Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 664

तत्रानुवृत्तिनिर्देशे सवर्णानां ग्रहणं न प्राप्नोति। अस्य च्चौ। यस्येति च। किं कारणम्। अनण्त्वात्। न ह्येतेऽणो येऽनुवृत्तिनिर्देशे। के तर्हि। येऽक्षरसमाम्नाय उपदिश्यन्ते॥ एवं तीनण्त्वादनुवृत्तौ नानुपदेशाच्च प्रत्याहारे न। उच्यते चेदमण्सवान्गृह्णातीति। तत्र वचनाद्भविष्यति ॥ वचनाद्यत्र तन्नास्ति।
नेदं वचनाल्लभ्यम्। अस्ति ह्यन्यदेतस्य वचने प्रयोजनम्। किम्। य एते प्रत्याहारणामादितो वर्णास्तैः सवर्णानां ग्रहणं यथा स्यात् ॥ एवं तर्हि
તેમ કરવામાં આવે તો પણ એ વૈા પતિ જા જેવાં (સૂત્રો) માં અક્ષરસમાપ્નાયમાંના પાઠને અનુસરીને (હસ્વ મૂ-કાર, ટૂ-કારનું) ગ્રહણ કર્યું હોય ત્યાં સવર્ણનું ગ્રહણ ન થવાનો પ્રસંગ આવે છે.(તેનું) શું કારણ? કારણ એ કે તે (વણ) મ નથી, અર્થાત્ વર્ણપાઠને અનુસરીને (મસ્થ વા વગેરે સૂત્રોમાં) જે (હસ્વ -કાર, ટૂ-કારનું) ગ્રહણ કર્યું છે તે સમન્ (પ્રત્યાહારમાંના વર્ણો) નથી. તો પછી કયા વણ (મ) છે? જેમનો અક્ષરસમાપ્નાયમાં ઉપદેશ છે તે (વર્ગો મળ છે). જો એમ હોય તો 296 મ ન લેવાને કારણે અનુવૃત્તિ નિર્દેશમાં અને ઉપદેશ ન કર્યો હોય તો પ્રત્યાહારમાં (સવર્ણગ્રહણ) નહીં થાય. તેમ છતાં મન્ સવર્ણનું ગ્રહણ કરે છે તેમ કહેવામાં આવ્યું છે તેથી અર્થાત્ આમ કહ્યું છે તે કારણે (સવર્ણનું ગ્રહણ) થશે. (એમ) કહ્યું છે તેથી તે (બે) નથી ત્યાં (સવર્ણગ્રહણ થશે). * કહેવામાં આવ્યું છે તેથી આ (વસ્તુ) પ્રાપ્ત નહીં થઇ શકે, કારણ કે આ (સૂત્ર) કરવાની પાછળ અન્ય પ્રયોજન છે. શું (પ્રયોજન) છે? એ (પ્રયોજન) કે પ્રત્યાહારોની શરૂઆતમાં આવતા આ જે (મૂ-કાર વગેરે) વર્ગો છે તેમના દ્વારા સવર્ણોનું ગ્રહણ થઇ શકે. એમ હોય તો પછી
વર્ગોનું તેમના સ્વરૂપથી સાક્ષાત્ ઉચ્ચારણ કરવામાં આવ્યું છે, પરંતુ તે મન્ જેવા હોવા છતાં તેમને અનુબંધનું ચિન્હ ન હોવાથી તે મ નથી. પરિણામે તે સવર્ણનું ગ્રહણ નહીં કરી શકે તેથી માછીછરોતિ જેવાં રૂપો સિદ્ધ નહીં થાય. જો વ્યક્તિપક્ષ સ્વીકારવામાં આવે તો, એટલે કે મેં વ્યક્તિ અનંત છે તેમ સ્વીકારવામાં આવે તો પણ વ્યક્તિમાં પરસ્પર ભેદ હોવાથી સવર્ણગ્રહણ સિદ્ધ નહીં થાય.
