Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 434

शीभाव। शीभावश्च न सिध्यति। त्रपुणि जतुनी तुम्बुरुणी। नपुंसकादुत्तरस्यौङः शीभावो भवतीति शीभावो न प्राप्नोति ॥ एवं तर्हि परादिः करिष्यते। परादौ गुणवृद्ध्यौत्वदीर्घनलोपानुस्वारशीभावेनकारप्रतिषेधः॥५॥ यदि परादिः गुणः प्रतिषेध्यः। त्रपुणे जतुने तुम्बुरुणे। घेर्डिति इति गुणः प्राप्नोति। गुण ॥ वृद्धि। वृद्धिः प्रतिषेध्या। अतिसखीनि ब्राह्राणकुलानि। सख्युरसंबुद्धौ इति णित्वेऽचो णिति इति वृद्धिः प्राप्नोति। वृद्धि ॥ औत्व। औत्वं च प्रतिषेध्यम्। त्रपुणि जतुनि तुम्बुरुणि। इदुभ्यामौदच्च घेः इत्यौत्व प्राप्नोति। औत्व ॥ રમાવ-(જો મિત્ ને અવયવ ન ગણવામાં આવે તો નપુંસાવા પ્રમાણે ગૌ નો) રશી આદેશ નહીં થઇ શકે. ત્રપુ નનુનીતુવુળી માં નપુંસકલિંગ શબ્દની પછી આવતા (પ્રથમા દ્વિતીયાના) શ્રી પ્રત્યયનો ફી આદેશ (થાય છે તે)ન થવાનો પ્રસંગ આવશે. એમ હોય તો પછી (મિ ને) પરનો આદિ અવયવ કરવામાં આવશે. 62 પરનો આદિ (ગણવામાં આવે, તો ગુણ, વૃદ્ધિ , ગૌ આદેશનો પ્રતિષેધ (કરવો પડશે), દીર્ઘ, - લોપ, અને અનુસ્વાર (સિદ્ધ નહીં થાય અને શી આદેશ થાય ત્યાં ન-કારનો પ્રતિષેધ (કરવો પડશે) પા. જો પરનો આદિ હોય તો બેટિંતિ પ્રમાણે ત્રપુળ નતુનો તુવુરુને માં ગુણ થવાનો પ્રસંગ આવે છે - તેનો પ્રતિષેધ કરવો જોઇએ.ગુગ (ની ચર્ચા પૂરી).વૃઢિવૃદ્ધિનો પ્રતિષેધ કરવો પડશે. અતિસવીનિ ગ્રાહાલ્ફાનિ માં શુરવુદ્દ પ્રમાણે સર્વનામસ્થાન પ્રત્યય જિતુ થવાથી મોmતા પ્રમાણે વૃદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવે છે. (વૃદ્ધિની ચર્ચા પૂરી). શ્રૌત્ર-પુના નતુનિ તુવુળા માં ગ્રામજૈ છે ! પ્રમાણે (સપ્તમીના હિનો) શ્રી આદેશ થવાનો પ્રસંગ આવે છે જે તેનો પ્રતિષધ કરવો પડશે.મૈત્વ (ની ચર્ચા પૂરી).
61 જો અભક્ત હોય તો ટપુળી વગેરેમાં નપુંસવા પ્રમાણે ગૌ નો રી આદેશ થાય છે તે નહીં થાય. ત્રપુજી--ત્રપુ ગૌ અહીં રુન્તિ નપુસકલિંગ અંગ પછી ગૌ એ અના િવિભક્તિ આવી હોવાથી રોડરિ વિમા પ્રમાણે ગુન્ આગમ થતાં ત્ર; ન ગૌ એ સ્થિતિમાં નુ ને અંગનો અવયવ ન ગણવામાં આવે તો ટપુ એ દુન્તિ અંગ અને મના િવિભક્તિ ગૌ વચ્ચે ન-કારનું વ્યવધાન હોવાથી શ્રૌત્ એ વિભક્તિ અંગની અવ્યવહિત રીતે પર નથી તેથી નપુંસવા પ્રમાણે ગૌત્ નો શી નહીં થઇ શકે, કારણ કે તુમ્ કૃતાકૃતપ્રસંગી હોવાથી નિત્ય છે. તેમ જપર છે તેથી તેનું વ્યવધાન થશે જ. 62 આમ અભક્ત ગણવાથી ઉદ્ભવતા દોષોનું પરિગણન કર્યું તેથી હવે તે ટાળવા માટે પ૨ નો આદિ અવયવ ગણવાનું સૂચવે છે. પરંતુ તેમ કરવા છતાં ગુણ, વૃદ્ધિ, ઐૌત્વ વગેરે થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ સદુષ્ટાન્ત દલીલ કરે છે 63 ગુણ--ધિ સંજ્ઞક અંગની પછી ડિતુ પ્રત્યય આવતાં તેનો ગુણ થાય છે તેથી ત્રપુ એ સ્થિતિમાં અંગના ૩-કારનો હિતિ પ્રમાણે ગુણ થવાનો પ્રસંગ આવશે.અહીં રોડ વિમë પ્રમાણે નુકૂ થતાં ત્રપુ ન એ સ્થિતિમાં – આગમન પરનો આદિ અવયવ ગણવામાં આવે તો અંગ ત્રપુ અને રિ પ્રત્યય એ બેની વચ્ચે આગમ વ્યવધાન રૂપ નહીં બને તેથી ગુણ થતાં અનિષ્ટ રૂપ થવાનો પ્રસંગ આવશે તેથી ગુણનો પ્રતિષધ કરવો પડશે એમ અહીં દલીલ છે. હ“વૃદ્ધિ-- તિસવિની ત્રાહાદુનિા અહીં કવિ એ અંગની પર થતાં સંબોધન એક વચન સિવાયનાં સર્વનામસ્થાન પ્રત્યય ગિદ્વત્ થાય છે એટલે કે તે પ્રત્યયોને ત્િ જેવા ગણવાના છે તેથી નસ્ પ્રત્યય ળિ ગણાશે તેથી મોડિિત પ્રમાણે વૃદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવશે, કારણ કે તુમ્ આગમ પરનો અવયવ છે તેમ સ્વીકાર્યું છે તેથી તે વ્યવધાન રૂપ નહીં થાય.આથી વૃદ્ધિ નહીં થાય તેમ કહેવું પડશે એમ અહીં દલીલ છે. આ દોષોનું નિવારણ ભટ્ટજી દીક્ષિતે વૃષ્યત્વ7ન્યૂદ્ધવિમુખ્યો નુમ પૂર્વવિતિયેના (વા.) એ વાર્તિકને આધારે કર્યું છે. [જુઓઃ ડ િવિમૌi (૭-૧-૭૩) ઉપરની સિ.કી.] 65 મૌત્વ-- ત્રપુ , નતુનિ વગેરે સપ્તમી એ.વ. નાં રૂપમાં ત્ર વગેરે ધિ સંજ્ઞક અંગોની પર થતા હિ નો ગજ છે પ્રમાણે ગૌ અને અંગના અંત્યનો અ-કાર આદેશ થવાનો પ્રસંગ આવશે તેથી તેનો પ્રતિષધ કરવો પડશે એમ અહીં ભાવ છે.
३६९