Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 70

યો વા ફમામ્। ચરિ।હતત્વઃ। સર્જીમિવ । સારસ્વતીમ્। તામ્યાં પુત્રસ્યા મુદ્દેવોસ વગેતિ। તેઽસુરાઃ - તેઽસુરા હેવો हेलय इति कुर्वन्तः पराबभूवुः । तस्माद् ब्राह्मणेन न म्लेच्छितवै नापभाषितवै । म्लेच्छो ह वा एष यदपशब्दः । म्लेच्छा मा भूमेत्यध्येयं व्याकरणम्। तेऽसुराः ॥ दुष्टः शब्दः - दुष्टः शब्दः स्वरतो वर्णतो वा मिथ्या प्रयुक्तो न तमर्थमाह । सवा यजमान हिनस्ति यथेन्द्रशत्रुः स्वरतोऽपराधात् ॥ दुष्टाञ्शब्दान्मा प्रयुक्ष्महीत्यध्येयं व्याकरणम् ॥ दुष्टः शब्दः ॥ यदधीतम्यदधीतमविज्ञातं निगदेनैव शब्द्यते ।
વળી આ પણ શબ્દાનુશાસન નાં વધારાનાં પ્રયોજન છેઃ તેઽસુરા (તે અસુરો)- દુષ્ટઃ રાવ્ઃ (દોષયુક્ત શબ્દ), યપીતમ્ (જેનું અધ્યયન કરવામાં આવ્યું છે તે), યસ્તુ પ્રવુંત્તે (પરંતુ જે પ્રયોજે છે), વિદ્યાસઃ (અજ્ઞાનીઓ), વિત્તિ ધ્રુવન્તિ (યોગ્ય વિભક્તિઓ પ્રયોજે છે), યો વા ફમામ્ [જે આ (વાણી) ને], પરેિ (ચાર ), રત ત્વઃ (જો કે એક), ુમિવ (વના લોટની જેમ), સરસ્વતીમ્ (સારસ્વતી ઇષ્ટિ), વૈશમ્યાં પુત્રસ્ય (નવજાત પુત્રનું દસમા દિવસ પછી), સુવેવો સ (હે વરુણ! તું સાચો દેવ છે). તેઽસુરાઃ --પેલા અસુરો ‘દેવઃ દેવઃ ।’ એમ કરતા કરતા હારી ગયા” તેથી બ્રાહ્મણે દુષ્ટ ભાષાપ્રયોગ ન કરવો જોઇએ, ખોટું ઉચ્ચારણ કરવું ન જોઇએ. આ જે અપશબ્દ છે તે દુષ્ટ ભાષાપ્રયોગ છે. આપણે મ્લેચ્છ (નિંદ્ય) ન થઇ જઇએ તે માટે વ્યાકરણનો અભ્યાસ કરવો જોઇએ. તેઽસુરાઃ (ની ચર્ચા પૂરી). તુષ્ટઃ રાજ્ઃ - જયારે સ્વર કે વર્ણની દૃષ્ટિએ કોઇ શબ્દનું અશુદ્ધ ઉચ્ચારણ થયું હોય ત્યારે શબ્દપ્રયોગ ખોટો થયો હોવાથી તે યોગ્ય અર્થ તો દર્શાવી શકતો નથી,પણસ્વરના ઉચ્ચારણમાં દોષ થવાને કારણે ન્દ્રરાત્રુ' શબ્દની જેમ તે વાણીરૂપી વજ્ર બનીને યજમાનને હણે છે. આથી આપણે દુષ્ટ શબ્દોનો પ્રયોગ ન કરી બેસીએ તે ખાતર વ્યાકરણનો અભ્યાસ કરવો જરૂરી છે. તુષ્ટઃ રાX: (ની ચર્ચા પૂરી). ચપીતમ્-(અર્થ)સમજયા વિના” જેનું અધ્યયન કરવામાં આવે છે (અર્થાત્) જેનો માત્ર બોલીને પાઠ કરવામાં આવે છે, अनग्नाविव शुष्कैधो न ज्वलति कर्हिचित् ॥ तस्मादनर्थकं माधिगीष्महीत्यध्येयं व्याकरणम् ॥ यदधीतम् ॥ यस्तु प्रयुङ्क्ते - यस्तु प्रयुङ्क्ते कुशलो विशेषे शब्दान्यथावद् व्यवहारकाले । सोऽनन्तमाप्नोति जयं परत्र वाग्योगविद् दुष्यति चापशब्दैः ॥ कः ।
=
19 તે અસુરોનો પરાભવ (તિરસ્કાર) રીતે થયો ? તેમને મુસીબત આવી તે પરાભવ. તેને કારણે હજી સુધી તેઓ ઊભા થઇ શકતા નથી. વળી તેમના પુત્ર પૌત્રોએ અપશબ્દનો પ્રયોગ કર્યો ન હતો છતાં તેઓ પણ પરાભૂત થયા. આમ અસુરોની જેમ આપણે પરાભૂત ન થઇએ તે માટે આપણે વ્યાકરણનો અભ્યાસ કરવો જોઇએ. અહીં અસુરોની નિંદા કરીને આપણે અપ -ભાષણ કરીને પરાભવ ન પામીએ તે માટે વ્યાકરણનું અધ્યયન કરવું જોઇએ એમ નિન્દ્રાર્યવાલ દ્વારા સૂચવ્યું છે.
