AghudAtta thAya che te prakRti svara thaine parinya,rAjanyaH ema nahIM thAya,kAraNa ke ahIM sthAnivarbhAva nahIM thAya.juo na pAnta vA.(1)svaravidhimAM lopa sivAyano manaza sthAnivat thAya che tethI svara thaze.] tinidhati=gatino nighAta.--tyunI hatra vageremAMyan nipAtano tinta pUrve prayoga che tethI nipataiiryaca0i thI niSedha thavAthI tinta no nighAta nathI thayo, paraMtu vat pratyunITi satra e sthitimAM an kArya thatAM udAtta (hiM) (Ananutti upara nodha 194) na rahetAM eTale ke udAtta tiDo para na hovAthI tiTi vAratA pramANe gati 5 nighAta nahIM thai zake, kAraNa ke prastuta vArtikamAM avyavahita rahelane kArya karavAnuM hoya tyAM sthAniva bhAva thaze tema svIkAryuM che paNa ya AdezanI avyavahita rIte para na levAthI Adeza nyU e sthAnI che tema nahIM samajAya tethI nighAta nahIM thAya ema dalIla che. paraMtu pUrve rahela anantara na hoya tene lagatAM kAryamAM paNa sthAnivarbhAva thato hoya to pra e gatino nighAta thai zakaze tethI kahe che ke upara jaNAvela kAryomAM doSa na Ave te mATe e sarvamAM avyavahita rahela na hoya tene kArya karavAnuM hoya to paNa sthAnivarbhAva thaze eka kahevuM paDaze. gogor Personal & Private Use Only Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvamAtrane lagatA kAryamAM ema kahezo to upadhA hasva thAya che tema kahevuM paDazeDhA pUrvamAtrane ema kahezo to upadhA hasva thAya che tema kahevuM paDaze.194 jeNe (vINA) vagADelI che tene koie) prayojita karyo e arthamAM) mavIvatara vI parivahana (ahIM sthAnivabhAva thavAthI upadhAno hasta na thavAno prasaMga Ave che).paraMtu, (sva) siddha na thavAnuM kAraNa zuM che? (ahIM) je na para thatAM Li no lopa thAya che teno sthAnivarbhAva thavAthI (upadhAno) hasva Adeza na thavAno prasaMga Ave che. gurusaMjJA ca // 9 // gurusaMjJA ca na sidhyati / zleSmA 3 ghn| pittA 3 ghn| dA 3 dhyshv| mA 3 dhvshv| halo'nantarAH saMyogaH iti saMyogasaMjJA saMyoge guru iti gurusaMjJA guroriti pluto na praapnoti| nanu ca yasyApyanantarasya vidhi prati sthAnivadbhAvastasyApyanantaralakSaNo vidhiH saMyogasaMjJA vidheyaa|| 194 pUrvamAtrane eTale vyavahita ke avyavahita game te rIte pUrve rahelane. jene kArya karavAnuM hoya tenI ane sthAnInI vacce koi vyavadhAna hoya chatAM teno Adeza sthAniva thAya che ema svIkAravAmAM Ave to vIvIpAm mAM upadhAno hasva eTale ke vA ine vat thAya che tema kahevuM paDaze. * ciaukhaM.(pR. 479) mAM A vArtikane sthAne te uparanuM bhASya vAkya na ApatAM tene javArtika tarIke ApIne noMdhyuM che rataH pUrva pUrvamAtrati vepAhavatvam' tyayaH paThaH 1.2. patayo | vAstavamAM vArtika raju karavAnI mahAbhASyakAranI zailI jotAM lAge che ke e vAkya vArtika che ene te pachInuM bhASyakAranuM vacana che.pATI.(4)] avIva -- 6 (ku) nA preraka nA prerakanuM TI.pu.e.va.nuM rUpa che ahIM va6 ne hetumati nA thI -- ata upapa0 thI vRddhi-cAt ni e sthitimAM jeNe vagaDAvyuM che te (vAtivanta) ne preryo (nitavana) e arthamAM pharI detumati vA thI zin thatAM vAt zin zin e sthitimAM sun nuM rUpa karatAM isukA thI -i- rzradyumnaH 0 thI %i no -vat bin bin vat TU-niTi thI pUrva Li no lopa--au raghupayAvA 0 thI hasva prApta thAya che ane vaTa thI diva temAM para hovAthI hasya, pachI jitva-A0i thatAM--travat mata ahIM jenI pachI 2che tevA ja pUrve rahela aMga vavad mAM abhyAsa pachI laghu Avela che tethI sanvacchadhuni ja thI sanvarbhAva beniTi thI ja lopa- sanyataHA thI abhyAsanA " no TU-viva6 --rI ghoDA thI laghu 6 no dIrgha-- sutva thI mad Agama thatAM avIvata thaze. - have pUrvamAtrane eTale ke vyavahita rIte pUrva meya tene lagatA kAryamAM sthAnivabhAva thAya che ema svIkAryuM che tethI vA zin maMt e sthitimAM je pUrva jUi no lopa thayo che te hasva vidhimAM sthAnivat thAya to hasva nahIM thaI zake, kAraNa ke sUtramAM nai ki arthAt jenI pachI jan hoya tevo para thatAM upadhAno hasva thAya che paraMtu ahIM to sthAnivarbhAva thavAthI vAt (ni) jU mar ema samajAze tethI jenI pachI radche te bIje jUi che tenI pUrve upadhA nathI ane jenI pUrve upadhA che te pUrva zin pachI snathI tethI ki sUtra kAryazIla na thatAM upadhA dastha nahIM thai zake tema bhAva che. A bAbatamAM kA.kahe che: thA#tinirdeAntilam arthAt sUtramAM ni zabda dvArA ni AkRtinuM- zitva jAtino nirdeza che ema samajavAnuM che tethI sthAnivarbhAva thavA chatAM nitva jAtine kAraNe pUrva ane para banne ja vyakti eka ja che tema samajAze pariNAme jenI pachI t che te Li ja pUrva ni che ane tenI pachI ja t che ema gaNAze tethI upadhA hasva thaze.paraMtu "sUtramAM varSa e vizeSaNa prayojayuM che te vyaktine anulakSIne ja lai zakAze, kAraNa ke jAtimAM pauvaparya zakya nathI, tethI ahIM vyaktipakSano ja Azraya levo paDaze eTale ke sUtramAMno Li zabda jAtino nahIM paNa vyaktino artha batAve che ema samajavuM paDaze pariNAme 3papA havatve cuparahyAnam e vArtika karavI paDaze." (nA) ema temanI dalIla che. 477 For Personal & Private Use Only Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru saMjJA paNa (siddha nathI thatI) ||9|| 195 na guru saMjJA paNa siddha nathI thatI. zveSmA rU ghnA pittA rUghna| vArU dhyezva| mArU zva ahIM haeNjoDanantrAH saMconaH| thI saMyoga saMjJA thAya che ane saMghone ra| thI guru saMjJA thAya che.(sthAnivadbhAva thAya to) ronRto'nantyasvAlvevaivastha prApAm| thI je plata thAya che te na thavAno prasaMga Avaze.paraMtu ame kahIe chIe ke anantarane (taddana nikaTa hoya tene) lagatA vidhimAM sthAnivAva svIkAre che teNe paNa anantara rahela (haeNl varNo) nI saMyoga saMjJA karavI paDaze kAraNa ke te saMjJA paNa (hattva varNo) anantara hovAne kAraNe thAya che. 19 na vA saMyogasyApUrvavidhitvAt // 10 // naipa roSaH / ijArAma sonadhit| na vidhi yogAdi saMde| pUrvavavidha moLa / 195 anantara vyavahita hoya tene lagatA vidhimAM paNa sthAnivadbhAva thAya to zreSnA rU ghna vageremAM guru saMjJA siddha nahIM thai zake.zveSmAna hanti, pitta inti e arthamAM kartA manuSya na hoya tyAre da dhAtune (ahIM chelma ane vitta e. karmono prayoga che ) tethI gamanuSyanuM pa| thI Ta e vizva pratyaya thatAM-----mahanananaravanamAM epaH0 thI upadhA lopa--zreSma haiM na Ja--ddo hantoikSu| thI 7 no d--zreSmaghnaH vagere thaze.tene zreSvapna di ema saMbodhanamAM na saMyoga para hovAthI ema nA a- kAranI soLe guru / thI guru saMjJA thatAM nUtoDanattvasthA thI guru saMjJAka maiM kArano vruta thatAM jemAM 3 vna vagere thaze.terIte cittA rU ghna, tA 3 dhvA, mArU dhvA thI have emmA 3 ghna vageremAM alopa ane haiM| 3 varSa vageremAM cA thayo che te sthAnivat thAya to ghna mAM vacce OM che ane caLa (jU, 1) e rU ke OM che tema samajAze tethI temAM haj varNo anantara na rahevAthI phroDantarA. thI saMyoga saMjJA nahIM thAya tethI saMyoga para na levAthI te pUrvenA akAra guru nahIM thAya .pariNAme teno khuta nahIM thaI zake ema ahIM dalIla che. avyavahita rIte Avela mULa no samudAya te saMyoga. ethI saMyoga hovuM te samudAya para avalaMbe che tethI saMyogasaMjJA vidhi pUrvadhi nathI . tema hoya to tyAM prakRta sUtra pramANe paranimittaka anaveza (ahIM lopa ana paN ) sthAniyata nahIM thAya tethI guru saMzAM thaze ane tethI bhuta paNa thaze ema kahevuM ucita nathI.vaLI saMyoga saMjJA vyavatine lagato vidhi che tema paNa na kahevAya kAraNa ke ahIM dh avyavahita rIte rahela che e dalIla paNa yogya nathI, kAraNa ke saMyoga saMjJA guru saMjJA rUpI kArya mATe che ane jeno pluta karavAno che te baiM-kAra dvArA saMyoga saMjJA ati vidhi thaze. tethI dhva mAM 7-kAra ane brya, dhya mAM paN no sthAniyadbhAva thaze pariNAme havarNo anantara na rahevAthI saMyoga saMjJA na thatAM guru saMjJA siddha nahIM thAya tethI vruta paNa nahIM thAya. 19 upara kahyuM ke saMyoga saMjJA vyavahita pUrvane lagato vidhi che to pachI ho'nantAH0 ema saMyoga saMjJA sUtramAM anantaranuM grahaNa karyu che tyAM saMcoga saMjJA vidheya tarIke kevI rIte thai zake ? eTale ke anantara rahela hat samudAyanI saMyoga saMjJA kevI rIte thAya e saMkAne lakSamAM rAkhIne ahIM dalIla kare che ke vyavatimAM sthAniSadbhAva thAya to doSa Ave che ema kahyuM che paraMtu avyavanine lagatA kAryamAM sthAniSadbhAva thAya che tema svIkAranArane paNa doSa Avaze, kAraNa ke yazodezapakSa pramANe kAryano vicAra karyA vinA ja saMjJA karavAmAM Ave che, eTale ke kArya vyavahitane karavAnuM che ke avyavaktine e vAtane lakSamAM lIdhA vinAja saMjJA karavAmAM Ave che. AthI saMyoga e anantarane lAgato vidhi che ema svIkAravAthI tyAM sthAnivadbhAva thaze pariNAme doSa Avaze.have jo saMyogasaMjJAmAM anantara rahela pratyeka v nI saMjJA karavAmAM Ave ane anantarane lagatA kAryamAM paranimittaka manAveza sthAnivat thAya che tema svIkAravAmAM Ave to paNa doSa Avaze ja, kAraNa ke pUrve rahela ghU ane 5ne saMjJAvidhi karavAno hoya tyAre -kAra lopa ane cArUpI je mananA Adeza che te sthAnivata thatAM saMyoga saMjJA siddha nahIM thAya. pariNAme guru saMjJA na thatAM ta paNa nahIM thAya. Ama ghepa Ubhoja rahe che ema ahIM dalIla che. 478 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdezasyopasaMkhyAnam // 11 // ekAdezasyopasaMkhyAnaM krtvym| zrAyasau gaumatau cAturau AnaDuhau pAde udvaahe| ekAdeze kRte numAmau padbhAva athavA to doSa nahIM Ave, kAraNa ke saMyogapUrvane vize na thato hoya tevo (apUrva) vidhi che /10 197 athavA e doSa nahIM Ave.zA mATe? kAraNa ke saMyoga e apUrva vidhi che eTale ke pUrvane lagato vidhi nathI. to pachI zuM che? saMyoga pUrva ane para bannene lagato vidhi che. ekAdezane samAvavo paDazo 11. ekAdezano paNa samAveza karavo paDaze, thAyau mamatA cAturA mAnaduhA pADavA 198 ahIM ekAdeza karyA pachI numa ane mAm tathA pad 197 eTale ke anantara hat samudAya ja saMjJI che ema samajavAthI doSa nahIM Ave ahIM pUrvamAtrane lagatuM kArya hoya tyAM paranimittaka banAve sthAnivat thAya che ema svIkArIne dalIla karI che.samudAya saMjJI che.samudAya ja saMzI hoya to anantarane lagatA vidhimAM sthAnivat thAya che tema svIkAravAthI paNa doSa nahIM Ave, kAraNa ke saMyoga saMjJA e pUrva tema ja parane lagatI vidhi hovAthI tyAM sthAnivarbhAva nahIM thAya. tethI saMyoga saMjJA thaze,garu thaze ane plata paNa thaze pUrvamAtrane lagatA vidhimAM sthAnivarbhAva thAya che tema svIkAravAthI paNa zreSma mAM yathodde zapakSa pramANe doSa nahIM Ave kAraNa ke saMyoga saMjJA pUrvamAtravRtti nathI. te ja rIte kAryakAlapakSamAM paNa doSa nahIM Ave, kAraNa ke sthAnivabhAva saMyoga saMjJA thatI aTakAve che tethI guru saMjJA aTake che paraMtu ahIM saMyoga saMjJA pUrvamAtravRtti nathI , pUrva ane pArane lagatI vidhi che tethI tyAM sthAnivarbhAva nahIM thAya tethI mAratu jevAmAM trachatyutAma pramANe guNa thAya che te savarNadIrgha kAryamAM sthAnivabhAva thato nathI.tra -itrachatvatAm thI guNa-356 mar--mara marma tu--ma mar atu--ta mA thI dIrgha --gAra atu-mAtu thAya che. ahIM e paratu e sthitimAM guNa sthAnivat nathI thato, kAraNa ke savarNa dIrgha e pUrva ane parane lagatI vidhi che. (saM.) ahIM pUrvamAtra arthAt avyavahita rIte pUrva hoya to sthAnivarbhAva thato nathI ema svIkAryuM to pachI avIvata maM upadhAhasvatva nahIM thaI zake. (u.) AgaLa na pAnta sUtra para vivaFJpadhAhavattha0 vA. (2) nA bhAgamAM bhAgakAra phlanihANe ropasaMsthAne vArtavyam ema kaheze.upara noMdha(195) upadhAryatve jokyuparsanamAM vA.no AdhAra lIdho che. te anya vArtikakAranuM vacana hovAthI koi punarukti thatI nathI.[vamevAnna toSaH | nA. vArtitA -mahatvatA chA pR.(495)] 198 eTale ke ekAdeza thato hoya tyAM sthAnivarbhAva thAya che tema kahevuM paDaze. ekAdeza ubhayanimitta hoya eTale ke pUrva ane para nimitta che tethI tyAM Adeza paranimittane kAraNe sthAnivat thaze ja pachI upasaMkhyAna karavAnI zI jarUra che ema kahevuM barobara nathI,kAraNa ke sUtramAM paramina nuM grahaNa na karyuM hota to paNa aviziSTa rIte sUtra sarvatra pravRtta thAta tethI sthAnivarbhAva prApta thAta.paraMtu pUrvavidha mAM pUrva zabda anayayoga vyavacchedamAM pariName che tema ahIM parimana zabda avadhAraNArthaka hovAthI anyano saMbaMdha thato aTakAvaze. tethI vaiyA, mAvISya jevAmAM paranimittaka Adeza ja sthAnivat thAya che ema avadhAraNa kare che. pariNAme pUrva ane para arthAt ubhaya nimittaka Adezane sthAnivabhAva prApta thato nathI ema ahIM bhAva che. zrAcasau zresi mavA e arthamAM tatra mavaDa thI a--hiteSAmA thI prApta Adi vRddhi na thatAM teviIzirAdityavAddhasatrazreyasImita thI Adi no mA-bAyataH tenuM divacana--zAyara gau e sthitimAM nAiiA e niSedhane kAraNe prathamavoHpramANe akAdeza na thatAM vRdiranA thI vRddhi--zrA sau thaze.ahIM vRddhi ekAdezane santAviyA pramANe parano Adivat gaNavAmAM Ave to em mAM (parAza zA thI A Adeza) ane dvivavanavimopapa0 thI IMcasuna e vat pratyaya thayo che tethI nidrA sarvanAma thI num Agama thavAno prasaMga Avaze, paraMtu vRddhi ekAdeza sthAnivat thAya to gau ema samajAtAM meM-kAranuM vyavadhAna thavAthI gum nahIM thAya.gomatI voDaza santiA e arthamAM tavacAraminniti thI manun --mAna-- have nonati mavaH e arthamAM -- vRddhi naumata-- ji.va.no mau--aumata mau-- vRddhi ekAdeza--gautau ahIM vRddhi ekAdezane parano Adivat gaNavAmAM Ave to naumata gau e sthitimAM man mAM uti pratyaya che tethI -- pramANe guma thavAno prasaMga Ave che, paraMtu ekAdeza sthAnivat thAya to a-kAranA vyavadhAnane kAraNe gum nahIM thAya. tura mAnakuvI ahIM paNa caturSa mava , manaDuha mava e arthamAM ma-- vRddhi --rAtura , mAnaduH diva.mAM cAtura , mAnakuha -- vRddhi ekAdeza-jAtura, mAnakula ahIM ekAdezane parano Adivat thAya to vAtun gau, mAnapu6 zrI ema samajAtAM turanaduhopAmuddAttaHA thI mAm thavAno prasaMga Ave che, paraMtu vRddhi ekAdeza sthAnivat thAya to mAn nahIM thAya.zAyasI mAM mau sarvanAmasthAna vibhakti che tenuM vidhAna thAya e H-kArAntane vize karavAmAM AvyuM che, sa-kArAnta zrAthar ne vize nahIM tethI zAthat aMga nathI. vaLI te SaSThInirdiSTano Adeza paNa nathI tethI sthAnivabhAvathI paNa te aMga na thaI zake to pachI tuma kevI rIte thAya ema kahevuM barobara nathI, kAraNa ke pUMchaDI kapAela kUtarAnI jema ekadeza 479 For Personal & Private Use Only Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UDityete vidhayaH prApnuvanti // kiM punaH kAraNaM na sidhyati / * ubhayanimittatvAt // 12 // ajAdezaH paranimika ityucyata ubhayanimittazcAyam // aca Adeza ityucyate'cozcAyamAdezaH // naiSa dossH| yattAvaducyata ubhynimitttvaaditi| iha grAme nagare vAneka kArya bhavati zaknotyasau tato'nyatarad vyapadeSTum / tdythaa| gurunimittaM vsaamH| adhyayananimittaM vasAma iti // Adeza ane Agama e kAya (anukrame) thavAno prasaMga Ave che. to pachI e siddha nathI thatA tenuM zuM kAraNa ? ubhayanimittaka hovAne kAraNe (siddha thatAM nathI) 1 rA 200 man no Adeza para rahelane kAraNe thAya che ema kahyuM che, paNa A (ekAdeza) to (para ane pUrva) ubhayane kAraNe thAya che tethI sthAnivabhAva nahIM thAya) ekAdeza e be (svaro) no Adeza che tethI 13. (sUtramAM) eka man no ()Adeza ema kahyuM che paNa A (ekAdeza) to be mad no Adeza che. pahelAM to ekAdeza) ubhayanimittaka che tethI ema je kahyuM te doSa nathI.201kAraNa ke koI vyakti) gAmamAM ke nagaramAM eka karatAM vadhAre kAma hoya tyAre te (game te )eka vize kahI zake che, jema ke) gurune lIdhe ahIM rahIe chIe" athavA "adhyayanane nimitte rahIe chIe.' yadapyucyata ubhyaadeshtvaaceti| iha yo dvayoH SaSThInirdiSTayoH prasaGge bhavati labhate'sAvanyatarato vypdeshm| tdythaa| devadattasya putrH| devadattAyAH putra hati atha halacorAdezaH sthAnivadbhavatyutAho n| kazca vishessH|| atha halacorAdezaH sthAnivaditi cedvizatestilopa ekAdezaH // 14 // vikRta nyAye sakArAnta zrApanna e -kArAnta thAya che tema samajAtAM te aMga thaze.tethI tum thavAno prasaMga Avaze. -- di--patra Tu--guNa ekAdeza-pa thaze.ahIM ekAdeza parAdhivat thAya to pat | e sthitimAM e naM-kArarahita aMganI pachI anAdri asarvanAmasthAna AvavAthI na mam pramANe pa nI ma saMjJA thatAM paHi patA thI pa no pa6 Adeza thavAno prasaMga Ave che.tema nivAravA mATe ahIM sthAnivarbhAva thAya che tema kahevuM paDaze, kAraNa ke sthAnivarbhAva thAya to mU-kAra aMte che tema samajAze tethI pa nahIM thAya.havAI--vati e arthamAM varmatha pramANe ma--saMjJA hovAthI saMjJAvAn pramANe 3 no 38 thaine padvahiM thAya che. tenuM sa.a.va.karatAM vAha 6 --vAhe ahIM ekAdezaparAdhivat thAya to havAl aa thatAM upara pramANe ma saMjJA thatAM vAhU zabdAnta vAhU mAM vAda kvA -nuM ka saMprasAraNa thavAno prasaMga Ave che, paraMtu sthAnivarbhAva thAya to na thAya. 199 eTale ke upara kahyA te tuma, mA, pat Adeza vagere vidhinuM nivAraNa kema nathI thatuM? udyotamAM ahIM "ra siyantiA' ema pATha che(pR.480). 200 ekAdeza e beno Adeza che, kAraNa ke mAtra para rahela tenuM nimitta nathI hotuM, paraMtu pUrva ane para e banne tenAM nimitta hoya che tethI te ubhayanimittaka che. sUtramAM paranimittaka anAdherA (sthAnivat thAya che ema kahyuM che tethI ekAdezamAM sthAnivarbhAva nahIM thAya pariNAme upara kahela vidhionuM nivAraNa thai nahIM zake. 20aa Adeza ubhayanimittaka hoya to e paranimitta to hoya ja ane mAtra para hoya e ja nimitta hoya ema avaya ane vyatireka dvArA nimitta hovA ke na hovAno nirNaya karatAM jaNAya che ke para hoya te avazya nimitta hoya che tethI ubhayanimittaka Adeza paNa paranimittaka to thaze ja. sUtramAM " e ekavacana dvArA ahIM jAtinuM grahaNa thaze ane ekavacana abhipreta nathI tethI be no Adeza paNa sthAnivat thaze. vAstavamAM jAtino nirdeza hoya tyAM saMkhyAnI vivakSA hoya ke na hoya to paNa doSa nahIM Ave. jema be vyaktino putra bannemAMthI ekano paNa putra gaNAya, devadatta ane devadattAno putra e devadattano paNa putra kahevAya ane devadattAno paNa putra kahevAya tema pUrva ane parano ekAdeza pUrvano Adeza paNa kahevAya ane parano Adeza kahevAya,ema ubhayano Adeza kahevAya. ahIM banne sthAnI thaze ane temAMno koi paNa eka sthAnI ane tene AdhAre Adeza sthAnivat thaze. diyo vA sthAnitve yastha sthAnitve tAre te nirca masthiti pada.bhA.1 (pR. 200)] 480 For Personal & Private Use Only Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ halacorAdezaH sthAnivaditi cedvizatestilopa ekAdezo vktvyH| vizakaH vizaM zatam viNshH|| vaLI 'banneno Adeza hovAthI, ema je kahyuM temAM (paNa kahevAnuM ke, SaSThI vibhakti lagADIne ja beno nirdeza karavAmAM Avyo hoya temane sthAne thanArane bemAMthI game te eka no (Adeza) kahevAya che. jema ke (devadatta ane devadattAno putra) devadattano putra paNa kahevAya ane devadattAno putra paNa kahevAya. have ha ane san e beno Adeza sthAnivat thAya ke na thAya? 202 emAM phera zo che? : dardU ane ma no Adeza sthAniva thAya che ema (kahezo, to vaiirAti nA ti no lopa karyA pachI ekAdeza (kahevo paDaze) I/14 indra ane majU no Adeza sthAniva thAya che ema (kahezo, to vaiirAti nA ti no lopa karyA pachI ekAdeza (thAya che tema kahevuM paDaze),jema ke viMrAH Tviro rAti viMrAH 204 sthUlAdInAM ynnaadilope'vaadeshH||15|| sthUlAdInAM yaNAdilope'vAdezo vaktavyaH / sthavIyAn chviiyaan|| kekayamitrayvoriyAdeza etvam // 16 // kekayamitrayvoriyAdeza etvaM na sidhyati / kaikeyaH maitreyH| acItyevaM na sidhyati // uttarapadalope ca // 17 // uttarapadalope ca doSo bhavati / dadhyupasiktAH saktavaH ddhisktvH| acIti yaNAdezaH prApnoti // 202 pUrve kahyuM ke sUtramAM rima nuM grahaNa anyayogavyavaccheda ane ayogavyavaccheda mATe karyuM hatuM tema maH nuM grahaNa paNa jU sivAyanA varNonA Adezone A sUtra lAgu paDatAM aTakAve che (anyayogavyavaccheda) ke pachI an nA Adezone A sUtra lAgu paDe ja che (ayogavyavaccheda) ema sUcave che.praznanuM kAraNa e che ke zAstramAM kvacit has ane man nA samudAyanA Adezane ar no Adeza gaNyo che . jema ke sarana--nAnAnamatimantavAna e arthamAM rananuM ne pratikrUiyAtva vaghumaSThavA e gaNasUtra pramANe var vagere thaine nApi thI niSedhane lIdhe jo hiMDa thI upadhA hasva na thaIne atyaRInata thAya che.ahIM ranana nA mana (Ti) no TeDA satranI vijhavata (vA) e ma (ma) ane hatna (na) no samudAya che, mad nathI paraMtu e samudAya jarUra sthAnI che paNa teno avayava sthAnI na thayo. pariNAme man no lopa sthAnivat nathI thato paraMtu nAjopasUtramAM mopi ema kahyuM che tethI san ane hat nA samudAyanA lopane jU no lopa gaNyo che tethI upadhA hasva nathI thayo.ahIM samudAyane sanArA tarIke lIdho che. jayAre kavacit sat ane hat nA samudAyane sArA nathI gamyo.jema ke audhA--sudhAtu mapatyam e arthamAM sudhAturam vA thI sudhA ne ma (6) ane phren taddhita--hita hovAthI e anya ne sthAne thaze phu ne lIdhevRddhi thatAM--saudhAt ma ema thatAM ma Adeza tra ne sthAne thayo hovA chatAM saraLa sUtra pramANe te rapara nathI thayo, kAraNa ke ahIM e har ane an nA samudAyarUpa manAverA ne nathI gaNyo. che 203 arthAt dardU ane ma no samudAya sthAnivat thAya ke na thAya tethI zo phera paDe che? 204viMrA --viMrAtyA gItaH e arthamAM vaiirAti ne viMratitriro lunnasaMgAyAm thI dhuna thatAM tiviMrAtohiti (6-4-142) thI ma saMjJakavaiirAti nA ti no lopa-viMrA vR--yuvonoau thI 3 no sava-hUiMphA mA--mato gune --viMrA thAya che. ahIM viMrA e e sthitimAM ma pachI taddhita AvavAthI ati (6-4-148) no lopa thavo joie, paraMtu A sUtra tema ja ti lopasUtra banne AbhIya sUtrone samAnAzraya kArya karavAnuM che tethI para sUtra yatinI dRSTie ti lopa asiddha thaze,e thayo ja nathI tema samajAze.have dardU ane ma (ti) Adeza(lopa) sthAnivat thato hoya to pararUpa ekAdeza thaze tema kahevuM paDaze.ema dalIla che.viMra rAtam airAtidhAmina (ra) e arthamAM rAntiritezvA thI he--vairAti H ema thatAM pUrvavat lopa-viMphA --ekAdeza--viMrAm (rAtama) thaze.ahIM paNa daMr ane gar (ti) no Adeza (lopa) sthAnivat thato hoya to pararUpa ekAdezathaze tema kahevuM paDaze. for Personal & Private Use Only Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUtra vagerenA thI zarU thatA bhAgano lopa karyA pachI at Adeza (kahevo paDaza) IlhpA. chUTa vagerenA yam thI zarU thatA bhAgano lopa karyA pachI (3-kArano guNa thayA pachI) vInA ravIyAna mAM 205 (go-kArano) al Adeza thAya che tema kahevuM paDaze. betha ane mitrapu mAM (2-kArAdino) 26 Adeza karyA pachI (ekAdeza kahevo paDaze) l/16/ jaya ane mitra6 mAM je -kArathI zarU thato bhAga che teno) n Adeza thayA pachI taiyaHA maitreyaH mAM 4 ekAdeza siddha thato nathI.06 (mAtAnaH | mAM) manI anuvRtti thAya che tethI i Adeza siddha thato nathI. uttarapadalopa thato hoya tyAre paNa (doSa Ave che)/17 uttarapadano lopa thato hoya tyAM paNa doSa Ave che ? ghupasi: savaH ahIM paNa majU para thatAM ( n sattA pramANe ) ya Adeza thavAno prasaMga Ave che. yaGlope yaNiyavuvaG // 18 // yaDlope yaNiyavuvaGaH sidhynti| cecyaH nenyaH cekSiyaH cekriya loluvaH popuvH| acIti yaNiyaDuvaGo na sidhyati // astu tarhi sthaanivt|| asthAnivattve yaDlope guNavRddhipratiSedhaH // 19 // asthAnivattve yaGlope guNavRddhipratiSedho vktvyH| loluvaH popuvaH sarIsRpaH marImRja iti // naiSa dossH| na dhAtulopa ArdhadhAtuke iti pratiSedho bhvissyti|| 205 thavIyA--zUTa ne divanavimopapa0 thI --chUka --stharayuvakSipraznakALa yAre pUrvI gunaH pramANe para Avela vAri bhAga () no lopa tathA no guNa--co n ema thaze. have dardU ane man no Adeza sthAnivat thAya che tema svIkAryuM che tethI lopa sthAnivat thAya to nuM vyavadhAna thavAthI thoDA thI at Adeza nahIM zake tethI sat Adeza thAya che tema kahevuM paDaze.ema Azaya che. 20% yaH--jaya apatyam e arthamAM vAya e kSatriyavAcI janapada zabdane banAvavAhmakSatriyA pramANe an--vAva 3--- mitravuMprathAnAM parivAthI tenA sthI zarU thatA bhAgano -- rUca a--hitezva--vRddhi--vati thI ma lopa--auna rad --mAtu: |-- thI guNa--thaze. ahI hat ane saman nA samudAya rU5 rU no sthAnivarbhAva thAya to n nuM vyavadhAna thavAthI guNa nahIM thaI zake. mAtRpA | sutramAM je yuvA mAMthI Aja nI anavRtti thAya che tethI san para thatAM guNa thAya, paraMtu Adeza rA mAM ma ane das rUpa che e mAtra majU nathI tethI mad para che (ra) ema na kahevAya tethI AdezanahIM thAya ema paNa dalIla che.ke. kahe che ke va anuvRtti thavAthI koi paNa garpara thatAM guNa thAya che ema samajAze, anAdri para hoya tyAre guNa thAya che ema nathI samajAtuM tethI ahIM doSa nahIM Ave, kAraNa ke guNavidhi sUtramAM jeno AdhAra levAmAM Avyo che te mar (6) Adeza nathI ane je phUga adeza che teno guNavidhi sUtramAM AdhAra levAmAM Avyo nathI. tethI guNa thaze.paraMtu A dalIla yogya nathI kAraNa ke bhAkhyakAre spaSTa kahyuM che ke mana nI anuvRtti thAya che tethI 6 Adeza na thavAno prasaMga Ave che. maitreya- mitroH mAtram e arthamAM trALunyavRAikhyaT thI mad thatAM mitra6 ma--- vRddhi-- upara pramANe yu no rUca Adeza maitra stha --pati--meM lopa sAduHA thI guNa prApta thAya che paraMtu has ane ma no Adeza sthAnivat thAya to guNa nahIM thAya.athavA va nI anuvRtti thAya che tethI upara pramANe guNa na thavAno prasaMga Avaze.mitra6 gRdi gaNano hovAthI tene apatyArthe traNa thI thatA ma no bAdha thaine gRSTampi0 thI 8---mitra, DhabU- vRddhi maitrayu DhabU-- mAyano-i--- mitrapu thI yu no rU na thatAM ghaTanAthanamAM karela nipAtanane kAraNe pulopa thaine maitra --mato gune--maitreyaH thaze [mitrapurA vui padya- -JAtro nipAte (6-4-174) nI kA , si.kI. kA. ne anusare che]. 207 sava:--MA 3pasitlH savaH e arthanA annena canam pramANe thatA tRtIyA samAsamAM siTuM tuM samaniSa rAdhire tRtIyApUrvapad 3ttarapazciA (vA.) pramANe uttarapadano lopa thayo che [ annena ane maLa0 (2-1-34-35) paranuM ma.bhASya]. ahIM upasi% enti pUrvapadanI pUrve jJA e tRtIyAnta che teno anya suvanta savaH sAthe samAsa karatAM uttarapada 3pasitel no lopa thayo che. ke. pramANe ahIM suvanta para thatAM uttarapada lopa thayo hovAthI te paranimittaka che tethI has ane annA samudAyano Adezalopa sthAniva thAya che to dha monaH e sthitimAM paNa nahIM thAya.nA. A mata svIkAratA nathI, paraMtu bhAgakAra anya rIte khulAso karavAnA che teTalI vAta svIkAre che. 8C2 Personal & Private Use Only Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiM punarAzrIyamANAyAM prakRtau sthAnivadbhavatyAhosvidavizeSeNa / kazcAtra vishessH| cak lopa thAya tyAM caN, cat ane valr (nahIM thAya) | // 18 // yat no (Do'tti / pramANe) lopa thAya tyAM (no sthAnivadbhAva thAya to ) para ho vA chatAM cettvaH| nainyaH mAM thaLa,pakSiyaH| raviH mAM pat ane jojuvaH / jovuvaH mAM vat siddha nahIM thAya.28 to pachI sthAnivadbhAva bhale na thAya. 209 jo sthAnivadbhAva na thato hoya to ya no lopa thayA pachI guNa vRddhi nahIM thAya tema kahevuM paDaze // 19 // jo sthAnivadbhAva na thato hoya to ca no lopa thayA pachI horbhuvaH / popuvaH (mAM guNa ane) sarIsRpaH marImRnaH (mAM vRddhi pratiSedha thaze. to zuM prakRti (sthAnI) no (pUrvane lagatA kAryamAM) AdhAra lIdho hoya tyAM (Adeza)sthAnivata thAya che ke pachI game tyAM thAya che ? 2 / / AmAM phera zo che? avizeSeNa sthAnivaditi cellopayaNAdeze guruvidhiH // 20 // avizeSeNa sthAnivaditi cellopayaNAdeze guruvidhirna sidhyati / zleSmAra ghna pittA3 ghna dA 3 dhyazva mA3 dhvazva | halo'nantarAH saMyogaH iti saMyogasaMjJA saMyoge guru iti gurusaMjJA guroriti pluto na prApnoti // (je) guNa vRddhi (thavAno prasaMga Ave che te) nahIM thAya tema kahevuM paDaze,(jethI) na thAya). 10 e doSa nathI (Avato), (kAraNa ke) na dhAtujova ArpadhAtuje| thI ksalope lugvacanam // 22 // ksalope lugvktvyH| adugdha adugdhAH / lugvA duhadihalihaguhAmAtmanepade dantye iti // 208 enyaH--tri ne dhAtoreno dahAleH0 thI yad-ci yad-sandhoH-- ivi yad-guLo yatnuMjoH |--je vi ya--gatsAvadhAtu-- thI rU no dIrgha --je vI ya--nvihi. thI pati ne thato ar--je pI ya sar--yo'Sa 2A--pal lopa~~na dhAtuoSaeN thI guNa niSedha--cepI X e sthitimAM lopa sthAnivat thAya to paN na thavAno prasaMga Ave che.vaikSiya--kSi upara mujaba yakS- dirghacana--abhyAsa guNa,antyano dIrgha--pavAdya --zreNI caN ar--yo'Si| thI yaj no ha--velI Ja--pitru. thI ph no cat---pakSiyaH.ahIM paNa phlopa sthAnivat thAya to cahna thavAno prasaMga Ave. jonDruvaH----ca6, jirvacana, gar--hotsU ya jJa--varlDa-3vad thaine horbhuvaH thaze.lopa sthAnivat thAya to vat na thavAno prasaMga Ave 29 sUtramAM vap nuM grahaNa karyu che tethI jayAM sar ne sAkSAt sthAnI tarIke lIdho hoya, eTale ke je sUtramAMr no sthAnaSaSTIpUrvaka nirdeza karyo hoya tyAM sthAnivadbhAva thaze. t ane s nA samudAyano Adeza sthAnivanahIM thAya(kai).paraMtu ar grahaNa karyu che tethI prayogamAM jayAM jU no ja Adeza hoya te sthAnivat thAya che ema kahIne j ane ap samudAyanA AdezanA sthAnivadbhAvanuM nivAraNa karavuM ucita che(nA). 210 sorbhuvaH, popuvaH mAM vit para na hovAthI sArvadhAtuAryaM. pramANe tathA sarIsRpaH mAM ar para thatAM punta%0 pramANe guNa thavAno prasaMga Ave che ane marImRnaH mAM mRnevRddhi / pramANe vRddhi thavAno prasaMga Ave che teno pratiSedha karavo paDaze.ema dalIla che. paraMtu ahI hosphUya,popUrva (noMdha 210), sarIsRSya, marImukhya e yahanta rUpone sanAdyantA dhAtavaH| pramANe dhAtu saMjJA thai che ane badhU pratyaya para thatAM yahovA pramANe cakno lopa thayo che te dhAtunA ekadezano lopa thayo hovAthI na dhAtuove e niSedha lAgu paDaze tethI guNa ke vRddhi nahIM thAya. AthI pratiSedha nahIM karavo paDe. 21 pUrvane lagatA vidhimAM sthAnI (pravRti) nuM grahaNa karyu hoya tyAM ja sthAnivadbhAva thAya che ane sAthosAtha jayAM sthAnInuM grahaNa na karavAmAM AvyuM hoya tyAM pratibaMdha karavAmAM Ave che ke pachI jayAM vidhimAM sthAnInuM grahaNa na karavAmAM AvyuM hoya tyAM paNa sthAnivadbhAva thAya che ema pUchavA mAge che.jo ke A bAbatano pUrve vicAra karavAmAM Avyo ja che ane bhAva tema ja abhAva banneno atideza thai zake che tema siddhAnta paNa karyo che chatAM A anyavArtikakAranI vArtikanuM vyAkhyAna che ema samajavAnuM che. (nA.) 483 For Personal & Private Use Only Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo aviziSTa rIte sthAnivad thAya che ema hoya to lopa ane than Adeza thayA pachI guru (saMjJAno kAraNabhUta saMyogasaMjJA) vidhi (siddha nahIM thAya) |ramAM 212 (prakRti arthAt sthAnIno pUrvane lagatA vidhimAM AdhAra lIdho hoya ke na lIdho hoya to paNa Adeza aviziSTa rIte sthAnivat thAya ema hoya te (-kAra) lopa ane yahU Adeza thayA pachI guru (thavA mATeno saMyo1 ) vidhi siddha nahIM thAya. zreSmA rUnA pattA rU nA (ahIM lopa thayA pachI , tA rU dhvazva mAM rU dhvazva (ahIM Adeza thayA pachI), hoDInantAH thor: I thI saMyoga saMjJA, saMthone guFI thI guru saMjJA nathatAM poranatoDanAzAvela kAvAk thI Thuta thAya che te) na thavAno prasaMga Ave che. vaLI (jayAM) pratiSedha karyo che tyAM rvijana vagere nuM grahaNa karavuM paDaze) ra1 (pAnta vagere sUtrathI je pratiSedha karavAmAM Avyo che temAM dvirtana vagere eTale ke dvirtana , vare, lopanuM grahaNa karavuM paDazeyara vasa no lopa (kahevAmAM Avyo hoya te vidhi)mAM hukka (ema) kahevuM paDaze) ra rA vasa lopa ne lagatA vidhi) suviDuidvihiguhAmAtyanepake drA mAM su% nuM grahaNa karavuM paDaze, jethI) madurAI mahudhA (siddha thAya).14 dantatvam ArarUA. hantezca ghatvaM vaktavyam / ghnanti ghnantu aghnan // astutAzrIyamANAyAM prkRtaaviti| grahaNeSu sthAnivaditi cejagdhyAdiSvAdezapratiSedhaH // 24 // grahaNeSu sthAnivaditi cejagdhyAdiSvAdezasya pratiSedho vktvyH| nirAdya samAdya adojagdhiya'pi kiti iti jagdhibhAvaH prApnoti // yaNAdeze yulopetvAnunAsikAttvapratiSedhaH // 25 // 212 aviziSTa rIte sthAnivarbhAva thAya to saMyoga saMjJAsUtramAM sthAnIno Azraya nathI lIdho tethI mAre (nodha196) vageremAM e lopa thayo che tathA re dhyazva vageremAM | Adeza thayo che te sthAnivat thAya to guru saMjJA nahIM thai zake, kAraNa ke havaNa anantara na rahevAthI saMyoga saMjJA nahIM thAya ane tethI pUrve rahela magaru nahIM kahevAya tethI guropanRto pramANe plata nahIM thai zake. guru e saMyogasaMjJAnuM kArya che tethI vA.mAM guruvAra ema kahyuM che (nA.). 13 upara jaNAvela kAraNasara car vargonuM satra jevAM sthaLe sana inA pramANe rvicana thAya che tyAM yahU sthAnivat thAya to te na thai zake. tethI yatra jevA prayoga na thai zake. e ja kAraNe ya dhAtunA caraste--vAvAya ne svabhAvanA arthamAM tha tha aa pramANe vara lAgatAM yAyAva vara--mato hovA thI lopa thatAM vAyar vara-jovolyo thI cUlopa thaIne cAyavara thAya che tyAM A lopa sthAnivat thAya to hindu para thatAMgAto Topa phuTa nA pramANe mA no lopa thavAno prasaMga Ave che. te rIte vArtAmyo | pramANe thatA anyUtha ke aui 2 saMjJAthAm thI jUi lAgIne trAhiti jevAM sthaLe DUca --i-gato kopaH thI lopa vahU ti-ahIM lopa sthAnivat thAya to hovo co pramANe thato - lopa na thavAno prasaMga Ave che.tethI kahe che ke pratiSadha sUtramAM dinarenTo vageremAM sthAnivabhAva nathI thato ema kahevuM paDaze na pAnta sUtramAM tema karela che. 214 mahudha , mahudhA--huK 7-- jijha Tu-svaritabita 0 thI Atmane pada gata , () thatAM phAsTa phugupayA thI ki no vasa--vAva thI lopa vAto thI TU no dU--dhU te--vastathA thI ta no I-- dhU --TyunDAM nara[, C no --mahudha tema ja mahudhAH thaze.ahIM suvA (7-3-73) mAM dorTo Ti vA (7-3-70) mAMthI kopaH nI anuvRtti thAya che, paraMtu tema karavAthI maToDA pramANe anya s no lopa thaze. paNa A kuvA 80 sUtramAM su nuM grahaNa karavAmAM Ave to samagra varasa pratyAyano lopa thai zake tethI sUtramAM su nuM grahaNa karavuM jarUrI che ema ahIM dalIla che.sUtrakAre te pramANe ja karyuM che. 484 For Personal & Private Use Only Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hana no Adeza thAya che ema kahevuM paDaze) l23ll hana (nA hR-kAra)no Adeza thAya che ema kahevuM paDaze, jethI) Mnti khanuM maMna (siddha thAya) to pachI (sUtramAM) prakRti (sthAnI)nuM grahaNa karyuM hoya tyAM (Adeza)sthAnivat bhale thAya. (prakRtinuM je sUtromAM) prahaNa karyuM hoya tyAM sthAnivat thAya che ema kaho to nadhi vageremAM Adezano pratiSadha (karavo paDaze) rajA ( je sUtromAM prakRti arthAt sthAnInuM) rahaNa karyuM hoya tyAM (Adeza) sthAnivat thAya che ema kaho to nadhi vagere Adezono pratiSedha thAya che tema kahevuM paDaze, nahIM to) nirava samAja mAM mo nadhityaMta kSitiA pramANe nadhi Adeza thavAno prasaMga Ave che. [ Adeza karyA pachI 1-lopa,3-lopa, -kAra Adeza ane anunAsika mA Adezano pratiSedha (karavo joie) rapA ga7 yaNAdeze yulopetvAnunAsikAttvAnAM pratiSedho vktvyH| ylop| vAyvoH adhvarvoH / lopo vyorvali iti yalopaH prApnoti // ulop| akurvi AzAm akurvyaashaam| nityaM karoterye ca ityukAralopaH prApnoti // iitv| aluni AzAm alunyaashaam| I halyaghoH itItvaM prApnoti // anunaasikaattv| ajajJi AzAm ajjnyyaashaam| ye vibhASA ityanunAsikAttvaM prApnoti // rAtvitiSedha rada . rAya Atvasya ca pratiSedho vktvyH| rAyi AzAm raayyaashaam| rAyo hali ityAtvaM prApnoti // tIrSe yopaniSedha Ara . dIrgha yalopasya pratiSedho vktvyH| saurye nAma himavataH zRGge tadvAnsaurTI himavAniti sAvinAzraye dIrghatve kata iti yalopaH prApnoti // mato yovanam ra8 zakhanti, nanta, gaMna ahIM manananavanasAM sopaH0 pramANe manAdri para thatAM upadhA lopa--ina tti--dana nti thatAM hU pachI nuM AvatAM ho hastecchinneSa thI 6 no thaine dhvanti thaze. paraMtu ahIM ma lopa sthAnivat thAya to du pachI anantara - na hovAthI jU na thavAno prasaMga Avaze. tethI TU no dU thAya che tema kahevuM paDaze.ema dalIla che. 216have vidhisUtramAM prakRti (=sthAnI) nuM grahaNa karyuM hoya tyAre sthAnivarbhAva thAya che. ema svIkAratAM nirava, samAgha mAM nid sat , sam sat ne --aMtaraMga hevAthI vRddhi--LenaTi --ni lopa thatAM-nirmAt tya/sam ma ca--nirava samA thaze .ahIM monI pividhi mAM prakRti ni nuM grahaNa karavAmAM AvyuM nathI tethI na lopa sthAnivat nahIM thAya pariNAme vAvita nyAye mA e adra che tema samajAze , tenI pachI avyavahita rIte can Avyo che tethI tene sthAne nadhi Adeza thavAno prasaMga Avaze 27 yaho - no lopa--vApyo madhya ahIM to vyothI lopa thavAno prasaMga Avaze,kAraNa ke Tovo vyo. sUtramAM ya nI prakRti ru nuM grahaNa karyuM nathI tethI vana sthAniyata nahIM thAya.3ropa-3 rvei mArAma arthArAmU mAM para thanA prathama karavAmAM Ave to e huM mArAma --phu yAram e sthitimAM 3 pratyaya pachI yU Ave che tethI je nA pramANe pratyaya(3) no lopa thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke e nA sUtramAM - nA sthAnI nuM grahaNa nathI karavAmAM AvyuM. tva-- ni mArIm matyu pAm mAM vAkyasaMskAra pakSa pramANe 2 pratyayano mArA nA mA sAthe [ pahelAM karavAmAM Ave to, eTale ke pratyunA smAram e sthitimAM sabhyatorAtaH thI mA no lopa na karatAM prathama vat Adeza karIe to ganA caraNAma e sthitimAM zrA pachI hAri hiTU pratyaya AvatAM hRdalyoH pramANe mA nA mA no rR thavAno prasaMga Ave che, kAraNa ke te sUtramAM than nA sthAnI nuM nimitta rUpe grahaNa karavAmAM nathI AvyuM tethI 6 no sthAnivabhAva nahIM thAya.anunAsitva-anunAsikano mA Adeza-- majJa ArAm mAM anan 6 mArA+-- manana vArA ema prathama Adeza karatAM anunAsika (na)nI pachI n thI zarU thato hinU pratyaya Avyo che tethI the vimASaT pramANe anunAsikano mA Adeza thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke e mA-kAra vidhimAM sthAnI sUnuM grahaNa nathI karyuM tethI m Adeza sthAnivat nahIM thAya. 485 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ato dIrghe yalopo vktvyH| gArgAbhyAm vAtsAbhyAm // dI? kata Apatyasya ca taddhite'nAti iti pratiSedhaH prApnoti // naiSa dossH| [ Adeza karyA pachI cUno lopa, 3 no lopa, TuM-kAra Adeza ane anunAsika mA Adeza thavAno prasaMga Ave che teno pratiSedha karavo joie. va-lopa- vAcyoH madhva [mAM thaM (6) Adeza karyA pachI] hovo vyarvasTA pramANe jU no lopa thavAno prasaMga Ave che. Do-- arva mAram marcArAn ahIM nitya rIte je nA pramANe 3 lopa thavAno prasaMga Ave che, kAra Adeza-mahuni mArA... suram ahIM r hatyo ! pramANe (mA no) r Adeza thavAno prasaMga Ave che.anunAsika nA Adeza-majJa ArAm manayArIm mAM vimA pramANe anunAsika mA Adeza thavAno prasaMga Ave che. rAm (ra zabda) no A Adeza thAya che teno paNa pratiSedha (karavo joie)ra6 18 rajU ra e aMga) no nA Adezano paNa pratiSedha karavo joie. rAdhi ArAm jagyAram ahIM rAjyo skiA pramANe A Adeza thavAno prasaMga Ave che. dIrgha karyA pachI 2 lopano pratiSedha (karavo paDaze) pArA 219 dIrgha karyo hoya tyAre lopa nathI thato ema kahevuM paDaze, nahIM to) saurya nAmanAM himAlayanAM be zikhara che, te zikharavALo hoya te saurthI himavAnuM (saurya zRMgayukta himAlaya) ahIM su para thatAM (sairthina mAM ) phana (che te)ne kAraNe sau nA pramANe dIrgha karavAthI (jU nI) pachI ruM Ave che tethI (saurthanA) no lopa thavAno prasaMga Ave che. -kArano dIrdha karyA pachI ja lopa thAya che tema) no kahevuM joie) 28. (supi aa pramANe) hasva -kAra (ma)no dIrgha karyA pachI 2- lopa thAya che tema kahevuM paDaze. AkhyAm vatsabhyiAm (mAM) dIrgha karyA pachI mApatya ja taddhiteDanAti pramANe thatA mA-kArAdine kAraNe thatA)lopano (mA-kArAdi ne kAraNe) pratiSedha thavAno prasaMga Ave che.20 e doSa nathI AzrIyate tatra prakRtistaddhita iti // sarveSAmeSa prihaarH| ukta vidhigrahaNasya prayojanaM vidhimAtra sthAnivadyathA syAdanAzrIyamANAyAmapi prakatAviti // athavA punarastvavizeSeNa sthaanivditi| nanu coktamavizeSeNa sthAnivaditi cellopayaNAdeze guruvidhivicanAdayazca ksalope lugvacanaM hnterghtvmiti| naiSa dossH| yattAvaducyate'vizeSeNa sthAnivaditi cellopayaNAdeze guruvidhiriti / uktmett| na vA saMyogasyApUrvavidhitvAditi // yadapyucyate dvivacanAdayazca pratiSedhe vaktavyA iti / ucyate nyAsa eva // ksalope lugvcnmiti| kriyate nyAsa eva // ksalope lugvcnmiti| kriyate nyAsa eva // hnterghtvmiti| saptame parihAraM vakSyati // 218 thi mArA ththArIma mAM hi mAran pahelAM (hi) no yat Adeza karatAM hai yAram e sthitimAM hADhi pratyaya para thatAM rAjyo triA pramANe aMganA aMtyano mA thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke te sUtramAM prakRti nuM grahaNa karyuM nathI tethI te sthAnivat nahIM thAya 29 saurtha nAmanAM himAlayanAM be zikhara che te zikharothI yukta himAlaya sau stoDagyA e arthamAM mata niyananA pramANe nU lAgIne sUrya -- saurya --ti --saurthina thatAM saurthina su ema thatAM sau vA thI upadhA dIrgha sauthI suM--hRdyAbhyo thI su lopa--na Topa prAtipaddhiAnta thI aMtya - no lopa thaine saurthI thAya che. ahIM n pachI ruM Avyo che tethI sUryAtigArca pramANe cUlopa thavAno prasaMga Ave che, kAraNa ke sthAnI s nuM ya lopa vidhi sUtramAM grahaNa karavAmAM AvyuM nathI tethI Adeza haiM sthAnivat nahIM thAya ane lopa thaze. 2:0 TerkhyAm--noDyApatyam e arthamAM ne khyi vanA thI -- sUryanta prAtipadikane strIliMgamAM vahyA pramANe TI--- ahIM Dha sivAyano taddhita para hovAthI mAre taddhite kuMvaddhAvo vacaH (vA.) pramANe puMvarbhAva thatAM gotra strI vAcI mArga ne gotrastriyA ne jA pramANe na taddhita thatAM kArya --pati- thI e lopa,bApatyastha tateDanAtiA thI lopa, jAm para thatAM kam e sthitimAM suf jA thI aMganA no dIrgha thaine nAkhyAm thAya te pUrve janma pAm e sthitimAM taddhita no dIrgha thaine janma pAm ema thAya to lopa na thavAno prasaMga Avaze,kAraNa ke mAtaypara thatAM anati ema kahInesUtramAM lopa no niSedha karyo che ane ahIM rajU nA r pachI mA Avela che. For Personal & Private Use Only Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (Avato), kAraNa ke tyAM (anAti ema kahIne) prakRtibhUta taddhitanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. 21 A badhA (doSo)no parihAra che :- vidhi zabda mUkavAnuM e prayojana kahyuM ke jethI vidhimAM prakRtino Azraya na lIdho hoya to paNa pratyeka vidhimAM sthAniva- bhAva thai zake athavA to sthAnivarbhAva bhale aviziSTa rIte thAya.?? paNa ame kahyuM che ke prakRtinuM grahaNa hoya ke na hoya) ema aviziSTa rIte sthAnivarbhAva thato hoya to lopa ane n Adeza thayA pachI guru (saMjJAno kAraNabhUta saMyogasaMjJA) vidhi siddha nahIM thAya, vaLI (jayAM) pratiSadha karyo che tyAM krirvana vagere (nuM grahaNa karavuM paDaze.), varU no lopa (kahevAmAM Avyo hoya te vidhi)mAM su% (ema) kahevuM paDaze),hanuM no hU Adeza (thAya che ema kahevuM paDaze),(e doSa Avaze).e doSa nathI .prathama to aviziSTa rIte sthAnivabhAva thato hoya to lopa ane tha Adeza thayA pachI guru (saMjJAno kAraNabhUta saMyogasaMjJA) vidhi siddha nahIM thAya, temAM to) athavA to saMyoga e pUrvano ja vidhi nathI" ema kahyuM che.??? vaLI (jayA) pratiSedha karyo che tyAM dirvavana vagere nuM grahaNa karavuM paDaze), te to sUtramAM ja kahyuM che. varSa no lopa (kahevAmAM Avyo hoya te vidhi)mAM su (ema) kahevuM paDaze),te paNa sUtramAM mUkyo ja che.hana no dhU Adeza thAya che ema kahevuM paDaze), e doSano parivAra sAtamA(adhyAya)mAM karaze 225 na padAntadvirvacanavareyalopasvarasavarNAnusvAradIrghajazcarvidhiSu // 11 // 58 // padAntavidhi prati na sthAnivadityucyate tatra vetasvAniti ruH prApnoti / naiSa dossH| bhasaMjJA bAdhikA bhaviSyati tasau matvarthe iti| akArAntametadbhasaMjJA prti| padasaMjJA prati skaaraantm| nanu caivaM vijJAyate yaH saMpratipadAnta iti| karmasAdhanasya vidhizadvasyopAdAna etadevaM syaat| ayaM ca vidhizadvo' styeva karmasAdhano vidhIyate vidhiriti / asti ca bhAvasAdhano vidhAna vidhiriti| tatra bhAvasAdhanasya padAnta, brirvacana,vare, r lopa, svara, savarNa,anusvAra,dIrgha, narazuM ane vidhi karavAnA hoya tyAre (paranimittaka nArA sthAnivat thaze) nahIM 1.1.58 22 manati ne kAraNe pratiSadha thAya che temAM prasajayapratiSedhano Azraya laine eTale ke A para hoya tyAre s lopa niSedha karavAmAM Avyo che ema dalIla hatI.jayAre te zaMkAno nirAsa karatAM anati ne paryadAsa tarIke laIne mA thI bhinna prakRtino mApatyastha0 mAM Azraya lIdho che tethI ahIM nyU lopa thaI zakaze, kAraNa ke mArga mAM paNa mA thI bhinna taddhita (ga) para che eTale ke sthAnI mAM nathI paNa mAM che tethI - lopa thaze. 222 sUtramAM prakRtinuM grahaNa karyuM hoya tyAM sthAnivarbhAva thAya che e pakSa svIkAravAmAM Ave to vidhi zabdanuM grahaNa karavA rUpI adhika prayatna karyo che tethI svAzraya kAryanI nivRtti siddha thatI hatI tethI have athavA ema kahIne anya pakSano eTale ke vidhi sUtramAM prakRtino Azraya lIdho hoya ke na lIdho hoya to paNa paranimittaka nArA sthAnivat thAya che e pakSano prastAva kare che.e dArA kahevA mAge che ke prakRtinuM grahaNa karyuM hoya ke na karyuM hoya to paNa svAzrayanI nivRtti thAya che ja. 23 saMyoga saMjJA samudAya eTale ke anantara rahelA hajU samudAya para AdhArita che tethI tene mAravidhi ema kahyuM che. vAstavamAM Duta tripAdImAMno che tethI pUrvatrasiddha na sthAnivatA juo na pAnta uparanI pUrvagrAphikre rA(vA.3)] e vArtika dvArA paNa A kArya siddha thai zake che. sUtramAM grahaNa karyuM che eTale ke na panti e sUtramAM rvijana zabdanuM grahaNa karyuM ja che te uparathI sUcavAya che ke sthAnivarbhAva aviziSTa rIte thAya che. 24vasopa0 e vize (vasattiA ) suvA suiiha!guhAmatmane nyA (7-3-72--73)mAM vana lopa thAya che ema kahyuM ja che. kana-kAra para hoya to hana nA hR-kArano varga Adeza thAya paraMtu H-kAra lopa sthAnivat thAya to tenuM vyavadhAna thaze e zaMkAno parihAra karatAM bhASyakAre sAtamA adhyAyamAM hihintakjhikyUSA (7-3-54)nA bhAgamAM] kahyuM che. vanas mavati- - -na tiA tethI sthAniva - bhAvane kAraNe vyavadhAna thavA chatAM zrutikRta Anantaryano Azraya levAthI doSa nahIM Ave. (juo tathAnintI zrutita nipatitAzrI sthAnivadviIvarAtrine tu yanAntartha tavidhati vanasAmaththatA e sUtra para kA., ka e ja uddhare che.) For Personal & Private Use Only Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padAnta vidhi karavAno hoya tyAre (paranimittaka banAveza )sthAnivat nathI thato tema kahevAmAM AvyuM che, (paraMtu tema thatAM) vetasvAm mAM ru thavAno prasaMga Ave che. 22 e doSa nathI (Avato), kAraNa ke tau matvarthe pramANe thatI masaMjJA ahIM bAdhaka thaze." masaMjJAnI dRSTie (vetasa) e Ja-kArAnta che, jayAre pavaeN saMjJAnI dRSTie te (vetas ) sa-kArAnta che.paraMtu (ame kahIe chIe ke) atyAre je padAnta che tema (ne thanAra kAryamAM sthAnivadbhAva nathI thato) ema samajAya che. vidhi zabdane karmanA arthamAM (rmasAdhanaH) levAmAM Ave to A e pramANe thAya ane A vidhi zabda vidhIvate AMta vidhiH ema karmavAcaka to che ja tathA vidhAna vidhiH ema bhAvavAcaka (mAvasAdhanaH ) vidhi zabda paNa che. tema hovAthI bhAvavAcaka vidhizadvasyopAdAna eSa doSo bhavati / iha ca brahmabandhvA brahmabandhvai dhakArasya jaztvaM prApnoti // asti punaH kiMcidbhAvasAdhanasya vidhizadbasyopAdAne satISTaM saMgRhItamAhosviddoSAntameva / astItyAha / iha kAni santi yAni santi kau staH yau sta iti yo'sau padAnto yakAro vakAro vA zrUyeta sa na zrUyate ghaTikApi siddho bhavati vAcikastu na sidhyti| astu tAhi karmasAdhanaH / I 18 AgaLa joyuM ke vidhi zabda bhAvavAcaka (vidhAna vidhi) tema ja karmavAcaka ( firIvo ti ftft jenuM vidhAna karavAmAM Ave che te) ema banne arthamAM prayojAya che. tethI pavArtAvadhi e samAsamAM vidhi zabdane bhAvavAcaka tarIke letAM padAntarUpI kAryanuM vidhAna ema artha thaze. A pramANe artha karavAmAM Ave to zvetasthAna mAM cetana ne te AmAM che. e arthamAM vanavatamo dhUma pramANe pU e cAturaciMka pratyacapara thatAM OM / pramANe teno hiM lopa thaine cetala samatula manupadhA mato coka thI pa-ve va tu vecAna ahIM cetA hatu ema thatAM vi pratyaya para thavAthI vetas nI svAtisarvanAma pramANe pada saMjJA thaze tethI s padano caramAvayava arthAt padAnta karavAnA kAryamAM Ti lopa prakRta sUtra pramANe sthAnivat nahIM thAya tethI padAnta s no sasajhuSoH hraH / pramANe ru thavAno prasaMga Avaze ema ahIM dalIla che. 11 A siddhAnto ekadezInI dalIla che tema nA. kahe che ahIM samaya "te AmAM che. e arthamAM ja thayo che.tethI vetana hatu ema matvarthIya para thatAM tame matva pramANe pUrve rahela gam sa- kAzana che tethI tenI ma saMjJA thatAM pada saMjJAno bAdha thazeane tema thavAthI Ti lopa eTale ke a-kAra lopa e akAra ja che tema samajAze arthAt vetas zabda sa-kArAnta nahIM paNa Ja-kArAnta che tema samajAze tethI ru thavAno prasaMga nahIM Ave. 228 caH saMpratipavAntaH sthAnivadbhAva niSedha thayA vinA ja je pada thaela hoya tenA anta(ne lagato vidhi karavAno hoya tyAM sthAnivadbhAvano niSedha karavAmAM Ave che) au staH ni santi ahIM jJa ane ni sthAnivadbhAvaniSedha thayA vinA subanta hovAthI nava (savanta padma) thayAM che ane gau tema ja rU te padanAM aMta che tethI te saMprativavAnta kahevAya. temane poDayavAyAvaH / pramANe kArya karavAnuM hoya tyAre staH ane santi mAM kSakSo nahvopaH| pramANe at nA a-kArano lopa thayo che te prastuta sUtra pramANe niSedha lAgu paDavAthI sthAnivad nahIM thAya.jayAre vetasvAna mAM vetas zabda supti'nta palam / pramANe pada nathI paraMtu -kArano lopa thAya to ja svAviSva. pramANe pada thAya che. bIjI rIte kahetAM ver saMpratipada nathI tethI sa-kAra saMpratipavAnta nahIM thAya pariNAme na pAnta. sUtra pramANe thato niSedha amalI nahIM bane tethI sa-kAranA rutva rUpI kAryamAM Ja lopa sthAniyata nahIM thAya ane haiM Adeza nahIM thAya.pratipanti samAsamAM saMniSaya e supphupsamAsano anta sAthe pRSTha samAsa che(nA.) tethI je sAMprata avasthAmAM pa6 ya eTale ke sthAniyadbhAva niSedhane pratApe pada banyuM na hoya-nibasa pramANe na thayuM hoya te saMpratipara teno anna arthAt chello athathaya te matiyAnta tene lagatA vidhimAM prastuta sUtrathI sthAniyadbhAvano niSedha thaze. saMmatiparAnta eTale siMhadrAnA (ke), * eTale ke vidhine karmasAdhana arthamAM laie to doSanuM nivAraNa thai zake, paraMtu bhASa (vidhAna) nA arthamAM laie to doSanivAraNa nahIM thAya.A dalIla pUrvapakSInI che te saMti padane padgAnta nA vizeSaNa tarIke laine e be padono samAsa kare che.tethI 'saMprati je padAnta hoya, je siddha padAnta hoya'(tene lagato vidhi karavAno hoya tyAre sthAnivadbhAvano niSedha thAya che) ema artha thaze.paraMtu vidhi eTale vidhAna e artha sAthe e artha baMdha nahIM bese,kAraNa ke padanA anya avayava tarIke je siddha hoya tene lagatuM vidhAna karavuM nirarthaka che.TUMkamAM e artha karmasAdhanavidhi pakSamAM baMdha kheMsaze paraMtu bhAyasAdhana pakSe nahIM bese. 488 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhi zabda levAthI e doSa che ke A vizvA draviO mAM I-kArano nara (Dha-kAra) Adeza thavAno prasaMga Ave che. 30 ne pachI viki zabdane bhAvanA arthamAM letAM iSTa sAdhI zakAya che ke mAtra doSamAM ja pariName che?231 to kahe che ke iSTa siddha thAya che.A ni santi yAni vau taH cai ta mAM je padAnta -kAra ke 4-kAranuM zravaNa thavuM joie te nathI thatuM ane parivAra paNa siddha thAya che, 232 paraMtu vAvivAH siddha thato nathI. to pachI karmanA arthamAM 250 trAvathvI-trahma vapura) e arthamAM vahAvavuM zabdane kaDutaHA thI -vaiddhavanyU tR.e.va.mAM--travadhU mA--hmavadhdhA thaze.ahIM trAvaLyuM mA e sthitimAM anya ka e pratyaya ane travadhu nA 3-kArano ekAdeza che.teno AdivarbhAva karatAM 3- kAra no Adivat thaze. tenI pachI tu.e.va.no ma AvatAM trahmavalva mA--havan vA e sthitimAM svAdridhvasarva thI pada saMjJA thatAM I-kAra padAnta che tema vidhAna karavAnuM che tethI prastuta sUtra dvArA karela niSedhane pratApe cAra yukta ma no sthAnivarbhAva nahIM thAya pariNAme strI naroDaoNo pramANe padAnta no TU thavAno prasaMga Avaze. paraMtu travanyU mA e sthitimAM pari mA pramANe thatI ma saMjJAnI dRSTie ekAdeza sthAnivad thatAM vim e 3-kArAnta che tema samajAze. Ama pUrva bhAga pada saMjJAmAM dhAnta ane e saMjJAmAM pharanti hovAthI te benI avadhi bhinna thavAthI ma saMjJA ahIM pada saMjJAno bAdha nahIM kare tethI 6 no thavAno prasaMga Avaze. 31 praznano Azaya ema che ke vidhi zabdane bhAvasAdhana levAthI koI prayojana siddha thAya che ke pachI mAtra doSa ja thAya che. prayojana che te darzAvavA mATe zani santi vagere je udAharaNa ApyAM che te vAstavamAM karmasAdhana pakSe paNa siddha thai zake che, paraMtu bhAvasAdhana pakSe paNa te siddha thaI zake che tema sUcavavA mATe te udAharaNa bhASyakAre mUkyAM che. bhAvasAdhana pakSa pramANe vani santi vagere mAM jU ane jai ta vageremAM lU nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI ja te padAnta thAya che. Ama temanI padAntatAnuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI prastuta sUtra pramANe sthAnivabhAva niSedha lAgu paDaze. pariNAme man nA -kArano lopa sthAnivat na thatAM thar kArya nahIM thAya.ahIM vAkyasaMskAra pakSa pramANe dalIla karI che. 232 paDi mAtra bhAvasAdhana pakSamAM jasiddha thAya che e ubhayapakSane sAdhAraNa udAharaNa nathI. te have pachI joizuM.mULa zabda iche.[bhAgamAM ahIM tema ja na mam tathA kAnAvUdgha dvitIcA mAM A ja rIte udAharaNa che, paraMtu kanovUia0 uparanI kA.tathA nAtinAnaH vana paranI si.kI.mAM 5ttiH udAharaNa che.] DA--paki e manuSyavAcI zabdane anukaMpAnA(anupata paDhi) arthamAM vo manuSyanAnakkanvI thI vikalpa jU thatAMSahaDhi jU ema thatAM nAvivUidhdha pramANe dvitIya sat pachInA 4i bhAgano lopa-- jU (4)-- yuti thI 5 lopa--HjU pha e sthitimAM aMtarvati vibhaktine kAraNe subakhta thatAM pan nI (savane pam thI)pada saMjJA thaze tethI naratva thaine parivAH thaze.ahIM 6 thatAM pan nI pada saMjJA thai tema svAdi taddhita para thavAthI paNa tenI vASyisarva pramANe pada saMjJA na thatAM ru. anAdri che tethI ja mam thI ma saMjJA thaze.have sukhaDanta pramANe thatI pada saMjJAno para hovAthI meM saMjJA bAdha karaze.Ama baMne rIte thatI pada saMjJA tathA meM saMjJA tulyAvadhika che tethI meM saMjJA pada saMjJAno bAdha kare che. pariNAme pada na thavAthI pa-kAra padAnta nahIM kahevAya tethI padAdhikAramAMnuM sutra naroDantA ahIM lAgu na paDatAM narendra nahIM thAya arthAt jU ne TU na thatAM pati siddha nahIM thaI zake.e zaMkA anucita che.svAdripu0 thI thatI pada saMjJAno meM saMjJA Avazya bAdha karaze kAraNa ke baMne saMjJA paN ne thatI hovAthI samAnAvadhika che[juo rovastupari. sUtranI je naratve Dam tathA SaSaSThAnavinatsit (vA.) uparano pradI5]paraMtu ahIM manA ivADhi taddhita para che tethI utsargabhUta pada saMjJA na thatAM apavAdabhUta ma saMjJA ja thaze.(tathI nAtinAnaH vinA esUtra uparanI si.kI. upara tattva.bo. kahe che svAdri 'ti pasaMjJA tu na phAMnIcaiva ya imam ta masaMjJAvAstavavAhityaMta )paraMtu upara kahyuM tema n pha e sthitimAM supta pramANe je pada saMjJA thAya che tyAM -kAranI padAnta saMjJA thAya che.te 5-kArAntanI thAya che. paraMtu e saMjJAmAM sthAnivarbhAvano niSedha na hovAthI meM-kAra lopa sthAnivat thatAM e saMjJA pada saMjJAno bAdha nahIM kare pariNAme narenca thaze tethI paDivaH siddha thaze.A bhAvasAdhananuM asAdhAraNa udAharaNa che. karmAdhana pakSe kam no pa-kAra naratva ne lAge vaLage che tyAM sudhI padAnta tarIke siddha che tethI sthAnivarbhAva thatAM pa pha e sthitimAM paN e 5- kArAntanI ma saMjJA thaze. Ama pada ane ma baMne saMjJAnI avadhi samAna che ane eka saMjJAdhikAramAM Avela che tethI para rahela e saMjJA pada saMjJAno bAdha karaze. pariNAme -kAra padAnta nahIM gaNAya tethI diH siddha nahIM thai zake.Ama Sahi e mAtra bhAvasAdhana pakSanuM udAharaNa che. 233 eTale ke vAjida mAM pada kArya nathI thatuM ema kahevuM paDaze. mArIH varza ( tu manava) 4 vAWITI tena rattaH vArtA [ahIM nahiAvaa. sUtraparanI kSirapUrvapAnAmuttarapaTopa ve vA.para kA.mAM mAtra vArIH udAharaNa che.(bhA.4,pR.302)] anupato vArtaH e For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi karmasAdhanaH SaDiko na sidhyti| astu tarhi bhaavsaadhnH| vAciko na sidhyati / vAcikaSaDikau na sNvdete| kartavyo'tra ytnH|| kathaM brahmabandhvA brhmbndhvai| ubhayata Azraye nAntAdivaditi // (vidhi zabda) bhale thAya. 24jo karmanA arthamAM hoya to pari: siddha nahIM thAya. to pachI bhAvanA arthamAM bhale rahe. to vAvivA: siddha nahIM thAya valiH ane no meLa khAto nathI. A bAbatamAM yatna karavo paDaze. 25 to vaividhyA grahamavardhva nuM zuM? e rIte (thaze) ke jayAM eka ja vidhimAM (pUrvanA anta ane parano Adi ema) be rIte levAnuM hoya tyAM antAdivadbhAva thato nathI 236 arthamAM vaho pramANe --kAnavUrve--bIjA ar pachInA bhAgano lopa thatAM vAtmA phu-catiththI mAlopa thatAM vAjU phu e sthitimAM upara pramANe pada saMjJA ane e saMjJA e be saMjJA bhinnAvadhika che tethI meM saMjJA pada saMjJAno bAdha nahIM kare pariNAme vAn rU mAM spadAnta hovAthI voH : --vIjU - nara[-vA phula--vAni thavAno prasaMga Avaze ema ahIM bhAva che.paraMtu AgaLa upara bhASya -kAra rtavyo yatnaH ema kahevAnA che ane te yatna te akSaranAmuttarapaTopo (vA).te mujaba eka akSaravALAM ( eka vALA)padanA uttarapadano lopa thAya che tethI vArIAttaH mAM vAjU ekAkSarI pUrvapada che tethI uttarapada mArI no lopa-vAk ema thatAM lopa ane haM no samudAyano Adeza che tethI te sthAniva nahIM thAya. jayAre aMtarvartI vibhaktine kAraNe vAn nI pada saMjJA thaze tema ja mA thI ma saMjJA thaze A banne saMjJA 2-kArAnta vAjUnI ja hovAthI tulyAvadhika che tethI meM saMjJA pada saMjJAno bAdha karaze. pariNAme vAjU mAM vApada nahIM rahe tathI padAnta kArya paNa nahIM thai zake eTale ke padAntane lagatA sutva, naratva e kAryo nahIM thAya tethI vAHi siddha thaze. 24 vidhi zabdane karmasAdhana letAM vAva: siddha thaze paraMtu pahelA nahIM thAya bhAvasAdhana levAmAM Ave to vArSika siddha nathI thatuM. TUMkamAM eka ja pakSano AdhAra levAmAM Ave to A banne siddha nathI karI zakAtA tethI vizeSa yatna karavAnuM kahyuM.vAvika ne dArA siddha karyo (nodha 235) paraMtu e vArtika pramANe di: siddha nahIM thAya, kAraNa ke pahari mAMSan e ekAkSara pUrvapada che tethI uttarapadagati no lopa thatAM aMtarvartI vibhaktine kAraNe par nI pada saMjJA thaze teno vAvika mAM kahyuM tema meM saMjJA bAdha karaze tethI naratna na thatAMthISa thavAno prasaMga Avaze.te nivAravA SaSaSThAdrivacanAtkiMdam e vA. rUpI yatna karyo che, eTale ke zabda pUrvapada hoya tyAre nAtAvUrve pramANe dvitIya sat pachInA bhAgano lopa karIne(noMdha 234)dinaH siddha thaze. paraMtu kSi0 ema kahyuM che tethI nahIM thAya, kAraNa ke uttarapada lopa karatAM upara kahyuM te naratva maLavuM muzkela che. bIjI rIte kahetAM ahIM (paDhi ke padritta mAM) lopa DAnavUirve pramANe thAya che akSara0 vA.mAM karela upasaMkhyAnane kAraNe nathI thato (sautra vAtra Topa Tune na vaiaupasaMlyanivA tyarthaH pa0) A banne vA.kA.mAM nirvei sUtra upara che paNa mahA.bhA.mAM jova7supari0 sUtra upara che, jayAre si.kI.mAM nAtinAnA sUtra upara ApI che. 35 rtavyoDatra yatna ! ahIM pradIpamAM caukhaM.(pR.488) mAM paSSThAdri e vA nathI ApI. pA.TI mAM pAThAntara rUpe che.ni.sA. (pR.446) mAM te yogya rIte mUkI che. 26 mantavizA sUtranA bhAgamAMnuM A vAkya che. e mujaba koI eka vidhi karavAno hoya tyAre koi varNana ekI sAthe pUrva tema ja paranA avayava tarIke na lai zakAya., eTale ke tene pUrvanA aMtyAvayava jevo ane paranA AghAvayava jevo te ja samaye gaNI na zakAya arthAt e saMjogomAM antAdivarbhAva thato nathI(catra yuINhumayamAzrIta mantAzri tatrANantAviddhAvo na mati ha0) padomAM iihA sUtra udAharyuM che.te sUtra pramANe AzIliMganA 2-kArAdi vitta hindu pratyaya para thatAM phudhAtuno atisArvadhAtuyorkIrdhA pramANe dIrgha na thatAM hrasva thAya che, jema ke driyAta , paraMtu amIta ,parIta jevAmAM ma Tu yAta ,vari Tu cAlU thatAM savarNadIrgha ekAdeza thatAM kAra have nahIM thAya, kAraNa ke kArane upasargano eTale ke pUrvano aMtyAvayava jevo gaNavAmAM Ave to pachI te ja vakhate tene parano Adivat na gaNI zakAya ane jo parano Adivat gaNavAmAM Ave to sAthosAtha parano aMtavat gaNavo ucita nathI, kAraNa ke eka vastunuM ekI sAthe banne hovuM zakya nathI. A vAtane spaSTa karavA bhAga -kAre laukika dRSTAnna ApyuM che. koI mANasa be samAna prAbalyavALA purUSono sevaka hoya to te e be vyaktinAM kAma vArApharatI kare che, paraMtu koivAra banne mAliko eka ja samaye be judAM judAM kArya mATe mokale ane te bhinnabhinna dizAne lagatAM hoya to emAM virodha thAya tema na icchato hoya to e sevaka koInuM paNa kAma nahIM kare, kAraNa ke A prakAranAM kAma ekI sAthe karavAM zakya nathI.eja rIte varNa ekI sAthe pUrvAntavat ane parAdhivat thaI zake nahIM. tethI trahmavadhyA vageremAM grehavim mA e sthitimAM ekAdeza(-kAra) ne parAdhivat gaNIne svAdi pratyaya tarIke levAmAM Ave ane te sAthe ja te pratyaya jene thAya che te (vahIvanya) nA eTale ke pUrvanA anta jevo na gaNI zakAya, tethI vanavadhU e dhAnta ne svAdiSya0 thI pada saMjJA nahIM thAya. Ama I-kAra padAnta na hovAthI do nara pramANe naratva nahI thAya.ahIM noMdhavuM jarUrI che ke vaiddhavanyuM e 490 For Personal & Private Use Only Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaM vetsvaan| naivaM vijJAyate padasyAntaH padAntavidhi prtiiti| kathaM trhi| pade'ntaH padAntaH padAntavidhi pratIti // athavA yathaivAnyAnyapi padakAryANyupaplavante rutvaM jaztvaM caivamidamapi pdkaarymuplossyte| kim| bhasaMjJA nAma // vare yalopavidhi prati (to) vetana kevI rIte thaze)? 27ahIM padano anta te padAnta ane padAntano vidhi te padAntavidhi ema samajavAnuM nathI. to pachI kema (samajavAnuM che? pada para thatAM je anne hoya te padAnta ane padAntano vidhi te padAntavidhi, temAM (sthAnivarbhAvano niSedha karavAmAM Ave che) ema samajavAnuM che) athavA to je rIte padane lagatAM rutva ane narendra rUpa anyakAryo 238 paNa padAntavidhi tarIke samajAya che tema A padakArya paNa (padAntavidhi tarIke samajAze). (A padakArya te) kayuM?ma saMjJArUpI (padakArya).varajU (pratyaya) para thatAM ... lopa karavAno hoya tyAre na sthAnivadbhavatItyucyate tatra te apsu yAyAvaraH pravapeta piNDAn avarNalopavidhi prati sthaanivtsyaat| naiSa doSaH / naivaM vijJAyate vare yalopavidhiM prati na sthAnivadbhavatIti / kathaM tarhi / vare'yalopavidhi prtiiti| kimidamayalopavidhi prtiiti| avarNalopavidhi prati yalopavidhi ca pratIti // athavA yogavibhAgaH krissyte| vare luptaM na sthaanivt| (Adeza) sthAnivat nathI thato ema kahevAmAM AvyuM che chatAM bahu yAyAvara: pravapata pitAnA mAM 5 varNane lagatA kAryamAM (eTale ke mAto sTopa Ti pramANe thatA kAryamAM ato lo5,pramANe thaela lopa rUpI Adeza) sthAnivat thaze239 , (tethI yAyAvara siddha nahIM thAya).e doSa nathI, ekadezavikRta nyAye 3-kArAntabrahavanyu ja cheema gaNI na zakAya, kAraNa ke mahutaH sUtra pramANe jek nuM vidhAna karyuM che te I-kArAnta ne nahIM paNa 3-kArAntane vize karavAmAM AvyuM che tethI e rIte paNa I-kArAnta brahmaval pada nahIM thAya tethI narendra no prasaMga nahIM Ave. 27 vetaravAnuM paNa siddha thaze, kAraNa ke pAntavAmAMno panti e SaSThI samAsa nathI paNa parve santaH ema saptamI samAsa che ane para saptamI letAM pada para thatAM antane lagatuM kArya karavAnuM hoya tyAre sthAnivarbhAva thato nathI ema samajAze. have vetan mag5 mAM mag6 pada nathI pratyaya che tethI upara karela artha pramANe sthAnivarbhAva niSedha na thatAM ati pramANe -kAra lopa thayo che te sthAnivat thaze. pariNAme sa-kAra atyAvayava nahIM rahe ane satva paNa nahIM thAya te rIte trahavanyU mAM paNa kAra pada nathI tethI ekAdezamAMno(vahAvavu no) 3-kAra sthAnivat thatAM dravadhu I-kArAnta nahIM rahe pariNAme narenca thavAno prasaMga nahIM Ave. 238 ja mammu ane tau matvarthe e sUtromAM sukhaDanta pam mAMthI huM zabdanI anuvRtti thAya che tethI ja mam' eTale ya-kArAdi ane anAdri svAdri para thatAM je pada che tenI ma saMjJA thaze ema samajAze.AthI mane padatva prApta thavAne kAraNe je rutva vagere padAnta vidhi thAya che teno niSedha karavAno hoya tyAre na paDDAnta pramANe sthAnivabhAvano niSedha thaze, kAraNa ke ma saMjJA paNa padAnta vidhi thaze tethI satva nahIM thAya ane vetaravAnuM siddha thaze, kAraNa ke sa-kArAnta veta ne ma saMjJA thaze(ke). paraMtu Ama paddhatva ane matva no eka sAthe samAveza karavo ucita nathI, kAraNa ke pada saMjJA thAya to padano je aMtyAvayava hoya te padAnta kahevAta ane tene lagatI vidhi padAntavidhi thAya. vetasvAna mAM vetan padasaMjJaka thAya to sa-kAra padAnta thAya ane satva e padAntavidhi thaze. ahIM sthAnivabhAva niSedha hovAthI hatna thavAno prasaMga Avaze. tethI meM saMjJAno Azraya laine tenuM nivAraNa karyuM hatuM. ahI kahevA mAge che ke masaMjJA paNa padamAM aMte rahela (mantaH) r ne thatA mRtva no pratiSedhaka vidhi che eTale ke matva paNa padAntane lagatuM kArya che tethI padAntavidhi zabda dvArA A meM saMjJArUpI padakAryanuM paNa grahaNa karaze. tethI me saMjJAmAM paNa sthAniva6 - bhAvano niSedha thaze. tethI sa-kArAnta vetan zabdane ma saMjJA thavAthI hatva nahIM thAya(nA.). 39 navopavidhei prati no zabdArtha varNano lopa karavAno hoya tyAre ema thai zake, paraMtu kA.pada. nA.ane jJA.saH mato kopa0 pramANe mA no lopa karavAno hoya tyAM paranimittaka manAdeza(eTale ke gata ToparA pramANe yAyAvara mAM " lopa thayo che te) aMganA aMtya mA- kArano nAto sTopa raTi pramANe lopa karavAno hoya tyAM sthAnivat thavAno prasaMga Avaze, mATe teno niSedha karavo paDaze.jethI - kAra lopa na thAya. mito sTopa paranimittakaH tasya sthAnivattvAt Ato lopa iTi ca ityAkAralopaH syAt / (51.) Ato lopa iTi cetyetaM prtiityrthH| (6.),ato lopa sa ca Ato Topa phITe ja DutyakAre vartaLe na canivat (tatva.bo) vaLI mato kopaH | to corvatriA moparI sthAnivakvAn prApto retI 84 Personal & Private Use Only Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (Avato), (kAraNa ke ahIM) varajU para thatAM phUlopa karavAno hoya tyAM (Adeza) sthAnivat thato nathI ema samajavAnuM nathI. to pachI kema ? para hoya tyAre covavidha mAM (sthAnivat nahIM thAya, ema (samajavAnuM che).A copavidhi mAM e vaLI zuM che? varNano lopa karavAno hoya tyAre ane nyU lopa karavAno hoya tyAre (paranimittaka nArA sthAnivat nahIM thAya).athavA (ahIM) sUtranA40 bhAga karavAmAM Avaze: vare kutta na nivat tato yalopavidhi ca prati na sthAnivaditi // yalope kimudaahrnnm| kaNDUyaterapratyayaH knndduutiriti| naitdsti| kvau luptaM na sthAnivat // idaM tarhi / saurI blaakaa| naitdsti| upadhAtvavidhi prati na sthAnivat // idaM tarhi pryojnm| aadityH| naitdsti| pUrvatrAsiddhe na sthAnivat // (arthAta vara pratyaya para thatAM jeno lopa thayo hoya te sthAnivat nahIM thAya) ane pachI thovidhi ti na thAnivat (eTale ke 6 no lopa karavAno hoya tyAM sthAnivat nahIM thAya). n lopanuM zuM udAharaNa che? 242 varca (dhAtu)ne avidyamAna) pratyaya (viva) thaine : (thAya che) sthAnivarvAniyAnna matApara 'sUtra para (pada.)] A vAta udAharaNa uparathI samajAzeH yAyAvara.--yA dhAtune martha yAti e arthamAM dhAtoreH 0 pramANe athavA zuTiDha yAti e arthamAM nitya suTake gati pramANe ya-pa ya-sanyo I thI divecana--hA thI abhyAsa hasya abhyAsane vin Agama nathI thayo tethI rIDavijhatA thI abhyAsa dIrghathatAMyAcAra e sthitimAM tAzkilyArthe zahA thI vara--mAyA varajU ema thatAM AdhadhAtuka vara para thatAM to TopaH --eN-kAra lopa thAyAm vara--ko co --- lopa--yAyAvara thaze, kAraNa ke prakRta sUtramAMnA niSedhane lIdhe ahIM 4 lopa sthAnivat nahIM thAya.paraMtu vAyA vara e sthitimAM to kopaHA pramANe thaela lopa sthAnivat thAya to te man thI zarU thato hindu pratyaya che tema samajAze tethI mAto ne 0i thI mA lopa thavAno prasaMga Avaze. te nivAravA ma-kAra sthAniva nathI thato ema kahevuM paDaze ema ahIM dalIla che. ahIM zaMkA thAya ke yAyAvara mAM nA lopa thavAmATe hit manADhi pratyaya para hovo joie. ahIM (jo sthAnivat thAya to) X-kAra manAdri che paraMtu hin nathI, rA ne anulakSIne nitya vau0 ke dhAto pramANe tenuM vidhAna karavAmAM nathI AvyuM tethI te pratyaya paNa nathI je pratyaya che te ja hindu che paNa temanA inathI Ama mAto so: lAgu paDavAnI zarato pUrNa na thatI hovAthI mA lopa thavAno prasaMga ja nathI. chatAM A ekadezInI ukti ke mAtra prauDhivAda che tema yu.mI.(pR.6 99) mAne che. paraMtu ahIM jema lopa thayo che te paranimittaka che te manaH parikanU0 thI sthAnivat thAya to gAto hopaH 0 thI mA lopa thAya paraMtu A na pAnta sthAnivarbhAvano niSedha karyo che tethI Topolyo. pramANe lopa thaze ane e lopa sthAnivat nathI thato (vare sute na nivat na pAnta upara mahA.bhA.) tethI mA lopa nahIM thAya. (juoH na pAnta upara kA.ane pazca yaHA upara si.ka.ane bA.ma) vAstavamAM na pAnta sUtramAM vara ane kaTopa e banne aMzanuM yAyAvara e udAharaNa che (rva rana panti rati sUtre vare svairAgya yo phuTyarAmya 2 yAyAvara jyuharati yodhyA bA.ma) . have verethopa e kyo samAsa che athavA samAsa che ke nahIM ? va. e saptamI alupha tarIke samajAve che athavA koi vara phu yoga ema ruM-kAra vacce mUkIne samajAve che.dA.ta. mAmA : 8 vivAraH e arthamAM mAmI ne nitya vRdharAra myiA pramANe maya-- su%A thI teno lopa, vidvarAgniza thI thaela TI no hu tadatadi thI lopa thaine kAma thAya che lopa sthAnivat thAya to yati thI meM-kAra lopa prApta thAya che, paraMtu TuMkAra para thatAM je kArya karavAnuM hoya tyAM sthAnivabhAvano niSedha thAya che tethI mama siddha thAya che. paraMtu lopamAM pIvaparya hotuM nathI tethI sthAnivabhAva nahIM thAya pariNAme no prazleSa binajarUrI che (jA.) 240 yogavimA ahIM samagra sUtranA bhAga nathI karavAnA paraMtu tenA ekadezano ja vibhAga karavAno che tethI yoga e lakSaNAthI yoganA avayavano sUcaka che. (chA.) 2mAM ahIM yathoviSama ne vara moviyam ema prasveSa karIne samajAve che. yoga e dandagarbhita SaSThIsamAsa karIne mU-kArano lopa karavAno hoya tyAM(sthAniva nahIM thAya) ema artha karyo che. tethI vAyAvara mAM nA lopa nahIM thAya, kAraNa ke avako eTale mato kopaH 0 pramANe ma-kAra lopa ema samajavAnuM che. 89 Personal & Private Use Only Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te (udAharaNa che).e udAharaNa nathI, kAraNa ke vizva pratyaya para thatAM jeno lopa thAya che te sthAnivat nathI thato.43 to pachI A saira vaTA! e udAharaNa che.?e (paNa) nathI, kAraNa ke upadhA hovAne kAraNe thatA vidhimAM sthAnivarbhAva thato nathI. to mAhityaH pachI e prayojana che.46 e paNa nathI, kAraNa ke pUrvatrAsiddha (adhikAra)mAM sthAnivarbhAva thato nathI. idaM tarhi / kaNDUtiH valgutiH / naitadasti pryojnm| kaNDUyA valguyeti bhavitavyam // idaM tarhi / kaNDUyateH ktin / brAhmaNakaNDUtiH ksstriyknndduutiH|| pratiSedhe svaradIrghAyalopavidhiSu lopAjAdezo na sthaanivt||1|| pratiSedhe svaradIrghayalopavidhiSu lopAjAdezo na sthAnivadbhavatIti vktvym| AkarSikaH cikIrSakaH jihiirsskH| yo hyanya AdezaH to pachI hUti vagUtiH e (udAharaNa)che. e paNa nathI, kAraNa ke tyAM tyA vaguyA ema thavuM joie.to pachI vahUrva ne (ni thaIne) trAhmapattiH 48 kSatriyatiH (ema je thAya che te udAharaNa che). 242 prakRta sUtramAMvare ema kahyuM che tethI vAyAvara mAMya lopa siddha thAya che. ahIM vahU e bhUmAtmAnImati e arthamAM supa mAtmanaH racanTrA pramANe vacam lAgIne thaela pratipadika che, rvASTrimpo ya% thI thaela nAmadhAtu nathI,kAraNa ke vanti ne vin nathI thato taiogya vivavRtvavato vi raNam gamyokAri darate tyajyo naiteibhyaH tA viva6 daphato.mahA,bhA.) ema bhASyakAre kahyuM che. viva6 kartAnA arthamAM lAge che, jayAre phUga vageremAM kartAno artha nathI. ahIM viva6 ne apratyaya kahyo che, kAraNa ke te lAgavA chatAM teno saMpUrNa lopa thAya che. temAM zuM ravivartAtA pramANe ane hasranthampramANe che temano ta koSaH pramANe lopa thatAM TU-kAra uccAraNArthe che tethI te paNa jatAM mAtra rahe che. teno vepRsyA thI lopa thatAM viva mAMthI kazuM bAkI rahetuM nathI tethI vizva vivana vin ityAdine apratyaya kahevAmAM Ave che. have tya viva-mato hovA thI 4 lopa Topo lyo thI n lopa thAya che paraMtu a-kAra lopa sthAnivat thAya to 6 lopa nahIM thaI zake tethI e lopa sthAniva nahIM thAya tema kahevuM paDaze ema ahIM dalIla che. 24 viva vivanuM vagere para thatAM jeno lopa thayo hoya te sthAnivat nahIM thAya tema vivadhA -0 (vA. 2) mAM kahyuM che tethI hU e udAharaNa nathI. 244 saiaurI vI--sULa vivi e arthamAM sUrya zabdane naividdA thI mA--pati thI e lopa-vRddhi thaIne saurva mAnta hovAthI strIliMgamAM siddhAn 0 pramANe TI--ati thI lopa. have jo be mu-kAra lopa sthAnivat thAya to-sUryatidhyAmilyanA 35dhAyA thI je upadhA lopa thavo joIe te nahIM thaI zake tethI sthAnivarbhAvano niSedha karavo paDaze.jethI samAnAzraya hovAthI bIjA naM-kAra lopa masiddhavatrimatA pramANe asiddha thaze jayAre maM ne kAraNe thaela e lopa samAnAzraya nathI vyAzraya che tethI asiddha na thatAM siddha thaze. pariNAme -kAra upadhA thaze ane sUryatiSya 0 thI teno lopa thaine sauthI siddha thaze. 2 vivamupAtvi(vA.) dvArA upadhA hovAne kAraNe thatA kAryamAM sthAnivarbhAvano niSedha karyo che paraMtu bhAgakAra AgaLa kaheze ke upadhA saMjJAne kAraNe thatA kAryamAM pratyayavidhi hoya tyAM (pratyaviSAviti ) niSedha thaze ene lakSamAM lIdhA vinA A vidhAna karyuM che(nA.) 246 mAhityaH --liti zabdane sADaze tevatA e arthamAM e ja sUtrathI the-- vRddhi -- ti thI 2 lopa-- mAhitya--tatra mavA thI "mAM rahelo" e arthamAM vityavityAtmipatyuttaravAiHA pramANe --mAhitya --pati--eN-kAra lopa--mAri tha ahIM tu pachI jU ane tenI pachI zU che tethI ho yamAM thanA (8-4-64) pramANe prathama ya-kAra vikalpa lopa thAya, paraMtu a-kAra lopa sthAnivat thAya to s lopa na thaI zake. paraMtu pUrvAsihe jA (vA) pramANe pUrvatrAsiddha adhikAramAM sthAnivarbhAva thato nathI tethI e lopa sthAnivat nahIM thAya, kAraNa ke ho mAM 0 tripAdImAM(pUrvatrasiddha adhikAramAM) nuM sUtra che. ahIM mAhitya ne kirtApatyam e arthamAM dvityiA 0 pramANe tha thayo che ame kaiyaTe nathI kahyuM, kAraNa ke apatyArthaka gatyi ne sADI TevatA pramANe devatArthaka tha thayo che ema kahyuM hoya to bApatyaca tateDanAtinA pramANe ja lopa prApta thaze, tethI upara pUrvAsiddha na nivatA ema kahyuM tenI sAthe virodha thaze. e nivAravA mATe apatyavAcI pratyayano AdhAra nathI lIdho. bAkI to te pramANe lai zakAya.kA.mAM apatyavAcI pratyayAntane devatAvAcaka tha lagADIne niSpatti karI che ane n lopa mATe ho mAM 0 no AdhAra lIdho che (kA, nyA..pada.bhA6pR.6 63) 493 For Personal & Private Use Only Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svara, dIrgha ane lopamAM je pratiSedha karyo che temAM lopa rUpI sanArA sthAnivat nathI thato I/1 (sthAnivarbhAvano)pratiSedha (karavAmAM Avyo che te)mAM svara, dIrgha ane slopa e vidhiomAM lopa rUpI manAvelA sthAnivat nathI thato ema kahevuM joie,svara -Arthiva vizIrSaka nirIrSavA mAM (-kAra lopa sthAnivat nathI thato) 249 paraMtu (lopa sivAyano) anya Adeza sthAnivadevAsau bhvti| paJcAratnyaH dshaartnyH| svara // dIrgha / pratidivnA prtidivne| yo hyanya AdezaH sthAnivadevAsau bhavati / kiryoH giryoH / dIrgha // ylop|| braahmnnknndduutiH| sthAnivat thAya che ja, jema ke pAraH rAjenyaH svara (nI carcApUrI).20 sIpratilInA pratilIbe mAM (ma-kAra lopa sthAnivat nathI thato), 25paraMta (lopa sivAyano) anya Adeza sthAnita thAya che jas? (jema ke, vi. nivIrNa (nI carcA pUrI).yo -trAma ivRtti kSatriyakaNDUtiH 247 vati --ne vaTvavikhyo yA thI ca-TU-striyo tiA-vya ti -- joti --* lopa ti--ToNo vyo pramANe s lopa thavAno hoya tyAM A lopa sthAnivat nathI thato ema kahevuM paDaze jethI t lopa thaIne tiH thai zake. paraMtu e udAharaNa yogya nathI kAraNa ke vahUrva vAva e pratyAyAnta dhAtuo che tethI temane nUi na thatAM pratyathAt aa thI thaine hUyA vAyA thaze. 248 TUca dhAtune Uiau saMjJAvAn thI jUi thaIne vahUtiH teno trAhi sAthe SaSThI samAsa thatAM travihUtiH thAya che. ahIM vya --i -ato hova --ma lopa vhat ti ema thatAM ma lopa sthAnivat thAya to rojo co pramANe - lopa na thavAno prasaMga Avaze.ahIM karmadhAraya samAsa nathI levAno, kAraNa ke tema hoya to iti zabda vizeSaNa hovAthI viroSane viroSyA pramANe teno pUrvanipAta thAya.jo kaI ti-jovo vyo. thI lopa thayA pachI lopa sthAnivat thAya to kavan athavA can thavAno prasaMga Avaze, eTale ke TU ne dhAtu gaNatAM mavizvayAtu pramANe lava thAya ane tene adhAtu gaNavAmAM Ave to thathI than thavAno prasaMga Avaze ema kahevuM yogya nathI tema chatAM vahUtiH siddha thaze tethI zaMkA ayogya che. jo ke havendra ke zat thAya to DUvuM ti athavA hU ti ema thatAM voH phUDanunAsikke ja pramANe - no r thatAM hat ti-- ka ti-pati ane parva ti--t ka ti--vUtiH ema siddha thAya che. ahI k no sthAnivarbhAva thaIne kavan nahIM thAya, kAraNa kendra e AdiSTa van Adezache ane AdiSTa san no sthAniva thato nathI, anAdiSTano Adeza ja sthAnivat thAya che. 29 [caukhaM5.490) mAM virSa: nathI] mArSika vagere mAM samAvarSa ne tene rati e arthamAM in thI chas lAgatAM mArka i--0cce --pati - lopa mA phuvA--mArSika ahIM indra ti pratyaya che tethI ati pramANe pratyayanI pUrvano svara eTale ke jU pachIno sa-kAra, udAtta thaze, paraMtu lopa sthAnivat thAya to pachIno sa-kAra pratyayanI pUrva na rahevAthI te udAtta na thavAno prasaMga Avaze.tethI sthAnivalka pavano niSedha karavo joie ema ahIM dalIla che.IirSavAra niharSavA mAM anukrame ane hR dhAtunAM sannantarSi niharSa ne vujUtu thI g--mato kopaH ma lopa nivAryA niharSa ma ema thatAM hiti thI TuMkAra udAtta thaze, paraMtu e lopa sthAnivat thAya to huM udAtta na thavAno prasaMga Ave te nivAravA mATe svaravidhi karavAno hoya tyAM mArA sthAnivat thato nathI ema kahevuM paDaze ema bhAva che.ahIM mAI: mAM meM-kAra udAtta thatAM huM svarita thaze ane vipaivAH bihIrva: mAM DuM udAtta thatAM jU nI pachIno naM-kAra svarita thaze bAkInA svara manuvAtta mevaDhavamAM thI anudAtta thaine caritAsaMhitAyAmanuvAttAnAm thI ekazruti thaze. 250 lopa sivAyanA anya nArA sthAnivat thAya che tenAM dRSTAnta: paranyaH 2IRnyaH mAM padhAratni nanVIRtni nan e sthitimAM nam para thavAthI nani jA nI nasadviSa chandrasi vA (vA.) thI guNane sthAne vikalpa ya thaine pazcaRnyaH 2IRnya thAya che. have svaravidhi karavAno hoya tyAre lopa sivAyano nArA sthAnivat thAya che tethI pAra vagere runti na hovA chatAM sthAnivarbhAvane kAraNe TrAnti che tema samajAze tethI rUAntA pramANe e digu samAsamAM pUrvapada prakRtisvara thaze eTale ke AghudAtta thaine pacAraH hArinya ema svara thaze.AgaLa 494 For Personal & Private Use Only Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSatriyakaNDUtiH yo hyanya AdezaH sthAnivadevAsau bhvti| vAyvoH adhvaryoriti // tattarhi vktvym| na vktvym| iha hi lopo'pi prakRta Adezo'pi vidhigrahaNamapi prakRtamanuvartate dIrghAdayo'pi nirdishynte| kevalaM tatrAbhisaMbandhamAtra krtvym| svaradIrghalopavidhiSu lopAjAdezo na sthaanivditi| AnupUryeNa saMniviSTAnAM yatheSTamabhisaMbandhaH zakyate kartuM na caitAnyAnupUryeNa saMniviSTAni |anaanupuuvyennaapi saMniviSTAnAM yatheSTamabhisaMbandho bhavati / tdythaa| anaDvAhamudahAri yA tvaM harasi zirasA kumbha bhagini sAcInamabhidhAvantamadrAkSIriti / tasya yatheSTamabhisaMbandho bhavati / udahAri bhagini yA tva kambha harasi zirasAnaDvAha sAcInamabhidhAvantamadrAkSIriti // kSatriyahUtiH (mAM 6 lopa sthAniva nathI thato, paraMtu lopa sivAyano) anya Adeza sthAnivat thAya che ja, (jema ke) vAH adhvargo to pachI te kahevuM paDaze?nahIM kahevuM paDe, kAraNa ke ahIM lopa paNa prastuta che , Adeza ane vidhi zabdanuM (pUrvasUtramAM) grahaNa karyuM che tenI anuvRtti (nodha 194) masi vadika paribhASAnA AdhAre A svaranI siddhi karI che, kAraNa ke ahIM ya AdezanAri vibhakti para thatAM thAya che paNa svara to vibhakti lAge te pUrveno che tethI aMtaraMga che ane than Adeza bahiraMga che. (guNavorvajitvAsthAnivatAvAda sthira kAntakSaNaH pravartato e sUtra para kA.) nA.vahurva: e dRSTAnta Ape che. kA pratiniA pratitrei-prati kiva dhAtune ninyuSaNa e uNAdi sUtra thI nina thaine tenAM .ane ca.e.va.mAM prativina TA/se e sthitimAM prakRti mana- anta levAthI mopoDanaH pramANe ma nA ma no lopa thatAM pratidina /7 ema thayAM 3-kArAnta vi nA 1pachI halana Avyo che tethI daSThi 2aa pramANe upadhA TU-kArano dIrdha prApta thAya che, paraMtu upara kahela e lopa sthAnivat thAya to pratiti () - ema samajAze tethI - pachI hat na rahetAM ijA ne avakAza nahIM rahe tethI dIrgha na thavAno prasaMga Ave,paraMtu dIrgha- vidhimAM lopa rUpI manAvelA sthAnivat nathI thato tethI dIrgha thaze.ahIM na mazurAma pramANe dIrghano niSedha prApta thaze ema kahevuM ucita nathI, kAraNa ke te niSedha mane lAgu paDe che paNa ahIM pratitivana mA/gha e sthitimAM va-kArAnta pratiti e saMjJaka nathI ane pratikrina ma saMjJaka che te 3-kArAnta nathI va-kArAnta che tethI niSedha lAgu paDato nathI. te ja rIte ma lopa dIryanI dRSTie bahiraMga che ema kahevuM paNa yogya nathI, kAraNa ke 4i jA e tripAdImAMnuM sUtra che ane tripAdImAM masiddha vahiAmantake e paribhASA lAgu nathI paDatI.(Asa vadi kantika hatA nAgrathitatha 0), kAraNa ke paribhASA anitya che (nyA). 22 virSo ni -- ane 7 ne anukrame virati ane nirati e arthamAM riTa che e uNAdi sUtra pramANe vit pratyaya (H vicAratA siau ) lAgIne ziriH jiri thAya che. tene pa.sa.vi.va.no mos para thatAMvidhAri mo/jiri gos--Lu kArya--vid go/nirar mos thatAM rephAnta dhAtu vina ri nA repha pachI zU Avyo che tethI 4i 2aa pramANe upadhA no dIrgha thavAno prasaMga Ave che. paraMtu ahIM Adeza nyU lopa sivAyano banAve che tethI tene sthAnivabhAva niSedha lAgu nahIM paDe tethI dhAtu rehAnta na rahetAM dIrdha nahIM thAya. dIrSano parihAra kA.mAM vAviyo DabhutvajJAna prAtipadriAnA e paribhASAne AdhAre karyo che. Ama vyutpatti pakSe sthAnivabhAvane kAraNe ane avyutpatti pakSe A paribhASAne kAraNe dIrdhanuM nivAraNa thAya che. pratilIbA vageremAM uNAdi pratyaya ja thayo che chatAM hari nA sUtramAM vyatipakSano Azraya levAthI 'lakSya badalAtAM lakSaNamAM phera thAya che e nyAye pratiddIbA jevAM sthaLe vyutpatti pakSano AdhAra laine dIrgha rUpI kArya siddha thai zakaze.jayAre phi jevAM bIjAM sthaLe avyutpatti pakSano AdhAra laine dIrvanuM nivAraNa thaI zakaze viH ni mAM dIrgha nathI thato e vyutpattipakSano AdhAra laine kahyuM che, eTale ke iira jiri nI yorijA e uNAdi sUtra pramANe vyutpatti karavAmAM Ave to sthAnivabhAvane kAraNe dIrgha nahIM thAya, paraMtu avyutpatti pakSano AdhAra levAmAM Ave to sthAnivabhAva na thAya topaNa zira jiri dhAtuo nathI tethI dIrgha nahIM thAya. tethI jaDapAyAtrA sUtra upara kA.mAM kahyuM che ke vizvari iira nI ma saMjJA thavA chatAM dIrdhanahIM thAya kAraNa ke 3UIthoDayutpannAnijhAtipaviniA (na vAnta upara nyAsa.).ahIM. nodhavuM joie ke riyA e sUtra upalabdha uNAdi sUtrapAThamAM mane maLyuM nathI.paraMtu thothA e sUtra che je uparathI zuru guru niSpanna karavAmAM AvyA che.vaLI e sUtramAM hasva tra-kArAnta 4 (vara) dhAtunuM grahaNa che ane tenA uparathI sAta vAto pramANe ziri maLavuM durlabha che. 253 trAhimati (nodha 250) 25 vAgloH adhvargo mAM e lopa sivAyano banAvelA hovAthI prata sUtramAMno niSedha lAgu nahIM paDe paNa bhavaH 20 pramANe sthAnivabhAva thaze. 495 For Personal & Private Use Only Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAya che ane dIrgha vagereno paNa nirdeza (prata sUtramAM) che.Ama hovAthI mAtra temano paraspara saMbaMdha karavo joie ke svaravidhi, dIrdhavidhi ane nyU lopa vidhimAM loparUpI manAverA sthAnivat thato nathI.jemane kamapUrvaka mUkavAmAM AvyA hoya temano paraspara saMbaMdha icchA mujaba karI zakAya che paraMtu A (svara, dIrgha vagere) ne to kamapUrvaka mUkelAM nathI.(paraMtu) kamapUrvaka mUkavAmAM na AvyAM hoya temano paNa paraspara saMbaMdha icchA pramANe thAya che, 5% jema ke navadimuhari mA te hasi rizarasA gume mAni sAthInamAmiyAvantamadrAkSIHA (baLadane he panihArI je tuM laI jAya che mAthA upara ghaDo he bahena aDAavaLA doDatAne te joyo che?), te (zabdo)no paraspara saMbaMdha icchA mujaba Ama thAya che :kAri mAni jA tuM sume hari phiArasA anarvAda sAthInamiSAntadrAkSI | Tahe ghaDo mAthA upara lai jAya che te panIhArI bahena te ADAavaLA doDatA baLadane joyo?) kvilugupadhAtvacaGparanihAsakutveSUpasaMkhyAnam // 2 // kvilugupAtvacaGparanihAsakutveSUpasaMkhyAnaM kartavyam // kvau kimudaahrnnm| kaNDUyaterapratyayaH knndduuriti| naitdsti| yalopavidhi prati na sthaanivt|| idaM trhi| pipaThiSaterapratyayaH piptthiiH| naitdsti| dIrghavidhi prati na sthAnivat // idaM tarhi / lAvayatelauMH pAvayateH pauH| naitdsti| akRtvA vRyAvAdezau nnilopH| pratyakSalakSaNena vRddhirbhaviSyati // idaM tarhi / lavamAcaSTe lvyti| lavayaterapratyayo lauH pauH| sthAnivadbhAvANNerUNna praapnoti| kvau luptaM viva,ku,3payA hovAne kAraNe thatA vidhimAM, raspara thatAM(ni pUrve thatA) havamAM,ane sutva mAM (sthAnivarbhAva nathI thato) tema kahevuM paDaze rA viva,su% 3payA hovAne kAraNe thatA kAryamAM, jan para thatAM(UT pUrve thatA) svavidhimAM,ane hRtva vidhimAM (sthAnivabhAva nathI thato, tema kahevuM paDaze.vizva para hoya tenuM zuM udAharaNa che? artha (dhAtu)ne a(vidyamAna) pratyaya (viva) thaine hUDa (thAya che) na te (udAharaNa che). e (udAharaNa) nathI, kAraNa ke yU lopa vidhimAM (Adeza) sthAniva thato nathI. to pachI piTi (dhAtu)ne avidyamAna) pratyaya (viva6 lAgIne thato) piThIH 255 na pAnta sUtra dvArA paranimittaka manAvA nA sthAnivabhAvano pratiSedha karyo che temAM lopa rUpI manAveza , 1 lopa, svara, dIrgha vagere vidhimAM savAyano bhAva rU5 manaphA hoya te sthAniva thAya che ema spaSTa kahevuM paDaze.ema bhAva che.paraMta kahevAnI jarUra e mATe nathI ke te sUtramAM paNa lopanuM grahaNa che ane Adeza paNa anuvRttithI UtarI Ave che, jayAre dIrdha vagere sUtramAM ja che. temane paraspara yojavAmAM Ave to "svara, dIrgha ane zlopa vidhiomAM lopa rUpI manAvelA sthAnivat nahIM thAya ema artha samajAze zaMkAkAra kahevAmAge che ke je pado anya padanA vyavadhAna vinA kamapUrvaka mUkvAmAM AvyAM hoya temano paraspara saMbaMdha yojI zakAya arthAt te dvArA temano artha bodha thAya che, paraMtu A sUtramAM lopa zabdano s sAthe saMbaMdha che ane tenuM eka ja vAra uccAraNa karavAmAM AvyuM che, jayAre arthanI dRSTie teno be rIte upayoga thAya te jarUrI che. vaLI svara, dIrgha ane lopane ADAavaLA mUkavAmAM AvyA che tethI temano paraspara anvaya kevI rIte thai zake? jo tema na thai zake to arthabodha kevI rIte thAya ? 25% avyavahita rIte viziSTa kamamAM mUkelAM na hoya chatAM arthane lakSamAM rAkhIne anavadimuvahAri0 jevAM padono samanvaya karI zakAya che. tethI ahIM paNa tema thai zakaze.ahIM lopa, Adeza ane vidhinuM grahaNa che . dIrgha vagereno paNa nirdeza che.mAtra temano paraspara saMbaMdha A rIte karavo paDazeHahIM lopa zabdanuM bevAra uccAraNa karIne lopa tathA lopa rUpI maMgAvA sAthe laine sUtramAMthI svatIcovevu hovAno na nivat ema prakriyA vAkya kADhI zakAze.kAraNa ke vyAkaraNa smRti zAstra che,prayogamUlaka che.vaLI pAThakama karatAM arthakama baLavAna che tethI ahIM paNa yatheSTha saMbaMdha yojI zakAze. (sAvInam =ADoavaLo bhaTakato,doDato) vivaIdhA (vA.) mAM indane aMte saptamI che tethI thavI sudi 3padhAtve vagere yojanA thaze. ahIM ja vira aMza che tenI be rIte samajavAnuM che. strI jJa = sthAnivatA ema tathA vaividhi ti na zanivatA e dvitIya vyAkhyAnamAM vidhi zabda adhyAhAra rAkhIne ane vastra nI AvRtti karIne tene Adeza sAthe levAthI 'viva ne kAraNe thato manAdeza' ema artha thatAM vau sutta (na sthAniva) ema artha nIkaLaze. vau ema artha na karatAM vacau vidhi prati ema artha karavo joie ema bhAkhyakAra AgaLa kaheze. vAstavamAM e uparathI sUcavAya che ke banne rIte artha thaze.