Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 190

प्रयोजनम्। किम्। यत्र गुणः प्रतिषिध्यते तदर्थमेतत्स्यात् न्यकुटीत् न्यपुटीदिति। यत्तर्हि णिश्व्योः प्रतिषेध शास्ति तेन नेहान्तरङ्गमस्तीति दर्शयति। यच्च करोत्यकारग्रहणं लघोरिति कृतेऽपि ॥ तस्मादिग्लक्षणा वृद्धिः ॥११॥ तस्मादिग्लक्षणा वृद्धिरास्थेया॥
જો કે એમ કહ્યું છે તેમ છતાં ળિ અને નિષ નો (હન્તિક્ષાશ્વસનાળિયેકિતામ્ ! એ સૂત્રમાં) પ્રતિષેધ કરવાની જરૂર નથી, કારણ કે ગુણ કર્યા પછી ( પ્રોડથવાથવિઃ | પ્રમાણે) મદ્ આદેશ થતાં, એ કારાન્ત અંગોની વૃદ્ધિ થતી નથી, એ જે પ્રતિષેધ કર્યો છે તે લાગુ પડશે. તો પછી મતો હાર્ટધોઃ | એ સૂત્રમાં -કાર મૂકીને સૂત્રકાર સૂચવે છે કે સિદ્ પ્રત્યય પર થતાં (જે કાર્ય કરવાનું હોય ત્યાં) અંતરંગ શાસ્ત્ર લાગુ પડતું નથી.12 કેવી રીતે જ્ઞાપક છે? સૂત્રમાં મેં-કાર મૂકવાનું પ્રયોજન એ છે કે તેથી ગોપી , મનોજીત્ (જવામાં) વૃદ્ધિ ન થાય સિદ્ પ્રત્યય પર થતાં (જે કાર્ય કરવાનું હોય ત્યાં) જો અંતરંગ શાસ્ત્ર લાગુ પડતું હોય તો ગતો હાર્યો એ સૂત્રમાં H-કારનું ગ્રહણ નિરર્થક થાય.પરંતુ આચાર્ય જાણે છે કે સિન્ પ્રત્યય પર હોય ત્યારે અંતરંગ શાસ્ત્ર લાગુ પડતું નથી, તેથી ગતો દર્દોઃ એ સૂત્રમાં મૂ-કારનું ગ્રહણ કરે છે. એ જ્ઞાપક નથી. તે (ઝ-કાર) ઉચ્ચારવાની પાછળ બીજું પ્રયોજન છે. શું છે? જયાં ગુણનો નિષેધ કર્યો છે તે માટે (અર્થાત્ ત્યાં વૃદ્ધિ ન થાય તે માટે મે-કારનું ગ્રહણ હોઇ શકે. જેમકે ચશ્રી, ચપુટીક્વ 33 તો પછી (ન્તિાનશ્વના માં) નિ અને%િ નો જે પ્રતિષેધ કરે છે તે દ્વારા એમ બતાવે છે કે અહીં (અર્થાત્ સિદ્ પ્રત્યય પર હોય ત્યારે અંતરંગ શાસ્ત્ર લાગુ પડતું નથી. વળી મતો હાદા માં લઘુનો (ટો” એમ કહેવા છતાં પણ મૂ-કારનું ગ્રહણ કર્યું છે તેથી પણ (તે સૂચવાય છે.) 134 તેથી વૃદ્ધિ જૂ ને સ્થાને થાય છે /૧૫ 135 તેથી વૃદ્ધિ ટુ ને સ્થાને થાય) છે, એમ સ્વીકારવું જોઇએ.