20 અહીં અસુરોએ શું મ્લેચ્છન (અપભાષણ) કર્યુ તે વિશે મતભેદ છે : ૧) હૈહેવોને હૈદોઃ । પ્રમાણે પ્લુત નથી કર્યો તે. ૨) પ્લુત કર્યો પણ પ્રકૃતિભાવ ન કરતાં સંધિ કરી છે તે.૩) દેજ્યો દેજ્ડઃ એ બ્રિર્વચનમાં ર્ અને ૢ ઉચ્ચાર કર્યો તે, ૪) અથવા દેવો દેવઃ (એ પાઠ પ્રમાણે ય્ ને સ્થાને ર્ ઉચ્ચાર્યો તે (છાયા) અપભાષણ થશે. શત. બા.માં દેવઃ પાઠ છે.
ન્
” પૂર્વે ત્વષ્ટાના વિશ્વરૂપ નામના પુત્રને ઇન્દ્રે હણ્યો. તેથી કુદ્ધ થએલા ત્વષ્ટાએ ઇન્દ્રને હણે તેવો પુત્ર ઉત્પન્ન કરવાની ઇચ્છાથી અભિચાર માટે યજ્ઞ કર્યો ત્યારે ‘ઇન્દ્રનો હણનાર થઇને વૃદ્ધિ પામ’ એમ કહેતાં ન્દ્રશન્નુવંધત્વ। એવો પ્રયોગ કર્યો. (અહીં રાત્રુ શબ્દ દુશ્મન એ રૂઢ અર્થમાં નથી પણ શમાવનાર, હણનાર એ યૌગિક અર્થમાં પ્રયોજાયો છે તે ધ્યાનમાં રાખવાનું છે, કારણ કે મિત્ર ના અર્થમાં પ્રયોગ હોય તો તત્પુરુષ અને બહુવ્રીહિનો અર્થભેદ રહેતો નથી). પૅન્દ્રસ્ય રાત્રુઃ એ અર્થનો ન્દ્રરાવુઃ એ તત્પુરુષ સમાસ અન્તોદાત્ત છે, પરંતુ ઋત્વિજે પ્રમાદને કારણે આઘુદાત્તનો પ્રયોગ કર્યો તેથી ફન્દ્રરાવુઃ એ બહુવ્રીહિ થઇ જતાં ‘ઇન્દ્ર જેનો હણનાર છે તે’ એમ અર્થ થઇ ગયો. એથી ઇન્દ્ર જ વૃત્રનો હણનાર બન્યો. અહીં જે અર્થ દર્શાવવા માટે પ્રયોગ કરવામાં આવ્યો હતો તેથી જુદો જ અર્થ સ્વરદોષને કારણે દર્શાવાય છે. આમ ઇષ્ટ અર્થનો બોધ ન થવાથી પ્રયોગ મિથ્યા થયો તેટલું જ નહીં પણ પ્રત્યયાય થવાથી ઘાતક બન્યો.
2 વિજ્ઞાતમ્ એટલે અર્થાઽરજ્ઞાનાદા એમ કૈયટે અર્થ કર્યો છે તેથી અથવા તો અર્થ જાણ્યા વિના’ એમ અનુવાદ કર્યો છે, કારણ કે અનર્થમ્ એટલે નિષ્પ્રયોજન, નિરર્થક એમ કૈયટ સમજાવે છે. પ્રકાશતું નથી એટલે નિષ્ફળ જાય છે.
५
www.jainellbrary.org