Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 198

इग्लक्षणान्नुम्लोपे वृद्धिः ॥३॥ इग्लक्षणगुणवृद्ध्योः प्रतिषेधः क्रियते स्यदः प्रश्रथः हिमश्रथः इत्यत्र न प्राप्नोति। इह च प्राप्नोति। अवोदः एधः ओद्म इति। निपातनात्स्यदादिषु ॥४॥ निपातनात् स्यदादिषु प्रतिषेधो भविष्यति न च भविष्यति ॥ यदीग्लक्षणयोर्गुणवृद्ध्योः प्रतिषेध स्रिव्यनुबन्धलोपे कथम्। त्रिवेः आस्रमाणम्। लुञ् लविता। प्रत्ययाश्रयत्वादन्यत्र सिद्धम् ॥५॥ आर्धधातुकनिमित्ते लोपे प्रतिषेधः। न चैष आर्धधातुकनिमित्तो लोपः॥
ટૂ નો સંદર્ભ ચાલતો હોવાથી નું નો લોપ થાય ત્યાં વૃદ્ધિ થશે ||૩ ૨૦ રુમ્ (પરિભાષા)ને અનુલક્ષીને (કહેલાં) ગુણવૃદ્ધિ નો પ્રસ્તુત સૂત્રમાં) પ્રતિષેધ કર્યો છે પરંતુ તેનું નો લોપ થાય છે ત્યારે થતી) વૃદ્ધિ જ ને અનુલક્ષીને નથી. (તેથી પ્રતિષધ લાગુ ન પડતાં વૃદ્ધિ થશે).જો દર ને સ્થાને થતાં ગુણવૃદ્ધિનો (પ્રસ્તુત સૂત્રમાં) પ્રતિષેધ કરવામાં આવતો હોય તો આ ચઃ પ્રચય: હિંમત્રથઃ માં ગુણવૃદ્ધિનો પ્રતિષેધ નહીં થાય અને મોઃ | gધઃ ગોવા વગેરેમાં થશે.
ચઃ વગેરેમાં નિપાતનને કારણે (પ્રતિષેધ સિદ્ધ થશે) ૪ / ઈંદ્ર વગેરેમાં (વિવિધ) નિપાતનને કારણે પ્રતિષેધ થશે અને મોટુંઃ ધા મો) વગેરેમાં નહીં થાય. જો ૬૬ ને સ્થાને થતાં ગુણવૃદ્ધિનો (આ સૂત્ર દ્વારા) પ્રતિષધ કરવામાં આવ્યો હોય તો ત્રિર્ (ધાતુમાં નો ) લોપ (કરવામાં આવે ત્યારે) અને (ટૂગ ના) અનુબંધ (૬) નો લોપ કરવામાં આવે ત્યારે, અર્થાત્ (દ્વિત્ નું સામાન્ અને સૂગ નું વિતા (થાય છે તેમાં ગુણ) કેવી રીતે થાય છે?
(પ્રતિષધ આર્ધધાતુક) પ્રત્યય પર આધારિત હોવાથી અન્ય સ્થળે કાર્ય સિદ્ધ થાય છે .પા.
(પ્રસ્તુત સૂત્રમાં) આધધાતુક પ્રત્યયને કારણે થતા લોપનો પ્રતિષેધ કર્યો છે, જયારે આ (દ્વિત્ ધાતુમાં – નો અને સૂગ ના – ના) લોપ આર્ધધાતુકપ્રત્યયને કારણે થતા નથી 2
20 ચૌ(પૃ. ૨૦૪ પી. ટી. ૧૫) માં સમ્પાદક નોંધે છે કે વાર્તિક (૪) અને (૫) કાત્યાયનની નથી, ભાષ્યવાર્તિક
મચન્દ્ર અને શ્રન્યૂ ને ધન્ લાગીને અનુક્રમે અને પ્રથઃ થયાં છે તેમાં – લોપ જરૂર થયો છે, પરંતુ અહીં વૃદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ જે કહ્યું તે રૂ ને સ્થાને નહીં થાય તેથી ન ધાતુ એ સૂત્ર લાગુ નથી પડતું. જયારે નવ અને ન્યૂ ધન્ લાગીને અનુક્રમે મોઢઃ અને ધઃ થાય છે ત્યાં થતો ગુણ ને સ્થાને થાય છે તેથી તેનો ન ઢોરે ૦ થી પ્રતિષેધ થશે. 22 ત્રિર્ ના સ્ નો લોપ પાછળ આવતા ૩દ્રિ પ્રત્યય મનિન ને કારણે ટોપો ચોર્વત્રિા પ્રમાણે થયો છે , આધધાતુક પ્રત્યયને કારણે થયો નથી. સૂગ ના ગ-કારનો લોપ પણ આર્ધધાતુક પ્રત્યયને કારણે નથી થયો પરંતુ જૂને હત્યમ્ થી ફલૂ સંજ્ઞા થઇને તા રોપા થી લોપ થયો છે તેથી પ્રસ્તુત સૂત્રથી કરેલ નિષેધ લાગુ નહીં પડે.
१३३