Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 188

ध्वनति भ्रमति मुहूर्तमपि नावतिष्ठते। अथवा सिचि वृद्धिपरस्मैपदेष्विति सिचि वृद्धिः प्राप्नोति। तस्या हलन्तलक्षणा वृद्धिर्बाधिका। तस्या अपि नेटीति प्रतिषेधः। अस्ति पुनः क्वचिदन्यत्राप्यपवादे प्रतिषिद्ध उत्सर्गोऽपि न भवति। अस्तीत्याह । सुजाते अश्वसूनृते। अध्वर्यो अदिभिः सुतम्। शुकं ते अन्यदिति। पूर्वरूपत्वे प्रतिषिद्धेऽयादयोऽपि न भवन्ति ।। उत्तरार्थ तर्हि सिजर्थ वृद्धिग्रहणं कर्तव्यम्। सिचि वृद्धिरविशेषेणणोच्यते सा विङति मा भूत्। न्यनुवीत् न्यधुवीत्। नैतदस्ति प्रयोजनम्। अन्तरङ्गत्वादत्रोवङादेशे कृतेऽनन्त्यत्वाद्वद्धिर्न भविष्यति ॥ यदि तर्हि सिच्यन्तरङ्ग भवति अकार्षीत् अहार्षीत् गुणे
कृते
અવાજ કરતું કરતું ફર્યા જ કરે છે, એક ક્ષણ પણ સ્થિર ઊભું રહેતું નથી. અથવા તો સિનિ વદિ પરપs ! પ્રમાણે સિન્ પર થતાં વૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે. (વહીવન પ્રમાણે) વ્યંજનાન્ત (નામ) ને અનુલક્ષીને કહેલી વૃદ્ધિ તેનો બાધ કરે છે અને તેનો પણ નેટl (એ પ્રતિષધ) બાધ કરે છે. પણ અપવાદનો પ્રતિષેધ કરવામાં આવે ત્યારે ઉત્સર્ગ પણ લાગુ ન પડે એવું બીજે ક્યાંય જોયું છે? તો કહે છે કે હા. સુનતે મર્થસૂનો / અર્ધ્વ ગરિમઃ સુતમ્ શુ તે માં પૂર્વરૂપનો પ્રતિષેધ કરવામાં આવ્યો છે છતાં અમ્ વગેરે આદેશો પણ થતા નથી. તો પછી અહીંને માટે એટલે કે સિન્ પર થતાં વૃદ્ધિ થઇ શકે તે) માટે તો (પ્રસ્તુત સૂરમાં) વૃદ્ધિ શબ્દ મૂકવો જરૂરી છે, જેથી સિદ્ પર હોય ત્યારે થતી વૃદ્ધિ સામાન્ય રીતે કહી છે, તે વિસ્ અને હિન્ પ્રત્યયો) પર હોય ત્યારે ન થાય, જેમ કે ચન્વીતા પુવીતા (પ્રસ્તુત સૂત્રમાં વૃદ્ધિ શબ્દ મૂકવાનું) એ પ્રયોજન નથી, કારણ કે અહીં સવેત્ આદેશ અન્તરંગ5 હેવાથી તે પહેલાં કરવામાં આવશે અને તે કર્યા પછી (૩-કાર) અને ન હોવાથી વૃદ્ધિ નહીં થાય. 26 જો સિન્ પર હોય ત્યારે અંતરંગ ન્યાય લાગુ પડે તો પછી માર્ગીતા મહર્ષ માં 27 અંતરંગ હેવાથી ગુણ કર્યા પછી (૩૨
શકે એ શંકા ઉચિત નથી, કારણ કે લક્ષણ તો બને ફર્યા કરે છે, બધે ફરી વળે છે, લાગુ પડે છે, એક ક્ષણ પણ સ્થિર રહેતું નથી, તેથી તે અડી સાથે અનેક સ્થળે પ્રવૃત્ત થઈ શકે છે. 