Page Text
________________
युष्मदस्मदोः स्थग्रहणात् ॥९॥
स्थग्रहणं क्रियते तच्छ्रयमाणविभक्तिविशेषणं विज्ञास्यते अस्त्यन्यत्स्थग्रहणस्य प्रयोजनम् किम् सविभक्तिकस्य वानावादयो यथा स्युरिति। नैतदस्ति प्रयोजनम्। पदस्य इति वर्तते विभक्तवन्तं च पदं तत्रान्तरेणापि स्थग्रहणं सविभक्तिकस्यैव भविष्यति।
યુવ્વતવામરોળ (એ સૂત્ર) માં ચ (શબ્દ) નું ગ્રહણ કર્યું છે તેથી (આદેશ નહીં થાય)||૯|| ૐ
તે (સૂત્ર)માં ચ (શબ્દ) નું ગ્રહણ કરવામાં આવે છે તે (સ્થ શબ્દ), જેનું શ્રવણ થતું હોય તે (એ અર્થમાં ષષ્ઠી વગેરે) વિભક્તિનું વિશેષણ છે તેમ સમજાશે, (સૂત્રમાં ચ મૂકવાનું અન્ય પ્રયોજન છે. શું (પ્રયોજન છે)? (એ પ્રયોજન કે) તેથી વિભક્તિયુક્ત (વુમમ્ અમ્મત) ના નૌ વગેરે (આદેશ) થાય,' એ પ્રયોજન નથી, (કારણ કે એ સૂત્રમાં) પ૧ (એ અનુવૃત્તિથી) છે અને પડે તો વિભયના જ હોય. એમ હોવાથી (સૂત્રમાં) ચ (શબ્દ)નું ગ્રહણ ન કર્યુ હોય તો પણ વિભક્તિયુક્ત ( યુઘ્નટ્ અને ગમાર્) નું જ ગ્રહણ થશે ''
વામ્,
160:
થતાં વિભક્તિનો સુવો ધાતુ થી લોપ થયો છે તેનું પ્રત્યયલક્ષણ ચાં યમ વગેરે આદેશ થયાનો પ્રસંગ આવશે (અન્ય પદ પૂર્વે હોય તો જગ વગેરે આદેશથાય છે તેથી આ દૃષ્ટાનોમાં આગળ તિ સબ્દ મૂક્યો છે).
157 સૂત્રકારે ‘ષષ્ઠીપતુર્થીદ્વિતીયાસુ’ એમ ન કહેતાં ‘ષષ્ઠી પતુર્થી દ્વતીયાચોઃ’ એમ કહ્યું છે એટલે કે સૂત્રમાં સ્ય નું ગ્રહણ કર્યુ છે તે ષષ્ઠી વગેરેનું વિશેષણ થશે.તેથી સમજાય છે કે વુક્ષ્મમ્મૂ અને ગત ષડી વગેરે વિભક્તિઓમાં હોય, તેમને અંતે તે તે વિભક્તિનું શ્રવણ થતું હોય તો જ વામ. ની આઇસ વિકલ્પે થાય છે, પરંતુ તિ પુષ્મપુત્ર વગેરેમાં સમાસ હોવાથી પંખીનું શ્રવણ નથી થતું, કારણ કે યુષ્મા પુત્રોઃ આ પુત્ર વગેરેનો સમાસ થતાં મુળે પત્તુ પ્રમાણે મીનો સદ્દ થયો છે તેથી એ દૃષ્ટાન્તોમાં યુગ્મત વગેરે પીવા નથી, કારણ કે ત્યાં તે વિભક્તિનું શ્રવણ નથી થતું.તેથી શુભત્વગેરે ની પૂર્વે રૃતિ હોવા છતાં ત્યાં પુ પછી પ્રમાણે મવગેરે નહીં થાય
158
બા.મ.નોંધે છે કે પવસ્ય । એ અધિકાર હોવાથી ષષ્ઠીપતુËદ્વિતીયાનુ પતઃ તિષ્ઠતઃ એમ વિગ્રહ નથી, પરંતુ પવિતુર્થીદ્વિતીયામિ સહ નિષ્વતઃ યુતિ જરી સુર્યાદિતાયામ્યો સવોઃ- એમ વિગ્રહ છે અને અનુવૃત્તિથી આવતા પલ્પ શબનું જિવચનમાં વિપરિણામ થઇને પછીîનિતીયાચવો નું વિશેષણ થશે. એથી 'વી વગેરે વિભક્તિઓથી વિશિષ્ટ પુષ્પત્, ગમન ના આદેશ થાય છે એમ અર્થ થશે. અહીં દલીલ થઇ શકે કે પવ-૧ । એ અધિકાર હોવાથી પુષ્પદ્, ગમ્મદ્ પદ હોય ત્યારે આદેશ થાય છે તેમ અર્થ થવા છતાં યુધ્મદ્ અને સમય એ શબ્દસ્વરૂપો સ્વામ વગેરે પર થતાં સ્વાધિષ્ય પ્રમાણે પદ થશેતેથી વિભક્તિવિશિષ્ટ ન હોવા છતાં કેવળ યુર્ં . ગમવું ને સ્થાને વામ્, નૌ આદેશ થવાનો પ્રસંગ આવશે. આનો નિરાસ આગળ કરશે કે અનુવાત્ત સર્વમપાવાવો। એ પૂર્વ સૂત્રમાંથી સર્વ ની અનવૃત્તિ થાય છે તેથી યિભક્તિકના જ આદેશ થશે, કેવળ યુધ્મત, મનના અર્થાત્ વિભક્તિતિના નહીં થાય,
ન
19 સૂત્રમાં ચ શબ્દ મૂક્યો છે. હવે રહ્યા ધાતુ ત્યજી દેવું એ અર્થમાં પણ છે.જેમ કે સમયે નિષ્ઠ સુધીષ મા યાજિયમન્વઃ । (વારા,ક્રિ કાં.૩૪.શ્લો.૧૮) વગેરેમાં લક્ષ્મણ સુગ્રીવન પ્રતિજ્ઞાનો, વચનનો ત્યાગ ન કરવાનું કહે છે. તપતિ સ્થિતઃ । જેવા પ્રયોગમાં પણ તપમાં રહ્યો અર્થાત્ પનો ત્યાગ ન કર્યો એ અર્થમાં સ્થા છે. આથી પ્રકૃત સૂત્રમાં પડી વગેરેનો જેમણે ત્યાગ નથી કર્યો, એટલે કે થી વગેરે વિભકિતમતિ હોય તેવા (યુગ્મત, અનુ) ના આદેશ થાય છે' તેમ અર્થ સમજાશે.વાસ્તવમાં વિભક્તિનું શ્રવણ થાય છે એમ જ કહ્યું તે આ અર્થ લેવાથી વધુ સ્પષ્ટ થાય છે, કારણ કે વિભક્તિનો ત્યાગ ન કર્યો હોય તો જતેનું શ્રવણ થાય અન્યથા નહીં. 10 જુલમનમનો (૯-૧-૨૦) માં પૂર્વ સૂત્ર પ૧૦ (૮-૧-૧૬) માંથી પમ્પ ની અનુવૃત્તિ થાય છે તેથી વચનવિપરિણામ થતાં સુક્ષ્મતાનો પક્ષ (ને), એટલે કે પુખત્ અને ગમ્મત પદ હોય ત્યારે તેમના (સ્થાને મા નો આદશ થાય છે ) એમ અર્થ થશે.
Jain Education International
५५८
For Personal & Private Use Only
www.jainellbrary.org
| SR No. | 005538 |
| Book Title | Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumna R Vora |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 718 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |