Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 177

नुवर्तिष्यते। वृद्धिरादैच्। अदेड्गुणो वृद्धिरादेच्। तत इको गुणवृद्धी इति। गुणवृद्धिग्रहणमनुवर्तते। आदैजदेग्रहणं निवृत्तम् ॥ अथवा मण्डुकगतयोऽ -धिकाराः। यथा मण्डुका उत्प्लुत्योत्प्लुत्य गच्छन्ति तद्वदधिकाराः॥ अथवैकयोगः करिष्यते। वृद्धिरादैजदेड्गुणः। तत इको गुणवृद्धी इति। न चैकयोगेऽनुवृत्तिर्भवति ॥ अथवान्यवचनाञ्चकाराकरणात्प्रकृतापवादो विज्ञायते यथोत्सर्गेण प्रसक्तस्यापवादो बाधको भवति। अन्यस्याः संज्ञाया वचनाञ्चकारस्य चानुकर्षणार्थस्याकरणात्प्रकृताया वृद्धिसंज्ञाया गुणसंज्ञा बाधिका भविष्यति यथोत्सर्गेण प्रसक्तस्यापवादो बाधको भवति। अथवा वक्ष्यत्येतत् । अनुवर्तन्ते च नाम विधयो न चानुवर्तनादेव भवन्ति । कि तर्हि । यत्नाद्भवन्तीति ॥ પદ) ની (ગુડા માં) અનુવૃત્તિ થશે, તેથી વૃદિરનિ માળો હિરદ્વા (એમ બે સૂત્રો થશે),” ત્યારબાદ જે ગુણવતા (એ સૂત્ર તેમાં) પુનઃ અને વદિ શબ્દોની અનુવૃત્તિ થાય છે પણ તેમાંનાં) મદ્વિદ્ અને અત્ એ પદોની અનુવૃત્તિ થતી અટકી જાય છે. અથવા અધિકાર સૂત્ર) દેડકાં જેવી ગતિવાળા હોય છે. જેમ દેડકા કૂદી કૂદીને જાય છે તેમ અધિકારો પણ (એક સૂત્રમાં હોય ત્યાંથી કૂદીને વચમાં આવતાં કેટલાંક સૂત્રો છોડીને) પછીના સૂત્રમાં અનુવૃત્ત 60 થાય છે. અથવા વરિદ્ધિનરાઃ | એમ એક સૂત્ર કરવામાં આવશે.પછી જો ગુણવદી એ સૂત્ર. અને એક જ સૂત્ર થવાથી ( વદિ પદની માં) અનુવૃત્તિ નથી થતી. અથવા (જેમાં) અન્યને વિશે કહેવામાં આવ્યું હોય અને ૨-કારને મૂક્યો ન હોય તેથી સમજાય છે કે જેમ સામાન્ય નિયમ દ્વારા પ્રસ્તુત થતા (વિધાનનો) અપવાદ બાધક છે તેમ પ્રસ્તુત (સંજ્ઞા)નો (ગુણ સંજ્ઞા) અપવાદ છે, એટલે કે (માના માં ગુણ એ) બીજી જ સંજ્ઞાનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે અને પૂર્વ સૂત્રમાંથી ઉત્તર સૂત્રમાં ખેંચી લાવવા માટેના (અનુર્વાર્થી) ૨-કારનું ગ્રહણ નથી કર્યું તેથી અપવાદ સામાન્ય નિયમ દ્વારા પ્રસ્તુત થએલ વિધાનનો બાધક થાય છે તેમ ગુખ સંજ્ઞા અહી જે પ્રસ્તુત છે તે વઢિ સંજ્ઞાની બાધક બનશે અથવા (સૂત્રકાર) કહેશે કે વિધિઓની અનુવૃત્તિ થાય છે જરૂર પરંતુ અનુવર્તનને કારણે જ તે થતા નથી. તો પછી શું? પ્રયત્નને કારણે થાય છે.