123 સુનત્તિ અશ્વસૂનો ધ્વ ગરિમા જેવાંમાં પ્રોડ વાચવા પ્રમાણે કે મદ્ થવાનો પ્રસંગ આવે છે, ત્યાં રહે પવન્તાતિ પ્રમાણે પૂર્વ રૂપ એકાદેશ થવાની પણ શક્યતા છે. એ સૂત્રોડ વાહનો અપવાદ છે. ત્યાર પછી પાકના અંદરના ભાગને માટે વિશિષ્ટ વ્યવસ્થા કરતું (47) નાન્તિઃપામવ્યપરા એ સૂત્ર આવે છે, તે દ્વારા જે પ્રતિષેધ કરવામાં આવે છે તેને લીધે થોડવા એ ઉત્સર્ગ સૂત્ર તેમ જ ઇ૦િ એ અપવાદ સૂત્ર બન્નેની પ્રવૃત્તિ અહીં અટકી જાય છે. અહીં ભાગકારે નાન્તઃ પદ્મચારે એમ પાઠ લીધો છે એમ ભર્તુ.(પૃ.૧૨૮) નોંધે છે.કા.(પૃ.૪૧૯) માં પ્રત્યાન્તઃ -મિથશે એમ છે. અન્ય પાઠનો ઉલ્લેખ જત્ ના મત તરીકે છે. આ પ્રમાણે અપવાદનો પ્રતિષેધ કરવાથી ઉત્સર્ગનો પણ નિષેધ થયો હોય તો વૃક્ષ શ્રી એ સ્થિતિમાં વૃદિરના પ્રમાણે વૃદ્ધિ એકાદેશ નહીં થાય કારણ કે પ્રથમયોઃ પૂર્વસેવા થી થતા પૂર્વસવર્ણનો નાિિા થી નિષેધ કરવામાં આવે છે અને પ્રથમ એ અપવાદ સૂત્ર છે, તેનું ઉત્સર્ગ સૂત્ર વૃદિરનિ છે. જો અપવાદનો નિષેધ કરવાથી ઉત્સર્ગનો પણ નિષેધ થતો હોય તો વૃદિરનિ નો નિષેધ થવાથી વૃક્ષ શ્રી નું વૃક્ષ એમ રૂપ નહીં થઇ શકે. આ પ્રકારની શંકા ઉલ્લેખ ભર્યુ.એ ર્યો છે. પરંતુ આ પ્રતિષેધ છે એમ સમજવાનું નથી અને તેથી વૃદ્ધિનો પ્રતિષધ નહીં થાય અને વૃક્ષો એ રૂપ સિદ્ધ થશે, એમ તેમણે ખુલાસો કર્યો છે.(એજન). 12 એટલે કે કોઈ સ્પષ્ટતા કર્યા વિના કહી છે, કારણ કે સિનિ વૃદ્ધિ માં કોઈ વિશિષ્ટ પ્રકારનો સિદ્ આવે તો વૃદ્ધિ થાય એમ કહેવામાં નથી આવ્યું તેથી ત્િ કે હિન્ પૂર્વે ન થાય તે માટે ગુi૦ એ સૂત્રમાં વૃદ્ધિ શબ્દનું ગ્રહણ કરવું જરૂરી છે. શુખ્યિોમ્બિન્ડિસ્ા પ્રમાણે બિસ્ અને ત્િ સિવાયના પ્રત્યયોનો હિદત ભાવ થાય છે, એટલે કે તે હિસ્ છે એમ ગણવાના છે. તેથી સિદ્ પ્રત્યય હિનૂ થશે અને તેથી વિતિ સૂત્રમાંના નિષેધને લીધે નર્વત વગેરેમાં વૃદ્ધિ થતી નથી.[કા,ન્યા.પદ.ભા.૫(પૃ.૬૫૨)], 15 અહીં જ છુપાચ્છવા રિયડુવડા પ્રમાણે રત્ પર થતાં જડવત્ આદેશથાય છે તેનું નિમિત્ત ( આગમ યુક્ત સિન્) આન્તરિક છે, તેથી વર્ આદેશ અંતરંગ છે, જયારે બહિર્ભત પરર્મપદ અને રૃત્ પ્રત્યયને કારણે થતી હોવાથી વૃદ્ધિ બહિરંગ છે.[૨વાલેરા (સિત્ત) સિરસૈદ્દે મામિત્વ વૃદિરિતિા તેથી અંતરંગ વત્ બહિરંગ વૃદ્ધિનો બાધ કરશે.અંતરંગ અને બહિરંગમાંનો અંગ શબ્દ કારણ અર્થાત્ નિમિત્ત દર્શાવે છે. ભર્ત..(૧૧૦)] 12% ૩-કારનો ડવત્ આદેશ થયા પછી અંતે ૩ નહીં રહે તેથી અંગ ટ્રાન્ત ન હોવાથી પરસ્મપદમાં સિન્ પૂર્વે સિનિ વૃદ્ધિ પ્રમાણે વૃદ્ધિ નહીં થાય. કા.ન્યા.મુજબ જૂ સ્તવને અને પૂ વિધૂનને એ સુરદ્ધિ ગણના ધાતુઓ હોવાથી તેની પછીનો સિજૂ પ્રત્યયનો માવદ્રિ પ્રમાણે હિન્દ્રત ભાવ થાય છે. તે હિન્દુ જેવો થવાથી વિકતિ પ્રમાણે નિષેધ થવાથી વૃદ્ધિ નહીં થાય.
For Personal & Private Us Only