Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 256

अपरोऽसिद्धे । इहापि तर्हि प्राप्नोति । अमुया अमुयोरिति । किं स्याद्यदि प्रगृह्यसंज्ञा स्यात् । प्रकृतिभावः प्रसज्येत। नैष दोषः। पदान्तप्रकरणे प्रकृतिभावो न चैष पदान्तः । एवमप्यमुकेऽत्र अत्रापि प्राप्नोति । द्विवचनमिति वर्तते। यदि द्विवचनमिति वर्तते अमी अत्रेति न प्राप्नोति । एवं तदन्तमिति निवृत्तम् । अथवाहायमदसो मादिति ।
(જયારે જે કાર્યની દૃષ્ટિએ વગેરે) અસિદ્ધ હોય તે (વા કાર્ય અનુલક્ષી)ને (સસઃ ।એ) બીજા ભાગમાં પ્રગૃહ્યસંજ્ઞા (કરવામાં આવી છે) તો પછી આ” અમુવા, અમુષોઃ માં પણ (પ્રગૃહ્યસંજ્ઞા) થવાનો પ્રસંગ આવશે. જો (ત્યાં પણ)પ્રગૃહ્ય સંજ્ઞા થાય તો શું થશે? તો પ્રગૃહ્મને આધારે થતો પ્રકૃતિભાવ થવાનો પ્રસંગ આવશે. એમાં કોઇ વાંધો નથી, કારણ કે પ્રકૃતિભાવ તો જયાં પદને અંતે આવેલા વર્ણને કાર્ય કરવાનું હોય તેના સંદર્ભમાં કહેલો છે. જયારે આ (મુવા વગેરેમાં -કાર) પદને અંતે આવેલો નથી.એમ હોય તો પણ અમુદ્દે અત્ર “, માં પણ ( અત્તઃ। એ સૂત્રથી પ્રગૃહ્ય સંજ્ઞા) પ્રાપ્ત થશે.દિવશ્વનમ્ એ શબ્દની અનુવૃત્તિ થાય છે (તેથી સંજ્ઞા નહીં થાય).જો દિવશ્વનમ્ એ શબ્દની અનુવૃત્તિ થતી હોય તો ગમી અન્ન માં (પ્રગૃહ્યસંજ્ઞા) લાગુ નહીં પડે.” એમ હોય તો (સૂત્રમાંથી) વ્ન્ત (અર્થાત્ ત્ જેને અંતે છે તે) શબ્દની નિવૃત્તિ થશે, (તેથી દોષ નહીં આવે)." અથવા આ (આચાર્ય પાણિનિએ) ગો માત્। એમ કહ્યું છે,
કારણ કે પ્રકૃતિભાવ સિદ્ધકાંડ (૬-૧-૧૨૫) માં ઉપદેશવામાં આવ્યો છે, જયારે , ૐ તેમ જ મ્ અસિદ્ધ કાંડ (૮-૨-૮૦-૮૧) માં ઉપદેશવામાં આવ્યા છે.
અનુયા--ગવત્ (સ્ત્રી.) ત્.એ.વ.ના ટા પૂર્વે ચાવીનાં થી ૪--તો મુળે ।-ટાÇ--ગવા હવે દ્ધિ ચાપઃ ।થી T થતાંગને ટા એ સ્થિતિમાં અવા થતાં અઁ નો ૩ અને ટૂ નો મૈં થતાંઅમુવા રૂપ સિદ્ધ થશે.શંકાકારનું કહેવું એમ છે કે અને આ એ સ્થિતિમાં અવસઃ। એ યોગવિભાગથી થએલા સૂત્રને કારણે અવે ની પ્રગૃહ્ય સંજ્ઞા થશે, પરિણામે અદ્દે આ માં સંધિ ન થતાં દ્ભુત ગૃહ્યા પ્રમાણે પ્રકૃતિભાવ થવાનો પ્રસંગ આવશે.આ શંકાનું ખંડન કરતાં સિદ્ધાન્તીએ આગળ ઉપર કહ્યું છે કે અવે આ (અર્થાત્ અનુવા) માં જે ૬-કાર છે તે પદાન્તે નથી તેથી પ્રગૃહ્ય સંજ્ઞા થતી નથી. અમુદ્દોઃ માં ઉપર પ્રમાણે અવા ઓફ્ થતાં -કાર આદેશ થવાથી તે કોસ્ થશે. અહીં પ્રગૃહ્ય થવાનો પ્રસંગ આવશે તેથી પ્રકૃતિભાવ થતાં સંધિ નહીં થાય એમ દલીલ છે. ઉત્તર ઉપર પ્રમાણે જ છે.
5 અમુદ્દે ગત્ર । માં ગલઃ। એ વિભક્ત સૂત્રને કારણે પ્રગૃહ્ય સંજ્ઞા થવાનો પ્રસંગ આવે છે. વાસ્તવમાં પૂર્વ સૂત્રમાંથી દિવશ્વનમ્ ની અનુવૃત્તિ થાય છે તેથી બ.વ.માં પ્રગૃહ્ય સંજ્ઞા નહીં થાય.
57 જો અજ્ઞો માત્। માં ઉપરના સૂત્રમાંથી દ્વિવચનમ્ ની અનુવૃત્તિ કરવામાં આવે તો ગમી સત્ર । માં પ્રગૃહ્ય સંજ્ઞા ન થવાનો પ્રસંગ આવશે, કારણ કે ગમી એ પ્રથમા બ,વ.નું રૂપ છે.પરંતુ પૂર્વસૂત્રમાં સૂત્રકારે ત્ અને ફ્ક્ત એ બેનું સ્વરિતોચ્ચારણ કર્યુ છે પણ તૂ ને સ્વરિત નથી ઉચ્ચાર્યો, તેથી યંત્ અને ત્ ની ઉત્તર સૂત્ર અક્ષો માત્ માં અનુવૃત્તિ થશે પણ ત્ની અનુવૃત્તિ નહીં થાય અને તેની અને દિવશ્વનમ્ ની નિવૃત્તિ થવાથી દોષ નહીં આવે. વાસ્તવમાં એકદેશ(=માત્ર તૢત્ અને ત્ ) ની અનુવૃત્તિ થાય એ સમજાય તેમ નથી. માત્ નું ગ્રહણ કર્યુ છે તેથી -કારની અનુવૃત્તિ નહીં થાય, કારણ કે સ્ ના મ-કાર પછી –કાર આવે તે સંભવિત નથી, નહીં તો અનુવૃત્તિ થાત.(શ.કો.પૃ.૧૨૯) તેથી કાશિકામાં કહ્યું છે ઃ હાસ્ય નાસ્જીદ્દાહરળમ્ । (ભા.૧,પૃ.૧૧૦).
58 અહીં નિ.સા.માં માર્યાટીવાવનાં વા। એ વાર્તિક કૌંસમાં આપેલી છે [જુઓ ઉપર નોંધ(૫૨)]. ઉદ્યોત ઉપરથી લાગે છે કે ના.આ વા.સ્વીકારે છે, કારણ કે અથવાઽડહાયમ્- એ ભાષ્યની અવતારિકા લઇને તે કહે છેઃ માળ્યે માર્યાદીલાવર્યાનાં વા કૃતિ વાર્તિને ચાવજે (ઉ.પૃ. ૨૪૪).આ વાર્તિકમાંના માર્થઃ ને મઃ સર્વઃ આવેત્લેન પ્રયોગનમસ્યા જેને સ્થાને આદેશ તરીકે મ્ મૂકવાનો છે તે સ્થાની (છા.)
55
१९१
www.jainellbrary.org