Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 594

વિ તર્રીતિ
लुक्युपसंख्यानम् ॥२॥
लुक्युसंख्यानं कर्तव्यम्। पञ्च सप्त ॥ किं पुनः कारणं न सिध्यति ।
लोपे हि विधानम् ॥३॥
लोपे हि प्रत्ययलक्षणं विधीयते तेन लुकि न प्राप्नोति ॥
न वादर्शनस्य लोपसंज्ञित्वात् ॥४॥
न वा कर्तव्यम्। किं कारणम्। अदर्शनस्य लोपसंज्ञित्वात्। अदर्शनं लोपसंहं भवतीत्युच्यते लुमत्संज्ञाश्चादर्शनस्य क्रियन्ते। तेन लुक्यपि भविष्यति ॥ यद्येवम् નહીં તો શું ? 46 સુન્ન થાય ત્યારે પણ થાય છે તેમ) કહેવું જોઇએરા
પ સત્ત જેવામાં પ્રત્યયનો) સુન્ન થયો હોય ત્યારે (પણ પ્રત્યયનિમિત્તક કાર્ય થાય છે તેમ) કહેવું જોઈએ પરંતુ એ સિદ્ધ ન થાય તેનું કારણ શું? કારણ કે લોપ થાય ત્યાં જ વિધાન છે tal કારણ કે લોપ થાય ત્યાં જ પ્રત્યયલક્ષણ થાય છે એમ (સૂમાં કહેવામાં આવ્યું છે, તેથી સુન્ થયો હોય ત્યાં (પ્રત્યયલક્ષણ) ન થવાનો પ્રસંગ આવે છે. અથવા (તેમ કહેવાની જરૂરી નથી, કારણ કે લોપનું સંજ્ઞી અદર્શન છે ઝા. અથવા (તેમ) કહેવું નહીં પડે. તેનું શું કારણ? કારણ કે લોપનું સંજ્ઞી અદર્શન છે એટલે કે અદર્શનની (જ) લોપ એ સંજ્ઞા થાય છે એમ કહ્યું છે અને સુમન્ (અર્થાત્ તુ શુ અને તુન્ એ) સંજ્ઞાઓ પણ અદર્શનની જ કરવામાં આવી છે. તેથી સુન્ન થયો હોય ત્યાં પણ (પ્રત્યયલક્ષણ) થશે. જો એમ હોય –
40 પ્રશ્નકર્તા કાકુનો આશ્રય લઇને પૂછે છે, ઉત્તરમાં સિદ્ધાન્તી પણ પ્રશ્ન દ્વારા સૂચવે છે કે એ જ પ્રયોજન છે. તેમાં તમને કાંઇ વાંધો છે? ” સૂત્રમાં સુના શબ્દનું ગ્રહણ કરીને અદર્શન (લોપ)નું વિધાન કર્યું હોય ત્યારે પ્રસ્તુત સૂત્ર લાગુ નહીં પડે. પરિણામે પ4 સપ્ત જેવામાં પ સંજ્ઞા ન થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ ભાવ છે.સૂત્રમાં પ્રત્યયો એમ કહીને લોપનું પ્રત્યક્ષ ગ્રહણ કર્યું છે તેથી ત્રાહિખ્યો છે સીતામ્ એમ કહ્યા પછી તન તન્યા એમ કહેવામાં આવે તો પહ્મણ લેવાથી દહીંનો અધિકારી હોવા છતાં કૌન્ડિન્યને છાશ મળે છે તેમ અહીં તૌહિન્ય ન્યાયે સુન્ન વગેરે સંજ્ઞાઓ લોપ સંજ્ઞાનો બાધ કરે છે માટે સુવગેરે દ્વારા થએલ અદર્શનમાં પ્રત્યાયલક્ષણ નહીં થાય. તેથી ટૂ સંજ્ઞક પચત્ સપ્તમ્ પછી આવતા નર્ રાસ્ નો પો સુકા થી લોપ થશે અને નસ્ટોપઃ તિપદ્રિા થી ન લોપ થઈને પચ સત એ રૂપો પછીની વિભક્તિનો સંજ્ઞા વડે લોપ થયો હોવાથી પ્રત્યયલક્ષણ લાગુ નહીં પડતાં તે સુવન્ત નહીં રહે તેથી તને પમ થી તેમની ૬ સંજ્ઞા ન થવાનો પ્રસંગ આવશે. એમ અહીં દલીલ છે. 48 બધાં જ અદર્શનની (મનમાત્રW) લોપ સંજ્ઞા કરવામાં આવી છે તેથી સુ% વગેરે પણ અદર્શન હોવાથી તેમના ક્ષેત્રમાં પણ પ્રત્યયલક્ષણ લાગુ પડશે. લોપ અને સુન્ન વગેરે સંજ્ઞાઓ છે અને તેમની એકસાથે પ્રવૃત્તિ સંભવિત છે તેથી તેમની વચ્ચે બાધ્યબાધકભાવ ન હોય, લોકમાં જેમ ઃ રાઃ પુરાઃ વગેરે શબ્દની એક સાથે પ્રવૃત્તિ થાય છે તેમ પ્રત્યય, ત , વગેરે સંજ્ઞાઓ સાથે આવી શકે, કારણ કે તેમાંની એક સંજ્ઞા બીજીનો બાધ કરતી નથી.તે રીતે ટોપ અને ફુજૂ વગેરે સંજ્ઞા એક બીજાનો બાધ નથી.