Page Text
________________
જો એમ હોય તો મદીર્ માં ફૂટ રિટા પ્રમાણે સિ નો લોપ નહીં થાય, ” પરંતુ મનત્વિથ એમ કહેવામાં આવે તો પ્રીવ્યા પ્રવીત્ર માં પણ પ્રતિષધ થશે, કારણ કે આ (સૂત્રકાર) ત્યાં વત્ રૂપી વિશિષ્ટ મન્ નો આશ્રય લે છે. પણ એ સૂત્રમાં) તો મન્ ન હોય તેવા (મનસ્યુ ૮ રૂપી વિશિષ્ટ (સ્થાનીનો) આ (સૂત્રકાર) આશ્રય લે છે.”
27 એટલે કે વિશેષનો અતિદેશ ન કરવામાં આવે તો દોષ આવે છે તે વાતને અનુલક્ષીને સિદ્ધાન્તી કહે છે કે વિશેષ ધર્મોનો પણ અતિદેશ થાય છે તેનું જ્ઞાપન કરવા માટે જ સૂત્રમાં અનત્વિપ નું ગ્રહણ કરવું જરૂરી છેઃ મહી--પ્રદ્ ધાતુના સુ ત્રી.પુ.એ.વ.માં પ્ર૬ સુર (તિ)--%િ હિરા થી સિજૂ થતાં પ્રત્ ર્ તિ--તથા થી હિન્દુ રુ-કારમાં ટૂ નો લોપ થતાં પ્રત્ ર્ --માર્યપાતુર્થ૦ થી રૂદ્ લાગતાં–ત્ { --મસ્તિસોડા થી અમૃદ્ધ હત્ પ્રત્યય ટૂ ને ઈંદ્ર આગમ થતાં-– ૬ ૨ { ર્ફ --એમ થતાં ત્ પછી આવતા સિન્ નો પર થતાં ૮ ફુટ પ્રમાણે લોપ થાય તે પૂર્વે ગ્રહોડટિટિ સી થી જૂિ હૂ ધાતુને થતો રદ્ દીર્ઘ થતાં પ્રત્ સ્ક્ત્ એ સ્થિતિમાં રહેતો નથી અને તેના આદેશ કારને ટુર્ન ગણી શકાય, કારણ કે દવ ( હોવું તે) વિશેષ ધર્મ છે તેથી આદેશ વિશે તે ધર્મનો અતિદેશ ન થઈ શકે. પરિણામે ટ ફંટા સૂત્રને લાગુ પડવા માટે ભૂમિકા જ નથી રહેતી તેથી સિજૂ ન થવાનો પ્રસંગ આવશે. તેથી સૂત્રમાં અનલ્વિથૌ નું ગ્રહણ કરવું જરૂરી છે. તેથી જ્ઞાપન થશે કે સ્થાનીના વિશેષ ધર્મ પણ આદેશને પ્રાપ્ત થાય છે. પરિણામે મહી માં આદેશ ટુ છે તેમ સમજાશે, કારણ કે ટૂ એ મર્ નથી પણ અનન્ છે તેથી
સ્થાનિવર્ભાવ થશે અને તેથી ૮ ફુટિ પ્રમાણે સ્ લોપ થશે અને ઇષ્ટ રૂપ સિદ્ધ થશે.અહીં શંકા થાય કે દીર્થનો સ્થાની ત્ સમુદાય છે તેથી તેમાં રહેલ વ ( હોવા રૂપી ધર્મ)ને કારણે જે સ્ લોપ થાય છે તે સ્થાનિવભાવ થતાં થતાં ૬ ને કારણે પણ થઇ શકશે, કારણ કે પ્રયોગમાં ભલે સ્થાની ટૂ જોવામાં આવતો નથી પરંતુ આદેશને લગતા પ્રોડિિટ માં તો માર્યધાતુચ્ચેલ્ડ માંથી તેની અનુવૃત્તિ થાય છે તેથી તે છે જ. ટૂંકમાં સદી માં અનલ્વિથી એ પ્રતિષેધ ન કરવામાં આવે તો પણ ટૂ નો લોપ થશે.ઉત્તરમાં કે. કહે છે કે દીર્ઘ કર્યા પછી ટૂ નો લોપ ન થવાનો પ્રસંગ આવશે, કારણ કે સપાદસપ્તાધ્યાયી પ્રમાણે થતા દીર્ઘની દૃષ્ટિએ સ્લોપ અસિદ્ધ છે. વળી દીર્ઘવિધિમાં મધ એ પરિભાષા ઉપસ્થિત થાય છે તેથી સમજાય છે કે દીર્ધ દ્ નો નહીં પણ ગર્ (-કાર) નો થાય છે. સૂત્રમાંનું દ્ગહણ દૂ-કાર સિવાયના મન્ નું વ્યાવર્તક થશે તેથી દીર્ઘ ઈંકાર આદેશ ૨ નો જ થશે બીજા કોઇનો અજૂ નો નહીં થાય એમ સૂચવાશે.આથી ને કારણે થતું { લોપ રૂપી કાર્ય થશે તેથી અત્વિથી એમ ન કહ્યું હોય તો તે પ્રાપ્ત નહીં થાય. 28 વિશેષ ધર્મનો અતિદેશ કરવામાં ન આવે તો પ્રવીત્યા પ્રીત્ર માં ગુણ પ્રતિષેધ નહીં થઈ શકે, કારણ કે પ્ર હિન્દુ યા ક સિન્ ય એ સ્થિતિમાં આદેશ ય માં સ્થાની વત્વા ના વિજ્ય રૂપી ધર્મનો અતિદેશ નહીં થાય.જો કે સેવિત્વા જેવાં સ્થળે વત્વા પ્રત્યય વિત્ત પણ પ્રાપ્ત થાય છે, કારણ કે વિદ્ ઉદાત્ત સ્વરયુક્ત હોવાથી સે છે એ ન વત્યા રે પ્રમાણે વેત્વા મર્િ થતાં વિરતિ પ્રમાણે ગુણ નિષેધ પ્રાપ્ત ન થતાં વિત્યા રૂપ થયું છે.
