Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 189

रपरत्वे चानन्त्यत्वादुद्धिर्न प्राप्नोति हलन्तलक्षणायाश्च नेटीति प्रतिषेधः। मा भूदेवम्। लान्तस्य इत्येवं भविष्यति ॥ इह तर्हि अलावीत् अपावीत् गुणे कृतेऽवादेशे चानन्त्यत्वाद्वद्धिर्न प्राप्नोति हलन्तलक्षणायाश्च नेटीति प्रतिषेधः। मा भूदेवम्। लान्तस्येत्येवं भविष्यति। लान्तस्येत्यच्यते न चेदं लान्तम्। लान्तस्येत्यत्र वकारोऽपि निर्दिश्यते। किं वकारो न श्रूयते। लुप्तनिर्दिष्टो वकारः॥ यद्येवं मा भवानवीत् अत्रापि प्राप्नोति। अविमव्योर्नेति वक्ष्यामि । तद्वक्तव्यम्। णिश्विभ्यां तौ निमातव्यौ। ૨૨: પ્રમાણે) પાછળ મૂકવામાં આવતાં મેં-કાર અને ન હોવાથી (સિનિ વદ્ધિ પ્રમાણે) વૃદ્ધિ નહીં થાય. એ રીતે વૃદ્ધિ ભલે ન થાય, પણ ( વઢનહન્તા પ્રમાણે ) વ્યંજનાન્ત (ના અન્) ને અનુલક્ષીને કહેલી વૃદ્ધિ થશે. તો પછી આ વિસ્તારન્ , ચારીત માં ગુણ કર્યા પછી (૩૨| ર૫૨ પ્રમાણે) પાછળ સ્મૂકવામાં આવતાં મ-કાર અન્ત ન હોવાથી (સિવિ વદિઃ પરમૈપદ્s I એ સૂત્ર પ્રમાણે ) વૃદ્ધિ નહીં થાય અને વ્યંજનાન્ત (ના ને અનુલક્ષીને કહેલી વૃદ્ધિનો નેટ એ સૂત્ર પ્રમાણે પ્રતિષધ થાય છે. એ રીતે વૃદ્ધિ) ભલે ન થાય,પણ મતો ટ્રાન્તા અનુસાર થશે તો પછી માવીત , માવીત્ માં તો ગુણ કર્યા પછી તોડવા પ્રમાણે) મદ્ આદેશ થવાથી અને સ્વર નથી રહેતો તેથી વૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થતી નથી અને વ્યંજનાન્ત (નામ) ને અનુલક્ષીને કહેલી વૃદ્ધિનો નેટ એ સૂત્ર પ્રમાણે પ્રતિષેધ થાય છે. એ રીતે વૃદ્ધિ) ભલે ન થાય, પણ મતો ટ્રાન્તા અનુસાર થશે.( સૂત્રકારે) ટ્રાન્તરી (અર્થાત્ કાર જેને અન્ત હોય અને જે જેને અન્ત હોય તેની વૃદ્ધિ થાય છે “ એમ કહ્યું છે, જયારે અહીં તો અન્ત પણ નથી કે સ્પણ નથી (ટૂ છે). (સૂત્રકારે) ટ્રાન્તી એમ કહ્યું છે તેમાં 4-કારનો પણ નિર્દેશ કર્યો છે તો પછી વ-કારનું શ્રવણ કેમ નથી થતું? કારણ કેકાર પૂર્વે નિર્દિષ્ટ હતો પછી તેનો લોપ થયો છે. એમ હોય તો પછી માં માનવીન્ા મમવાન્મવત્ માં પણ વૃદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવશે. પણ હું કહેવાનો છું કે અત્ અને મદ્ ધાતુઓની વૃદ્ધિ) થતી નથી. (તો) તે કહેવું જોઇએ ?
