Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 657

मात्स्यिकः। तद्विशेषाणाम्। शाफरिकः शाकुलिकः। पर्यायवचनानां न भवति। अजिमान्हन्तीति ॥ अस्यैकस्य पर्यायवचनस्येष्यते। मीनान्हन्ति मैनिकः॥
अणुदित्सवर्णस्य चाप्रत्ययः॥११६९॥
अप्रत्यय इति किमर्थम्। सनाशंसभिक्ष उः। अ सांप्रतिके॥ अत्यल्पमिदमुच्यतेऽप्रत्यय इति। अप्रत्ययादेशटित्किन्मित इति वक्तव्यम्। प्रत्यय उदाहृतम्। आदेशे। इदम इश्। इतः इह । टिति । लविता
મતિઃ (થઇ શકે).તેના વિશેષોનું પણ (ગ્રહણ થતાં) રારિ, રાતિઃ (સિદ્ધ થાય, (પરંતુ પર્યાયવાચીનું ગ્રહણ નથી થતું (તેથી) મનહ્માન્ હન્તિા (માં જૂ નહીં થાય). આ એક પર્યાયવાચીનું ગ્રહણ થાય તે) ઈષ્ટ છે. 267 જેથી) મીનાન ન્તિ મૈનિઃ (સિદ્ધ થાય).
(મદ્ પ્રત્યાહારના વર્ગો તથા માં ૩-કાર ફત્ હોય તે (૬, ૬, ૮, ૩,) સવર્ણનું ગ્રહણ કરે છે, પરંતુ જેનું વિધાન કરવામાં આવ્યું હોય તે સવર્ણનું ગ્રહણ ન કરે ૧૧૬ ૯ ! (સૂત્રમાં પ્રત્યયઃ (પ્રત્યય સિવાયના) એમ શા માટે કહ્યું છે ?268 સનારસમસ ૩ઃ મ સાંતિ (વગેરેને માટે).269 આ જે પ્રત્યય સિવાયના” એમ કહ્યું છે તે બહુ ઓછું કહ્યું છે. 27પ્રત્યય, આદેશ, તિ, વિ અને મિત્ (આગમ) સિવાયના એમ કહેવું જોઇએ પ્રત્યયનાં ઉદાહરણ આપ્યાં. આદેશ-દ્રુમ ફુરા (જેમકે) રુતઃ , દિત્-વિતા,
267 આ ફ્રષ્ટ છે. અહીં મ0 ના પર્યાયવાચીનું પણ ગ્રહણ ઇષ્ટ છે એમ કહ્યું છે. તેથી મીનાનું સૃત્તિ નિવાર થઇ શકશે. “ક્ષકમૃત્ હન્તિા સૂત્રમાંના આદિ શબ્દ પક્ષી અને અન્ય મુનિ ને ન લેતાં વા(૮) માં માત્ર મન્ચ શબ્દને લઇને માર્યમ્ એમ કહ્યું છે તેથી કૃ અને પક્ષી નો ત્િ નિર્દેશ કરવો જોઇએ જેથી તેમના પર્યાયોનું પણ ગ્રહણ થાય અને રાિિનવ, હારિળિ વગેરે સિદ્ધ થાય. (કૈ) આમ હોવાથી વાર્તિકમાં માર્યમ્ એમ કહ્યું છે તેને ના. ચિન્ય ગણે છે. જો કે કા.માં સ્વરૂપચ પર્યાયા' તદિરોવાનો ૨ પ્રદMમિત્તે ! એમ સ્પષ્ટ કહ્યું છે. તેમ હોય તો પક્ષી, મ0 અને એ ત્રણેનાં સ્વરૂપ, પર્યાય અને વિશેષોને હન્તિ એ અર્થમાં
ક્રૂ લાગી શકશે. 268 પ્રશ્નકર્તા આરોપ નથી કરતો, પરંતુ સૂત્રમાંના અપ્રત્યય શબ્દનો અર્થ પૂછે છે, એટલે કે જેની પ્રત્યય સંજ્ઞા કરવામાં આવી છે તેનો પ્રતિષેધ કરવામાં આવે છે કે પછી પ્રતીત્તે વિપીત્તે રતિ પ્રત્યયઃ અર્થાત્ જેનું વિધાન કરવામાં આવે છે તે પ્રત્યય એ યૌગિક પ્રત્યય શબ્દનો અહીં પ્રતિષેધ કરવામાં આવે છે? 26°સનારાંમા ૩ [ પ્રત્યાહારમાં ૩ જરૂર આવે છે, પરંતુ અહીં તે પ્રત્યય છે તેથી તે પોતાના સવર્ણોનું ગ્રહણ નહીં કરી શકે. તે રીતે ન સાંપ્રતિ સૂત્ર પ્રમાણે મધ્ય ને મ પ્રત્યય થાય છે. તે પણ પ્રત્યય છે તેથી તેને અપ્રત્યા એ પ્રતિષેધ લાગુ પડશે.પરિણામે તે તેના સવર્ણોનું ગ્રહણ નહીં કરી શકે તેથી દીર્ઘ કે ડુત થવાનો પ્રસંગ નહીં આવે. 27 એટલે કે માત્યાઃ એમ કહીને માત્ર પ્રત્યયનો પ્રતિષેધ કર્યો છે તેબહુ ઓછું કહ્યું છે, એ પુરતું નથી, કારણ કે તદુપરાંત આદેશ, દિત્ , વિન્દ્ર અને મિત્ આગમોનો પણ આ પ્રતિષધમાં સમાવેશ કરવો જોઇએ એમ અહીં દલીલ છે. 271 આદેશનું ઉદાહરણ રૂમ | અર્થાત્ પ્રાદેશીય પ્રત્યય પર થતાં દમ નો દૃરા આદેશ થાય છે. હવે મ્ ત્રિમાત્રિક છે અને તેને સ્થાને જે (૬) આદેશ થાય છે તે અંતરતમ હોવાથી ત્રિમાત્રિક થવાનો પ્રસંગ આવશે, એટલે કે રા નું વિધાન કર્યું છે તેથી ત્યાં -ઢીનામઃ | પ્રમાણે થતા નો બાધ કરીને ડુત સદિશ થવાનો પ્રસંગ આવશે, કારણ કે શૂરા નો રા-કાર ઉપદેશ કાળે ત્ સંજ્ઞક થવાથી અને તેથી તેનો લોપ થવાથી ટુ-કાર જ શેષ રહે છે. તે મન્ હોવાથી પ્રકૃત સૂત્ર પ્રમાણે સવર્ણનું ગ્રહણ કરશે.પરંતુ પ્રતિષધમાં આદેશનો સમાવેશ કર્યો હોય તો સવર્ણનું ગ્રહણ ન થતાં માત્ર એક માત્રિકટું-કાર જ આદેશ થશે.” હું--ત્યાવીનામા થી મ હું