વિશે શંકા નથી કરવામાં આવી. આ વાતના સમર્થનમાં ના. કહે છે કે “માજૂિનામત્તે સન્નિવેરા બહારથી આવેલાને પાછળ મૂકવામાં આવે છે એ ન્યાયે ગુણસૂત્રમાં અનુવૃત્ત થએલો વૃદ્ધિ શબ્દ સંજ્ઞાવાચી ગુણ શબ્દની પછી આવશે અને તેના સાન્નિધ્યને કારણે વૃદ્ધિ શબ્દ પણ સંજ્ઞાવાચી થશે, સંજ્ઞી (ગા) નો વાચક નહીં થાય 19 ગુણસૂત્રમાં અનુવૃત્તિથી આવેલું વૃદ્ધિ પદ માદ્વ પદની સાથે સંબદ્ધ દશામાં ઊતરી આવ્યું છે તેથી વૃદ્ધિ પદનો ગર્ સાથે સંબંધ નહીં થાય અને તેથી મ ની વૃદ્ધિ સંજ્ઞા થવાનો પ્રસંગ નહીં આવે. જેવી રીતે જંગલ પાર કરવા ઇચ્છતી વ્યક્તિ વણઝારનો સાથ લે છે અને પાર કર્યા પછી તેનાથી છૂટી પડી જાય છે તેમ મોવૈજૂ થી સંબદ્ધ વૃદ્ધિ શબ્દની ગુણસૂત્રમાં અનુવૃત્તિ થાય છે પરંતુ અનુવૃત્તિ થઇ ગયા પછી તેની સાથે તેનો સંબંધ નથી રહેતો. આમ અહીં મન ની અનુવૃત્તિ વૃદ્ધિ શબ્દનો હું સાથે સંબંધ થતો અટકાવવા માટે છે. અહીં ભાષ્યમાંનાં વૃદ્ધિવિના માનઃ | વૃશ્ચિા ) એ પ્રથમ બે સત્રોનો કમ દર્શાવે છે, પછી જે વૃદિર્તિા છે તે માદ્વ થી સંબદ્ધ વૃદ્ધિ શબ્દની ગુણસૂત્રમાં થતી અનુવૃત્તિ દર્શાવે છે. તે પછી આવતા ગુણવંતી એ શબ્દો કમાનુસાર આવતા ત્રીજા સૂત્રને દર્શાવે છે. 80 સ્વરિત ઉચ્ચારણ નથી કર્યું તેથી જેમ અ ની નિવૃત્તિ થાય છે તેમ મન્ ની પણ નિવૃત્તિ થાય છે. અહીં મોવૈદિન નિવૃત્ત... એમ પાઠ કેટલીક હસ્તપ્રતોમાં મળી આવે છે (ઉ.) અહીં શંકા થાય કે દેડકાં તો ચેતન હોય છે તેથી તે એક સ્થળેથી કુદીને અન્ય સ્થળે જઇ શકે, પરંતુ શબ્દ અચેતન હોય છે તેમાં આ પ્રકારની ગતિ શક્ય નથી. તે શંકા યોગ્ય નથી કારણ કે વૃદ્ધિ શબ્દ ફુવો ગુણવૃતી સૂત્રમાં આકાંક્ષાને કારણે અનુવૃત્ત થાય છે, પરંતુ વૃદ્ધિસૂત્રમાં તેનું સ્વરિત ઉચ્ચારણ કરેલું નથી તેથી રોગુણવૃરી સૂત્રમાં તેની ઉપસ્થિતિ નથી થતી, કારણ કે મદ્ ને માત્ર ગુણ સંજ્ઞાની આકાંક્ષા છે પરંતુ વૃદ્ધિ સંજ્ઞા વિશે તે નિરાકાંક્ષ છે તેથી ગુણસૂત્રમાં અનુવૃત્ત થતો હોવા છતાં વૃદ્ધિ શબ્દ મદ્દ સાથે સંબદ્ધ થતો નથી. ક વિમાષા તિભાવોમામાણુખ્ય સૂત્રમાં તિ, માવ, ઉમા, મ અને મનુ એ શબ્દોને ‘એ ધાન્ય જ્યાં ઉત્પન્ન થાય તે ક્ષેત્ર’ ના અર્થમાં સત્ પ્રત્યયનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે. આ સૂત્રમાં ધાન્યનામ ની અનુવૃત્તિ થાય છે તેથી ધાન્ય હોય તેને જ થતું અને વન્ એ બે પ્રત્યયો વિકલ્પ લાગુ પડી શકે, પરંતુ ૭મા અને મન એ બે ધાન્ય નથી તેથી તેમને વન્ લાગી ન શકે, કારણ કે ધાન્યાનો મને ક્ષેત્રે વિન્ા એમ ધાન્યને અનુલક્ષીને જ વગૂ નું વિધાન કર્યું છે. આ શંકાનો ઉત્તર આ રીતે આપ્યો છે. વીહિરાલ્યોર્ટના એ સૂત્રમાં પણ ધાન્યાના મૂડ વગેરે સૂત્રમાંથી વન્ ની અનુવૃત્તિ થતી હોવા છતાં ત્રીદિ અને રાતિ નાં ક્ષેત્રનો અર્થ દર્શાવવા વગૂ લાગતો નથી, પરંતુ વિમા તિ૮૦ વગેરે સૂત્રમાં અનુવૃત્ત થએલો વન્, તિ વગેરેને લાગી શકે તે માટે સૂત્રકાર વિભાગ શબ્દનો પ્રયોગ કરીને પ્રત્યક્ષ પ્રયત્ન કર્યો છે તેથી તિક વગેરેને લગ્ન લાગશે. તે જ રીતે માપ: | શબ્દ મહેર સાથે સંબદ્ધ નહીં થાય, કારણ કે તે માટે સૂત્રકારે કોઈ વિશિષ્ટ પ્રયત્ન કર્યો નથી.ન્યા. અને પદ.(ભા. ૪,પૃ.૧૨૭) માંરાસતમુનિ ધાન્યાના એ સ્મૃતિ વાક્ય ઉદ્ધરીને કહ્યું છે કે રાગ વગેરે ૧૭ ધાન્યમાં ૩માં અને મ નો સમાવેશ કર્યો છે તેથી તેમને પણ ધાન્ય ગણી શકાય.તિલ્હા ને થવા દેવામાં જેનો ઉલ્લેખ છે તે જ ધાન્ય એમ કહેવું યોગ્ય નથી, કારણ કે વેદ વાક્યોમાં મરમ (પત્થર) વગેરે અધાન્યનો પણ પાઠ છે.અને જોવા
ર For Personal & Prival Use Only