Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 497

न वैष दोषः। किं कारणम्। आनुदेशिकस्य प्रतिषेधात्। अस्त्वत्रानुदेशिकस्य वलादित्वस्य प्रतिषेधः स्वाश्रयमत्र वलादित्वं भविष्यति। नैतद्विवदामहे वलादिर्नवलादिरिति ॥ किं तर्हि । स्थानिवद्भावासार्वधातुकत्वमेषितव्यं तत्रानल्विधाविति प्रतिषेधः प्राप्नोति ॥ किं पुनरादेशिन्यल्याश्रीयमाणे प्रतिषेधो भवत्याहोस्विदविशेषेणादेश आदेशिनि च। कश्चात्र विशेषः।
आदेश्यल्विधिप्रतिषेधे कुरुवधपिबां गुणवृद्धिप्रतिषेधः ॥ ७॥
आदेश्यल्विधिप्रतिषेधे कुरुवधपिबा गुणवृद्धिप्रतिषेधः वक्तव्यः। कुर्वित्यत्र स्थानिवद्भावादङ्गसंज्ञा स्वाश्रयं व लघूपधत्वं तत्र लघूपधगुणः प्राप्नोति । वधकमित्यत्र स्थानिवद्भावादङ्गसंज्ञा स्वाश्रयं चादुपधत्वं तत्र અથવા તો એ દોષ નહીં આવે.શા માટે ? અતિદેશને 2 કારણે પ્રાપ્ત થએલા (ધર્મ) નો પ્રતિષેધ થાય છે તેથી અહીં અતિદેશને કારણે પ્રાપ્ત થએલ વારિત્વ નો ભલે નિષેધ થાય પરંતુ (આદેશના) પોતાના સ્વરૂપને) આધારે વસ્ત્રાવિત્વ થશે.વર્ થી શરૂ થતા (તામ્ તમ્ વગેરે ) વસ્ત્રાદ્રિ નથી એમ અમે દલીલ કરતા નથી તો પછી શું કહેવા માગો છો)? સ્થાનિવર્ભાવથી (આદેશ) સાર્વધાતુક થાય એમ જે ઇચ્છવામાં આવે છે
ત્યાં ‘મ ને લગતો વિધિ હોય ત્યાં નહીં ” એમ કહીને જે પ્રતિષેધ કર્યો છે તે પ્રાપ્ત થાય છે. 13 તો હવે પ્રતિષધ સ્થાનીના ટૂ નો આધાર લેવામાં આવ્યો હોય ત્યાં થાય છે કે પછી સ્થાની કે આદેશ ગમે તેના અર્ ઉપર આધારિત વિધિ હોય ત્યાં) થાય છે ? પણ તેમાં શો ફેર છે ? સ્થાનીના અદ્ભૂ પર આધારિત વિધિમાં અનત્વિચૈ એ પ્રતિષેધ કરવામાં આવતો હોય તો ટુર, વધ, વિવ (એ આદેશો) નાં ગુણ વૃદ્ધિની પ્રતિષેધ (કરવો જોઇએ) II સ્થાનના અજ પર આધારિત વિધિમાં અનત્વિથી એપ્રતિષેધ કરવામાં આવતો હોય તો શુરુ, વધવા, વિશ્વ નાં ગુણ અને વૃદ્ધિ નહીં થાય એમ કહેવું પડશે શુ – આમાં સ્થાનિવર્ભાવથી અંગ સંજ્ઞા અને પોતાના સ્વરૂપને) આધારે લઘુ ઉપધાયુક્ત (અંગ) હોવાથી લઘુ ઉપધાનો ગુણ થવાનો પ્રસંગ આવે છે.વધ-માં સ્થાનિવભાવને કારણે અંગ સંજ્ઞા અને તે પોતે જ મેં-કાર ઉપધાયુક્ત હોવાથી ત્યાં
32 અનુદ્રા એટલે અતિદેશ. અનુદેશને કારણે થતું હોય તે આનુદેશિક અર્થાત્ અતિદેશને કારણે થએલું. ઉપર જોયું કે