(nIce noMdha 26 2).te ja rIte su% rUpI AdezamAM, upadhAne kAraNe thatA kAryamAM, para hoya tevA Li ne kAraNe thatA hasvatvamAM tema ja jItva karavAnuM hoya tyAM Adeza sthAniva nathI thato ema vArtikano artha samajAze. 27 : (nodha 249-250). Personal & Private Use Only Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e(udAharaNa che).25% e (udAharaNa) nathI, kAraNa ke dIrghavidhi karavAno hoya tyAM (Adeza) sthAnivat thato nathI. to pachI A TAvatha uparathI thato auH (ane) pIvA uparathI thato vaiH e (udAharaNa che ).259 e (paNa udAharaNa) nathI, kAraNa ke vRddhi ane mAn Adeza karyA vinA ja no lopa (thAya che).pratyayalakSaNathI vRddhi thaze. to pachI A DhamATe (e arthamAM) vati thAya che, tene a(vidyamAna) pratyaya (viva6) lAgIne H (thAya che, tema japavati avidyamAna) pratyaya (vivadhU lAgIne thato) UauHe udAharaNa nathI kAraNa ke, ahIM ni no sthAnivarbhAva thAya na thavAno prasaMga Ave che, paraMtu) viva para thatAM jeno lopa thayo 258 pikI - nA sannanta piTin ne viva--saMto Topa thI--meM lopa -- pipami pra. e.va.mAM piThit s--jyAkhyo thI apUta s lopa-vipadi . have mAvAjhoH (8-3-59)thI thaela mUrdhanya nrutva nI dRSTie asiddha hovAthI rasaguNo : (8-2-6 6) pramANe --piThira thatAM rehAntanI upadhAno rvopAyA ne vIrdhA thI upadhA dIrgha--pIra---varavAsano -vipaDIH thaze.ahIM e lopa sthAnivat thAya to piTara rephAnta na rahetAM dIrgha na thavAno prasaMga Avaze.ahIM jehatva thAya che te paNa dIrghanI jema sthAnivarbhAva niSedhane adhIna che. 25 jUqne ginanta karatAM vRddhi ane mA--chavi pavi--LaniTi --chAt --vivadhU thatAM--sAt vivar pavU viva-vit pratyaya para thatAMhevIH thI -patyu vRddhi ekAdeza thaine saiH phUH thAya che. ahIM ni lopa sthAnivat thAya to jha nahIM thai zake, kAraNa ke sTAn gAr ne sthAne Ava pAvi samajAya che tethI viva pUrve vAnta aMga nathI rahetuM ema na thAya te mATe thaTTopAvi -pUrvavitiyenA (vA.)pramANe pUrvavipratiSadhathI Li lopa prathama thatAM jU vijU kU viva-ji lopa thayo che chatAM tyacore pramANe ja che ja ema svIkArIne mano nitA thI vRddhi -- viva6 vivat pratyayano saMpUrNa lopa ane vibhakti pratyaya para thatAM auH vauH thaze.ahIM upara thayo che tema mAn thato nathI kAraNa ke mAn thavo te varNa upara adhArita kArya che ane temAM patyayalakSaNa thatuM nathI ( vaye nAti pratyakSAmA) e paribhASA lAgu paDe che. tethI ja ve hitam e vigraha vAkyano samAsa karatAM ca.e.va.nA i no sUpo dhAtu pramANe lopa thaine hitam thAya che temAM pratyayalakSaNa lAgu paDe to no T hitam ema samajAtAM mar thavAno prasaMga Ave paNa gat Adeza varNAzraya kArya che tethI pratyayalakSaNa kArya nahIM thAya ane ditam samAsa thaze. 260 jU 5,ne trAtorajU thI ma--sarvadhanurdhava thI guNa--avaH pavA. te prAtipadikone mATe vimA e arthamAM tatvajoti tAre (vA.) pramANe ji--ruva pUva ja ema thatAM viSThavastrAtipasvistha mavatIti (vA) pramANe hRSThavAva thavAthI di no lopa-cha Tu pat r e pachI vivat lAgatAM (nodhara 61) no k thaze, paraMtu lopa sthAnivat thAya to tenuM vyavadhAna thatAM jU na thavAno prasaMga Avaze. tethI ni lopa sthAnivat thato nathI tema kahevuM paDaze jethI t vivat pavU vivar mAM d thaine dhatUrA thI vRddhi thaine zaiH pauH siddha thai zake. ahIM zaMkA thAya ke vivartuLa (vA) pramANevi para thatAM ja lopa thayo che te sthAnivat na thAya te to barobara che paraMtu jUThavat bhAvane kAraNe para thatAM je di lopa thayo che te vizva para thatAM nathI thayo tethI teno sthAnivarbhAva vityu dvArA nivArI nahIM za kAya. tethI meM-kAra(Ti)nuM vyavadhAna thatAM znahIM thai zake ane auH pauH siddha nahIM thAya. paraMtu ahIM 'vI sutta na thAnivat ' ema artha na letAM 'vavai vizva prati na zanivat'eTale ke vizva para thatAM je koi paNa kArya (viSa) karavAnuM hoya tyAM lopa rUpI nArA sthAnivalU nahIM thAya ema artha karavAno che. tethI vizva para thatAM beniDhiA pramANe thatA Li lopane tema ja ne kAraNe je di lopa thayo che tene paNa sthAnivarbhAva niSedha lAgu paDaze, kAraNa ke voH rAha pramANe thanAra vidhi paNa viva para thatAM ja thAya che. pariNAme tyAM paNa niSedha amalI banatAM Li ne kAraNe thayela hovA chatAM ma lopa sthAnivat nahIM thAya ane jU thaze tethI Dhau vaiH siddha thai zakaze.ahIM ke. noMdhe che ke vApare vagere uparathI je H vagere udAharaNa che te vidhi prati na cAnivat e artha mATe ja ApyAM che paNa tevapateH tapUH e banne arthanuM udAharaNa cheviyarvatriomathA sidhdhati pa0) vinA ginanta nevid thaine viva--vAH -- * --tanyU vibhakti pratyaya thatAM . ahIM na lopa sthAniva thAya to na thAya, paraMtu viva para thatAM ja lopa thayo che tevI suta) tethI sthAnivat nahIM thAya ane iSTa siddhi thaze.nA. kahe che ke yUH vau vidhei prati arthAt viva para thatAM je koi vidhi karavAno hoya (jema ke ahIM kya) tyAre lopa rUpI banAvelA sthAnivat thato nathI e arthapramANe paNa siddha thaze.ahIM k thayA pachI Tek viva6 ema thatAM kAranI vRddhi karavA rUpa vidhi vim para thavAne kAraNe nathI thato tethI ja lopa sthAnivat thAya to kanI vRddhi thaze e zaMkA ayogya che, kAraNa ke sthAnivabhAva to jeno Adeza na thayo hoya tevA e pUrveno vidhi karavAno hoya tyAM thAya che jyAre vidhi to(Tr=2) lopa rUpI AdiSTa pUrveno vidhi che tethI Li lopa sthAniva nahIM thAya. yUH e banne arthane sAdhAraNa udAharaNa che tethI nA. kahe che ke vI sukham nAM 497 For Personal & Private Use Only Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na sthAnivaditi bhavati // evamapi na sidhyti| kthm| kvau Nilopo NAvakAralopastasya sthAnivadbhAvAdUNna praapnoti| naiSa dossH| naivaM vijJAyate kvau lupta na sthAnivaditi / kathaM tarhi / kvau vidhi prati na sthAnivaditi // luki kimudaahrnnm| hoya te sthAnivat thatuM nathI. ethI (siddha) thaze. e rIte paNa siddha nahIM thAya. kema ? viva para thatAM Li no lopa thAya che), Li lopa thatAM meM-kAra lopa thAya che, tenA sthAnivabhAva thavAthI yU nahIM thAya.e doSa nathI Avato,kAraNa ke ahIM) viva para hoya tyAre (Adeza)sthAnivat nathI thato ema samajAtuM nathI.261 to pachI kema (samajAya che) ? vizva para thatAM je vidhi karavAno hoya tyAM (Adeza) sthAnivat thato nathI ema(samajAya che).phujUnuM zuM udAharaNa che ? bimba bdrm| naitdsti| puMvadbhAvenA-pyetatsiddham // idaM tarhi / Amalakam / etadapi naasti| vkssytyett| phale lugvacanAnarthakyaM prakRtyantaratvAditi // idaM tarhi / paJcabhiH paTvIbhiHkrItaH paJcapaTuH dazapaTuriti / nanu caitadapi puMvadbhAvenaiva siddham // kathaM puNvdbhaavH| bhasyADhe taddhite puNvdbhvtiiti| bhasyetyucyate yajAdau ca bhaM bhavati na cAtra yajAdiM pshyaamH| pratyayalakSaNena yjaadiH| varNAzraye nAsti pratyayalakSaNam / evaM tarhi ThakchasozcetyevaM bhvissyti| vizvam vat (e)? (paraMtu ) e udAharaNa nathI.e to puvarbhAvathI paNa siddha thAya che. to pachI A mAmalam e (udAharaNa che).263 e paNa (udAharaNa) nathI.bhAgakAra kahevAnA che ke phaLanI bAbatamAM vacana arthahIna che, kAraNa ke (gamana e ) bhinna prakRti che.to pachI miH padvamiH kItaH e arthano upaH rAhuH e (udAharaNa che) asAdhAraNa arthAt te artha pramANe ja siddha thatAM udAharaNa satyuH vagere che. vidyAne ravI e arthamAM bahuvrIhi thatAM sa6 no vopasarnanA thI sa thatAM sava:. savamAtmAnamati e arthamAM supa mAtmanaH va thI vace--vaja rA thI --salIva-viva--mato jovA meM-kAra kopa hovo vyo--mlopa.ahIM savI san e sthitimAM ma lopa sthAnivat thAya to can thaine sat ane lopamAM sthAnivabhAvano niSedha hovAthI athavA to n AdiSTa ma pUrveno che tethI tyAM sthAnivabhAva na thavAthI sojo co pramANe teno lopa thavAno prasaMga Avaze ane tethI satyuH rUpa siddha nahIM thai zake ema nathI kAraNa ke ahIM vavI sute na cAnivat ema artha karatAM lopa sthAnivat nahIM thAya tethI thar paNa nahIM thAya ane satyuH e iSTa rUpa siddha thaze. e ja rIte DU: mAM ya na thavo ane pachI mAM - thavuM e vau suta nAM asAdhAraNa udAharaNo che. 2ThA naiva vijJAnti arthAt naivameva vijJAtho (nA) eTale ke ema ja artha thAya evuM nathI paraMtu lakSya siddha karavA mATe kvacit teno Azraya levo paDe, kavacit anya arthano TUMkamAM vasva na cAnivat e pramANe ja artha nathI samajavAno paraMtu te viSe prati na thAnivat ema paNa lakSyAnusAra artha samajavAno che. Ama lakSya siddha karavA mATe banne arthano Azraya levAmAM Ave che tene ja maryAdAmAM sidare mAchI ti mAvaH aa laghu.zabda. para candrakalA pR.99) 262 vigvI valI e rI- anta zabdone Adi anudAtta levAthI vikAranA arthamAM manudAttAzA pramANe magU lAge che. tethI vikhyI mad valI mam ema thatAM su thI gaLu lopa thatAM skULa taddhitaskRddhi pramANe hI no lopa thatAM vara ema rahetAM hI lopa sthAnivat thAya to ati thI 3 lopa thavAno prasaMga Ave che tethI teno pratiSedha karavo paDaze.vAstavamAM tasitrAdridhyAtvasuHA sUtranI mATe taditA(vA) thI puMvarbhAva thavAthI rUpa siddha thaze tethI pratiSadha karavAnI jarUra nathI. 498 For Personal & Private Use Only Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ame kahIe chIe ke e paNa puvarbhAvathI siddha thAya che.puMvarbhAva kevI rIte (thaze)? mATe taddhite kuMvAvo vacaHA Dha sivAya- no taddhita para thatAM e saMjJakano puvarbhAva thAya che e vArtika) pramANe paMva thAya che.(paraMtu vArtikamAM) ma0 (ma saMjJakano ) ema kahevAmAM AvyuM che ane me saMjJA ya-kArAdi ane manaddhi (pratyaya) para thatAM thAya che, jayAre ahIM ca-kArAdi ane anAdi (pratyaya) amane dekhAtA nathI. pratyayalakSaNathI thaze. 26 (paraMtu) varNa para AdhArita kAryamAM pratyayalakSaNa thatuM nathI.ema hoya to pachI chasozca sarova (DuvAvo vacaH I) e (vArtika) thI thaze. Thakchasozcetyucyate na cAtra Thakchasau pshyaamH| prtyylkssnnen| na lumatA tasminniti pratyayalakSaNasya prtissedhH|| na khalvapyavazyaM Thageva krItapratyayaH krItAdyarthA eva vA tddhitaaH| ki tarhi / anye'pi taddhitA ye luka pryojynti| paJcendrANyo devatA asyeti paJcendraH dazendraH paJcAgniH dazAgniH / / upadhAtve kimudAharaNam // pipaThiSaterapratyayaH pipaThIriti / (vArtikamAM) jU ane chat (pratyaya) para hoya tyAre ema kahevAmAM AvyuM che, jayAre ahIM to amane jU ane in amane dekhAtA nathI. pratyayalakSaNathI (siddha thaze).paraMtune numatA tarikSanA (e vArtika) thI pratyayalakSaNano pratiSedha karavAmAM Avyo che).266 paraMtu hakikatamAM mAtra e ja 263 gAmam (noMdha 241) gAma s--toDam thI gam thaIne mAmaIm thaze.ahIM vRddha hovAthI arthAt Adi svara vRddhi che tethI mA thayo che tethI nahIM thAya pariNAme mA (vA) lAgu na paDavAthI puMvarbhAva nahIM thAya. have hajo paranimittaka lopa sthAnivat thAya to rUpa siddha na thaI zake tethI sthAnivarbhAva pratiSedha karavo paDaze ema dalIla che.ahIM mULa sUtramAM vare no vara r ema -kAra no prazleSa karIne cheda kare che tethI TuMkAra para thatAM je vidhi karavAno hoya(jema ke gAma mAM lopa) tyAM sthAnivarbhAva nathI thato ema artha karIne mAmastram siddha kare che.je suI sUtranA bhAgamAM A vArtika che. mAtra zabda sAmanyA: ham e arthamAM yaugika nathI te bAbatamAM nA. kahe che ke gAmavayA cham ema vRkSanA saMbaMdhane kAraNe phaLano artha batAve che e nakakI thaI zakatuM nathI mATe mAtra e yaugika zabda nathI teno vikAra nahIM paNa bhinna prakRti (atyantara) che tethI su% vacana arthAt lopa thAya che ema kahevuM arthahIna che ema A vArtikano bhAva che. paraMtu te pachInI vA.mAM vintinAtrasanna ti veze bhuvanam' arthAt mAmI nA avayavanA arthamAM sAmAn jovAmAM Ave che tethI sunna thAya che tema vRkSane vize kahI zakAya, kAraNa ke vRkSa paNa kAnta eTale ke phaLa jeno avayava (nti ) che te che. 2dha pama padvami zrItaH e arthamAM parva ne sopuchasaMcAparamALAThA thI jUna-capaTu r jU-3SyapUrvadrionu saMjJAvAn thI 8jU lopa- Tu ruM ema thatAM antaranA vipIna vadi -- vattA e nyAye aMtaraMga ya Adeza thAya te pUrve sunnataSThita suvi pramANe no lopa thaze.ahIM su% sthAnivat thAya to iSTa rUpa siddha na thai zake tethI sthAnivabhAvano niSedha karavo joie.ema bhAva che. 266 pazcapaTu huM e sthitimAM lopa thatAM ma saMjJA nahIM thAya, kAraNa ke vArtikamAM maca ema kahyuM che ane e saMjJA to yajJAdri pratyaya para hoya to thAya che jayAre ahIM rRno lopa thavAthI anAdri para nathI raheto ane varNa para AdhArita kAryamAM pratyayalakSaNa nathI thatuM e paribhASAne kAraNe pratyaya - lakSaNathI paNa anAdri para nahIM thai zake. jo ke mikSAbhyioDa sUtra para bhAgakAra kahe che sidazra pratyavidhI eTale ke pratyayavidhimAM paNa paMvad - bhAva siddha che tethI ahIM paNa mA tadite "vadvava vavyA pramANe puMvarbhAva kema na thAya e zaMkA yogya nathI, kAraNa ke jayAM matyu thayuM hoyatyAM paMvabhAva thAya.ahIM to hIndu no thayA pachI matva nathI thatuM tethI na sumatAkyA pramANe pratyayalakSaNa nibaMdha thaze. vaLI antaranI vidhInuM e paribhASA(nodha 26 6) pramANe can Adezano bAdha karIne pahelAM su thaze tethI pratyayalakSaNa amalI bane to paNa anAdri para na hovAthI matva nahIM thAya tethI puMvarbhAva paNa nahIM thAya.ni.sA.(pR.45ra,pA.TI.8)cau.naM. (pR.494,pA.TI.3) mAM puvAre sidhdha pratyavidhA e mikSAdrimoDA sUtra paranI vArtika che tema kahyuM che paraMtu e to e sUtra uparanI mikSAviSa yutinirthava puMvaravisiddhatvatA (vA) uparanuM (vaddhavizva siddhatvati) sidazra pratyavitha ema bhAga che. nA.paNa ahIM kahe che mata mAthuM mAge sidarzoti vAstavamAM bhAganA mULa zabdonuM pra.mAM saMkalana ja che. 266 vacho e tasityAdrivrutviH sUtra paranI chaso vAvo vacaH ema vA. che.tenA AdhAre paMvarbhAva thaze ane tethI pratiSadhanI jarUra nathI ema ahIM dalIla che. pacapaTu mAM (noMdha 26 6) 8 no phu thayA pachI cipaTuM chuM ?-- no lopa pachI ruM lopa thayA pachI pratyayalakSaNathI rU e anAdri pratyayane kAraNe e saMjJA thatAM pevarbhAva thaze ema ahIM kahevA mAge che. paraMtu phula no to lopa thayo che tethI kahe che, cham to ahIM dekhAtA nathI." ane pratyayalakSaNathI phu che ema paNakahI na zakAya, kAraNa ke na sumatADA e sUtra paranA bhAgamAM na sumatA tArisanA ema sUtrapATha karavAno vikalpa kahyo che. te pramANe aMgane tema ja aMga sivAyanAMne thatAM kAryomAM pratyayalakSaNano pratiSedha 499 For Personal & Private Use Only Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIta vagerenA arthamAM pratyaya nathI ane rIta vagerenA arthavALA pratyayo jataddhita pratyaya che tema paNa nathI 267 to pachI zuM che? bIjA paNa taddhita pratyayo che ke je tuja nA kAraNabhUta bane che. jema ke, pendrALyo tevatA mA e arthamAM pandraH (te ja rIte) oH prajAHi rAH 268 upadhAtanuM udAharaNa zuM che? piTipU (dhAtu)ne alavidyamAna) pratyaya (vivat lAgIne thato) piThIH e(udAharaNa che). naitdsti| dIrghavidhi prati na sthAnivat // idaM hi / saurI claakaa| naitdsti| yalopa vidhi prati na sthaanivt| idaM tarhi / paarikhiiyH|| caparanihAse copasaMkhyAnaM krtvym| vAditavantaM prayojitavAn avIvadadvINAM privaadken| kiM punaH kAraNam na sidhyti| yo'sau Nau NilRpyate tasya sthAni - vadbhAvAd hrasvatvaM na praapnoti| nanu caitadapyupadhAtvavidhi prati na sthAnivadityeva siddhm| vizeSa etadvaktavyam kv| pratyayavidhAviti / iha mA bhuut| paTayati laghayatIti // kutve copasaMkhyAna krtvym| arcayaterarkaH mrcytermkH| naitad ghaajntm| auNAdika eSa ka e(udAharaNa) nathI, kAraNa ke dIrghavidhi karavAno hoya tyAM (Adeza) sthAnivat thato nathI to pachI A sairI valhA e udAharaNa che. 270 e (paNa) nathI, kAraNa ke slopa vidhimAM sthAnivat thato nathI. to pachI A parivIraH udAharaNa che. (jenI) para heya te pUrve) hasva thAya che tyAM karavAmAM Avyo che tethI puMvarbhAva nahIM thAya, kAraNa ke ahIM suna taddhitA mAM paNa su e suman zabdano prayoga karIne lopanuM vidhAna karyuM che. tethI sthAnivabhAvano niSedha karavo paDaze. 267 ahIM kahevA mAge che ke tene trItaH e arthamAM mAtra 6 pratyaya ja nathI eTale ke mAtra pIpaTuH jevAM ja sujanAM udAharaNa che ema nathI. te ja rIte sarva taddhita tAddhi arthamAM ja thAya che tema paNa nadhI.vAstavamAM evA anya taddhita pratyaya che jayAM su thAya che ane varbhAva nathI thato. jema ke pa% jvALyo phevatA marI e arthano ghendraH zabda. ahIM drALI zabdane sADI TevatA pramANe -- diyoranapatyo thI teno thavAthI sukSma tadita suvi thI strI pratyaya TIm no lopa thavAno prasaMga Ave che. paraMtu vAsavarArtamRdimAgyavayavanamAturAvAnAmAnA pramANe ahIM drazya strI e puyoganA arthamAM san nuM vidhAna karyuM che tenI sAthe ja mAnu AgamanuM paNa vidhAna che eTale ke mAnunnayo-ziSTa che (jenuM eka sAthe vidhAna karyu hoya tetethI hIn no lopa thatAM jo hI lopa sthAnivat thAya to zeSa rahI gaela mAnu nuM zravaNa thavAno prasaMga Ave che. ahIM rudra nuM pravRttinimitta dutva che ane dundrANI nuM pravRttinimitta puyoga-ina sAtheno saMbaMdha-- che.Ama e be samAnAruti nathI tethI,eTale ke te benuM pravRttinimitta bhinna hovAthI striyAH kuMvArSitaputU0 pramANe puMvarbhAva nahIM thaI zake. pariNAme peva - bhAva na thavAthI iSTa siddhi nahIM thAya. e ja rIte varNAzraya kArya hovAthI pratyayalakSaNa nahIM thAya ane upara darzAvela kAraNane lIdhe mATe tadita pramANe paNa pavabhAva nahIM thAya tethI sthAnivabhAva niSedha dvArA ja iSTa siddhi karavI paDaze. 268 pUHi pua mAththo vatArtha e arthamAM sADaze tevatA ----diporanapA -mam lopa --ju tadita --rIn lopa thaze paraMtu mAthI mAM aH strI e arthamAM ken thayo che ane sAthe sAthe vR zisita pramANe hIn pUrve je annAdeza thAya che tethI hIn lopa thatAM teno sthAnivabhAva thAya to che-kAranuM zravaNa thavAno prasaMga Avaze. ahIM paNa paMvabhAva nahIM thai zake tethI sthAnivabhAvano niSedha karavo paDaze.A be udAharaNomAM sovijhAnArmenyatara pAya morathapAvaDA e saMniyoga paribhASAno Azraya levAmAM Ave to iSTa rUpa siddha thaze,kAraNa ke rIn ane sAnuddatema ja kIr ane AdezanuM eka ja sUtra dvArA vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI bemAMthI ekano lopa thatAM banneno lopa thaze.Ama je te udAharaNamAM kIn no lopa thatAM mAnu athavA Adezano paNa sAthe sAthe lopa thatAM mAnu kelenuM zravaNa thavAno prasaMga nahIM Ave. tethI nAgeze jene e pratyudAharaNa ApyuM che. mAtra pumAna e arthamAM ghanI zabdane strIo Dha pramANe Dha-vati--- lopa thAya che. ahIM TuMkAra lopano A parimanuM pramANe sthAnivarbhAva thAya to - lopa nahIM thAya, eTale ke ahIM jena-kAranuM zravaNa thAya che te sthAnivabhAvane kAraNe thAya che sthAnivabhAva na thAya to ISTa rUpa siddha na thai zake.kaiyaTe kSatriyAziSTa paribhASA anitya che tema kahIne ne rUpa siddha karyuM che, paraMtu sthAnivarbhAvathI te siddha thAya che tethI e paribhASAne vacamAM lAvavAnI jarUra nathI. 27 saura vALA (noMdha 246). 271 parivIraH--rivAjA satramavaH e arthamAM rikavA zabdane cAturarthika gaNa-pati-mA no lopa-- pAriva--pariNe mavaH e arthamAM vRddhAntaravayAtA pramANe che pratyaya thAya che paraMtu mA-kAra lopa sthAnivat thAya to te nahIM thAya, kAraNa ke rat upadhA hoya to dhAta) to che 500 For Personal & Private Use Only Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa (sthanivarbhAva nathI thato) ema kahevuM paDaze.jeNe vAdana karAvyuM che, tene preryo e arthamAM avIvaDhInAM ravAnA (siddha nahIM thAya).?? siddha na thavAnuM zuM kAraNa? para thatAM je no lopa thAya che teno sthAnivabhAva thavAthI hasva nahIM thAya. paNa ame kahIe chIe ke e paNa upadhAtva vidhimAM sthAnivarbhAva thato nathI e kAraNe ja siddha thaze.(paNa) e viziSTa (kAryanI bAbata)mAM kahevuM paDaze. kyAM (kahevuM paDaze)? pratyaya vidhimAM(nathI thato ema (kahevuM paDaze), jethI) padathati sadhati (mAM sthAnivarbhAva na thAya). hRtva karavAnuM hoya tyAM paNa (sthAnivarbhAva thato nathI ema kahevuM paDaze: garva uparathI mamarja uparathI maH (e udAharaNa che).??? e dhan lAgIne thaela rUpo nathI.e to uNAdi gaNano ja zabdastasminnASTamikaM kutvm| etadapi NicA vyavahitatvAnna prApnoti // pUrvatrAsiddhe ca // 3 // pUrvatrAsiddhe ca na sthAnivaditi vktvym| kiM pryojnm| prayojanaM ksalopaH slope||4|| ksalopaH salope prayojanam / adugdha adugdhAH / lugvA duhadihalihaguhAmAtmanepade dntye| iti luggrahaNaM na kartavyaM bhavati / pratyaya lAgIne AThamA adhyAyanA (voH zuH I) pramANe sutva thayuM che. 74 paraMtu (sthAnivarbhAva thAya to) khijUnuM vyavadhAna thavAthI e (zutva) paNa na thavAno prasaMga Ave che. thAya che. paraMtu A sthAnivat thAya to parivU (ba) e ema samajAze arthAt r upadhA che tema nahIM samajAya tethI upadhAta (=upadhA saMjJA ne kAraNe thatuM kArya karavAnuM hoya tyAM sthAnivarbhAva nathI thato tema kahevuM paDaze.ahIM noMdhavuM joie ke jayAM upadhA saMjJAne kAraNe pratyayanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tyAM A niSedha lAgu paDe che anyatra nahIM .jema ke pati mAM jU para thatAM pad nA upadhAbhUta ma-kAranI mata 3padhAyAH pramANe vRddhi prApta thAya che paraMtu zin para thatAM nAviSTha0 pramANe 3-kAra (Ti) lopa thayo che te avaH pUmi pramANe sthAnivat thaze tethI meM upadhA na rahevAthI vRddhi nahIM thAya kAraNa ke gata 3padhAyAH sUtramAM pratyayavidhAna nathI. 272 avIvata (nodha 195) hatupayAnI cupasaMsthAnA (vA) thI A rUpa siddha thai zakaze.A vArtika cI.khaM. (kA.bhA.bhA. pR.) mAM 35dhA hRsvatve vuilyAnam (zivA vyahitatvata) e svarUpa mAM che. tyAM paNa sthAnivabhAvane kAraNe khajUnuM vyavadhAna thAya che te dalIlanI sAme ghunidAse na sthAnivatA (vA) no ja AdhAra lIdho che. (mahAbhA ahIM upadhAtva vidhimAM sthAnivarbhAva thato nathI ema kahyuM che tethI avIvat siddha thaze ema dalIla karI che, paraMtu pratyayavidhi hoya tyAM eTaluM vizeSa kahevuM paDaze tethI jayAM upadhA saMjJA nimittabhUta hoya tevA pratyayavidhimAM sthAnivabhAva na thAya tethI dati (noMdha 274)jevAmAM niSedha lAgu nahIM paDe. tethI jam para thatAM je hasva (nihAsa) thAya che tyAM sthAnivabhAvano niSedha karyo che te sArthaka che. 73 sutva--- jU ne aiti rati e arthamAM avatari ra ra saMjJAvAnA pramANe dhan (ga) thatAM bin dhan--beniTi --La lopa in e dhit pratyaya che tethI janoH zuM dhithato 1 thI tva--garva thaze,paraMtu ni lopa sthAnivat thAya to dhan para na thatAM sutva na thavAno prasaMga Avaze tethI sutva mAM sthAnivarbhAva niSedha karavo jarUrI che. 274 mArca marja -kArAnta dhAtuo che tethI temane dhan no bAdha karIne parA pramANe na thavo joie. mAM ban nathI thayo paraMtu rAdhArarvimpiH Haa e uNAdi sUtra pramANe ja thayo che ane marja mAM mAparA-ticiMkhyaH nA e uNAdi sUtra pramANe na thayo che have ma | ma Tu --bannemAM jillopa--ma ma --voH duHA marja ka ma -ro sari sava thI rapha pachInA no savarNa para thatAM vikalpa lopa thaine mamaH thaze.yumI kahe che ke mAM vadhu nuM grahaNa karyuM che tethI ma mAM paNa 4 pratyaya che, paraMtu rUma mAM marja nuM sAkSAt rahaNa che te pramANe van thAya che. temaNe rajU (3-3-56) paranI kA.no saMdarbha Apyo che paraMtu tArA prakAzana ke caukhaM. AvRttinI kA.mAM rathantAnAm e vidhAna nathI, jo ke te upara haradattamAM rathantAnAmiti tu nArita vanam khyiH pratipavanam tyevAritA pada. ema vidhAna che. nyAsamAM A vize koI ullekha nathI.A sUtra paranA mahA.bhA. mAMDyAdrimpa pratiSaHA (vA) ema che.te upara ha ke. kahe cheH jokhyoji pratiSi greva mavati gharanAthantAnAmiti tu vacanamArNam (pada.bhA.bhA.1,pR.230). paraMtu hAdika pratyayo levAmAM Ave to paNa ban lopano sthAniva- bhAva thAya to 2-kAra pachI rUr varNa nathI paNa Tu che tema samajAzetethI voH duHA e Amika sUtra dvArA paNa zu nahIM thAya tethI iSTa rUpe prApta nahIM thAya tethI sutva vidhimAM sthAnivarbhAva nathI thato tema kahevuM jarUrI che jethI sthAnivarbhAva na thavAthI bhinnuM vyavadhAna na rahe. 501 For Personal & Private Use Only Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvatrAsiddha (adhikAra) mAM paNa sthAnivarbhAva thato nathI) l3 27s pUrvatrAsiddha (adhikAra) nIcenuM kArya karavAnuM hoya tyAre paNa Adeza) sthAnivat thato nathI ema kahevuM paDaze.(tenuM zuM prayojana?) prayojana e kesa-kAra lopa karavAno hoya tyAM vasa (pratyaya)no (ga-kAra lopa sthAnivat na thAya) 4o 276 nTio kSatriA (pramANe) { no lopa karavAno hoya tyAre vana (pratyayanA) ai-kArano (suvA thI vikalpa) lopa thAya che te (H-kAra sthAni- vat na thAya. te) prayojana.(jema ke) madudha mahudhA 277 tethI) suvahuddhidahAmatmane padde nyA mAM su nuM grahaNa nahIM karavuM paDe. dadha AkAralopa Adicaturthatve // 5 // dadha AkAralopa Adicaturthatve pryojnm| dhatse dhave dhdhvm| dadhastathozca iti cakAro na kartavyo bhvti| halo yamA yami lope // 6 // halo yamA yami lope prayojanam / aadityH| halo yamA yami lopaH siddho bhavati // yA mAM ma-kArano lopa thatAM Adi 9-kAra)no caturtha varNa karavAno hoya tyAre sthAnivarbhAva na thAya te prayojana) pimAM 275 vAstavamAM upara kahyuM te jarUrI nathI, kAraNa ke mAsmina nI dRSTie tripAThI asiddha che. A vA. tripAdImAMnA pUrvatrasiddha e adhikAra sUtrano anuvAda mAtra ja che. teno lAbha e ke santAvito jevAM sUtromAM je vat no prayoga karIne anya atidezo karyA che te uparathI temanI tripAdImAM pravRtti thaze tema tema samajAya che. tethI jamI, sIravega vageremAM praguhya saMjJA, mad vagere siddha thAya che. 276 tripAdImAM sthAnivabhAva nathI thato tenuM prayojana e ke kudra mAM %i ne sthAne vasa Adeza thAya che tenA ai-kArano lopa thAya che te tenA ja sa-kArano lopa karavAno hoya tyAre sthAnivat na thAya. rAjU pratyAhAramAMno varNa jene aMte hoya ane phula pratyAhAramAMno varNa jenI upadhA hoya tevA anidra dhAtu (jema ke su) ne su mAM sji thAya che tene sthAne phAsTa phugupayAniTaH vasaH | pramANe se Adeza thAya che temAM krU tU che tethI te zeSa rahe che. temAM e no suvA tu pramANe datya varNathI zarU thatA ta thAr vagere pratyaya para thatAM lopa thayA pachI zeSa rahela TU no zo &i0 e tripAdImAMnA sUtra pramANe lopa karavAno hoya tyAre meM-kAra lopa sthAniva na thAya te mATe pUrvatrasiddha jA e vA. karavI paDaze ema ahIM dalIla 377 / mahudhA--hun nAM sut trI.pu. ane bI.pu. e.va. nAM rUpo che. sut su-su ta / thAH--sut rijha te--tut varU ta / thAH (nodha 277)--Dut r ta / thA --suvA --r lopa-- 6 thI zarU thatA sut nA TU no tAto pramANe --sudU dha / dhA--parastethoyodhaH thI /6 no dhU-- narA pa --t no --sursTaTyUTyahuddAttA thI -- durtha / mahudhA thaze.ahIM sut r ta / thAH ema thatAM -kAra lopa nevata thAya to tu lopa na thaI zake tevI pUrvatrasiddha mAM sthAnivabhAva nathI thato ema kahevuM paDaze ema karavAthI pUrva sUtra dho kiTi vA (7-3-70) mAMthI lopanI anuvRtti thAya che tethI suvA su0i (7-3-73) mAM su nuM grahaNa nahIM karavuM paDe ema kahevA mAge che. vAstavamAM dhanya hoya tyAM sukavI. thI vasa nA aMtya ma no lopa thaine so stri pramANe s lopa thai zake, paraMtu jayAre pa.pu.ji.va.no vadi para hoya tyAre - e zat varNa na hovAthI lopa na thatAM mahuhadi rUpa siddha nahIM thAya tethI prastuta sUtramAM judda nuM grahaNa avazya karavuM paDaze. jethI hu e sarvApahArI, samagra pratyayano lopa karanArI, saMjJA che, kAraNa ke pratyayanuM darzana na thavuM tene su kahe che (pratyayAna kuvaraMjJAviyAnAhU nyA) tethI samagra vasa pratyayano lopa thavAthI ahiM rUpa siddha thaze.ahIM ni.sA. mAM dAdhimathanuM kahevuM che ke A badhI dalIla -kAra danya varNa che tema svIkAravAmAM Ave to ja sAcI che. temaNe aneka uddharaNo ApIne e siddha karavAno prayatna karyo che ke n ojhasthAnano varNa che, dantano to mAtra satrikarSa che.paraMtu kAzikA kahe che ke danya ane oya vai-kAranuM sUtramAMnA Trenca zabda vaDe grahaNa thaze. jo tema na hoya to sUtrakAra tye ema kahevAne badale tai (arthAt ta vargane varNa para thatAM) ema ja kaheta. (suvA sUtra upara kA, nyAsa,pada.) TUMkamAM kA. ane nyAsa. kahe che tema pUrva sUtramAMthI lopanI anuvRtti thAya che chatAM sadiza thAya te mATe suvA mAM su nuM grahaNa karavuM paDaze ane te pahelA 5. bi.va.nA pratyaya vahi mATe karavuM paDaze (ta vArtham kA. tamannAvArtha supraNam gari tu vahAryamevA nyAsa. bhA.6,5.82). to pachI sugraha na vartavyam ema je kahyuM tenuM zuM? te vize ke. kahe che ke e vAkyamAM A rIte cheda karavAno che. sutro nA arthAt to hu grahaNa nahIM karavuM paDe? ema prazna che ane sUrtavya mati arthAt (avazya) karavuM paDaze. e bIjA vAkyamAM teno uttara che. you or Personal & Private Use Only Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA mAM mA-kArano lopa thayA pachI Adi 8-kAra)no (te vargano) caturtha varNa (dha-kAra) karavAno hoya tyAre sthAnivarbhAva na thAya te) prayojana che, (jema ke, banne dhave dhavam (mAM), 278 (tethI) vastayogya mAM 2-kAranuM grahaNa nahIM karavuM paDe. hajU pachI AvatA yam nI pachI cam AvatAM je lopa thAya che tyAM (sthAnivabhAva na thAya te prayojana) //6IL har pachI AvatA cam (varNa)nI pachI cam (varNa) AvatAM (camano) lopa thAya che tyAM sthAnivarbhAva na thAya te) prayojana che. (jema ke) dvitya:29 (ahIM meM-kAra lopa sthAnivat na thatAM) ho mAM mA pramANe lopa siddha thAya che. allopaNilopau saMyogAntalopaprabhRtiSu // 7 // allopaNilopau saMyogAntalopaprabhRtiSu pryojnm| pApacyateH paapktiH| yaayjyteryaayssttiH| pAcayateH paaktiH| yaajyteryaassttiH|| dvirvacanAdIni ca // 8 // dvivacanAdIni ca na paThitavyAni bhvnti| pUrvatrAsiddhenaiva siddhAni bhavanti // kimavizeSeNa / netyaah| vareyalopasvaravarjam // 9 // vareyalopaM svaraM ca varjayitvA / / tasya doSaH saMyogAdilopalatvaNatveSu // 10 // saMyogAntalopa vagere karavAnAM hoya tyAre meM-kAra lopa ane phaLa lopano (sthAnivarbhAva na thAya te prayojana) saMyogAntalopa vagere kArya) karavAnAM hoya tyAre meM-kAra lopa ane Li lopano (sthAnivarbhAva na thAya te) prayojana che. jema ke, pApI uparathI pAki, yAnti uparathI yAda 280 para uparathI pAna uparathI caSTi: 281 278 dhae dhakke dhadhvam ahI vA.mAM sudhAbU ne ullekha che,kAraNa ke vadhastathI& T e sUtramAM rvicana karela dha dhAtunuM grahaNa karyuM che. ulle--dhI --dha gita hovAthI svaritagataH sarca thAk--dha thAk--nudItyAgyaH zuH --zo -- dirvacana--bA dhA thA--hRvaH | abhyAsa sva-- dha dhI thA--thAH -- dhA se--jyAre varSa -- dhA --zrakhyatarataH thI abhyasta aMganA mA no lopa --pastathA thI Tu-kAra (varA) no I-kAra (maH)--dham --ra rA--m no var varNa --dhat se-dhase. dhadraSya paNa e rIte siddha thaze. mAM dita mAtmAnA Tere pramANe di mama) no | thaine a no dhye-- 6 dhye ema thatAM strI narA rAzi pramANe 6 (rA) no ga(narI) thaIne dhatUrve . paddhvam paNa upara pramANe siddha thAya che.paraMtu to mAM Tve nA -kAra pUrve - che tethI savAkhyAM vAmau pramANe am Adeza thatAM teno dhvam thAya che. A traNe rUpomAM zrAmyastaroH0 thI dhAtunA mA no lopa thayo che te sthAnivat thAya to dhAtu sUryanta na rahetAM se/ Tve / dhvam e sthitimAM dhAtunA TU no drayastathI pramANe nahIM thai zake. paraMtu sthAnivarbhAvaniSedha karavAmAM Ave to iSTa rUpo siddha thaze, eTaluM ja nahIM paNa dhAtunA Adi varNa ne sthAne te ja vargano caturtha varNa dU karavA mATe pastoDyA e sUtramAM 2-kAranuM grahaNa nahIM karavuM paDe te adhika prayojana che, kAraNa ke mA-kAra lopa sthAnivat na thAya to dhAtu vadhu sunta che, tenI pachI te e sa-kArAdi athavA A/ dhvam e dha-kArAdi pratyaya Avelo che tethI aMtya 8 no thaze. 279 mAhityaH (nodha 248). 280 Upatti: thAi--/ can ya-sanyA --papanna / can ya-sIDatiH --pApam 2 / thAyan 2 --vApI/vAyagna-vita | thI ti--pASyi ti / cAnya ti--mato hovA thI ma lopa papan ti ane yAyak ti ema thatAM prathama prAntamAM voH duHA thI sutva ane bIjAmAM aMtyanI pachI sat varNa che tethI tRpraznarUna pramANe s no 6 prApta thAya che, paraMtu bannemAM meM-kAra lopa sthAnivat thAya to prathamamAMr pachI ane bIjAmAM r pachI suvarNa nathI tema samajAze,kAraNa ke tyAM nuM vyavadhAna thaze .pariNAme sutva/Satva na thavAno prasaMga Avaze tethI sthAnivabhAva nathI thato ema kahevuM paDaze.yAyana ti mAM patyuM--hunA duH --t no --sASTi thaze.papar ti--ti-papapa: 503 For Personal & Private Use Only Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krirvana vagerene paNa (sUtramAM mUkavAM nahIM paDe e prayojana) I8 dirvavana vagereno paNa prastuta sUtramAM) pATha nahIM karavo paDe (e prayojana che),kAraNa ke te kAryo pUrvAsitte jA e (vArtika) thI ja siddha thai jAya. che.(to) zuM ( dvirtana vagereno) koi apavAda vinA pATha nahIM karavo paDe ? to kahe che ke nA (aviziSTa rIte nahIM) 282 vare, calopa, ane svara sivAya (nAno pATha nahIM karavo paDe) II vare, va lopa, ane svara (e traNa) sivAya (nA zabdo) no pATha nahIM karavo paDe. te (vArtika) ne saMyogAdilopa, satva ane tva mAM doSa Ave che /1nA 283 tasyaitasya lakSaNasya doSaH saMyogAdilopalatvaNatveSu // saMyogAdilopa // vaakyrthm| vaasyrthm| skoH saMyogAdyorante ca iti lopaH prApnoti // ltvm| nigAryate nimaalyte| aci vibhASA iti latvaM prApnoti // nntvm| maassvpnii| vriihivpnii| prAtipadikAntasyeti NatvaM prApnoti // dUrvajaneDa iza aa2aa A je (pUrvatrAsitte jA e vArtika che te) ne jayAM saMyogAdilopa, attva ane - (karavAnAM hoya) tyAM doSa Ave che. saMyogAdilIpa- cirthama, vArtham (mAM) H to thoDA pramANe lopa thavAno prasaMga Ave che. tva-nirAti , nimIte (mAM) A vimASA pramANe n Adeza na thavAno prasaMga Ave che.285 itva -mAvAnI , vIhipanI (ahIM) pratipattinujvimaSiA pramANe sthAnivat niSedha hoya to pratipAdikane anne rahelA na no) [ Adeza thavAno prasaMga Ave che. 286 thaze paraMtu pApI ane vAyabdha e banne pratyayAnta dhAtuo hovAthI temane rin na thatAM pratyathAt aa thI ma thaze, kAraNa ke te phrin no apavAda che.tethI ahIM nUi na letAM jUi lIdho che. 28 patti yASTi --par vana zin Adi vRddhi pAm Tu yAkU Tu-jUi thatAM par r ti / kAnU phu ti-niTi --pAn ti thayAnuM ti upara pramANe sutva putva thatAM patti ane yaSTiH thaze. ahIM ja lopa sthAnivat thAya to jU ane jU pachI avyavahita rIte varNa na rahevAthI sutva parva na thavAno prasaMga Avaze tethI ahIM sthAnivarbhAva na thAya to iSTa rUpo siddha thaze. 24dirvacana vagerenuM sUtramAM grahaNa na karavuM joie ema binazaratI vidhAna na karI zakAya, kAraNa ke dhirvavanA imAM reyopasvara paNa AvI jAya che. jayAre savarNa,anusvAra, dIrgha vagere tripAdImAMnA ja levAnA che tethI temanuM grahaNa na karyuM hoya to cAlaze paNa vayova -svara nuM grahaNa karavuM ja paDaze ema vA. (10) mAM kaheze. 28 pUrvAsitte jA arthapUrvagAsiddha adhikAramAM, tripAdImAM sthAnivadbhAva nathI thato ema kahevAmAM AvyuM che, paraMtu saMyogAdilopa, katva ane tvi vagere kArya karavAnAM hoya tyAre te tripAdImAMnAM hovA chatAM tyAM sthAnivarbhAva na thAya to e kAryo siddha na thai zake. 28ii artham | dAsI martham mAM oH saMyothio pramANe saMyoganA Adi jU ane jU no lopa prApta thAya che, kAraNa ke bannemAM repha pachI sat varNa Avyo che. paraMtu ahIM ya kArya thayuM che te sthAnivat na thAya to ja 6 aner ne lopa na thAya. TUMkamAM e na thAya te mATe ja ahIM pUrvatrasiddha jA dArA niSedha lAgu na paDe te ja iSTa che. jo ke kAzikA pramANe bahiraMga nimittane kAraNe thaela [ Adeza asiddha che tethI saMyogAdi, eTale ke vaca mAM jU ane 2 mAM s no lopa nathI thato. 285 --- niti-ni na dhAtunuM preraka karmaNi trI.pu.e.va.nuM rUpa che. mana vimASaIT pramANe na pachI manAdri pratyaya AvatAM rephano vikalpa nU thAya che, kAraNa ke ahIM ni 1 ne hetumati nA pramANe zin thayo che pachI sArvadhAtu thI --ni na ja "--3navo uimti --ni - Li --LaniTi --nikaIR 0 ema thatAM rephanI para gar nathI raheto paNa jU che tethI ahIM pUrvatra zA pramANe sthAnivadabhAva no niSedha thAya to. ja vimASA pramANe vikalpa nU thAya che te na thavAno prasaMga Avaze paraMtu Li lopa sthAnivat thAya to rephanI para Tu che tema samajAze ane tva thai zakaze.eTale ke ahIM pUrvatrA ijA thI thayo sthAnivarbhAva niSedha nathI thato ema kahevuM joie jethI s thaine nirAte e vaikalpika rUpa thai zake. 286 7i--mAvapanI trIdivapanI mAM kathaDanA e arthamAM vapU dhAtane jarAparoThA thI nyu-yuvaranA--vapana thAya che. teno mAva ane trihi zabdo sAdhe pappIsamAsa thaIne strIliMgamAM TiDhALanUDa thI --mAvAnI vIdivAnI thAya che.ahIM mANavAnuM e sthitimAM samAsane aMte 408 person Por Personal & Private Use Only Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dibhavanA nimittabhUta satpara thatAM jo dibhava karavAno hoya tyAre mArA sthAnivat thAya che1/16 87 Adeze sthAnivadanudezAttadvato dvivacanam // 1 // Adeze sthaanivdnudeshaattdvtH| kiNvtH| Adezavato dvirvacanaM praapnoti| tatra ko dossH| tatrakhyAta m Ara . tatrAbhyAsarUpaM na sidhyati / cakratuH cakruriti // ajgrahaNaM tu jJApakaM rUpasthAnivadbhAvasya // 3 // yadayamajgrahaNaM karoti tajjJApayatyAcAryo rUpaM sthaanivdbhvtiiti| kathaM kRtvA jnyaapkm| ajgrahaNasyaitatprayojanamiha mA bhuut| jeghIyate dedhmIyata iti / yadi rUpaM sthAnivadbhavati tto'jgrhnnmrthvdbhvti| atha hi kArya nArthojgrahaNena / bhavatyevAtra dvivcnm|| Adeza vize sthAnivabhAvano atideza karavAmAM Ave che tethI te sAthenAno bdibhaMvA1// Adeza vize sthAnivadbhAvano atideza karavAmAM Ave che tethI tenAthI yuktaka hoya te (bhAga)no bdibhava thaze). zenAthI yukta (bhAga)no? Adeza sahitanA (bhAgano) dirbhAva thavAno prasaMga Ave che. temAM zo vAMdho che? temAM abhyAsanA svarUpane lagato (vAMdho Ave che) (rA tema thavAthI catuH zru mAM 89 abhyAsanuM svarUpa siddha thatuM nathI. - che teno pUrvapadamAMnA pa-kAra/ rephane kAraNe pratikriAntanujvimagi jA (8-4-11) e pUrvatrAsiddha adhikAra nIcenA sUtra pramANe jU thavAno prasaMga Avaze.ahIM -kAra lopa sthAnivat thAya to jU nahIM thAya tema na kahI zakAya,kAraNa ke pUrvatrasiddha jA e sthAnivarbhAva niSedha lAgu paDavA rUpI doSa Ave che. paraMtu ahIM mApa ane vadi no vapanI e TuMkArAnta sAthe samAsa thato hovAthI samAsAne rR thaze. pariNAme pratikriAnti sUtrane avakAza na rahetAM jU nahIM thAya.ane iSTa rUpa siddha thaze ema kahevuM anucita che, kAraNa ke tivAropanA dra samasavane prasuqtte e paribhASA pramANe hapU lAgatAM pahelAM ja samAsa thAya che tethI - samAsAnta thaze pariNAme upara kahyuM tema patvi thavAno prasaMga Avaze. paraMtu ahIM sthAnivabhAvano niSedha lAgu na paDe to e lopa sthAnivat thAya tethI samAnta - nahIM paNa ma che tema samajAze tethI bU Adeza thato nivArI zakAze. Ama sthAnivabhAva niSedha ahIM doSabhUta na thAya che tethI niSedha nathI thato ema kahevuM joie. 287 mavaH pa0i sUtramAM sthAnIbhUta (manAI) nI pUrve rahelAne lagatA kAryamAM sathAnivabhAvanuM vidhAna karyuM che, paraMtu praznAvo prathamaNyA pramANe je ddhitva thAya che te san sahitanA (sAsya) nuM thAya che ane sthAnIbhUta an nuM paNa thAya che. ethI divecana e anAdiSTa san nI pUrve rahelane lagatuM ja kArya nathI eTale ke te mAtra pUrvavidhi nathI. pariNAme tyAM mavaH parimanuM sUtra prApta thatuM nathI tethI tyAM sthAnivarbhAva na thai zake e thai zake te mATe sUtrakAre rvineDAi sUtra dvArA sthAnivarbhAvanuM vidhAna karyuM che.bhaTTajI A sUtramAM na panti mAMthI na nI anuvRtti karIne brirvacananA nimittabhUta majU para thatAM ditya karavAnuM hoya tyAre gar no Adeza thato nathI (ddhitvanamitteji pare mana mAro na thAt dvitve vartavya si.kI.) ema le che.eTale ke temanA mate ahIM kAryAnideza levAno che ane sUtramAM teno niSedha karavAmAM Avyo che.A bAbatamAM kAzikA,nyAsa, pada svAmI dayAnaMda vageremAM ahIM rUpatideza lIdho che ane pUrvasUtramAMthI na nI anuvRtti svIkArI nathI svAmI dayAnaMde spaSTa kahyuM cheH na ti nivRttam (aSTA.bhA.) A saMdarbhamAM jJA.sa. kahe che ke Adeza nathI thato ema kahyuM che paNa ahIM vRtti vageremAM manArA sthAnivat thAya che ema kahIne rUpatideza pakSa svIkAryo che ane bannenuM phaLa eka ja che chatAM AdezaniSedha pakSa paNa bhAgamAM Apelo che ane teno ja ahIM svIkAra karyo che, kAraNa ke Adeza thAya che ema kahIne pharIthI te sthAnInuM rUpa le che ema kahevA karatAM AdezaniSedhaparaka vyAkhyAnamAM laghu prayatna che.vaLI na pAnta sUtra e niSedhaparaka pATha paNa e rIte svIkArAze tethI e pakSa arthAt Adeza nathI thato tema kahevuM te iSTa che. (tasva.bo. bhA.3,5.52) 25* tadvataH tat eTale Adeza tethI yukta te taddA Adezayukta je svarUpa tenuM (tataH) jirvacana thavAno prasaMga Avaze ema bhAva che. 289 prakRta sUtramAM sthAnane lagatA kAryano atideza (kAryAtideza) karavAmAM Ave che tema pUrvapakSI mAne che. paraMtu tethI ? atu jevAMmAM doSa Avaze manus ema thatAM ru thavA pramANe than kArya ane hiTi dhAtoranabhyAsaNA pramANe brirvacana e be ekIsAthe prApta thAya che, paraMtu, [ kAryanuM vidhAna para sUtra dvArA karavAmAM AvyuM che tethI vidgati pamA e nyAye vat kArya prathama thatAM jUgatun e sthitimAM sthAnI tra 505 For Personal & Private Use Only Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMtu an nuM grahaNa rUpano sthAnivalkAvanuM jJApana kare che 3 paraMtu (prastuta sUtramAM) teo je gar (zabda)nuM grahaNa kare che tethI AcArya jJApana kare che ke rUpa sthAnivadda thAya che.kema karIne jJApana kare che? an grahaNanuM e prayojana ke neprIte, TreSmIne mAM (sthAnivat na thAya.90 jo rUpa sthAnivat thAya to tethI (sUtramAM karelI mad grahaNa sArthaka thAya, have jo kArya (sthAnita) thAya to anna grahaNano koI artha nathI, kAraNa ke ahIM rvicana thAya ja che. tatra gaangprtissedhH||4|| tatra gAGpratiSedho vktvyH| adhijge| ivarNAbhyAsatA prApnoti // na vktvyH| gAG liTi iti dvilakArako nirdeshH| liTi lakArAdAviti // katyejantadivAdinAmadhAtuSvabhyAsarUpam // 5 // temAM IIk no pratiSedha (karavo paDaze)kA chA kArano repha () Adeza thai javAthI zuM ar rahita (mana) che tethI TiTi dhAto pramANe tenuM dirvacana prApta thavA chatAM te nahIM thAya, kAraNa ke pAvo pramANe ddhitva to n eTale ke an yutanuM thAya, mad rahitanAnuM na thAya.paraMtu ahIM van Adeza sthAnivat thAya to 6 e Adezayukta zabda ja che tema samajAze tethI sthAnInuM kArya Adezane prApta thatAM nuM (tadvata) dita thatAM jU 6 atur ema thaze. paraMtu ahIM abhyAsamAM sthAnInuM zravaNa thatuM nathI , abhyAsanuM iSTa rUpa dekhAtuM nathI ema pUrvapakSI kahevA mAge che tema chatAM ahIM ddhitvanA nimittabhUta anAdri pratyaya saMtuna pratyaya para thatAM rvijaneDariA thI sthAnivarbhAva thatAM sthAnInA rUpano atidezathaze tethI na atu--divAne thI sthAnivarbhAva--qvAno deha thI Adeza yukta(taddata) 6 nuM ddhitva na thatAM sthAnI nuM thaze-- madhu-- tu thI tra no -- 1 matu-hozuTa thI jUno --janamatuH siddha thaze. 290 nI jhIre mAM bA / MaaN nAM haste--sanyoH thI jitva prA zA ya- aao Ama no -zI ghI --hAdri --LIthI --@--bipI -- -- caturtha varNa jU thatAM kSi ghI--abhyAre varSA-garatva thatAM nigI --Lo varazno abhyAsano guNa-kIya-- nAlantA:0 thI dhAtu saMjJA thaine kA-rAn thaine trI.pu.e.va. nItte thaze te rIte pregnItte thaze.ahIM nerI e zAnta hevA chatAM sArvadhAturya, pramANe guNa nahIM thAya, kAraNa ke thar e hin pratyaya che.ahIM kAtideza dvArA rUpa siddha thai jAya che, paraMtu prastuta sUtramAM ema na kahyuM hota eTale ke majUnuM grahaNa na karyuM hota to ahIM iSTa siddhi na thai zakata.have prA mAM upara pramANe prakiyA thayA pachI vitvamAM sthAnInA rUpano atideza karavAmAM Ave to prANa tha thaine aMte nAthIyate ema aniSTa rU5 thavAno prApta thAta. tethI bhASyakAra kahe che ke prastuta sUtramAM kAryAtideza ja karavAno zreya to temAM ajUnuM grahaNa karavAno koI artha nathI, kAraNa ke upara joyuM tema rUpa siddha thai ja jAya che. Ama sUtramAMnuM ja grahaNa vyartha thaine jJApana kare che ke Adeza sthAnanA rUpayukta thAya che eTale ke rUpatideza thAya che. chA riTA pramANe 8i mAM no Adeza thAya che tethI madha 6 dri-- aa --vivecana api aa aa --hiTatazayoriA --hatvaHA-pa na aa --abhyAre -madha na ma --mAto hova raTi jA--mana --manane.have pa aa aa e sthitimAM anAdri pratyaya para levAthI prastuta sUtra pramANe rUpatideza karavAmAM Ave to abhyAsamAM vAra na thatAM mapa aa aa ema thavAthI iSTa rUpa siddha nahIM thAya tethI nA Adezane anulakSIne rUpatidezano pratiSedha karavo paDaze eTale ke tyAM rUpatideza na thatAM kAryAtideza thAya che ema kahevuM paDaze.atidezanA aneka prakAra che paraMtu prastuta saMdarbhamAM kAryAnideza ane rUpatideza e be prakAranA atideza nodhavA joie, kAryAtidezamAM kAryanI siddhi mATe Adezane sthAnInA samAna gaNIne Adeza dvArA ja kArya karavAmAM Ave che. pariNAme sthAnI ane Adeza bannene lagatAM kArya Adezane vize karavAmAM Ave che.jayAre rUpatidezamAM to sthAnInuM ja svarUpa hoya te ja Adezane prApta thAya. pariNAme sthAnI ne AdhAre thatAM kArya tyAM thAya. Adezane sthAnInA samAna gaNavAmAM nathI Avato tethI Adezane kArya thatAM nathI. jema ke papadH mAM pA tun e sthitimAM sarvANi vitA thI ivijU thatAM gAto roSathI mA lopa 6 atu-TiTi vAto pramANe jehirvacana thAya che te ahIM nahIM zake, 506 For Personal & Private Use Only Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te (rUpAtideza nA Adeza) mAM gAt no pratiSadha thAya che tema kahevuM joIe nahIM to) dhanane (mAM) abhyAsamAM svarNa thavAno prasaMga Ave che.nahIM kahevo paDe, (kAraNa ke) IIko TiTiA e be tra-kAra yukta nirdeza che tethI sTa-kArAdi ti mAM ( no II Adeza thAya che tema samajAze).292 ti, ninta, dvivAdri ane nAma dhAtumAM abhyAsarUpa (siddha nathI thatuM ) /pA 25 kRtyejantadivAdinAmadhAtuSvabhyAsarUpa na sidhyati // kRti| acikiirtt| kRti // ejnt| jagle mmle| ejnt|| divaadi| duyUSati susyUSati / divAdi // naamdhaatu| bhavanamicchati bhavanIyati bhavanIyateH san bibhavanIyiSati // evaM tarhi pratyaya iti vkssyaami|| chUta dhAtu unta dhAtu vivuM vagere dhAtuo ane nAmadhAtumAM abhyAsanuM rUpa siddha nathI thatuM. pati- nuM vivartat - vati 24 (nI carcA pUrI). nanta-nuM na, marUM nanta 95 nI carcA pUrI). vivAdri - nuM zUti , susmRti- drivADhi 96 nI carcA pUrI).nAmadhAtunuM manAmiti kAraNa ke dhAtu 6 mAM rajU nathI (mana che). paraMtu ahIM rUpatideza levAmAM Ave to Adeza 6 tenA sthAnI pa nuM rUpa dharAve che tema samajAze tethI dirvacana thaine abhyAsamAM sthAnInuM rUpa jaLavAi raheze ane pAtra -hastrA--pat --patuM ema rUpa siddha thaze.ahIM zaMkA thAya ke sid para hoya tyAre duno A Adeza thAya che tema mAn hiTi mAM vidhAna karyuM che pachI dhirvaneDAi e kevI rIte prApta thaze? kAraNa ke ahIM madha mA mAM san para nathI tethI ke. kahe che ke TistikSayoH pramANe zuM Adeza thayA pachI madha nA e sthitimAM rUpAtideza thatAM doSa Avaze ema ahIM dalIla che.eTale A pramANe prakriyA thAya che ema svIkAravAmAM Ave to doSa Avaze. 29? e pratiSedha nahIM karavo paDe, kAraNa ke TiA sUtramAM riTA ema be stra-kAra yukta nirdeza che ane s e lupta saptamI vibhakti yukta che arthAt TI tri siTi ema samajAze.temAM hi () e sinuM vizeSaNathaze.tethI s avasthAmAM rahela di para hoya tyAre 6 no nA thAya che ema artha thaze.Ama ru-kArathI zarU thato dri para hoya tyAre ja nA Adeza thAya che.AthI huM di e sthitimAM eTale ke hi no ta ane te no Adeza thAya te pUrve ja Adeza thaze.Ama ahIM rUpatidezana thavAthI dhanane siddha thaze. 95 an para thatAM jemanArA thAya che te dirvacana karavAnuM hoya tyAre sthAnivat thAya che ema prastuta sUtrano artha che tema svIkArIne A vArtikamAM doSa batAvyo che. A prathama vikalpa che.AvA pAMca pakSanI bhASyamAM rajuAta che (u, cIkha.pR.500).A pAMca uparAMta haradatte chaThA pakSanI carcA karI che paraMtu pUrva sUtramAMthI na nI anuvRtti carcA nathI,nyAsamAM traNa pakSa ApyA che. bhAgamAM A pAMcapakSanI carcA,khaMDana vagere Avaze ane nodhamAM te yathAsthAne ullekhelA che. 294 ti-vatuM curAdi ne satyAparA thI ginna ane mAM ine sthAne lAgatA sine badale trikukhyA pramANe rad thatAM n sun ema thatAM upadhA tra-kArano 3padhAthAzcaT ( 3rarapa6)pramANe -vit zin k su-hatna pachI nA upadhAbhUta repha pUrvenA TU-kArano 35dhA rA thI dIrgha--zrI zin k su-niTi --zI jar su-vaDA divacana-zat zat vat suha-- hA0i-- vIrta ma matuM--hartA--rti mAM --judIzu. --rti --mato gu-cit -surasu thI mad --jIrtatuM thAya che.ahIM prathama pakSa pramANe artha karatAM dina e gar nuM vizeSaNa nathI thatuM tethI jitanimittabhUta jU para thatAM paNa sthAnivarbhAva thaze.tethI maniSThIrtata mAM ja ditvanuM nimitta hovAthI tenI pUrve 3payAvAgyA pramANe trA no thayo che te sthAnivat thavAthI abhyAsamAM ka2tA thI trA no ma thavAthI nuM zravaNa na thatAM ajIrta ema asAdhu rUpa thavAno prasaMga Avaze.ema bhAva che. 295 M7--na ma- hai na tri mAM karmaNi zrI. e.va. 7--tikSo -- gNA--mAtra 3ro thI teno gA--hA | abhyAsa-- sTA sTI --hAdri -- zrI -- do. ane mato Topa Ti zA--naste. te rIte makke thaze.ahIM prastuta sUtra pramANe Adeza mAM sthAnivat thAya to ditya-kArAnta nuM thaze tethI jai jai - saira ema thatAM hastra pramANe abhyAsano hasva karatAM prazva havA pramANe jene sthAne dda hasvAdeza thatAM abhyAsamAM e ne badale nuM zravaNa thavA rUpI doSa Avaze. 29% drivAri--vid ne aMte ratva che tethI san para thatAM sanIvantarlagna pramANe vikalpa rad thAya che, paraMtu dArAma na karyo hoya to sana phAri thavAthI. halTantArA thI te si thavAthI phevoH rajUrva pramANe TU no jU4 san Adeza--Dhi san ti--- sa = ti-sanyoH -- ma ti- -ivRti abhyAsa hasva Tu sa ti--mArA pratyayo --jubhUti thaze. te rIte sin nuM sucUti thaze. ahIM kva para thatAM je cAra thayo che te prastuta sUtra pramANe sthAnivat thAya to abhyAsamAM TU-kAranuM zravaNa thavAno prasaMga avaze. Por Personal & Private Use Only Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mavanIti ane mavanI (nAmadhAtu) ne san lAgIne vimavanI sthiti 297 ema hoya to pachI () pratya (manA pratyaya para thatAM) ema huM kahIza. 298 pratyaya iti cetkRtyejantanAmadhAtuSvabhyAsarUpam // 6 // pratyaya iti cetkatyejantanAmadhAtuSvabhyAsarUpaM na sidhyti| divAdaya eke prihRtaa|| evaM tarhi dvirvavacananimitte'cyajAdezaH sthAnivaditi vkssyaami| sa tarhi nimittazabda upAdeyo nahyantareNa nimittazaddha nimittArtho gmyte| antareNApi nimittazaddhaM nimittArtho gmyte| tdythaa| dadhitrapusaM pratyakSo jvrH| jvaranimittamiti gmyte| naDvalodaka paadrogH| pAdaroganimittamiti gmyte| aayurghtm| AyuSo nimittamiti gmyte|| athavAkAro matvarthIyaH / dvirvavacanamasminnasti so'yaM dvivacano dvirvacana iti // evamapi na jJAyate kiyantamasau kAla sthaanivdbhvtiiti| yaH punarAha dvivacane kartavya iti kRte tasya dvivaMcane sthaanivnnpratyaya para thatAM ema kahezo to ti, kanna ane nAma dhAtumAM abhyAsarUpa (siddha nathI thatuM) ll jo temanA pratyaya para thatAM ema kahezo to tuM dhAtu,nanta dhAtu ane nAmadhAtumAM abhyAsanuM rUpa siddha nathI thatuM. ekalA vivuM vagere dhAtuono parihAra thayo.ema hoya to pachI dibhavano nimittabhUta an (pratyaya) para thatAM jemano Adeza hoya te sthAnIsvarUpa thAya che, ema huM kahIza.29 topachI e nimitta zabda (sUtramAM) levo paDaze, kAraNa ke nimitta zabdanA prayoga) vinA nimittano artha samajAto nathI. zabda (nA prayoga) vinA paNa nimittano artha samajAya che, jema ke khATuM dahIM pratyakSa tAva che yatrapure pratyakSo vara: I) 00 (eTale ke tAvanuM nimitta che, tema 297 nAmadhAtu-mana-muM ne ravivAraMpAyoH pramANe yuTa (mana)--mo ana--mavanam nAma dhAtu thatAM sute dhAtu thI sun lopa mavana ne mavamiti e arthamAM supa mAtmanaH 0 thI vaca-mavana thar ti--veja rA thI aMtya no --mavanIti tene dhAtoH varmA samAna thI sa-sanyoH -ditya-dhaMdhAtuwtye--mamavanIya sa--bhyAre varSa thI K no --sanyataHA-abhyAsanA " no TUM-bArAmatyoH -to Topa -vimavanIm Tu i-vimavanIthiSa ne dhAtu saMjJA TU mAM rAjU ti-mato gun --vimavanIthiti thaze.ahIM mavana mAM je v Adeza thayo che te sthAnivat thAya to abhyAsamAM mo thavAthI teno hastra pramANe hasva thatAM abhyAsamAM 3-kAranuM zravaNa thavAno prasaMga Avaze. 298 ahIM bIjo pakSa raju karyo che. dvirvaneDani pratye ema samajavAthI uparanA doSanuM nivAraNa thaze, paraMtu vikIrtatumAM khajU,nakke makke mAM | ane mavana mAM cuTuM e sarva manAve pratyaya che tethI vata, ane nAmadhAtumAM doSa UbhA ja rahe che. mAtra TubhUti mAM eTale ke dvivAdri mAMjek thayo che te manAyi che paNa pratyaya nathI, Adeza che tethI temAM dhirvanekavi pratye e sUtra lAgu nahIM paDe. pariNAme sthAnivarbhAva na thatAM doSanuM nivAraNa thaze, eTale ke abhyAsamAM 3- kAranuM zravaNa thaze. 299 ahIM trIjo vikalpa raju karyo che. tadanusAra dirvacananA nimittabhUta san para thatAM sanArA sthAnivat thaze. tethI nakke makke e nanta mAM AvatA doSano parIvAra nahIM thAya, kAraNa ke temAMno gharA () manoDhi che te divecananuM nimitta paNa che, paraMtu te sivAyanAM udAharaNomAMnA doSano parIvAra thAya che. vIrtat mAM r Adeza ban para thatAM thayo che, paraMtu zin pratyaya hovA chatAM te ddhitvanuM nimitta nathI, Turghapati mAM san pratyaya dirvacananuM nimitta che paNa te manAdri nathI ane vimavanIyiSati mAM nyune kAraNe mana Adeza jarUra thayo che , te manAdri paNa che paraMtu jitvanuM nimitta nathI tethI A sarva durAntomAM A pakSa pramANe sUtrArtha thatAM sUtra lAgu nahIM paDe ane doSa paNa nahIM Ave.kai nodhe che ke nAke no parihAra AgaLa upara karaze. 300 tripusan e samAhAra ke karmadhAraya samAsa che(kai) enA artha vize mayabheda che. dahIM traputa jenA rUpa rasa ane gaMdhamAM phera thayo hoya tevuM dahIM. arthAt bagaDI gaeluM dahIM.A indasamAsa hoya to pusa eka jAtanuM phaLa ema artha che.ATe kAkaDI artha kare che. ahIM tRpakSam ane tupuram ema pAThAntara nA. noMdhe che. dRSTAntamAM patrapura, narvastro, pRta vagere nimitta(kAraNa) upara javara, pAdaroga, dIrdhAyuSya vagere naimittika(kAya) no Aropa karyo che tethI nimitta zabdanA sAkSAt prayoga vinA nimittano artha samajAya che. te rIte sUtramAMnA ja e pada uparathI paNa san brirvacananuM nimitta che tethI tenA upara naimittika vivecanano Aropa karyo che tema svIkArIne mane ja brirvacana kahyuM che. TUMkamAM javara vagerenA nimittabhUta dadhitrapusa vagere upara javara vagereno Aropa karyo che tema lAgU upara divecanano Aropa karyo che tethI A ditva che tema samajAya che. 508 For Personal & Private Use Only Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samajAya che. nava pavirAHA (netaravALA sthaLanuM pANI eTale pagano roga (vALo) (eTale ke e) paganA roganuM nimitta che, ema samajAya che. mApurkhatama (ghI eTale AyuSya) dhI e dIrdhAyuSyanuM nimitta che tema samajAya che. athavA01 (di zabdamAM) manvargIya ('vALo e arthamAM) X-kAra (pratyaya lAgyo che 302 eTale ke " jemAM divecana hoya te dirvacana (ane dirvane eTale) jirvacanathI yukta hoya temAM" ema (samajAze).ema (samajavA) chatAM e keTalA samaya sudhI te sthAnivat thAya che te samajAtuM nathI.03 paraMtu je kahe che ke divecana karavAnuM hoya tyAre ((sthAnivat thAya che), tene dirvacana karyA pachI (manArA) sthAnivat nahIM bhaviSyati // evaM tarhi pratiSedhaH prakRtaH so'nuvrtissyte| kva prkRtH| na padAntadvirvacana iti| dvirvacananimitte'cyajAdezo na bhavatIti / evamapi na jJAyate kiyantamasau kAlamAdezo bhvtiiti| yaH punarAha dvivaMcane kartavya iti tasya dvivacane'jAdezo bhaviSyati // evaM tarjubhayamanena kriyate pratyayazca vizeSyate dvirvacanaM ca / kathaM punarekena yatnenobhayaM lbhym| labhyamityAha / kthm| ekshessnirdeshaat| ekshessnirdesho'ym| thAya 304 ema hoya to pachI je pratiSedha prakata che tenI anuvRtti karavAmAM Avaze. kyAM prakRti che ? na pAntarvivana e(sUtra)mAM. (tethI) brirvacanano nimittabhUta san para thatAM banAsa nathI thato ema (samajAze).ema chatAM paNa keTalo samaya te Adeza nathI thato te samajAtuM nathI,406 paraMtu je kahe che ke dirvacana karavAnuM hoya tyAre, tene to diIcana karyA pachI manAza thaze. ema hoya to A (rvine e) bevaDuM (kAma) 301 upara ApelAM dRSTAntamAM lakSaNAno AdhAra lIdho che. temAM dadhitrapusa, navvalodaka, dhRta vagere acUka rIte (vyamavAre) te te kAryane ubhAve che paraMtu prata sUtramAM te pramANe nathI, kAraNa ke anAdri pratyaya para thatAM sarvatra acUka rIte ddhitva thatuM nathI. tethI ahIM lakSaNA lai na zakAya e prakAranI zaMkAne lakSamAM rAkhIne ahIM mathavA ema kahIM ne anya rIte parihAra kare che 302 ahIM kirtana zabdamAM mambrioDar pramANe masvargIya(=vALo, nAthI yukta e arthamAM) man lAgyo che tema kahIzuM. tethI jemAM divecana che te krirvavana ane tenuM sa.a.va. dhirvane. tethI dirvacanathI yukta hoya temAM ema artha samajAze. 303 sUtramAM eka ja dirdhana zabdanuM grahaNa kareluM che ane tene mannA vizeSaNa tarIke laine diryaneDani ema anvaya karyo che, jemAM vivecana che. tevo ar para thatAM mArA sthAnivat thaze ema artha karyo che. pariNAme vivecana karyA pachI mArA sthAnivat thaze ke nahIM te samajAtuM nathI. tethI ke. kahe che ke te kAraNe kALanuM avadhAraNa thatuM nathI eTale ke dirdhana karavAnuM hoya teTalA pUrato ja Adeza sthAnivat thaze te pachI nahIM thAya ema cokkasa maryAdA baMdhAtI nathI. pariNAme tuM jevAnI siddhi na thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke samayanI maryAdA nakkI na hovAthI (triAvadhArAmAva) sthAnivat thaela [ Adeza pharI than AdezanuM svarUpa prApta kare. 304rvine aTale divecana karavAnuM hoya tyAre ema je samaje che tene samayanuM avadhAraNa zakya che, kAraNa ke te artha pramANe spaSTa samajAya che ke dirvacana karavAnuM hoya tyAre ja manAvelA sthAnivat thAya che tyAra pachI nahIM. tethI dirvacana thayA bAda AdezapunaH AdezanuM svarUpa prApta karaze ane tuM jovAmAM doSa nahIM Ave. 30s 7 pAnta sUtramAM na nuM grahaNa karIne pratiSedha karyo che tenI prata sUtramAM anuvRtti thaze. paraMtu sthAnivat nI anuvRtti nahIM thAya. pariNAme krirvaneDani (mArA ) (mati) eTale ke rvicananA nimittabhUta majU para thatAM no Adeza thato nathI " ema artha samajAze. tethI rItu mAM mAtunuM e sthitimAM dirvacananimitta ar (atul no -kAra) para rahetAM mar (arthAt kR nA tra- kArano) Adeza na thatAM tum-- mata-- 4 gar-- cha mAsU-- tu-tuH siddha thaze. 306 ahIM paNa samaya maryAdA nakakI nathI thatI eTale ke divecananimitta ma para thatAM (ddhirvavananimittevi) manno Adeza nathI thato (manAro na mati) ema artha samajanArane paNa kyAM sudhI ka no Adeza nathI thato te bAbatamAM koi cokkasa nirNaya thaI zakato nathI ane tema thatAM dirvacana thayA pachI paNa san no Adeza na thAya to uparanA dRSTAntamAM tun ema thatAM tra no repha Adeza na thAya to ketunI siddhi na thai zake. paraMtu je divecana karavAnuM hoya tyAre ema artha kare tene mATe brirvacana thayA pachI ma no Adeza karavo zakya che, kAraNa ke tyAM kAlAvAdhAraNa che tethI dirvacana thayA pachI mAM tra no repha Adeza thaine catuH siddha thaze. For Personal & Private Use Only Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaze.07 pratyayanuM paNa vizeSaNa thaze ane divecananuM paNa (te karavAnuM hoya tyAre ema nirdeza kare che).eka ja prayAsathI bevaDuM (kAma) kevI rIte meLavI zakAya ? (to) kahe che ke meLavI zakAya). kevI rIte ?308 (sUtrakAre) eka zeSabdArA nirdeza karyo che tethI.00 dvirvacanaM ca dvirvacanaM ca dvivcnm| dvivaMcane kartavye dvirvacane'ci pratyaya iti dvivacananimitte'ci sthAnivadbhavati // dvirvacananimitte'ci sthAnivacceNNau sthAnivadvavacanam // 7 // dvirvacananimitte'ci sthAnivacceNNau sthAnivadbhAvo vktvyH| avanunAvayiSati avacukSAvayiSati // na vktvyH| dvirtana ja dirvajana dirdhanam (ema) A ekazeSabdArA nirdeza karelo che, tethI 'brirvacana karavAnuM hoya tyAre " tema ja 'brirvacana man para thatAM,arthAt rvicanano kAraNabhUtagar (manAri) pratyaya para hoya tyAre sthAnivat thAya che ema samajAze). hirvacanano nimittabhUta man para thatAM (banAvelA) sthAnivat (thAya che, ema kaho to ja para thatAM paNa Adeza) sthAnivat thAya che tema) kahevuM paDaze . brirvacanano nimittabhUta gar para thatAM (mana) sthAnivat (thAya che), ema jo kaho to Li para thatAM paNa (manArA) nuM svarUpa sthAnivat (thAya che) tema kahevuM paDaze, jethI manunAti , avaqkSAvadhiSati (siddha thai zake).10 nahIM kahevuM paDe gA 307 ahIM pAMcamo vikalpa raju karyo che.jethI kAlAdhAraNa paNa thaI zake divecana zabda be kArya karaze.pratyayanuM vizeSaNa thaze ja paNa pratyayanuM vizeSaNa thaze. tethI dine ja pratya eTale ke divecananA nimittabhUta anAdri pratyaya para thatAM ema samajAze ane sAthe sAthe krirvane eTale divecana karavAnuM hoya tyAre ema paNa artha samajAze. tethI sUtrano artha A pramANe thazeH britvanA nimittabhUta manAdri pratyayane kAraNe je manArA thAya che te dirvacana (karavAnuM hoya tyAre sthAnivat thAya che. Ama kAlAvAdhAraNa thAya che) 908 ahIM zaMkA thaI zake ke sUtramAM pratyaya zabdanuM grahaNa to che ja nahIM pachI dirvacana zabda tenuM vizeSaNa kevI rIte thaI zake? paNa te zaMkA ucita nathI kAraNa ke sUtramAM gIra ema kahyuM che te uparathI A dirvacana chaThA adhyAyamAM jenuM vidhAna karyuM che te che ane te divacana pratyaya para thatAM thAya che tethI pratyaya e arthanA vAcaka pratyaya padano AkSepa,anumAna thai zake che. jo ke sanyoHA mAM SaSThI che chatAM sannanta ane vaDanta mAM sana ane cak para thatAM dita thAya che tethI te pratyayo ddhitvanA nimitta che tema kahI zakAya ane tethI tyAM paNa pratyaya padano AkSepa thai zakaze.ahIM noMdhavuM joie ke AThamA adhyAyamAM avorahAkhyA che ane mana nA e sUtro dvArA je ditvanuM vidhAna che te pratyaya para thatAM thatuM nathI tethI te sthaLoe AkSepa nahIM thai zake. 29 sUtramAM eka ja dirdhana zabdanuM grahaNa karyuM che temAMthI bevaDuM kArya kevI rIte meLavI zakAya e zaMkAno nirAsa roSa no AdhAra laine karyo che. jayAM sahavivekSA hoya tyAM ekazeSa thAya.sahavivakSA eTale paraspara bheda na jaNAya te rIte aneka arthonI ekarUpa pratIti. paraMtu ahIM sahavivA nathI kAraNa ke dvirtana zabdanA je be artha lIdhA che te paraspara viruddha che, samakakSa nathI.e be artha uddezya ke vidheya tarIke eka ja arthamAM nathI prayojavAmAM AvyA tethI viroSa nahIM thai zake e dalIlano uttaramAM sarvAni sarvanAmAniA sUtranA pradIpamAM cheH jema saMjJA ane paribhASA zAstrane upayogI che tema ekazeSa paNa upayogI hovAthI zAstranA aMgabhUta che tethI sahavivekSA na hoya tyAM paNa sAme roSaH pramANe ekazeSa jarUra thaze. athavA to ahIM ekazeSa dvArA tatra ane AvRtti sUcavAya che, kAraNa ke te benuM pariNAma eka ja che. zveto dhAtA ema kahetAM be artha samajAya che chatAM zabdaprayoga to eka ja che tema sUtrakAre be artha manamAM rAkhIne ubhaya kArya siddha thAya te mATe dhirvavana e eka zabdano prayoga karyo che. vArtA mATe taMtra ane boddhA mATe AvRtti,kAraNa ke vaktAe be artha manamAM rAkhIne eka zabdano prayoga karyo che, jayAre boddhA te zabdanI AvRtti karIne ubhaya arthane pAme che.Ama ekazeSanA prayogano je lAbha che teja taMtrAvRttino che tethI ekazeSa dvArA taMtrAvRtti sUcavAya che tema samajI zakAze ane eka dirdhana zabdano prayoga hovA chatAM banne artha prApta thai zakaze. 310 avanunAviti-nava tu dhAtunuM ginanta--*vanuM nir avaluM --vRddhi mAn Adeza-- zrI.pu e. va. ti rAm --manAvuM ti--sArvadhAturSa thI guNa-avanAvati.te pramANe mavapulAvati thaze. tenAM santa-avanAvA san mavapulAva --mAdhAtuceTha -- sanyo thI vitva thatAM ahIM vRddhi thaIne mAt Adeza thayo che te sthAniva na thAya to abhyAsamAM 3-kAra nuM zravaNa na thavAno prasaMga Avaze. tethI Li para thatAM mArA sthAnivat thAya che tema kahevuM paDaze, kAraNa ke na manAdri pratyaya che paNa ddhitvanuM nimitta nathI ane sana ne kAraNe dita thAya te pUrve aMtaraMga hovAthI vRddhi ane yam Adeza thayA pachI sana para hovAthI nAjU ane kSAt nuM di- thavA jaze tethI na arthAt Li para thatAM sanA sthAnita thAya che ema kahevuM paDaze, kAraNa ke dhirvaneDajiA thI ahIM sthAnivabhAva nathI thato ema ahIM dalIla che 510 For Personal & Private Use Only Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oH puyaNjiSu vacanaM jJApakaM Nau sthAnivadbhAvasya // 8 // yadayamoH puyaNjyapare ityAha tajjJApayatyAcAryo bhavati Nau sthaanivditi| yadyetajjJApyate acikIrtat atrApi praapnoti| tulyajAtIyasya .. jnyaapkm| kazca tulyjaatiiyH| yathAjAtIyakAH puynnjyH| kthNjaatiiykaashcaite| avarNaparA // kathaM jagle mmle| anaimittikamAtvaM ziti tu prtissedhH|| (sUtrakAre) moH pukhtavu ema kahyuM che te na para thatAM (manA nA)sthAnivalkAvanuM jJApaka che dA. I e kahevuM nahIM paDe kAraNa ke moH go dArA jJApana thAya che : moH puca nyAre moH pu. tham 2 - rA e samAhAra baMda che, paraMtu kendazuhantitnimahire e vidhi anitya che tethI samAsAne Ta nathI thayo. mAre e ma pa tharamAt tat (jenI pachI rahelo che te) e vigrahanA bahuvrIhinuM sa.a.va. che ane te puna nuM vizeSaNa che. tethI mAra hoya tevA varga,cabU varNa ane naM-kAra para hoya tevA 3-kArAnta abhyAsano -kAra Adeza thAya che ema sUtrArtha thaze.A sUtramAM apara pu, cam ane n nuM grahaNa karyuM che tethI jJApana thAya che ke vivecananuM nimitta na hovA chatAM ni para thatAM thaela Adeza sthAnivat thAya che [ taveva puthaicAra hari vanane jJAnadirvajananimitte iLa thAnivakravatIti (7-4-80) para kA] tethI 'La para thatAM sthAnivat thAya che e khAsa vidhAna karavuM nahIM paDe tema dalIla che. Li para thatAM Adeza sthAnivat thato hoya to mAra chu, paN ane - pUrve 3 varNAnta abhyAsa hoi na zake. jo ke vivipati ane vipavitemAM paNa nathI kAraNa ke te thanta rUpo nathI. tethI tyAM sthAnivarbhAva thavAno prazna nathI chatAM temAM anukame apara -kAra ane pa-kAra che ane tenI pUrve 3 varNAnta abhyAsa prApta thayo che. vivipati--- 2 san--co rasa--visana-sanyoHA thI abhyAsa diryaneDajiA thI sthAnivarbhAva thatAM yahU e gU che tema samajAze tenuM dhitva karatAM yuvata--7--,viSa--moH puca abhyAsanA 3 no -vivigha - thatAM vivipati e ja rItevipavite thaze paraMtu mAtra civiSati ane vivipatta ne ja lakSyamAM rAkhyAM heta to moH apara eTaluM ja sutra karyuM hota to paNa kArya siddhi thai zakata, kAraNa ke ahIM diryaneDajiA thI sthAnivarbhAva thAya che. paraMtu sUtrakAre mAtra -kAra ane - kAranuM grahaNa na karatAM gaurava vorI laine varga, ca[ pratyAhAra ane -kAranuM grahaNa karyuM che tethI sUcavAya che ke divecana nimitta na hovA chatAM na para thatAM karela Adeza sthAnivat thAya che.jo e pramANe na thAya to zuM ane sivAyanA jevaNa ban para thatAM karela Adeza sthAnivat thayA vinA para nathI thai zakatA temanI pUrve varNAnta abhyAsa nahIM thAya. jema ke mU-mAvati -ninAvati e rUpo siddha na thai zake,kAraNa ke nan --mAvat sat ahIM -kArAntanuM hitya thavAno prasaMga Avaze.te rIte ninAvaciti, pipAyiSati, thiyAvayiti mAM paNa savarNAnta abhyAsa prApta nahIM thAya ane jo ema ja hoya to moH puca kyAre mAM 5 varga vagerenuM grahaNa karyuM che te nirarthaka thaze tethI te dvArA sUtrakAra jJApana kare che ke Li para thatAM karela Adeza, bribhavanuM nimitta na hovA chatAM, sthAnita thAya che. tethI vipAvapati mAM 6 Li sana vRddhi , mAn ane Adeza prathama thatAM pAt 2 san--mAryadhAtuvacce-vAt 2 rasanuM sthAnivarbhAva-mAjhatyayo -- pUNavid rati--moH puthabUDa abhyAsano --pipAvayiti thAya che. sUtramAM arthAt Li para thatAM ema kahyuM nathI to pachI jayAM thanta na hoya eTale ke gi lAgyo na hoya tyAM paNa sthAnivarbhAva thAya che ema jJApana lAgu paDaze. jema ke ninavanIsthiti viyavanIdhiSati ahIM --navana-- --vani vA-navanI tene san thatAM navanIya san ddhitva na navanIya phUlana- nanavanIya --sanyataH mato jhova: --ninavanI rupa---ninavanadhiSati . zaMkAkAra kahe che ke ahIM paNa abhyAsa pUrve mAra (4) che tethI sthAnivabhAva thaine 7 e abhyAsa mu-kArAnta thAya ane moH pucha pramANe 3no 6 thaine iSTa siddhi thaze ema na kahI zakAya, kAraNa ke prastuta sUtramAM pUrvasUtramAMthI paramin nI anuvRtti thAya che tethI anya pratyayanA vyavadhAna vinA dityanimitta pratyaya para thatAM mArA sthAnivat thAya che" ema sUtrArtha thaze. paraMtu moH pu dvArA thatuM jJApana sUcave che ke divanimitta anAdri pratyaya ane enA vacce koi pratyayanuM vyavadhAna hoya to paNa sthAnivabhAvane lagatuM dirvaneAi sUtra pravRtta thaze, kAraNa ke pratyayanA vyavadhAna vinAnAM phu ya vagerenAM udAharaNa saMbha vita nathI. tethI jena navyavadhAna tena thavaditaDavi vavanakAmA thatA arthAt jenuM vyavadhAna Avazyaka hoya tenAthI vyavadhAna thatuM hoya to paNa kArya thaze e nyAye eka pratyayanuM vyavadhAna hoya to paNa kArya thAya ane te pratyaya Li paNa hoI zake tethI ni nuM vyavadhAna levA chatAM sthAnivabhAva thaze ema siddha thAya che. or Personal & Private Use Only Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A (sutrakAra) H punyAre ema ja kahe che tethI AcArya jJApana kare che ke na para thatAM (banAvA)sthAnivat thAya che. jo enuM jJApana thatuM hoya to A vIrta mAM paNa sthAnivabhAva)thavAno prasaMga Avaze.12 (e) tulya jAtIya (hoya te) nuM jJApaka che. to tulya- jAtIya koNa che? je jAtano ( varga),can ane -kAra che (te jAtano hoya te tulyajAtIya).to e (5 varga,[ ane na-kAra) kayA prakAranI jAtinA che? varNapara (arthAt jemanI pachI meM-kAra Avato hoya tevA) che. 13 to pachI nakke makke kevI rIte (siddha thaze)?" ahIM je mAM-kAra Adeza thayo che tenuM koI nimitta ane rAta (pratyaya) para heya tyAre mAtvano) pratiSedha karavAmAM Avyo) che. kAni punarasya yogasya pryojnaani| papatuH puH tasthatuH tsthuH| jagmatuH jgmuH| ATiTat aashisht| cakratuH ckruriti| AllopopadhAlopaNilopayaNAdezeSu kRteSvanackatvAd dvivacana na praapnoti| sthAnivadbhAvAdbhavati // naitAni santi pryojnaani| pUrvavipratiSedhenApyetAni siddhaani| kthm| vakSyati hyaacaaryH| to have A sUtranAM prayojana kayAM che? patu papu tItu tacu (mAM) nA kAra lopa, namatuH namuH (mAM) upadhA lopa, nATituM mArA rAt (mAM) lopa ane tuM kaH (mAM) [ Adeza karyA pachI temAM rajU na rahevAne kAraNe brirvavacana na thavAno prasaMga Ave che. paraMtu sthAnivarbhAva thavAthI (bdibhava) thaze.15 e prayojano nathI, kAraNa ke pUrvavipratiSadha dvArA paNa e siddha thAya che. 16 kevI rIte? AcArya (vArtikakAra)kaheze 12 A rIte sthAnivabhAva thato hoya to vIrtata mAM paNa thavAno prasaMga Avaze. tethI 3jIrtatu ema aniSTa rUpa thavAno prasaMga Ave. (noMdha ra98). 19 jJApana tulyajAtIyanuM samAna jAtinA hoya tyAM thAya che.pu vageremAM paNa san no Adeza thAya che ane tuM vageremAM paNa gar no ja Adeza thAya che chatAM te tulyajAtIya che tema na kahevAya. tethI bhAkhyakAra kahe che ke pu, yahU ane n je jAtanA che te jAtanA hoya te tulya jAtIya kahevAya arthAt pu vagerethI banela dhAtunA ja nA samAna san no Adeza tulyajAtIya kahevAya ane pu vagere para che, temane banAvanAra AdezanA sthAnI che. Ama ku vagerene vApara karanAra AdezanA sthAnI hovuM te tulyatA, samAnatA che.paraMtu vikIrtatva mAM tema nathI TUMkamAM jJApana tulyajAtIyatAnI apekSA rAkhe che tethI jayAM uttara bhAgano Adi bhAga gava para hoya tyAM ja sthAniva-bhAvanuM jJApana thaze. namaste miste (noMdha ra99) mAM mA- kAranuM zravaNa nathI thatuM, kAraNa ke sUtramAM dvirvane arthAt brirvacana karavAnuM hoya tyAre ema kahyuM che tethI kAlAvadhi samajAya che tethI ddhitva karavAnuM hoya tyAre ja Adeza sthAnivat thAya chete pachInA kALe nathI thato ane tema thAya to rvicana karyA pachI paNa sthAnanuM rUpa thavAno prasaMga AvatAM abhyAsa pachI mA-kAranuM zravaNa ane para rahela pratyaya sAthe saMdhi thatAM vRddhi ekAdeza thavAno prasaMga Ave..na mAM OM bhAvanA arthamAM tri-- --mAra 3oDariti --pramANe teno thaze. paraMtu ahIM prazna e che ke ghaNA e rAt pratyaya cheane sUtramAM marAti ema kahyuM che,have marAti ne rAt yA e arthano bahuvrIhi samAsa levAmAM Ave to paNa pratyaya rA-kArayukta hovAthI mAtra na thaI zake. jo rUA - rit ema karmadhAraya levAmAM Ave to rimanvidhastavi7LA e paribhASA pramANe tAri nuM grahaNa karatAM ziAt eTale riddhi eTale phut saMjJaka rA-kArAdi pratyaya (jema ke rA5) para thatAM pratiSadha thaze ema sUtrArtha thaze. paraMtu pratyaya rA-kArAdi nathI paNa -kArAnta che, kAraNa ke sUtramAM tenuM rinta tarIke uccAraNa karavAmAM AvyuM che tethI para thatAM teno mA thaze ane navagere siddha thaze.ahIM mati ne paryadAsa levAmAM tiH anyaH eartha thatAM 'rid minne (pratya) pare eTale ke rAta sivAyano pratyaya para thatAM (jU no mAt thAya che)' ema sUtrArtha thaze. pariNAme e sthitimAM paNa pratyaya rita hovAthI mA na thavAno prasaMga Avaze ane abhyAsamAM phu nuM zravaNa thaze.mAriti ne padAsa na letAM prasajayapratiSedha levAmAM Ave to ziti na arthAt ritu pratyaya para hoya tyAre mAtra nahIM thAya) ema artha thavAthI jai mAM nA thaze, kAraNa ke mA-kAra pratiSedhanuM koi nimitta darzAvyuM nathI mATe anaimittika mAtra thaze eTale ke ritu pratyaya nI utpatti thAya te pUrve ja mAtra thaze. jo ke riti ne pathudAsa levAmAM Ave to paNa kArya siddha thaze tema e sUtra uparanA bhASyamAM kahyuM che. 31 Hpatu- (noMdha ra94) [ H[----atun pit pratyaya che tethI gayo tU0 thI te ti-anAdri ArdhadhAtuka para thatAM gAto Topa phuTa thI mA no lopa -- 6 anusU-- di-karavAnuM che tethI ane tyAre krirvane viA pramANe mArA sthAnivat thatAM 6 e paNa che tema samajAtAM pAm 10-- abhyAsa sva--Fpata thaze.e ja rIte vadhu thaze tasyA paNa e rIte thaze .zA ma0--mA lopa--dita vakhate te sthAniva thatAM sthA che tema samajAze rAH vaDA--thAk tuM--hatvaHA--jyAre ra--tacatuH te rIte taghu thaze.A mAt lopanAM dRSTAnta che. namatuH --nam For Personal & Private Use Only Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || dvirvacanaM yavAyAvAdezAlapopadhAlopaNilopa kikinorutvebhya iti / sa pUrvavipratiSedho na paThitavyo bhavati kiM punarantra jyAyaH sthAnivadbhAva eva jyAyAn / pUrvavipratiSedhe hi satIdaM vaktavyaM syAt / odaudAdezasyodbhavati cuTutuzarAderabhyAsasyeti / nanu ca tvayApIttva vaktavyam / parArthaM mama bhaviSyati sanyata idbhavatIti / mamApi tattvaM parArtha bhaviSyatyutparasyAtasti ca iti / cA, pU. A av v e Adezo, A kAra lopa, upapAlopa, gi lopa ane tti tathA vighna no 3-kAra Adeza karatAM (pahelA) birvacana (karavuM joie). e pUyapratiSedha no pATha karavAnI jarUra nathI. A (be)mAM vadhAre sArUM zuM che ? sthAniyadbhAva ja vadhAre sAro, " zreNa ke 317 kAnuna- mahi viSNu pratyaya para thatAM gamana thI upadhA lopa ma atula pAnuM pa rahita thatAM vitva prApta nahIM thAya tethI pitte thI upadhAlopano sthAnivadbhAva thatAM AE e m che tema samajIne jitya, hAti:---Am Rtus--hollaH |--namatuH thaze. te rIte nammuH thaze. ATiTatA--ar nA binanta nuM jI--ar ni t vRddhi-- Ti cat at--LerrArnATaTa |--bad tra at--hi / -- dvitva paraMtu anAvadvitIyastha / thI dvitIya parva nuM citya prApta thAya ahIM vitIya pa nathI paraMtu be lopane divanA pramANe sthAniyata gayAmAM Ave to sAra e gati che. tema samajAze ane Ti nuM citya thatAM Adik ta 34 nArInAma-gArina thaze te rIte Adhina paNa thaze.A Li lopanAM dRSTAnta che. vastuH vadhuH (noMdha 293) e dezanAM dRSTAnta che * pUrvavipratiSaSa eTale stri para sUtrano bAdha kare te.jyAM be sUtrosamAna baLavALAM hoya tyAre je vividha pa rzana pramANe para sUtra hoya te lAgu paDe che,paraMtu keTalIka vAra para sUtra lAgu paDatAM iSTa siddhimAM doSa Avato hoya tyAre pUrvavipratiSedhano Azraya levAmAMAve che.ahIM pUrvavipratibaMdhanI vAta karI che te mATe vAmAhA / sUtranA bhASyamAM divelavana vaLavavA vAghezopopayAnoni- sopazo. tampa rati / (vA) dAsa spaSTa karavAmAM AvyuM che tethI te vAsanika vipratiSedha che.pUrvavipratiSedha svIkAranAra ema kahe che ke je kArya viryanevika ane no sthAniya (eTale ke zi para thatAM karela Adeza sthAnivanuM thAya che) e jJApana bArA siddha thAya che te pUrvavipratiSedhano AdhAra lainara paNa thai zakaze tethI nirvane vi| sUtra karavuM nahIM paDe. viryacanane lagatAM sUtro prathama pAThamAM Ave che tenA karatAM caLa (nepa vagere) ( ay Ave anya Ave ). ADropa (Ato sopa Ti ), zopa (foNra ), vi tathA vi(madanananA vivinI ricA) ne lagatAM sUtro para sUtro che ane te pramANe kArya karavA jatAM doSa Ape che tethI dirghacana pahelAM thayuM ema kahIne pUrvadhipratiSedha karyo che. 317 A dvirvacanevi| sUtra karavuM jarUrI che tema mAnanAranI A dalIla che. tenA mata pramANe A sUtra karyA pachI pUrvavipratiSadhanI jarUra nathI ,kAraNa ane jJApana e benI madadathI sarva lakSyamAM iSTa siddhi thai zakaze. ke 318 t ane gaur Adeza je aMgamAM hoya tenA cu, Tu, tu ane rAsvarNathI zarU thatA abhyAsano 3- kAra Adeza thAya che. jema ke cukSAviti taLunAyiti suzrAviti ane puciSkRta . jo prakRta sUtra karatAM pUrvavipratiSedhano Azraya levAmAM Ave to uparanAM udAharaNomAM 3 nahIM thAya kAraNa ke sUtra na karavAthI tyAM sthAnivadbhAva nahIM thai zake.tethI AopopayA (vA) nA puraskartAe govavAneAsya kahevuM paDaze. puSThAviAMta rA nA vinA aMganuM annanta rUpa che. t-- bipa--ciroLI thI mo no vikalpa A - have mana para thatAM vityu thatAM Ar r r san-- ema thatAM (abhyAsamAM sU Adi che ane ahIM mA e o no Adeza che tethI auauovAverA. ne avakAza raheze.) --rApUrvA ravayaH / ane svaH / -- rAj TM TM H--guNa,cartya,Ja no r--viSThAyiSa thatAM vauvAveza nathI abhyAsanuM udgha--puSThAviSa.tenuM T trI.pu.e.va. puSThAviSa ti--puSThAciti . ahIM utva karatI vakhatanA piAracitra rUpamAM abhyAsa rAti nathI paraMtu abhyAsa saMjJA prApta thai tyAre ra ema hovAthI have lAgu paDe che.. jayAre gusAviti mAM abhyAsa saMjJA veLAe yu eTale ke 6 varga AdimAM che paraMtu abhyAsanuM putva thaine je rUpa taiyAra thayuM temAM 7 varga che tethI bovauvAveza thI abhyAsanuM utva thAya che. tethI samajAya che ke abhyAsa saMjJA pravRtta thatI hoya tyAre (jema ke puAcita mAM) athavA to taiyAra rUpamAM (jema ke cukSAviti mAM) 3, Tu, tu ke rAj varNa abhyAsanA AdimAM hoya to oTIvAverA vidhAna lAgu paDe che.ahIM pUrvavipratiSaMdhathI brirvacana karyA pachI sarvatra anyataH| thI abhyAsanA a-kArano da-kAra thayo ane teno OMkAra karavA . 3 sUtra 513 For Personal & Private Use Only -- www.jainellbrary.org Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvavipratiSedha karavAmAM Ave to 3, 4 ane rAk thI zarU thato jeno abhyAsa oya tevA mo ane zrI nAM AdezavALAM aMgonA a-kArano (sana pUrve) 3-kAra Adeza thAya che tema kahevuM paDaze. ame kahIe chIe ke tAre paNa ( abhyAsa 3-kAranono moH pujyAre pramANe) TU-kAra Adeza thAya che tema kahevuM paDaze. amAre to anyane khAtara (eTale ke, sana para thatAM meM-kArano TU-kAra thAya che e (kahevA) mATe che 320. ittvamapi tvayA vaktavyaM yatsamAnAzraya tdrthm| utpipaviSate saMyiyaviSatItyevamartham // tasmAtsthAnivadityeSa eva pakSo jyAyAn // iti zrIbhagavatpataJjaliviracite vyAkaraNamahAbhASye prathamAdhyAyasya prathame pAde'STamamAhnikam // 8 // to pachI mAre mATe paNa anyane mATe thaze.? (ane nA abhyAsa) pachI AvatA H-kArano 3-kAra thAya ane 12 ane 8 nA -kArano. 3-kAra thAya che, ene mATe tAre to tpivitta, gathiviti je samAnAzraya che tene mATe rutva thAya che tema kahevuM paDaze. 2 mATe sthAnivalsa lava karavo e pakSa ja vadhAre sAro che. ahIM bhagavAna pataMjaliviracita vyAkaraNa mahAbhASyanA prathama adhyAyanA AThamA Ahinakano gajarAtI anuvAda samApta 8. mATe viziSTa vidhAna karavuM paDyuM. jayAre dhirvaneDajiA e prata sUtra karyuM hoya to badhe ja Adeza sthAnivat thavAthI Adeza sthAnI che , 8,, zuM kura che ema samajAze. tethI abhyAsamAM 3 prApta thai jaze, te mATe vadhArAno yatna nahIM karavo paDe. Ama sUtrapa lAghava che. 319 prakRta sUtra karavuM vadhu lAghavabharyuM che ema mAnanAre paNa jJApana mATe moH putha sUtra avazya karavuM paDaze. jo ke na e anAdri pratyaya ditvanuM nimitta nathI tethI te para rahetAM sthAnivabhAva na thAya to paNa vimAvayiti vagere siddha thaze, paraMtu vRkSAvathaSati vagere siddha thai zake te mATe dineDAi sUtra joie ema Agraha rAkhanAre goputha sUtra karavuM paDaze jethI jJApana thAya ke ji para thatAM karela kArya sthAnivat thAya che. 320 eTale ke mAre moH putha sUtra karavAnuM che te mAtra jJApana mATe nathI karavAnuM, paraMtu anyane mATe karavAnuM che arthAt sanyatA pramANe ma-kAranuM data thAya che te hRtva nI anuvRtti karIne anyanuM eTale ke 3-kAranuM - thAya te mATe karavAnuM che. jethI dhirvaneDAi thI sthAnivarbhAva thaIne piSite vivita siddha thai zake.ane e sUtraddhArA je jJApana thAya che te to AnuSaMgika che, kAraNa ke sUtramAM mAtra 6 ane jUnuM grahaNa na karatAM pu (varga) ane ya pratyAhAranuM grahaNa karyuM che. tethI ame jehatva nuM vidhAna karyuM che te apUrva nathI. 