Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 609

आमन्त्रितस्वर। सर्पिरागच्छ। सप्तागच्छत। आमन्त्रितस्य च इत्याद्युदात्तत्वं यथा स्यात् ॥ सिज्लुक्स्वर। मा हि दाताम्। मा हि धाताम्। आदिः सिचोऽन्यतरस्याम् इत्येष स्वरो यथा स्यात् ॥ कि प्रयोजनम्।
प्रयोजन जिनिकिल्लुकि स्वराः॥३॥
जिनिकिल्लुकि स्वराः लुकि प्रयोजयन्ति ।
નામન્વિત માં થતો સ્વર – 102 જેથી સર્વરા સતાજી (માં) નામન્વિતસ્થ વા (મામન્નિત નો) આદિ (સ્વર) ઉદાત્ત થઇ શકે. સિન્ નો સુ% થયા પછી થતો સ્વર 103_જેથી મા હિ તી | મા હિ ધાતમ્ (માં) મતિઃ સિડન્યતરામ પ્રમાણે (સિનન્ત નો ) આદિ (સ્વર વિકલ્પ) ઉદાત્ત થાય. તેનું શું પ્રયોજન?104
પ્રયોજન એ કે ગિત , નિત અને પિતૃ તેને કારણે થતા) સ્વર (તે પ્રત્યયોનો) સુ થતાં (પ્રત્યયલક્ષણથી ન થાય) lal
બિત ,નિત અને પિત ને કારણે થતા) સ્વર (તે પ્રત્યયોનો) /% 105 થવા છતાં (પ્રત્યયલક્ષણથી થવાનો પ્રસંગ આવે છે તે ન થાય) એ (પ્રતિષેધનું) પ્રયોજન છે,
102 માર્નાિત(સંબોધન) સર્વિરા8િ, સતત એ દૂકાન્તોમાં સર્ષિ અને સત આમત્રિત એ.વ.અને બ.વ.નાં રૂપો છે. તેમાં સર્વત્ શબ્દ માંગુ હુ (૩૦નૂ૦ ૨૬૫) થી { થવાથી અન્તાદાત્ત છે, પરંતુ તેને અવ્યુત્પન્ન ગણવામાં આવે તો વોડક્ત ડાન્તઃ (૦ સૂ૦ ૧) પ્રમાણે અન્તોદાત્ત થશે. સપ્ત ને સાખ્યો અા (૩૦ફૂ૦ ૧૬૩) પ્રમાણે નિ-અન્ત ગણીને કે અવ્યુત્પન્ન માનીને ત્રઃ સંચાયાઃ (નૂિ ૨૮) પ્રમાણે સ્વર હોય તો પણ ધૃતા િગણનો હોવાથી અન્તાદાત્ત જ થશે, આઘુદાત્ત નહીં થાય. અહીં સર્વ માં આમત્રિત એ.વ. ના સુ નો વોર્નપુરતા પ્રમાણે અને સત માં આમત્રિત બ.વ.ના નર્ ને જો સુના પ્રમાણે લોપ થયો છે. બન્નેમાં સુ% એ સુમન્ શબ્દ દ્વારા જ અદર્શન થયું છે તેથી પ્રત્યયલક્ષણ પ્રાપ્ત થતું નથી. ઉપરાંત એકપદ સ્વરનો અહીં પ્રશ્ન છે તેથી વા.(૧) પણ લાગુ પડશે તેથી પ્રતિષધ લાગુ પડશે. પરંતુ આ બન્નેમાં મામત્રિત વા પ્રમાણે આદિ ઉદાત્ત થવો જોઇએ અને તે માટે વાર્તિકકારે નામન્નિતવર નું પ્રતિષેધના અપવાદમાં ગ્રહણ કર્યું છે. 102 સિર્વર-વર--મા હિ તી મા હિ ધાતા અહીં ટા, ધા નાં કુન્ નાં રૂપોમાં તિરથાધુપામ્ય: પ્રમાણે સિન્ નો સુ થયો છે (અહીં થક્ષત્રિયાર્ષ માંથી ની અનુવૃત્તિ થાય છે, અને સાત્રિ સિવોડનતરામ થી સિનન્ત નો આદિ સ્વર વિકલ્પ ઉદાત્ત થયો છે, પરંતુ પ્રસ્તુત દુરન્તોમાં સિન્ નો લોપ (સુમન્ શબ્દ) સુ થી થયો છે અને અહીં એકપદને લગતો સ્વર કરવાનો છે તેથી પ્રસ્તુત સૂત્રમાં જે એકપદસ્વરમાં પ્રત્યયલક્ષણનો પ્રતિષધ કર્યો છે તે લાગુ પડતાં આ દુરાન્તોમાં આદિ સ્વર વિકલ્પ ઉદાત્ત નહીં થઇ શકે, પરંતુ પ્રત્યયલક્ષણ થાય તો ઇષ્ટસ્વર થઈ શકે તેવી પ્રતિષધના અપવાદભૂત વા(૨) માં સિર્જૂ સ્વરનો સમાવેશ કર્યો છે. મા દિ (ાતામ્ મા દિ ધાતા માં મા ના પ્રયોગને કારણે ન માહ્યો થી મદ્ નો પ્રતિષેધ થયો છે. અને દિ ના પ્રમાણે નિઘાત થતો. નિવારવા માટે હિ નું ગ્રહણ કર્યું છે.“નાતિયા સૂત્રમાં સિલ્ફ% ન હેતાં હિત () નો સુKકહ્યો હોત તો લાઘવ થાત. વળી ઉત્તર સૂત્ર મનહર માં તેનું ગ્રહણ ન કરવું પડત અને શેનું પ્રમાણે શિનો ગુ થાય છે તેમાં માતઃા સૂત્ર નિયમાર્થક ન થતાં વિધ્યર્થક થાત. તેમ છતાં સૂત્રકારે જાતિસ્થા માં હિન્દુ નું વિધાન કર્યું છે તે પ્રત્યયલક્ષણ દ્વારા સિદ્- નિમિત્તક કાર્ય થાય તે માટે કર્યું
104 વા(૧) કરવાની શી જરૂર છે અર્થાત્ એકપદ સ્વરમાં પ્રતિષધ શા માટે કર્યો છે એમ પ્રશ્નકર્તા અહીં પૂછવા માગે છે. 105(ઉ) માં ગિનિશિવરાઃ તિ મ નાતા એમ કહ્યું છે તેથી ના. પ્રમાણે ભાગમાં ગ્નિવિરાઃ ને બદલે ગિનિધિત્વરઃ એમ જ પાઠ હશે. નિ.સા. (પૃ.૪૮૧), કિ. (પૃ.૧૬૫), ચારુ.(પૃ. ૬૪૭), યુ.મી.(પૃ.૭૪૯) એ જ પાઠ છે, પરંતુ ચૌખં.(પૃ.પર૪) માં નિ7િRI | એમ પાઠ છે. કે. એ પાઠ સ્વીકારે છે.બિત ,નિત્ અને ત્િ એ સ્વરનાં વિશેષણ હોય તો તેમનો વા(૩) માં છે તેમ સુ%
५४४