Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 413

संपूर्वाद् घुषेः प्राप्त प्राप्त उभयत्र वेति संदेहः। कथं च प्राप्ते कथं वाऽप्राप्ते હિમા છેઃ રર-રામ અહીં પ્રાપ્તવિભાષા છે, અપ્રાપ્તવિભાષા છે કે ઉભયત્રવિભાષા છે એમ સંદેહ થાય છે. હવે પ્રાપ્તવિભાષા કેવી રીતે થશે, અપ્રાપ્ત વિભાષા કેવી રીતે થશે અથવા ઉભયત્રવિભાષા કેવી રીતે થશે? (વિધિ પ્રમાણે)વિત્ પ્રત્યયો પૂર્વે સંપ્રસારણ નિત્ય પ્રાપ્ત થાય છે ત્યાં આ વિમાષા છેઃ થી વિકલ્પ કરવામાં આવતાં )પ્રાપ્ત વિભાષા થશે, અન્યત્ર (ત્િ સિવાયના પ્રત્યયો પૂર્વે સંપ્રસારણ અપ્રાપ્ત છે ત્યાં વિકલ્પ સ્વીકારવામાં આવે તો) અપ્રાપ્તવિભાષા થશે અથવા જયાં સંપ્રસારણ નિત્ય પ્રાપ્ત છે ત્યાં તેમ જ જયાં અપ્રાપ્ત છે ત્યાં વિકલ્પ સ્વીકારવામાં આવે તો) ઉભયત્રવિભાષા થશે. ઉભયત્ર વિભાષા છે. “(સંપ્રસારણ પ્રાપ્ત થતાં) uપ્તવિભાષાનાં ઉદાહરણ):- ગુવતુ, પુરાવુઃ ફિશ્વિથતુઃ શિશ્વિયુઃ (વિત્ સિવાયના પ્રત્યયો પૂર્વે સંપ્રસારણ અપ્રાપ્ત હોય ત્યાં વિકલ્પ થતાં) અપ્રાપ્તવિભાષા(નાં ઉદાહરણ):-રારાવ રૂાશુવિથ | શિક્ષા વિશ્વરિયા વિભાષા સંવનાનામ્ પારર-૪ માસન્ ઊપસર્ગ યુકત શુન્ ધાતુને અનુલક્ષીને કહેલી વિભાષામાં) પ્રાપ્તવિભાષા છે, અપ્રાપ્તવિભ ષા છે કે ઉભયત્રવિભાષા છે એમ સંદેહ થાય છે. હવે પ્રાપ્તવિભાષા કેવી રીતે થશે, અપ્રાપ્તવિભાષા કેવી રીતે થશે અથવા
પર આ (૬-૧-૩૦) સૂમાં વિપિનાકીના શિતિ (૬-૧-૧૫) ની અનુવૃત્તિ કરવામાં આવે તો બ્ધિ ધાતુ ના ગણનો હોવાથી વરિપત્ર પ્રમાણે વિત્ પ્રત્યયો પૂર્વે નિત્ય સંપ્રસારણ પ્રાપ્ત થશે. પરંતુ વિમા જે પ્રમાણે ત્િ પ્રત્યયો પૂર્વે વિકલ્પ સંપ્રસારણ થશે. આમ નિત્ય પ્રાપ્ત હતું તેમાં વિભાષા થતાં આ પ્રાપ્તરિભાષા થશે.જો પૂર્વ સૂત્રમાંથી વિતિ ની અનુવૃત્તિ ન કરવામાં આવે તો શુસુવતુ જેવાં સ્થળે નિત્ય સંપ્રસારણ અને વિભાષા બન્ને પ્રાપ્ત થશે, કારણ કે થનાર હોવાથી નિત્ય સંપ્રસારણ અને વિમાયા છે ! થી વિભાષા પ્રાપ્ત થાય છે તેથી અહીં પૂર્વવિપ્રતિષધ લઈને નિત્ય સંપ્રસારણ સ્વીકારતાં વિભાષા વત્ પ્રત્યયો પૂર્વે જ થશે. ત્યાં નિત્ય સંપ્રસારણ અપ્રાપ્ત છે તેથી અપ્રાપ્તવિભાષા થશે.