Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 620

इह तर्हि दधिसेचौ दधिसेचः सात्पदाद्योरिति पदादिलक्षणः प्रतिषेधो न प्राप्नोति। मा भूदेवं पदस्यादिः पदादिः पदादेर्नेति। कथं तर्हि । पदादादिः पदादिः पदादेर्नेत्येवं भविष्यति। नैवं शक्यम्। इहापि प्रसज्येत। ऋक्षु वाक्षु त्वक्षु कुमारीषु किशोरीष्विति । सात्प्रतिषेधो ज्ञापकः स्वादिषु पदत्वेन येषां पदसंज्ञा न तेभ्यः प्रतिषेधो भवतीति ॥ इह तर्हि बहुसेचौ बहुसेचः। बहुजयं प्रत्ययः। अत्र पदादादिः पदादिः पदादे नेत्यच्यमाने ऽपि न सिध्यति। एवं तर्जुत्तरपदत्वे च पदादिविधौ लुमता लुप्ते प्रत्ययलक्षणं भवतीति
તો પછી આ ઢપણે પણેઃ માં પાદ્રિ હોવાને કારણે સાત્વિવાદ્યો . પ્રમાણે જે પત્વ નો પ્રતિષેધ કહ્યો છેતે ન થવાનો પ્રસંગ આવશે.(પઃ માં) પી માઃિ પાદ્રિઃ (ત) પાઃા (પદના આદિ વર્ણનો) એમ (અર્થ) નહીં થાય. તો પછી કેમ (થશે)? પતિ આ પઢિઃ (ત) પલઃ (અ) પોર્ન વડ એટલે પદ પછીના આદિ વર્ણને નહીં એમ થશે.એ પ્રમાણે શક્ય નથી.(કારણ કે નહીં તો ) 28 વહુ સુમારીજુ વિરોરીષ માં 146 પણ (પ્રતિષધ) થવાનો પ્રસંગ આવશે. સત્ (ના પુત્વ) નોન પ્રતિષેધ કર્યો છે તે જ્ઞાપન કરે છે કે વાઢિ વગેરે પ્રમાણે જેમની પદ સંજ્ઞા થઇ હોય તેમની પછી (આવનાર સ-કારના ૫-કારનો) પ્રતિષેધ નથી. તો પછી આ વાવી વત્તેજઃ માં વધુ એ પ્રત્યય છે.અહીં પાત્ ગઢિઃ પાકિઃ (અને) પર્વ એટલે પદ પછીના આદિ વર્ણને નહીં એમ કહેવામાં આવે તો પણ (પત્ર નો પ્રતિષધ) સિદ્ધ નહીં થાય.48 એમ હોય તો ઉત્તરપદ (ને પદસંજ્ઞા કરવાની હોય) ત્યાં પદાદિવિધિમાં સુમત્ (સંક) થી (પ્રત્યયનો) લોપ થયો હોય ત્યારે પ્રત્યયલક્ષણ થાય છે,
પણ .અથવા ૨) વાવ ટેઃ સ્કુલ દ્વારા (૮-૨-૮૨) માંથી વાવ ની અનુવૃત્તિ થાય છે તેમ સ્વીકારીને ‘વાક્ય અને પદના. અંતે રહેલનો’ એમ અર્થ થઇ શકશે, કારણ કે આ સૂત્ર પદાધિકાર નીચેનું છે અને મન્ત ની વાન્તઃા સૂત્રમાંથી અનુવૃત્તિ થશે. તેથી એ સૂત્ર પર ચાસમાં પાન્તર વર્તવ્ય(કા.) એ વાક્યની પન્તિને ચાલ્યા (પ્લતવિકાર પદાન્ત હોય તેનો થાય છે તેમ સમજવાનું છે)” એમ વ્યાખ્યા કરી છે. પરિણામે મદ્ રોષ ગૌર માં પ્રોડકદાચ૦ સૂત્ર લાગુ નહીં પડે, કારણ કે અહીં અંતે વિસર્ગ છે, ગૌ નથી. “ત્તરત્વે જાવાવિયા (વા.૬) કરવામાં આવે તો સેવૈ વગેરેમાં દોષ નહીં આવે, કારણ કે માિિવથ એમ કહ્યું છે તેથી સે ના ટૂ નો જૂથવો એ કાર્ય પદાદિ વિધિ થશે તેથી સત્પવાળો | એ નિષેધ લાગુ પડશે. પરંતુ એ વા.નું પ્રત્યાખ્યાન કરવામાં આવે તો દોષ આવશે, કારણ કે સુત્વ ન થાય તે માટે ઉત્તરપદની પદ સંજ્ઞાનો નિષેધ થાય તે જરૂરી છે. 145 vઃ એ ષષ્ઠી સમાસ નહીં પણ પંચમી સમાસ છે. “પત પઢિઃ એ સૌત્ર સમાસ છે.fમી મથેના એ સૂત્રનો પશ્ચમી એમ યોગ - વિભાગ કરીને તેને ઘટાવી શકાશે.’ (ના.)
