Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 263

--द्वाक्यस्मरणयोरङित्॥ મોત્ ા ાII किमुदाहरणम्। आहो इति। उताहो इति। नैतदस्ति प्रयोजनम्। निपातसमाहारोऽयम्। आह उ आहो। उत आह उ उताहो इति। तत्र निपात एजाकनाङ् इत्येव सिद्धम्। एवं तर्बेकनिपाता इमे ॥ अथवा प्रतिषिद्धार्थोऽयमारम्भः। ओ षु यातं मरुतः। ओ षु यातं बृहती शक्वरी च। ओ चित्सखायं सख्या ववृत्त्याम्॥ ओतश्विप्रतिषेधः ॥१॥ નહીં થાય. પણ જયારે વાક્યનો વિરુદ્ધાર્થ દર્શાવવા માટે અથવા સ્મરણ સૂચવવા માટે તેનો પ્રયોગ કરવામાં થયો હોય ત્યારે તેને મહત્ જાણવો.(એટલે કે ત્યાં પ્રગૃહ્ય સંજ્ઞા થશે).?? મો-કારાન્તની પ્રગૃહ્યસંજ્ઞા થાય છે |૧૧/૧૫ (આ સૂત્રનું) ઉદાહરણ શું છે)? માહો તિ, ઉતાહો ફ્રતિ એ સિદ્ધ થઇ શકે તે માટે આ સૂત્ર કર્યું છે. એ પ્રયોજન નથી, કારણ કે મારો એ મદ ૩ તે મારો અને તારો એ પત માહો તે કતારો એમ નિપાતોના સમુદાય છે અને તેથી નિપાત
#નના | એ (સૂત્ર)થી જ (પ્રગૃહ્યસંજ્ઞા) સિદ્ધ થાય છે. એમ હોય તો (મારો હતાહોએ દરેક એક નિપાત છે, નિપાત સમુદાય નથી એમ કહી શું) અથવા (અનાર્ એમ કહીને)પ્રતિષેધ કર્યો છે તેથી મને પુ વાત મહતઃ મો પુ યાત વદતી રાવરી ૨ મો વિત્સવ સલ્લા વત્યામ્ (માં પ્રગૃહ્યસંજ્ઞા થઈ શકે તે) માટે આ (સૂત્ર) આરંભ્ય છે
(પ્રગૃહ્યસંજ્ઞામાં) નો કારાન્ત વિ પ્રત્યયન્ત નિપાતનો પ્રતિષેધ કરવો જોઇએ ૧
82 ર્ફવર્ષે--મા સામ્--મોwામ્ (થોડું ગરમ) અહી કુંપદ્ થોડું એ અર્થમાં મા હિસ્ છે તેથી પ્રગૃહ્ય સંજ્ઞા ન થવાથી પ્રતિભાવ ન થતાં ગુણ એકાદેશ થયો છે. ક્રિયાયો-- ક્રિયા સાથે સંબંધ હોય, જયાં તેનો ઉપસર્ગ તરીકે પ્રયોગ થયો હોય ત્યાં પણ તે હિત્ છે. તેથી આ હિં--દિ અને આ મત્તિ--આત્તિ થશે, પ્રકૃતિભાવ નથી થતો. મર્યાવિધૌ-- જયારે અવધિભૂતનો સમાવેશ ન થાય ત્યારે મા અને સમાવેશ થાય ત્યારે મિધિ (વિના તેન મર્યાતા સહુ તેન
મિધિ ) મામ્ પામિવિધ્યો એ સૂત્રમાં મા નો હિસ્ પાઠ કર્યો છે. આ ડાન્તાત્ મોન્તાત્ એ મર્યાદાનું દૃષ્ટાન્ત છે, ઉદકાન્ત સુધી પણ ત્યાં નહીં, મા છત્રદ્ વૃષ્ટો ફેવઃ અહિચ્છત્ર સુધી અર્થાત્ ત્યાં પણ, વર્ષા થઇ.એ અભિવિધિનું દૃષ્ટાન્ત છે. અહીં પણ ના એમ કહીને પ્રગૃહ્ય સંજ્ઞાનો નિષેધ કર્યો છે તેથી સ્વરસંધિ થઇને માહિચ્છત્રદ્ વૃષ્ટો વા એમ થશે. વોચમરંપરહિ––વીવય એટલે વાક્યર્થ. આ પર્વ નું મો અહીં પૂર્વે કોઇ વાક્યનો અર્થ પ્રસ્તુત છે તેની અપેક્ષાએ આ વિધાન કર્યું છે તેથી તેમાંના નિપાત દ્વારા વાક્યર્થનો ખ્યાલ આવે છે અથવા પૂર્વે જે વાક્યર્થ પ્રસ્તુત હોય તેનાથી જુદું દર્શાવવા માટે નિપાત મા નો પ્રયોગ છે એમ પણ બની શકે તેથી મા ઉd નુ મનો ઉપરથી સમજાય છે કે તું પહેલાં આ પ્રમાણે નહોતો માનતો પરંતુ હવે માને છે. અથવા મૂળમાંનો વાવી શબ્દ વાક્યના અર્થમાં જ પ્રયોજાયો છે એમ સ્વીકારતાં મા નિપાતનો વાક્યમાં નિરર્થક પ્રયોગ કર્યો છે. અહીં મા નિપાત હિત્ નથી તેથી પ્રગૃહ્ય સંજ્ઞા થશે અને સંધિ નહીં થાય. સ્મરણ એટલે સ્મૃતિ. જયારે મા એ નિપાત સ્મૃતિસૂચક હોય ત્યારે તે હિત્ નથી તેથી પ્રગૃહ્ય સંજ્ઞા થાય છે. જેમ કે આ પર્વ શિ૦ તત્વા તે આમ હતું એમ યાદ આવે છે. અથવા આ વાક્યમાં જેમા છે તે સ્મર્તવ્ય વસ્તુને માટે જ પ્રયોજાય છે અને આ પર્વ શિ૦ તતા એ તેનો અર્થ થશે. આ બન્ને દુરાન્તમાં પ્રગૃહ્ય સંજ્ઞા થઇ છે તેથી પ્રકૃતિભાવ થયો છે. 83 મા ૨ ૩--માહો અને લત માં ૩-૪તાહો એ બન્ને પ્રયોગોમાં અંતે આવેલો ૩ જૂિ નિપાત છે તેથી નિપતિ
જૂ૦ થી જ પ્રગુહ્ય સંજ્ઞા સિદ્ધ થશે તેથી પ્રસ્તુત સૂત્રનો પ્રારંભ કરવાની જરૂર નથી એમ અહીં દલીલ છે.
१९८