32 pUrva pratiSedhano puraskartA kahe che mAre dvArA pramANe hatva nuM vidhAna karavAnuM che te paNa anya mATe ja che, kAraNa ke tvacAtaH ti vA e sUtromAM meM-kAranA dutva nuM vidhAna karyuM che tene ja vadhAre sthaLe lAgu pADyuM che tethI te paNa anyArthe ja thaze.ane sUtro Ama yojIzuM : 35rAtaH ti nA moDhAvArtha chuTaturAja ahIM satra TopogAsasthA mAMthI abhyAsanI anuvRtti thAya che. 32 pUrva pratiSedhano puraskartA kahe che mAre moDherA pramANe hatvanuM vidhAna karavAnuM che te paNa anya mATe ja che, kAraNa ke tvacAtiH ti vA e sUtromAM ma-kAranA phutva nuM vidhAna karyuM che tene ja vadhAre sthaLe lAgu pADyuM che tethI te paNa anyAyeM ja thaze.ane sUtro Ama yojIzuM: uparAtiH ti nA moDhAvAya cuturArA ahIM matra hovoDabhyAsa0A mAMthI abhyAsanI anuvRtti thAya che. 488 Personal & Private Use Only Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paribhASAsUtranAmakaM navamamAhnikam / adarzanaM lopH||1167|| arthasya saMjJA kartavyA zabdasya mA bhuuditi| itaretarAzrayaM ca bhvti| ketretraashrytaa| sato'darzanasya saMjJayA bhavitavya saMjJayA cAdarzana bhAvyate tadetaditaretarAzra bhavati / itaretarAzrayANi ca na prakalpante // paribhASAsUtranAmanuM navamuM Adhuinaka jeno prasaMga hoya (jenA uccAraNane avakAza heya) tenuM uccAraNa tyAM na thavuM tene lopa kahevAmAM Ave che1/1/6 arthanI (Topa) saMjJA karavI joie,' (jethI e) saMjJA (mana) " zabdanI na thAya. paNa e to anyonyAzraya thAya che. e anyonyAzraya kevI rIte thaze? (e rIte ke) adarzana (anuccAraNa) hoya to (lopa) saMjJA thAya ane saMjJAne kAraNe adarzana udbhave che ane anyonyAzraya kAryo siddha thatAM nathI" 1 jema mAtra vagere zabdo potapotAnA arthanuM sUcana kare che tema mana zabda paNa arthanuM ja sUcana karaze. tethI Topa paNa arthanI saMjJA che tema siddha thAya che, paraMtu vyAkaraNa zAstramAMd | rAce pramANe vRddhi gukha vagere zabdanI ja saMjJAo che tethI Topa saMjJA paNa mana zabdanI che e prakAranA bhamano nirAsa karavA mATe sUtramAM martha ema kahevuM joie, kAraNa ke tema na hoya to lopapradezomAM mana zabda upasthita thavAthI adarzana ja lopano Adeza che tema samajAze. ema dalIla che. na eTale jJAna, upalabdhi, paraMtu A zAstra zabdAnuzAsanane lagatuM hovAthI zrotAnI apekSAe darzana eTale zravaNa tethI mana eTale zravaNa na thavuM te. prayoktAnI apekSAe adarzana eTale manuthAra (uccAraNa na karavuM te). have zravaNa na thavAnuM hoya to uccAraNa nirarthaka thAya tethI mane ema kahevAthI zravaNano tema ja tenA nimittabhUta uccAraNano niSedha thatAM "anuccAraNa"nI ja hopa saMjJA thAya che, mana zabdanI nahIM ema samajavAnuM che. namanucaramanusmRsthiramAvo vavinArA dRnantara0) itaretarAzraya arthAt anyonyAzrayane dRSTAnta dvArA samajIe navI nuM pra.e.va.mAM nI su ema thatAM haryAbhyo thI su lopa thAya che. have lopa zuM che te jANyA vinA te kArya na thai zake te mATe saMjJA sUtrano Azraya letAM ane TopaDA arthAt anuccAraNa thAya te lopa ema samajavAmAM AvatAM navI s--navI ema karyuM eTale ke s nuM anuccAraNa karyuM ane te anuccAraNane lopa saMjJA ApI. TUMkamAM jova zuM che te jANyA pachI mana (anuccAraNa) thAya che ane anuccAraNa (mana) thayA pachI tene lopa saMjJA thAya che (satoDana saMjJA saMjJA patine mArA pa0). Ama mana tenI saMjJA Topa para ane Tona e saMjJA tenA saMjJI mana para AdhAra rAkhe che, eTale ke saMjJA ane saMjJInI parasparAkAMkSA che. te kAraNe ahIM itaretarAzraya doSa Ave che ane anyonyAzraya kArya siddha thatAM nathI. taratAM AvaDatuM na hoya tevI be DUbatI vyakti bacavA mATe eka bIjAne pakaDe to baMne DUbI jAya che, eka naukAne bIjI naukA sAthe bAMdhI hoya to te eka bIjAno bacAva karI zakatI nathI (naunavi vA netarataratrAya matA). tema ahIM paNa 515 For Personal & Private Use Only Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lopasaMjJAyAmarthasatoruktatvAt // 1 // kimuktm| arthasya taavduktm| itikaraNo'rthanirdezArtha iti / sto'pyuktm| siddhaM tu nityshdvtvaaditi| nityAH shdvaaH| nityeSu ca zadveSu sato'darzanasya saMjJA kriyate na saMjJayAdarzanaM bhAvyate // vaprasaGgastu sarvasyAnyatrAdRSTatvAt // 2 // sarvaprasaGgastu bhavati / sarvasyAdarzanasya lopasaMjJA praapnoti| kiM kaarnnm|| sarvasyAnyatrAdRSTatvAt / sarvo hi zadbo yo yasya prayogaviSayaH sa tato'nyatra na dRshyte| lopa saMjJAmAM artha ane sat (je heya-jenuM astitva heya- te) e bene anulakSIne) kahyuM che 1 / zuM kahyuM che? arthanI bAbatamAM to kahyuM che ke (sUtramAM) ti mUkavAmAM Avyo che te arthano nirdeza karavA mATe che. sane vize paNa kahyuM che ke zabda nitya che tethI siddha thAya che. zabdo nitya che ane zabdo nitya hovA chatAM vidyamAna (zabda) nuM anuccAraNa () thAya tenI lopa saMjJA karavAmAM Ave che, paNa (lopa) saMjJA vaDe anuccAraNane utpanna karavAmAM AvatuM nathI. to pachI badhAno prasaMga Avaze, kAraNa ke, dareka zabda anyatra jovAmAM Avato nathI rA to pachI badhAno prasaMga Avaze, arthAt badhA anuccAraNanI lopa saMjJA thavAno prasaMga Avaze. tenuM zuM kAraNa? kAraNa ke pratyeka zabda anyatra uccArAto nathI. eTale ke dareka zabda potAnA prayoganA kSetra sivAya bIje jovAmAM Avato (uccArAto) nathI. saMjJA sUtrathI artha spaSTa nathI thato ema bhAva che. ke. noMdhe che ke anyonyAzrayanI dalIla koSo co jevAM vidhisUtromAM karI zakAya, paraMtu rAtrione vimASaIT jevAM sUtromAM lopanuM vidhAna anuvAda rUpe ja hoya che tethI e dalIla na thai zake, kAraNa ke tyAM lopa saMjJAne kAraNe anuccAraNa thatuM nathI. "nati vimAthA mAM sUtrakAre ti nuM grahaNa karyuM che te upara bhASyakAra kahe che, "tirAH marthanirdeArya' arthAt sUtramAM ti zabda mUkyo. che te arthanuM sUcana karavA mATe che. e sUtramAMthI ahIM ti nI anuvRtti thAya che tethI manamiti TopaH ema sUtra thaze ane mana zabdano ('anuccAraNa" ema) je artha che tenI lopa saMjJA karavAmAM Ave che ema samajAze. ke. kahe che ke sUtrakAre Topa TopaH arthAt lupta thavAnI kiyA te lopa ema avartha saMjJA karI che tethI paNa samajAze ke anuccAraNa e arthanI lopa saMjJA che zabdanI nahIM, kAraNa ke mana zabda pote lopanakriyA na thaI zake. nA. kahe che ke nati ane prastuta sUtra vacce aneka asaMbaddha pado AvelAM che tethI keyaTe anyartha saMjJA e vikalpano Azraya lIdho che, paraMtu vAsamAM kahyuM che. jo ke taratamapI ghA jovAmAM ti nA prayoga vinA paNa zabdasvarUpanI saMjJA thAya che paNa ahIM rRti nI anavRtti thavAthI (nati vimASA tyataH tivAroDartha nirdeADanuvatita) arthanI ja lopa saMjJA che tema samajAya che. prastuta sUtramAM mahUkaThutithI ti nI anuvRtti thAya che[mijUre mahUNutAtyA na veti vimA mAtra tirAnuvartanArthasaMjJA mavati mi. dayA. akhA.bhA.bhA.1(pR.78)] sataH (je astitva dharAve che teno) ema paNa kahyuM che. vRddhiAvaijU sUtramAM bhAgakAra e pramANe kahe che ane siddha tu phAnityatvat vagere dalIla dvArA itaretarAzrayano parihAra karyo che. ahIM paNa e ja dalIla che. zabda nitya che ane je hoya tenuM adarzana thAya che.te na uccAravAnI kriyAnI lopa saMjJA karI che, paraMtu saMjJA dvArA anuccAraNa udbhAvavAmAM AvatuM nathI, kAraNa ke je hoya ja nahIM tenuM adarzana na thai zake. vAstavamAM pahelAM iniyothI grAhya levuM ane pachI agrAhya banavuM te ja adarzana arthAt je pahelAM hoya ane pachI na hoya tene vize e zabda prayoga thaI zake. Ama je vidyamAna hoya te (sAta) nA adarzananI Topa saMjJA thAya che. "Topa e bahu moTI (HhatI) avartha saMjJA arthanI ja karI che tethI te jayAM lAgu na paDavI joie tyAM lAgu paDavAno prasaMga Avaze. (sarvaprasaM), kAraNa ke potAnA arthano bodha karAvavAno hoya tyAM ja zabda prayojAya che te sivAya te uccAravAmAM Avato nathI, tenuM 3mana thAya che. tethI tyAM lopa saMjJA lAgu paDaze. dA.ta, trapu nA javAmAM mad dekhAto nathI (tenuM mana che, tethI tyAM lopa saMjJA paSTaka For Personal & Private Use Only Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trapu jatvityatrA'darzanaM lopa iti lopasaMjJA prApnoti / tatra ko dossH| natra pratyayalakSaNapratiSedhaH // 3 // tatra pratyayalakSaNakArya prApnoti tasya pratiSedho vktvyH| acoNiti iti vRddhiH prApnoti // naiSa dossH| NityaGgasyAco vRddhirucyte| yammAtpratyayavidhistadAdi pratyaye'Gga bhvti| yasmAccAtra pratyayavidhirna tatpratyaye prtH| yacca pratyaye parataH na tsmaatprtyyvidhiH|| kvipastIdarzanaM tatrAdarzana lopa iti lopasaMjJA praapnoti| tatra ko dossH| tatra prtyylkssnnprtissedhH| tatra pratyayalakSaNaM kArya prApnoti tasya pratiSedho vktvyH| hrasvasya piti kati tugbhavatIti tukprApnoti // siddhaM tu prasaktAdarzanasya lopasaMjJitvAt // 4 // (jema ke) Tapu nA vagere (mAM) [ pratyayanuM anuccAraNa (mana) che tethI mane e pramANe te (anuccAraNa) nI lopa saMjJA thavAno prasaMga Ave che. temAM zo vAMdho che? tyAM pratyayalakSaNano pratiSedha karavI paDaze all tyAM (pratyayano lopa thayo hoya chatAM) pratyayane kAraNe thatuM kArya thavAno prasaMga Ave che teno pratiSedha karavo paDaze, nahIM to) no Miti pramANe vRddhi thavAno prasaMga Ave che. e doSa nathI Avato).? bis ane zat para thatAM aMganA an nI vaddhi thAya che) ema kahyuM che ane jene vize pratyaya kahevAmAM Avyo hoya te jemAM Adi hoya te (ta izabdasvarUpa, pratyaya para thatAM, aMga kahevAya . paraMtu ahIM je (trapu zabda) ne vize (su) pratyayanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te (trapu zabda ti) pratyayanI pUrve nathI Avyo ane je (trapu zabda) pratyaya para thatAM (aMga che) tene vize (3) pratyayanuM vidhAna karavAmAM nathI AvyuM. to pachI vivat pratyaya ahIM dekhAto nathI. tema hovAthI mane TopaH pramANe lopa saMjJA thavAno prasaMga Ave che ke temAM zo vAMdho che? tyAM pratyayalakSaNano pratiSedha karavo paDaze.tyAM (pratyayano lopa thayo hovA chatAM) pratyayane kAraNe thatuM kArya thavAno prasaMga Ave che. kAraNa ke lupta pitU tU , viva6 pratyayane kAraNe) harava pati ti tu pramANe tuja (Agama) thavAno prasaMga Ave che. jeno prasaMga hoya deg tenuM adarzana thatAM tenI lopa saMjJA thAya che tethI e siddha thAya che jA lAgu paDaze. pariNAme tyAM pratyayalakSaNathI (juo:pA.1-1-61) vRddhi thavAno prasaMga Avaze. Ama itaretarAzraya doSano parihAra thavA chatAM sarvaprasaMga doSa to Avaze ja. ? ahIM pratyayalakSaNane kAraNe koi kArya thatuM nathI ema kahevuM joie ema kahyuM paraMtu te doSa nathI Avato kAraNa ke trapu natu ne vize man nuM vidhAna nathI, junuM che paraMtu te tuM na hovAthI vRddhinuM nimitta nathI ane je vRddhinuM nimitta che te ma nuM gapu nA vize vidhAna nathI, eTale ke te ma nAM aMga nathI, huM nAM aMga che.Ama | pratyayanuM vidhAna trapu natu ne anulakSIne karavAmAM AvyuM nathI tethI te uccAravAmAM Avato nathI (eTale ke tenuM mana che), chatAM te aMgomAM mad vaddhinuM nimitta thai nahIM zake.pariNAme doSa nahIM Ave. kaviva6 paNa trapu natu mAM uccAravAmAM nathI Avato (eTale ke tenuM mana che, tethI te anuccAraNane Topa saMjJA lAgu paDaze, kAraNa ke viva vidhi aMgane lagatuM kArya nathI tethI tene uparanI dalIla lAgu nahIM paDe. tethI trapu natu mAM pratyayalakSaNa kArya thaze, eTale ke vizvam pratyayano lopa thayo hovA chatAM havI viti ti pramANe tu Agama thavAno prasaMga Avaze. Ama pratyayalakSaNano pratiSadha to karavo ja rahyo ema ahIM kahevA mAge che. deg prasajja eTale jeno prasaMga hoya te, je amuka sthaLe hovo joie che. tethI zAstrane ke arthane kAraNe jene amuka sthaLe avakAza hovA chatAM tenuM je anuccAraNa thAya tenI koi saMjJA thAya che" ema sUtrArtha thaze eTale ke lopa saMjJA anuccAraNamAtranI nathI karavAmAM AvI paraMtu jeno prasaMga hovA chatAM anuccAraNa thAya te lopa saMjJAno saMjJI che. ema artha karavAthI pratyayalakSaNa pratiSedha nahIM For Personal & Private Use Only Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhmett| kthm| prasaktAdarzana lopasaMhaM bhavatIti vktvym| yadi prasaktAdarzana lopasaMhaM bhavatItyucyate grAmaNIH senAnIH atra vRddhiH prApnoti / / prasaktAdarzanaM lopasaMjJa bhavati sssstthiinirdissttsy| yadi SaSThInirdiSTasyetyucyate cAhalopa evetyavadhAraNe cAdilope vibhASA ityatra lopasaMjJA na prApnoti / atha prasaktAdarzanaM lopasaMhaM bhavatItyucyamAne kathamivaitatsidhyati / ko hi zabdasya prsnggH| yatra gamyate cArtho na ca pryujyte| astu tarhi prasaktAdarzana lopasaMjJaM bhavatItyeva / kathaM grAmaNIH senaaniiH| yo'trANaH prasaGgaH kvipAsau baadhyte|| pratyayasya lukzlulupaH // 11 // 61 // e siddha thAya che. kevI rIte ? (kAraNa ke) jeno prasaMga hoya tenA adarzana (anuccAraNa) nI lopa saMjJA thAya che ema kahevuM paDaze. jeno prasaMga hoya tenA adarzananI lopa saMjJA thAya che ema kahevAmAM Ave to A grAmajIH senAnIH mAM vRddhi thavAno prasaMga Ave che. 10 SaSThI dvArA jeno nirdeza karavAmAM Avyo hoya " ane jeno prasaMga hoya tenA adarzananI lopa saMjJA thAya che. jo SaSThI nirdiSTanuM (adarzana te lopa) ema kahevAmAM Ave to vahipa vadhAraNam pAoi vimAkA e (sUtro) mAM lopa saMjJA lAgu nahIM paDe. have jo prasaMga hoya tenA adarzananI lopa saMjJA thAya che ema kahevAmAM Ave to e (sUtromAM lopa saMjJA) kevI rIte siddha thaze ? zabdano prasaMga eTale zuM bhalA? jayAM artha samajAya paraMtu (zabda) na prayojAya te prasaMga). " to pachI jeno prasaMga hoya tenA adarzananI ja bhale saMjJA thAya to pachI zrImaLI senAnIH e kema thaze ? ahIM je maU thavAno prasaMga Ave che teno vivadhU dvArA bAdha thAya che pratyayanA adarzanane sudha, zu, sun kahe che | 1 1/61|| karavo paDe, kAraNa ke trapu vageremAM maLa ke vivadhU no prasaMga ja nathI. have prasa no artha kyAMthI Avyo? jema ti nI anuvRtti svIkArI. che tema sthAnivAH0 mAMthI sthAnI nI anuvu ti svIkAravAthI e artha thaze, kAraNa ke cAnI eTale prasa, jeno prasaMga hoya, jene zAstra ke artha dvArA avakAza hoya te.[sthAne tvanuvartatA tarthagna prasake tiA prasaMsthAnuthArane pasaMjJa cAtA za.ko (pR.256)]. jema ke nodhAyA TU-auSA v ahIM r no lopa thAya che. te zAstradhArA jeno prasaMga hoya tenuM anuccAraNa(pa) che.jayAre na vAhae mAM parigaNita 2 tA vagereno vAoi vibhAva pramANe lopa thatAM prathama vAkyamAM ti vibhakti vikalpa anudAtta thatI nathI.jema ke triImiryanetA netA ane visTA trIdo mavantiA zvetA banyAya suhantiA ahIM anukrame vA ane ra lopa thavA chatAM artha samajAya che tathA prathama vAkyanA neta ane matta mAM vikalpa nighAta thAya che. A be artha dvArA anuccAraNa prasaMganAM dRSTAnta che. i0 mAtra prasakta hoya tenuM anuccAraNa lopasaMjJaka thAya to grAmanI vageremAM vRddhi thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke temAM grAma e karma, nI e dhAtu ane kartAno artha e sarva sAmagrI hAjara hovAthI varmastha| pramANe ma no prasaMga che paraMtu tenuM anuccAraNa (mana) che tethI lopa saMjJA lAgu paDavAthI pratyayalakSaNathI vRddhi thavAno prasaMga Avaze. ahIM uThIcAne yoTI mAMthI pachI nI paNa anuvRtti thAya che. tenI vibhakti badalIne prasannastha ne tenA vizeSaNa tarIke laine prasaM SSTrantistra ane Topa: 1 ema yojanA karIzuM. : lopa saMjJA na thavAthI maryAntimAM nighAtano vikalpa prApta nahIM thAya. ke vADhi no lopa thAya che tyAM zAstrane kAraNe anuccAraNano prasaMga hoya to zaMkAkAra kahe che te pramANe lopa saMjJA na thai zake paraMtu tyAM to arthane kAraNe anuccAraNano prasaMga che tethI lopa saMjJA avazya thaze ane jota tathA mavatti mAM vikalpa nighAta nahIM thAya. mAtra zAstrane kAraNe ja nahIM paNa arthane kAraNe anuccAraNano prasaMga hoya tenuM grahaNa thAya che. te e rIte ke artha samajAya che chatAM teno vAcaka zabda na prayojAya eTale ke tenuM anuccAraNa thAya te prazna che. tethI doSa Ubho raheze. is FSThanirdiSTa e na laie to grAmIH mAM san no prasaMga Avaze ema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke be vaikalpika vidhAnomAMthI ekano amala thayA pachI te ja prayogamAM bIjA vikalpanuM vidhAna karanAra zAstranuM prAmANya rahetuM nathI ahIM satsaMdipakuha0 sUtra dvArA viva6 nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te varSatha[I no apavAda che tethI paritApavA viSayamutsaH pravartatA apavAdanA pradezane choDIne utsarga amalI bane che e nyAye ahIM ma no prasaMga ja nathI pariNAme vizva pratyaya man no bAdha karaze. For Personal & Private Use Only Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyayagrahaNaM kimrthm| lumati pratyayagrahaNamapratyayasaMjJApratiSedhArtham // 1 // lumati pratyayagrahaNaM kriyate'pratyayasyaitAH saMjJA mA bhUvanniti // ki prayojanam // prayojanaM taddhitaluki kaMsIyaparazavyayorluki ca goprakRtinivRttyartham // 2 // taddhitaluki gonivRttyartha kasIyaparazavyayozca prkRtinivRttyrthm| luktaddhitaluki iti gorapi lukprApnoti / pratyayagrahaNAnna bhvti| (sUtramAM) pratyaya (zabda)nuM grahaNa zA mATe karyuM che? tu jemAM che te (sUtra) mAM pratyAyanuM grahaNa, je pratyaya na hoya te tene thatI saMjJA) no pratiSedha karavA mATe che 1/l su jemAM che te ( jI kun saMjJA sUtra) mAM pratyaya (zabda)nuM grahaNa e mATe karyuM che ke tethI je pratyaya na hoya tenI e (su vagere) saMjJA na thAya. ? tema karavAnuM) zuM prayojana (che)? e prayojana ke taddhitano sun thatAM (prakRti) no kul (thato nivAravo), sI ane parAvya (nA pratyaya) no sunna thatAM prakRtino (su) nivAravo rA taddhitano su% thAya tyAre prakRti no no sunna thato aTakAvavA mATe ane vAMsIya tema ja parIca mAM (pratyayano sunna thatAM) prakRti (vasIya, parAvya) no ja na thAya te mATe (pratyayagrahaNa Avazyaka che). sula tadita pramANe che (prakRti) no su% thavAno prasaMga Ave che, paraMtu pratyaya (zabda)nuM sUtramAM) grahaNa karavAthI nahIM thAya. * su vagere vidhimAM pratyayanuM adarzana thAya che te mATe sUtramAM pratyaya zabdanuM grahaNa karyuM che ema kahevuM barobara nathI, kAraNa ke suna vagere ne lagatA vidhiomAM koi vAra (jema ke sukALago mAM) pratyAyano sAkSAt nirdeza hoya che ane koI vAra (jema ke suvara(dvihi60mAM) pratyayanI anuvRtti thAya che. sumati eTale ke su e zabdayukta su tyu ane sun e saMjJAo jemAM che te prastuta sUtra. temAM sUtrakAre pratyaya zabdanuM grahaNa karyuM che te pratyaya na hoya (matratyaya) tenA pratiSedha mATe karyuM che tema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke A sUtramAM mana nI anuvRtti thAya che pariNAme e adarzananI ja A saMjJAo thAya che. ethI e apratyayanI saMjJA kevI rIte thai zake! A prakAranI zaMkAne lakSyamAM rAkhIne ke. satya zabdane vidyamAnaH pratyayaH mina ne je adarzanamAM pratyaya na hoya te pratyaya . bIjI rIte kahetAM jemAM pratyaya sivAyanAnuM anuccAraNa thayuM hoya te adarzanane su vagere saMjJA na thAya te mATe sUtramAM pratyaya zabdanuM grahaNa karyuM che. ema kahevA mAge che. vAstavamAM ana eTale azravaNa, anuccAraNa tema jaabhAva. jema ke roSa vyo. arthAt vatpara thatAM 6 ane 2nuM uccAraNa na karavuM joie. Ama Topa zabda abhAvano artha darzAvAya che thAya che, kAraNa ke je vidyamAna hoya tenuM uccAraNa na thAya te zakya nathI. tethI nAgeza kahe che ke mevasAna sUtramAM kaheze te rIte A saMjJAo pratyAyanA abhAvanI ja che. " taddhitano sukva thayo hoya tyAre surahita (1-2-49) pramANe upasarjanabhUta strI pratyayano paNa sunna thAya che. ahIM striyopasarjanayA (1-2-48) mAMthI natriyoH e samudAyanI anuvRtti thatAM taddhitano su thAya tyAre no e prakRtino paNa su thavAno prasaMga Ave che, paraMtu prata sUtramAM pratyaya zabdanuM grahaNa karyuM hoya to te prasaMga nahIM Ave. notriyo sUtramAM strI zabda svaritaguNa For Personal & Private Use Only Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaMsIyaparazavyayoryajaJau luk ca / iti prakRterapi lukprApnoti / pratyayagrahaNAnna bhvti| gonivRttyarthena taavnnaarthH|| yogavibhAgAtsiddham // 3 // yogavibhAgaH krissyte| gorupsrjnsy| go'ntasya prAtipadikasyopasarjanasya hrasvo bhvti| tataH striyaaH| strIpratyayAntasya vasIya rAvyarthagaga vA pramANe prakRtino paNa sunna thavAno prasaMga Ave che, paNa (sUtramAM) pratyayanuM grahaNa karavAthI nahIM thAya."o no su% aTakAvavA mATe to (pratyaya grahaNa ) karavAnI jarUra nathI. yogavibhAga karavAthI (te) siddha thAya che [3] (ahIM) yogavibhAga karavAmAM Avaze : gopasarnanaWA (ema eka bhAga) arthAt upasarjanabhUta no zabda jene anta hoya tevA prAtipadikano hasva thAya che. te pachI striyA ema (sUtra karIzuM), eTale ke upasarjanabhUta strI pratyayAnta jene anta hoya tevA yukta che tethI trim adhikAra nIce jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tevA strI pratyayanuM ahIM grahaNa thaze. teno tadantavidhi thatAM pratyayAnta eTale ke prakRti sahita pratyayano su thavAno prasaMga Ave che. te nivAravA mATe prata sUtramAM pratyaya zabdanuM grahaNa karavuM jarUrI che ema na kahetAM mAtra 7 nI nivRtti mATe ema zA mATe kahyuM che? e prakAranI zaMkAne lakSamAM rAkhIne ke. kahe che ke narendra jevAM sthaLe to suvatadita mAMthI strI arthAt strI pratyAyanI anuvRtti thAya che. e rIte suvatimAM pratyAyano nirdeza thato hovAthI nirviyamanArA mantiA e nyAya pramANe strIpratyayano ja (eTale ke In pratyaya ane mAnu Agama no) su thaze, pratyayAnta(ndrA) no nahIM thAya. paraMtu jo nI nivRtti mATe to sUtramAM pratyaya zabdanuM grahaNa karavuM paDaze. ahIM zaMkAkAra kahe che ke tapuruSamAM no ne Ta nuM vidhAna karanAra riddhita imAM azvita ema je pratiSedha karyo che tethI jJApana thAya che ke sUtramAM pratyayagrahaNa na karyuM hoya to paNa no prakRtino sunna thato nathI. miH miH jItaH (:). ahIM nahItArtha mAM thaela Tha no madhyapUrvo thI sujU thatAM samAsane aMte go thabda nathI raheto tethI e sUtra pramANe Tar samAsAnta prApta thato ja nathI tethI je pratiSedha karyo che te nirarthaka thaine jJApana kare che ke je zabdano sunna thato nathI.paraMtu ema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke samAsAnta Tar karyA pachI paNa para hovAthI huM thai zake tethI pratiSedha nirarthaka thaine jJApana kare che ke jo zabdano sunna thato nathI. vAstavamAM rajU samAsAnta thAya te pUrve ja thAya che te nivAravA norataSTita sUtramAM karelo pratiSedha sArthaka thaze pariNAme jJApana nahIM thAya tethI go no ku nivAravA mATe sUtramAM pratyaya zabdanuM grahaNa karavuM paDaze. n dhAtune vatarvisinimifkhyaH sa aa (u.sU.342) thI sa lAgIne jIMsa thAya che ane parAk zaiAti e arthamAM mAhyaroH nirakhyA dizA (u.sU.33) thI 3 lAgIne parazuH thayo che. tyAra bAda pravItA | e adhikAra nIcenA tabai hitam thI 4 (6) lAgIne vasIya tathA parazu ne 3 vAdrio - 1 thI --monaH thI guNa--paro --vAnto thi --parArthe thatAM tasya viIRHA e arthamAM vasIya rAlyorjaganai jA thI iMsI ne can ane parazu ne man lAgIne teno sunna thAya che. ahIM samudAyano SaSThI dvArA nirdezache tethI prakRtino paNa su thavAno prasaMga Ave che paraMtu prakRta sUtramAM pratyaya zabdanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya to prakRtino lopa nahIM thAya. tethI zAMca ane pArAva siddha thaze. 20 gopasarnanA ema eka yoga thaze.ahIM ho nA. e pUrva sUtramAMthI havaH nI anuvRtti thAya che tethI 'upasarjanabhUta no zabdAnta prAtipadikano hasva thAya che' ema sUtrArtha thaze. citrA lAvoca triku ahIM no zabda prathamanirviSTa samAna 35rnanam pramANe upasarjana che tethI gopasarnanI e yogavibhAga pramANe upasarjana no zabda samAsane aMte che tethI prazna vAkeza pramANe mo no hasvAdeza 3 thaine citra] thaze. 520 For Personal & Private Use Only Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtipadikasyopasarjanasya hrasvo bhavati / tato luktaddhitalukIti striyA iti vartate goriti nivRttam // kaMsIyaparazavyayorviziSTanirdezAtsiddham // 4 // kasIyaparazavyayorapi viziSTanirdezaH krtvyH| kasIyaparazavyayoryajajau bhavatazchayatozca lugbhavatIti / sa cAvazya viziSTanirdezaH kartavyaH / kriyamANe'pi vai pratyayagrahaNa ukaarsshdvyormaabhuuditi| kameH saH ksH| parAzaNAtIti prshuriti| naiSa dossH| uNAdayo'vyutpannAni prAtipadikAni / sa eSo'nanyArtho viziSTanirdezaH kartavyaH pratyayagrahaNaM vA kartavyam // prAtipadikano hasva thAya che. tyAra bAda su% dritAi e (sUtra) che. temAM (uttara sUtramAMthI trivADa nI anuvRtti thAya che (paNa) no (zabda)nI anuvRtti nathI thatI. 2 lIva ane pAca nI bAbatamAM vizeSa nirdeza karavAthI siddha thazAjA sIra ane e be nI bAbatamAM paNa vizeSa nirdeza karavo paDaze, eTale ke sIva ane varALa e zabdone anukrame yam ane an e be pratyaya lAge che ane 4 tathA thar e beno dura thAya che ema (nirdeza karavo paDaze) ane e viziSTa nirdeza avazya karavo paDaze, je thI (prastuta sUtramAM ) pratyayanuM grahaNa karavA chatAM paNa te ne sa thaine iMsaH (thayo che) ane rAti e arthamAM (3 thaine) parazuH (thayo che, temAM 3-kAra ane sa-kArano (su%) na thAya. 3 e doSa nathI (Avato), (kAraNa ke) 3urrri (pratyayAnta zabdo) avyutpanna pratipadiko che. tethI e vizeSa nirdeza bIjA koine khAtara nahIM ... (paNa vasIya ane purAvya e be prakRtine mATe) karavo paDaze athavA pratyaya grahaNa karavuM paDaze. zu tyAra bAda striyA eTalo yoga thaze. temAM 35rnanaW ane havaH nI anuvRtti thatAM upasarjanabhUta strI pratyayAnta jene aMte hoya tevA prAtipadikano samAsamAM hasva thAya che ema artha samajAze. niSNAntaH varAyAH nizaurAviDI ahIM apAdAnabhUta vIrAyAH e paMkhyanta pavima ivApUrvanito pramANe upasarjana che tethI niraviH ntiAyarce paMkhyA e saunAga vArtika pramANe samAsa karatAM rAkhyI e strI pratyayAnta pada samAsarUpa prAtipadikane aMte Avela hovAthI trioH eTale ke yogavibhAga karatAM mAtra triya eTalA yogathI hasva thatAM niaurANvi samAsa maLe che. ke su% saMjJA to pratyayanA adarzananI karavAmAM AvI che paraMtu striyoH0 mAM no zabda avyutpanna pratipadika hovAthI temAM prakRtipratyaya vibhAga na hoya. tethI jo nI anuvRtti nahIM thAya. tene vyutpanna prAtipadika gaNavAmAM Ave to paNa te svaritayukta nathI tethI anuvRtti nahIM thAya paNa strI e pada svarita karela che tethI striyA nI uttara sUtramAM anuvRtti thaze. jha eTale ke vAsI pakAvyosatramAM che ane vat no viziSTa nirdeza karavo joie jethI lIva ane parAvya mAM anukrame than ane man pratyaya lAge che ane che tathA vat no sunna thAya che tema sUtra samajAze. e viziSTa nirdezane pariNAme mAtra 4 ane vat no ja kuLa thaze ane prakRta sUtramAM pratyaya zabdanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya to paNa uNAdi pratyaya s ane 3no jU nahIM thAya. AviSyavaM sUtramAM '(gathatI) vakhatya arthAt va pratyaya jene aMte hoya tevo dhAtu para hoya tyAre ema kahIMne sUtrakAre jJApana karyuM che ke anyatra (arthAt te sUtra sivAya bIje) sUtramAM saptamI dvArA dhAtuno nirdeza karyo hoya tyAM sadAdinuM paNa prahaNa thAya che. tethI m dhAtunuM sUtramAM grahaNa karyuM hoya tyAre tadAdi vasa zabdanuM paNa grahaNa thAya paraMtu ataH #fmamAM sUtrakAre m ane sa e banne zabdonuM grahaNa karyuM che tethI jJApana thAya che ke hAdri pratyaya lagADIne vyutpanna karela prAtipadiko avyutpanna che, temAM prakRti arthAt dhAtu ane pratyaya ema vibhAga prApta thato nathI.Ama prakRti-pratyAyano bheda na thavAthI ta mAM sa ane parazu mAM 3 lopa thavAno prazna janathI. 521 For Personal & Private Use Only Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 va pa . kimuktam / jhyApprAtipadikagrahaNamaGgabhapadasaMjJArthaM yacchayozca lugrthmiti| SaSThInirdezArtha tu // 6 // SaSThInirdezArtha tarhi pratyayagrahaNaM krtvym| SaSThInirdezo yathA prakalpeta // anirdeze hi SaSThyarthAprasiddhiH // 7 // akriyamANe hi pratyayagrahaNe SaSThyarthasyAprasiddhiH syAt / kasya / sthAneyogatvasya // athavA kahyuM che paNa zuM kahyuM che? tyANAtipati (e sUtramAM hakI, mAm ane pratipatinuM rahaNa karyuM che te aMgasaMjJA, ma saMjJA tathA saMjJA (thAya te) mATe ane yAt tema jai no su thAya te mATe che. * to pachI SaSThInirdeza (thaI zake te) mATe (sUtramAM pratyayagrahaNa karavuM paDaze) ltll SaSThInirdeza mATe (sUtramAM) pratyayagrahaNa karavuM paDaze, 7 jethI SaSThI vibhaktidArA nirdeza thai zake. kAraNa ke nirdeza na karyo hoya to SaSThIno artha prApta nathI thato ll je (sUtramAM) pratyaya (zabdanuM) grahaNa karavAmAM na Ave to SaSThInA arthanI pratIti nahIM thAya. (SaSThInA) kayA (artha)nI? (SaSThIno) sthAna sAthe saMbaMdha che te (artha) . mananyArtham (anya sivAyanAne mATe). anya zabda ahIM pratyaya mATe prayojAyo che. sIya rAvyomAM ya ane man nuM vidhAna karyuM che tema ja samudAyano SaSThI dvArA nirdeza karyo che, paMcamI dvArA nathI karyo tethI te beno hu nathI thato.te (arthAt prakRti) sivAyano je hoya te manya, eTale ke pratyaya. have prakRti ane pratyaya e benA saMdarbhamAM je anya na hoya te, eTale ke pratyaya na hoya te ananya arthAt prakRti. Ama ananyArtha eTale "prakRti(no su na thAya te) mATe' ema artha samajAze. AthI viziSTa nirdeza prakRtine mATe ja karavo paDaze. , magU sivAyanA anya pratyAyano su thato aTakAvavA mATe nahIM ema bhAva che. 4 thANAtipadrita sUtranA bhAgamAM A vArtika che ane ahIM je carcA che te paNa tyAM che. prAtipavit e paMcamI nirdeza che tethI "vyAkhyAtipati para sunna' ema artha thaze, paraMtu uNAdi avyutpanna prAtipadika che tethI 3 ane 4 e pratipAdikanI para na kahevAya. pariNAme temano lopa thavAno prazna ja nathI. bAkI rahyA lIva ane parAvya e pratipAdikanI para je che ane at pratyaya che temano ja sunna thaze tema samajAya che. Ama prakRti no su thavA rUpI doSa nathI raheto, kAraNa ke ahIM prakRti zabda tI ane parIca mATe prayojayo che paraMtu sujja e pada pratyAyanA lopa mATe ja che to pachI prakRtino lopa kevI rIte thAya? e prakAranI zaMkA anucita che kAraNa ke sthAtipaddhitA uparanI yogya surArthanA (vA) no 'cat ane cha nA prakRti saMsIya ane pararIca e be zabdo che tenA avayavabhUta (ta ane 3) pratyayano paNa (thaze' ema artha che. tethI lIva ane parAvya mAM je pratipadikanI para che te bhAgano (eTale ke che ane vat no) sukva thAya che paraMtu prakRtibhUta bhAgano nahIM ema samajAya che (hara.). nahIM to 3 ane 4 no sujju thAya. Ama hovAthI satyaya (arthAta ananya) no sunnanivAravA mATe prata sUtramAM pratyaya grahaNa karavAnI jarUra nathI. svasvAmibhAvAdi SaSThInA aneka artha che temAMthI sthAna rUpI tenA viziSTa arthano nirdeza thai zake te mATe pratyayanuM grahaNa karavuM paDaze jethI pratyathI eTale pratyAyanA sthAne ema artha samajI zakAya. paraMtu e grahaNa na karyuM hoya to AnantI vagere game te artha thavAthI ganapaje tukkA pramANe pIAinA nivAso nanaH pITI mAM jU no tun thAya che tema manAH payArAmAM janapadavAcI pATha thI anantara rahela romana vagereno paNa sun thavAno prasaMga Avaze. 522 For Personal & Private Use Only Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kva punariha SaSThInirdezArthenArthaH pratyayagrahaNena yAvatA sarvatraiva SaSThyuccAryate'NiJostadrAjasya yatroH zapa iti / iha na kAcitSaSThI janapade lup iti| atrApi prakRtaM prtyygrhnnmnuvrtte| kva prkRtm| pratyayaH parazca iti| tadvai prathamAnirdiSTaM SaSThInirdiSTena cehArthaH / yApprAtipadikAt ityeSA paJcamI pratyaya iti prathamAyAH SaSThI prakalpayiSyati tasmAdityuttarasya iti / pratyayavidhirayaM na ca pratyayavidhau praJcamyaH prakalpikA bhavanti / nAyaM prtyyvidhiH| vihitaH pratyayaH prakRtazcAnuvartate // sadizArtha vA vacanaprAmANyAt // 8 // paraMtu, agigo taddanacA cagagaHA rApa: * ema jayAre badhe pazmInuM uccAraNa karavAmAM Ave che to pachI ahIM SaSThInirdeza mATe pratyayagrahaNa karavAnI kyAM jarUra che? A nanaSadde sunnA (sUtra) mAM SaSThI nathI. je prastuta che te pratyayagrahaNanI ahIM paNa anuvRtti thAya che. " (e pratyayagrahaNa) kyAM prastuta che? pratyayaH pazcA e (sUtro) mAM.paraMtu tyAM to prathamA dvArA nirdeza che, jayAre ahIM to jeno SaSThI dvArA nirdeza hoya tenI jarUra che. zAtivitA (sUtramAM) je paMcamI che te tamAhityuttarasyA e (paribhASA) pramANe prathamAnI SaSThI banAvaze. paraMtu A to pratyaya vidhi che ane pratyayavidhimAM paMcamI (anya vibhaktine SaSThImAM) pheravI zakatI nathI ? (paNa) A pratyaya vidhi nathI, pratyayanuM vidhAna to kareluM che ane je prastuta che tenI (vanapadde sunnA mAM) anuvRtti thAya che. to pachI (zAstramAM kahyuM che te pramANe sadiza thAya te mATe (pratyayagrahaNa karavuM paDaze) 8. * kSatripArSagito yUni sukALano pramANe majU ane Tu no su thAya che tyAM mAgoH e SaSThInirdeza che. taddAnI vahu tenaivAstriyam pramANe tadana saMjJaka pratyayonA tuja no SaSThI dvArA nirdeza che. bagoyA ane makimRtimyaH rApara mAM paNa SaSThInirdeza che. tethI tyAM te te pratyAyano ja hujU thaze. TUMkamAM jayAM jayAM su nuM vidhAna karyuM che tyAM tyAM SaSThInirdeza che ja (jema ke ,siva , ke , supa vagere) pachI SaSThInirdeza mATe sUtramAM pratyathI nuM grahaNa karavAno koI artha nathI ema ahIM kahevA mAge che. che tethI ja vapaIndunnA e sUtramAM tene saMskRSTam e arthamAM jU prata che (vana saMskRSTa: havAH sUpa) tethI teno ja sunna thAya che. Ama anuvRttine kAraNe paNa pratyaya vagere prata hoi zake che. te rIte ganapalle sunnA mAM paNa pratyayanuM grahaNa na hovA chatAM anuvRtti dvArA te meLavI zakAze tethI prata sUtramAM pratyanuM grahaNa karavAnI jarUra nathI ema kahevA mAge che. pratyayaHA (ra ) mAM je pratyayagrahaNa che teno prathama vibhakti dvArA nirdeza che jayAre ahIM sunA saMdarbhamAM "pratyayano (pratyaya) e arthamAM jayanta nirdezanI jarUra che. tethI prata sUtramAM pratyayaH nI anuvRtti thavA chatAM iSTa siddhi nahIM thai zake. pariNAme te mATe sUtramAM pratyavAnuM grahaNa karavuM paDaze ema zaMkAkAra kahevA mAge che. 1 lAkhati 0 mAM pratiti ema je paMcamI prayojI che te pratyayaH e prathamAne pratyathI ema SaSThImAM pheravI zakaze, kAraNa ke ahIM tamAhityuttarathA e paribhASA sUtra amalI thaze ane pratidviti (uttaratha) pratyathI ema artha samajAze ane mijhutsava tathA vAstu e sUtramAM paMcamI prathamAne SaSThImAM pheravI zakaze. tethI prastuta sUtramAM pratyaya nuM grahaNa karavAnI jarUra rahetI nathI. 2 zaMkAkAra kahe che ke tamAhityuttarathA e paribhASAne pratApe paMcamI vibhaktine SaSThImAM pheravI zake, paraMtu pratyaya vidhimAM tema na karI zake ane nana dA e pratyaya vidhi che tethI SaSThI prApta nahIM thAya.pariNAme pratyayano su5 thai zake te mATe sUtramAM pratyaya nuM grahaNa karavuM jarUrI che. vAstavamAM te sUtra pratyaya vidhi nathI tethI siddhAntI kahe cheH nA pratyavidhi ahIM pratyayaH pUrA e adhikAra sUtromAMthI pratyAyano saMdarbha che ja paNa pratyayanuM vidhAna karavAmAM nathI AvyuM tethI je prastuta che te pratyAyanI ahIM anuvRtti thavAthI samajAze ke ganapa (mapeve vAturtha) pratyathI sun bhavati arthAt jayAre janapadano artha darzAvavAno hoya tyAre cAturarthika pratyayano sun thAya che. Ama spaSTa samajAya che tethI pratyathaLanuM grahaNa karavAnI jarUra nathI. 523 For Personal & Private Use Only Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savadizArtha tarhi pratyayagrahaNaM krtvym| lukthulupaH savadizA yathA syuH| atha kriyamANe'pi pratyayagrahaNe kathamiva sarvAdazA lbhyaaH| vcnprmaannyaat| pratyayagrahaNasAmarthyAt // etadapi nAsti pryojnm| AcAryapravRttiApayati luklulupaH sarvAdazA bhavantIti yadayaM lugvA duhadihalihAmAtmanepade dantya iti lope prakRte lukaM shaasti|| ema hoya to savadiza thai zake te mATe prastuta sUtramAM) pratyaya (zabdanuM) grahaNa karavuM paDaze, jethI su%, zu ane sun e traNe savadiza thai zake, paraMtu pratyayanuM grahaNa karavAmAM Ave to paNa e savadeza kema karIne thai zakaze ? (pratyayanuM ema) kahyuM che tene AdhAre. e paNa prayojana nathI. e, kAraNa ke (dho Ti vAI) mAM Topa prastuta hovA chatAM suvA sudvitriguhAmatmaneTTe jo mAM AcArya su nuM grahaNa kare che te dvArA jJApana kare che ke su, zu ane su no savadiza thAya che. SaSThInirdeza thai zake te mATe sUtramAM pratyaya nuM grahaNa karavuM jarUrI che ema svIkAratAM maratva patyAni vani e arthamAM sarca zabdane trazcanyA pramANe anu-Arca . zuSTamaracati sudharI-- --dinyA apatyAni vakti e arthamAM wilo yajJA thI -- nya --pra.ba.va.no nam para thatAM mAsya nak/audiva nara--mArca- sauDinyo(2-4-70) thI anukrame sAtti/zuTinan AdezathAya che. ahIM pUrva sUtra kSatriyAUMgito muni (2-4-58) mAMthI 6 nI anuvRtti thAya to sthAnI mAtA/dinya e be ja che jayAre Adeza ati , nis ane su% e traNa thaze. Ama sthAnI ane AdezanI saMkhyA samAna nathI tethI yathAsaMkhya nahIM thaI zake. pariNAme pratyeka sthAnInA vArApharatI traNa traNa Adeza thaze.AthI ataH e viDanA thAya ane suSTinAH e mAratAH thAya ane su Adeza thAya to banne jJAe mAtra vibhaktinuM zravaNa thavAno prasaMga Ave, kAraNa ke hu e savadiza che.jo sUtramAM su nI anuvRtti na karavAmAM Ave to ane junA e rUpo siddha thai zakaze, kAraNa ke sthAnI ane Adeza samAnasaMkhya che tethI doSa nahIM Ave. paraMtu badhe ja mArcano gArita Adeza thato hoya to gAtInA chAtrA: e arthamAM jotreDasuviA thI prAgnIvyatIya nADhi pratyaya kahyo che tyAM paNa gati Adeza thaze. tethI vRddha saMjJA na thavAthI vRddhA pramANe che prApta na thatAM mA rastIyAH e rUpa siddha nahIM thAya, paraMtu prastuta sUtramAM pratyaya ema kahyuM hoya to jAtreDaskumAra | thI suno pratiSedha thatAM tenI sAthe ja mArA danya sUtramAM jeno upadeza karavAmAM Avyo che (nnivAziSTa) te gArita AdezanI paNa nivRtti thavAthI maratva zabda vRddha hovAthI che ane sUryatithaRcai0 thI lopa thaine nAstIyAH siddha thaze(ke.).("jo. ke pratyaya lakSaNathI ja thai zake paraMtu vRddhinuM nimitta na hovAthI mastIyA mAM ma-kAranuM zravaNa na thAya'nA.).paraMtu pauSTinAH koi phera paDato nathI, kAraNa ke ghaTanan AdezanI su sAthe upara pramANe nivRtti thAya to paNa jIva ne invAkhyo noDyA pramANe mad thatAM mApatya tateDanati pramANe s lopa thaine vaDanA siddha thaze. bhAgakAra vA.(8) mAMnA vA zabdane vikalpAthe na letAM taei (= to pachI) nA arthamAM le che. te pramANe '(jo SaSThInirdezArthe pratyayanuM grahaNa na hoya, to pachI savadiza mATe pratyayastha nuM sUtramAM grahaNa karavAmAM AvyuM che" ema artha thaze.jo pratyaya ema kahyuM hoya to moDajyA sUtrano bAdha nahIM thAya tethI gagodhA supo dhAtu) jevAmAM jayAM ganer pratyaya hoya tyAM moDarUM lAgu paDaze tethI pratyayanA aMtyano su thaze. te rIte vAlTiA vageremAM A paracA lAgu paDaze. paraMtu pratyaya ema kahyuM hoya to sugdha vagere sadiza thaze. Ama vArtikakAre vanaprAmAthAt ema kahyuM che tethI pratyayanuM grahaNa savadiza thai zake te mATe karavuM paDaze ema ahIM dalIla che. vana zabda sUtranA arthamAM nathI, kAraNa ke sUtra to navagere saMjJAnuM vidhAna kare che. tethI vana eTale pratyathAsAmaththatA ema je kahyuM che te,arthAt sUtramAM pratyaya ema kahyuM che tethI maroDavaM0 no bAdha thaine savadiza thaze. AthI sUcavAya che ke vArtikakAra paNa savadizamATe ja sUtramAM pratyayanuM grahaNa che tema mAne che. - suvA su0i (7-3-70) sUtramAM popa TiA (7-3-70) mAMthI Topa nI anuvRtti thAya che chatAM tyAM AcArya pANinie sunI nuM grahaNa karyuM che te sUcave che ke sukvavagere sarvAda za ja thAya che ane seva to anya TU no ja thaze, kAraNa ke sundu vagere anya sas nA Adeza thatA hoya to te sutramAM kareluM grahaNa vyartha thAta. Ama Topa sivAyanuM adarzana e savadiza thAya che tema samajAya che. 524 For Personal & Private Use Only Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarArtha tu||9|| uttarArtha tarhi pratyayagrahaNaM krtvym| na krtvym| kriyate tatraiva pratyalope pratyayalakSaNam iti| dvitIyaM krtvym| kRtsnapratyayalope pratyayalakSaNaM yathA syAt / ekadezalope mA bhuuditi| AghnIta / sa rAyaspoSeNa gmIyeti // pratyayagrahaNe pratyayalakSaNam // 1162 // pratyayagrahaNaM kimartham / lope pratyayalakSaNamitIyatyucyamAne to pachI uttara (sUtra)mATe (pratyayagrahaNa karavuM paDaze) II ema hoya to pachI AvanAra (pratyayasTopee sUtra) mATe prastutasUtramAM) pratyaya zabdanuM grahaNa karavuM paDaze. nahIM karavuM paDe. tyAM ja pratyayaskore pratyakSadema kahIne pratyayanuM grahaNa) karavAmAM AvyuM che. to pachI) bIjuM (pratyayagrahaNa)karavuM joie jethI samagra pratyayano lopa thayo hoya tyAre (ja) pratyayalakSaNa thAya paraMtu mAgnItA ne sAcave jIyA mAM, jayAM pratyAyanA eka bhAgano lopa thayo hoya tyAM na thAya. pratyayane kAraNe je kArya thatuM hoya te pratyAyano lopa thayA pachI paNa thAya che 116 2 (sUtramAM) pratyaya (zabda)nuM grahaNa zA mATe (che)? 37 'lopa thAya tyAre pratyayanuM lakSaNa(prAdurbhAva) thAya che ema kahevAmAM Ave to 35 eTale ke uttara sUtra pratyAre pratya 0 ne khAtara paNa prastuta sUtramAM pratyayagrahaNa karavuM paDaze.arthAt temAM lopanA vizeSaNanI dRSTie bIjuM ane samagra sUtrapAThanI dRSTie (e sUtramAM be pratyaya zabda che tethI) trIjuM pratyayagrahaNa karavuM paDaze.pratyayano lopa thayo hoya tyAre pratyayane nimitte je kArya thatuM hoya te samagra pratyayano lopa thayo hoya tyAre ja thAya anyathA nahIM. ahIM zaMkA thAya ke samagra pratyayano lopa thayo hoya tyAre ja pratyayalopa thayo kahevAya tenA koi aMzano lopa thayo hoya tyAre pratyayalopa kevI rIte kahevAya? ema kahevuM barobara nathI, kAraNa ke avayavane thaelI kriyAno avayavI vize vyavahAra thAya che. jema ke paTano amuka bhAga ja dAjhI gayo hoya chatAM ro dhA ema kahevAya che, kAraNa ke paTa nAmaka avayavI avayavamAM samavAya saMbaMdhathI rahelo che tethI teno paNa dAha thayo che ema mukhyArthamAM prayoga thai zake che te rIte pratyAyanA avayavano lopa te pratyayano lopa ema samajI zakAze. tethI pratyayAvayavano lopa thayo hoya to paNa pratyayane kAraNe thatuM kArya thavAno prasaMga Avaze. te nivAravA mATe sUtramAM pratyA zabdanuM grahaNa karavuM joie jethI mArbIta vageremAM pratyayalakSaNa kArya na thAya. 34 AkhIta--A hana-mAho mahinA thI Atmapada kis no -- rAm lopa-- gAda-mahananana thI upadhA lopa mad - te--hi sIyuddA yArAma pramANe Agama AgamIno avayava thatAM sIyu pratyaya gaNAze hiTa sanToroDanAthA thI zuM lopa madana rpha ta --do danta 0 thI TU no ghU thatAM mAn r te--jojo co---r lopa--mAnIta thaze. ahIM s lopa pratyayalopa samajAze tethI pratyakSetro 0 pramANe pratyayanimitta kArya thavAno prasaMga Avaze tethI mAn k ta e sthitimAM ta rUDhi che tema samajAze tethI manuttoparA pramANe hat nA nU no lopa thavAno ane iSTa rUpa siddha na thavAno prasaMga Avaze. paraMtu prakRta sUtramAMthI uttara sUtramAM pratyayI nI anuvRtti thatAM samajAze ke samagra pratyAyano lopa thayo hoya tyAre ja pratyayalakSaNa kArya thAya che, pratyAyanA aMzano lopa thayo hoya tyAre nathI thatuM. samI -- --sAme kamyu7i0thI Atmapada.pa.pu.e.va.mAM --vahu iliA thI rA lopa--sAm Tu-madananana upadhAlopa saMna Tu-siMhaH sIyuddA--so ane doDatA thI Tu no ma Adeza thatAM san 6 --samIya thaze.ahIM paNa upara pramANe meM lopa thavAno prasaMga Ave, paraMtu samagra pratyayano lopa thayo hoya tyAM ja pratyayalakSaNa kArya thAya che tethI meM lopa nahIM thAya. 7 stro pratyakSaNam eTaluM ja sUtra hota to paNa pratyakSa e vacanamAMnA pratyaya zabdanA sAnnidhyane kAraNe che eTale pratyahove ema samajI zakAya che to pachI sUtramAM bIjo pratyaya zabda zA mATe mUkyo che? ema praznakartA kahevA mAge che. 38 kSaNa zabda "darzana, prAdurbhAva e arthamAM bhAvasAdhana che ane nimitta e arthamAM karaNa sAdhana che.ahIM prAdurbhAvano artha laine doSa batAvyo che.vaLI tyAre eTaluM ja kahyuM hota to pratyaya ke apratyaya game teno lopa thAya to paNa pratyayalakSaNa, pratyayano prAdurbhAva,thaze 525 For Personal & Private Use Only Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saurathI vaihatIti gurUpottamalakSaNaH SyaG prsjyet| naiSa dossH| naiva vijJAyate lope pratyayalakSaNaM bhavati pratyayasya prAdurbhAva iti| kathaM tarhi / pratyayo lakSaNaM yasya kAryasya tallupte'pi bhavatIti // idaM tarhi pryojnm| sati pratyaye yatprApnoti sairathI vaidatI mAM upIttamavarNa guru hovAne kAraNe thar thavAno prasaMga Ave. A doSa nathI Avato. (kAraNa ke) lopa thatAM pratyAyanuM lakSaNa eTale ke pratyayano prAdurbhAva thAya che ema samajAtuM nathI. to pachI kema samajAya che)? pratyaya je kArya)nuM lakSaNa che (eTale ke nimitta) che te (kArya e pratyaya) no lopa thatAM paNa thAya che ema. to pachI prayojana e che ke pratyaya hoya che tyAre je (kArya prApta thAya che ema samajIne doSa batAvyo che saurathI--ra ne niSinImAriAkhyaH racanA (u.sa.159) thI thana thatAM anurAttorA pramANe meM lopa thaine ratho rAmano rathoDatha suratha vaihatI-vidana --anudAttopa --thI na lopa--vihata have surathA vihata ne potrApatra strI e arthamAM mata jJA thI bU-suthi viti-- strIliMgamAM to manuSyanAte thI rIkva thaine sauthI vaidatI thAya che. zaMkAkAra kahe che ke A rUpomAM anukrame n ane e anunAsikano lopa thayo che tethI Dhore pratyayastrakSAmAM eTaluM ja sUtra hoya ane kSaNa zabda prAdu - bhava nA arthamAM laie to saura (1) thi, vaida(na)ti ema samajAze.tethI repha ane snI para rahela -kAra pachI saMyoga che tethI te guru che tema samajAze ane te anyanI pUrve rahela che tethI guru pottama paNa thaze tethI tyAM rajU na thatAM magoranAruSottamoH nitro pramANe tha thaine sauradhdhA, vaidatyA jevAM aniSTa rUpo thavAno prasaMga Avaze. have jo sUtramAM pratyA nuM grahaNa karavAmAM Ave to tyAre pratyakSama no, pratyAyano lopa thatAM pratyAyano prAdurbhAva thAya che ema artha thavAthI pratyayano lopa thAya che ema kahevuM vyartha thaze.vAstavamAM A be rUpomAMno anunAsika lopa pratyaya lopa nathI tathA rukSa eTale nimitta ema artha che tethI tha nahIM thAya. 39 sUtramAMno kSaNa zabda bhAvasAdhana che ke karaNasAdhana arthAt te prAdurbhAvavAcI che ke nimittavAcI e prakAranA saMdehano vyAkhyAnane AdhAre nirAsa thaze. nahIM to sUtramAM pratyayo ema kahIne bIjA pratyaya zabdanuM grahaNa karyuM hoya to paNa eka pratyayano lopa thatAM koi anya pratyayano prAdurbhAva thAya che ema artha samajAya tevo saMbhava che. tethI gAma mAM kAma nathati e arthamAM thaela vivadhU no lopa thatAM su no prAdurbhAva thAya che tema moku mAM gayo ta e sthitimAM hatyAkhyopramANe - lopa thatAM koI pratyayano prAdurbhAva thato nathI tethI mahom zabda tictta na rahetAM tene pa6 saMjJA nahIM thaI zake. tethI vyAkhyAnane AdhAre ja samajavAnuM che ke rakSA zabda ahIM karaNasAdhana che athavA sUtramAM rakSA zabdanuM grahaNa karyuM che tene pratApe jAte karaNasAdhana che tema samajAze. ema artha na hota to sUtrakAre Dhore pratyayaHA eTaluM ja kahyuM hota. tethI samajAta ke lopa thatAM pratyaya (no prAdurbhAva thAya che). jo traNa zabda karaNasAdhana levAmAM Ave to pratyakSam e pratyAH kSal (nimitta) tata prityaya jenuM lakSaNa (nimitta) che te] ema anya padArthapradhAna bahuvrIhi levAno che. ahIM kArya e anya pada che ane sUtrArtha Ama thaze pratyAyano lopa thayo hoya tyAre pratyayanimittaka kArya thAya che. 40 pratyayo mAM pratyA e luptasaptamIka che tethI bhASyamAM sati pratye (pratyaya vidyamAna hoya tyAre) ema kahyuM che. ethI pratyaya vidyamAna hoya tyAre je kArya thAya che te kArya te pratyayano lopa thavA chatAM paNa thAya che ema sUtrArtha thaze. pratyAyano lopa thayA pachI je kArya prApta thatuM hoya te pratyayalakSaNathI nahIM thAya. ema e mATe kahyuM ke zALaju senAnijhum mAM tu Agama na thAya.maLyA suram e vigraha vAkyano samAsa karatAM pUrvapada grAmI no kAra che hoDo visthA pramANe vikalpa hasva thatAM grAmINam thAya che te rIte senAnisuram thaze.grAmanI senAnI mAM ne nati senA nathati e arthamAM vivat thaIne teno lopa thayo che. tyAra pachI bannemAM pUrvapadano kAra hasva thayo che tethI vivadhU lopa thayo hovA chatAM tene kAraNe thatuM kArya thAya to grAmagijum senAnisun mAM hatva pati thI tu Agama thaine grAmagintum senAnityun ema asAdhu samAsa thavAno prasaMga Ave, paraMtu hasva to viva6 lopa thayA pachI samAsa thavAthI thayo che pariNAme pratyakSalakSaNa kArya nahIM thAya tethI tu Agama paNa nahIM thAya. 526 For Personal & Private Use Only Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatpratyalakSaNena yathA syaat| lopottarakAlaM yatprApnoti tatpratyalakSaNena mA bhuuditi| ki pryojnm| grAmaNikulam senAnikulam / auttarapadike hrasve kRte hrasvasya piti kRti tuk iti tukprApnoti sa mA bhuuditi| yadi tarhi yatsati pratyaye prApnoti tatpratyayalakSaNena bhavati lopottarakAlaM yatprApnoti tanna bhavati jagat janagadityatra tugna praapnoti| lopottarakAlo hyatra tugaagmH| tasmAnnArtha evamarthena prtyygrhnnen| kasmAna bhavati grAmaNikulam senaanikulm| bahiraGga hrsvtvm| antarajastuk // idaM tarhi prayojanam / kRtsnapratyayalope pratyalakSaNaM yathA syAdekadezalope mA bhuuditi| aaghniit| saM rAyaspoSeNa gmiiy| pUrvasminnapi yoge prtyygrhnnsyaittpryojnmuktm| anyataracchakyamakartum // atha dvitIya pratyayagrahaNaM kimartham / pratyayalakSaNaM yathA syAdvarNalakSaNaM mA bhUditi / gave hitaM gohitm| rAyaH kulaM te pratyayalakSaNathI thai zake. paraMtu lopa thayA pachI je (kArya)prApta thAya che te pratyayalakSaNane kAraNe na thAya. zuM prayojana? e ke grAmaLisu senAnim mAM uttarapada (para thavA) ne kAraNe hasva karyA pachI hasvastha piti pati tukvA pramANe tu Agama thavA jAya che te na thAya.jo ema hoya ke pratyaya hoya tyAre je prApta thAya che te (kArya pratyayalakSaNathI thAya ane lopa thayA pachI je (kArya) prApta thAya te pratyayalakSaNathI na thAya. to pachI natinanAr mAM tu na thavAno prasaMga Avaze , kAraNa ke ahI (viva no) lopa thayA pachI tu Agama thAya che. tethI e mATe karelA) pratyayagrahaNano kaMI artha nathI. to pachI) grAmasutra senAnizum mAM tuja zA mATe nathI thato? hasva Adeza bahiraMga che, jayAre)tu Agama aMtaraMga che ane aMtaraMga (kArya karavAnuM prApta thatAM bahiraMga (kArya) asiddha che. to pachI (pratyaya zabda mUkavAnuM) e prayojana che ke tethI samagra pratyayano lopa thayo hoya tyAre pratyayanimittaka (kArya) thAya ane ekadezano lopa thayo hoya tyAre (te kArya) na thAya, jema ke mANvItA te rAthopena mIya ? pUrva (sUtra)mAM paNa pratyaya grahaNanuM e prayojana kahyuM hatuM, to pachI bemAMthI eka (pratyaya zabdanuM) grahaNa na karyuM hoya to cAlaze. have bIjuM pratyayagrahaNa kema karyuM che? " eTalA mATe ke pratyayanimittaka (kArya) thAya ane varNane kAraNe thatuM na thAya.(jemake) hitam gohitam rAyaH suram rivyum alopa thayA pachI je kArya prApta thAya te pratyayalakSaNathI na thAya to natU nanamen mAM tu na thavA rUpI doSa Avaze.ati ti e arthamAM san dhAtune ajoDa TaphathatA uparanI atigiotInAM he rA (vA.) pramANe ditya ane viva---- viva-- aMtaraMga hovAthI vivadhU no lopa prathama thaze, pachI namaH vavA pramANe anunAsika (m) lopa thatAM na e sthitimAM strI pati pramANe tuja thavo joie paraMtu tu ne lagato vidhi vivadhU lopa thayA pachInuM kArya che tethI tuja na thatAM nA ema aniSTa rUpa thavAno prasaMga Avaze te rIte nana tU mAM nana ema thavAno prasaMga Avaze. 42 pUrva sUtramAM paNa A dalIla karI hatI. bemAMthI ekanuM grahaNa na karyuM hoya to paNa cAlaze, kAraNa ke eka ja pratya zabdanuM sUtramAM grahaNa karyuM hoya to paNa te potAnA baLe samagra pratyAyanA lopanuM pratipAdana karavAne zaktimAna che ema bhAva che. praznakartA kahevA mAge che ke atyAre pratyakSa ema be vAra pratyaya zabdanuM grahaNa karyuM che te na karatAM pratya tarUNA ema kahyuM heta to? paraMtu tema kahevAthI je kAryamAM pratyaya tenA svarUpane AdhAre nimittabhUta hoya tema ja tenA varNasvarUpane AdhAre nimittabhUta hoya te sarva kArya thaze, kAraNa ke sarvanAma sarvane AvarI le che. tethI nave hitam ane rAya zun uparathI hitam zun mAM suNo dhAtuti pramANe pratyayano lopa thayo che tyAM man , mAn Adeza thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke takSaNam ema kahyuM che tethI viziSTa svarU5 upara AdhAra rAkhatAM hovA chatAM te kAryonAM nimitta ta8 mAM AvI jaze. tethI man, mAr thatA nivAravA pratya zabdanuM bIjI vAra grahaNa karavuM jarUrI che, jethI hita jovAmAM doSa na Ave. nahita-- oi(g) hitamamAM ca.e.va.nA no upara pramANe lopa thayo che ane sat Adeza tenA sattva e svarUpa upara AdhArita che pratyayanimitta nathI tethI pratyayalakSaNa na thatAM an nahIM thAya. te rIte zivam mAM paNa mA Adeza asva para AdhArita che pratyayanimitta nathI tethI pratyayalakSaNa na thatAM Adeza nahIM. thAya. 527 For Personal & Private Use Only Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimarthaM punridmucyte| pratyayalope pratyayalakSaNavacana sdnvaakhyaanaacchaastrsy||1|| pratyayalope pratyayalakSaNavacanamityucyate sdnvaakhyaanaacchaastrsy| sacchAstreNAnvAkhyAyate sato vA zAstramanvAkhyAyakaM bhvti| ugidacA srvnaamsthaane'dhaatoH| itIhaiva syaat| gomantau yvmntau| gomAn yavamAnityatra na syaat| iSyate ca syAditi taccAntareNa yatnaM na sidhyti| ataH pratyayalope prtyylkssnnvcnm| evmrthmidmucyte|| asti pryojnmett| A sUtra zA mATe uccAravAmAM AvyuM che? mA pratyayano lopa thayo hoya tyAre pratyayanimittaka (kArya thAya che, ema kahevAnuM e kAraNa che ke zAstra je vidyamAna hoya tenuM anyAkhyAna kare che ll1 5 pratyayano lopa thayo hoya tyAre pratyanimittaka (kArya thAya che, ema kahyuM kAraNa ke zAstra je vidyamAna hoya tene anulakSIne ja kahe che (eTale ke, je vidyamAna hoya tenuM zAstradhArA pratipAdana thAya che athavA to zAstra vidyamAna hoya tene AdhAre pratipAdana kare che, kAraNa ke zAstra je vidyamAna hoya tene (nimitta rUpe laine kAryanuM) pratipAdana kare che. tethI navA sarvanAmathAneDabAtoH I pramANe nomantI thavamantI mAM ja nama (Agama) thaze, gamana thavamana mAM nahIM thAya, tema chatAM tyAM (1) thAya te iSTa che ane te khAsa prayatna vinA siddha na thai zake. ethI ja pratyayano lopa thayo hoya tyAM pratyayanimittaka (kArya thAya che ema kahyuM che. zuM A sUtranuM e) prayojana che? * A sUtra je siddha karavA mAge che te sthAnivabhAvathI paNa siddha thaI zake che ane varNanimittaka kAryamAM to siddhAntI mATe paNa aniSTa udbhave che to pachI A sUtra karavAnuM prayojana zuM che e praznakartA jANavA mAge che. ka zAstra to je vidyamAna ho ya, ( zAstra pravRtta thAya te pahelAM ja je astitvamAM hoya) , tene nimitta rUpe laine zAstra kAryanuM pachIthI pratipAdana kare che, tenI prakriyAnuM spaSTIkaraNa kare che. vA.mAM rAtriW e zeSa SaSThI che ane zeSa tarIke kartA athavA karaNa vivakSita che tethI temAMnA sanvIthAnA chAtrI e bhAgane bhAgakAre be rIte spaSTa karyo che : (1) je pahelethI ja vidyamAna hoya che tene nimitta rUpe laine sUtrakAra zAstraddhArA kAryanuM anyAkhyAna kare che, pachIthI spaSTIkaraNapUrvaka pratipAdana kare che. ahIM zAstra karaNa che ane sUtrakAra smata che.(2) je pahelethI ja vidyamAna hoya che tene nimitta rUpe laine zAstra kAryanuM anavAkhyAna kare che,pachIthI pratipAdana kare che. ahIM je avicchinna paraMparAthI pravartamAna che te zAstra pote svataMtra rIte kAryanuM pratipAdana kare che tethI zAstra karyA che (svataMtraH vartA). A sUtra dvArA je siddha karavAmAM Ave che te sthAnivarbhAvathI siddha nathI thaI zakatuM, kAraNa ke matad jovAmAM doSa Ave che. turda nA rUpamAM sukhad r thI ra thaze. te ma dha tethI atvithau e pratiSedhane kAraNe sthAnivasUtra lAgu nahIM paDe tema vArtikakAra mAne che, bhASyakAranA mate mAM to vRddhiskuri haDhiA mAMthI Dhi nI anuvaMtti thatI nathI tethI vidhi e sviMya nathI tethI sthAnivasUtra thI kArya siddha thaze nomanta cavamensa - man yavamat mAM vi.vi.va.e sarvanAma vibhaktino mau vidyamAna che tethI nidrA sarvanAmane pramANe -omantu gau-omanta e rIte varte.paraMtu roman yavamatu nI parasu AvatAM teno InjAvaTa thI lopa thatAM nukU nI nimittabhUta vibhakti tyAM vidyamAna na hovAthI mum na thavAno prasaMga Ave che paraMtu pratyayalakSaNa -ne kAraNe su lopa thayo hovA chatAM pratyayanimittaka kArya thaze tethI gamatu TU-- mat--r-- namatuM--saMyoInta-- komana-- sarvanAmathane rAte thI upadhA dIrgha --nomana te rIte javAnuM .Ama nimitta vidyamAna na hoya tyAM paNa anyAkhyAna thai zake te mATe prata sUtra karavuM paDaze. For Personal & Private Use Only Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi tarrIti lukyupasaMkhyAnam // 2 // lukyusaMkhyAnaM krtvym| paJca sapta // kiM punaH kAraNaM na sidhyati / lope hi vidhAnam // 3 // lope hi pratyayalakSaNaM vidhIyate tena luki na prApnoti // na vAdarzanasya lopasaMjJitvAt // 4 // na vA krtvym| kiM kaarnnm| adarzanasya lopsNjnyitvaat| adarzanaM lopasaMhaM bhavatItyucyate lumatsaMjJAzcAdarzanasya kriynte| tena lukyapi bhaviSyati // yadyevam nahIM to zuM ? 46 sunna thAya tyAre paNa thAya che tema) kahevuM joierA pa satta jevAmAM pratyayano) sunna thayo hoya tyAre (paNa pratyayanimittaka kArya thAya che tema) kahevuM joIe paraMtu e siddha na thAya tenuM kAraNa zuM? kAraNa ke lopa thAya tyAM ja vidhAna che tal kAraNa ke lopa thAya tyAM ja pratyayalakSaNa thAya che ema (sUmAM kahevAmAM AvyuM che, tethI sun thayo hoya tyAM (pratyayalakSaNa) na thavAno prasaMga Ave che. athavA (tema kahevAnI jarUrI nathI, kAraNa ke lopanuM saMjJI adarzana che jhA. athavA (tema) kahevuM nahIM paDe. tenuM zuM kAraNa? kAraNa ke lopanuM saMjJI adarzana che eTale ke adarzananI (ja) lopa e saMjJA thAya che ema kahyuM che ane suman (arthAt tu zu ane tun e) saMjJAo paNa adarzananI ja karavAmAM AvI che. tethI sunna thayo hoya tyAM paNa (pratyayalakSaNa) thaze. jo ema hoya - 40 praznakartA kAkuno Azraya laine pUche che, uttaramAM siddhAntI paNa prazna dvArA sUcave che ke e ja prayojana che. temAM tamane kAMi vAMdho che? " sUtramAM sunA zabdanuM grahaNa karIne adarzana (lopa)nuM vidhAna karyuM hoya tyAre prastuta sUtra lAgu nahIM paDe. pariNAme pa4 sapta jevAmAM pa saMjJA na thavAno prasaMga Avaze ema bhAva che.sUtramAM pratyayo ema kahIne lopanuM pratyakSa grahaNa karyuM che tethI trAhikhyo che sItAm ema kahyA pachI tana tanyA ema kahevAmAM Ave to pahmaNa levAthI dahIMno adhikArI hovA chatAM kaunDinyane chAza maLe che tema ahIM tauhinya nyAye sunna vagere saMjJAo lopa saMjJAno bAdha kare che mATe suvagere dvArA thaela adarzanamAM pratyAyalakSaNa nahIM thAya. tethI TU saMjJaka pacat saptam pachI AvatA nar rAs no po sukA thI lopa thaze ane nasTopaH tipadriA thI na lopa thaIne paca sata e rUpo pachInI vibhaktino saMjJA vaDe lopa thayo hovAthI pratyayalakSaNa lAgu nahIM paDatAM te suvanta nahIM rahe tethI tane pama thI temanI 6 saMjJA na thavAno prasaMga Avaze. ema ahIM dalIla che. 48 badhAM ja adarzananI (manamAtraW) lopa saMjJA karavAmAM AvI che tethI su% vagere paNa adarzana hovAthI temanA kSetramAM paNa pratyayalakSaNa lAgu paDaze. lopa ane sunna vagere saMjJAo che ane temanI ekasAthe pravRtti saMbhavita che tethI temanI vacce bAdhyabAdhakabhAva na hoya, lokamAM jema H rAH purAH vagere zabdanI eka sAthe pravRtti thAya che tema pratyaya, ta , vagere saMjJAo sAthe AvI zake, kAraNa ke temAMnI eka saMjJA bIjIno bAdha karatI nathI.te rIte Topa ane phujU vagere saMjJA eka bIjAno bAdha nathI. For Personal & Private Use Only Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyayAdarzanaM tu lumatsaMjJam // 5 // pratyayAdarzanaM tu lumatsajJamapi prApnoti / tatra ko dossH| tatra luki iluvidhipratiSedhaH // 6 // tatra zluvidhirapi prApnoti sa prtissedhyH| atti hanti / zlau iti dvivacanaM prApnoti // to pratyayanA adarzananI suman saMjJAo (thaze) pA 49 to pratyayanA adarzananI sumanU (eTale ke sujaza ane sun e) saMjJAo thavAno prasaMga Ave che. temAM zo vAMdho che? tema hoya to thAya tyAre zu vidhino pratiSedha (karavo paDaze) II tema hoya to su thayo tyAM zu ne kAraNe thatuM kArya thavAno prasaMga Ave che teno pratiSedha karavo paDaze, jema ke ) matta hanti mAM zrI pramANe zirvacana thavAno prasaMga Ave che. so karatI. tethI su% vagerethI thaela adarzanamAM paNa pratyayalakSaNa thaze ane sata jovAmAM vibhaktino thavA sujja chatAM saMjJA thai zakaze. upara kahyuM tema su%, raDu ane sun nA kSetramAM roSa saMjJA lAgu paDe to su%, supUvageremAM paraspara goTALo thaze tathA lopa saMjJAthI thaela pratyayanA adarzana sAthe paNa goTALo thaze eTale ke pratyeka pratyayAdarzananI suman saMjJA thavAno prasaMga Avaze.tethI suda vidhimAM rahu ke su vidhi, raphuvidhimAM sukke su vidhi ane su vidhimAM ke suvidhi thavAno prasaMga AvatAM goTALo thaze. eTaluM ja nahIM paNa A saMjJAono lopa saMjJA dvArA thayela adarzana sAthe paNa garabaDa thaze. (nodha 21). % sunna dvArA karavAmAM Avela adarzanamAM rahu ne kAraNe thato vidhi thavAno prasaMga Avaze. jema ke gatti tti. A mAri dhAtuomAM zartari || pramANe thatA rA no avismRtimyaH rApa thI thAya che. have sujju thI karavAmAM Avela adarzana ane su thI thatuM adarzana eka ja leya to matta hanti mAM sau e sUtra pramANe dirvacana thavAno prasaMga Avaze. te nivAravA mATe kahevuM paDaze ke tu thato hoya tyAM rahu nimittaka kArya thatuM nathI. vA.mAM rahunuM grahaNa upalakSaNArthe che tethI phune kAraNe thatA vidhino jema pratiSedha karavo paDaze tema vidhi ane sun vidhino paNa pratiSedha karavo paDaze. jema ke kRti mAM guhotyAbdhiH ra thI rApU no ra (adarzana) thayo che ane pratyayanuM koI paNa adarzana suman thatuM hoya to gudoti mAM su1 ne kAraNe thatuM kArya thavAno prasaMga Avaze tethI hatovRdire 0 pramANe halAdi pitta pratyaya ti para thatAM vRddhi thaine guhati jevuM aniSTa rUpa thavAno prasaMga Avaze. te rIte sun dvArA adarzana thayuM hoya tyAM su ne kAraNe thatuM kArya thavAno prasaMga Avaze.jema ke harato mAM phaLavAcI an prApta thAya che teno harItavArikhyathA pramANe sun thaine harItavacA zam harItI ema thaze.ahIM sun thayo che tyAM su% nimitta kArya prApta thatAM suvati pramANe strI pratyaya lIn no lopa thavAno prasaMga Avaze. e rIte sukva thayo hoya tyAM sukUne kAraNe thato vidhi prApta thaze. jema ke vona saMdaH () lavaNathI mizrita sUpa e arthamAM savA zabdane saMro pramANe thatA no avAstukvA thI % thAya che. ahIM nimittaka vidhi thAya to sUra yuvavi thI yuktavabhAva thaine prakRti samAna liMga thavAno prasaMga Avaze. 530 For Personal & Private Use Only Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na vA pRthaksaMjJAkaraNAt // 7 // na vaiSa dossH| kiM kaarnnm| pRthaksaMjJAkaraNasAmarthyAlluki zluvidhirna bhaviSyati // tasmAdadarzanasAmAnyAllopasaMjJA lumatsaMjJA avgaahte| yadi tIdarzanasAmAnyAllopasaMjJA lumatsaMjJA avagAhata evaM lumatsaMjJA api lopsNjnyaamvgaahern| tatra ko dossH| agomatI gomatI saMpannA gomtiibhuutaa| luktaddhitaluki iti GIpo lukprsjyet| nanu cAtrApi na vA pRthaksaMjJAkaraNAdityeva siddhm| yathaiva tarhi pRthaksaMjJAkaraNasAmarthyAllumatsaMjJA lopasaMjJA nAvagAhanta evaM lopasaMjJApi lumatsaMjJA naavgaahet| tatra sa eva doSo lukyupsNkhyaanmiti| astyanyallopasaMjJAyAH pRthaksaMjJAkaraNe pryojnm| kim / lumatsaMjJAsu yaducyate tallopamAtre mA bhUditi // athavA judI judI saMjJAo karI che tethI e doSa AvatI nathI kA kA athavA e doSa nathI Avato). tenuM zuM kAraNa? bhinna bhinna saMjJAo karI che tethI. (su% vigere ) bhinna saMjJA karI che tene pratApe sunna thAya tyAM rahu vidhi nahIM thAya. tethI (badhe) adarzana samAna hovAthI Topa saMjJA sumata saMjJAomAM lAgu paDe che. adarzana (badhe) samAna levAthI jema lopa saMjJA sumata saMjJAonA kSetramAM lAgu paDe che te rIte suman saMjJAo paNa lopa saMjJA (nA kSetra) mAM lAgu paDe tevo saMbhava che. temAM zo vAMdho che? 2 (e vAMdho kegomatI gomatI saMpannA gomatImUtA mAM kudita pramANe phI no su% thavAno prasaMga Ave. are ahIM paNa 'athavA bhinna saMjJAo karavAmAM AvI che ema (je kahyuM che, tethI ja siddha thAya che. to pachI jema pRthaka saMjJA karavAne pratApe sumata saMjJAo lopa saMjJA(nA kSetra)mAM lAgu nathI paDatI tema lopa saMjJA paNa suma- saMjJAo (nA kSetra) mAM lAgu nahIM paDe. tema thatAM 'sunna thAya tyAM upasaMkhyAna karavuM paDaze" ema (je kahyo, te ja doSa Ubho raheze. lopa e alaga saMjJA karavA pAchaLa juduM ja prayojana che. " zuM che? e ke sumanU saMjJAo (pramANe thatA adarzana) vize je (kArya) kahevAmAM Ave che te (kArya) game te lopamAM na thAya. kA saMjJA pradezomAM eka ja saMjJA dvArA saMjJIno bodha thai zake tema hovA chatAM sUtrakAre , , sun ema traNa saMjJA karI che tethI su% vagere saMjJAo dvArA je adarzana thAya che (tadbhAvita) tenuM su saMjJA vagere dvArA grahaNa thaze tethI tuja eTale su% saMjJA dvArA kareluM adarzana, eTale zu saMjJA dvArA kareluM adarzana ane sun eTale sun saMjJA dvArA kareluM adarzana ema samajAze. 52 traNa saMjJAonuM pRthaka vidhAna karyuM che tene pratApe teo ekabIjAnA kSetramAM lAgu na paDe te barobara che, paraMtu lopa saMjJAnA viSayamAM to te pravRtta thAya te zakya che. tethI manomatI gomatI saMpannA namatamUtA mAM samUtAve khyAtiyone saMtari viHA pramANe vri thAya che temAM svarNa tU che ,2 uccAraNArthe che ane zeSa rahyo amRta t teno veravR#sthA (6-1-67) pramANe lopa thAya che. e sUtramAM rolyojhiA (6-1-66) mAMthI koH nI anuvRtti thAya che tethI cUnuM lopa dvArA adarzana thAya che. have lopanA kSetramAM sujja lAgu paDe to cUno sunna thayo che tema samajAze .pariNAme gujU thatAM je kArya thatuM hoya te thavAno prasaMga AvatAM suvataritakriA pramANe gomatI nA hIndu no lopa thavAno aniSTa prasaMga Avaze. tethI samajAya che ke lopa saMjJAmAM tadbhAvitanuM grahaNa thatuM nathI, paraMtu su vageremAM thAya che, kAraNa ke tyAM traNa alagaalaga saMjJAo karI che ane te te saMjJA dvArA thaela adarzanane su vagere saMjJA thaze. 33 jema Tu vagere bhinna saMjJA karI che tema Topa e paNa alaga saMjJA karI che tethI lopa saMjJA dvArA je adarzana karavAmAM AvyuM hoya (dvAvita) te lopa ema samajAze eTale ke lopa saMjJAmAM paNa tadubhAvitanuM grahaNa thAya che ema mAnanAranI A dalIla che. " e dalIla ucita nathI. alaga lopa saMjJA karavAno hetu e che ke suman saMjJAone anulakSIne je kArya hoya te lopa dvArA thatA dareka adarzanamAM na thAya, kAraNa ke roSa to pratyaya ke apratyayanA adarzananI saMjJA che. AthI lopa saMjJAmAM tarabhAvitanuM grahaNa thatuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lumati pratiSedhAdvA // 8 // athavA yadayaM na lumatA'Ggasyeti pratiSedhaM zAsti tajjJApayatyAcAryaH luki pratyayalakSaNaM bhavatIti // sato nimittAbhAvAtpadasaMjJAbhAvaH // 9 // sanpratyayo yeSAM kAryANAmanimittaM rAjJaHpuruSa iti sa lupto'pyanimittaM syAt rAjapuruSa iti| astu tasyA animittaM yA svAdau padamiti padasaMjJA yA tu subantaM padamiti padasaMjJA sA bhvissyti| satyetatpratyaya AsIdanayA bhaviSyatyanayA na bhaviSyatIti / lapta idAnI pratyaye athavA to suman (saMjJAthI thatA adarzana) mAM pratiSedha karyo che tethI siddha thaze) I8 athavA to na mRtakaWA ema kahIne) (pratyayelaNano) je pratiSedha kare te uparathI AcArya jJApana kare che ke su thatAM pratyayalakSaNa thAya che.s vidyamAna hoya tyAre pratyaya koI kAryanuM) nimitta na hoya to (pratyayalakSaNathI paNa tenuM nimitta na thatAM) pada saMjJA nahIM thAya tyAM 5% vidyamAna hoya tyAre pratyaya je kAryonuM nimitta na hoya, jema ke rAjJa puruSa mAM (Tas pratyaya vidyamAna hovA chatAM pada saMjJAnuM nimitta nathI thato) tema napuruSa mAM lupta thayA pachI paNa te (pada saMjJA rUpI kAryanuM) nimitta nahIM thAya. svAdri para thatAM hajI padasaMjJA thAya che tenuM nimitta bhale na thAya, paraMtu kuvanta (heya) te pada ema je saMjJA thAya che te to thaze.pratyayanI hayAtImAM e hatuM ke A (pada saMjJA vidhi) thI (pada saMjJA) thaze ane A (pada saMjJA vidhi) thI (pada saMjJA) nahIM thAya. have pratyayano lopa thayo hovAthI 5 upara joyuM ke lopamAM tadbhAvitanuM grahaNa thatuM nathI chatAM mAtra dalIla khAtara svIkArI laie ke tyAM paNa tadbhAvitanuM grahaNa thAya che to paNa have pachInA na humatAjhA sUtramAM je niSedha karyo che tethI sUcavAya che ke vagere saMjJA dvArA thaela adarzanamAM lopa saMjJAnimittaka kArya thaze. tema na hota to sUtrakArane phumatA e sUtrathI aMganI bAbatamAM niSedha na karata. 5% vA.mAM sata ema kahyuM che te pratyathI sata (pratyaya vidyamAna ho tyAre, pratyaya hoya chatAM) ema samajavAnuM che ane nimittAmAva: eTale nimittAmAvaH Ama pratyaya pote vidyamAna hoya chatAM te koI kAryanuM nimitta na hoya to te pratyAyano lopa thayA pachI paNa te pratyaya te kAryanuM animitta ja thaze. jema ke rAnapuruSa --rAjJaH puruSaH ahIM pUrvapada rAjJa mAM has pratyaya vidyamAna che, temanA pratyaya para thatAM mam (1-4-18) pramANe rAga nI ma saMjJA, svASyisarvanAma (1-4-17) thI thatI pad saMjJAno bAdha kare che. tethI pA (8-1-16) adhikAramAMnA na ropaH prAtipavitA (8-2-7) pramANe na lopa na thatAM mA (6-4-129) adhikAramAMnA macchoDanaH (6-4-134) pramANe mata lopa thayo che. AgaLa juvayupasaMlyA mAM batAvela doSano parihAra karyo tethI [vA.(9) mAM] anya doSa batAve che. sn zAstramAM be paddha saMjJAo che 1.ridhvasarvanAmane (1-4-17) pramANe sarvanAmasthAna sivAyanI vibhakti para thatAM avayavanI pada saMjJA thAya che te. ane 2. sutaDajo palamA (1-4-14) pramANe suvanta ane tirakta samudAyanI pada saMjJA thAya te. ni mam e sUtra prathama prakAranI pada saMjJAno apavAda hovAthI teno bAdha kare che. jayAre bIjI saMjJA to pratyaya lopa thayo hovA chatAM raheze ane te pada saMjJA rahevAne kAraNe rAnapuruSaH mAM mopoDanaH pramANe ma lopa nahIM thAya, kAraNa ke tyAM sudhoyA0 pramANe no lopa thayo che te su% thI thayo che tethI tyAM na phumatA e niSedha lAgu paDaze. ahIM pahatva hovA chatAM matva to che ja tethI ja lopa thaze ema kahevuM barobara nathI, kAraNa ke ahIM matva nathI tethI sat lopa nahIM thAya. 58 bhASyakAre mAsat ema anadyatanano prayoga karIne be samayanuM aMtara batAvyuM che, eTale ke pratyaya vidyamAna hato tyAre e (tata) eTale ke enA mavaSyati manayA na maviSyati A pada saMjJAne kAraNe (na lopa) thaze ane A padasaMjJAne kAraNe nahIM thAya ema ja kahyuM te (ti tita)] hatuM, eTale ke pratyaya vidyamAna hoya tyAre jema ke rajJa mAM rajU vidyamAna che tyAre pAnakU ne svAdriSya thI 532 For Personal & Private Use Only Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAvata evAvadheH svAdau padamiti tAvatA evAvadheH subantaM padamiti / asti ca pratyayalakSaNena yajAdiparateti kRtvA bhasaMjJA prApnoti // tugdIrghatvayozca vidhipratiSedhAnupapattirekayogalakSaNatvAtparivIriti // 10 // tugdIrghatvayozca vipratiSedho noppdyte| kv| priviiriti| kiM kaarnnm| ekyoglkssnntvaat| ekayogalakSaNe tugdiirghtve| iha lupte pratyaye sarvANi pratyayakAryANi paryavasannAni bhavanti / tAnyetena prtyutthaapynte| anenaiva tuganenaiva ca diirghtvmiti| tadekayogalakSaNaM bhvti| ekayogalakSaNAni ca na prklpnte|| jeTalA avadhIbhUta (zabdasvarU5) nI svAdri para thatAM (svAdridhvarsanAmasthAno e pramANe) 6 saMjJA(thaze), teTalA ja avadhIbhUta (zabda svarUpa) nI suvanta te paNa pada (sutidanta ) e pramANe pada saMjJA (thAya che) ane pratyayalakSaNane kAraNe anAdri para thavAthI (je mam pramANe) ma saMjJA prApta thAya che. parivIH mAM tu Agama ane dIrgha Adeza e benuM nimitta eka sUtra hovAthI temano paraspara virodha anucita che 10 tuja (vidhi) ane dIrgha Adeza (ne lagatA vidhi) mAM paraspara virodha heya te ucita nathI. kyAM virodha ucita nathI)? rivIH mAM. zA mATe (nathI )? che kAraNa ke eka (jI sUtra (te benuM) nimitta che, (eTale ke, tu Agama ane dIrgha AdezanuM nimittabhUta sUtra eka che. ahIM pratyAyano lopa thatAM pratyaya para AdhArita badhAM kAryo mRta banI jAya che. temane A (pratyalakSaNa sUtro dvArA pharI UbhAM karavAmAM Ave che. A (sUtra) thI ja tu Agama ane ethI ja dIrgha Adeza (nuM vidhAna karavAmAM Ave che), tethI te banne kAryo) eka sUtra upara AdhArita thAya che ane je eka sUtra upara AdhArita hoya tevAM kAryo siddha thatAM nathI. thI pada saMjJA thatI nathI, kAraNa ke e saMjJA teno bAdha kare che tethI tyAM - lopa nahIM thAya,paraMtu rAnapuruSa e samAsa thatAM pahelAM rAjJa e SaSThI vibhakvantane sutaro pramANe padasaMjJA thAya che tethI rAnana e pUrvapada pratyayalakSaNathI suvanta hovAthI samAsamAM pada saMjJA thaine lopa thaze. paraMtu pratyaya vidyamAna na hoya tyAre mAtra rAjan zabda jabace che tethI vASyi pramANe je pada saMjJA thAya che te ane sukhaDanta thI je pada saMjJA thAya che te banne mATe pUrvanA avayavano avadhIbhUta mAtra rAnanuM eTalo ja aMza che. Ama thavAthI rAjJa mAM avadhi bhedane kAraNe e saMjJA avayavanI vASyi0 thI thatI saMjJAno bAdha karI zakaze paNa samAsamAM pratyAyano lopa thayo hovAthI AgaLa joyuM tema avadhi bheda raheto nathI tethI pratyayalakSaNathI (eTale ke pratyayalakSaNane kAraNe Tas e anAdri pratyaya para che tema samajAze tethI) prApta thatI e saMjJA, svAdriSya thI thatI no apavAda levAthI ane suratanta thI thatI saMjJAno para hovAthI, ema banne prakAranI pada saMjJAno bAdha karaze e pramANe ahIM dalIla che. 59 vI --pari viva--ra-vaparanArInA0 thI saMprasAraNa samprasAra/zA pUrva rUpa ekAdeza--rivi--ha thI dIrgha--parivI. ahIM viva5 lopa thayA pachI pratyo e eka yogane kAraNe parivi e sthitimAM svI viti thI tu ane hA thI saMprasAraNano dIrgha e banne prApta thAya che ane banne kAryonuM nimitta eka ja sUtra (tho RkSa) che tethI vacce kama ke pauvaparya na hovAthI temano vipratiSedha saMbhavita nathI, kAraNa ke pratyaya lupta thatAM prastuta sUtraddhArA banne pratyayalakSaNa kAryonuM vidhAna thAya che. parthavasannAne mRtAni (nA.) e mRta eTale ke aprApta kAryone pratyayalakSaNa sUtra pharI UbhAM kare che tethI pauvaparyanA abhAve para sUtra pUrva (ta vidhAyaka) sUtrano bAdha nahIM karI zake tethI ja bhASyakAra kahe che kriyAkSani vALa ne pratyutte arthAt eka ja sUtra je kAryonuM nimitta hoya te kAryo siddha thatAM nathI. 533 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaM tu sthAnisaMjJAnudezAdAnyabhAvyasya // 11 // , siddhametat / katham / sthAnIsaMjJAnyabhUtasya bhavatIti vaktavyam / kiM kRtaM bhavati / sattAmAtramanena kriyate / yathAprApte tumdIrghatve bhaviSyataH // tadvaktavyaM bhavati yadyapyetaducyate'thavaitarhi sthAvidbhAvo nArabhyate sthAnisaMjJAnyabhUtasyAnalvidhAviti vakSyAmi yadyevamADo yamahana Atmane - padaM bhavatIti hantereva syAdvadherna syAt / na hi kAciddhanteH saMjJAsti yA vadheratidizyeta / hanterapi saMjJAsti / kaa| hantireva / katham / svaM rUpaM zaGkhasyAzaGkhasaMjJA iti vacanAtsvaM rUpaM zadvasya saMjJA bhavatIti hanterapi hantiH saMjJA bhaviSyatIti // paraMtu Adezane vize sthAnisaMjJAno atideza karavAthI siddha thAya che 110 61 e siddha thAya che. kevI rIte ? (jeNe sthAnIthI) bhinna svarUpa prApta karyu che te (eTale ke Adeza)nI sthAnI saMjJA thAya che ema kahevuM paDaze tema karavAthI zuM thaze ? A (sUtra)thI (ta, vivagere sajJAnI) mAtra sattA ubhAvavAmAM Ave che, ane mudde tathA dIrgha to je (sUtro dvArA) prApta thatAM haze tema thaze. te (rIte sUtra) kahevuM paDaze? / athavA have e (rIte) kahevAmAM to sthAnivadbhAva (ne lagatuM sUtra nahIM karavAmAM Ave ane 'anyabhUta (arthAt Adeza) ne anya vidhi sivAya (nAM sthaLa) sthAnI saMjJA thAya che (sthAnimaMttADanyabhUtasvAtvio / ) ema kahIza.jo e pramANe (sUtra) hoya to ADo yamaddanaH / 2 pramANe je Atmanepada thAya che te mAtra han ne thaze (Adeza) vaSaeN ne nahIM thAya, kAraNa ke hanlR (dhAtu) nI koi saMjJA nathI ke jeno (Adeza) vaSaeN vize atideza thai zake. ha ne paNa saMjJA che. kai ? haiMn e ja (saMjJA). 6 kevI rIte ? sva rUpa rAArAtaMjJA| ema je kahyuM che te pramANe zabdanuM potAnuM svarUpa (ja) tenI saMjJA thAya che tethI han(dhAtu) nI paNa han (e ja) saMjJA thaze. 60 1 AnyamAnya1-- ahIM svArtha ha~s thayo che."mAva eTale svarUpa tethI anyaH mAvaH anvamAvaH| anvamAva va banyamAnyam eTale je anya banyo che, sthAnInI apekSAe jeNe bIjuM svarUpa prApta karyu che te arthAt lopa vagere Adeza.' kahevAno bhAva ema che ke pratyaya sthAnI svarUpe hoya tyAre tene pit tu vagere saMjJA(nRpaveza) hoya che. jyAre te (vivavuM vagere) pratyaya, lopa svarUpe anya (mAnyamAva =Adeza) thAya tyAre te Adezane vize te saMjJAno atideza karavAmAM Ave che. tethI pitR vagere saMjJAnimittaka zAstra tene lAgu paDaze tethI kArya siddha thaze.ravIH mAM sthAnI vip no lopa thavA chatAM tenA Adeza lopane vize nRt pit saMjJAno atideza thaze. bhASyamAM sattAmAtramanena viSpate / che teno 'Adeza hoya tyAre sthAnInI sattA A(vA.) dvArA karavAmAM Ave che' ema artha nathI paraMtu 'sthAnInI rakta vagere saMjJAno Adeza vize atideza thAyache ema artha che, ema na hota to bhASyakAra sthAnitajJAnuMvet| ema na kahetAM sthAnvanuvezAt / kaheta.pariNAme sthAnInA kAryano atideza thavAno prasaMga Avata, paraMtu saMjJAno atideza thavAthI ahIM nRva, dIrdhatva prApta thatAM dda no bAdha karIne dIrghatva thAya che. (uM.caukhaM pR.517) mAM nanu sattA sthAninakadinam| e vidhAnano Azaya nivatyaM vAdvaita sthAnitvAn| (chA pA,TI,14) mAM spaSTa karyo che tethI saMpAdake karela carcA (pA.TI.13) binajarUrI che, ' eTale ke e rIte sthAnInI saMjJAno anudeza--atideza--thAya che ema kahevuM paDaze, kAraNa ke kahyA vinA to sUtra uparanA AkSepano parihAra cai na zake. tethI sthAnivadbhAvane lagatuM sUtra nahIM karavuM paDe ane lAghava mATe niyaMDityamUtAnaniyo| ema sUtra thaze. 62 sUtramAM har dhAtunA potAnA(TM maiM maiM e) svarUpanuM grahaNa karIne AtmanepadanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che paraMtu tyAM koi saMjJAnuM grahaNa karyu nathI. (jo ke nU ne dhAtu saMjJA che paNa tene kAraNe AtmanepadanuM vidhAna nathI karyuM.) tethI sthAnI haiMn nI kai saMjJAno ke AzA vize anirdeza thai zake ? ema zaMka kArano bhAva che. OM vyAkaraNazAstramAMnI saMjJAo sivAyanI saMjJAmAM zabdanuM potAnuM svarUpa e ja tenI saMjJA che.(sva rUpe rAg.) tethI hana nuM potAnuM haiM, maiM ane r nA saMyoga rUpa je svarUpa te ja tenI saMjJA che ema artha thaze.paraMtu saMjJA ane saMjJI to bhinna hoya che tethI haeNn e saMjJA paNa thAya ane saMjJI paNa thAya te ghaTatuM nathI e prakAranI zaMkA anucita che, kAraNa ke sUtramAM jeha che te saMjJA che jyAre prayogamAMno 534 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhasaMjJAGIpSphagorAtveSu ca siddham // 12 // bhasaMjJAGIpaSphagorAtveSu ca siddhaM bhavati // bhsNjnyaa| rAjJaH puruSo raajpurussH| pratyayalakSaNena yaci bhm| iti bhasaMjJA prApnoti / sthAnisaMjJA' nyabhUtasyAnalvidhAviti vacanAnna bhavati // ngiip| citrAyAM jAtA citrA pratyayalakSaNenANantAditIkAraH praapnoti| sthAnisaMjJAnyabhUtasyAnalvidhAviti vacanAnna bhaviSyati // ssph| vtnnddii| pratyayalakSaNena yajantAditi ssphHpraapnoti| sthAnisaMjJAnyabhUtasyAnalvidhAviti vacanAnna bhavati // gorAtvam / gAmicchati gavyati / pratyayalakSaNenAmyauto (tethI) me saMjJA,I, ane gonuM mA-tva paNa siddha thaze) II12 (e pramANe sUtra karavAthI) ma saMjJA, he , ane tenuM mAM-tva paNa siddha thAya che. ma saMjJA- rAjJaH puruSaH rAnapuruSaH (ahIM) pratyayalakSaNathI vani mam pramANe e saMjJA thavAno prasaMga Ave che, paraMtu) "man vidhi sivAyanAM kAryamAM Adezane sthAnisaMjJA thAya che. ema kahevAthI nahIM thAya.bI citrAmAM nAtA jitrA (mAM) cha pratyayalakSaNathI mAnta ne ( divAkhanTa pramANe) - kAra thavAno prasaMga Ave che, paraMtu) "nU vidhi sivAyanAM kAryamAM Adezane sthAnisaMjJA thAya che ema kahevAthI nahIM thAya. -vaitANI (ahIM) pratyayalakSaNathI 6 yuganta ne (khAvAM 0 thI) thavAno prasaMga Ave che, paraMtu) " vidhi sivAyanAM kAryamAM Adezane sthAnisaMjJA thAya che ema kahevAthI nahIM thAya. zo nuM mAtva-- samiti sthiti ? (ahIM) pratyayalakSaNathI mAm para thatAM to hana saMjJI che. AthI Adeza vaya ne vize hajU saMjJAno (etene kAraNe thatAM kAryono) atideza thai zakaze. tethI vadhu ne Atmapada prApta thaze. 64 dhAnapuruSaH (nodhaH pa7-959) ahIM Tar e anAdri pratyaya para thatAM e saMjJA thAya che te pradhAnatayA meM-kAra para AdhAra rAkhe che eTale ke te varNane lagatuM kArya che tethI anU vidhi che. have jo anU vidhi na hoya tyAM Adeza(mAmA) ne sthAnisaMjJA thAya che ema sUtra karavAmAM Ave to ahIM rajU lopa rUpI Adeza an vidhi hovAthI sthAnisaMjJAno niSedha thaze tethI ma saMjJA na thatAM na lopa thaze 65 citrA zabdane citrAya nati e arthamAM triAvRtinoDa thI ma .triAvatIkhyi 0 thI teno lopa. tethI manAtaTA thI thaelaTA no suvatati thI lopa thatAM vitra ema thaze. ahIM su thavA chatAM pratyayalakSaNathI maLyuM che ema samajatAM citra matta thaze tethI TiDhALanU6)pramANe hajU thavAno prasaMga Avaze, paraMtu diDhAbUmAM manAvataH0 mAMthI ataH nI anuvRtti thAya che tethI te sUtra dvArA thato TIpU vidhi svipa thaze tethI sthAnisaMjJA nahIM thAya (sthAnisaMjJADa mUtAtvithI ) ane citrA ema iSTa rUpa ja thaze. 66 vataTastha noDyApatya strI (mAhitI) AMgirasa gotranI chokarI e arthamAM vatAra zabdane vatAvyA pramANe var. teno striyAmAM thI sunna thatAM, rIrmavAdri gaNamAM vatAra no samAveza che tethI pArkaravAno hInA thI hIn thaIne vatI zabda thAya che. ahIM sunna thatAM pratyayalakSaNa thAya to vAta e banne che tema samajAze tethI pUrvAcAryonA mata pramANe sarvatra hitAvitatte. (4-1-18) mAMthI sarvatra ne upara lai AvIe (varSa) to vidyAyanI mAM mAvalI (1-4-75) thI thatA vAn no bAdha karIne prAna hstajite (1-4-17) pramANe thAya che tema vatI mAM paNa sIna no bAdha karIne ka thavAno prasaMga Avaze, paraMtu prANI mAM paNa manAvataHA mAMthI matanI anuvRtti thatI hovAthI e viMdhe che tethI sthAnisaMjJA na thavAthI nahIM thAya ane vatI rUpe siddha thaze. * ahIM no ne icchAnA arthamAM supa mAtmanaH racA pramANe vayajU thatAM tadantane dhAtu saMjJA thavAthI supo dhAtu thI no ne thaela bi.e. va.nA mAm pratyAyano lopa thavAthI no 2 (ca) ti e sthitimAM pratyayalakSaNa thatAM toDAsoHA pramANe jo no mA thavAno prasaMga Ave che, paraMtu e sUtramAM je thavA mAMthI nI anuvRtti thAya che tethI sUtra "manA imam rAjU para thatAM mAtra 535 For Personal & Private Use Only Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -'mzasoH ityAtvaM prApnoti / sthAnisaMjJAnyabhUtasyAnalvidhAviti vacanAnna bhavati // tasya doSo DaunakAralopetvemvidhayaH // 13 // tasyaitasya lakSaNasya doSo Dau nkaarlopH| Adre carman lohite carman / pratyayalakSaNena yaci bham iti bhasaMjJA siddhA bhvti| sthAnisaMjJAnyabhUtasyAnalvidhAviti vacanAnna praamoti| itvm| aashiiH| pratyayalakSaNena halItItva siddha bhavati / sthAnisajJAnyabhUtasyAnalvidhAviti vacanAnna prApnoti // im| atRNeT / pratyayalakSaNena -DakA thI mA- kAra ekAdeza thavAno prasaMga Ave che, paraMta) "sat vidhi sivAyanAM kAryamAM Adezane sthAnisaMjJA thAyache" ema kahevAthI nahIM thAya. e (pramANe sUtra karavA) no doSa e che ke di para thatAM na-kAra lopa, phutra ane Tram ne lagatA vidhi (siddha nathI thatA) I/1all e (pramANe je kahyuM te) sUtrano doSa (e che ke, phi para thatAM na-kAra lopa-sarve narmana, rohita zarman 6 (ahIM) pratyayalakSaNathI ja mam pramANe meM saMjJA siddha thAya che (te), 'man vidhi sivAyanAM kAryamAM Adezane sthAnisaMjJA thAya che" ema kahevAthI, na thavAno prasaMga Ave che.tva -mAH " (ahIM) pratyayalakSaNathI hajU para thatAM rAta ho pramANe dutva siddha thAya che (te) man vidhi sivAyanAM kAryamAM Adezane sthAnisaMjJA thAya che ema kahevAthI na thavAno prasaMga Ave che. -mANedra " (ahIM) pratyayalakSaNathI thAya che ema samajAya che' Ama te sUtra manna vidhi che tethI Adezane sthAnisaMjJA nahIM thAya pariNAme mA Adeza na thatAM no 1 ti-va-kArAdi pratyaya para thatAM vAnto thi pratyA thI o no mad Adeza thaine vyakti siddha thaze. 68 maDhe jarmana | rohite jarmana e vaidika prayogomAM jarmana na thatAM suvi sukuMjULa pramANe sa.a.va.nA hi no lopa thayo che. pratyayalakSaNa thatAM anAdri 6 (hi) pratyaya tharman nI para che tema samajAze tethI tene ma saMjJA thatAM pa6 saMjJAno bAdha thavAthI naNo : prAti pramANe phUlopa na thatAM jarmana siddha thaze. paraMtu anna vidhi sivAyanAM kAryomAM Adezane sthAnisaMjJA thAya che" ema kahevAmAM Ave to meM saMjJA anandu vidhi thaze, kAraNa ke te anAdri pratyaya para AdhArita che. tethI Adeza hi lopane sthAnisaMjJA na thatAM na lopa thavA rUpI doSa Avaze. 69 mArazI--mArInU ne viva, lopa thavA chatAM pratyayalakSaNa thatAM dahR(6) mA rA nI para che ema samajAze tethI phAsa doH I thI upadhAno 2 Adeza, pra.e.va.mAM--sAzin suM--haryAkhyo thI { lopa, sivasIsInA vA (8-3-60) thI tva, paraMtu patra asiddha hovAthI s no sanags: thI repha thatAM padhAyAdA thI upadhA dIrgha--mArI---varavasAnatho thI visarga thaine mArIH thAya che. je anna vidhi na hoya te kAryomAM Adezane sthAnisaMjJA thAya che" ema kahevAmAM Ave to stra na thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke hAdri pratyaya para thavAthI tva thatuM hovAthI te at vidhi che tethI manatvithI e niSedha lAgu paDaze.Ama dRtva na thavA rUpI doSa Avaze. 70 matage--tRt k (ti) ruSAdri hovAthI zra--- 1 6 -- TU-hyAkhyo. - lopa, pratyayalakSaNathI hat tu para che tema samajAze tethI svAda mA pramANe aMgane ran Agama-d--ro DhA-TU --phAstra naro-taLe--vAvasAna --parva, mad Agama --mad thAya che. ahIM pratyayalakSaNa thayA pachI has para nathI raheto svAda m (7-3-92) mAM to vRdidi triA (7-3-89) mAMthI 4 nI anuvRtti thAya che tethI meM vidhi man vidhi thaze pariNAme 'sat vidhi sivAyanAM kAryomAM Adezane sthAnisaMjJA thAya che ema kahevAmAM Ave to atvipaeNau e niSedha lAgu paDavAthI rajU na thavA rUpI doSa Avaze. ahIM zaMkA thAya ke nI anuvRtti thavAthI vidhi varNAzraya kArya che paNa vaLa nAti pratyakSad' ema kahyuM che tethI tyAM pratyayalakSaNa nahIM thai zake. tethI pratyayalakSaNathI rajU thaze ema kevI rIte kahI zakAya ? paraMtu pratyayano lopa thatAM be prakAre kArya hoi zakeH 1)je pratyayane kAraNe thatuM hoya che, eTale ke pratyaya jenuM nimitta hota te ane 2) pratyaya jenuM nimitta na hoya te. temAM pratyayanimittaka kArya 536 For Personal & Private Use Only Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ halItImsiddho bhavati / sthAnisaMjJAnyabhUtasyAnalvidhAvitivacanAnna prApnoti // sUtraM ca bhidyte|| ythaanyaasmevaastu| nanu coktaM sato nimittAbhAvAtpadasaMjJAbhAvastugdIrghatvayozca vipratiSedhAnupapattirekayogalakSaNatvAtparivIriti / naiSa dossH| vakSyatyatra prihaarm|| ihApi parivIriti zAstraparavipratiSedhena paratvAddIrghatvaM bhaviSyati // kAni punarasya yogasya prayojanAni / prayojanamapRktazilope numamAmau guNavRddhidIrghatvemaDATznamvidhayaH // 14 // has para thatAM sukhada rUma pramANe phun Agama siddha thAya che, (te) jU vidhi sivAyanAM kAryamAM Adezane sthAnisaMjJA thAya che ema kahevAthI na thavAno prasaMga Ave che. vaLI (mULa)sUtra paNa badalAi jAya che. tethI (sUtra) jema mUkeluM che tema ja bhale rahe.paraMtu (ame) kahyuM ke vidyamAna hoya tyAre (pratyaya jo koi kAryanuM) nimitta na hoya to pratyalakSaNathI nimitta nathI thato tethI) pada saMjJA nahIM thAya, parivIH mAM tun Agama ane dIrgha Adeza e benuM nimitta eka sUtra hovAthI temano paraspara virodha anucita che." e doSa nathI Avato, kAraNa ke e vize parihAra kaheze . A parivIH mAM paNa upadezasUtromAM para zAstra dvArA pUrvano pratiSedha thAya che tethI para hovAthI dIrgha Adeza thaze.to have A sUtranAM prayojana kayAM che? 75 apUkta ane riA lopa pachI nuksa, mam ane mA,guNa ane vRddhi, dIrghatva, rUma, mad ane mAtra tathA bram e vidhio (thai zake te ) prayojana 14o 76 pratyayano lopa thayo hoya tyAre paNa thaze. jayAre bIjuM, apratyayanimittaka kArya pratyayano lopa thatAM nahIM thAya, jema ke gohitam, paraMtu mU vidhimAM to pit sAvadhAtuka pratyaya para hoya tyAre meM thAya che ane e pitU vagere pratyayanuM tri e vizeSaNa che tethI pratyaya pradhAna ane gauNa hovAthI ( vidhi) e kArya pratyayanimittaka thAya che. pariNAme pratyayalakSaNa thaine rum thaze. " ahIM ta koSo hau0 (vA.13) mAM darzAvela doSa uparAMta eka vadhArAno doSa e che ke sthAnivarbhAva ane pratyayalakSaNa sUtro na karIne sthAnisaMjJADamUtAnadhiau ema sUtra karIe to pratyayo pratyakSa e mULa sUtra bIjuM ja sUtra thaI jAya che. 72 to pachI sUtrakAre pratyakone pratyakSam ema sUtra karyuM che tema ja bhale rahe, paraMtu tema karavAthI vA. (9,10) mAM nirdezela doSa emanA ema ja raheze ema dalIla che 73 DisaMpuSpo: e sUtramAM Dhi para thatAM - lopa nathI thato ema kahyuM che, paraMtu AgaLa joyuM tema dila para thatAM pada saMjJA thatI ja nathI kAraNa ke e saMjJA teno bAdha kare che. tethI na lopano prasaMga janathI chatAM sUtrakAre - lopano niSedha karyo che tethI jJApana thAya che ke pratyayalakSaNathI ma saMjJA thatI nathI. A pramANe dalIla karIne parihAra karaze.[vA.15,tenuM bhASya]. 74 rivIH je kAryano atideza karavAmAM Avyo hoya te kAryanuM jemAM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te upadeza zAstra.ahIM hRvastha0 (6-1-71) ane hA (6-4-2) e be upadeza zAstra che temAM dIrgha vidhAyaka zAstra para che tethI vipratiSedha thaine dIrgha thaze tu nahIM thAya, kAraNa ke pratyaya vidyamAna hoya tyAre je kArya thAya che te kArya pratyAyano lopa thavA chatAM thAya che? ema sUtrano artha che. tethI jema parivIra mAM pratyaya vidyamAna hovAthI dIrgha kArya jovAmAM Ave che tema parivIH mAM paNa dIrdha ja thaze tu nahIM thAya. 75 (vA.1) mAM vimartha punavimukyo ema prazna karyo hato. temAM A sUtra pAchaLanI tArkikatA, Azaya vize pUchyuM che. ahIM tenAM prayojana, hetune lagato prazna che tethI punarukti thatI nathI. tethI ja pUrva praznanA uttaramAM santAralyAnAhU rAstriyA ema kahIne sUtra karavAnuM prayojana batAvyuM che. 16 (vA. 14) mAM numa namAmI e judAM judAM pada che ane mathurAho ema je kahyuM che te jeno jayAM saMbhava hoya te tyAM levAnuM che. jema ke anne grI vageremAM rikopa, ayovageremAM pravRtta lopa, ema je jayAM lAgu paDatuM hoya tyAM te levAnuM che. 537 For Personal & Private Use Only Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apRktalope zilope ca kRte numamAmau guNavRddhI dIrghatvamimaDATau znamvidhiriti prayojanAni // num| agne trI te vAjinA trI ssdhsthaa| tA tA piNDAnAm / num // amAmau he'naDvan anaDvAn // gunnH| adhok aleT // vRddhiH / nyamA // diirghtvm| agne trI te vAjinA trI SadhasthA / tA tA piNDAnAm // im| atRNeT // addaattau| adhok aleT / eyaH aunH|| amvidhiH| znam-- abhino'tra mata sAmane zi khopa yayA pachI num ,am mane Am , gue bhane vRddhidIrghatva, im ,aT bhane ATa tathA znam meM vidhiko (tha6 2.) meM prayo4na cha.num -agne trI te vAjinA trI ssdhsthaa| tA tA pinnddaanaam|" num . am bhane Am -he anaDvan , anaDvAn / ' 19- adhok , aleT ", pRddhividhi-nyamA 40, hotya- agne trI te vAjinA trI ssdhsthaa| tA tA pinnddaanaam| / im vidhi- atRNeT / aT bhane ATa vivi - adhok , aleT , aiyaH, aunaH,83 znam vidhi.-abhino'tra, " agne trI vAjinA 523 7i6. prayomaitrI , vAjInA, trI ,SadhasthA , tA , tA meM samAM zezchandasi bahulam / prbhaae| zi do5. thayo cha. tethI tri jaz / zas--jazzasoH shi|--tri zi-- zi so5, pratyayasakSathI zicha tebha samatAM trine sarvanAma vimati 52 cha tema sabhAze tethI napuMsakasya jhlcH| thI num tha ne sarvanAmasthAne cAsaMbuddhau / thI 65cA hI thane trIn thatai nalopaH prAtipadi0 thI n dopa thatAM trI thAya che te pramANe bAkInAM siddha thaze. Ama pratyayalakSaNathI mum kArya thai zake te prata sUtranuM prayojana che. 78 anaDvan saMyuddhima su-anaDuha s-hallyAbbhyo0--sto5, pratyayasakSasI chatabhA samazetathI asNbuddhau| thI. am bhAgama --andduah-saavndduhH| thI num bhAgama--anaDvanha--saMyogAntasya-anaDvan .te zete pra.se.pa.nu anaDvAn tha.ze.anaDuh s--s so5 anaDuh prtyysksse| yatA s cha tebha samatai cturndduhoraamudaattH| thI Am-anaDuAh , 652 prabhAe num--anaDvAnhU-h lopa banavAnuM Ama mam ane mAn thai zake te prakRta sUtranuM prayojana che. 79 adhok--duh laG (ti)--adiprabhRti0--zapa so5--duh ti--Git la-2 52 yatAM itazca / thI i To5. duh t--halGyAb0 thI. t dopa--duh-- pugantalaghU0 thI gue!-- doh-daaderdhaatoghH|--h no gh-dogha--ekAco bazo bhaS0 thI d no --dhogh-jhalAM jsho'nte| thI gh no g-dhog--vaavsaane|--dhok--lnglunglkssu. thI aT--adhok thAya che.tazata aleT--lih laG (ti)--zap luk--i so5.li t-- surA leha t--tto5 leha--ho ddhH|--led-vaavsaane|--lett--att thata aleT . mAjanamA pratyayalakSaena yAyato laghUpadhaguNa na thatAM aniSTa rUpa thavAno prasaMga Avata paNa pratyayalakSaNa sUtra che tethI kArya siddhi thAya che. 80 nyamArTa --ni mRj laG (ti) a--i so5--t so5 mRjervddhiH| 65yA vRddhi nimA--vrazcabhrasjasRjamRja0 thI j no --nimA-- jhalAM jazo0 thI S no (sthAna bhane prayatnabhAM aMtaratama lopAthI) dd--vaavsaane|-- no T-- ni mATu-aT bhAgama--nyamAzthAya che. ahIM vRddhi thai che te pratyAyano lopa thayA pachI pratyayalakSaNathI thai che. Ama vRddhi paNa prata sUtranuM prayojana che, ema dalIla che 81 agne trI pobha 64dhAnI hIthayochate zezchandasi0 prabhAe zi so5. yayA pachI. pratyayalakSathI. thayo cha (nodha.78) 82 atRNeTa bhAM im pratyayasakSathI thayoche (noca 71). 