Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 634

आपि लोपोऽनचि ॥५ ॥
तिष्ठति सूत्रम् । अन्यथा व्याख्यायते । आपि हलि लोप इत्यन्त्यस्य प्राप्नोति । अनर्थकेऽलोऽन्त्यविधिर्नेति न दोषो भवति ॥ एतदपि नास्ति प्रयोजनम्। अन एव लोपं वक्ष्यामि । तदनो ग्रहणं कर्तव्यम् । न कर्तव्यम् । प्रकृतमनुवर्तते । क्व प्रकृतम्। अनाप्यकः इति । द्वै प्रथमानिर्दिष्टं षष्ठीनिर्दिष्टेन चेहार्थः ।
197
આપ. (પ્રત્યાહારમાંના) ઇછાતિ વિભક્તિ પ્રત્યો પર થતાં દાર રહિત વિમ અર્થાત્ ) નો લોપ થાય છે Ill સૂત્ર તો રહે છે, 1% (માત્ર) તેનું અન્ય રીતે વ્યાખ્યાન કરવામાં આવે છે. આર્ (પ્રત્યાહારમાંના) હાવિ (વિભક્તિ પ્રત્યયો) પર થતાં લોપ થાય છે તે અત્ત્વનો થવાનો પ્રસંગ આવે છે, પરંતુ અર્થરહિતને કાર્ય કરવાનું હોય ત્યારે અોડત્ત્વ પ્રમાણે કાર્ય નથી થતું તેથી દોષ નથી આવતો.''એ પણ પ્રયોજન નથી.(કારણ કે) અન્ નો જ લોપ (થાય છે એમ) હું કહીશ. તો પછી અન્ નું ગ્રહણ કરવું પડશે નહીં કરવું પડે, જે (કારણ કે) જે પ્રસ્તુત છે તેની અનુવૃત્તિ થાય છે. ક્યાં પ્રસ્તુત છે ? અનાવ્યા એ (સૂત્ર)માં પરંતુ તે તો પ્રથમાારા નિર્દેશેલા છે અને અહીં તો લખી. નિર્દેશાની જરૂર છે.
195
વા.(૫) હૃત્તિ હોઃ ।(૭-૨-૧૧૩) ના વ્યાખ્યાન સમી છે. તેમાં અનાવ્યઃ। (૭-૨-૧૧૬) માંથી આવિ અઃ ની, ૬મો મઃ। (૭-૨-૧૦૮) માંથી વમઃ ની અને હોય્ પુસિ। (૭-૨-૧૧૧) માંથી ૬ઃ ની અનુવૃત્તિ થાય છે. વા.માં હિ ને બદલે તે જ અર્થનું અત્તિ મૂક્યું છે.અહીં સૂચવે છે કે હહિ એપઃ । એ સૂત્ર પણ નાનર્થò પરિભાષાનું પ્રયોજન છે.
18 એટલે કે સિસ્કોપ) એ સૂત્રનું પ્રત્યાખ્યાન કરવામાં આવતું નથી,પરંતુ તેને અન્ય રીતે સમજાવવામાં આવે છે. તિતિ મૂત્રમ્ માં સૂત્ર અને સ્થા ધાતુ વચ્ચે લક્ષ્ય-લક્ષણનો સંબંધ નથી, નહીં તો ક્ષહેત્વઃ નિયાવાઃ। પ્રમાણે તિષ્ઠત્ સૂત્રમ્ એમ રાતુ નો પ્રયોગ
થાત.
197 અંત્ય (7) નો લોપ થાય તો ફૂલમ્ મ્યાન્--ત્યવાવી॰ થી અન્યનો ઞ--અતો મુળે ।-- પર રૂપ-- ૬ મ્યાન્ એ સ્થિતિમાં અનાવ્યઃ । થી પ્રાપ્ત થતા અત્ નો હહિ હોવઃ । થી બાધ થતાં મોડસ્ત્યસ્યા પ્રમાણે ટ્ ના અંત્ય ટૂ નો લોપ થવાનો પ્રસંગ આવે છે, પરંતુ વ્ અર્થરહિત છે તેથી સ્ક્વોડન્ય વિધિ નહીં થાય અને લોપ સદિશ ચતાં એટલે કે સમગ્ર ય નો લોપ થતાં, અ મ્યાન એ સ્થિતિમાં આદ્યન્તવલેસ્મિન્। પ્રમાણે જ્ઞ-કાર અંત્ય પણ છે એમ સમજાશે અને સુરિ ચ। પ્રમાણે દીર્ઘ થઇને ગમ્યાનૢ થશે,પરંતુ અહો ડ ન્હાવૈં। પ્રમાણે અંત્ય હૈં નો લોપ થાય તો સિદ્ધ નહીં થાય. આમ ક યા એ સૂત્ર પણ નાનયં પરિભાષાનું પ્રયોજન છે તેમ એ પરિભાષાના પુરસ્કર્તાનું કહેવું છે.
ન
18 એટલે કે હૂઁ નો લોપ થાય છે એમ નહીં સમજાય, પરંતુ -કારરહિત (અઃ) વમ્ ને સ્થાને અનાવ્યઃ। દ્વારા જે સામાન્યતઃ વિધાન કર્યુ છે તેનો જ હાવિ પ્રત્યય પર થતાં લોપ થશે એમ કહીશું. તેથી દોષ નહીં આવે. એમ દલીલ છે.પરંતુ વમ્ ના મ્ નો સ્વાતીના પ્રમાણે જ્ઞ થાય છે તેનું અન્ અને મ્યામ વચ્ચે વ્યવધાન હોવાથી ન્ ની પછી હાતિ પ્રત્યય છે તેમ ન કહી શકાય અને તેથી લોપ પણ ન થઇ શકે. પરંતુ અહીં ‘જયારે મ્ પછી આ પ્રત્યાહારમાંનો પ્રત્યય હોય ત્યારે ’ એમ સમજાય છે તેથી વ્યવધાનનો પ્રશ્ન નથી રહેતો તેથી સમ મ્યાન. અને એ ખ્વામ--સતિ સોપ) થી અંત્ય નો લોપ થતાં અ અ મ્યાન્મતો ળે --અ સ્વામ સુવિ હૈં। થી દીર્ઘ થઇને આભ્યામ્ થશે. અહીં નાનય પરિભાષા વિના પણ કાર્ય સિદ્ધ થતું હોવાથી એ પણ પરિભાષાનું પ્રયોજન નથી. અહીં જ્ઞ-કારનું વ્યવધાન અનિવાર્ય છે તેથી યેનાવવાન તે વ્યહિતેઽપ વચનામાખ્યાત્। એ પરિભાષા પ્રમાણે તે વ્યવધાન નથી તેમ સમજાશે તેથી દોષ નહીં આવે. (કે.)
19 અહીં નિ.સા.,ચૌખં.માં ભાષ્યમા ન ર્તવ્યમ્। એ વાક્ય નથી આપ્યું. પા.ટી. માં તે પાઠની નોંધ છે.
195
५६९
www.jainellbrary.org