Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 625

आमि लिलोपात्तस्य चानिघातस्तस्माच्च निघातः सिद्धो भविष्यति ॥
अङ्गाधिकार इटो विधिप्रतिषेधौ ॥१॥
अङ्गाधिकार इटो विधिप्रतिषेधौ न सिध्यतः। जिगमिष संविवृत्स। अङ्गस्येतीटो विधिप्रतिषेधौ न प्राप्नुतः॥
क्रमेीर्घत्वं च ॥१२॥
મામ્ પર થતાં રિનો લોપ થવાથી તે (ાનયા) નો નિઘાત નહીં થાય અને તેની પછી (આવતા વIR) નો નિઘાત સિદ્ધ થશે. અંગાધિકારમાં ટૂ નો વિધિ અને પ્રતિષેધ (સિદ્ધ નહીં થઇ શકે) I૧૧ અંગાધિકારમાં (આગમ) ને લગતી વિધિ અને પ્રતિષધ એ બે સિદ્ધ નથી થતા.
મકથા (એ અધિકાર) ને કારણે નિરામિષ માં ૬૮ (આગમ) ને લગતો વિધિ 166 અને વિવૃત્વ માં ને લગતો પ્રતિષેધ ન થવાનો પ્રસંગ આવે છે. 167 મ્ (ધાતુ)નું દીર્ઘત્વ પણ (સિદ્ધ નહીં થઇ શકે) I/૧રા 168
165 તિ વિધિ અંતરંગ હોવા છતાં અન્તરકન વિપીન વદિ સુન્ન વાર્તા એ પરિભાષા પ્રમાણે બહિરંગભૂત સુજ તેનો બાધ કરશે, એટલે કે સુ પ્રથમ થશે અને તેથી પ્રત્યયલક્ષણને અવકાશ નહીં રહે. પરિણામે પાનામ્ તિડા નહીં થાય અને તેથી તિતિઃ | પ્રમાણે જ એ તિદત્ત નો નિઘાત અવશ્ય થશે. 166 મકથા (૬-૪-૧)સૂત્રમાં સ્વરિત કર્યો છે તેથી અંગાધિકારમાં જે કાર્યનું વિધાન કરવામાં આવ્યું હોય તે કાર્ય પ્રત્યયનો લોપ થયો હોય ત્યારે થતું નથી એમ ન સુમતાડવા સૂત્રનો અર્થ કરવામાં આવે તો દોષ આવે છે. જેમ કે, નિમિષ--જૂ ને સમાનતૂ૦ થી સન--મ્ સન--સન્યોઃ --હા૦િ--સન્યતઃ -સમર્િ પરબૈજપુ (૭-૨-૫૮) થી નિમિષ--સનચિન્તા ૦ થી ધાતુ સંજ્ઞા, છોટુ બી.પુ.એ.વ.માં નિમિષ સિ-સેવિશા-નિરામિષ દિ–-મતો થી હિ સુન્ન થઇને નિમિત્ત થાય છે, પરંતુ અહીં દિ નો સુજ્જ થતાં પરસ્મપદ પ્રત્યય પર નહીં રહે તેથી અમેરિટુ પરમૈત્ર પ્રમાણે ફૂ વિધિ નહીં થઈ શકે, કારણ કે પ્રકૃત સૂત્રથી થતા પ્રતિષધને લીધે લુપ્ત પ્રત્યય હિ નું પ્રત્યયલક્ષણ નહીં થઈ શકે. પરિણામે નિરામિષ રૂપ પણ સિદ્ધ નહીં થાય એમ અહીં દલીલ છે. 167 વિવૃ--સમ્ વૃત ઉપર પ્રમાણે કાર્ય થાય છે. અહીં પણ હિ સુ થવાથી સંવિવૃત્ન ની પછી પરસ્મપદ પ્રત્યય નહીં રહે અને પ્રકૃત સૂત્રથી પ્રત્યયલક્ષણનો પ્રતિષેધ થવાથી ન વૃભ્યશ્ચતુર્ખ (૭-ર-પ૯) થી ત્ આગમનો પ્રતિષેધ કર્યો છે તે ન થવાથી ઇષ્ટ રૂપ સિદ્ધ નહીં થાય એમ ભાવ છે. 168 કમ્ ધાતુ રિા પ્રત્યય પર થતાં બમઃ પરમૈપુ (૭-૩-૭૬) થી પરસ્મપદમાં દીર્ઘ થાય છે. આ દીર્ધ વિધાન માથા(૬-૪-૧) એ અધિકાર નીચે છે તેથી પ્રત સૂત્રથી પ્રત્યયલક્ષણનો પ્રતિષેધ થશે. પરિણામે હામ ,સંગ્રામ જેવાં દ્ બી.પુ.એ.વ.નાં રૂપો સિદ્ધ નહીં થઇ શકે. એમ આ વા.માં દલીલ છે.