83 laG mAM aT , AT thAyachata pratyayasakSathI yAyacha.aiyaH--R laG (ti)-Rzapno zu--itazca / thI ito5 Rt--shlii| thI piyana RRt--artipipozca / thIabhyAsano i--rapara thatai ir Rt--halAdi0--iRt-- abhyaassyaasvrnne| thI iyaG--iyat -- sArvadhAtukArdha0 thI guerA--252 thatai iyaratu-t so5 iyar--kharavasAnayoH0--iyaH--ADajAdInAm / yI AT--A iyaH--ATazca / thI vRddhi me.heza--aiyaH. nodhaH la sthitimA 4 aT mArAma thAya che se mata prbhaae| AT thata vRddhi bheDAzi bhane 252 thata Ar t hitya Ar a t-halAdi0 --A Ar t-halGyAbbhyo0--t lo5 Ar--kharavasAnayoH --AH abha. 35 thaze. za. anuthita cha, 255 3 bahula chndsymaangyoge'pi| se. sUtramA bahulam she| thucha tathA sahI lAvasthA bhai AT nathI yato sebha sabhayAna che. (nA.). aunaH--undU laG (si)--undU s-rudhaadibhyH0--unnduu--shnaannlopH|--und s--hluuddyaabbhyo0--un--dshc| thI. rutva For Personal & Private Use Only Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acchino'tra // apRktazilopayoH katayorete vidhayo na praapnuvnti| pratyayalakSaNena bhavanti // naitAni santi pryojnaani| sthAnivadbhAvenApyetAni siddhaani| na sidhynti| AdezaH sthAnivadityucyate na ca lopa aadeshH| lopo'pyaadeshH| kthm| Adizyate yaH sa aadeshH| lopo'pyaadishyte| doSaH khalvapi syAdyadi lopo nAdezaH syAt / ihAcaH parasminpUrvavidhau ityetasya bhUyiSThAni lopa udAharaNAni tAni na syuH|| yatra tarhi sthAnivadbhAvo nAsti tadarthamayaM yogo vktvyH| kva ca sthAnivadbhAvo maasti| yo'lvidhiH| ki pryojnm| prayojana Dau nkaarlopetvemvidhyH|| bhasaMjJAGIpaSphagorAtveSu ca doSaH // 15 // noDavA e vidhio apUta (pratyayano) lopa ane zi (pratyayano) lopa thayA pachI na thavAno prasaMga Ave che. paraMtu) pratyayalakSaNathI thAya che. te prayojano nathI. e to sthAnivarbhAvathI paNa siddha thAya che. siddha nathI thatAM, kAraNa ke Adeza sthAnivat che ema kahyuM che paraMtu lopa Adeza nathI. lopa paNa Adeza che. kevI rIte (Adeza che)? sthAnInI jagAe thAya che ema jene vize kahevAmAM AvyuM hoya te Adeza ane lopa paNa sthAnInI gAe thAya che ema kahevAmAM AvyuM che tethI lopa paNa Adeza che). 8 vaLI lopa Adeza na thato hoya to doSa paNa Ave che. ahIM savaH paramijUrvavithA e sUtranAM moTA bhAganAM udAharaNo lopa (Adeza thayo hoya te) nAM che, te (badhAM siddha) nahIM thai zake. to pachI jayAM sthAnivarbhAva na (thato) hoya te mATe A sUtra karavuM paDaze. to sthAnivabhAva kyAM nathI thato ? je anya vidhi hoya tyAM nathI thato).(tenuM) zuM prayojana ? prayojana e ke ki para thatAM na-kAra lopa, tva ane m ne lagatA vidhio (siddha thAya). 87 saMjJA, , ane jo nA mA-tvamAM doSa (Avaze) ll1pa 88 --varavasano --sana --mAnAnAm ane mAthA thI vRddhi ekAdeza thaine gauH thAya che. ahIM s lopa pachI pratyayalakSaNathI mAm thAya che te A sUtranuM prayojana che. 84 manoDatra | chinoDatra--mitra 4 (zi), chidra 4 (zi)-- --mit r , chid s--haryAkhyo --pasthi0--mina, china- --minara, china--AvaravAno --minaH china -- su phu --mana ane inaH mAM che vA thI tuja thatAM naH. ahIM zram vidhi n lopa thayA pachI pratyayalakSaNathI thayo che. mammatra , manismatra mAM mato cheH0 thI 4 no 3--mAtu: --ma no matra , chino atra--pAntAti --manotra, choDatra thAya che. 85 mArA--mA virA = uccAravuM ema artha karIne ahIM dalIla kare che. jenuM astitva hoya, bhAvAtmaka hoya tenuM uccAraNa thai zake, paraMtu lopa abhAvAtmaka hovAthI tenuM uccAraNa na thai zake tethI tene mArA paNa na kahI zakAya ane te Adeza na hoya to pachI tene vize sthAnInAM kAryono atideza na thai zake. AthI pratyayalakSaNathI thatAM kAryo sthAnivarbhAvathI ja thaze tema na kahI zakAya. 86 siddhAntI dvi dhAtuno pratipAdana karavuM' vite sa mArA | (jenuM pratipAdana ema karavAmAM Ave che te Adeza) artha karIne zaMkAno nirAsa kare che. e arthamAM lopa paNa Adeza thaze, kAraNa ke tenuM paNa pratipAdana karavAmAM Ave che. tethI tyAM paNa sthAniva6 - bhAva thaze. tema na hoya to garaH paramin0 sUtranAM moTA bhAganAM (vimelitA, mathita vagere) udAharaNo lopanAM ja che te siddha nahIM thAya. 87 konana sainavIropellempiyaH (sthAnivabhAva na thato hoya tyAre pratyayalakSaNa kyAM kyAM upayogI thaze te A vAkyamAM kahe che.) ahIM ,yu.mI. (pR.744) mAM adhika pATha ApIne pA.TI. (1) mAM noMdhyuM cheH mai nAroja tyArabdha silo mavati TratyetantA mATha: vanno khyo te nyArA (ni.sA.pR.477) mAM ] kausamAM ane cIkhe (pR.521 pA.TI.3)mAM A pATha che.A carcA anya svarUpe (vA.13 nA) bhAgamAM AvI gai che. &#ni.sA. (5478) mAM(vA 15) kausamAM che, caukhaM.(pR.521)mAM nathI ApI. For Personal & Private Use Only Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhasaMjJADIpaSphagorAtveSu doSo bhavati // bhasaMjJAyAM tAvanna dossH| AcAryapravRttiApayati na pratyayalakSaNena bhasaMjJA bhavatIti yadayaM na DisaMbujhyoH iti Dau pratiSedha zAsti // GIpyapi naiva vijnyaayte'nnntaadkaaraantaaditi| kathaM tarhi / aN yo'kAra iti // sphe'pi naivaM vijJAyate yjntaadkaaraantaaditi| kathaM trhi| yajyo'kAra iti // gorAtve'pi naivaM vijnyaayte'myciiti| kathaM trhi| acyamIti // prayojanAnyapi tarhi tAni na santi / (jo e prayojano hoya to) ma- saMjJA,sI, ane je (zabda) no nA Adeza thAya che te (badhA) mAM doSa Ave che. e saMjJAmAM to doSa nathI Avato 90 (kAraNa ke) na hi saMvu mAM hi para thatAM (ma saMjJAno) AcArya pratiSedha kare che tema karIne teo jJApana kare che ke pratyayalakSaNathI meM saMjJA thatI nathI. hajU mAM paNa" (doSa nathI Avato, kAraNa ke TiDhAm 0 sUtramAM) maLyuM jene anne che tevA -kArAnta pachI (pU thAya che, ema samajAtuM nathI. to pachI kema? je -kAra ema (rAmajAya che) # mAM paNa (doSa Avato nathI,) 2 kAraNa ke prAjA 0 mAM can jene ane hoya tevA H-kArAntane ( thAya che) ema nathI samajAtuM. to pachI kema samajAya che? yam no naM-kAra (jene anta hoya tene 5 thAya che ema samajAya che). no nA mAtvamAM paNa doSa Avato nathI, kAraNa ke zrautoDANo mAM) manA imam pratyaya para thatAM ema samajAtuM nathI. to pachI kema samajAya che? kam no je ar te para thatAM ema samajAya che. to pachI e prayojano paNa nathI. 8 ahIM yu.mI.(pR.744) mAM adhika pATha ApIne pA.TI (2) mAM noMdhyuM cheH masaMjJA tyAkhya vavanAnna jJAnati TratyetantaH pAThaka vaninnovakhyo rukyate trIjohA1i nisa(pR.478) mAM ] kausamAM ane cIkha (pR.521,pATI.4) mAM Apyo che.A prayojanonI carcA anya svarUpe (vA.1ra) nA bhAgamAM AvI gai che. 90 ma saMjJAH napurUSa mAM ma saMjJAmAM doSa Ave che ema (vA 12)mAM dalIla che teno ahIM parihAra karyo che. AgaLa joyuM ke pratyaya - lakSaNathI e saMjJA thatI nathI. vAstavamAM na sumatInA e pratiSadhane lIdhe ma saMjJA nahIM thAya, kAraNa ke na ma mAM yatti e saptamI che tethI tenI (=ryuM ane jU nI) pUrve rahela bhAgane thatI meM saMjJA paNa aMgane lagatuM ja kArya che. AthI na jumatA e pratiBdha lAgu paDaze e vicArIne ja = hisanuNo ema kahIne na lopano pratiSedha karyo che. jo pratyayalakSaNathI meM saMjJA thatI hoya to sarve jarmana vageremAM pratiSedha karavAno koi I na rahe. -vitrAmAM nAtA triA mAM TIpU thavAno prasaMga Avaze e dalIlano ahIM parihAra karyo che. DhiANan mAM mataH nI anuvRtti thAya che paNa ahIM gaLu ne vizeSya ane -kArane tenuM vizeSaNa laine mU-kArAnta hoya tevA samAnta ne n thAya che ema nathI samajavAnuM,paraMtu ahIM a-kAra pradhAna hovAthI vizeSya che ane mad gauNa hovAthI tenuM vizeSaNa che tethI ma no avayava -kAra jene aMte hoya tene rajU thAya che ema samajAze. tethI meM e varNa kam nuM nimitta thaze, san pratyaya nahIM thAya pariNAme gU vidhi pratyaya-nimittaka na hovAthI pitrA mAM pratyayalakSaNa nahIM thAya tethI paNa nahIM thAya. 92 -- tArI mAM hIna no bAdha karIne kR thAya che, e dalIlano ahIM nivAsa karyo che. ahIM cagazca mAMthI aMgaH arthAt jhinta nI anuvRtti thAya che. temAM a-kArAntane paganta nA vizeSaNa tarIke laine mU-kArAnta hoya tevA binta ne hajU thAya che tema na samajavAnuM nathI paraMtu banne e -kArAntanuM vizeSaNa che tethI an no avayavabhUta mU-kAra jene aMte hoya tene 5 thAya che tema samajavAnuM che. tethI ahIM paNa a-kAra pradhAna hovAthI te ja nimitta che ane lagna to gauNa hovAthI vatae ne nahIM thAya. tri--(nodha 68) mANo eTale mama rAti. ahIM mananI anuvRtti thAya che tethI bhAgamAM Ama ema kahyuM che, eTale ke mam pradhAna ane mad gauNa che tema samajIne san jemAM Adi che tevo mam ema artha karavAno nathI, paraMtu A mam arthAt pradhAna che, vizeSya che ane m vizeSaNa che, gauNa che tema samajIne ya pratyayano avayava jema te para thatAM mA-kAra ekAdeza 540 For Personal & Private Use Only Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yattAvaducyate Gau nakAralopa iti kriyata etannyAsa eka na DisaMbudyoriti // ittvamapi / vkssytyett| zAsa ittve AzAsa kvAviti // ttva paNa (kAraNa ke) hipara thatAM na-kAra lopa (vagere siddha nahIM thAya) ema kahyuM te to na disaMtu e (sUtra) mAM mUkyuM ja che. " (prayojana nathI, kAraNa ke rAsa e sUtra para), Ara.saH vau (3padhAyA pharva vAm I) ema (vArtikakAra) kaheze. thaze ema artha karavAno che. pariNAme ma pratyaya nahIM paNa avarNa pradhAnatayA mAtva nuM nimitta thaze, tethI pratyayalakSaNa nahIM thAya tethI bhavyati mAM mAtra thavAno prasaMga nahIM Ave. " sau nakSatro --ema je kahyuM te bAbatamAM to AcArya pANinie na DisagUNA e sUtra ja karyuM che. ane na sumatAjI che e sUtrano Azraya levAmAM Ave to je pratyayalakSaNa sUtra svIkAre che teNe paNa pratyayalakSaNathI ma saMjJA nathI thatI ema jJApana karavA mATe na risaMvu sUtra svIkAravuM paDaze. * dRrve--mArIH paNa pratyayalakSaNa sUtranuM prayojana nathI, kAraNa ke rAsa ho pramANe rAj dhAtunI upadhAno tU thAya che. tyAM vArtikakAra kaheze 'mArA vaa 3payAthI rakta vAkyam' arthAt mArAn dhAtune vivadhU para thatAM upadhAno Tu thAya che. tethI mArI mAM phuttva siddha thAya che. A vA. no vau ja rAsa dRrva mavatIti vacam ema kA. mAM pATha che, nyAsa.pada.e ja svIkAre che, paraMtu pratyayaTopesUtranI kA. upara pada. (bhA.1,pR.225) mAM mArAsaH gupasaMdhyAnam e svarUpamAM ApI che. vai. si.ka.(bhA.4, pR.70) mAM mantaH (sU. 2984) upara rAsaH 35dhAthI tve vAcA (vA.4070) ema pATha che. rAsa tU0 sUtranA bhASyamAM rAsa tve mArI vArUpadlyAnam (vA.1) ema pATha che. rAn dhAtu be cheH rAhu manuriASTI e parasmapadI che ane mAruM rAtu chAyAm e AtmopadI che. sut parasmapadamAM rajU nI para thatA 4i no rtirAsvirtimyA thI mad thAya che. have viro/ saMvatsA/ samA nu mAnIyatA ema kahevAmAM AvatAM temAMnA ghenu no ripora/ vatsa/ TIma sAthenA saMsargathI ghenu eTale ghoDI, gAya ane hAthaNI ema samajAya che tema rAsa rU0 mAM mUkela mannA sAhacaryane kAraNe e sUtramAM karela tU nuM vidhAna parasmapadI rAt ne anulakSIne karyuM che ema samajAze. ahIM dalIla thai zake ke sUtramAM mAtra enuM ja grahaNa nathI danuM paNa che, paraMtu tema chatAM jenI pachI enuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te parasmapadI rAn hoya te ja ucita che, kAraNa ke sAdhAraNa ane asAdhAraNa saMbaMdhI eka sAthe AvyA hoya tyAre je sAthe rahela asAdhAraNa saMbaMdhI hoya tene ja pratyaya lAge che eTale ke je rIte vRddhAnAM ja virorA maLe gheno vadhyantAm pukhta ane vacherAnI vacce mAdAone bAMdho ema kahevAmAM AvatAM ghoDIono bodha thAya che tema ahIM thaze.A pratyayalakSaNa sUtra karavAmAM AvyuM hoya to paNa rasa tU karavuM ja paDaze. ahIM koi paNa rAjU arthAt anuzAsanArthaka ke icchArthaka e banne rAjU nuM e sUtramAM grahaNa karyuM hoya to paNa mArAn ne vin para thatAM ja hRtta thaze ane mArAnta vageremAM nahIM thAya e niyama mATe sArAsaH vavI. e vA. thaze. A pratyayalakSaNa sUtra na karavAmAM AvyuM hoya to rAta t 0 vidhyarthaka thaze ane tethI parasmapadamAM phrenca thaze ane jema mArIne, mArImAna vageremAM nathI thatuM tema viva6 para thatAM paNa nahIM thAya. tethI ja vava rAsa:0 ane vizva pratye tu tA imavatIti, vI e vArtiko karI che. e rIte samajAya che ke mAn sahitanA rAjU ne jo phrenca thAya to te mAtra viva6 pratyaya para thatAM ja thAya. Ama A pratyayalakSaNa sUtra pratyayalopa thayo hoya tyAre ja pratyayalakSaNa kArya thAya che e niyama mATe che.cIkhe. (pR.52 2,pA.TI. 6) mAM sUcana che ke pra. mAM teDamin sUtre nimArthametadvacam 'mArAne tyAa mA mahiti ema che tyAM garApti e pATha ucita che mArIta e pATha prAmAdika che. paraMtu ema kahevuM ucita nathI, kAraNa ke pra.mAM jarA phera sAthe padAnuM vidhAna mUkayuM cheH va itAvat rAsa hoH taMtra rAtriI grahane tato niyamArtham 'mArA vAveva vathA garAta For Personal & Private Use Only Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ imvidhirapi / halIti nivRttm| yadi halIti nivRttaM tRNahAni atrApi praapnoti| evaM tahaci netyapyanuvartiSyate // na tahIdAnImaya yogo vktvyH| vaktavyazca / kiM pryojnm| pratyayaM gRhItvA yaducyate tatpratyayalakSaNena yathA syaat| zadba gRhItvA yaducyate tatpratyayalakSaNena mA bhuuditi| kiM pryojnm| zobhanA dRSado'sya sudRSad braahmnnH| sormanasI alomoSasI ityeSa svaro mA bhUditi // na lumatAGgasya // 1163 // ram vidhi paNa (prayojana nathI), kAraNa ke tRpA sUtramAM Dhi nI anuvRtti thAya to tRNahAni mAM paNa (muM) thavAno prasaMga Ave che. ema hoya to nAkhyatana iita sarvidhAtuvA mAMthI mAtra nA nI anavRtti karavAmAM Avaze.to have A sUtra na karavuM joie? 97 avazya karavuM joie. tenuM zuM prayojana ? (prayojana e ke sUtramAM pratyAyanuM grahaNa karIne je (kArya) kahevAmAM Ave che te pratyayalakSaNathI thaI zake ane zabdanuM grahaNa karIne je kahevAmAM Ave te pratyayalakSaNathI na thAya.(tenuM) zuM prayojana? (e prayojana ke) ramanA duSakoDaze suSa dvAhA (mAM) sormananI monopalI pramANe Adi svara udAtta na thAya. suman zabdathI lupta thaela pratyaya pUrve je aMga hoya tene pratyayalakSaNathI kArya thatuM nathI /1/1/63 rutyA mA bhUta tA' (kA.para pada,bhA.1 5.2 25) tyAM mArAste pATha che.zakI. (pR.261) mAM paNa rAta hUcho tyatra rAsimItragrahamati paNe niyamArtham mArA vAveva yathA thAt mArAste tyA mA mUrtiA ema che 9% kAraNa ke ta6 rUma (nodha 71) mAM Dhi nI anuvRtti karIne pratyayalakSaNathI Tram vidhi karyo hato. have kahe che ke 8i nI anuvRtti nahIM thAya ane sthAnivarbhAvathI ti sAvadhAtuka para che tema mAnIne m thai zakaze tethI (nodha 70) mAM kahela doSa nahIM Ave. ahIM zaMkAkAra kahe che ke 4i nI nivRtti karavAmAM Ave to To pa.pu.e.va.mAM niHA ane gADuttama vighA pramANe thato. mAni ti che tethI rajU thavAno prasaMga AvatAM tunehAni ema asAdhu rU5 thaze.tethI bhAgAkAra kahe che, nAkhyarataji piti sArvayA(7-3-87) mAMthI ja na nI anuvRtti thatAM nAri mAni pratyaya para thatAM meM nahIM thAya, kAraNa ke te malliMdha thavAthI sthAnivarbhAva thaze. 97 vArtikamAM hi para thatAM na lopa, phrenca vagere kAryo nI siddhi e pratyayalakSaNa sUtranAM prayojana na hoya to prazna thAya che ke A sUtra na karavuM? bhAgakAra kahe che ke sUtra to avazya karavuM, paNa tene vidhyarthaka, koi apUrva vidhAna karanAra tarIke na letAM niyamArthaka gaNavuM paDaze, jethI anya sUtra dvArA karavAmAM Avela vidhimAM niyama Ubho thAya. pariNAme ema samajAze ke jayAre sUtramAM nimitta rUpe pratyayanuM rahaNa karyuM hoya tyAre te kArya pratyayano lopa thayo hoya to paNa siddha thai zakaze, paraMtu jayAre pratyaya tema ja apratyaya (pratyaya na hoya tenuM) sUtramAM koi kAryanA nimitta rUpe laine vidhAna karyuM hoya tyAre pratyayanA asAdhAraNa svarUpanuM sUtramAM upAdAna na hovAthI pratyayano lopa thatAM te kArya siddha nahIM thAya. 98 rUmanA daSoDaza suSat T (trAhma) e bahuvrIhimAM ramanA daSaH e nar- (-) anta che. te pratyayano supo dhAtu pramANe lopa thayo che. have pratyayalakSaNathI suEN6 ne gar- anna gaNatAM tormanasI momoSasI pramANe suSa mAM uttarapada udAtta thatAM aniSTa rU5 thavAno prasaMga Avaze.paraMtu manina+nahicarthavatADanarthana jA e paribhASA kahe che ke sUtramAM mana, na, ga, mana nuM grahaNa leya tyAM ardhayukta ane artharahita vagere sAthe tadanavidhi thaze. surapat mAMno lupta man arthayukta pratyaya che jayAre normanasI 0mAMno mas ukta paribhASA pramANe pratyaya paNa che ane apratyaya paNa che tethI e sUtra suda66 0mAM lAgu nahIM paDe, kAraNa ke pratyAyanuM grahaNa heya tyAM pratyayalakSaNa thAya jyAre ahIM pratyayApratyayanuM grahaNa che tethI pratyayalakSaNa nahIM thAya.tethI uttarapada AghudAtta nahIM thAya. paraMtu nanubhyAm pramANe uttarapada antAdAtta thaze. ahIM somainI - e sattarapaviHA e adhikAra nIcenuM sUtra che ane sthAnivabhAvathI suda e zabda gar- anta paNa thaze paraMtu pratyayano lopa thayo tyAM ja kArya thAya pratyayApratyayano lopa thayo hoya tyAM na thAya e pratyayalakSaNa sUtra dvArA je niyama karavAmAM Avyo che tethI uttarapada AghudAtta nahIM thAya. Ama pratyaya- lakSaNa sUtra niyamAthe che tema samajAya che. For Personal & Private Use Only Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lumati pratiSedha ekapadasvarasyopasaMkhyAnam // 1 // lumati pratiSedha ekapadasvarasyopasaMkhyAnaM krtvym| ekapadasvare ca lumatA lupte pratyayalakSaNaM na bhavatIti vktvym|| kimvishessenn| netyAhA. sarvAmantritasijluksvaravarjam // 2 // sarvAmantritasvara sijluksvaraM ca varjayitvA // svsvr| sarvastomaH srvpRsstthH| sarvasya supi ityAdyudAttatvaM yathA syAt // suman (thI lopa thayo hoya temAM ekapada svarano je pratiSedha karyo che temAM samAveza karavo joie ? sut (arthAta Tu,zu ane 6) thI je lopa thayo hoya tyAM (pratyayalakSaNano je pratiSedha karyo che te (pratiSedha)mAM eka pada (ne AdhAre thatA) svarano samAveza karavo joie. suma7 thI lopa thayo hoya tyAre ekapada (ne AdhAre thato) svara karavAno hoya tyAM paNa pratyayalakSaNa thatuM nathI ema paNa kahevuM paDaze. e zuM aviziSTa rIte kahevuM paDaze)? 100 to kahe che ke nA. sarvanA, mannita nA ane si% nA svara sivAyanA (svara karavAnA hoya tyAre) rAM sarva ne thato svara, mAmannita mAM thato svara ane sin no su% thAya tyAra pachI thato svara, e sivAyanA (svara karavAnA hoya tyAre pratyayalakSaNa thatuM nathI). sarvavara - jethI sarvatomaH sarvapRSTha: (mo) sun para thatAM sarva pramANe Adi (svara) udAtta thai zake. 997ma--surAllo minnati sa gumAnA sukA vivAdaH jemAM su zabda rahela che te suman arthAt su, zu ane sun e saMjJAo.paraMtu pratiSadha saMjJAno na hoI zake tethI prastuta sUtramAM je suman nuM grahaNa karyuM che te ku vagere saMjJAo dvArA karavAmAM Avela adarzana (Topa) ne sUcave che. tethI sUtramAM su vagere dvArA lopanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tyAM pratyayalakSaNa thatuM nathI. Ama chatAM ekapadane AdhAre thatA svarano A sUtramAM samAveza karavo joie ema vA(1) mAM kahe che. jethI sarvatomaH jevAM sthaLe pratyaya lakSaNa thaine isvara thato aTake nahIM. jo ke paracA pAtA e adhikAra sUtro anusAra be padane AdhAre svara thato hoya tyAM pratyayalakSaNa avazya thaze.jema ke titiA mAM titi e tivatta mAM titikA pramANe nighAta thaze. ahIM pa mAM svamornapurAtA (ahIM pUrva sUtra ko sunnA mAMthI suja nI anuvRtti thAya che) pramANe suddhArA alopa thayo che tema chatAM pratyayalakSaNa thAya to ja tene saMjJA thAya ane matiH pa pUrve AvavAthI nighAta thai zake anyathA nahIM, te ja rIte da tirA mAM tira pachInA di pratyayano mato heDA (ahIM pUrvasUtra Lio sunnA mAMthI su% nI anuvRtti thAya che) pramANe sudhArA lopa thayo che chatAM pratyayalakSaNa thAya to ja te tiTanta kahevAya ane temAM nighAta thaI zake. Ama be padane AdhAre thatA svaramAM pratyayalakSaNa thAya che. 100 eTale ke jayAM jayAM eka pada para AdhArita svara karavAno hoya tyAM tyAM badhe ja pratyaya lakSaNa nahIM thAya ke temAM koi apavAda che? 10aa sarve stonA carimanA e vigraha vAkyano badrIhi be pada upara AdhArita hovAthI temAM pratyayalakSaNano pratiSadha Ama to prApta nathI thato paraMtu sun para thatAM supi =aa pramANe sarva zabda AyudAtta thAya che temAM vaghuvIhI pratyA pUrvapanA mAM pUrvapadano pratibhAva kahyo che tethI ekapada svaramAM pratyayalakSaNano je pratiSedha karyo che te tene lAgu nahIM paDe. tethI ja bhASyakAre sarvatomaH ne ekapadanA AdhAre thatA pratiSedhanA apavAda tarIke uddharyo che. caukhaM(pR.524)mAM sarvapuH e udAharaNa pA.TI.1 mAM noMdhyuM che For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aamntritsvr| srpiraagcch| sptaagccht| Amantritasya ca ityAdyudAttatvaM yathA syAt // sijluksvr| mA hi daataam| mA hi dhaataam| AdiH sico'nyatarasyAm ityeSa svaro yathA syAt // ki pryojnm| prayojana jinikilluki svraaH||3|| jinikilluki svarAH luki prayojayanti / nAmanvita mAM thato svara - 102 jethI sarvarA satAjI (mAM) nAmanvitastha vA (mAmannita no) Adi (svara) udAtta thai zake. sin no su% thayA pachI thato svara 103_jethI mA hi tI | mA hi dhAtam (mAM) matiH siDanyatarAma pramANe (sinanta no ) Adi (svara vikalpa) udAtta thAya. tenuM zuM prayojana?104 prayojana e ke gita , nita ane pitR tene kAraNe thatA) svara (te pratyayono) su thatAM (pratyayalakSaNathI na thAya) lal bita ,nita ane pita ne kAraNe thatA) svara (te pratyayono) /% 105 thavA chatAM (pratyayalakSaNathI thavAno prasaMga Ave che te na thAya) e (pratiSedhanuM) prayojana che, 102 mArnAita(saMbodhana) sarvirA8i, satata e dUkAntomAM sarSi ane sata Amatrita e.va.ane ba.va.nAM rUpo che. temAM sarvat zabda mAMgu hu (30nU0 265) thI { thavAthI antAdAtta che, paraMtu tene avyutpanna gaNavAmAM Ave to voDakta DAntaH (0 sU0 1) pramANe antodAtta thaze. sapta ne sAkhyo aA (30phU0 163) pramANe ni-anta gaNIne ke avyutpanna mAnIne traH saMcAyAH (nUi 28) pramANe svara hoya to paNa dhRtA igaNano hovAthI antAdAtta ja thaze, AghudAtta nahIM thAya. ahIM sarva mAM Amatrita e.va. nA su no vornapuratA pramANe ane sata mAM Amatrita ba.va.nA nar ne jo sunA pramANe lopa thayo che. bannemAM su% e suman zabda dvArA ja adarzana thayuM che tethI pratyayalakSaNa prApta thatuM nathI. uparAMta ekapada svarano ahIM prazna che tethI vA.(1) paNa lAgu paDaze tethI pratiSadha lAgu paDaze. paraMtu A bannemAM mAmatrita vA pramANe Adi udAtta thavo joie ane te mATe vArtikakAre nAmannitavara nuM pratiSedhanA apavAdamAM grahaNa karyuM che. 102 sirvara-vara--mA hi tI mA hi dhAtA ahIM TA, dhA nAM kun nAM rUpomAM tirathAdhupAmya: pramANe sin no su thayo che (ahIM thakSatriyArSa mAMthI nI anuvRtti thAya che, ane sAtri sivoDanatarAma thI sinanta no Adi svara vikalpa udAtta thayo che, paraMtu prastuta durantomAM sin no lopa (suman zabda) su thI thayo che ane ahIM ekapadane lagato svara karavAno che tethI prastuta sUtramAM je ekapadasvaramAM pratyayalakSaNano pratiSadha karyo che te lAgu paDatAM A durAntomAM Adi svara vikalpa udAtta nahIM thai zake, paraMtu pratyayalakSaNa thAya to iSTasvara thaI zake tevI pratiSadhanA apavAdabhUta vA(2) mAM sirjU svarano samAveza karyo che. mA di (AtAm mA di dhAtA mAM mA nA prayogane kAraNe na mAhyo thI mad no pratiSedha thayo che. ane di nA pramANe nighAta thato. nivAravA mATe hi nuM grahaNa karyuM che."nAtiyA sUtramAM silpha% na hetAM hita () no suKkahyo hota to lAghava thAta. vaLI uttara sUtra manahara mAM tenuM grahaNa na karavuM paData ane zenuM pramANe zino gu thAya che temAM mAtaHA sUtra niyamArthaka na thatAM vidhyarthaka thAta. tema chatAM sUtrakAre jAtisthA mAM hindu nuM vidhAna karyuM che te pratyayalakSaNa dvArA sid- nimittaka kArya thAya te mATe karyuM 104 vA(1) karavAnI zI jarUra che arthAt ekapada svaramAM pratiSadha zA mATe karyo che ema praznakartA ahIM pUchavA mAge che. 105(u) mAM ginizivarAH ti ma nAtA ema kahyuM che tethI nA. pramANe bhAgamAM gnivirAH ne badale ginidhitvaraH ema ja pATha haze. ni.sA. (pR.481), ki. (pR.165), cAru.(pR. 647), yu.mI.(pR.749) e ja pATha che, paraMtu caukhaM.(pR.para4) mAM ni7iRI | ema pATha che. ke. e pATha svIkAre che.bita ,nit ane ti e svaranAM vizeSaNa hoya to temano vA(3) mAM che tema su% 544 For Personal & Private Use Only Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gargAH vtsaaH| bidAH urvaaH| uSTragrIvAH vaamrjjuH| jnitItyAdyudAttatva mA bhUditi / iha ca attrayaH kitaH ityantodAttatvaM mA bhUditi // pathimathoH sarvanAmasthAne // 4 // jethI : vatsAH vivAH : 10? 3thIvAH rAmarajJa: 106 (vageremAM gin , nit no sun thayo che tyAM niti (Aiirnatyam ) pramANe Adi (svara) udAtta na thAya, A atreyaH mAM 10deg paNa (jayAM ti no sunna thayo che te) mAM vitaH pramANe anya (svara) udAtta na thAya (e pratiSedhanuM prayojana che). cit ane mathana e benI para thatA sarvanAmasthAna (pratyAyano su thatAM pratyayalakSaNa na thAya e prayojana) ||jA sAthe samAsa kevI rIte thai zake e zaMkAne lakSyamAM rAkhIne ke. kahe che ke git vagere pratyayono sukku ke sun thayo hoya tyAre pratyayalakSaNa dvArA svara thato nivArI zakAya te A vArtikanuM prayojana che.bhASyamAM suvi prayogantiA ema kahyuM che temAM pratiyam e karma adhyAhAra che, tethI pratiSedhane prayoje che eTale ke sunna thAya tyAre svara thatA aTake e pratiSedhanuM prayojana che. 106 rana ane vatsa ne apatyArthe abhyio vanA pramANe yar thayo che ane nityiirnatyam thI yugAnta no Adi udAtta thAya che. paraMtu sva/vatsastha gotrApatyani vani ema bahunA arthamAM nam para thatAM laMbagoThA thI bi pratyaya(ga) no sunna thAya che tethI T: vatsA mAM pratyayalakSaNa thaine Adi svara udAtta thavAno prasaMga Ave che, paraMtu pratiSedhamAM ekapadasvarano samAveza karyo hoya to udAtta na thatAM aMtodAtta thaze. 107 vi /pharva ne 'RSinuM apatya' e arthamAM manuSyananta vibhyioDagna pramANe an lAgIne vaiduM / garva thAya che, paraMtu vica/ sarva gotrApatyAna vana ema bahunA arthamAM hoya tyAre yugagIthA thI san no kuLa thaine vivA:/3aH rUpo thAya che. ahIM ekapadane lagato svara karavAno che temAM pratyayalakSaNa thAya to nityavi pramANe Adi udAtta thavAno prasaMga Avaze, paraMtu prastuta vA(1) thI ekapadasvaramAM paNa pratibaMdha karavAmAM Ave to udAtta na thatAM anudAtta e ISTa svara thaze. 108 3thavA /vAmag mAM 3IvA sva /vAmag: sva (nA jevo) e arthamAM pratita pramANe nU thAya che teno vapathA - TrikhyA thI sun thAya che (tyAM sumanuSya mAMthI sun nI anuvRtti che). ahIM pratyayalakSaNa thAya to tenuM e nit pratyayane kAraNe nityA thI Adi udAtta thavAno prasaMga Ave , paraMtu vA.(2) karavAmAM AvI hoya to Adi udAtta na thatAM aMtAdAtta thaze.(padAmAM 3LavaH pATha che.) 109 --t ne (rakhyiA tripa) masjinizA (3nU0 508) thI trir thaine 2 zabda thayo che. ane atreH apatyam e arthamAM be ar cuta mAtra ne ratanigaHA pramANe DhajU thaine rAtreyaH thAya che, paraMtu atrerapatyani vakti e arthamAM nas para thatAM ma - sutsa pramANe jU no sunna thaIne mAtra thAya che. ahIM pratyayalakSaNa thAya to aMte Dham che tema samajAze tethI tiH | pramANe atraH aMtAdAtta thavAno prasaMga Avaze. paraMtu pratiSedha vA.(1) thI pratyayalakSaNano ekapadasvara bAbatamAM pratiSedha karyo hoya to aMtAdAtta nivArI zakAze.ahIM zaMkA thai zake ke tvayaH mAM lupta Dha pratyayane kAraNe antAdAtta na thAya to paNa mAtra zabda ti-aMta hovAthI athavA ziSoDatta pramANe prAtipadika svarathI paNa aMtAdAtta che to pachI AdudAtta kema thaze? e zaMkAne lakSamAM rAkhIne ke. dhe che ke mAtra zabda trivatta hovAthI AghudAtta che. te svara kAyama rahIne kartavaH siddha thai zake te pratiSedha vAnuM prayojana che. vAstavamAM ahIM taddhita pratyaya vi (vita pramANe) antAdAtta che paraMtu taddhitAnta antAdAtta nathI tethI doSa nahIM Ave. TiLa ahIM pratiSedha vA.nuM anya prayojana batAvyuM che. thin /mathana mAM anukrame te tha vA ane manthA (3nU 452-451) thI lAgIne thaelAM nuM pratyayAnta che tethI athavA DioN0 pramANe prAtipadika svarane kAraNe antAdAtta che.priya/mathApriyaH e panyA:/kanyAH zivaH saraLa e vigraha vAkyonA bahabrIhi che.temAM sudhAtu thI su e sarvanAmasthAna pratyayano tU thayo che. ahIM For Personal & Private Use Only Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pathimayoH sarvanAmasthAne luki prayojanam / pa'thipriyaH ma'thipriyaH / padhimadhoH sarvanAmasthAne ityeSa svaro mA bhUditi // aho ravidhau // 5 // aDo ravidhAne lumatA lupte pratyayalakSaNaM na bhavatIti vaktavyam ahadaMdAti ahabhuMdre ro'supi iti pratyayalakSaNena pratiSedho mA bhUditi // uttarapadatve cApadAdividhau // 6 // 111 vacana ane madhanuM e benI para thatA sarvanAmasthAna (pratyayano ) nu thatAM pratyayalakSaNa na thAya e) prayojana (che), jethI mApriyaH mApriyaH (mAM) cimayoH sarvanAmanthAne // pramANe (Adi) svara (udAtta) na thAya. sahana nA rapha (Adezane lagatA vidhimAM niSedha thAya te prayojana) | aham (zabda)nA (7-kArano) raipha thAya che ? tyAM humata (saMjJaka hu vagera) thI lopa thayo hoya tyAre pratyayalakSaNa thatuM nathI tema kahevuM joie. jethI aharvAti / harmur3e| mAM pratyayalakSaNane kAraNe roDasuSi| pramANe pratiSedha na thAya. uttarapadane pada saMjJA karavAnI hoya tyAre padAvidhi na hoya tyAM (pratiSepa thAya e prayojJa)||6|| pratyayalakSaNa thAya to dhamadhoH sarvanAmane zrI AghuThAna thavAno prasaMga Ave che,paraMtu pratyayalakSaNano pratibaMdha karavAmAM Ave to vahIdI pravA. pramANe pUrvapada prakRtisvara thaIne, eTale ke baMdhana, cin e antodAtta sazabdo samAsamAM paNa temanA mULa svara antodAttane jALavI rAkhaze tethI cipriyaH / mathipriyaH ema thaze. !! ahIM caukhaM ane cAru. mAM jhumatA jIte pratyayALa na mavatIti vattvam| eTalo adhika pATha che. 112 ahan zabdanA aMtya r no ahan| (8-2-68) pramANe ru thAya che.paraMtu te pachInA roDasupi| (8-2-69) pramANe nU no repha thAya che paNa muk pratyaya para hoya tyAre nathI thato.jema ke gahan vartAta / addana mudde / mAM r pachI suv nathI tethI teno repha thatAM ahar vAti-sarvati| a mudde--mahamaMdre ema thAya che. ahIM napusakaliMgI na pachI suno mocI khudda thayo che (e sUtramAM pachyo jUj / mAMthI hu anuvRtta che),paraMtu pratyayalakSaNa thAya to su che ema samajAzetema chatAM revidhAyaka sUtramAM sup sivAyanuM kaMi para thatAM (api) ema kahyuM che tethI nU no repha na thatAM pUrvasUtra an| pramANe haiM thavA jaze. ahIM adarzana jhu dvArA thayuM che tethI humata thI lopa thayo hoya tyAM pratyayalakSaNa thatuM nathI ema kahevAmAM to haiM na thatAM repha thaine bAti vagere siddha thaze. roDasupA mAM supi e prasajayapratiSedha che tethI pratiSedhanuM prAdhAnya hovAthI suv para thatAM repha nahIM thAya. ahIM paryudAsa levAmAM Ave to suv thI bhinna hoya te para thatAM repha thaze ema samajAze .pariNAme TvIAMdA niAdhaH jevAmAM sup thI bhinna niSa para hovAthI rU no repha thaine TInivAdhaH jevI aniSTa sandhi thavAno prasaMga Ave. vAstavamAM heDamruSi aMgAdhikAramAMnuM sUtra nathI tethI pratyayalakSaNa na thAya te mATe A vArtika che. TIrvAdyA nivAdaH mAM TrIrLa aAni smin saH e bahuvrIhi niAdhaH e puMlligI zabdanuM vizeSaNa che. su para thatAM sarvanAmasthAne svAtaMyuddho / thI upadhA dIrgha--ddAtmyo thI su lopa--ahanA thI hatva--momano pramANe 6 pUrve hovAthI 4 no yU--hatti sarveSAm / thI yU lopa thaine vIrvAhA rUpa thAya che. nyAsa. ane si.ko. prathama ddu lopa ane pachI haiM tya asiddha hovAthI upadhA dIrgha thAya che ema le che. bA.ma. (bhA. 1,pR.399) pramANe amRtavyUhAH pALinIyAH| e paribhASA nirmULa hovAthI upadhA dIrgha prathama thAya che ane tyAra bAda su lopa e ja ucita che. 546 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarapadatve cApadAdividhau lumatA lupte pratyayalakSaNaM na bhavatIti vktvym| paramavAcA prmvaace| paramagoduhA prmgoduhe| paramazvalihA prmshvlihe| padasya iti pratyayalakSaNena kutvAdIn mA bhUvanniti // apadAdividhAviti kimrthm| dadhisecau ddhisecH| sAtpadAdyoH iti pratiSedho yathA syaat|| uttarapadane pada saMjJA karavAnI hoya tyAre, 13 padArdividhi sivAyanAM sthaLe suman thI lopa thayo hoya tyAM pratyayalakSaNa thatuM nathI tema kahevuM joie. jethI paramavIpa paramavA mahA ramode paramazvahi paramazva imAM paDyA e (adhikAra sUtra) pramANe pratyayalakSaNathI jItva vagere na thAya. 'padAdividhi na hoya tyAM" is ema zA mATe kahyuM che? (e mATe ke tethI) dhise sevaH mAM sAtyA pramANe (mUrdhanyano) pratiSadha thai zake. 111 uttarapatre mAMno uttara zabda uttarapadano sUcaka che ane uttarapada zabda samAsanA carama avayavanA arthamAM rUDha thaelo che.tethI uttarapatvei eTale samAsanA uttarapadanI pada saMjJA karavAnI hoya tyAre vuiman (arthAt tu ,chu athavA tun saMka) dArA lopa thayo hoya tyAre pratyayalakSaNa thatuM nathI.] eTale ke uttarapadanI pa saMjJA para AdhArita koi kArya karavAnuM hoya to te pratyayalakSaNano Azraya laine thatuM nathI ema vA. (6) no bhAva che. ahIM uttarapakatve eTale uttarapadrazya paddhatve ema na lai zakAya? jo ema levAmAM Ave to parama varSa jevAMmAM paNa pratyayalakSaNa niSedha thavAno prasaMga AvatAM parama nI uttare AvatA varSa nI pada saMjJA thavAthI jenuM lopa rUpI kArya thAya che te na thavAno prasaMga Avaze. varSa mAM vamornaputra pramANe su lopa thayo che tyAM pratyayalakSaNano niSedha thAya to varSa ne pa saMjJA na thavAthI naskopaH prAti pramANe na lopa na thavAthI iSTa rUpa siddha nahIM thAya.tethI upara kahyo te artha svIkAravo paDaze.ethI vadhu pUrvI nA ema bhAgakAra AgaLa kahevAnA che te sArthaka thaze. vaghuvI jovAmAM vahun pratyaya che pa nathI tethI te uttarapada nahIM thAya, kAraNa ke uttara e zabda samAsanA caramAvayavanA arthamAM rUDha thayo che ane vahusevau mAM vahun pada ja nathI tethI vadhupachI AvatA senA sa-kArano mUrdhanya nahIM thAya. ThparamavAnA paramaLatuhI paramahi e susu (sada supaII) adhikAra nIcenA viroSane viSe vahun pramANe thaela karmadhAraya samAsomAM kupo dhAtu pramANe vibhaktino lopa thayo che tyAM pratyayalakSaNane AdhAre uttarapada vA vagerene pa saMjJA thAya to paramavA mAM roH zuHA thI zutva thaine paramavAva thavAno, paramanohI mAM vAto thI sno dU thaIne mahudhA ane paramezvarI mAM hoDhaHA thI padAnta TU no r thaine paramaryAdriA ema aniSTarUpo thavAno prasaMga Avaze. A samAsomAM manAdri pratyayo para thatAM me saMjJA thatAM pa6 saMjJAno bAdha thaze. tethI sutva vagere (arthAt sutva dhatva ane Dha7) nahIM thAya' ema kahevuM barobara nathI, kAraNa ke ma saMjJA samagra samAsanI thAya che jayAre pad saMjJA to tenA uttarAkhaMDanI ja thAya che. Ama pad saMjJA ane e saMjJA bhinna avadhiyukta zabdasvarUponI thavAthI temanI vacce bAdhyabAdhakabhAva zakya nathI. AthI e saMjJA 56 saMjJAno bAdha nahIM karI zake tethI sutva vagereno prasaMga Ubho ja raheze paraMtu prastuta vA(6) karavAmAM AvI hoya to stra vagere nivArI zakAze. bhAgamAM pI e avasthA (8-116) adhikAra nIcenAM sutva vagere kAryone sUcave che. lls apavivividha = paddha nA Adine lagatA vidhimAM nahIM arthAt tyAM uttarapadanA pavitva no niSedha nahIM thAya.jethI TubsaH sevI e vigraha vAkyanA SaSThI samAsa seva mAM pratyayalakSaNane AdhAre uttarapadanI paddha saMjJA thavAthI tenA Adi no mArA pratyayaH | pramANe jU thavAno prasaMga Ave che te sAtvivALo | pramANe nivArI zakAze. mapalAddhiviau ema na kahetAM uttarapatre jA eTale ke "ane uttarapadane paddha saMjJA karavAnI hoya tyAre" (pratyayalakSaNa nathI thatuM, eTaluM ja kahyuM heta to seva mAM se e uttarAkhaMDanI paddha saMjJA karavAnI hoya tyAM paNa pratyayalakSaNano pratiSadha thaze, paraMtu sen e suvanta na hovAthI tenI paddha saMjJA na thatAM sAdyo ! pramANe s nA mUrdhanyano pratiSadha karyo che te tyAM lAgu nahIM paDe. pariNAme veva jevAM asAdhu rUpa thavAno prasaMga Avaze.paraMtu For Personal & Private Use Only Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyapadAdividhAvityucyata uttarapadAdhikAro na prakalpeta / tatra ko doSaH / karNo varNalakSaNAt ityevamAdividhirna sidhyati // yadi punarna lopAdividhau plutyante lumatA lupte pratyayalakSaNaM na bhavatItyucyeta / jo 'padAdividhi na hoya tyAM' ema kahevAmAM Ave to uttarapadAdhikAra siddha nahIM thai zake. temAM zo vAMdho che ? Lye varnarukSaLAt vagere pramANe thatA vidhio nahIM thai zake, paraMtu jo na sopavividhA nRtyanta arthAt na-kAra lopathI mAMDIne pyuta jemAM ante che 116 te vidhiomAM jhumata (saMjJaka jIdda vagera) thI lopa thayo hoya tyAre pratyayalakSaNa thatuM nathI ema kahevAmAM Ave to ? ''7 vA.mAM apAtividhau eTaluM vizeSa kahyuM hoya to ser pratyayalakSaNathI vR thaze, tethI sAtvavAdyoH / e pati vidhi hovAthI tyAM amalI thaze ane s no jU na thavAthI ISTa rUpa siddha thaze.pratyayalakSaNathI ser nI par saMjJA thatAM dhrutva thavAno prasaMga Avaze ema kahevuM ucita nathI, kAraNa ke pratyayalakSaNa pratiSedha pati vidhine lAgu paDato nathI. yAre ahIM ser mAM dhrutva thavuM e patrAnta vidhi che. tethI tyAM pratiSedha avazya thaze tethI ser pada na thavAthI s no dh nahIM thAya. dhisevI ne vaghnaH sevau ema SaSThIsamAsa na letAM dhi nizcataH e arthano upapada levAmAM Ave to dhi upapada yukta sin dhAtune avemyApi dazyate| pramANe vizva thatAM s no p thato nivArI nahIM zakAya., kAraNa ke gatiroSapavAnAM vRddhiH samAsavapana aa sudyutpanneH / e paribhASA mujaba su thatAM pUrve samAsa thavAthI ser mAM suvU nathI ema samajAze. tethI pavaeN saMjJA nahIM thAya.pariNAme sa-kAra pati nahIM thAya tethI sAtvavAdyoH / pramANe tenA mUrdhanyano pratiSedha na thatAM dhilekho ema thavAno prasaMga Avaze. tenA nirAkaraNa mATe ke. amiyAnAt arthAt upapadayukta sindU ne vizva prayoga nathI thato tethI dhi vagere prayoga nahIM thAya.e spaSTa karatAM nA kahe che ke viSe vedamAM prayojAya (invala) che.e kA.ane nyAsa.sAthe saMgata nathI, [e sUtra para kA. isIti nivRttam| anveyo'pa dhAtumyo- -vizva| vhA. ane yadyanveyo'vi danta pUrvasUlamanazyAm / - -pUrvagati ne tu mArbhAva / caNa]. nyAsa. spaSTa kahe che ke (vizva paNa) bhASAmAM prayojAya che tema ahIM sUtrakAra sUcave che. . 14. sargo parvatabhAta) (varNavAcI ke lANyAthI pUrvapadma pachI AvatA '' zabdano udAtta thAya che.) e hettarapati) e adhikAra nIcenuM sUtra che. tethI e sUtra mujaba uttarapadabhUta rga no Adi udAtta thaze. e kArya pradAdividhi che. (apati ema kahyuM che tethI) jo padAdividhimAM pratyayalakSaNano niSedha thAya to zuddhaLuM: jevA samAsamAM phLa zabda pa6 nahIM thAya tethI te uttarapada paNa nahIM thAya. pariNAme teno Adisvara udAtta nahIM thAya te hopa Avaze darzI zabdamAM Adi 6 che ai nathI ane vadho navizvamAnavat / e paribhASA svarane lagatA kAryamAM lAgu paDe che, koi varNane Adi gaNavAno hoya tyAM lAgu nahIM paDe tethI ja Adi thaze.Ama ga-kAra Adi nathI tema samajAyAthI avAti e pratiSedha lAgu nahIM paDe tethI pratyayalakSaNa thatAM gurU ane sUtA yAmAM AghudAtta siddha thaze' ema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke vargo vaLuM sUtra jayAM samAsa na hoya, jema ke gucchaH jaLa, tyAM lAgu paDe che. phLa zabda samAsamAM hoya tyAM nahIM paDe ema samajjAnuM che" (kai.).vaLI 'svAMgavAcI vaLe zabda svA ziTAmavantAnAm| (bhUi029) pramANe athavA to viti puti cALaka e arthamAM maiM dhAtune siddhayAnavo nit| (pR. na) pramANe niya pratyaya na lAgIne niSpanna karavAmAM Avyo che tethI AdhudAtta ja che pachI A vargo varNa sUtrathI Adi udAtta karavAnI kyAM jarUra che ?' ema paNa na kahI zakAya, kAraNa ke phLa zabdane svAMgavAcI na letAM " asya staH| e arthamAM garza gatimyo'v| pramANe av lAgatAM te antodAtta cAIne prAkRta sUtrathI AghAtta thaze.' (kuM.) e dalIla yogya nathI, kAraNa ke bhASyamAM spaSTa kahyuM che vargakAna dhanvaMyama dhana sidhdhati / eTale ke apAtiH ema na kahevAmAM Ave to uttarapatiH| e adhikAra nIcenA varSovaLa vagere vidhi siddha nahIM thai zake. A vAkya mAtra prastuta sUtrane ja lAgu paDatuM nathI ,paraMtu e adhikAra nIcenAM badhAM sUtro vyartha banaze. e doSa Avaze(nA.) " tutvano e smRti ane gava e vigrahano bahuvrIhi che ane vidhinuM vizeSaNa che. tethI kRti jemAM aMte che te vidhi arthAt vAvaNya Te bhuta jJa|| e adhikAra nIce thatA vidhi. ahIM ema dalIla che ke nopaH prAti (8-2-7) thI laIne vAvavAmya Te 548 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naivaM shkym| iha hi rAjakumAroM rAjakumArya iti zAkalaM prasajyeta / naiSa dossH| yadetatsiti zAkalaM netyetpratyaye zAkala neti vakSyAmi / yadi pratyaye zAkala netyucyate dadhi adhunA madhu adhunA atrApi na prasajyeta / pratyaye zAkalaM na bhvti| kasmin / yasmAdyaH pratyayo vihita ema (kahevuM) zakya nathI, kAraNa ke A ranamA rAnamAryaH mAM zAkalya pramANe kArya) thavAno prasaMga Ave.'1* e doSa nathI (Avato), kAraNa ke sit (pratyaya) para thatAM zAkalya pramANe (kArya) nathI thatuM (siti rAva nA, ema je (kahyuM) che tene badale koI paNa) pratyaya para thatAM zAkalya pramANe (kArya) nathI thatuM tyAre rAvi nA) ema huM kahIza.!!"pratyaya para thatAM zAkalya pramANe (kArya) nathI thatuM ema jo. kahevAmAM Ave to dha adhunA madhu adhunA mAM paNa (zAkalya pramANe kArya) na thavAno prasaMga Ave.20 (paraMtu) pratyaya para thatAM zAkalya pramANe kArya thatuM nathI. kayo (pratyaya) para thatAM? 12 jene anulakSIne je pratyayanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te (pratyaya para thatAM.)? (8-2-82) sudhInAM kAryo karatI veLA pratyayalakSaNa nahIM thAya ema kahevAmAM Ave to paramavAvA vageremAM uttarapadano Adisvara udAtta karavAno che tyAM, tema ja paze evAmAM patva no pratiSadha karavAno hoya tyAM pratyaya lakSaNa avazya thaze tethI vAva , senTra mAM sutva, sut mAM tvi ane di mAM thatuM Dhatva nahIM thAya kAraNa ke e sUtro pratiSadhanA kSetramAM AvI jAya che. TIkAcI m e arthamAM rAca ne vadrio netro pramANe ma---rAtri -- ti thI -kAra lopa--mApatyastha 2 taditeDanAtA thI -kAra lopa thaIne rAhya zabda thayo che.rA(=zAkalya pramANenuM kArya eTale ke roDa varSe rAva70 hartA pramANe prakRtibhAva ane hasva rUpI kArya thAya che. koDavarSe pratyayalakSaNa pratiSadhanA kSetramAM nathI tethI tyAM pratyayalakSaNa thavAthI rAjumA rAjumA mAM juvo dhAtuthI uttarapada mArI nA lupta pratyaya su nuM pratyayalakSaNa thavAthI mArI pada thaze ane loDa varSe (6-1-127) mAM ghaNuM pAntatiA (6-1-109) mAMthI pAnti nI anuvRtti thAya che tethI padAnta (eTale ke sumarI nA rR-kAra) nI. para asavarNa gau /man AvatAM rAtri eTale ke zAkalyanA mata pramANe prakRtibhAva thaine mArI / kumArI mam athavA sva thaIne sumAri gau/ sumAri gar ema thavAno prasaMga Avaze. AthI nopavividha 0 ema kahevuM zakya nathI. TIoDavaLe. uparanI sinnityasamAyoH phAviratipeyaHA (vA.) pramANe sit pratyayapara hoya tyAre zAkalyanA mata pramANenuM prakRtibhAva ane hasvarUpI kArya nathI thatuM. bhAgamAM 'kSiti rAvatuM na' e te vAno nirdeza che.(jamAM s phata hoya te nar vagere) sit pratyaya para thatAM zAkalyano pratiSedha karavAmAM Ave to nan para thatAM eTale ke rAnamAryaH mAM pratiSedha nahIM thAya. tethI kahe che ke kSiti rAri na' ema na kahetAM 'pratyaye rAtri na' ema kahevAthI (arthAt mAtra sit pratyaya para hoya tyAre ja nahIM paraMtu koi paNa pratyaya para hoya tyAre upara kahelo zAkalakArya thavA rUpI doSa nahIM Ave ema kahIzuM tethI au para thatAM paNa pratiSedha thaze. 120 adhunA/madhu punA mAM madhunA e gapunA (5-3-17) pramANe nipatita zabdane bhAgamAM be rIte samajAvyo cheH (1) m madhunA--ma dUra thI ma ne dUra savadeza thatAM madhunA--pati rA thI 2 lopa thaine punA zeSa rahIne mana vADhe e arthano punA zabda thAya che.athavA(2) punA pratyaya para thatAM meM no garA e rAt AdezovAthI sarvAdazama dhunA--punA ema thAya che. (moDaramAvo punA 2 pratyayaH mo vA TopoDadhunA 2 pratyayaH ) ahIM madhunA zabdane ja pratyaya gaNIne dalIla karI che. tethI hAMdha / madhu madhunA mAM dha vagere pratyaya para che tema samajAze ane koi paNa pratyaya para thatAM zAkala (kArya) nahIM thAya tema svIkAravAmAM Ave to A udAharaNomAM zAkalya pramANe prakRtibhAva na thavAno prasaMga Avaze. 12ahIM ki.vA.zA.mAM min ema pATha che.cAru.,yumI.,caukhaM,ni.sA. vageremAM tamina (bemAMthI kayo) ema che. 2 adhunA vageremAM madhunA e pratyaya para che te kharUM, paraMtu tenuM vidhAna - ne anulakSIne karavAmAM AvyuM che, dha vagerene anulakSIne nathI karavAmAM AvyuM tethI prakRtibhAva avazya thaze, kAraNa ke ahIM pratyakSa camatsa viditaH e paribhASA upasthita thAya che tethI "pratyare phAvatuM na' no artha "je (prakRti) ne vize je pratyayanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te pratyaya te (prakRti) nI para For Personal & Private Use Only Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha tarhi paramadivA paramadive diva ut ityutvaM prApnotIti // astu tvishessenn| nanu coktamuttarapadAdhikAro na prklpeteti| vacanAduttarapadAdhikAro bhaviSyati // tattarhi vktvym| na vktvym| anuvRttiH krissyte| idamasti yasmAtpratyayavidhistadAdi prtyye'nggm| suptiGantaM pdm| yasmAtsuptividhistadadi subantaM ca / naH kye| nAnta to pachI A pavitA mari mAM dviva vatA pramANe (va-kArano) 3-kAra thavAno prasaMga Ave che. to pachI aviziSTa rIte (pratyayalakSaNa nathI thatuM) ema bhale thAya. are paNa (ame) kahyuMne ke uttarapadAdhikAra siddha nahIM thai zake tenuM zuM? (3ttarapAHiA ema kahyuM che tethI uttarapadAdhikAra (siddha thaze. to pachI te kahevuM paDaze? nahIM kahevuM paDe. malbidhita pratyakam (pratyayanuM vidhAna jene anulakSIne karavAmAM AvyuM hoya te jemAM Adi hoya te pratyaya para thatAM aMga thaze.e (jI sUtra che tenI anuvRtti 5 (pAchaLanAM 1-4-18 e pAMca sutromAM karavAmAM Avaze. jethI tadatta paTTama arthAt jene anulakSIne suva vidhi ane tir vidhi karavAmAM Avyo hoya te jemAM Adi che tenI tathA suvanta ane (tidatta nI paddha saMjJA thAya che).26naH vo na-kAra jene anne heya thatAM zAkalavidhi nahIM thAya" ema samajavAno che. rAnazmA vageremAM samudAya tema ja avayava sumArI ne vize gau /man pratyayanuM vidhAna kareluM che (ke.) tethI pratyayalakSaNa nahIM thAya tethI zAkala pratiSedha thavAthI saMdhi thaine iSTa rUpa siddha thaze.nA.mAne che ke rAjumAya mAM samudAyane vize ja pratyayanuM vidhAna che avayavane vize nahIM, kAraNa ke tema hota to auruSeyaH evAmAM jU pachInA manI vRddhi thAta. 123 'pratya rAja8 na' ema vA. karavAthI rAjumA vageremAM doSa nathI ema svIkArIne A dalIla kare che. gharamAM vAsI vaizya e vigrahanA paramarivA vagere karmadhArayamAM viva - (6-1-131) pramANe TU no 3 thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke tyAM paNa pAntA (6-1-109) mAMthI pAntati nI anuvRtti thAya che ane pratyayalakSaNa pratiSadha na thatAM vid mAM rahela lupta vibhakti() ne kAraNe tenI paddha saMjJA thatAM padAnta tUno 3 thavAno prasaMga Avaze ema ahIM dalIla che. 124 sapAddhiH ema kahyuM hatuM temAM doSa batAvavAmAM AvatAM nopavivighra vagere viziSTa saMjogomAM uttarapadane padasaMzA karavAnI hoya tyAM pratyayalakSaNa nahIM thAya ema kahyuM. temAM paNa doSa Ave che tethI kahe che ke viziSTa saMjogomAM pratyayalakSaNa nahIM thAya ema kahevAne badale pUrve sAmAnya rIte apavividha ema kahyuM hatuM tema ja bhale rahe.paraMtu apaHi ema ja kahevAmAM Ave to uttarapadAdhikAra nIcenAM kAryo nahIM thai zake e zaMkA pUrvavat raheze e dalIlanA uttaramAM kahe che ke samAsanA sarvathI chellA(uttara) avayavanA arthamAM uttarapaduM zabda rUDha thayo che tethI te avayavanI 16 saMjJA na hoya to paNa te lattarapaduM kahevAya che ane samAsa hoya to ja uttarapada saMbhavI zake.sUtrakAre uttarapaHi ema adhikAra sUtra karyuM che tenA pratApe samAsanA uttarapadane lagatAM AghudAttAdi kAryo thai zakaze. 125 uttarapadAdhikAra siddha thaze ema kahyuM chatAM paramavIrA mAM samAsa thavAthI vAr pachIno su lupta hovA chatAMpratyayalakSaNathI te paDyuM gaNAze ane te padAnta hovAthI mutva thavAno prasaMga Avaze tethI mAtmatyavidha (1-4-34) e sUtranI tenI pachInAM sUtromAM anuvRtti karIne sutva nivArI zakAze, kAraNa ke ma saMjJA 56 saMjJAno bAdha karaze. ahIM uttarapUrve rApavATi vidhI ema na kahetAM cazmA-tyanI pAchaLanAM pAMca sUtromAM anuvRttithI kArya siddha thaze ema kahevA mAge che. 126 sukhaDanta mAM vamatratyAnI anuvRtti karavAmAM na Ave to paramaizcaturmaH jovAmAM paNa mir ne kAraNe pa6 saMjJA thAya to saguNottamam pramANe caturmi mAM a-kAra udAtta thatAM ghara mAM nighAta thavAno prasaMga Ave eTale ke paramaH stumi ema thavA jAya, paraMtu anuvRtti karavAmAM Ave to te prasaMga TALI zakAze ema anuvRttinI AvazyakatA darzAvatAM nA. kAlpanika dalIla kare che. anuvRtti karavAthI samajAze ke min nuM vidhAna turma ne vize karyuM che tethI paramaiH tene kAraNe paddha nahIM thAya. 550 For Personal & Private Use Only Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kye padasaMjJaM bhavati yasmAtkyavidhistadAdi subantaM c| siti c| siti ca pUrva padasaMjJa bhavati yasmAtsidvidhistadadi subantaM c| svAdiSca / -srvnaamsthaane| svAdiSvasarvanAmasthAne pUrva padasaMjJa bhavati yasmAtsvAdividhistadAdi subantaM c| yaci bham / yajAdipratyaye pUrva meM bhavati yasmAdyajAdividhistadAdi subantaM ca // iha tarhi paramavAk asarvanAmasthAna iti pratiSedhaH praapnoti| astu tasyAH pratiSedho yA svAdau / padamiti padasaMjJA yA tu subantaM padamiti padasaMjJA sA bhaviSyati / tenI vaja para thatAM pada saMjJA thAya che, eTale ke jene anulakSIne 27 (arthAt vaya, vacam ane vacam) nuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te jemAM Adi hoya tenI tathA suvanta nI (pada saMjJA thAya che). siti jA sit pratyaya para thatAM pUrve rahelanI pada saMjJA thAya che ?arthAt jene anulakSIne sit (pratyaya) nuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te jemAM Adi che tenI tema ja suvanta nI (pada saMjJA thAya che), svAkhrisarvanAmasthAno sarvanAmasthAna sivAyanA svAdri pratyaca) para thatAM pUrve rahelanI pada saMjJA thAya che, eTale ke jene anulakSIne svAdri (pratyaya) nuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te jemAM Adi che tenI ane suvanta nI (pada saMjJA thAya che) ni mammI nAdri pratyaya para thatAM 29 pUrve rahela (nI) me (saMjJA thAya che, eTale ke jene anulakSIne nAri (pratyaya) nuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya che jemAM Adi che tenI ane suvanta nI (ma saMjJA thAya che).(ema samajAze). to pachI A paramavA (mAM) sarvanAmathAne (sarvanAma sthAna sivAyanAM para thatAM) ema je kahyuM) che tethI pratiSadha thavAno prasaMga Ave che.20 vAdri para thatAM je pada saMjJA thAya che teno pratiSedha bhale thAya, paraMtu suvanta pama pramANe je pada saMjJA thAya che te (to) thaze. 177H vo (1-4-15) ahIM ca e tuM varcas topacI thI thatA vaca, supa mAtmanaH can thI thatA vacam ane rohitadri myaH vajU thI thatA vacam e traNane sUcave che. naH mAM anuvRtti thatAM jene anulakSIne ya vidhi karavAmAM Avyo che jemAM Adi hoya tenI tathA suvanta nI pada saMjJA thaze, paraMtu vaya para thatAM aMtarvartI vibhakti (mu) ne kAraNe pratyayalakSaNathI pada saMjJA thAya to te na-kArAntanI ja thaze anyanI nahIM thAya ema niyama thaze. 128 siti jA mAM anuvRtti upayogI nathI, paraMtu uttarasUtra (svAdriSya0) mAM anuvRtti svIkArI che ane temAM paNa pachInA mA sUtra mATe ja anuvRtti karavAmAM Ave che. ziva. ahIM mahUkamyutithI anuvRtti thAya che tema kahe che paraMtu bhAgamAM tema kahyuM nathI. 12 mam' sUtramAM yamatritvaca0 nI anuvRtti karavAthI ma saMjJA ane pa saMjJA tulyAvadhika thaze. jema ke paramavAnA mAMjaramavA nI anAdri dA (gA) para thatAM ja ma pramANe ma saMjJA thaze ane aMtarvartI su ne kAraNe pratyayalakSaNathI suvanta thavAthI teTalA ja avadhivALA paramavAnI suvanta pam thI pada saMjJA thaze.Ama samAnAvalikane banne saMjJA anuvRttine kAraNe thAya che, paraMtu e saMjJA para che tethI te pUrvavartI sUtrathI thatI pa6 saMjJAno bAdha karaze. Ama pada saMjJA na thatAM sutva nahIM thAya. 130 masarvanAmathane e prasajayapratiSedha che ema mAnanAranI A dalIla che. te pramANe sarvanAmasthAna para thatAM jene anulakSIne svAdri nuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te jemAM Adi hoya tenI tema ja suvanta nI pa6 saMjJA thatI nathI. pariNAme pratyayalakSaNathI sarvanAmasthAna vibhakti para hovAthI pada saMjJAno pratiSedha thaze ane sutva nahIM thAya. 13 svAhig0 thI thatI pada saMjJAno pratiSedha thaze, paraMtu tuvanta panDa thI thatI saMjJAmAM sarvanAmasthAne e pratiSedha nahIM thAya. For Personal & Private Use Only Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyetatpratyaya AsIdanayA bhaviSyatyanayA na bhvissytiiti| lupta idAnI pratyaye yAvata evAvadheH svAdau padamiti padasaMjJA tAvata evAvadheH subantaM pdmiti| asti ca pratyayalakSaNena sarvanAmasthAnaparateti kRtvA pratiSedhAzca balIyAMso bhavantIti pratiSedhaH prApnoti // naaprtissdhaat| nAyaM prasajyapratiSedhaH sarvanAmasthAne neti / kiM tarhi / paryudAso'yaM ydnytsrvnaamsthaanaaditi| sarvanAmasthAne pratyayanI hayAtImAM e hatuM ke A (saMjJA vidhi) thI ( saMjJA) thaze ane A (padasaMjJA vidhi) thI (58 saMjJA) nahIM thAya. have pratyayano lopa thayo hovAthI jeTalA avadhIbhUta (zabdasvarUpa)nI svAdri para thatAM (svAtidhvasarvanAmasthAno e pramANe) paddha saMjJA (thaze), teTalA ja avadhIbhUta (zabda svarUpa) nI suvanta te pada (sutiyanta pamA e pramANe huM saMjJA thAya che). ane pratyayalakSaNane kAraNe sarvanAmasthAna para che tethI karIne (sarvanAmathAne e) pratiSedha lAgu paDaze, kAraNa ke pratiSadho (bIjA karatAM vadhu baLavAna hoya che32 nA (tema nahIM thAya), kAraNa ke te pratiSedha nathI. A (sarvanAmAne e "sarvanAmasthAna para thatAM nahIM thAya)" e arthano prasajayapratiSadha nathI. to pachI zuM che? 'sarvanAmasthAnathI bhinna heya te (para thatAM)' e (arthano) pathudAsa che, (tethI) sarvanAmasthAna (pratyaya) para hoya tyAre 132 su pratyaya hoya tyAre tanta nI arthAt tu jene aMte hoya tenI suvanta pam pramANe pada saMjJA thaze.ane te su nI pUrve rahelA bhAganI svAlvisarvanAmane pramANe pada saMjJA thaze.have suvanta pam thI thatI saMjJA anya upara AdhArita na levAthI aMtaraMga che, jayAre svADhiputhI thatI pada saMjJA svAdri para AdhArita hovAthI bahiraMga che tema chatAM lupta su pratyayanuM pratyayalakSaNa thatAM paramavAnA mAM be rIte thatI pada saMjJA paramavI e eka ja zabda svarUpane arthAt samAna avadhivALA zabdasvarUpane thAya che, temAM avadhibheda nathI, kAraNa ke paramavAn pratyayalakSaNathI sarvanAmasthAna para thAya che tethI pratiSedha thaze ane apavAda aMtaraMga karatAM vadhu baLavAna hoya che tethI pada saMjJAne thatI aTakAvaze. Ama pada saMjJA na thavAthI sutva nahIM thAya. nA.noMdhe che ke na mam' e sUtramAM suvantam nI anuvRtti thAya che tene kAraNe pratyayalakSaNathI vAvivu pramANe madhyamAM rahelanI thatI pada saMjJAno niSedha thaze, paraMtu suvanta pam pramANe thaela pada saMjJAno niSedha nahIM thai zake. 133 mImAMsAzAstramAM pratiSedha be prakArano kahyo che prasajayapratiSedha ane padAsapratiSedha. jayAre vidhi apradhAna hoya, gauNa hoya, paraMtu pratiSadhanuM prAdhAnya hoya (badhAne vidheyaMtra pratiSa pradhAnatA) ane nam no saMbaMdha kriyA sAthe thato hoya tyAre prasajaya - pratiSedha thAya che.(saMnyatiyo sau ziyathA sada yatra navU I). temAM vidhi prApta thato hoya, teno prasaMga hoya, tyAM ja niSedha karavAmAM Ave che. bIjI rIte kahetAM prasajayapratiSedha abhAvAtmaka hoya che. sarvanAmasthAne ne prasajayapratiSedha gaNavAmAM Ave to sarvanAma - cAne na sarvanAmasthAna vibhakti para thatAM pada saMjJA nahIM thAya ema niSedhAtmaka artha nIkaLe che. tethI bhAgakAra kahe che ke A prasajaya - pratiSedha nathI. ahIM niSedha para bhAra mUkavAmAM Avyo nathI, paraMtu padAsa che.parcadAsamAM vidhinuM prAdhAnya hoya che, pratiSedha gauNa hoya che (dhAnya tu vidheyaMtra prati pradhAnatA) ane temAM na no moTe bhAge uttarapada sAthe saMbaMdha hoya che arthAt teno samAsa dArA prayoga thAya che. (vargulAsaH sa vize yunnottarana nanII). jema ke atraminiyA ahIM Anayana--lAvavAnI kriyAnuM prAdhAnya che niSedhanuM prAdhAnya nathI. tethI 'bAhmaNa sivAyanAne lai Ava' ema bhAvAtmaka artha thaze ane kvacit jarUra paDe to bAhmaNanuM Anayana anyatra thai zake. tethI bhAgakAra kahe che ke sarvanAmane e paryadAsa che, eTale ke sarvanAmacIna sivAyanI vibhakita para thatAM pada saMjJA thaze tethI sarvanAmasthAna vibhakti para thatAM sUtra lAgu nahIM paDe (vyApAra:). ni.sA.(pR.484),cIkha.(pR.pa 27) mAM nApratipAta ane mAre e be vAkyo vArtika tarIke ApyAM che. nAtidhAtu thI mAMDIne tAramana nizvamAgeDa prApnoti sudhIno bhAga svAdridhvasarvanAmasthAno (1-4-17) nA bhASyamAM e ja svarUpamAM Ave che mAtra vi- - -pasaMjJA na manoti eTalo bhAga tyAM aprastuta levAthI nathI Apyo ane purva yogavimAH ri' ne badale "athavA yAvimAnaH vAri' ema che. 552 For Personal & Private Use Only Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vyaapaarH| yadi kenacitprApnoti tena bhvissyti| athavAnantarA yA prAptiH sA prtissidhyte| kuta ett| anantarasya vidhirvA bhavati pratiSedho veti| pUrvAprAptirapratiSiddhA tayA bhvissyti| nanu ceya prAptiH pUrvA prApti baadhte| notsahate pratiSiddhA satI bAdhitum // yadyevaM paramavAcau paramavAca iti suptiGantaM padamiti padasaMjJA praapnoti| evaM tarhi yogavibhAgaH krissyte| svAdiSu pUrva padasaMjJa bhvti| tataH srvnaamsthaane'yci| pUrva padasaMjJa bhavati / (A sUtra) lAgu nahIM paDe. jo koi (sUtra) thI (saMjJA) prApta thatI hoya to thaze ane te pUrva sUtrathI thAya che athavA to sarvanAmAne e pratiSadha) tyAM pahoMcato nathI tethIeTale ke pratiSadha to je avyavahita rIte prApta thatuM hoya teno karavAmAM Ave che. 35 e zA uparathI? (kAraNa ke, je avyavahita hoya tene lagato vidhi ke pratiSedha thAya che. (ethI) pUrve je (saMjJA) prApta thatI hatI teno pratiSedha nathI thayo. tethI te (sUtra) thI (saMjJA) thaze. paraMtu ame kahIe chIe ke A (sUtraddhArA thatI saMjJAnI) prApti pUrva (sUtrathI thatI. saMjJA) prAptino bAdha karaze 14 (paraMtu ekavAra teno) pratiSedha thayA pachI tenAmAM bAdha karavAnI guMjAza nathI rahetI.137 jo ema hoya to paramavAnI paramavAva mAM sutaro pama pramANe (vA) ne pada saMjJA thavAno prasaMga Ave che. 28 ema hoya to yogavibhAga karavAmAM Avaze.139 (pahelA) svA3i (ema kahIzuM) arthAt svA i(pratyaya) para thatAM pUrve (rahela)nI pada saMjJA thAya che. te pachI sarvanAmathaneDAi ema kahIzuM) 140 arthAt (nA ithI bhinna sarvanAmasthAna pratyaya para thatAM) pUrve (rahela)nI pada saMjJA thAya che. 1niSedha prApta thato nathI ema kahevAmAM Ave to masarvanAmasthAne e prasajayapratiSedha levAmAM Ave ke paryadAsa, koi paNa saMjogomAM pratiSedha lAgu nahIM paDe ema ahIM bhAva che. 135 "je avyavahita rIte pUrva hoya tene lagato ja vidhi ke niSedha hoi zake e paribhASA che. pica (3-4-87) pramANe si no hi thAya che ane te gati che tema vidhAna karyuM te pachInA vA indrasiA (3-4-88) mAM vedamAM vikalpa thAya che ane kahyuM che tethI vedamAM si no di vikalpa thAya che ema samajavAnuM nathI, paraMtu e sUtranI avyavahita pUrve rahela pittva che temAM vikalpa thaze ema samajavAnuM che, kAraNa ke sardi e anantara nathI paNa mapat nuM vidhAna anantara che. te pramANe ahIM paNa vAvi pramANe thatI saMjJA sarvanAmasthAne e pratiSedhanI anantara che, avyavahita rIte pUrva che, suvanta pam pramANe thatI pada saMjJA anantara nathI tethI svAdvi thI thatI pada saMjJAno niSedha thaze suvanne pa thI thatI pada saMjJAno nahIM thAya kAraNa ke te pratiSedhanI anantara nathI tethI pratiSedha tene prApta thato nathI, pratiSedha tyAM sudhI pahocato ja nathI. 136 eTale ke pUrva sUtra hinta (1-4-14) ] thI prApta thatI saMjJAno A sthiSyisarvanAmasthAne (1-4-17)thI prApta thatI] saMjJA bAdha karaze, kAraNa ke te para che. 137 kAraNa ke svArSi thI prApta thatI saMjJAno sarvanAmasthAne e pratiSedha bAdha kare che. vASi0 thI prApta thatI saMjJA suvantam thI thatI saMjJAnI bAdhaka che ke teno potAno ja masarvanAmasthAne e pratiSedha dvArA bAdha thAya che e bAbata vicAratAM kahI zakAya ke je prApta thatuM hoya teno ja te dvArA bAdha karavAmAM Ave ema to hoI na zake, paraMtu ahIM ema samajavAnuM che ke svAdripu dvArA thatI saMjJAnI sarvanAmasthAna mAM prApti ja nathI e ja ahIM bAdha thaze. Ama sarvanAmasthAna mAM jenI prApti ja nathI , je pote bAdhita thai gai che te pUrva saMjJAno bAdha kevI rIte karI zake? kAraNa ke tene to tyAM avakAza ja nathI. 138 ranavA vageremAM uttarapada vAn nA lupta vibhakti pratyayanuM pratyayalakSaNa thatAM suvantamUDa pramANe tene pada saMjJA thaze.tethI padAnta jUnuM sutva thavAno prasaMga Avaze ema kahevA mAge che. (nodha133). 139 paramavAva vageremAM uttarapadanI pada saMjJA thaze e zaMkAnA nirAkaraNa mATe yogavibhAga karavAnuM kahe che, kAraNa ke tema karavAmAM Ave to sarva prakAre prApta thatI saMjJAno pratiSedha thatAM doSa nahIM Ave. mULa sarvanAmane jo ema che tenuM sarvanAmasthAneDA ema thatAM nanno kama ulaTo thAya che e vAtane lakSamAM rAkhIne ke. kahe che ke sarvanAmasthAne mAM jana che tene ja sAthe levAthI teno uttarapada sAthe saMbaMdha na rahetAM adhyAhArya kriyApada mavati nI sAthe thaze For Personal & Private Use Only Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato bhm| bhasaMjJa bhavati yajAdAvasarvanAmasthAna iti // yadi tarhi sAvapi padaM bhavatyecaH plutavikAre padAntagrahaNaM codayiSyati iha mA bhUt bhadraM karoSi gauriti tasminkriyamANe'pi praapnoti| vAkyapadayorantyasyetyevaM tt|| tyAra pachI mammu (e aMza Avaze) arthAt yanATi asarvanAmasthAna (pratyaya) para thatAM pUrve (rahela) nI ma saMjJA thAya che. ane jo huM para thatAM pada saMjJA thAya to n no hutasahitano vikAra karavAno hoya tyAre pAnta (zabdanuM sUtramAM) grahaNa karavuM joie ema (vArtikakAra) dalIla karaze.jethI mad roSa aura : mAM (plata thAya tyAre vikAra) na thAya, paraMtu te (pAnta grahaNa) karavA chatAM (Duta sahitano) vikAra thavAno prasaMga Ave che. e (Duta sahitano vikAra) vAkyane ane padane anta rahela (UG) ne vize kahela che, tethI au mAM nahIM thAya).43 ane ja e sarvanAmane nuM vizeSaNathaze. tethI (gha-kArAdi) ane anAdi sarvanAmasthAna pratyaya para thatAM pada saMjJA thatI nathI ema samajAze.chatAM -kArAdi sarvanAmasthAna pratyaya nathI tethI anAdri sarvanAmasthAna para thatAM pada saMjJAno niSedha thaze. paraMtu ma ema kahyuM che tene upara lai javAthI hAri sarvanAmasthAna vibhakti (eTale ke su)para thatAM niSedha nahIM thAya. tethI jAnana e sthitimAM hari sarvanAmasthAna para thavA chatAM rAnanuM pada saMjJA thaze tethI nasTopaH pratipadrinti pramANe - lopa thaze ane te asiddha hovAthI nodhAyA: pramANe dIrgha thaine nA rUpa siddha thaze. sarvanAmaneDA ema kahyuM che tethI thanAra sarvanAmasthAna para thatAM pada saMjJAno niSedha thavAthI nayanAdri eTale ke vanara sivAyanAM sarvanAmasthAna para thatAM pada saMjJA thAya che ema artha thaze. 14. to pachI meM saMjJA vidhimAM paNa e ja pramANe yojanA thaze, eTale ke te sUtramAM navU no sarvanAmasthAna sAthe saMbaMdha na thatAM ja sAthe ja thaze ema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke e saMjJA vidhimAM nagna ne sarvanAmasthAna sAthe ja levAno che ane garvanAmathane nI anuvRtti thaze. tethI sarvanAmasthAna sivAyanI yanAri sun vibhakti para thatAM pUrvanI e saMjJA thAya che tema artha samajAze. - sutavizAre--huta sahitano vikAra, pheraphAra. voDaujdyAtrAjUte pUrvahyA kUtaracetI (8-2-107) pramANe najIkathI bolavAnuM hoya ane pragRhya na hoya tevA prat no plata thAya che temAM pUrvArdhano nA Adeza thAya che ane te uttarArdhano 2 ke 3 thAya che. Ama je uttarArdhamAM pheraphAra thAya che te vivAra ane anya sUtra pramANe pUrvArdhano huta thaine uttarArdhano vikAra thAya te hurtAvizaR . A sUtrathI platavikAra padAntano thAya che te batAvavA mATe temAM panti zabdanuM grahaNa karavuM joie [H kuvAre panti sUrtavyam (vA.1)] e dalIla vArtikakAra karaze.jethI platavikAra TU no ja thAya.pariNAme madra roSa aura : jevAmAM Duta thavA chatAM 3-kAra rUpa vikAra nahIM thAya, eTale ke mad roSa nau rU 3Haa ema nahIM thAya. madra roSa jo 2 | mAM manuvA praznantAmapunita pramANe plata thAya che. sUtramAM paddAnta grahaNa na karyuM hoya to stuta thavA uparAMta uttarArdhano 3-kAra thavAno prasaMga Avaze. ahIM sarvanAmasthAna para thatAM sthASyi0 thI pada saMjJAno niSedha thAya che tethI nauH mAM no su e sthitimAM pada saMjJA na thatAM padAnta nahIM thAya tethI vikArano paNa niSedha thaze. sarvanAmathaneDA ema yogavibhAganI dRSTie su e thI ke san thI zarU thato sarvanAmasthAna pratyaya nathI tethI te para thatAM pada saMjJA thaze, paraMtu mAM visarjanIya padAnta che tethI padAnta nathI, eTale ke r padAnta nathI tethI vikAra nahIM thAya.svAdripu eTalA ja sUtrathI pada saMjJA thAya to paNa nauH nI pada saMjJA thaze tethI 3-kAra rUpa vikAra thavAno prasaMga Avaze,paraMtu padAntanuM grahaNa karyuM che tethI vikAra nahIM thAya ema ahIM dalIla che. paraMtu te barobara nathI, kAraNa ke vAri () para thatAM je su ema thatAM svADhipu eTalA ja sUtrathI go e pada thaze ane te padane anta panna che tethI hutasahitano vikAra iSTa na hovA chatAM thaze. 14 A doSanA nivAraNa mATe bhAgakAra kahe che ke pahAnta eTale mAtra " ne ane' ema nathI samajavAnuM paraMtu parva eTale je dvArA arthano bodha thAya te (te pratItte voDarvoDanena rati lima) ane arthabodha topada tema ja vAkya e banne dvArA thAya che tethI paddha eTale pada tema javAkya. ahIM padda no artha vAkya karyo che te vize mata bheda che.1) upara kahyuM tema arthanI pratIti karAve che mATe vAkya For Personal & Private Use Only Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha tarhi dadhisecau dadhisecaH sAtpadAdyoriti padAdilakSaNaH pratiSedho na praapnoti| mA bhUdevaM padasyAdiH padAdiH pdaaderneti| kathaM tarhi / padAdAdiH padAdiH padAdernetyevaM bhvissyti| naivaM shkym| ihApi prsjyet| RkSu vAkSu tvakSu kumArISu kizorISviti / sAtpratiSedho jJApakaH svAdiSu padatvena yeSAM padasaMjJA na tebhyaH pratiSedho bhavatIti // iha tarhi bahusecau bhusecH| bahujayaM prtyyH| atra padAdAdiH padAdiH padAde netyacyamAne 'pi na sidhyti| evaM tarjuttarapadatve ca padAdividhau lumatA lupte pratyayalakSaNaM bhavatIti to pachI A DhapaNe paNeH mAM pAdri hovAne kAraNe sAtvivAdyo . pramANe je patva no pratiSedha kahyo chete na thavAno prasaMga Avaze.(paH mAM) pI mAHi pAdriH (ta) pAHA (padanA Adi varNano) ema (artha) nahIM thAya. to pachI kema (thaze)? pati A paDhiH (ta) palaH (a) porna vaDa eTale pada pachInA Adi varNane nahIM ema thaze.e pramANe zakya nathI.(kAraNa ke nahIM to ) 28 vahu sumArIju virorISa mAM 146 paNa (pratiSadha) thavAno prasaMga Avaze. sat (nA putva) nona pratiSedha karyo che te jJApana kare che ke vADhi vagere pramANe jemanI pada saMjJA thai hoya temanI pachI (AvanAra sa-kAranA 5-kArano) pratiSedha nathI. to pachI A vAvI vattejaH mAM vadhu e pratyaya che.ahIM pAt gaDhiH pAkiH (ane) parva eTale pada pachInA Adi varNane nahIM ema kahevAmAM Ave to paNa (patra no pratiSadha) siddha nahIM thAya.48 ema hoya to uttarapada (ne padasaMjJA karavAnI hoya) tyAM padAdividhimAM sumat (saMka) thI (pratyayano) lopa thayo hoya tyAre pratyayalakSaNa thAya che, paNa .athavA 2) vAva TeH skula dvArA (8-2-82) mAMthI vAva nI anuvRtti thAya che tema svIkArIne 'vAkya ane padanA. aMte rahelano' ema artha thai zakaze, kAraNa ke A sUtra padAdhikAra nIcenuM che ane manta nI vAntaHA sUtramAMthI anuvRtti thaze. tethI e sUtra para cAsamAM pAntara vartavya(kA.) e vAkyanI pantine cAlyA (platavikAra padAnta hoya teno thAya che tema samajavAnuM che)" ema vyAkhyA karI che. pariNAme mad roSa gaura mAM proDakadAca0 sUtra lAgu nahIM paDe, kAraNa ke ahIM aMte visarga che, gau nathI. "ttaratve jAvAviyA (vA.6) karavAmAM Ave to sevai vageremAM doSa nahIM Ave, kAraNa ke mAiivatha ema kahyuM che tethI se nA TU no jUthavo e kArya padAdi vidhi thaze tethI satpavALo | e niSedha lAgu paDaze. paraMtu e vA.nuM pratyAkhyAna karavAmAM Ave to doSa Avaze, kAraNa ke sutva na thAya te mATe uttarapadanI pada saMjJAno niSedha thAya te jarUrI che. 145 vH e SaSThI samAsa nahIM paNa paMcamI samAsa che. "pata paDhiH e sautra samAsa che.fmI mathenA e sUtrano pazcamI ema yoga - vibhAga karIne tene ghaTAvI zakAze.' (nA.) trAkSa vageremAM tra46 , zumArI su e rithatimAM saptamIno su e svAdri pratyaya para thatAM svaSyi pramANe pada saMjJA thAya che ane pati ema samajavAthI pada (tra, phumArI) nI pachI AvatA su no Adi sa-kAra 6 (6) athavA pachI Avela hoi teno mArA pratyA pramANe jU thavAno prasaMga Avaze ema kahevA mAge che. sAtvo thI sat nA ane padanA AdimAM rahela TU no nathI thato. ethI sUcavAya che ke svAdri para thatAM jemanI (= vagerenI) Tu saMjJA thai hoya temanI pachI AvatA TU ne pratiSadha lAgu paDato nathI. prastuta sUtramAM sAt e pratyaya hovA chatAM tenuM grahaNa karyuM che tethI upara pramANe jJApana thAya che. pariNAme svAdriSya thI pada saMjJA thatI leya ke kuvanta panma thI thatI hoya to paNa pratiSedha nahIM thAya ane traNe , mArIy vagere rUpo siddha thaze. | sati thI saMpUrNa e arthamAM jesahUi pratyaya lAge che, jemake sita, temAM jUnA patta no satya thI pratiSedha karyo che 148 vasevo vageremAM vahun e thoDI apUrNatA ( HR) nA arthamAM vimaHI Ho vahajU purattAtA pramANe thaela pra nathI. tethI senca e zabda padanI pachI che tema na kahI zakAya. AthI dvADhi ne 2 maHi ema pI samAsa heya ke pAt matiH ema paMcamI samAsa laine vigraha karavAmAM Ave to paNa sAvoH pramANe patra niSedha prApta nathI thato. pariNAme vaghuvI jevAM asAdha rU5 thavAno prasaMga Avaze ema bhAva che.ahIM vase vageremAM je doSa batAvyo che te patyu niSedhane lagato doSa nathI, paraMtu For Personal & Private Use Only Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vkssyaami| tanniyamArtha bhaviSyati padAdividhAveva na padAntavidhAviti // kathaM bahusecau bhusecH| bahucpUrvasya ca padAdividhAveva na padAntavidhAviti // dvandve'ntyasya // 7 // ema huM kahIza. (ane ) te 'padAdividhimAM ja (pratyayalakSaNa thaze), padAntavidhimAM nahIM thAya', e niyama (sUcavavA) mATe thaze . (to pachI) vaghuse vahusevaH kA kevI rIte (siddha thaze)? vahu jemAM pUrve hoya (arthAt vadhu pratyayajemAM pUrve lAgyo hoya, tyAM paNa' padArdividhimAM (pratyayalakSaNa thaze) padAntavidhimAM nahIM thAya). da% (samAsa) mAM anyanuM (pratyayalakSaNa nathI thatuM) all 153 mRtva prApta thavA rUpI doSa che. tethI SaSThI samAsa hoya ke paMcamI tene pada saMjJA na thAya to ja sutva niSedha thai zake. AthI vArtika karavAmAM Ave to tene uttarapada saMjJA na thavAthI patra niSedha prApta thavA chatAM vibhakti lAgI che tethI sen pada hovAthI pAHi ne SaSThI samAsa samajavA chatAM ane patva no niSedha saMpUrNa rIte prApta thavA chatAM sutva thavAno prasaMga Avaze.' (nA.) 149 nam (ga) yukta vA.nuM pratyAkhyAna je rIte karyuM che temAM lAghava na thatAM gaurava thAya che ane spaSTatA paNa nathI thatI tethI vA. mAMthI tane dUra karIne arthAta alaviviau ne badale vividhau ema mUkIne pATha kare che. inlAntividhiH eTale padAnta rahelane sthAne je kArya karavAmAM Ave che. jema ke dharmAM padAnta rahela no karavo te padAntavidhi che. nagna sahita pATha pramANe padAntavidhimAM pratyayalakSaNa na thavAthI sen pada nahIM thAya tethI sutva paNa nahIM thAya.nA. kahe che ke nagna yukta vA. paNa e arthamAM ja lAgu paDe che, kAraNa ke vyAkhyAna parathI samajAya che ke nagna yukta ane nagna rahita e banne vA.nuM phaLa eka 15 zaMkAkAranuM kahevuM ema che ke nagna rahita pATha karavA chatAM vAlejo vagerenI siddhi nahIM thAya, kAraNa ke vahun e pratyaya che, pada nathI tethI vahusena vagere samAsa nathI tethI tenI pAchaLano aMza sen uttarapada na hovAthI uttarapUrve ja vividha e niyama tene lAgu nahIM paDe. pariNAme sen pratyayalakSaNathI pada thaze tethI sAtho thI putva no pratiSedha to thaze, paraMtu sen nA anya s no roH duHA pramANe jU thavAno prasaMga Ave che. jo pAHi ne paMcamI samAsa levAmAM Ave to patra thavAno prasaMga Avaze e dalIlane lakSamAM rAkhIne ke. kahe che, "nA pUrvagra pavatvam eTale ke pUrve rahela vahun pada paNa nathI". tethI senno s padAdi na thatAM putva paNa nahIM thAya. 12 ahIM ema kahevA mAge che ke uttarapUrve vAvavA viviA e vA. karavAmAM Ave to paNa satyAvo e sUtramAM dupUrvI nA e vA. kavI paDaze (nA.) bha.DI.pramANe pUrva sUtra pratyayone pratyakSamA mAM ja uttarapatrei vApalaviyau ane vahupUrvI jA e banne vA-mUkavAthI padAdividhimAM ja pratyayalakSaNa thAya che, paraMtu padAntavidhimAM nathI thatuM ema A be vidhAnane samajavAnAM che tethI nagna mUkavo nahIM paDe e lAghava paNa thaze. ahIM ni.sA. (pR.485) ane caukhaM(pa. para9) mAM vadhu pUrvatha vA e vAkyane bhinna vA.tarIke mUkyuM che.. 15 traNa ke vadhu padayukta danda samAsamAM madhyama pada paNa tenI pUrve rahela padanI apekSAe uttarapada thai zake tethI tyAM paNa pratyaya - lakSaNano pratiSedha karavAno prasaMga Ave paraMtu vAstavamAM uttarapada e zabda samAsanA anya padane vize rUDha thaela che tethI anya pada e ja mukhya uttarapada thaze. AthI vA. mAM ema na kahyuM hoya to paNa niSedha anyane anulakSIne ja thaze, madhyane nahIM. ghA mAM paNa anyane vize jatiSedha che, kAraNa ke temAM niSedha samudAyane lakSamAM rAkhIne karyo che ane uttarapada zabda caramAvayava mATe ja rUDha thayo che.vAk ja stra ja tvak vA e vigraha vAkyanA samAhara dazva vAvastravatvam mAM madhyama padanA su nA supa dhAtu thI lopa thayo che tenuM pratyayalakSaNa thAya to sat (1) para thatAM voH duHA thI jU no jU thavAno prasaMga Ave, paraMtu pratyaya - lakSaNa thatuM nathI tethI sutva nahIM thAya. For Personal & Private Use Only Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvandve'ntyasya lumatA lupte pratyayalakSaNaM na bhavatIti vktvym| vaaksrktvcm| iha abhUvanniti pratyayalakSaNena jusbhAvaH praapnoti| sica uso'prasaGga AkAraprakaraNAt // 8 // sica uso'prsnggH| kiM kaarnnm| aakaarprkrnnaat| AtaH ityetanniyamArtha bhvissyti| Ata eva ca sijlugantAnAnyasmAtsijlugantAditi // iha yuSmatputro dadAti ityasmatputradadAtItyatra pratyayalakSaNena yuSmadasmadoH SaSThaciturthIdvitIyAsthayorvAmnAvau iti vAmnAvAdayaH praapnuvnti| da% (samAsa) mAM anya (padanA pratyaya) no sumanta (saMjJaka) thI lopa thayo hoya tyAre pratyayalakSaNa nathI thatuM ema kahevuM joie. jethI vAvaDhavatvam (siddha thAya). A amUvana mAM pratyayalakSaNathI (zino) khuna Adeza thavAno prasaMga Ave che. i. sin no san thavAno prasaMga nathI, kAraNa ke mA-kArano saMdarbha che pATA sijU no hajU thavAno prasaMga nathI Avato. zA kAraNe ?kAraNa ke mA-kArano saMdarbha che ..(mAtaH e sUtramAM) mAtaH ema ja kahyuM che) te sid no jenI pachI na thayo hoya tevA mA-kArAnta (dhAtuo) pachI (jU thAya che, paraMtu) jenI pachI si no sunna thayo hoya tevA anya (mA-kArAnta sivAyanA dhAtuo) pachI (3n) thato nathI" e niyama mATe thaze.A rati pukhatyutro riA rati ramatyutto latiA mAM pratyayalakSaNathI juvo gaSThI tutIyANAvA (SaSThI, caturthI ane dvitIyA ane hoya tyAre pukha ane gama nA anukrame rAma, nai Adeza thAyache) e sUtra) pramANe vAna, nai (Adeza) thavAno prasaMga Ave che. 14m nA sutrI.pu.e.va.mAM m sid si e sthitimAM nAticAmukhya thI parasmapadamAM si no sunna thAya che. ahIM pratyayalakSaNa thAya to sin para che tema samajAze tethI sinavyastavikhyiA thI zi no gun Adeza thavAno prasaMga Avaze ema ahIM dalIla che. Iisinakhyad0 (3-4-109) pachI mAtaH (3-4-110) sUtra che. tadanusAra sin ane mA-kArAnta dhAtuonI para thatA zi no gun thAya che. jo ke sin ane mA-kArAnta dhAtu banne eka sAthe anantara pUrva na hoI zake, paraMtu sid su thayA pachI pratyayalakSaNathI sid anantara pUrva thaze ane pratyakSazravaNa thavAthI mA-kAra anantara pUrva thaze. Ama mA-kArazravaNa thatuM hoya tyAM ja (dA.ta.mahu vadhu mAM) sunna thaze, paraMtu amUvana mAM nahIM thAya, kAraNa ke tyAM mA nuM zravaNa nathI ane pUrva sUtrathI siddha thatA nukU nI bAbatamAM mAtA dvArA niyama karavAmAM Ave che ke sid suphpha thayo hoya tevA AkArAnta dhAtu pachI AvatA phi no gunna thAya che. mAtaH praraNAt eTale mA-kAra no niyama mATe prastAva karyo che tethI, arthAt mAtaH ema kahyuM che tethI athavA to mAtaHA sUtramAM sid anuvRtti thAya che tethI (pra,u) 15% gulAmo pramANe put, mat jayAre anya padanI pachI AvyA hoya ane te SaSThI, caturthI ane ddhitIyAmAM rahela hoya tyAre temane sthAne ddhi.va. mAM anukrame vAna, nau Adeza thAya che. zaMkAkAra kahe che ke rati yupratyutro tatiA vageremAM paNa SaSThIsamAsa 557 For Personal & Private Use Only Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuSmadasmadoH sthagrahaNAt // 9 // sthagrahaNaM kriyate tacchrayamANavibhaktivizeSaNaM vijJAsyate astyanyatsthagrahaNasya prayojanam kim savibhaktikasya vAnAvAdayo yathA syuriti| naitadasti pryojnm| padasya iti vartate vibhaktavantaM ca padaM tatrAntareNApi sthagrahaNaM savibhaktikasyaiva bhvissyti| yuvvatavAmaroLa (e sUtra) mAM ca (zabda) nuM grahaNa karyuM che tethI (Adeza nahIM thAya)||9|| OM te (sUtra)mAM ca (zabda) nuM grahaNa karavAmAM Ave che te (stha zabda), jenuM zravaNa thatuM hoya te (e arthamAM SaSThI vagere) vibhaktinuM vizeSaNa che tema samajAze, (sUtramAM ca mUkavAnuM anya prayojana che. zuM (prayojana che)? (e prayojana ke) tethI vibhaktiyukta (vumam ammata) nA nau vagere (Adeza) thAya,' e prayojana nathI, (kAraNa ke e sUtramAM) pa1 (e anuvRttithI) che ane paDe to vibhayanA ja hoya. ema hovAthI (sUtramAM) ca (zabda)nuM grahaNa na karyu hoya to paNa vibhaktiyukta ( yughnaT ane gamAr) nuM ja grahaNa thaze '' vAm, 160: thatAM vibhaktino suvo dhAtu thI lopa thayo che tenuM pratyayalakSaNa cAM yama vagere Adeza thayAno prasaMga Avaze (anya pada pUrve hoya to jaga vagere AdezathAya che tethI A dRSTAnomAM AgaLa ti sabda mUkyo che). 157 sUtrakAre 'SaSThIpaturthIdvitIyAsu' ema na kahetAM 'SaSThI paturthI dvatIyAcoH' ema kahyuM che eTale ke sUtramAM sya nuM grahaNa karyu che te SaSThI vagerenuM vizeSaNa thaze.tethI samajAya che ke vukSmammU ane gata SaDI vagere vibhaktiomAM hoya, temane aMte te te vibhaktinuM zravaNa thatuM hoya to ja vAma. nI Aisa vikalpe thAya che, paraMtu ti puSmaputra vageremAM samAsa hovAthI paMkhInuM zravaNa nathI thatuM, kAraNa ke yuSmA putroH A putra vagereno samAsa thatAM muLe pattu pramANe mIno sadda thayo che tethI e dRSTAntomAM yugmata vagere pIvA nathI, kAraNa ke tyAM te vibhaktinuM zravaNa nathI thatuM.tethI zubhatvagere nI pUrve rRti hovA chatAM tyAM pu pachI pramANe mavagere nahIM thAya 158 bA.ma.noMdhe che ke pavasya / e adhikAra hovAthI SaSThIpatuEdvitIyAnu pataH tiSThataH ema vigraha nathI, paraMtu paviturthIdvitIyAmi saha niSvataH yuti jarI suryAditAyAmyo savoH- ema vigraha che ane anuvRttithI AvatA palpa zabanuM jivacanamAM vipariNAma thaine pachIinitIyAcavo nuM vizeSaNa thaze. ethI 'vI vagere vibhaktiothI viziSTa puSpat, gamana nA Adeza thAya che ema artha thaze. ahIM dalIla thai zake ke pava-1 / e adhikAra hovAthI puSpad, gammad pada hoya tyAre Adeza thAya che tema artha thavA chatAM yudhmad ane samaya e zabdasvarUpo svAma vagere para thatAM svAdhiSya pramANe pada thazetethI vibhaktiviziSTa na hovA chatAM kevaLa yurM . gamavuM ne sthAne vAm, nau Adeza thavAno prasaMga Avaze. Ano nirAsa AgaLa karaze ke anuvAtta sarvamapAvAvo| e pUrva sUtramAMthI sarva nI anavRtti thAya che tethI yibhaktikanA ja Adeza thaze, kevaLa yudhmata, mananA arthAt vibhaktitinA nahIM thAya, na 19 sUtramAM ca zabda mUkyo che. have rahyA dhAtu tyajI devuM e arthamAM paNa che.jema ke samaye niSTha sudhISa mA yAjiyamanvaH / (vArA,kri kAM.34.zlo.18) vageremAM lakSmaNa sugrIvana pratijJAno, vacanano tyAga na karavAnuM kahe che. tapati sthitaH / jevA prayogamAM paNa tapamAM rahyo arthAt pano tyAga na karyo e arthamAM sthA che. AthI prakRta sUtramAM paDI vagereno jemaNe tyAga nathI karyo, eTale ke thI vagere vibhakitamati hoya tevA (yugmata, anu) nA Adeza thAya che' tema artha samajAze.vAstavamAM vibhaktinuM zravaNa thAya che ema ja kahyuM te A artha levAthI vadhu spaSTa thAya che, kAraNa ke vibhaktino tyAga na karyo hoya to jatenuM zravaNa thAya anyathA nahIM. 10 julamanamano (9-1-20) mAM pUrva sUtra pa10 (8-1-16) mAMthI pampa nI anuvRtti thAya che tethI vacanavipariNAma thatAM sukSmatAno pakSa (ne), eTale ke pukhat ane gammata pada hoya tyAre temanA (sthAne mA no Adaza thAya che ) ema artha thaze. 558 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavetsiddhaM yatra vibhaktyantaM padaM yatra tu khalu vibhaktau padaM tatra na sidhyti| grAmo vAM diiyte| janapado vA diiyte| grAmo nau diiyte| janapado vAM diiyte| janapado nau diiyte| sarvagrahaNamapi prakatamanuvartate tena savibhaktikasyaiva bhaviSyati // iha cakSuSkAma yAjayAMcakAreti tiGatiGaH iti tasya c| nighAtastasmAccAnighAtaH praapnoti| - Ami lilopAttasya cAnighAtastasmAcca nighAtaH // 10 // vibhakti jene anta hoya te pada (ema samajAya) tyAre (kArya) siddha thaze, paraMtu vibhakti (jenI) para hoya te pada (ema samajAya) tyAre siddha nahIM thAya.162 jema ke grAmo vADhIyA prAmo nai kIyo ganapo vA tIre ganapalo nai kIyo (ahIM manuvA sarvamahilA mAM che sarva nuM grahaNa che tenI anuvRtti thAya che tethI vibhaktiyukta (zuSpad ane asama)nuM ja grahaNa thaze.163 ahIM rAma yAnayAiIR mAM titikA pramANe te (jAnA) no paNa nighAta thavAno ane tethI tenI pachInA (IT) no nighAta na thavAno prasaMga Ave che. ba mAm para thatAM hi no lopa thavAthI te (thAna) no nighAta nathI thato ane tenI pachInAno nighAta (thaze) ll10. 10 have parva eTale jene aMte vibhakti hoya te (sutaranna paddha ). Ama hovAthI sUtramAM ca zabda na mUkyo hoya to paNa vibhaktayanta puSpavagerene sthAne Adeza thaze, kevaLa puSmata mamat zabdone sthAne nahIM thAya ema ahIM dalIla che. 162 ahIM kahe che ke sutarane pam e lakSaNa pramANe pada saMjJA thAya che tyAM A dalIla barobara che paraMtu vArSyAi pramANe eTale ke vibhakti para thatAM jo pada saMjJA levAmAM Ave to SaSThI ane dvitIyA para thatAM ma saMjJA thAya che pada saMjJA nathI thatI,paraMtu caturthI para thatAM pada saMjJA thatAM suSmad khyA marmad gAm e sthitimAM suSmat, mamanU ne pada saMjJA thaze. pariNAme temane sthAne vAd, nau Adezo thavAno prasaMga Avaze. AthI grAmo vA (=suSpad gA) hIti grAmo nau (="mad pAm) dvIte jevAM sthaLe vibhakti rahita pukhat ane ramatuM e kevaLa zabda svarUponI pada saMjJA thavAthI temanA vibhaktirahita svarUpane sthAne vAd, nau Adeza thavAnA prasaMga Avaze. 16yuSyamo (8-1-20) mAM paddA nI anuvRtti thavAthI kevaLa puSpad vagere zabdanA Adeza thavAno doSa nivArI nahIM zakAya, kAraNa ke pI e mAlupadhAyA mato mAM padAvayavanA arthamAM che tethI ahIM paNa pavI e avayavaSaSThI thavAthI [eTale ke puSmAm (yuvAkhyA) mAM pukhat e padAvayavane paNa pada gaNAtAM] doSa nivAraNa nathI thatuM. tethI te nivAravA sarva nI anuvRtti kare che. manuddAtta sarvamavilA (8-1-18) mAMthI sarva nI anuvRtti thAya che.A vAn nau e mane n Adeza che tethI savadiza thaze, tema chatAM sUtramAM anuvRttithI Avela sarva ne SaSThImAM pheravavAthI, prayogane yogya sarva (=samagra) vibhaktayantane sthAne Adeza thaze. A puSpa, mat zabdo prayogAI nathI tethI te sthAnI nahIM thAya, temane sthAne vAm nau Adeza nahIM thAya. paraMtu jemane aMte SaSThI vagere vibhakti hoya tevA yuman , gamatu sthAnI thaze ane temane sthAne ja e Adezo thaze.bhASyamAM sarvagraham ema kahyuM che tethI sarva de (8-1-1) mAMnA sarva nI ahIM anuvRtti nathI ema nA. spaSTatA kare che. IbAnayara mAM nU ne detumati nA pramANe prerakamAM - nU nir--vizvA-vRddhi thaIne ki mAM cAkU gin priyA -rama hiTa thI mA--pAnam mAm -i-mAmA thI TUi (hi) lopa--vAyA--> vAnuyu te hiTa no avyavahita rIte prayoga karatAM yAnathaR thaze. rakSAne navazaRT e dRSTAntamAM vasuman e gatine prAraMbhamAM mUkIne pUrvapakSI dalIla kare che ke yAnayAm pachI gAma pramANe je ino suche tenuM pratyayalakSaNa thatAM vAnAm tinta thaze ane tenI pUrve sudAmam e ati AveluM che tethI titikA pramANe pAnAm nighAta thaze ane te pratyayalakSaNathI tinta thAya che tethI tenI pachI AvatuM tihanta rU5 2 nighAta nahIM thAya, kAraNa ke tenI pUrve tinta rUpa che matirUpa nathI tethI tyAM titiAM lAgu nahIM paDe. pUrvapakSI mAne che ke TU ()i no titasU0 (3-4-78) thI jeti Adeza thAya che te para che jayAre mAmaH (2-4-81) thI thato su pUrvasUtra thI thayo hovAthI prathama tir Adeza thaze, pachI hujU thaze. tethI pratyaya lakSaNathI cAnA e tinta che tema samajAze. paraMtu AgaLa upara kaheze tema ti vagere para (aMtaraMga) hovA chatAM, tu teno bAdha karaze. tethI pUrvapakSInI zaMkA nirarthaka Thare che. For Personal & Private Use Only Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ami lilopAttasya cAnighAtastasmAcca nighAtaH siddho bhaviSyati // aGgAdhikAra iTo vidhipratiSedhau // 1 // aGgAdhikAra iTo vidhipratiSedhau na sidhytH| jigamiSa sNvivRts| aGgasyetITo vidhipratiSedhau na praapnutH|| krameIrghatvaM ca // 12 // mAm para thatAM rino lopa thavAthI te (AnayA) no nighAta nahIM thAya ane tenI pachI (AvatA vaIR) no nighAta siddha thaze. aMgAdhikAramAM TU no vidhi ane pratiSedha (siddha nahIM thai zake) I11 aMgAdhikAramAM (Agama) ne lagatI vidhi ane pratiSadha e be siddha nathI thatA. makathA (e adhikAra) ne kAraNe nirAmiSa mAM 68 (Agama) ne lagato vidhi 166 ane vivRtva mAM ne lagato pratiSedha na thavAno prasaMga Ave che. 167 m (dhAtu)nuM dIrghatva paNa (siddha nahIM thai zake) I/1rA 168 165 ti vidhi aMtaraMga hovA chatAM antarakana vipIna vadi sunna vArtA e paribhASA pramANe bahiraMgabhUta suja teno bAdha karaze, eTale ke su prathama thaze ane tethI pratyayalakSaNane avakAza nahIM rahe. pariNAme pAnAm tiDA nahIM thAya ane tethI titiH | pramANe ja e tidatta no nighAta avazya thaze. 