નિ અને વિશ્વને બદલે એ બે (મદ્ અને નવ)ને લેવા જોઇએ यद्यप्येतदुच्यतेऽथवैतर्हि णिश्व्यिोः प्रतिषेधो न वक्तव्यो भवति। गुणे कृतेऽयादेशे च यान्तानां नेत्येव प्रतिषेधो भविष्यति ॥ एवं ताचार्यप्रवृत्तिापयति न सिच्यन्तरङ्गं भवतीति यदयमतो हलादेर्लघोः इत्यकारग्रहणं करोति । कथं कृत्वा ज्ञापकम्। अकारग्रहणस्यैतत्प्रयोजनमिह मा भूत् अकोषीत् अमोषीत्। यदि सिच्यन्तरङ्ग स्यादकारग्रहणमनर्थकं स्यात्। गुणे कृतेऽलघूत्वाद्वद्भिर्न भविष्यति। पश्यति त्वाचार्यो न सिच्यतरङ्ग भवतीति ततोऽकारग्रहणं करोति । नैतदस्ति
128 અહીં ટૂ અને પૂ નો સાર્વધાતુર્ય પ્રમાણે ગુણ થઇને થવાથી ગર્ થતાં અંતે -કાર નહીં રહે. તેથી સિજિ વૃદ્ધિ પ્રમાણે -કારની વૃદ્ધિ નહીં થાય. એ રીતે ન થાય તો પણ તો ન્તીા પ્રમાણે વૃદ્ધિ થશે, કારણ કે એ સૂત્રમાં વ-કારનો પૂર્વે નિર્દેશ હોવા છતાં પછીથી તેનો લોપ થયો છે, સુનિર્વેિદઃ એ પૂર્વ નિર્વેિદઃ પશ્ચાદ્ભH: 1 એમ પૂરઘંસારિ જેવો સમાસ છે. ભર્તુ. કહે છે કે નિર્દિષ્ટ હોય અને લુપ્ત હોય તે શક્ય નથી, કારણ કે જેનો નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો હોય તે લોપ સાથે સંબંદ્ધ ન હોઈ શકે, પરંતુ સ્થિતિ જા માં જેમ ન જણાતા ડું-કારનો બાધ ગ્રહી શકીએ છીએ તેમ વૈ-કારનું પણ ગ્રહણ કરી શકીએ અને ટોપો ચોર્વત્રિા પ્રમાણે તેનો લોપ થયો છે. કા.(પૃ.૬ ૨૬) પ્રમાણે સિનિ વૃદ્ધિ એમ જે ખાસ કહેવામાં આવ્યું છે તેને કારણે બહિરંગ વૃદ્ધિ અંતરંગ ગુણનો બાધ કરશે તેથી વૃદ્ધિ થઇને માવત્ વગેરે થશે. 129 આ ઉદાહરણમાં મન્ ધાતુને માનાવીના પ્રમાણે મદ્ આગ લાગવાથી ખાટા પ્રમાણે વૃદ્ધિ થવાથી ધાતુના X-કારની વૃદ્ધિ થાય કે ન થાય તેથી કોઇ ફેર પડતો નથી તેથી ન નાહ્યા પ્રમાણે માત્ર ને દૂર કરવા માટે દુરાન્તમાં મા નો પ્રયોગ કર્યો છે. પરંતુ માર્યું અને ધાતુના મૂ-કારનો એકાદેશ થવાથી ફરી પાછો કોઇ ફેર નહીં પડે. તે સ્થિતિ ટાળવા માટે દુષ્ટાન્તમાં મવાનું શબ્દ પ્રયોજયો છે. 130 અહીં કેટલીક આવૃત્તિઓમાં ન વચમ્ એમ અધિક પાઠ છે. મર્ અને મન્ ધાતુનું હન્તિક્ષશ્વસના Jળવિતા એ સૂત્રમાં ગ્રહણ કરવું જોઇએ અને તેમ કરવાથી ગૌરવ થશે એમ અહીં દલીલ છે. 13 ભાગમાં નિમતિથ્વી = પરિવર્તનથી (પ્ર.) ને બદલે મૂકવા જોઇએ. ઉપર (નોંધ૧૩૦માં) ઉદ્ધરેલ સૂત્રમાંથી નિ અને %િ ધાતુઓ છે તેને કાઢી નાંખીને તેમને બદલે મર્ અને મન્ ધાતુઓ મૂકવા જોઇએ. વળી પિન અને %િ નો વૃદ્ધિ નિષેધ કરવાની જરૂર નથી, કારણ કે સાર્વધાતુવર્ધ પ્રમાણે ગુણ થયા પછી પ્રોડ વાયા પ્રમાણે મદ્ આદેશ થવાથી અંતે ન્ રહેવાથી સૂર્યન્તલાશ્વતંત્ર પ્રમાણે થતો વૃદ્ધિ નિષેધ લાગુ પડશે. તેથી તે સૂત્રમાં એ ધાતુઓનું ગ્રહણ ન કરતાં અત્, મત્ નું ગ્રહણ કરવાથી ગૌરવ નહીં થાય, કારણ કે તેમ કર્યા પછી વમોર્ન એમ જુદો નિષેધ નહીં કરવો પડે.
ર૪ For Personal & Private Use Only