Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 62

ગુમ-મોરનારા માં જરૂર ન હોવા છતાં ઉનાદરી નું ગ્રહણ કરીને અને ૩ નપર્યંત માં જરૂર ન હોવા છતાં ત્યમ્ નું ગ્રહણ કરીને સ્ત્રકાર ાપન કર્યું છે કે આદેશ સ્થાન જેવા જ હોય છે. છતાં સ્પષ્ટતા ખાતર આ સૂત્ર કર્યું છે. વાર્તિકકારે જ દોષ બતાવ્યા છે તેના ભાકારે પરિહાર કર્યા છે. સ્થાનિવભાવ સ્વીકારવા છતાં શબ્દ નિત્ય છે એ વાતને કોઇ વાંધા આવતા નથી, કારણ કે અહીં જ ફર થાય છે ત ગ 'બ્દના સ્વરૂપમાં નહીં પરંતુ બુદ્ધિમાં, મનમાં જ ફર સમજવાના છે, વાસ્તવિક ફેર નથી.
ઉપઃ પરમપૂર્વાધ ? ? ૭ / પ્રસ્તુત સ્ત્ર પર્વ સ્ત્રના અપવાદ છે. પર રહેલ નિમિત્તથી થએલ કાવૂ ના આદેશ તેની પર્વે રહલને કાર્ય કરવાનું હોય ત્યારે
ન્યૂ વિધિમાં પણ સ્થાનિવત્ થાય છે. સ્ત્રમાં કાઃ શા માટે?-- તાત્વેિ જવામાં વા ત્યા પ્રમાણે થએલ મ% સ્થાનિવ૬ થાય તો તુવી ન થવાના પ્રસંગ આવે પરંતુ ઉપઃ એમ કહ્યું છે તેથી સ્થાનિવભાવ નહીં થાય અને તુર્થ થશે. પરમનું શા માટે?-- ૩ષ્ય ગેરમાં ટુ-કારના 1-ફાર થયા છે તે પરનિમિત્તક નથી. તેના સ્થાનિવર્ભાવ થાય તો ચવોઃ દ્વાદવિવ્યોઃ II (D-6-૫૩) થી ર્ લાપ થવાના પ્રસંગ આવે પણ સ્ત્રમાં પરિ-મનું એમ કહ્યું છે તેથી લાપ નહીં થાય. પૂર્વાવ શા માટે ?.. નવવ: માં ન ધા ના 311-કોર લાપ પરનિમિત્તક છે તે સ્થાનિવત્ થાય તો ન હોવાથી, ન થવાના, પ્રસંગ આવ પણ સ્ત્રમાં પૂર્વાવથ એમ કહ્યું છે તેથી આદેશ સ્થાનિવત્ નહીં થાય અને 4 થશે. પૂર્વીયૌ એમ કહ્યું છે તેથી આદેશ થી પર્વ રહેલ અથવા આદેશ ના નિમિત્તથી પૂર્વે રહલને કાર્ય કરવાનું હોય તો પણ રથાનિવભાવ થશે. સ્થાનિવભાવ થવાથી આદર સ્થાની જવા થઇ જતા સ્થી તેથી આદેશ ને અસિદ્ધ ન માનતાં શાસ્ત્રનું અસિદ્ધત્વ છે તેમ માનવું પડશે. આમ એકાદશ વિધાયક દારત્રને અદ્ધિ કહેવાથી સ્થાની તા રહેતો નથી અને આદેશ આવતા નથી એમ સમજા છે તેથી આદેશને કારણે થતું કાર્ય સ્થાનીને પ્રાપ્ત નહીં થાય. આમ વાર્તિકકાર ચલ, શાસ્ત્રાદિશ ભાષ્યકાર સ્વીકાર્યા છે. ત્યાર પછી સ્ત્રના પ્રયાજનાની ચર્ચા છે,
न पदान्तद्विवचनवरेयलोपस्वरसवर्णानुस्वारदीर्घजश्चविधिषु ॥११॥५८ ॥ આ સત્રમાં બતાવેલ પદાગ્નવિધિ, ર્વિચનવિધિ વગર વિધિ કરવાના હોય ત્યારે સ્થાનિવદુભાવ થતો નથી. અહીં વિધિ એટલે જેનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે તે કાર્ય એમ રમવાનું નથી, પરંતુ વિધિ એલ વિધાન એમ સમજવાનું છે. બન્ને રીતે અર્થ કરતાં દામાં આવે છે, ભાવના અર્થમાં હોય તો વજઃ સિદ્ધ નથી થતી અને કર્મના અર્થમાં હોય તો પડવઃ સિદ્ધ નથી થતા તથી ખાસ પ્રયત્ન કરીને સિદ્ધિ કરવી પડશે એમ ભાષ્યકાર કહે છે. ૩ નો લોપ સ્થાનિવત્ નથી થતા. એમ ન કહ્યું હય તો, પણ કાર્ય સિદ્ધ થઇ શકે છે. પૂર્વગામ (ન) અર્થાતુ ત્રિપાદીમાં સ્થાનિવર્ભાવ થતા નથી. આ વાર્તિકને કારણે અસિદ્ધ કાંડમાં સ્થાનિવભાવ ન થવાથી કેટલાક દાપ આવે . ક્રમ કે ઃ સંચાલ્યો I થી થતા સંયોગાદિલીપમાં ૩ર વિમ ITI I થી વિકલ્પ થતા મૃત્વ માં તેમ જ પ્રતિપદાન્તનું પુ | થી વિકલ્પ થતા માં દોષ બતાવ્યા છતાં સ્થાનિવભાવ જરૂરી છે તેથી ભાકાર તે મતને સ્વીકારે છે.
ક્રિર્વને ? II અહીં રૂપતિદશ કરવામાં આવે છે તેથી આદેશ સ્થાનીનું રૂપ પ્રાપ્ત કરે છે એમ સમજાશે, પરંતુ પ્રેરકમાં ( પ્રત્યય લાગે ત્યાર) સન્ લાગતાં દાપ આવે છે તેનું નિવારણ કરવા માટે વોઃ પુયા ચપરે ! ત્રથી સામાન્ય સ્થાનિવર્ભાવ પણ વીકારવા જોઇએ એમ કહીને આ સત્ર દ્વારા સામાન્ય તેમ જ રૂપતિદેશનું પ્રતિપાદન કર્યું છે. જો ક્રિર્વને ચાવી એ વાર્તિકન રવીકારવામાં આવે તો આ સુત્ર ન કરવું પડે એ દલીલ ભાગ્યકાર સ્વીકારતા નથી અને સ્થાનિવભાવ સ્વીકારવા એ વધારે સારું એમ કહે છે.
આહ્િનક ૯ :