Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 658

लवितुम्। किति । बभूव । मिति। हेऽनड्वन्॥ टितः परिहारः। आचार्यप्रवृत्तिापयति न टितां सवर्णानां ग्रहणं भवतीति यदयं ग्रहोऽलिटि दीर्घत्वं शास्ति। नैतदस्ति ज्ञापकम्। नियमार्थमेतत्स्यात्। ग्रहोऽलिटि दीर्घ एवेति। यत्तर्हि वृतो वा इति विभाषां शास्ति॥ सर्वेषामेव परिहारः। भाव्यमानेन सवर्णानां ग्रहणं नेत्येवं न भविष्यति ॥ प्रत्यये-- વિનુમ 2 વિતવમૂવ (અને) મિત- નવન 274 ટિસ્ નો પરિહાર- પ્રોડરિંટ (દ્િ સિવાયનાં સ્થળે થર્ પછી આવતા ટૂ નો દીર્ઘ થાય છે, એમ કહીને આચાર્યો જે દીર્ઘનું વિધાન કર્યું છે તે તેમનો વ્યવહાર જ્ઞાપન કરે છે કે ટિસ્ દ્વારા સવર્ણનું ગ્રહણ થતું નથી. એ જ્ઞાપક નથી, પરંતુ પ્રત્ નો હિન્દુ સિવાયનાં સ્થળે દીર્ધ જ થાય છે) એ નિયમ માટે તે છે.27% તો પછી ડૂતો વાાં એમ કહીને) વિભાષાનું વિધાન કરે છે તે (જ્ઞાપક થશે). (આ) બધાંનો જ પરિહાર એ છે કે જે ભાવ્યમાન હોય તેના દ્વારા સવર્ણનું ગ્રહણ નહીં થાય), એમ હોવાથી (સવર્ણગ્રહણ) નહીં થાય. પ્રત્યયની
પરરૂપ એકાદેશ-- --કિ યોજઃ --* ઇ-મ (ા પ્રમાણે એક માત્રિકનો આદેશ થતાં જૂદ , અહીં જરૂર ન હોવાથી અનાથ: માંથી મા ની અનુવૃત્તિ કરી નથી. 272 દત્ નાં ઉદાહરણઃ વતા વગેરે. નૂ -- જૂ અહીં આગમને સ્થાને દીર્ઘ કે પ્લત આદેશ પણ થવાનો પ્રસંગ આવે, કારણ કે (૬) વર્ણ મ છે, પરંતુ પ્રતિષેધમાં ટિસ્ નું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું હોય તો સવર્ણ ગ્રહણ નિવારી શકાય. 27 વિ નું ઉદાહરણઃ વમૂર્વ--મૂ ના િમાં મિતિખ્યામ્ પ્રમાણે ત્િ થએલ – પ્રત્યય પર થતાં મૂવો યુરિોઃા પ્રમાણે થતો ગુજ્જુ એ વિત્ આગમમાં ૩-કાર મ પ્રત્યાહારમાંનો વર્ણ હોવાથી જો સવર્ણ ગ્રહણ થાય તો અનુનાસિક થવાનો પ્રસંગ આવશે.પરંતુ પ્રતિષધમાં ત્િ નો સમાવેશ કરવામાં આવે તો તે નિવારી શકાશે. 274 મિન્ નું ઉદાહરણઃ હે માનવનું છે. મનદુહૂ ના સંબોધનમાં સમસવુૌ પ્રમાણે એકવચનમાં મમ્ એ મિત્ આગમ થાય છે. તેમાં મેં એ મન્ હોવાથી સવર્ણ ગ્રહણ થઇને દીર્ઘ કે ડુત થવાનો પ્રસંગ આવે પરંતુ પ્રતિષધમાં મિત્ નો સમાવેશ કરવાથી તે નિવારી શકાશે. આમ પ્રસ્તુત સૂત્રમાં મધ્યત્યયઃ કહેવાથી જે ઊણપ રહે છે તે દૂર થશે એમ ઉદાહરણો દ્વારા સૂચવવાનો હેતુ છે.પરંતુ તે પ્રમાણે સમાવેશ કરવાની જરૂર નથી એમ આગળ ઉપર ભાગકાર કહેશે. 275 આચાર્ય પાણિનિએ પ્રોડિિટ ઢઃ (૭-૨-૩૭) માં કહ્યું છે કે દ્િ સિવાયનાં સ્થળે પ્રત્ પછી આવતો ફૂટૂ આગમ દીર્ઘ થાય છે. અહીં પ્રત્ ની પછી આવતો જ દીર્ઘ થાય છે અન્યની પછી આવતો નથી થતો એવો કોઇ નિયમ કરવામાં આવ્યો નથી. જો દિત્ આગમમાં સવર્ણનું ગ્રહણ થતું હોય તો પ્રોડિિટ દ્વારા ખાસ દીર્થનું વિધાન કરવું ન પડત. છતાં સૂત્રકારે તે કર્યું છે તેથી સૂચવાય છે કે ટિદારા સવર્ણોનું ગ્રહણ થતું નથી. 276 અર્થાત્ પ્રત્ ની પછી આવતો દીર્ધ જ થશે હસ્વ નહીં થાય એ નિયમ દર્શાવવા માટે છે. તેથી તે સૂત્ર જ્ઞાપક નથી. 277 તો વા (૭-ર-૩૮) એ સૂત્રમાં કરેલ વિભાષા જ્ઞાપક થશે એમ કહ્યું તેની સામે દલીલ થઇ શકે કે વવારથ જેવાં ચિહ્નાં રૂપમાં દીર્ઘ ન થાય તે માટે એ સૂત્ર દ્વારા વિભાષા કરી છે તેથી તે જ્ઞાપક કેવી રીતે થઇ શકે? પરંતુ તે સૂત્રમાં પૂર્વ સૂત્રમાંથી આજીટિ ની અનુવૃત્તિ થતાં હિન્દુ માં દીર્ઘ નિષેધ થવાથી દ્િ સિવાયનાં સ્થળે હસ્વ અને દીર્ઘ બન્ને થશે, જેમ કે વરિતા, વરીતા . તેથી નિ હોય ત્યાં (મસ્ત્રિટિ) વતો વાા પ્રમાણે વિભાષા લાગુ પડશે, જયારે િમાં હસ્વ જ થશે, જેમ કે નદિવ, નહિમ , આથી સૂત્રમાં વા નું ગ્રહણ છે તે જ્ઞાપન કરે છે કે દ્ધારા નું ગ્રહણ નથી થતું.
278 માલ્યાન--જેને બનાવવામાં આવે છે તે, અર્થાત્ જે શિવસૂત્રમાં નથી , પરંતુ અષ્ટાધ્યાયીમાંના સૂત્ર દ્વારા જેને ઉલ્માવવામાં આવે છે તે, એટલે કે સૂત્ર દ્વારા જેનું વિધાન કરવામાં આવે છે તે (વિવીપમાન). [ પ્રત્યાહારમાંના નં-કાર વગેરે જે વર્ષો છે તે સિવાયના, જેનું સૂત્ર દ્વારા વિધાન કરવામાં આવ્યું છે તે (જેમ કે સાતિમાંનો -કાર) તે સર્વે ભાવ્યમાન છે અને તે પ્રત્યય હોય, આદેશ હોય કે પછી તિ, ત્િમિત્ વગેરે આગમ હોય પણ તેના દ્વારા પોતાના સવર્ણનું ગ્રહણ નહીં થઇ શકે. જાતિ પક્ષ