166 makathA (6-4-1)sUtramAM svarita karyo che tethI aMgAdhikAramAM je kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te kArya pratyayano lopa thayo hoya tyAre thatuM nathI ema na sumatADavA sUtrano artha karavAmAM Ave to doSa Ave che. jema ke, nimiSa--jU ne samAnatU0 thI sana--m sana--sanyoH --hA0i--sanyataH -samari parabaijapu (7-2-58) thI nimiSa--sanacintA 0 thI dhAtu saMjJA, choTu bI.pu.e.va.mAM nimiSa si-sevizA-nirAmiSa di--mato thI hi sunna thaine nimitta thAya che, paraMtu ahIM di no sujja thatAM parasmapada pratyaya para nahIM rahe tethI ameriTu paramaitra pramANe phU vidhi nahIM thaI zake, kAraNa ke prakRta sUtrathI thatA pratiSadhane lIdhe lupta pratyaya hi nuM pratyayalakSaNa nahIM thaI zake. pariNAme nirAmiSa rUpa paNa siddha nahIM thAya ema ahIM dalIla che. 167 vivR--sam vRta upara pramANe kArya thAya che. ahIM paNa hi su thavAthI saMvivRtna nI pachI parasmapada pratyaya nahIM rahe ane prakRta sUtrathI pratyayalakSaNano pratiSedha thavAthI na vRbhyazcaturkha (7-ra-pa9) thI t Agamano pratiSedha karyo che te na thavAthI iSTa rUpa siddha nahIM thAya ema bhAva che. 168 kam dhAtu riA pratyaya para thatAM bamaH paramaipu (7-3-76) thI parasmapadamAM dIrgha thAya che. A dIrdha vidhAna mAthA(6-4-1) e adhikAra nIce che tethI prata sUtrathI pratyayalakSaNano pratiSedha thaze. pariNAme hAma ,saMgrAma jevAM d bI.pu.e.va.nAM rUpo siddha nahIM thai zake. ema A vA.mAM dalIla che. For Personal & Private Use Only Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiM ca izca vidhipratiSedho ne tyAha adeze'yaM caH paThitaH kameva diirghtvm| utkAma saMkrAmeti // / 1 iha kicidaGgAdhikAre tumatA lume pratyayalakSaNena bhavati kiMcicAnyatra na bhavati / 170 171 (vArtikamAM) 1 (arthAt paNa) ema zA mATe kahyuM che, "ra ne lagatA vidhi ane prativaidha paNa siddha nahIM thAya ema kahevA mATe) to kahe che,'nA'. A ca no khoTI jgAe pATha karyo che. mezva TI'tvam (ema hovuM joie), jethI hAma saMAma ' (siddha thAya). ahIM pratyayalakSaNathI (siddha) thAya che jyAre (aMgAdhikAra na hoya temAM ) anya sthaLe 3 keTalAMka kArya pratyayalakSaNathI siddha) thatAM nathI. * melIpatva pAmAM pa je rIte mUkyo che te upasthI samajAya che ke m dhAtunuM dIrghatya tema ja tene lagato ghara no vidhi ane pratiSedha siddha nahIM thai zake, kAraNa ke pazabda dIrghatvanI pachI mUkela che tethI te anya kAryano samuccaya sUcave che, tene AvarI le che, tethI ahIM spaSTatA karavA prArtA A pramANe kahe che, uttaramAM ghaTaka vidhitiSI| ema kahyuM che. kadAca e zabdo praznakartAnA ja che. e pUchavA mAge che ke A vA.mAM 7 zabda mUkIne m nuM dIrghatva tema ja tene anulakSIne karavAmAM Avela T nA vidhi pratiSedha siddha nahIM thai zake ema to kahevA mAgatA nathI ne? 170 m ne anulakSIne dIrghatva uparAMta AvarI levA jevuM anya koi kArya che ja nahIM. tethI kahe che,'tema nathI'. ahIM ca zabdanuM jayAM sthAna che tethI anyatra che, eTale ke mIrghatva 2 / ema nahIM, mezva TrIyaMtvam| ema hovuM joie. jethI samajAya ke m dhAtunuM dIdhRtva siddha nahIM thai sake. tethI ja kahyuM che, rezeDana patiH / ' A 5 ne khoTI jagAe mUkyo che, kAraNa ke ahIM samuccaya kAryano nahIM, prakRtino karavAno che.'tethI m ne lagato dhi, vRt no tiveSa ane m nuM dIrghatva siddha nahIM thai zake' ema artha thaze. 11 tuma / sugama-tatkSmam ma thAt ni cit pratyaya para thatAM parastrapaThamAM maH padmave| (7-3-76) thI dIrgha thatAM utthAt si/saMgam si~~o mAM di-ato hai:| thI hi tu thaine patnama /saMgama rUpo thAya che. ahIM hi tu thayo che ane aMgane lagatuM kArya che tethI pratyayalakSaNa na thavAthI dIrgha siddha nahIM thaI zake tema kahevuM barobara nathI, kAraNa ke bhumata dvArA jeno lopa thayo che te (hi) pratyaya para thatAM je aMga hoya tene anulakSIne na jhumatA. e pratiSedha pravRtta thAya, paraMtu zita pratyaya rAjU para thatAM m nA aMganuM dIrgha thavuM e hi lopa thatAM paraApadamAM thatuM aMgane lagatuM kArya nathI. e to cit pratyaya para thatAM aMgane thatuM kArya che tethI tyAM pratibaMdha lAgu nahIM paDe ane iSTa rUpo siddha thaze. 12 vidhi ane dUra pratiSedha e banne aMgAdhikAramAMnAM kAryo che ane aMgAdhikAramAM pratyacalakSaNano prakRta sUtrathI pratiSedha karavAmAM Avyo che chatAM tyAM te lAgu paDato nathI, tenI avyApti thAya che tethI te banne pratyayalakSaNathI siddha thAya che. ethI kahe che,'T nidhi vagere ahIM vinita zabda ravidhi ane rU pratiSedha temaja m nA dIrghatvane anulakSIne prayojyo che, kAraNa ke namaH parauM sUtra paNa aMgAdhikAra nIcenuM che. : 17 anyatra bI eTale ke jayAM aMgAdhikAra na hoya tevA vidhi ke pratiSedha sUtromAM. (6-4-1 ) thI laine sAtamA adhyAyanA aMta (7-4-97)sudhI aMgAdhikAranuM kSetra che te sivAcanA bhAgamAM AvatA vidhi, pratiSadha ke jayAM na tumatAsya / thI thato pratyacalakSaNa pratiSedha lAgu paDato nathI tyAM keTalAMka kAryo pratyayalakSaNa thavAne kAraNe siddha thatAM nathI, arthAt tyAM pratyayalANano niSedha thAya te iSTa che. Ama te sthaLoe pratiSedhanI ativyApti che. tethI kahe che, vivijJAnyatra 7 mati " ahIM viSit zabda cit,nit ane khrista svarsane anulakSIne prayojayo che."(ke.).vAstavamAM bIjo pita zabda (garvavati jevAmAM) kavi thI je pratiSedha karyo che tene ja ullekhe che, kAraNa ke nitpAtinitvam| mAM svarane anulakSIne saptamI che te tadantasaptamI ja che eTale ke "git vagere jene aMte hoya te' ema artha thaze tethI na jhumatA tasminA ema sUtra kare to paNa humati prativeSe pazrvara0 (vA.1) ema je kahyuM che te to na For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi punarna lumatA tasminnityucyeta / atha na lumatA tasminnityucyamAne kiM siddhametadbhavatITo vidhipratiSedhau kramerdIrghatvaM ca / bADhaM siddham / neTo vidhipratiSedhau parasmaipadaSvityucyate / kathaM tarhi / sakArAdAviti tadvizeSaNaM parasmaipadagrahaNam / na khalvapi kramerdIrghatvaM prsmaipdessvityucyte| kathaM tarhi zitIti tadvizeSaNaM parasmaipadagrahaNam // I na lumatA tasminniti cedaniNiGAdezAstalope // 13 // paraMtu te jhumatA taman ema kahevAmAM Ave to aa have jo na jhumatA min ema kahevAmAM Ave to kara ne lagatA vidhi ane pratiSedha tema ja m nuM dIrghatya e zuM siddha thAya che? avazya siddha thAya che. ahIM parIpada (nA pratyaya) para thatAM ghaTU nA vidhi pratiSedha thAya che ema kahevAmAM AvyuM nathI. to pachI kema (kahevAmAM AvyuM che)? sa-kArAdi para thatAM ema"(kahyuM che ane) pasmaipava m nuM dIrghatva paraaipada (pratyaya) para thatAM (thAya che) ema kahevAmAM nathI AvyuM. to pachI thatAM (thAya che) ema (kahevAmAM AvyuM che) ane (sUtramAM je parakhaivala (zabda) mUkyo che te (zabda) mUkyo che te tenuM vizeSaNa che, paraMtu kema (kahevAmAM AvyuM che ? zit (pratyaya) para (cit ) nuM vizeSaNa che. na jhumatA tasmin| ema (kaho) to teno lopa thatAM daina,phLa ane pha nA Adezo (siddhanahIM thAya) 13|| 77 kahevuM ja paDaze.. AthI sUtra nyAsa pheravavA chatAM gita, nit vagerene lagatA kAryamAM phera paDato nathI tethI teno ahIM ullekha nathI(nA.) za.ze.mAM A vize vadhu spaSTatA karI che. 174 jhumata saMjJakathI jeno lopa thayo hoya te pratyaya para thavAthI tenI prakRtine je kArya karavAnuM hoya te pratyayalakSaNathI thatuM nathI.tethI JatvayaH mAM svara nahIM thAya, kAraNa ke Dha e vistR taddhita pratyaya aMtodAtta che ane teno bahunA arthamAM tramRttu pramANe lopa thayA pachI kAryokti pratyaya sadka raheto nathI . anyane anulakSIne je kArya kahevAmAM AvyuM hoya te kArya pratyayano lopa thatAM paNa pratyayalakSaNathI thAya che, paraMtu lupta pratyayane potAne ja anulakSIne je kArya karavAnuM hoya te pratyayalakSaNathI na thAya, kAraNa ke jenuM astitva nathI tene mAtra vacana dvArA karthI tarIke siddha na karI zakAya. tethI satvanaH mAM vit taddhita Dha no upara kahyA pramANe lopa thayo che, tenuM astitva ja nathI tethI pratyayalakSaNathI tene kAraNe thanAra aMtodAtta thavA rUpI kArya thai na zake. TUMkamAM pratyayane kAraNe thatuM (papALa) kArya pratyayano lopa thayA pachI thai zake ,paraMtu pratyacane sthAne catuM kArya na thAya ema bhAva che. 18 eTale ke "pararmapada jenI pachI Ave che ane jene kAraNe pUrve rahelanI 6 saMjJA thAya che tevA sakArAdi pratyayane lAge che' ema artha karavAmAM Ave to doSa nahIM Ave, kAraNa ke parabhaipara zabda sa-kArAdinuM vizeSaNa thaze ane tenA arthamAM vadhAro karavAmAM tenI zakti kSINa thai javAthI te r Agama rUpI kAryanuM nimitta na thai zake, eTale ke r Agama paraApada (si=hi ) ne kAraNe nahIM, paraMtu sa-kArAdi san ne kAraNe thAya che tethI paraaipadI pratyaya hai no lopa thavA chatAM T thaze ane saMnimiSa rUpa siddha thaze. 17 mAH paramaipatevu (7-3-76) mAM pUrva sUtra STidyumnAnamAM ziAMta (7-3-75) mAMthI ziti nI anuvRtti thAya che. tethI jenI pachI paraApada hoya tevo cit pratyaya para thatAM m no dIrgha thaze, paraaipada pratyayane kAraNe nahI. ethI saMAma vageremAM paramaipadI hiM no lopa thayo hovA chatAM dIrgha thaze, kAraNa ke haii para thatAM m dhAtuno dIrgha nathI thato,paraMtu cit pratyaya rAy para thavAthI thAya che. vAstavamAM sAma mAM di para thatAM m e aMga nathI thatuM paraMtu rASTra para thatAM aMga thAya che tethI sUtra na manAva| ema hoya to paNa doSa Avato nathI. 177 ruSa para thatAM, hatno ji) thI pa, phaL no phaLo 1 kAthInA ane kapha no vibhASA sustaro| thI vikalpa r Adeza thAya che.paraMtu viSNu pachI AvatA teno viLo muddA thI jUtha thatAM te Adezo nahIM thai zake, kAraNa ke ahIM lopa sumata thI thayo che tethI pratyayalANa nahIM thAya. dhiAna sutra karmaNi trI.pu.e.va. gaT na vikAza e sthitimAM cit mAvarmo pramANe ki no karmaNimAM vid--aham vin ta--viLo chu| thI viN pachInA ta no jI--aham viSNu e sthitimAM sTuDi va| pramANe jul mAM han 562 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na lumatA tasminniti ceddhaniNiGAdezAstalope na sidhynti| avadhi bhavatA dsyuH| agAyi bhavatA graamH| adhyagAyi bhvtaanuvaakH| talope kate luGIti haniNiGAdezA na prApnuvanti // naiSa dossH| na luGIti haniNiGAdezA ucynte| kiM tarhi / ArdhadhAtuka iti / tadvizeSaNaM luGgrahaNam // iha ca sarvastomaH sarvapRSThaH sarvasya supItyAdAttatvaM na praapnoti| tacca vktvym| na vktvym| na lumatAGga syetyeva siddham / kthm| na lumatA lupte'GgAdhikAraH prtinirdishyte| kiM tarhi / yo'sau lumatA lupyate tasmi na phumatA tamina ema (sUtra karavAmAM AvyuM) hoya to te (pratyaya) no lopa thatAM hanuM , ane phUT (e dhAtuo) nA Adezo siddha nathI thatA. madha mavatA kahyuH ma imavatI grAma adhyAya avatADanuvA: mAM ta (pratyaya) no su karyA pachI sun para thatAM hena no (vadhu), sun no (ST) ane sno (huM) Adeza na thavAno prasaMga Ave che. e doSa nathI Avato), kAraNa ke 'sun para thatAM nuM , [ ane huM e dhAtuo) nA Adezo (thAya che ema kahevAmAM nathI AvyuM. to pachI kema (kahevAmAM AvyuM che)? AdhadhAtuka para thatAM ema kahevAmAM AvyuM che) ane (sUtramAM) mUkelo kun zabda te (ArdhadhAtuka) nuM vizeSaNa (che).vaLI A sarvapnomaH | sarvapRSThaH (mAM) 178 sun para thatAM sarvasva lupA pramANe Adi (svara) udAtta na thavAno prasaMga Ave che. tethI te paNa kahevuM joie. nahIM kahevuM paDe. na jumatA ema kahyuM che tethI ja siddha thAya che. kevI rIte ? sumati (saMjJaka) thI lopa thayo hoya tyAre aMgAdhikArane anulakSIne nirdeza nathI karavAmAM Avato. to pachI zene anulakSIne karavAmAM Ave che)? A je suman thI lupta thAya che te (pratyaya) para thatAM no vadha Adeza thAya che te na thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke ahIM sunata thI lopa thayo che tethI pratyayalakSaNa nahIM thAya. kAryadhAtu jovAmAM viSayasaptamI che tema hi paNa viSaya saptamI che ema na kahI zakAya, kAraNa ke pratyAyano sunna thavAthI ahIM suno viSaya nathI raheto. tethI vadhu Adeza na thavAno prasaMga Ave che te nivAravA mATe ahI pratyayalakSaNadArA lun no viSaya thai na zake, kAraNa ke na sUtA tarinanA ema sUtrapATha karyo che tethI pratyayalakSaNano pratiSadha thAya che. ema ahIM dalIla che.gAyi--kuTuM karmaNi trI.pu.e. va. ahIM upara darzAvela kAraNasara | no nahIM thai zake ema dalIla che. gat | jhi te--mad --ma Tu vi--* nA --mAto yu jivato | thI mA-kArAntane yu (6) Agama-mad --gAyi thAya che. adhyAya paNa eja rIte thaze. ahIM paNa zaMkAkAranA mate te no su thayo che tethI A Adeza nahIM thai zake. paraMtu A sarva Adezo siddha thaI zake che, kAraNa ke 'sun jenI para hoya tevo vid jayAM para hoya tyAM vadhu vagere Adeza thAya che ema artha karavAno che. vin ArdhadhAtuka pratyaya che tethI su mAM vadha, ane AdezI thaze. 178 sarvatomaH vagere mATe na jumatA tasmiA ema kahevuM nahIM paDe, kAraNa ke na humatAkisyA ema sUtrapATha hoya to paNa e rUpo siddha thAya che. e sUtramAM madhya e svarita che ema kahyuM nathI tethI jayAre suman thI pratyaya lupta thayo hoya tyAre te pratyaya para thavAthI je aMga thatuM hoya tene te pratyayane nimitte, lupta thayA pUrve je kArya thatuM hoya te kArya, pratyaya lupta thayA pachI thatuM nathI, eTale ke lupta pratyayane kAraNe je aMgasaMjJaka bhAga hoya tene kArya thatuM nathI pachI e kArya aMgane lagatuM hoya ke na hoya. kAma vageremAM dIrghatva rUpI. kArya paraaipadanimittaka nathI, te to ritu pratyaya rA ne kAraNe thAya che tethI doSa nahIM Ave ane dIrghatva thaze. sanAmiSa vageremAM 8 Agama rUpI kArya sana ne kAraNe thAya che, paraMtu te aMgane thatuM nathI tethI doSa nahIM Ave. gAvi vageremAM paNa doSa nathI Avato kAraNa ke ahIM Adeza rUpI kArya su ne kAraNe aMga thatA cinta bhAgane nathI thatuM. 563 For Personal & Private Use Only Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -nyadaGga tasya yatkArya tanna bhvti| evamapi sarvasvaro na sidhyti| kartavyo'tra ytnH|| alo'ntyAtpUrva upadhA // 1165 // kimidmlgrhnnmntyvishessnnm| evaM bhvitumrhti| upadhAsaMjJAyAmalagrahaNamantyanirdezazcetsaMghAtapratiSedhaH // 1 // upadhAsaMjJAyAmalgrahaNamantyanirdezazcetsaMghAtasya pratiSedho vktvyH| saMghAtasyopadhAsaMjJA prApnoti / tatra ko dossH| zAsa idnghloH| je aMga hoya tene je kArya karavAnuM hoya te (pratyaya lakSaNathI) thatuM nathI. ema chatAM paNa sarva ne lagato svara siddha nathI thato. 17deg A (bAbata) mAM prayatna karavo joie. anya varNa (ka) nI pUrvano (varNa) 3payA kahevAya che I1/164 ahIM je an 180 (zabdanuM sUtramAM) gahaNa (karyuM che te) zuM anyanuM vizeSaNa che)? ema oya te (jI yogya che. 3payA saMjJAmAM anU grahaNathI atyano nirdeza thato hoya to (varNa)samudAyano pratiSedha (karavo paDaze) II upavA saMjJA (sUtra) mAM a nuM grahaNa karyuM che te) anyane sUcavatuM zreya to varNasamudAyano pratiSedha karavo paDaze, nahIM to) saMghAta (arthAt varNasamudAya)ne (35) saMjJA thavAno prasaMga Ave che. temAM zo vAdho? rAsa doH 179 aMgAdhikArano nirdeza karyo hoya to paNa sarvasvara siddha thato nathI.tene mATe prayatna karavo paDaze eTale ke jJApanano Azraya levo. paDaze mahamUdumananadhanavaridranAro pratyayapUirva pati e sUtramAM pUrvanuM grahaNa na karyuM heta to paNa tarimanniti nirvire pUrvavyA pramANe pUrva majUja udAtta thAta chatAM sUtrakAre pUrva zabda mUkyo che tethI jJApana thAya che ke svarane lagatAM kAryomAM saptamI vibhakti tatta saptamI. che (aurya sastanta satanyUHA bhAgamAM vidhI satItantasakhyA ema che. zAze.mAM A paribhASAnI carcA karI hovA chatAM tene pari.e.mAM AvarI lIdhI nathI.).tethI sarvA supA e sauvara sUtra Ama samajAzeH sarva zabda suvanta hoya tyAre teno Adi svara udAtta thAya che. AthI na jumatAjhA e pratiSedha lAgu nahIM paDe, kAraNa ke suve eTale "sun para hoya tyAre ema na samajatAM, su5 ane hoya tyAre ema samajavAnuM che. sarvomaH mAM pUrvapada sarva pratyayalakSaNathI suvanta thavAthI AdhudAtta thaze, eTale ke jJApana rUpI yatnane lIdhe sarvasvara siddha thaze. 180 sUtramAM mAe prathamA che ke paMcamI ema saMdeha thavAthI A prazna karyo che. atyAtma: pUrva dhA ema paMcamI e.va. che ke ma jUrve aDhaH 3payA ema prathamAba.va. che? prathamA abhipreta hota to sUtrakAra san ema e.va. no prayoga karIne sAta pUrva ar ema kahetA jethI saMdeha na rahe. vAstavamAM anyat e paMcamyantanA sAhacaryane kAraNe mA e paMcamI thAya te ja iSTa che.( mavitumati), eTale ke ma e mAt nuM vizeSaNa thAya te barobara che. 18aa astram arvAnirveH vet arthAt sUtramAM je mar zabda mUkyo che te bArA anya varNa (ma)ne sUcavAto hoya to. sUtramAM eka ja mar zabda che ane teno saMbaMdha majyati sAthe thAya to pUrva nuM koi vizeSaNa rahetuM nathI tethI pUrva san ke pUrva samudAya ema spaSTa thatuM nathI. pariNAme an samudAya(rtadAta) nI upadhA saMjJA thavAno prasaMga Ave che. ema bhAva che.paraMtu samudAyanI upadhA saMjJA nahIM thAya.jema vyavahAramAM koIne kahevAmAM Ave ke A pahmaNomAMthI chellAnI AgaLa beThelAne lai Ava, tyAre te aMte beThelAnI pahelAM je beTho haze tene lai Avaze bAhmaNa samudAyane nahIM lAve. tema ahIM paNa eka ja mar nI upadhA saMjJA thaze varNasaMghAtanI nahIM thAya(nyAsa). 564 For Personal & Private Use Only Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSTvA shissttH| saMghAtasyettvaM prApnoti // yadi punrlntyaadityucyet| evamapyantyo'vizeSito bhvti| tatra ko dossH| saMghAtAdapi pUrvasyopaghAsaMjJA prsjyet| tatra ko dossH| zAsa idnghloH| ziSTaH shissttvaan| zakArasyettva prasajyeta / sUtraM ca bhidyte|| ythaanyaasmevaastu| nanu coktamupadhAsaMjJAyAmalyahaNamantyanirdezazcetsaMghAtapratiSedha iti| naiSa dossH| antyavijJAnA -tsiddhm| siddhmett| kthm| alo'ntyasya vidhayo bhavantItyantyasya bhvissynti| pramANe (hari pUrve upadhAno t thaine) rivariSTa thAya che temAM saMghAta (2) no phata (Adeza) thavAno prasaMga Ave che paraMtu jo malTansa ema kahevAmAM Ave to ?183 tema chatAM ma7 (zabda) vizeSaNa vinAno raheze. temAM zo vAMdho ? saMghAtanI paNa je pUrve hoya tenI (35) saMjJA thavAno prasaMga Ave. temAM zo vAMdho? rAsa ho pramANe viSTaH riASTavana mAM je hRt Adeza) thAya che te rA-kArano thavAno prasaMga Ave ane sUtra badalAi jAya che. to pachI sUtra) je rIte kareluM che tema ja bhale rahe. are paNa (ame) kahyuM ke 35thI saMjJA (sUtra) mAM majUnuM grahaNa (karyuM che te) anyane sUcavatuM hoya to (varNa) samudAyano pratiSedha (karavo paDaze. tenuM zuM ?) e doSa nathI (Avato). anyano bodha thAya che tethI siddha thAya che. 185 e siddha thaze. kevI rIte? kAryo anya san ne thAya che e (paribhASA) ne kAraNe anyane (kArya) thaze. 182 ziSTa-rAm niSThA ()--hari ti pratyaya 4 para thatAM rAta aa (6-4-34) pramANe upadhAno dUta (6) thAya che A sUtramAM nikitA datra 35thAyaH viti jA (6-4-24) mAMthI 3padhAyAH nI anuvRtti thAya che] ram --rAm --rAti-vasisInA jA thI lU no jU-TunA duHA thI sno thaine ziSTaH thAya che. te rIte rAt vA (vA)-- e pramANe rR ane ma thaine zivA thAya che. have ahIM samudAyanI upadhA saMjJA thAya to rAjU mAM aMtya s nI pUrve rahela rA e ban samudAya upadhA thaze tethI tene sthAne zuM Adeza thavAno prasaMga Avaze.ni.sA.cIkhe. mAM rAkhavAnuM pATha che. 18? eTale ke makkAnUrva 3payA ema sUtra karavAmAM AvyuM hoya to e doSa nahIM Ave ne ? ema kahevA mAge che. paraMtu tema karatAM mAt pada vizeSaNarahita bane che tethI anya eTale eka ar ka mar samudAya e spaSTa thatuM nathI tethI game te anya san , pachI te eka menU vyakti hoya ke anna no samudAya, tenI pUrve rahelanI upadhA saMjJA thAya che ema samajAze. Ama jo samudAyanI upadhA. saMjJA thAya to rAt / rAt javA mAM aMte rahela man saMghAta mAm nI pUrve rahela rA-kAranI upadhA saMjJA thaIne tenuM phurva thavAno. prasaMga Ave. 14 sUtramAM monTAlUrva 3padhAema na kahetAM an matyajUirva 35thI ema kahevAmAM Ave to sUtramAM phera paDe che, te badalAI jAya che. sAmAnyataH A pramANe artha thai zake. ke. ema ja samajAve che. chA. kahe che ke ahIM vAkyabheda rUpI sUtrabheda thaze, kAraNa ke A sUtra paranuM bhASya goDascaracA sUtranA bhAga jevuM nathI tethI A pramANe sUtrabheda thAya che. ni.sA. (pR.436, pA.TI. 6) mAM saMpAdaka noMdhe che: moDA pramANe pATha letAM paMcamI ane prathamAnI bAbatamAM saMzaya rahe che. te sUtrabheda doSa nivAravA mATe "ma anya' ema pATha sUcave che. paraMtu ahIM to bhAgakAre svayaM kahyuM che. sUtra 2 miyata 185 aMtyano viziSTa bodha thAya che kAraNa ke prastuta (Asa ) sUtramAM 3padhAyAnI anuvRtti thAya che. te sthAna SaSThI che tethI moDatvacA e paribhASA ahIM lai zakAze.pariNAme aMtyanI pUrve hoya tenI ja upadhA saMjJA thaze tethI saMghAtano pratiSedha karavAnI jarUra nahIM rahe. kavijJAnatsidanA e vAkya ki. sivAyanI AvRttiomAM alaga vA. tarIke ApeluM che. For Personal & Private Use Only Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antyavijJAnAtsiddhamiticennAnarthake'lo'ntyavidhiranabhyAsavikAre // 2 // antyavijJAnAtsiddhamiticenna / kiM kAraNam / naarthke'lo'ntyvidhirnbhyaasvikaare| anarthake'lo'ntyavidhirnetyeSA paribhASA krtvyaa| kimavizeSeNa / netyAha / anbhyaasvikaare| abhyaasvikaaraanvrjyitvaa| bhRnyaamit| atipiparyozca iti // kAnyetasyAHprayojanAni / prayojanamavyaktAnukaraNasyAta itau // 3 // anyanA jJAnane kAraNe siddha thAya che ema kaho) to tema nathI kAraNa keabhyAsa vikAra sivAya bIje, artharahitamAM manTonca vidhi nathI thato parA 1860 anyanA jJAnane kAraNe siddha thAya che (ema kaho) to tema nathI (tenuM kAraNa? (e ke) abhyAsa (mAM thatA) vikAra sivAya bIje 187 artharahitamAM moDarnsa vidhi nathI thato. 'artha rahita hoya tene vize maToDA vidhi nathI thato ? e paribhASA karavI joie. zuM aviziSTa rIte karavI joie)? to kahe che ke nA. abhyAsavikAra na hoya tyAM eTale ke mRgAmita tipipatyathA vagere pramANe abhyAsamAM vikAra thatA hoya ke te sivAya tenAM kAryo mATe A paribhASA karavI joie).A paribhASAmAM prayojano kyAM che? prayojana e ke avyakta anukaraNanA at no ti para thatAM ekAdeza thAya |3|| 186 (vA. 2) 3ttvavijJAnAnsimiti tUne sthAne cI.khe (pR.534) tema ja parize.(pari.96) mAM nAnarthaDaToDarnsavidhAnamyAsavivAre I ema che. 187 abhyAsa mAM zabdanI dikti thAya che, arthanI nahIM. tethI abhyAsa artharahita hoya che. pariNAme nAnartha vagere paribhASA tene lAgu paDaze. paraMtu tethI iSTa rUpo siddha thaI nahIM zake. tema thatuM nivAravA mATe abhyAsavara ne tenA apavAda tarIke mUkyAM che. 188 mRgAmitvA pramANe mRvagere dhAtuonA abhyAsano 2 (rUpa vikAra) thAya che. 5 zu ti-----muM 5 ti-abhyAre sarva -- gRti-- mRgamatu thI DU Adeza thAya che. te abhyAsano vikAra hovAthI anarthaka che. tethI moDarnsa vidhi lAgu nahIM paDe. pariNAme samagra 4 ne sthAne r thavAno prasaMga Ave che paraMtu manabhyAsavira ema kahyuM che tethI abhyAsavikAramAM moDarnsa lAgu paDIne abhyAsa nA tra no r Adeza thatAM meM ti--mRgAmitvA 3rarapa4: --vid muM ti--hR0i --vimu ti--sArvadhAturtha0 thI guNa--vimarta thaze. rtipipA~thA pramANe tra ane pUnA abhyAsano huM thAya che. ahIM paNa 55mAM abhyAsa anarthaka che tethI upara pramANe samagra 5 no r thavAno prasaMga Ave che, paraMtu anya varNa 2 no thAya te iSTa che. tethI ja sUtrakAre rtipatya mAM piparti zabda mUkIne sUcavyuM che ke abhyAsavikAramAM nAnartha paribhASA lAgu paDatI nathI (manakhyAvare) tethI moDasta vidhi thaIne abhyAsanA tra no r thaine upara batAvyuM tema pirti e iSTa rUpa thayuM che. ahIM noMdhavuM joie ke dvirukta dhAtuno uttara khaMDa arthayukta hoya che pUrva khaMDa eTale ke abhyAsa pUrvoDampA) to anarthaka ja hoya che (nA.). For Personal & Private Use Only Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antyasya prApnoti / anarthake'lo'ntyavidhinaM bhavatIti na doSo bhavati // naitadasti pryojnm| AcAryapravRtirjJApayati nAntyasya pararUpaM bhavatIti yadayaM nAdheDisyAntyasya tu vA ityAha // dhvasoreddhAvabhyAsalopazca // 4 // dhvasoreddhAvabhyAsalopazca ityantyasya prApnoti / anarthake'lo'ntyavidhirneti na doSo bhavati // antyano (aMdeza.) thayAno prasaMga Ave che.(paraMtu) arthatine kArya karavAnuM hoya tyAre asoDanyastha / pramANe kArya nathI thatuM kya tethI doSa nathI Avato .e prayojana nathI. AcArya pANinie nAthrehitasvAttvakSya tu vA| ema kahyuM che te dvArA teo jJApana kare che ke anyanuM pararUpa thatuM nathI. 190 vasoodhAvamyAnopazca / e (sUtra prayojana che)||4|| ghu (saMjJaka aMgo )no ane as(dhAtu) no hiM para thatAM haiM-kAra (Adeza thAya che) ane abhyAsano (lopa thAya che). e (sUtra) pramANe anyanA thavAno prasaMga Ave che, paraMtu artharahitane kArya karavAnuM hoya tyAre ajoDattvakSya| pramANe kArya nathI thatuM tethI doSa nathI AvatAM. 18 nAnacaMde e paribhASAnuM prathama prayojanA vanurLa avyakta, aspaSTa varNavALA dhvaninuM anukaraNa hoya tenA athathaya - bhUta Rtu pachI ti AvatAMpararUpa ekAdeza thAya che. jema ke pat e avyakta dhvaninuM anukaraNa che tenI pachI rUti AvatAM pat ti ema thatAM at ane ItanA Adi 6nI pararUpa ekadeza paine pa65 ti--parita thaze. ahIM jongAvA lAgu paDe to patnA t ne badale aMtya haiM ane kRti nA haiM no pararUpa ekAdeza thavAthI pat ti--paTa kRti--Teti ema aniSTa saMdhi dhavAno prasaMga Ave che, paraMtu at e artharahita(anartha) varNasamudAya che tethI nAnarthaTheDo'vidhiH0 e paribhASA lAgu paDaze, eTale ke t anarthaka hovAthI aho'tttattva | lAgu nahIM paDe tethI aMtya haiM ane haiM no ekAdeza na thatAM at ane rU no ekAdeza thaine Titi siddha thaze. A paribhASA na hoya to iSTa siddhi nahIM thAya ema bhAva che. 190 nAbhraMtistha. (6-1-99) dvArA kahyuM che ke avyaktAnukaraNanuM brirvacana karavAmAM AvyuM hoya tyAre avyahrAnuSaLa0 (6-1-98) e pUrva sUtra pramANe pararUpa ekAdeza thato nathI, eTale ke pat vat ti ema hoya to bIjA pat nA at ane rUti nA Adi haiM ne sthAne pararUpa ekAdeza haiM thaine padatpati ema thatuM nathI. ahIM je bIjo paraMtu bda che te AgreTisa kahevAya che (tattva paramAEktim), paraMtu AeDitanA aMtya arthAt t sAthe rUti nA rU nuM vikalpe pararUpa thaine patnati (ahIM phAM nazaoNDante| thI TU thayo che) ane paTatpaTeti (ahIM AvruLaH / thI guNa thayo che) ema be rIte saMdhi thaze. have jo pUrve sUtra pramANe aMtyanuM nitya pUrvarUpa thatuM hota to sUtrakAre ahIM pAkitA ema ja kahyuM hota, paraMtu temaNe pratikSya tu vA ema kahyuM che. AcAryanA A vyavahAra uparathI sUcavAya che ke aMtyanuM pararUpa thatuM nathI. 19 ghu saMjJaka dhAtumAMthI mAtra vA (huvAJa) ane dhA (hudhA) e bene ja A sUtra lAgu paDe che. vA parasmapadanuM hor bI.pu.e.va. karatAM hA hu ti--|--vAtA tri--vamoramyA cI abhyAsa lopa ane vRdgha thAya che. have ajhondhasyA pramANe abhyAsa (pUrva haiM) nA aMtya A no lopa thavAno prasaMga Ave che, paraMtu abhyAsa e artharahita avayava hovAthI jJAnayaM paribhASA ahIM lAgu paDaze tethI moDattvaka lAgu nahIM paDe. pariNAme aMtyano lopa na thatAM samagra abhyAsano lopa thaze ane yAdi e sthitimAM prastuta sUtrathI chu thaine risiddha carsa ahIM utva aMtya mAnuM carcI, kAraNa ke A r| arthayukta che.ahIM noMdhavuM joie ke mplavita e pratibaMdha rUpayukata Adeza mATe che,jyAre lopa abhAvAtmaka hovAthI rUparahita Adeza che. paspazAmAM lopa ane vikArane bhinna gaNyAM che (gopavinA) chatAM. vevizvatatva (vA.) mAM lopane vikAra kahyo che tethI pratibaMdha lAgu paDaze 567 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etadapi nAsti pryojnm| punarlopavacanasAmarthyAtsarvasya bhaviSyati // athavA zillopaH kariSyate sa zitsarvasya iti sarvAdazo bhaviSyati // sa tarhi zakAraH krtvyH|| na krtvyH| kriyate nyAsa eva dvizakArako nirdeshH| ghvasoreddhasavabhyAsalopazzceti // e paNa prayojana nathI. (sUtramAM) pharIthI Topa ema kahyuM che. 92 -tenA pratApe samagra (abhyAsa) no lopa thaze.athavA Topa (zabda) ne rAta karIzuM (ane) ritu sarvAdaza thAya che tethI te (lopa) samagra (abhyAsa) no Adeza thaze. to pachI te rA-kAra karavo joie.94 nahIM karavo paDe, kAraNa ke plorevikhyAtoSa ema kahIne sUtranA maMDANamAM ja be rI-kAra yukta nirdeza karavAmAM Ave che. 192 Topo thiA (6-4-118) e pUrva sUtramAMthI prastuta sUtramAM Topa zabdanI anuvRtti thAya che tethI plorevikhyAtI jA eTaluM ja kahyuM hota to 2-kArane kAraNe lopanI anuvRtti thaze. tethI abhyAsano lopa thaze tema samajAze paNa abhyAsanuM putva nahIM thAya. 2 nI anuvRtti thavA chatAM koi niyAmaka nathI tethI eTale ke pratva amukanuM thAya ane lopa amukano thAya ema sUcavanAra koi zabda na hovAthI dhu, san ane abhyAsa e traNanAM vArApharatI putva ane lopa thavAno prasaMga Avaze e zaMkAne lakSamAM rAkhIne ke. kahe che ke vyAkhyAnane pratApe eTale ke AgaMtukane aMte mUkavAmAM Ave che tethI ja ne kAraNe anuvRtta thaela Topa abhyAsanI najIka AvavAthI, lopa abhyAsano ja thaze ane tva chu ane man nuM thaze ema samajI zakAya che. abhyAsa bhUta padanI avyavahita rIte para rahela 2-kAra sUcavaze ke jevI rIte abhyAsa lopano sthAnI che tema te putva no paNa sthAnI che arthAt - abhyAsanuM paNa thaze ema samajAze. e dalIlane lakSamAM rAkhIne ke.yogavibhAgano Azraya le che. te pramANe vore ema eka sUtra thaze. jethI zuM ane man nuM di para thatAM putva thaze ane pachI abhyAsakyA ema bIjuM sUtra thaze.ahIM Topa nI anuvRtti thaze, hatva nI nahIM thAya.pariNAma sUtramAM je TopaH zabda pharIthI mUkyo che tene pratApe abhyAsano sapahAra thaze, samagra abhyAsano lopa thaze, kaMi ja zeSa raheze nahIM, kAraNa ke Topa nA punaruccAraNano eja hetu che. 193 Topa zabdamAM rA-kAra n lagADIne Topa ema ripat rIzuM jethI maneolsviAtsarvathA pramANe savadiza thaze ane aMtyano lopa na thatAM samagra abhyAsano lopa thaze. tethI doSa nahIM Ave ane upara pramANe khulAso karavAnI paNa jarUra nahIM rahe. 14 dhvasaudAvasUtramAM eka zabda ziAt nathI tethI abhyAsano savadizathai zake te mATe tene ti karavo paDaze ema dalIla che. samAdhAnamAM kahyuM che ke e sUtranA maMDANamAM ja dhvasIvakhyAso rahyA eTale ke rovara ema kahyuM che tethI lagADavAnI jarUra rahetI nathI. ahIM 'ropara zabda saMjJA nathI tethI te artharahita che ane arthavat na hovAthI prAtipadika nathI tethI tene vibhaktino pratyaya nahIM lAge pariNAme teno be rA-kAra yukta nirdeza nahIM thAya.jo tenA svarUpane kAraNe arthavat gaNatAM pratipadika thAya ane prathamA vibhakti pratyaya lAge to paNa hevUiDa pramANe s no lopa thavAthI teno dikara yuktanideza zakya nahIM bane' e zaMkA anucita che, kAraNa ke Topa e kRdanta adarzananI saMjJA hovAthI arthavAnuM che tethI prAtipadika che. tene vibhakti su thatAM Topara s e sthitimAM saMjJA (Topa) ne karela anubandhanuM prayogakALe saMjJI (mana) ne phaLa maLaze, eTale ke Topa e savadiza thaze.ahIM zuM ne upadezakALe jatu saMjJA thaze.jema devadattanA ghara upara beThelo kAgaDo te gharano avayava na hovA chatAM anya makAnothI tene juduM pADe che tema hatu paNa jene lAgyo hoya teno avayava na hovA chatAM sadiza rUpI kAryane sUcave che. pa68 For Personal & Private Use Only Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Api lopo'naci // 5 // tiSThati sUtram / anyathA vyAkhyAyate / Api hali lopa ityantyasya prApnoti / anarthake'lo'ntyavidhirneti na doSo bhavati // etadapi nAsti pryojnm| ana eva lopaM vakSyAmi / tadano grahaNaM kartavyam / na kartavyam / prakRtamanuvartate / kva prkRtm| anApyakaH iti / dvai prathamAnirdiSTaM SaSThInirdiSTena cehArthaH / 197 Apa. (pratyAhAramAMnA) ichAti vibhakti pratyo para thatAM dAra rahita vima arthAt ) no lopa thAya che Ill sUtra to rahe che, 1% (mAtra) tenuM anya rIte vyAkhyAna karavAmAM Ave che. Ar (pratyAhAramAMnA) hAvi (vibhakti pratyayo) para thatAM lopa thAya che te attvano thavAno prasaMga Ave che, paraMtu artharahitane kArya karavAnuM hoya tyAre aoDattva pramANe kArya nathI thatuM tethI doSa nathI Avato.''e paNa prayojana nathI.(kAraNa ke) an no ja lopa (thAya che ema) huM kahIza. to pachI an nuM grahaNa karavuM paDaze nahIM karavuM paDe, je (kAraNa ke) je prastuta che tenI anuvRtti thAya che. kyAM prastuta che ? anAvyA e (sUtra)mAM paraMtu te to prathamAArA nirdezelA che ane ahIM to lakhI. nirdezAnI jarUra che. 195 vA.(5) hRtti hoH / (7-2-113) nA vyAkhyAna samI che. temAM anAvyaH| (7-2-116) mAMthI Avi aH nI, 6mo maH| (7-2-108) mAMthI vamaH nI ane hoy pusi| (7-2-111) mAMthI 6H nI anuvRtti thAya che. vA.mAM hi ne badale te ja arthanuM atti mUkyuM che.ahIM sUcave che ke hahi epaH / e sUtra paNa nAnarthao paribhASAnuM prayojana che. 18 eTale ke siskopa) e sUtranuM pratyAkhyAna karavAmAM AvatuM nathI,paraMtu tene anya rIte samajAvavAmAM Ave che. titi mUtram mAM sUtra ane sthA dhAtu vacce lakSya-lakSaNano saMbaMdha nathI, nahIM to kSahetvaH niyAvAH| pramANe tiSThat sUtram ema rAtu no prayoga thAta. 197 aMtya (7) no lopa thAya to phUlam myAn--tyavAvI. thI anyano Ja--ato muLe / -- para rUpa-- 6 myAn e sthitimAM anAvyaH / thI prApta thatA at no hahi hovaH / thI bAdha thatAM moDastyasyA pramANe T nA aMtya TU no lopa thavAno prasaMga Ave che, paraMtu v artharahita che tethI skvoDanya vidhi nahIM thAya ane lopa sadiza catAM eTale ke samagra ya no lopa thatAM, a myAna e sthitimAM Adyantavalesmin| pramANe jJa-kAra aMtya paNa che ema samajAze ane suri ca| pramANe dIrgha thaine gamyAnlR thaze,paraMtu aho Da nhAvaiM| pramANe aMtya haiM no lopa thAya to siddha nahIM thAya. Ama ka yA e sUtra paNa nAnayaM paribhASAnuM prayojana che tema e paribhASAnA puraskartAnuM kahevuM che. na 18 eTale ke hU~ no lopa thAya che ema nahIM samajAya, paraMtu -kArarahita (aH) vam ne sthAne anAvyaH| dvArA je sAmAnyataH vidhAna karyu che teno ja hAvi pratyaya para thatAM lopa thaze ema kahIzuM. tethI doSa nahIM Ave. ema dalIla che.paraMtu vam nA m no svAtInA pramANe jJa thAya che tenuM an ane myAma vacce vyavadhAna hovAthI n nI pachI hAti pratyaya che tema na kahI zakAya ane tethI lopa paNa na thai zake. paraMtu ahIM 'jayAre m pachI A pratyAhAramAMno pratyaya hoya tyAre ' ema samajAya che tethI vyavadhAnano prazna nathI raheto tethI sama myAna. ane e khvAma--sati sopa) thI aMtya no lopa thatAM a a myAnmato Le --a svAma suvi haiM| thI dIrgha thaine AbhyAm thaze. ahIM nAnaya paribhASA vinA paNa kArya siddha thatuM hovAthI e paNa paribhASAnuM prayojana nathI. ahIM jJa-kAranuM vyavadhAna anivArya che tethI yenAvavAna te vyahite'pa vacanAmAkhyAt| e paribhASA pramANe te vyavadhAna nathI tema samajAze tethI doSa nahIM Ave. (ke.) 19 ahIM ni.sA.,caukhaM.mAM bhASyamA na rtavyam| e vAkya nathI ApyuM. pA.TI. mAM te pAThanI noMdha che. 195 569 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ halItyeSA saptamyanniti prathamAyAH SaSThI prakapaviSyati tasminniti nirdiSTe pUrvasya iti // atra lopo'bhyAsasya // 6 // atra lopo 'bhyAsasya ityantyasya prApnoti nAnarthake'lo'ntyavidhiriti na doSo bhavati // etadapi nAsti pryojnm| atragrahaNasAmarthyAtsarvasya bhaviSyati / astyanyadapragrahaNasya prayojanam kim sannadhikAro'pekSyate / iha mA bhUt / dadhau ddau| antareNApyatragrahaNaM sanna dhikAramapekSiSyAmahe // saMstarhi sakArAdirapekSyate sani sakArAdAviti / (A sUtramAM) hRhi ema je saptamI che te tasminnati nirvire pUrva pramANe an e prathamAnI SaSThI banAvaze. 200 ane ropoDamyAmanyA (e prayojana che) 6 atra hopoDamyAsasya| e pramANe je (abhyAsano) lopa thAya che ? te antya (a) no thavAno prasaMga Ave che. paraMtu artharahitane kArya karavAnuM hoya tyAre aoDattvasthA pramANe kArya nathI thatuM tethI doSa nathI Avato . e paNa prayojana nathI, (kAraNa ke sUtramAM) atra (zabda)nuM grahaNa karyu che tethI samagra (abhyAsa)no (lopa) thaze. paNa ahIM atra nuM grahaNa karavAnuM anya prayojana che. zuM (che) ? san nA adhikAranI anuvRtti thAya che. jethI vadhI thavI (vA)mAM (abhyAsa lopa) na thAya,tra nuM grahaNa (na karavAmAM AvyuM hoya to paNa man nA adhikAranI anuvRtti karIzuM, to pachI "ma-kAdi mana para thatAM e arthamAM ma-kAdi sana nI anuvRtti karavAmAM Avaze 80 anAvarSA | (manuM pipa) mAM am e prathA che, jayAre koSaH| mAM anno" e arthamAM anaH ema parInI jarUra che. paraMtu sUtramAM haeNhi e saptamI che tethI tamminniti niSTa pUrvasva / e paribhASA sUtra lAgu paDaze ane samajAze ke hardU para thatAM pUrve rahelano lopa thaze, eTale ke gannA (gana) ema SaSThIyukta artha samajAze, tethI doSa nahIM Ave. 7) ni.sA.,caukhuM, ane cAru,mAM ahIM 'Atra skovoDasara pati' eTalo pATha nathI. tra sopampAsasya | sUtra mAM ni mamAmarAjapatapavAmaSa s| mAMnA san adhikAramAM che tethI sat para thatAM abhyAsa lopa siddha thAya che chatAM te sUtramAM atra nuM grahaNa karyu che tethI * jaine abhyAsa tarIke oLakhavAmAM Ave che te samagrano mana para thatAM lopa thAya che' ema sUtrArya thaze. tethI soDava thI mAtra aMtyano lopa nahIM thAya.jema ke TvA san--sanya koH / vA vA san--ni mImA. thI aMtya sar ne rUkS--vis sa--atra hopoDamyAsa-vis sa ahIM ArdhadhAtuka sat pratyaya s nA s nI para che tethI saH svArttadhAtu| thI teno tU thatAM vitsa-sanAdyantAH0 thI dhAtu saMjJA thaine v trI.pu.e.va.mAM viti thaze. sUtramAM atra nuM grahaNa karyu hovAthI samagra abhyAsano lopa thayo che tethI te mATe nAnacaMde paribhASA jarUrI nathI 20 eTale ke prastuta sUtramAM sannI anuvRtti karIzuM 203 sudhI--SA Laj--dhA pA Laj--JAta gau LaruH |--dhA dhA --hasya!--dha dhA gau--abhyAse varSa--SA au--vRddhivi| --pau thAyache. ahIM abhyAsano lopa nahIM thAya, kAraNa ke A rUpomAM san nI anuvRtti thatI nathI tethI nU adhikAra nathI Ama ni nI anuvRtti thatI hovAthI atra zabda nA adhikAranuM bhAna thAya te mATe sUtramAM prayojayo che ema na kahevAya. ke 570 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha mA bhUt / jijJApayiSati / antareNApyatrahaNa sana sakArAdimapekSiSyAmahe // prakRtayastapikSyante etAsAM prakRtInAM lopo yathA syAt / iha mA bhUt / vipakSati vivakSati antareNApyatragrahaNametAH prakRtIrapekSiSyAmahe // vissystpeikssyte| muco'karmakasya guNo vA iti iha mA bhuut| mumukSati gAmiti antareNApyatragrahaNametaM viSayamapekSiSyAmahe / 1 jethI A nijJApipati mAM (abhyAsa lopa) na thAya. 4 ajJa nuM grahaNa karyA vinA paNa ma-kArAdimana no saMdarbha samajIzuM. to pachI prakRtionI 5 anuvRtti karavAmAM Avaze jethI e prakRtiono lopa thAya (paNa) A cijAti vikRti mAM na thAya. gaMga nuM grahaNa karyA vinA paNa e prakRtino saMdarbha ame samajIzuM. to pachI muSo'rmasya guLo vA| mAM viSayanI apekSA rahe che (mATe satra nuM grahaNa karavuM jarUrI che), jethI mumukSuti gAm / (jevA)mAM (guNa) nathAya. atra nuM grahaNa karyA vinA paNa viSayano saMdarbha ame samajIzuM. 24 nijJAyiti--jJA nir san--tihI.--jJA purjA : san--JadhadhAtuved--jJAp viSe haiM san--anyoH |--nAjJApi rU sar - hRsvaH |--najJapi rU san~-sattvataH |--nijJApi r sa--sArvadhAtuArya--nijJAyi sa--jhaverAtratyayayoH |--nijJAyiSa-- sanAdyantAH0 rud trI.pu.e.va.nijJApaciti thAya che. atra hovo mAM saH spArzvAtu mAMthI si (=sa-kArAdi) nI anuvRtti thAya che tethI prastuta udAharaNa san adhikAra nIce Avela hovA chatAM te nep hovAthI medra che tethI mana pUrve AdhaMdhAnu pa thI thaela 6 Avelo che tethI, eTale ke aMganI para sa-kAdi manana hovAthI, abhyAsa lopa thayo nathI. jJA e rAti dhAtu mita nathI tethI mita ava thI hasva nathI thayo. 205 pravRttavaH arthAt ni mInamAvAmanaH // AkhvAmIt tamba 6 / ane muoDarmatva muLo thA (7-4-54 thI 57) e cAra sUtromAMnA mI, mA, ghu vagere, At vagere tathA tammU ane mur e prakRtibhUta dhAtuono patra sAthe saMbaMdha yojIzuM. ema dalIla che. tethI vijAti, piyakRti mAM abhyAsa lopa nahIM thAya, kAraNa ke t ane varSe e prakRtino temAM samAvesa nathI.ciyAMti--yan san--pat yan san--ya yat sa--sanyataH |--ciyan sa--vazvastrahmasRnamukhavana. thI g no p--viyar sa--SatoH H si |--cipa sa--mAvezapratyayoH (8-3-59)---ciyao--vikSa dhAtu saMjJA TtrI.pu.e,va.ciyakSati thaze. e rIte varSe san-viSar sa-coH DyuH |--viSa sa--vipakSa--pikSa ti-- pipati thAya che. A be udAharaNamAM abhyAsa lopa nathI thayo, kAraNa ke sUtramAM atra nuM grahaNa karyu che tethI prakRtino khyAla Ave che tethI tra nuM grahaNa Avazyaka che ema ahIM dalIla che.paraMtu tema kahevuM yogya nathI kAraNa ke upara jaNAvela catuHsUtrInI anuvRtti thavAthI anna grahaNa vinA paNa prakRtino khyAla Ave che. 20 ahIM satra nuM grahaNa karavAthI abhyAsalopane lagato viSaya che tema samajI vaya che, eTale ke ahIM mukhya, akarmaka hoya tyAre ja abhyAsa lopa thAya che anyathA nahIM ema samajAya che. jo gatra nuM grahaNa na karyuM hoya to viSayano khyAla nahIM Ave ema dalIla che. sani maumAmatabhAvapatavavAmaja rata abhyAsopA| ema kahevAthI kArya siddha thAya che chatAM sUtramAM gatra nuM grahaNa karyuM che te lopanA viSayane lagato niyama karavA mATe che.jethI samajAya ke ahIM (san nA adhikAra (rahela catuHsUtrImAM) ja abhyAsano lopa thAya che paraMtu amImapat, avIvat jevAmAM, jayAM sannahradyuni| pramANe sattvajJAva thato hoya tyAM, abhyAsa lopa nahIM thAya." (kA.).mumukSati gAm| e udAharaNamAM mukhyanA sannA rUpamAM abhyAsa lopa na thAya te mATe lopanA viSayano khyAla jarUrI che ema upara kahyuM, paraMtu bhujoDa maMjasya mAM akarmaka ema kahyuM che tethI viSaya spaSTa thAya che tethI mu dhAtu akarmaka hoya tyAre ja vikalpe abhyAsa lopa thaze. mokSate (mumukSate vA) vatsaH svayameva / jevAmAM abhyAsalopa thayo che, jyAre munuSkRta nAM TevavattaH / mAM mur sakarmaka che, mokSa karAvanAra anya (levattaH) che ane m karma che, paraMtu prathama dRSTAntamAM varmavarmaLA tumiyaH| pramANe karmakartAnA arthamAM mur akarmaka che athavA to viriSTa karmanI viSA nathI tethI akarma che. / char For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kthm| akrmksyetyucyte| tena yatraivAyaM mucirakarmakastatraiva bhaviSyati // tasmAnnArtho'nayA paribhASayA nAnarthake'lo'ntyavidhiriti // alo'ntyAtpUrvo'lupadheti vA // 7 // athavA vyaktameva paThitavyamalo'ntyAtpUrvo'lupadhAsaMjJo bhavati // tattarhi vktvym| na vktvym| avacanAllokavijJAnAtsiddham // 8 // antareNApi vacana lokvijnyaanaatsiddhm| tdythaa| loke'mISAM brAhmaNAnAmantyAtpUrva AnIyatAmityukte yathAjAtIyako'ntyastathA jAtIyako -DatyapUrva mAnIyate tasminnitinirdiSTe pUrvasya // 1166 // tasmAdityuttarasya // 1167 // kimudaahrnnm| iha tAvattasminniti nirdiSTe puurvsyeti| iko yaNaci dadhyatra maghvatra / iha tasmAdityuttarasyeti yantarupasargebhyo'pa It dvIpam antarIpam samIpam // kevI rIte ? (sUtramAM) marmavAkya (arthAta akarmaka mun dhAtuno) ema kahyuM che tethI jayAM jayAM A mun dhAtu akarmaka hoya tyAM ja (guNa) thaze tethI A nAnaWDoDatyayaHA e paribhASAno koI artha nathI. 207 athavA anya man nI pUrvenA man nI upadhA saMjJA thAya che (ema pATha karIzuM) liaa 208 athavA anyama- nI pUrvenA ar nI upadhA saMjJA thAya che ema spaSTa pATha karavo joie. to pachI e kahevuM paDaze? nahIM kahevuM paDe, (kAraNa ke ) kahyuM na hoya to paNa saMsAranA anubhava uparathI siddha thazADhA kahyA vinA paNa saMsAranA vyavahAra uparathI e siddha thAya che. te e rIte ke A bAhmaNomAMthI anyanA pahelAne laI Avo ema kahevAmAM AvatAM je jAtino anya hoya te ja jAtinA anyanA pUrve rahelane lai AvavAmAM Ave che. saptamIdArA nirdeza karIne kahevAmAM AveluM kArya te saptamyantanI avyavahita rIte pUrve hoya tene karavAmAM Ave che l/116 dA paMcamIdArA nirdeza karIne kahevAmAM AveluM kArya te paMcamyantanI avyavahita rIte para hoya tene karavAmAM Ave che ll1/1/6 (e sUtronuM) udAharaNa zuM che? 20 minniti nirdiSTa pUrvacA nuM to dRo cAi che, jethI dhyatra makhvatra (siddha thAya che) A tasmAdityuttaracA nuM vantapasoDA tA che jethI) dIpam antarIpam samIpam (siddha thAya che). 207 TUMkamAM satra rahaNanAM je anya prayojano kahyAM te sarvanuM pratyAkhyAna karavAmAM AvyuM che ane sUtramAM tenuM grahaNa karyuM che tethI ja samagra abhyAsano lopa thaze ema samajAya che. pariNAme mAtra sopo. e sUtra paNa nAnartha paribhASAnuM prayojana nathI. Ama e paribhASAnA samarthanamAM jeTalAM prayojana eka pachI eka raju karyA tenuM pratyAkhyAna thavAthI e paribhASAnuM ja pratyAkhyAna thAya che, kAraNa ke tenuM koi prayojana nathI. 208 AgaLa (vA.1ne aMte) vijJAnAtkiMdamA ema kahyuM che tenuM pratyAkhyAna nathI karyuM tethI prastuta vA (7) mAM vA ema kahyuM che, eTale ke tenA vikalpa rUpe A vArtika mUkI che. 209 nauH rati mayam zAha jevAM sthaLe rAti zabda che te no ( ) e zabdasvarUpa batAve che tema ahIM tarimanniti mAM paNa rati zabda tarimana (nma n 6 6) e zabda svarUpa ja batAve che ke teno artha batAve che te jANavA mATe prazna karyo che. jo zabdasvarUpa ja darzAvato hoya to taminnA 2 yugmavimA ane tamAcho naH puti jevAM sUtro ke jayAM tamin ane taman e zabda svarUponuM sAkSAt grahaNa karavAmAM AvyuM che tyAM ja A paribhASA lAgu paDaze. TUMkamAM ahIM 4 d rAkyA pramANe tamina ane tamatuM e zabdasvarUponuM sAkSAt grahaNa karavAnuM nathI, paraMtu temanA saptamI ane paMcamI e arthanuM grahaNa karavAnuM che tethI temanuM eTale satramAM jeno saptamI vibhakti dvArA nirdeza karavAmAM Avyo hoya te ane taman eTale sUtramAM jeno paMcamI vibhakti dvArA 572 For Personal & Private Use Only Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyathAjAtIyakena zadvena nirdezaH kriyate'nyathAjAtIyaka udaahiyte| ki ta daahrnn| iha tAvattasminniti sarvanAmnArya nirdezaH kriyate sarvanAma ca saamaanyvaaci| tatra sAmAnye nirdiSTe vizeSA apyudAharaNAni bhavanti // ki.punaH sAmAnya ko vA vishessH| gauH sAmAnya kaSNo vishessH| na tahIdAnI kRSNaH sAmAnya bhavati eka prakAranA zabda dvArA nirdeza karavAmAM Ave che ane bIjI ja jAtanuM udAharaNa ApavAmAM Ave che ? to pachI kayuM udAharaNa (che)? A tarimannitinirvei pUrvA nuM to taminnA yurimA (e che). tamAratyuttaraNA nuM tamAcho naH pusiA (e che) A ho jA ane cantalamphoDA aa e paNa udAharaNo ja che.e? kevI rIte ? sA1 A nirdeza sarvanAma vaDe karavAmAM Avyo che ane sarvanAma e to sAmAnyanuM vAcaka hoya che. tema hovAthI sAmAnyano nirdeza hoya tyAre vizeSo paNa udAharaNarUpa hoya che. to pachI sAmAnya zuM che ane vizeSa vaLI zuM che ? nauH (baLada) sAmAnya che ane H (kALo) e vizeSa che. to have zradhdhAH e sAmAnya thAya ane nirdeza karyo hoya te.pariNAme tAkSitritinirdiSTa pUrvaDyA e sUtrano artha: jeno saptamI dvArA nirdeza karyo hoya tenI pUrvenAne pUrva2) (kArya thAya che) ema thaze ane tamAdityuttarathA e sUtrano artha jeno paMcamI dvArA nirdeza karavAmAM Avyo hoya tenI pachInAne (uttara)(kArya thAya che) ema thaze. yA mAM ja e saptamI nirdiSTa che tethI tenI pUrve rahelane kArya thaine dha matra mAM s no than thaine dhyatra thAya che. cantapasabhyoDAtA mAM di, antar ane 35 e traNano da% che te paMcamyanta che tethI temanI pachI AvatA (uttaraW) man nA ai-kArano bhAre paDyA pramANe) ruM thAya che. tethI dvi mam | mantaman ! san nuM dvi {vA antar samU Da -- zrI akhtarIpa | samIpa siddha thaze. rALa prastuta sUtromAM tamina ane tAt e sarvanAmonuM grahaNa karyuM che.jayAre udAharaNomAM anya saptamyanta ane paMcamyantano nirdeza che. Ama eka prakAre nirdeza karIne tethI bhinna prakasaranAM udAharaNa ApyAM che ema ahIM dalIla che. lokavyavahAramAM zabda pachI ti no prayoga karavAmAM Ave to arthane badale zabda pradhAna thAya che, eTale ke rati ne kAraNe zabda potAno artha na batAvatAM potAnA svarUpane batAve che. tethI tiinnati zabdanA svarUpano ja nirdeza karaze chatAM udAharaNomAM te zabdasvarUpo jovAmAM nathI AvatAM tethI sUtramAMnA nirdeza ane tenAM udAharaNa vacce saMgatatA nathI ema ahIM kahevA mAge che. 21 siddhAntI kahevA mAge che ke A udAharaNo na hoya to tuM udAharaNa Apa. tethI jemAM taman ane tAt e zabda svarUponuM sAkSAt grahaNa karyuM hoya tevAM sUtro zaMkAkAra udAharaNa tarIke Ape che. 22 siddhAntI kahe che ke teNe ApelAM dRo carA vagere paNa udAharaNa ja che, kAraNa ke 4 d rAkrasthA pramANe svarUpanuM grahaNa thavuM joie temAM ahIM ti mUkIne nati vimAvA nI jema arthano nirdeza karyo che ane te artha game te koI zabda dvArA vyakta karavAno hoya tethI sUtrakAre sAmAnyavAcI tat sarvanAmanuM grahaNa karyuM che. 21 tamin ane tAt e zabdo anukaraNa rUpa nathI tethI svarUpano nirdeza nahIM kare, te be zabdo to sarvanAma dvArA nirdeza karavA sUtrakAre prayojayA che. ahIM ta8 e sarvanAmanA saptamyanta ane paMcamyanta dvArA nirdeza che tethI te sAmAnyano artha darzAvaze ane jayAre sAmAnyano nirdeza hoya tyAre tenAM udAharaNa rUpe vizeSa paNa hoi zake. tethI jayAM jayAM saptamI ke paMcamInA arthadvArA nirdeza hoya tyAM tyAM te paribhASAo upasthita thaze. zAstramAM vizeSane bAjue rAkhIne sAmAnyanuM hovuM saMbhavita nathI tethI vizeSarahita sAmAnyanuM udAharaNa na ApI zakAya ane badhAM vizeSamAM sAmAnya to raheluM ja hoya che tethI ahIM badhAM vizeSone ja udAharaNa rUpe ApyAM che. pariNAme jayAM jayAM saptamI ke paMcamIno artha samajAya tyAM tyAM A sUtro upasthita thaze. tethI jo yajA ane vanta - sabhyoDa tA e udAharaNo ja che. 24 viroSA mA ema kahyuM che temAM samuccayArthe mapa zabda nathI, paraMtu saMbhavanA arthamAM , tethI vizeSa paNa udAharaNa hoya te saMbhavita che ema artha thaze. 25 je vizeSa hoine pradhAna hoya te sAmAnya ane je vizeSaNa levAthI anyane upakAraka hoya te rIte nirdezavAmAM Ave te viroSa. ahIM nauH e vizeSa che,vaktAne pradhAna, mukhya tarIke vivakSita che tethI te sAmAnya, paNa tene vize jawAH ema kahevAmAM Ave to te 573 For Personal & Private Use Only Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaurvizeSo bhvti| bhavati c| yadi tarhi sAmAnyamapi vizeSo vizeSo'pi sAmAnya sAmAnyavizeSau na prklpete| prakalpete c| kthm| vivkssaatH| yadAsya gauH sAmAnyena vivakSito bhavati tadA gauH samAnya kRSNo vishessH| yadA kRSNaH sAmAnyena vivakSito bhavati gauvizeSatvena vivakSitastadA kaSNaH sAmAnyaM gaurvishessH|| apara aah| prakalpete c| kthm| pitA putrvt| tdythaa| sa eva kaMcitprati pitA bhavati kaMcitprati putro bhvti| evamihApi sa eva kaMcitprati samAnya kaMcitprati vishessH|| ete khalvapi nairdezikAnAM vArttatarakA bhavanti ye sarvanAmnA nirdezAH kriynte| etairhi bahutaraka vyApyate // nauH e vizeSa na thAya ? thAya che ne. jo sAmAnya paNa vizeSa ane vizeSa paNa sAmAnya (ema) hoya to A sAmAnya ane A vizeSa ema na thai zake? paNa e beno bheda thai zake che. kevI rIte? vivakSA pramANe. jayAre e (vA) jone sAmAnya tarIke kahevA mAgato hoya ane kRSNa ne vizeSa tarIke tyAre je sAmAnya (thaze). jayAre e (vaktA) Maa ne sAmAnya tarIke kahevA mAgato hoya ane jo ne vizeSa tarIke tyAre kRSNa sAmAnya thaze ane) no vizeSa (thaze ). bIjo kahe che ke (sAmAnya ane vizeSa vyavahAra) jarUra banI zake che. kevI rIte ? pitA putranI jema.? te e rIte ke eka ja vyakti) koino pitA hoya che, jayAre) koi (anya)no putra hoya che. e pramANe ahIM paNa e ja (vastu) koIne vize sAmAnya ane koi (anya)ne vize vizeSa thAya che. nirdeza karavA mATe prayojavAmAM AvatA zabdomAM e (sarvanAmo nirdeza karavA mATe) sauthI yogya che, kAraNa ke emanA vaDe ghaNuM badhuM AvarI levAya che. 18 au ne upakAraka che. tene viziSTa kare che tethI te vizeSaNa hovAthI vizeSa che. e rIte prastuta sUtramAM tarimanuM ema kahyuM che tethI sAmAnya rUpa saptamInA arthano ja nirdeza thAya che, jayAre sUtromAM karela , vigere saptammanto vizeSa che. e sarvane tami7 AvarI le che. tethI ja tathApatyam tatra mavA jevAM sUtronI jema ahIM paNa svataMtra sarvanAma tariman nuM grahaNa karyu che. 216 zaMkAkAranuM kahevuM che ke nauH e sAmAnya paNa hoya ane vizeSa paNa hoya , vaUH e vizeSa paNa hoya ane sAmAnya paNa hoya ema jo siddhAntInuM kahevuM hoya to pachI A sAmAnya ane A vizeSa evo bheda kevI rIte zakya bane? ane pariNAme sAmAnya ane vizeSa e prakAranuM nAmAbhidhAna paNa thaI nahIM zake. siddhAntI kaheze ke ema chatAM e zakya che, kAraNa ke kahenAra vyaktinA manamAM zuM che te upara A bAbatano AdhAra che. jo no ne buddhistha rAkhIne, tene prAdhAnya ApIne, kahevA mAgato hoya to no sAmAnya thaze ane H ne gauNa gaNIne no nA upakAraka tarIke, tenA vizeSaNa tarIke gaNIne kahevA mAgato hoya to te vizeSa thaze, paraMtu viparIta sthitimAM eTale ke vaktA kRSNa ne pradhAna gaNIne no ne vizeSaNa tarIke kahevA mAge to | sAmAnya ane jo vizeSaNa thaze. jema ke baLadane lAva' ema kahevAmAM Ave tyAre spaSTatA khAtara 'kALA baLadane lAva" ema kahe to no sAmAnya ane kRSNa vizeSa thaze. paraMtu kALiyA -ne lAva' ema kahevAmAM Ave ane kahenAra pAse kALo baLada, kALo ghoDo ane kALo kUtaro hoya to tyAre spaSTatA khAtara e kahe baLadane lAva' to ahIM waa sAmAnya thaze ane te vizeSa. Ama vaktAnI icchA, te zenA upara bhAra mUke che, kone prAdhanya Ape che tenA upara, tenI vivakSA upara, sAmAnya-vizeSa vyavahArano AdhAra che tethI sAmAnya vizeSa ema zabda vyavahAra jarUra thaI zakaze. ? sAmAnya-vizeSa bhAva vArApharatI thai zake te siddha karyuM. have pitAputranuM dRSTAnta ApIne anya rIte siddha kare che. jema ke para rAtmina vanTe tatta tanidhim ahIM vyAsane vaMdana kare che temAM vyAsa e eka ja vyakti parAzaranI dRSTie vicAratAM te putra che ane zukanI dRSTie vicAratAM e pitA che. Ama eka ja vyakti amuka saMjogomAM pitA hoya ane tethI bhinna saMjogomAM putra hoya tema eka ja vastu sAmAnya paNa hoi zake ane vizeSa paNa hoi zake. jema ke rAnapuruSAzvaH (rAjAnA puruSano ghoDo) mAM rAjAnI apekSAe puruSa vizeSya che paraMtu ghoDAnI apekSAe puruSa vizeSaNa che. Ama sAmAnya-vizeSya vyavahAra avazya thaI zake. ahIM paNa vagU vagerenI dRSTie je sUtra sAmAnya che te tamannA e sUtra tArmiti nirvire pUrvavA nI apekSAe vizeSa che. 218 sUtramAM tasmina nuM grahaNa na karatAM saptamanirvire pUrvasyA ema kahyuM hoya to? e praznane lakSamAM rAkhIne bhASyakAra kahe che ke je zabdo dvArA nirdeza karavAmAM Ave che temAM sarvanAma sarvathI yogya che kAraNa ke sarvanAma sAmAnyavAcI hovAthI (sarakhavo: sarveSAM nAmAnIti vataH sarvanAmani tiA maba0) ghaNA badhAne AvarI le che. paraMtu satInirviSTa ema kahyuM hoya to 'saptamI zabda vaDe jeno nirdeza 574 For Personal & Private Use Only Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kimarthamupasargeNa nirdezaH kriyate / zadve saptamyA nirdiSTe pUrvasya kArya yathA syAdarthe mA bhuut| janapade atizAyane iti // kiM gtmetdupsrgennaahosvicchdaadhikyaadrthaadhikym| gtmityaah| kthm| niraya bahibhavi vrtte| have upasargadvArA zA mATe nirdeza karyo che? 9 zabdano saptamIdvArA nirdeza karavAmAM Avyo hoya tyAM tenI) pUrve rahelane kArya thAya paNa nAnapaTTe tirAyane (jevA saptamI nirdezo) mAM arthane (kArya na thAya, te mATe (sUtramAM upasargasahitanA divA no prayoga karyo che). e zuM upasargane kAraNe samajAya che ke pachI zabdo vadhAre hoya to artha (paNa) vadhAre (nIkaLe ema che)? to kahe che ke (upasargane kAraNe) samajAya che. kevI rIte ? A nira e bahirbhAva (bahAra hovuM te) nA arthamAM che. karyo hoya te' ema samajAze. tethI sapto nA vagerene ja A sUtra lAgu paDaze.jayAM saptamatta dvArA nirdeza hoya' ema artha karavAmAM Ave to te tiA vageremAM vAi ane ti e saptamyanto varAH tAH ema SaSThInA (arthAt varA pratyAhAramAMnA varNathI zarU thatA vAt pratyayane kAma nathI thato) arthamAM che tethI doSa Avaze.jo sattanIti nirvire, ema sUtra karyuM hoya to eTale ke ruti karaNa dvArA saptamIpadanA artha mATe hi vagereno nirdeza che ema artha karavAmAM Ave to paNa doSa Avaze. TUMkamAM tarina e sarvanAmanuM grahaNa na karyuM hoya to ativyApti, avyApti vagere doSa Avaze paraMtu tenuM grahaNa karavAthI te sarva viSayane AvarI leze tethI doSa nahIM Ave. tethI ja bhASyakAra kahe che ke bodha karAvavA mATe sarvanAma dvArA karela nirdeza anya zabdonI apekSAe vadhu yogya (vArNatara) che. TA ke ane nA. kahe che, "tarimanniti pUrvA ema sUtra kema na karyuM e sUcavavA mATe A prazna karyo che, kevaLa dvira dhAtuno prayoga kema na karyo ? ema prazna nathI, kAraNa ke driA dhAtu dAnArthaka che. teno prastuta sthaLe upayoga nathI tethI ja bhASyakAre nirNamunirve na diSTa vonTetA ema nathI kahyuM." paraMtu praznakartA kahevA mAge che ke sUtramAM upasarga cuta vir dhAtunuM grahaNa kema karyuM che? arthAt nirdiSTa ema na kahetAM viSe ema ja kahyuM heta to? vidhAtu uccAravuM e arthano che.mahAbhASyakAre kaparA zabda spaSTa karatAM 'vizira -camuvArAthaH (A.1)" ema kahyuM che. Ama taminniti dvire pUrvathA e pramANe sUtra kema na karyuM ema bhAva che. bhAgakAra e pramANe kahevA mAge che temAM koI zaMkA nathI, kAraNa ke AgaLa temaNe nira upasarganI carcA karI che te pUrve prazna karyo che ke upasargane kAraNe iSTa arthano bodha thAya che ke vadhu zabdo tema vadhu artha nIkaLe ema mAno cho? (ji tametatpasargoLa kANavidhivata -fdhavacana) ane pachI nirava vami ivartatA ema kahyuM che te sarva carcA uparathI spaSTa jaNAya che ke bhAgakAra dvida ema kema na kahyuM ema kahevA mAge che. 220 'nirdiSTa zabdanuM sUtramAM grahaNa na karatAM tAminniti pUrvacA eTaluM ja kahevAthI taminniti pUrvaga vin ? ema AkAMkSA thavAthI sAttei ema adhyAhAra thai zakaze. Ama nirveida no artha samajAya che, chatAM sUtramAM tenuM grahaNa karavAthI bahirbhAvano artha samajAya che. tethI 'saptamInA artha yukta padanI bahAra rahela, avyavahita rIte pUrve rahelane kArya thAya che ema sUtrArtha samajAze. tethI nana suddA tirAyane tamavijhanano e sUtromAM nA parve ane gatirAyane e saptayanta zabdo che tethI nAnA ane gatirAyana e arthanI pUrvene sun ane taman , phun thavA rUpI azakya kArya thavAno prasaMga Ave paraMtu sUtramAM nirveida nuM grahaNa karyuM hovAthI nava6 ane tirAyana thI bahirbhata ane avyavahita pUrve rahelane te te kArya thaze. Ama nana eTale janapadavAcI zabda ema samajAze.tenI para rahela cAturarthika pratyayano thaze ane gatirAthane eTale atizayavAcI zabda, prakarSano artha dharAvatA zabdane taman ane pratyayo thAya che. ema samajAze. 22nis upasarganuM grahaNa karavAthI upara kahyo te bahibhavano artha samajAya che ke pachI vadhAre zabdono prayoga hoya to vadhAre artha samajAya ema tamAruM kahevuM che? uttaramAM kahe che ke upasargathI ja artha samajAya che. AthI samajAya che ke sUtramAM vire e upasargarahita kudantano prayoga hoya to bahibhavano artha na samajAya, paraMtu upasarga leya to nim e bahirbhAvavAcaka hovAthI te artha samajAze ane upalipta, avyavahita rIte lAgalA rahela pUrvane kArya thaze ema samajAze.vaLI bahAra rahela ema zabdanA saMdarbhamAM vAta thatI hoya 575 For Personal & Private Use Only Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tdythaa| niSkAnto deshaannirdeshH| bahirdeza iti gamyate / zadazca shdvaadvhirbhuuto'rtho'bhirbhuutH|| atha nirdiSTagrahaNaM kimrthm| nirdiSTagrahaNamAnantaryArtham // 1 // nirdiSTagrahaNaM kriyata aanntryaarthm| AnantaryamAne kArya yathA syaat| iko yaNaci / dadhyatra madhvatra / iha maabhuut| samidhau samidhaH dRSadau dRssdH|| kimartha punridmucyte| tasmiMstasmAditi pUrvottarayoryogayoravizeSAnniyamArtha vacanaM dadhyudakaM pacatyodanam // 2 // te A rIte ke nikAnto TerAta (dezamAMthI, sthaLamAMthI bahAra nikaLela te) nirlerA eTale bahAra no bhAga ema samajAya che ane zabdathI bahAra rahela to zabda ja hoya, jayAre) artha bahirbhata nathI. have (sUtramAM) nirle (zabda)nuM grahaNa zA mATe karyuM che)? ?? nirviSTa nuM grahaNa AnantaryAthe che /1 (A sUtramAM) nirveida (zabda) AnantaryanA arthamAM che jethI avyavahita hoya tene ja kArya thAya ? (jema ke) ravo vaLavA pramANe dhyatra bhathvatra mAM kArya thAya, paraMtu) samI samayaH TaTTa , mAM na thAya. to pachI A (sUtra) zA mATe karavAmAM AvyuM che? 2, pUrve rahela ane para rahela e beno sAmAnya rIte saMbaMdha samajAya che, tethI niyama mATe tamina (rati nirvire pUrvA ) ane tAt (tyuttarA) ema kahyuM che re tyAre pUrva rUpe ke para rUpe bahirbhata paNa zabda ja hoya paraMtu artha to zabdamAM ja rahela che, aMtabhUta che, bahirbhata nathI tethI temAM pauvaparyane avakAza ja nathI. 22 nirvire ema upasargayuktanuM grahaNa zA mATe karyuM che? te praznanA uttaramAM ja Ano javAba AvI jAya che to pachI A pramANe prazna karavo ucita nathI e dalIlane lakSamAM rAkhIne ke. kahe che ke jayAre artha Apyo hoya tyAre pauvaparyano saMbhava ja nathI tethI nanapatre sunA e sUtrano janapadane lagatA pratyAyano sunna thAya che ane tirAyane mAM atizaya, prakarSa, utkRSTatA nA arthamAM prAtipadikane tama vagere pratyaya thAya che jevA arthano nirdeza karanArAM sthaLe A paribhASA upasthita nahIM thAya, kAraNa ke ganapa vageremAM janapadanA arthamAM je pratyaya che ema samajAtAM tyAM niyama lAgu paDavAno koI prasaMga ja nathI. 225 avyavahitane ja kArya thAya, vyavadhAnayuktane na thAya, te mATe sUtramAM nirveida mUkavAnI jarUra che jethI do yuvA pramANe dhyatra, madhvatra jayAM at nI avyavahita rIte pUrve ja che tyAM in kArya thaze. paraMtu samau samaya daSadvI dava jayAM da6 (tra/trA) ane an (=zrI/ I) avyavahita rIte Avela nathI , vacce 6 ane 6 nuM vyavadhAna che tethI ya kArya nahIM thAya.pahelAM rAdhe saptasthA nirviSTa dvArA je prayojana batAvyuM te barobara na hovAthI A vA. (1) mAM prayojana batAvyuM che. nim zabda nairyantarya, aMtarano abhAva hovo te, vyavadhAna zUnyatAnA arthamAM che ane hirA uccAraNanA arthamAM che. tethI " avyavahita rIte uccArelane kArya thAya che" ema artha thaze. sI samayaH e AnantaryanA abhAvanAM udAharaNa che ane tyAM ya kArya na thAya te mATe sUtramAM nirveida nuM grahaNa karyuM che ema kahyuM, paraMtu jo yafjA (6-1-77) e saMhitAyAm(6-1-72) e adhikAra nIcenuM sUtra che (juo: H zAne thanuM thAt saMhitAmAM viko si.kau.) ane saMhitA eTale nimitta majU ane sthAnI Tu vacce vyavadhAna na hovuM te. je vyavahita leya temanI saMhitA na hoya. vaLI ja e pazleSika adhikaraNavAcI saptamI che arthAt atyanta samIpa rahela hoya tyAre an thAya ema samajAze.tethI nirveida nuM grahaNa na karyuM hoya to paNa kArya siddha thaze" e dalIlane lakSamAM rAkhIne nA.ke. kahe che ke pUrva zabda vyavahita mATe paNa prayojAya che jema ke mathurAyAH pUrva patriputra te pramANe thoDuM vyavadhAna hoya to paNa upaleSa thai zake che jema ke vRkSanA mULathI thoDe dUra hoya to paNa vRkSa tiSThatiA ema kahevAya che ane sAdaDInuM vyavadhAna hoya to chatAM muau to ema prayoga thAya che. Ama nirveida nuM grahaNa hoya to ja narantaryano artha thai zakaze anyathA nahIM. tethI ja mItra jevAmAM vyavahita ma para thatAM TU-kArano yatna nahIM thAya.. 22 vimuham ema pahelAM prazna karyo hato te dvArA prayojana pUchyuM hatuM chatAM A prazna dvArA praznakartA jANavA mAge che ke A sUtra niyama mATe karavAmAM AvyuM che ke pachI prakRtti (noMdha 242) mATe? 576 For Personal & Private Use Only Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasmiMstasmAditi puurvottryoryogyorvishessaanniymaartho'ymaarmbhH| grAme devdttH| pUrvaH para iti sNdehH| graamaaddevdttH| pUrvaH para iti sNdehH| evamihApIko ynnci| dadhyudakaM pctyodnm| ubhaavikaavubhaavcau| aci pUrvasyAci parasyeti sNdehH| tiGatiGaH ityatiGaH pUrvasyAtiGaH parasyeti sNdehH| iSyate cAvAci pUrvasya syAdatiGaH parasyeti taccAntareNa yatna na sidhyatIti niyamArtha vcnm| evamartha - midamucyate // asti pryojnmett| ki thiiti| atha yatrobhayaM nirdizyate kiM tatra pUrvasya kArya bhavatyAhosvitparasyeti // pUrve rahela ane para rahela e beno sAmAnya rIte saMbaMdha samajAya che, tethI niyama mATe A tamina (ti nirdiSTa pUrvagrA) ane tAt (tyuttarA ) e (be sUtro) karyA che. grAme vattaH 1 (ema kahevAmAM Ave tyAre gAmathI) pUrve che ke para che te vize saMdeha thAya che. grAma ivadrattA (ema kahevAmAM Ave tyAre gAmathI) pUrva che ke para che ema saMdeha thAya che. e pramANe A o cavA nA Thum (dRSTAnta mAM 2 ane 3) banne jU ane banne mar che. temAM) para thatAM pUrve (hoya te) no ke satpara thatAM parano (ca) thAya che te vize saMdeha thAya che. (ane) patyonama mAM titika pramANe je nighAta thAya che te) mati nI pUrve (leya te) no ke tenI para hoya te) no thAya che te vize saMdeha thAya che. paraMtu man nI pUrve (hoya te) benI (ca) thAya ane mati nI para hoya te) no (nighAta) thAya te iSTa che ane yatna karyA vinA te siddha na thai zake. ema hovAthI (emAM) cokasAi mATe kahyuM che. (arthAta) eTalA mATe (A sUtro ) uccAravAmAM AvyAM che. zuM e prayojana che? to pachI zuM (prayojana) che? have jayAM banneno nirdeza karavAmAM Avyo hoya tyAM zuM pUrvane kArya thaze ke pachI parane? 226 25 A sUtronA prayojana bAbata be pakSa cheH 1) niyamapakSa, jenI ahIM carcA karI che.ane 2) pIprakRti pakSa jenI carcA pAchaLa Avaze(nodha 242).sUtromAM tarimana, tat ema kahyuM che, paraMtu pUrva ane para e be saMbaMdho sAmAnya rIte kahelA hovAthI saMdeha thAya che. je vA pramANe je kArya thAya che temAM ja e saptamI che tethI man nI atyanta samIpavartI 16 no than thaze.jema ke varSa Dam. ahIM e no 2 ane 3 no 3 e banne 6 che ane banne marpaNa che. have e nA samIpavartI no thAya che ema sUtrArtha che.paraMtu jema pUrva varNa TU-kAra an 3-kArano samIpavartI che tema para rahela phuvarNa 3-kAra paNa majU TU-kArano samIpavartI che tethI ahIM saMdeha thAya che ke pUrva no yak thaze ke parano. A saMdehane nivAravA mATe taminniti nirviSTa pUrvasthA e sUtramAM niyama karyo ke pUrvavartI avyavahitane ja kArya thAya, kAraNa ke eka ja vastu ekI sAthe sthAnI tema ja AdezanuM nimitta ema be na thai zake. A niyamane kAraNe samajAya che ke kArya pUrvane ja thaze ane te paNa avyavahitane ja thaze. pariNAme vyavahAramAM vyavadhAna hovA chatAM pUrva gaNAto hoya to paNa tene kArya nahIM thAya, kAraNa ke te niraMtara nathI. Ama A sUtra niyamAthe che, te para ane vyavahita bannenI nivRtti kare che. tamAdityuttarathA mAM paNa ema ja che. titi pramANe mati nI para thatAM tinno nighAta thAya che, paraMtu mo pati mAM che tema mati nI uttare tiDakta hoya ane prati enammAM che tema mati nI pUrve tinta hoi zake. tethI ahIM paNa saMdeha thAya ke uttara arthAt parano nighAta thaze ke pUrvano. e saMdeha nivAravA mATe tamAlityuttarasthA dvArA niyama karyo che ke paMcamI dvArA nirdeza karyo heya tyAre parane ja kArya thaze. tethI matinI uttare rahela hoya te jatidanta no nighAta thaze. pariNAme morna prati mAM nighAta thaze, prati monim mAM nahIM thAya. mArI mAM thaze paNa he mami mAM nahIM thAya. A sUtra pUrvanI nivRtti ane vyavahitanI paNa nivRtti ema be kArya kare che. pakjhIbaskRti pakSamAM pachI cAneyo mAMthI puSTI nI anuvRtti karavI paDe che tethI gaurava thAya che te nivAravA mATe niyamapakSa- A sUtra niyama mATe che ema kahyuM che. 226 jayAM be vibhakti sAthe Ave tyAM zuM? jema ke vo muja vaho e sUtra pramANe vahu no lopa thAya to, te pachI teno meM Adeza na thai zake eTale ke te kAryo tema janimitta be na thaI zake. tethI lopa ane mu Adeza vArApharatI karavAno prasaMga Ave, paraMtu sUtrakAre vaho nuM pharI vAra grahaNa karyuM che tethI samajAya che ke voH e paMcamIne kAraNe tenI para AvatA sUjhana, nid ane IMcakU ne lopa thaze 577 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ubhayanirdeze viprtissedhaatpnycmiinirdeshH||3|| ubhayanirdeze vipratiSedhAtpaJcamInirdezo bhaviSyati // ki pryojnm| prayojanamato lasArvadhAtukAnudAttatve // 4 // vakSyati tAsyAdibhyo'nudAttatve saptamInirdezo'bhyastasijartha iti| tasmin kriyamANe tAsyAdibhyaH parasya lasArvadhAtukasya lasArvadhAtuke paratastAsyAdInAmiti saMdehaH / tAsyAdibhyaH parasya lasArvadhAtukasya / / bahoriSThAdInAmAdilope // 5 // bahoruttareSAmiSThemeyasAmiSThemeyaHsu parato bahoriti sNdehH| bhoruttressaamisstthemeysaam|| goto Nit // 6 // gotaH parasya sarvanAmasthAnasya sarvanAmasthAne parato gota iti sNdehH| gota parasya sarvanAmasthAnasya // jyAM (paMcamyanta ane saptamyanta e) banneno nirdeza hoya tyAM vipratiSedhane kAraNe paMcamI nirdezathazIDA 27 jayAre (sUtramAM paMcamyanta ane saptamyanta e) banneno nirdeza hoya tyAM vipratiSedhane kAraNe (balavattara hovAthI ) paMcamI nirdeza thaze. tenuM prayojana zuM? mU-kArAnta (upadeza)nI pachI AvatA 4 sArvadhAtukano anudAtta (thAya che) tyAM prayojana che jA (vArtikakAra) kaheze ke tAsi vagerenI para thatA sArvadhAtuka (Adeza) anudAtta thAya che tenuM vidhAna karatA sUtromAM hindu ane mukhyapta mATe saptamI nirdeza karavo joie). te (saptamI nirdeza) karavAmAM AvatAM tAsi vagerethI para sArvadhAtukano (anudAtta thAya che), ke pachI 4 sArvadhAtuka para thatAM tAsi vagereno anudAtta thAya che e prakArano) saMdeha thAya che, (paNa) tAsi vagerenI pachI AvatA sa sArvadhAtukano ja (anudAtta) thAya che. va6 nI pachI lAgatA jhanU vagerenA Adino lopa thAya che (e prayojana) IfpA 28 vaghu pachI AvatA Tuna , manis ane sunno lopa thAya che, ke pachI , Tunis ane ksuna pratyaya para thatAM vahu no lopa thAya che e saMdeha thAya che. paraMtu (paMcamInirdezane kAraNe) vahu nI para thatA rujhana, TUnis ane suna no lopa thAya che (ema samajAze). nAto tiA pramANe sarvanAmasthAna vibhakti dat thAya che tyAM prayojana che 6I. (ahIM) pachI AvatI sarvanAmasthAna vibhakti)nuM, ke pachI sarvanAmasthAna (vibhakti) para thatAM no (zabda)nuM dita thAya che, e saMdeha (thAya che paraMtu) pachI (AvatI sarvanAmasthAna vibhakti)nuM nitva (thAya che) eTale ke nA rahyA pramANe temanA Adino lopa thaze ane bIjA vaho e SaSThIne kAraNe vahu no mU Adeza thaze. Ama paMcamIne kAraNe vahu nimitta bane che ane SaSThIne kAraNe kAryo, sthAnI bane che tethI paryAya nahI karavo paDe ane saMdeha paNa nahIM rahe. 227 jayAre banneno nirdeza hoya tyAre sUtrapATha pramANe paMcamIno pATha para che tethI paMcamI thaze. AgaLa kaheze vimaviroSanirdeA (vA.13). te pramANe je caritArtha na hoya te vibhakti thaze. Ama chatAM : usa duHA mAM 3H e paMcamI ane si e saptamI banne caritArtha che. temane anyatra avakAza nathI chatAM ahIM paMcamI ja balavattara thaze tethI koi doSa nahIM Ave. 22* (nodha 226). 578 For Personal & Private Use Only Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rudAdibhyaH sArvadhAtuke // 7 // rudAdibhyaH parasya sArvadhAtukasya sArvadhAtuke parato rudAdInAmiti sNdehH| rudAdibhyaH parasya sArvadhAtukasya // Ane mugiidaasH||8|| Asa uttarasyAnasyAne parataH Asa iti sNdehH| Asa uttarasyAnasya // Adi sarvanAtraH sut aa sarvanAmna uttarasyAma Ami parataH sarvanAmna iti sNdehH| sarvanAmna uttrsyaamH|| gherDityApanadyAH // 10 // nadyA uttareSAM DitAM Gitsu parato nadyA iti saMdehaH / nadyA uttareSAM DitAm // had vagere (dhAtu) pachI AvatA (vaTAti) sArvadhAtukane (hAthAya te prayojana) nA 229 (ahIM) TU vagere (dhAtu) pachI AvatA (vAri ) sArvadhAtukane (rAma thaze), ke pachI sAvadhAtuka (pratyaya) para thatAM TU vagere (dhAtu) ne thaze, ema saMdeha (thAya che paNa) TU vagere nI pachI AvatA sArvadhAtukane (thAya che). kAna para thatAM (tra-kArAnta aMgane) mu% (Agama thAya che), mAn pachI AvatA (gana) no ruM thAya che) (e prayojana). 8 290 (ahIM) mAm nI uttare (rahela) mAna no (thaze) ke mana para thatAM mAsa no (thaze) e saMdeha (thAya che paNa) mAr nI uttare rahela mAna no (thaze). (mavarSAnta) sarvanAmanI pachI (AvatA) mA ne su thAya che (e prayojana) lA (ahIM) sarvanAmanI pachI (AvatA) mAne (su thaze), ke mAm para thatAM sarvanAmane (thaze) e saMdeha (thAya che paNa) sarvanAmanI para (thatA) mAm ne (thAya che). dhi no Di para thatAM (guNa), navI saMjJakane rin para thatAM mAm (thAya che) (e prayojana) ll1mAM 23 (ahIM) nI saMjJakanI pachI AvatA rin pratyayone mAt (thAya che, ke pachI rin para thatAM navI saMjJakane e saMdeha (thAya che) navI saMjJakanI pachI AvatA Dis pratyayone (thAya che). 22 , 4, zvasa, anna ane nam e dhAtunI para thatA vAdri sAvadhAtuka pratyayane ra6 Agama thAya che.ahIM sUtramAMno sArvadhAtu anyatra [kiTa sarovoDanancacA (7-2-79) mAM] caritArtha che tethI sArvadhAtu0 ema samajAze. 230 mAne mukvA dvArA mAn pachI AvatA mana no tuM thAya che. dvArA mAM mAtaH e paMcamI tamAdityuttarathA pramANe mAne saptamI nI SaSThI banAvaze tethI mAne parastha mAnava tu arthAt nA rahyA pramANe mA no rR thaze ane saMdeha nahIM rahe. 23) gharDiti (7-3-111) pramANe hinU pratyaya para thatAM dhi no guNa ane mALuM nADA (7-3-112) pramANe nI saMjJaka jene aMte hoya te aMgenI para thatA hita pratyayane A Agama thAya che. nAH e paMcamI anuvattithI AvatA diti e saptamIne hitaH ema jayanta banAvaze. tethI pratyayane ja mAr thavAthI saMdeha nahIM rahe. 579 For Personal & Private Use Only Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaDApa: 2 . Apa uttarasya Dito Diti parata Apa iti sNdehH| Apa uttarasya dditH|| Damo hrasvAdaci Gamunityam // 12 // Dama uttarasyAco'ci parato Dama iti sNdehH| Dama uttrsyaacH|| vibhaktivizeSanirdezAnavakAzatvAdavipratiSedhaH // 13 // vibhaktivizeSanirdezAnavakAzatvAdayukto'yaM viprtissedhH| sarvatraivAtra kRtasAmarthyA saptamyakRtasAmA paJcamIti kRtvA paJcamInirdezo bhaviSyati // mAm (jene anta hoya tevA aMganI) pachI AvatA Dis ne vat (Agama thAya che) (e prayojana) ||11 12 (ahIM ) mAm nI uttare (rahela) Dis ne vat (Agama) thAya che, ke pachI mAm (anne heya te) nI pachI AvatA hindu ne e saMdeha (thAya che paNa) mAm (anne hoya te) nI pachI AvatA hinU ne thAya che. dasvanI pachI Avato ham jene aMte hoya tevA padanI pachI AvatA man ne nitya hakuTuM Agama thAya che /12 233 (ahIM) Dam nI pachI AvatA ma ne mus (thAya che), ke gar para thatAM ham ne (thaze) e saMdeha (thAya che paNa) ham nI pachI AvatA ne (thAya che). viziSTa vibhaktidvArA karela nirdeza anavakAza hovAthI (ahIM) vipratiSedha nathI l/13ii. (AgaLa uddharelAM sUtromAM) viziSTa vibhaktiyuktano je nirdeza karyo che tene avakAza nathI tethI A vipratiSedha ayogya che. ahIM sarvatra saptamIe tenuM sAmarthya caritArtha karyuM che (eTale ke teno artha anyatra upayogamAM Avyo che, jayAre paMcamIe sAmarthya caritArtha karyuM nathI ethI karIne paMcamI nirdeza (amalI) thaze. 232 mAvanti aMga pachI AvatA hita ne A Agama thAya che. ahIM paNa sAH e paMcamI anuvRttithI Avela hiti e saptamIne pachI banAve che tethI saMdeha nahIM rahe. 23 Tamo havAti9 (8-3-32) pramANe hasvapachI Avato rum pratyAhArano varNa jene aMte hoya te padanI pachI AvatA san ne mudde Agama lAge che tethI survanuM gAnta mAM - e ham pratyAhAramAMnA varSa pUrve hasva che tenI pachI Avela mA e majU ne mudde eTale ke na (na) Agama lAgatAM survana nAste--survajJAttei thaze. ahIM survana mAM nuM padAnta hovAthI pAntA pramANe jItva pratiSedha thavAthI teno jU nahIM thAya, paraMtu jo Dam ne mudde thato hoya to survananuM sArUM--jurvagna mArUM e sthitimAM be naM-kAra che tethI pAntA e niSedha lAgu nahIM paDe, kAraNa ke padAnta eka ja na-kAra hoya che na hoi zake. pariNAme pAtra thavAno prasaMga Avaze. paraMtu mu Agama ham ne lAgato nathI, kAraNa ke uttara sUtra mago ko vo vA (8-3-33) mAM mana nI anuvRtti thAya che tethI te sAvakAza che jayAre hamaH e anavakAza paMcamI che te saptamInI SaSThI banAvaze tethI man ne samudra thaze. pariNAme padAnta eka ja na-kAra rahetAM chAtva no prasaMga ja nahIM rahe. 24 pUrva vArtikomAM lIdhela sUtromAM viziSTa vibhaktiono nirdeza che. temAMnA saptamI nirdezo saptamInA ja arthamAM pUrva sUtramAM upayogI hovAthI sArthaka che. jema ke mane muddA railAsA (7-2-82-83) ahIM lAsA mAM anuvRtta thaela saptamyanta mAne pUrvanA kAne mun sUtramAM saptamInA arthamAM upayogI che tethI sArthaka che. vArApA (7-3-113) ahIM anuvRtta thaela saptayanta 580 For Personal & Private Use Only Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathArtha vA SaSThInirveda za4 , yathArtha vA SaSThInirdezaH krtvyH| yatra pUrvasya kAryamiSyate tatra pUrvasya SaSThI krtvyaa| yatra parasya kAryamiSyate tatra parasya SaSThI krtvyaa|| sa tarhi tathA nirdezaH krtvyH| na krtvyH| anenaiva prklptirbhvissyti| tasminniti nirdiSTe pUrvasya sssstthii| tasmAdityuttarasya sssstthii|| tattarhi SaSThIgrahaNaM krtvym| na krtvym| prkRtmnuvrtte| athavA viSaya pramANe SaSThI nirdeza karavo joie II14aa 215 athavA artha (eTale ke jarUrI pramANe (sUtromAM) 5SThI dvArA nirdeza karavo joie. jayAM pUrve (rahela) ne kArya karavAnuM hoya tyAM pUrvanI SaSThI karavI joie. jayAM para (rahela) ne kArya karavAnuM) hoya tyAM paranI SaSThI karavI joie. to pachI e pramANe (pachI) nirdeza karavo paDaze? nahIM karavo paDe, (kAraNa ke saptamI dvArA nirdeza hoya tyAM (tarimanniti 0) pUrvanI SaSThI ane paMcamI dvArA nirdeza oya tyAM (tasmAvityu 0) para hoya tenI SaSThI ema A (sUtra) thI ja thaze.23% to pachI ghI (zabda)nuM rahaNa karavuM paDaze? nahIM karavuM paDe. je prastuta che tenI anuvRtti thaze. hiti pUrva sUtro dekiMti mAnavAH (7-3-111-112) mAM saptamInA arthamAM upayogI che tethI sArthaka che. jayAre keTalAka saptamInirdezo saptamInA arthamAM para sUtramAM upayogI hovAthI sArthaka thAya che. jema ke dvAbdhi sArvadhAtu (7-2-76) mAM je saptamyanta sArvadhAtu che te para sUtra siha sopoDanA ! (7-2-77) mAM saptamInA arthamAM upayogI hovAthI sArthaka che. Ama saptamInirdezo pUrva ke para sUtramAM te arthamAM upayogI hovAthI sAvakAza che, paraMtu sUtromAMnA paMcamInirdezo anyatra upayogI na thatA hovAthI anavakAza che tethI uparanAM sarva sthaLe paMcamInirdeza anavakAza hovAthI tasmAdityuttarathA pramANe para rahelane kArya thaze, para rahela kAryo che tema darzAvaze. 235 yathArtham = artha pramANe, viSaya pramANe athavA to jarUra pramANe. vidhi sUtronAM je pradeza sUtra hoya, jayAM jayAM te sUtro lAgu paDavAnAM hoya tyAM je je kAryuM hoya, jene jene sUtravihita kArya thavAnuM hoya tenI SaSThI karavI joie, eTale ke jayAM pUrvano artha darzAvanArane kArya thavAnuM hoya tenuM pazyanta dvArA uccAraNa karavuM joie ane jyAM jayAM parane kArya thavAnuM hoya tyAM parano artha darzAvanAra padanuM SaSTrayanta dvArA uccAraNa karavuM joie. 236 A banne paribhASA eka ja sthaLe, eka ja vidhi sUtramAM paMcamI ane saptamIne yathAyogya rIte SaSThImAM pherI nAMkhe ema kahevAthI to gaurava thAya che. vaLI SaSThIprApti (arthAt A bemAMthI eka paribhASAne pratApe anya vibhaktine SaSThImAM pheravavI te) mATe paratva ane anavakAratva Avazyaka che tethI baMne paribhASA ekI sAthe SaSThIprakalpana, SaSThIne niSpanna, na karI zake, paraMtu anavakAza hoya to te anya arthAt sAvakAza hoya te vibhaktinI SaSThI banAvaze. tethI nirdiSTane ja kArya thaze. tarimanniti pUrva pramANe SaSThI bane to SaSThInirdiSTa pUrvane ja kArya thaze ane tamAhityuttarasyA pramANe SaSThI bane to SaSThInirdiSTa uttarane ja kArya thaze. jema ke mane muI (7-2-81). ahIM to vecaH (7-2-80) mAMthI mataH nI anuvRtti thAya che . te e sUtramAM sAvakAza che, paraMtu mAne e saptammantane anyatra avakAza nathI, te anavakAza che tethI te ataH e paMcamInI martha ema SaSThI banAvaze (6ThThIvraNa) tethI mAna para thatAM meM-kArAnta aMgane mu Agama thaze tema samajAya che. te pramANe zvAsa mAM mane nI anuvRtti thAya che. mane e saptamI pUrva sUtramAM sAvakAza che, jayAre mAsaH e paMcamI niravakAza che tethI te sAvakAza mane e saptamInI tasmAdityuttarathA e paribhASA pramANe (mAnastha ema) SaSThI banAvaze tethI mAn nI para AvatA gAna no (arthAt maH parA pramANe tenA mA no) ruM thAya che ema artha samajAze. TUMkamAM tasminDa e paribhASA dvArA samajAya che ke pUrve rahela kAryo che. tethI pUrvavAcI pada hoya tenI SaSThI karavI ema jANI zakAya che. te rIte tamAhiti. e paribhASA dvArA samajAya che ke para rahela leya te kAryo che tethI para vAcaka padanI SaSThI karavI ema jANI zakAya che. have jayAM paMcamI ane saptamI banne sAvakAza hoya tyAM para hovAthI paMcamI thaze, jema ke mAmi sarvanA traH suddA (7-1-para) mAM gAma e saptamI para sUtra trayA (7-1-53) mAM sAvakAza che ane temAM mAnabheraphuddA (7-1-50) mAMthI 581 For Personal & Private Use Only Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kva prkRtm| SaSThI sthAneyogA iti // prakalpakamiti cenniyamAbhAvaH // 15 // prakalpakamiti cenniymsyaabhaavH| ukta caitanniyamArtho'yamArambha iti / pratyayavidhau khalvapi paJcamyaH prakalpikAH syuH| tatra ko dossH| guptikadbhayaH san guptijkidbhaya ityeSA paJcamI sanniti prathamAyAH SaSThI prakalpayettasmAdityuttarasyeti / kyAM prastuta che?237 gSThI thayoIT(sUtra)mAM . prakalpaka che ema (kaho) to niyama nahIM rahe 1 pA 238 A (sUtro) prakalpaka (SaSThIne ubhAve) che ema kaho) to niyama nahIM rahe.299 ane pUrve) kahyuM che ke A (sUtro ne) niyama mATe karavAmAM che. vaLI pratyayavidhimAM paNa paMcamI (vibhakti prathamA vagerene SaSThImAM) pheravanAra thaze temAM zo vAMdho che? gutibhyiH sana mAM gutiH e paMcamI taramAdrityuttarathA thI san e prathamAnI SaSThI banAvaze. paMcamyanta tU nI anuvRtti thAya che. te paMcamI e sUtramAM sAvakAza che. Ama A maki sarvanAzna: sUtramAM paMcamI ane saptamI banne sAvakAza che paraMtu paMcamI para hovAthI tamAiita pramANe gAma e saptamInI mamaH ema SaSThI banAvaze tethI meM-kArAnta sarvanAma aMga pachI AvatA mAm ne su Agama thAya che. 237 A paribhASAomAM pUrva ke paranI SaSThI banAvI zakAya te mATe taminniti nirviSTa (uThI), tamAhityuttaraW (pachI) ema uThI zabdanuM grahaNa karavAnI jarUra nathI, kAraNa ke pachI sthAnethaT I (1-1-49) mAMthI uThI nI anuvRtti thAya che tethI kArya siddha thaze. 238 pratye--tra 6 niSpanna karavuM, banAvavuM e dhAtu uparathI pra m eTale banAvanAra, niSpanna karanAra. jayAM SaSThI na hoya tyAM tene ubhAvavAmAM Ave, eTale ke anya vibhaktinI SaSThI banAvavAmAM Ave te pathvIprasRpti. paraMtu jo yA jevAM sUtramAM ja SaSThI (sautrI SaSThI) che tyAM SaSThI udbhAvavAnI jarUra nathI. tyAM ema samajAze ke je avyavahita pUrva hoya tenI e SaSThI che. e niyama thaze, tethI para hoya ke vyavahita hoya tenI nahIM. arthAt tyAM avyavahita pUrvane ja kArya thaze, avyavahita para nahIM thAya. te rIte pUrva heya paNa vyavahita hoya tene paNa kArya nahIM thAya. A sUtromAM uThI ne mAMthI uSThI nI anuvRtti thAya che tethI saptamInA arthano nirdeza hoya tyAre je avyavahita rIte pUrva hoya tenI SaSThI thaze ane paMcamInA arthano nirdeza hoya tyAre avyavahita rIte para hoya tenI SaSThI thaze. A pakSa pramANe Ama SaSThI banAvavAmAM Ave che te pajhaHpakSa che. 23 ahIM ema kahevA mAge che ke prakRti pakSa svIkAravAmAM Ave to AgaLa (vA. 2) mAM kahyuM che ke A be sUtro niyama mATe che tenuM zuM? niyama A rIte che H saptamInA arthano nirdeza hoya tyAM pUrvane ja kArya thaze uttarane nahIM ane paMcamInA arthano nirdeza hoya tyAM parane ja kArya thaze pUrvane nahIM. temAM paNa bIjo niyama che ke je anantara pUrva ke anantara para hoya tene ja anukrame taminniti ane tamaviti pramANe kArya thaze. bIjI rIte kahetAM e paribhASAomAM pUrvI athavA parastha ane niSTi e zabdonuM grahaNa karyuM che tethI te niyamArthaka bane che, paraMtu kaThThaNa pakSamAM jema paratva ane avakAzatvane AdhAre ja vyavasthA thAya che tema niyamapakSamAM paNa tene AdhAre vyavasthA thAya che. 240 A sUtro SaSThInuM prakalpana kare che ema kalpavAmAM Ave to bIjo eka doSa Ave che, kAraNa ke pratyayane lagatA vidhiomAM paNa paMcamI vibhakti SaSThI banAvanAra thaze. pariNAme sinnikUvAmAMnI paMcamI san e prathamAnI SaSThI banAvaze ane sanaH ema SaSThI thAya to san Adeza thAya che tema samajAze ane anya AdezanuM sUtramAM vidhAna nathI tethI antaratama hovAthI san no san Adeza thaze, paraMtu e san nuM sUtramAM uccAraNa karavAmAM nathI AvyuM tenuM to thAnedantaratama pramANe mAtra anumAna karavAmAM AvyuM che. Ama te sad upadezamAMno san nathI tethI tenA nU nI saMjJA nahIM thAya, kAraNa ke upadezamAM anya hajU hoya tenI dat saMjJA thAya che ema hatyam sUtramAM kahyuM che. pariNAme kArya siddha nahIM thAya ema ahIM dalIla che. 582 For Personal & Private Use Only Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ astu| na kazcidanya AdezaH pratinirdizyate tatrAntaryataH sanaH sanneva bhvissyti| naiva shkym| itsaMjJA na prklpet| upadeza itiitsNjnyocyte|| prakRtivikArAvyavasthA ca // 16 // prakRtivikArayozca vyavasthA na prklpte| iko ynnci| acItyeSA saptamI yaNiti prathamAyAH SaSThI prakalpayettasminniti nirdiSTe pUrvasyeti // saptamIpaJcamyozca bhAvAdubhayatraiva SaSThIpraklaptistatrobhayakAryaprasaGgaH // 17 // saptamIpaJcamyozca bhAvAdubhayatraiva SaSThI prApnoti / tAsyAdibhya ityeSA paJcamI lasArvadhAtuka ityasyAH saptamyAH SaSThI prakalpayettasmAdityuttara - syeti| tathA lasArvadhAtuka ityaSA saptamI tAsyAdibhya iti paJcamyAH SaSThI prakalpayettasminniti nirdiSTe puurvsyeti| tatra ko dossH| tatrobhaya -kaaryprsnggH| ubhayoH kArya tatra prApnoti / / naiSa dossH| yattAvaducyate prakalpakamiti cenniyamAbhAva iti mA bhuunniymH| bhale. (ahIM) bIjA koi Adezano nirdeza karavAmAM nathI Avyo tethI sauthI samAna hovAne kAraNe (san no) san ja (Adeza) thaze. e pramANe zakya nathI. temAM) tU saMjJA thai nahIM zake, kAraNa ke t saMjJA upadezamAM kahevAmAM Ave che. prakRti ane vikAranI vyavasthA paNa nahIM bane) II16I 24 prakRti ane vikAra (Adeza) e bene lagatI je vyavasthA che te nahIM rahe. te cArjiA mAM mAtra e saptamI tarimanniti nirdiSTa pUrva pramANe ya e prathamAnI SaSThImAM pheravaze. saptamI ane paMcamI e be hovAthI baMne sthaLe SaSThI banavAthI baMne kArya thavAno prasaMga (Avaze) I/1LA ane sUtramAM) saptamI ane paMcamI (e be hoya tyAre e baMne hovAne kAraNe baMne sthaLe SaSThI thavAno prasaMga Ave che. tAHi e je paMcamI che te tammaratyuttarathA pramANe sArvadhAtu e saptamInI SaSThI kare ane te rIte DhasArvadhAtu e saptamI tagniti niSei pUrvathA pramANe tAdrikhyaH e paMcamInI SaSThI kare. temAM zo vAMdho che? tyAM ubhayane kArya thavAno prasaMga (Avaze), arthAt tema thavAthI baMnene kArya thavAno prasaMga Ave che. 242 e doSa nathI Avato). vaLI je kahyuM ke prakalpaka che ema (kaho ) to niyama nahIM rahe.a (temAM kahevAnuM ke) niyama bhale na rahe. 241 prakRti arthAt sthAnI ane vikRti arthAt Adeza. dA.ta. ru thavA pramANe rU ne sthAne tha thAya che temAM mULa je rahela che te nna prakRti che ane temAM pheraphAra thaine jeya thAya che te vikRti gaNAya. Ama A prakRti ane A vikAra ema spaSTa samajI zakAya che, paraMtu rimanniti pramANe ja e saptamI [ e prathamAnI SaSThI banAve to phu no [ Adeza thAya tema | no paNa Adeza thavAno prasaMga Ave, eTale ke rU no eka Adeza ane cam no eka Adeza thAya.pariNAme A sthAnI ane A Adeza ema je spaSTa vyavasthA che te nahIM rahe. tethI jUne sthAne yam Adeza prApta nahIM thAya, kAraNa ke SaSThI thavAthI gaLuM paNa sthAnI thai jAya che. Ama SaSThIpralUpti pakSamAM A vadhArAno doSa thaze. 242 tArInulAlU e sUtranI vA.(1) pramANe kSArvadhAtu nI sArvadhAtu ema saptamI thatAM sUtramAM saptamI ane paMcamI e banne thaze. have SaSThIpralUpti karavAmAM Ave to, eTale ke tArAvikhyaH e paMcamI tAlityuttaraW 0 pramANe sArvadhAtu e saptamInI SaSThI banAve ane sarvidhAtu e saptamI rimanniti nirviSTa pramANe tAmyiH e paMcamInI SaSThI banAve to bannene SaSThIne sthAne kArya thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke ahIM sthAnI bhinna hovAthI virodha nathI thato tethI vipratiSe para vArthaKA ne ahIM avakAza nathI. pariNAme banne kAryo ekIsAthe thavA jaze. ema ekadezInI dalIla che (nA.). 