Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 629

-न्यदङ्ग तस्य यत्कार्य तन्न भवति। एवमपि सर्वस्वरो न सिध्यति। कर्तव्योऽत्र यत्नः॥
अलोऽन्त्यात्पूर्व उपधा ॥११६५ ॥ किमिदमल्ग्रहणमन्त्यविशेषणम्। एवं भवितुमर्हति। उपधासंज्ञायामलग्रहणमन्त्यनिर्देशश्चेत्संघातप्रतिषेधः ॥१॥ उपधासंज्ञायामल्ग्रहणमन्त्यनिर्देशश्चेत्संघातस्य प्रतिषेधो वक्तव्यः। संघातस्योपधासंज्ञा प्राप्नोति । तत्र को दोषः। शास इदङ्हलोः।
જે અંગ હોય તેને જે કાર્ય કરવાનું હોય તે (પ્રત્યય લક્ષણથી) થતું નથી. એમ છતાં પણ સર્વ ને લગતો સ્વર સિદ્ધ નથી થતો. 17° આ (બાબત) માં પ્રયત્ન કરવો જોઇએ.
અન્ય વર્ણ (ક) ની પૂર્વનો (વર્ણ) ૩પયા કહેવાય છે I૧/૧૬૪
અહીં જે અન્ 180 (શબ્દનું સૂત્રમાં) ગહણ (કર્યું છે તે) શું અન્યનું વિશેષણ છે)? એમ ોય તે (જી યોગ્ય છે.
૩પયા સંજ્ઞામાં અનૂ ગ્રહણથી અત્યનો નિર્દેશ થતો હોય તો (વર્ણ)સમુદાયનો પ્રતિષેધ (કરવો પડશે) II
ઉપવા સંજ્ઞા (સૂત્ર) માં અ નું ગ્રહણ કર્યું છે તે) અન્યને સૂચવતું શ્રેય તો વર્ણસમુદાયનો પ્રતિષેધ કરવો પડશે, નહીં તો) સંઘાત (અર્થાત્ વર્ણસમુદાય)ને (૩૫) સંજ્ઞા થવાનો પ્રસંગ આવે છે. તેમાં શો વાધો? રાસ દોઃ
179 અંગાધિકારનો નિર્દેશ કર્યો હોય તો પણ સર્વસ્વર સિદ્ધ થતો નથી.તેને માટે પ્રયત્ન કરવો પડશે એટલે કે જ્ઞાપનનો આશ્રય લેવો. પડશે મહમૂદુમનનધનવરિદ્રનારો પ્રત્યયપૂિર્વ પતિ એ સૂત્રમાં પૂર્વનું ગ્રહણ ન કર્યું હેત તો પણ તરિમન્નિતિ નિર્વિરે પૂર્વવ્યા પ્રમાણે પૂર્વ મજૂજ ઉદાત્ત થાત છતાં સૂત્રકારે પૂર્વ શબ્દ મૂક્યો છે તેથી જ્ઞાપન થાય છે કે સ્વરને લગતાં કાર્યોમાં સપ્તમી વિભક્તિ તત્ત સપ્તમી. છે (ૌર્ય સસ્તન્ત સતન્યૂઃા ભાગમાં વિધી સતીતન્તસખ્યા એમ છે. શાશે.માં આ પરિભાષાની ચર્ચા કરી હોવા છતાં તેને પરિ.એ.માં આવરી લીધી નથી.).તેથી સર્વા સુપા એ સૌવર સૂત્ર આમ સમજાશેઃ સર્વ શબ્દ સુવન્ત હોય ત્યારે તેનો આદિ સ્વર ઉદાત્ત થાય છે. આથી ન જુમતાઝા એ પ્રતિષેધ લાગુ નહીં પડે, કારણ કે સુવે એટલે “સુન્ પર હોય ત્યારે એમ ન સમજતાં, સુ૫ અને હોય ત્યારે એમ સમજવાનું છે. સર્વોમઃ માં પૂર્વપદ સર્વ પ્રત્યયલક્ષણથી સુવન્ત થવાથી આધુદાત્ત થશે, એટલે કે જ્ઞાપન રૂપી યત્નને લીધે સર્વસ્વર સિદ્ધ થશે. 180 સૂત્રમાં માએ પ્રથમા છે કે પંચમી એમ સંદેહ થવાથી આ પ્રશ્ન કર્યો છે. અત્યાત્મ: પૂર્વ ધા એમ પંચમી એ.વ. છે કે મ જૂર્વે અઢઃ ૩પયા એમ પ્રથમાબ.વ. છે? પ્રથમા અભિપ્રેત હોત તો સૂત્રકાર સન્ એમ એ.વ. નો પ્રયોગ કરીને સાત પૂર્વ અર્ એમ કહેતા જેથી સંદેહ ન રહે. વાસ્તવમાં અન્યત્ એ પંચમ્યન્તના સાહચર્યને કારણે મા એ પંચમી થાય તે જ ઇષ્ટ છે.( મવિતુમતિ), એટલે કે મ એ માત્ નું વિશેષણ થાય તે બરોબર છે. 18ા અસ્ત્રમ્ અર્વાનિર્વેઃ વેત્ અર્થાત્ સૂત્રમાં જે મર્ શબ્દ મૂક્યો છે તે બારા અન્ય વર્ણ (મ)ને સૂચવાતો હોય તો. સૂત્રમાં એક જ મર્ શબ્દ છે અને તેનો સંબંધ મજ્યત્િ સાથે થાય તો પૂર્વ નું કોઇ વિશેષણ રહેતું નથી તેથી પૂર્વ સન્ કે પૂર્વ સમુદાય એમ સ્પષ્ટ થતું નથી. પરિણામે અન્ સમુદાય(ર્તદાત) ની ઉપધા સંજ્ઞા થવાનો પ્રસંગ આવે છે. એમ ભાવ છે.પરંતુ સમુદાયની ઉપધા સંજ્ઞા નહીં થાય.જેમ વ્યવહારમાં કોઈને કહેવામાં આવે કે આ પહ્મણોમાંથી છેલ્લાની આગળ બેઠેલાને લઇ આવ, ત્યારે તે અંતે બેઠેલાની પહેલાં જે બેઠો હશે તેને લઇ આવશે બાહ્મણ સમુદાયને નહીં લાવે. તેમ અહીં પણ એક જ મર્ ની ઉપધા સંજ્ઞા થશે વર્ણસંઘાતની નહીં થાય(ન્યાસ).
५६४