Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 633

एतदपि नास्ति प्रयोजनम्। पुनर्लोपवचनसामर्थ्यात्सर्वस्य भविष्यति ॥ अथवा शिल्लोपः करिष्यते स शित्सर्वस्य इति सर्वादशो भविष्यति ॥ स तर्हि शकारः कर्तव्यः॥ न कर्तव्यः। क्रियते न्यास एव द्विशकारको निर्देशः। घ्वसोरेद्धसवभ्यासलोपश्श्चेति ॥
એ પણ પ્રયોજન નથી. (સૂત્રમાં) ફરીથી ટોપ એમ કહ્યું છે. 92 -તેના પ્રતાપે સમગ્ર (અભ્યાસ) નો લોપ થશે.અથવા ટોપ (શબ્દ) ને રાત કરીશું (અને) રિતુ સર્વાદશ થાય છે તેથી તે (લોપ) સમગ્ર (અભ્યાસ) નો આદેશ થશે. તો પછી તે રા-કાર કરવો જોઇએ.94 નહીં કરવો પડે, કારણ કે પ્લોરેવિખ્યાતોષ એમ કહીને સૂત્રના મંડાણમાં જ બે રી-કાર યુક્ત નિર્દેશ કરવામાં આવે છે.
192 ટોપો થિા (૬-૪-૧૧૮) એ પૂર્વ સૂત્રમાંથી પ્રસ્તુત સૂત્રમાં ટોપ શબ્દની અનુવૃત્તિ થાય છે તેથી પ્લોરેવિખ્યાતી જા એટલું જ કહ્યું હોત તો ૨-કારને કારણે લોપની અનુવૃત્તિ થશે. તેથી અભ્યાસનો લોપ થશે તેમ સમજાશે પણ અભ્યાસનું પુત્વ નહીં થાય. ૨ ની અનુવૃત્તિ થવા છતાં કોઇ નિયામક નથી તેથી એટલે કે પ્રત્વ અમુકનું થાય અને લોપ અમુકનો થાય એમ સૂચવનાર કોઇ શબ્દ ન હોવાથી ધુ, સન્ અને અભ્યાસ એ ત્રણનાં વારાફરતી પુત્વ અને લોપ થવાનો પ્રસંગ આવશે એ શંકાને લક્ષમાં રાખીને કે. કહે છે કે વ્યાખ્યાનને પ્રતાપે એટલે કે આગંતુકને અંતે મૂકવામાં આવે છે તેથી જ ને કારણે અનુવૃત્ત થએલ ટોપ અભ્યાસની નજીક આવવાથી, લોપ અભ્યાસનો જ થશે અને ત્વ છુ અને મન્ નું થશે એમ સમજી શકાય છે. અભ્યાસ ભૂત પદની અવ્યવહિત રીતે પર રહેલ ૨-કાર સૂચવશે કે જેવી રીતે અભ્યાસ લોપનો સ્થાની છે તેમ તે પુત્વ નો પણ સ્થાની છે અર્થાત્ – અભ્યાસનું પણ થશે એમ સમજાશે. એ દલીલને લક્ષમાં રાખીને કે.યોગવિભાગનો આશ્રય લે છે. તે પ્રમાણે વોરે એમ એક સૂત્ર થશે. જેથી શું અને મન્ નું દિ પર થતાં પુત્વ થશે અને પછી અભ્યાસક્યા એમ બીજું સૂત્ર થશે.અહીં ટોપ ની અનુવૃત્તિ થશે, હત્વ ની નહીં થાય.પરિણામ સૂત્રમાં જે ટોપઃ શબ્દ ફરીથી મૂક્યો છે તેને પ્રતાપે અભ્યાસનો સપહાર થશે, સમગ્ર અભ્યાસનો લોપ થશે, કંઇ જ શેષ રહેશે નહીં, કારણ કે ટોપ ના પુનરુચ્ચારણનો એજ હેતુ છે. 193 ટોપ શબ્દમાં રા-કાર ન્ લગાડીને ટોપ એમ રિપત્ રીશું જેથી મનેolસ્વિાત્સર્વથા પ્રમાણે સવદિશ થશે અને અંત્યનો લોપ ન થતાં સમગ્ર અભ્યાસનો લોપ થશે. તેથી દોષ નહીં આવે અને ઉપર પ્રમાણે ખુલાસો કરવાની પણ જરૂર નહીં રહે. 14 ધ્વસૌદાવસૂત્રમાં એક શબ્દ શિાત્ નથી તેથી અભ્યાસનો સવદિશથઇ શકે તે માટે તેને ત્િ કરવો પડશે એમ દલીલ છે. સમાધાનમાં કહ્યું છે કે એ સૂત્રના મંડાણમાં જ ધ્વસીવખ્યાસો રહ્યા એટલે કે રોવર એમ કહ્યું છે તેથી લગાડવાની જરૂર રહેતી નથી. અહીં ‘રોપર શબ્દ સંજ્ઞા નથી તેથી તે અર્થરહિત છે અને અર્થવત્ ન હોવાથી પ્રાતિપદિક નથી તેથી તેને વિભક્તિનો પ્રત્યય નહીં લાગે પરિણામે તેનો બે રા-કાર યુક્ત નિર્દેશ નહીં થાય.જો તેના સ્વરૂપને કારણે અર્થવત્ ગણતાં પ્રતિપદિક થાય અને પ્રથમા વિભક્તિ પ્રત્યય લાગે તો પણ હેવૂિડ પ્રમાણે સ્ નો લોપ થવાથી તેનો દિકર યુક્તનિદેશ શક્ય નહીં બને' એ શંકા અનુચિત છે, કારણ કે ટોપ એ કૃદન્ત અદર્શનની સંજ્ઞા હોવાથી અર્થવાનું છે તેથી પ્રાતિપદિક છે. તેને વિભક્તિ સુ થતાં ટોપર સ્ એ સ્થિતિમાં સંજ્ઞા (ટોપ) ને કરેલ અનુબન્ધનું પ્રયોગકાળે સંજ્ઞી (મન) ને ફળ મળશે, એટલે કે ટોપ એ સવદિશ થશે.અહીં શું ને ઉપદેશકાળે જતુ સંજ્ઞા થશે.જેમ દેવદત્તના ઘર ઉપર બેઠેલો કાગડો તે ઘરનો અવયવ ન હોવા છતાં અન્ય મકાનોથી તેને જુદું પાડે છે તેમ હતુ પણ જેને લાગ્યો હોય તેનો અવયવ ન હોવા છતાં સદિશ રૂપી કાર્યને સૂચવે છે.
પ૬૮