જ્યારે પ્રવીત્ર વગેરેમાં ત્નિ રૂપી વિશિષ્ટ ધર્મનો અતિદેશ ન થતાં ગુણ પ્રતિષેધ નહીં થાય અને અનિષ્ટ રૂપો પ્રાપ્ત થવાનો પ્રસંગ આવશે. તેથી સ્થાનીના સામાન્ય ધર્મોની જેમ વિશિષ્ટ ધર્મોનો પણ અતિદેશ થાય છે તેમ જ્ઞાપન કરવા માટે સૂત્રમાં અનલ્વિપ એમ કહેવું જરૂરી છે.વળી વિત્વ એ મલ્વિ છે તેથી વિતિ ના પ્રમાણે ગુણ નિષેધ કરવામાં આવે છે તેમાં સ્થાનિવર્ભાવ ન થતાં આદેશ ય ને તેના સ્થાની ત્વા ની જેમ હિન્દુ નહીં ગણાય.પરંતુ તેથી પ્રતિદ્વીચ જેવામાં ગુણ થવાનો પ્રસંગ આવશે એ શંકા યોગ્ય નથી, કારણ કે અનુબન્ધનિમિત્ત ગુણનિષેધ વગેરે કાર્યો થાય છે તેમાં અનત્વિપૌ એ પ્રતિષેધ લાગુ પડતો નથી, કારણ કે નાનુવન્યવતમહત્વ એ પરિભાષા ઉપરથી સમજાય છે કે અનુબન્ધ
નથી. વળી મનસ્વિપ એ પ્રતિષધ સ્થાની પત્ની ત્રા) ને અનુલક્ષીને છે અને તે ગર્ નથી અને જૂ છે તેથી નિષેધ નહીં થાય ધઅને સ્થાનિવ૬ - ભાવ થવાથી ગુણ ન થતાં પ્રવીરા વગેરે રૂપો થશે. 29 શંકાકાર વળી કહે છે કે એમ હોવા છતાં મહી માં સિન્ લોપ દીર્ઘ કારના સ્થાનીભૂત હસ્વ હૃ-કાર (૬૮) ને કારણે થાય છે તેમાં અનુબન્ધ() તો ઉપદેશ કાળે લુપ્ત થાય છે તેથી ત્યાં સ્થાની (૬) ગઝૂ થઇ જાય છે. પરિણામે મત્વિથી એ પ્રતિષધ લાગુ પડશે તેથી સિજૂ લોપ ન થવાનો પ્રસંગ આવશે, કારણ કે સ્થાનિવભાવનો નિષેધ થવાથી આદેશ એ સ્થાની છે તેમ નહીં સમજાય. તેથી ૮ ઈંટા એ સૂત્ર પ્રાપ્ત નહીં થાય આ વાતને લક્ષમાં રાખીને ભાષ્યકારે કહ્યું છે વિશિષ્ટ હોવોડનમાત્રથી અર્થાત્ ટ ટિ એ સિ લોપ વિધાયક સૂત્રમાં (સમુદાયરૂપ એટલે કે મજૂ નહીં પણ મર્ થી ભિન્ન -મન) $ એ વિશિષ્ટ સ્થાનીનો સૂત્રકારે આધાર લીધો છે.તેથી સહીત માં દૂ સમુદાયનો દીર્ઘ થયો છે ૩જૂ નો નહી (જુઓ ઉપર નોંધ ૨૭), કારણ કે મા એ પરિભાષા અહીં પ્રાપ્ત થતી નથી. માધાતુન્ ૦માં સૂત્રકારે વર્ પ્રત્યાહારમાંના
४३०
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005538 |
| Book Title | Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumna R Vora |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 718 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |