Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 628

न लुमता तस्मिन्निति चेद्धनिणिङादेशास्तलोपे न सिध्यन्ति। अवधि भवता दस्युः। अगायि भवता ग्रामः। अध्यगायि भवतानुवाकः।
तलोपे कते लुङीति हनिणिङादेशा न प्राप्नुवन्ति ॥ नैष दोषः। न लुङीति हनिणिङादेशा उच्यन्ते। किं तर्हि । आर्धधातुक इति ।
तद्विशेषणं लुङ्ग्रहणम् ॥ इह च सर्वस्तोमः सर्वपृष्ठः सर्वस्य सुपीत्यादात्तत्वं न प्राप्नोति। तच्च वक्तव्यम्। न वक्तव्यम्। न लुमताङ्ग
स्येत्येव सिद्धम् । कथम्। न लुमता लुप्तेऽङ्गाधिकारः प्रतिनिर्दिश्यते। किं तर्हि । योऽसौ लुमता लुप्यते तस्मि
ન ફુમતા તમિન એમ (સૂત્ર કરવામાં આવ્યું) હોય તો તે (પ્રત્યય) નો લોપ થતાં હનું , અને ફૂટ્ (એ ધાતુઓ) ના આદેશો સિદ્ધ
નથી થતા. મધ મવતા કહ્યુઃ મ િમવતી ગ્રામ અધ્યાય અવતાડનુવા: માં ત (પ્રત્યય) નો સુ કર્યા પછી સુન્ પર થતાં હેન નો (વધુ), સુન્ નો (ST) અને સ્નો (હું) આદેશ ન થવાનો પ્રસંગ આવે છે. એ દોષ નથી આવતો), કારણ કે ‘સુન્ પર થતાં નું , [ અને હું એ ધાતુઓ) ના આદેશો (થાય છે એમ કહેવામાં નથી આવ્યું. તો પછી કેમ (કહેવામાં આવ્યું છે)? આધધાતુક પર
થતાં એમ કહેવામાં આવ્યું છે) અને (સૂત્રમાં) મૂકેલો કુન્ શબ્દ તે (આર્ધધાતુક) નું વિશેષણ (છે).વળી આ સર્વપ્નોમઃ | સર્વપૃષ્ઠઃ (માં) 178 સુન્ પર થતાં સર્વસ્વ લુપા પ્રમાણે આદિ (સ્વર) ઉદાત્ત ન થવાનો પ્રસંગ આવે છે. તેથી તે પણ કહેવું જોઇએ. નહીં કહેવું પડે. ન જુમતા એમ કહ્યું છે તેથી જ સિદ્ધ થાય છે. કેવી રીતે ? સુમતિ (સંજ્ઞક) થી લોપ થયો હોય ત્યારે અંગાધિકારને અનુલક્ષીને નિર્દેશ નથી કરવામાં આવતો. તો પછી શેને અનુલક્ષીને કરવામાં આવે છે)? આ જે સુમન્ થી લુપ્ત થાય છે તે (પ્રત્યય) પર થતાં
નો વધ આદેશ થાય છે તે ન થવાનો પ્રસંગ આવશે, કારણ કે અહીં સુનત થી લોપ થયો છે તેથી પ્રત્યયલક્ષણ નહીં થાય. કાર્યધાતુ જોવામાં વિષયસપ્તમી છે તેમ હિ પણ વિષય સપ્તમી છે એમ ન કહી શકાય, કારણ કે પ્રત્યાયનો સુન્ન થવાથી અહીં સુનો
વિષય નથી રહેતો. તેથી વધુ આદેશ ન થવાનો પ્રસંગ આવે છે તે નિવારવા માટે અહી પ્રત્યયલક્ષણદારા લુન્ નો વિષય થઇ ન શકે, કારણ કે ન સૂતા તરિનના એમ સૂત્રપાઠ કર્યો છે તેથી પ્રત્યયલક્ષણનો પ્રતિષધ થાય છે. એમ અહીં દલીલ છે.ગાયિ--કુટું કર્મણિ ત્રી.પુ.એ. વ. અહીં ઉપર દર્શાવેલ કારણસર | નો નહીં થઇ શકે એમ દલીલ છે. ગત્ | ઝિ તે--મદ્ --મ ટુ વિ--* ના --માતો યુ જિવતો | થી મા-કારાન્તને યુ (૬) આગમ-મદ્ --ગાયિ થાય છે. અધ્યાય પણ એજ રીતે થશે. અહીં પણ શંકાકારના મતે તે નો સુ થયો છે તેથી આ આદેશ નહીં થઇ શકે. પરંતુ આ સર્વ આદેશો સિદ્ધ થઈ શકે છે, કારણ કે ‘સુન્ જેની પર હોય તેવો વિદ્ જયાં પર હોય ત્યાં વધુ વગેરે આદેશ થાય છે એમ અર્થ કરવાનો છે. વિન્ આર્ધધાતુક પ્રત્યય છે તેથી સુ માં વધ, અને આદેશી થશે. 178 સર્વતોમઃ વગેરે માટે ન જુમતા તસ્મિા એમ કહેવું નહીં પડે, કારણ કે ન હુમતાકિસ્યા એમ સૂત્રપાઠ હોય તો પણ એ રૂપો સિદ્ધ થાય છે. એ સૂત્રમાં મધ્ય એ સ્વરિત છે એમ કહ્યું નથી તેથી જયારે સુમન્ થી પ્રત્યય લુપ્ત થયો હોય ત્યારે તે પ્રત્યય પર થવાથી જે અંગ થતું હોય તેને તે પ્રત્યયને નિમિત્તે, લુપ્ત થયા પૂર્વે જે કાર્ય થતું હોય તે કાર્ય, પ્રત્યય લુપ્ત થયા પછી થતું નથી, એટલે કે લુપ્ત પ્રત્યયને કારણે જે અંગસંજ્ઞક ભાગ હોય તેને કાર્ય થતું નથી પછી એ કાર્ય અંગને લગતું હોય કે ન હોય. કામ વગેરેમાં દીર્ઘત્વ રૂપી. કાર્ય પરઐપદનિમિત્તક નથી, તે તો રિતુ પ્રત્યય રા ને કારણે થાય છે તેથી દોષ નહીં આવે અને દીર્ઘત્વ થશે. સનામિષ વગેરેમાં ૮ આગમ રૂપી કાર્ય સન ને કારણે થાય છે, પરંતુ તે અંગને થતું નથી તેથી દોષ નહીં આવે. ગાવિ વગેરેમાં પણ દોષ નથી આવતો કારણ કે અહીં આદેશ રૂપી કાર્ય સુ ને કારણે અંગ થતા ચિન્ત ભાગને નથી થતું.
५६३