Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 360

કારણ કે ન તિવૃતના એ સૂત્રમાં આચાર્ય (ષષ્ઠી બહુવચનના) ના પૂર્વે દીર્ઘત્વનો પ્રતિષેધ કરે છે અને તે રીતે સૂચવે છે કે (ત્રિ અને ચતુર ના) તિ અને પત આદેશ કર્યા પછી તેમને લાગતો નથી તો પછી (સન્નિપાત પરિભાષાનાં) પ્રયોજન છેઃ રાતાનિ સહસ્ત્રાળ (જેવાં સ્થળોએ) નુઆગમ થયા પછી આન્તા પા પ્રમાણે (રાત સહસ્ત્ર ને) પસંજ્ઞા થવાનો પ્રસંગ આવે છે, संनिपातलक्षणो विधिरनिमित्तं तद्विधातस्येति न दोषो भवति ॥ शकटौ पद्धतौ। अत्त्वे कतेऽतः। इति टाप्पाप्नोति। संनिपातलक्षणो विधिरनिमित्तं तद्विधातस्येति न दोषो भवति । इयेष उवोष । પરંતુ બેના સંબંધ પર આધારિત વિધિ તે સંબંધના વિનાશનું કારણ થતો નથી, એ(પરિભાષાને ) કારણે (પદ્ સંજ્ઞા થવા રૂપી) દોષ નહીં આવે તે જ રીતે રાક્ટ પદ્ધતી (માં હિ પૂર્વે)શ્વ(રાષ્ટિ અને પદ્ધતિ એ શબ્દો)માં રૂ નો મત્કર્યા પછી મેં-કારાન્તને મનાવતા
આવતાં બિતિ નામ્ એ સ્થિતિમાં અંગ પૂર્લિંગ છે તેથી તેને હેન્ થવાનો કોઈ પ્રસંગ જ નથી અને ન તિરૃ પ્રમાણે દીર્ધનો નિષેધ થશે. તેથી સંનિપાત પરિભાષાનો આશ્રય લેવાની જરૂર નથી અને સાવકાશ હોવાથી ન તિરૂંએ જ્ઞાપક સૂત્ર છે તેમ પણ માનવાની. જરૂર નથી. આ શંકા અનુચિત છે, ત્રાખ્યો હતો એ અંગાધિકાર નીચેનું સૂત્ર નથી. તેથી પ્રિયતિ એ શબ્દ પૂર્લિંગ છે છતાં તે સમસ્ત પદનો અવયવ ત્રિ સ્ત્રી લિંગ છે, પરિણામે શિતિ ને ટીપૂ થતાં કોઇ રીતે અટકાવી શકાય તેમ નથી તેથી સિદ્ધ થાય છે કે ન તિરૂપતા એ સૂત્ર ત્રિ, ચતુર ને રજૂ નથી થતો તેનું જ્ઞાપક જ છે. 197 રાત અને સહસ્ત્ર એ સંખ્યાવાચક નપુંસક લિંગ શબ્દોને પ્રથમા બહુવચનમાં રાત નર્ / સન્ન નન્ એ સ્થિતિમાં નાનો વિજ્ઞા પ્રમાણે નસ્ નો રસ (૬) થતાં રાત શિા સત્ર એમ થતાં રિસ સર્વનામસ્થાનમ્ પ્રમાણે સર્વનામસ્થાન સંજ્ઞા થશે તેથી મનન્ત રાત, સહસ્ત્ર ને નપુંસવસ્થ વૃત્તઃ પ્રમાણે નુમ (ન) આગમ થશે.એ મિત્ આગમ (
મિડFિરઃા પ્રમાણે) અન્ય એ ની પછી થતાં રાતનું શિા સહસ્ત્રનું શિ એમ થતાં રાતનું અને સહસ્ત્રનું એ નાન્ત હોવાથી તેમને સ્થાન્તિા ૫ સૂત્રથી ૧ સંજ્ઞા થવાનો પ્રસંગ આવશે અને જો તેમ થાય તો પભ્યો સુના પ્રમાણે નસ્ (શિ) નો લોપ થવાનો પ્રસંગ આવશે તેથી રતાનિ , સહસ્ત્રાળ એ ઇષ્ટ રૂપો સિદ્ધ નહીં થાય. પરંતુ અહીં મનન્ત નપુંસકલિંગ અંગ અને સર્વનામસ્થાન વિભક્તિના આનન્તર્યને કારણે નુમ આગમ થયો છે, તેથી તે આગમ એ સંનિપાતના નાશનું નિમિત્ત ન થઇ શકે, પરિણામે તુમ ને કારણે ઉત્ સંજ્ઞા નહીં થાય તેથી વિભક્તિનો સુન્ન થતાં ઇષ્ટ રૂપો થઇ શકશે.