Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 39

નામ ગાણિકા હશે, કારણ કે ગાણિકાપત્ર એટલે ભાષ્યકાર એમ કૈચર અને નાગેશ કહે છે. પરંતુ ગોનર્દીય અને ગાણિકાપુત્ર એક વ્યક્તિ નથી તેમ જણાય છે કારણ કે કામસૂત્રમાં એ બેને ભિન્ન કૃતિઓના કર્તા તરીકે ઉલ્લેખ્યા છે ધોનો શબ્દ પતંજલિ માટે પ્રયોજાયા છે તેથી તેઓ ગોનર્દદેશમાં જન્મ્યા હતા. એ પ્રદેશ કાશ્મીરમાં આવ્યો કે અયોધ્યા નજીક આવ્યા તે વિશે વિદ્વાનોમાં મતભેદ છે, પરંતુ તેઓ માને છે કે ભાગકાર કાશ્મીર ગયા હશે અથવા ત્યાં રહ્યા. હશે, કારણ કે તેમણે કાશ્મીર વિશે અનેક વાર ઉલ્લેખ કર્યા છે.' એવી પણ કિઠન્તી છે કે ગોનર્દ દેશમાં કોઇ મુનિ સંધ્યા કરતા હતા. તે સમયે તેમની અંજલિમાંથી પડ્યા હતા તેથી તેઓ પતંજલિ કહેવાયા. 15%
મહાભાષ્યકાર પતંજલિ અને યોગટ્યકાર પતંજલિ એક વ્યક્તિ છે તેમ પરંપરા પ્રમાણે માનવામાં આવે છે. એમ કહેવાય છે કે ભગવાન પતંજલિએ ચાગ દ્વારા ચિત્તના દાષાનું પદ એટલે કે મહાભાષ્ય દ્વારા પાણીના દોષાનું અને વૈદક દ્વારા દહના દાયાનું નિવારણ કર્યું.157 વાગસ્ત્ર ઉપરના ભોજરાજની રાજમાર્તડ નામની વૃત્તિના પ્રારંભમાં કહે છે કે ભોજપતિએ ફણાધિપતિ (=પતંજલિ) ની જેમ વાણી, ચિત્ત,અને શરીરના મળને દૂર કર્યા અર્થાત્ તેમણે વ્યાકરણ, યોગ અને વૈદક ઉપર ગ્રન્થ રચ્યા હતા. આ પરંપરાગત માન્યતા સાચી પણ હોઇ શકે છતાં તે જેમાં ઉપલબ્ધ થાય છે તે અન્ય ઇસ્વી સનની દસમી સદીથી પ્રાચીન નથી. તદુપરાંત આંતરિક પાવા બન્ને પતંજલિ એક હોય તે વાતને પુષ્ટ કરતા નથી તેમ લાગે છે.'** (૧) ભાગમાં યોગનો કોઇ ઉલ્લેખ મળતો નથી તેમ જ યોગસૂત્રમાં ભાષ્યનો ઉલ્લેખ નથી, જો કે માત્ર ઉલ્લેખનો અભાવ નિર્ણાયક ન ગણી શકાય), (૨) યોગસૂત્રમાં કર્તાનું નામ નથી. તે પરના ભાગના પ્રારંભમાં પતંજલિનું નામ છે, (૩) યોગસૂત્ર વિભૂતિપાદના ભાગમાં વ્યની વ્યાખ્યા આપી છે તેમાં ભાગકાર વ્યાસ પતંજલિને ઉદ્ધરે છે, (૪) મનુ.(અ.પ.શ્લો.