24 atyAra sudhI je doSa darzAvyA teno nirAsa kare che.pralUpti svIkAravAmAM Ave to A sUtro niyamArtha che ema je kahyuM teno virodha thaze, kAraNa ke jo pralUpti mATe hoya to niyamAthe na hoi zake. e be vyApAra ekIsAthe na hoi zake. teno uttara e ke je kArya niyama kare che te ja kArya SaSThIprakalpanathI siddha thAya che tethI niyama na raheto doSa nahIM Ave. vAstavamAM jayAM sUtramAM SaSThI (autrI SaSThI) 583 For Personal & Private Use Only Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamInirdiSTe pUrvasya SaSThI prakalpyate paJcamInirdiSTe prsy| yAvatA saptamInirdiSTe pUrvasya SaSThI prakalpyata evaM paJcamInirdiSTe prsy| notsahate saptamInirdiSTe parasya kArya bhavituM nApi paJcamInirdiSTe pUrvasya // yadapyucyate pratyayavidhau khalvapi paJcamyaH prakalpikAH syuriti santu nAma prklpikaaH| nanu cokta guptijkidbhUyaH sannityeSA paJcamI sanniti prathamAyAH SaSThI prakalpayettasmAdityuttarasyeti / parihRtametannakazcidanya AdezaH pratinirdizyate tatrAntaryataH sanaH sanneva bhaviSyatIti / nanu coktaM naivaM zakyamitsaMjJA na prakalpetopadeza itItsaMjJocyata iti / syAdeSa doSo yadItsaMjJAdeza prtiiksset| tatra khalu kRtAyAmitsaMjJAyAM lope ca kRta Adezo bhvissyti| upadeza iti hiitsNjnyocyte| (kAraNa ke, saptamIdArA nirdeza hoya tyAre pUrvanI SaSThI karavAmAM Avaze ane paMcamIdvArA nirdeza hoya tyAM paranI SaSThI karavAmAM Avaze. Ama jayAre saptamIdvArA nirdeza hoya tyAre pUrvanI SaSThI karavAmAM Ave che ane paMcamIdArA nirdeza hoya tyAM paranI SaSThI karavAmAM Ave che tethI saptamIdArA nirdeza hoya tyAre parane kArya thavAnI zakyatA nathI ane paMcamIdArA nirdeza hoya tyAM pUrvane kArya thavAnI zakyatA nathI .vaLI je kahyuM ke pratyayavidhimAM paNa paMcamI (vibhakti, prathamA vagerene) SaSThImAM pheravanAra thaze. (temAM kahevAnuM ke) bhale thAya. paraMtu ame kahyuMne ke tiSyiH sana mAM (gupta ) e je paMcamI che te tasmAdrityuttara ! ne kAraNe san e prathamAnI SaSThI banAvaze. eno to '(ahIM) bIjA koi Adezano nirdeza karavAmAM nathI Avyo tethI sauthI samAna hovAne kAraNe (sana no) san ja (Adeza) thaze', ema kahIne parihAra karyo che. paNa ame kahyuM ke e pramANe zakya nathI. (tethI) tU saMjJA thai nahIM zake, kAraNa ke t saMjJA upadezamAM kahevAmAM Ave che.jo t saMjJA Adeza thavAnI pratIkSA karatI hoya to e doSa jarUra Ave. paNa tyAM to tu saMjJA karavAmAM Ave ane lopa karavAmAM Ave te pachI Adeza thaze, kAraNa ke rat saMjJA to upadeza vakhate ja kahevAmAM Ave che. hoya, jema ke e viA tyAM pUrvanI ja SaSThI thaze ane paranI SaSThInuM prakalpana karavAmAM nahIM Ave, paraMtu jayAre sUtramAM pappattanuM grahaNa na karavAmAM AvyuM hoya tyAre SaSThInI pravupti karavAmAM Avaze ane tene nizcita saMbaMdha na hovAthI te sthAna SaSThI thaze ane te SaSThI jene thai hoya tene kArya thaze. 2^StandritU mAM sana pratyayanuM anubandhasahita uccAraNa karyuM che. te upadeza kALe ja jU nI hat saMjJA thaze ane tA TopaH | pramANe lopa paNa thaze tethI prayoga kALe to anubandharahita sa ja pratyaya thaze tethI teno Adeza sa paNa anubandharahita ja thaze, kAraNa ke SaSThIpralUpti thAya te pUrve sUtramAM ja tU saMjJA thAya che tethI san nuM kArya anubandharahita sa ne prApta thaze. pariNAme data saMjJA nahIM thAya ema je doSa kahyo te nahIM rahe. 584 For Personal & Private Use Only Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavA nAnutpanne sani prakluptyA bhavitavyaM yadA cotpannaH saMstadA katasAmA paJcamIti kRtvA prakluptina bhaviSyati // yadapyucyate prakRtivikArAvyavasthA ceti tatrApi katA prakRtau SaSThIka iti vikRtau prathamA yaNiti / yatra ca nAma sautrI SaSThI nAsti tatra prakluptyA bhavitavyam / athavAstu tAvadiko yaNacIti yatra nAma sautrI sssstthii| yadi cedAnImacItyeSA saptamI yaNiti prathamAyAH SaSThI prakalpayettasminniti nirdiSTe puurvsyetystu| na kazcidAdezaH pratinirdizyate tatrAntaryato yaNo yaNeva bhaviSyati // yadapyucyate saptamIpaJcamyozca bhAvAdubhayatra praklRptistatrobhayakAryaprasaMga ityA-- athavA to sana (gu vagerenI pachI) lAgyo na hoya tyAM sudhI te (prathamAnI) SaSThI banAvI nahIM zake ane jayAre sana lAgyo hoya tyAre tenI zakti vaparAi gai hovAthI (SaSThI) nahI bane. vaLI je kahyuM ke prakRti ane vikAranI vyavasthA paNa nahIM bane te bAbatamAM kahevAnuM ke, tyAM paNa prakRtimAM phula: ema SaSThI karI che (ane vikRtimAM ya e prathamA (karI che), vAstavamAM jayAM sUtramAM SaSThI na hoya tyAM (pachI) thavI na joie athavA to vAi e sUtramAM SaSThI (nirdiSTa) che tyAM bhale thAya. have jo ahIM) gari e saptamI taminniti nirviSTa pUrvA pramANe than e prathamAnI SaSThI banAve to bhale banAve. (ahIM yan nI sAme) bIjA koI Adezano nirdeza karavAmAM nathI Avyo tethI sauthI samAna hovAne kAraNe antaratama levAthI cam no than ja thaze.vaLI je kahyuM ke saptamI ane paMcamI e be hovAthI baMne sthaLe SaSThI banavAthI baMne kArya thavAno prasaMga Avaze 245 ahIM doSano anya rIte nirAsa kare che. gutikULa e paMcamIne kAraNe tenI pachI thanAra sana paratvaviziSTa che. jayAM sudhI te dhAtunI pachI lAge nahIM tyAM sudhI te gun vagerenI para Avela che tema na kahevAya ane jevo te gun vagerenI para Ave tyAre ja san ne para lAvavAmAM atidvaya e paMcamI vaparAi javAthI, te kSINazakti thavAthI, paMcamI SaSThIpravupti nahIM karI zake, kAraNa ke kSINa thaela paMcamIne pharI pravRtta thavA mATe koi pramANa nathI 246 have prakRti-vikAra vyavasthAne lagatI zaMkAno nirAsa kare cheyAtriA mAM jU ane cak bannenuM sAkSAt zravaNa thAya che temanI vacce sthAnI ane Adezano saMbaMdha che. tyAM saptamI SaSThIpralUpti nahIM kare, eTale ke mana e saptamI [ e prathamAnI pakkI nahIM banAve, kAraNa ke tema thavAnI jarUra nathI. tethI rUH ane thaTH ema be sthAnI thaze vagere je doSa darzAvyo te saMbhavita nathI. paraMtu jayAre sUtramAM zravaNa thatuM hoya tevA sthAnI ane Adezano spaSTa saMbaMdha na hoya tyAM pappattano Adeza sUcavavA mATe, sUtravihita kArya kone thaze AkAMkSAne SaSThIpravRptinI apekSA rahetI hoya tyAM ja SaSThInI pravRpti thaze. jema ke na vA (6-4-6) e sUtramAM jayantanuM grahaNa nathI tethI SattanI apekSA che. tyAM pUrva sUtra nAmA (6-4-3) mAMthI nAma nI anuvRtti thAya che. te saptamI tiinnati nirvei pramANe nI SaSThI karaze jethI nAm para thatAM no dIrgha thaine (rUpa siddha thaze). ane rU thanA mAM paNa yAH e SaSThI thAya chatAM anya AdezanuM vidhAna nathI tethI aMtaratama hovAthI ya no yak ja Adeza thaze. pariNAme doSane avakAza nahIM rahe. nA. kahe che ke A mAtra prauDhivAda che sUtramAM tha[ e prathama ane H e SaSThIno nirdeza karyo che tenA pratApe ane can no sthAnI Adeza tarIke saMbaMdha thAya te pachI A tasanniti nirveiSTa sUtrane baLe than paNa sthAnI thAya to koi vAMdho nathI, kAraNa ke upara kahyuM tema ca no [ ja Adeza thaze. 248 eka sUtramAM ekIsAthe paMcamI ane saptamI SaSThIpravRpti kare e to paraspara virodha thavAne kAraNe saMbhavita nathI chatAM mAne mundrA dvArA e sUtrone AdhAre paMcamI ane saptamI baMne vibhaktio SaSThInI niSpatti kare to tAvikhyaH sArvadhAtukSya lasArvadhAtuke tAsyAdInAm anudAttatvaM bhvti| (tAsi vagaire pachI bhAvato lasArvadhAtuka bhane lasArvadhAtuka 5chI sAcatA tAsi paNe3 anudAtta thAya che) ema anumAna thAya to sAduLaH | vageremAM paNa te ja rIte SaSThI niSpanna thaIne e varNa pachI man AvatAM temane sthAne guNa rUpI ekAdeza thAya che ema sUtra samajAze tema chatAMpANinIe kSaH pUrvaparathIH | e sUtramAM pUrvaparathIH nuM grahaNa karyuM che tethI jJApana thAya che ke baMne vibhakti eka sAthe SaSThIniSpatti karanAra nathI hotI(nome yupatnalpi) ane baMne eka sAthe prakalpaka na hoya to niyamapakSamAM paratva ane anavakAzatva jema prakalpakatvanAM nirNAyaka che tema pravupti pakSamAM paNa che. AthI je para haze For Personal & Private Use Only Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -cAryapravRtirjJApayati nobhe yugapatprakalpike bhavata iti yadayamekaH pUrvaparayoH iti pUrvaparagrahaNaM karoti // svaM rUpaM zabdasyAzabdasaMjJA // 1 // 1 // 68 // rUpagrahaNaM kimarthaM na svaM zadvasyAzadvasaMjJA bhavatItyeva rUpaM zasya saMjJA bhvissyti| na hyanyatsvaM zadvasyAstyato rUpAt / evaM tarhi siddhe sati yadrUpagrahaNaM karoti tajjJApayatyAcAryo'stvanyadrUpAtsvaM zadvasyeti kiM punastat arthaH kimetasya jJApane prayojanam / ardhavadgrahaNe nAnarthakasyetyeSA paribhASA na kartavyA bhavati // , / / (temAM kahevAnuM ke) : pUrvaparaNyoH| e sUtramAM pUrva ane par zabdonuM grahaNa kare che te AcAryano vyavahAra sUcave che ke (paMcamI ane saptamI) baMne eka sAthe anyane paNImAM pheravatAM nathI. A zAstramAM zabdanA svarUpanuM ja grahaNa karavAnuM che,( tenA arthanuM nahIM,)" sivAya ke te sabda vyAkaraNa zAstranI saMjJA hoya ||106 8l 250 (sutramAM) rUpa (zabda)nuM grahaNa zA mATe (karyu che) ? sva rASTrAnDsanA eTalAthI jarUpa e sabdanI saMjJA na thAya ? kAraNa ke rUpa sivAya zabdanuM potAnuM bIjuMkaMi (hotuM) nathI. to pachI Ama (rUpagrahaNa karyA vinA) siddha thatuM hovA chatAM (sUtramAM) je rUpa (zabda) nuM grahaNa kare che tethI AcArya sUcave che ke rUpa sivAya paNa bIjuM kaMi zabdanuM potAnuM hoya che. te vaLI zuM che ? artha. A jJApananuM prayojana zuM che ? e ke (sUtramAM) arthayuktanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre artharatinuM (grahaNa) nahIM thAya' e paribhASA nahIM. karavI paDe. 51 athavA anavakAza haze te prakalpaka thaze. ahIM zaMkA thai zake ke tIrghAt / (che tummata) e sUtramAM paMcamI anavakAza che ane te para sUtra che tethI i-kAranI peDhI banAvavAmAM Avaze. paraMtu tema nathI. ahIM paMcamIno batvano aham| pramANe vyatyaya thaine pIne sthAne prayojAi che tethI TrIuta eTale TIsthi ema samajAze. dIrghane tu Agama thaze OM ne nahIM thAya. A bAbatano nirdezasUtrakAre viASA senApurAcchAyArAtkrAnizAnAm| e sUtramAM suAcchAyA ema kahyuM che temAMthI maLe che. e uparathI samajAya che ke turdU dIrgha A ne thAya che j ne nathI thato. jo tema na hota to sUtrakAra supa ema be pakAra cukA nirdeza karata, kAraNa ke re vaiM| pramANe partya co. ~ sUtramAM jayAre koi zabdanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre te dvArA zabda pote, tenA poMco tathA tenA vizeSonuM grahaNa thavAno saMbhava che. jema ke aMdha nuM sUtramAM grahaNa hoya to te ArA ag na = rUpI je potAnuM svarUpa che te tathA tenA vadi pAva vagere paryAya tema ja rAvagni, vaDavAgni vagere vizeSonuM grahaNa thavAno saMbhava che tethI sUtranirdiSTa kArya temane thavAno prasaMga AvatAM avyavasthA udbhave. e avyavasthAne nivAravA A satrArA niyama karavAmAM Ave che ke te kArya zabdanA svarUpane ja (jema ke agni e svarUpane ja) thaze tenA arthane,paryAyane ke vizeSone nahIM thAya.Ama A sUtra paribhASA che ema keTalAka mAne che. jayAre bhASyakAra ane bIjA Ane saMjJA sUtra gaNe che, kSaraNa ke bhASyakAra kahe che, rUpuM rAtamya saMjJA / ", OM praznakartA kahevA mAge che ke zabdanuM uccAraNa thatAM mAtramAM tenA svarUpanuM jJAna avasya thAya che, kAraNa ke zabda AnamAM jevo saMbhaLAya tevuM tenuM svarUpa jaNAya che. ardhajJAnanI mAphaka tene abhidhA vagere zaktinI apekSA rahetI nathI. A rIte svarUpanuM jJAna thatuM hovAthI ane zabdane tenA vatmika de sivAya anya kaMi potAnuM hotuM nathI tethI tramAM apa sabanuM grahaNa na karavAmAM Ave to paNa svarUpa jJAna thAya che pachI sUtramAM va zabda zA mATe mUkyo che ? vaLI zabdanuM A svarUpa anyane sAdhAraNa nathI hotuM, te asAdhAraNa hoya che. paNa artha to e saba ke tenA anya paryAyo bArA vyakta thai sake che tethI artha e zabdano potAno (F) jhoyA chatAM te saMjJI na thai zake, kAraNa ke artha to lokavyavahAra uparathI siddha thAya che tethI te saMjJI hoya to sUtra nirarthaka thAya. 251 sUtramAM rUpa zabdanuM grahaNa anya koinI vyAvRtti mATe, tene bAkAta karavA mATe karyu hoya, to pachI te vyAvartya (jene bAkAta karavAno che te) nI vyAvRtti karIne tenI zakti vaparAi gai hoya tema paNa kaMi nathI. tethI jJApana thAya che ke vatmika deha jema zabdanuM sva che tema artha paNa bahiraMga hovA chatAM zabdanuM sva che. A dvArA AcArya sUcave che ke 'sUtramAM arthayuktanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya ba For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimrthpunridmucyte| zadvenArthagaterarthasyAsaMbhavAttadvAcinaH saMjJApratiSedhArtha svarUpavacanam // 1 // zadvenoccAritenArtho gmyte| gAmAnaya dadhyazAnetyartha AnIyate'rthazca bhujyte| arthasyAsaMbhavAt / iha vyAkaraNe'rthe kaarysyaasNbhvH| agnerDak / iti na zakyate'GgArebhyaH paro ddhkkrtum| zadvenArthagaterarthasyAsaMbhavAdyAvantastadvAcinaH zadvAstAvadbhayaH sarvebhya utpattiH prApnoti / iSyate ca tasmAdeva syaaditi| taccAntareNa yatna na sidhyatIti tadvAcinaH saMjJApratiSedhArtha svarUpavacanam // evmrthmidmucyte|| na vA zabdapUrvako hyarthe saMpratyayastasmAdarthanivRttiH // 2 // na vaittpryojnmsti| kiM kaarnnm| zabdapUrvako parthasya sNprtyyH| Atazca zabdapUrvako yo'pi hyasAvAhUyate naamnaa| nAma yadAnena nopalabdha bhavati tadA pRcchati kiM bhavAnAheti / zabdapUrvakazcArthasya saMpratyaya iha ca vyAkaraNe A sUtra zA mATe kahevAmAM AvyuM che? zabdathI artha samajAya che, (paNa) arthane (kArya thavuM) saMbhavita na hovAthI te ja artha) nA vAcaka (anya zabdo)nI saMjJA thatI aTakAvavA mATe potAnuM rUpa (pam) ema kahyuM che ||1|| zabdanuM uccAraNa karavAmAM AvatAM artha samajAya che. mAnavI (baLadane lAva) dhyAnA (dahIM khA) ema (kahevAmAM AvatAM) arthane ja lAvavAmAM Ave che ane arthane ja khAvAmAM Ave che. arthane (kArya thavuM) saMbhavita na hovAthI (arthAta) A vyAkaraNa zAstramAM to arthane kArya karavuM) asaMbhavita che, jema ke, amertA pramANe aMgArAnI pachI (pratyaya) karavo zakya nathI. (Ama) zabda dvArA arthano bodha thAya che tethI (ane) arthane (kArya karavuM) saMbhavita nathI tethI te (artha) nA vAcaka (jeTalA) zabdo hoya te (badhA) ne (te pratyaya) lAgavAno prasaMga Ave che, paraMtu te (zabda)ne ja (pratyaya) lAge te iSTa che ane yatna vinA te siddha na thAya tethI te (artha) nA vAcaka (anya zabda) ne thatI saMjJA aTake te mATe A (stra pam ema) kahyuM che. athavA to (ema) nathI, kAraNa ke arthano bodha zabda (jJAna) pUrvaka thAya che), tethI arthanI nivRtti (thAya che) |rA athavA to e prayojana nathI. tenuM) zuM kAraNa ? arthanuM jJAna zabdapUrvakanuM hoya che. arthAt arthanuM jJAna zabdanA jJAna pachI thAya che. ane (arthajJAna zabdajJAna pachI thAya che, te AthI paNa(samajAya che ke, jayAre koine enA nAmathI bolAvavAmAM Ave ane teNe sAMbhaLyuM na hoya tyAre e pUche che ke Apa zuM kahyuM? Ama arthano bodha zabdajJAnapUrvakano che. A vyAkaraNa (zAstra)mAM to tyAre artharahitane kArya nahIM thAya? e paribhASA karavAnI jarUra nathI. kAraNa ke sAro, zuro mAM ro eTalo bhAga artharahita hovAthI zA sUtra pramANe tenI pragRhya saMjJA nahIM thAya, paraMtu jayAre zabdane arthayuta svarUpe sUtramAM na lIdho hoya tyAre A paribhASA lAgu nahIM paDe, sUtramAM jayAM varNagrahaNa karyuM hoya tyAM, jema ke dita mAtmAnAM Tere pramANe dita -kAramAM di no thAya che tyAM jema ke te. ahIM artharahita hovA chatAM teno thaze. 252 lokavyavahAramAM zabda potAnI abhidhA vagere zakti dvArA arthano bodha karAve che. vyAkaraNazAstramAM paNa pazu, patra, revatA vagerenuM sUtramAM rahaNa hoya tyAM te te zabda potAno artha sUcave che, svarUpa sUcavato nathI.vyavahAramAM paNa mAnavA pe marInA ema kahevAmAM AvatAM Anayana ke bhojana rUpI kArya no ke dha e zabdone vize thatuM nathI, paraMtu e zabdonA jo vyakti rUpa ane dha rUpa padArthane anulakSIne thAya che, paraMtu vyAkaraNa zAstramAM martA jevAmAM e zabdanA arthane eTale ke aMgArAne Dha pratyaya lagADavA rUpI kArya karavuM saMbhavita nathI, kAraNa ke te be vacce paurvAparya zakya nathI. te rIte maMi zabdanA paryAya pavizva vagerene kArya thavAno prasaMga nivAravA mATe, te zabdanA paryAyano pratiSedha karavA mATe, sUtramAM saMpa zabdanuM grahaNa karavuM jarUrI che. 25 rApUrva--zabdajJAna jemAM pUrve thAya che te. cakSu vagere sattA mAtrathI ja potAnA viSayanuM jJAna karAve che paraMtu zabda mAtra sattAne kAraNa artha bodha karAvato nathI. prathama zabdanuM jJAna thAya che pachI arthanuM. tethI ja arthanA jJAnane zabdapUrvaka kahyuM che. dA.ta. koi vyaktine tenuM nAma pokArIne anya vyakti bolAve tyAre te prathama vyakti e nAma barobara samajI na zake to e spaSTatA mATe For Personal & Private Use Only Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zadve kAryasya sNbhvo'rthe'sNbhvstsmaadrthnivRttiH| tasmAdarthanivRttibhaviSyati // idaM tarhi prayojanamazabdasaMjJeti vakSyAmIti / iha mA bhUt / dAdhAghvadAp / taraptamapau ghH| iti| saMjJApratiSedhAnarthakyaM vacanaprAmANyAt // 3 // sNjnyaaprtissedhshcaanrthkH| zabdasaMjJAyAM svarUpavidhiH kasmAnna bhvti| vcnpraamaannyaat| zadvasaMjJAvacanasAmarthyAt // nanu ca vacanaprAmANyAsaMjJinA saMpratyayaH syAtsvarUpagrahaNAcca sNjnyaayaaH| etadapi nAsti pryojnm| aacaaryzabdane kArya thAya te saMbhavita che arthane saMbhavita nathI, tethI arthanI nivRtti,5*arthAt arthanI nivRtti thaze.to pachI prayojana e che ke garAsaMjJA (zabdazAstranI saMjJA sivAya) ema kahevAno chuM jethI TuthappA tarakhama ghaHA jevAmAM (svarUpane kArya) na thAya. 5s (zabda arthAt vyAkaraNa zAstramAM saMjJAo) kahevAmAM AvI che 256 te pramANe (zabda)saMjJAno pratiSedha arthahIna che 3 zabdazAstranI saMjJAono pratiSedha binajarUrI che? (to pachI zuM vagere) zabdasaMjJAomAM svarUpane kArya kema nathI thatuM? vacananA. prAmANyane lIdhe (arthAta) zabdasaMjJAo kahelI che tene pratApe (kAryanathI thatuM).paNa ame kahIe chIe ke, saMjJAo kahI che tene AdhAre saMzIono bodha thAya ane svarUpanuM grahaNa karyuM che tethI saMjJAno (bodha thaze).5% e paNa prayojana nathI. AcAryano pokAranArane pUche che ke te zuM kahe che. tethI samajAya che ke zabdano bodha na thayo hoya to artha samajAto nathI. tethI ja kahyuM cheH na soDati pratyo o aaH dhAnAmadato manavimiva jJAne sarva rana mAtta 1 (bha.vA.ba.kA.123). 24 tamAryanivRttiH--tethI arthanI nivRtti thaze eTale ke sarve te na kahyuM hoya to paNa A zAstramAM arthane kArya karavuM zakya na hovAthI arthane kArya thatuM ApoApa ja aTakI jaze.marthanivRttiH eTale arthavAridvantanivRtti (nA.) eTale ke te arthanA vAcaka anya zabdonI, arthAt tenA paryAyonI nivRtti thaze. tethI mAtra zabdane ja kArya thaze, tenA arthane ke paryAyane nahIM thAya. AgaLa, vA.(1) mAM tAni ema kahyuM che te vAta vinam che, jAtivAcaka che tethI ke. sarvI tadana ema artha kare che, tethI A vA.(2) paryAyonI (tavI nI) nivRtti kare che tema samajAya che. TUMkamAM viziSTa varNadahayukta zabdane sUtranirdiSTa kArya thAya che, arthane na thAya ane jo arthane jana thAya to pachI e arthanA vAcaka bhinnavaNadahayukta paryAyone to na ja thAyane ! kuraNa ke makti e zabdane paryAyo sAthe arthane kAraNe ja saMbaMdha che. 25 na saMjJA aradisaMjJA (zabdasaMjJA sivAyanA) ahIM rAhma eTale zabdazAstra, vyAkaraNa ane rAdhe saMjJA rAosaMjJA arthAt vyAkaraNa zAstramAM karavAmAM AvelI chu, i vagere saMjJAo. rAkUsaMjJA e saptamI samAsa che, rAhya saMjJA ema SaSThI samAsa nathI, kAraNa ke tema levAthI rma, rapa vagere je arthanI saMjJAo che tyAM svarUpanuM grahaNa karavAno prasaMga Avaze. 25%AyAmbalA dvArA tA,dhA vagerenI chu saMjJA karavAmAM AvI che. A zabdasaMjJA, vyAkaraNazAstramAM karelI saMjJA che. ahIM svarUpanuM grahaNa karavAmAM Ave to upasargo dhoH diHA pramANe ui pratyaya thAya che te vA, dhA dhAtune na thatAM dhAtunA arthane thavAno prasaMga Avaze. te rIte taratama ghaH thI tara, tama nI i saMjJA karavAmAM AvI che. have daSitpa0 pramANe gha para thatAM TI ane hoya tevA anekAno hasva thAya che. te pramANe sumArIH mAM paNa hasva thavAno prasaMga Avaze. paraMtu ahIM da e saMjJA nathI tethI hava nahIM thAya. Ama zabdasaMjJAnuM grahaNa karyuM hoya tyAM arthanuM grahaNa thaze, svarUpanuM nahIM thAya ane e to sUtramAM caMpam nuM grahaNa karyuM hoya to ja siddha thAya ema ahIM dalIla che. 257 sUtrakAre chu, i vagere khAsa saMjJAo e mATe karI che ke jethI te te saMjJAnAM upasarge Hi | Utva vagere pradeza sUtromAM te te saMjJAnA saMzIno bodha thAya. Ama temanA vacanane AdhAre (vanakAmAkhyAta) saMjJIno bodha thaze paraMtu svarUpano baMdha nahIM thAya. tethI garadasaMjJA e pratiSedha karavAnI jarUra nathI. ema ahIM dalIla che. 25* du vagere saMjJAnuM khAsa vidhAna karyuM che tene AdhAre jema temanA saMzI DhA,dhA vagereno bodha thAya che tema tuMrakSitatane rmA jevAmAM jayAM svarUpanuM grahaNa hoya tyAM saMjJAnuM bhAna thaze. Ama samayati nyAye te te pradeza sUtramAM saMdarbhanI anukULatA pramANe 588 For Personal & Private Use Only Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravRttiApayati zadvasaMjJAyAM na svarUpavidhirbhavatIti yadayaM SNAntA SaT iti SakArAntAyAH saMkhyAyAH SaTsA shaasti| itarathA hi vacanaprAmANyAcca nakArAntAyAH saMkhyAyAH saMpratyayaH syAtsvarUpagrahaNAcca sskaaraantaayaaH| naitadasti jJApaka na hi SakArAntA sNjnyaa| kA tarhi / ddkaaraantaa| asiddhaM jaztvaM tsyaaditvaatsskaaraantaa|| mantrAdyartha tIdaM vktvym| mantra Rci yaducyate tanmantrazabda Rzadve ca yajuHzadve ca mA bhuut| vyavahAra jJApana kare che ke zabdasaMjJAmAM svarUpa (ne) vidhi nathI thato, kAraNa ke temaNe pAntiA Saa mAM 5-kArAntanI 16 saMjJA karI. che,259 ema na hota to (zabdasaMjJA) kahI che tene AdhAre na-kArAntano bodha thAta ane svarUpa grahaNa karavAne kAraNe (mAtra) pa-kArAntano bodha thAta. e jJApaka nathI, kAraNa ke 5-kArAnta saMkhyA che ja nahIM. to pachI kai che? 3-kArAnta." (paNa) naratva asiddha che ane te asiddha che tethI - kArAnta (saMkhyA che. to pachI maMtra vagere mATe A (marAddhasaMjJA ema) kahevuM paDaze,ThA jethI matre (maMtramAM), trAni (mAM), dhanuSa yajamAM) ema je (kArya) kahevAmAM Ave che te mAtra zabdane, trAjU zabdane ane enu zabdane na thAya. 262 svarUpa athavA saMjJInuM bhAna thAya che. kRtrima ane akRtrima ema be rIte grahaNa thaze.saMcAyA matirAntiAya nA mAM saMDyA zabda eka, be traNa vagere laukika saMkhyAnA arthamAM che tema ja vaghumAvatuti saMlyA e pAribhASika saMkhyAnA arthamAM paNa che jethI pazcA, vahuva: vagere siddha thAya che. vartari pharmavyatihA1 mAM varma kiyAnA arthamAM che. vartarIkSitata jarma mAM e pAribhASika arthamAM nathI laukika arthamAM che. rAvairabrijezvamebhyaH saraLa mAM para zabda kiyAvAcI che, sAdhawtama e pAribhASika arthamAM nathI. Ama saMdarbhanusAra vacananA AdhAre pAribhASika saMjJI athavA svarUpa grahaNane kAraNe saMjJA, ema ubhaya rIte grahaNa thaI zakaze ema ahIM dalIla che. A dalIla prastuta sUtra karyuM che tene svIkArIne karavAmAM AvI che. sUtra jarUrI nathI ema mAnIne pratyAkhyAna karavAnuM hoya to A dalIlanI jarUra nathI. 29 pANinIe jAntA uddA thI na-kArAnta pana satana vagerenI tathA 5-kArAnta patnI saMjJA karI che. paraMtu jUe to - kArAnta. ja che tethI kaLyo sukvA pramANe ja saMjJaka pachI AvatA na{ ane rA no lopa thAya che tyAM paN nuM potAnA svarUpane kAraNe ja 58 dvArA grahaNa thai zakata ane dhana vagerenuM saMjJAne kAraNe thAta. tethI sUtrakAre chAntA ghA ne badale nAntA ghA ema kahyuM hota to paNa iSTa siddhi thAta tema chatAM temaNe grAntA kA ema kahyuM che te dvArA sUcavyuM che ke saMjJA zabdomAM svarUpanuM grahaNa thatuM nathI. tethI pasaMjJAne kAraNe pa-kArAnta ane na-kArAnta saMkhyA pachI AvatA narsa,rAn no lopa thaze. 200 vo sunnA mAM uccArela saMkhyA vat che, 3-kArAnta che 5-kArAnta nathI ema kahevA mAge che. e sUtra pramANe par saMjJaka saMkhyAnI para thatA na, rAhU no tun thAya che te -kArAnta nI para hoya tyAre thAya che, kAraNa ke par r /rAk e sthitimAM jayAM sudhI A sUtra pramANe su na thayo hoya tyAM sudhI mAM naroDanto no amala nahIM thaI zake. tethI naratva nahIM thAya. te rIte paw/m mAM mAm ne turkhazA pramANe nut Agama thAya che te paNa pa-kArAnta pan ne ja karavAno che tethI rAkhyA no nA pramANe mUrdhanya thaze. Ama suvagere mATe pasaMjJAmAM patno samAveza karyo hovAthI zAntA ghA sUtra jJApaka nahIM thai zake. 26' sUtramAM 3-kArAntanuM zravaNa thAya che chatAM naratve asiddhakAMDamAMnA sUtrathI thayuM che tethI te (6) 5-kArAnta svarUpanuM ja grahaNa karAvaze, eTale ke patnI pachI AvatA nam, rAk no sunna thAya che ema svarUpa grahaNa karIne artha karatAM jayAre sunna karavAno hoya tyAre narendra asiddha che ema kahevA mAge che. 262 WntiA vA jJApana kare che ke zAstrIya saMjJAmAM svarUpa grahaNa thatuM nathI. mAtra tra, gujju vagere evI saMjJA che ke temano artha zabda thAya che eTale ke e saMjJAo zabdasamudAyanI che. tyAM savarUpanuM grahaNa na thAya te mATe aradisaMjJA ema kahevuM paDaze, nahIM to sUtramAM jayAM mane, kapi vi ema kahyuM hoya tyAM mAtra vagere zabdone, te zabdasvarUpone ja kArya thaze. tethI avyavasthA thaze. dA.ta. mane hiraparA ahIM maLe che. mAtra mAM ki lopa thAya che tema kahevAno koI artha nathI. vasuyoryanuSi vakTio mAM yaSi che ane vyadhvara 589 For Personal & Private Use Only Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mantrAdyarthamiti cecchAstrasAmarthyAdarthagateH siddham // 4 // mantrAdyarthamiti cenna / kiM kaarnnm| zAstrasya sAmarthyAdarthasya gtirbhvissyti| mantra Rci yajuSIti yaducyate mantrazabda Rkzadve ca yajaHzadve ca kAryasya saMbhavo nAstIti katvA mantrAdisahacarito yo'rthastasya gatirbhaviSyati sAhacaryAt // sittadvizeSANAM vRkSAdyartham // 5 // sinnirdezaH krtvyH| tato vaktavyaM tadvizeSANAM grahaNaM bhvtiiti| kiM prayojanam vRkssaadyrthm| vibhASA vRkSamRga0 iti / plakSanyagrodham plkss-codhA . pitparyAyavacanasya ca svAdyartham // 5 // pinnirdezaH krtvyH| tato vaktavyaM paryAyavacanasya tadvizeSANAM ca grahaNaM bhavati maMtra vagerene mATe (zabdasaMjJA pratiSadha) che ema hoya to zAstranA pratApe artha samajAya che tethI siddha thaze) IkA maMtra vagere mATe (pratiSadha) che ema kaho to tema nathI. zA mATe? zAstranA baLe arthano bodha thaze.(sUtromAM) manca, trAni, yaSi ema je kahevAmAM Ave che temAM) manca zabdane vize, trAjU zabdane vize ke yajJa zabdane vize kArya (thavA) no saMbhava nathI tethI karIne manca vagerenI sAthe joDAyelo je artha teno bodha thaze, kAraNa ke te (artha temanI sAthe) saMkaLAelo che. sita (nirdeza ane temanA vizeSonuM grahaNa thAya che) ema vRkSa vagere mATe (kahevuM joie) pA 263 sita (sa-kArane TU mUkIne) nirdeza karavo joie. tyAra pachI kahevuM paDaze ke temanA vizeSonuM grahaNa thAya che. tema) zAne mATe karavAnuM) ? vRkSa vagere mATe, eTale ke vimA vRkSamR0 e(sUtra mATe) kSanyopam kSanyA (ema vikalpa samAsa thai zake). pit (-kArane tuM karIne nirdeza (a) paryAyavAcInuM grahaNa thAya che tema) stra vagere mATe kahevuM joie) tti (-kArane rajU karIne) nirdeza karavo joie ane pachI kahevuM joie ke paryAyavAcInuM tema ja tenA vizeSonuM grahaNa thAya che -kRtanarSi kopaDA mAM trIve che. e sarvano ullekha mAtra nimitta rUpe che tethI je te sUtramAM kahela kArya maMtromAM, yajurvedamAM ane RcAomAM thaze" ema temano artha thaze, kAraNa ke maMtra, yajuSa ane pha e zabdone te te kArya thavuM saMbhavita ja nathI tethI 'maMtromAM, yajurvedamAM ane zvedamAM' ema artha samajAze, temanuM svarUpa ema nahIM samajAya. Ama maMtra vagerene mATe paNa aradvisaMjJA ema kahevAnI jarUra nathI. 263 ahIM kahevA mAge che ke vimA vRkSamRtinadhAnya pramANe vRkSa vagereno vikalpa ekavarbhAva thAya che. have vRkSa vagerenAM tulyajAtIya hoya te nAtikALanA pramANe ekavat thaine sa napuMsavA pramANe napuMsakaliMga thaze. tyAM paryAyano tema ja amAnyavizeSano ekavarbhAva nivAravA mATe vRkSa vagerene sita karavA arthAt vRkSa ne badale vRkSan , mA ne badale mus ema mUkavA ane te sAthe tadirovANam arthAt tenA khadIra vagere vizeSone" ema kahevuM jethI vizeSa sivAyanAno ekavadbhAva na thAya. paraMtu Ama karavuM jarUrI nathI, kAraNa ke je tulyajAtIya hoya teno ja daMda vivat thaze. paryAyono eka sAthe prayoga thato nathI tethI temano danda samAsa nathI thato. vizeSa sAmAnyamAM arthabheda nathI, kAraNa ke vizeSa sAmAnyamAM samAI jAya che. tethI sAmAnya-vizeSano paNa dhavavRkSam jevo vivet inda samAsa nahIM thAya.RkSa ,codha nI jema vizeSono ja vivat bhAvathI vikalpa samAhAra inda thAya che. AthI ja pakSanyajJopam pAkSi yAH ema vizeSonuM udAharaNa ApyuM che. jo ke novahIvartama jevA samAsa thAya che tenuM kAraNa e ke tyAM no zabda gAyanA arthamAM che tethI gAya ane baLada ema be vizeSo che tethI vivava thaine dabda samAsa thayo che. For Personal & Private Use Only Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svasya ca svarUpasyeti / kiM prayojanam / svAdyartham / sve pussH| svapoSaM pussyti| raipoSam vidyApoSam gopoSam azvapoSam // jitparyAyavacanasyaiva rAjAdyartham // 7 // jinnirdezaH krtvyH| tato vaktavyaM paryAyavacanasyaiva grahaNaM bhvti| kiM pryojnm| raajaadyrthm| sabhA raajaamnussypuurvaa| insbhm| iishvrsbhm| tasyaiva na bhavati / raajsbhaa| tadvizeSANAM ca na bhavati / puSyamitrasabhA cndrguptsbhaa|| jhittasya ca tadvizeSANAM ca matsyAdyartham // 8 // jhinirdezaH krtvyH| tato vaktavyaM tasya ca grahaNaM bhavati tadvizeSANAM c| kiM pryojnm| mtsyaadyrthm| pakSimatsyamRgAnhanti / va puSyati roSam tema potAnA svarUpanuM paNa (grahaNa thAya che). zuM prayojana ? stra vagere mATe (jethI) hai puSaH pramANe dhanapoSam vivAghoSam azvaghoSam nopopam (vagere siddha thAya). nit (nirdeza karavo joie) ane paryAyavAcInuM ja (grahaNa thaze) ema rAna vagere mATe kahevuM joie) ISaa 26 nit (na-kArane DUta karIne nirdeza karavo joie) tyAra pachI kahevuM joie ke paryAyavAcInuM ja (grahaNa thAya che. (tenuM) zuM prayojana ? rAna vagere mATe, eTale ke sama rAMnAmanuSyapUrvA (pramANe) nasaman rRzvarasamas (thai zake, paraMtu) te (rAna zabdanuM potA) nuM janathI thatuM (jema ke) rAsamA ane tenA vizeSonuM paNa (grahaNa) nathI thatuM, jema ke, puSyamitrasamA,candraguptatama | zit (nirdeza karavo joie) ane tenuM ane tenA vizeSonuM (grahaNa thAya che tema ) mA vagerene mATe kahevuM joie) 8 26 zita (2-kArane dat karIne) nirdeza karavo joie. tyAra pachI kahevuM joie ke tenuM grahaNa thAya che ane tenA vizeSonuM paNa (grahaNa thAya che). zA mATe kahevuM joie)?mA vagerene mATe, jethI) pazcimacanhantiA pramANe 26% pa-kArane t tarIke lagaDIne kahevuM joie ke jene te lagADyo che te dvArA tenAparyAvAcInuM, tenA vizeSonuM tema ja tenuM potAnuM grahaNa thAya che.tethI puSaHA mAM nuM grahaNa karyuM che tethI mAtmA, mAtmIra, jJAti, dhana, re vagere tenA paryAyo [mAtmAtmIyajJAtidhanavanaH svarAdhUMdA (kA))nuM grahaNa thavAthI mAtmapoSam, dhanapoSan , roSa, mAtoSa, azvovam, zoSa vageremAM pu ne karaNa upapada thatAM mun pratyaya thaine iSTa siddhi thaze. vA(6) mAM 1nuM grahaNa karyuM che tethI paryAya uparAMta sva zabdanuM potAnuM ( hRpama) paNa grahaNa thatAM vovam mAM paNa mun thaze. 265 samA nAmanuSyapUrvA sUtramAM jAnanane na-kArane ra tarIke lagADIne nirdeza karavo joie ane sAthe sAthe kahevuM joie ke te dvArA tenA paryAyonuM ja grahaNa thAya che. tethI zAnad nA paryAya na , phrezvara nA, aMte samA zabda hoya tevA nisaman, phrezvarasamam vagere napuMsakaliga tapuruSa thaze. paraMtu ranana sAthe rAnamA ja thaze, rAnamam nahIM thAya, kAraNa ke sUtra dvArA mAtra paryAyonuM grahaNa thaze svarUpanuM ke vizeSonuM nahIM thAya. tethI puSyamitrasamA , candragupta samA ema ja thaze, kAraNa ke puSyamitra ane candragupta viziSTa rAjAo, arthAt vAna nA vizeSa che. 266 samasyakRIni hantiA sUtramAM -kArane t karIne nirdeza karavAthI pakSI vagerenA svarUpanuM tema ja temanA paryAyonuM grahaNa thaze.tethI kSiAH danti pAkSika:| mana ni mAtirAvaH ema svarUpa grahaNathI thaze ane vizeSonuM grahaNa thatAM rAiina: rAzi vagere thaze, paraMtu paryAyavAcInuM grahaNa na thatAM nihAna vRttiA nimiSAnuM ntiA mAM jU nahIM thAya kAraNa ke manA ane manimiSa e mInA paryAya che vizeSa nathI. For Personal & Private Use Only Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maatsyikH| tdvishessaannaam| zApharikaH shaakulikH| paryAyavacanAnAM na bhvti| ajimAnhantIti // asyaikasya pryaayvcnsyessyte| mInAnhanti mainikH|| aNuditsavarNasya caaprtyyH||1169|| apratyaya iti kimrthm| sanAzaMsabhikSa uH| a saaNprtike|| atyalpamidamucyate'pratyaya iti| apratyayAdezaTitkinmita iti vktvym| pratyaya udaahRtm| aadeshe| idama ish| itaH iha / Titi / lavitA matiH (thai zake).tenA vizeSonuM paNa (grahaNa thatAM) rAri, rAtiH (siddha thAya, (paraMtu paryAyavAcInuM grahaNa nathI thatuM (tethI) manahmAn hantiA (mAM jU nahIM thAya). A eka paryAyavAcInuM grahaNa thAya te) ISTa che. 267 jethI) mInAna nti mainiH (siddha thAya). (mad pratyAhAranA vargo tathA mAM 3-kAra phat hoya te (6, 6, 8, 3,) savarNanuM grahaNa kare che, paraMtu jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te savarNanuM grahaNa na kare 116 9 ! (sUtramAM pratyayaH (pratyaya sivAyanA) ema zA mATe kahyuM che ?268 sanArasamasa 3H ma sAMti (vagerene mATe).269 A je pratyaya sivAyanA" ema kahyuM che te bahu ochuM kahyuM che. 27pratyaya, Adeza, ti, vi ane mit (Agama) sivAyanA ema kahevuM joie pratyayanAM udAharaNa ApyAM. Adeza-druma phurA (jemake) rutaH , dit-vitA, 267 A phraSTa che. ahIM ma0 nA paryAyavAcInuM paNa grahaNa iSTa che ema kahyuM che. tethI mInAnuM sRtti nivAra thai zakaze. "kSakamRt hantiA sUtramAMnA Adi zabda pakSI ane anya muni ne na letAM vA(8) mAM mAtra manca zabdane laine mAryam ema kahyuM che tethI kR ane pakSI no ti nirdeza karavo joie jethI temanA paryAyonuM paNa grahaNa thAya ane rAiinava, hAriLi vagere siddha thAya. (kai) Ama hovAthI vArtikamAM mAryam ema kahyuM che tene nA. cinya gaNe che. jo ke kA.mAM svarUpaca paryAyA' tadirovAno 2 pradaMmitte ! ema spaSTa kahyuM che. tema hoya to pakSI, ma0 ane e traNenAM svarUpa, paryAya ane vizeSone hanti e arthamAM krU lAgI zakaze. 268 praznakartA Aropa nathI karato, paraMtu sUtramAMnA apratyaya zabdano artha pUche che, eTale ke jenI pratyaya saMjJA karavAmAM AvI che teno pratiSedha karavAmAM Ave che ke pachI pratItte vipItte rati pratyayaH arthAt jenuM vidhAna karavAmAM Ave che te pratyaya e yaugika pratyaya zabdano ahIM pratiSedha karavAmAM Ave che? 26degsanArAMmA 3 [ pratyAhAramAM 3 jarUra Ave che, paraMtu ahIM te pratyaya che tethI te potAnA savarNonuM grahaNa nahIM karI zake. te rIte na sAMprati sUtra pramANe madhya ne ma pratyaya thAya che. te paNa pratyaya che tethI tene apratyA e pratiSedha lAgu paDaze.pariNAme te tenA savarNonuM grahaNa nahIM karI zake tethI dIrgha ke Duta thavAno prasaMga nahIM Ave. 27 eTale ke mAtyAH ema kahIne mAtra pratyayano pratiSedha karyo che tebahu ochuM kahyuM che, e puratuM nathI, kAraNa ke taduparAMta Adeza, dit , vindra ane mit Agamono paNa A pratiSadhamAM samAveza karavo joie ema ahIM dalIla che. 271 AdezanuM udAharaNa rUma | arthAt prAdezIya pratyaya para thatAM dama no dRrA Adeza thAya che. have m trimAtrika che ane tene sthAne je (6) Adeza thAya che te aMtaratama hovAthI trimAtrika thavAno prasaMga Avaze, eTale ke rA nuM vidhAna karyuM che tethI tyAM -DhInAmaH | pramANe thatA no bAdha karIne Duta sadiza thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke zUrA no rA-kAra upadeza kALe t saMjJaka thavAthI ane tethI teno lopa thavAthI Tu-kAra ja zeSa rahe che. te man hovAthI prakRta sUtra pramANe savarNanuM grahaNa karaze.paraMtu pratiSadhamAM Adezano samAveza karyo hoya to savarNanuM grahaNa na thatAM mAtra eka mAtrikaTuM-kAra ja Adeza thaze." huM--tyAvInAmA thI ma huM For Personal & Private Use Only Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lvitum| kiti / babhUva / miti| he'nddvn|| TitaH prihaarH| AcAryapravRttiApayati na TitAM savarNAnAM grahaNaM bhavatIti yadayaM graho'liTi dIrghatvaM shaasti| naitadasti jnyaapkm| niymaarthmettsyaat| graho'liTi dIrgha eveti| yattarhi vRto vA iti vibhASAM shaasti|| sarveSAmeva prihaarH| bhAvyamAnena savarNAnAM grahaNaM netyevaM na bhaviSyati // pratyaye-- vinuma 2 vitavamUva (ane) mita- navana 274 Tis no parihAra- proDariMTa (di sivAyanAM sthaLe thar pachI AvatA TU no dIrgha thAya che, ema kahIne AcAryo je dIrghanuM vidhAna karyuM che te temano vyavahAra jJApana kare che ke Tis dvArA savarNanuM grahaNa thatuM nathI. e jJApaka nathI, paraMtu prat no hindu sivAyanAM sthaLe dIrdha ja thAya che) e niyama mATe te che.27% to pachI DUto vAAM ema kahIne) vibhASAnuM vidhAna kare che te (jJApaka thaze). (A) badhAMno ja parihAra e che ke je bhAvyamAna hoya tenA dvArA savarNanuM grahaNa nahIM thAya), ema hovAthI (savarNagrahaNa) nahIM thAya. pratyayanI pararUpa ekAdeza-- --ki yojaH --* i-ma (aa pramANe eka mAtrikano Adeza thatAM jUda , ahIM jarUra na hovAthI anAtha: mAMthI mA nI anuvRtti karI nathI. 272 dat nAM udAharaNaH vatA vagere. nU -- jU ahIM Agamane sthAne dIrgha ke plata Adeza paNa thavAno prasaMga Ave, kAraNa ke (6) varNa ma che, paraMtu pratiSedhamAM Tis nuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya to savarNa grahaNa nivArI zakAya. 27 vi nuM udAharaNaH vamUrva--mU nA imAM mitikhyAm pramANe ti thaela - pratyaya para thatAM mUvo yurioHA pramANe thato gujju e vit AgamamAM 3-kAra ma pratyAhAramAMno varNa hovAthI jo savarNa grahaNa thAya to anunAsika thavAno prasaMga Avaze.paraMtu pratiSadhamAM ti no samAveza karavAmAM Ave to te nivArI zakAze. 274 min nuM udAharaNaH he mAnavanuM che. manaduhU nA saMbodhanamAM samasavuau pramANe ekavacanamAM mam e mit Agama thAya che. temAM meM e man hovAthI savarNa grahaNa thaine dIrgha ke Duta thavAno prasaMga Ave paraMtu pratiSadhamAM mit no samAveza karavAthI te nivArI zakAze. Ama prastuta sUtramAM madhyatyayaH kahevAthI je UNapa rahe che te dUra thaze ema udAharaNo dvArA sUcavavAno hetu che.paraMtu te pramANe samAveza karavAnI jarUra nathI ema AgaLa upara bhAgakAra kaheze. 275 AcArya pANinie proDiiTa DhaH (7-2-37) mAM kahyuM che ke di sivAyanAM sthaLe prat pachI Avato phUTU Agama dIrgha thAya che. ahIM prat nI pachI Avato ja dIrgha thAya che anyanI pachI Avato nathI thato evo koi niyama karavAmAM Avyo nathI. jo dit AgamamAM savarNanuM grahaNa thatuM hoya to proDiiTa dvArA khAsa dIrthanuM vidhAna karavuM na paData. chatAM sUtrakAre te karyuM che tethI sUcavAya che ke TidArA savarNonuM grahaNa thatuM nathI. 276 arthAt prat nI pachI Avato dIrdha ja thaze hasva nahIM thAya e niyama darzAvavA mATe che. tethI te sUtra jJApaka nathI. 277 to vA (7-ra-38) e sUtramAM karela vibhASA jJApaka thaze ema kahyuM tenI sAme dalIla thai zake ke vavAratha jevAM cihnAM rUpamAM dIrgha na thAya te mATe e sUtra dvArA vibhASA karI che tethI te jJApaka kevI rIte thai zake? paraMtu te sUtramAM pUrva sUtramAMthI AjITi nI anuvRtti thatAM hindu mAM dIrgha niSedha thavAthI di sivAyanAM sthaLe hasva ane dIrgha banne thaze, jema ke varitA, varItA . tethI ni hoya tyAM (mastriTi) vato vAA pramANe vibhASA lAgu paDaze, jayAre imAM hasva ja thaze, jema ke nadiva, nahima , AthI sUtramAM vA nuM grahaNa che te jJApana kare che ke ddhArA nuM grahaNa nathI thatuM. 278 mAlyAna--jene banAvavAmAM Ave che te, arthAt je zivasUtramAM nathI , paraMtu aSTAdhyAyImAMnA sUtra dvArA jene ulmAvavAmAM Ave che te, eTale ke sUtra dvArA jenuM vidhAna karavAmAM Ave che te (vivIpamAna). [ pratyAhAramAMnA naM-kAra vagere je varSo che te sivAyanA, jenuM sUtra dvArA vidhAna karavAmAM AvyuM che te (jema ke sAtimAMno -kAra) te sarve bhAvyamAna che ane te pratyaya hoya, Adeza hoya ke pachI ti, timit vagere Agama hoya paNa tenA dvArA potAnA savarNanuM grahaNa nahIM thai zake. jAti pakSa For Personal & Private Use Only Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUyAn prihaarH| anabhidhAnAtpratyayaH savarNAnna grhiissyti| yAnhi pratyayaH savarNagrahaNena gRhNIyAnna tairarthasyAbhidhAnaM syaat| anabhidhAnAnna bhaviSyati // idaM tarhi prayojanam / iha kecitpratIyante kecitprtyaayynte| hrasvAH pratIyante bAbatamAM vadhArAno parihAradeg (A pramANe che)- (savarNa arthanuM) abhidhAna nathI karato tethI pratyaya (potAnA) savarNanuM grahaNa nahIM kare, kAraNa ke savarNa tarIke pratyaya jemanuM grahaNa karaze temanA dvArA arthanuM abhidhAna nahIM thAya (ane) arthanuM abhidhAna nathI karatA tethI (savarNanuM grahaNa) nahIM thAya.to pachI A prayojana che. A vyAkaraNa zAstromAM keTalAka (vaNa) nuM sAkSAt uccAraNa karavAmAM Ave che, jayAre keTalAka (vaNa) no (e varNoddhArA) bodha karAvavAmAM Ave che.280 hasva (vaNo)nuM sAkSAt uccAraNa karavAmAM Ave che, pramANe varSo jAti darzAve che. Ama a[ mAMno naM-kAra ane na sati e sUtramAM jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te -kAra e benI jAti matva che tethI e sAkjhati no H-kAra paNa savarNanuM grahaNa karAve tevo prasaMga Ave. vyaktipakSa anusAra udAtta vagere pAMca guNo bhedaka nathI (ame guI: I) ema svIkAravAmAM Ave to paNa -kAra vyakti savarNanuM grahaNa kare tevo prasaMga Ave. TUMkamAM je jeman nathI te te A be kAraNosara savarNagrahaNa kare. te nivAravA mATe mAmAnena savanA pradai nA e paribhASA karavI jarUrI che. 27) mAmAnena sarvanAmU ) e paribhASA dvArA pratyaya, Adeza tema ja Tis ,vid ane mit Agama sarvane sAdhAraNa evo parihAra karyo. paraMtu ahIM pratyayane anulakSIne vadhArAno parihAra karyo che te sarvane lAgu paDato nathI,pratyayane mATeno viziSTa, asAdhAraNa parihAra che. pratyaya e saMjJA anvartha che, arthAnusAra saMjJA che. jenA vaDe arthanI pratIti thAya te (pratInti martha na saH pratyayaH I). Ama hovAthI te potAnA savarNabhUta dIrgha vagerenuM grahaNa nahIM karI zake, kAraNa ke dIrgha vagere arthanuM abhidhAna nathI karatA.pratyaya saMjJA dvArA dIrgha vagerenuM paNa grahaNa thatuM hoya to te paNa pratyaya saMjJaka thavA jAya. jema ke sanArAMsamakSa 3 thIra nuM vidhAna karyuM che te harava varNa jo dIrgha ane Duta 3-kAranuM paNa grahaNa kare to je rIte vikkI thAya che te rIte nirgu ane kriIpUrU thavAno prasaMga Ave, paraMtu dIrdhAnta ke dhvatAntathI arthabodha nathI thato, kAraNa ke te pratyaya (arthanI pratIti jenA vaDe thAya te) nathI 280 A zAstramAM keTalAka (eTale ke hasva) vargonuM sAkSAt jJAna (pratIti) thAya che, kAraNa ke pratyAhAra sUtromAM temanuM sAkSAt ravAmAM AvyuM che. dIrgha vaNanuM sAkSAt uccAraNa nathI chatAM prata sUtramAMnA maLu padane kAraNe hasva vargonI sAkSAt pratIti thayA pachI temanA dvArA dIrgha vargono bodha karAvavAmAM Ave che (pratyAnta). AthI ja bhASyakAra kahe che," hasvanI pratIti thAya che (tIyanta), jayAre dIrthanI pratIti karAvavAmAM Ave che (kAnti." Ama katyAre rUti pratyaH e vyatpati dIrgha vagere voMne ahIM pratyaya kahyA che. ane prakRta sUtramAM apratyA zabda mUkIne sUcavyuM che ke pratyaya che, eTale ke hasva varNo dArA. jemanI pratIti karAvavAmAM Ave che (pratyAdhyamana) te dIrgha vargo dvArA savarNanuM grahaNa thatuM nathI. pariNAme majutsiva pratyayaH | e sUtra, jenI pratIti karAvavAmAM Ave che te (dIrgha varNo) sivAyanA (pratya:) varNo (eTale ke pratyAhAramAMnA varNo) dvArA savarNanuM grahaNa thAya che.' ema samajAze. A sUtramAMnA pratyaya zabdane pratyathA (3-1-1) e adhikAra sUtra pramANe saMjJA tarIke lyo, jenuM vidhAna karavAmAM Ave te(9tIya vidhIvate rati) pratyaya, athavA jenA vaDe arthano bodha thAya che te(atInti martha na sa ) pratya ema avartha lyo ke pachI hasva dvArA jemano bodha karAvavAmAM Ave che te (pratyAdhyanta ti) ema lyo, paraMtu temAthI eTaluM ja phalita thAya che ke akSarasamApnAyamAM jemano pATha karavAmAM Avyo che te hasva varNo dvArA ja savarNanuM grahaNa thaI zake che. e sUcavavA mATe ja sUtramAM apratyayaH pada mUkyuM che. ahIM prazna thAya ke pratyaya no artha pratyAdhyamAna kevI rIte thai zake? eTale ke pratyaya e preraka rUpa nathI chatAM teno preraka artha kevI rIte thai zake? paraMtu prati Tu nA e rUpamAM prerakano jU samAela che (santamavininta) ane tene karmanA arthamAM lAgIne pratyayaH ema rUpa thayuM che, tethI preraka artha thaze.(ke.) For Personal & Private Use Only Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIrghAH prtyaayynte| yAvad brUyAtpratyAyyamAnena savarNAnAM grahaNaM neti tAvadapratyaya iti| ke punardIrghaH varNagrahaNena gRhNIyAt / hrsvm| yatnAdhikyAnna grhiissyti| plutaM tarhi gRhnniiyaat| anaNtvAnna grhiissyti| evaM tarhi siddhe sati yadapratyaya iti pratiSedhaM zAsti tajjJApaya -tyAcAryo bhavatyeSA paribhASA bhAvyamAnena savarNAnAM grahaNaM neti| kimarthaM punridmucyte| aNsavarNasyeti svraanunaasikykaalbhedaat||1|| (jayAre) dIrgha (vaNa) no temanA dvArA bodha karAvavAmAM Ave che. jeno bodha karAvavAmAM Ave che te (dIrgha vaNa) dArA savarNanuM grahaNa nathI thatuM ema ja kahevAya, teTaluM ja mapratyayaH (pratyaya sivAyanA) thI (kahevAya che). * dIrgha (varNa) vaLI savarNagrahaNathI konuM kare ?82 hattvanuM (paraMtu, temAM vadhAre prayatna hovAthI te (hasvanuM) grahaNa nahIM kare.283 to pachI DutanuM grahaNa karaze. (dIrgha varNa) man na hovAthI (tanuM) grahaNa nahIM kare, to pachI A pramANe pratiSadhanuM vidhAna karyuM che tethI AcArya jJApana kare che ke jenuM sUtra dvArA) vidhAna kiravAmAM Ave che te (varNa)dvArA savarNanuM grahaNa thatuM nathI' e paribhASA che. 284 have AsUtra zA mATe karavAmAM Ave che? 285 (ma vargomAM) svarabheda, anunAsikathI thatA bheda ane (uccAraNa) kALanA bheda che tethI maLavacce ema (kahyuM che)nA 286 :45 ahIM kahevA mAge che kemakRta sUtramAM pratyayaH ema kahyuM che teno e ja artha che je pratyAdhyamanena savanA graho nA" e vAkya dvArA kahevAmAM Ave che. eTale ke jemanI hasva vargo dvArA pratIti karAvavAmAM Ave che(pratyAdhyamana) e dIrgha vargo temanA savarNanuM grahaNa nathI karatA' eTaluM ja kaho ke pratyaya sivAyanA (mapratyayaH)' eTaluM ja kaho to banneno matalaba eka ja che, kAraNa ke banne vidhAna dvArA akSarasamAsnAyamAM jemano pATha che te sivAyanA varNonI savarNagrahaNa karavAnI zakyatAno pratiSedha karavAmAM Ave che. TUMkamAM A sUtramAM pratyayaH nuM grahaNa karIne varNasamApnAyamAM paThita varNa ja savarNanuM grahaNa karI zake ema samajAvavAmAM AvyuM che. 282 pahelAM kahyuM ke pratyAdhyamAna (dIrgha) vargo savarNonuM grahaNa na kare. ahIM praznakartA jANavA mAge che ke dhAro ke dIrgha varNa savarNanuM grahaNa karatA hoya to te konuM grahaNa karaze? teno Azaya e che ke dIrgha varNane grahaNa karavA mATe koi varNa che ja nahIM. jo hasvanuM athavA platanuM grahaNa kare ema kahevAmAM Ave to te barobara nathI, kAraNa ke dIrgha varNa ma pratyAhAramAM nathI Avato tethI temanuM grahaNa na karI zake. ke. ane nA.calAvI e kAraNane yogya nathI gaNatA. 283 adhika prayatna (athavA) e dalIla ucita nathI, paraMtu dIrgha varga ma pratyAhAramAMno nathI (anan che, tethI tenA dvArA hasva ke plata bemAMthI koinuM grahaNa na thai zake ema kahevuM ja yogya che. 24 mAmAnena (vidhI mAnena) ne spaSTa karatAM ke. kahe che ke ahI pratyaya zabda yaugika arthamAM che pratIkta vidhIne rRti pratyayaH jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te pratya. e saMdarbhamAM nA. noMdhe che ke vidhI e arthamAM pratIkta no prayoga jovAmAM Avato nathI tethI ke. nuM kahevuM cinya che (tI tyarthe vipIne tyag kayoAda vairoja nityam 30) jo ke nyAsa,padama. si.ko. ane za.kI.mAM e ja rIte pratyaya zabdanI vyutpattino nirdeza che. 285 pratyAhAra sUtromAM tema ja anya strI jevAM sUtromAM AkRti arthAt jAtino nirdeza karavAmAM Avyo che tema svIkAravAmAM Ave to savarNagrahaNa siddha thai jAya che. tethI prakRta sUtranuM zuM prayojana che ema praznakartA kahevA mAge che. 286 jo vyaktino nirdeza hoya to udAtta vagere svarane kAraNe, uccAraNa kALane kAraNe athavA anunAsi hoya ke na hoya te kAraNe judA paDatA vargonuM grahaNa thatuM nathI, paraMtu prakRta sUtra karavAthI savarNagrahaNa thai zakaze.svara arthAt udAtta, anudAtta ane svarita. tene kAraNe mad vargonA traNa bheda thAya che. te pratyekanA anunAsika ane ananunAsikane kAraNe be bheda thavAthI ja nA kula cha bheda thaze. kAla-eka mAtrika hoya to hastha, diyAtrika hoya to dIrgha ane trimAtrika hoya to man Duta thAya.Ama cha prakAranA traNa bheda thavAthI kula 18 bheda thaze. e ,,3 ane traNa nA kula 18(=342 43) bheda thAya, tra-kAranA 1ra bheda thaze, kAraNa ke tene dIrgha nathI ane jU vargo (g, te che ane zra) nA paNa pratyekanA 12 bheda thaze, kAraNa ke temane hasva nathI, 6,6 ane TU e traNa varSonA anunAsika For Personal & Private Use Only Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ annsvrnnsyetyucyte| svarabhedAdAnunAsikyabhedAtkAlabhedAccAsavarNAnna gRhnniiyaat| iSyate ca savarNagrahaNaM syaaditi| taccAntareNa yatnaM na sidhytiityevmrthmidmucyte|| asti pryojnmett| ki tahIti / tatra pratyAhAragrahaNe savarNAgrahaNamanupadezAt // 2 // tatra pratyAhAragrahaNe savarNAnAM grahaNaM na praapnoti| akaH savarNe dIrgha iti| kiM kaarnnm| anupdeshaat| yathA jAtIyakAnAM saMjJA katA tathAjAtIyakAnAM saMpratyAyikA syaat| hrasvAnAM ca kriyate hrasvAnAmeva saMpratyAyikA syAddIrghANAM na syaat|| nanu ca hrasvAH pratIyamAnA diirghaansNprtyaayyissynti| manuM savastha0 ema kahevAmAM AvyuM che te eTalA mATe ke (udAtta vagere) svaranA bhedane kAraNe,anunAsika hovAne kAraNe ane (uccAraNa) kALane kAraNe te (vaNa)mAM taphAvata che tethI a[ (vaNa) savarNonuM grahaNa na karI zake paNa savarNanuM grahaNa thAya te iSTa che ane te (khAsa) yatna vinA siddha nathI thatuM. te mATe A (sUtra) uccAravAmAM AvyuM che. zuM e prayojana che? to pachI zuM prayojana che)? (kAraNa ke, tema thatAM (sUtramAM) jayAM pratyAhAranuM grahaNa hoya tyAM savarNanuM grahaNa nahIM thAya, kAraNa ke tenuM pratyAhAramAM) uccAraNa nathI mArA 287 tema thavAthI : savaLe vIrdhA (jevAmAM) jayAM pratyAhAranuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM savarNonuM grahaNa na thavAno prasaMga Ave che. (tema thavAnuM) zuM kAraNa ? uccAraNa karavAmAM AvyuM nathI te kAraNe. je prakAranA (varNa) nI saMjJA karavAmAM AvI hoya te prakAranA (varNa) no te bodha karAve ane saMjJA to hasva (vargonI karavAmAM Ave che, tethI te) hasva (varNo) no ja bodha karAvaze, dIrgha (varNo)no nahIM karAve. are (ame kahIe chIe ke) hasvano bodha thayA pachI te) dIrdhano bodha karAvaze. 288 tema ja ananunAsika ema be bheda hoya che. A varSomAM A prakAranA bhedane kAraNe savarNagrahaNa na thavAno prasaMga Ave che paraMtu prakRta sUtra karavAmAM Ave to savarNagrahaNa thaI zakaze ema ahIM kahevA mAge che. ahIM madhuritsavI che ema na kahetAM vA.(1) mAM mad savI che ema kahyuM che te eTalA mATe ke zutra, putva vagere jAti che ema mAnavA mATe koI pramANa nathI tethI vA.mAM hita ne samAvela nathI. 287 mana: (sava ) va sa jevAM sUtromAM gAkicena detA pramANe banela man, matra vagere saMjJAo mUkIne te dvArA TU-kAra vagerenI pratIti karAvI che paraMtu te hasva hR-kAra vagere dvArA dIrgha kAra vagereno bodha nahIM thaI zake kAraNa ke pratyAhAramAM dIrgha vargonuM grahaNa nathI, akSarasamApnAyamAM temanuM sAkSAt uccAraNa karavAmAM AvyuM nathI. vaLI hasva hR-kAra vagere paNa na vagere saMjJAo dArA pratIta thAya ane te ja vakhate, sAthosAtha dIrgha kAra vagerenI pratIti karAve, arthAt pratyAya ane pratyAyaka eka sAthe thAya te paraspara viruddha thaze. Ama sUtramAM pratyAhAranuM grahaNa karyuM hoya tyAre dIrgha vagerenI pratIti nahIM thaI zake. A uparAMta ke. A vA. anya rIte spaSTa kare che. e , mar vageremAM Tu vagere hasva vaNa dvArA dIrgha vaNonuM grahaNa nahIM thaI zake, kAraNa ke te pratyAhAromAM hasva r vagerenuM sAkSAt uccAraNa karavAmAM AvyuM nathI. A be khulAsAmAM pharaka eTalo ja che ke prathama anusAra dIrgha vargonuM akSarasamAnAyamAM uccAraNa nathI tethI temanuM hasva dvArA grahaNa nahIM thaI zake. jayAre bIjA khulAsA pramANe hasva hRvagere dIrghanuM grahaNa nahIM karI zake, kAraNa ke mahU vagere pratyAhAromAM hasva nuM sAkSAt uccAraNa nathI.bhASyakArane prathama khulAso abhipreta che. 288 jenuM sAkSAt uccAraNa karavAmAM Ave te varNa ja anya varNanI pratIti karAve ema nathI. vAstavamAM zabda jayAre buddhimAM upasthita thAya tyAre bodha karAve che. upasthiti be rIte thaI zake, pratyakSarUpe ane smRti rUpe. Ama kavacit sAkSAt uccAraNa karavAthI arthAt pratyakSa dvArA ane kvacit saMjJA dvArA smRti rUpe thAya che. Ama hovAthI pratyakSa uccAraNa karyuM hoya tyAre ja dIrgha vagerenI pratIti thAya evo koi niyama nathI. jo te pramANe hoya to to pustaka vageremAM lipi dvArA padonI smRti thavAthI je artha bodha thAya che te na thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke pustakamAM lipi rUpa saMjJAono prayoga hoya che. temAM padonuM sAkSAt uccAraNa nathI hotuM. For Personal & Private Use Only Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hrasvasaMpratyayAditi ceduccAryamANasaMpratyAyakatvAcchadasyAvacanam // 3 // hrasvasaMpratyayAditi ceduccAryamANaH zabdaH saMpratyAyako bhavati na sNprtiiymaanH| tdythaa| Rgityukte saMpAThamAtra gamyate nAsyA artho gamyate // evaM tarhi varNapATha evopadezaH krissyte| varNapATha upadeza iti cedavarakAlatvAtparibhASAyA anupdeshH||4|| varNapATha upadeza iti cedavarakAlatvAtparibhASAyA anupdeshH| kiM parA sUtrAtkiyata ityto'vrkaalaa| netyaah| sarvathAvarakAlaiva / vrnnaanaamupdeshstaavt| updeshottrkaaletsNjnyaa| itsaMjJottarakAla Adirantyena sahetA iti prtyaahaarH| pratyAhArottarakAlA svrnnsNjnyaa| hasvanA bodhadArA (bodha thaze) ema hoya to je (zabda) nuM uccAraNa karavAmAM AvyuM hoya te bodha karAvato hovAthI te dvArA) anya (zabda)no bodha nahIM thAya 3 hasva (vaNa nA bodha) ne kAraNe (dIrthano bodha) thaze ema kaho to tema nathI, kAraNa keje uccAravAmAM Avyo hoya te zabda bodha karAve che paNa jeno anyadhArA bodha karAvavAmAM Ave te (hasva varNa, dIrgha vagere) no nahIM (karA),289 jema ke tra ema kahevAmAM Ave tyAre mAtra saMhitA pAThano khyAla Ave che, teno artha samajAto nathI. 290 . ema hoya to varNono pATha karyo che tyAM ja (dIrgha vagereno) upadeza karavAmAM Avaze. chA varNapAThamAM ja upadeza karavAmAM Ave che, tema kaho to pachInA samayanI 292 hovAthI A paribhASAno upadeza na karavo joie IIkA, varNonA pAThamAM ja (dIrgha vagereno upadeza hoya to to pachInA samayanI hovAthI (A) paribhASAno upadeza na karavo joie. zuM sUtra pachI karavAmAM Avela che tethI pachInA samayanI che ?? to kahe che ke nA . badhI rIte pachInA kALanI che. pahelAM to varSono upadeza, upadeza pachI t saMjJA, tyAra bAda rinTena saMdetA pramANe pratyAhAra, pratyAhAra pachInA kALanI savarNa saMjJA (ane) AthI hasva vargonuM pratyakSa, sAkSAt uccAraNa hoya athavA koi vAra na vagere saMjJA dvArA teno bodha karAvavAmAM Avyo hoya to paNa te vaNa dIrghanI pratIti karAvaze. 289 pratIyamAna pratItino viSaya hovAthI pradhAna hoya che, paraMtu te paNa anyanI pratIti karAvavAmAM sAdhanabhUta bane to te pradhAna hovA chatAM e ja vakhate gauNa banaze. Ama pradhAna paNa hovuM ane sAthe sAthe gauNa paNa evuM te barobara nathI, eTale ke jenI pratIti thAya che te hasva vargo sAthe sAthe dIrghanI pratIti karAve, gauNa bane te yogya nathI. tethI hasva vaNa dIrthanI pratIti na karAvI zake ema ahIM kahevA mAge che. 2% 2 zabdanuM uccAraNa karavA mAtrathI koi viziSTa pAThakamayukta RcAnuM jJAna thatuM nathI.kadAca saMdarbhavazAt ma imI purohitam jevI viziSTa varNapAThakkama yukta cAno bodha thAya to paNa tenA arthanI pratIti nathI thatI. te pramANe hasva varNanuM uccAraNa karavAmAM Ave to tenI pratIti thAya paraMtu e pratIyamAna hasva varNa pote dIrgha varNanI pratIti na karAvI zake ema dalIla che. 29) vagere pratyAhAra sUtromAM hasva vargono pATha che te sUtrapAThamAM ja (sUtrapATha Iva) prata sUtrane AdhAre dIrgha vagereno bodha thaze tethI temanuM jU vagere pratyAhAra dvArA grahaNa thaze ema ame spaSTatA karIzuM.kaparA pratyAyanam (8) yu.mI. varSonA pAThamAM ja dIdhuM vagereno upadeza karavAmAM Avaze" ema artha kare che. ke.nA.nuM vyAkhyAna khecItANIne karela che tema mAne che. paraMtu vA.(4) mAM je dalIla karI che te sUcave che ke A vAkya dvArA dIrgha vagereno akSarasamApnAyamAM pATha karavAnuM sUcavavAmAM AvyuM nathI. 292 A aNuddhitva paribhASA mA vagere sUtro thayAM te kALe na hatI, tethI A paribhASA , mad vageremAM ke khuda maLyuM pratyAhAramAMnA varSo dvArA potAnA savarNonuM grahaNa nahIM karAvI zake, kAraNa ke 3 pratyAhAra paNa te vakhate niSpanna thayo na hato ane 1, par vagere je anya sUtronAM aMgo che te paNa niSpanna thayAM na hatAM. paraMtu mAhityena sahetA pramANe gaLu vagere niSpanna thaI gayA hoya tyAre mathutiM paribhASA nI strI vagere sthaLe savarNanuM grahaNa avazya karAvI zake, eTale ke temAM -kAra tenA savarNa mA-kAranuM grahaNa karAvaze. 597 For Personal & Private Use Only Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savarNasaMjJottarakAlamaNuditsavarNasya cApratyaya iti / saiSopadezottarakAlAvarakAlA satI varNAnAmutpattau nimittatvAya kalpaSyita ityetnn|| tasmATupaverAH kha // tasmAdupadezaH kartavyaH // tatrAnuvRttinirdeze savarNAgrahaNamanatvAt // 6 // savarNasaMjJA pachInuM vivarNana karAvavA e (sUtra), tethI A (paribhASA sUtra) upadezapachInA kALanuM hovAthI arthAt tyAra pachI karavAmAM Avela hovAthI tene vargonI utpattimAM nimitta tarIke karavAmAM Ave te na Abane). tethI upadeza karavo joie)pa tema hovAthI dhruvaM pagereno) pisa karavo joie. tema chatAM(sUtromAM) jayAM akSarasamAnAya jevA varNonA svataMtranirdeza (anuvRtti nirdeza) Rhoya tyAM savarNanuM grahaNa nahIM thAya, kAraNa ke te (poM) ar nathI 293 aSTAdhyAyInA sUtrapAThanA kramane kAraNe A pirabhASA pachInA kALanI (avarAtjhA) che ke arthanA kamanI dRSTie pAchaLanI che ema praznakartA jANavA mAge che. vAstavamAM pAThakrama arthAt zabdanI dRSTie tema ja arthanI dRSTie A paribhASA pAchaLanA kaLanI che, kAraNa ke varjAnAmuverAstAvat thI zarU karIne savaLuMsaMjJottarAmavitsavargastha pApratyayaH| ema je kahyuM che te eka mahAvAkya che.tenA pratyeka avayavanA arthanuM eka pachI eka jJAna prathama thaze ane tyAre bAda samagra mahAvAkyano artha samajAze.Ama pada jJAna - padAryajJAna - thAkyAryajJAna e krama dho.tethI pakrama ane aryakrama bannenI dRSTie A paribhASA pachInA kALanI che. varNono upadeza anAdi che tema mAnavAmAM Ave che (uM.pR.555), pachI kaheze nanunAsika s| sUtra khAsa v saMjJA, tyAra pachI jJAtipena mahetA / mujaba an,, ga,, pU vagere pratyAhAra bane che.tyAra bAda tutvAvamayajJa savarNam pramANe savarNa saMjJA thai pachI AhityadharmanA e savarNaprANa paribhASA thaI. Ama akSarasabhAnAya pachInI hovAthI e paribhASA varSonI utpatti (pratIti) mAM nimitta bane te asaMbhavita che. bhASyakAre utpatti zabda pratIti, bodha e arthamAM prayojayo che ema samavAnuM che, kAraNa ke zabda anAdi che. (kai.nA.) 14 eTale ke nA thagere pratyAhAra sutromAM ja dIrgha ane khuta vargono pATha karavo joie jethI apa 5 vageremAM paNa dIrSa, plutanI pratIti thAya.'ahIM nirUDhA lakSaNAno AdhAra le che. vIrvAsA mAM karela pUrvasavarNa niSedha tenuM jJApaka che. e niSedharna kAraNe kumAryo mAM prathamayoH pUrvavarNaH / (6-1-102) pramANe pUrva savarNa nathI thato. e sUtramAM aH savaLe TIrghAH| (6-1-101) mAMthI aH nI anuvRtti thAya che . have jo ba dvArA dIrghanuM grahaNa na thatuM hoya to A niSedhano koi viSaya bAkI raheto nathI, kAraNa ke varve vAmAM A-kArano niSedha to nAiiddha (6-1-104) thI ja siddha thAya che.. tethI svavAcyavAsthyanA arthamAM lakSaNA levAthI A prazna saraLa thai jAya che (bha.DI.) arthAt zva mAM hastha haiM vagere anya no potAno vAcyArtha (svavAq) che ane te lakSaNAthI dIrgha vagere rUpI lakSyArtha (arthAt svavAntyavAsthya) batAvaze.paraMtu lakSaNA levAthI doSa dUra nahIM thAya, kAraNa ke bhASyamAM kahyuM te rIte r vagere je phLa nA vAcya (tadAttva) che te dIrghanAM pratyAyaka na thai zake (zvArthamALaH saMpratyAyano mati 7 saMpratIyamAnaH 1) tethI azakta hovAthI a mAMno hasva varNa dIrgha vagereno artha nahIM batAvI zake. 2 anuvRtti nirdeza--vRtti = akSarasamAsnAya. tethI gaLa vageremAM je ga-kAra, maiM kAra vagereno nirdeza che te vRttinirdeza . tenA jevA anya svau| yasthati 2|vAM sUtromAM je a,rU vagereno nirdeza che te akSarasamAsnAya (vRtti) mAMnA nirdezane anusaratA(anu) hovAthI anuvRttinirdeza thaze. [vRttimanuM taH tatpadazoDanuvRttinirdezaH / (30)], kAraNa ke asya svau| mAM a-kAranuM, vasyeti haiM| mAM rU-kAranuM ema 598 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatrAnuvRttinirdeze savarNAnAM grahaNaM na praapnoti| asya ccau| yasyeti c| kiM kaarnnm| annntvaat| na hyete'No ye'nuvRttinirdeshe| ke trhi| ye'kSarasamAmnAya updishynte|| evaM tInaNtvAdanuvRttau nAnupadezAcca pratyAhAre n| ucyate cedmnnsvaangRhnnaatiiti| tatra vacanAdbhaviSyati // vacanAdyatra tnnaasti| nedaM vcnaallbhym| asti hyanyadetasya vacane pryojnm| kim| ya ete pratyAhAraNAmAdito varNAstaiH savarNAnAM grahaNaM yathA syAt // evaM tarhi tema karavAmAM Ave to paNa e vaiA pati jA jevAM (sUtro) mAM akSarasamApnAyamAMnA pAThane anusarIne (hasva mU-kAra, TU-kAranuM) grahaNa karyuM hoya tyAM savarNanuM grahaNa na thavAno prasaMga Ave che.(tenuM) zuM kAraNa? kAraNa e ke te (vaNa) ma nathI, arthAt varNapAThane anusarIne (mastha vA vagere sUtromAM) je (hasva -kAra, TU-kAranuM) grahaNa karyuM che te saman (pratyAhAramAMnA varNo) nathI. to pachI kayA vaNa (ma) che? jemano akSarasamApnAyamAM upadeza che te (vargo maLa che). jo ema hoya to 296 ma na levAne kAraNe anuvRtti nirdezamAM ane upadeza na karyo hoya to pratyAhAramAM (savarNagrahaNa) nahIM thAya. tema chatAM man savarNanuM grahaNa kare che tema kahevAmAM AvyuM che tethI arthAt Ama kahyuM che te kAraNe (savarNanuM grahaNa) thaze. (ema) kahyuM che tethI te (be) nathI tyAM (savarNagrahaNa thaze). * kahevAmAM AvyuM che tethI A (vastu) prApta nahIM thai zake, kAraNa ke A (sUtra) karavAnI pAchaLa anya prayojana che. zuM (prayojana) che? e (prayojana) ke pratyAhAronI zarUAtamAM AvatA A je (mU-kAra vagere) vargo che temanA dvArA savarNonuM grahaNa thai zake. ema hoya to pachI vargonuM temanA svarUpathI sAkSAt uccAraNa karavAmAM AvyuM che, paraMtu te man jevA hovA chatAM temane anubaMdhanuM cinha na hovAthI te ma nathI. pariNAme te savarNanuM grahaNa nahIM karI zake tethI mAchIcharoti jevAM rUpo siddha nahIM thAya. jo vyaktipakSa svIkAravAmAM Ave to, eTale ke meM vyakti anaMta che tema svIkAravAmAM Ave to paNa vyaktimAM paraspara bheda hovAthI savarNagrahaNa siddha nahIM thAya. 29% vA.(2) mAM kahyuM ke , gar vagere pratyAhAromAM TU-kAra vagerenuM sAkSAt uccAraNa na hovAthI (anuparAta) savarNagrahaNa nahIM thAya.vA.(6) mAM kahyuM ke tema na hovAne kAraNe (mana tvati) ma aa yati jA jevAmAM -kAra, 6-kAra vagereno anuvRttinirdeza che tyAM paNa savarNagrahaNa nahIM thAya, paraMtu sUtrakAre to man (ti) savarA 20 ema kahyuM che tethI savarNagrahaNa thaze, kAraNa ke je maLu jevo (godarA) che te paNa che tema samajAze tethI mAsTIkaroti jevAM iSTa rUpo siddha thaze. 297 man na hovAne kAraNe anuvRttinirdezamAM savarNagrahaNa na thai zake ane uccAraNa karavAmAM AvatuM nathI tethI (anuvarAta) pratyAhAramAM grahaNa na thai zake. e be doSa nivAravA te prakRta sUtranuM prayojana che. pUrve ema kahyuM teno asvIkAra karatAM kahe che, varSanAcatra nAgitA" arthAt jayAM (yatra) te(arthAt manapatva ane anuvIra e be) nathI tyAM A sUtra amalI thaze.Ama jemAM anapatve ane anuvAraNa na hoya te savarNanuM grahaNa karI zake e A sUtranuM prayojana che ema ahIM kahevA mAge che. jema ke vA (sava) | vageremAMno mad ane tyAM anuvRttithI Avato mar () e bemAMno -kAra jU ane jU e anubaMdha cintayukta che tethI te pratyAhAramAMno ma- kAra che, tenuM gaLuM e pratyAhArasUtramAM uccAraNa karyuM che tema samajAya che. vaLI te maLuM pratyAhAramAM paNa Ave che tethI maLyuM che tema paNa samajAya che. Ama e -kAra anucara ane mana - e banne doSathI mukta che tethI tenuM uccAraNa thatAM mAni sahetA pramANe meM ane 1 tathA meM aner nI vacce rahelA (madhyatitAnAma) ane potAnuM grahaNa karI zake ane prakRta sUtra pramANe savarNonuM paNa grahaNa karI zakaze. paraMtu ba3VmAMno TU-kAra na hovA chatAM tenuM mana , phUla vagere pratyAhAromAM uccAraNa nathI (anuzAra) tethI tathA zrI svA thati jA jevAM sUtromAMnA mU-kAra, TU-kAra vagerenuM sAkSAt uccAraNa che chatAM te anubaMdha -cinha yukata nathI tethI man nathI (manan che) tethI prakRta sUtra pramANe te savarNanuM grahaNa nahIM karI zake. Ama vyatipakSa svIkAravA chatAM A sUtra karavAthI iSTa siddhi nahIM thaI zake ema bhAva che. ni.sA. (pR.551) cIkha.(pR.556) ane yu.mI.(pR.795)mAM vacanAtra tajhAritA e vAkya vArtika tarIke ApyuM che. 599 For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savarNe'NgrahaNamaparibhASyamAkRtigrahaNAt // 7 // svrnne'nngrhnnmpribhaassym| kutH| aakRtigrhnnaat| avarNAkRtirupadiSTA sA sarvamavarNakula grhiissyti| tthaivrnnaakRtiH| tthovrnnaakRtiH| nanu cAnyAkRtirakArasyAkArasya ca / ananyatvAcca // 8 // ananyAkRtirakArasyAkArasya c| (sarvatra) jAti (AkRti) nuM gahaNa karyuM che tethI savarNa paribhASA (sUtra)mAM san nuM grahaNa na karavuM joiepachI (savarNanuM grahaNa thai zake te mATe majutsivastha rAkhatyathA e) savarNa paribhASA (sUtra) mAM ema kahevAnI jarUra nathI. sAthI (nathI)? kAraNa ke (sarvatra) AkRti =jAti) nuM grahaNa (karyuM che). meM varNanI jAtino upadeza karyo che te ma varNanA samagra samUhanuM grahaNa karaze, te pramANe svarganI jAti ane 3 varNanI jAti samagra ( ane 3varNanA samUhanuM grahaNa karaze). paNa (ame kahIe chIe ke) - kAranI jAti anya che ane mA-kAranI jAti paNa anya che (pachI kevI rIte grahaNa karaze?) te (banne) bhinna nathI te kAraNe grahaNa thaze).8 mU-kAranI jAti ane mA-kAranI jAti judI nathI. 298 pratyeka varNa potAnI AkRtino nirdeza kare che, arthAt jAtino artha batAve che ema samajavAmAM Ave to prakRta sUtra nahIM karavuM paDe ema vA. (7) dvArA kahevA mAge che. makkam | vagere pratyAhAra sUtromAM tema ja mA auau vagere sUtromAM je ai-kAra vagere che te badhA ja satva vagere jAtino nirdeza kare che ane tenI sAthe niyata saMkaLAyela hovAthI uccAraNa vyaktinuM karavAmAM Ave che, kAraNa ke vyakti arthakriyAkArI che paNa jAti arthakriyAkArI na hovAthI tenuM sAkSAt uccAraNa zakya nathI) ema svIkAravAmAM Ave to savituM sUtra karavAnI jarUra nahIM rahe. jema no vyakti kuza hoya ke sthaLa, kRSNa hoya ke zukla to paNa pratyeka no vyaktimAM notva raheluM che tema meM-kAra vyaktimAM, pachI hasva hoya, dIrgha hoya ke skuta hoya, matva raheluM che. Ama a-kAra vagerenuM uccAraNa thatAM saMdarbha anusAra sarva prakAranA -kAranuM svarya grahaNa thai zake che tethI prata sUtra karavAnI jarUra nahIM rahe, eTale ke sUtramAM ma nuM grahaNa karavuM jarUrI nathI. 299 samagra mAM varNanuM kuLa ema kahyuM tethI meM-kAra tenA aDhAre prakAranuM grahaNa karAvaze. te rIte TU-kAra ane 3-kAra paNa. 4-kAra bAra prakAranAnuM ane tra-kAra trIsa prakAranAnuM grahaNa karAvaze. (nodha 288). 300 praznakartA mAne che ke a-kAra ane ma-kAranA uccAraNa pachI zravaNamAM bheda vartAya che tethI meM-kAra ane mA-kAranI jAti paNa bhinna che,paraMtu kuza heya ke sthaLa hoya chatAM pratyeka no vyaktimAM gotva raheluM hoya che tema -kAra mA-kAramAM zrutibheda hovA chatAM benI AkRti eka hoi zake, kAraNa ke kRzatva ane skUlatva jema bhinna vyakti batAve che chatAM bhinna jAti siddha karatAM nathI tema zravaNamAM vartAto bheda meM-kAra ane -kArano vyakti bheda jarUra kare che paNa temanI jAti bhinna che tema siddha nathI karato ane A hasva - kAra che, A dIrgha mU-kAra che vagere pratItimAM hasya, dIrgha matva sAthe ja rahela che tema samajAya che. te rIte udAtta vagere guNo paNa jAtibheda ubhAvatA nathI. paraMtu -kAra vagere mU-kAra che tema samajAtuM nathI, kAraNa ke bannenI jAti bhinna che. nA. pramANe praznakartA kahevA mAge che ke matva cha prakAranA hasva bhedamAM rahela che ane mAtra cha prakAranA dIrgha bhedamAM raheluM che tethI temanI jAti bhinna che. eno uttara e ja ke matva ane mAtva e bannene vyApI jatI matva jAti eka ja che. tethI vA. (8) mAM kahe che "ananyatvatT' For Personal & Private Use Only Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnto hyanyatvakaraH // 9 // yo hAnekAntena bhedo nAsAvanyatvaM karoti tadyathA na yo godha godha bhedaH so'nyatvaM karoti // yastu khatu gozvAzvasya ca bhedaH so'nyatvaM oti // apara aah| savarNe'NgrahaNamaparibhASyamAkRtigrahaNAdananyatvam / savarNe'NgrahaNaparibhASyam / AkRtigrahaNA- kAraNa ke je bheda abhedanI sAthe rahela hoya te (jAtine) judI pADato nathI // 9 // 301 kAraNa ke je bhedanI sAthosAtha abheda rahela hoya tevo bheda be (vastunI jAti) ne judI pADato nathI jema ke (eka) no vyakti ane (bIjI) no vyakti vacce je bheda che te (temanI jAtine) judI pADato nathI, paraMtu je no ane azva vacce je bheda che te (e benI jAtine) alaga pADe che. anya (vArtikakAra) kahe che-- 302 savarNa paribhASA (sUtra)mAM gaLanuM grahaNa na karavuM joie, kAraNa ke AkRti (levAthI bheda nathI (raheto). eTale ke savarNa (grahaNa paribhASA sUtra) mAM gaN nuM grahaNa na karavuM joie, kAraNa ke AkRti (eTale ke jAtino artha) levAthI 1 no ane aA banne prANI hovA chatAM temanI jAti alaga che. Ama vyApaka jAti eka hovA chatAM vyApya (arthAt peTA) jAti alaga hoi zake. te rIte satya ane matva bhinna lei 23, eTale ke a-kAra ane AkAranI jAti bhinna hoi zake. e saM yogya nathI. kAraNa ke aneAnto nhAtvaH| arthAt je bheda nizcAyaka (aneAnta) na hoya, jemAM bhedanI sAthe abhedanuM paNa bhAna thatuM hoya te bheda be vastunI jAtine judI pADato nathI. na kRSNa hoya ke zveta hoya, sthaLa hoya ke kRza hoya to paNa e be vyaktimAM rahela bhedanI sAthe temAM je sAsnAtimatva (gaLe godaDI hovI vagere) rUpI je dharma rahela che te abhedanuM paNa bhAna karAve che. tethI varNane ke rUpane kAraNe je bheda jaNAya che te anekAnta bheda nathI, paraMtu no ane go mAMno bheda ekAnta bheda che, nirNAyaka bheda che. tethI te benI jAti zotva ane zvatva e bhedane pratApe anya thAya che.te pramANe jJa-kAra ane jJa-kAramAM je bheda vartAya che te mAtra uccAraNa kALano bheda (che ane sAthe sAthe bannemAM kaMThasthAnamAMthI utpanna thavuM vagere dharma rUpI abhedanuM bhAna thAya che. Ama ga-kAra ane A-kAra vacceno bheda anekAnta che, nirNAyaka nathI tethI te benI jAti judI pADI na zake.paraMtu a-kAra ane -kAranI jAti Jatva ane tva bannene bhinna banAve che. jAtinirdezane kAraNe akAra vagere dvArA AkAra vagerenuM grahaNa thai zakaze ema kahyuM paraMtu tethI atiprasaMga thavAno saMbhava che, eTale ke jayAM anyanuM grahaNa iSTa na hoya tyAM paNa grahaNa thavAno prasaMga Avaze. adhyana A vimo| pramANe gaSTam nA anya maiM no A thAya che tyAM A-kAra dvArA Ja-kAranuM paNa grahaNa thaze ane ardhamAtrikaTM ne sthAne dvimAtrika Ja na thatAM aMtaratama hovAthI ekamAtrika jJa-kAra thaze.paraMtu sUtrakAre adhika yatna karIne dIrghanuM uccAraNa karyu che tene pratApe hasva nahIM thAya. jo havanuM ja grahaNa karavAnuM hota to temaNe adhika catna na karatAM hasthanuM ja grahaNa karyuM hota.paraMtu dIrthagrahaNa che tethI pyutanuM grahaNa thaze tema kahevuM ayogya che, kAraNa ke dUrathI bolAvavuM hoya (DUte cA) vagereSkRtanA viSaya che(jhuSa viSaye vRtta ) tethI plena nahI ke thAya. pUrvavA trAjJaLaH pratyutthayaH| e vidhi pramANe jenuM pratyutthAna karavAnuM hoya te viziSTa vyaktimAM rahela bAhmaNatva jAtinuM karavAmAM Ave che. te rIte sUtramAM karela dIrgha uccAraNane kAraNe -kAra vyaktimAM samavAya saMbaMdhathI rahela atva jAtinuM grahaNathAya che, kAraNa ke atva thI bhinna evuM satva nathI. 302 A mata vyaktivAdIno che. te pramANe vyakti padArtha che ane jAtino bodha zabdane kAraNe na thato hovAthI te zabdArtha nathI chatAM potAnI aMtargata vyaktiomAM je abhedanuM jJAna thAya che tenuM nimitta jAti che, eTale ke je te viziSTa jAtine kAraNe temAM rahela pratyeka vyakti paraspara bhedathI rahita banIne eka svarUpe pratIta thAya che. prathama mata(jAti pakSa) pramANe a-kAra sarvatra AkRti (jAti) no nirdeza kare che.A zivadaLAsivana) ema svIkAravAne kAraNe prakRta sUtramAM agrahaNa karavuM nahIM paDe. kAra ane gAkAranI AkRti 601 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -dananyatvaM bhvissyti| ananyAkatirakArasyAkArasya c| anekAnto hynytvkrH| yo hyanekAntena bhedo nAsAvanyatvaM kroti| tdythaa| na yo gozca gozca bhedaH so'nyatvaM karoti / yastu khalu gozcAzvasya bhedaHso'nyatvaM karoti // tadvacca halgrahaNeSu // 10 // evaM ca kRtvA halgrahaNeSu siddhaM bhavati / jhalo jhli| avAttAm avAttam avaatt| yatraitannAstyaNsavarNAn gRhnnaatiiti| anekAnto hyanyatvakara ityuktaarthm|| bheda raheze nahIM.(ane kAraNa ke meM-kAranI jAti ane mA-kAranI jAti eka ja che, kAraNa ke je bhedanI sAthosAtha abheda rahela hoya tevo bheda be vastunI jAti)ne judI pADato nathI, jema ke (eka) jo vyakti ane bIjI) no vyakti vacce je bheda che te temanI jAtine judI pADato nathI, paraMtu je che ane mazva vacce je bheda) che te (e be nI jAtine) alaga pADe che. te rIte (sUtromAM jayAM) has (vaNa) nuM grahaNa karyuM hoya tyAM paNa kArya siddha thaze) I/1nA 303 ane ethI karIne sutro hiA jevAmAM jayAM hat (vargonuM grahaNa karyuM hoya ane jayAM 'mad savarNonuM praNa kare che e (lAgu)na (paDatuM) hoya tyAM (jema ke, mAttAm mavAram avAra (vagere) tyAM paNa (AkRtigrahaNa karavAthI) siddha thAya che, kAraNa ke je bheda abhedanI sAthe rahela hoya te jAtine) bhinna karato nathI.ema (e) vastu (pUrve kahelI che. A -jAti abhinna hovAnI zaMkAnuM samAdhAna temanI jAti bhinna nathI" (mana -Ata) e vArtika khaMDathI karyuM che. anya mata(vyakti vAdI) pramANe sarva naM-kAra vyakti ananya che, eka ja che. e kAraNe prakRta sUtramAM ma grahaNa karavuM jarUrI nathI. ahIM paNa mAvatipradAtA ema to kahyuM che paraMtu ahIM kAti eTale jAti ema artha nathI. tAva phAsTIbhamade mApu vagere prayogomAM cokhA judA levA chatAM "mathurAmAM khAtA hatA te ja A che" ema kahIe chIe te cokhAnuM rUpa samAna hovAne kAraNe kahIe chIe.tema a-kAra, mA-kAra vyaktio bhinna hovA chatAM dhvanisAdRzyane kAraNe abhedanuM bhAna thAya che ane jema no ke Ta nAno hoya ke moTo dhULa hoya ke kRza, lAMbo hoya ke TUMko to paNa tene vize nau, iTaH vagere prayoga thAya che tema hasva hoya ke dIrgha to paNa meM-kAra, mA-kAra vize " A ma-kAra che" ema prayoga thAya che. Ama rUpanI samAnatAne kAraNe pisAmAnya dviII juo eka sUtra vA.(6)] 'A e ja che' (ananyatvati) ema je bhAna thAya che te ja bhAtigat no artha che. nA.ne A mata svIkArya nathI, kAraNa ke e artha levAmAM Ave to vA.mAM vA zabdanuM grahaNa karyuM che te vyartha thaze. 303 jAti arthAt AkRtino nirdeza che tethI (bAvatinirverAta) man nI bAbatamAM kArya siddha thAya che te rIte haTU varNonI bAbatamAM paNa AkRtigrahaNa karavAthI kArya siddha thaze. paraMtu jo vyaktipakSa svIkAravAmAM Ave to sarvatra kArya siddha nahIM thaI zake. jema ke navu --ju nA sut trI.pu e.va.mAM sijU ta--manuSpa ta e sthitimAM I-kAra e sat varNa pachI sin no sa-kAra che tenI pachI ta-kAra e sUt che tethI so sAi pramANe sU no lopa thaze. ahIM kArya siddha thAya che, paraMtu vAttAm vageremAM takalIpha thaze. varR nA su6 mAM gavar sid tA--vatranahantA thI vRddhi --mavAn r tArA siA thI sin lopa mavAn tAm pratyayalakSaNathI athavA sin lopa asiddha hovAthI mavAs (si) tAm ema samatAM saH cArdhadhAtu thI s no --mavAt tA--mavAttAm thAya che, paraMtu ahIM vAtU tU tAm e sthitimAM sin lopa nahIM thai zake, kAraNa ke vyaktipakSa pramANe sa-kAranI pUrve ane para rahelA ta-kAra e bemAMthI eka jarUr pratyAhAramAMno varNa gaNAze, banne sUt nahIM gaNAya. pariNAme sa-kAranI pUrve athavA para TU varNa raheze. tethI saH DhiA e sUtra lAgu nahIM paDe ane na lopana thavAno prasaMga Avaze. ema ahIM dalIla che. 3 dhAtuno avayava je ta-kAra che, arthAt saH siva pramANe s no thayo che te ane pratyaya (tAna)no e bemAM bheda jarUra che, kAraNa ke be vyakti vacce paraspara bheda oya che. pariNAme gavAttA vageremAM sin lopa nahIM thAya ema dalIla che(nodha 303) tenA 602 For Personal & Private Use Only Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drutavilambitayozcAnupadezAt // 11 // drutavilambitayozcAnupadezAnmanyAmaha AkRtigrahaNAtsiddhamiti / yadayaM kasyAMcid vRtau varNAnupadizya sarvatra kRtI bhavati // asti prayojJanametat|vi tIti| vRttipRthaktvaM tu nopapadyate // 12 // kruta ane vilaMbita (vRtti) mAM upadeza karyo nathI chatAM (AkRti grahaNa karavAthI siddha thaze) ||11|| 306 kruta ane vilaMbita (e be vRttio) mAM uccAraNa karyu nathI tethI ame mAnIe chIe ke AkRti (no artha) levAthI siddha thaze, kAraNa ke A (sUtrakAra) game te eka vRttimAM varNono upadeza karIne kRtakRtya thAya che. zuM e prayojana che ? to pachI zuM (prayojana che) ? paraMtu vRttine kAraNe bheda thAya te ghaTatuM nathI ||1 2|| 30 pratyuttara rUpe aneAnto hyundhatvaH| ema kahe che, eTale ke bhedaka dharma abhedaka dharmanI sAthe ja rahe che tethI ta-kAra vyakti bhinna hovA chatAM banne eka tarIke oLakhAi zake che. A vAkya kAtyAyananI vA. nathI.. 305 ahIM vRtti eTale vedanI RcA vagere uccAravAnI gati. vyAkaraNa zAstra vedAMga che tethI temAM paNa vRttibhedane avakAza che.RcA vagerenA uccAraNanI jhaDapI, madhyama ke vilaMbita gati pramANe vRtti kruta, madhyama ke vilaMbita thAya. have jo dhAtvAle 6H saH jo naH| jevAM vidhi sUtromAM sUtrakAre va-kAra, La-kAra vagere hajU varNonuM madhyamavRttimAM uccAraNa karyu hoya ane vu (vaizvaryoH) nA rUpa sunoti, Ava (anyatte zahe) nA rUpa nati jevAmAM ghu ane va nuM duta athavA vilaMbita vRttimAM uccAraNa hoya to e sUtro pramANe r ane g nA s ane tU na thatAM ghuLoti, Lati jevAM aniSTa rUpo thavAno prasaMga Avaze.paraMtu bhagavAna pANinie mAtra madhyamavRttimAM ja uccAraNa karyu che, kruta ke vilaMbita vRttimAM nathI karyu tethI samajAya che ke sUtrakArane hav grahaNamAM paNa jAtinirdeza(AkRti) iSTa che ane tethI madhyamavRttimAM uccArela varNo anya be, kruta ane vilaMbita, vRttio mAM uccArela varNonuM grahaNa karI zakaze.pariNAme sunoti, navRti siddha thaze. A vA.mAM je vRttione lagatI carcA che te haiM varNone anulakSIne che tethI kai. kahe che,' ar savarNanuM grahaNa kare che' e jayAM lAgu nathI paDatuM tyAM arthAt sUtramAM jayAM haj varNonuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tene anulakSIne A kahevAmAM AvyuM che, kAraNa ke aN varNomAM to vyaktipakSa pramANe paNa grahaNakazAstrane baLe bhinna vRttivALA savarNonuM grahaNa thaze. vA.mAM krurtAvanitozrAnupavezatA ema kahyuM che, eTale ke sUtrakAre kruta ane vilaMbita vRttimAM upadeza nathI karyo. arthAt madhyamamAM karyo che, kAraNa ke prayogamAM madhyamA vRtti vaparAya che (yoArye tu madhyamA / ). ahIM vattiyavatva tu novavadyate| vA.(12) sivAyanI vA.(9,10,11 ane 13) kAtyAyananI vArtiko nathI, kAraNa ke taddaza hatbahaLavu| e vAkya upara bhASyakAre mULa zabdonA krama anusAra vyAkhyAna nathI karyu. aneAnto dhanyatvaH| e ahIM mAtra punaruccArita che. tethI ja bhASyakAre krRtyuAryam| ema kahyuM che. dhruvivitozrAnupaheAAt| e vA.nA bhASyamAM manvAmahe ema pahelA puruSano prayoga karyo che ane tasmAttatra saparanirdezAsmiyam| e vA.mAM siddham zabda mUkyo che tathA bhASyakAranI zailI pramANe tenA upara bhASya nathI tethI te paNa kAtyAyana vArtika nathI .e traNe bhASyavArtiko che. (caukhaM,pR.558, pA.TI4 ) kilhorna ane atyaMkara aneAnto nvatvaH| sivAyanAM badhAM ja vAkyone kAtyAyana vArtika mAne che [ ki.(pR.180), vA.zA. ma.(pR.441),yu.mI.(pR.799)ane cAru.(pR.702--703 ),ni.sA. (pR.512--513)] 30 vRttine kAraNe varNomAM bheda thato nivAravA mATe AkRtipakSa svIkAryo che, eTale ke te pakSa svIkAravAnuM e prayojana che ema pUrve kahyuM paraMtu ahIM kahe che ke ema hoya to uccAraNa kALa (mAtrA) ne kAraNe je vRttibheda che te paNa nahIM saMbhavI zake tethI sUtramAM hasvanuM grahaNa karIne kAryanuM vidhAna karyu hoya tyAM te kArya dIrghane paNa thavAno prasaMga Avaze.jema ke gato misa ves| pramANe hasva X-kArAnta pachI AvatA mit no chel thAya che paNa jAtipakSa svIkAravAmAM Ave to jema a-kArAnta teva pachI AvatA mis no vek thaine vaeNvaiH 603 For Personal & Private Use Only Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttestu pRthaktvaM nopapadyate // tasmAttatra taparanirdezAtsiddham // 13 // tasmAttatra taparanirdezaH kartavyaH na kartavyaH kiyata etanyAsa eva ato bhisa ais iti // tapastAya o o 70 || ayukto'yaM nirdezaH tadityanena kAlaH pratinirdizyate tadityayaM ca varNaH / tatrAyuktaM varNasya kAlena saha sAmAnAdhikaraNyam // kathaM tarhi nirdezaH vA vRttine kAraNe (varNomAM ) bheTha thAya te to ogya nathI. tethI pAchaLa ta-kAra mUkIne tyAM (arthAt sUtramAM) nirdeza karavAthI siddha thaze ||13 || 307 tethI tyAM (somAM) pAchaLa 7 kAra mUkIne (varNIno) nirdeza karavo paDaze. nahIM karavo paDe, (kAraNa ke) ato bhikSa tema (vagere sUtra) mAM ja e karavAmAM Ave che. jenI pAchaLa ke AgaLa ta-kAra hoya te varNa potAnA samAna uccAraNakALavALA varNanuM tema ja potAnA rUpanuM grahaNa kare che ||1/19 lles 308 A (tAsya ema je) nirdeza (che te) yogya nathI. tat (zabda) dvArA kALane ullekhavAmAM Ave che ane tat (te) eTale A varNa paNa che, tethI varNanuM kALa sAthe sAmAnAdhikaraNya (eTale ke varNa e ja kALa thAya te) yogya nathI. to pachI kevI rIte nirdeza karavo joie ? thAya che tema gAkArAnta aA pachI paNa mam no tema thaine caDhyA jevuM asAdhu rUpa thavAno prasaMga Avaze.ahIM 'vRttipam (vRttvA pRthvatvama) e tRtIyA samAsa che. bhAgamAM vRttaH pRSanatvam ema che te kSetrano artha dArzAivavA paDI che athavA hetu sUcaka paMcamI che.(nA.) 307 stabdhaH ema kahyuM che.tethI vyaktipakSa svIkAro ke jAtipakSa paNa rApara nirdeza karavo paDaze tema samajAya che.vyaktipakSamAM gaLa savarthAt gRhAti / (arthAt prakRta sUtranuM pratyAkhyAna na) hovAthI tapara nirdeza Avazyaka che, kAraNa ke tema na karavAmAM Ave to vidhisUtramAM havagrahaNa karIne kAryanuM vidhAna karyuM hoya te zrarya dIrdhana paNa thavA jaze. jema ke to bila teNa| mAM tapara nirdeza na karatAM mAta misa vek| ema kahyuM hoya to hasva a-kAra an hovAthI dIrghanuM grahaNa karaze tethI ravAmi jevAmAM paNa hel thavAno prasaMga Avaze. te nivAravA mATe rApara nirdeza karavo jarUrI che. sUtranuM pratyAkhyAna karIne jJAti RNa svIkAravAmAM Ave to paNa atiprasaMga thato aTakAvavA mATe, eTale ke sUtra jayAM lAgu paDavuM na joie tyAM lAgu paDatuM aTakAvavA mATe, upara nirdeza karavo jarUrI che. uparanA dRSTAntamAM sat e paMcamI dvArA jAtino nirdeza thAya che ema samajavAthI sUtramAMnA a-kAra dvArA dIrghanuM grahaNa thavAthI jJA mit e sthitimAM vet thaine vaTvaH e aniSTa rUpa thavAno prasaMga Avaze. 808 ahIM saMhitA pATha nathI tethI ttavastatvA ema be ta-kAcukA pATha hovo joie tema ni.sA.(pR.514,pATI.9), cokha(pR.560.pA TI 3) nA saMpAdaka nuM kahevuM che. tyAM eka jJa-kArayukta tema ja beta-Arayukta pATha vize vistRta carcA che. 309 tapa tAruNya mAM tapara zabdano vAcyArtha varNa che eTale ke "teM jenI pachI che te varNa' ema che, kAraNa ke savarNatva varNonuM hoya che. A te zabda pUrve kahyuM hoya teno ullekha kare che tethI saH nA palpa e vigraha vAkyanA samAsa tatva mAMno A zaba sUtramAM pUrve ullekhela tapara ne, eTale ke varNana sUrya che. ahIM varNavAcakatu zabda ane kAlavAcaka ja zabdane samAna adhikaraNamAM lIdhA 604 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttkaalkaalsyeti| kimidaM ttkaalkaalsyeti| tasya kAlaH ttkaalH| tatkAlaH kAlo yasya so'yaM ttkaalkaalH| tatkAlakAlasyeti // sa tarhi tathA nirdazaH krtvyH| na krtvyH| uttarapadalopo'tra drssttvyH| tdythaa| uSTramukhamiva mukhamasya so'yamuSTramukhaH / khrmukhH| evaM ttkaalkaalsttkaalH| tatkAlasyeti // athavA sAhacaryAttAcchandyaM bhvissyti| kAlasahacarito varNo'pi kAla eva // tatvastha (tenA kALa jeTalo kALa jeno hoya teno) ema (nirdeza karavo joie) A tAraNya e vaLI) zuM che? tabdha vaH tAHA taHi vAro vacce tA itI tAtrA (arthAt tenA uccAraNa kALa jeTalo uccAraNa kALa jeno hoya teno) to pachI e (pramANe) nirdeza karavo joie. nahIM karavo paDe, kAraNa ke ahIM uttarapadano lopa thayo che tema jANavuM joie. te A rIte che- muvameva mud yastha soDayamumulaDA (UMTanA mukha jevuM jenuM mukha hoya te muva), (tema ja) varakuvA e rIte tAtkAH e ja tatkAra ane tenuM te ta sya. athavA sAhacaryane kAraNe tata (te) e zabda (kriyA mATe prayojayo che. B12 uccAraNa kriyA sAthe varNa saMkaLAela che tethI varNa e ja kALa (ema kahyuM che). che, eka gaNyA che te yogya nathI, kAraNa ke mAtra kiyA rUpa che jayAre varNa guNa ke davya rUpa che, kriyA rUpa nathI. tethI zAstra vizeSya ane varNa tenuM vizeSaNa thAya to yogya nathI, eTale ke kALA ane varNa eka ja che tema kahevuM nyAyasaMgata nathI. 10 eka varNane je nimeSa (AMkhanA palakArA) rUpI kriyA dvArA mApavAmAM Ave che te kriyA e ja kahyuM. teTalo ja kALa je anya varNanA uccAraNamAM hoya te varNa tatkAla arthAt te(varNa)nA (uccAraNa kALa) jeTalo jeno uccAraNa kALa hoya te varNa. upUrA muvam 3pmuvam ane 3muvamava mud thI sA e vigraha vAkyano samAsa karatAM muvam e pUrvapada upamAna che tethI tenA uttarapada musava no saptapuSamAnapUrvapattaropakSa vacaHA e vA. pramANe lopa thaine muvaH ema samAsa thaze chatAM 'kaTanA jevA mukhavALo' ema artha samajAya che, kAraNa ke eka prANIno cahero bIjA prANI jevo na hoya, paNa tenA caherA jevo cahero hoya. Ama ahIM murata no be vAra prayoga na karavA chatAM teno artha samajAya che tema tatkAsthi ema na kahetAM mAtra tatkAruNya ema kahevA chatAM iSTa artha samajAze. ta vAra tA ane tArA va& va aaH tharA e vigraha vAkyano samAsa karatAM pUrvapada to nA uttarapadano satayugamAna vA. pramANe lopa thaIne tAruNya ema samAsa thaze, chatAM te jeno kALa che (ta triH thA)" ema artha nahIM samajAya, kAraNa ke tat ahIM varNano vAcaka che jyAre vaHi (uccAraNa kALa) kiyAvAcI che tethI varNa (davya ke guNa) ane 4 (kiyA) e benuM eka hovuM saMbhavita nathI. pariNAme tAkya e samAsamAM paNa te (varNa) nA uccAraNa kALa jevo (arthATalo) jeno (uccAraNa) kALa hoya te (varNa)nuM ema artha samajI zakAya che. 31 tAchAma--eTale ke ahIM lakSaNA levAthI laghu prayatna artha samajAze.vyavahAramAM ghaNI vAra evuM bane che ke be vastuonA sahacArane kAraNe temAMnI eka vastune sthAne bIjI vastuno vAcaka zabda prayojAya che. jema ke bhAlA(zuntA) ane tene dhAraNa karanAra (zuntayA) yoddhAnA sahacArane kAraNe bhAlA dhAraNa karanAra pravezatA hoya tyAre zuntayArikhaH pravirAntiA ema na kahetAM zuntA pravirAntiA ema prayoga karavAmAM Ave che. te pramANe tatsA mAM tata (te) zabda mukhyArthamAM varNavAcI hovA chatAM uccAraNa kiyA tenI sAthe saMkaLAyela che tethI lakSaNA laine tatva eTale uccAraNa kriyA ema artha karIzuM ane tAra(taH vo yo eTale te (varNa) nI sAthe saMkaLAelI (uccAraNa) kiyA jeTalo jeno (uccAraNa) kALa heya te (varNa).' ema artha samajAze.ahIM noMdhavuM joie ke kiyA pote parimApaka arthAt anyanuM mApa kADhavAnuM sAdhana thatI nathI paraMtu bIjI kriyAnI apekSAe ja tema thAya che. jema ke patharo pote bATa nathI tethI zAka ke koI anya vastunuM vajana karavA mATe te na vaparAya,paraMtu jo tera00 ke 250 grAma jeTalA vajanano hoya to tene bATa tarIke loko vAparatA hoya che. tema kriyA paNa anya jANItI kriyAne AdhAre parimApaka thai zake. kUkaDo bole tyAre tenA avAjane jeTalo samaya thAya te samayane AdhAre 3, , 3 rU e vargonA uccAraNakALa nakkI karavAmAM Avyo che. tene lakSamAM rAkhIne - kAra, TU-kAra vagere anya vargone hasya, dIrgha ke plata gaNavAmAM Ave che. tema ahIM jetapara varNa hoya (jema ke mata) te tenA potAnA uccAraNa kALa jeTalo jeno uccAraNa kALa hoya tenuM (tArA), eTale ke cha prakAranA hasva a-kAranuM ja grahaNa kare, dIrgha vagere bhinna uccAraNakALavALAnuM grahaNa na kare. 605 For Personal & Private Use Only Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiM punarida niymaarthmaahosvitpraapkm| kathaM niyamArtha syAtkathaM vA praapkm| yadyatrANgrahaNamanuvartate tato niymaarthm| atha nivRtta tataH praapkm|| kazcAtra vishessH| taparastatkAlasyeti niyamArthamiti ceddIrghagrahaNe svarabhinnAgrahaNam // 1 // taparastatkAlasyeti niyamArthamiti ceddIrghagrahaNe svarabhinnAnAM grahaNaM na praapnoti| keSAm / udaattaanudaattsvritaanaam| astu tarhi prApakam // A (sUtra) niyama mATe che ke pachI vidhi mATe ? niyama mATe kevI rIte (thaze)? athavA to svataMtra vidhivAcaka kevI rIte thaze)? jo ahIM (pUrva sUtramAMthI) [ nI anuvRtti thatI hoya to niyamArthaka (thaze, paraMtu jo (ga) nivRtta thAya to svataMtra vidhivAcaka (thaze). 