Page Text
________________
સમાન રૂપવાળા વ્યંજનનો સંયોગ હોય ત્યાં બે વ્યંજન (ના સંયોગ) ને લગતો વિધિ (નહીં થાય) ૧૩ (સ્વતંત્ર વર્ણદ્વારા એકદેશનું ગ્રહણ નથી થતું, એ મત પ્રમાણે) શુદ્ઘટઃ પિપૂઃ પિત્તમ્ માં એક જ વ્યંજન બેવડાયો હોય ત્યાં બે વ્યંજનને અનુલક્ષીને કહેવામાં આવેલું કાર્ય સિદ્ધ નહીં થાય. પરંતુ (સ્વતંત્ર વર્ણદ્વારા એકદેશનું) ગ્રહણ થાય છે એ મત પ્રમાણે (આ ઉદાહરણોમાં) બે વર-કાર, બે પ-કાર અને બે ત-કાર (છે). જેને મતે એક દેશનું ગ્રહણ નથી થતું તેની દૃષ્ટિએ પણ આ ઉદાહરણોમાં) બે કાર, બે પ-કાર અને બે ત-કાર (છે). કેવી રીતે ? અહીં (બેવડાયેલા જૂનો (ઉચ્ચારણ) કાળ એક માત્રા જેટલો જણાય છે, પરંતુ એક માત્રા જેટલા ઉચ્ચારણ કાળવાળો વ્યંજન નથી હોતો.
अनुपदिष्टं सत्कथं शक्यं विज्ञातुम्। यद्यपि तावदत्रैतच्छक्यते वक्तुं यत्रैतन्नास्त्यण्सवर्णान्गृह्णातीतीह तु कथं सम्यन्ता सम्वत्सरः यल्लोकम् तल्लोकमिति यत्रैतदस्त्यण्सवर्णान्गृह्णातीति । अत्रापि मात्राकालो गृह्यते न च मात्रिकं व्यञ्जनमस्ति। अनुपदिष्टं सत्कथं शक्यं विज्ञातुमसच्च कथं शक्यं प्रतिपत्तुम्॥ હવત્ પ ા सर्वे वर्णाः सकृदुपदिष्टाः। अयं हकारो द्विरुपदिश्यते पूर्वश्च परश्च। यदि पुनः पूर्व एवोपदिश्येत पर एव वा। कश्चात्र विशेषः। हकारस्य परोपदेशेऽग्रहणेषु हग्रहणम् ॥१॥ हकारस्य परोपदेशेऽग्रहणेषु हग्रहणं कर्तव्यम्। आतोऽटि नित्यम्। शश्छोऽटि । दीर्घादटि समानपदे। हकारे चेति वक्तव्यम्। इहापि यथा स्यात् । महाँ हि सः॥ જો (અક્ષરસમાપ્નાયમાં) ઉપદેશવામાં ન આવ્યો હોય તો ? (એક માત્રિક વ્યંજન છે તે) કેવી રીતે જાણી શકાય અને જો હોય જ નહીં તો સમજાય કેવી રીતે? જયાં ૩ સવર્ણનું ગ્રહણ કરે છે એ (સૂત્ર) લાગુ પડે છે ત્યાં તો એમ કહી શકાય કે ૧ વગેરે દ્વારા
અરોરનુત૦ વગેરે સૂત્રદ્ધારા જ સિદ્ધ થશે, કારણ કે તે સૂત્રમાં વીચ ટે ૦ માંથી ૯ ની અનુવૃત્તિ થાય છે અને તેથી , ગૌ જે ગુરુ વર્ણો છે તેના અવયવભૂત દિનો પ્લત થાય છે એમ અર્થ થશે. અહીં પુરોઃ એ સ્થાન ષષ્ઠી તેમ જ અવયવ ષષ્ઠી લેવામાં આવી છે તેથી ગુરુની તેમ જ તેના અવયવની સ્તુતિ થાય છે. આ પક્ષે સ્પષ્ટ રીતે લાઘવ છે. 100 ગુરુનો અવયવભૂત ટિ માત્ર જૂ માં જ સંભવી શકે, મ-કાર વગેરે અન્ય વર્ગોમાં નહીં , કારણ કે તેમના અવયવ ભિન્ન રૂપે
ફુટ થતા નથી. 110 અવયવભૂત ર્ અને ૩ નું ભિન્ન રૂપે ભાન થતું હોવા છતાં તેઓ વધારે વિવૃત છે તેથી સ્વતંત્ર ર્ કે ૩ કરતાં તેમનો પ્રયત્ન ભિન્ન છે. પરિણામે સ્વતંત્ર ર્ કે ૩ દ્વારા તેમનું ગ્રહણ નહીં થાય. તેથી તેઓ ગર્ નહીં ગણાય અને તેમ થવાથી સર્વ ઉપર આધારિત ત્ત્વિ પણ નહીં થાય (કારણ કે મોડા દા એ ટિ નું લક્ષણ છે), તેથી ગુરરકૃતિ પ્રમાણે પ્લત નહીં થાય. તે થઇ શકે તે માટે જહુતાવૈ. એ સૂત્ર અવશ્ય કરવું પડશે. અને તે કરેલું જ છે તેથી તે ૩ તિવાચન, શ્રી રૂપાવ જેવામાં પ્લત થઇ શકે. T સુટિ: પિધ્વસ્ત્ર વગેરેમાં , ન્યૂ વગેરે વિષ્ણુના અવયવો સમાન રૂપવાળા છે તેથી તેમનો સંયોગ પણ તુલ્યરૂપ થશે અને તેથી તે એક જ વર્ણ ગણાશે., કારણ કે અહીં એક જ વર્ણ બેવડાયો છે અને તેનો ઉચ્ચારણકાળ એક માત્રા જેટલો છે તેથી સંયોગ સંજ્ઞા પણ નહીં થઇ શકે, એમ પૂર્વપક્ષી માને છે. જયારે સિદ્ધાન્તીના મત પ્રમાણે તુલ્યરૂપવાળા વર્ગોનો સંયોગ બે વર્ણવાળો ગણાશે. ઝડપથી ઉચ્ચારણ કરવાને કારણે એક વર્ણ છે તેવું જ્ઞાન થાય છે તે ભાન્તિ છે. એ રીતે શિષ્ટો સ્વીકારે છે.વળી વ્યંજનનો ઉચ્ચારણ કાળ એક માત્રા જેટલો નહીં પણ અર્ધી માત્રા જેટલો છે.. 12 અનુપદ્રિષ્ટમ્ જેનો અક્ષરસમાસ્નાયમાં પાઠ ન હોય તે તથા ગ્રહણકશાસ્ત્ર દ્વારા જેનું ગ્રહણ ન થતું હોય તે અનુપદિષ્ટ(ઉ.) કેટલીક પ્રતોમાં મઘ થે રાવી તિજજુમ્ એટલું વધારે છે (ચીખ.પૂ.૧૨૩ પા.ટી.૩).પછી આવતા વિધાન પરથી જણાય છે કે તે લેવું જોઇએ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005538 |
| Book Title | Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumna R Vora |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 718 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |