Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 464

अण्तु रपर इति। य उः स्थाने स रपर इति चेद् गुणवृद्ध्योरवर्णाप्रतिपत्तिः ॥२॥ य उः स्थाने स रपर इति चेद् गुणवृद्ध्योरवर्णाप्रतिपत्तिः॥ कर्ता हर्ता वार्षगण्यः। किं साधीय ऋवर्णस्यासवणे यदवर्ण स्यान्न पुनरेछैचौ। पूर्वस्मिन्नपि पक्ष एष दोषः। किं हि साधीयस्तत्राप्यवर्णस्यासवणे यदवर्ण स्यान्न पुनरिवर्णोवौँ। अथ मतमेतदुः स्थाने ऽणश्चानणश्च प्रसङ्गेऽणेव भवति रपरश्चेति सिद्धा पूर्वस्मिन्पक्षेऽवर्णस्य प्रतिपत्तिः। यत्तु तदुक्तमुदात्तादिषु दोषो भवतीह स दोषो जायते। न
પરંતુ મ (આદેશ) ની પાછળ રફ લગાડવામાં આવે છે એમ (સમજીશું). 7.
ઝ ને સ્થાને જે ગમ્ (આદેશ) થાય છે તેની પાછળ રફ લગાડવામાં આવે છે એમ (સમજાય) તો ગુણ વૃદ્ધિ (આદેશ) થાય છે ત્યાં મેં વર્ણ (આદેશ તરીકે) પ્રાપ્ત નહીં થાય ારા ‘ઝ ને સ્થાને જે મળ્યું (આદેશ) થાય છે તેની પાછળ રેફ લગાડવામાં આવે છે” એમ (સમજાય) તો વર્તા હર્તા વાર્ષાથઃ માં જે ગુણ વૃદ્ધિ (આદેશ ) થાય છે ત્યાં મ વર્ણ (આદેશ તરીકે પ્રાપ્ત નહીં થઈ શકે. ત્રઢ વર્ણનો સવર્ણ ન લેવા છતાં વર્ણ (તેનો આદેશ) થાય પરંતુ હું અને ન થાય એ શું વધારે સારું છે? પૂર્વે જણાવેલ પક્ષમાં પણ એ જ દોષ આવે છે ત્યાં પણ ત્રઢ વર્ણનો સવર્ણ ન હોવા છતાં આ વર્ણ (તેનો આદેશ) થાય પરંતુ ૨ અને ૩ એ બે વર્ગો ન થાય તે શું વધુ સારું છે? . હવે જો “ ને સ્થાને મળ્યું તેમ જ મ ન હોય તેવા (મન આદેશ) થવાનો પ્રસંગ આવતાં સન્ (આદેશ) જ થાય છે અને તેની પાછળ રેફ લગાડવામાં આવે છે એમ માનવામાં આવે તો પૂર્વે જણાવેલ પક્ષમાં -વર્ણ (આદેશ તરીકે) પ્રાપ્ત થશે. પરંતુ ઉદાત્ત વગેરેમાં દોષ આવે છે એમ જે કહ્યું તે દોષ અહીં પણ આવશે? 9 નહીં
179 બીજો વિકલ્પ સ્વીકારીને દલીલ કરે છે. જો પૂર્વે નિષ્પન્ન મન્ નું પરત્વ આ સૂત્ર દ્વારા કરવામાં આવતું હોય તો હસ્વ ત્ર નો ગુણ મળે છે છતાં દીર્થનો -કાર ગુણ પ્રાપ્ત નહીં થાય અને વૃદ્ધિમાં તો મન્ પ્રાપ્ત નહીં જ થાય.