ત્રાક્ષ વગેરેમાં ત્ર૪૬ , શુમારી સુ એ રિથતિમાં સપ્તમીનો સુ એ સ્વાદ્રિ પ્રત્યય પર થતાં સ્વષ્યિ પ્રમાણે પદ સંજ્ઞા થાય છે અને પત્િ એમ સમજવાથી પદ (ત્ર, ફુમારી) ની પછી આવતા સુ નો આદિ સ-કાર ૬ (૬) અથવા પછી આવેલ હોઇ તેનો મારા પ્રત્યા પ્રમાણે જૂ થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ કહેવા માગે છે. સાત્વો થી સત્ ના અને પદના આદિમાં રહેલ ટૂ નો નથી થતો. એથી સૂચવાય છે કે સ્વાદ્રિ પર થતાં જેમની (= વગેરેની) ટુ સંજ્ઞા થઇ હોય તેમની પછી આવતા ટૂ ને પ્રતિષધ લાગુ પડતો નથી. પ્રસ્તુત સૂત્રમાં સાત્ એ પ્રત્યય હોવા છતાં તેનું ગ્રહણ કર્યું છે તેથી ઉપર પ્રમાણે જ્ઞાપન થાય છે. પરિણામે સ્વાદ્રિષ્ય થી પદ સંજ્ઞા થતી લેય કે કુવન્ત પન્મ થી થતી હોય તો પણ પ્રતિષેધ નહીં થાય અને ત્રણે , મારીy વગેરે રૂપો સિદ્ધ થશે.
| સતિ થી સંપૂર્ણ એ અર્થમાં જેસહૂિ પ્રત્યય લાગે છે, જેમકે સિત, તેમાં જૂના પત્ત નો સત્ય થી પ્રતિષેધ કર્યો છે 148 વસેવો વગેરેમાં વહુન્ એ થોડી અપૂર્ણતા ( HR) ના અર્થમાં વિમHI Hો વહજૂ પુરત્તાતા પ્રમાણે થએલ પ્ર નથી. તેથી સેન્ચ એ શબ્દ પદની પછી છે તેમ ન કહી શકાય. આથી દ્વાઢિ ને ૨ મઃિ એમ પી સમાસ હેય કે પાત્ મતિઃ એમ પંચમી સમાસ લઇને વિગ્રહ કરવામાં આવે તો પણ સાવોઃ પ્રમાણે પત્ર નિષેધ પ્રાપ્ત નથી થતો. પરિણામે વઘુવી જેવાં અસાધ રૂ૫ થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ ભાવ છે.અહીં વસે વગેરેમાં જે દોષ બતાવ્યો છે તે પત્યુ નિષેધને લગતો દોષ નથી, પરંતુ