Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 611

पथिमयोः सर्वनामस्थाने लुकि प्रयोजनम् । प॒थिप्रियः म॒थिप्रियः । पधिमधोः सर्वनामस्थाने इत्येष स्वरो मा भूदिति ॥
अहो रविधौ ॥५॥
अडो रविधाने लुमता लुप्ते प्रत्ययलक्षणं न भवतीति वक्तव्यम् अहदंदाति अहभुंद्रे रोऽसुपि इति प्रत्ययलक्षणेन प्रतिषेधो मा भूदिति ॥
उत्तरपदत्वे चापदादिविधौ ॥६॥
111
વચન અને મધનું એ બેની પર થતા સર્વનામસ્થાન (પ્રત્યયનો ) નુ થતાં પ્રત્યયલક્ષણ ન થાય એ) પ્રયોજન (છે), જેથી માપ્રિયઃ માપ્રિયઃ (માં) ચિમયોઃ સર્વનામન્થાને ॥ પ્રમાણે (આદિ) સ્વર (ઉદાત્ત) ન થાય.
સહન ના રફ (આદેશને લગતા વિધિમાં નિષેધ થાય તે પ્રયોજન) |
અહમ્ (શબ્દ)ના (7–કારનો) રૈફ થાય છે ? ત્યાં હુમત (સંજ્ઞક હુ વગેર) થી લોપ થયો હોય ત્યારે પ્રત્યયલક્ષણ થતું નથી તેમ કહેવું જોઇએ. જેથી અહર્વાતિ । હર્મુડ઼ે। માં પ્રત્યયલક્ષણને કારણે રોડસુષિ। પ્રમાણે પ્રતિષેધ ન થાય.
ઉત્તરપદને પદ સંજ્ઞા કરવાની હોય ત્યારે પદાવિધિ ન હોય ત્યાં (પ્રતિષેપ થાય એ પ્રયોજ્ઞ)॥૬॥
પ્રત્યયલક્ષણ થાય તો ધમધોઃ સર્વનામને શ્રી આઘુઠાન થવાનો પ્રસંગ આવે છે,પરંતુ પ્રત્યયલક્ષણનો પ્રતિબંધ કરવામાં આવે તો વહીદી પ્રવા॰ પ્રમાણે પૂર્વપદ પ્રકૃતિસ્વર થઈને, એટલે કે બંધન, ચિન્ એ અન્તોદાત્ત સશબ્દો સમાસમાં પણ તેમના મૂળ સ્વર અન્તોદાત્તને જાળવી રાખશે તેથી ચિપ્રિયઃ । મથિપ્રિયઃ એમ થશે.
!! અહીં ચૌખં અને ચારુ. માં ઝુમતા જીતે પ્રત્યયાળ ન મવતીતિ વત્ત્વમ્। એટલો અધિક પાઠ છે.
112 અહન્ શબ્દના અંત્ય ર્ નો અહન્। (૮-૨-૬૮) પ્રમાણે રુ થાય છે.પરંતુ તે પછીના રોડસુપિ। (૮-૨-૬૯) પ્રમાણે નૂ નો રેફ થાય છે પણ મુક્ પ્રત્યય પર હોય ત્યારે નથી થતો.જેમ કે ગહન્ વર્તાત । અદ્દન મુદ્દે । માં ર્ પછી સુવ્ નથી તેથી તેનો રેફ થતાં અહર્ વાતિ-સર્વતિ। અ મુદ્દે--મહમંદ્રે એમ થાય છે. અહીં નપુસકલિંગી ન પછી સુનો મોચી ખુદ્દ થયો છે (એ સૂત્રમાં પછ્યો જૂજ્ । માંથી હુ અનુવૃત્ત છે),પરંતુ પ્રત્યયલક્ષણ થાય તો સુ છે એમ સમજાશેતેમ છતાં રેવિધાયક સૂત્રમાં સુપ્ સિવાયનું કંઇ પર થતાં (અપિ) એમ કહ્યું છે તેથી નૂ નો રેફ ન થતાં પૂર્વસૂત્ર અન્। પ્રમાણે હૈં થવા જશે. અહીં અદર્શન ઝુ દ્વારા થયું છે તેથી હુમત થી લોપ થયો હોય ત્યાં પ્રત્યયલક્ષણ થતું નથી એમ કહેવામાં તો હૈં ન થતાં રેફ થઇને બાતિ વગેરે સિદ્ધ થશે. રોડસુપા માં સુપિ એ પ્રસજયપ્રતિષેધ છે તેથી પ્રતિષેધનું પ્રાધાન્ય હોવાથી સુવ્ પર થતાં રેફ નહીં થાય. અહીં પર્યુદાસ લેવામાં આવે તો સુવ્ થી ભિન્ન હોય તે પર થતાં રેફ થશે એમ સમજાશે .પરિણામે ટ્વીાંદા નિાધઃ જેવામાં સુપ્ થી ભિન્ન નિષ પર હોવાથી રૂ નો રેફ થઇને ટીનિવાધઃ જેવી અનિષ્ટ સન્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવે. વાસ્તવમાં હેડમ્રુષિ અંગાધિકારમાંનું સૂત્ર નથી તેથી પ્રત્યયલક્ષણ ન થાય તે માટે આ વાર્તિક છે. ટીર્વાદ્યા નિવાદઃ માં ટ્રીŕળ અાનિ સ્મિન્ સઃ એ બહુવ્રીહિ નિાધઃ એ પુંલ્લિગી શબ્દનું વિશેષણ છે. સુ પર થતાં સર્વનામસ્થાને સ્વાતંયુદ્ધો । થી ઉપધા દીર્ઘ--દ્દાત્મ્યો થી સુ લોપ--અહના થી હત્વ--મોમનો પ્રમાણે ૬ પૂર્વે હોવાથી ૪ નો યૂ--હત્તિ સર્વેષામ્ । થી યૂ લોપ થઇને વીર્વાહા રૂપ થાય છે. ન્યાસ. અને સિ.કો. પ્રથમ દ્દુ લોપ અને પછી હૈં ત્ય અસિદ્ધ હોવાથી ઉપધા દીર્ઘ થાય છે એમ લે છે. બા.મ. (ભા. ૧,પૃ.૩૯૯) પ્રમાણે અમૃતવ્યૂહાઃ પાળિનીયાઃ। એ પરિભાષા નિર્મૂળ હોવાથી ઉપધા દીર્ઘ પ્રથમ થાય છે અને ત્યાર બાદ સુ લોપ એ જ ઉચિત છે.
५४६
www.jainellbrary.org