જેમ કે ર્તા , હર્તા વગેરે . ને sqતુ પ્રમાણે વર્ લાગતાં સાર્વધાતુર્ય પ્રમાણે ગુણ પ્રાપ્ત થાય છે પરંતુ બીજો પક્ષ સ્વીકારતાં અહીં ગુણ ઉપલબ્ધ નહીં થાય. વૃષIOારા મોઢાપત્ય વાર્ષથી માં તદ્ધિત વગૂ પર થતાં તદિતવ્રવાર્ પ્રમાણે વૃદ્ધિ નહીં થઇ શકે એટલે કે ત્ર નો મા નહીં થાય. 180 વિ દિ સાધી ? કે.અહીં રમ્ ઉમેરીને વધારે સારું કારણ શું છે?’ એમ અર્થ કરે છે. વાસ્તવમાં તેમ ન કરીને (સદ્દશ ન હોવા છતાં સ્ત્ર વર્ણને સ્થાને મ વર્ણ થાય અને હેન્દ્ર ન થાય) એ શું વધારે સારું છે? એમ અર્થ થઇ શકે છે.ભાગમાં અવળે નો સંદરામાવે સ ન હોવા છતાં એમ અર્થ છે (ના.) નિયામક ન હોવા છતાં ક્વચિત્ ૪ વર્ષની પ્રાપ્તિ થઈ શકતી હોય અને સ્તથા જૂ પ્રાપ્ત ન થતા હોય તો તો આ વર્ણની જ અવશ્ય પ્રાપ્તિ ન થાય. 18પૂર્વે કો તે પક્ષમાં પણ આ પ્રકારનો દોષ અહીં દર્શાવે છે.વર્ણનો સદુશ ન હોવા છતાં ત્યાં ગુણ-વૃદ્ધિમાં મૃ-કાર આવે અને મન્ હોવા છતાં ૬ કેસન આવે તે કેમ? 182 આગળ આક્ષેપ વાર્તિકમાં અન્યનિવૃત્યર્થમ્ એમ જે કહ્યું છે તે દ્વારા નિયમ સૂચવવાનો હેતુ છે એમ અર્થ કરીને પૂર્વપક્ષી તે મતને દૂષિત કરવા કહે છે કે આ સૂત્ર દ્વારા કોઇ અપૂર્વ અને અન્યનો બાધ કરતા મ નું વિધાન કરવામાં આવતું નથી પરંતુ નિયમ કરવામાં આવે છે કે જયારે મળું અને મન[ (અર્થાત્ મ ન હોય એ) બેનો પ્રસંગ હોય ત્યાં સન્ જ થાય છે અને તે ઉપર થાય છે. મધ મતક્ષેતનું અર્થાત્ હવે જો આ જેને વિશે કહેવાના છીએ તે--નિયમરૂપ અને અન્યની નિવૃત્તિ માટે આ સૂત્ર છે એમ જો માનતા હોય (મત સંમત વિવણિતમ્) તો અન્યનો બાધ કરવાનો હેતુ છે એ પક્ષ પ્રમાણે જયારે ગુણ-વૃદ્ધિ કરવાનાં હોય ત્યારે કાર અને ૩- કાર નહીં થાય, કારણ કે ૨, ૩ ગુણ કે વૃદ્ધિ -સંજ્ઞક નથી. 183 ચઅહીં ચૌખમાં સ દ કોષઃ નાથ ન નાથો (અર્થાત્ એ દોષ અહીં આવે છે કે નથી આવતો?) એમ પાઠ છે, ચારુ. માં વા ઉમેરીને નાયતે ન વા નાચતા એમ છે. અર્થ એ જ છે. વાસ્તવમાં નિયમપક્ષવાદીને પૂર્વપક્ષવાદી પૂછે છે કે ઉપર કહ્યા તે ઉદાત્તાદિ દોષ તમારા પક્ષમાં આવે છે?ન નાયો એ વાક્ય નિયમપક્ષવાદીનો ઉત્તર છે. તેનો પ્રતિકાર કરતાં પૂર્વપક્ષવાદી કહે છે કે “નાથને સ હોવા એ દોષ આવે જ છે.”