વિતિ ની અનુવૃત્તિ ન કરતાં પરવિપ્રતિષેધ લેવામાં આવે અને વિભાષા જ સ્વીકારવામાં આવે તો વિત્ પ્રત્યયો પૂર્વે પ્રાપ્તવિભાષા અને ગોવિન્દ્ર પૂર્વે અપ્રાપ્તવિભાષા થશે.આમ ત્રિવિધ સંશય થાય છે. · સિદ્ધાન્તી પ્રમાણે અહીં ઉભયત્રવિભાષા જ છે.સંશયને સ્થાન નથી.અહીં શુશુવતુ ગુરુવું એ વિત્ પ્રત્યયો પર થતાં સંપ્રસારણનાં ઉદાહરણ છે, શિશ્વિયg fશ્વઃ એ વિભાષા સંપ્રસારણ ન થવાનાં ઉદાહરણ છે. અહીં પ્રાપ્તવિભાષા છે, કારણ કે વિત્ પ્રત્યયો પૂર્વે નિત્ય પ્રાપ્ત સંપ્રસારણમાં વિભાષા થઇ છે. સારાવ શુરવિથ એ પિત (= ) પ્રત્યયો પૂર્વે સંપ્રસારણનાં ઉદાહરણ છે. અને શિલ્પા શિશ્વચિવ એ તેમની પૂર્વે સંપ્રસારણ ન થવાનાં ઉદાહરણ છે. એ પ્રત્યયો પૂર્વે સંપ્રસારણ બિલકુલ અપ્રાપ્ત હતું ત્યાં વિભાષા થવાથી અપ્રાપ્તવિભાષા થશે. “ અહીં મૂળ સૂત્ર હળમત્રસંધુના (૭-૩-૨૮) થી (, મ, ત્વ), સંદુ અને માવત્ ધાતોઓને નિષ્ઠા પર થતાં વિકલ્પ હું આગમ થતો નથી. આ સૂત્રમાં પૂર્વવર્તી શુષિવિરા (૭-૩-૨૩) એ સૂત્રની અનુવૃત્તિ કરવામાં આવે તો વિફાદ્ન (મનનો ભાવ દર્શાવવો) અર્થ ન હોય ત્યારે શુન્ ધાતુને થતા નિષ્ઠા પ્રત્યયને લાગતો નથી. એમ સમજાશે.તેથી દુષ્ટ એમ રૂ૫ થશે, જેમ કે દુષ્ટા રજ્ઞા (દોરડી તૈયાર થઇ .આમ નિત્ય નિત્વ પ્રાપ્ત થાય છે , - -સંધુપાવનામ્ થી સંપુર્ ને અનુલક્ષીને વિભાષા કરવામાં આવે છે, [(કારણ કે એ સૂત્રમાં વા વન્તરાન્તિપૂર્ણ(૭-૨-૨૭) માંથી વા ની અનુવૃત્તિ થાય છે.)], તેથી તેને વિકલ્પ દ્ થતાં સંપિતા એમ રૂપ થશે.આમ નિર્ત નિત્ય પ્રાપ્ત હોય ત્યાં વિભાષા થવાથી પ્રાપ્તવિભાષા થશે. હવે જો પૂર્વ સૂત્રમાંથી મરા ની અનુવૃત્તિ ન કરવામાં આવે તો ઉપસર્ગ રહિત શુન્ ધાતુ વિરાન સિવાયના અર્થમાં પ્રયોજાયો હોય ત્યારે નિષ્ઠા પર થતાં નિત્ય મનિ ને અવકાશ રહેશે. પરંતુ વિરાન ના અર્થમાં સમ ઉપસર્ગ યુત શુન્ ની પછી નિષ્ઠા આવતાં વિભાષાને અવકાશ રહેશે પરંતુ સંપુષ્ટા રઘુ જેવાં સ્થળે વિરાન સિવાયના અર્થમાં પ્રયોજાયેલ સન ઉપસર્ગ યુત શુન્ની પછી નિષ્ઠા આવે તો (વિજ્ઞાન ના અર્થમાં નથી તેથી) નિત્ય નિષેધ અને (ઉપસર્ગ યુક્ત છે તેથી) વિભાષા એ બન્નેને અવકાશ છે. ત્યાં પૂર્વવિપ્રતિષેધ લેતાં નિત્ય નિષેધ સ્વીકારવો પડશે અને વિભાષા માત્ર વિરાન નો અર્થ હોય ત્યાં જ પ્રવૃત્ત થશે. ત્યાં નિત્ય ટુ નિષેધ અપ્રાપ્ત છે તેથી
३४८