Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 645

વડાપ: ૨ .
आप उत्तरस्य डितो डिति परत आप इति संदेहः। आप उत्तरस्य डितः॥
डमो ह्रस्वादचि ङमुनित्यम् ॥१२॥ डम उत्तरस्याचोऽचि परतो डम इति संदेहः। डम उत्तरस्याचः॥ विभक्तिविशेषनिर्देशानवकाशत्वादविप्रतिषेधः ॥१३॥ विभक्तिविशेषनिर्देशानवकाशत्वादयुक्तोऽयं विप्रतिषेधः। सर्वत्रैवात्र कृतसामर्थ्या सप्तम्यकृतसामा पञ्चमीति कृत्वा पञ्चमीनिर्देशो भविष्यति ॥
મામ્ (જેને અન્ત હોય તેવા અંગની) પછી આવતા ડિસ્ ને વત્ (આગમ થાય છે) (એ પ્રયોજન) ||૧૧ 12 (અહીં ) મામ્ ની ઉત્તરે (રહેલ) ડિસ્ ને વત્ (આગમ) થાય છે, કે પછી મામ્ (અન્ને હેય તે) ની પછી આવતા હિન્દુ ને એ સંદેહ (થાય છે પણ) મામ્ (અન્ને હોય તે) ની પછી આવતા હિનૂ ને થાય છે. દસ્વની પછી આવતો હમ્ જેને અંતે હોય તેવા પદની પછી આવતા મન્ ને નિત્ય હકુટું આગમ થાય છે /૧૨ 233
(અહીં) ડમ્ ની પછી આવતા મ ને મુસ્ (થાય છે), કે ગર્ પર થતાં હમ્ ને (થશે) એ સંદેહ (થાય છે પણ) હમ્ ની પછી આવતા
ને (થાય છે). વિશિષ્ટ વિભક્તિદ્વારા કરેલ નિર્દેશ અનવકાશ હોવાથી (અહીં) વિપ્રતિષેધ નથી l/૧૩ી. (આગળ ઉદ્ધરેલાં સૂત્રોમાં) વિશિષ્ટ વિભક્તિયુક્તનો જે નિર્દેશ કર્યો છે તેને અવકાશ નથી તેથી આ વિપ્રતિષેધ અયોગ્ય છે. અહીં સર્વત્ર સપ્તમીએ તેનું સામર્થ્ય ચરિતાર્થ કર્યું છે (એટલે કે તેનો અર્થ અન્યત્ર ઉપયોગમાં આવ્યો છે, જયારે પંચમીએ સામર્થ્ય ચરિતાર્થ કર્યું નથી એથી કરીને પંચમી નિર્દેશ (અમલી) થશે.
232 માવન્તિ અંગ પછી આવતા હિત ને આ આગમ થાય છે. અહીં પણ સાઃ એ પંચમી અનુવૃત્તિથી આવેલ હિતિ એ સપ્તમીને પછી બનાવે છે તેથી સંદેહ નહીં રહે. 23 ટમો હવાત્િ9 (૮-૩-૩૨) પ્રમાણે હસ્વપછી આવતો રુમ્ પ્રત્યાહારનો વર્ણ જેને અંતે હોય તે પદની પછી આવતા સન્ ને મુદ્દે આગમ લાગે છે તેથી સુર્વનું ગાન્ત માં – એ હમ્ પ્રત્યાહારમાંના વર્ષ પૂર્વે હસ્વ છે તેની પછી આવેલ મા એ મજૂ ને મુદ્દે એટલે કે ન (ન) આગમ લાગતાં સુર્વન નાસ્તે--સુર્વજ્ઞાત્તેિ થશે. અહીં સુર્વન માં નું પદાન્ત હોવાથી પાન્તા પ્રમાણે જીત્વ પ્રતિષેધ થવાથી તેનો જૂ નહીં થાય, પરંતુ જો ડમ્ ને મુદ્દે થતો હોય તો સુર્વનનું સારૂં--જુર્વગ્ન મારૂં એ સ્થિતિમાં બે નં-કાર છે તેથી પાન્તા એ નિષેધ લાગુ નહીં પડે, કારણ કે પદાન્ત એક જ ન-કાર હોય છે ન હોઇ શકે. પરિણામે પાત્ર થવાનો પ્રસંગ આવશે. પરંતુ મુ આગમ હમ્ ને લાગતો નથી, કારણ કે ઉત્તર સૂત્ર મગો કો વો વા (૮-૩-૩૩) માં મન ની અનુવૃત્તિ થાય છે તેથી તે સાવકાશ છે જયારે હમઃ એ અનવકાશ પંચમી છે તે સપ્તમીની ષષ્ઠી બનાવશે તેથી મન્ ને સમુદ્ર થશે. પરિણામે પદાન્ત એક જ ન-કાર રહેતાં છાત્વ નો પ્રસંગ જ નહીં રહે. 24 પૂર્વ વાર્તિકોમાં લીધેલ સૂત્રોમાં વિશિષ્ટ વિભક્તિઓનો નિર્દેશ છે. તેમાંના સપ્તમી નિર્દેશો સપ્તમીના જ અર્થમાં પૂર્વ સૂત્રમાં ઉપયોગી હોવાથી સાર્થક છે. જેમ કે મને મુદ્દા રૈલાસા (૭-૨-૮૨-૮૩) અહીં લાસા માં અનુવૃત્ત થએલ સપ્તમ્યન્ત માને પૂર્વના કાને મુન્ સૂત્રમાં સપ્તમીના અર્થમાં ઉપયોગી છે તેથી સાર્થક છે. વારાપા (૭-૩-૧૧૩) અહીં અનુવૃત્ત થએલ સપ્તયન્ત
૫૮૦