Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 134

રૂ વગેરેનું ગ્રહણ ન થઇ શકે) પરંતુ આ સન્ધ્યન્તા સર્વત્સરઃ ય∞ોમ્ તોમ્ માં જયાં અણ્ સવર્ણનું ગ્રહણ કરે છે તે સૂત્ર લાગુ પડે છે ત્યાં કેવી રીતે (કહી શકાશે)? અહીં (મ્ વ્ વગેરેમાં) પણ માત્રિક વ્યંજન જણાય છે. પરંતુ એક માત્રા જેટલા ઉચ્ચારણ કાળવાળો વ્યંજન હોતો નથી. જો (અક્ષરસમાસ્નાયમાં) ઉપદેશવામાં ન આવ્યો હોય તો (એક માત્રિક વ્યંજન છે તે) કેવી રીતે જાણી શકાય અને જો હોય જ નહીં તો (તે છે એમ ) કેવી રીતે સમજાય?
હવત્ ॥૧ ॥
(અક્ષરસમાસ્નાયમાં) બધા વર્ણોનો એક વાર ઉપદેશ કરવામાં આવ્યો છે (પણ) આ ૪-કારનો આગળ (હૅવવત્। સૂત્રમાં) અને પાછળ (હ। સૂત્રમાં), એમ બે વાર ઉપદેશ કરવામાં આવ્યો છે. તે તેનો માત્ર આગળ ઉપદેશ કરવામાં આવ્યો હોય અથવા તો માત્ર પાછળ ઉપદેશ કરવામાં આવ્યો હોય તો એમાં શો ફેર પડે છે?
દ-કાર નો પાછળ ઉપદેશ કરવામાં આવે તો જ્યાં જ્યાં અદ નું ગ્રહણ કર્યું હોય ત્યાં ત્યાં દકારનું જ ગ્રહણ કરવું પડશે ॥૧॥ હૈં-કારનો પાછળ ( હતોૢ સૂત્રમાં જ) ઉપદેશ કરવાથી જ જે સૂત્રમાં ટ્ (પ્રત્યાહાર) નું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું હોય તે તે સૂત્રમાં હૈં-કારનું જુદું ગ્રહણ કરવું પડશે. એટલે કે મોટ નિત્યમ્। રાછોઽટ। ટ્રીટિ સમાનપતું। વગેરે સૂત્રોમાં ‘ હારે ચ।’ એમ કહેવું પડશે જેથી કરીને માઁ હિ સઃ । માં પણ અનુનાસિક થઇ શકે.
ઉત્તે ૨ ર્॥
उत्त्वे च हकारग्रहणं कर्तव्यम् । अतो रोरप्लुतादप्लुते । हशि प हकारे चेति वक्तव्यम् । इहापि यथा स्यात् । पुरुषो हसति । ब्राह्मणो हसतीति ॥ अस्तु तर्हि पूर्वोपदेशः ।
पूर्वोपदेशे कित्त्वक्सेवियो झग्रहणानि च ॥३ ॥
यदि पूर्वोपदेशः कित्त्वं विधेयम् । स्निहित्वा स्नेहित्वा । सिस्निहिषति सिस्नेहिषति । रलो व्युपधाद्धलादेः । इति कित्त्वं न प्राप्नोति ॥ क्सविधिः। क्सश्च विधेयः। अधुक्षत् अलिक्षत् । शल इगुपधादनिटः क्सः । इति क्सो न प्राप्नोति ॥ इड्विधिः । इट् च विधेयः । रुदिहि સ્વિિહ । વાવિજ્ઞળ ફન પ્રાપ્નોતિ ॥ ફાસ્ત્રહાનિ હૈં। વિમ્। અહારńળ સ્યુઃ । તંત્ર જો રોષઃ ।
‘હત્વ નું વિધાન હોય ત્યાં પણ (કહેવું પડશે) II I
તે પ્રમાણે ૩-કાર આદેશનું વિધાન કરવામાં આવ્યું હોય ત્યાં પણ હૈં-કારનું ગ્રહણ કરવું પડશે. (હૈં-કારનો પૂર્વોપદેશ ન કરવામાં આવે તો) અતો રોરØતાવુતે। શિ ચ। વગેરે (હત્વ નું વિઘાન કરનારાં સૂત્રો) માં (હૈં-કારનું ગ્રહણ થઇ શકે તે માટે) હારે ચ। એમ કહેવું પડશે, જેથી પુરુષો દાંત ગ્રામનો હતિ વગેરેમાં ય નો -કાર આદેશ થઇ શકે).
1
" તો પછી યન્તા વગેરેમાં જે બેવડા ૫ વગેરે જોવામાં આવે છે તે એક જરૂ થશે, કારણ કે રોડના સૂત્રમાંના હળ પ્રત્યાહારમાંના ચ-કાર દ્વારા તેમનું ગ્રહણ થશે તેથી બે વ્યંજન નહીં ગણાય. વળી ય-કારને ગ્રહણકશાસ્ત્ર લાગુ પડે છે . આમ ચ્ય વગેરે બે હૈંહ્ ન થવાથી તેમની સંયોગ સંજ્ઞા નહીં થાય તેથી તેમની પૂર્વેનો સ્વર ગુરુ નહીં થાય અને તેથી પ્યુત નહીં થઇ શકે. આ આક્ષેપનો ઉત્તર ઉપરની નોંધ ૧૧૦ માં આવી જાય છે.
4 અર્થાત્ અહીં અર્ધમાત્રિક વ્યંજન જ લેવાનો છે. વળી વર્ણો અનુનાસિક અને અનનુનાસિક એમ બે પ્રકારના છે, કારણ કે અણુવિ॰ એ ગ્રહણકશાસ્ત્ર જે (નું અસ્તિત્વ ) હોય અને જે લોકમાં ઉપલબ્ધ થાય છે તેવા સવર્ણનું ગ્રહણ કરાવે છે. ગ્રહણકશાસ્ત્ર કંઇ અપ્રસિદ્ધ સવર્ણને ઉત્પન્ન કરતું નથી.
115
કારણ કે હૈં નું માત્ર પર્ (અર્થાત્ હ ્। એ માહેશ્વર સૂત્રમાં જ) ઉચ્ચારણ કરવામાં આવે તો હૅચવટ્। સૂત્રમાં હૈં ન રહેવાથી અત્ પ્રત્યાહાર દ્વારા હૈં–કારનું ગ્રહણ ન થઇ શકે, તેથી હૈં-કાર પાછળ આવતાં જે સંધિ વગેરે કાર્ય થઇ શકે તે માટે જે જે સૂત્રમાં ગટ્ નું ગ્રહણ કર્યું હોય ત્યાં ત્યાં દરે ૫। (અર્થાત્ હાર પર હોય ત્યારે પણ) એમ ઉમેરવું પડશે.
६९
www.jainellbrary.org