29% વા.(૨) માં કહ્યું કે , ગર્ વગેરે પ્રત્યાહારોમાં ટૂ-કાર વગેરેનું સાક્ષાત્ ઉચ્ચારણ ન હોવાથી (અનુપરાત) સવર્ણગ્રહણ નહીં થાય.વા.(૬) માં કહ્યું કે તેમ ન હોવાને કારણે (મન ત્વતિ) મ ા યતિ જા જેવામાં -કાર, ૬-કાર વગેરેનો અનુવૃત્તિનિર્દેશ છે ત્યાં પણ સવર્ણગ્રહણ નહીં થાય, પરંતુ સૂત્રકારે તો મન્ (તિ) સવરા ૨૦ એમ કહ્યું છે તેથી સવર્ણગ્રહણ થશે, કારણ કે જે મળુ જેવો (ગોદરા) છે તે પણ છે તેમ સમજાશે તેથી માસ્ટીકરોતિ જેવાં ઇષ્ટ રૂપો સિદ્ધ થશે. 297 મન્ ન હોવાને કારણે અનુવૃત્તિનિર્દેશમાં સવર્ણગ્રહણ ન થઇ શકે અને ઉચ્ચારણ કરવામાં આવતું નથી તેથી (અનુવરાત) પ્રત્યાહારમાં ગ્રહણ ન થઇ શકે. એ બે દોષ નિવારવા તે પ્રકૃત સૂત્રનું પ્રયોજન છે. પૂર્વે એમ કહ્યું તેનો અસ્વીકાર કરતાં કહે છે, વર્ષનાચત્ર નાગિતા” અર્થાત્ જયાં (યત્ર) તે(અર્થાત્ મનપત્વ અને અનુવીર એ બે) નથી ત્યાં આ સૂત્ર અમલી થશે.આમ જેમાં અનપત્વે અને અનુવારણ ન હોય તે સવર્ણનું ગ્રહણ કરી શકે એ આ સૂત્રનું પ્રયોજન છે એમ અહીં કહેવા માગે છે. જેમ કે વા (સવ) | વગેરેમાંનો મદ્ અને ત્યાં અનુવૃત્તિથી આવતો મર્ () એ બેમાંનો -કાર જૂ અને જૂ એ અનુબંધ ચિન્તયુક્ત છે તેથી તે પ્રત્યાહારમાંનો મ- કાર છે, તેનું ગળું એ પ્રત્યાહારસૂત્રમાં ઉચ્ચારણ કર્યું છે તેમ સમજાય છે. વળી તે મળું પ્રત્યાહારમાં પણ આવે છે તેથી મળ્યું છે તેમ પણ સમજાય છે. આમ એ -કાર અનુચર અને મન – એ બન્ને દોષથી મુક્ત છે તેથી તેનું ઉચ્ચારણ થતાં માનિ સહેતા પ્રમાણે મેં અને ૧ તથા મેં અનેર્ ની વચ્ચે રહેલા (મધ્યતિતાનામ) અને પોતાનું ગ્રહણ કરી શકે અને પ્રકૃત સૂત્ર પ્રમાણે સવર્ણોનું પણ ગ્રહણ કરી શકશે. પરંતુ બ૩Vમાંનો ટૂ-કાર ન હોવા છતાં તેનું મન , ફૂલ વગેરે પ્રત્યાહારોમાં ઉચ્ચારણ નથી (અનુશાર) તેથી તથા શ્રી સ્વા થતિ જા જેવાં સૂત્રોમાંના મૂ-કાર, ટૂ-કાર વગેરેનું સાક્ષાત્ ઉચ્ચારણ છે છતાં તે અનુબંધ -ચિન્હ યુકત નથી તેથી મન્ નથી (મનન્ છે) તેથી પ્રકૃત સૂત્ર પ્રમાણે તે સવર્ણનું ગ્રહણ નહીં કરી શકે. આમ વ્યતિપક્ષ સ્વીકારવા છતાં આ સૂત્ર કરવાથી ઇષ્ટ સિદ્ધિ નહીં થઈ શકે એમ ભાવ છે. નિ.સા. (પૃ.૫૫૧) ચીખ.(પૃ.૫૫૬) અને યુ.મી.(પૃ.૭૯૫)માં વચનાત્ર તઝારિતા એ વાક્ય વાર્તિક તરીકે આપ્યું છે.
५९९
www.ainelibrary.org