અહીં દલીલ કરવામાં આવે છે કે પ્રાન્તાઃ પા એ પદ્ સંજ્ઞા સૂત્રમાં જે અન્ત શબ્દ મૂક્યો છે તે ઔપદેશિક એટલે કે ઉપદેશ કાળે જે અન્ત હોય તે નં-કારનું ગ્રહણ કર્યું છે, જયારે રાતનું વગેરે તો ગુન્ આગમને કારણે નાન્ત થયા છે એટલે તેમનું ન- કારાન્ત હોવું તે ઔપદેશિક નથી. પરિણામે તેમને પદ્ સંજ્ઞા થઇ જ ન શકે, તેથી વિભક્તિનો સુધૂ પણ નહીં થાય અને ઈષ્ટ રૂપો સિદ્ધ થશે.આમ સંનિપાત પરિભાષાનો આશ્રય લીધા વિના ઇષ્ટ કાર્ય થઇ શકે છે તેથી રતાનિ વગેરેની સિદ્ધિ સંનિપાત પરિભાષાનું પ્રયોજન નથી. કૈયટ કહે છે કે પ્રાન્તા ઃા માં સન્ત શબ્દનું ગ્રહણ બહુવ્રીહિમાં સંખ્યાના સંપ્રત્યય માટે છે તેથી સંનિપાત પરિભાષાનો આશ્રય લેવો પડશે, એટલે કે કૈયટ પ્રમાણે એ પરિભાષાનું આ સાચું પ્રયોજન છે. 198 ફાવટ, ઉદ્ધતી - રાષ્ટિ અને પદ્ધતિ એ બે સ્ત્રીલિંગી ધિ સંજ્ઞક શબ્દોને સપ્તમી એકવચનનો હિ લાગતાં રાવટ હિ પદ્ધતિ દિ એ સ્થિતિમાં મા છેઃ પ્રમાણે ધિ સંજ્ઞક અંગની પછી હિ નો ઐતિ () થશે અને દિ નો ગત્ (ગ) થશે, એટલે કે મોડા પ્રમાણે રાષ્ટિ અને પદ્ધતિ ના અન્ય વર્ણ ટૂ-કારનો અં-કાર થતાં ફાટ શ્રી પદ્ધતિ મૌ એમ થતાં રૂટિ, પદ્ધતિ એ -કારાન્ત સ્ત્રીલંગ પ્રાતિપદિકોને અનધિતષ્ટાન્ પ્રમાણે ટામ્ () થવાનો પ્રસંગ આવશે, તેથી રટિ મા ગૌ પદ્દત મા મૌ એ સ્થિતિમાં સવ:સવ ઢી પ્રમાણે દીર્ઘ થતાં રાટા મા પદ્ધતા શ્રી એમ થતાં બે કાર્યો થવાની શક્યતા છે. એક દિત્ પ્રત્યય પૂર્વે યાડા : (૭-૩-૧૧૩) પ્રમાણે ચા અને હેરાનધાન્રખ્યઃ (૭-૩-૧૧૬) પ્રમાણે મામ્ થવા રૂપી કાર્ય અને બીજું વૃદ્ધિના (૬-૧-૮૮) પ્રમાણે વૃદ્ધિ રૂપી કાર્ય. પરંતુ વાદ્ અને મા નું વિધાન કરનારાં સૂત્રો પર છે જયારે વૃદ્ધિનું વિધાન કરનાર સૂત્ર પૂર્વ છે. તેથી વિપ્રતિવે પરમૂ૦ પ્રમાણે વ અને મામ્ થતાં ફાટાથાકૂ પતાયામ્ જેવાં અનિષ્ટ રૂપો થવાનો પ્રસંગ આવશે તેમ ન થાય તે માટે સંનિપાત પરિભાષાનો આધાર લેવો પડશે.તે પરિભાષા આ રીતે અમલી થશેઃ રાઇટ કિ | પદ્ધતિ હિ અહીં ધિ-સંજ્ઞક અંગ અને વિભક્તિનો
२९५