313 (paNa) temAM phera zo (che)? jo tapuratatvasTikyA e niyamArthe hoya to (pradeza sUtromAM) jayAre dIrthanuM grahaNa karyuM hoya tyAre bhinna svarayukta (arthAt udAtta vagere) nuM grahaNa nahIM thAya /1aaaaN 16 taparatatatvatriA e (sUtra) niyamArthe hoya to (pradeza sUtromAM) jayAre dIrgha (varNa) nuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre (te varNathI) bhinna svayukta (dIrgha) varNanuM grahaNa na thavAno prasaMga Ave che. kyA bhinna svara yukta vargonuM)? udAtta, anudAtta ane svarita (vagere) nuM. to pachI bhale vidhyarthaka thAya. 31je bAbata pahelAM vidhi dvArA kahevAmAM AvI hoya arthAt je apUrva na hoya tene vize spaSTatA karanAra vAkaya te niyama. trAhima netA e vAkyamAM vrIhi vaDe yAga karavo ema kahIne vrIhinuM apUrva vidhAna karyuM che tethI te viSa che, prApaka vAkya che (vidhipatyantamaprAptI), paraMtu vIdIna avantiA e vAkyamAM vrIhinuM apUrva vidhAna nathI paNa vrIhinAM choDAM kADhavA mATe aneka vikalpo che--nakhathI choDAM kADhavAM, kUTIne kADhavAM vagere-- temAM ahIM niyama kare che ke choDAM khAMDIne (mavadanana dvArA) ja kADhavAM. tethI te vAkya niyama che (niyamaH pAkSi sati) ahIM praznakartA jANavA mAge che ke tArastATasthA e sUtra koi apUrva vidhAna kare che ke pUrva sUtramAM jenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te anvaNa vize niyama kare che. 314 prastuta sUtramAM pUrva sUtramAMthI ma nI anuvRtti karavAmAM Ave to pUrva sUtramAM ma ne anulakSIne je vidhAna karela che temAM prakRta sUtra spaSTatA karatuM hovAthI, nimArthaka hovAthI, te niyama thaze pariNAme tapobaLu ta iva ema sUtrArtha thaze, eTale ke je maLa ne tapara karyo hoya te maLu potAnA samAna uccAraNa kALavALA ma nuM grahaNa karaze. tenuM pariNAma zuM Avaze te AgaLa upara kaheze. 5 prakRta sUtramAM an nI anuvRtti na karavAmAM Ave, eTale ke pUrve prApta na hatuM tene vize prastuta sUtramAM svataMtra vidhAna karavAmAM Ave che tema mAnavAmAM Ave to te prApaka arthAt vidhi sUtra thaze. tema hoya to ahIM man nI anuvRtti na hovAthI A sUtra jhaLuM hoya ke anna hoya (mana) sarvane lAgu paDaze. tenuM pariNAma zuM Avaze te AgaLa upara kaheze. 36 udAtta,anudAtta ane svarita e guNo bhedaka che (meH guIE), eTale ke udAtta vagere guNo varNone parasparathI bhinna banAve che ema svIkAravAmAM Ave to sUtramAM jayAre dIrgha varNane tAra karIne mUkyo hoya tyAre te dIrgha varNa ma na hovAthI potAnAthI bhinna svarayukta savarNanuM grahaNa nahIM karI zake. tethI vaid vRdiH pramANe dIrdha mA-kAranI vRddhi saMjJA thaze, eTale ke udAtta, anudAtta ke svarita, je mA-kAranuM sUtramAM uccAraNa karyuM hoya tenI ja vRddhi saMjJA thaze, udAtta, anudAtta ane svarita e sarva mA-kAranI nahIM thAya, paraMtu e traNa prakAranI vRddhi saMjJA thAya te ja iSTa che. vaLI tapa2 karaNa mAtra hen vargo mATe ja sUtrakAre karyuM che (tAra parata 2 ) tema samajavAno aniSTa prasaMga Avaze. udAtta, anudAtta ane svarita e svaro tema ja anunAsika ane ananunAsika e pAMca guNo bhedaka che, temane kAraNe majU varNo judA paDe. paraMtu bhAgamAM DArAnuvAritAnAm ema pATha che. keTalIka pratomAM sattAnuvAsvaritAnunAsinAm ema pATha che. paraMtu vA.mAM to svarabhinna ema kahyuM che, guNabhinna ema nathI kahyuM nathI. vaLI anunAsikane vRddhi saMjJA thAya tethI koI phAyado nathI tathA aMtamAM (avasAne) vRddhi AvatI nathI tethI traNa prakAranA mA-kAranI vRddhisaMjJA thAya che tema kahevuM ucita che.ke. kahe che cha prakAra nA mA-kAranI vRddhi saMjJA thAya te iSTa che(souTmaviIRIo vRddhiSya) paraMtu te yogya nathI(nA.). 606 For Personal & Private Use Only Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApakamiti ced hrasvagrahaNe dIrghaplutapratiSedhaH // 2 // prApakamiti ced hrasvagrahaNe dIrghaplutayostu pratiSedhaH vktvyH|| vipratiSedhAtsiddham // 3 // aNsavarNAngRhNAtItyetadastu taparastatkAlasyeti vA taparastatkAlasyetyetadbhavati viprtissedhen| annsvrnnaangRhnnaatiitysyaavkaashH| hasvA ataparA annH| tprsttkaalsyetysyaavkaashH| diirghaastpraaH| hrasveSu tapareSubhayaM praapnoti| taparastatakAlasyetyetadbhavati vipratiSedhena / yadyevaM dUtAyAM taparakaraNe madhyamavilambitayorupasaMkhyAna kaalbhedaat||4|| vidhyarthaka che ema kaho to hasvanuM grahaNa hoya tyAM dIrgha ane Dutano pratiSedha (karavo paDaze) rA ? ' (A sU) svataMtra vidhi mATe che ema kaho to jayAre sUmAM) svanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre dIrgha ane Dutano pratiSedha karavo paDaze. vipratiSedhadvArA siddha thazeali 318 'mad savarNonuM grahaNa kare che' e (sUtra) lAgu paDaze ke tapastAtrayA e lAgu paDaze (ema hoya tyAre) para hovAne kAraNe vipratiSadhathI tapura tAtkaMA e thaze. 'ma savaNanuM grahaNa kare che', e (sUtra) ne ta para na hoya tevA (bata) hasva ma vaNamAM avakAza che. tapatAkA e (sUtra) ne ta para dIrdha vargomAM avakAza che. jayAre ta para hasva vargomAM banne lAgu paDe che (chatAM) vipratiSedhathI tAtatvatriA e (sUtra) lAgu paDaze. jo ema hoya to--219 dUtavRttimAM ta para karavAmAM Avyo hoya tyAM madhya ane vilaMbita e be (vRttinA varNo)no samAveza karavo paDaze), kAraNa ke temAM uccAraNa) kALamAM phera che tAjA 20 17 mato mita hekSA e sUtramAM hasva naM-kAranuM grahaNa karyuM che. ahIM a-kAranuM grahaNa karyuM che ane te ma hovAthI pUrva sUtra(maNuvi0) mujaba dIdhuM ane DutanuM paNa grahaNa kare tevo aniSTa prasaMga Avaze, paraMtu A tArarastAcA sUtra prApaka che temAM man nI anuvRtti karI nathI tethI te sUtra je man nathI (anan che) tenuM grahaNa karAvavAmAM caritArtha che. pariNAme sUtramAMno at e tAra hasva -kAra tenA samAna uccAraNa kALavALA arthAt hasva mU-kAranuM ja grahaNa karaze tethI dIrgha ke DutanuM grahaNa thavAno prazna ja nathI raheto. 318 ahIM vipratiSedha A rIte cheH pUrva sUtra majutsivaM0 thI a-kAra 18 prakAranA savarNanuM grahaNa kare che, jayAre prata sUtrathI at dvArA mAtra 6 prakAranA -kAranuM grahaNa thaze. paraMtu ekIsAthe be prakAre grahaNa thavuM zakya nathI. kAM to 18 prakAranAnuM grahaNa kare kAM to 6 prakAranAna . Ama paraspara virodha uddabhave che tethI viprativeSe parA pramANe para sUtra tAratatrasthA pramANe kArya thavAthI tapura maLa tenA samAna uccAraNa kALavALA savarNonuM tema ja potAnuM arthAt cha prakAranA hasva a-kAranuM grahaNa karaze. to misa kSAmAM - kArane tapa karyo che pachI vipratiSedhano Azraya levAnI jarUra nathI ema kahevuM ucita nathI, kAraNa ke sUtramAM kavacit uccAraNanI saraLatA khAtara (muvakuvArtha) saM- kAra mUkavAmAM Ave che. jema ke trAta rAto ahIM vidheyAMzamAM je rat che teno ta-kAra uccAraNanI saraLatA mATe ja che, kAraNa ke tyAM - kAra bhAvyamAna che ane tethI tenA dvArA savarNanuM grahaNa nathI thatuM tema mato misa 0 mAM paNa tU no takAra mukhasukhAryuM che te saMdiggA nivAravA mATe vipratiSadha jarUrI che. 319 vevama eTale ke prakRta sUtra para che tethI mAhitU e pUrva sUtrano bAdha karatuM hoya to. 320 vRttinA traNa prakAra cheH duta,madhya ane vilaMbita. vyakti pote abhyAsa kare tyAre raTaNa karatAM cA,zloka vagere jhaDapathI uccAre che tethI abhyAsa kALe duta vRtti prayojAya che. jayAre anyane saMbhaLAvavA athavA vAtacita karatAM zrotA samajI zake te mATe pramANamAM 607 For Personal & Private Use Only Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drutAyo taparakaraNe madhyavilambitayorupasaMkhyAnaM kartavyaM tathA madhyamAyA~ drutavilambitayostathA vilambitAyAM drutmdhymyoH| kiM punaH kAraNaM na sidhyti| kaalbhedaat| ye hi drutAyAM vRtau varNAstribhAgAdhikAste madhyamAyAM ye madhyamAyAM varNAstribhAgAdhikAste vilambitAyAm // siddha tvavasthitA varNA vaktuzcirAciravacanAdU vRttayo viziSyante // 5 // duta (vRtti)mAM (uccArelane) ta para karavAmAM Avyo hoya che to madhyama ane vilaMbita e beno samAveza karavo paDaze, ane madhyamAM (uccArelane) ta para karavAmAM Avyo hoya to duta ane vilaMbita e beno samAveza karavo paDaze, ane vilaMbitamAM (uccArelane ta para karavAmAM Avyo hoya to duta ane madhyama (e be) no samAveza karavo paDaze). paraMtu siddha na thavAnuM kAraNa zuM? kAraNa e ke temanA (uccAraNa) kALamAM phera che, te eTalA mATe ke je duta vRttimAM (uccArela) varNa che tethI traNa bhAga madhyamAM vRttimAM vadhAre hoya che ane je madhyamAM vRttimAM (uccArela) varNa che tethI traNa bhAga vilaMbita vRttimAM (uccArela varNa) mAM hoya che. paraMtu e siddha thAya che, kAraNa ke vargono (uccAraNa) kALa niyata hoya che 22 (paNa) bolanAra utAvaLathI bole ke dhImethI bole tene kAraNe vRttiomAM phera paDe che paNa dhImI gatie vaNaccAra kare che tethI prayogamAM madhyama gatino upayoga thAya che. paraMtu ziSyone upadeza karatAM teo grahaNa karI zake te mATe madhyamathI paNa dhImI gatie uccAraNa karavAmAM Ave che, kAraNa ke upadezArthe vilaMbita vRtti che (abhyAsArthe DhaMtA vRtti prathArthe tu madhyamAM riAdhyApaIkurArtha vRtti zudivitAm aa R.prA.5.9,rR.49). ahIM dalIla kare che ke sUtramAM varNane game te vRttimAM uccArIne tene tapa karyo hoya to te sUtramAM nirdezela vidhi te vRttimAM uccArela varNane ja lAgu paDaze, anya vRttimAM uccArela varNane lAgu nahIM paDe. dA.ta. to misa | mAM mU-kArane duta vRttimAM uccArIne tAra karyo hoya to mAtra dutamAM uccArela gatta pachI AvatA min no hel thaze, madhyama ke vilaMbita vRttimAM uccAryo hoya tyAM e sUtra lAgu na paDavAthI pes nahIM thAya. tethI ahIM kahe che ke te sivAyanI vRttiomAM mU-kAra uccAryo hoya to paNa sUtra amalI thAya, min no je thAya te mATe spaSTa kahevuM paDaze ke sUtramAM varSoccAra je vRttimAM karyo hoya te sivAyanI vRttimAM uccArela te ja varNane sUtra lAgu paDaze, eTale ke dutamAM hoya to madhyama ane vilaMbitamAM uccArelano samAveza karavo paDaze, madhyamamAM hoya to duta ane vilaMbitamAM uccArelano ane vilaMbitamAM uccArela hoya to duta ane madhyamamAM uccArelano samAveza karavo paDaze jethI sUtramAM koi paNa vRttimAM uccAraNa thayuM hoya to paNa te varNa te sivAyanI vRttimAM uccArela hoya tyAM paNa te sUtra lAgu paDe. tethI mato misa jevA udAharaNamAM r thaine iSTa siddhi thai zakaze. 32. kALabheda vize ke. kahe cheH bolanAra vyakti RcA ke zlokane dUta vRttimAM bole tyAre nADInAM nava biMdu Ave teTalo samaya thAya, paraMtu madhyama vRttimAM tethI trIjA bhAgano vadhAre samaya thAya, eTale ke bAra paLa jeTalo thAya.paraMtu vilaMbitamAM tethI trIjA bhAgano vadhAre thAya eTale ke soLa paLa jeTalo samaya thAya, arthAt jema jema dhImI gatie uccAre tema tema AgaLanI vRtti karatAM trIjA bhAga jeTalo vadhAre samaya thAya.bha.dI. ke.ne anusare che, paraMtu nA. kahe che ke trimA no 'tRtIya bhAga' ema artha karavo te vyAkaraNAnusAra nathI. tethI te traNa bhAga vadhAre' ema artha kare che(tro mA mAdhava! tyarthag jitaH ). TUMkamAM dhutamAM suSuNNA nADInA nava dhabakArA jeTalo samaya thAya to madhyamamAM bAra ane vilaMbitamAM soLa dhabakArA jeTalo samaya thAya ema kahevA mAge che.have kALabheda thAya to vRttibhedane kAraNe varNamAM phera paDaze, eTale ke e ja varNa, jema ke meM-kAra, duta vRttimAM uccAravAmAM Avyo hoya, te madhyama ke vilaMbita vRttimAM uccAravAmAM Ave to uccAraNa kALamAM phera hovAthI e varNa paNa eka nahIM rahe ane tethI bIjI vRttiono prayoga hoya tyAM paNa che vagere thAya te mATe vA.(4) mAM kahyA pramANe upasaMkhyAna karavuM paDaze ema ahIM bhAva che. 32 avasthitA arthAt niyata kALanA.vaNano uccAraNa kALaniyata che, cokkasa che, temAM vadhAro ghaTADo (vApI) thato nathI. je pharaka dekhAya che te to uccAraNamAM utAvaLa, ALasa vagerene kAraNe dhvanimAM thatA phera (viti) ne lIdhe varNabodha thavAmAM je vadhAro ke ghaTADo jaNAya che te che. vAstavamAM to sarva vRttimAM a-kArAdi varNano uccAraNa kALa niyata ja hoya che. A vAta spaSTa karavA bhASyamAM rAhadArInuM dRSTAna ApyuM che. jema rAhadArInI utAvaLa, nirAMta ke ALasane kAraNe tenI gatimAM phera thAya che, paraMtu je rastA uparathI te pasAra thAya che te rasto to e ja hoya che, temAM bheda nathI hoto, tema uccAraNamAM vRtti bheda thavA chatAM varSo to eka rUpa ja hoya che, eTale ke utAvaLa, ALasa vagerene kAraNe vikRta dhvanimAM phera thavA chatAM je te varNanA svarUpamAM phera paDato nathI ema ahIM kahevA mAge che. u08 For Personal & Private Use Only Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhmett| kthm| avasthitA varNA drutmdhymvilmbitaasu| kiMkRtastarhi vRttivishessH| vaktuzcirAciravacanAd vRttayo vishissynte| vaktA kazcidAzvabhidhAyI bhvti| Azu vrnnaanbhidhtte| kazciccireNa kshciccirtrenn| tdythaa| tamevAdhvAnaM kazcidAzu gacchati kazciccireNa gcchti| kazciccitatareNa gcchti| rathika Azu gcchtyaashvikshcirenn| padAtizciratareNa // viSama upnyaasH| adhikaraNamatrAdhvA vrjtikriyaayaaH| tatrAyuktaM yadadhikarakaraNasya vRddhihAsau syaataam|| evaM tarhi sphoTaH zadbo dhvaniH shdvgunnH| kthm| bheryaaghaatvt| tdythaa| bheryAghAtaH bherI -mAditya sthiAiti----- e siddha thAya che. kevI rIte ? duta, madhya ane vilaMbita vRttiomAM varSono (uccAraNa) kALa niyata hoya che. to pachI phera zene kAraNe (thAya) che? bolanAra dhIme ke jaladI bole che tethI vattiomAM phera paDe) che. koika bolanAra jhaDapathI bolavAne TevAyelo hoya che tethI varSo jhaDapathI uccAre che, koika dhIme bole che, ane koika (ethI paNa vadhAre dhIme bole che. jema eka ja rastA upara koika jhaDapathI jAya, koika dhIme dhIme jAya ane koi ethI paNa vadhAre dhIme dhIme jAya.rathamAM janAra jhaDapathI jAya, ghoDA upara janAra dhImethI (jAya) ane page cAlIne janAra (tethI paNa) vadhAre dhIme (jAya che). A dRSTAnta samAna nathI, kAraNa ke ahIM rasto javAnI kiyAno AdhAra che (ane) tema hovAthI AdhAramAM vadhAro ke ghaTADo thAya te yogya nathI. jo ema hoya to zabda sphoTa (nitya) che24 ane dhvani zabdano guNa che ema kahIzuM). kevI rIte? nagArAnA avAjanI jema.25 Dhola pITIne koI DholI (te avAja sAMbhaLato sAMbhaLato) vIsa 32 uparanuM dRSTAnta samAna nathI, baMdhabesatuM nathI, kAraNa ke varSo to bolanAranA prayatnathI uddabhave che ane prayatnamAM phera thAya to duta vagere vRttimAM phera thAya, eTale ke temanA uccAraNamAM vatA ocho vatto samaya le te pramANe vRttimAM phera thAya, paraMtu dRSTAntamAM to rasto janAranA prayatnathI udbhavato nathI te to niyata ja che. Ama prastuta saMdarbhamAM A dRSTAnta lAgu nathI paDatuM. pariNAme kALabheda vizenI dalIla UbhI rahe che. tethI vaiyAkaraNoe sphoTa nAmanA zabdanA nitya svarUpanI kalpanA karI che. jenI carcA have pachI Avaze. 324 koi darzano zabdane ghaTa vagerenI jema utpAdya (rta) ane tethI anitya mAne che. jayAre vaiyAkaraNo zabdane AkAzanI jema nitya mAne che. zabda uparathI arthano bodha kevI rIte thAya che teno vicAra teoe karyo che. zabdano pratyeka varNa arthano bodha karAve che ke samudAya? jo pratyeka varNa arthano bodha karAve to maTha zabdamAM ja nA uccAraNa mAtrathI puSpavizeSanuM jJAna thAya. tethI bAkInA varNonuM uccAraNa vyartha bane. Ama pratyeka varNa artha bodha karAvato nathI. jo samudAya artha bodha karAve to utpatti pakSa pramANe varSo ekIsAthe utpanna nathI thatA tethI temano samudAya thavo zakya nathI. pariNAme artha na samajAya. zabda nitya che tenI abhivyakti uccAraNa dvArA thAya che tema svIkAravAmAM Ave to paNa varNanI abhivyakti kamapUrvaka thatI hovAthI temano samudAya thavo zakya nathI tethI e pakSamAM paNa artha bodha na thai zake. paraMtu varNo kamapUrvaka uccAravAmAM AvatA hoya ke temanI abhivyakti kamapUrvaka thatI hoya chatAM pUrve pUrve uccArela ke abhivyakta thaela varNonA citta upara je saMskAra paDyA hoya tene pratApe anya varNanuM uccAraNa thatAM ja te pUrvoccarita vargonI smRti thavAthI arthabodha thai zakaze, eTale ke va ma jha ema kamapUrvaka uccArela vaNanI anya varNa 4 nuM uccAraNa thatAM smRti thavAthI arthabodha thaze ema kahevAmAM Ave to paNa uccAraNanA viruddha krama pramANe smRti thatI hovAthI stra 4 ema samajAze tethI ta:, rasaH jevAno eka artha samajAya tevo prasaMga Avaze. A prasaMgane nivAravA mATe vaiyAkaraNo mAne che ke arthabodha sTeTane kAraNe thAya che. sphoTa nitya che, temAM kama hoto nathI (saMhRtamammI ane anya varNanA jJAnathI tenuM grahaNa thAya che (7vudiniu).tethI sara rasaH mAM eka artha nahIM samajAya. maru uparathI puSpavizeSano artha samajAze. vaiyAkaraNo pramANe zabdanAM be svarUpa che. eka nitya ane bIjuM anitya. nitya te sphoTa. te kUTastha che, vikArarahita che. anitya te vikRtijanya svarUpa, dhvani. tenA vadAra sphoTanI abhivyakita thAya che tethI dhvani vyaMjaka che ane sphoTa teno vyaMgya che. Ama sphoTa pradhAna che jayAre dhvani tenI abhivyaktinuM sAdhana levAthI, temAM upakAraka hovAthI, gauNa che. tethI bhAgakAre dhvanine sphoTano guNa kahyo che (#oTaH rAH | dhvanitu rAdaguNa: I). 325 nAke. Ama samajAve che. A dRSTAnta upalabdhi puratuM ja che. jema DholI (meryAdhAta) Dhola vagADIne,pITIne teno avAja saMbhaLAya tyAM sudhI cAlato cAlato vIsa DagalAM jAya, anya DholI trIsa DagalAM jAta ane trIjo cAlIsa DagalAM jato rahe. temAM prayatnane kAraNe udbhavela Dholano zabda koi thoDo samaya sAMbhaLe, koI tethI vadhAre samaya sAMbhaLe ane koI vaLI tethI paNa vadhAre samaya sudhI sAMbhaLe. A rIte bhinna vRttiomAM paNa upalabdhinA kALamAM bheda che, paraMtu teno viSaya to eka ja che. temanA mata pramANe DholanA avAjamAM phera che tethI upalabdhinI dRSTie ja A dRSTAnta ApyuM che paraMtu AgaLa je duSTAnta che temAM rasto prayatnajanya na hovAthI 609 For Personal & Private Use Only Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padAni gacchati kshcittriNshtkshcicctvaariNsht| sphoTazca tAvAneva bhavati dhvanikatA vRddhiH|| dhvaniH sphoTazca zadvAnAM dhvanistu khalu lakSyate / alpo mahAzca keSAJcidubhayaM tatsvabhAvataH / / Adirantyena sahetA // 1171 // Adirantyena sahetetyasaMpratyayaH saMjJino'nirdezAt // 1 // DagalAM jAya che, koi trIsa (DagalAM ane koi vaLI cAlIsa (DagalAM) jAya che. temAM dhaDAko evaDo ja hoya che paraMtu avAjane kAraNe vadhAro ghaTAto jaNAya che, tema oTa paNa tevo ja (eka rUpa hoya che, dhvanine kAraNe vadhAro (hoya) che. sphoTa ane dhvani (ema) be prakArano) zabda che.?temAM dhvani keTalAkane te ochovatto jaNAya che. e banne svabhAva para AdhArita che. (anya tu saMjJaka varNanI sAthe levAmAM Avela Adi varNa madhyamAM rahela varNonI tema ja potAnI saMjJA thAya che) /1/171 anya t nI sAthe rahela Adi ema (kahetAM sUtranA) arthano bodha thato nathI, 2 kAraNa ke (ahIM) saMjJIono nirdeza nathI III 29. tene viSama kahyuM. ahIM bherI zabda prayatnajanya che ane DholInuM gamana paNa prayatnajanya che ane avAja to e ja che paraMtu te ja zabda eka DholI vIsa DagalAM sudhI sAMbhaLe che, bIjo trIsa DagalAM sudhI ane trIjo cAlIsa DagalAM sudhI sAMbhaLe che. chatAM mULa zabdamAM phera paDato nathI. tema sphoTa niyata svarUpano ja che paraMtu bhinna vRttiomAM tenI upalabdhimAM je kALabheda jaNAya che te vikRta dhvanine kAraNe che ane e bheda ALasa vagerene kAraNe uddabhave che (mAM tu vaitaHA tattva vAvitatvAn 30). medhataH e sarmatha|| pramANe an ane 355tiddA thI upapada samAsa che. tethI ke. kahe che ke merI mAhanti sa medhatiH (Dhola TIpe te, DholI). 326 A vAkya bherI ane pheTa bannene anulakSIne samajI zakAya cheH 1) (Dholano) dhaDAko to teTalo ja hoya che, (arthAt traNe DholInI upalabdhi samaye eno e ja dhaDAko hoya che, paraMtu jevadhAro dekhAya che te dhvani (avAjanI upalabdhi) ne kAraNe che. 2) sphoTa (nitya zabda) eTalo ja hoya che paNa dhvani (arthAt vikRta anitya zabda) ne kAraNe upalabdhi kALe vadhAro jaNAya che.ke. A vAkyane mAtra dAntika-je ne mATe duSTAnta ApavAmAM Ave tene arthAt sphoTane vize ghaTAve che (hArdAntivazopanyAsa:). AnA upara nA. kahe che ke bharyAghAtamAM sphoTa na hoya to pachI woTaratAvAnU0 ema kema kahyuM che? e zaMkAnA nirAsArthe tAbdantionyAnA arthAt sphoTano prastAva che ema kahyuM che. nA.pramANe bherInA avAjamAM paNa bherIne TIpavAne kAraNe udbhavela sphoTanuM zrotra dvArA ja grahaNa thAya che. 327 phoTa (vyaMgya) ane dhvani (teno vyaMjaka) e be zabdanAM svAbhAvika svarUpo che. temAM dhvaninI upalabdhi thAya tyAre samayamAM phera thAya che tethI dhvani vadhato ocho jaNAya che, paraMtu pheTano kALa ekarUpa ja hoya che.sphoTa ane dhvani e banne varNa dvArA vyakta thatI vANInAM ja svarUpa che, paraMtu avyakta, varNAtmaka na hoya tevI vANImAM mAtra dhvani ja hoya che. ahIM mA nI AvRtti karIne mam = zreSaH caMnavA ane mane pRhA ema be rIte ke. yoje che. svamAvata = svAbhAvane kAraNe, yogipratyakSa rUpa pramANathI ( siddha che).nA bhartane uddhare cheH varNanI upalabdhimAM sphoTa rUpa dhvani (nitya zabda) kAraNabhUta che (vastha prahane detuH prAto dhvanirita), paraMtu vRttimAM je bheda jaNAya che tevyaMjakabhUta vikRta dhvanine kAraNe thAya che (vRttime nimittatva vaivalato pratipA ) tethI ja kahe che ke zabdanI abhivyakti thayA bAda vRttiomAM je bheda thAya che te vyaMjakabhUta vikRta dhvanine pratApe thAya che (rAdacordhvamamavyavRttimevAya vaivataH ). bha.dI. Ama samajAve che. zabda be prakArano che. vyaMjaka ane vyaMgyuM. temAM vyaMgya zabdonI sAthe tenA vyaMjaka tarIke je dhvani che te ja moTo athavA nAno jaNAya che. tAla vagerenA prayatnathI utpanna thaela zabdone (arthAt vyaktavANIne) ja svAbhAvika rIte banne svarUpo hoya che, paraMtu bherI vageremAM utpanna thaela avyakta zabdane be svarUpa hotAM nathI. man ne bhAvapradhAna nirdeza gaNIne 3macapatA ema artha kare che. 328 asaMkaH = atittiH (sUtrano artha) samajAto nathI. For Personal & Private Use Only Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adirantyena sahetetyasampratyayaH / kiM kaarnnm| sNjnyino'nirdeshaat| na hi saMjJino nirdishynte|| siddha tvAdiritA saha tanmadhyasyeti vacanAt // 2 // siddhmett| Adirantyena sahetA gRhyamANaH svasya ca rUpasya grAhakastanmadhyapatitAnAM ceti vaktavyam // saMbandhizadvairvA tulyam // 3 // saMbandhizadvairvA tulymett| tdythaa| saMbandhizadvAH mAtari vartitavyaM pitari shubhuussitvymiti| na cocyate svasyAM mAtari svasminpitarIti saMbandhAcca gamyate yA yasya mAtA yazca yasya piteti| evamihApyAdirantya iti sNbndhishdvaavetau| tatra saMbandhAdetadgantavyaM yaM pratyAdirantya iti ca tasya grahaNaM bhavati svasya ca rUpasyeti // anya tu sAthe levAmAM Avela Adi eTaluM ja kahetAM prastuta sUtrano artha samajAto nathI. tenuM) zuM kAraNa? saMjJIno nirdezano abhAva, kAraNa ke saMjJIono nirdeza karavAmAM Avyo nathI. paraMtu tu sAthe levAmAM Avela Adi temanI vacce rahelAnI (saMjJA thAya che ema kahevAthI (te) siddha thAya che tArA 330 e (saMjJA) siddha thAya che. kevI rIte? anya t nI sAthe levAmAM (eTale ke uccAravAmAM Avela Adi potAnA svarUpanuM tema ja temanI vacce rahela (varNo)nuM grahaNa karAve che ema kahevuM paDaze. athavA e saMbaMdhI zabdonA samAna che |3 331 athavA (Adi ane anta) e saMbaMdhI zabdo jevA che, te e rIte ke mAtA pratye saddavartana karavuM , 'pitAnI sevA karavI" ema (kahevAmAM Ave tyAre potAnI mAtA pratye' (ke) potAnA pitAnI' ema nathI kahevAmAM AvatuM to paNa saMbaMdhane kAraNe samajAya che ke je jenI mAtA hoya ke je jeno pitA hoya tene vize te pramANe karavuM). e pramANe ahIM paNa Adi ane anta e be saMbaMdhI zabdo che. tema hovAthI saMbaMdhane kAraNe ema samajavAnuM che ke jenI daSTie Adi ane je anna hoya tenuM arthAt madhyamAM rahelanuM) grahaNa thAya che ane potAnA svarUpanuM paNa. 332 329 43 rAstha0 e sUtranI ativyApti nivAravA mATe prata sUtra karavAmAM AvyuM che. A paNa saMjJA sUtra ja che, paraMtu 4 pa0, saritsava , tarati0i vagere saMjJA sUtromAM jenI saMjJA karavAmAM AvI che te (saMjJAo) no SaSThI dvArA nirdeza karavAmAM Avyo che, jayAre prastuta sUtramAM saMjJIno nirdeza karavAmAM Avyo nathI. tethI A prazna karavAmAM Avyo che. 330 sUtra mAiiratA sada tanmadhyapatitathA ema hoya to SaSphayanta saMzIno nirdeza thaze, mULa pAThamAM UNapa nahIM rahe ane kArya siddha thaze. 31 mAtA, pitA vagere saMbaMdhI zabdo che, kAraNa ke potAnA saMtAnanI apekSAe temano prayoga thAya che. je jenI mAtA hoya tene anulakSIne vyakti mAtA zabda prayoje che. te rIte mAtra ane santa e paNa saMbaMdhI zabdo che. pAchaLa rahelanI apekSAe Adi ane pUrve rahelanI apekSAe aMta zabda prayojAya che. ahIM Adi ane aMta banne eka sAthe prayoga karyo che tethI AdinI para rahela ane aMtanI pUrve rahela, arthAt Adi ane aMtanI vacce rahelanI A sUtra dvArA saMjJA karavAmAM Ave che tema tanmadhyastha ema kahyA vinA paNa samajAze.ethI sUtra jema che tema rahe to paNa, arthAt saMjJIono spaSTa nirdeza na karavAmAM Avyo hoya to paNa sUtrano artha samajAze.ema bhAva che. 332 mana mAM H-kAra tenI para rahela 2 ane 3 nI apekSAe Adi che ane ja-kAra te benI apekSAe aMtya che. pariNAme e Adi - kAra ane anya -kAra e benI madhye rahela Tu ane 3 nI saMjJA thaze. to pachI ma dvArA -kAranuM grahaNa thaze ke nahIM? e zaMkAnuM nivAraNa 4 | rAdanI sahAya laine karavAmAM AvyuM che. ahIM 4 mULanI anuvRtti thAya che tethI Adi a-kAranuM 611 For Personal & Private Use Only Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pena vidhistadantasya // 102 // iha kasmAnna bhavati / iko yaNaci dadhyatra madhvatra astu alo'ntyasya vidhayo bhavantItyantyasya bhvissyti| naiva zakyam / ye'nekAla AdezAsteSu doSaH syAt / eSo'pavAyAvaH iti naiSa doSaH pathaiva prakRtitastadantavidhirbhavatyevamAdezato'pi bhaviSyati / I je vizeSaNanuM uccAraNa karIne kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te, pote jene anne hoya tenuM (tathA potAnA svarUpanuM grahaNa kare che) ||1|1972) A ro yavi / pramANe dhvasa madhvatra mAM (je paN kArya thAya che tyAM (tantavidhi ke ma nathI thato ? bhale thAya, paraMtu anya an ne ja kArya thAya che e (niyama) pramANe antyane ja thaze. e pramANe (thavuM ) zakya nathI, kAraNa ke (to pachI) je anekAla Adeza che tyAM 335 doSa Avaze. e doSa nahIM Ave (kAraNa ke) jevI rIte prakRtine laine tanta vidhi thAya che te rIte Adezane laine paNa thaze grahaNa avazya thaze. to pachI antya -kAra paNa sva-rUpa grahaNa nahIM karAve? anya La-kAra t chetethI apradhAna hovAthI anya anubaMdhonI jema teno lopa thaze. pariNAme aN pratyAhAra saMjJA dvArA a, 6 ane 7 nuM grahaNa thaze.nA. kahe che ke Adi ane aMta zabdo athacayavAcI che. arthAt te zarUAtanA ane aMtanA athacayane sUcave che tevA temanA avacabhUta samudAyano AkSepa thAya che, avayavI sUcavAya che, eTale ke jenI apekSAe Adi e Adi avayava hoya ane antya e anya avayava hoya te madhyavartI samudAyanuM Adi ane anya dvArA sUcana thAya che tethI madhyavartI samudAyane prastuta saMjJA thaze ja.paraMtu Adi e saMbaMdhI saba levAthI tenuM paNa huM rupa nI sahAya lIdhA vinA grahaNa thaze,jyAre paraMparA anusAra apradhAna hovAthI anyanuM grahaNa nahIM thAya.(pAvavAnArovadha vava), 333 'jene vidhi karavAno hoya te taddanta (arthAt pote jene aMte hoya te) nuM grahaNa kare che tethI te taddanta nI paNa saMjJA thaze.' ema prakRta sUtrano artha mAnIne A prazna karyo che. praznakartA jANavA mAge che ke tavanta nuM grahaNa thatuM hoya to phaLo yavi / mAM kema nathI thatuM? thAya to vRddhi atra| madhu matra jevAMmAM 6-kAra, 3-kArane sthAne yat na thatAM dhi, madhu e phAnta ne sthAne caLa (yU, vaeN) Adeza kema nathI thatA ? 334 vidhIyate kRtividhiH| e arthamAM dhA ne vi lAgIne vidhi zabda thAya che. je pUrve na hoya tenuM vidhAna kare te vidhi. sUtramAM cena e karaNanA arthamAM tRtIyA che, karaNa hamezAM gauNa hoya che, vizeSaNa hoya che ane kartA vinA karaNa hoi na zake, vizeSya vinA vizeSaNa na hoya tethI vizeSaNa vizeSyanI apekSA rAkhe che. AcI je vizeSaNano AdhAra laine satramAM vidhi karavAmAM Avyo hoya te vidhi e vizeSaNa jene aMte hoya te (taddanta) ne lAgu paDaze. jema ke p| sUtramAM rU ne vizeSaNa tarIke laine ar pratyayanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. e dhAtoH / adhikAra nIcenuM sUtra che tethI dhAto e vizeSya thaze tethI H dhAtoH e ' jene aMte che te dhAtune (aj thaze)' ema samajAze ane tanta grahaNane pratApe tri, ni vagere haiM-kArAnta dhAtune ap lAgIne vaH, nathaH vagere niSpanna thAya che. 335 pA jevAM sUtramAM Adeza jAr che, eka ah rUpa che, tethI moDastyasyA pramANe sUtranirdiSTa kArya anya varNane ja thaze.tethI doSa nahIM Ave.paraMtu jyAM anevata, eka karatAM vadhAre myukta, Ardaza hoya tyAM doSa avazya Avaze, jema ke poDava: | ahIM ar, av vagere Adeza aneka ga rUpa che. A sUtramAM taddanta grahaNa thAya to je gana, ne mana e sthitimAM jUne sthAne gap na thatAM nanta, ce ane nene sthAne yU thatAM bannene sthAne gayana prApta thaze.tethI anekArthI akSa (indiya,dharI,pAso) vageremAM je te artha saMdarbha anusAra samajAya che tema gavana mAM paNa saMdarbhane AdhAre viziSTa artha samajAze,paraMtu sUtramAM jeno sthAnI tarIke nirdeza hoya teno ja Adeza thAya (nirjivamAnasya AvezaH marvAnta|) e paribhASA pramANe j vargone sthAne ja av vagere Adeza thAya paNa te v varNo jene aMte hoya (tavanta=nanta) tene sthAne na thAya. e paribhASAne lakSamAM na laine ahIM dalIla karI che. ra For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatraijantasyAyAdyantA AdezA bhaviSyanti // yadi caivaM kvacidvairUpyaM tatra doSaH syAt / api cAntaraGgabahiraGge na prklpetaam| tatra ko dossH| syonaH syonaa| antaraGgalakSaNasya yaNAdezasya bahiraGgalakSaNo guNo bAdhakaH prsjyet| tema thavAthI ( mo gau anne hoya te)nA mAthanta (vagere jene atte che tevA) Adezo thaze.237 ane jo ema hoya to keTaleka sthaLe virUpatA hoya tyAM doSa thAya. vaLI aMtaraMga ane bahiraMga e be siddha nahIM thaI zake. temAM zo vAMdho ? thonaH pyonA 338 (mAM) aMtaraMga hovAne kAraNe thatA an Adezano bahiraMga hovAne kAraNe thato guNa bAdhaka thavAno prasaMga Avaze, 33% jema prakRti arthAt sthAnIno tadantavidhi karavAmAM Ave che te rIte Adezano paNa tadantavidhi karavAthI doSa nahIM Ave ema dalIla che. "proDakavAyAvaHA mAM praznanta prakRtine sthAne maryAdri-enta Adeza thAya che" ema samajAze. tethI je, ne e nanta pachI mana AvatAM temano prayanta Adeza thaze.tethI je mana--ar mana , nam mana thaine vacana, nayana vagere siddha thaze ane upara kahyo te doSa nahIM Ave. 37 jema ke mAluLaH | pramANe guNa Adeza thAya che. te sUtramAM tAdri-tanta vidhi karavAmAM Ave to tyAM SaSThIno nirdeza nathI tema ja ta-itanta vidhi thavAthI viH pUrvaparatho mAMthI pUrvaparathI e SaSThI paNa ahIM lAgu nahIM paDe. tethI nirveiyamAna paribhASA amalI nahIM thAya. pariNAme vaTvendraH jovAmAM vidyA H e sthitimAM A varNAnta samudAya havA ane anAri samudAya draH e banne samudAyane sthAne guNa Adeza thavAno prasaMga Avaze, eTale ke vartI phundrA--mAM mAtra 6 ema guNa akAdezathavAno prasaMga AvatAM vandraH siddha na thai zake. hara. kahe che ke mag | mAM mAt e e varNa jene aMte hoya te (navanta ) nuM grahaNa kare che jayAre maja e (minvidharatalAvatra e paribhASA pramANe) an jemAM Adi che te (banAvi) nuM grahaNa kare che tethI bannene sthAne pUrva rUpa ekAdeza guNa thavAno prasaMga AvatAM viruddha rUpa ( vaidhyama) thaze vivi mAtunaH rUtra mAhityavardhAnto gRhane mana ti anAHi rati vavendra phutyadvI navantI samulAyastha sanAdeza (samudrAthI) kupAsa pad]. Ama proDathavAyAvaH | mAM tadAdi -tadanta vidhi karavA chatAM je na vageremAM PMnta sthAnIne badale sayanta Adeza mUkatAM jayana vagere iSTa rUpa thai zake che. jayAre mAtunaHA mAM taddana juduM pariNAma Ave che. TUMkamAM sarvatra tanta vidhi iSTa nathI. vAzA.ma.(pR.446) pramANe traNendra jevAmAM guNa madhyamAM Avavo joIe paraMtu tAdri-tanta vidhi thatAM Adeza guNAMta thaze.A pramANe artha karavAnuM kAraNa e che ke pUrve tanta prakRtino tatta Adeza karIne proDa vAcavA mAM doSa nivAravAno prayatna karyo hato. tanta grahaNa karavAthI jayAM vairUpya thAya tyAM doSa Avaze ema ahIM dalIla che. tethI je Adeza thaze te tanta thaze ema mApa: 1 nuM udAharaNa ApIne bhAgakAra kahevA mAge che. temAM tA-tanta vidhi karatAM Adeza guNAnta thaze te ja vairUpya thayuM kahevAya. paraMtu taddantavidhi zAstrI tara gujAnta maha0 guNa aMtI asalelA Adeza hoUna rUpa bighddel|) 38 zona-zil dhAtune uNAdi pratyaya thatAM sit na e sthitimAM 1)sArvadhAtuka pratyaya na para thatAM upadhA TU-kArano puntadhULa pramANe guNa, 2) Topa coH0 thI lopa ane 3) anunAsikana para thavAthI vIH rADanunAsika ghA thI no jhU Adeza e traNa eka sAthe prApta thAya che. temAM d, lopano apavAda levAthI teno bAdha karaze ane nitya hovAthI guNano bAdha karIne thayo, tethI siM ka na e sthitimAM than ane guNa prApta thatAM aMtaraMga hovAthI ya-- --sArvadhAturSi thI guNonaH thAya che. ahIM uNAdi ne anya vyAkaraNa mujaba thAya che (nA.laghu.za., bhA.1,pR.87).paraMtu jo vALa mAM paNa tadntatAdi vidhi thAya to si kana ema thatAM dR-kArAnta samudAya si no nakArAnta samudAya na para thatAM ya Adeza thaze tema samajAze. have guNa na zabdamAMnA mAtra na-kArane kAraNe thAya che, jyAre ya kArAdi samudAya kana zabda para thatAM thAya che tethI guNa aMtaraMga thaze ane ya bahiraMga. pariNAme sijhana mAM prathama guNa thatAM te kAna ema thayA pachI man thatAM aniSTa rUpa thaze. Ama to ya evAmAM tanta-tAdri vidhi svIkAravAmAM Ave to aMtaraMga ane bahiraMganI vyavasthA nathI jaLavAtI ane iSTa rUpa siddha thatuM nathI. e doSa Ave che.tadratta - tAri vidhi na karavAmAM Ave tyAre 3 guNano bAdha A rIte karazeH guNa aMga saMjJA, saMjJA, Tapu saMjJA ane ArdhadhAtuka saMjJA For Personal & Private Use Only Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UnazadvaM hyAzritya yaNAdezo nazadvamAzritya gunnH|| alvidhizca na prklpet| dyauH panthAH sa iti // tasmAtprakRte tadantavidhiriti vaktavyam / na vaktavyam / yeneti karaNa ityeSA tRtIyA / 339 alU (kAraNa ke) cA Adeza gna zabda upara AdhArita che (jayAre) guNa mAtra 7 upara AdhArita che. vaLI cauH panthAH saH (vagere) mAM vidhi paNa siddha nahIM thai zake. tethI jyAM (tadantavidhine pAtra vize ) prastuta hoya tyAM tadantavidhi (thAya che) ema kahevuM paDaze nahI kahevuM paDe, kAraNa ke yena e karaNanA arthamAM tRtIyA che 341 e pAMca para AdhArita che, jayAre r va-kArAnta, aMga, anunAsika ane pratyaya e cAra para AdhArita che. Ama bahnapekSa hovAthI guNa bahiraMga che ane alpApekSa aMtaraMga che tethI bna guNano bAdha karaze.nA.A mata na svIkAratAM kahe che ke bhASyakArane e svIkArya hota to temaNe sastuM vaheMpekSamapApekSe / ema ja kahyuM hota. 339 cau--vid prAtipadikane pra.e.va.mAM--viv s~~vi gaut| thI (ajoDastyattva pramANe) aMtya T no sau--vi | s~~hatva, visarga thaine cau thAya che.paraMtu ajoDattva. mAM talanta-tAri vidhi karavAmAM to viva saup| pramANe sau Adeza aMtya haiM no na thatAM 4kArAnta samudAya vid ne sthAne thavAno aniSTa prasaMga Avaze.panyAH--pacin pra.e.va.mAM cin sa--thimathyumukSA. thI A Adeza thAya che te aoDa 5 pramANe anya nU no thaze. paMca A stotsarvanAma cAne pramANe 6 no --paca A s--o pA) thI 5 no nyU--pand ga gA --panyA thI. jo moDaA mAM tattvanta vidhi karavAmAM Ave to je A Adeza thAya che te aMtya naino na thatAM nakArAnta samudAyano eTale ke cit, cit ke ghana e. na-kArAnta samudAyane sthAne thavAno prasaMga AvatAM iSTa rUpa siddha nahIM thAya. sa-san 1--caMdrAphInAma| thI pralo'ttva pramANe aMtya teno a-----Avo mabhAva thI ta-Arano ma-Ara -s sa~~ma . jo achoDA va0 mAM samAdhi vidhi thAya to anya jUno ga AThesa na thatAM haiM jene aMte che te samudAya, tattva ne sthAne thayAno prasaMga Avaze. Ama sarvatra taddanta-tAMva vidhi svIkAratAM citta vairU, cit bahiraMga-aMtaraMga siddha na thayAM, kAcit avidhi na thai zake vagere doSa Ave che. vAstavamAM o ya. jevAM sthaLe yena vidhiH sUtra pravRtta nathI thatuM. e sUtramAM cena e karaNanA arthamAM e tRtIyA che ane karaNa kartA vinA hoi na zake. vaLI yar e saMbaMdhI zabda che tethI te tad nI apekSA rAkhe che. A sUtramAM taddantaH esaH antaH artha e arthano bahuvrIhi che. temAM tat e karaNabhUta zabdano nirdeza kare che ane anta zabda avayavavAcI hovAthI samudAyane sUrya che, te ja ahIM kyAM che, vizeSya che. jo kAM raju thaela na hoya to karaNa nirarthaka thAya. tethI sUtramAM jyAre jyAre kartAno arthAt vizeSyano koi paNa rIte nirdeza na hoya tyAM prakRta sutra pravRtta nathI thatuM. kartA ke vizeSyano nirdeza kvacit pratyakSa hoya, jema ke divazvana. ahIM dvivapanam e kartAno nirdeza che, eTale ke karaNabhUta(=vizeSaNabhUta) tuvet nuM dvivacanam e vizeSya che ane te tU vagere karaNo vaDe pragRhya saMjJAne nIrme che. kvacit saMdarbha uparathI kartA samajAya che, jema ke p| e dhAtoH / adhikAra taLenuM sUtra che tethI e saMdarbha uparathI kartA, vizeSya tarIke paNu raju thAya che ane te ja !-kAra rUpI karaNa tharDa apa nuM vidhAna kare che, hita sAmarthya, zakyatAne kAraNe kartA samajAya che, jema ke phaLo hA ahIM san nI anuvRtti thAya che. ane san to dhAtune ja thAya che bIjA koIne nahIM tethI AkSepa drArA samajAya che ke va no kartA athavA tenuM vizeSya, pattu che ane te hajU paDe nU nA vizva nuM vidhAna kare che. kevA vageremAM karyAM ane karaNa, vizeSya ane vizeSaNa banne che tethI te sUtra cena vidhi. e prakRta sUtrano viSaya che.paraMtu poDayapApaH / jevAmAM vizeSya eTale ke kartAno koi prakAre nirdeza nathI ane kartA vinA karaNa paNa na hoya tethI e prakAranAM sUtromAM prakRta sUtrane koi avakAza nathI.pariNAme tyAM taddanta vidhi thavAno prazna ja nathI. ahIM p| jevAmAM rU-kAra vagere vizeSaNa hovAthI parataMtra che ane dhAtu vagere vizeSya, kartA hovAthI svataMtra che, eTale ke rU-kAra vagere apradhAna che ane dhAtu vagere pradhAna che. paraMtu A guNa- pradhAnabhAva sudhAra ane vAMsalAnA saMbaMdha jevo nathI, paraMtu mAtra vivakSAne adhIna che. tethI sUtrano artha Ama thaze apradhAna evuM vizeSaNa jene aMte hoya tevA vizeSyanI saMjJA thAya che. na A bhASyamAM pravRtte. eTale jeno prastAva hoya te, ahIM prastuta e vizeSyane lakSamAM rAkhIne kahyuM che tethI te savidhi eTale jayAre sUtramAM vizaSya prastuta hoya tyAre tadantavidhi thAya che ane vizeSyano prastAva upara joyuM tema traNa rIte thAya che. 614 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyena cAnyasya vidhirbhavati tadyathA devadattasya samAzaM zarAvairodanena ca yajJadattaH pratividhatte tathA saMgrAmaM hastyazvarathapadAtibhiH / evamihApyacA dhAturyataM vidhatte / akAreNa prAtipadikasyenaM vidhatte // yena vidhistadantasyeti cedgrahaNopAdhInAM tadantopAdhiprasaGgaH // 1 // yena vidhistadantasyeti ced grahaNopAdhInAM tdntopaadhiprsnggH| ye grahaNopAdhayaste'pi tadantopAdhayaH syuH / tatra ko doSaH / utabdha pratyayAdasaMyogapUrvAt (ane) anyadvArA ja anya koinuM kArya thAya che. 342 jema ke yajJadatta zakorA ane bhAta vaDe devadatta mATe bhojana taiyAra kare che tathA AthI, ghoDA, stra ane pALAo vaDe yuddha (kare che). tema ahIM ( po pat| sUtramAM) paNa av (e karaNa) ArA dhAtune visepatanuM vidhAna kare che (ane mata phg| mAM) a-kAra (e karaNa) dvArA prAtipadikane vize g nuM vidhAna karyu che. je nuM uccAraNa karIne (sUtramAM) kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te, tadantanuM grahaNa kare che ema jo kaho to enAM vizeSaNa maMdAnAM vizeSaNa thavAno prasaMga (Ave che. je nuM uccAraNa karIne (sUtramAM) kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te, tadantanuM grahaNa kare che ema jo kaho to e vizeSaNanAM vizeSaNa tadantanAM vizeSaNa thayAno prasaMga (Ave che), arthAta (sUtramAM jenuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya te eTale ke) je vizeSaNa)nuM uccAraNa karIne (sUtramAM) kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te vizeSaNa) jene anne hoya te (tadanta) nuM grahaNa kare che. (vizeSaNa) nAM vizeSaNa tadantanAM vizeSaNa thAya. temAM zo vAMdho che? patazrva pratyayAvasaMco pUrvAt| mAM 344 A traNe sunIyA sUtramAM ghena e karaNanA arthamAM tRtIyA che ane vidhi saba se iti ema karmanA arthamAM che, tene vidheya kArya ema bhAvavAcI tarIke paNa lai zakAya che. tethI 'je karaNa vaDe kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te, karaNavAcI zabda jene aMte hoya tenI saMjJA thAya che." ema sutrArtha thaze.Ama vizeSaNa khAsa vizeSyanI phanna vidhi thai zake te sivAya na thAya. do pala vAmAM vizekhano prastAva nathI tethI AnA vidhi nathI thato. 342 ekanA dvArA bIjAnuM kArya thatuM vyavahAramAM jovAmAM Ave che jema ke yajJadatta vAsaNo ane bhAta vagere vaDe devadattanuM bhojana banAve che. te rIte hAthI, ghoDA, ratha ane pALA vaDe yuddha kare che ema kahevAmAM Ave tyAre samajI zakAya che ke eka vyakti dvArA bIjI koi vyaktinuM kArya thai zake che. tema aSo pat| mAM paNa ar rUpI karaNa dvArA dhAtu rUpa kartAne vize yat nuM vidhAna karavAmAM Ave che. ata jJa mAM gakAra rUpI karaNa bArA prAtipadikane vize taMtranuM vidhAna karavAmAM Ave che. tethI samajAya che ke grAmanA dhAtune jIva ane Ja-kArAnta prAtipadikane jU thAya che. 343 vRdghate cArvate kRti pram sUtramAM jenuM grahaNa arthAt uccAraNa, upAdana karavAmAM AvyuM hoya te zabda. tenI 3dhi (arthAt tenAM vizeSaNo), te jene aMte hoya tene paNa lAgu paDaze ema ahIM dalIla che. ama tatathA saMvata pramANe patnacanA -kAra pUrve joDAkSara na Avato hoya to te 3-kAra pachI AvatA di no lopa thAya che. ahIM hatA nuM grahaNa kareluM che ane Avo t tenuM vizeSaNa che, have moDu (jenI pUrve saMyoga, joDAkSara nathI tenI pachI) ne 3-kArasA (vA) nuM vizeSaNa levAmAM Ave to jayAM 3-kArAnta saMyoga pUrve hoya tyAM niSedha lAgu paDaze, arthAta mAM nu 3-kArAnta che ane tenI pUrve ( = p ) e saMyoga paNa che tethI asaMyo pUrvAt ema kahIne je paryAdAsa karyo che te ambuddhi ne lAgu paDaze tethI di lopano niSedha thaine iSTa rUpa siddha thAya che,paraMtu Avrudghi, rAvanudi mAM tu e 3-kArAnta pUrve saMyoga nathI mAtrapa-kAra ke hra-kAra che tethI tyAM ttu (tavanta) saMyogapUrva na hovAthI asaMyo pUrvAt e niSedha tyAM lAgu nahIM paDe tethI Appu, rAvanu pachI AvatA hi pratyayano + For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityasaMyogapUrvagrahaNamukArAntavizeSaNaM syaat| akSNuhi takSNuhIti / iha na syaat| Apnuhi zaknuhIti // tathodoSThyapUrvasya ityoSThyapUrvagrahaNamakArAntavizeSaNaM syaat| tatra ko dossH| oSThyapUrvagrahaNeneha ca prasajyeta sNkiirnnmiti| iha ca na syaat| nipUrtAH piNDA iti // siddha tu vizeSaNavizeSyayoryatheSTatvAt // 2 // siddhametat / katham / yatheSTa vizeSaNaviSyayoryogo bhavati / yAvatA yatheSTamiha tAvadutazcapratyayAdasaMyogapUrvAditi nAsayogapUrvagrahaNenokArAnta vishessyte| ki tarhi / ukAra eva vishessyte| je mApUrvAt ema uccAryuM che te 3-kArAntanuM vizeSaNa thAya. temAM zo vAMdho che? (sUtramAM) asaMtho pUrva (jenI pUrve joDAkSara na hoya tevA) ema kahevAthI mAtra azudi tazudi mAM japathudAsa lAgu paDaze, paraMtu Anudi rAvanu mAM nahIM lAgu paDe te rIte - prazyapUrvacA mAMDa pUrva (jenI pUrve osthAnano varNa zreya te) nuM grahaNa karyuM che te tra-kArAntanuM vizeSaNa thavA jaze. temAM zo vAMdho? opUrva ema kahyuM che tethI A saMkrIna mAM 3-kAra Adeza) thavAno prasaMga Avaze ane ahIM nipUtaH vizva mAM (3-kAra) nahIM thAya. paraMtu vizeSaNa ane vizeSyano saMbaMdha) icchA pramANe yojI zakAya che tethI te siddha thaze) rA praha e siddha thAya che. kevI rIte ? vizeSaNa ane vizeSyano saMbaMdha icchA pramANe thai zake che. jayAre icchA pramANe thAya che to A vAta pratyakSo pUrvAtA mAM je ayoApUrvAt ema uccAryuM che te 3-kArAntanuM vizeSaNa nathI. to pachI konuM (che)? 3-kAranuM ja vizeSaNa lopa thavAno prasaMga Avaze. pariNAme mAtRdi, rAvanudi vagere sAdhu rUpane badale manu, zivanu jevAM asAdhu rUpa thavAno prasaMga Avaze ema ahIM dalIla che. 345 konDrayapUrvA (ahIM trAtaH, dhAtoH nI anuvRtti thAya che) pramANe aMgano avayavabhUta oSThasthAnano varNa trA-kAra pUrve hoya to trA no 3 thAya che.ahIM trAtaH anuvRttithI Avela che tethI te uccArela che tema samajAze eTale ke tenuM grahaNa thaze ane pUrvagna e trAnta nuM vizeSaNa(prodha) che. ahIM tanta vidhi karavAmAM Ave to tra nuM vizeSaNa trAnti ne lAgu paDavAno prasaMga Avaze. tethI goTALo thaze. jema ke saMjI--sam mAM gatta che ane tenI pUrve sama e aMgano avayavabhUta oSTha sthAnano m Avela che tethI A sUtra pramANe tra no sat thavAno prasaMga Avaze. jayAre nipUrtAH mAM nipa mAM opUrva che paraMtu tadanta (trAnta) 5 o pUrva nathI, kAraNa ke tenI pUrve 6 che. pariNAme tyAM e sUtra lAgu na paDavAthI tra no sana thavAno prasaMga Avaze tema zaMkAkAranuM kahevuM che. % saMjJIno bodha karAvavA mATe saMjJA pote ja vizeSaNa bane che tene vaLI potAnAM vizeSaNa kevI rIte hoi zake? e prakAranI zaMkAne AdhAre uparanI dalIla karI che, paraMtu vizeSaNa ane vizeSyano saMbaMdha to je rIte ghaTAvavo hoya te rIte ghaTAvI zakAya che. A tatta saMjJA guNapradhAnabhAvanI apekSA rAkhe che. tethI tathya pratyayAt mAM 3-kAra prathama potAnA vizeSaNa asaMyo pUrvAt sAthe saMbaddha thaze. te vakhate 3-kAra gauNa che te khyAla nathI hoto. tyAra pachI arthAt vizeSaNathI viziSTa thayA pachI, eTale ke thoDApUrvAt ta , ema thayA pachI 3-kArano tenA vizeSya pratyathAt sAthe saMbaMdha thaze. tethI samajAze ke santa pratyaya pachI AvatA di no sunna thAya che. paNa kevo sat ? jenI pUrve saMyoga na hoya tevo, eTale ke vidhi vAkyo sAthe A saMjJAnI ekavAkyatA thAya che. Ama guNa pote viziSTa thaine (punaH tAtmA ) pradhAnane khUba upakAraka thai zake che (dhAnopaIRAtha madatte pramavati ). te pramANe koyapUrvI mAM paNa thaze. ane trA-kArAnta dhAtuno 3-kAra thAya che.paraMtu e tra-kAra kevo? mothapUrva jenI pUrve (aMganA avayavabhUta) oSTha sthAnano A varNa hoya tevo. A rIte yojanA karavAthI propa itanta nI 35dhi thaze te zaMkA nirasta thAya che. 616 For Personal & Private Use Only Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ukAro yo'saMyogapUrvastadantAt pratyayAditi // tathodoSThyapUrvasyeti nauSThyapUrvagrahaNena RkArAntaM vishessyte| kiM trhi| RkAra eva vishessyte| RkAro ya oSThyaparvastadantasya dhAtoriti / samAsapratyayavidhau prtissedhH||3|| samAsavidhau pratyayavidhau ca pratiSedho vktvyH|| samAsavidhau taavt| dvitIyA zritAdibhiH smsyte| kaSTazritaH nrkshrtH| kaSTa paramazrita ityatra mA bhuut|| masaMpUrva(jenI pUrve joDAkSara na hoya tevo) 3-kAra jene anta hoya te pratyaya pachI (dino lopa thAya che, ema (samajAze). te rIte DokvacapUrvacA mAM mocapUrva (jenI pUrve osthAnano varNa hoya te) nuM grahaNa karyuM che te tra-kArAntanuM vizeSaNa nathI. to pachI konuM che ? trA-kAranuM ja vizeSaNa che. tethI mozyapUrva jenI pUrve osthAnano varNa hoya te) trA-kAra jene anne hoya te dhAtuno ema (samajAze). samAsa ane pratyayane lagatA vidhi hoya tyAM pratiSedha (karavo paDaze) lal samAsane lagatI vidhi hoya tyAM tema ja pratyayane lagatI vidhi hoya tyAM (tadantavidhi) nathI thato ema kahevuM joie.samAsavidhimAM tone dvitIyA no zrita vagere sAthe (dvitIya zritAtItapatitatitikAtApagnaH pramANe) samAsa thAya che (tethI) zritaH narazritaH (e thAya, paraMtu) paramazritaH mAM (samAsa) na thAya. 47 samAsa vidhi-dvitIyAzritAtItatitatatyatAtA jaiHA thI vibhajyanta zrita vagere sAthe dvitIyAnta nA tatparuSa samAsanuM vidhAna karyuM che. (dvitIyAne tritAdritiH suvanaiH sada vA samItte sa tatyuSA siz2au0)(ahIM supa ane supa nI pUrva sUtromAMthI anuvRtti thAya che) zrita vagere suvanta nAM vizeSaNa levAthI tanta vidhi thaze. tethI zrita vagere jene aMte hoya tevAM paramazritaH jevAM subakhtono paNa pram e dritIyAnta sAthe tapuruSa samAsa thAya. paraMtu jaI paramazritaH e vAkyano prastuta pratiSadhane kAraNe samAsa nahIM thAya. ( ja zritInA samarthaviroSatviAntavidhI tritAntAdirAdativairityArthatAmAt M qzrata tyAtrA samApta cAriti vAgyam samAsatyividhau pratipAta vAgla0) bhAgamAM paramazritaH ema visarga sahita pATha che, paraMtu ke. ane tene anusarIne hara. kahe che ke ahIM paramazrita ema saMbodhana hovuM joie, jethI aMte visarga na rahetAM zrita Avaze. tethI zrita nuM zravaNa thaze ane pratyayalakSaNathI paramazrita subakhta thaze .za.ko. (bhA. 1,pR.287) mAM visarga sahita pATha le che.nyAsa.mAM A carcA nathI.paraMtu temAM kahyuM che ke ditIyA tritAtIta mAM sun e tritAdri nuM vizeSaNa che, zritA e sunuM vizeSaNa nathI ane tadantavidhi vizeSaNane jathAya, vizeSyane nahIM, kAraNa ke sUtramAM vena e karaNanA arthamAM tRtIyA che ane karaNa arthAt vizeSaNa anyanA prayojana mATe hoya che, vizeSya tema nathI hotuM. tethI vizeSyabhUta AitAra ne tadanta vidhi nahIM thAya.pariNAme kRSNa paramazritaH no samAsa nahIM thAya. pratyayavidhi-pratyayanuM vidhAna karanAra sUtra. nomyiH #aa pramANe nAdri zabdone apatyArthe B nuM vidhAna karyuM che tethI na apatya nArAyana ema thaze paraMtu sUtra e tadanta (nara jene aMte che tevo) zabda che. tethI prata niSedhane kAraNe sUtranI mapatyam e arthamAM tene apatyavAcI zakyuM nahIM thAya.tranI zabda anurAtivADhei gaNo che tethI manurAMtivInA nA pramANe ubhaya vRddhi thaine For Personal & Private Use Only Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyayavidhau / naDasyApatyaM nADAyanaH / iha n|| bhavati / sUtranaDasyApatyaM sautranADiH / kimavizeSeNa / netyAha / ugidvarNagrahaNavarjam // 4 // pratyayavidhimAM (naTAlimyaH I pramANe) nahI parya nADIyanaHT (thAya, paraMtu sUtranI 3patya sautranAHiA (mAM tadantavidhi na thavAthI 1 ) nathI thato. zuM (A) pratiSedha aviziSTa rIte (karavo paDaze) 248 to kahe che ke nA. (jayAM) ni nuM grahaNa hoya ane jayAM varNanuM grahaNa hoya te sivAya ||jA ma9, sautrAdi ema rUpa thaze. ahIM paNa prAtipadika nahAdri nAM vizeSaNa che, paraMtu vizeSa nathI. pariNAme sUtranara ne apatyArthe nahIM thai 34% eTale ke, A pratiSedha sAmAnya rIte sarvatra lAgu paDe che ke temAM koi apavAda che? siddhAntI kahe che ke nA, aviziSTa rIte nahIM paraMtu temAM apavAda che. pravarnA jemAM (4, trA, 2) varNa tuM hoya tyAM tathA jayAM varNanuM mahaNa hoya tyAM pratiSedha lAgu paDato nathI, eTale ke utsarganA apavAdano apavAda hovAthI ti ane varNagrahaNamAM utsarga pramANe tanta vidhi thaze. 349 ukti ane varga e prAtipadikanAM vizeSaNa che ane vizeSaNa dvArA tadanta vidhi thAya che. mavA e sarvanAmAM 3 ta (ST) che tethI mavat thaze. tene pitA (4-1-6) pramANe hI thaine mavatI thAya che. te pramANe mavantamatintA e arthamAM atyATraya kAntAca e vA.pramANe matimavat ne arthAt taddanta ne paNa rajU thaze tethI atimavatI rUpe prApta thaze.matimavat mAMmavat upasarjana che. (juo.caukhaM.pR.570,pATI.12 mAM noMdha vahupustapu gatimavatI cetanna darathA'). mahitI--maha (pUnAthAma) dhAtune sat pratyaya lAgIne madata nipAtita karelo che ane vartamAne puSavRtmahaMwchatRvaghA (u.sU. 241) pramANe rAtRvAva thavAthI te zabda ti thaze. mahantitiAntA e arthamAM pratyAyaH kAntA pramANe prAdisamAsa thatAM atimahat e manta rUpa thaze. strIliMgamAM utithyA pramANe tadantane paNa hajU thatAM timahartiI rUpa prApta thaze. mahatva zabdano aurAtri gaNamAM pATha che tethI vid aukhyaHA (4-1-41) pramANe je m thavo joie teno anupasarnanAtA (4-1-41) e adhikAra sUtrane kAraNe niSedha thAya che, kAraNa ke mahat upasarjana che, gauNa che. pariNAme ti na hovA chatAM tene DhIpU thaine iSTa siddhi thaze. keTalAka mAne che ke mahatuM ane vRhat ne maurADhei gaNamAM pATha pramAdadhanya che, kAraNa ke rAturanumo naranArA e sUtra uparanI vA. (1) nAnAduddAttatve vRnmadato saMdhyAna mAM vAtazA pramANe hI thaIne atimahatI vagere thAya che. teno A vArtika dvArA udAtta karavAmAM Ave che. jo te nahi hota to pad aurAti pramANe ham thavAthI udAtta thai jAta. vAstavamAM gaurAdri mAM pATha hovA chatAM upara joyuM tema manapasarganAtA e niSedhane lIdhe ja thaze tethI atimahatI mAM udAtta thato nathI, te thai zake te mATe nanAdri vA. mAM mahat no samAveza karyo che, kAraNa ke matimahatI ma-kArathI zarU thAya che ane dIrgha TuMkArAnta che tethI cUkyArarthI nI pramANe nI saMjJaka paNa che. ahIM mavata ane mahatva vyapadezivadbhAvathI jarUti thayA che. mAte'vatA (u.s. 63) pramANe mAti tiA e arthamAM mA dhAtune hava, lAgIne mavA (mavata) e zabda thayo che. teno sarvAdi gaNamAM teno pATha che. Ama mavat avyutpanna prAtipadika che ane vyapadezivadbhAvathI te ti gaNAze. mahat zabda paNa upara joyuM tema vartamAne pRSavRtmajJAtR pramANe rAtRvat gaNAze arthAt vyapadevabhAvathI ja nit gaNAze.paraMtu parivArojhAtipatinA e paribhASA che tethI temane ti gaNavAmAM Ave to paNa tathA pramANe hI nahIM thaI zake. paraMtu e sUtra paranA bhAgamAM kahyuM che. naitanjhAtivihipamAM pratikriAtipaviyarata6 grAma arthAt sUtramAM ti ema kahyuM che tethI mAtra prAtipadikanuM grahaNa nathI thatuM, paraMtu prAtipadika tema ja aprAtipAdika (je prAtipadika nathI te) bannenuM grahaNa thAya che, kAraNa ke 36 t thI sa t arthAt jemAM 3 pratyAhAramAMno varNa tuM che te zabda svarUpa tuM ema teno artha che. tethI mavatu, mahatu jevAM prAtipadiko paNa e ja kAraNasara jUi thaze ane mataY, rA jevA pratyayo paNa te kAraNe 3 thaze paraMtu prAtipadika saMjJAmAM da28 For Personal & Private Use Only Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ugidgrahaNaM varNagrahaNaM ca vrjyitvaa| ugidgrhnnm| bhavatI atibhavatI mahatI atimhtii| vrnngrhnnm| ata iny| dAkSiH plaakssiH|| asti cedAnI kevalo'kAraH prAtipadikaM yadartho vidhiH syaat| astItyAha / ataterDaH aH tasyApatyam ata iJ iH|| akacnamvataH sarvanAmAvyayadhAtuvidhAvupasaMkhyAnam // 5 // sUtramAM jayAM) kAt (3 pratyAhAra mAMnA vargo jemAM tU hoya te) nuM grahaNa hoya ane jayAM varNanuM grahaNa hoya te sivAya (nA sthaLe pratiSadha). gat nuM grahaNa-gitA pramANe d thaine mavatI mahatI (thAya che tema) aMtimavatI atimahatI thai zake). varNanuM grahaNa- mata rajJA (pramANe) TrAkSaH zrAkSaHA (thai zake). to have prAtipadika hoya tevo kevaLa e-kAra koi che? to kahe che ke che. gat dhAtune 3 lAgIne H (thAya che) tA matyam (e arthamAM) gata rA (thI 6 thatAM) H (thAya che). e yuddhanA sarvanAma (saMjJA) ane avyaya (saMjJA) vidhimAM ane kSam yuddhanA dhAtu (saMjJA) vidhimAM (tadantavidhi thAya che, ema kahevuM joie pA 150 makAH ema kahyuM che tethI pratyaya prAtipadika nathI, eTale ke aprAtipadika che. Ama ahIM vAt dArA pratyaya apratyaya ubhayanuM grahaNa thatuM hovAthI parivAroDakAtinA e paribhASA prastuta sthaLe lAgu nahIM paDe. pariNAme mavatI ane mahatI nI jema timavatI ane gatimahatI siddha thaze. varNagrahaNa-- sUtramAM jayAre varNanuM grahaNa karIne kAryanuM vidhAna karyuM hoya tyAM paNa e pratyaya vidhi hovA chatAM samAsa tyau e pratiSedha lAgu paDato nathI.jema ke mata phugA ahIM mU-kAra e varNanuM grahaNa karIne apatyavAcI phugga pratyayanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tethI pratiSadha na thatAM taddanta nuM grahaNa thavAthI anta ( jene aMte hoya te) ne paNa Tun thaze. tethI mapatya kSaH thaze ane kSaH siddha thaze. kevaLa -kAra prAtipadika nathI hoto tethI ja mata grA mAM tadanta vidhi thAya che e dalIla ucita nathI, kAraNa ke kevaLa -kAra paNa prAtipadika che. ati e arthamAM at dhAtune 3 lAgIne H thAya che.(u.) H eTale viSNu, kRSNa. ane mI sapatyam e arthamAM mata nA pramANe n lagIne H arthAt kAmadeva thaze. tethI sUtramAM sAmarthyane kAraNe ja, eTale ke kevaLa meM-kAra prAtipadika nathI te kAraNe e sUtramAM tadanta vidhine avakAza che te dalIla ayogya siddha thAya che. 350 athavasarvanAzramaMAva pramANe athatha ane sarvanAma ne me lAge che, paraMtu te aMte na lAgatAM te avyaya ke sarvanAmanA de pUrve lAge che. tethI sarva vin -- gar --sarvade, vizva vagere siddha thaze. avyayamAM 3:-- -- 6 san -- . te rIte nIca zra--yATrikhyaH zram pramANe ya gaNanA dhAtuone rA no bAdha karIne zram e mit pratyaya thAya che tethI mi ti-mad zram ti-- miDanyataHA --mi zram 2 ti-mina ti-mitti. e rIte nitti ahI ahIM sarvanAma, avyaya ane dhAtu e traNe udAharaNamAM Agama vacce Ave che tethI sarva e sarvADhi gaNamAM paThita sarva (9) paNa nathI ke santa (tanta) paNa nathI. have vena vidhi pramANe vidhi to je taddanta hoya tene thAya che tethI sarva nas e sthitimAM sarvA e sarva nathI ke santa paNa nathI tethI nasaH zo pramANe sarvanAma pachI AvatA nam no za thavo joie te nahIM thAya. pariNAme sarva , vizva (sva) jevAM rUpo nahIM thAya.3n , (nIksa) no svAdri gaNamAM pATha che tethI svanipAtamavyayam pramANe temanI anya saMjJA thaze, paraMtu zanaiH vagereno svarAtri gaNamAM pATha nathI, te H (ta) paNa nathI ke zaiH jene aMte hoya te (tanta) paNa nathI tethI tene avyaya saMjJA nahIM thAya. AthI harai su e sthitimAM malyathAstuH | 619 For Personal & Private Use Only Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akajvataH sarvanAmAvyayavidhau namvato dhAtuvidhAvupasaMkhyAnaM kartavyam / akajvataH / sarvake vizvake / avyayavidhau / uccakaiH nIcakaiH / namvataH / bhi'natti' ci'natti' // kiM punaH kAraNaM na sidhyati / iha tasya vA grahaNaM bhavati tadantasya vA / nacedaM tannApi tadantam // siddhaM tu tadantAntavacanAt // 6 // siddhmett| kthm| tadantAntavacanAt / tadantAnto yasya tadidaM anan yukta (saSTha)ne sarvanAma (saMjJA) ane avyaya (saMjJA) ne lagato vidhi karavAno hoya tyAre ane m pratyaya cukAne dhAtu (saMjJA) ne lagato vidhi karavAno hoya tyAre (tadantavidhi thAya che) ema kahevuM joie. na cuktanAM sarvade viSTha avyaya vidhinAM ucavaiH nIzva, kSam yuktanAM minatti chinnatti (e udAharaNo che), paraMtu e siddha na thavAnuM kAraNa zuM ? (kAraNa e ke) A (sUtra) pramANe kAM to te (navuM) nuM grahaNa thAya che athavA te jene anne hoya te (vA) nuM grahaNa thAya che. paraMtu A (yukta ane meM cukta to te (te) paNa nathI ke savA (te jene ano hoya te) paNa nathI. paNa taddantAnta ema kahevAthI siddha thAya che ||6|| 351 e siddha thAya che . kevI rIte (thAya che) ? santAnta ema kahevAthI, eTale ke tavantAntasya (teno anta jeno anta che tenuM) ema kahevuM paDaze. A vAna (teno anta jeno anta che te) e vaLI zuM che ? teno anta te taddanta ane taddanta jeno anna che te 1 pramANe su lopa nahIM thAya.jo ke prastuta udAharaNomAM hAmyo pramANe su lopa thai zake, paraMtu sarvavibhakti utpanna thAya to teno lopa na thai zake. avyaya saMjJA thAya to ja thai zake ema bhAva che. dhAtu-minatti ahIM s vacamAM hovAthI minaT e nava (tattva) paNa nathI ke bila sAnta (rAhanA) paNa nathI. tethI to pramANe antodAtta prApta nahIM thAya.pratyaya svarathI antodAtta thai zakaze, kAraNa ke pratyaya bAghuvAttazrva| pramANe AghudAtta hoya che.paraMtu mana mAM dhAtu saMjJA na thavAthI # / (8-2-35) pramANe dhAtunA anya haiM no haiM nahIM thaI zake. paNa tadantavidhi svIkAravAthI iSTa siddhi thase anya mata pramANe mane Agama gaNo to Agama udAtta hoya che ane jo tene pratyaya gaNavAmAM Ave to parA / tene lAgu paDatuM nathI, kAraNa ke mit hovAthI te aMte nathI thato. ane paradha / nI sAthe ja tenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che (kSatriya ziSTa) tethI udAttatvano paNa tene vize niSedha thatAM ma anudAtta ja thaze. pariNAme atiziSTa dhAtusvara rahe te iSTa che.[caukhaM.pU.(pa71)mAM viSade ne sthAne svake che.pATI 1 mAM anya pATha noMdhyo cheH anvata sarvanAma vadhAviyAvutattvanam sAnvataH sarvanAmAnyapa -dhAtuvidhAnupata nvAna rtavyam| avvataH rUti pATho dazyate| jo e pATha svIkAravAmAM Ave to A kAtyAyananI vA. che ema siddha thAya che, paraMtu keTalAMka zraddheya pustakomAM te pramANeno pATha na hovAthI A bhASyavArtika che te nizcita thAya che. ki yA. zA mAM ene kAtyAyana vA. gaNI che.] jhA sarva mAM aMte akAra che te ja jJa-kAra sarpa sabdano paNa che, kAraNa ke di pUrve thaela ar aMte rahela. jJa-kAranI pUrve thayo che. Ama sarve no je aMta che te ja sarvaja no paNa aMta che tethI sUtramAM taddantAnta eTale ke teno (sarva no) je aMta che (=a-kAra) te(=a"kAra) jeno aMta che te (arthAt sarva), eTale ke cena vidhi vantAntana / ema kahevAthI AgaLa kahyo te doSa nahIM Ave. ema kahevA mAge che. padmavaiH mAM paNa ujjaine Ti pUrve gar thatAM uzvaH no anna (pesa) e ja vacaH no paNa aMta che. tethI avayayamAM paNa doSa nivAraNa thaze. A samAdhAna dhAtune anulakSIne che ema kai.mAne che paraMtu nA. spaSTa kahe che ke A samAdhAna gar viSayaka ja che.(tasmAnuM samAdhiSviSaya dveti nordhvam / 30) 620 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tdntaantm| tadantAntasyeti // sa tarhi tathA nirdezaH krtvyH| na krtvyH| uttarapadalopo'tra drssttvyH| tdythaa| uSTramukhamiva mukhmsyossttrmukhH| evamihApi tadanto'nto yasya tadantasyeti / / tadekadezavijJAnAdvA siddham // 7 // tadekadezavijJAnAdvA punaH siddhametat / tadekadezabhUtastadgrahaNena gRhyte| tdythaa| gaGgA yamunA devdtteti| anekA nadI gaGgA yamunAM ca praviSTA gaGgAyamunAgrahaNena gRhyte| tathA devadattAstho garbho devadattAgrahaNena gRhyte|| viSama upnyaasH| tantAnta. tantAnta tino aMta jeno aMta che tenuM] ema(samajAya che). to pachI e pramANe nirdeza karavo paDaze? nahIM karavo paDe. ahIM uttarapadano lopa thayo che tema) jANavuM. jema muvameva muvamomuvA varamuvaH (vagere thAya cheglema ahIM paNa tantaH mantaH thI tantaH tA taddantA [arthAt teno anta jeno anta che te taddanta (ane tenuM te) tattaLa] athavA to tenA eka bhAga rUpa che tema samajavAthI siddha thaze chA athavA to (sUtramAM jenuM grahaNa karavAmAM AvyuM che, teno eka bhAga che tema samajavAthI siddha thaze, kAraNa ke tenuM (arthAt avayavInuM) grahaNa karavAthI tenA eka bhAga (arthAt avayava) nuM grahaNa thAya che, jema ke 1 yamunA devattA (paNa) gaMgA, yamunA ema kahevAthI je aneka nadI gaMgA yamunAmAM maLI gaI che temanuM paNa grahaNa thAya che. te rIte devadattA" kahevAthI devadattA (nI kUkha) mAM rahela garbhanuM paNa grahaNa thAya che. A duSTAnta samAna nathI. 352 jema 3STra mAM uttarapadano lopa thayo che tema ahIM samajavuM nodha(311)].ke kahe che ke tadantonto vacce tantaH e je samAsa thayo temAM sAmarthyane kAraNe uttarapadano artha samajI zakAya che tethI te lopa vAcanika che, AnumAnika nathI, paraMtu umuvaH mAM sAmarthyane kAraNe samajI zakAya che ke koi puruSanuM mukha UMTa e samagra prANI jevuM na hoya paNa tenA mukha jevuM hoya ema anumAna karI zakAya che tethI tyAM uttarapada mua no lopa vAcanika nathI. ke. anya mata raju kare cheH pUMchaDuM ke ziMgaDuM arthAt koi eka avayava joine A no che ema avayavI vize bhAna thAya che tema sarva zabdanA aMtya avayava a-kArane sarva zabdamAM joine "sarva zabda sarva zabdAnta che ema samajAya che. ahIM zaMkA thAya ke jema anya taMtunA sAnnidhyamAM ja avayavI paranuM bhAna thAya che te rIte avayavI taMtu pratyeka avayavamAM rahela hovA chatAM mAtra eka taMtu uparathI paTanuM bhAna thatuM nathI. tema I-kAranuM bhAna thavAthI te sarva che tema samajIna zakAya. tethI bIjI dalIla kare cheH kaa, pAuM, makara, rata, 3waa vagere zabdo gauNArthamAM gurunA doSa DhAMkanAra, saraLa na hoya tevo upAya, tIkSNa upAya, ThaMDo, jhaDapI vagere arthamAM anukrame prayojAya che tema ahIM sarva mAM paNa aMtya -kAramAM sarva no, arthAt avayavamAM avayavIno Aropa karavAthI sarva zabda sarva zabdAnta che tema samajAze. tAdita DAmarpahalama sUtramAM paNa ardhahastra zabda sarSamAtrA nA arthamAM lakSaNAthI levAno che. TUMkamAM tanta ne tantAnta nA arthamAM lakSaNAthI lai zakAze tethI sUtramAM tantAnta ema na kahevA chatAM kArya siddha thaze. 353 sarva mAM vacce AvI che. te sarva nA eka bhAgarUpe (vivAda) che tethI sarvA e sarva che ema bhAna thatuM aTakatuM nathI. jema anya nadIono gaMgAyamunA sAthe saMgama thayo hoya to paNa 'gaMgAyamunA" ema kahevAthI e maLI gaelI nadIo paNa temAM AvI jAya che. jema devadattA ema kahevAthI devadattAnI kUkhamAM rahela garbha paNa tenAmAM AvI jAya che tema sarva ne vize sarva nuM bhAna thaze. keTalAka tevadvattA ne nadI gaNe che,paraMtu hevattA karma vagere uparathI spaSTa thAya che kevadrattA ahIM strInuM nAma che. For Personal & Private Use Only Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha kecicchadvA aktaparimANAnAmarthAnAM vAcakA bhavanti ya ete saMkhyAzadvAH parimANazabdAzca / paJca saptetyekenApyapAye na bhvnti| droNaH khAryADhakamiti naivAdhike bhavanti na nyuune| kecidyAvadeva tadbhavati tAvadevAhurya ete jAtizadvA guNazadvAzca / tailaM ghRtamiti khAryAmapi bhavanti droNe'pi / zuklo nIlaH kRSNa iti himavatyapi bhavati vaTakaNikAmAtre'pi dravye / imAzcApi saMjJA aktaparimANAnAmarthAnAM kriyante tAH kenAdhikasya syuH|| evaM tAcAryapravRttiApayati tadekadezabhUtaM tadgrahaNena gRhyata iti yadayaM nedamadasorakoH iti sakakArayoridamadasoH pratiSedha shaasti| kathaM kRtvA jnyaapkm| ahIM keTalAka zabdo, je A saMkhyAvAcI ane parimANavAcI zabdo che, te cokkasa vyApavALA arthonA vAcaka hoya che....jema ke pAMca, sAta. temAMthI eka paNa ocho thAya to te (pAMca ke sAta) na rahe. doNa, khArI, ADhaka e (zabdo paNa) te (doNa vagere) thI vadhAre ke ochuM hoya tene mATe prayojAtA) nathI. jayAre) keTalAka jAtivAcaka ane guNavAcaka (zabda) che te jayAM sudhI te (no saMjJI ocho ke vadhAre hoya) tyAM sudhI teno artha batAve che. tela, ghI jevA (jAtivAcaka zabdo te ghI vagere) khArI jeTalAM hoya to paNa prayojAya che ane doNa jeTalAM hoya to paNa. zveta, nIla, kRSNa e guNavAcaka zabdo himAlaya (jevA virATakAya) mATe (prayojAyo che ane vaDanA bIja jevaDI (sUkSma) vastu mATe paNa prayojAya che. A (zAstramAMnI) saMjJAo paNa nizcita parimANavALA (saMjJIbhUta) zabdonI ja karavAmAM Ave che, eTale tenAthI je vadhAre hoya tenI saMjJA) kevI rIte thAya ? ema che. tyAre AcAryanA vyavahAra uparathI sUcavAya che ke tenuM arthAt sUtramAM mUkela) nuM grahaNa karavAthI tenA avayavabhUtanuM paNa grahaNa thAya che, kAraNa ke temaNe manemoroH mAMDa -kAra yukta rum ane man no pratiSedha karyo che. kevI rIte jJApaka che ? 354 HparimANa eTale ke jenuM mApa (=artha) nizcita hoya che. pAMca, sAta jevA saMkhyAvAcI zabda, pAMca ane sAta e parimita artha ja batAve, jo temAMthI eka ocho ke vadhAre hoya to te pAMca ke sAta na kahevAya. te rIte droLa , vArI vagere je anAja nAM mApa che temAM paNa thoDuM ochuM ke vatuM hoya to te anAja doNabhara ke khArIbhara na kahevAya. A nizcita vyApavALA zabdo che. amuka jattho hoya ke amuka vastuo hoya to ja tene vize je te zabda prayojI zakAya, anyathA nahIM. paraMtu jAtivAcaka ane guNavAcaka zabdonI bAbatamAM tema nathI hotuM.jema ke tela, ghI e jAtivAcaka zabdo eka TIpuM tela ke ghI hoya to paNa tene tela ke ghI kahI zakAya ane maNa ghI hoya to paNa te tela ke ghI che tema kahevAya, arthAt ahIM jattho apekSita nathI. te rIte zveta, nIla, kRSNa vagere guNavAcaka zabdonI bAbatamAM che. himAlaya jevA himarAzipaNa zveta che ema kahevAya ane vaDanuM sUkSma bIja paNa zveta che ema kahI zakAya. ahIM paNa davya moTuM hoya ke nAnuM chatAM temAM rahela zveta vagere guNane vize zveta,nIla vagere zabdo yogya rIte prayojI zakAya che. te rIte A vyAkaraNa zAstramAM je saMjJAo che te paNa garimANa che. te jene vize karavAmAM AvI hoya tene ja te saMjJA sUcave. tethI vadhAre ke ochuM hoya tene na sUcave. tethI sarva ne sarvanAma saMjJA karI che te sarva ne ja lAgu lAgu paDe, paraMtu an yukta sarvane, arthAt sarva ne lAgu na paDI zake, kAraNa ke zabdo te nitya che. temAM vikAra ke vadhAro thato nathI pachI sarva e sarvA che ema kevI rIte saMbhavI zake ! pariNAme sarva ne sarvanAma saMjJA na thavAthI nasa phI pramANe nas no rI Adeza na thatAM sarva rUpa siddha na thai zake ema ahIM bhAva che.ahIM dalIla thai zake ke kUtarAne gUmaDuM thayuM hoya, te rUpI vadhAro thayo hoya, to paNa te zvA to rahe ja che tenuM jatva nAza pAmatuM nathI tema sarva ne san lagADavAmAM Ave, eTale ke te sarvalA thAya tethI tenuM sarva- zabatva naSTa thatuM nathI ane tethI sarvaja e sarva che ema samajAze. e prakAranI dalIla ucita nathI, kAraNa ke upara joyuM tema zabda nitya che, vikAra-upajana rahita che. vAstavamAM sUtramAM paricchinna parimANa (cokakasa mApa darzAvatA) zabdanuM grahaNa karyuM hoya tyAM vivata nyAya lAgu paDato nathI ema bhASyano Azaya 355 netro mAM -kAra rahita m ane s nI para thatA min no pes nathI thato ema kahyuM che, paraMtu kArya to , gar ne anulakSIne kahevAmAM AvyuM che, kAraNa ke vA yukta Tram ane gar ne lAgu paDe tevI koI zakyatA ja nathI. chatAM sUtrakAre moH ema kahIne pratiSedha karyo che tethI sUcavAya che ke va-kArayukta dgama ane vas (eTale ke rUma ane mamu) e meM ane kahyuM ja darara For Personal & Private Use Only Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idamadasoH kAryamucyamAnaM kaH prasaGgo yatsakakArayoH syaat| pazyati tvAcAryastadekadezabhUtaM tadgrahaNena gRhyte| tataH sakakArayoH pratiSedhaM zAsti // kAni punarasya yogasya prayojanAni / prayojana sarvanAmAvyayasaMjJAyAm // 8 // sarvanAmAvyayasaMjJAyAM pryojnm| sarve paramasarve vizve prmvishve| uccaiH paramoccaiH nIcaiH prmniicairiti|| upapadavidhau bhayAyAdigrahaNam // 9 // upapadavidhau bhayADhyAdigrahaNaM pryojnm| bhayaMkaraH abhyNkrH| ADhayakaraNam svaayNkrnnm|| kAraNa ke meM ane at ne anulakSIne) je kArya kahevAmAM AvyuM hoya te kAra yukata (lam ane ) ne thavAno prasaMga ja kyAMthI Ave ? paraMtu AcArya jANe che ke te (avayavI) nuM gahaNa karavAthI tenA eka bhAga rUpa hoya tenuM grahaNa thAya che, tethI -kAra yukta (ma, madra) no pratiSedha kare che. have A sUtranAM prayojana kayAM che? prayojana e ke sarvanAma ane avyaya saMjJA thatI hoya tyAM (tanta ne thAya) I8. sarvanAma saMjJA ane avyaya saMjJA jayAM hoya tyAM (tanta ne paNa te saMjJA) thAya e (AsUtranuM) prayojana che, jethI sarve nI jema paramarve mAM), viSe nI jema) paramaviSe temAM paNa sarvanAma saMjJA thAya), 3H nI jema para jaiH (mAM ane) nIcaiH (nI jema) paramanIjaiH (mAM paNa avyaya saMjJA thAya). upapada vidhimAM mA, mA vagerenuM grahaNa karyuM che te prayojana che )NlA upapadane lagatA vidhimAM mA, mA vagerenuM 7 grahaNa karyuM che tyAM (tanta ne thAya te) prayojana che, jethI marthaR (tema ja amara ArthiI (tema jI svayaMm (thAya). che. bIjI rIte kahetAM - vagerenuM grahaNa karavAthI tenA ekadezabhUtanuM grahaNa thAya che ema AcArya joi zake che tethI ja temaNe e rIte kahyuM che. Ama zabda nitya hovA chatAM mAr vagerenuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te ma, sarva vagerenA avayava na hovA chatAM te zabdomAM koi phera ubhAvatA nathI. 356 sarvanAmAMjJA ane atyasaMjJA sUtramAM vizeSaNano ullekha nathI tethI taddanta vidhi kevI rIte thai zake? e zaMkA bAbata ke, nA. kahe cheH vA.(8) mAM apUrva tadantavidhinuM upasaMkhyAna karyuM che ane bAkInAM vArtikomAM paNa te ja rIte che. tethI vizeSaNarahita zabda rUpI vizeSyane laIne tadantavidhi thaze. pariNAme sarva na--sarva zI--sarve thAya che te rIte paramesarva --paramasarva rI--paramasarve thaze, kAraNa ke tanta (sarvAnsi) paramasarva ne paNa sarvanAma saMjJA thai che. te rIte acAnu pramANe ucai nI para AvatA sun no lopa thAya che tema tanta paramocaiH pachI paNa lopa thaze. 37 medhatimag #ga aa pramANe medha , Ati ane mA e upapada hoya tyAre zuM dhAtune karaNanA arthamAM rajU thAya che. ahIM mA vagere karmanAM vizeSaNa che. tethI tadantavidhi thai zakaze pariNAme mane voti maryavAje thAya tema tadanta (samaya) ne paNa mama rIti e arthamAM rajU thaine mama: thaze.te rIte mAsuma pramANe mAtra vagere upapada thatAM 4 dhAtune karaNanA arthamAM hyun thAya 623 For Personal & Private Use Only Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DIbvidhAvugidgrahaNam // 10 // DIbvidhAvugidgrahaNaM pryojnm| bhavatI atibhvtii| mahatI atimhtii|| pratiSedhe svasrAdigrahaNam // 11 // pratiSedhe svasrAdigrahaNaM prayojanam / svasA prmsvsaa| duhitA prmduhitaa|| aparimANabistAdigrahaNaM ca pratiSedhe // 12 // aparimANabistAdigrahaNaM ca pratiSedhe pryojnm| aparimANabistAcitakambalyebhyo na tddhitluki| dvibistA dviprmbistaa| tribastA triprmbistaa| yAcitA dviprmaacitaa|| TIpU ne lagatA vidhimAM lU nuM grahaNa karyu che tyAM tadanta ne thAya) te prayojana che) |10| TIpU e (strI pratyaya) ne lagatA vidhimAM gat nuM grahaNa karyuM che tyAM tanta ne kArya thAya) te prayojana che. jethI mavatI nI jema) gatimavatI , mahatI (tema atimahatI siddha thAya). 9ii nA) pratiSedhamAM 47 vagerenuM grahaNa karyuM che te tadantane thAya te prayojana) I/11 &ii e strI pratyayano) pratiSedha (sUtra)mAM sva vagerenuM grahaNa karavAmAM AvyuM che tethI tadantane paNa TIm no pratiSedha thAya) te prayojana che jethI svasA (nI jema) paramasvasA, ditA (nI jema) paramahitA (siddha thAya). aparimANa (e hIn pratiSedha (vidhAyaka sUtra)mAM vitAve nuM grahaNa che te tadantane thAya e prayojana) /1ra 40 mAribhAvitA (e phI pratiSedha (vidhAyaka sUtra)mAM vistAra nuM grahaNa che te taddanta ne paNa thAya e prayojana che. marimA vitAtilavUkhyo na taddhitA (e pramANe virata vagerene TIpU no pratiSedha karavAmAM Avyo che, te tattane paNa thAya) jethI kivitA. (thAya che tema) dipavitA tathA trivitA (thAya che tema) tripavitA (mAM paNa TIpU lopa thAya). zAjitA thAya che tema kripavitA mAM paNa hI no lopa thAya. che.ahIM mA vagere karmanAM vizeSaNa che tethI (aMte stri na hovA chatAM) anAtmA survajo nena (ema stri nA arthamAM) mArcam thAya te rIte tadantavidhi thaine tadanta vAgha ne paNa te arthamAM zun thaine vIryavarapam thaze. 358 nodha (349). 35 grAmyo hI pramANe stra-kArAntane strIliMgamAM hIm thAya che teno na pharvastrASyiH thI pratiSedha karavAmAM Avyo che temAM taMtraDhi gaNanA zabdo che. te jene aMte hoya tene (tanta ne) paNa hI no pratiSedha thAya te A sUtranuM prayojana che. tethI jema sva ne &ii no pratiSedha thaine vasA thAya che tema tanta paramava nuM paramavA thaze. te rIte TuditA ,paramaditA vagere thaze. ahIM prazna thAya ke pratiSadha e vidhi nathI jayAre sUtramAM to vena vidhiH0 ema vidhine vize che. pachI pratiSedha hoya tyAM tanta vidhi kema karIne thaze ? ke. kahe che vipItte ti viyaH arthAta sAmAnya rIte je paNa koi kAryanuM vidhAna karavAmAM Ave te vidhi. e arthamAM sUtramAMno vidhizabda vidhi ane pratiSadha bannene lAgu paDaze. pariNAme na pa nnA e pratiSedhane prata sUtra lAgu paDaze. tethI sva vagere (zAtipa0 mAMthI anuvRtta thatA) pratipAdikanAM vizeSaNa che tethI tadanta vidhi thavAthI paramasA, mahitA vagere siddha thaze. 360 maparimAvistA ithI je hajU pratiSedha karyo che temAM vitta zabdanuM grahaNa karyuM che (vita e sonAnuM mApa che.16 mAsA=80 ratibhAra = 1 bista ke suvarNa) hai virau pavati (be bista suvarNa gALe che) e arthamAM taritArthottara samAhare vA pramANe dvidhu --saMbhavakhyavahati pati thI jU thatAM madhyapUrvadiSNu saMjJAthAmA thI taddhita su. have dino pramANe je rI nuM vidhAna karyuM che teno aparibhAI dvArA pratiSadha thatAM A lAgIne divitA thaze. ahIM vita vagere digu dArA rajU thaela uttarapadanAM vizeSaNa che. tethI tadantavidhi thaine dipavitA trivittA uparathI tripavitA siddha thaze. ha4 For Personal & Private Use Only Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiti 23 ditigrahaNaM ca pryojnm| diterapatya daityaH aditerptymaadityH|| dityadityAditya ityaditigrahaNaM na kartavyaM bhavati // segyA Aja roNyA aNgrahaNaM ca pryojnm| AjakaroNaH saihikronnH|| ta) ja ka 1 viti (zabdanuM grahaNa e prayojana) 1NA 3ThA liti (zabda)nuM grahaNa e paNa prayojana che. jethI vitera kaitvaHA thAya che tema tanta, miita ne paNa mataiirapatyam e arthamAM the thaIne mAhityaH thAya. tethI vihityadhitva (patyuttarapalAig I) mAM dviti zabdanuM grahaNa nahIM karavuM paDe. seLI (pratipadika) ne maLuM lAge te (prayojana) l/14aa 62 (roLI e sUtrathI) koLI (prAtipadika) ne ma lAge che te (tanta ne paNa thAya e) prayojana che. jethI) mAnavaronaH saidivasonaH (siddha thAya). tene paNa (lAge) /1pA 63 36hityakitsA mAM iita ane miita e banne zabdonuM gahaNa kareluM che. ahIM ema dalIla che ke sUtramAM viti nuM grahaNa karyuM che tethI hiterapatyam e arthamAM e sUtra pramANe tha thaine caityaH thAya che tema ghena vidhi pramANe tadantavidhi thaine viterapatyam e arthamAM (dviti jenA anne che te) dviti zabdane paNa tha thaine dvityaH siddha thAya. e vena vidhi sUtranuM prayojana che. vaLI tethI lAghava paNa thaze, kAraNa ke hityakitsAhitya sUtramAM mahiti zabdanuM grahaNa nahIM karavuM paDe. jo ke pada,pramANe viti zabdanuM grahaNa mahiti jemAM uttarapada hoya tene AvarI levA mATe karyuM che, kAraNa ke mati jemAM uttarapada hoya te titi uttarapadayukta che tema na kahI (hityaviti sUtra para pada. motine tu taduttara parihArtha vyakti na Adityuttara vityuttara mavati che. ahIM prazna thAya ke tadanta grahaNa thai zake te mATe viti nuM grahaNa karyuM hoya to pachI gharamAiita vagerene kema nathI thato? ke. kahe che ke te prakAranI bhASAmAM prayoga thato nathI (mana -miSAnAta) tethI nahIM thAya. 362 roLI 1 sUtramAM roLI e prathamA athavA luptapaMcamIno prayoga che, paraMtu vA. mAM roLyAH ema ja kahyuM che. nA.kahe che ke hutapazcanvetatuM! (laghuza.).bA.ma.paNa , kAzi.prathamA kahe che.ahIM sUtrakAre roLyAH(ma) ema na kahetAM irAdApUrvaka zenI ema kahyuM che. A rIte lakSaNa - zAstrIya paddhatinI apekSA na rAkhatAM tenI ema kahevAthI tenI zabdane tema ja tadanta majU thai zakaze. je paMcamI prayojI hota to lakSaNanuM ullaMghana na thAta e kharuM paNa pradAvatA pratidina tantaviyarna e pratiSedhane lIdhe roLI jene aMte hoya tene maLuM na thavAno prasaMga Avaze. paraMtu zenI ema prayojIne sUtrakAra sUcave che ke zenI zabda badhI ja avasthAmAM, eTale ke kevaLa (koLI zabda)ne tema ja tadantane maLu pratyaya lAge che. tethI mAnavaronaH , sahiroLaH jevAM rUpo siddha thai zake te A sUtranuM prayojana che. jo ke hoLI ema prayoga karIne lakSaNanuM ullaMghana karyuM hovAthI pradAvatA prAtipadri e paribhASA tyAM lAgu nahIM paDe tethI pratiSadha na thatAM tadantane maLuM thAya che?(nyAsa). si.kI.mAM anuvAtiiAvInA nA pramANe pUrva ane uttarapada bannemAM vRddhiyukta manavArI , saidikarIH ema pATha che. bhairava.pramANe bhAgamAM ubhayapadavRddhiyukta pATha che [manurAtivitatasUtrolAdarane maLyo mathapadravRdirA caMdrakalA (pR.251)]. 363 eTale ke roLI zabdAntane to vA(14) pramANe majU thaze ane A vA(15) thI tene (=oLI zabdane) paNa man thaze.tethI roLyA nivRtta (5) e arthamAM kevaLa roLI zabdane maLa thaine saunaH thai zakaze. tenI sUtramAM te 40 nI anuvRtti karavAmAM Ave to te pharaka For Personal & Private Use Only Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasya ceti vktvym| raunnH|| kiM punaH kAraNaM na sidhyti| tadantAcca tadantavidhinA siddhaM kevalAcca vypdeshivdbhaaven| vydeshivdbhaavo'praatipdiken| kiM punaH kAraNaM vypdeshivdbhaavo'praatipdiken| iha sUtrAntA-- tenuM paNa (grahaNa thAya che, ema kahevuM joie, jethI) raunaH (siddha thAya).paraMtu siddha nathI thatuM tenuM kAraNa zuM che? jevI rIte taddanta ne tanta vidhithI kArya thAya che te rIte vyapadezivadbhAvathI64 kevaLa (koLI zabda) ne thaze paraMtu prAtipadikanuM grahaNa hoya te sivAyanAM sthaLe vyapadezivadbhAva thAya che. pratipAdikano ullekha hoya te sivAyanAM sthaLe vyapadezivadbhAva thAya che ema kema ?% ahIM sUtrAntA vA ema kahyA vinA paNa roLI ne na thai zake che. mAdyantavAminA e sUtranAM prayojana darzAvatAM yena vipatantatve yonanA ema vArtikakAre kahyuM che paraMtu temaNe va pa nuM pratyAkhyAna karyuM che tethI tastha jA ema kahyuM che. ahIM pATha bheda che ni.sA., caukhaM,yumI.,cAru. mAM na tantAda tantavidhinA vIja carivAvena ema pATha che. jayAre ki.vA.zA.ma.ane hindI mAM AdimAM na nathI. AgaLa na hoya ke na hoya to paNa arthamAM phera paDato nathI, kAraNa ke na yukta pAThamAM kAku levAno che. tethI vi RY ne sidhdhati? emapraznakartA pUchavA mAge che ke tadantane tadantavidhithI ane kevaLane vyapadezivabhAvathI siddha na thai zake? eTale ke avazya thaze. pachI ta jA kahevAnI kyAM jarUra che? rahita pATha hoya to A pramANe artha thaze tadantavidhithI tadantane (pa) thaze ane vyapadezivarbhAvathI kevaLa (roLI zabda) ne (mam) thaze, paraMtu prAtipadikanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM vyapadezivabhAva thato nathI tethI tenI uparathI sauLa siddha nahIM thai zake. na yukta praznagarbha kAku vyAkaraNa zAstramAM jANIto che. [cp.tyAtipadritA upara TrAncane vim, ne 'pratidvidaLe TiiirasthApi graha mati ruva sidam (kA) ane nagaH vivA prayogAdimetya -rtha ganerthatvadA nipAtAnA nanu rArthei narI draSTaH 1 (pada.)]. 3% vyapadezivabhAva (nodha1/95). (sUtramAM) prAtipadikano nirdeza na hoya tyAM vyapadezivabhAva thAya che." e paribhASAne lIdhe kevaLa. joLI zabdane vyapadezivadbhAvathI majU nahIM thAya ema kahevuM barobara nathI, kAraNa ke enI e strI pratyayAnta zabda che tethI tene prAtipadika na kahI zakAya, kAraNa ke pratyayAntane prAtipadika saMjJA na thAya (arthavAtun pratyayaH pratipadvim ).pariNAme e paribhASA roLI ne prApta nahIM thAya tethI kevaLa roLI ne man thaze paraMtu pratipavigrahane TiiiraSTAcAra grahama arthAt sUtramAM prAtipadikanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre tyAM liMgaviziSTa prAtipadikanuM paNa grahaNa thAya che. e paribhASAne pratApe zeLI e liMgaviziSTa - nuM grahaNa che tethI carAvavoDa prati e pratiSedha tene lAgu paDaze tethI kevaLa hoLI zabdane maLyuM nahIM thAya. sUtramAM pratipAdikanuM arthAt tenA svarUpanuM grahaNa karIne kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya tyAM ja liMgaviziSTa paribhASA lAgu paDe che ema nathI vAstavamAM te prAyika che tethI ja sumArImAvare sumarathati mAM TeDA (6-4-155) sUtranI vA. viSThavastrAtipavitra pramANe Ti lopa thayo che. A roLI sUtramAM prAtipadikanuM tenA (6o n rDa e) svarUpe upAdAna karyuM na hoya to paNa liMgaviziSTa paribhASA tene lAgu paDaze tethI pratiSedha paNa lAgu paDaze. TUMkamAM kevaLa roLI zabdane maLuM nahIM thavAthI raunaH siddha nahIM thai zake tethI tI jA ema kahevuM paDaze. ema ahIM dalIla che. 365 praznakartA cariva-dvAvojhati e paribhASAnuM prayojana jANavA mAge che. tvacAritranti ThaknA e sUtramAM kahyuM che ke sUtrAnti (sUtra zabda jene aMte hoya te) ne jU thAya che ane taminnadhavamiti rIntiA: mAM kahyuM ke rAtti (tarA jene aMte hoya te) ne 3 thAya che. tethI sUrAnta ne jU ane TrAnta ne 4 to thaze, paraMtu pradAvatA prativani tantavidhinaktiA e paribhASAmAM caparivavamanuM pramANe grahaNa karela kevaLa pratipadikane je kArya thAya che teno pratiSedha nathI karyo tethI sUtranti ne jU thAya che tema kevaLa sUtra zabdane paNa jU thavAno prasaMga Avaze. te rIte kevaLa rA- zabdane paNa 3 thavAno prasaMga Avaze. te nivAravA mATe parivanadrAvo. paribhASA karI che tethI e sUtromAM jesUtra ane tarAna e prAtipadikono nirdeza che temane kevaLane te te sUtramAM jenuM vidhAna karyuM che te te pratyaya nahIM lAge. A paribhASA karavAnuM e prayojana che. ema ahIM dalIla che. dara6 For Personal & Private Use Only Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --TThagbhavati dazAntADDo bhavatIti kevalAdutpattirmA bhuuditi| naitadasti pryojnm| siddhamatra tadantAcca tadantavidhinA kevalAcca vypdeshivdbhaaven| so'yamevaM siddhe sati yadantagrahaNaM karoti tajjJApayatyAcAryaH sUtrAntAdeva dshaantaadeveti| nAtra tadantAdutpattiH praapnoti| idAnImeva hyuktaM samAsapratyayavidhau pratiSedha iti // sA taaSA paribhASA krtvyaa| na krtvyaa| AcAryapravRttiApayati vyapadezivadbhAvo'prAtipadikeneti yadayaM pUrvAdiniH sapUrvAcca ityAha / naitadasti jnyaapkm| asti hyanyadetasya vacane pryojnm| kim| (sutra jane anta hoya te) ne na lAge che ane rAnti (tarA jene anta hoya tene thAya che ema je kahyuM che te kevaLa (sUtra ke rA zabda) ne lAge nahIM mATe (kahyuM che). (te paribhASAnuM) e prayojana nathI.06 (te eTalA mATe che ke, ahIM tanta vidhine kAraNe tanta (arthAt sUtrAnta ane rAtti) ne (pratyaya lAgaze ane vyapadezivadbhAvathI kevaLa (sUtra ane TrA zabda) ne lAgaze ane A rIte siddha thavA chatAM (sUtramAM) anta nuM je grahaNa karyuM che te uparathI AcArya jJApana kare che ke sUtra jene anta hoya te (sUtrAnta) ne ja jU ane TrA jene atte hoya te (rAnti) ne ja3 (pratyaya) thaze. A (sUtro) mAM (tanta zabda na mUke to) tanta ne pratyaya lAgI zake nahIM, 367 kAraNa ke hamaNAM ja kahyuM ke samAsane lagatA ane pratyayane lagatA vidhimAM (tanta no) pratiSedha (thAya che. to pachI e paribhASA karavI paDaze ? nahIM karavI paDe, kAraNa ke AcArya pANinie pUrvAtini ane saMpUrvAcA ema je be sUtro karyA che 68 te uparathI jJApana kare che ke prAtipadikanuM grahaNa hoya tyAM vyapadezivabhAva thato nathI. e jJApaka nathI, kAraNa ke ema kahevAnuM bIjuM kAraNa che. zuM che? 366 e prayojana nathI kAraNa ke tadantane tadanta vidhithI jete pratyaya thAta arthAt sUtramAM sUtrAntiAt ane rAntiAt ema na kahetAM kevaLa. sUtra ane TrAn nuM grahaNa karIne, arthAt manta zabda na laine pratyayanuM vidhAna karyuM hota to paNa tadanta vidhithI te te pratyaya thAta ane vyapadezirbhAvathI kevaLa sUtra zabda sUtrAnti ane kevaLa durAna zabda TrAnti che ema svIkAravAthI te te pratyaya thai zakata tema chatAM sUtramAM anta zabda mUkIne sUtrAnti ane zakti ema khAsa kahyuM che tethI AcArya jJApana kare che ke strAnta ne ja jU thaze ane rAtti ne ja thaze, kevaLa sUtra ane kevaLa ranne jete pratyaya nahIM thAya. 367 kevaLa sUtra ke kevaLa rAjU ne je te pratyaya na thAya te mATe sUtramAM anta zabdanuM grahaNa karyuM che tema kahevuM ucita nathI, kAraNa ke e sUtromAM pratyayavidhi hovAthI samAprityayavadhau prativA ema kahIne hamaNAM je pratiSedha karyo che te kAraNe tyAM tadanta vidhi thai na zake. tethI tadantane je te pratyaya thAya te mATe te sUtromAM anta zabda mUkavo jarUrI che ane kevaLa sUtra ane TrAn ne pratyaya na thAya te mATe vidvIvoDakAtipatinA ema kahevuM paDaze. 368 e paribhASA karavAnI jarUra nathI, kAraNa ke pUrvAni sapUrvArA (5-2-86-87) e be sUtro karIne sUtrakAre pote te matalabanuM sUcana karyuM che. temaNe A be sUtra na karatAM kevaLa saMpUrvAcA e sUtra ja karyuM hota to paNa pUrvAnta ne zani thAta ane vyapadezivabhavathI kevaLa pUrva ne thAta.paraMtu sUtramAM pratipAdikanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre vyapadezivadbhAva thato nathI (parivAroDakAti na) ema sUtrakAra jJApana karavA mAge che tethI temaNe pUrvAviniHA e sUtra karyuM che. ahIM pUrvAta e bhAga paribhASAno jJApaka che. 369 upara pUrvAdhiniH e sUtra paribhASAnuM jJApana kare che tema kahyuM, paraMtu te sUtra karavA pAchaLa sUtrakArano viziSTa hetu che. teo saMpUrvAta (pUrvAdvini ) ema kahevAnA che, eTale ke teo saMpUrvAcA e sUtra karavAnA che. tena sati tucethonA e sUtra prAyika hovAthI ahIM sada (4) zabda vidyamAnanA arthamAM che ane saMpUrva [arthAt jenI pUrve kaMi (=anya pada) che te] e te sUtra pramANe thaela bahuvrIhi che. Ama artha thavAthI sapUtA pramANe je koI zabdanI pUrve (pachI te pUrva zabda hoya ke na hoya) anyapada hoya tene run thavAno prasaMga Ave che. te nivAravA mATe pUrva sUtranI anuvRtti karavAmAM Ave che. tethI saMpUrvAnUrvAiinA ema thatAM jenI pUrve anya zabda che tevA pUrva zabdane arthAt pUrvAnta ne phani pratyaya thAya che" ema sUtrArtha samajAze.pariNAme prathama sUtra pramANe kevaLa pUrva zabdane ane bIjA sUtra pramANe ura7 For Personal & Private Use Only Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sapUrvAtpUrvAdini vakSyAmIti / yattarhi yogavibhAgaM karoti / itarathA hi pUrvAtsapUrvAdinirityeva bruuyaat|| kiM punarayamasyaiva zeSastasya ceti / netyAha / yaccAnukAnta yaccAnukrasyate sarvasyaiva zeSastasya ceti // jenI pUrve koi (zabda) hoya tevA pUrva zabdane ni lAge che ema huM kahevAno chuM. to pachI (sUtrakAra) yogavibhAga kare che te jJApaka che), ema na hota to pUrvAtsapUrvAiinaH | ema ja kaheta.70 to pachI ta jA ema je kahyuM te A (roLyA ma ) nuM ja pUraka che? to kahe che ke nA, (atyAra sudhI) kamapUrvaka kahevAmAM AvyuM che ane have pachI) kamapUrvaka kahevAmAM Avaze te sarvenuM pUraka che. pUrvAnta ne thaze, paraMtu pUrva sivAyanA anya koi pada jenA aMte hoya tevAne nU nahIM thAya.Ama pUrvAni nuM anya prayojana che tethI te carivAvoDakAtipavinA e paribhASAnuM jJApaka na thai zake.ema ahIM dalIla che. 370 sUtrakAre yogavibhAga na karatAM pUrvAtsapUrvAiinaH ema eka sUtra karyuM hota to paNa kevaLa pUrva ne vyapadezivabhAvathI n thAta ane sapUrvAt ema kahyuM che tethI tadanta (pUrvAnta) ne n thAta. vaLI 2-kAranuM grahaNa na karavuM paData tethI lAghava paNa thAta. chatAM temaNe pUrvAiinaHA e bhinna sUtra karyuM che tethI AcArya jJApana kare che ke carivArojhAtinA e paribhASA che. prathama sUtrathI kevaLa pUrva ne n thai zake paNa A sUtro pratipadika adhikAra nIcenAM sUtro che ane pUrva e pratipAdika che chatAM vizeSaNa pUrva nI sAthe vena vipa0 pramANe tadantavidhi nahIM thai zake, kAraNa ke sUtrakAra jANe che ke grahaLavAtA prAtipani tantavidhine mavati tethI ja temaNe saMpUrvArA ema alaga sUtra karyuM. tethI jenI pUrve kaMi che (sapUrvAt arthAt vimAnapUrvata) tevA pUrva zabdane eTale ke pUrvotta ne thaze. TUMkamAM ahIM prAtipadikAdhikAra che tethI pUrvAdhiniH e sUtrathI ja pUrva zabda jene aMte che tevA tapUrva vagere prAtipadikane n thai zake tema che chatAM, sapUrvArA ema kahyuM che te jJApana kare che ke rAvatA pratidina tantaviyarna matiA e paribhASA che. ane tapUrvI jevAM pUrvAnta ne na thai zake te mATe saMpUrvAcA (arthAt pUrvAntA) ema sUtra svIkAryuM tyAre te sUtra dvArA ja vyapadezicavathI kevaLa pUrva ne n thaIne pUrvI rUpa siddha thai zake tema hovA chatAM temaNepUrvAiinaHA sUtra karIne jJApana karyuM che ke cariAvadrAvaDakAtipavinA e paribhASA che. Ama be bhinna sUtra karIne A banne paribhASAnuM jJApana karyuM che. pariNAme roLI mAM paNa tadantane maLuM thavA chatAM vitAvo. e paribhASAne pratApe kevaLa roLI pratipadikane maLuM nahIM thAya. tethI tarA jA ema avazya kahevuM paDaze ema siddha thayuM.jo ke bha.dI. kahe che ke A banne paribhASA pratyayavidhine lagatI che ema viva utA upara hara.ane kaiyaTe kahyuM che. e kAraNe pUrvAviniHA ema je yoga-- -vibhAga karyo che te vyartha bane che. TUMkamAM pUrvAdhiniHA mAM tanta nuM grahaNa saMbhavita che tethI saMpUrvArA e sUtra vyartha thaze. pUrvAiinaHA mAM paNa tadantavidhi thai zake tema che. vaLI vyapadezivadbhAvathI kevaLa pUrva ne pratyaya siddha thai zake che tethI taQ Raa vA(15) paNa nahIM karavI paDe. (za.kI.bhA.1,pR.290). 37'tA vA (vA.15) mAtra e sUtranI pUraka che ke anyatra paNa lAgu paDaze? e praznakartA jANavA mAge che.teno vyApa sArvatrika che. atyAra sudhI je kahyuM ane have pachI paNa kamapUrvaka ke kahevAmAM Avaze tyAM te lAgu paDaze.paraMtu A rIte kevaLane paNa tadanta vidhi thato hoya to pachI caparivAvo e paribhASAno koI artha na rahe e zaMkAne lakSamAM rAkhIne ke. kahe che ke gaNAtiparina ema kahIne je niSedha karyo che te rAntiAHA jevAM sUtro, jayAM anta zabdanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM ja lAgu paDe che. tethI jarA marinanuM rAte mAM 3 nahIM thAya, kAraNa ke kAna e TrAnti nathI tethI e paribhASA tyAM lAgu paDaze. ahIM anna grahaNa ema kahyuM che te upalakSaNArthe che tethI pUrve rahelane paNa AvarI leze. tethI jIpUrvanuM pramANe pUrva (jenI pUrve zabda hoya tevA) ne Than thaze. virAtimArita e arthamAM viphAta ne n thaine devAtinA thaze, paraMtu kevaLa zabdane e sUtra lAgu nahIM paDe, eTale ke tyAM niSedha amalI thaze. 28 For Personal & Private Use Only Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rathasItAhalebhyo janapadasya // 16 // sItyam prmsiitym| halyA prmhlyaa|| susarvArdhadivazadvebhyo janapadasya // 17 // ratha , sItA ,dane vat (pratyaya) nuM vidhAna karyuM che te (tanta ne paNa thAya te prayojana che) I/16I 72. ratha , sItA , ha4 ne vat (pratyaya) nuM vidhAna karyuM che te (taddanta ne paNa thAya te) prayojana che. (jethI) raNyaH (nI jema) umaraNya, satyam (nI jema) paramasatyam, iMnyA (nI jema) paramahatyA (paNa siddha thaI zake). su, sarva, ardha ane hindu zabdo pachI AvatA janapada (vAcI zabda) nA (Adi man nI vRddhi thAya che), te (tanta mAM paNa thAya e prayojana) 1LA 373 372 ratha zabdane laI vati e arthamAM tadati rathayuprAsan' e sUtra pramANe vat thaine raH thAya che. vA.(16) pramANe tadantavidhi thatAM pa2maraNya siddha thaze.ahIM noMdhavuM joie ke nathI m (rathanuM aMga, caka) e arthamAM kathAvat pramANe ratha zabdane vat thaine dhyam thAya che, paraMtu bhAgamAM kevaLa (tha) ane tadantanAM udAharaNa rUpe racyaH ane paramaraH ApyAM che tethI ahIM tadati levuM ucita che. rAyatA sUtramAM rathathakoddoryatA ema zaiSikaprakaraNamAM pATha karavAthI zcam (rathanuM caka) ane zyaH(ratha calAvanAra) e to siddha thAta tema ja tadanta paNa siddha thAta tema chatAM sUtrakAre tati e sUtramAM ratha zabdanuM grahaNa karyuM che tethI sUcavAya che ke e banne sUtramAM tadantavidhi thAya te iSTa che. zeSika vat pratyaya para thatAM dvirNiAnapatyA pramANe su thavAthI (doH rathayoH dvama) dirathama ema ja thaze.jayAre vati e arthamAM je t thAya che te prAnphiIlyati adhikAramAMno nathI tethI teno sunna na thavAthI (hai rathI vati) diggaH ema rUpa thaze. sItyam--sItA (haLano agrabhAga) zabdane samata (samatala karela) e arthamAM nauvoparmaviSamUkUphItA_chAkhyastAryatucanAthavAnAmpasamakSamatakSamate pramANe vat thAya che. sItA samita sItyam (kSetrama).vA.(16) pramANe tadantane paNa e arthamAM sat thai zakaze. tethI paramajItyam, uttamItyam vagere siddha thaze. hatyA--hRDha zabdane #rSa (cAsa,kheDANa) e arthamAM matananahAs pAnandhArthe;A pramANe vat thaine (hastha rSa) hatyA thAya che, te rIte tadantane paNa at thaine paramahatyA thaze. vA.mAM thiI ema kahyuM che tethI hasIra ThaknA jovAmAM 84 nuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tyAM tadantavidhi nahIM thAya tethI hace trim ema thaze paraMtu e sUtrano tam e adhikAra nIce tathA tatiA e adhikAra nIce ema be vAra pATha karyo che tethI meM zabda dvArA vahana karanAra rUpI arthanuM grahaNa thatuM nathI tema jJApana thAya che. tyAM tadanta vidhi thAya che tenuM jJApana thatuM nathI. tethI paramaha4 e tadantane Tha na thavAthI paramaHi ema rUpa nahIM thAya. nyAsa,pada.ane bhadI mAne che ke banne adhikAra nIcenAM sUtromAM tadantavidhi thAya te iSTa che. vati adhikAramAM stra nuM grahaNa karyuM che tene pratApe banne sthaLe tadanta vidhi thaze(vadatyavastharatharopana -sAmarthAt sabhyo hi tantavidhiviroSamayagrApi thavA za.kI.bhA.1,pR.291). temAM prathama krU prAbdIvyatIya adhikAra nIceno levAthI dvigoLA thI teno jU thatAM diH ema rUpa thaze. jayAre bIjo jU prAbdIvyatIya na hovAthI tenuM zravaNa thatAM arthAt suna thatAM ke irUpa thaze. 373 ganapatalavocA e adhikAra nIcenA avRpi vahuvanaviSayAtA pramANe janapadanAcIne tatra gati e arthamAM gun thAya che. gdhApu nAtaH pAyAna, te pramANe , sarva , marSa pachI AvatA sudhAtrA, sarvAhA, maryapadhAAH jevA janapadanAcI uttarapadane arthAt tadantane paNa lun thai zake te A vArtikanuM prayojana che.tethI temanA patriAH sucatriA e prAdisamAsane vRddhA pramANe tatra nAta e arthamAM lun thaine susajjanaparA pramANe uttarapada vRddhi thatAM supAcArja thaze te rIte sarvapArjina, ardhapAvI 629 For Personal & Private Use Only Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ susarvArdhadikzadvebhyo janapadasya pryojnm| supAJcAlakaH sumaagdhkH| su|| srv| sarvapAJcAlakaH srvmaagdhkH| srv|| ardha |ardhpaanycaalkH ardhmaagdhkH| ardha // dikzabda / pUrvapAJcAlakaH puurvmaagdhkH|| RtorvRddhimadvidhAvavayavAnAm // 18 // RtorvRddhimadvidhAvavayavAnAM pryojnm| pUrvazAradam aprshaardm| pUrvanaidAgham aprnaidaaghm| Thavidhau saMkhyAyAH // 19 // Thavidhau saMkhyAyAH pryojnm| dviSTikam paJcaSASTikam // , sarva, ardha ane vinA zabdo pachI AvatA janapada (vAcI zabda) nA (Adima nI ti, gituM ane pitR taddhitapratyayo para thatAM vRddhi thAya che), te (tanta mAM paNa thAya e prayojana che. (jethI) supAyIsTaH sumAdhi: (e) 3 (nAM), sarvapApakaH sarvamApa: (e) sarva (nA), ardhapAyAH ardhamAgadha: (e)marpa (nAM) ane pUrvaparAtri pUrvamAdhi: (e) riddhi (nAM udAharaNa siddha thAya). Rtu (vAcI zabdo ) ne (lagatA) vRddhi nimitta pratyayanA vidhimAM (tunA) avayava (pUrvapada thatAM tanta vidhi thAya te prayojana) l/18 RtuvAcI (zabdo) ne vRddhi nimitta pratyayanuM vidhAna karyuM che tyAM (RtunA) avayava(vAcI zabda pUrvapada hoya tyAre tanta vidhi thAya te prayojana jethI) (sAm thAya che tema) pUrvarAram parAram pUrvanAm paranaivAmi (siddha thAya). vidhimAM saMkhyAvAcaka (dArA tanta nuM grahaNa thAya te prayojana) /19ll gU vidhimAM saMkhyAvAcaka (zabda jene anta hoya tenuM paNa grahaNa thAya te prayojana che. jethI pASTikam nI jema) dipASTim pASTim (siddha thAya). paNa thaze. digyAcaka zabdanI pachI janapadanAcI uttarapada AvatAM paNa tadantavidhithI lun thaze ane dviroDamadrANAm | pramANe uttarapada vRddhi thaine pUrvapadhAIla: pUrvamAna vagere siddha thaze. 374 vRddhimat arthAt je pratyaya para thatAM vRddhi thAya te arthAt vRddhinimitta pratyaya. saMdhivehAtunalakhyoDam pramANe RtuvAcI zabdane maLuM e vRddhimat pratyayathAya che. have e RtuvAcI zabdanI pUrve ja avayavavAthI arthAt Rtuno bhAga darzAvanAra zabda hoya to paNa tyAM tadanta vidhi thaine gaLuM thai zake ema ahIM kahevA mAge che. jema ke rAt e tuvAcI zabdane tatra mavam (rASTra mavama) e arthamAM sArA pramANe mad thAya, te rIte sAraH pUrva mA e vigraha vAkyano pUrvAparASarottara pramANe pUrvakArat e ekadezisamAsa thatAM pUrva e avayavavAcI zabdane aMte RtuvAcI zabda che.pUrvakArat e tadanta che tene paNa pUrvAra imavam e arthamAM saMdhiveA 0 pramANe mad thaine pUrvarAram thaze. te rIte sAravAra, pUrvanaimi , mAranaivAri vagere paNa siddha thaze. ahIM vRddhimat ema kahyuM che tethI vRddhinimitta pratyaya na hoya te para thatAM tadantavidhi nahIM thAya. jema ke pravarSati rati pravRt (varSARtu) e RtuvAcI zabdane pravRSi mavaH e arthamAM pravRi gHaa pramANe gutha thAya che. ahIM tadanta vidhi nahIM thAya, eTale ke Rtune vihita mad thaine pUrvabAtRpam thaze pUrvapravRSyaH nahIM thAya, kAraNa ke prakhya e RtuvAcI mad no apavAda che ane vRddhinimitta pratyaya nathI. 175 gSTI parimANana e vigraha vAkyano taditottarapalamAhire ja pramANe samAsa thatAM prAvateSTham pramANe gU thaze. mALo - puchasaMsthAparimAnA pramANe saMlyA ne % no pratiSedha karyo che tethI saMsthAnta (kriSada) ne paNa pratiSedha thavAthI jU nahIM thAya. ahIM samAsane AhIMya na thayo che tethI madhyardhapUrva 0 pramANe teno sunna prApta thaze, paraMtu soDacarAvanAmRtaHA (5-1-56) mAMthI 630 For Personal & Private Use Only Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAnnagaH ra0 | dharmAnnaJaH pryojnm| dharma carati dhArmikaH adharma crtydhaarmikH| adharmAcceti na vaktavyaM bhavati // padAGgAdhikAre tasya ca taduttarapadasya ca // 21 // padAGgAdhikAre tasya ca taduttarapadasya ceti vaktavyam // padAdhikAre ki prayojanam / prayojanamiSTakeSIkAmAlAnAM citatUlabhAriSu // 22 // nagna pachI AvatA dharma (zabdane tanta vidhi thAya te prayojana) 20 nagna pachI AvatA dharma zabdane (arthAt adharma zabdane tanta vidhithI 8) thAya76 te prayojana che. jethI) dharma vati dhArmilAH madharma rAti madharma (siddha thAya).tethI dharmAdA ema (vArtika dvArA) kahevuM nahIM paDe. padAdhikAramAM 377 ane aMgAdhikAramAM (grahaNa karela zabdane, potAne tema ja te (zabda) jemAM uttarapada hoya tene paNa (vidhi thAya te prayojana) ra1 padAdhikAramAM tema ja aMgAdhikAramAM (sUtramAM januM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya) te (zabdane potA) ne tema ja te (zabda) jemAM uttarapada hoya tene (arthAt taddanta ne paNa (vidhi thAya che, ema kahevuM joie.padAdhikAramAM (kahevAnuM) zuM prayojana ? prayojana e ke huSTapIvAnArAnA vitatUmaripu (e sUtra)mAM98 (rUSTa vagere dvArA tadnta nuM grahaNa thAya ll rA soDA nI anuvRtti thAya che chatAM taddI rimAn (pa-1-57) mAM tI ema kahIne tandra dvArA e prathama samartha vibhaktino ane 3ii dvArA pratyayArthano nirdeza karyo che tethI hujU nahIM thAya, paraMtu jo hu thayo hoya to paNa tadravya ema pharI nirdeza karyo che tethI pharI. pratyaya thaze ane punarvidhAna karavAne pratApe teno kula nahIM thAya. ema vRttikArano mata che.bhAgakAra pramANe dipASTiA e tamaUIkho mRto mAvI pramANe bhUtArtha (thayo e artha) mAM gU thAya che.(saraH da va SaSTinavitaparimA khamau mUto matA tatra tamane mRto mUtomavIva sidama vyAyAH saMjJAsaMdha para mahA.bhA.) 376 dharma zatA e sUtra pramANe "satata dharma Acare che" e arthamAM dharma prAtipadikane 4 lAgIne dhArmikaH thAya che. ahIM tadantavidhi thAya to adharma e tadanta zabdane paNa adharma jata e arthamAM mArmilAH siddha thai zake. tethI te sUtra upara dharmAdA e vArtika nahIM karavI paDe. (kA. ane si.ko. mAM madhati va@tham ema pATha che.) 37 A vA. tadantavidhino apavAda che. jo tadantavidhi pratiSadha na karavAmAM Ave to vahu, javAmAM vahun pUrve hoya tyAM paNa tadanta vidhi thavAno aniSTa prasaMga Ave, kAraNa ke vimAthA suro vadurapuratAnu pramANe vahun pratyaya pUrve thAya che.ahIM zabda dvArA uttarapadanuM grahaNa thAya che.jema satyamaHI , devadratta vageremAM ekadezano lopa thatAM mAmA, jJa ema thAya che tema ahIM 3rapa zabdanA ekadeza (uttara) no lopa thayo che ema samajavAnuM che (ke.) kAraNa ke bhAkhyakAre padAdhikAranA prayojananuM udAharaNa vA.(22) mAM phuTavI - mAthAnAm (6-3-65) e matyuttarapa (6-3-1) nIcenA uttarapadAdhikAramAMthI ApyuM che. 378 A sUtramAM uttara nI anuvRtti thAya che te uparathI pUrvapad nuM anumAna thAya che ane vagere uttarapadanAM vizeSaNa thaze. dRSTal , rUpIane mAlyA pachI anukrame cita, tUruM ane mArinuM uttarapada AvatAM temano sva thAya che. tethI dRSTA vitam e vigrahavAkyano vAvara chatA vahun pramANe tRtIyA tatpaSa dRSTavitamU thaze. ahIM jema hasva thayo che tema jemAM uttarapada | hoya, jema ke padavI, teno paNa te pramANe hasva thaine viveSTajitam e samAsa thai zake te uttarapadamAM prayojana che. te rIte ravIvAlA tUm vatRm ane mukveSatUn mAM paNa sva thai zake ane mAtra matuM zamasyA mAM suSyanI nistAchItyo thI 631 For Personal & Private Use Only Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iSTakacitaM cinvIta pakveSTakacitaM cinviit| iSIkatUlena mujhessiiktuulen| mAlabhAriNI kanyA utpalamAlabhAriNI knyaa|| aGgAdhikAre ki pryojnm| mahadapsvasRnaptaNAM dIrghavidhau // 23 // mahadapsvasRnaptaNAM dIrghavidhau prayojanam // mahAn prmmhaan| mht|| ap| ApastiSThanti svaapstisstthnti| ap|| svsR| svasA svasArau svasAraH paramasvasA paramasvAsArau prmsvsaarH| svasR // natR / naptA naptArau nptaarH| evaM paramanaptA paramanaptArau prmnptaarH|| nI jema) muvItUna (thAya), mAriNI (jethI) dRSTajita vincIta (nI jema) viSNajita vincIta (thai zake), satna kanyA (thAya tema) utpatrimArinI vanyA (thaI zake). aMgAdhikAramAM (kahevAnuM) zuM prayojana? 379 mahatva, mam, svarR ane najhune (vize) dIrghavidhi kahyo che te (prayojana) //ra3 mahata, mam, sva ane naqne (anulakSIne upadhAno) dIrghavidhi kahyo che te tadantane thAya e) prayojana che. (jethI mahatuM tuM ) mahA (thAya che tema)paramamaham (thai zake) man nuM mApatiSThanti (thAya che tema) svAtiSThanti (thai zake), svarR nuM svasa svasAte svasAra thAya che tema) paramavA paramAra paramAra (thai zake, ane najhUnuM natA natA naHR: (thAya che tema) paramanatA paramanA paramanatAra (thai zake). pini thaine 35patinA pramANe samAsa thaine mAmANiI (nyA) mAM hasva thayo che tema mAtrA jemAM uttarapada hoya te tamArA no paNa hasva thaine satyarumatrimAriNI ema siddha thAya te prayojana che ema bhAva che.vA(22) vena vidhiH0 sUtranA vistAra rUpe che. TraSTA vagerenAM je udAharaNa ApyAM che te trIjA adhyAyanA samagra trIjA pAda sudhI vistaratA uttarAdhikAra mAMnAM che. vAstavamAM ahIM padhavaIR eTale ke uttarapadAdhikAra tema ja (8-1-16) thI (8-3-55) sUtra sudhI vistaratA padAdhikAra levAnA che padAdhikAramAM pada vizeSya che. bhASyakAre padAdhikAramAMnAM udAharaNa ApyAM nathI, paraMtu mAkhyAn, paramahokhyA vagere tenAM udAharaNa ApI zakAya. 379 mA (6-4-1) thI sAtamA adhyAyanA aMta sudhI aMgAdhikAra vistare che. tyAM marca nI anuvRtti thAya che. te vizeSya che ane sUtramAM jenuM uccAraNa karIne kAryanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te vizeSaNa thaze. te vizeSaNa potAnI ane tadantanI saMjJA thaze. tethI santimahataH saMyogAcA pramANe mahatva nI upadhAno sarvanAmasthAna para thatAM dIrgha thAya che te rIte tadanta paramamahatu mAM paNa upadhA dIrgha thaine paramamahana siddha thaI zakaze. te rIte ma, vasuM ane na e aMgomAM paNa upadhA dIrgha thaine jema mApa: (tiSThanti) , DhasA svasau prasAraka, naHI nA naHRH thAya che tema ka, 4 ane na jene aMte hoya (tanta) te aMgo svAm (= surApu), paramasvasR bhane paramanapta bha64dhA hI thane svApaH (tiSThanti), paramasvasA paramasvasArau paramasvasAraH, paramanaptA paramanaptArau paramanaptAraH ema thaze. Ama aMgane lagatAM kAryamAM tadanta vidhi thAya te A vArtika pramANe prakRta sUtranuM prayojana che. mApavAH bahuvacana che te darzAvavA mA ja vApaH tiSThanti ema udAharaNa ApyuM che. vApaH mAM jokhya mAtA pramANe su para thatAM ma no IMta nathI thayo, kAraNa ke 1 jUnanatA thI samAsAntano pratiSedha karyo che." mo miA pramANe - Adeza thAya che te tadantane paNa thaze tethI jema saddhi thAya che tema svaddhi paNa thaze. (ke.), paraMtu vA.mAM vidhI ema kahyuM che, jayAre maddhi mAM dIrghavidhi nathI tethI kenuM udAharaNa baMdhabesatuM nathI. 632 For Personal & Private Use Only Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyuSmadasmadasthyAdyanaDuho num // 24 // padbhAvaH pryojnm| dvipadaH pshy| asti cedAnI kazcitkevalaH pAccharo yadartho vidhiH syaat| naastiityaah| evaM tahaGgAdhikAre prayojana nAstIti kRtvA padAdhikArasyedaM pryojnmuktm| himakASihatiSu c| yathA patkASiNI patkASiNaH evaM paramapatkASiNI prmptkaassinnH| yadi tarhi padAdhikAre pAdasya tadantavidhirbhavati pAdasya padAjyAtigopahateSu / jeno pat Adeza thAya che te, 80 pukhta, mama, maci vagerenA (je Adeza thAya che te ane manaDa6 ne nukU thAya che temAM (tadantanuM grahaNa thAya te prayojana) ra4o. pa ke nA je pad Adeza thAya che te tadantamAM paNa thai zake) te prayojana, (jethI) dvipaH kathA (paNa) have evo koi kevaLa 58 zabda che jhA ke jene mATe (A) vidhi karavo paDe? to kahe che ke nA. ema oya to pachI A aMgAdhikAramAM (vat AdezanuM) koi prayojana nathI ema karIne A (vArtikamAM uttara) padAdhikAramAMnA hisAhitipuI nuM prayojana kahyuM che, jethI) jema patyA che tema gharamaFAthA paramaputkApinaH (thai zake). jo padAdhikAramAM 59 (zabda) ne tadanta vidhi thato hoya to pALi: (thAya pa tinopa 380 A sUtramAM THhmAdri e samAsa juduM pada che ane manaDudaH e asamasta pada paNa juduM che. tema na hota to tum no mAtra manaDuhU sAthe anyAya thai zake tema che pariNAme sAmarthyane abhAve arthAt samAsa ucita artha vyakta na karI zakato hovAthI samAsa ja na thai zake. ahIM par vagere tema ja manaDu ne thato numa e sarva tadantavidhi prayoje che ema artha che. paHi tA pramANe pa no TU thAya te pakAva, A sUtra aMgAdhikAramAM che ane pati e aMganuM vizeSaNa che tethI pa6 jene aMte hoya te aMgono arthAt te aMte Avela pat zabdano par Adeza thAya che. tethI zrI pavI nI e vigraha vAkyano bahuvrIhi karatAM pad no pad thaine dipaH (1) e ema thaze. 381 Thya TopaDadAMkhyiA pramANe upamAnanI pachI AvatA pAdri zabdanA aMtyano bahuvrIhi samAsamAM lopa thAya che ane sthAnI dvArA lopa samAsAnta thaze. tethI kAku no Azraya laine pUche che ke evo koi svataMtra, kevaLa pan zabda che ke jeno jan Adeza thAya che? 382 jo evo 58 zabda na hoya to pachI te aMganuM vizeSaNa na thai zake.pariNAme aMgAdhikAramAM pad grahaNano koi upayoga nathI. tethI, padAdhikAra (=uttarapadAdhikAra) mAM himAvitiSa pramANe dima vagere para thatAM paddhi no par thAya che tyAM tadantanuM grahaNa thAya te prayojana che ema samajavAnuM che. tethI pI Satti ti tvaSinaH (saNanAtau binastAchI thI jini thaine 35patiddA pramANe upapada samAsa thayo che) te rIte paramapa~ASiLI paramapafSaNa paNa thai zakaze. 38 ahIM zaMkA kare che ke jo padAdhikAramAM padda zabdano tadanta vidhi thato hoya to pachI pasya pALyAti pramANe jema pavena 35hatam e vigraha vAkyano samAsa karatAM pa no pat Adeza thaine popadatam ema samAsa thAya che tema pa8 zabda jayAM uttarapada heya te (tadanta) no paNa 3pata para thatAM, arthAt dvivapana 31datam e vigraha vAkyano samAsa karatAM Tripalopadatam samAsa thAya che tyAM paNa parva Adeza thaine pipalodatam ema aniSTa samAsa thavAno prasaMga Avaze. ahIM zaMkA thAya ke himavaSa0 pramANe pA no parva thAya tyAM tadantavidhi thaze ema kahyuM , eTale ke uttarapada hoya tyAM thaze ema kahyuM che, jyAre vAH pa0 e sUtramAM vAva no parva e manakArAnta Adeza thAya che tethI tyAM uttarapadavidhi kevI rIte thAya? paraMtu e sUtramAM paNa padri zabda pUrvapadanuM vizeSaNa che tethI tadantavidhi thaze, eTale ke te uttarapada hoya to paNa pa Adeza thaze. te ja nyAye jayAre pA no pat Adeza thAya tyAre tadantavidhi thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke pUrvasUtramAM je jAtanA pak zabdano nirdeza che te jadra nI uttara sUtramAM anuvRtti thAya che. Ama driSAvopadatam e aniSTa prayoga thavAno prasaMga Avaze. 633 For Personal & Private Use Only Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatheha bhavati pAdenopahata pdophtm| atrApi syaat| digdhapAdenopahata digdhpaadophtmiti| evaM tahaGgAdhikAra evaM pryojnm| nanu coktaM nAsti kevalaH pAcchada iti| ayamasti pAdayaterapratyayaH paat| padA pde| pd| yuSmad asmad / yUyam vayam atiyUyam ativayam // asthyaadi| asthanA dadhnA sakthnA paramAsthnA paramadadhnA prmskthnaa|| anaDuho num| anaDvAn paramAbaDvAn // dyupathimathipugosakhicaturanaDutrigrahaNam // 25 // dyupathimathipugosakhicaturanaDutrigrahaNaM pryojnm| dyauH sudyauH| panthAH supanthAH prmpnthaaH| manthAH hateSA pramANe jema panopadane popadatam thAya che tema ahIM dvidhAnopadata () viSapopadatam (thAya che te) mAM paNa thAya. ema hoya to pachI bhale aMgAdhikAramAM ja (tadantavidhi thAya e) prayojana hoya.584 are paNa (ame) kahyuM ke kevaLa pAt zabda che ja nahIM.(pad dhAtunA preraka) pati ne vivat thaine A pa6 (zabda thAya che, (tethI) pA pA (vagere siddha thAya che) padya (nI carcA pUrI). puSpad garamad (nA AdezamAM) mUyam vacam (nI jema) tivyam tivayam 85 (e tadantamAM paNa thAya).ci vagerenAM) mannA DraddhA savajJA (thAya che tema tadantamAM thaIne) paramaznA paramajJA paramasaMvapnA (thAya), ane manadune numa (Agama thaine) banavAna thAya che tema) paramAnavInuM (thAya).386 vivuM , maya puna o,vi, tu , manaDut ane tri e zabdonuM) grahaNa karyuM che tyAM tadantane kArya thAya) te (prayojana) rapA dvi, patha ,maya , o,hi ,tu , manaDut ane tri (e zabdonuM bhinna bhinna sUtromAM) grahaNa karIne je kAryonuM vidhAna) karyuM che (te tadantane paNa thAya) te prayojana che.387 jethI) cauH (nI jema) su (paNa thAya), nyAH (nI jema) sunyA (paNa thAya), kanyAH (nI jema) 384 vAstavamAM iSTa siddhi karavI e jAdhavAra tA taduttaraparA vA e paribhASAno uddeza che ane tethI jayAM A paribhASA lAgu paDavAthI iSTa siddhi na thatI hoya tyAM e lAgu paDavI na joie. jo Ama paddha zabdathI tadantavidhi na thato hoya to AgaLa paramapa<Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sumanthAH prmmnthaaH| pumAn prmpumaan| gauH sugauH| sakhA sakhAyau sakhAyaH paramasakhA paramasakhAyau prmskhaayH| catvAraH prmctvaarH| anaDvAhaH paramAnaDvAhaH / trayANAm paramatrayANAm // tyadAdividhibhastrAdistrIgrahaNaM ca // 26 // sumaLyAH paramamaLyAH (paNa thAya), pumAna (nI jema) paramapumAna (paNa thAya),auH (nI jema) paramauH (paNa thAya), savA savA sahAyaH (nI jema) paramasatA paramavAthI paramasavADa (paNa thAya), tvaraH (nI jema) pamavatvAraH (paNa thAya), manasvAna (nI jema) paramAnavAna (paNa thAya) ane trathAm (nI jema) paramatrathANAm (paNa thAya). tyAdri ne lagatA vidhi kahyo che tyAM, matrA vagerenuM grahaNa karyuM che tyAM, ane strI zabdanuM grahaNa che tyAM (tadantanuM grahaNa thAya te paNa (prayojana) ||ra 6|| 388 zake te prayojana che. tuM ane manaDut sarvanAmasthAna para thatAM tunahuho mudAtta pramANe di pUrve mAm thaine atyAra , manavAna anaDvAhI anaDvAhaH anaDvAham anaDvAhI thAya cha tama tantane 555 thAya thI paramacatvAraH, paramAnaDvAn paramAnaDvAhI paramAnavI vagere siddha thAya te prayojana che. pa.ba.va.no mAm para thatAM tri no ratha Adeza thaine trayAt tema tadantamAM paNa traya Adeza thaine paramatrayam siddha thai zake te prayojana che. za.ko (bhA.1,pR.294) mAM paramapanthA: pATha che, paraMtu ki.vA.zA. ma, hi,cAru., yu.mI mAM sundhAH pATha che. ke.noMdhe che ke pa2maLyAH e pATha keTaleka sthaLe maLI Ave che paNa te yogya nathI, kAraNa ke thana aMte hoya tyAre trAvapuragdha pramANe -kAra samAsAntanuM vidhAna kareluM che, paraMtu na pUnanA thI je niSedha karyo che te pUnAmAM svati | hartavyam e (vA.) ne pratApe su ne lAgu paDaze tethI romanaH nyAH e vigraha vAkyano zutiprAyaHA pramANe samAsa thatAM supanyAH thaze te tadantanuM ucita udAharaNa thaze. zo mAM paNa keTaleka sthaLe mauH ema je pATha che te apapATha che, kAraNa ke norataddhitavida | pramANe tapuruSamAM aMte no zabda che tethI samAsAnta Ta thAya che. pariNAme suauH e ja tadantanuM yogya udAharaNa che.bha.dI. kahe che ke paramapanyA,paramaH e udAharaNo bhAgamAM ApyAM che tyAM samAsAntanI takalIpha rahe che tethI ke. ene apapATha kahe che. nahIM to samAsAntavidhi anitya che ema kahIne samAdhAna thai zake athavA ahIM param eTale bIjuM (udAharaNa) apabhyAH , mauH ane patho vibhAva pramANe namUtatpaSa mAM vikalpa samAsAnta na thavAthI apabhyAH e sAdhu prayoga thaze.(za.kI.bhA.1,pR.294). 388 iidha vagere pramANe tvanuM sthaH ane tad nuM saH thAya che tema tadantane paNa thAya e prayojana che jethI romana no samAsa karatAM tataH vagere siddha thAya.ahIM ta no atyAH kentiA varSe pramANe samAsa nathI levAno, kAraNa ke temAM tat no artha upasarjana hovAthI samAsa tita6 ema thaze matsA-i- uttaranA AcAryo pramANe maaSAnAidIvAnapUrvALAmapA thI mAtrA vagerenA ma-kArano TU-kAra Adeza thato nathI tethI mastrI ne alpanA arthamAM gandhA thI ja thaine manAvatA thI TAjU thaIne mAtra ane pratya sthAnjhiAtU0 thI mA no r thaIne mAM thAya che tema tadantane paNa thaine nitA mastra cA no samAsa karatAM nimaMtrA, nimaMtrita tema ja vaheMcaH madhyaH vacaH sA no vaghumalI ane vaghumatriA thAya e prayojana che. sUtramAM napUrvAgAma ema e zabda prayojayo che tethI sUtranirdiSTavidhi anyapUrva hoya tene tathA kevaLane paNa thaze tema samajAya che tethI napUrvAnAm ema nahIM kahevuM paDe. e vacana maMdabuddhinI vyaktine samajAya te mATe anuvAda rUpe ja che (kA.).strI -- anAdri pratyaya para thatAM triyA: ' sUtra pramANe huM thaIne strithI striH thAya che tema tadantamAM paNa te Adeza thaine rAtrithI rAtrithaH siddha thAya te prayojana che. 635 For Personal & Private Use Only Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyadAdividhibhastrAdistrIgrahaNaM ca pryojnm| saH atisH| bhastrakA bhastrikA nirbhastrakA nirbhastrikA bahubhasstrakA bhubhstrikaa| strIgrahaNaM ca pryojnm| striyau striyaH rAjastriyau raajstriyH|| varNagrahaNaM ca sarvatra // 27 // varNagrahaNaM ca sarvatra pryojnm| kva sarvatra / aGgAdhikAre cAnyatra c| anytrodaahRtm| anggaadhikaare| ato dIgho yaji supi c| ihaiva syAt AbhyAm / ghaTAbhyAmityatra na syAt // pratyayagrahaNaM cApaJcamyAH // 28 // (je sUtramAM) tyaki ne lagatI vidhi kahevAmAM Avyo hoya tyAM, je sUtramAM) mannA vagerenuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM, ane (ja sUtramAM) strI zabdanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM, paNa (tadantane kArya thAya) te (prayojana) che. jethI tyad uparathI) : (nI jema) mati (paNa thAya), (masyA uparathI) mastra mastriI (nI jema) nirmAtA nimahinA ane vadhumAtrA vahumatriA (paNa thAya).te rIte (triyA sUtramAM) strI zabdanuM grahaNa karyuM che te paNa prayojana che. jethI) trithI striyaH (nI jema) rAtri rAtrithaH (paNa thAya). varNanuM grahaNa karyuM hoya tyAM (tadanta thAya te) sarvatra (prayojana) ra7AM 89 (sUtromAM jayAM jayAM varNanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM badhe ja (tadantane kArya thAya) te prayojana che. sarvatra eTale kyAM ? aMgAdhikAramAM tema ja bIjepaNa. bIje upayogI che tenAM udAharaNa ApyAM. aMgAdhikAramAM - Ato hI triA supa cA (e sUtro thI) gAbhyAm mAM dIrgha thaze, paraMtu sUtramAMnA mataH dvArA tadantanuM grahaNa na thAya to) dakhyA mAM (dIrgha) nahIM thAya. (sUtramAM) paMcamyantanI para na hoya tevA pratyayanuM grahaNa karavAmAM AvyuM) hoya (to) te (dvArA tadantanuM grahaNa thAya te prayojana) 28 390 389 vaprane ja sarvatrA ema kahyuM che to pachI haLadruthavarnA e vA.mAM vagara ema kahevAnI jarUra nathI e zaMkAne lakSamAM rAkhIne ke. samAdhAna kare che ke samasakatvavidha pratiSaH | ema kahIne pratyayavidhimAM tadantano pratiSedha karyo che tethI varNagrahaNa hoya tyAM paNa pratyaya vidhimAM pratiSedha thaze e bhayanuM nivAraNa karavA mATe tyAM vagrahaNa karyuM che. anyatroAhatam ema kahyuM che te mata duLA pramANe tala nuM hAla thAya che teno ullekha che [ praNavarnam nodha (339)] madhara mAM mato TrI triA sure nA pramANe atta aMgano dIrgha thAya che. tam khyA--hastri ghA thI TU no lopa thatAM tyAvInA -- A yA--mato gut - 1 khyA-sura vA thI dIrgha thatAM mAm thAya che. ahIM ma no dIrgha thayo che. paraMtu ahIM tadanta vidhi na thato hoya to paTa gAm e sthitimAM sura aaaa lAgu na paDe to dhaTAbhyAm siddha na thAya.paraMtu mataH e varNagrahaNa che tethI tadantavidhi thaze ane prakhyAm siddha thaze. 390 vA.(28) ne'pratyayane rAkhyAH " e svarUpe paribhASA tarIke levAmAM Ave che. pratyayane vamatsa vihitatatatatta ham e paribhASAthI tadantavidhi siddha thAya che. jema ke goTA pramANe banta ane phUbanta ne apatyAthe thAya che. have mane vagerene rio yajJa thI yan lAgIne martha, vAH vagere thatAM e cabanta rUpone pabiyoHA pramANe 8 thaine jayA , vAtyAyana thaze. paraMtu pratyAgrahane camatsa0 e paribhASAne kAraNe paramArtha zabdane ja nahIM thAya, kAraNa ke an nuM vidhAna ane ne vize kareluM che tethI te yanta che, paraMtu paramANva zabda banta nathI kAraNa ke tene anulakSIne can nuM vidhAna karavAmAM nathI AvyuM. pariNAme paramArtha mAMnA parva e yuganta ne # (sAyaneci0 pramANe mAyana) thaine gharamAyAH siddha thazetei rIte parama 636 For Personal & Private Use Only Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyayagrahaNaM cApaJcamyAH pryojnm| yajiyoH phgbhvti| gAAyaNaH vAtsAyanaH paramagAAyaNaH prmvaatsaaynH| apaJcamyA iti kimrthm| dRSattIrNA pariSattIrNA // alaivAnarthakena nAnyenAnarthakeneti vktvym| kiM pryojnm| (sUtramAM) paMcamyanta (pada) nI para na hoya tevA pratyayanuM grahaNa (karavAmAM AvyuM) hoya (to) te (dvArA tadantanuM paNa grahaNa thAya te prakRta sUtranuM)prayojana che. jene anne hoya tene ane zuM jene aMte hoya te (zabda)ne gayodhdhA thI) d thaine mAyA (thaze, paraMtu) varamAyA : pamavatsAyana (mAM cabU nahIM thAya). paMcamI (vibhajyanta pada) nI pachI na AvatA" ema zA mATe kahyuM che)? pattI , pittI (mAM tadanta vidhi na thAya te mATe). (sUtramAM) anarthakanuM grahaNa karyuM hoya to mAtra man hoya to ja (tadanta vidhi thaze) te sivAyanA anarthaka (nuM grahaNa hoya teno tadanta vidhi) nahIM thAya)" ema kahevuM paDaze. ema kahevAnuM) zuM prayojana ? (e prayojana ke vasthAthanaH paNa thaze.] paraMtu paramaIrtha ne ja thAya che ke te zakaya nathI) to B e tiddhita pratyaya hovAthI viti nA pramANe aMganA Adi man nI vRddhi thaine paramANaH ema aniSTa rUpa thavAno prasaMga Ave. 39 mAkhyAH ema tadanta vidhinA pratiSedha mATe kahyuM che. jayAM anya kAryanuM vidhAna karavA mATe sUtramAM paMcamyantanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAM tadanta vidhi na thAya e vA.(28) nuM prayojana che. rAkhyA nijhAto nA sUtramAM rAkhyAm e paMcamI pachI niSNa (%. ane vata) pratyayanuM grahaNa karyuM che. A sUtramAM pratyAyanuM vidhAna nathI, paraMtu anya kArya (=no na thAya te) siddha karavA mATe che. tethI pappA e pratiSedhane kAraNe ahIM tadanta vidhi nahIM thAya.pariNAme niSThA dvArA niSThAnta nuM grahaNa nahIM thAya. tethI daSata tI-- daSat ta --trAta phudatoHA Dara 25: --daSat tira--&i Raa thI dIrgha--daSat tIra --rAkhyA niSNAto - thI niSThA ta- kArano naM-kAra rAkhyA no naHA thI jUno --TApU thaine dattI . ahIM pratiSedha na hota ane tadanta grahaNa thAya to niSThA dvArA niSThAnta nuM grahaNa thatAM niSThA ta-kArano na na thatAM niSThAnta tI nA tU no arthAt dhAtunA TU no na thaine daSat nI ema thatAM tenI pUrve rahela ta-kAra no pUrvazva TUMkA pramANe TUthaIne rAtrI ema vikRta rUpa thavAno prasaMga Ave. 392 ' marthavaghaNane nAnarthasthA arthAta sUtramAM jayAre arthayuta varNa samudAyanuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre te dvArA artharahitanuM grahaNa thatuM nathI.' e paribhASA che. paraMtu sUtramAM jayAre eka varNa (ma) nuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre te dvArA arthavat tema ja anarthakanuM grahaNa thaze. jema ke mata $aa sUtramAM ma (mA) e eka majU nuM jagahaNa che. jo ahIM mataH dvArA mAtra arthayuktanuM ja grahaNa thatuM hoya to arthayuta -kArane ja gU thaze. tethI meM eTale viSNu ane ma mAtram e arthamAM lAgIne : eTale kAmadeva, thai zakaze,paraMtu tyArathI mapatyam e arthamAM hararatha ne gU nahIM thaI zake, kAraNa ke teno aMtya - kAra anarthaka che pariNAme tArAyaH siddha nahIM thaI zake. e musIbata TALavA mATe "marthyavAnarthana arthAt arthahIna hoya to mAtra man dvArA (tadantanuM grahaNa thaze.)" ema kahyuM che. tethI hAtha no anya a-kAra anarthaka hovA chatAM tenuM sUtramAMnA mataH dvArA grahaNa thaze. tethI rad thaine tArAthaH rUpa siddha thaze. rusthA sUtranI vA. (3) arthavadyAtmiti vet na vahovu mAM vArtikakAra e ja vAta kahe che te upara bhASyakAra kahe cheH vayamita na caitatahas mati arthavahine nAnarthava tiA ahIM aA vi anarthana ema je prava-kAra karyo che tethI sUcavAya che ke mAtra eka anarthaka man hoya to te dvArA tadantanuM grahaNa thAya te sivAya (=anya varNasamudAya anarthaka hoya to te) nA dvArA tadantanuM grahaNa nahIM thAya (nAgyenAnarthana). tethI sUtramAM arthayuta varNasamudAyanuM grahaNa karIne kAryanuM vidhAna karyuM hoya tyAre tevo ja anarthaka varNasamudAya jene aMte hoya tenuM te sUtra dvArA grahaNa nahIM thAya. jema ke TundabhUSArthari hA (zi para thatAM nuM,hanuM pUvana ane maryama- aMte hoya tevAM aMgono dIrgha thAya che) e sUtramAM hanu nuM rahaNa che. te zabda haina dhAtune haNanAra' e arthamAM mULa vivaVI pramANe viva6 lAgIne thayo che tethI vRtradana ne e sUtramAM karela niyama lAgu paDaze. pariNAme puMliMgamAM (riza para na hovAthI) sarvanAmAne vAsaMdhurau pramANe upadhAno dIrgha na thatAM vRtra ema rUpa thaze, paraMtu napuMsakamAM rasa para thatAM upadhA dIrdha thaine yaduvRtradAna thaze. have sUtramAM hanuM arthayukta che tethI chIna mAM aMte hanuM che chatAM tenuM rahaNa nahIM thAya kAraNa ke te anarthaka che. pariNAme dunhanuM sUtra dvArA kahevAmAM Avela dIrgha pratiSedha tene lAgu nahIM paDe tethI tyAM 637 For Personal & Private Use Only Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hangrahaNe plIhangrahaNaM mA bhUt / udgrahaNe garmudgrahaNam / strIgrahaNe zastrIgrahaNam / saMgrahaNe pAyasaM karotIti mA bhUt // kimarthamidamucyate na padAjJAdhikAre tasya ca taduttarapadasya cetyeva siddhaM na cedaM tannApi taduttarapadam / tanna vaktavyam bhavati // kiM punaratra jyAyaH / sUtramAM) har (dhAtu) nuM grahaNa karyu hoya tethI Ihana (e haiM- anta) nuM grahaNa na thAya, (sUtramAM) urdU (zabda)nuM grahaNa karyu hoya tethI narmut e (mula-anta) nuM grahaNa (na thAya ane) strI zabdanuM grahaNa karyu hoya tyAM rAstrI zabdanuM grahaNa (na thAya).(sUtramAM) sam (zabda)nuM grahaNa karyu hoya tethI pAyalam oti| (mAMnA pavatam e sam-anta) nuM grahaNa nathAya. (ahevAnarthavana ) ema vaLI zA mATe kahevAmAM Ave che. paddAdhiAre tasya 2 tanuttarasya 25 e (vArtika) thI ja (e udAharaNo) siddha nathI thatAM? kAraNa ke (ahIM hrIhana vagere) te (arthAt haiM) nathI ke te (haz vagere) jemAM uttarapada hoya te paNa nathI. tethI.e (vArtika) karavI nahIM paDe. AmAM vadhAre sArUM zuM che ?394 sarvanAmasyAne pramANe upadhA dIrgha thaine jhIhAnau ema rUpa thaze. 36H sthAntamyoH pUrvasva| e sUtramAM urdU nuM grahaNa che te' upara athavA UMce' e arthamAM che ane sUtra pramANe ut sthA--sthitaH vageremAM pUrva savarNa thAya che paraMtu jayAM t anarthaka hoya, jema ke mrut svAti / ahIM garbhuta nA aMza rUpa je che te anaceka che ane A nahIM paNa anya samudAya rUpa che tethI mut svAti mAM e sUtra lAgu nahIM paDe ane pararUpa ekAdeza nahIM thAya. striyAH / mAM strI e arthayukta zabdanuM grahaNa che.paraMtu rAstrI mAM aMte strI zabda che te anarthaka che tethI sUtramAMnA strI zabda dvArA tenuM grahaNa nahIM thAya.pariNAme strI | e sthitimAM te sUtra pramANe cat na thavAthI rAvyo ema rUpa thaze. sImbA corI mane pramANe jU thAya che. e sUtramAM sam (=suMdara) e arthayukta zabanuM grahaNa che paraMtu tethI pAvalam, e samanta nahIM thAya kAraNa ke temAMno sam anarthaka che. pariNAme sam patti mAM su thaine toti thAya che tema pAyasam ti mAM sur nahIM thAya. ni.sA.(pR.532),caukhaM.(pR.579), yu.mI.(pR.925) mAM sahaivAnarthanA e vAkyane vArtika tarIke lIdhuM che. kiM.(pR.188), vAsA ma.(pR.4pa8),hiM.(pR. 685) mAM bhASyanA bhAga rUpe che. 393 ajaivAnarthana / ema je kahyuM che teno ahIM vAMdho uThAvyo che, kAraNa ke A niyama karyo teno hetu hrIhAnI vagere siddha karavuM ema ja hoya to, te to anya rIte paNa siddha thai zake. aMgAdhikAramAM haeNn grahaNa ane strI grahaNano upara nirdeza karyo te sUtro to aMgAdhikAra nIcenAM ja zuddha paryantAta / e sUtrathI zarU thatA padAdhikAramAM ja mam nuM grahaNa che, eTale ke mampari sUtranuM grahaNa che ane 3H cAsto:0 (8-4-61) thI thatA pUrva savarNanuM eTale ke jUnuM paNa padAdhikAramAM ja grahaNa che, kAraNa ke pau pavanta| (8-4-59) mAMthI para nI anuvRtti thaze. thaLI parivAre ema thA.(21) mAM kahyuM che te dArA padAdhikAranuM paNa grahaNa thaze ane uttarapadAdhikAra -nuM paNa. tethI chIhAnI vageremAM doSa nahIM Ave, kAraNa ke temAM krUr che paNa te aMga nathI ane uttarapada paNa nathI, kAraNa ke uttarapada ke to samAsano aMtima tema ja arthayukta avayava hoya che ane IhAnau e samAsa nathI. TuMkamAM paddAdhiAre tasya ca tadruttarapatrasya ca / zrI. kArya siddha thai jAya che. pachI avanayaMna ema kahevAnI zI jarUra che? ema bhAya che. na paddAvivAre sabhya 2 nuttApamya T / 0 e vAkyamAM paNa praznagarbha kAku che. O . praznakartA jANavA mAge che ke bhale bannethI tadantavidhi thai zakato hoya to paNa pAdhi ane jaivAnayaM ni e bemAM vadhAre sArUM zuM? tadantavidhi ja vadhAre sAro ema uttara che. vAstavamAM yena vidhiH 0 e sUtra dvArA japrathama kakSAe tadantavidhi karavAmAM Ave che. jyAre navaniyaMdana dvArA temAM niyama karavAmAM Ave che.paNAire mAM paNa chevaTe to tadanavidhi ja karavAmAM Ave che paraMtu te dvArA paramatimahAnlR vagere siddha nahIM thAya, kAraNa ke paramazrAnau AMtamahAn e samAsa che temAM mahat zabdanI anantara pUrve pama zabda nathI, paraMtu paramAMti zabda che tema ja temAM mahA e uttarapada nathI, karaNa ke uttarapada to ahita che pariNAme manAmA govA pramANe upadhA dIdhuM nahIM thAya ane te ja kAraNe kavi sAMnAmacAne dhAto pramANe num nahI thai zake paraMtu tAnA vidhithI thaze. 638 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadantavidhireva jyAyAn / idamapi siddhaM bhavati paramAtimahAn / etaddhi naiva tannApi taduttarapadam // *aninasmanprahaNAni cAryavatA / / cAnarthakena ca tadantavidhiM prayojayanti / an| rAjJetyarthavatA sAmnetyanarthakena / an // in / daNDItyarthavatA vAgmItyanarthakena / in // asU / supayA ityarthavatA susrotA ityanarthakena / as // man / suzarmetyArthavatA suprathimetyanarthakena / man // yasminvidhistadAdAvalgrahaNe // 29 // tadanta vidhi karavo e ja vadhAre sArUM, (tethI) A patramAMtimAna e paNa siddha thAya che, kAraNa ke e (paramatima) te (macchu paNa nathI ke te (mahat| jemAM uttarapada hoya te paNa nathI. (sUtramAM) an na s ane mana nuM grahaNa karavAmAM AvyuM hoya tyAre arthavAna tema ja anacekano tadana vidhi thAya che. an - rA (mAM) arthavAna (an) thI (tadanta grahaNa che). AnA (mAM) anarthaka (gana) thI (tadantagrahaNa che), rat nandI (mAM) arthavAna (na) thI (tAgrahaNa che),vamI (mAM) anarthaka (vin) thI (tadantaHgrahaNa che), al -vaiyA (mAM) arthavAna (mas) thI (tadanta grahaNa che), sunnotA (mAM) anarthaka (gas) thI (tadantagrahaNa che) ane man suzarmA (mAM) arthavAna (man - ) thI (tadantagrahaNa che), sucimA (mAM) anarthaka (mana ) thI che. (sUtramAM) rajU nuM grahaNa karIne te para thatAM je (kArya)nuM vidhAna karavAmAM AvyuM cheya te (kArya) te (1) jemAM Adi hoya tene paNa thAya che. rA * ni.sA.(pR.533), caukhaM.(pR.581) ane yumI.(pR.825) mAM nirmAsmindrahAni ca / e vAkya vA.tarIke ApyuM che te, te pachI nA bhASya uparathI ucita jaNAya che. ki. thAzA.ma hiMmAM e vA. nathI ApI. 85 mAtra a vidhi anarthaka hoya to tadantavidhi thAya te sivAya arthAt varNasamudAya anarthaka hoya to tadanta vidhi na thAya ema je kahyuM teno apavAda ahIM Ape che. an, n, as ane man nuM grahaNa karyu hoya tyAre te aneAt hovA chatAM arthayukta hoya ke anarthaka hoca to paNa tadantavidhi thaze,annAnanuM, samana ahIM rAtru dhAtune mAnate e arthamAM nityuminiAniyanti dyuti vidha (u.sa.154) pramANe ni (mana) lAgyo che. jyAre sAmano dhAtune spati e arthamAM jJAtibhya maningaLio) (usU.592) pramANe manim (mana) lAgyo che. Ama rAn ane sAmana ne aMte Ana che paraMtu samana mAMno n e mane pratyayano eka che tethI anarthaka che tema chatAM ahvopoDanaH| pramANe bannemAM, jyAM arthayukta gaN che te rAnan mAM tema ja jayAM anarthaka an che te sAmar mAM, jJa-kAra lopa thaine rAjJA, sAnnA ema rUpo thAya che arthAt sUtramAM jenuM grahaNa karavAmAM AvyuM che te an ddArA arthayukta tema ja anarthaka annanta nuM grahaNa thaIne a-Ara lopa thayo che. na--rI, vAmI .ahIM to'sti sava e arthamAM ta nino pramANe matvargIya nAgIne takhkhI thayuM che ane vArdU zabdane sambavadhu mASate e arthamAM vAvomniniH| pramANe iina lAgIne vAmI thayuM che. ahIM hin zabdamAM arthayukta nlR che paraMtu vazmina mAM no n e zmina pratyayano aMza che. min matvarthIya che paNa temAMno n e aMza anarthaka che. chatAM prathamAno mu para thatAM Tin ane bhin e bannemAM sau jJa| pramANe upadhA dIrgha thaine vasI, vAmI e rUpo upalabdha thAya che arthAt (annapUSArtho sau / ) sau 25 (6-4--12,13) mAM grahaNa karela van dbArA arthayukta tema ja anarthaka nnanta nuM A paribhASA ne pratApe thayuM che. supavA suronA supayA-mithune'siH pUrvavatta sarvam| (u.pU.662) viserima pramANe ane sUtrotA --mithune'si pUrvavazva sarvam / tathA asurImyAM tum 1 / e sUtro pramANe tat thaine musrotas thayuM che. ahIM muvam mAM arthayukta ar che jayAre susrotas 639 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ algrahaNeSu yasminvidhistadAdAviti vktvym| kiM pryojnm| aci zvadhAtunuvAM voriyaDuvaGau / iti ihaivA syAt zriyau dhruvau| zriyaH dhruva ityatra na syaat|| vRddhiryasyAcAmAdistad vRddham // 1 // 1 // 73 // vRddhigrahaNaM kimartham / yasyAcAmAdistad vRddhamitIyatyucyamAne dAttAH rAkSitAH atrApi prsjyet| vRddhigrahaNe punaH kriyamANe na doSo bhavati // atha yasyagrahaNaM kimrthm| (sUtramAM) man nuM grahaNa karIne te para thatAM je (kArya) nuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te (kArya) te (ka) jenA AraMbhamAM hoya tene paNa (thAya che, ema kahevuM paDaze. (ema kahevAnuM) zuM prayojana ? va zradhAtujhuvA riyaDuvA pramANe thiI muvI mAM ja (thar 3va) thaze, thiyaH jhuvaH mAM nahIM thAya. je varNa samudAyanA anyU vargomAM vRddhi saMjJaka varNa AdimAM hoya te zabda svarUpa vRddha 1/17l. (A sUtramAM) vRddhi (zabda) zA mATe mUkyo che? jo yathAvAmAdvita6 vRdan eTaluM ja kahevAmAM Ave to tAttAH rAkSatA mAM paNa (vRddha saMjJA) thavAno prasaMga Ave, 397 paraMtu jo vRddhi (zabda) mUkavAmAM Avyo hoya to (e) doSa nahIM Ave. have thI (zabda) zA mATe mUkyo. mAM je tum (ta-kAra yukta) ar che te tas pratyayano aMza che ane anarthaka che chatAM satvasantabdha thAya to sUtramAMnA s dvArA te bannenuM grahaNa thavAthI bannemAM su para thatAM upadhA dIrgha thaine supathAra, sutronA thAya che. ma--surAma, suthamA. surAma mAM sukhu zAMti e arthamAM hisArthaka 2 dhAtune mithune manaH . (u.sU.591) pramANe mIna (mana) thayo che. pRthoH mAva e arthamAM ne pRthvAdrikhya manindrA pramANe nid thaine prathamana thAya che. ahIM surA mAM magna arthakta che jayAre prathaman mAM nid nA aMza rUpa jemanuM che te anarthaka che chatAM manaHA e sUtra pramANe mannanta ne ham no niSedha karavAmAM Avyo che te dvArA artha,kta tema ja anarthaka mana nuM grahaNa thatuM hovAthI surArnan ane prathaman bannemAM niSedha thaze. 396 ahIM tadArdividhino nirdeza che. A paNa paribhASA che. e tadantavidhino apavAda che tethI tadAdividhi paNa vizeSaNane ja thaze. te sivAya anyanI sAthe nahIM thAya.jema ke mane zradhAtujhuvA pramANe je yahu, 3 nuM vidhAna karyuM che tyAM ja e saptamyanta che ane san grahaNa paNa che tethI maji no artha ma para thatAM ema na thatAM anAdri para thatAM ema thaze. ema na samajatAM mAtra arpara thatAM ema karavAmAM Ave to zrI mau, nU gau mAM rucat, 3vat thaine thiI, mUva thaze. paraMtu zrI namna (ma), jhUnam (mIM) e sthitimAM mam pratyaya manAve che kevaLa manathI tethI tyAM ratha, havana thavAno prasaMga Avaze. tethI ja A vA.(29) dvArA kahyuM che ke jayAM an grahaNa saptamImAM karavAmAM AvyuM hoya tyAM man para thatAM ema na samajatAM ar thI zarU thato samudAya para hoya tyAre ema samajavuM jarUrI che. 397 vRddhiryAvAmAdri arthAt jenA gar vargomAM vRddhisaMjJaka an (arthAt , che ane gau) Adi hoya te (vRddha). tethI samajAya che ke mAm e nirdhAraNArthe SaSThI che. jema manuSyanAM kSatriyaH sUratanA e vidhAna mAM manuSThAnam e pachI sUratvane kAraNe sarva manuSyomAMthI kSatriyanuM nirdhAraNa kare che, zaratvane kAraNe tene judo pADe che, tema mAri 3 vRddhisaMjJaka hovAne kAraNe gAm e SaSThI tene anya majU vaNathI judo pADe che. ahIM nirdhAraNano hetu vRddhi che. paraMtu nirdhAraNanA hetuno nirdeza na hoya, judA pADavA mATenuM dhoraNa na hoya to nirdhAraNa thaI na zake tethI sUtramAM vRddhi zabda na lIdho hoya to vAvAstivavRdan ema sUtra thatAM evA e nirdhAraNArthe SaSThI nahIM thAya.paraMtu saMbaMdha- vAcI thaze. tethI matiH samIpavAcI thaze, najIkamAM pUrve rahela ema artha batAvaze ane 640 For Personal & Private Use Only Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yasyeti vyapadezAya // athAjgrahaNaM kimartham / vRddhiryasyAdistad vRddhamitIyatyucyamAne aitikAyanIyAH aupgviiyaaH| iha na syAt gArgiyAH vAtsIyA iti| ajgrahaNe punaH kriyamANe na doSo bhavati // athAdigrahaNaM kimartham / vRddhiryasyAcA tad vRddhamitIyatyucyamAne sabhAsanayane bhavaH sAbhAsanayana ityatra prasajyeta / AdigrahaNe punaH kriyamANe na doSo bhavati // vRddhasaMjJAyAmajasaMnivezAdanAditvam // 1 // yasya ema (je kahyuM che te) saMzInA nirdeza mATe (che). to an (zabda) nuM grahaNa zA mATe karyuM che? varthisthAvita vRdam eTaluM ja kahevAmAM Ave to A tithinIcA pAvIyA mAM ja (saMjJA) thaze, (paNa) TyAH vAtsIyA mAM nahIM thAya. paraMtu sUtramAM) an (zabda) mUkavAmAM Avyo hoya to doSa nahIM Ave. to pachI (sUtramAM) mA (zabda) zA mATe mUkyo che? vRrvicAnA ta vRdan eTaluM ja kahevAmAM Ave to samAnane mavaH sAmAnavanaH | mAM paNa (saMjJA) thavAno prasaMga Avaze, paraMtu mAri (zabda) nuM grahaNa karavAmAM Ave to (e) doSa nahIM Ave. vRddha saMjJA (karI che te) mAM (kevaLa) (varNo) ne joDAjoDa mUkI zakAtA nathI tethI temAMno koi) Adi hoya te zakya nathI /1 HvAn e bahuvacana hovAthI badhA ja gar ne AvarI leze. pariNAme mavAmAHi no artha A pramANe thazeH badhA ja ma nI pUrve rahela. (sivAyano varNa arthAta) has ane sUtrArtha thazeH je (zabdasvarUpa) mAM mad varNonI AdimAM hat varNa hoya te vRddha . tethI jJa , kSata jemAM hanU varNa (ane ) mad vargonI pUrve uccArita che tene vRddha saMjJA thavAno prasaMga Avaze. pariNAme dratta/ kSatabdha 3yam e arthamAM gaLuM lAgIne sattA / rASitAH e rUpo thAya che 398 saMjJA sUtramAM jenI jenI saMjJA karavAmAM AvI hoya te (saMjJI) no SaSThI vibhaktimAM nirdeza karavAmAM Ave che.jema ked d rAkrastha0 kihyA vageremAM.paraMta prastuta satramAM saMjJIno spaSTa nirdeza nathI chatAM temAM ya nuM grahaNa karIne sUtrakAre saMjJIno nirdeza karyo che tema kahI zakAya, kAraNa ke saMbaMdhI zabda hovAthI castha no saMbaMdha sUtramAMnA tad nI sAthe thAya che arthAt (ta6) valam e saMjJA che ane castha (sAmAHi vRdira) e, saMjJIno vyapadeza kare che arthAt saMjJInuM sUcana kare che. 39deg sUtramAM san zabdanuM grahaNa na karavAmAM AvyuM hoya to arthAt vRdiyasthatistavavRdam ema kahyuM hoya to je samudAyamAM vRddhisaMjJaka savarNa AdimAM hoya tene vRddha saMjJA thaze. jema ke tivAcana , gaupAva, ahIM che ane gau vRddhisaMjJaka an prathama Avela che tethI temane vRddha saMjJA thaine tivani/ paviSya chatrAH IticinIyA / mauvAvIyAH ema thaze paraMtu narvaH vAsthaH mAM vRddhisaMjJaka san AdimAM nathI, paNa jU ane e TU varNo AdimAM che tethI temane vRddha saMjJA na thavAno prasaMga Avaze pariNAme pAyA, vAtsIyAH siddha nahIM thai zake. paraMtu sUtramAM nuM grahaNa karyuM hoya to koi doSa nahIM Ave. 400 ahIM badri grahaNa na karatAM vRdisthAnAM tat vRdam eTaluM ja kahyuM hoya to " je samudAyamAMnA jhavaNamAM vRddhisaMjJaka varNa hoya' ema artha thatAM e vRddhisaMjJaka varNa AdimAM hoya ke na hoya to paNa te samudAyane vRddha saMjJA thavAno prasaMga Avaze.jema ke samAnAnaH mAM mA-kAra vRddhisaMjJaka che paraMtu te AdimAM nathI chatAM sUtramAM maTi nuM grahaNa na hoya to tene vRda saMjJA thaze ane samAnane mavaH e arthamAM tatra mavA pramANe majU na thatAM vRddhA pramANe ja thavAno prasaMga Avaze ane sAmAnayana e rUpa siddha nahIM thAya. ahIM mAm e ba.va. avivakSita che nahIM to jayAM be majU hoya tyAM saMjJA siddha na thavAthI maTIraH vagere siddha na thai zake. 400 niverA--jU ane hajUvarNone eka AgaLa ane bIjo pAchaLa ema mUkavA te saMniveza pinAvasthAnam (pra.)].pratyeka zabda varNonA pauvaparyapUrvakanI goThavaNIthI ja bane che, paraMtu kevaLa savarNone A rIte lagolaga mUkI na zakAya tethI temano saMniveza 641 For Personal & Private Use Only Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRddhsNjnyaayaamjsNniveshaadaadirityetnnoppdyte| na hyacAM sanivezo'sti // nanu caiva vijJAyate'jevAdirajAdirajAderiti naiva shkym| ihaiva prasajyeta aupagavIyAH / iha na syAt / gArgIyA iti ekAntAditvaM tahiM vijJAyate / 1 1 ekAntAditve sarvaprasaGgaH // 2 // ihApi prasajyeta / sabhAsaMnayane bhavaH sAbhAsaMnayana iti // siddhamajAkRtinirdezAt // 3 // vRdgha saMjJA (karI che te) mAM (kevaLa) Jap (varNo ) ne lagolaga mUkI zakAtA nathI tethI (as varNo mAM amuka ar) Adi che tema kahevuM zakya nathI, kAraNa ke ar varNo samudAyamAM lagolaga AvatA nathI. are paNa (saMniveza na thai zake to paNa) je (zabda) nA Ja vargomAMthI vRtti saMjJaka) ac ja Adi (ar va jJAtiH) hoya (te vRdgha ) 402 ema (sUtrArtha) samajAya che. e pramANe zakya nathI, kAraNa ke (tethI) mAtra pAvIyA cheAvanAH mAM saMjJA thayAno prasaMga Avaze (paraMtu)vavAmAM nahIM thAya. to pachI je(zabdanA) athacabhUta bhAgano Adi ar (vRtti saMjJaka hoya te vRdgha ) ema samajAze. 403 (zabdano) avavabhUta Adi hoya (ema kaho) to badhe saMjJA " thavAno prasaMga Avaze ra ahIM samAEnayane mavaH sAmAEnayanaH / mAM paNa (saMjJA) thavAno prasaMga Ave. (stramAMnA pAma horA zabdamAMnA SaSTanA svarUpano nirdeza che tethI siddha thaze 13 thai na zake (aniverAH). AthI temAM amuka ar Adi hoya te paNa saMbhavI na zake. tethI vRddha saMjJA thai na zake tema ahIM dalIla che. 402 kevaLa as varNono saMniveza zakya nathI tethI temAM koi Adi hoya te paNa zakya nathI te barobara che,paraMtu r ane har nA samudAyabhUta zabdamAM te zakya che.ahIM avAk e nirdhAraNArthe SaSThI che ane nirdhAraNa to sajAtIyanuM ja thAya. AgaLanA dRSTAntamAM paNa kSatriya ane manuSya samAnajAtIya che. te rIte avAm AviH ema kahevAthI av varNomAM je Adi (vRddhisaMjJaka ) hoya te paNa ar varNa ja hoya (anevAviH) tema samajAze tethI upara kahela doSa nahIM Ave ema bhAva che. 403 ahI vRddhi pradhAna hovAthI avAk e SaSThI tenuM vizeSaNa thaze. tethI ' as varNomAM ar rUpI vRddhi jemAM Adi hoya te vRddha ' ema artha thatAM ga-kAranI nivRtti thaze eTale ke kAra vRddhisaMjJaka hovA chatAM akSarasamAnAcamAM na hovAthI te pU nathI tethI kAra prastuta saMdarbhamAM vRddhi nahIM gaNAya.pariNAme jemAM A-kAra Adi hoya tevA vartha, vAttva ne vRdgha saMjJA nahIM thAya. 404 dAnA eka bhAga, athava, ahIM ema dalIla che ke hala ane an nA samudAyabhUta zabdamAM koika apa nI apekSAe vRddhisaMjJaka jemAM Adi hoya eTale ke te prAtipadikamAM vRddhisaMjJaka ar prathama uccArita na hoya paraMtu anya s varNa ke varNonI apekSAe te AgaLa (vi) hoya to te prAtipadika vRddhasaMjJaka thAya ema svIkAravAmAM Ave to doSa nahIM Ave. 405 paraMtu e dalIla doSanuM nivAraNa nahIM karI zake, kAraNa ke ema artha karavAmAM Ave to badhA ar varNomAM vRddhi saMjJaka varNa Adi hoya tema spaSTa kahyuM nathI tethI sabdanI vacce rahela vRddhi saMka pa anya jUnI apekSAe AgaLa hoya to paNa vR saMjJA thavAno prasaMga Avaze.pariNAme jayAM na thavI joie tyAM paNa saMjJA thavA jaze. jema ke samAsanayana. ahIM A-kAra vRddhi saMjJaka che ane te sarva 31mAM Adi nathI chatAM anya at varNanI apekSAe Adi che tethI tyAM vRtta saMjJA thavAno prasaMga aniSTa prasaMga Avaze. 46 sUtramAM avAk ema spaSTa kahIne ap svarUpano nirdeza karyo che tethI prAtipadika ar ane vargonA samudAya rUpa hovA chatAM je zabdamAM badhA ja pe varNAnA samudAyamAM vRddhirsaka varNa Ardra hoya te vRnheM ema samajAze, kAraNa ke hajU ahIM vivakSita nathI. pazcimAM beThelA brAhmaNomAM je Adi hoya tene lai Ava.' ema kahevAmAM Ave tyAre tyAM zUda vagere hovA chatAM brAhmaNa jAtinI apekSAe je Adi hoya tene lAyAmAM Ave che, zU vagerene nahIM. tema ahIM paNa apAna no samudAya hovA chatAM zamAMnA anya varNomAM jo vRddhi saMjJaka gar Adi hoya to te zabdanI vRddha saMjJA thaze. ahIM haiM varNone lakSamAM nahIM levAmAM Ave. 642 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhametat katham / ajAkRtirnidizyate // evamapi vyavahitatvAnna prApnoti / vyaJjanasyAvidyamAnatvaM yathAnyatra // 4 // vyaJjanasyAvidyamAnavadbhAvo vaktavyo yathAnyatrApi vyaJjanasyAvidyavadbhAvo bhavati / kvAnyatra / svare // yA nAmadheyasya // 5 // vA nAmadheyasya vRddhasaMjJA vaktavyA devadattIyA devadattAH yajJadattIyAH yAjJadattAH // e siddha thAya che. kevI rIte ? (sUtramAM je avAk ema kyuM che te zabdamAMnA mAtra) a varNono nirdeza kare che (tethI). ema chatAM paNa vyaMjanonuM vyavadhAna hovAne kAraNe prApta nahIM thAya anyatra hoya che tema (ahIM paNa) vyaMjana na hovA barobara che ||4||407 vyaMjana vidyamAna na hovA barobara che ema kahevuM paDaze, jema anyatra hoya che tema. bIje paNa vyaMjana na hovA barobara gaNAya che tema (ahIM paNa). bIje kyAM ? svaranI bAbatamAM. 408/ (Adhunika) nAmanI vikalpe (vRddha saMjJA thAya che) Ill (Adhunika) nAmanI vikalpe vRddha saMjJA thAya che ema kahevuM joie, (jethI) TevattIyAH vaivattAH, yajJavattIyAH yAjJavattAH (siddha thAya). ? kevaLa as varNIno sainiveza zakya nathI tethI azva ane hannA samudAyabhUta prAti padikamAM varNo vidyamAna hovA chatAM sUtramAM avAk ema kahyuM che tethI temane lakSamAM levAmAM AvatA nathI. jayAre udAtta vagere svarane lagato vidhi karavAmAM Ave che tyAre vacamAM AvatA hovA chatAM mRtyu varNone lakSamAM levAmAM AvatA nathI, te na hoya tema (vavidhI cannanavidyamAnavat|) gaNavAmAM Ave che, kAraNa ke udAtta, anudAtta vagere svara annA dharma che vyaMjananA nathI. te pramANe ahIM paNa vyaMjanane lakSamAM levAmAM nahIM Ave. * nAmadheya-- o, aa vagerenI jema apauruSeya saMketajanya nAma nahIM paNa saMsAramAM vyavahAra mATe manuSyoe Apela mevavatta vagere vyaktivAcaka Adhunika nAma te nAmadheya [mApanAmamyo gheyaH pratyayo vavyaH / (kA.)].vA.(pa) mAM te prakAranAM nAmano nirdeza che. tene vikalpe vRddha saMjJA thAya che. tethI vikalpe chaeN lAgIne levavattIyAH, yajJavattIyAH ane saMjJA na thAya tyAre an lAgIne taivattA, yAjJadattAH thaze. tevatta zabdano ripati gaNamAM pATha hovAthI tene jAravAmyigaDhau| pramANe s ane bi thavA joie tethI cha pratyayAnta TepavattIyAH e udAharaNa yogya nathI ema kahevuM barobara nathI, kAraNa ke jayAre gaNamAM vaivA vattaH e kriyA para AdhArita arthamAM je sevavatta zabda che tenuM grahaNa che, saMjJAbhUta revatta zabdanuM nathI. tethI udAharaNa yogya ja che. keTalAkanA mate ahIM nAma e mAtra Adhunika saMketita zabda nathI paraMtu rUDhi zabda paNa che tethI iTIyam vagere siddha thai zake che (dAdamiha nAmatva natvAyunisaMtita -svameva tena kATIrvAmAvi sim| bAma.), paraMtu desavAcI zabda paNa nAma levAthI A vAthI ja dezavAsIne paNa yuddha saMjJA siddha thatI hoya to hda prApAm. sUtra no koi artha na rahe (atra nAmadhevAdenAyunivaotitameva / ata va chuM prAmAM leze|ti sAryavam| 643 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ notrIpapI ra aa che. gotrottarapadasya ca vRddhasaMjJA vktvyaa| kambalacArAyaNIyAH odanapANinIyAH ghRtrauddhiiyaaH|| gotrAntAdvAsamastavat // 7 // gotra pratyayAnta uttarapada hoya tenI paNa dA 400 netra pratyayAnta je (zabdo) mAM uttarapada hoya tenI paNa vRddha saMjJA (thAya che ema) kahevuM joie. jethI) kanvajAra thayAH monipANinIyAH dhRtaraDhIyA (siddha thAya). athavA gotra pratyayAnta (zabda samAsamAM uttarapada hoya to paNa tene samasta na hoya tema pratyaya lagADavo joie) IIkA iTIyari tu hitviAtsadhviti vat laghu.za.bhA1,5.258). eTale ke dhaTIya to mAhikhyikSA thI siddha thaze, kAraNa ke hari AkRti gaNa che. 409 gotra zabda A zAstramAM laukika tema ja kRtrima (trazAstrIya, pAribhASika) arthamAM prayojAya che. mAtra pautrakamRti gotrama pramANe arthamAM rahela pautra vagere apatya te gotra'. gotra zabda ahIM 'gotra vAcI pratyaya jene anta hoya te e arthamAM che. tevo pratyaya jene aMte hoya te zabda jayAre samAsamAM uttarapada hoya tyAre vA.(7) pramANe te samAsanI nitya vRddha saMjJA thAya che. svavArAcaLIyA mAM gArIyA-rI gotrApatyam e arthamAM naSyiH Faa pramANe ja lAgIne rAyaH thaela che]. e gotrapratyayAnta zabda svayaH pArAyaNaH e vigrahano rASiArthivAhInAmupAMtyAnamuttarapaTopA pramANe thaela madhyamapadalopI samAsamAM uttarapada che tethI prastuta vA. pramANe svavArAya ne vRddha saMjJA thaze ane svAyA chAtrAH e arthamAM cha lAgIne svavarAvaLIyAH thayuM che. sonAnIcA --A paNa upara pramANe thaela ma.pa.lopI. samAsa che. sonapAna pAni sonapaLane ahIM paLaniH e LinoDapatyam e arthamAM tacApatyam pramANe maLa ane pathivizipanA thI di lopa na thaine prakRtibhAva thatAM pAna --pALanI mAtra yuvA e arthamAM mata kvA pramANe sunna thaine pAni thAya che e gotrapratyayAnta che tethI monAAnika e gotrottarapada thavAthI vA. (6) pramANe tene vRddha saMjJA thatAM manapAne chAtrAH e arthamAM puni suFA thI je n pratyAyano su% thayo che te yuvApatyanA arthamAM hovAthI hRgazca pramANe gaLu nahIM thAya, kAraNa ke dRgazca mAM trazUnyastriyA mAMthI je gotra zabda anuvRtta thAya che te zAstrIya arthamAM levAno che laukika arthamAM nahIM pariNAme i lAgIne manapAnIyA: siddha thAya che. tarIviyA-- sthApatya rauDhi dhRtabadhAno diH vRtauDhi e gotrIttarapada samAsa che tethI tene vRddha saMjJA thaze.dhRtaH chAtrAH e arthamAM che thaine dhRtapaikIyAH siddha thAya che. yumI.(pR.831) svayaH cArAyaH ta chAtrA monadhAnaH pANiniH tI chAtrA ema je artha kaiyaTa vageree karyo che te azuddha che, kAraNa ke te notrAntavAsiDa paranI kA.sAthe saMgata nathI paraMtu vRddha saMjJA sUtra upara kA. mAM dhRtapradhAno rauDhiH taLa chAtrA pRtariyAda manapradhAnaH pALiniH tI chAtrAH napANiniyA ema vyAkhyA karI che.za.kau.(bhA. 1,pR.296) mAM paNa va4AMkhathI varAyA rAkhyA che ema kahyuM che. vaLI da.sa. (bhA.1,pR.91) mAM saMpAdake e ja rItevigraha karyo vALanotrakatvacAnta zabda jemAM uttarapada hoya te jema samAsa na hoya tyAre (samarastavata) vRddha saMjJaka thAya che tema samAsamAM hoya tyAre paNa vRddha saMjJAne yogya na hovA chatAM (vRddhatvamAveDA) tenI vRddha saMjJA thAya che. jema ke varAyaH e gotrapratyayAnta che te samAsamAM na hoya tyAre tene vRddha saMjJA thAya che tethI cha thaine cAracayaH thAya che. tema te zabda lavUvArathaH ema samAsamAM (samatI hoya to paNa te samAsanA AdimAM vRddhi rUpa nathI tethI vRddha saMjJAne yogya na hovA chatAM vA. (7) pramANe tene vRddha saMjJA thaze. tethI vaDhavALIyA vagere siddha thaze. have jo gotrottarapadane A rIte vRddha saMjJA thAya to vikarA1 chAtrAH e arthamAM vizva e gotrottarapada 644 For Personal & Private Use Only Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gotrAntAdvAsamastavatpratyayo bhavatIti vaktavyam / etAnyevodAharaNAni // kimavizeSeNa / netyAha / jihAkAtpaharitakAtyavarjam // 8 // jillAkAtvaM haritakAtvaM ca varjayitvA jaihAkAtAH hAritakAtAH // kiM punarjyAyaH / gotrAntAdvAsamastavadityeva jyAyaH / idamapi siddhaM bhvti| piGgalakANvasya cchAtrAH paiGgalakANvAH // athavA to je (zabda) ne anne gotra pratyaya hoya tene (teno) samAsa na thayo hoya tema (mAnIne yathAvihita) pratyaya thAya che ema kahevuM joie.(tenAM udAharaNo to e ja che. e avaziSTa rIte (kahevuM paDaze) ... (to) kahe che 'nA'. nihRAAtya ane haritAtya sivAyanA (ne vize) 8 // nizApa ane istitva ne choDIne (anya notrAnta ne te asamasta oya tema pratyaya lagADavo joie. jethI) nAtA hArpitatA (thaze). e bemAM vadhAre sArUM zuM (che) ? - jJatra pratyayAntane (te) asamasta oya te rIte saMjJA thAya che " ema (klevuM) e ja vadhAre sArUM che.(tethI) A vizvArtha : paMcavA ma zabdane vRddha saMjJA thavAno prasaMga Avaze.pariNAme vAvimyo novra / pramANe je gaN thAya che te na thatAM vRddhAzchaH / thI 4 thaine aniSTa rUpa thavA jaze. tethI ja vArtikAre potrAntAdA'samastavat| e vA. (7) karI che. tethI gad thaine vaijJAvAH siddha thaze.jo vikalpe vRddha saMjJA thAya to samagra pitjhAva zabdano ti gaNamAM pATha nathI tathA pratyayanuM vidhAna hoya tyAM tadantavidhino pratiSedha hovAthI i ne avakAza ja nathI.pariNAme aniSTa rUpa thavAno koi prasaMga ja nathI athavA A vArtika na karatAM prAptittvato'm| (4-1-83) e sUtramAM samAt ema anirdesa karavo joie ema artha che. (sa.ko.bhA.1,pR.297) 41 akSamAvat ema je atideza karyo che te sarva sAmAnya rIte karavAmAM Ave che ke temAM o apavAda che ? ema pUchyA mArga che. 412 nihALAtya ane haritAtva e be apavAda che. te sivAyanA gotrAnta ne vA(7) lAgu paDaze.nihArapatjha (bolakaNo) tyaH ane tivarga: [v]] kRtitamaNaH H (nyA.pada.) harA varNano karyuM khAnAra] vaH e arthanA samAsomAM uttarapada tya gotranta zabda che.(tasya lAvatva tva) ta ta hovAthI zanino pakA pramANe paN thaine va thayo che.va zabda nidAnAtva ane irmitattva e samAsamAM che chatAM te samAsamAM na hoya tema (emamamtavata) gaNavAmAM Ave to te banne samAsane vRddha saMjJA thaine che thavAno aniSTa prasaMga Ave. te na thAya mATe niyatva vagere vA.(8) karI che.pariNAme vArimyo ge| pramANe pika thaine naihAAtA:, haritaSThAtAH e rUpo siddha thaze. [ahIM dRstahitasyA pramANe Rtva nA upadhAbhUta r no lopa thayo che.] 43 gotrAntAdvA'samastAn| ema kahevuM vadhAre sArUM, kAraNa ke te sivAya pi Avastha chAtrAH e arthanuM vaijJAvAH e rUpa siddha nahIM thai zake. mA e vi che. tethI vasya gotrapatvam e arthamAM yatra lAgIne jAvaH siddha thaze. pivAso vadha pitjhAvaH / have tattva chAtrAH e arthamAM myio gotra pramANe an--dastahitasya| thI upadhA r no lopa - vaivAvAH thAya che, paraMtu gaLu mAtra hrApvAti ne thatA chaeN pratyayano apavAda che, samAsamAM uttarapada tarIke rahela (samasta) ne thatA chaeN no apavAda nathI .pariNAme gotrottApavastha haiM| e vA.(6) karavAmAM Ave to pitjhAva ne thatI vRddha saMjJA nivArI nahIM zakAya tethI cha thavAno prasaMga Avaze, kAraNa ke vikalpa ya e samudAyano vAra gaNamAM pATha nathI ane LAvano nodha e pratyavidhi nathI tethI tyAM tadantagrahaNa nahIM thAya, eTale ke Ava zabda, pote jene aMte che te viSNava nuM grahaNa nahIM karI zake. tethI havAtibhyo notrA e apavAda tyAM lAgu na paDatAM pUrva saMjJA thaze ane OM anivArya banaze tethI aga thayAno prasaMga nathI (ke.nA.) ahIM bhAkAre che pratvacAntanuM vikasAvIvAHema udAharaNa ApyuM nathI tethI samajAya che ke che pratyuSAnta rUpa thatuM nathI . ane trADasamAvA, 1 645 For Personal & Private Use Only www.jainellbrary.org Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAni nArAja II yasyAcAmAdigrahaNamanuvartata utAho na // kiM caatH| yadyanuvartata iha ca prasajyeta tvatputrasya cchAtrAstvAtputrAH maatputraaH| iha ca na syAt tvadIyaH madIya iti / atha nivRttameG prAcAM deshe| tyak vagere zabdo) nI paNa vRddha saMjJA thAya che 1/174 (pUrva sUtramAM) cAvAmAHi ema ja kahyuM che tenI (A sUtramAM) anuvRtti thAya che ke pachI nathI thatI (anuvRtti thAya ke na thAya, tethI zuM? jo anuvRtti thAya to ahIM taMtraNa chAtrAH tvatyuitrAda, (maputrI chAtrAH ) mAputrA mAM 415 paNa (vRddha saMjJA) thavAno prasaMga Avaze. jayAre A vIH marI mAM nahIM thAya. have jo (vasthAvAmAHi e padonI) nivRtti thatI hoya to (para sUtra) DhuM jA hero || vA.(7) mAM samastatva no vikalpa karyo che tethI jayAM vRddha saMjJAnimittaka kArya iSTa hoya tyAM te thaze,jema ke vavA cha thaze, paraMtu jayAM asamastatva iSTa na hoya, jema ke pikaIUvyuM tyAM e atideza nahIM lAgu paDe tethI vRddha saMjJA na thavAthI che thavAno prasaMga nahIM Ave." dAdhi.[ni.sA. (pR.5 27,pA.TI.4), caukha (pR.584,pA.TI.)] .pariNAme man na thaina paikAvAH siddha thaze * parva satramAM sthAnomAM ema ja kahyuM che te pado prastuta sUtramAM utarI Ave che ke kema teno ahIM vicAra karyo che. prastuta sUtramAM vRddhi pada yojI zakAya tema nathI tethI bhAkhamAM cacAvAmAHi eTaluM ja kahyuM che. A bAbatamAM kAzikAkAra kahe che ke vAvAmAHi ema je pUrva sUtramAM kahyuM che tenI pat bApA svaH | e sUtra mATe ahIM anuvRtti thAya che, kAraNa ke prastuta sUtramAM te padono koI saMbaMdha yojI zakAya tema nathI (yathAvAmavimuttarArthamanuvartatA phuda tu na savaMdhyate 10), vaLI vAn e nirdhAraNArthe SaSThI che ane nirdhAraNa sajAtIyanuM ja thAya paraMtu tyam vagere vijAtIya che, kAraNa ke te nathI tethI prastuta sUtramAM teno saMbaMdha thavo saMbhavita nathI. (gotvat nirdhAraNI sanAtIviSayatvat cAnA pAnAtmatvAmIvAtA pa0i) tethI ja bha.dI. te zabdonI anuvRtti na svIkAratAM kahe che ke e padonI kArDa mAM mahUkamyutithI anuvRtti thAya che.(yathAvAmAiirati mATunUtyAnuvartato za.ko. bhA. 1,pR.297) 415 tava putra, mama putra -- pratyayottarapatro pramANe -paryanta bhAgano tva, ma thaine tvatyutra, matyutraH thAya che. tvaputrI chAtrA, majutrasya chAtrAH e arthamAM lAgIne tvatyuitrA , matyutrA thAya che. have jo prastuta sUtramAM sthAna maDha nI anuvRtti thAya to sUtra A rIte samajAzeH jenA varNonI AdimAM caDhi heya tenI vRddha saMjJA thAya che. putra , matyuH nA AdimAM tyAM hovAthI temanI vRddha saMjJA thavAno prasaMga Avaze TviIni cAravAmAvimUtAni tat vRt (nyAsa.)].pariNAme man no bAdha karIne tyAM vRddhISThaH pramANe zeSika che thavAno aniSTa prasaMga Avaze. tvatyutra vageremAM AdimAM tyAM che e kharuM paraMtu te vizeSaNa rUpa hovAthI upasarjanabhUta che, gauNa che. tethI tene tyAdriA nA na gaNI zakAya, kAraNa ke saMjJopasarnanatiyaH I [pA.1-1-27 vA.(1)] ema hovAthI prastuta sUtra amalI nahIM thAya, eTale ke vRddha saMjJA nahIM thAya tethI cha thavAno prasaMga nahIM Ave ema kahI na zakAya, kAraNa ke prastuta sUtramAM mAtra nI anuvRtti thAya to tene anya koi rIte ghaTADI zakAya tema nathI tethI upasarjanabhUta TU vagerene tya gaNavA paDaze ane vRddha saMjJA thavAno prasaMga Avaze. A sUtramAM mAm nI anuvRtti thAya to paNa jenA ar vaNamAM For Personal & Private Use Only Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yasyAcAmAdigrahaNaM kartavyam // evaM thnuvrtte| kathaM tvAtputrA iti| sNbndhmnuvrtissyte| vRddhiryasyAcAmAdistad vRddhm| tyadAdIni ca vRddhasaMjJAni bhavanti / vRddhiryasyAcAmAdistad vRddham eG prAcAM deshe| yasyAcAmAdigrahaNamanuvartate vRddhigrahaNaM nivRttm| tdythaa| kazcitkAntAre samupasthite saarthmupaadtte| sa yadA niSkAntArIbhUto bhavati tadA sArtha jahAti // eG prAcAM deze // 11 // 75 // mAM vAvAmAHi e (pado) mUkavAM paDaze 17 to pachI (enI) anuvRtti thAya che ema kahIzuM). to tvaputrA, manduitrAH e kevI rIte (thaze) ? saMbaMdhane anusaraze18 (eTale ke prathama) vRdiryAvAstit vRdram (e sUtra) pachI (vini jA e sUtramAM pUrvasUtra vRdiryacAravAmAstit vRDham nI anuvRtti thatAM) ni vRddhasaMjJAni mantiA (TU vagerenI paNa vRddha saMjJA thAya che ema artha samajAze).(pachI) indu prajA hero (e sUtramAM (pUrva sUtramAM) thavAmAHi e pado lIdhAM che tenI anuvRtti thAya che, (paNa temAM jI. vRdiH (zabda anavRttithI Avyo che te) nI (ahIM ) nivRtti thAya che, te e rIte ke koi (mANasa) bhayAnaka vana pAse AvatAM vaNajhArano sAtha le che ane (te) bhayaMkara vanamAMthI bahAra nIkaLI gayA pachI teno tyAga kare che pUrvadezavAsIonA dezavAcI zabdamAM Adi (ba) k (, ma hoya to tenI vRddha saMjJA thAya che ||1/17pA tyAdri Adi hoya ema yojI zakAya tema nathI, kAraNa ke tyAdri e gar nathI pariNAme tenuM ar vargomAMthI nirdhAraNa karavuM zakya nathI. 416vIya, matIyaH mAM mukhyat, amarai tava mamma ma mam e arthamAM vRddhA thI -puSma/mamad i--pratyayottara0 --vaid /mad (ra)-tRtIyA, mahIH thayA che. jo prastuta sUtramAM vasyAvAmAdri nI anuvRtti thAya to tvIya , mIra mAM car vagere AdimAM nathI paraMtu te kevaLa tya che tethI sUtra lAgu nahIM paDe tethI vRddha saMjJA na thatAM iSTa rUpa na thavAno prasaMga Avaze. ? prastuta sUtramAM vAvAmAddhinI anuvRtti nathI thatI ema svIkAravAmAM Ave to paNa prazna ukalato nathI, kAraNa ke para sUtra k pravAnDa mAM vAvAmAtinI anuvRtti thAya to ja sUtrano ucita artha thai zake. tyAM sAm ane dviH banne sArthaka rIte saMbaMdha dharAve che. yathAvAmAdri par vagere yojanA jarUrI che anyathA vRddha saMjJA na thai zake. tethI jo pUrva sUtramAM e padonI anuvRtti na thAya to huM pAm sUtramAM carcAvAmAM ema kahevuM paDaze tema karavAthI gaurava thAya che tethI anuvRtti thAya che tema kahevuM vadhAre ucita che. 418 anuvRtti thAya che ema kaho to paNa AgaLa je doSa batAvyA te UbhA ja raheze. tenA uttaramAM kahe che saMvaidhamanurtiSyate" arthAt pUrva sUtramAMnAM padonI anuvRtti thAya to paNa e pado parasparanA saMbaMdhane anusaraze, eTale ke vRddhi e padanI sAthe saMbaddha pAm e pada e saMbaMdhane tyajI nahIM de, tene anusaraze. tethI vRdiramAddhiH ema lai zakAze, paraMtu tyAvIni mAM e pado sArthaka rIte yojI zakAya tema nathI, kAraNa ke tyam vagere an nA samAnajAtIya nathI tethI tene mavAmAvivRddhiH e pado sAthe teno saMbaMdha na thai zake. paraMtu at pravAnDa mAM anuvRtti thaze tyAM gavAdriH huM ema yojI zakAya che. pUrva sUtramAM svarita karela che tethI anuvRtti thaze ane tenI para sUtramAM jarUra che paNa prastuta sUtramAM yojI zakAya tema na hovAthI sUtronI yojanA A pramANe thazeH vRrvicAvAmAvista6vRddham pachI vani jA arthAt tyAdri vRddha saMjJA thAya che (ahIM anuvRttithI Avela vRrthisthAnamastit vRdam e zabdo alipta raheze). tyAra pachI prad gAvA phero e sUtra (s vRddhi nathI tethI vRddhi nI nivRtti thaIne cAvAmAHi nI anuvRtti thaze) tethI pad vecAvAmAstit vRY ema vAkyartha siddha thaze. 419 bhAgakAra dRSTAnta dvArA A bAbatane spaSTa samajAve che. koI mANasa pote ekalo ja musApharI karato hoya tyAM mArgamAM ghora vana Ave to te salAmati khAtara sAtha zodhe che ane raste jatI vaNajhAramAM joDAI jAya che, paraMtu jayAre te vyakita e ghADA vanane saMghanI saMgAthamAM pAra karI le tyAre te saMgha choDIne ekalo AgaLa vadhe che. te pramANe pUrva sUtramAMno vRddhi zabda cAvIni jA mAM vacAravAmAHi e zabdonI sAthe anuvRtta thAya che paraMtu te pachI tenI nivRtti thAya che arthAt para sUtra rat kAvA pherA mAM yAyamaHi e zabdonI sAthe tenI anuvRtti thatI nathI. For Personal & Private Use Only Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eG prAcAM deze zaiSikeSviti- eG prAcAM deze zaiSikeSviti vktvym| saipurikI saipurikaa| skaunagarikI skaungriketi|| iti zrIbhavatpataJjaliviracite vyAkaraNamahAbhASye prathamasyAdhyAyasya prathame pAde navamamAhnikam // 9 // prat nAM 40 Tero ema (je kahyuM che te zaiSika pratyaya 21 para thatAM thAya che , ema kahevuM paDaze,42 jethI) saipurI 14 saipu1i , sainirivahI, skrIna riA (siddha thAya). ahIM zrI bhagavAna pataMjali viracita vyAkaraNa mahAbhASyamAM prathama adhyAyanA prathama pAThanA gujarAtI anuvAdamAM navamuM Ahina samApta 420 ahIM khAvAn e dezavizeSano nirdeza kare che ke pUrve thaelA AcAryono, te bAbatamAM TIkAkAromAM matabheda cheH kA.pramANe prajAm e tevo nuM vizeSaNa che (pAnA pherAmiSAne ). tene spaSTa karatAM nyAsa. kahe che, "prajA sanyI yo vAstamAne tyartha arthAt pUrvanA lokone lagato je deza tenA nAmamAM (udda Adi hoya to tenI vRddha saMjJA thAya che)." pachI kahe che, tene prArAmiti hevAviroSa, ne visvArthamiti tiA prApAM mate rIti zI vivakSitatvAhityArAte mati cAsa' hara. vadhu spaSTa karatAM kahe che, prari tero re vasanti te kAH teSAM saMvadhI yo rAstamihano eTale ke pUrvamAM rahetA loko-pUrabIA-no je deza tenA nAmamAM (AdimAM hoya to tenI vRddha saMjJA thAya che). vaLI kahe che tene zrutI viroSa prajA graha nAvAmiti tathati arthAt AthI sUtramAM je prAram ema kahyuM che te jenuM zravaNa thAya che te (ro) nuM vizeSaNa che (jenuM zravaNa nathI thatuM te) nAvALA nuM nahIM, kAraNa ke mAravA mate eTaluM adhyAhArya rAkhavuM paDe che. ke.noMdhe che ke AcArya kuNI khAvAn ne AcAryono nirdeza mAne che ane bhASyakAra tene anusare che. bha.dI paNa tema ja mAne che temanA mate prApAm ne vidheyabhUta vRddha saMjJA sAthe saMbaMdha che te kAraNe tathA prAyam nI bhinna vibhakti karI che (eTale ke prAro ema na kahetAM pravAr ema kahyuM che, tethI sUtramAM kareluM prA nuM grahaNa AcAryano nirdeza kare che. nA.no paNa A ja abhiprAya che, paraMtu te noMdhe che ke bhAkhyakAra anya matane anusare che, kAraNa ke kuNIno mata svIkAravAmAM Ave to vA(1)mAM rauSipu ema je kahyuM che te vyartha thaze (toDamatALa va mAm 30). ke. paNa anya matano ullekha kare che je pramANe prAvAn e dezanuM vizeSaNa che (jhanTena tu prAgra viroSa vyArathatim g0) 42sauSi = pe e adhikAra nIce AvatA apatyArthakathI mAMDIne cAturarthika sivAyanA bAkInA (patyAviturthyantAnyotheH roSaH si0) pratyayo para thatAM vRddha siMjJA thAya che ema kahevAmAM Ave, tethI apatya ane vivAra nA arthamAM je pratyaya lAge che te para thatAM vRddha saMjJA nahIM thAya. chatAM DIvAM vRddhotrAtA ane nirca vRddharArakhyA e sUtrone pratApe sarva ISTa rUpo siddha thaze. 42 ahIM vacam ema kahyuM che tethI A vA. che, paraMtu bhAkhyakAra je rIte vArtikanI spaSTatA kare che te na hovAthI A kAtyAyana vA. nathI paraMtu bhASyavArtika che tema ciaukhaM (pR.586,pA.TI.1)] mAM nodhe che.ni.sA. (pR.538,pI.TI.3] paNa vArtika nathI gaNI.nA., ki. vagere paNa tene bhAganA bhAga rUpa gaNe che. 425 sepura ane sTronae pUrvamAM na hoya tevAM vAhika gAmo che. tene vRddha saMjJA thavAthI vAhIyAkhyA pramANe n ane vid lAgIne saipurijI , saipurA ane nArijI, nAri! e rUpo thayAM che. pUrvamAM na rahela hovA chatAM vRddha saMjJA thAya che tethI samajAya che ke bhAgakAre kuNInA matano svIkAra karyo che arthAt kAvat e AcAryono nirdeza che ema teo mAne che. jo e be vAhIka gAmo pUrvadazanAM ja hoya to pachI anya mata pramANe (vA ne dezanuM vizeSaNa laie to) paNa A rUpo siddha thaze. aneka prakAranAM zabdarUpo rUpI lakSma jovAmAM Ave che tethI kuNI A sUtramAM vyavasthitaribhASA che tema mAne che, paraMtu vyavasthitavibhASA levAmAM Ave to bhASyamAM rauSipu ema kahyuM che te vyartha thaze, kAraNa ke vyavasthitavibhASAthI ja ISTa siddhi thaze. iti zrImadbhagavatpataJjaliviracitavyAkaraNamahAbhASye prathamAdhyAyaprathamapAdasya gurjarabhASAnuvAdasya taralATIkAyAM navamamAhnikam // 9 // mavatuM 648 For Personal & Private Use Only Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navAnikamAMnAM sUtroH pR.853 pR.592 pR.5.15. pR.1.86 pR.420 pR.270 5.814 pR.pa64 5.304 pR.610 pR.419 pR.21.4 5.355. acaH parasminpUrvavidhau // 11 // 57 // aNuditsavarNasya cApratyayasya // 69 // adarzanaM lopaH // 11 // 6 // adaso mAt // 1 / 112 // anekAla zitsarvasya // 11 // 55 // antaraM bahiyoMgopasaMvyAnayoH // 11 // 36 // alo'ntvasya // 11 // 52 // alo'ntyAtpUrva upadhA // 11 // 65 // avyayIbhAvazca // 11 // 41 // Adirantyena sahetA // 11 / 71 // AdeH parasya // 11 // 54 // Adyantavadekasmin // 11 // 21 // Adyantau Takitau // 11 // 46 // ot // 1 / 1 / 15 // iko guNavRddhI // 1 // 13 // igyaNaH saMprasAraNam // 1 / 1 / 45 / / IdUtau saptamyarthe // 1 / 1 / 19 // IdedvivacanaM pragRhyam // 11 // 11 // una u~ // 1 / 1 / 17-18 // uraNaraparaH // 11 // 51 // eca igghrasvAdeze // 11 // 48 // eG prAcAM deze // 1 / 1 / 75 // ot // 11 // 15 // kRnmejantaH // 1138 / / taktavatu niSThA // 11 // 26 // kGiti ca // 11 // 5 // Gicca // 11 // 53 // Dati ca // 11 // 25 // taddhitazcAsarvavibhaktiH // 11 // 38 // taparastatkAlasya // 1177 / / taraptamapau ghaH // 11 // 22 // tasmAdityuttarasya / / 1 / 67 // tasminnitinirdiSTe pUrvasya // 1 / 1 / 66 // 1.1.88 pR. 108 pR.351 5.201. .178 5.200 pR.397 07 MG06 0 pR.647 pR.198 pR.284 pR.235. pR.1.38 pR.417 pR.235 pR.274 5..221 pR.para pU.pa7ra 649 For Personal & Private Use Only Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5.1.64 5.264 pR. 646 5.204 pR.148 5.5.04 pR.1.28 .481 pR. 2pa9 pR.542 pR. 312 5.1.74 5..164 tulyAsyaprayatnaM savarNam // 11 // 9 // tRtIyAsamAse // 11 // 30 // tyadAdIni ca // 11 / 74 // dAdhAdhvadAp // 11 // 20 // dIdhIvevITAm // 11 // 6 // dvirvacane'ci // 1159 // na dhAtulopa ArdhadhAtukaM // 11 // 4 // na padAntadvivaMcanavarecalopasvarasavarNAnusvAradIrghajazcarvidhiSu // 11 // 58 // na bahuvrIhI // 1 / 1 / 29 // na lumatA'Ggasya // 1 / 1 / 63 // na veti vibhASA // 11 // 44 // nAjjhalau // 11 // 10 // nipAta ekAjanAG // 1 / 1 / 14 // pUrvAparadakSiNottarAparAdharANi vyasthAyAmasaMjJAyAm // 11 // 34 / / pratyayalope pratyayalakSaNam // 1 / 1 / 61 / / pratyayasya lukthulupaH // 1 / 161 // bahugaNavatuDati saMkhyA // 11 // 23 // midaco'ntyAtparaH // 11 // 47 // mukhanAsikAvacano'nunAsikaH // 1 / 18 // yena vidhistadantamba // 1 / 1 / 72 // vibhASA jasi // 1 // 1 // 32 // vibhApA diksamAse bahuvrIhI // 11 // 28 // vRddhirAdaic // 11 // vRddhiryasyAcAmAdistadvRddham // 73 // zi sarvanAmasthAnam // 11 // 42 // ze // 11 // 13 // paSThI sthAneyogA // 11 // 49 // NNAntA paT // 11 // 24 // sarvAdIni sarvanAmAni // 11 // 27 // suDanapuMsakasya // 11 // 43 // sthAnivadAdezo'nalvidhau // 11 // 6 // sthAne'ntaratamaH // 11 // 10 // svamajJAtidhanAkhyAcAm // 11 // 35 / / svaM rUpaM zadvasyAzadvasaMjJA // 68 // svarAdinipAtamavyayam // 11 // 37 // pR.525 pR.518 pR.223 pR.713 pR.1.61. pR.61.2 m pR. 256 pR.95 5.640 5.308 pR.193 5.376 pR. 232 5.238 pR.308 pR.423 pR.382 pR.5.8.. 5.277 For Personal & Private Use Only Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ halo'nantarAH saMyogaH // 11 // 7 // 1.15.1 zuddhipatraka 5.258 bahuvrIhI nemale. na bahuvrIhI 5.435. ekadezavikRtasyopasaMkhyAnam 5.5.25. ||prtyygrhnne naM.mA pratyayalope 651 For Personal & Private Use Only Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAMdarbhagnanyAnI yAdI-- (1) vyAkaraNa mahAbhA (keyaTa upAdhyAyanA bhAkhyapradIpa ane upAdhyAyanA gaMganA ughAta ane chAyA sahita) (1917) (1992) (2) vyAkaraNa mahAbhASya (ma.ma. vAsudeva zAstrI abhayaMkara (marAThI ane hindI) (3) vyAkaraNa mahAbhAve navAnika AcArya cArudeva zAstrI (hindI), (8) vyAkaraNa mahAbhASya bhAga 1 5. yudhiSThira mImAMsaka (5) vyAkaraNa mahAbhA ( ca na bhA. 1 thI 3)(amartha zArI) (1) vyAkarA mAmA've che. () aTAdhyAyIbhA (bhAga 1 ane 2) svAmI dayAnaMda sarasvayajI (8) aSTAdhyAyI kAzikA (bhAga 1 thI 6) jinendabuddhinI nyAsa ane haradattanI padamaMjarI. sahita (9) paspazAhinaka (aMgrejI) ceTarjI (10) papazAnika (aMgrejI) kumudana re (11) uNAditrA (12) mahAbhASyadIpikA bhartuhari (13)vAdyapadIya 'ahamakA (14)vaiyAkaraNa ri dvAntako mudI bhajai dIkSita (tattvabodhinI ane bAlamanoramA sahita) (15) zabdako DubhA (bhAi dIkSita) (16)vaiyAkaraNabhUpaNara komplabhaTTa (16)prosTamanoramA bhoi dIkSita (19)paribhApaze khara nAgeza bhaTa8 (18) baMge khara nA gera bha8 (1 8 )mImAMsAtra ane gobarabhAyA ( 2 )artha mAM gai lo gAphibhAra ( 2 )taMtravArtika kumAribhadra (rara)lAkavArtika kumAribha8 (23)mahAbhArata Adiparva, vanaparva (24) saMskRta vyAkaraNa zAtra kA itihAsa yudhiSThira mImAM rAjI (25)pANinIya zikSA, (2 6)dhvanyAlo -- Anandavardhana ( 9) medinI kopa (28)abhidhAnaciMtAmaNi --AcArya hemacaMdra ( ra 9 ) rAnabheda --madhusudana sarasvatI (30)pAtaMjala yoga --bhArata rAjamArtaDa TIkA sahita--rAmazaMkara bhaTTAcArya. (31) glApya bhAkhyabhUmikA --sAyaNAcArya (32) tivAda--gadAdhara bhaTTa (33) Panini & Veda - Thieme (34)Panini - Goldstucker (35)Panini, Katyayana & Patanjali-K.M.K. Sharma (36) Katyayana & Patanjali--F. Kielhorn (37) Ashtadyavi of Panini (Vol. I- Joshi & J.A.F. Roogbergen (8 The Yoga of Patanjali-Woods- James Haugton (39) Philophies of India--Zimmer (40)Some Observations on the Grammatical Terminology of Panini --Albrecht Wezler (41) A Dictionary Of Sanskrit Grammar---K.V.Abhyankar & J.M.Shukla 652 For Personal & Private Use Only Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L. D. Series : Latest Publications 650 126 Acarya Ramcandra and Gunacandra's Dravyalankar with auto commentary, Ed. Muni Shri Jambuvijayaji P.P. 29 + 251 (2001) 290 127 Pracina Madhyakalina Sahitya Sangraha (Mohanlal Dalichanda Desai-Laghukruti) Ed. Prof. Jayanta Kothari P.P. 14 + 746 (2001) 128 Sastravarta Samuccaya of Acarya Haribhadra Suri with Hindi translation Notes & Introduction by Dr. K.K.Dixit P.P. 272 (2001) 185 129 Temple of Mahavira Osiyaji - Monograph by Dr. R.J.Vasavada P.P. 30 + Plates 61 (2001) 360 130 Bhagwaticurni Ed. Pt. Rupendra kumar Pagariya P.P. 120 (2002) 135 131 Abhidha Dr. Tapasvi Nandi P.P. 84 (2002) 120 132 A Lover of Light amoung Luminaries : Dilip Kumar Roy Dr. Amrita Paresh Patel P.P. 256 (2002) 220 180 110 65 133 Sudansana-cariyam Dr. Saloni Joshi P.P. 8 + 110 (2002) 134 Sivaditya's Saptapadarthi with a commentary by Jinavardhana Suri Ed. Dr. J. S. Jetly P.P. 24 + 96 (2003) 135 Paniniya Vyakarana - Tantra, Artha aura Sambhasana Sandarbha Dr. V. M. Bhatt P.P. 88 (2003) 136 Kurmasatakadvayam, Translation with select Glossary - Dr. V. M. Kulkarni Introduction by Dr. Devangana Desai P.P. 85 (2003) 137 Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts Vol. V 138 Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts Vol. VI 139 Mahavira's Words Translation from the German with much added material by W.Boll'ee and J. Soni 900 700 600 Our Forthcoming Publications Sambodhi Vo. XXVIII Haribhadra Suri's Yogasataka Sahrdayaloka Vol. 1,2,3 by Dr. T. S. Nandi