Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 494

अल्विधौ प्रतिषेधेऽविशेषणेऽप्राप्तिस्तस्यादर्शनात् ॥२॥ अल्विधौ प्रतिषेधेऽसत्यपि विशेषणे समाश्रीयमाणेऽसति तस्मिन्विशेषणेऽप्राप्तिर्विधेः। प्रदीव्य प्रसीव्य। किं कारणम्। तस्यादर्शनात्। वलादेरित्युच्यते न चात्र वलादि पश्यामः ॥ ननु चैवमर्थ एवायं यत्नः क्रियतेऽन्यस्य कार्यमुच्यमानमन्यस्य यथा स्यादिति । सत्यमेवमर्थो,न तु प्राप्नोति । किं कारणम्।
सामान्यातिदेशे विशेषानतिदेशः॥३॥
सामान्ये ह्यतिदिश्यमाने विशेषो नातिदिष्टो भवति। तद्यथा। ब्राह्मणवदस्मिन्क्षत्रिये वर्तितव्यमिति सामान्यं यद् ब्राह्मणकार्य तत्क्षत्रियेऽतिदिश्यते यद्विशिष्टं माठरे कौण्डिन्ये वा न तदतिदिश्यते। एवमिहापि सामान्य यत्प्रत्ययकार्य तदतिदिश्यते यद्विशिष्टं न तदतिदिश्यते ॥
ત્નિ ને લગતા પ્રતિષેધમાં વિશેષણનો આશ્રય ન લીધો હોય તો વિધિ પ્રાપ્ત થતો નથી કારણ કે વિશેષણ જોવામાં આવતું નથી |રા
ત્વિપ કરવાનો હોય ત્યાં પ્રતિષેધ ન હોય તો પણ (સૂત્રમાં) વિશેષણનો આશ્રય લઇને વિધિ) કરવામાં આવ્યો હોય તો જે વિધિમાં) એ વિશેષણ ન હોય ત્યાં વિધિ લાગુ પડતો નથીજેમ કે કસીવ્યા પ્રવીચ , “(અહીં) શા માટે પ્રાપ્ત થતો નથી? તે (વિશેષણ) જોવામાં આવતું નથી તેથી. (સૂત્રમાં) વટાવે એમ કહેવામાં આવ્યું છે જયારે અહીં વાર્દિ (પ્રત્યય) અમને દેખાતો નથી. 26 અરે પણ અમે કહીએ છીએ કે એકને અનુલક્ષીને કહેવામાં આવેલું કાર્ય બીજાને લાગુ પડે તે માટે જ આ પ્રયત્ન કરવામાં આવે છે. તે માટે (આ પ્રયત્ન) છે એ ખરું, પણ અહીં એકનું કાર્ચ બીજાને પ્રાપ્ત થતું નથી. (પ્રાપ્ત ન થવાનું) શું કારણ ?
જયારે સામાન્યનો અતિદેશ કરવામાં આવ્યો હોય ત્યારે વિશેષનો અતિદેશ થતો નથી lal કારણ કે જયારે સામાન્યનો અતિદેશ કરવામાં આવ્યો હોય ત્યારે વિશેષનો અતિદેશ થતો નથી. જેમ કે “આ ક્ષત્રિય પ્રત્યે બહાણ જેવો વર્તાવ કરવો’ એમ કહીને બાહ્મણને વિશે જે કાર્ય સામાન્ય રીતે કરવાનું હોય તેનો ક્ષત્રિય વિશે અતિદેશ કરવામાં આવે છે, પરંતુ માઠર અથવા કૌડિન્ય (નામના બ્રાહ્મણ) ને લગતું જે વિશિષ્ટ કાર્ય હોય તેનો તે ક્ષત્રિય વિશે અતિદેશ થતો નથી. તે જ રીતે અહીં પણ પ્રત્યયને લગતું જે સામાન્ય કાર્ય છે તેનો અતિદેશ કરવામાં આવે છે, પરંતુ ત્યારે એમ કહીને (ટૂઆગમ રૂપી) જે વિશિષ્ટ કાર્ય કહ્યું છે તેનો અતિદેશ કરવામાં આવતો નથી.
यद्येवमग्रहीत् इट ईटि इति सिचो लोपो न प्राप्नोति। अनल्विधाविति पुनरुच्यमान इहापि प्रतिषेधो भविष्यति। प्रदीव्य प्रसीव्यति। विशिष्ट ह्येषोऽलमाश्रयते वलं नाम । इह च प्रतिषेधो न भविष्यति। अग्रहीदिति। विशिष्ट ह्येषोऽनलमाश्रयत इट नाम ॥
24 માર્યધાતુચ્છેવા પ્રમાણે થતા ફધિ માં સૂત્રકારે વાવેઃ એ વિશેષણયુક્ત મ નો આશ્રય લીધો છે પરંતુ કાવ્ય પ્રસવ્ય (જુઓ નોધ ૧૪)એટલે કે વીવ યા બ લીન્ યા માં તો પ્રત્યય છે અને તે વસ્ત્રાવિ ન હોવાથી નહીં થાય એમ અહીં દલીલ છે 5 વાઃ એ આધધાતુકનું વિશેષણ છે તેથી વાર માર્યાલુક્ય એટલે કે “વત્ થી શરૂ થતા આર્ધધાતુક પ્રત્યયને’ એમ અર્થ સમજવાનો છે.પણ , તીવ્ર વા પ્રસીદ્ વા (નોધ ૧૪ અને ૨૪) માં જ એ વઢિ પ્રત્યય નથી (તેથી ભાગ્યમાં કહ્યું છે ત્યારે તો અમને અહીં દેખાતો નથી, તેથી હું આગમનો પ્રતિષેધ થઈ જાય છે તે કારણે સર્ વિધિને લગતો પ્રતિષેધ કરવાની એટલે કે નથિી એમ કહેવાની જરૂર નથી.એમ અહીં દલીલ છે. 26 એટલે કે સ્થાની ત્વા પ્રત્યયનું કત હોવું તે(ત્ત્વ), પ્રત્યય હોવું તે (પ્રત્યયત્વ) વગેરે જે સામાન્ય ધર્મો છે તેનો આદેશ વિશે અતિદેશ થશે તેથી વત્તા ની જેમ ચમ્ પણ તું ગણાશે, પ્રત્યય ગણાશે, અવ્યય ગણાશે, પરંતુ વિ લેવું તે (ત્તિ), વસ્ત્રાદ્રિ હોવું તે(વાલિત્વ) વગેરે સ્થાની વાર્તા ના વિશિષ્ટ ધર્મો હોવાથી આદેશ ૨૬ વિશે તેમનો અતિદેશ ન થઇ શકે તેથી ચમ્ ને ત્િ ન ગણી શકાય, તે વાઢિ છે તેમ પણ ન સમજાય.(જુઓ નોધ ૨૨).
४२९ For Personal & Private Use Only