Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 278

सिद्धमेतत् । कथम् । अनुबन्धस्यानेकान्तत्त्वात्। अनेकान्ता अनुबन्धाः॥ પિત્નતિયાદા ૧ अथवा बाधा घ्वपिदिति वक्ष्यामि। तचावश्य वक्तव्यम्। अदाबिति युच्यमाने इहापि प्रसज्येत। प्रणिदापयतीति । शक्यं तावदनेनादाबिति ब्रुवता वान्तस्य प्रतिषेधो विज्ञातुम्। सूत्र तर्हि भिद्यते। यथान्यासमेवास्तु। ननु चोक्त दाप्प्रतिषेधे न दैपीति। परिहतमेतत्सिद्धमनुबन्धस्यानेकान्तत्वादिति। एकान्तेषु च न दोषः। आत्त्वे कृते भविष्यति । ननु चोक्तं तड्यात्त्व न प्राप्नोति। किं कारणम्। अनेजन्तत्वादिति। पकारलोपे कृते भविष्यति । न ह्ययं तदा दाब्भवति। भूतपूर्वगत्या भविष्यति। એ લૈ ના નો ) સિદ્ધ થઇ શકે છે. કેવી રીતે ? અનુબન્ધ (ધાતુનો) અવયવ નથી તેથી, કારણ કે અનુબન્ધ (તરીકે લગાડવામાં આવેલા સ્વર્ણી ધાતુ વગેરેના) અવયવ સમા (ગણાતા) નથી. અથવા ત્િ (અર્થાત્ કાર જેમાં તું છે તે) ના પ્રતિષેધથી (દુ સંજ્ઞાનો નિષેધ કરીશું) લા અથવા ટાધા સ્વપતા એમ કહીશ અને તે અવશ્ય કહેવું જોઈએ, કારણ કે માર્ એમ કહેવામાં આવે તો આ પ્રતાપથતિ માં પણ (દુ સંજ્ઞાનો પ્રતિષધ) થવાનો પ્રસંગ આવશે . (અહીં) એમણે મ એમ કહીને – જેને અંતે હોય તેને (સૂત્રકાર) છુ સંજ્ઞાનો નિષેધ કર્યો છે એમ સમજી શકાય. તો પછી સૂત્ર બદલાઇ જાય છે. (તો સૂત્રકારે) જેમ મૂક્યું છે તેમ જ (સૂત્ર) ભલે રહે. પણ અમે કહ્યું કે હામ્ (ને થતી ઇ સંજ્ઞા) નો પ્રતિષેધ હૈ ને (લાગુ પડતો) નથી. પરંતુ ‘અનુબન્ધ અવયવભૂત નથી તેથી સિદ્ધ થાય છે” એમ કહીને (અમે) તેનો પરિહાર કર્યો છે. પણ જો (અનુબન્ધ) અવયવભૂત હોય તો દોષ (આવશે) જ. અવયવભૂત હોય તો પણ દોષ નથી. (આવતો) 5 – ક્યાં પછી (દોષ) થશે.પણ અમે કહ્યું કે માત્ર થવાનો પ્રસંગ જ આવતો નથી. શા માટે ? કારણ કે ૬ ધાતુ ઝિન્ત નથી (૫ણ ૫-કારાન્ત છે). -કારનો લોપ કર્યા પછી હૈ એ નન્ન થશે અને તેથી માત્વ) થશે.પણ ત્યારે એ દ્વાન્ નહીં રહે. પહેલાં જે () હતો તેનો ખ્યાલ રહેવાથી (તાપૂ) થશે. (સૂત્રમાં)
132 જી સંજ્ઞા સૂત્રમાં ગવાક્ એમ કહીને પ્રતિષેધ કર્યો છે. હવે પ્રાપથતિ માં મૂળ ધાતુ યા તેનો સાક્ થયો છે.(નોધ ૧૨૫). તેથી સૂત્રમાં અવાક્ દ્વારા કરવામાં આવેલો નિષેધ તેને લાગુ પડવાનો પ્રસંગ આવશે. ઈ સંજ્ઞા ન થવાથી ને સૂત્ર લાગુ નહીં પડે તેથી ઉપસર્ગ 1 માંના રેફને કારણે તામ્ પૂર્વે આવતા નિ નો ળિ નહીં થાય અને ઇનિવાપતિ એવું અનિષ્ટ રૂપ થવાનો પ્રસંગ આવશે. તેથી ત્િ નો પ્રતિષેધ કરવો જરૂરી છે, એમ અહીં દલીલ છે. પુ આગમનો ૫ ત્ નથી તેથી અહીં નિષેધ લાગુ નહીં પડે. 133 ઉપર નોંધ (૧૨૫) માં જણાવેલ દોષ દૂર કરવા માટે વૈકલ્પિક ઉપાય એ છે કે સૂત્રમાં મામ્ ક્કીને નિષેધ કર્યો નથી પણ મા એમ 4-કારાન્ત પાઠ લેવાથી સૂત્રકારે સ્ નો નિષેધ કર્યો છે તેમ સમજાશે તેથી તામ્ ને નિષેધ લાગુ નહીં પડે. તેથી પ્રાપથતિ માં દોષને અવકાશ નહીં રહે અને આ નિષેધ પ્રસ્તુત ધાતુઓને લાગુ પડે તે માટે તેમનો હા, હૈત્ એમ ૩-કારાન્ત પાઠ કરવો પડશે. 14 સૂત્રમાં વા-ન્ત પાઠ કરવામાં આવે તો સૂત્ર બદલાઇને રાજાધ્વી એમ થઇ જશે એમ અહીં આક્ષેપ છે, પરંતુ વા-ન્ત પાઠ લેવામાં આવે તો પણ વાડવાનો પ્રમાણે વર્તે થવાથી વિકલ્પ પાધ્યાહૂ એ પાઠ પ્રાપ્ત થશે જ. તેથી સૂત્ર બદલાઇ નહીં જાય. 135 gવાન્ત અર્થાત્ અવયવભૂત.અનુબન્ધ જેને લગાડવામાં આવ્યો હોય તેનો તે અવયવ છે તેમ સ્વીકારતાં પણ દોષ નહીં આવે, કારણ કે અનુબન્ધ લોપ થયા પછી શ્રવણ ા નું થવા છતાં ભૂતપૂર્વ ગતિથી અર્થાત્ પહેલાં તે વાન્ હતો. તેથી તે પ-કાર વિશિષ્ટ જગણાશે.
२१३