Page Text
________________
वर्णैकदेशाश्च वर्णग्रहणेन गृह्यन्त इति योऽसावृकारे रेफस्तदाश्रय णत्वं भविष्यति॥ નાના ૨૦ अज्झलोः प्रतिषेधे शकारप्रतिषेधोऽज्झल्त्वात् ॥१॥ अज्झलोः प्रतिषेधे शकारस्य शकारेण सवर्णसंज्ञायाः प्रतिषेधः प्राप्नोति। किं कारणम्। अज्झल्त्वात्। अञ्चैव हि शकारो हल्च। कथं तावदच्त्वम् । इकारः सवर्णग्रहणेन शकारमपि गृहातीत्यच्त्वम्। हल्खूपदेशाद्धल्त्वम्॥ तत्र को લો . तत्र सवर्णलोपे दोषः॥२॥ કારણ કે વર્ણનું ગ્રહણ કરવામાં આવે ત્યારે વર્ણના એકદેશનું પણ તે દ્વારાગ્રહણ થાય છે, માટે ત્રા-કારમાં જે છે તેને આધારે (નો) થશે. ”
સ્વર અને વ્યંજન પરસ્પર સવર્ણ નથી થતા. ૧૧/૧૦ | જ જો (સ્વર) અને હ (વ્યંજન) વચ્ચે (સાવર્ણનો) નિષેધ કરવામાં આવે તો રા (સાથે) ના સાવર્યનો નિષેધ કરવો પડશે. કારણ કે (તે) અલ્ અને હસ્ (બન્ને) છે. [૧] સ્વર અને વ્યંજન (ની સવર્ણ સંજ્ઞા)નો નિષેધ કરવામાં આવે તો (એક) રા-કાર અને (બીજા) રા-કાર વચ્ચેના સાવર્યનો) નિષેધ કરવાનો પ્રસંગ આવશે. શા માટે? સ્વર અને વ્યંજન છે તેથી, કારણ કે રા-કાર સ્વર પણ છે અને વ્યંજન પણ છે. (ા-કાર) કેવી રીતે સ્વર થશે? -કાર (ગ્રહણકશાસ્ત્રને આધારે ) સવર્ણનું ગ્રહણ કરે છે ? તેથી ૪-કારનું પણ ગ્રહણ કરશે અને તેથી તે સ્વર થશે. વળી વ્યંજનોમાં તેનો (માહેશ્વરી સૂત્રોમાં ) ઉપદેશ કરવામાં આવ્યો છે તેથી તે હજૂ થશે. તેમાં શો વાંધો છે?
તેમાં સવર્ણલોપમાં વાંધો છે રાં
સંશા કરવાથી લાઘવ દર્શાવતાં સંજ્ઞાવાદી કહે છે: -કારની બાબતમાં વર્ષો લાગુ પડે તો કારને પણ લાગુ પડશે તેથી તેમાંના રફથી જ પાત્ર થશે. આથી રાખ્યામ્ સૂત્રમાં ત્રણ-કારનું ગ્રહણ નહીં કરવું પડે. તેથી - કાર નું ગ્રહણ થઇ શકે તે માટે ત્રા, ૪ ની સવર્ણ સંજ્ઞા કરવી પડશે. પરંતુ સંજ્ઞા કરવામાં આવે તો અક્ષરસમાપ્નાય - માં ૨-કારનું ગ્રહણ કરવું જરૂરી નથી તેમ કહેવું બરોબર નથી, કારણ કે સૂત્રકારે ધાતુપાઠમાં સોનું રાષ્ટ્ર એમ રાત્િ અને રાત્િ નું ભિન્ન ભિન્ન અનુબંધ લઈને ગ્રહણ કર્યું છે, નાોપિરાવિતાનું પુપારિવુતાપતિ પૌવા વગેરે સૂત્રોમાં પણ ત્િ અને રતિ નું ગ્રહણ કર્યું છે. હવે જો ત્રાતિ થી જાતિનું ગ્રહણ થતું હોત તો સૂત્રાદિમાં જતિનું ગ્રહણ નિરર્થક થાત. તેથી સરકારને પ્રત્યાહારમાં મૂકવો જરૂરી છે, જેથી પતિને લગતું કાર્ય રજૂિને થવાનો પ્રસંગ ન આવે અને ગોટાળો ન થાય.આમ સવર્ણ સંજ્ઞા પક્ષનું ભાગકાર સમર્થન કરે છે. IS૪ મ-કાર અને ઇ-કાર, કાર અને રા-કાર, 4-કાર અને ૫-કાર તથા ૨-કાર અને સ-કારનાં સ્થાન અને પ્રયત્ન તુલ્ય છે તેથી પૂર્વ સૂત્ર પ્રમાણે તેમની સવર્ણ સંજ્ઞા થવાનો પ્રસંગ આવે છે, તેથી આ સૂત્ર દ્વારા તેનો નિષેધ કર્યો છે. પરંતુ સ્પષ્ટ નિર્દેશ કર્યો હોવાથી મના અન્ સાથેના અને હત્ ના હજૂ સાથેના સાવણ્યનો નિષેધ થતો નથી. તેથી વર્ષે તથા રો સરિ વગેરે પ્રમાણે કાર્યો થશે. 19 પ્રસ્તુત સૂત્રમાં મજૂ પ્રત્યાહારનું મહણ કરવામાં આવ્યું છે તે દ્વારા ટૂ-કારનું ગ્રહણ થાય છે તેમ રા-કારનું પણ ગ્રહણ થશે, કારણ કે તેમનાં સ્થાન અને કરણ સમાન છે તેથી તુચાચ૦ પ્રમાણે તે બે સવર્ણ થશે. તેથી ત: સવર્ણો સી જેવાં સૂત્રો પ્રમાણે કાર્ય કરવાનું છે, ત્યારે સ્ અને શું અનન્તર આવ્યા હોય ત્યારે હવે સીતમ્ એવામાં સવર્ણદીર્ઘ થવાનો પ્રસંગ આવશે.
૭૪
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005538 |
| Book Title | Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumna R Vora |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 718 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |