Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 453

तुल्यजातीयस्य नियमः। कश्च तुल्यजातीयः। यथाजातीयकः क्षिज्यारेच् । कथंजातीयकः क्षियोरेच् । एकारः। एवमपि रायमिच्छति रैयति अत्रापि प्राप्नोति। रायिश्छान्दसो दृष्टानुविधिश्च छन्दसि भवति ॥ उदुपधाया गोहः। आदेशतोऽन्तरतमनिर्वृतौ सत्यामुपधाग्रहणं कर्तव्यम्। प्रकृतितः पुनरन्तरतमनिर्वृतौ सत्यामूकारस्य गोहो यान्तरतमा प्रकृतिस्तत्र षष्ठी यत्र षष्ठी तत्रादेशा भवन्तीत्यन्तरेणोपधाग्रहणं सिद्ध भवति। आदेशतोऽप्यन्तरतमनिर्वृतौ सत्यां न दोषः। क्रियत एतन्यास एव ॥
આ નિયમ તુલ્યજાતીયને લાગુ પડશે.પણ તુલ્યજાતીય તે કયો? ” ક્ષિ અને નિ ધાતુનો ન્ જે જાતનો હોય તે જાતનો. ક્ષિ અને નિ ધાતુનો | કેવી જાતનો છે? (તે ધાતુઓનો ) પ-કાર છે. એમ હોય તો પણ સમિતિ રક્ષિા માં પણ (મદ્ થવાનો પ્રસંગ આવશે. રાજ્ એ તો છાન્દસ ધાતુ છે અને વેદમાં તો જે જોવામાં આવે છે તે પ્રમાણે કાર્યને લગતી વિધિ કરવામાં આવે છે.આદેશને કારણે સૌથી સમાનની પ્રાપ્તિ થતી હોય તો ડુપયાથા નોઇડા (એ સૂત્ર) માં ૩પધા શબ્દ મૂકવો પડશે, પરંતુ મૂળ સ્થાનીને કારણે સૌથી સમાન આદેશ પ્રાપ્ત થતો હોય તો કોઇ ના કારનો જે સૌથી સમાન હોય તેની ષષ્ઠી થશે અને જયાં ષષ્ઠી હોય તેના આદેશ થાય છે. (પરંતુ) આદેશને કારણે સૌથી સમાનની પ્રાપ્તિ થતી હોય તો પણ કોઈ દોષ નથી આવતો, કારણ કે સૂત્રમાંજ (૩) એ (પદ) મૂકેલું
139 તુલ્યજાતીયને લગતો એટલે ક્ષિ અને નિ ના , ની જાતિ છે તે કંઠતાલ જાતિને અનુલક્ષીને આ નિયમ છે તેથી કંઠ-ઓષ્ઠને લાગુ નહીં પડે પરિણામે વાન્ત આદેશ થશે. એમ જો ન હોય તો પછી રિ પ્રત્યા એ સૂત્ર નિરર્થક થાય. વળી અહીં જે ઉભયવિધ નિયમ કર્યો છે તે -કારને લગતો હોવા છતાં તે દ્વારા છે-કાર પણ સૂચવાય છે, કારણ કે ભાગકારે તુલ્ય જાતીય અર્થાત્ કંઠતાલવ્ય એમ કહ્યું છે.તેથી -કાર હોય ત્યાં મા થશે એવી શંકા અસ્થાને છે. 140 રામછતિ એ અર્થમાં જૈ ધાતુને સુપ માત્મનઃ વઝૂ પ્રમાણે જૂથતાંય એ નામધાતુનું પ્ર.પુ.એ.વ. રતિ થશે. શંકા.કાર કહે છે કે આગળ ઉભયતઃ નિયમ કર્યો છે તે દૂ-કારને લગતો છે તેથી તે દારા તેની વ્યાવૃત્તિ થશે પરંતુ છે-કારની નહીં થાય. પરિણામે મામ્ થવાનો પ્રસંગ આવશે.વાસ્તવમાં ઈ-કાર માત્ર ઉપલક્ષણ રૂપે છે તેથી હું-કારને આવરી લેવાય છે 14. અહીં વા.શા, યુમી.વગેરેમાં થરછસિ એમ પાઠ છે. ચૌખં,નિ,સા, માં 7 વિ છ I (અર્થાત્ ૧-કારાદિ પ્રત્યય પર થતાં શબ્દ) એમ પાઠ છે.ભાગકાર વિસર્ગરહિત પાઠ લે છે તેથી વિરસિા એપાઠ અયોગ્ય છે, કારણ કે ચન્દ્ર પર થતાં માત્ર થવું શક્ય નથી.ભાષામાં વચનન્ત હૈ શબ્દનો પ્રયોગ થતો નથી પરંતુ ભાષ્યમાં રાથમિકતા એમ જે વિધાન કર્યું છે તેની સાથે એ સુસંગત નથી. જો વચનન્ત જૈનો પ્રયોગ છાસ જ હોય તો વેદમાં તો જે રૂપ ઉપલબ્ધ હોય , જોવામાં આવતું હોય, તેને અનુલક્ષીને નિયમો કરવાના હોય અને ભાષામાં તેનો પ્રયોગ જ નથી થતો તેથી માર્ થવાનો પ્રશ્ન જ નથી રહેતો. 142 પ્રથમાન્ત પક્ષ સ્વીકારતાં બીજો દોષ : કુપધાયા પ્રમાણે જે નૂ થાય છે તે મોડજ્યા પ્રમાણે અંત્ય મન્ (6) નો ન થતાં ત્ અદેશ મો-કારનો અંતરતમ છે તેથી તેનો થાય તે માટે સૂત્રમાં ૩પધાયાઃ એ પદનું ગ્રહણ કરવું પડશે. પરંતુ સપ્તમ્મન્ત પક્ષ સ્વીકારતાં જોત્ માં જે અંતરતમ સ્થાની હશે તેને સ્થાને નૂ થશે. હવે ન્ ગો ટુ એ ત્રણમાંથી કાર આદેશનો અંતરતમ ન્ કેહ્રશ્ન હોય પરંતુ શો-કાર જ હોઇ શકે તેથી સૂત્રમાં ૩પધાયા નું ગ્રહણ ન કર્યું હોય તો પણ ત્ આદેશો- કારનો જ થશે અને તેથી લાઘવ થશે. 143 સૂત્રમાં ૩પધાયા: નું ગ્રહણ કરેલું જ છે, નહીં તો મોડાચા એ પર સૂત્ર હોવાથી જોઇઃ એ ષષ્ઠીને કારણે અંત્યને સ્થાને આદેશ થાત. આથી પ્રથમાન્ત પક્ષ સ્વીકારવામાં આવે કે સપ્તમ્યન્ત બન્ને પક્ષે ૩૫ધા નું ગ્રહણ કરવું આવશ્યક છે તેથી લાઘવનો પ્રશ્ન નથી રહેતો.
૨૮૮