Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 460

ऋवर्णस्य गुणवृद्धिप्रसङ्गे सर्वप्रसङ्गः। सर्वे गुणवृद्धिसंज्ञका ऋवर्णस्य स्थाने प्राप्नुवन्ति। किं कारणम्। अविशेषात्। न हि कश्चिद्विशेष उपादीयत एवजातीयको गुणवृद्धिसंज्ञक ऋवर्णस्य स्थाने भवतीति। अनुपादीयमाने विशेषे सर्वप्रसङ्गः॥ न वा ऋवर्णस्य स्थाने रपरप्रसङ्गादवर्णस्यान्तर्यम् ॥१३॥ न वैष दोषः। किं कारणम्। ऋवर्णस्य स्थाने रपरप्रसङ्गात्। उः स्थानेऽण् प्रसज्यमान एव रपरो भवतीत्युच्यते तत्र ऋवर्णस्यान्तर्यतो रेफवतो रेफवानकार एवान्तरतमो भवति ॥ सर्वादेशप्रसङ्गस्त्वनेकाल्त्वात् ॥१४॥ सर्वादेशस्तु गुणवृद्धिसंज्ञक ऋवर्णस्य प्राप्नोति ॥ किं कारणम्। अनेकाल्त्वात्। अनेकाल्शित्सर्वस्य इति ॥ ત્ર વર્ણનાં ગુણ કે વૃદ્ધિ થવાનાં હોય ત્યારે બધા (આદેશ) થવાનો પ્રસંગ આવે છે છ એટલે કે ગુણ વૃદ્ધિ સંજ્ઞક સર્વ (વર્ણો) ત્રઢ વર્ણને સ્થાને (આદેશ તરીકે) મૂકવાનો પ્રસંગ આવે છે. (તેમ થવાનું) શું કારણ? વિશેષ નથી તેથી, કારણ કે આ પ્રકારનો ગુણ કે વૃદ્ધિ સંજ્ઞક (આદેશ) = વર્ણને સ્થાને થશે એમ કહીને) કોઈ વિશિષ્ટ વર્ણનું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું નથી અને જો વિશિષ્ટ વર્ણનું ગ્રહણ કરવામાં ન આવ્યું હોય તો પછી બધા (ગુણ વૃદ્ધિ સંજ્ઞક વર્ણ) થવાનો પ્રસંગ આવશે.
અથવા પાછળ રેફ લગાડેલો (ગળું )વર્ણ ત્ર વર્ણને સ્થાને થાય છે તેથી એ દોષ) નહીં આવે કારણ કે (ત્ર વર્ણનો) સૌથી સમાન આ વર્ણ (આદેશ થશે) II૧૩ી. અથવા તો એ દોષ નહીં આવે, કારણ કે ત્રણ વર્ણને સ્થાને રેફ યુક્ત આદેશ થવાનો છે. 70 ‘ત્ર વર્ણને સ્થાને જેમ મૂકવાનો પ્રસંગ આવે છે તે ૨પર થાય છે એમ કહ્યું છે તેથી આન્તર્યને કારણે રેફયુક્ત ત્રા-કારને સ્થાને રેફયુક્ત મ-કાર જ અન્તરતમ છે
પરંતુ (આદેશ) અનેક ગન્ યુક્ત હોવાથી સવદિશ થવાનો પ્રસંગ આવશે /૧૪ ત્રા વર્ણન જે ગુણ વૃદ્ધિ સંજ્ઞક આદેશ છે તે સમગ્ર (ત્ર વર્ણાન્ત)ને સ્થાને થશે. તેનું શું કારણ? (આદેશ) અનેક મન્ યુક્ત છે તેથી, અને સ્વિાત્સર્વવ્યા પ્રમાણે સમગ્ર ત્ર-વર્ણાન્તને સ્થાને આદેશ થવાનો પ્રસંગ આવશે).
169 સર્વપ્રસન્ન એ શ્રા અને ત્રા એ બેના સમુદાયની દૃષ્ટિએ કહ્યું છે.તેમાં હસ્વ ત્રા નો મ ગુણ થાય છે તે બરોબર છે પરંતુ દીર્ઘ દ્રા જેટલી માત્રાવાળા હોવાથી હું અને ગો) થવા જોઇએ તથા હસ્વ ત્ર તેમ જ દીર્ઘ – ની વૃદ્ધિ વખતે બધા જ વૃદ્ધિ સંજ્ઞક આદેશ થશે એમ સમજવાનું છે તેથી હસ્વ ત્ર ને સ્થાને ૩ સિવાય અન્યને અવકાશ જ નથી છતાં સર્વપ્રસક એમ કેમ કહ્યું એવી શંકાને સ્થાન નથી રહેતું. 170 ગુણ અને વૃદ્ધિને લગતા દવે મુવૃદ્ધ સૂત્રની કરન્ ૨૨ઃા સાથે એકવાક્યતા કરવાથી સર્વનો આદેશ થવાનો પ્રસંગ નહીં આવે, કારણ કે ગુણવૃદ્ધિ સૂત્રમાં મદ્ વર્ગોમાંથી માત્ર -કારનું જ ગ્રહણ કરેલું છે તે મૂ-કાર તેમ જ મા-કાર ૨૫૨ થવાથી ગર્ અને ગર્ થશે. હવે ત્ર-કાર -માં -શ્રુતિ છે તેથી રેફયુક્ત મૂ-કાર, નર અને મા-કાર માન્ એ બે જ ત્રા-કાર ને સ્થાને ગુણ અને વૃદ્ધિ આદેશ તરીકે અનુક્રમે આવી શકે, કારણ કે હું અને કેન્દ્ર દીર્ઘ હોવાથી પ્રમાણમાં સદુશ હોવા છતાં -શ્રુતિ રહિત છે તેથી દીર્ધ ત્રા-કારને સ્થાને આવી ન શકે. વળી સ્થાનથી આંતર્ય અને માન્ નું જ તેથી સર્વપ્રસંગ થશે તેવી શંકા ઉચિત નથી. 171 – વર્ષાન્ત અંગને સ્થાને મજૂ અને ગાર્ એ અનેકાન્ આદેશ થવાના હોય તો મોડાહ્યા પ્રમાણે અંત્ય વર્ણને સ્થાને ન થતાં માાિત્સર્વા પ્રમાણે સવદિશ થવાનો પ્રસંગ આવશે, કારણ કે મોડ–૦ ઉત્સર્ગ સૂત્ર છે જયારે મને ૦િ એ અપવાદ સૂત્ર છે. તેથી અપવાદ અમલી થતાં સર્વાદશ થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ અહીં દલીલ છે.સવદિશ થાય એટલે કે સમગ્ર ત્ર-કારાન્ત અંગનો આદેશ થાય તો તે 8-કારનો આદેશ ન કહેવાય તેથી ડરજૂ ૦ પ્રમાણે આદેશ પર પણ ન થઈ શકે. પરંતુ વર્ષ માં મ(૨) રૂપી ગુણાદેશ થયો છે તે મ-કાર અને ત્ર-કાર રૂપી ષચન્તોના સમુદાયનો આદેશ છે તેથી જેમ દેવદત્ત અને દેવદત્તાનો પુત્ર દેવદત્તનો પુત્ર છે તેમ દેવદત્તાનો પણ છે એ રીતે ગ(૬) આદેશસમુદાયના અવયવ- ભૂત ત્ર-કારનો પણ આદેશ છે તેમ કહી શકાય તેથી પર થશે.
३९५