ત મિષા વગેરે સ્થાની ના વારિત્વ નો અતિદેશ થવાથી તામ્ વગેરે વા િથાય છે, કારણ કે મનત્વિથી એ પ્રતિષેધ લાગુ પડવાનો પ્રસંગ આવશે.તે દોષનું નિરાકરણ કરતાં કહે છે કે મનત્વિથી એ પ્રતિષેધને પ્રતાપે સ્થાનિવર્ભાવ ન થાય તો પણ તા વગેરે સર્વ આદેશમાં વત્ પ્રત્યાહારમાંનો વર્ણ ત-કાર આદિ છે તેથી આગમ થવાથી દોષ નહીં આવે. 32 વાગ્યા પ્રમાણે જે ૬ આગમ થાય છે તે માટે પ્રત્યય સાર્વધાતુક હોય તે જરૂરી છે પરંતુ તામ્ વગેરે આદેશો સ્વતઃ સાવધાતુક નથી પણ તેમના સ્થાની તસ્ , થર્ વગેરે સાર્વધાતુક પ્રત્યયો છે તેથી સ્થાનિવર્ભાવથી તેમને સાર્વધાતુક ગણવા પડશે. હવે વિધિ એ વિંધ છે તે કારણે અનલ્વિયૌ એ પ્રતિષેધ પ્રવૃત્ત થતાં સ્થાનિવભાવ ન થાય તો તામ્ વગેરે સાવધાતક ન ગણાય તેથી આગમન થવાનો પ્રસંગ આવે. એમ અહીં દલીલ છે. પ્રમાદેવાઃ મત્તિ ૩મી અર્થાત્ જેનો આદેશ થાય છે એટલે કે સ્થાની. અહીં પૂછવા માગે છે કે સ્થાની સાથે સંબદ્ધ મન્ ને આધારે થતા કાર્યમાં સ્થાનિવદ્ભાવનો પ્રતિષેધ કરવામાં આવ્યો છે કે પછી સ્થાની કે આદેશ કોઇ પણની સાથે સંબદ્ધ અને આધારે થતા કાર્યમાં સ્થાનિવ૬ભાવનો પ્રતિષેધ કરવામાં આવે છે. 35 આ વિકલ્પમાં શુક્રા વધવા વિવ માં ગુણ કે વૃદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવતો નિવારવા માટે ત્યાં સ્થાનિવર્ભાવ થાય છે તેમ કહેવું પડશે. શું-- સોર્ બી.પુએ.વ.માં સો--તનાન્િટથી ૩ --સાર્વધાતુર્ષ થી ગુણ-- ૩ સિ–ગત વત્સાર્વથી મ નો ૩-શુરુ સિ–ર્દિથી દિ થતાં તથ્ય પ્રત્યયાત્િoથી દિ લોપ થઇને શુરુ થાય છે. અહીં શુ ૩ સિ એ સ્થિતિમાં સુર એ જૂને સ્થાને થએલ આદેશ છે તેથી સ્થાનિવભાવથી અંગ સંજ્ઞા થશે, કારણ કે અહીં સ્થાની સંબંધી મર્ નથી તેથી પ્રતિષધ નહીં થાય.આમ દુર થશે અને તે આપ મેળે લઘુ ઉપધાયુક્ત પણ છે. તેથી પુરાન્તધૂળ પ્રમાણે ગુણ થવા જશે તેથી તેનો પ્રતિષેધ કરવો પડશે.વધ--હન ધાતુને કર્તાના અર્થમાં વુૌ પ્રમાણે વુઝૂ લાગતાં હન વુ એ સ્થિતિમાં વહુ સંજ્ઞાછોરિતિ વચમ્ (વાળ)પ્રમાણેવિહુ તomતિ વચ્ચે એમ ભાગમાં અને વહુન્તન્નવવધવત્રવિક્ષTI નિરાર્થના છવાઇ’ એમ શ.કી.માં પાઠ છે.(તળ = સંજ્ઞા અને છંદમાં.)] પ્રમાણે હત્ નો વધ આદેશ થતાં વર્ષે વુન્-પુવારનાથા થી વુ નો મ-- વધુ અ--વધવા થશે. અહીં હન ના આદેશ વધુ ને પણ અંગ સંજ્ઞા થશે,કારણ કે અંગ સંજ્ઞા સ્થાની સંબંધી મર્ ન હોવાથી અનત્વિથી
8
or Personal & Private Use Only