Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 35

તરીકે આપે છે.' કાત્યાયને બાજ નામે શ્લોકો રચ્યા હતા. 132 અને તે કાઠક શાખાના અને દક્ષિણાત્ય બાહ્મણ હતા. કાત્યાયન વ્યાદિના અનુગામી હતા, કારણ કે શબ્દનો અર્થ જાતિ છે કે વ્યક્તિ એ સંદર્ભમાં કાત્યાયન કહે છે કે શબ્દનો અર્થ દવ્ય અર્થાત્ જાતિ છે તમ વ્યાડિનો મત છે. 33 કાત્યાયન પાણિનિના પ્રતિસ્પર્ધી હતા અને વાર્તિકો રચવા પાછળ તેમનાં
ત્રાનું ખંડન કરવાના જ તેમના આશય હતા, તેઓ પાણિનિના કટ્ટર વિરોધી હતા. તેમાં કેટલાક વિદ્વાનો માને છે. તે અનુચિત છે. વાસ્તવમાં કાત્યાયને પાણિનિને આધાર રૂપ ઉદ્ધર્યા છે અને અત્યંત આદરપૂર્વક પણ ઉલ્લેખ્યા છે. 135 કાત્યાયન પાણિનિના સુત્રનું વ્યાખ્યાન કરે છે, સૂત્રકારની ટીકા કરે છે, તેમના મતનું ખંડન પણ કરે છે. તે રીત તા ભાષ્ય -કીર પણ વાર્તિકકારનું ખંડન કરે છે તેમ જ રત્રનું પ્રત્યાખ્યાન પણ કવચિત્ કરે છે,"37 પરંતુ તેથી તેઓ એક બીજાના દોષ. જાનારા માત્ર પ્રતિસ્પર્ધી હતા. તેમ માનવું એ તા. સૂત્રકાર- વાર્તિકકાર- ભાષ્યકારના પરસ્પર સંબંધ અને ભાષાની શુદ્ધિ જાળવી રાખવાનું તેમનું ધ્યેય ન સમજવા સમાન અને તદ્દન અનુચિત છે. ડો.થીમે કહે છે કે પાણિનિ અને કાત્યાયનની કૃતિઓ છૂટી ન પાડી શકાય તેમ એક બીજા સાથે વણાએલી છે તેથી તે બેનો ઘનિષ્ઠ અંગત સંબંધ હતા તેમ બતાવીને તઆ એકબીજાના કટ્ટર વિરાધી હતા તેમ લોકવાયકામાં કહ્યું રાખે છે. પરંતુ ભારતીય પરંપરા પ્રમાણે તો તેમને એક બીજાના પૂરક ગણવામાં આવ્યા છે. તેથી જ આગળ જોઇશું તેમ આ શાસ્ત્ર ત્રિમુનિવ્યાકરણ કહેવાય છે. જે વાસ્તવમાં, વાર્તિકકાર ત્રકાર માટે પૂજયભાવ પણ દર્શાવે છે. જેમ કે ૩ એ II સૂત્રની વાર્તિકમાં કાત્યાયન કહે છે કે ભગવાન પાણિનિએ
131 જુઆ (૩-૨-૩) ચનદ્રષ્ટઃિ પૂર્વ-સ્તા સ્થાનિવ દિપ પ્રવાજ મવિચિતૈનાસિદ્ધિ-તુ તો માળ, કાત્યાયની વરચર્મેના પુનર્વસુઃા મિત્ર ૦િ (૩૫૧૬) 132 જુઓ ત્યાયન તપુ શ્રીનાપુ શાપુ મળે ઠતોડગે શવઃ | પત્૦ ( ભા.૧,પૃ.૧૧) તથા સ્ત્રીના નામ અત્યાયનપ્રતાઃ છો. ત્યાદુડા ૩૦ (ચીખે ભા.૧પૃ.૩૬) 15 જુઓઃ (૧-૨-૬ ૪) પર દ્રવ્યામધાને વ્યઃ વાઈ || વાર્તિકાર વ્યાડિના ઉલ્લેખ કરે છે તથા બાવાપસર્નનશ્ચીન્તવાસી in (૬-૨-૩ ૬) ના ભાગમાં વ્યાદિના શિષ્યાનો ઉલ્લેખ છે (આપત્રિપાળની યથારીયતમીવાઃ મ0). પ્રથમ આહ્નિકની વાર્તિકમાંનાં વૃદ્ધિ શબ્દ નિત્યના અર્થમાં છે તે બાબતમાં આધાર આપતાં ભાષ્યકાર કહે છે કે સંગ્રહમાં પણ સિદ્ધ શબ્દ તે અર્થમાં જ પ્રયોજયો છે. સંગ્રહ એ વ્યાઝિરચિત ગ્રન્થ હતા એમ ટીકાકારો કહે છે.ભર્તુ કહે છે કે સંગ્રહ આ (પાણિનીય) શાસ્ત્રનો જ ભાગ છે અને એક શાસ્ત્ર હોવાને કારણે વ્યડિ પ્રમાણભૂત છે તેથી અહીં પણ સિદ્ધ શબ્દ નિત્યના અર્થમાં લીધા છે (સંદોડવ્યરચૈવ રાશ્વરચૈયાઃ | તેરૈતન્વત્થાત્ વ્યાકેશ પ્રામાથાદિાપિ તવૈવ સિદ્ધરહૂં ૩પત્તિઃ | શ્રી પૃ. ૨૩). 134 જુઓઃ Pિanini (p.132ff), મેકસમ્યુલરના મતે કાત્યાયન પાણિનિના સમકાલીન હતા અને તેમની ટીકા કરવા માટે જવાતિ કા રચી હતી. તેથી વિરુદ્ધ મત માટે જુઓઃ Katyayana and Patanjali - F.Kielhorn (pp.2ft.),Sastri (pp.47ff.). 13આ વાત્યાયનરંતુ સમર્થતાદા ઢીં. (પૂ.૧૮૧),તથા (૭- ૧-૨) પર પ્રતિક્રિવિજ્ઞાન ને વાળ તથા (પા. ૮-૪- ૬ ૮ ) પર ઉપરોપના સ્વાનુનાસિમન્નાનો માવતઃ પળને સિમ્ વા I તથા (૨-૧-૧) પર वार्तिकवचनप्रामाण्यात्। भा० 16 જુઓ સિદ્ધ રાદર્થવન્ય CTI || પર ઉ. ગય નિવૃત્રવ્યરચનામૃત વર્તમવતારત-- પુનતા (ચીખ..ભા.૧, પૃ.૫૮). 137 જુઓ : આગળ પૃ.૩૮ 1 35 પરંતુ સૂત્રકાર અને કાત્યાયન સમકાલીન ન હતા. જુઓઃ તૃતીયા ૧ દોરન્તરિ | પર મતરિમનું સુપાં સુપ મન્ત ત તૃતૈયાર્થોડગમરમઃ | મારુ “ એ વા. ન હોય તો એ વાક્યને સ્પષ્ટ કરતાં કેટ કહે છે ને દિ પાનેઃ સૂત્રવરવા ત્યિાયન - માવઃ | પ્રવ અટલે કે તૃતીયા માટે પાણિનિએ જયારે સ્ત્ર રચ્યું ત્યારે એ વાક્ય ન હતું, કારણ કે તે કાળે કાત્યાયન ન હતા. તથા ન વર્તજ દવ મૂત્રકૃતઃ પ્રવૃત્તિઃ | રાૌ૦ (પૃ. ૩૯ ) સૂત્રકાર વાર્તિકને જોઇને પ્રવૃત્તિ કરતા નથી. 19 સરઃ મૃતદષ્ટ વા સૂત્રોરેખા તતપુરમ્ વવચારો ત્રવીવે તેનાદષ્ટ મધ્યત | ત વ ર પાનિયતનું ત્રિનિથવિર વન્ત સન્તઃ પ૦ (ભા.૧,પૃ.૯).