પર કાંટે કહે છેઃ તત્ર ઉગારતે તિ - સુમ સાત ફૂાપ રોપ ફુરચ ઋક્ષત્વિત્રિય વસઃ g૦ તેથી લાગે છે કે નાગનાથ એ કદાચ પતંજલિનું નામ હોઇ શકે. જો કે . કે ઉ. માં તેની સ્પષ્ટતા કરવામાં નથી આવી. 154 જુઓઃ તેમાં નવા માર્યાધારમ્ , નવાપુત્રઃ પારિત્ એમ ભિન્ન કૃતિઓના કર્તા તરીકે કામસૂત્રમાં ગણાવ્યા છે તેથી તે બે એક ન હોઇ શકે.(ચીખ.ભા.૧ પ્રસ્તાવના,પૃ.૧૪). 15*(જુઓ ન ઑતિ વિમા ની ન ય વિમાપા સીલે વાળ પર મિનાનાસિ વત્ત યત્વેરરિપુ વચામઃ ચરમીરવ - વસામ ૦૧ મિ(કિ.રૂ.૧૦૯), વિમા સાક્ષે (૩-૨-૧૧૪) મિનાનાસિ વત્ત રમીરનું મથામઃ તત્ર સજ્જન પર ચામ; पगार तथा तनी विभाषा साकाङ्क्षे सर्वत्र ॥वा ॥ ५२ क्व सर्वत्र । यदि चायदि च। यदि तावत् अभिजानासि देवदत्त यत्कश्मीरान् गमिष्यामः यत्कश्मीरानगच्छाम। अयदि--अभिजानासि देवदत्त कश्मीरान् गमिष्यामः कश्मीरानगच्छाम । तत्रौदनं भोक्ष्यामहे । તáનમમુન્નમદિ I વગેરે માં (ચોખ.ભા૩,પૃ.૧૮૮-૧૮૯). 13 પતઃ મઢે પતિત તા- -નો દરિદ્રઃ સંધ્યા સમયે પતિત ટુર્યંતિધાતુ -Thieme : Panini and The Veda (p.99,fn. I) અન્ય એક કિવદન્તી પ્રમાણે પતંજલિ અને પાણિનિ સમકાલીન હતા. (જે સત્ય નથી). તેમનો આ. રીતે સંવાદ થયોઃ પા. -- શર્મવાન્ા (તમે કોણ છો? અહીં પા. એ રફ વધારાનો પ્રયોજયો છે).પતું.-- સપોડદમ્ (હું સંપ છું. અહીં પતં.એ રફ નું પ્રયોજયા) પા--વવ તો રેઃ ? (રફ ક્યાં ગયા?) પતું.-- ત્વષ્ણુ (તમારા માંમાં).પા.-ચન્મો તથા ન વળે ય મજા નો તત્ત્વથી વછૂચમ્ (જે મેં કહ્યું છે તે તારે ન કહેવું અને મેં જન કહ્યું હોય તે તાર કહેવું.). આ વાત યુ.મી.ની નવાજ્ઞિકની પ્રકાશકીયમાં પણ છે. 137 જુઓ યોનિ વિત્તર પન વીવો મરું શરીરરચ તુ વૈદ્યન થોડપત્િ તે પ્રવર મુનીનાં પતરું પ્રોત્કરાનતોડમિ | આ
શ્લોક ભોજરાજ કૃત શબ્દાનુશાસનનો હશે તેમ નિ.સા. આવૃત્તિના સંપાદક માને છે કારણ કે એ રાજમાર્તડમાંના મંગળ, શ્લોક -ના જેવા છે. અને પતિ પ્રત્યુ-મહામાર્થ- તિરસ્કૃતૈઃા મનોવાયોષા થૈડહિપતયે નમ: I તથા રદ્ધાના નુરાસને विदधता पातञ्जले कुर्वता वृत्तिं राजमृगाङ्गसंज्ञकमपि व्यातन्वता वैद्यके। वाक्चेतोवपुषां मलं फणभृतां भव येनोद्धृतस्तस्य श्रीरणरङ्ग - મતે જીત્યુઃ | આ ભોજરાજના શબ્દાનુશાસનના મંગલ શ્લોક છે તે કાઇએ પોતાની મહાભાગની
વૃત્તિમાં પતંજલિની નમસ્કૃતિ રૂપે મૂકી દીધો છે.(નિ.સા, ભા.૧, પાઠાન્તરની યાદી પૂ. ૧). 1*Woods James Haughton: The Yoga of Patanjali (1966). Introduction (pp.xiii ff.)
” યોગસૂત્ર (૩/૪૪) ના ભાષ્યમાં ૩યુતસિવયવમેનુતઃ સમૃદો દ્રવ્યમતિ પતઃ | આ સંદર્ભમાં જુઓઃ શ્રિયમ્ | (૪-૧-૩) પર ઢ તાવ ગુણસમુદ્રાયો દૂથ મા,
३२