પપ્પાઃ સ્થાનેયોત્વામિવૃત્તિઃ ૨૨ / षष्ठ्याः स्थानेयोगत्वात्सर्वेषामिका निवृत्तिः प्राप्नोति। अस्यापि प्राप्नोति । दघि मघु। पुनर्वचनमिदानी किमर्थं स्यात्। अन्यतरार्थ पुनर्वचनम् ॥१३॥
132 એટલે કે અંતરંગ-બહિરંગનો પ્રશ્ન ત્યાં વિચારવાનો નથી રહેતો. તો હવેધ સૂત્રમાં ઢધુ શબ્દ મૂક્યો છે છતાં સૂત્રકારે તેમાં મત (મ-કાર) નું ગ્રહણ કર્યું છે તે સૂચક છે. જો સિન્ ની બાબતમાં અંતરંગનો સ્વીકાર થતો હોય તો મુહૂ વગેરેનાં મોટૂ વગેરે રૂપોમાં વૃદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ જ નથી, કારણ કે ગુણ અંતરંગ હોવાથી પહેલાં થશે અને ગુણ થયા પછી નો, મ્ વગેરે થવાથી ઉપધા લઘુ રહેતી નથી તેથી તેની વૃદ્ધિ થવાનો પ્રશ્ન રહેતો જ નથી તેથી શુન્ , મુન્ વગેરેના ૩-કારની વૃદ્ધિ ન થાય તે માટે સૂત્રમાં અતઃ એમ કહેવાની જરૂર જ નથી. તેમ છતાં સૂત્રકારે મેં-કારનું ગ્રહણ કર્યું છે તેથી જ્ઞાપન થાય છે કે સિદ્ ની બાબતમાં અંતરંગ-બહિરંગનો વિચાર કરવાની જરૂર નથી 133 ચરિત્ ,ચપટી એ સુ નાં ઉદાહરણોમાં શુદ્ર અને પુત્રએ ધાતુઓ શુદ્ધિ ગણના છે તેથી હિટૂ જેવા થશે અને વિટાતિના એ પ્રતિષેધને કારણે સાર્વધા/વર્ષ ૦ પ્રમાણે ગુણ ન થતાં હવે થી તેમની લઘુ ઉપધાની વિકલ્પ વૃદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવશે. તે ન આવે માટે પ્રસ્તુત સૂત્રમાં મતનું ગ્રહણ કર્યું છે. તેથી શુટીર્ વગેરેમાં ગુણ નિષેધ થયો છે ત્યાં વૃદ્ધિ નહીં થાય. માત્ર ઉપા– લઘુ - કાર હશે ત્યાં જ વિકલ્પ વદ્ધિ થશે, જેમ કે ગીતા માત્ વગેરે. જો સૂત્રમાં મતઃ નું ગ્રહણ ન કર્યું હોય તો જુના ૩નો સિદ્ પર થતાં ગુણ નથી થતો છતાં તેના ઉપન્ય લઘુ-કારની વૃદ્ધિ જરૂર થશે, કારણ કે સૂત્રમાં “હા ધો. એટલું જ કહ્યું છે તે પ્રમાણે જે વૈકલ્પિક વૃદ્ધિ થશે તે જૂ ને સ્થાને (
હૃક્ષ) નહીં થાય પરંતુ મજૂ ને સ્થાને (મક્ષ) થશે, કારણ કે હું પરિભાષાની ત્યાં ઉપસ્થિતિ નથી થતી. આમ થવાથી વિતિ એ નિષેધ પણ લાગુ નહીં પડે, કારણ કે નિષેધ હૃક્ષ વૃદ્ધિનો છે, મન્ઝક્ષા નો નથી. આ પ્રકારની વૃદ્ધિ થતી અટકાવવા માટે સૂત્રમાં અતઃ શબ્દનું ગ્રહણ કર્યું છે. 134 એકદેશીએ દર્શાવેલી રીતે જ્ઞાપક થાય છે તેમ જ શેનાપ્રાપ્તિ ન્યાયથી પણ અંતરંગ ગુણનો વૃદ્ધિ દ્વારા બાધ થાય છે, કારણ કે ગુણ અવશ્ય. પ્રાપ્ત (નાપ્રાસ) છે ત્યાં જ વૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે. તેમાં ગુણ વ્યાપક છે, વૃદ્ધિ વ્યાપ્ય છે, ગુણ સામાન્ય શાસ્ત્રબ્દારા પ્રાપ્ત થાય છે , વૃદ્ધિ વિશેષ શાસ્ત્ર દ્વારા પ્રાપ્ત થાય છે તેથી અપવાદભૂત વૃદ્ધિ ગુણનો બાધ કરશે. 135 સુ.શા.(પૃ. ૨૩૩) માં આ વાક્યને વાર્તિક તરીકે નથી આપ્યું. ત્યાર પછીનો માયા સુધીનું ભાષ્ય પણ તેમણે લીધું નથી .